Acerca de este libro

Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanterías de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en línea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos años como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio público. El que un libro sea de
dominio público significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el período legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio público en unos países y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio público son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histórico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difícil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras señales en los márgenes que estén presentes en el volumen original aparecerán también en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.

Normas de uso

Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio público a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio público son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones técnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:

+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseñado la Búsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No envíe solicitudes automatizadas Por favor, no envíe solicitudes automatizadas de ningún tipo al sistema de Google. Si está llevando a
cabo una investigación sobre traducción automática, reconocimiento óptico de caracteres u otros campos para los que resulte útil disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envíenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio público con estos
propósitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribución La filigrana de Google que verá en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Búsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Manténgase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No dé por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio público para los usuarios de
los Estados Unidos, lo será también para los usuarios de otros países. La legislación sobre derechos de autor varía de un país a otro, y no
podemos facilitar información sobre si está permitido un uso específico de algún libro. Por favor, no suponga que la aparición de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infracción de los derechos de
autor puede ser muy grave.

Acerca de la Búsqueda de libros de Google

El objetivo de Google consiste en organizar información procedente de todo el mundo y hacerla accesible y útil de forma universal. El programa de
Búsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podrá realizar búsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la página http://books.google.com
c550 )

HARVARD COLLEGE
LIBRARY

TVEIRD

FROM THE BEQUEST OF

JAMES WALKER
(Class of 1814 )
President of Harvard College
" Preference being given to works in the Intellectual
and Moral Sciences "
PATROLOGIÆ
* Y

CURSUS COMPLETUS
SIVE

BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA , UNIFORMIS, COMMODA , OECONOMICA ,

OMNIUM SS. PATRUM , DOCTORUM SCRIPTORUMQUE

ECCLESIASTICORUM
QUI AB ÆVO APOSTOLICO AD USQUE INNOCENTII III TEMPORA
FLORUERUNT;
RECUSIO CHRONOLOGICA OMNIUM QUÆ
EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICÆ TRADITIONIS PER DUODECIM
PRIORA ECCLESIÆ SÆCULA ;
JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM
DILIGENTER CASTIGATA ;
DISSERTATIONIBUS , COMMENTARIIS LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ;
OMNIBUS OPERIBUS NON NISI POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUÆ TRIBUS NOVISSIMIS SÆCULIS DEBENTUR ABSOLUTAS,
DETECTIS , AUCTA ;
INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS , SINGULOS SIVE TOMOS , SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI
SUBSEQUENTIBUS , DONATA ;
CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON E 'T TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM
DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ;
OPERIBUS CUM DUBIIS TUM APOCRYPHIS , ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM
· ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;
DUOBUS INDICIBUS GENERALIBUS LOCUPLETATA : ALTERO SCILICET RERUM , QUO CONSULTO, QUIDQUID
UNUSQUISQUE PATRUM IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO
SCRIPTURAE SACRÆ , EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN
QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTURÆ
TEXTUS COMMENTATI SINT .
EDITIO ACCURATISSIMA, CÆTERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA , SI PERPENDANTUR : CHARACTERUM NITIDITAS,
CHARTÆ QUALITAS , INTEGRITAS TEXTUS , PERFECTIO CORRECTIONIS , OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO OPERIS DECURSU CONSTANTER
SIMILIS , PRETII EXIGUITAS , PRÆSERTIMQUE ISTA COLLECTIO , UNA , METHODICA ET CHRONOLOGICA ,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM , PRIMUM
AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA , EX OPERIBUS AD OMNES ÆTATES , LOCOS , LINGUAS
FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM .

SERIES PRIMA,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESIÆ LATINÆ
A TERTULLÍANO AD GREGORIUM MAGNUM .
ACCURANTE J.-P. MIGNE, Cursuum Completorum in SINGULOS SCIENTIE
ECCLESIASTICÆ RAMOS, EDITORE .

PATROLOGIÆ TOMUS IV. - S. CYPRIANI TOMUS UNICUS,

? PARISIIS, EXCUDEBAT SIROU ,
· IN VIA DICTA D 'AMBOISE , PRÈS LA BARRIÈRE D 'ENFER ,
OU PETIT -MONTROUGE .

1844 .
cssoil

1875, March 22.

Beguliet of
Janues Hattir, D . D., L . L . D .
(H. U . 1814 )
Puridinit of Harv. Univ.

‫صع‬
‫ر‬/ /
-

Succursale', au Petit-Montrouge , de l'imprimerie de Sirou ,

Seurale, Peter Matrones de imprimerie de Sion,
rue des Noyers , 37 , à Paris.
 Anal.
SANCTI. THASCII CECILI

CYPRIANI

EPISCOPI CARTHAGINENSIS ET MARTYRIS

OPERA OMNIA ,

AD INTEGRAM STEPHANI BALUZII EDITIONEM EXPRESSA ,

ET PRÆCIPUIS FELLI, PAMELII, RIGALTII LECTIONIBUS ET NOTIS INSTRUCTA ,
VARIISQUE AUCTA OPUSCULIS DUBIIS ,
AUT NOVISSIME TROMBELLII ET MINGARELLI, DURANDI ET
MAPTENII CURA EDITIS .
NEC NON ET ACCEDUNT IN QUOSDAM LIBROS TUM RECENTES JOSEPHIMARTINI
ROUTHII NOTÆ , TUM D . NICOLAI LE NOURRY DISSERTATIO .

TOMUS UNICUS.

PARISIIS
EXCUDEBAT SIROU ,
IN VIA DICTA D’AMBOISE, PRÈS LA BARRIÈRE D'ENFER,
OU PETIT - MONTROUGE .

1814 .
 ELENCHUS RERUM
QUÆ IN HOC VOLUMINE CONTINENTUR .
PRÆFATIO IN EDITIONEM BALUZIANAM . – VITA S. CYPRIANI EX EJUS SCRIPTIS EXPRESSA .
- ORDO RERUM IN HAC ET CÆTERIS EDITIONIBUS COLLATUS.
S. TUASCII CÆCILII CYPRIANI OPERUM
PARS PRIMA. — EPISTOLÆ .
EPISTOLÆ I LXXXIII.
EPISTOLÆ SUBLESTÆ FIDEI II .
PARS 11. - OPUSCULA.
Liber deHabitu Virginis. De Bono Patientiæ .
Liber de Lapsis. De Zelo et Livore .
Liber de Unitale Ecclesize. AdtyriFortunatum , de Exhortalione Mar
Ad Demetrianum . i.
De idolorum Vanitale . Ad Quirinum , Testimoniorum contra Ju
De Mortalitate . dæos libri mi.
De Opere et Eleemosynis.
APPENDICES.
App. I. De Disciplina et bono pudicitive . sunt Dominum nostrum Jesum Chri
OPUSCULA Exhortatio ad pænitentiam . sium , incerto auctore.
DUBIA. (Libellus iste novissime Bononiæ ediths, Cæna , Cypriano falso adscripta .
serius enixa opera repertus, ad calcem De revelatione capitis beati Johannis
appendicum reponendus fuil.) Baptistæ tractatus.
APP . II. Liber de Aleatoribus. De Pascha computus.
OPUSCULA De Singularitate clericorum . APP . III. Dissertatio de Cypriani libris ad Deme
SUPPOSITA. De xul Abusionibus sæculi. trianum elde Idolorum vanitate,auctore
De duplici Martyrio . D . Nic . Le Nourry, monacho 0 . S . B .
Oratio Cypriani Antiocheni pro mariyri Carmen ad Felicemi, e veterum scriptor.
bus. et monument. ampl. Collect. D . Ed .
Ejusdem oratio quam sub die passionis Martenii,mon . ejusd . ord .
suæ dixit. App, IY. Oxoniensiseditionis selectæ in Cyprianum
Demontibus
deos .
Sina et Sion, adversus Ju notæ .
Selectæ Jos . Mart. Rouibii in quosdam
Tractatus adversus Judeos qui insecuti Cypriani libros notæ .
SIGLIORUM EXPLICATIO .
Qui plura de singulis istis sigliis, de varia codicum librorumve indole, origine ac furluna voluerit, relro abeal, si
vacal, ad præfationem terlio tomo inscriplam , singula nimirum sivemanuscripla , sive lypis expressa , quantum
licuil, sedulo descripla eo loci reperturus.
Ar. Cod . Bibl. Arundelianæ . Lips . Edit. Lipsiensis.
Becc . Cod . Beccensis. Lond . Cod . Londinensis.
Ben . Codices Beneventani. Man . Edit. Manulii.
Bod. Codd. Bodleiani. Meerm . Cod. Bibl. Meermanii.
Cant. Cod. Cantabrigiensis . Mei. Cod . S. Arnulphi Metensis.
Carn . Cod . Carnolensis . Mich . Cod. S . Michaelis in periculo maris.
Cellar. Cellarii notie. Mor . Ed. Morelli.
Colb . Codd . Colbertini. Ms. Reg. Cod. Biblioth . Regis.
Comp. Cod. Compendiensis. NC . Cod . Novi Collegii Oxoniensis .
Corb . Codd. Corbeienses. Oxon . Edit. Oxoniensis.
Coll. Cod. Bibl. Collonianæ . Pam . Edit, Pamelii.
Drur. Cod . Drurianus. Paris. Edit. Parisiensis 1666 .
Ebor. Cod . Eboracensis . Pemb. Cod . Bibl. Pembrochianæ .
Er. . Ed. Erasmii. Pith . Codd . Pichæani.
Fab . Cod . Nicol. Fabri. Remb . Editio Rembolt.
Flor. Cod. Floriacensis. Rem . Codd . Remigiani.
Foss . Cod . S . Mauri Fossalensis. Rig. Editio Rigaliii.
Fur. Cod . Collegii Fuxensis. Routh . Koulbii nolæ , lectiones.
Gold . Edit. Lipsiensis Goldhorni. Sar. Cod. Sarisburiensis.
Goul. Editio Goulartii. Seg . Cod . Seguieranus.
Gral. Cod . Gratianopolitanus. Spir . Edit. Spirensis.
Grav . Edit. Gravio adscripta. Tew . Codd. Tewerani.
Gron . Correct. Gronovii . Thu . Codd. Thuani.
Innom . Editio innominala . Vat. Codd. Vaticani.
Lam . Cod . Lamonianus. Ver . Cod . Veronensis.
Lamb. Cod . Bibl. Lambethanæ . Vici. Cod . S . Victoris Paris.
Lat . Correctiones Lalini Latinij . Voss. Codd . Vossii.
Linc. Cod . Collegii Lincolniensis . Wels . Cod. Wetsmonasteriensis .
Lindr. Ed . Lindneri.
 Præfatio ,
IN QUA, POST ENUMERATAS SANCTI CYPRIANI OPERUM EDITIONES,
DE S. MARTYRIS DOCTRINA PLURIBUS DISSERITUR . .
AUCTORE D. PRUDENTIO MARAN, 0. S. B .

akan
Ad hanc præfationem aggredienti nec S. Cypriani laudes persequi necessarium videtur, nec Baluzii labo

*
rem commendare. Conspirans omnium in Cypriani admiratione consensus, favoris aucupia non desideral :
editori suffragalur eruditionis ſama et plurima in antiquis scriptoribus edendis et cmendandis industria . Mulia
quidem exstant Baluzii laborum monumenia , nec cuiquam ferc concedit, qui rem litlerariam auctius dilavc
ril; sed, præterquam quod ad hoc extremum opus longo usu exercitalus accessil, numquam alias videtur ope
rx el labori minus pepercisse in velustis codicibusundique comporlandis et evolvcndis. Jussus hac urbe abs
cedere anno 1710, consiliun edendi Cyprianinon abjecit, nec intermisit laborem , quem lamen , redux sub li .
sem anni 1715, novo conatı repeliit, ac landem typis cæpit mandare anno 1717. Jam prelum absoivcral sc
nuina Cypriani opera ac maximam partem Baluzii annotationum , cum eum utiliter laborantem vila defecil die
28 mensis Julii, anno ælatis 88, Christi 1718. Morluo Baluzio ; non sine litteratorum oninium desiderio , nova
hujus editionis opus diu intcrruptum pependil, sed, anno 1724, rev . admodum pater domnus Dionysius de
Sainte -Marthe, superior generalis congregationis Sancti-Mauri, pluribus rogante typographiæ regiæ præfecio ,
rem uni ex suis commisit, qui libenter oneri successit, et ab alio adjutus telam a doctissimo viro nondum ab
solutam pertexere conatus est, cum iis edendis et emendandis quze Baluzius inlacla reliquerat, lum vero , ut
in pluribus aliis Patribus percommode factum est, uberius de rebus gestis Cypriani deque illiusdoctrina disse
rendo. Ul promissis satisfiat, nonnullæ S.Martyris sententiæ in hac præfatione, quam vila Cypriani proxime
sequelur , acquis ponderibus examinandi sunt : sed antea variæ illius operum editioncs recensende vin ,
dentur.
Variae operum Cypriani editiones qux in ipsis typographic incunabulis adornatæ ac postea pluribus in lo - ,
cis repelita sunt, quanta fuerint hujus scriptoris legendi studia declarant. Tres antiquissimæ memorantur :
Romana, an . 1471, per Conradum Sweinbcim et Arnoldum Pannarız; Veneta, an . 1471 , per Vindelinum Spi
rensem ; lum qux dicitur innominata , quia nec urbis nec typographi nomen adscriptum . Testatur cdilor Oxo
miensis usum se esse Iribus editionibus : « Ad manum habui, , inquit, 1 editiones velustissiinas, Spirensem
anni 1471; innominalam , cuinec patria necælas affigilur, nec non illam Remboldi anni 1512., Sed tamen editio
illa quæ Spirensis vulgo dicitur, non Spiræ , sed Veneliis excusa , ut jam observarunteruditorum nonnulli; et
eorum errori, qui illam Spiræ attribuunt, locum dedit nomen Vindelini Spirensis, a quo perfecta fuit anno
1171. Nam Joannes Spirensis mortuus est Venetiis anno 1470, ejusque officio el laboribus in cadem urbe
successit frater Vindelinus, cui proinde debetur hæc editio . Id palel ex his versibus, qui ad calcem editionis
librorum de Civitate Dei ab eodem Vindelino adornatæ leguntur :
Qui docuit Venetos exscribi posse Joannes
Mense fere trino centena volumina Plini,
Et totidem magni Ciceronis Spira libellos,
Cæperat Aurelii; subita sed morte peremptus
Non potuit cæptum Venelis finire laborem .
Vindelinus adest ejusdem frater et arte .
Non minor; Hadriacaquemorabitur urbe. .
M . CCCC. LXX.
Ex his maxime dubium videtur quod ait , post nonnullos alios, eruditus auctor Annalium Typograph. tom . 1,
Vindelinum in Germaniam abiisse et anno 1571 Bartholdi opera ibi edidisse. Recenset idem scriptor libros a
Vindelino Vencliis ann. 1572 et 1577 edilos .
Proiliil Parisiis, anno 1512 , alia editio operum Cypriani ex typographia Bertoldi Renibolti et Joannis Wa
terloes. Accesserunt in hac editione Cardinalia Cliristi Opera , Expositio in symbolum Apostolorum el Passio
• Cypriani; libro sive epistola deAleatoribus, et aliis nonnullis quæ ad Roberlum Forlunalum missa ſuerant ,
S . CYPRIAN ! . IV .
 PRÆFATII .
in aliud tempus rejectis. Is enim Robertus Fortunalus provinciam recognoscendorum Cypriani operum susce.
pit ; vel potius, ut ipse testatur in epistola nuncupatoria ad Ruricium Blesensem , virum senatorium , co aut
lectionibus aut rebus familiaribus occupato , Guillelmus Polelus < opus insigue relegit, emaculavit , et anno
tationibus quibusdam non negligendis, locorumque Bibliæ ct aliorum clationibus, vel, ut aiunt, quotationibus
admarginem perpulchre mulloque cum labore donavit : » post epistolam nuncupatoriam , alia ab codem For
Tunato apposita est, quæ de utilitate librorum Cypriani, ac de ejus cloquentia periractat, cum hac inscriptione :
C . DE P . JACOBO GRASOLARIO , CIVI Veneto, SALUTEM DICIT. Caeterum , hæc editio satisaccurata est, ac in multis,
quæ perperam in sequentibus cditionibus mulala ſuerant, cum codicibus inss, consentit. Dicil Erasmus usum
sc esse « præsidio trium editionum ,Romanæ ,qua nihil vidi,, inquit, « depravatius,ci tamen hæcalicubi profuit;
cujusdam alterius, cujus lilulus excidit, ct Badianæ. , Editio illa , quam Erasmus celeberrimo Badio allibuit ,
cadem videtur esse ac Rembolti ; observat cnim Erasmus librum de cardinalibus Christi operibus « in cditio
ne Badiana separatam haberi a reliquo volumine : , id quod vidcre est in Rembolii editione,qua jam absoluta
hoc opusseparatim additum fuil. Alia editio , cujus titulus exciderat, forle eadem fuit ac innominata . Quod
speciat ad Romanam , testatur Fridericus Rlieinarius usum se esse a ambabus illis ex inclyta reipublicæ No
ribergensis bibliotheca benevolentissime communicatis operum Cypriani editionibus, anno jam lum M . CCCC .
LXXI, ante lypographica vix adulta publici juris factis, Romana, haud dubie diversa ab illa qua llenr. Gra
vius in cdit. Colon . anno 1541 , præter Badianam quamdam el aliam , usum se es e , nibil autem depravatius
vidisse scribit, elSpirensi, cujusartiſex Vindelinus quidam laudalur. o Gravium cum Erasmo confundit Rei
nartus; nec cuiquam facile probabit Romanam editionem anni 1171 , qua usum se esse dicir, diversam esse
ab ea quam Erasmus commemorat.
Erasmus, qui tot sanctorum Patrum editionibus praeclare de re ccclesiastica et litteraria meritus est, suam
in Cypriano operam non passus est desiderari. Prodiit, co accurante , Cyprianusan. 1520 , Basilcæ , fol. ex of
licina Frobeniana, sed multo quam in superioribus editionibus locupletior. Primus cnim in lucem edidit Eras
mus litteras de hæreticis baptizandis ad Quintum , ad Jubaianum et ad Pompeium , lib . tertium Testimoniorum ,
ac sententias episcoporum in concilio Carthaginensi tertio : ejusdem diligentiæ debentur tres tractalus, de
Laude Martyrii,de Disciplina et Bono Pudicitiæ , et ad Novatianum hæreticum , quos el si Cypriano abjudicant
plerique crilici, nemo lamen antiquissimos et Cypriano dignos negaverit. Ilis adjunctæ fuerunt due orationes
Cypriano affictæ . Sensit Erasmus, vir cmuncle naris, hæc opera non esse Cypriani; sed , quod satis mirari
non possum , aliud opus, cujus auctor Diocletiani et belli adversus Turcas meminit , inter certissimos Cypriani
fætus ascribit; librum dico de Duplici Martyrio ad Fortunatumi ; quo invento visus est sihi, si ei credimus, ma
gnum quemdam thesaurum invenisse : « lunc in vetustissima, , inquit, « bibliotheca reperlum adjecimus ; uli
nam el liceat cælera hujus viri salutiſera scripta pervestigare ! , Sed hujus libri artificem esse Erasunum , ac
ingenii sui opus Cypriano subdidisse pronuntiat Henricus Gravius, cui videlur bac in re Pamelius assentiri,
Certe hactenus nec bibliotheca, ex qua hunc librum eruit Erasmus, cognita cuiquam fuit ; nec codex quo se
usum esse indicat, cujusquain in manus pervenit. Et res el verba stylum Erasmiredolent; et, quod suspicio
nem auget, nonnulla Scripturae testimonia , ut observat Pamelius, ita prorsus in hoc libro , ut in aliis Erasmi
clucubrationibus redduntur. Hæc editios.cpe repetita variis in locis, ut Basilee apud eumdem Frobenim anno
1325, 1558, fol., addit Fabricius 1510, fol., utColoniæ 1525, 1544 ; ut Lugduni 1528, 1537, 1514 , 1534, Pa
risiis 1511. Sed de his rebus lam parum convenit inter eos qui scriptores ecclesiasticos recensuere, aut libro
rum lexuere catalogos,nihil ut cerlo statuere possit, nisi qui hasomnes editiones oculis suis viderit, quod mihi
fateor usu non venisse. Inter has autem editiones insignis illa est ac præcipue memoranda, quam Henricus
Gravius doctissimus Dominicanus anno 1534 Coloniæ dicitur accurasse ; sed monet Baluzius in notis (p. 281)
biane editionem non ab ipso Gravio adornatam fuisse, sed ab alio , qui usus est quodam cxemplari edilo, Gra
vii partim conjecturas, partim ex codicc mss . varias lectiones ad marginem continente. Recensei Fabricius
editiones Cypriani operum Coloniæ anno 1520 , apud llenricun Alopecium ; Venetiis anno 1517 , Antuerpic
anno 1511 : addere potuissct 1512, apud Joannem Crinitum . Thomx Jamesii Cyprianum redivivum Londini,
1600, numerat idem Fabricins, qui et de his rebus et de iis a quibus Cyprianus vernaculis linguis illustralus ,
aut nonnulla illius opera separatim edita sunt,consulipolest.
Quidquid ex Cypriani operibus adhuc in bibliothecis latebal, id Paulus Manutius et Guillelmus Moreliustam
accurate collegerunt,ut nihil post eos repertum fuerit quod Cypriano possel adscribi : Pauli Manutii opera
licem videruntliber de Spectaculis et Epistolie in ordine Pamelii, 5,17,19,25,26,27,29, 30 ,38,39,60,78,80 ,
82.83. Adhibiti sunt codices vetustissimiad hanc cditionem , qu:e Romac prodiit apud Paulum Manutium anno
1565. Nuncupata est S . Carolo Borromeo qui, ut ibidem testatur Manutius, tolus in eam curam incubucral .
utomnia Cyprianiscripla ,mendis antea deformata , in veterem illam integritatem ac specieni, accersilo etianı
Verona mire veluslatis exemplari, accurala doctorunı virorum industria restituerentur. » Transtulit Morelius
in suam editionem qurcumque Paulus Manutius e tenebris eruerat; bisque addidit epistolas Firmiliani ad Cy
prianum ,Celerini ad Liicianum et Luciani responsionem , epistolam Celsi ad Vigilium , libros de Aleatoribus
adversus Judæos qui insccuri sunt Christum , de duodecim Abusionibus sæculi, Cænum Cypriani, el carmina S .
Martyri adscripta. Prodiil cdilio anno 1561 ; Scd, antequam abso !ula csset, immorluus est huic labori doc ,
 PRÆFATIO .
tissimus typographus, de re ecclesiastica et lillcraria optime merilus. Nuncupatoriam epistolam Carolo IX
mscripsit Adrianus Turnebus. In ea regem christianissimum precibur ulliberos et uxorem Morelii, quos ille
inopes reliquerat, benelicientia sua juvel, aliquidque elargialur ad it's alienum , studio de republica beneme
rendi contraciim , luendum atque dissolvendum ,ac annua llorelio ab Henrico rege constilula ,sed quibus per
frui temporum iniquitas ac ærarii angustiic non permiserant, liberaliter restitui jubcalatque persolvi.
Cyprianoni non auxit Pamclius, scd pluribus locis ope codicum mss. cmendavit, novo Epistolarum et
aliorum operum ordine, crudilis molis , vila ex ipsius operibus collecta , indicibus copiosis illustravit. A1
teauam Manutii et Morelii editiones prodireni, jam Pamelius statuerat hunc laborem suscipere ; sed ejus
consilium interpellarunt sludia theologica ac profectio in Gallias . At ubi vidit duas illas editiones , sperans
se illarum et aliarum velustiorum cl codicum mss . prxsidio aliquid accuratius et suis numeris absolutius
claborare posse, tanto animiardore in opus incubuit, ut omnia lypis matura essent anno 1366; sed Bel
gicimolusmoram allulerunt. Prodiit landem be editio Antuerpiæ anno 1568 ; ibidem repelita est anno
1589, Colonic 1617 , Parisiis autem 157' , 1605, 1616 , 16 :4 . Addit bibliotheca Barberina Paris. 1607 ct
1632, Fabricius Paris. 1633 , el Colon , 1617, 16:52 ; sed hæc, lil jam dixi, non valde certa . In catalogo libro
rum bibliothecae Lugduni Batavorum recensetur editio Colon . Agrip . 1578 . Anlevertit Pamelius Joannem
Jarrisium Anglum , Thomx Moro quondam a secretis, qui idem consilium intendebat edendorum Cypriani
operum . Is libenter Pamelium juvil variis sui exemplaris lectionibus ; operam eidem navarunt Joannes
Clemens, medicus, etiam Anglus, necnon Antonius et Valerius Cauchii , jureconsulti Ultrajectini fratres ,
communicatis patris sui castigationibus et conjec!uris . IIæc discimus ex Pamelio in epistola nuncupatoria ,
qux inscripla est Viglio Zuichemo Frisio, S. Bavonis apud Gandavenscs preposito .
Simon Goulartius edidit Geneve, anno 1593, opera Cypriani, ordinem Pamelii et contextum secullis , sed
de suo addens longas et operosas ad legendum observationes, quibus Pamelium refellere et S . Cyprianum
calvinistam facere conatus est. Prodiit Parisiis, anno 1618, edilio Rigaltii, aucta libro de Rebaplismaie, quam
secuta estin eadem urbe, an. 1666 , cditio Priorii cum notis Rigalui et aliorum , adjunctis Cypriano scriptis
Minucii Felicis, Arnobii, Commodiani, necnon Julii Firmici de Errore profanarum Religionum . Nova editin
epistolarum Cypriani, prætermissis aliis pertractationibus , prodiit anno 1681; cujus titulus sic habet:
S. Cæcilii Cypriani, Carihaginensis episcopi ac tandem martyris , ac aliorum quorumdam ad ipsum vel
in simili causa scriptic cpistolze LXXXII, ordine Pameliano , locatie , ex editione Goulartiana in sectioncs
divisa , el cum S. Augustini ad Cypriani argumenta de baptismohæreticorum responsionibus suo loco sul
junclis, variis etiam Pamelii, Rigaltii aliorumque lectionibus et conjecturis , ul el Gratiani in decreto Lom
bardi in libris Sententiarum , ac ThomeAquinatis in Summa theologiir , allegationibus in margine notatis,
et aliquot denique utilibus indicibus seorsim edile , Studio Friederici Reinharti theol. in universit.
Alldorfina P. P. et ccclesiæ ibid . ministri. Altdorſi typis el impensis llenrici Meyeri, universitatis
lypographi. ,
Proxime secula est, anno 1682, Oxoniensis cdilio e theatro Seldoniano , cum codicibusmss . collata , notis
Pamelii, Rigaltii ac ipsius etiam editoris illustrata , pluribus aucta pertractationibus Arnoldi Bonc-Vallis
abbatis, Cypriani Antiocheni Confessione, ct antiquo paschali computo. In hac adornanda editione duorum
proleslantium episcoporum enituit industria , Joannis Felli, Oxoniensis episcopi, ci Joannis Pearsoni Ces
triensis ; quorum primus editionis summam in se suscepil , aller annales Cyprianicos, qui sancti Martyris
operibus præfiguntur, non sine mulla eruditionis laude clucubravit. Dicc editio recusa est Preme anno
1690, Amstelodami1699. Ita Fabricius; sed aliter visum Casimiro Oudins, qui tres editiones commemorat
post primam Osoniensem .
Nec lot Cyprianioperum editiones, nec honorifica non paucorum hominum de novissima Oxoniensi judicia
Baluzium delerruerunt, quominus novam susciperet. Nam , cum videret singulis editionibus sua inesse vitia ,
dum aut vitiosi codices mss. adhibentur, autsuperiores editiones, ubi opusnon eral, emendantur, ubi opus
eral, incastigat relinquuntur, non desperavit $ . Martyris contextum sic emendari posse, ut purus et inta
minalus landem aliquando prodiret. In hoc potissimum penso elaborandum sibi esse intelligens , præter
codicesmss . qui Pamclio , Rigaltio et Anglis usui fuerant, alios circiter triginta in subsidium sibi adhibuit.
Horum notitiam infra subjiciain , qualem ex Baluzii notis colligere licuit : nam , cum varias lectiones vir
eruditus, e codicibusmss . excerptas, in exemplaribus editis inseruissel, distracta sunt hire exemplaria cum
allis bibliothecæ Baluzianæ libris, neque ex illis nisi perpauca reperire polui. Addidit ctiam Baluzins obser
Valiones et notas , in quibus plerumque rationem eorum reddit , que in contexlu immulanda judicaverat,
inlerdum etiam , ut abundabat eruditione, in antiquis rebus illustrandis slylum cxacuit. Perinique făcerem ,
Si, cum illius elucubratio præter paucissimas paginas ipso adhuc vivente excusa fuerit, ex debiia illius
Tábori la ude aliquid in me derivarem ; quin etiam cum mihi illius notas expendere, et cum ipso S . Cypriani
contextul contendere per tempus non licuerit, judicium mcum non interponam , sed publico assentiar. Non
lamen dissimulare possim me sxpe animadvertisse contextum Cypriani, ill ab homine doctissimo in tanta
codicum mss. copia fieri por erat, percommode emendari.
Quod spectil ad o cua Cypriano adscripia , jam bona pars Vis i mala icrat, cum Baluzium nobis
 15 PRÆFATIO . 16
mors abstulit. Pritler tres illas pertractationes, de Spectaculis, de Lunde dur!yrii, ci de Rebaplismate , qua :
Baluzius cum genuinis Cypriani operibus conjunxit, absoluicrant libri de Bono Pudiciria , de Aleatoribus,
ad Novalianum Harelicum , de Montibus Sinn et Sion , duce Orationes Cypriano allici:r , iraciatus Arnoldi,
Bona -Vallis abbatis, de novissimis Verbis Domini in cruce, cjusdem liber de cardinalibus Christi Operibus ,
duobusaut tribus foliis exceptis . In his quæ supererant emendandis et edendis elaborandum fuit. Alquc
cquidem , si novam Cypriani operum editionem suscepissem , fateor me non pauca ex tam gravi sarcina
deoncraturum fuissc. Sed, cum intelligerem vicariam me operam ad hanc edilionem absolvendam afferre,
cautius mihi agendum fuil. Itaque rcliqui quidquid habuit editio Pamelii, quia sic visum Baluzio fucrat.
Sed ex iis quibus Angli Cyprianum oncrarunt, necessarium esse duxi clucubrationcs Arnoldi Bonx -Vallis
de Operibus sex dierum , el de Laudibus beatæ Virginis, cjusdemque Meditationes espungere; lum ne volumen
nimiam in molem crescerel ( anclum cnim ſuissel decem folijs ), tum quia alia exstant in bibliothecis no
stris ejusdem Arnoldi opera, quæ pari jure ac tres illie clucubrationes , in hanc editionem recipidebuissent.
l'lacuit cruditis viris , quos in consilium adhibuimus, ul neutris adilus daretur. Coinpulum paschule, quod
idlem Angli ediderant, eliminare slatuerat Baluzius; et cum opera Cypriano adscripla ex editionc Oxoniensi
excerpsissel, istud de industria omiserar. Eo libentius illius voluntati obsecuti sumus, quod hic libellus
nec Cypriano tribui possit, nec cuiquam valde prodesse, ac præterea variarum lectionum sylva el longio
ribus notis lusuriet, qux ad instilulam hujus editionis rationem accommodari non poterant. Haud equidem
njimeraverim inter meliora antiquitatis monumenta Confessionem Cypriani, quam editor Oxoniensis lalinc
vulgavit; sed tamen, quia eam Baluzius omillendam non esse judicavit, ac præterea in prctio fuil apud
Gregorium Nazianzenum , Eudociam et Photium , non modo illam in hac editione desiderari non passus
sum , sed etiam in locum lacinæ interpretationis , quam pluribus locis hiulcam , innumeris aliis corruptam
Angli dederant, græcum ipsum contextum ex bibliotheca illustrissimi comitis de Seignelay liberaliter sup
peditalum , ac novam interpretationem substiluere non dubitavi. Spuria opera sic edere instituerat Balu
zius, ut habentur in Oxoniensi editione : id quod perspici potest ex his quae typis , eo adhuc vivenle ,
mandata diximus. Sed , cum viderem ex his monumentis nonnulla esse magni prelii, eaque quo sæpius cum
Cypriano edita fuerant , eo plures navos traxisse, velustas editiones et antiqnos codices mss. quotquot in
hac urbe reperiri potuerunt, in subsidium vocavi, eorumque ope el presidio plurima majorem in modum
deformiata , præsertim in libro de Singularitate clericorum , Expositione symboli , ei Epistola Celsiad Vigilium
in pristinum nitorem restitui. In hoc etiam Baluzii vestigia premere non potui, quod cum suas ille notas
post contextum rejecisset, ego varias lectiones margini apposuerim . Sed nec Baluzio notis interdum ube
rioribus indulgenti , nec mihi in sola contextus emendatione immoranti aliter l'acere integrum fuit. Ad hanc
cmendandi contextus operam alia accessit , quam pro facultatis mediocritatc , in explananda S . Cypriani
doctrina, in rebusillius gestis ad critica normam expendendis, navavimus.
J. -- CYPRIANI SENTENTIA DE UNITATE ET INFALLIBILITATE ECCLESIÆ .

Quæ ex Cypriani scriptis ad veritatis defensionem eruere aggredimur, ea quo magis perspicua sunt et
ad omnium captum accommodalit, eo minus cavillando eludi possint; et quo majorem tertio Ecclesie see
culo admirationem habuerunt, eo apliora videntur ad eos permovendos qui iria Ecclesiac priora sæcula
rejicere non audent. Scribebat Cyprianus doctis pariter et indoctis , ejusque doctrina non tantum in Africa
Juce versabatur, sed in Italiam navigabat el ad remotissimas Occidentis Orientisque ecclesias perſerebalur.
Ilaque illius de Ecclesia , de sacramentis , excepta de baptismo hæreticorum questionc , de Christi divini
jale ejusque gratia testimonis , non unius episcopi , nec ecclesiæ unius , sed omnium illius ætatis Catholi
corum Ieslimonia existimari dcbent. Quemadmodum autem unitatis amor inter virtutes Cypriani præcipue
cnituil, sic in cjus scriptis nihil vehementius commendatur , nihil accuratius defenditur , quam unitas
Ecclesiic . Facile profecto ex ejus dictis tria potissimum perspiciet quisquis non ominem amorem veritatis
animo ejecil : 1° Ecclesiam quam a Christo per Apostolos ſundala est, omnibus conspicuam ac visibilem esse ;
2° nec perire, nec ullo crrore ant schismatc corrumpi posse ; gº ila unam esse , ut quæcumque ab ca seclæ
discesserunt, illa vera Ecclesia , ita ab alerna salute alienz sint.
Nola non erant sancto Marlyri invisibilis ccclesiic commenta , quæ longc recentiorc memoria escogilala
sunt; sed eam Ecclesiam intelligil in qua zizania cum frumento , vasa fictilia cum aureis et argenteis usque
ad diem judicii pcrnista cernentur ( p . 65 el 74 ) , qux super Petrum Domini voce fundata e una est et in
inulliludinem lalius incremento fecunditatis extenditur, ac Domini luce perfusa , per orbem lolum radios suos
porrigil ; in qua episcopalus unus est , cujus a singulis in solidum pars tcnctur (de Unil. Eccles. , pag. 195 ),
in qua per temporum et successionum vices episcoporum ordinatio et Ecclesiæ ratio decurrit, ut Ecclesia sul
per episcopos constituatur , cl omnis aclus Ecclesiæ per eosdem præpositos gubernelur (Epist. xsvn). , In
his ct aliis ejusmodi locis nulla residet suspicio ecclesiæ invisibilis; neque enim lapsos hortaretur Cyprianus
utEcclesiæ invisibilis decretis obsequantur, aut confessores ulad Ecclesiam invisibilem redeant ; nec episco
jorum successionem habet ecclesia invisibilis, nec per totum orbem radios suos diffundit.
 ᏢᎡEFATᎥ0 . 18
Sed , ne quis dicatEcclesiam primis sæculis los titulosmeruisse, at postea rerum faciem fuisse mulatam ,
occurrit his calumniis Cyprianus, ac visibilem illam Ecclesiam nullis hominum viribus everii, nullo errorc
superari, nullo schismale dividi posse contendit. Quid de persecutionibus imperatorum senserit, perspici po
lest er libro de Lapsis, tibi horrendam illam persecutionem , quam Decius accendit, divino consilio permissam
fuissedocel, ut piciatis sludium , longa pace refrigeratum , cxsuscitarelur ; sic etiam persecutionem Galli et
Volusiani Romæ prorupisse observat, « ul ad confundendos hæreticos el retundendos ostenderet Dominus
qu : esse: Ecclesia ..., qui essentquos inimicus lacesserel, qui contra quibus diabolus ut suis parceret (Epist .
LVI ). , Sic de perpetuitate Ecclesixe sentientem nec hæreses nec schismala terrebant : predicta hæc sciebat a
Christo elApostolis, nec quemquam mirari debere cum eveniunt (Epist. Lv). Nullo autem errore Ecclesiana
infici, nullo schismale corrumpi posse pluribus locis declarat, imprimis in libro de Unilale Ecclesiæ , ubi sic :
loquitur (pag. 195) : « Adulterari non polest sponsa Christi; incorrupla est et pudica ; unam domum novii, unius
cubiculi sanctitatem casto pudore custodil. ..; dicit Dominus : Ego el Paler unum sumus : el iterum de Patre
el Filio el Spiritu sancto scriplum est : El hi tres unum sunt. El quisquam credit hanc unitatem de divina fir -
milale venientem , sacramentis cælestibus cohærentem , scindi in Ecclesia posse , et voluntatum collidentium
divortio separari ! » Et paulo post : « Quia Christi populus non potest scindi, tunica ejus per lolum textilis
et cohærens divisa a possidentibus non est: individua, copulata, connexa , ostendit populinostri, qui Christum
induimus, concordiam cohærenlem ; sacramento vestis el siglo declararit Ecclesiae unitatem . Quis ergo sic
sceleralus el perfidus, quis sic discordic furore ve sanus, ut all credal scindi posse, aut audeat scindere uni
talem Dei, restem Domini, Ecclesiam Christi ? , Erat ergo perspectum S. Martyri, quamvis hereses Eccle
siam oppugnent, quamvis schismala nonnullas illius partes avellant, Ecclesiam tamen suo semper robore
siare, nec veritatem , quam Christus illi commisil, ulla hæresi infuscari, aul unitatem schismate corrunipi
posse. Hinc inter scctas quic ab Ecclesia discedunt, et Ecclesiam jpsam tantum ponit discriminis , quantum
inter hominuin et Dei opus; ac Novatia num stulliliæ arguil, « quod cum sil a Christo una Ecclcsia per 101011
mundum in mulla membra divisa , item cpiscopalis unusmultorum episcoporum concordi numerositale dillu
sus, ille post Dci traditioncni, posi connexam el ubique conjunctam catholicæ Ecclesiic unilatem , humanana
conelur facerc Ecclesiam (Epist. Lii). 1
. Quod er bis principiis necessario sequitur, numquam accidere posse ut justo sit causa ab Ecclesia discc .
dendi, id ctiam siepe a Cypriano docetur : quoscumque cnim videbat ab Ecclesia discedere, cos propria sen
lentia dannatos dicebal, ila ul necesse non esset aliud de illis judicium institui Sic ail (Epist. xlix ) Nova
lum , qui ejicidc Ecclesia ci excludihabebat, judicium sacerdotum volumaria discessione » præce :sisse ,e quasi
evasisse sit pænam , prx venisse sententiam : » et in libro de Unil. Eccles. , p . 200 . « Aversandus est talis , ,
inquil, « alijue fugicndus quisquis fuerit ab Ecclesia separalius. Perversius cst hujusmodi, etpeccat et est a se
melipso damnatus (Vid. Epist . xl.). » Ex his facile perspicitur imam prorsus cl individuam csse Christi Ec
clesiam , quamvis plures seclæ verain se Ecclesiam Christi esse intendant. Nam plusuna esse non potest quic
errore el schismale non possit everli, el a qua sinc scelere disccdi non possil. Id autem mirifice confirmant
on.nesCypriani sententiæ . Ecclesiam e qux et vivil in k'lernum et vivificat Dei populum (p . 127 ), » ila unam
csse contendit, ut, si apud Novatianum fuit, apud Cornelium non fuissc declare! (p. 152). Hinc coties Eccle
sia hortus conclusus, fons signalus dicitur, ui in cadem pagina ; sponsa Christi, que sola filiosgenerare po
lest, quæque cum Christo individuis nexibus cohærel (pp . 63, 108, 140 , 147, 195). « flanc Ecclesiae catholicie
unitatemà de divina dispositionis dignationevenientem (p. 128), ) comparare non dubitat Cyprianus cum uni
lale Christi (p. 132), cum unitate Dei (p. 202), cum unitate Trinitatis (p. 196).
Algae hic ſuit cardo omnium controversiarum qux sancto Cypriano supervenerunt. Cum Felicissimus et
quinque presbyteri nonnullos ex lapsis a Cypriani communione abstraxissent,ac speciosis causis scelus suum
prietexcrent, quantus dolor exstitit Cypriani in hac animarum sibi creditarum pernicie ! quanto charitatis slie
dio horlalur ut vitent lupos qui salutem promillunt, a nequideliquit veniat ad salutem ; , quiEcclesiam spon
dent, dum id agim , ul qui illis credit c in lolum ab Ecclesia pereal (Epp. XXXVIII et XL). , Nihil autem ap
lius videbatur Cypriano ad eos qui decepti fuerant de:errendos, quam ut eos demonstraret in Ecclesia cum
episcopis et plebe Christi coinmunicare non posse , si schismatis duces sequantur. Revera sic impressa eral ct
insculpla etiam plebecula animis hxc doctrina, unam prorsus esse Ecclesiam , nec ab ca discedendi justam
causim incidere posse, ut schismatis signiferi spe redeundiin Ecclesiam ducerent et lactarentquos decepe .
ranl; sed fraudem nudavit ordinatio Fortunatiqucm pseudoepiscopum Carthaginensem constituerunt. « Nani
quc ii quibus in præterilum , » inguit Cyprianus (Ep. lv, p. 87), « präsligia obtendebanturei dabantur verba
fallacia, quod simul ad Ecclesiam regrossuri dicerentur, posteaquam viderunt illic pscudoepiscopum factum ,
frustralos et deceplos se esse didicerunt, et remeant quotidie atque ad Ecclesiam pulsant. » Novatiani factio ,
ulpielatis pelle nilidior erat quam Felicissimi, ita majorem perniciem Iraxit : ipsorum etiam confessorum
oculos perstrinxit fucalus color ; gravavit Cyprianum et contristavit, ui ejus verbis utar (Ep. xliv ), et into
lerabilis perculsi pene prostrati pectorismæstitia perstrinxit , quod semetipsi a Christi grege et ab ejus paco
et concordia separassent; quod cos de carcere prodeuntes schismaticus el hærcticus error cxcepisset (Epist .
LI). Non parum profuit his confessoribus Cypriani adhortalio, ut illatum unitati damnum felicireditu repara -
19 PRÆFATIO .
rent : nam « cognito suo errore, » utait sanctus Cornelius (Epist. XLVI), « ad Ecclesiam unde exierant, simplici
voluntale venerunt. , Confessi sunt errorem coram Cornelio el quinque aliis episcopis , et Romano presbytero
et ipsa plebe, cujus magnus concursus factus ſuerat, declararunt sinceram suam mentem scmper in Ecclesia
fuisse ; neque enim se ignorare a unum Deum esse, et unum Christum esse Dominum , unum Spiritum sanc
tum , unum episcopum in Ecclesia catholica esse deberc . ) Si qua tamen secta schismatis notam effugere , et
veric Ecclesiæ pars videripo sei, id sibi in primis Novatiani secia vindicaret , ut quæ nec Ecclesiae dogmala
saltem in primordiis, nec exteriorem religionis formam violaret. Sed Cyprianus contendit parvi referre quid
Novatianus doceat, & cum foris doceat. Quisquis ille est,, inquit (Epist. LII, p.73 ), « qualiscumque est, Chri
stianus non est qui in Ecclesia Christi non est. Idem docet pluribus aliis in locis , prxsertim in epistola ad
Magnum , ubi sic loquitur (p. 151): Neque eniin Dominus noster Jesus Christus , o injuit, « cum in Evan
gelio suo lestaretur adversarios suos esse cos quisccum non essent, aliquam speciem ha:reseos designavil ,
sed omnes omnino qui sccuni non essent, et secum non colligentes gregem suum spargerent, adversarios suos
esse ostendit , dicens : Qui non esl mecum , adversum meest; etquimecum non colligit, dispergil. Item bealus
Joannes apostolus,nec ipse ullanıhæresim out schisma discrevil, autaliquos speciatim separes posuit, sed uni
versos qui de Ecclesia exiissent, quique contra Ecclesiam facerent, antichristos appellavit, etc. » Quamobrem
declaratS.Martyrnemariyrium quidem extra Ecclesiam a damnatione liberare.« Ardeantlicet flammis, » inquit
in libro de Uruit . Eccles . p . 199 , ( el ignibus Traditi vel objecti bestiis animas suas ponant, non erit illa fidei
coronii, scd pæna perfidive , nec religiosa virtutis exilus gloriosus , sed desperationis interilus. Occidi talis
polesl, coronari non potest. » Eadem sententia sæpealias occurrit, ut in codem libro de Unit., p. 198, el in
Epist. Lil, p. 71, el in Lvii, p. 95.
Si quis autem suspicetur Cyprianum amore unitatis longius quam par est efferri, is admonendus est cæteras
omnes ecclesias cum Cypriano de his principiis consensisse, quamvis non easdem ac ille consecutiones dedu
cerent, nec baptisma rejicerent hæreticorum .lloc enim argumento adversarios suosrefellebatCyprianus, quod
Spiritum sanctum extra Ecclesiam nec haberi nec daripossefaterentur : « Qui quamquam pertinaces alias el
indociles , o inquit (Epist. LXXII, p. 155), « vel hoc tamen confitentur, quod universi sive schismatici sive
hæretici , non habeant Spiritum sanctum ; el ideo baptizare quidem possunt, dare autem Spiritum sanclum
non possunt, in hoc ipso a nobis lenenlur ul ostendamus nec baptizare eos omnino posse qui non habeant
Spiritum sanctum . , Eodem argumento cum ipse Cyprianus passiin ulitur , lum etiam Firmilianus (p . 147) .
Perspicuum ergo est et Cypriani lestimonio el omnium qui tunc crant Christianorum consensu , inter varias
societates quie sibi christianae religionis professionenı arrogant, unam aliquam esse extra quam salus alterna
comparari non potest, sive leviter errelur , sive etiam schismali nullus crror additur; ncdum ipsa cum scelis
al) ca avulsis in unius communis Ecclesia compositioncm venire possil. Si quis enim scciæ ab Ecclesia ab
scissä notas et jura vera Ecclesi.c retincant; frustra veleribus sectis objecia luil cpiscoporum successio , el
episcopaliis per Wium orbem unitas ; frustra velus Ecclesia unicam se esse spons.im , numquam errare posse ,
numquam a se discedendi causam legitimain incidere posse, ac ne martyrium quidem discedentibus ad saluteón
prodesse contendil. Allingendus ergo impius et crudelis crror loti antique Ecclesie , vel potius Apostolis , in
quibus solis conflari poluil mirilicus ille consensus, quem de verze Ecclesie notis inter omnes Christinos
conspir.isse cernimus.
Mira sunt quæ Dodwello S . Cypriani de unitate sententiam examinanti placucrunt. Statuit cnim in his
S .Mariyri; disputationibus e non azi de illius Ecclesic unitate quan catholicam bidie dicimus,quæ nimirum
omnes ambitu suo per terrarum orbem ecclesias particulares complectitur, sed de ipsis dumtaxat ccclesiis
particularibus (Dissert. Cypr., 7). , Verissimum quidem illud est quod probat Dodwellus unumquemque epi
scopum in sua ecclesia principium esse unitatis, cique ab omnibus obtemperari op ?rtere, sed ita lamen , si
cuin aliis cpiscopis communicel; secus vero si ab universa Ecclesia discedat : lunc cnim principium potius
discordiie et schismatis foret quam unitatis. Atque, ut in Cypriano immoremur , facile demonstralur sic Ec
clesiæ unitatem in his disputationibus a S . Marlyre defendi, ut Ecclesie universalis notio illius animo semper
obverselur. Id perspicitur ex ipso lestimonio quod Dodwellus ad caus:e sux defensionem ex libro de Unilate
Ecclesiæ excerpsit : « Quomodo solis multi radii , sed lumen unum , inquit, pag. 195, i et ramiarboris
mulli, scd robur unum lenaci radice fundalım , ci cum de fonte uno rivi plurimi delluunt , numcrositas licct
diffusa vidcalur exundantis copiæ largitate, unitas tamen servatur in origine. Avelle radium solis a corpore ,
divisionem lucis unitas non capil. Ab arbore lange ramum , fractus germinare non poterit. A fonte præcide
rivum , præcisus arescil. Sic el Ecclesia Domini luce perfusa per orbem totum radios sios porrigit. Unum la
men lumen est, quod ubique dillunditur, nec unitas corporis separatur. Ramos suo ; in universam terram co
pia ubertatis extendit, profluentes largi er sivos latius expandil. Unum lamen caput est, et origo una , cl una
mater fecunditatis successibus copiosa , o Vis verbis, c Ecclesia Domini luce perfusa per orbem totum radius
suos porrigil, ramos suos in universam terram copia uberlatis extendil, » non ecclesiæ particularis, sed mi.
versalis, sive catholicæ , unitas describilur. Idem confirmant quæ præcedunt, quæque sequuntur. Ante allata
vcrba sic loquebatur Cyprianus ; « Quam unitatem firmiter lenere et vindicare debemus,maxime episcopi qui
 21 PRÆFATIO . 22
in Ecclesia prisidemns , ut cpiscopalum q110quc ipsum unum atque indivisum probemus. Nemo fraternitatem
Inendacio fallat, nemo fidei veritatem perfida prævaricatio : e corrumpat. Episcopalus unus est, cujus a sin
gulis in solidum pars tenelur. Ecclesia quoque una est, quc in multitudincm latinis incremento fecunditatis
extenditur. , Post testimonium a Dodwello prolatum , addit Cyprianus : « llius folu nascimur, illius lacle
nutrimur, spiritu ejus animamur. Adulterari non potest sponsa Christi; incorrupta est et pudica... Quisquis
ab Ecclesia segregatusadulteræ jungitur, a promissis Ecclesix separatur : nec pervenict ad Christi pramia
qui relinquit Ecclesiam Christi. Alienus est, profanus est, hostis est.Habere jam non potest Dcum patrem qui
Ecclesiam non habet matrem . Si poluit evadere quisquam qui exira arcam Noe fuit, et qui cxtra Ecclesiam
foris fueril evadit. » Lepidus ergo Cypriani interpres Dodwellus , qui sibi particularem ecclesiam fingit, ubi
S . Martyr unum loto orbe episcopatum commendat. Quid , cuin lapsis declarat in Epist. xl, si quis cum Fo
Licissimo se conjunxerit , eum ( postea ad Ecclesiam redire , el cum episcopis ct plebe Christi communicaro
non posse ; , cum confessores hortalur in Epist. xliv, ut ad Ecclesiam redeant; cisque post redilum grali
lator in Epist. LI : « Quod Ecclesiæ veritas et evangelici sacramenti unitas, que a nobis tenebatur , , inquit,
eorum , etiam consensu ac vinculo necteretur ; » num de ccclesiis particularibus , nulla habita unitatis inter
omnes ecclesias constitutæ ratione, vidclur disseruissc ?
Nihil magis adversarium Dodwello , quam Cypriani de episcopi singularitatc principium , quod tamen sibi
maxime favere, existimat. Numquam enim catholicæ Ecclesie unilatem accuratius defendit Cyprianus, quam
cum unum in singulis ecclesiis episcopum esse debere contendit. Cum NovatianusRomæ episcopatum inva
sisset, ac per cmissarios suos idein facinus in aliis civitatibus lentassel, hoc argumento illius fautores refellit
Cyprianus, quod cum is solus episcopus sit, cujus episcopatus ab aliis collegis confirmatur etagnoscilir , si
quis in ejus locum irruere audeat, nullam cum episcopis Ecclesiae catholicæ communionem habere possit ,
ac proinde ſoris relictus pereat. « Factus est autem Cornelius , inquit in Epist. Lt, pag. 68, « episcopus
de Dei el Christi ejus judicio, de clericorum pene omnium testimonio , de plebis qux tunc affuil suffragio , et
desacerdotum antiquorum etbonorum virorum collegio , cum nemoante se factus essel, cum Fabianilocus,id est,
cum locus Petri et gradus cathedræ sacerdotalis vacarei ; quo occupato de Dei voluntate , atque omnium no
strum consensione firmato , quisquis jam episcopus fieri voluerit, furis liat necesse est , nec habeat ecclesias ,
licam ordinationem quiEcclesiæ non lenet unilatein .» Eodem modo demonstrat episcopos a Novatiano in aliis
civilatibus constitutos, non Christi Ecclesiae episcopos esse, sed humanæ Ecclesiæ : « Nisi si cpiscopus libi
videlur, , inquit in eadem epistola , p. 73, « qui cpiscopo in Ecclesia a scdecim coepiscopis facto , adulter atque
extraneus episcopus fieria desertoribus per ambitum nititur, el cum sit a Christo una Ecclesia per totum mund
dun in mulla membra divisa , item episcopatus unus episcoporum multorum concordi numerositate diffusus,
ille post Dei traditionem , post connexam el ubique conjunctam calliolice Ecclesie unitatem humanam co. c .
tur Ecclesiam facere, el per plurimas civitates novos apostolos suosmiltat, ulquadam recentia institutionis
sux fundamenta constituat; cumque jampridem per omnes provincias et per urbes singulas ordinati sillt
episcopi in ætatc antiqui, in fide integri, in pressura probati, in persecutione proscripti, ille super eos creare
alios pseudoepiscopos audeat. llinc contendit, etiamsi legitime fuissentordinali, cos tamen pro legitimis
cpiscopis agnosci non posse, quia ab Ecclesia catholica discesserunt : « Episcopalum aulem , , inquit ,
i lenere non posset, etiamsi episcopis prius factus a coepiscoporum suorum corpore et ab Ecclesio
unilale desciscerei. )
JI. — REFELLUNTUR QUI EPISCOPOS APUD CYPRIANUM JURE DIVINO A PRESBYTERIS DISTINGUI NEGANT.
Quamvis episcopalus jura non possint accuratius defendi, quam a Cypriano defenduntur, non defuerilit
tamen qui ex nonnullis ejus verbis ansain arriperent calumniandi. Quod enim S . Martyr clerum interdum in
duos ordines dividere videtur, nempe in sacerdotes etministros, ac sacerdotis ac præposili nomina cum ipsis
presliyleris communical, velut in Epist. LXV, LXVIII , LXXII et in libro de Lapsis , inde Salmasius et Blon .
dellus concluduntpresbyteros ab episcopis non jure divino, non diverso sacerdotii gradu esse distincios. Si
cjusmodi ratiuncula valeret , parijure concludi posset ne diaconos quidem et alios minores clericos a
presbyteris ci episcopis jure divino distingui; sape cnim Ecclesia dividitur in clerum el plebem . Qoch
si diaconi ct minores clerici cum presbyteris et episcopis clero comprehenduntur, quid miruan
si presbyteris , quiEucharistiam consecrantel potestatem habent ligandi el solvendi, sucerdolis et præposili
nomina cum episcopis communia sunt? Presbyteris quidem Cyprianus plurimum semper habuit honoris, et
cum nihil agere solerei sine consilio cleri , lil ipse testatur in Epist. vi, non dubium quin presbyteris, 11
pole cum ipso sedentibus,magnam auctoritalem allribuerit. At sacerdotii gradum a presbyleris distincum
sibi vindicat. Queritur in Epist. xi, quod quidam de presbyteris , nec Evangelii memores, nec episcopo
lionorem sacerdotii sui el cathedræ reservantes, jam cum lapsis communicare cæpissent. Alius ergo in cpi
scopis ac in presbyteris sacerdotii gradus, ac proinde episcopia presbyteris distinguuntur non solum auctori
tale el catliedra, sed etiam ordine et charactere. Ilanc autem sacerdotii distinctionem ab ipso Christo institu
lam ſuisse ex pluribus Cypriani locis perspicitur : « Dominus noster, » inquit in Epist. XXVII , p. 37, , cujus
priæcepta elmonita observare debemus, episcopi honorem et Ecclesiæ sue rationem disponens in Evangelio
loquitur et dicit Peiro : Ego dico libi, quia lu es Petrus, et super islam pelram ædificabo Ecclesiam meun , el
 23 pon PRÆFATIO . $4
porlæ inferorum non vincenteam : el libidabo claves regni cælorum ; el que ligaveris super terram eruntligala et
in cælis, et quacumque solveris super terram erunt solula el in cælis. Inde per temporum el successionam vi
ccs episcoporum ordinalio etEcclesix ratio decurrit, ut Ecclesia super episcopos constituatur et omnis actus
Ecclesiic per eosdem præpositos gubernetur. Cum hoc itaque divina lege fundatum sit, 1 elc . .
Multa hic observanda ex quibus S. Martyris sententia inirilice enitescil : 1° declarat episcopos successisse
A postolis. Sic eliam in Epist. XLII, « unilatem a Domino el per Apostolos nobis , , inquil , « successoribus
traditam ) docet. Vid . Epist. LXIX . Idem docet Firmilianus in Epist. ad Cyprianum , pag. 148, episcopos
Apostolis ( vicaria ordinatione , successisse . Sic etiam in concilio Carthaginensi, cui præeral Cyprianus,
Clarus a Mascula , « Apostolis, , inquil (pag. 337), « nos successimus cadcm potestate Ecclesiam Domini gu
bernanles el credentium fidem baptizantes, » 2° Ordinationem episcopalem a Christo instilulam et divina lege
fundalam pronuntiat Cyprianus. Quamvis cnim ordinalus presbyter in boc gradu aliquamdiu ministrassel,
7 - probe tamen scieball sibi ad episcopalem gradum vocato aliam ordinationem opus ſuisse . Nemo his tempori
bus memineral quod Salmasius et Blondellus primis sæculis usurpalum ſuisse finxerunt, ut,morluo episcopo , ,
· sine nova ordinatione succederet antiquior presbyter, velfurle qui dignior videbatur, ut placel Blondello . Ne
ipsi quidem schismatici, etsi ad omne facinus paralissimi, presbyteros ad episcopalum sine ordinationc ausi
sunt promovere . Probe sciebatNovatianus presbyter ne simulacrum quidem episcopatus sine nova ordina
tione occupari posse, cun tres episcopos quos ex vilissima Ecclesiæ parte per dolum acciverat, inclusos
hora decima, lemulenlos el crapula oppressos , adumbrata quadam et jnani nialiuum impositionc episco, i
tum sibi tradere per vim cogerel (Euseb., Hist., lib . vi, c . 43). 3° Ex his etiam perspicilur episcopos a solo
Christo potestatem Ecclesiæ gubernandæ accepisse . llinc loties apud Cyprianum « Dominus sacerdotes sibi
in Ecclesia sua eligere el constituere » dicitur , p . 59 : hac ratione Cyprianus Cornelii episcopalum « de Dei,
. qui sacerdotes facit , voluntate susceplum » defendit (Epist. Lii, p . 65 et69). Vid . Ep. lv, p. 82, et Ep.
LXV, p. 113 , Ep. LXIX , p . 121. Ex lac episcopatus notione oriebalur suinma Cypriani constantia in guber
nanda el defendenda ecclesia sua, cui cum se judicem ad tempus a Deo datum esse sciret (pag. 122), « com .
i missa divinitus castra fideli virtule ) servabat (p . 141) . Impressa eral aliorum Africæ episcoporum animis
. liac sententia : « Simarilus peregre proficiscens, , inquit Venantius a Timisa , in concilio Carthag., p. 335 ,
( amico suo commendassel uxorem suam custodiendam , commendatam sibi ille quanta possel diligentia conser
varci, nc ab aliquo castilas ejus et sanctilas adulteraretur. Christus Dominus et Deus noster ad Patrem pro
ficiscens sponsam suam nobis commendavit. ,
• Nescio quod sacerdotium Rigaltius et Baluzius diaconis affingunt in suis observationibus ad hæc Cypriani
verba ; ( Ilem presbyleris ct diaconibus non defuil sacerdotii vigor (Epist. xv) . 1 Cyprianus boc loco sa
cerdotii vigorem nequaquam presbyteris illis el diaconibus altribuil, scil potius a se in illis objurgandis ad .
libilum demonstrat; idque ex his quæ sequuntur atque cx lotius cpistoliv serie perspicilur. Neque huic Ri
gallii et Baluzii opinionifavel quod Cyprianus absensin Epist. xm decernit, i ut qui libellos a martyribuis
acceperunt, et prærogativa corum apud Deum adjuvari possunt, si incommodo aliquo el infirmitatis periculo
occupati fuerint, non exspeciala præsentia nostra, inquit, apud presbyterum quemcumque prxscntem , vel si
prcsbyter repertus non fueril, et urgere exitus cæperit, apud diaconum quoque exomologesin delicii sui facere
possint ; ut, manu eis in pænitentiam imposita , veniantad Dominum cum pace quam dari martyres litteris
ad nos faciis desideraverunt. , Non immorabor in hac explicanda difficultate , quæ nimium arcte cum sequen
libus srculis conjuncta est, quam ut hoc loco examinari possit. Sed ul a Cypriano non disccdam , unuin est
quod obscrvalum velim , nequaquam ab illo hanc provinciam diaconis commilli, ut peccatorum confessionem
excipiant el pænitentiam imponant. llæc enim fuit illis temporibus disciplina, ut nemo ad pacem admittere
lur ne in extremo quidem discrimine, nisi qui antemorbum peccata conſessus fuisset, ac pænitentiam postu
lasset, ul testatur Cyprianus in Epist. Lil. Quamobrem præscripta apud diaconum exomologesis in mortis
articulo, non erat peccatorum confessio, qux apud sacerdotes antea lieri debuerat, nec proinde cuni diaconis
communicatum fuit pænitentiæ imponendæ munus. Quod aulem ab eruditis viris jamdudum observatum est,
duplicem essc exomologesin , id confirmalur ex Cypriani epistolis in lapsorum causa scriptis ; in primis ex
Ep. xi, ubi ait exomologesin fieri« inspecla vita ejus qui agit pænitentiam . , Ex quo palet exomologesin ,
quam absolutio proxime sequebalur jam probala et satis spectata lapsi pænitentia, distingui debere a con
ſessionc peccatorum pænitentiam ipsam præcedenle.

III. - PRIMATUS ECCLESIÆ ROMANE A S. CYPRIANO SEMPER AGNITUS,

. . Sic episcoporum jura defendit Cyprianus, ut legitimum Romanæ Sedis primalum agnoscat . In dissensione
quam habuit cum Slephano. supe queslus cst quod Stephanus prinialu suo nimium confideret, sed de ipsius
auctoritate litem non movit. Sic eniin tacito nomine Slephanum perstringit in Epist. LXXI : « Sed nec Petrus, in
quit, quem primum Dominus elegitelsuper quem fundavit Ecclesiam suam , cum secum Paulusde circumcisione
postmodum disceplarel, vindicavit sibi aliquid insolenter aut arroganter assumpsii, lil diceret sc primatum
tenere et obtemperari a novellis et postcris sibi polius oportere : , sic cliain Firmilianus juste indignari se
 PRÆFATIO .
dicit in Stephanum (pag . 148) quod qui e sic de episcopalus sui loco gloriatur, el so successionem Petri le
nere contendit, super quein fundamenta Ecclesiic collocata sunt, multas alias petras inducat, el ccclesiarum
mullarum nova ædificia constituat, dum esse illic Baptisma sua auctoritate defendit. » El paulo post : « Sic
plianus, qui per successionem cathedram Peirihabere sc praedical, nullo adversus hæreticos zelo excitatur. ,
Agnoscit ergo Firmilianus in Stephano altiorem quemdam dignitatis gradum , etdum in eo congruens digni
tali sludium fidei desiderat, Petri primalum falelur successione ad illum pervenisse. Petri ejusque successo
rum primalum sæpe alias commendavit Cyprianus : « Pelſus lamen, , inquil pag. 123, « super quem ædifi
cata ab eodem Domino fuerat Ecclesia , unus pro omnibus lo juens et Ecclesice voce respondens ail : Domine,
ad quem ibimus ? , Vid . pag. 125. « Una Ecclesia a Doming super Petrum origine unitatis el ratione fundata , ,
p. 125. « Nam Pelro super quem dilicavit Ecclesiam , et unde unitatis originem instituil cl ostendit, potesti
tem islam dedit ut id solveretur in coelis quod ille solvissel in terris. Etpost resurrectionens quoque ad Apo
stolosloquitur, dicens: SicutmisitmePater, el ego mitto vos,o elc . (Epist. LXXII, pag. 131: vid .pag. 118 et 250).
Sed præcipue considerandusnobisest insignis locus es libro de Unitale Ecclesiæ , pag. 195 : « Loquitur Dominus
ad Petrum : Ego tibi dico, inquit, quia lu es Pelrus, et super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam , et porte
inſerorum non vincent eam ; el libi dabo claves regni cælorum ; el quæ ligaveris super lerram , erunt ligala el in
calis , el quæcumque solveris super lerram , erunt solula el in cælis . Et iterum eidem post resurrectionem suam
dicit : Pasce oves meas ; super illuin unum ædificatEcclesiam suam , et illi pascendasmandal oves suas, quam .
vis Apostolis post resurrectionem suam parein potestalem tribuat el dical : Sicul misil me Paler, et ego millo
vos ; accipite Spirilum sanctum ; si cujus remiserilis peccala , remillentur illi; si cujus tenuerilis, tenebuntur ; lamen ,
ul unilatem manifestarel, unitatis ejusdem originem ab uno incipientem sua auctoritate disposuil. Hoc erant
utique el cieleri Apostoli quod fuit Petrus, pari consortio prædili el honoris el potestatis ; sed exordium ab
unilate proficiscitur, ut Ecclesia Christi una monstrelur. ) :
lloc:Testimonium ila proluli ut habetur in hac Baluzii editione, sed Cypriani verba aliter leguntur in
editionibus Manutiiac Pamelii, in quibus post hæc verba, ( ut unilalem manifestarct, , additur, , unam ca
thedram constituit : , sic etiam post hæc verba , ( exordium ab unitate proficiscitur ; , habent editiones illæ ,
« El primaius Petro datur, utuna Christi Ecclesia et cathedra una monstreľur. El pastores sunt omncs ct
grex unus ostenditur qui ab Apostolis omnibus unanimiconsensione pascalur, ut Ecclesia Christi una mon .
tretur... : quicathedram Petri, super quem fundata est Ecclesia , deseril,in Ecclesia se esse conlidit! » Hæc in
contextum irrepsisse Baluzius existimavit, cujus desententia ac rationibus cruditorum erit judicium ; sed
observatum velim , si ca relineantur qux Oxoniensis editor et Baluzius expunxerunt, nihil affulurum quod
non cum Cypriani doctrina optime quadret ; sin autem recidantur , reliquas testimonii hujus partes satis per
se habiturasmomenti ad primatum Ecclesiae Romanæ . Hospes sane ct peregrinus sit in Cypriani doctrina, si
quis mirctur Petro primalum ab co attribui, et unum gregem ac unam cathedram adstrui, cum lot locis
cundem primalum defendat, ac unum gregem , unum episcopilum el, nominatim in Epist. xl, unam cathc
dram commendel. Non magis mirandum quod in Ecclesia non esse pronuntiet nefarios illos schismaticos, qui
hoc uno episcopalu conculcalo,hac una cathedra, qux super Pctrum fundata est, deserta , humanam prorsus
ecclesiam instituere lentabant. Non eral ergo cur Cypriani testimonium ab his verbis editor Oxoniensis, velut
a quodam , ut ipse sppellat, veneno purgasse sibi viderelur. Quinetiam , quæ ab illo cditore in hoc testimonio
el ab omnibùs admilluntur, satis per se valent ad primatum demonstrandum . Illud 1° perspicitur in hoc Cy
priani loco el in pluribus aliis, principium unitatis sine primalu esse non posse. Quis cnim ei primatum dene
gel, a quo incipit unilas, ci per quem Ecclesia una monstratur ? 2° Quemadmodum post Petrum non desiit
unitas, ita ncc primalus el principium unitatis , quod Christus auctoritate sua disposuit, quod eo consilio
instituit, ut Ecclesia una monstrelur. Necesse est igitur ul unitalem , ita principium et vinculum unitatis in
Ecclesia perseverarc ; unde existimari potest quanti fecerit Ecclesiam Romanam Cyprianus, quam arcie af.
fixus ſueril principio unitatis,qui tanto unilatis amore accensus crat. Hinc illiusindignatio (pag. 86) quod
schismatici ausiſuissent « ad Petri cathedram atque ad Ecclesiam principalem , unde unitas sacerdotalis exorta
est, navigare. , Diclitant adversarii nostri primatum Ecclesie Romana defendi a Cypriano, non quod juris
quidquam in alias ecclesias haberet, sed quia sedes erat et domicilium Imperii. Sed nihil absurdius hoc coni
miento , nec quisquam sibi persuadebit Cyprianum , cujus in omnibus scriptis el factis spirat unitatis amor,
autprimatum illi ecclesia: denegasse, ex qua sacerdolalem unitalem orlain fatebalur,aut propter urbis polen
liam etmagnitudinem detulisse, non propter unitatis principium . Hunc primalum sibi Ecclesia Romana, repul
gnante nemine, vindicabat : quamvis Clerus Romanus, Sede vacante , non omncm sibi auctorilalem sumerel,
scil difficiliora quæque, in his lapsorum causam , ad electioncm episcopi integra servaret, non tamen idcirco
intermissus crat primalus. ( Salulant vos fratre; », inquit ille clerus ( Epist. ii, inter Cyprianicas), « qui
sunt in vinculis, el presbyteri el lola Ecclcsia, que el ipsa cum summa sollicitudine excubal pro omuibus
qui invocantnomen Domini. , linc lilleræ ejusdem cleri, qux de lapsis agebant, in tolum orbem terrarum
missir fuerunt, ul lestatur Cyprianus Ep. li .
· Sed in loc Cypriani loco Fellus et Simon Goularlius contendunt par consortium honoris e: potestatis inter
Apostolos corumque successores peuilu3 pugnare cum primalus ; obscrvat Fellus in nol. ad Epistolam 1.1',
27 PREFATIO . 23
bcalo illo marlyre judico pro desperatis etperditis habcndos esse quibus minor videtur auctoritas episcoporum
in Africa, quam vel Cornelii ipsius in Petricathedra Romx scientis. )
Si qua fierel præjudicatarum opinionum intermissio , nihil facilius foret, quam Cypriani sensum callero et
primatum cum pari consortio honoris ct potestatis conciliare. Neino nescit Cyprianum Afric:c el Numidic ac
Mauritanixc præfuisse : parem tamen potestatem cpiscopi illarum provinciaruin a Christo acceperint, hoc
erant utique quod Cyprianus, pari consortio prædili ct lionoris ct polestalis ; sed liis præerat Carthagincusis
cpiscopus. Quod siCyprianus, dum par consortium lionoris ct potestatis inter cpiscopos agnoscit, non idcirco
delalam sibi jure ecclesiastico ancloritalem abjecil, cur Petrum ejusque successorcsauctoritate ab ipso Christo
tradita spoliasse videatur ?Luce clarior est ejus sententia ; demonstrat unitalcm lanti visam esse Christo , ut
qu:imvis Apostolis parem potestatem allribuerel, unum tamen aliis praes-e vellet : itaque hoc crant Apostoli
quod fuit Petrus, sed exceplo primalu . Jacobus ct Joannes parem potestatem acceperantac Petrus, sed Chri
slus unitatem nec a Jacobo tiec a Joanne incipere voluit ; soli Petro hunc detulit lionorein .
Ex hisctiam illustrari polest alius Cypriani locus ab iisdem adversariis decantalus. « Episcopatus unus est
cujus a singulis in solidum pars tenetur, , inquit ibidem Cyprianus in libro de Unit. Eccles. Siepe alias dc
clarat Cyprianus, etsi a singulis pastoribus portio gregis adscripla est, etsi pastores inulti » sit, e union
lamen gregem , eos pascere, « el oves universas quas Chrisliis sanguine suo et passione quæsivit colligere
ct fovere » debere , i et idcirco copiosum corpus , esse e sacerdotum concordiie mitur glutino atquc unila
lis vinculo copulatum , ut si quis ex collegio eorum hæresim facere el gregem Christi laccrare et vosiare ion
taverii, subveniant cæleri, et quasi pastores utiles el miscricordes oves Dominicas ili gregem colligiilll
(pp. 86 cl 116 ).» Sed copiosus ille sacerdotum numerus in pascendis ovibus conspirans non modo sibil detra
hil priinalui, sed etiam ducem el auctorem necessario postulal; aliojui sumina esset futura omnium reruin
perturbatio. Debent episcopi pro suo unitatis studio in rebus majoris momenti mutuas sibi operas trader ',
debent in damnandis hæresibus auctoritalem ci consilia consociare ; sed quis neget in ejusmodi rebus pric .
cipuas illius parles esse debcre a quo « incipientem unitatis originem , Christus e sua auctoritate disposui!.,
IV . - DE DISSENSIONE S. CYPRIANI CUM S. STEPILLNO. - -NULLUM BAPTISHA PROBATUM STEPHANO, NISI QUOD EX
PRÆSCRIPTA A CHRISTO FORMA DATUM ESSET.
Cum S. Cyprianus in litteris quæ de baptismohærcticorum scriplie sunt,multa de adversariis suis dical,
aut ab eis dicta reſerat, non parvi interest ad ejus illustranda testimonia, quid S. Siephanus et alii Cypriani
adversariiseuscrint, exponere. Stephanum erroris accusarunt ctiam e Catholicis plurimi, cumque ompiuin
hæreticoruin baptisma comprobasse volunt, etiam corum qui formam a Christo præscriptam non servaban !.
Quin etiam Launoius Cyprianum sic defendit, ut ipsi antiquitalem magis quam adversariis favere cxistimet,
( rem istam » , il ullius verbis utar, e non esse fidci, sed disciplina , pronuntians ( tom , vui, p . 656 ). Do .
monstrare conabor Stephanum nihil aliud docuisse, quam quod postea omnium consensu stabilitum est, at ile
hanc illius doctrinam non antiquitati contrariain csse , sed e media Apostolorum traditione dimanasse,
Ainisimus scriptas a Slepliano papa epistolas de baptismo hæreticorum ; sed quae Cyprianus ex epistola : d
se ecripta refert, ea omnem sancti politificis accusandi ansam præcidunt. Sic enim loquebatur Stephanus in
epistola ad Cyprianum : « Si quis ergo a quacumquc heresi venerit ad nos, NIHIL INNOVETUR, NISI QUOD TRA
DITUM EST, ut manus illi imponalur in pænitentiam ; cum ipsi hæretici proprie alterutrum ad sc venicnics
10: baptizent, sed communicenttantum . , Perabsurde Rigaltius detorquet illud proprie ad eos « qui proprie
ob propriam aliquam causam dicunturlæretici.» Liquethanc vocem referriad ea que scquuntur, ita ut bir
relici dicantur proprie non baptizare, sive proprio baptismo non imbuere alterutrum ad se venientes ; quale
est illud Horatii, diflicilcesl proprie coirninuia dicere. » Verborum autem Stephani duc tantum videntur
allurri possc sententia . Vel cnim ail hicreticos suum quemque propriuin habere baptisma, sed tamen co
non imbuere alterutrum ad se venientes : vel lioc staluit, lizreticos proprium sibi non arrogare baptisma,
quo vcnientes ad se baptizent , sed commune et in sua el in: aliis seclis revereri. Prima interpretatio stare
non potest, altera explorata el perspicua. 1° Repugnaret omnino illa hæreticorum in baptizando varietas, ct
in aliorum probando ac relinendo baptismale consensus. Cur enim unaquaque secla proprium sibiet ab aliis
discrepantem baptismun instiluisset, nisiquia ct Ecclesix ct scctarum baptismus pirum ad salute:n idoneis
vidcretur ? Quamobrem novum baptismum institucntibus consentaneum eral aliorum baptisina rejirere .
2° licrelicos loc loco Stephanus Cypriano ad imitauduin proponil. Eisi cum uterquc de baptismomagnifice
sentiebal, illerque tamen exililer sentire alteri videbatur. De Baptismi sanctiialc etmajestate detrahi cxisti
mabat Cyprianus, sidalus ab hæreticis valeret; Baptismo injuriam Stephanus fieri putabat, si vel in ipsis hic
relicis rejiceretur. Cum ergo hæreticos ad imitandum proponil, necesse est ut in eis aliquid laudct, quod ad
Laplismi conimcndatio:iem valeat. Al,si hæretici præscriptam a Christo formam in baptizando violassenl, nec
tamen dubitasst... dissimile aliorum baptisma comprobare, hic agendi ratio hominum ſuisset Baptisma, lit
inutilem el exilem cæremoniam , floccifacicntium . 3° 3d illustrandam Stephani senteniiam accedunt Firmiani
etCyprianitestimonia . « Stephanus in epistola sua dixit, inquil Firmilianus, hæreticos quoque ipsos in Ba
plismo convenire. , Cyprianus, postquam verba Stephani relulit, hæc addil in Ep. Lxxiv. « El cum singule
Bercses singula baplişmala cl diversa peccala balcant; hic cum omnium Baptismo communicans, universo
99 PRÆFATIO . 30
rum delicta in sinum suum coacervala congessit. » OpponitCyprianus Stephani principio aliud principium , et
singulas hæreses singula habere baptismala contendit, quia Stephanus unum et commune baprismaapud hix
reticos esse statueral. Nec tamen Cyprianus idcirco lot.baptismala numerat quot simthæreses, quod singu .
le hæreses Baptismi formam immulassent ; nemo enim id suspicabitur ; sed quia singula sunt unum veluti
corpus ab aliis sectis eiab Ecclesia separalum .
Launoius el post euin auctor Bibliothecæ Scriplorum ecclesiasticorum objiciunt perpaucos tunc exstitisse
hæreticos qui in nominc trium Personarum baplizarent; quamobrem omnes omnino hæreticos Stephano pro
bari, in bis Marcionitas, ut ei exprobrant Firmilianus ac Cyprianus. Sed veterum bærelicorum instituta Sic
plano , Cypriano et Firmiliano notiora erant, qu:un recentibus scriptoribus. Al inter Stephanum , ac Cypria .
num et Firmilianum generatim convenil, utmodo vidimus, haereticos proprium sibi baptismum non habere .
Ergo perpauci excipi possunt, qui communem baptizandi formam perverlerinl. Testes ejusdem sententiæ ci
lari possunt Clemens Alexandrinus et Tertullianus; quorum primus ( Strom . I, pag . 317) haereticorum ba
ptisma in Scripturis aquam alienam appellari observat, ncc tamen hanc causam affert quod Baptismiadini
nistrandi normam corrupcrini, sed quod alieni sint ab Ecclesia . Similiter Tertullianus (libr. de Baptismo, cap.
15 ) hæreticorum baptismum non co nomine rejicit, quod illius administrandi rilum a Christo præscriplim
immulassent, sed quia ( nulluin habent consortium discipline nostrae, quos extraneos utique lestatur ipsa
ademptio communicationis. , Ad hæc cliam accedit Augustini lestimonium , qui in libro vi de Bapt., c. 23,
sic loquitur : « Quis nescial non esse Baptismum Christi, si verba evangelica quibus symbolum constat illi
defuerint? Sed facilius inveniuntur hæretici qui omnino non baptizent, quam qui illis verbis non baplizent. »
Frustra Launoius Augustini lestimonium de :equalibus S . Doctoris haereticis accipiendum esse, de antiquio
ribus autem aliter judicandum pulal. Nam quod quarto et quinto Ecclesiæ sæculo animadvertit Augustinus,
id potiori jure de secundo el tertio asseverari potest. Neque enim defuerunt hæreses quie , cuin in seciæ pri
mordiis communem baptizandi normam secut:c essent, eain postea immutarent, ut suorum ad Ecclesiam ca
tholicam reditum majori dillicullale obstruerent. Id de Encratilis nominatim leslalur Basilius can . 1. Quam .
quam ne illi quidem pr:cscriptam a Christo formam perveriebant, sed cæremonias quasdam alit adjecisso
videntur aut detraxisse. Sic enim de illis Basilius can 47 : « Nc dicant : In Patrem et Filium et Spiritum
sancluin baptizati sumus. » Quinetiam corum baplismum non iinprobat ratum liaberi, siqua inde major uli
litas acccdat. Atque ipse , can . 1, testatur fratres Zoin el Salorninum susceptos a se fuisse in cathedra episco
porum , cum ab hac hæresi redirent. Sed si Encratit u communes ritus initio secuti fucrant el cum novi aliquid
inducere voluerunt, non tamen præscriptam a Christo formam violare ausi sunt; an dubium quin Marcionilic
el alii cjusmodi, quibuscum eral cum Eucratitis finitima vicinitas, bapiismum in Ecclesia catholica usurpa
lum retinuerint. Porro Marcionem id nomine trium Personarum bap:izasse lestis est locuples Cyprianus, qui
cjus baptismum hoc argumento rejicit, quod uon camdem Trinitatem agnoscat ac Cimolici : « Numquid hanc
Trinitalem Marcion lenct? , inquit in Epist. ad Jubai., pag. 131. « Numquid eundem asscrit quem et nos I':
Irem creatorem ? Numquid cumdem novit Filium Cluislum de Maria virgine natum ? , Falcbalur ergo Cypria .
nus Tres Personas ab hæreticis in Baptismo nominari, ac co redaclus crat, ut Trinitatem hæreticos in
eodem modo ac Catholicos interpretari diccrel. Simili ratione FirmilianusGnosticorum el Montanislaridan
baptisma rejicit, quia primi non cumdem Patrem ac Catholici, Montanistic non eumdem Spiritum sanctum
agnoscebant. Marcionem sic premii Tertullianus argumentis ex baptismopelilis , ut facile palcal communem
Japlizandirilum ab hoc dicrelico mutatum non fuisse . Querit cnim lib . 1, c. 28, quomodo regenerel dens;
Marcionis qui non gencravil ; quomodo Spiritum allribunt in baptismo, qui animam non prius conuulit ;
cur lavet hominem numquam apud se inquinatum , et in hoc lolum salutis sacramentum carnem mergiil
exortem salutis. Narrat Fipiphanius pag. 230, ( non unun baptisma (apud Marcionitas) sed tria post deli
clun concedi, pro mortuis illoruin catechumenis alios baptizari , ac mulieribus baptismi conferendi faculta
tem commilli; , scd violat:c baptismi formie Marcionem non accusat. Valentini quoque et Apellis baptismum
Stephanus ratum habuis :c dicitur. Sed id ex ejus principiis sequebatur. Nam , cum certo teneret, ut ci expro .
brat Firmilianus , Baptismum administrari , invocata Irimilate nominum Pauris et Filii et Spiritus sancti, )
neminem prorsus excludere debuit, quem ab bac baprizandinorma non disccdere constaret. Quod si ipso
Marcion , qui impietate omncs superavit, in nominc triumn Personarun baptizabal, non video cur non idein
de Apelle ct Valentino credalur. Cyprianus hoc unum ejusmodi birrelicis objicit , quod non eumdem Patrem
ac Catholici, cumdem Filium , cumdem Spirilum sanctum camdemque Ecclesiam conlilcantur ; ac Patripas
sianos, Anthropianos, Valentinianos, Apelletianos, Ophilas Marcionitis adjungit; Ep. ad Jubai., p. 130. Mar .
cus inter Valentini secialores celeberriinus in consccrando pane et vino omnia invocationis verba pron1111
Liabat, ut lestatur Irenaeus lib. 1, cap. 12 ; ceteri ejusdem generis hæretici Eucharistiam ex more Ecclesiic
celebrabant. Hinc eos provocat Irenius lib . iv , cap . 18 , ut « aut scntentiain muleni, aul abstineant offeren
do quæ pradicta sunt. Non verisimile est quibus religio crata consuela Eucharisti cclebrandæ forma discc .
dere, eos in Baptismi rilibus ne id quidem retinuisse quod Christus nominatim prascripserat. Mulla sane in
Baptismi cæremonias impia et absurda induxerunt plerique Gnostici. Sed, ut observal Augustinus (lib . vi
de Baplismo, 0 , 47), « certa illa evangelica verba sine quibus nop potest Baptismus consecrari , tantuni 12 -
 PRÆFATIO .
lentut per illa sic evacuentur quxcumquc in prece vitiosa contra regulam fidei dicuntur ; et si malus alque
perversus in aliquibus perversam precem afferat, adest Deus evangelicis verbis suis, sine quibus Baptismus
Christi consecrari non potest , et ipse sanctificat sacramentum suum . » Cum Augustino consentit Slephanus,
qui, u reſert Firmilianus, dicebal « iis qui apud hærcticos baptizantur adesse præsentiam et sanctimoniam
Christi. , Quod autem special ad cos qui aut aquam non adhibebant , aut non ut Christus præscripsit , bapti
zabant (quales exstitisse nonnulli videntur inter Gnosticos ellinicim :gis quam hæretici), non dubium quin eos
sine Baptismo Stephanus in Ecclesiam non admisisset. Nonnulli autem sic Baptismiverba immutabant, ul la .
men retinerc ct exprimere vellent, quales erant qui baptizabant « in nomen incognili patris omnium , in
verilatem matrem omnium , in descendentem in Jesum » (Iren . lib .1, cap. 21, n. 5). Sed de ejusmodi læreti
cis adeo nulla fuit controversia, ut Cyprianus et l'irmilianus interrogationes ipsas, quales in Ecclesia fieri
solebant, ab hæreticis servari testentur, pag. 131, 145, 156. Ad haec Cypriani et Firmiliani testimonia acce
dit auctoritas non solum Augustini, Vincentii Lirinensis ct Facundi, qui minime dubitarunt quin communem
Ecclesiæ sententiam Stephanus defendisset; sed etiam Dionysii Alexandrini et Eusebii, quorum primus sic
ad Stephanum et de Stephano scripsit, ut in eo leniorem tantummodo sententiam , et quamdam , ul in re non .
dum omnium consensu decisa , accommodationem desidcraret ; alter vcro antiquam traditioneru ab eo de .
ſensam fuisse leslatur , Hist. lib . vui, c. 3.
V . - S. CYPRIANUS SENTENTIAM ADVERSARIORUM MINUS INTELLEXIT . - DE BAPTISMO IN CHRISTI NOMINE . - STEPHANI
SENTENTIA ORTA AB APOSTOLIS .

Sed duo nobis supersunt explicanda, utrum Stephanus hæreticorum baplismonon solum characterem im
primi, sed eliam peccata dimilli existimaverit ; uirum satis esse duxcrit in Christi nomine baptizare, nulla
Patris cl Spiritus sancti facta mentione. Cyprianus et Firmilianus sic semper adversarios refellunt, quasi
isli peccata ab hæreticis baptizantibus dimilli contenderent. « Dali honorem Deo, inquit Cyprianus (Ep.
LXXIV ) qui apud eos qui in Deum blasplıcmant, remissionem peccatorum dari judicai ? ) Et Firmilianus
(Ep . Lxxv) : < Stephanus, inquit, el qui illi consentiunt, contenduntdimissionem peccatorum , et secundam
nativitatcm in hæreticorum baptisma posse procedere, apud quos etiam ipsi confitentur Spiritum sanctum
non esse. » Et infra , dicunt eum qui quomodocumque furis baptizalur mente el lide sua gratiam conse
qui possc. In Epistola a Jubaiano ad Cyprianum missa, quam Stephani csse Pamelius et Baronius exis
limant, scriplum eral, « quod quærendum non sit quis baptizavcrit, quando is qui baptizatus sit, accipere
remissam peccatorum poluerit sccundum quod credidit. , Difficile non fuit Cypriano et Firmiliano il
ca opinione, quam adversariis suis affingunt, manifestam pugnam demonstrare . Perabsurdum cnim cst
ul remissionem peccatorum consecutus esse dicatur qui nondum accepit Spiritum sancluin , et Christum
in Baptismo induissc in quo nondum habitat Spirilus sanctus. Sed videntur summi illi viri Cyprianus et
Firmilianusminus accurate interpretari scntentiam adversariorum , quos verisimile non cst iam absurde
ratiocinatos , ul remissioncm peccatorum sine Sjirilu sanclo comp:rari posse crederent. Existimal crudi
lus cdilor Lillerarum summorum Pontificum Stephanum , dum remissionem peccatorum in baptismo estra
hæresim Jalo agnoscil , vel de infantibus loqui, vel du adultis bona fide baptismum ab occulto hæretico
accipicntibus, autab aperto in extremo vilix periculo . Quamvis autem doctissimo scriplori plurimum iri
buam , aliam tamen viam inibo explicandæ Slepliani sententi:e, que mihi videtur illustrari posse ex his
illius verbis a Firmiliano citalis : e llæresis quidem , aiebat, paril cl cxponit ; expositos antem Ecclesia
suscipit. ,
Perspicitur cx lois verbis hæresim non sibi sed Ecclesiic parere, vel potius Ecclcsiam per hæresim vcl
uli per ancillam parere, itil ul quios parit hæresis, filii sponsa ficri possunt si ad Ecclesiam accedant ;
ab Ecclesia autem non suscepti interilum effugere non possint. Siepliani doctrinx simillima cst brico
Augustini sententia : « Ecclesia quippe, , inquit lib . I de Bapt., n. 12, , omnes per Baptismum parit, sive
apud se, id est ex utero silo , sive extra sc de semine viri sui. Sed et Esau de uxorc nálui, propter frito
ternam discordiam scparatus cst a populo Dei, et Aser per uxoris quidem potestatem , sed ex ancilla
nalus, propter fraternam concordiam tcrram promissionis accepit. Unde el Ismacli ut separarelur a populo
Dei non obfuit mater ancilla , sed obfuit fraterna discordia ; el non profuit potcstas uxoris , cujus magis
lilius erat, quia per ipsius jura conjugalia el in ancilla seminalus erat cl ex ancilla susccplus. Sic et apud
islos Ecclesiæ jure, quod est in Baptismo, nascuntur quicumque nascuntur ; sed si concordent cuin fratribus,
per unilalem pacis, veniunt ad terram promissionis ; non de materno ulero rursus ejiciendi, sed in paler
no semine agnoscendi : si aulem in discordia persevereni, ad Ismaelis funiculum pertinebunt. 1 Immerito
crgo Cyprianus ei Firmilianus existimarunt Stephanum hzeresi veluti sponse filios allribuere, cum hiere
sim veluti ancillain parere dixerit, ut quos ipsa peperit, hi ab Ecclesia , quæ sola cst sponsa, susci
piantur. Non absimili sententia videtur peccatorum remissionem in baptismo lierelicorum agnovisse. Quem .
a:Imodum ciim ejusmodi baprisinus hanc vim habet, ut quos peperit ancilla ad sponsum pertincant ,
cum ab Ecclesia suscipiuntur; sic , yamvis peccata non dimillal in heresi manentibus, id tamen valet, ul
35 PRÆFATIO .
redeuntibus ad Ecclesiam dimiliantur. Id egregie Augustinus explicat in libro I de Baptismo: Intelligant
( Donatistic ), inquit (n . 18), in communionibus ab Ecclesia separatis posse homines baplizari, ubi Christi
Baptismus cadem sacramenti celebratione datur el sumilur : qui tamen lunc prositad remissionem pecca
toruni, cum quis reconciliatus unilati sacrilegio dissensionis exuitur, quo ejus peccata tenebantur et di
milti non sinebantur. Auctor anonymus libri de Rebaptismale nihil ſere aliud probat, nisi hanc Baptis
mi foris accepti utilitatem ad remissionem peccatorum in Ecclesia consequendam . Statuit p. 357, « invo
cationem illam pristinam nominis Jesli, nuda et singularis si in errore sil constituta, non posse ad salu
lem præstandam sufficere ; nc hac ratione, inquil, etiam ethnicos et hæreticos abutentes nomen Jesu
credamus ad salutem sine vera re atque integra posse pervenire . Quam tamen invocationem nominis
Jesu corrcctione erroris et agnitione fidei veritatis, ct abscissa omni labe prælerile conversationis, mysterio
Dei circa ejusmodi homines rite perpetralam , locum quem habitura non eral obtinere, et postremo in ſide
recta et ad integritalem signi präslandam non obesse, supplemento ejus quod deeral accedente , perquam
ulile est credere. » Videnlur ergo Cyprianus et Firmilianus, cum adversariorum sententiam non ex paci.
Sicis colloqniis ac disputationibus, sed ex scriptis tantum iisque valde obscuris cognitam haberent, minus
intellexisse quid isti sentirent, et credidisse fidem illos et peccali dimissionem in hæreticis ab hæresi
non discedentibus admittere, quamvis de fide errori succedente loquerentur , ac peccaluin ila dimilli
dicerent, ut hæc dimissio lunc valeat cum ab hæresi discedilur.
Nunc alius error a sancio pontifice propulsandus , cui verisimile non est Baptismum in solius Christi
nomine probatum fuisse : l' Iinmerito in Stephano cjusque sociis vituperaretur ejusmodi loquendi ratio
que el Scripturæ auctoritate et ccclesiastici sermonis usu firmata est, ut demonstral modo laudatus
editor Epist. summ . Pont. 2° Quod spectat ad Stephanum , non eum hac in re erroris accusal Cypria
nus, quamvis prima specie accusare videatur. « Non est autem quod aliquis, , inquit in Epist. LXXIII,
, ad circumveniendam christianam veritatem Christi nomen opponal, ut dicat : In nomine Jesu Christi
ubicumque est quomodocumque baptizati gratiam Baptismi sunt consecuti. » El paulo post : « Quomodo
crgo quidam dicunt foris extra Ecclesiam immo el contra Ecclesiam , modo in nomine Jesu Christi ubi
cumque ei quomodocumque baptizaldin gentilem remissionem peccalorum consequi possc , quando ipse
Christus Gentes baplizari jubcat in plena el adunala Trinitale ? » Sed , ut hicc intelligantur, observandun
cst Cyprianum hoc loco non id in adversariis culpare, quod trium Personarum aliquam in Baptismo omit
li posse dicerent, sed quod lidem in tres Personas necessariam negarent. Nam , cum Marcionitä сl alii
ejusmodi bærelici horrendas blasphemias in Patrem cvomcrent, contendit Cyprianus nihil illis prodesse
nomen Christi, quia e sine Patre aut contra Patrem prodesse cuiquam solusFilius non potest. Quomodo,
inquit, non cognito , immo ei blasphemalo Deo Patre , qui apud hærcticos Cbristi nomine baptizati dicun
lur, peccatorum remissam consecuti judicanlur ? » Rejicit ergo Cyprianus baptisma ab hæreticis in Christi
nomine datum , non ob Patris prætermissionem , quæ res in controversiam non veniebat, sed ob blas
pheniias in Patrem . Hinc illud idem baptisma probat, si in Christi veritate administretur : « Undc appa
rel, inquit, non ea stalim suscipienda cl assumenda que jactantur in nomine Christi, sed quæ geruntur
in Christi veritale . , Idem ergo est Baptisma in Christi nomine, ac Baptisma a Christo institutum . Fir
milianus qui hanc Cypriani epistolam legeral, atque hunc locum qui nunc in manibus est, ut pleraque
alia , observationibus suis confirmat, Baptisina in Christi nomine dari existimat, cum in nomine trium
Personarum datur, neque in adversariis culpat quod Baptisma in Christi solius nomine ratum habeant,
sed « quod non putant quærendum esse quis sit ille qui baptizaverit, eo quod qui baptizatus sil, gratiam
consequi potuerit invocala Trinitate nominum Patris et Filii et Spiritus sancti, quasi invocatio hæc nuda
nominuin sufliciat ad remissionern peccatorum et Baptismi sanctificationem .»
Quinetiam non modo Sicphanus, sed ne ipsequidem auctor anonymus libri de Rebaptismale , qui Cyprianum
vehementi aceto perfudil , Baptisma in solo Christi nomine videtur probasse ; hoc tamen errore illum Tille
montius laborasse contendit , sed prorsus immerito . Is enim Baptisma in Christi nomine interpretatur illud ,
quod ex forma a Christo prxscripla confertur. Locus ipse quem objicit Tillemontius rem aperte demonstrat :
( Multun interest », inquit anonymus scriptor pag . 558 , ( uirum in lotum quis non sit baptizatus in nominc
Domini nostri Jesu Christi, an vcro in aliquo claudicel cum baptizatur baptismate aquar', quod minus cst,
dummodo postca constet in veritate sincera fides in baptismate spiritus , quod non dubic majus est. Nec
estimes buic iraclalui contrarium esse quod dixit Dominus : Ite , docele gentes, linguile eos in nomine Patris
el Filii el Spiritus sancli ; quia , cum lioc verum et reclum et omnibus modis in Ecclesia observandum sit, et
observari quoque solitum sit , tamen considerare oportet quod invocatio nominis Jesu non debet a nobis
futilis videri propier vencrationem et virtutem ipsius nominis , in quo nomine virtutes omnes solent fieri et
nonnumquam eliam aliquid ab hominibus extraneis. ) Ex quibus concludit Tillcmontius bunc scriptorem , elsi
ſatelur tres personas nominari solere in Ecclesia , non tamen irritum baptismum putare , si in solo Jesu no .
mine conferatur. Scd noster ille scriptor non id sibi objicit ex Christi verbis : In nomine Patris el Filii et Spi
ritus sancii; sed illud , Docele gentes : ncque illud defendit baptisma cui desit trium Personarum appellatio ,
sed cui desit e sincera fides, , et quod ait , In Ecclesia observandum et observari solitum , » refertur ad
 ATIO
3. PRÆF .
hæc verba : Jle, docele gentes. llinc Apostolos contendit, cum baptizati sunt Judæorum more, de Christi, im .
mortalitate sensisse , nec ipsiusmorlem el resurrectionem credidisse : unde sic concludil (p. 360) : « Itaque
quod ad ipsos discipulos pertinet, neque integram ncque perfectam fidem habuisse , his modis quibus relu
limus inveniuntur, et quod multo gravius est , sicutin Evangelio cata Joannem scriptum est , etiam alios bap
lizabant. , Non ergo agitur hoc loco de appellatione trium Personarum , sed res ul certa acminime contro
versa ponilur, nec Baptisma in nomine Jesui apud hunc scriplorem aliud sonat, ut videre est ex verbis modo
cilatis , ac Baptisma aquæ , Baptisma in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti.
Jam vero non longa disputatione opus (st vil propugnatum a Stephano papa institutum ex traditionis apo
stolicx fontibus profluxisse derronsiremus. Vigcbal utiquehac consuctudo , exceptis illis ecclesiis quas sy
nodorum decreta in aliam sententiam detorscrant. Nullum in Occidente vestigium iterati Baptismi præterquam
in Africa . In Oriente testatur Eusebius ( llisi. I. vi, c. 2) antiquam consuetudinem invaluisse , ui in reci .
piendis hæreticis sola manuum impositio cum prccalionibus adhiberelur. Morem Ægyptiperspicimus ex tes.
limoniis Dionysii Alexandrini apud Eusebium in eodem libro exstantibus. Minalus fuerat Stephanus SC
cuni Cappadocia , Cilicia , Galatia el finitimis regionibus non communicaturum ; atmullie prorsus de Ægypto
querelx '; quinetiam Dionysius Alexandrinus,magno Ecclesiæ commodo, interposuit sc in pacificationem dissi
dii. Quod autem Xyslum ,Romanum pontificem , consulendum esse duxil de homine jamdudum in Ecclesiam
reverso , sed qui se impio el pleno blasphemia: baptismo initialum fuisse meminerat ; id non solum Dionysi'
consensionem cum Ecclesia Romana, et alienum ab iterando Baptismo animum declarat, sed etiam argumenic
cst ab ipsius decessoribus Heracla aut Demetrio qui hunc hominem receperant, solilos non fuisse redeunte
lværelicos baptizari. Huc accedit Basilii testimonium ., qui baptismum Montanistarum Dionysio Alexandrino
probatum fuisse asseverat can 1. Quod ex Clemente Alexandrino olijicilur (Strom , 1, p .317), aquam hæretico
l'um esse aquam alienam , id non expiari probal sed contaminari quiBaptismum in hæresi jam adultiaccipiunt;
at Baplismum irrilum sancto Clementi et nullum visum esse von probat. Difficilior ad explicandum llicrony.
mus, quiin libro de Scriptoribus ecclesiasticis testatur Dionysium Alexandrinum idem ac Cyprianum de bap
lismo hæreticorum sensisse , ac plures ea de re litteras scripsisse ; scd hac in re pugnat llicronymus adversa
fronte cum Basilio.
Ipsa etiam Africa testis citari potest illius traditionis quam acerrime impugnavit. Neque enim Aſri ante
Ngrippinidecreta baptismum ab hæreticis datum iterabant; idque ipsos esse confessos perspicitur ex his
Firmiliani verbis : « Quod quidem adversus Stephanum vos dicere, Afri, potestis , cognita veritate, errorem vos
consueludinis reliquisse. , Ipsc etiam Cyprianus , dum ait in Epist. ad Jubai. non novam aut repentinam rem
esse ul baplizentur qui ab bæreticis in Ecclesiam vcniunt , sed multos annos esse ex quo sub Agrippino id
cpiscopi in concilio statuerant, non obscure de novitale opinionis suæ confilelur, illiusque fontem el caput
Agrippinuni agnoscit. Existimavit Augustinus inductum ab Agrippino morem , cum paulo post exaruisset , a
Cypriano revocalum fuisse . Sed id omnino pugnal, ut observavit Tillemontius , cum his Cypriani verbis ex
Epist ad Jubai. : . Quando exinde (nempe oh Agrippino) usque in hodiernum 101 millia hæreticorum in pro
vinciis nostris ad Ecclcsiam conversi , non aspernati sint , neque cunclati , imo et rationabiliter et libenter
amplexi sint,utlavacri vitalis ci salutaris Baptismi gratiam consequerentur. » Sed si Cyprianus consuetudinem
jam stabilitam defendit, novam cerle Agrippinus induxit , ut tot locis observat Augustinusin libris de Baptismo.
llis testimoniis plurimum addit ponderis sectarum consensus , qux acceplum in aliis sectis Baptismum ·
ilerare non audebant. Quis non videl lor ecclesiarum totque scctarum consensum non ab alio capile et fonic
quam ab Apostolis fluxisse , in re praesertim quæ maximis obstrucia difficultatibus , nec Scripturis aperte in
dicala , nec ullo Ecclesiæ decreto confirmata , ita tamen Catholicis et hæreticis explorala crat , ut contraria
opinio gravis error videretur. Numquam sane post Apostolos lam firma persuasio insculpi animis poluissc
nullo interveniente universe Ecclesi:e decrelo ; sed potius hæresis odium et justissima cautio , ne aut homini
bus non baptizatis Eucharistia daretur , aut infantes in hæresi baptizati sine vero Baptismo morerentur,
necessitatem iterandi Baptismi plurimis allulissent.
VI. - QUIBUS POTISSIMUM RATIONIBUS SESE S. CYPRIANUS DEFENDERIT .-- NEC SACRAMENTA A MALIS IN ECCLESIA
ADMINISTRATA , NEC TRADITIONEM REJECIT .

Quamvis suam Ecclesia de læreticorum baptismo doctrinam ex ipso Apostolorum ore acceperit , fatendum
tamen est non fuisse lanc traditionem ex illo genere quod omnium auribus quotidiana prædicalio inculcaret.
Nemo umquam Ecclesiæ sententiam de Christi et Spiritus sancti divinitale, de mutationc donorum in corpus
et sanguinem Christi et aliis ejusmodi rebus, sine summa negligentia ignorare potuit, aut sine summo scelerc
impugnare , quia his dogmatibus Christianorum aures in omnibus ecclesiis circumsonabant. Utrum aulem .
hæreticorum baptisma ralum necne liabendum esset, id obscurari el die obsolesccre potuit in multis regioni-
bus , in quibus recipiendorum hæreticorum aut nullus eral usus aut admodum rarus. Quare mirari non de
hemus cur hac in re prestantissimi viri erraverint. Ac veritas quidem facile investigari poluisset , si con
sulte fuissent antiquissimæ ecclesie, quæ numquam hæreticis carucrant quos oppugnarent, aut redcunles in
 PREFATIO . 58
Ecclesiam reciperent; qualis eratin primis Ecclesia Romana, cum vetustissimos quosque bærcticos constel in
hanc urbem sesc contulisse . Sed liujus cautionis prætermissor levissimam culpain sustinel Cyprianus , qui
consueludinem rebaptizandi non indusil in ecclesiam suam , sed decessorum suorum auctoritate constilu
tam repcrit.
Rationum momentis quibus utebatur Cyprianus , lántum inest splendoris, ut se Augustinus sola Ecclesia
auctoritate in contrariam sententiam adduci falcatiir : « Nec nos ipsi », inquit l. 11 de Bapt., n. 5, « tale aliquid
auderemus asserere , nisi univers:c Ecclesix concordissima auctoritate firmali ; cui et ipse (Cyprianus) sinc
dubio cederel, si jam illo temporc quæstionis hujus veritas eliquata et declarata per plenarium concilium so
lidarelur. ) lloc autem potissimum argumento niiebatur Cyprianus : hæreses, cum ab Ecclesie unitate ab .
scissæ sintet ex mortuis constent hominibus, non posse sanctificare, remissionem peccatorum et Spiritum
sanclum dare. « Quis autem potest dare, , inquit in Ep. Lxx, « quod ipse non habeat? Aut quomodo polest
spiritalia agere , qui ipse amiserit Spiritum sanctum . » Etin Ep. LXXI : « Neque enim accipiunt illic aliquid
ubi nihil est. » El paulo post : 4 Maniſesium est autem eos qui non sunt in Ecclesia Christi inter mortuos com
pulari, nec posse ab eo vivificari allesum qui ipse non vivat. o Eshis et aliis ejusmodi lestimoniis nequaquam
id staluit Cyprianus,quod ex ejus verbis consequiexistimarunt cruditorum nonnulli, necessariam esse singulis
ministris sanctitate , ut sacramenta valide administrent.Loquilur de universa sociciale , non de privatis ; et
quemadmodum Ecclesie catholice sacramenta , dum a malis adminis !rantur, vim suam et effectum retinent
precibus sanctorum ct gemilibus columbac , sic apud hereticos , ubi omnes morti sunt, sacramenta suo
cffectu defraudariac nulla prorsus esse cxistimabal, cum sibi persuadere non posset colombam , ut per malos
ministros in Ecclesia catholica , ita per hæreticos et schismaticos in hæresi elschismale baptizare. Sic expli
candam Cyprianimentem ex pluribus locis perspicitur : « Quomodo autem mundare » , inquil in Ep. LXX ,
i et sanctiſicare aquam potest apud quem Spiritus sanctis non est?.... Aut quomodo baptizans dare alteri re
missam peccatorum potest, qui ipse peccata sua deponere extra Ecclesiam non potest? » Et in Ep. LXXIII ,
p . 132 : « Numquid de Ecclesie fontibus rigare potest , qui inius in Ecclesia non cst. , Falelur paulo post
hærcticos, , si Ecclesie devoli el in Ecclesia constituti sunt , posse et Baptismo ejus et cæteris salutaribus
bonis uli., Denique in eadem epistola (p. 135) conceptis verbis malos qui in Ecclesia sunt distinguitab hære
licis : « Porro aliud est , inquit, eos qui intus in Ecclesia sunt de nomine Christi loqui, aliud est eos qui foris
sunt et contra Ecclesiam faciunt, in nomine Christi baptizare. Quare qui hæreticis patrocinantur non id pro
ferant quod Paulus de fratribus posuit, sed ostcndant si -berelico aliquid concedendum putavit , aul si lidem
et baptisma corum probavil , an ! si perfidos ci blasphemo; remissionem peccatorum accipere extra Lcclesiam
posse constituit,» Ladem habet Firmilianus p. 119. Ilinc observat Augustinus (1. iv de Bapı.) Cyprianum
distinguere e inter eos qui mali foris sunt, et cos qui inlus mali sunt; » ac pluribus demonstrat minime
sequi es liac distinctione , ut Ecclesia foris per hzreticos non baptizet , quemadmodum per malos in
tus baptizal.
Si petita a Cypriano e Scripturis argumenta non omni verisimilitudinis colore destilula sunt, al que ob
jecte ab adversariis traditioni respondet, ea tantiingenii luce prorsus indigna. Humanom traditionem appellat
quod, nullius concilii auctoritate constilulum , in maximis quibusque ecclesiis summo consensu observabatur,
nec in ipsa Africa ante Agrippinum observari desierai. Cum autem eiobjicerelur : « Quid ergo fiet de his qui
in præteritum de hæresi ad Ecclesiam venicntes sine Baptismo admissi sunt ? , sic respondet in Epist. ad Ju
bai. : « Potens est Dominusmisericordia sua indulgentiam dare, et cos quiad Ecclesiam simpliciter admissi in
Ecclesia dormierunt, ab Ecclesiæ suæ muneribus non separare. » In hac responsione charitatem Cypriani et
animimodcrationem facile agnoscas ; sed quod ei objiciebatur, cum et adultos el infintes complecterclur , ipse
de adultis sese, ul polest, expedit, at de infantibus in hæresi baptizatis , et in Ecclesia sine novo Baptismo
anle usum rationismorientibus, ne verbum quidem proloquitur.
Quamvis autem objectæ traditioni minus belle responderit Cyprianus, non idcirco tamen traditionis aucio
rilaiem ſocciſecil. Nusquam exprimil aut dicit quod ei Simon Goulartius in notis ad Epist. Lxxiv, et mulli
alii protestantes affinxerunt, lºomnem evangelicam ct apostolicam traditionem esse quærendam in Evangeliis,
Actis aut Epistolis ; 2° omnia illa quæ non possunt in his libris reperiri rejicienda etcontemnenda esse .
Non videtur cælum terra longius distare, quam Cypriani sententia ejusmodi commentis. 1° Ex ejus de
Ecclesiæ infallibilitate testimoniis quiz supra retulimus, perspici potest an aliam fidei regulam non admiserit,
quam Scripture contextum a traditione separalum ; 2º Cyprianus et Firmilianus nusquam queruntur quod
traditionem Stephanus, ut fidei regulam , opponat. Falentur hanc traditionem de Baptismo hæreticorum non
ilerando observandam esse, si ab Apostolis orta sit; sed ortam negant ab Apostolis, quia hæretici qui sub
Apostolis rediere, jam in Ecclesia baptizati ſucrant (Epp. Lxxiv et Lxxv) . Addit Firmilianus « cos qui
Rom :e suntnon ea in omnibus observare quæ sint ab origine tradila , veluti circa celebrandos dies Pasch ; o
cx quo facile intelligilur quid de traditionibus non scriptis senserit Firmilianus. Jº Objectæ ab adversariis Ira
dirioni aliam opponit Cyprianus dequa ex utraque parle conveniebat : « Nec quisquam dical, o inquit in Epist.
ad Jubai. (pag. 155), aquod accepimus ab Apostolis hoc scquimur, quando Apostoli non nisiunam Ecclesiam
tradiderunt ei Baptisma unum , quod non nisi in cadem Ecclesia sil constilulum ; el neminem inveniamus ab
 39 PRÆFATIO .
Apostolis, cum apud lizrelicos baprizalusessel, in codem Baptismoadmissum esse et communicasse, utvidean
luir Apostoli baptisma hrreticorum probassc . El in Epist. LXXI , p . 141 : 1 Quod et nunc facere oportet Dei
sacerdotes przcepla divina servantes, ut si in aliquo nulaveril et sacillaverit veritas, ad originem Dominicam
et ad evangelicam atque apostolicam traditionem revertamur, et inde surgataclus nostri ralio unde el ordo
el origo surrexil. Traditum est cnim nobis quod sit unus Deus et Christus unus, el una spes el lides una ,
ct una Ecclesia et Baptisma unum , » clc. 4° Adeo Cyprianus ci Firmilianus traditionem a Scripturis non divel
luni, adeo nefas esse ducuntab Ecclesir, auctoritate in interpretandis Scripturis discedere, ut her reticorum
baptisma irrilum esse hoc etiam argumento pugnent, quod bæreticinomen Patris ct Filii ct Spiritus sancti
atque etiam ipsas interrogationes, 1 Credis rcmissionem peccatorum et vitam æternam per sanctam Ecclcsiam , á
aliter ac Ecclesia interpretarenlur (p. 131, 145 , 151).
VII.- CONFIRMATIONEM NON CONFUNDIT S. CYPRIANUS CUM IMPOSITIONE MANUCH IN LLERETICOS REDEUNTES, - 1
CONFIRMATIONEM INTER SACRAMENTA NUMERAT. .

Non levis hic quæstio excutienda,utrum Cyprianuseo crrore laboraverit, quem cia multis aflingi video , ut
impositionem illam manuum quam bærctici redeuntes accipere solebant, Confirmationis sacramentum csse
credcret. Eruditi viri Natalis Alexander (Dissert, il sæc. ) et auctor novx editionis Liltcrarum summorum Pont.
scile illi quidem demonstrant impositionem manuum in bercticos redeuntes longe distare sacramento Confir .
mationis ; nec Stephanum papam Confirmationem iterare voluisse, cum salis esse contenderct manum hære .
licis redeuntibus imponere, ut acciperent Spiritum sanclum . Sed iidem Cyprianum existimant adversariorum
sententiam minus intellexisse, sicque cum illis plignasse, quasi Confirmationem in hæresi acceptam itcrarent.
Proferuntur adversus Cyprianum hæc ipsius testimonia : « Quod si secundum pravam lidem , , inquit in Epist.
ad Jubaianum , pag . 131, 1 baptizari aliquis ſoris cl remissam peccatorum consequi potuit , secundum eamdem
fidem consequi Spiritum sanctum potuil : et non csl necesse venienti manum imponi, ul Spiritum sanctum
consequatur et signetur. Aut utrumque cnim fidcs foris potuit, autneutrum eorum qui foris fuerat accepit ; ,
ci pag. 136 : « Baptizari eos oportet qui dc hxresi ad Ecclesiam veniunt, ut qui legitimo ci unico sanctie
Ecclesiæ Baptismo ad regnum Dei regeneratione divina preparantur, sacramento utroque nascanılır, quia
scriptum cst : Nisi quis renatus fueril cx aqua el Spirilu, non polest introire in regnum Dei ; , et in Epist. ad
Slephanum , pag. 128 : « l'unc cnim dcmim plene sanctificari el esse filii Dei possunt, si sacramento utroque
mascantur, cum scriptum sil : Nisi quis renatus, cic. , In camdem sententiam loquillir Nemesiarus a Tubulis
in concilio Carthaginensi : « Male ergo sibi quidam interprelantiir, inquit, ut dicant quod per manus imposi.
tionem Spiritum sanctum accipiant et sic recipiantur, cum manifestum sit utroque sacramento debere cos
renasci in Ecclesia catholica . ,
Sed hæc lestimonia videntur explicari posse , nec mihi persuadent Cyprianum in re ante oculos posila
oscilantem crrasse, ac res natura et usu Ecclesiæ adeo distinctas opinione confudisse . Illiusautem sen!entiam
certissimis vestigiis indagare licet in Epist. ad Quintum (p. 127 ), ubi sic loquitur : « Etdicunt se in hoc vcic
rem consueludinem sequi , quando apud veteres hærescos prima adhuc fuerint initia , ut hi illic cssent qui
de Ecclesia reccdebant et bic baptizati prius fuerant ; quos tamen ad Ecclesiam revertentes el poenitentiam
agentes necesse non erat baptizare . Quod nos quoque hodie observamus, ut quos constethic baptizatos esse ,
et a nobis ad hæreticos transisse , si postmodum , peccalo suo cognito et errore digesto , ad vcritatem et ma
tricem redeant, satis sit in pænitentiam manum imponere ; ut, quia ovis fuerat, hanc ovem abalienalam et
crrabundam in ovile siium pastor recipiat. , Non id agitur quam recle Cyprianus adversariis respondcal, scd
quid respondeat. Cum isti contenderent traditum ab Apostolis, ac semper in Ecclesia observatum fuisse , 116
acceplum in hæresi Baptisma non ilerelur, sed redcuntibus cum hoc Baptismale liäereticis manus tantum in
pænitentiam imponatur; respondet Cyprianus non immerito olim hæreticos sine Baptismo susceplos fuissc,
. quia prius baptizati in Ecclesia fueranı; seque idem facere profitelur, ut, siquos ex hæreticis in Ecclesia bapti
zalis suscipiat, manum tantum in pænitentiam imponat. Uno verbo, conccdit adversariis hanc haereticorum
recipicndorum consuetudinem , quam lanlo sludio defcndebant, ct olim usurpalam fuisse, et a seipso, ubi
quid simile inciderit, usurpari. At nemo diserit Cyprianum confirmationem aut in Ecclesiæ primordiis ilc
ralam credidisse , aut iterare voluisse, quoties lærcticis in Ecclesia ante hæresim baptizatis manus in pæni
icntiam esset imponenda. Immerilo ergo manuum in hærcticos redeuntes impositionem cum sacramento Con
firmationis confudisse accusatur. Sententiain Cypriani Confirmat in concilio Carthaginensi Crescens a Ciriha ,
qui baptizandos censet omnes ab hæresi elschismate redeuntes, « exceptis his sane qui in Ecclesia catholica
fuerint ante baplizali, ita tamen utper manus impositionem in pænitentiam Ecclesix reconcilienlur. )
Sed cur Cyprianus postulat ul qui in hæresi baplizati sunt, redeuntes ad Ecclesiam , i utroquesacramento nas.
cantur ? , Quid aliud esse potest utrumque illud sacramentum , nisi Baptismus et Confirmatio ? llæcdifiicultas
solvi polest : neque enim repugnat ut Cyprianus, ansa ab adversariis accepia , sacramentum Coulirmationis
itcrandum esse concluderet, quamvis illud ab adversariis iterari minime suspicaretur. Sanclus Stephanus ct
qui ab illo slabant, etsi baptisma liæreticorum ralum habebant, latebantur tamen Spiritum sanctum in eji's
 PRÆFATIO . 42
modi baptismo non conferri ; ac proinde redeuntibus ab hæresi necessarium esse aliud sacramentum , ut Spi
rilum sanctum acciperent, quem in hæresi consequi non potuerant. Hoc autem sacramentum erat manus
impositio in pænitentiam , sive sacramentuin Pænitentia, quod, testc Cypriano, Spiritum sanctum poenitentibus
confert. Nam inter alias causas quibus adductus Cyprianus pacem poenitentibus concesserat, hanc recenset ;
quod necesse esse duxerit pænitentez ad persecutionem sustinendam præparare, et Spiritus sancti donis
instruere. « Quando autem (Dominus) dicat, inquit, in traditis atque in confessione nominis constitutis spi
rilum Patris loqui, quomodo potcst ad confessionem paratus aut idoneris inveniri qui non prius, pace accepta ,
receperit Spiritum Patris, qui, corroborans servos suos, ipse loquitur el conſilelur in nobis (Ep. Liv).» Quam
obrem Cyprianus , cum videret adversarios negare opus esse Baptismo hærelicis redeuntibus, sed tantum
manus impositione, út acciperent Spiritum sanctum , inde ansam arripiebat lit duplex sacramenti genus
herelicis redeuntibus opus esse slatueret, alterum ad peccatorum remissionem ,-allerum ad accipiendum
Spiritum sanclum . In quo quidem generatim Cyprianum inter et adversarios conveniebat necessarium esse
hæreticis redeuntibus aliquod sacramentum , ut acciperent Spiritum sanctum ; sed necesse non erat hoc
sacramentum nominatim designare. Non absimili modo Vincentius a Thiburi, in concilio Carthaginensi, assen
Litur adversariis necessariam esse manuum impositionem ; sed eam aliter acilli interpretatur : « Hereticos scimus
inquit, pejores esse quam ethnicos... Ergo primo per manus impositionem in cxorcismo, secundo per Bap
lismiregenerationem tunc possunt ad Christi pollicitationem venire. » Assenlitur adversariis Vincentius de
manus impositione ; sed illi manus impositionem in pænitentiam intelligebanı, iste in exorcismo. Minimo
eigumirum siCypriano cum adversariis convenil de sacramento ad Spiritum sanctum conferendum necessario ,
quamvis utrique illud sacramentum aliter interprelenlur.
Ex his autem perspicitur Confirmationem semper in Ecclesia distinctum a Baptismo sacramentum fuissc.
Utrumque vocatur sacramentum et diversos sortitur effectus : etsi enim in Baptismo accipitur Spiriliis sancius,
ut lot locis Cyprianus obscrvat, tamen præcipue Confirmationi altribuitur, qux novis prasidiis ci Spirilu
sancti donis corroborat eos qui jam in Baptismo Christum induerunt. Hinc idem Cyprianus, cum ei objiceretur
« eis qui in Samaria baptizati lucrant, advenientibus Apostolis Petro et Joanne, lantum manum impositam
esse, ulaciperent Spiritum sanctum ; , sic respondet in Epistola ad Jubaianum : « Et idcirco , inquit (pag. 152),
quia legitimum et ecclesiasticum Baptismum consecuti fuerant, baptizari eos ultra non oportebat, sed tantums
modo quod deerat id a Peiro el Joanne factum esi, ut oratione pro eis habita et manu imposita invocaretur
el infunderelur super eos Spiritus suctus. Quod nunc quoque in Ecclesia geritur , ut qui in Eccle
sia baptizantur, prepositis Ecclesiæ offerantur et per nostram orationem ac manus impositionen Spi
ritum sanctum consequantur, et signaculo Pominico consummenlur. 1 Quis ex his non perspiciat Confir
mationem non esse appendiculam quamdam Baptismi, sed verum et distinctum a Baptismo sacramentum ,
quod a diaconis omnino administrari non possit , quodquenon ad exteriora tantum dona pertineat, sed maximo
ad augendam et intentius roborandam Baptismi gratiam , ita ut utroque sacramento renasci dicamur. Alque
id quidem mirifice confirmant Cyprianus et alii Africæ episcopi in epistola ad Numidas: « Ungi quoque necesse
est, inquiunt, eum qui baptizatus sit, ut, acceplo chrismate , id est unctione, esse unclus Dci et habere in se
gratiam Christi possit. » Quæ sequuntur obiter explicare conabor. « Porro autem Eucharistia est,, inquiunt
jidem episcopi, « unde baptizati unguntur oleo in altarisanctificalo . Sanctificare aulem non potuit olei creatii
ram qui nec altare habuitnec ecclesiam . Unde nec unctio spiritalis apud hæreticos potest esse, quando con
slet oleum sanctificari et Eucharistiam fieri apud illos omnino non posse. » Optime hunc locum emendavit
Baluzius, pro eo quod legcbalur in antiquis editionibus,( oleum in altari sanctificatum ; , velapud Erasmum et
Pamelium liberiori conjectura, « Eucharistia ct unde baptizati unguntur oleum in altari sanctificatur. , Porro
non id dicit Cyprianus quod ab eo per metaphoram dictum existimant Rigaltius et Fellus, Eucharistiam esse
oleum quo ungimur, sed potius Eucharistiam esse id unde oleum quo baplizati unguntur, sanctificationem
deducit ; quia videlicet oleum in allari sanctificabatur inter ipsas sacrificii preces.
VIII. - POENITENTIÆ SACRAMENTUM EX S. CYPRIANI TESTIMONIIS DEFENDITUR . - QUAM NECESSARIUM JUDICAVERIT .
QUAM SANCTE ADMINISTRARI VOLUERIT OSTENDITUR . - NONNULLA ILLIUS DICTA EXPLICANTUR .

Illud etiam ex testimoniis allatis facile perspicitur Poenitentiam inter Ecclesiæ sacramenta numeratam .
fuisse , siquidem generatim , ut diximus, inter Cyprianum ejusque adversarios conveniebat Penilentiam ct
Confirmationem esse sacramenta : unde conceptis verbis declarat Cyprianus, utmodo vidimus, Spiritum Patris
in Pænitentize sacramento donari. Ul Baptismum catechumenis, sic lapsis absolutionem et pacem necessariam
judicabat Cyprianus : nam , cum latens in secessu videret se non tam cito rediturum et jam aslalem coepisse ,
quod tempus infirmitatibus assiduis et gravibus infestatur , lain audientibus quam lapsis providendum
existimavii, ut nec primi sine Baptismo, nec lapsi sine pace morerentur. Tanti faciebat Cyprianus hanc
remissionem delicti per sacerdotes factam ( sic enim ipse appellat lib . de Laps. pag. 191 ) , ut grande piacu -
lum a Marciano Arelatensi admissum putaret, quod ipsius culpa et crudelitate multi ex fratribus sine pace annis
superioribus obiissent (Ep. LXVII) . Atque hæc causa sanctum Martyrem adduxit ut, instante persecutione
S. CYPRIANI. IV.
 PRÆFATIO . 44
Galli el Volusiani, lapsos sul Decio , qui pænitentiam agere a primo lapsus die non destilerant, ad pacem
admillerei. Eum enim idoneum ad confessionen Christi ſuurum non putabat qui non prius, pacc a sacerdo
tibus accepla , Spiritum Patris recepissel";lum vero metuebalne, si quis,relictis omnibus,fugiens el in lenebris
alque in soliludine constilulus in latrones ſurle incurrisset, aut in febribus et iu languore decessisset, sibi
impularelur quod tam bonus miles sine pace el sine communicatione decessisset ( Ep. LIV ). Ex his palct
quam parum eos salutis cura sollicitet quihoc sacramentum floccifaciunt, el ex sacramentorum albo expungunt,
quo si quis ex lapsis olim caruisset, non ex iis solum quorum adhuc infirma virlus erat, sed ex iis etiam
quorum perfecla charitas omnibus rebus pro Christoabjiciendis elucebat, damnum grande visum fuissel.
Confessio peccatorum a Cypriano vendicatur ut pars sacramenti omnino necessaria el a Dco præscripla ;
borlalur lapsos ul e singuli confiteantur delictum suum , dum adhuc qui deliquit in sæculo cst, dum admill
confessio ejus polest, dum satisfactio et remissio facta per sacerdotes apud Deum grala est , (lib . de Laps.,
p . 191 ). Narral in eodem libro ultionis divinæ miracula in eosnuper edita qui peccata occulta sacerdotum co
gnitioni subtraxerant; elismsi scelus cogitatione sola susceplum sit, id sacerdotibus declarandum et confi
tendum docet. « Denique quanto el ſidemajores ,inquit (p. 190 ), et timoremeliores sunt qui, quamvis nullo sa
crificii aut libelli facinore constricti, quoniam tamen de hoc vel cogitaverunt, hoc ipsum apud sacerdotes Dei
dolenter et simpliciter confitentur, exomologesin conscientiae faciunt, animi sui pondus exponunt, salutarem
medelam parvis licet etmodicis vulneribus exquirunt, scieules scriptum esse : Deusnon irridetur.) Miror auc
torem editionis Oxoniensis negasse ex hoc loco confessionem auricularem consequi. Quinetiam sententiæ suæ
leslem cilat Lumberlum : «Eruditissimus Lombertus) inquil in nota ad hunc locum , crecle hinc colligil crimina
secrela confessione el pænitentia apud Deum expianda, nec auricularem confessionem , quod voluit Pamelius,
exinde confici.» At profecto Pamelium inter et Lombertum mirifice convenit, ac disertis verbis Lombertus
secretarum cogitationum confessionem sacerdotibus factam fuisse declarat. Nec sane ex verbis Cypriani
aliud erui potest. Nam , cum contest confessionem occultorum criminum publice et omnibus audientibus
faclam aut saltem præscriptam non fuisse , luce clarius est cos qui cogitationes malas apud sacerdotes con .
fitebantur, qui exomologesin conscicntiæ faciebant, qui animi sui pondus exponebant, el vulneribusmcdelam
exquirebant, peccata sua auribus alicujus sacerdotis deposuisse. Præterea negari non potest circumstantias
omnes in pænitentia imponenda , tamquam aurificis stalera , examinatas fuisse ; id diserle testatur Cyprianus
n Epist. Lil. Alquomodo sacerdotesconvenientem cuique pænitentiam ob occulia peccata poluissentimponere,
nisi illis lapsi conscientize sua inspiciendae copiam fecissent ? In quo quidem observandum est hanc cogila .
lionum confessionem non eximio quodam et non præscripto pietatis ardore, sed adimplendi præcepti divini
necessitale contineri ; ( scientes scripluin esse , ait Cyprianus : Deus non irridetur. )
Quo sanctior eral Cyprianus, eo vehementius cavitne sacramentum quod ad hominum salutem institutum
est, in eorum perniciem converteretur . Quod autem illius hac in re studium excitavit, el eximix doctrinæ pos
teris prodenda occasionem dedit, nequitia fuit nonnullorum presbyterorum qui, lum ul Cypriano molestiam
exhiberent, tum ut gratiam apud homines novo aucupio inirent, lapsos onere pænitentiæ levarunt. In ejusmodi
homines studio veritatis accensus sic invehitur S.Martyr in lib . de Lapsis :1 Pacem putant esse , inquit (p.186 ),
quam quidam verbis fallacibus venditant. Non est pax illa sed bellum , nec Ecclesiiv jungitur qui ab Evange
lio separatur. Quid injuriam beneficium vocant ? quid impietalem vocabulo pietatis appellant? quid eis qui
flere jugiter et rogare Dominum suum debent, intercepta pænitentiæ lamentatione communicare se simulant ?
Hoc sunt ejusmodi lapsis quod grando frugibus, quod turbidum sidus arboribus, quod armentis pestilens vas
litas, quod navigiis sæva tempestas : solatium æternæ spei adimunt, arborem a radice subvertunt, sermone
morbido ac lethale contagium serpunt, navem scopulis, ne in portum perveniat, illidunt. Non concedit pacem
facilitas ista , sed tollit, nec communicationem tribuil, sed impedit ad salutem . Persecutio est hæc alia et alia
Tentatio, per quam subtilis inimicus impugnandisadhuclapsis occulla populatione grassalur ut lamentatio con
quiescal, utdolor sileal, utdelictimemoria evanescat, ut comprimatur peciorum gemitus, statuatur flelus ocu
lorum ,nec Dominum graviter offensum longa et plena pænitentia deprecelur, cum scriplum sit : Memento unde
cecideris, et age pænitentiam . , Plura non referam , cum euique liceat Cypriani sententiam oculis cernere in præ
claris illis litteris quas de causa lapsorum ad clerum , ad plebem , ad confessores alque ad ipsos ctiam lapsos
scripsit. Nec minor Evangeliivigor enitescit in litteris confessorum Romanorum , inprimis vero in eximia Cleri
Romani Epistola (inter Cyprianicas XXXI) quam per totum orbem terrarum missam fuisse discimus ex Epist.
Lit Cypriani. « Absit enim ab Ecclesia Romana, inquiunt, vigoren suum tam profana facilitate dimillere, et
nervos severitatis eversa fidci majestate dissolvere, ul cum adhuc non lanlum jaceant, sed et cadant everso
rum fratrum ruinæ , properata nimis remedia communicationum utique non profutura prästentur, etnova per
misericordiam falsam vulnera veteribus transgressionis vulneribus imprimantur, uit miseris ad eversionem
majorem eripiatur ct panitentia. Ubi enim poterit indulgentize medicina proficere, si etiam ipse medicus ,in
tercepta pænitentia , indulget periculis, si tantummodo operit vulnus , nec sinit necessaria temporis remedia
obducere cicatricem ? Hoc non est curare , sed , si dicerc verum volumus, occidere. » Tanta fuithac in re Cy
priani constantia , ut nibil eum infleciere potuerit: non martyrum libelli quibus tamen non parum tribuebata
non imminens a nefariis presbyteris periculium , non excitatit ab ipsis seditiones, cum in nonnullis provincia
45 PRAEFATIO . 46
Carthaginensis civitatibus impelus in pr:epositos per multitudinem factus esset, ac Carthagine quidam turbu
lenti per epistolam confessorum velut quibusdam facibus accensi, plus exardescere el paccm sibi dalam ex
lorquere cæpissent. In eo perstitii S. Martyr quod ante decreverat, ut res ad concilium integra servarelur ;
al arcere a communione sua non dubitavil, si quis ante illud tempus cum lapsis ausus esset commu•
nicare .
Nec tamen Cyprianum existimandum est justo severiorem fuisse. Nihil eo lenius fuit , nihil ad indulgen
tiam proclivius. Operam dabat ut nec acerbus aut durus aut in fratribus fovendis inhumanus videretur , nec
iterum solulus esset ac facilis ad communicationem temere laxandam . Lapsis qui ad cum oranles scripserant
i se delictum suum cognoscere et pænitentiam veram agere, nec ad pacem temcre aut importune prope
rare, » summam humanitatem exhibuit. « Quibus quantum gratulatus sim , inquit (Ep. xxvII), Dominus tes-
tis est, qui dignatus est ostendere quid ejusmodi el tales servi de ejus benignitale mereantur., Præcipue vero
eniluit lenitas Cypriani cum , instante Galli el Volusiani persecutione, omnes omnino milites Christi, qui arma
desiderabant et prælium flagitabant, indra castra Dominica collegit, et cum aliis episcopis censuit eis qui de
Ecclesia Domini non recesserant,sed pænitentiam agere et lamentari ac Dominum deprecari a primo lapsus
sui die non destilerant, pacem dandam esse. Lenitatem suam sic ipse describit in Epist. LV : « Opto omnes,
inquit , in Ecclesiam regredi , opto universos commilitones nostros intra Christi castra et Dei Patris do
micilia concludi : remillo omnia , multa dissimulo studio el volo colligenda fraternitatis ; etiam quie in
Deum commissa sunt, non pleno judicio religionis examino , delictis plusquam oportet remillendis pene
ipse delinquo : ampleclor prompla el plena dilectione cum pænitentia revertenles pcccatum suum satisfac
lione lumili el simplici confitentes. )
Tola Cypriani el agendi el disserendi ratio commissam a Christo episcopis fuisse ligandi el solvendi po
leslalem lestatur, et in hoc judicio quanla sit adhibenda cautio et animi provisio demonstral : sed , ne illius
dicla nonnulla in deteriorem partem rapiantur, ea breviter explicare conabor. Ait S . Mirtyrin libro de
Hab. Virg . (p. 173) « quod nulla sit venia ultra delinquere postquam Deum nosse coepisti ; , in libro il
Teslim . (c. 18, p. 314) : « Non posse in Ecclesia remilli ci qui in Deum deliquerit, , idque probat ex his ver
bis 1 Reg ., c. 11 : « Si delinquendo peccel vir adversus virum , orabunt pro eo Dominum . Si autem in Deum
peccet homo, quis orabil pro eo ? , Sed suam ipse sententiam nitide exponit in libro de Exhort. Mart.,
(p. 264, c. 4), ubiidem testimonium cital; neque ex eo probat peccata in Deum commissa dimitti non posse ,
sed tantum e non facile ignoscere Deum idololatris . , Nihil ergo de ligandi et solvendi potestate , nihil de judi.
cio sacerdotum detrahil ; sed certis quibusdam legibus judices adstringit, ita ut non facile dimillant quae
non facile a Deo dimilluntur. Hinc , cum schismatici poenitentiæ onus lapsis eximerent, sic cos refellit in
libro de Lapsis, (p. 186 ) : « Nemo se fallat, nemo se decipiat , solus Dominus misereri polest : veniam pec
catis quæ in ipsum commissa sunt, solus potest ille largiri qui peccata nostra portavil , qui pro nobis doluit .
quem Deus tradidit pro peccatis nostris . Homo Deo esse non potest major : nec remillere aut donare indul ,
gentia sua servus potest , quod in Dominum delicto graviore commissum est , ne adhuc lapso et hoc accedat
ad crimen , si nescial esse prædiclum : Maledictus homo qui spem habet in homine. Dominus orandus est .
Dominus nostra satisfactione placandus est , qui negantem negare se dixit, qui omne judicium de Palre so .
lus accepit. » Quemadmodum hoc in loco Cyprianusmarlyres plurimuin posse apud Deum non negat, sed
in libellis quos dare solebant, modum quemdam et delectum requirit ; ita eam tantum polestatem exagilar
quam sibi nefarii presbyteri per fas el neſas arrogabant. Atubi prescripte a Christo et Ecclesia leges ser
vanlur , tum vero Cyprianus ratum apud Deum fieri docet sacerdotis judicium . Hinc lapsos hortatur in libro
de Lapsis (p . 191) , ut peccata confiteantur « dum satisfactio et remissio facta per sacerdotes apud Deum
grala est. , Docet sub finem ejusdem libri Deum « pænitenti , operanti , roganti, , posse a clementer
ignoscere , et in acceplum referre quidquid pro talibus et petierint martyres etfecerintsacerdotcs. , Hac spe
confisus , cum lapsi instante nova persecutione plurimum ardoris ad pugnam præ se ferrent , praescriplum
illis pænitentiæ tempus imminuit , ac nefas esse duxit (Epist: Liv, p. 77) « Ecclesiam pulsantibus claudi,
quando permiserit ipse qui legem dedit ut ligata in terris ctiam in coelis ligala essent, solvi autem possent
illic quæ hic prius in Ecclesia solverentur. )
In eamdem sententiam accipidebet quod ait Firmilianus (p. 144), concilia singulis annis haberi, ut de
rebus majoris momenti inter se episcopideliberent, ac « lapsis quoque fratribus el post lavacrum salutare a
diabolo vulneralis per pænitentiam medela quæratur ; non quasi a nobis , inquit , remissionem peccatorum
consequantur , sed ut per nos ad intelligentiam deliciorum suorum convertantur, et Domino plenius salis ,
facere cogantur. , Non legal sanctus Præsul poleslaiem dimittendi peccata , quam in hac ipsa Epistola
(p . 148)soli Ecclesiæ catholicæ vindicat ; sed verbis modo allatis videtur inesse quidam aculeus in Stepha-
num , quem Firmilianus credebat plus æquo el ministris et ritus exterioris observationi tribuere , quasi sa
cramentorum effectum ne hæresi quidem interpellari statueret . Quod cum secus videretur Firmiliano , negat
hominibus concessuin esse ut peccata ad arbitrium suum dimillant. Non absimili senten :ia Origenes in
libro de Oratione contendit non omnia peccata esse dimilienda , aut sola oratione et sacrificio expianda ,
sed quædam relincri, id est pænitentie subjicidebere ; ac cos reſellii qui se idololatrias condonare, adulte
 47 PR ÆFATIO . 18
ria el fornicationes posse dimillcre gloriabantur ; quarsi per ipsorum precem pro jis qui hic perpetraruni ,
peccatum ad moríem dimillatur.
IX . -- UTRUM IN AFRICA ANTE S. CYPRIANUM GRAVISSIMIS CRIMINIBUS NEGATA FUERIT COMMCNIO POST POENITENTIAN ,
Sed , ut facilius de Cypriani ejusque collegarum decretis judicetur, paulo allius repetenda ecclcsiie Africans
disciplina, ac breviter examinandum utrum anic ætaten Cypriani gravissimis criminibus, ut ido'olalric ct
homicidio , concessa necne pax post pænitentiam fuerit.
Qui pænitentiam , quam sani conte:npserant, in extremo pcriculo pelebant, ii, sallem in Africa, priinis six
culis rejiciebantur, ut patet ex Epist. Li Cypriani (p . 73) : « Et idcirco , inquit , frater charissime, pænilen
tiam non agentes , nec dolorem delictorum suorum toto corde et maniſesta lamentationis suze professione
testantes, prohibcndos omnino ccnsuimus a spe communicationis et pacis , si in infirmitate atque in periculo
cæperint deprecari , quia rogare illos non delicti pænitentia , sed mortis urgeniis admonitio compellit ; nec
dignus est in morte capere solatium qui se non cogitavit esse moriturum . , Quod autem spectat ad eos qui
malure pænitentiam pelebant , nemini dubium est quin pacem . adulteris in Africa nonnulli ante Cyprianum
episcopi negandam decreverini. Id diserte leslalur ipse Cyprianus in Ep . lii (p . 72) ; « El quidem apud an
tecessores nostros , inquit , quidam de episcopis istic in provincia nostra dandam pacem meclis non pula -
verunt, el in lolum pænitentice locum contra aduiteria clauserunt. , Factum videlur hoc decretum intra
illud spatium quod a Tertulliano ad Cyprianum eſllusil. Nam Terlullianus in libro de Pudicilia pacis adulle
ris post pænitentiam dandæ consueludinem , ut cominunem Ecclesix catholicæ morem exagiral, seqne olim
fatetur ila sensisse dum in Ecclesia versarelur : « Erit igitur el hic adversus Psychicos litulus, inquit cap. 2 ,
adversus meæ quoque sententia relro penes illos societatem , quo magis hoc mihi in notam levitatis objec
tent, , Quod autem opinati sunt eruditi viri severo illo decrelo quod commemorat Cyprianus, idololatras el
homicidas, quorum scelus adulterio gravius est, comprehensos fuisse , non valde probabiliş videlur bice
conjectura . Fieri en im poluit ul nimiam adulterii licentiam nonnullis in locis cpiscopi gravioribus poenis
refrænandam judicarent, nec tamen de idololatria et homicidio idem slaluerent , cum præsertim cavendum
essct ne Montanisiarum instilula in Ecclesiam induci vidcrentur. Quo autem odio flagrabat apud omnes
hujus h :rresis severitas , conjici possel episcopos hoc saltem solatii adulteris pænitentibus reliquisse , ut pa
cem in articulo mortis acciperent. Sed hac Cypriani verba , , et in tolum penitentiæ locum contra adulteria
clauserunt, ) ul pænitentiam , ita etiam spem pacis omnino præclusam fuisse indicant. Cur enim pænitentia
iis imposita non fuisset quibus post annum aut forte etiam cilius danda pax erat, si in mortis periculum
ncidissent; quique , si e morbo evasissent, pacem semel acccplam retenturi erant, et eodem jure ſuluri
ac alii fideles ?Nam qui bis temporibus pacem urgente periculo acceperant, hoc beneficium restitula in inte
grum valetudine servabant, nec pænitentiæ cursuin explere cogebantur , ut patet ex Cypriani Epist. Lil.
Sed de adulteriis aliisque gravissimis peccatis ante heresiin Montanistarum , ac de idololatria et homicidio
post ipsos Montanislas, mulle magnæque occurrunt difficultates , que variis sententiis locum dederunt. Esi.
slimavit Pelayius in not.ad Epiphan. (p . 231) prinis sæculis gravissimorum criminum reos communione pro
libilos ſuisse , nec umquam , sive incolumes , sive moribundos, Ecclesiæ restitutos ; atquc hanc severissimam
disciplinam sub Apostolorum tempora el ad Tertulliani ſere sæculum obtinuisse , sed a Zephirino pontilice ,
quod ad mochiam spectat, paululum relaxatam , Cypriani temporibus majores ad lenitalem progressus ha
buisse . Morinus lib . ix , de Pænit., cap. 20 , et Natalis Alexander , dissert. vii in Hist. Isæc., in aliam
prorsus sententiam ivere , et primis illis sæculis pacem lapsis peracta pænitentia concessam ſuisse conlen
dunt, nec morientibus in decursu pænitentia negatam . Quod magis mirere in hac sententiaruin varietate ,
insignem Tertulliani locum , qui lotius controversiæ cardo est , utrique in eamdem sententiam accipiunt.
Inter utrosque convenit Tertullianum , cum ait lib . de Pudicilia , cap. 5 : « Idololatram quidem el homicidam
semel damnas, mochum vero demedio excipis ? , et cap. 12 : « Hinc est quod neque idololatriæ , neque san
gnini pax ab ecclesiis redditur ; » diserte docere pacem idololatriæ et homicidio apud Catholicos negari. Scd
Tertullianum Pelavius in rc omnium oculis exposila nientiri non suspicatur ; nefariæ illum calumnia el
pulidi mendaciiMorinus el Alexander accusare non dubitant. Neutris omnino assentiri possum , nec Pelavio
nimiam scveritatem primis sæculis aflingenti, ncc Morino el Alexandro mendacii nolam Tertulliano inuren
libus. Quamobrem demonstrare aggrediar tria illa gravissima peccata idololatriam , homicidium et adul
terium a pænitentia ci pace esclusa in antiqua Ecclesia non fuisse , nec Tertullianum aliam Catholicis doc
trinam adscribere.
Primum rationis momentum , illudque non leve, suppeditat ipse Teriullianus , cujus hæc verba in libro
de Pænitentia leguntur , cap . 4 : 1 Omnibus ergo delictis , inquit, seu carne seu spiritu , scu facio seu
voluntate commissis , qui pænam per judicium destinavit , idem el veniam per pænitentiam spopondit. >
Nominatim idololatrashoc beneficio non excludi declarat cap. 7 : « Ilaque (hostis) observat, inquit , oppu
gnat, obsidet, si qua possit aut oculos concupiscentia carnali ferire , aut animum illecebris sæcularibus
irrelire, aut fidem terrenæ pótesialis formidine everlere, aut a via ceria perversis traditionibus detorquere :
uon scandalis,non lentationibus deficit. Vicc igitur venena ejus providens Deus , 'clausa licet ignoscentiæ
 49 ᎨᏒEFATIo 50
janua el intinctionis sera obstrucia , aliquid adhuc permisit patere, Collocavil in vestibulo poenitentiam se
cundam , qu:e pulsantibus patefacial. , Ila Tertullianus dum adhuc inter Catholicos versarelur, Montanista
factus aliud docuil, sed repugnantibus Catholicis, quos sic loquentes inducit lib . de Pudic., cap. 2 : < Cxelerom
Dcus , inquiunt, bonus el optimus, el misericors et miseralor el misericordiie plurimus, quam omni sacri
licio anteponit, non lanti ducens peccatoris mortem , quam pænitentiam , salvilicalor omnium cl maxime
Sidelium . Itaque et filios Dei misericordes esse oportebit, donantes invicem sicul el Christus donavit nobis ;
non judicantes, ne judicemur. , Idem Terlullianus peccata dividit , in duos exitus, ac alia rcmissibilia ,
alia irremissibilia , csse statuil ; sed ſatelur Catholicos sibi hac in re adversari , eosque nullum prorsus
peccatum irremissibile agnoscere ; , sed prius decidam , inquit cap. 3 , intercedentem ex adverso rc
sponsionem ad cam pænitentiä speciem quam cum maximc delinimus venia carere. Si enim , inquiunt,
aliqua pænitentia caret venia , jam nec in lolum agenda tibi esi ; nihil enim agendum est frustra : porro
ſrustra agelur pænitentia si carel venia. Omnis aulem peenilentia agenda est : ergo omnis veniam conse
qualur, ne frustra agatur, quia non erit agenda si frustra agatur. Porro frustra agelur , si vcnia carebit. )
Haec autem Tertulliani lestimonia non de sola Africa accipi debent, sed de omnibus ecclesiis, qnas Mon ·
lanistarum defensor oppugnat. Ubique enim vigebathacdisciplina , ac duobus primis sxculis vigueral , lit
perspici potest ex Hermäe libro secundo, Mandai. 4, in primis ex his quæ Clemens apud Euseb. lib . II,
cap. 23 , de sancto Joanne Evangelista narrat. Nec omillenda Dionysii Corinthiorum episcopi ad Amastria
norum el alias Ponti ecclesias epistola , in qua praecipiebat ul a quovis lapsu sive delicio, sive etiam hæretica
pravilale redeuntes benigne susciperentur, teste Eusebio , lib . iv, c. 23 .
2° Improbabile prorsus est quod ait Pelavius, Zephirinum , quod speciat ad mechiam , de antiqur dis
cipling severitale aliquid remisisse, ac postea lemporibus Cypriani majores ad lenitalem facios esse pro
gressiis . Non quadrat hæc lemporum distributio ; nam muchia, ul modo vidimus, qur Tertulliani tempo
ribus, omnium Catholicorum concessu , pacem impetrabat, hoc bencficio apud nonnullas ecclesias sub
Cypriani antccessoribus exclusa fuit. Quomodo ergo disciplina lunc dimivigala dicitur ſuisse, cum novis
accessiones habuit severitatis ? 3° Si ex Tertulliani verbis concludere liceret quod Telavius conclusit, se
queretur non homicidis solum et idololatris, sed iis etiam qui post lidem ad hæresim defecerant, aut inter
C:ucialus victi cesserant, pacem immisericorditer negalam fuisse in Ecclesia catholica : sic enim loquitur
de hæreticis Tertullianus, c . 13 : 1 Hymenzi autcm , inquit , el dlexandri crimen , si et in isto el in futuro
ævo irremissibile est, blasphemia scilicct, utique Apostolus non adversus lerminum Domini sub spe venic
dedissel Satanæ , jam a fide in blasphemiam mersos, unde et naufragos cos juxta lidem pronuntiavit, non
bale ites solalium navis Ecclesix . Illis enim venia negatur qui de fide in blasphemiam negaverunt. » Et
cap. ult. de iis qui lormentis superantur : « Quircumque auctoritas , inquit , quizcumque ratio macho et
fornicalori pacem ecclesiasticam reddit , eade:n debebit et homicide et idololatris pænitentibus subvenire ,
certe negatori, el utiquc illi quem in prælio confessionis tormentis colluclarum sa:viuia dejecit. Cxterum
indignum Deo ei illius misericordia , qui pænitentiam peccatoris morti pravertit, ut facilius in Ecclesiam
redcant qui subando, quam qui dimicando ceciderunt. Urgel nos diccre indignitas : contaminata polius
corpora revocabis quam cruentala ? Quæ pænitentia miserabiliter lilillalam prosternens carnem an vero
laniatam ? , His in locis Tertullianus prima specie sic videtur argumentari, quasi ipsi cum Catholicis con
vcniat, nec eis qui a lide in hitresim deſecerunt, nec iis qui cum tormentis colluclati cesserunt, pænitentiam
concedi oportere; sed hæc severitas sic abhorret ab antique Ecclesiae moribus, ut ei a nemine aſlingi
possit. Falelur Cyprianus in Epistola ad Quintum , redeuntibus hærelicis qui in Ecclesia baptizati fuerant,
manum in pænitentiam imponi debere, atque hujus consuetudinis origincm ab ipsis Ecclesiæ, incunabulis
repetere non dubital : iis autem quorum non animus sed corpus in dolore deſeceral , quique veniam non
lacrymis, sed cruore et vulneribus petebant, quanta liumanitas exhiberi soleret in Ecclesia , lumi ex libro
Cyprianide Lapsis, p. 183, lum ex ejusdem Epistola Lili, perspici polest.
Quid igitur slaluemus de Tertulliano ? ) sanc folus erral in Montani castris ac secum pugnat , sed tamen
numquam sine aliqna ingenii luce deliral ; nec eum adeo crediderim desipuisse , ut omnibus hominibus ri
dendum se in aperlo mendacio propinarel. Quamobrem illud calum , r neque idololatri:r neque sanguini
pas ab ecclesiis redditur, ) non de catholicis , sed de Monlanistarum ccclesiis interpretandumi. Nomen
ecclesiæ Teriullianus Montani sccla proprio quodam jure solel vindicare ; velut cum eam vocat Ecclesiam
Spiritus, Ecclcsiam in tribus posilam , cap. 21, aut cum ait cap . 10 : « Cederem tibi si scriptura Pastoris ,
quic sola machos amal, divino instrumento meruisset incidi ; si non ab omni concilio ecclesiarum , etiam
vestrarum , inter apocrypha et falsa judicaretur . , Vidctur sibimulluin honoris Catholicis habere , si eorum
ecclesiis,postMontani seciam , sccundas alıribuat. Aliud proferam excmplum ex c. 7 , ubi probat ovis ct
drachma parabolas non convenire in mæchum aut fornicatorem , quia simulapparuit , slatim homo de
Ecclesia pellitur, nec illimanet, nec gaudium confertrepertriciEcclesiæ , sed lucli!m , nec congratulationen
advocat vicinarum , sed contristationem proximarum fraternitalim . ; Cave pules Ecclesiic morcm describi,
quamvis generatim loquatur Tertullianus; neque enim hac Ecclesiæ charitatem redolent , sed inhumanitatem
Monta nistarum , quidigamos foris sistebant, ici cumdem limitem liminis niachis quoque et fornicatoribus
 51 PRÆFAT . 52
I
figebant ; jejunas pacis lacrymas profusuris, nec amplius Oab Ecclesia quam publicationem dedecoris rela
turis. , Liquet in ejusmodi locis non Christi Ecclesiam , sed Montani intelligendam esse. Testis est ipse
Tertullianus quanta humanitate in Ecclesia catholica excipi solerent qui pænitentiam petebant : « Et lu
quidem , inquit cap. 13 , poenitentiam mochi ad exorandam fraternitatem in Ecclesiam inducens, concili
ciatum el concineratum , cum dedecore et herrore compositum prosternis in medium ante viduas, ante
presbyteros , omnium lacinias invadentem , omnium vestigia lambentem , omnium genua detinentem ; inque
eum hominis exilum quantis potes misericordiæ inlecebris bonus pastor et benedictus Papa concionaris ,
el in parabola ovis capras luas quxris , lua ovis ne rursus de Ecclesia exsilial, quasi non exinde jam
liceat quod nec semel licuil. » Quemadmodum ergo Tertullianus de Montani ecclesia loquitur, cum ait
mechum et fornicalorem , simul apparuit, de Ecclesia pelli , sic etiam ad Montanistarum synagogas refc
rendum quod ait,neque idololatrice neque sanguini pacem ali ecclesiis. reddi. Eodem modo interpretandum
illud ex c. 13 , Ilis enim venia negatur qui de fide in blasphemiam negaverunt. , Montanistarum hæc
severitas , non Catholicorum quos ipse Tertullianus impugnat cap. 19 , quod iis qui « post fidem vivam i
in hæresim Japsi fuerant, veniam concederent.
Sed alia superest solvenda difficultas, cur Tertullianus in hac controversia sic pugnet , quasi ipsius
adversarii spem omnem veniæ idololatris et homicidis præcludant; idque argumenti loco arripiat, ut cum
mechis ct fornicatoribus eodem modo probet esse agendum . 1 Quid agit , inquit cap. 5 , mollissima et
humanissima disciplina? Aut omnibus eis hoc esse debebis ; beati enim pacifici; aut si non omnibus, nostra
esse. Idololatram quidem et homicidium scmel damnas, mocchum vero demedio excipis , idololatriæ suc
cessorem , homicidæ antecessorem , utriusque collegam ? Persona acceptatio est, miserabiliores pænitentias
reliquisti. » Et cap. 6 : « Dabis ergo et idololatriæ ci omniaposlalæ veniam ..., communicabis el homicidae ; ,
cilat cap. 19 , verba Joannis : Siconfilemur delicla nostra, fidelis et justus est, ut dimillal ea nobis, el emundet
nos ab omni injustitia ; lum addit : « Numquid ab immunditia ? Aut si ita est , ergo et ab idololatria . )
His adde quod ex cap. ultimo supra relulimus : « Quæcumque auctoritas, quæcumque ralio mạcho elfor
nicatori pacem ecclesiasticain reudil , eadem debebit ct idololatrie et homicidis pænitentibus subvenire. i
Sed quibus notum el pertractatum est Tertulliani ingenium , his facilis erit in illius sententiam introitus.
Defendendum susceperat quod in Montanistarum causa maxime nudum et adversariorum telis exposilum
crat. Nihil enim huic sectæ majorem invidiam creabat, quam quod adulteros , fornicatores et digamos foris
sisterent , nulla spe pacisne in extremo quidein spiritu relicta . Quam igitur viam insislet Terlullianus ut
se ex molesto el dilficili loco expediat? Statuit duplex esse peccatorum genus. ( Alia erunt remissibilia ,
inquil cap . 2 , alia irremissibilia . Secundum quod nemini dubium est alia castigationem mereri, alia dalil
nalioncm . Omne deliclum aut venia expungit aut pæna : venia ex castigationc , pæna ex damnatione. "
Utitur deinde auctoritate Joannis quædam peccata non ad mortem el quædam ad mortem distinguentis.
« Secundum lianc differentiam delictorum , inquit , pænitentiæ quoque conditio discriminatur. Alia erit
quæ veiam consequi possit , in delicio scilicet remissibili ; alia quæ conseijuinullo modo possit, in delicio
scilicet irremissibili. » lloc posilo principio , declarat sibi propositum esse « specialiter de machiæ et for:
nicationis stalu examinare in quam delictorum pariem debeant redigi. , Sed quia sciebat hanc pieccatorri
distinctionem a Catholicis rejici , breviter eos refellendos pulat, antequam mochiam in peccatis num .
quam dimillendis habendam esse pugnet : « Sed prius decidam , inquit , ii.tercedentem ex diverso rc
sponsionem ad eam pænitentiæ speciem , quam cum maximedefinivimus venia carere . Si enim , inquiuni ,
aliqua pænitentja caret venia , jam nec in lotum agenda tibi esi. Nihil enim agendum est frustr.1. Porro
frustra agetur pænitentia , sicaret venia. Omnisautem pænitentia agenda est. Ergo omnis veniam consc .
qualur, ne frustra agalur , quia non erit agenda, si frustra agatur. Porro frustra agetur , si venia carebit. i
Hoc Catholicorum argumentum non belle refellit Tertullianus; sed tamen, postquam illud sibi visus est
optimis rationibus evertisse , tum vero quasi instar certissimi principii constaret quxdam peccata esse irre
missibilia , in id unum incumbit utmachiam et fornicationem ex co genere esse demonstret. Quare cum
ait : « Idololatriam quidem et homicidium semeldamnas , o non Catholicos arguit , quasi pacem his peccatis
vere denegent et cum adulteris Jibcralius agant ; sed urget adversarium , quem sibi visus cst Tregissc el
cocgisse ut peccata quædam graviora , ut idololatriam , homicidium , livresim post susceptam fidem , dimnjiti
non deberc faleretur. Unde Tertullianus accommodate ad institutam peccatorum divisionem , contendit
adulterium , til homicidio et idololatrix finilime vicinum , a spe venire excludendum ; aut si lenius agalur cum
mechis , homicidas et idololatras codem jure esse debere . Ex his clucere arbitror pænitentibus in Africa
eamdem ac in aliis ecclesiis humanitatem patuissc ; nedum ex his Tertulliani testimoniis colligere liceat ,
lil doctissimi viri ſecere, alias etiam ccclesiasseverius cum lapsis egisse.
X . - UTRUM NOVA SUB S. CYPRIANO INDUCTA SIT DISCIPLINA; AC PRISTINA SEVERITAS IN SOLOS APOSTATAS ET DESERTO
RES RETENTA ?
Illustratis, ut potuimus, Tertulliani testimoniis, facilior erit el solutior investigatio sentcntiac Cypriani : fil
cum enim pluribus fecerat Tertullianus, ut el Cypriani sensum non belle acciperent. Tria autem examinanda
occurrunt: 1° an disciplinasub Cypriano demitigata fuerit, pristina severitate in solos apostatas el descrlores
53 PRÆFATIO . 54
rcicnta ; 2° an lapsis in decursui poenitentic morientibus negata pax fuerit, nisi libellos a martyribus accepis
seni ; 5° an non saltem pænitentia his qui sacrilicaverant usque ad mortem imposita fuerit, nec communio
nisi in mortis articulo concessa.
Quod spectat ad disciplinz immutationem ,existimat Albaspinæus, lib. IlObservat., idololatriæ et aliis gravis
simis criminibus pacem sob Cypriano concedi cæpisse, ita lamen ut adversus apostatas et desertores antiqua
severitas vigeret. Non solum Tertulliani testimoniis nitilur doctissimus episcopus, verum etiam argumenti
loco sumit quod nec Cyprianus nec Clerus Romanus de lapsis quidquam staluerc ausi sint, sed concilii aucto
ritatem exspectaverint; tum etiam quod Cyprianus dicat se e necessitati temporum succubuisse , » el nimia
remissionis suspicionem reformidel, quia « his qui libellis conscientiam suam maculavcrint, vel nefanda sa
crilicia commiscrint, laxandain pacem putaveral ! Epist. Lii, pag. 67 ). , Unde contendit Albaspinzus non
tam anxiam hujus reideliberationem futuram fuissc, si concessæ pacis in superioribus persecutionibus exem
pla præcessissent; nec commissurum fuisse Cyprianum , ut quod majorum auctoritate firmarelur, id a so
Jaxalum diceret. Nun absimilis Petavii sententia , ut supra vidimus. Sed erudilum scriptorem præjudicata cx
Tertulliani testimoniis opinio in errorem induxit : nullum enim hac in re vestigium novitatis apud Cypria
num , quo nemo veteris disciplinæ exstitit retinentior. Observal S. Martyr in Ep. Lil (1 62) quosdam ex suis
antecessoribus pacem adulteris denegasse, et in totum pænitentiæ locum » clausisse ; sed satis indicathanc
legem et a paucis episcopis fixam fuisse, ante quos nulla cxstiteral, et sua ætate jam relixam et abrogatan
esse. Nec ipse nec quisquam alius in Africa meminerat spem pacis his qui in superioribus persecutionibus
ceciderant, præclusam omnino fuisse. Cum quidam presbyteri lapsis communionem anle actam pænitentiam
dedissent, eorum facinus aversalus est Cyprianus, eosque contra Evangelium venisse declaravit : sed in hoc
Lantum eos vituperat quod id « ante actam pænitentiam , concessissent, i quando oporteat ad hæc per or
dinem pervenire.» In omnibus epistolisquas scripsit in causa lapsorum el in libro de Lapsis nibil prorsus re
perias quo lapsi de pace in dubium vocentur,modo parem peccatis pænitentiarn agant; sed Cyprianus instar
principii certissimiponit, Deum « pænitenti, operanti, roganti posse clementer ignoscere, posse in acceptum
referre quidquid pro talibus et pelierint martyres el fecerint sacerdotes (p. 193). , Hortatur in eodem libro
(p . 190) « ul confiteantur singuli delictum suum dum satisfactio et remissio facta per sacerdotes grata est. )
Sic etiam Clerus Romanus (in Epist. inter Cyprianicas xxxı) ut merito castigat « properaia nimis remcdia
communionum utique non profutura , , ila in lapsis desiderium pacis non improbat,modo pulsent sanc forcs ,
sed non utique conſringant, et adeant ad limen Ecclesiae sed non utique transiliani. Notanda etiam hicc
verba : « Mullum illis proficiet pelilio modesta , postulatio verecunda, humilitas necessaria , patientia non
Oliosa . , Mos erat in Ecclesia perantiquus, ut martyrum commendatio ad contrahendum pænitentie lapsis
impositae tempus valeret : lestem bujus rei habemus Tertullianum in libro ad Martyres et in libro de Pudici.
tia. llinc etiam Cyprianus : « In præteritum semper , inquit Ep . xi, sub antecessoribus nostris factum est,
ut diaconi ad carcerem commeantesmartyrum desideria consiliis suis et Scripturarum præceptis guberna -
rent. » His addi potest memoratus a Cypriano in Epp. Lil, LXVII , Lxviii , omnium ecclesiarum consensus
in reſellendo Novatiano, quem pravæ novitatis propria manus arguebat: scripserat enim , ut testatur
Cyprianus Episí. LII, et voce sua recitaverat litteras Cleri Romani, in quibus erat « ut lapsis infirmis et
in exitu constitutis pax daretur : ecclesiarum consensus in rejiciendis Montanistis pariter enituerat.
Quod ergo Cyprianum et Clerum Romanum aduluxit ut rem ad concilium integram servarent, non ea fuit
opinio quæ illis attribuitur, sed quod viribus suis difliderent in ejusmodi causa, quæ , ut ail Cyprianus Ep .
XIV , ( non paucorum , nec ecclesiae unius aut unius provinciæ , sed lotius orbis causa cral. , Examinandic
erant causæ el voluntates singulorum , et varii peccatorum gradus suis quique modulis ponderandi; quod
csamen prorsus inutile ſuissel, si quotquot sacrificaverant, nullo discrimine exclusi a spe veniü fuissent.
Deinde vero in persccutione Decii tanlus exstitit lapsorum numerus, ac tantum dedecus nomini christiani
inusscre, qui, ut ait Cyprianus in libro de Lapsis (p . 183) ad prima statim verba minantis inimici lidem suan .
prodiderunt, ac ultro ad forum cucurrere, seque bortamentis mutuis in exitium impulerunt, ut non immerito
deliberari poluerit an non severius aliquid quain in prioribus persecutionibus, in ejusmodi homincs slaluc.
relur. Sed tamen videntur in concilio Carthaginensi lenitatis potius quam sereritatis exempla constituta .
Nam , utmodo videbimus, Libellatici qui jam poenitentiam egerant, in ipso concilio admissi sunt; sacrificatis
autem plena poenitentia imposila , sic tamen ut pace non defraudarentur si ante exactum pænitentiæ icmpus
in periculosum morbum inciderent. Nihil poterat lenius his temporibus constitui. Itaque fieri potuit utcon .
cilii Ionitatem reprehensam ab Antoniano derenderet Cyprianus, quamvis nova in hoc concilio disciplina
inducta non fuisset. Virumque autem a sc Cyprianusnon sine librata diu et ponderata ratione factum declarat
ul el vigente persecutione severitatem , ct pace reddita indulgentiam adhiberet. Alseverilalem in eo eniluisse
non dicit, quod pacem omnino lapsis negandam decrevissel, sed quod eam per fas etnefas petentibus re
slilisset,atque excommunicationem intentassel, si quis cum illis injussu suo communicaret: sic ctiam in leni
tale que subsecula est, negat ecclesiasticas leges fuisse violatas, sed provisum fuisse contendit ut nec lajsi
desperatione deficerent, r nec rursus censura evangelica solveretur, ut ad communicationem temere pro
silirent. 1 Uno verbo negala se aut a Cornclio quidquam factum esse præler exempla majorum : « Nam sicu
 PRÆFATIO . 56
antecessores nostri sepe fecerunt, inquit (p. 69) colligendis frairibus nostris charissimus frater noster (Cornc
Jius) necessitatisuccubuit. )
Prislinam severitatem interdum a Cypriano relenlam Albaspinzuset post cum Golofredus (lib . xvi Cod . Theod .
p . 210 ) ex his Epistolae lIl verbis colligunt : ( Apostalac vero et desertorcs vel adversarii cl hostes et
Christi Ecclesiam dissipantes, nec si occisi pro nomine foris fuerint, admilli secundum Apostolum possunt
ad Ecclesix pacem , quando nec Spiritus nec Ecclesiæ unitatem lenuerunt. 1
Ul hoc Cypri: ni lestimoninm explicetur, observandum est 1° Po - latas el desertores non cos dici, ut Al
baspinæus el Gotofredus putant, qui ex Judzis ethnici autChristiani liebant, sed qui nomen dabanı Felicis
simischismati. 2º Revocandum est in memoriam quod supra diximui, pacem illis negatam in mortis discri.
mine qui pænitentiam sani contempserant, quia videlicet dubium merilo videbatur an sincero animi allocul
resipiscerent. Quod autem de ejusmodi hominibusstatulum erat, id in pluribus aliis par eral observari, quo .
rum aut insanabilis videbalur aut caeteris ovibus periculosa improbilas. llinc cum mulli, perspecta Felicissimi
nequitia , remearent et ad Ecclesiam pulsareni, Cyprianus anxie ponderabal et sollicile examinabal i qui
recipi et admilliad Ecclesiam deberent. Quibusdam enim , , inquit Epist. Lv, p . 87, ila all crimina sua
obsistunt, aut fratres obstinale et firmiter renituntur, ut recipiomnino non possint nisi cum scandalo et peri.
culo plurimorum . » Ad hos videntur speclare Cypriani ninae in Epist. XXXVIII , ubi sic loquitur : « Sed ch
quisquis se conspirationi et factioni ejus adjunxerit, scial se in Ecclesia nobiscum non esse communicalile
rum , qui sponiemaluit ab Ecclesia separari. Etin Epist. XL : Si quis autem poenitentiam agcre et Deo sa
tisfacere detrectans ad Felicissimiet satellilum ejus partes concesserit , el se hæreticæ factioni conjunxerit,
sciat se poslca ad Ecclesiam redire, el cum episcopis et plebe Christi communicare non posse. » Has minas
non omnino in rem contulit Cyprianus. Ipse enim leslalur in Epist. Lv , multos a se e schismale redeuntes
esse susceplos, ac plebem gaudere ci la tari solitam cum ( tolerabiles et minus culpabiles » redirent. Quine
etiam plebi interdum persuadebat, imo extorquebat, ut ex iis qui inemen :labiles et protervi crant, nonnulli
susciperentur ; etunusatque alius, obnitente plebe et contradicente , Cypriani tamen facilitate suscepi, pe
jores extiterunt quam prius fuerant. Non absimili sententia Cyprianus cum pluribus aliis episcopis de virgi
nibus quæ cum masculis in eodem lecio deprehensä fuerant, sic decernit. « Quod si obstinale perseverant,
nec sc ab invicem separani, sciant se cum hac sua impudica obstinatione numquam a nobis admilli in Eccle
siam posse, ne exemplum cæteris ad ruinam delictis suis facere incipiani. » Merito obstinatis ejusmodi pec
caloribus, itidem ut pertinacibus schismaticis, non modo venia, sed etiam introilus in ecclesiam negabatur.
Sed si cum debilis conversi cordis significationibus rediissent, ac diu multumque fores Ecclesiac pulsassent,
non dubium quin cos palerno sinu excepissct Cyprianus et ad pænitentiam adınisisset. Igitur Felicissimus
ejusque praecipui scelatores cum homines essent ad omne scclus parati, non discessissel ab Ecclesiæ reg !i
lis Cyprianus, si omnem illis in Ecclesiam reditum præclusissct ; neque id videri deberet vestigium quoddam
disciplina ante Cyprianum in omnes graviorum criminum reos observatx . 3° Objectus ab Albaspinxo locus
Cypriani non dicit apostalas et deserlores, cliamsi reliclo schismale sanguinem pro Christo fundant, ad
Ecclesiæ pacem admilli non posse , sed tantum nihil illis martyrium extra Ecclesiam ad pacem prodessc
posse , quia « nec Spiritusncc Ecclesiæ unitatem tenuerunt; » id quod sæpe alias Cyprianus inculcal. Oppo.
nit ejusmodideserlores aliis lapsis poenitentiani in Ecclesia agentibus, ct quos Dominus intus inveniet cum
mundum judicaturus apparebit.
XI. --- UTRUM S. CYPRIANUS LAFSIS IN DECURSU POENITENTIÆ MORIENTIBUS PACEM NEGAVERIT, HIS TANTUM EXCEPTIS
QUI LIBELLOS A MARTYRIBUS ACCEPERANT.
Postquam probavimus Cyprianum nihilnovi fecisse cum lapsis panitentibus pacem concessit, sequitur uit
inquiramus on jisdem ante exactam puenitentiam periculosc ægrotantibus communionem negaverit, nisi li.
bellos a martyribus accepissent. Cyprianum contendil Petavius iis tantum pacein indulsisse, qui libellos a
martyribus accepissent, cæteris vero ne in präsenti quidem mortis discrimine id concessisse ; alioqui nihil
discriminis futurum fuisse inter istos et priores, quos tamen mcliori aliqua conditione uli oportuit. Sed ipsa
S. Martyris verba proferenda sunt : « Quoniam tamen video , inquit in Epist. xii, facultatem veniendi ad vos
nondum esse et jam aslalem cæpisse, quod tempus infirmitatibus assiduis et gravibus infestatur, occurren
dım pulo fratribus nostris , ut qui libellos a mariyribus acceperunt, ei prærogativa eorum apud Deum adji
vari possunt, si incommodo aliquo ct infirmitatis pericalo occupati fuerint, non exspeciala präsentia nostra ,
apud presbyterum quemcumquc presentem , vel si preshyter referlus non fuerit, et urgere exitus cæperit ,
apud diaconum quoque exomologesin facere delicti suipossint, ut, manu cis in pænitentiam imposita , veniant
ad Dominum cum pace, quam darimartyres lilleris ad nos faclis desideraverunt. ,
Immerito Pctavius ex hoc festimonio colligit pacem iis qui libellos non habebant, denegatam fuisse. Nam
1° quis Cyprianum putetadeo æquitatis oblitum fuisse , ut iis qui pænitentiam subterfugiebant, , et audaci-
flagitatione ac violento impelu pacem extorquere , nitebantur, lam benignepravideret, , ad illorum violen
tiam interim quoquo genere mitigandam » (Ep. xv) ; ſervidosaulem pænitentes, qui sc cpiscopi sui judicio
commillcre quam poenitentiam declinarc malucrant, sine pace et communione mori pateretur ? 9° Clerus
 PRÆFATIO . 58
57
Romanus Carthaginensem , absenie Cypriano monuerat ( ut iis qui post lapsum infirmitate apprehensi
essent el pænitentes comm 'inionem desiderarent, subveniretur (Epist. ui el xv): 1 Alque boc consilium non
modo non improbavit Cyprianus, sed etiam in Epist. xv declarat se « slandum , putasse i el cum , eorum
sententia , ne aclus noster, inquit, qui adunalus esse et consentire circa omnia debet , in aliquo discrepa -
rel. ) Alimmane quantum inter Cypriani et Romanorum agendi rationem distarel, si cum isti paccm omni .
bus verc pænitentibus dandanı esse admonuissent, Cyprianus indulgentia et humanitate in cos solos usus
fuissel qui peccato suo pænitentiæ fugam et Ecclesie perlurbalionem adjecerant ? 3° Non obscure indicat
Cyprianus in Epist. XIII, quibusnon libelli sed pænitenti:c opera suffragabantur , cis periculose ægrotantibus
pacem multo potiori jure esse dandam . « Cæleram quoque partem plcbis quæ lapsa esi, inquit, präsentia vcs
Ira ſovele, et ul a ſide elmisericordia Domini non deliciant, vestro solalio focillale. Neque enim deserentur
ab ope el auxilio Domini qui miles et humiles et pænitentiam vere agentes in bonis operibus perseveraverint,
quominus illis quoque divino remedio consulatur. , Persuasuin ergo csse vult ejusmodi pænitentibus fore uit
« illis quoque divino remedio consulatur ; , atque hoc illis concedit ul solatium Ecclesii legibus consen :a
neum , quodque nova decrela non desideraret. Neque enim dala opera scribebat Epistolam xul ut ejusmodi
lapsis provideret quibus et Ecclesiie consuetudo ci Romani Cleri monila salis providerant, sed ul eorum lu
mullum comprimeret qui querelis suis Carthaginensem ecclesiam incendebant. Atque id causæ esse arbitror
cur Cyprianus in Epist. XIV confirmans quæ in decima tertia decreverat, nihil nominatim dicat de pace veris
pænitentibus in extremo periculo concedenda. Postquam enim loculus cstde iis qui libellos a martyribus ac
ceperant, hæcaddil : « Cæleri vero qui, nullo libello a martyribus accepio , invidiam faciunt, quoniam non
paucorum nec ecclesiæ unius aut unius provincia, sed totius orbis hirc causa est, exspectent de Dominipro
lectione Ecclesiæ ipsius publicam pacem . ) Non id profecto sancit Cyprianus, ut veris pænitentibus par in
exilu negelur (neque enim relexit quæ in superiorc epistola constilucrat, sed ea polius confirmat, dum ait
se « plene scripsisse ad hanc rem proximis literis), » sed nonnullorum ſestinationem comprimit, qui commu
nioriem pctebantante redditam Ecclesiæ pacem , antequam gravi morbo tentarentur ; hos jubet exspectare
dum pax Ecclesie reddatur . at pacem in exilu non negat; neque eos reprehendit quod a communione arceri
se in exilu nollent , sed quod eam anle exulum reditum peterent, ac , confessores ipsos prævenire ,
velleni.
Sed objicit Petavilismeliori conditione utidebuisse qui libellos acceperant,quam quinon acceperant; quod si
oʻyinibus concessa pax, nullum prorsus inter ulrosque discrimen exstitisse. Existimat Tillemontius Cyprianum
ingeniosa quadam charitale fecisse , ut cum præcipue aliquid in honorem martyrum concedere vidcrelur, nihil
tamen præciple concederet ; el cum pacem iis tantum qui libellos habebant polliccretur, neminem prorsus ab
hac indulgentia excluderet, quippe cum martyres adeo libellorum prodigi essent, ul omnibus eorum liberalitas
pleret. Sed si ea accommodatione usus ſuissel qua illum Tillemontius usum esse existimal, ac lacilc lapsos
omnes fuisset horlalus ut se libellorum præsidio munirent , an paulo post lanla arsissclindignationc in Lucii
num , qui universis lapsis id concedere ausus est quod jam anica plurimis concesserat. Deinde vero perinique
Cyprinus veros pænitentes ejusmodipericulo exposuissel, ut pace defraudati morerentur ; neque enim veri
simile cral eos qui bactenus tam timidi ac pudentes fuerant, audaciores deinceps in libellis pelendis futuros ;
aut ipsos etiam confessores in concedendis cautiores non ſore postquam eorum nimiam facilitalem castiga -
veral Cyprianus.
Cyprianum sic interpretatur Morinus: Cum lex esset ut pacem moribundi non impetrarent qui poenilen .
liam sani non egerannt, existimal eruditus scriptor decernere Cyprianum ut in iis qui libellos a martyribus
acceperant, legis scveritas non servelur , ac illis in honorem martyruin pas concedatur , quam frustra hoc
presidio destituti peliissent. Sed læc interprclatio nec cum verbis nec cum menle Cypriani congruit. 1° No
minatim requirit Cyprianus ul quilibellos a marlyribus acceperunt, « prærogativa et auxilio eorum adjuvari
apud Dominum in delictis suis » possint. Porro in his epistolis el in libro de Lapsis illud arcle tenel accu
ratcque defendit, non prodesse lapsis commendationem martyrum si pænitentiam agere detrectent, quare , si
lapsi, post tot Cypriani el presbyterorum monita , in obstinalo pænitentiae non agende consilio perseverassent,
an Cypriano visi essent idonei quimartyrum auxilio apud Dominum juvarcnlur ? Deinde vero, si omnib:is
libellos habentibus pacea decernebat, sive pænitentiam egissent, sive non egissent , quid necesse crat delec
1!1!! diabere, ac in conditionis loco requirere, utmartyrum auxilio adjuvari possent ? Lapsis crgo Cyprianus
non pænitenti:c onus eximit , sed potius ad pænitentiam blande et leniler hortalur, dum pacem offert mo
rientibus, miodo martyrum merilis juvaripossint.Hinc in Epist. XIV laudal presbyteros et diaconus quod la ;)
sos ad pænitentiam el patientiam hortati essent, ac poenitentiam ab illo agi declarat qui divinis præceptis milis
ci paliens et sacerdotibus Dei oblemperans, obsequiis suis el operibus justis Dominum promeretur. Id autem
deferre videtur martyrum meritis ut lapsis nondum ea poenitentia expiatis quæ pacem per se ipsa in mortis
discrimine impetrel, martyrum commendatio suffragelur. Nec levis videri debet hæc indulgentia , si lempo
rum illorum :everitas allendatur. Etsi enim scenitentibus periculose ægrotantibus pax dari solebat , non lae
men id sine delecluiel judicio concedebalur. llinc Clerus Romanus, re cum pluribus episcopis deliberata,
censuit « corum quorum vits suæ finem urgens exitus dilationem non potcst ferre, acia pænitentia el pro - .
 O
63 PRÆFATI .
ſessa frequenter suorum detestatione facrorum , si lacrymis, si gemitibus, si fictibus dolentis ac vere pænitentis
animisigna prodiderint, cum spes vivendi secundum liominem nulla substiterit, ita demum caule et sollicile
subveniri, , etc. (Epist. xxxi ). Ipse Cyprianus, in Epist. xii, pacem iis solis promillit e qui miles el hu
miles el pænitentiam vere agentes in bonis operibus perseveraverint. » Ex his perspici potest quo lenitalem
el indulgentiam perducal Cyprianus. Quibus enim consullum voluit in Epistolis xii et xiv, hi vel pæniten .
liai segniter egerant, vel etiam gravissimo delicio illud addiderant, ut pænitentiam declinarent, ac dissen :
sionibus et querelis Ecclesiam permiscerent : quibus factis meruerant ulpasmorientibus negarelur, eliamsi
poenitentiam paulo ante morbum incoepissent. Quamobrem primis concedii S. Martyr uit quod eorum pæniten
tiz ad pacem impetrandam deerat, id martyrum meritis expleatur. Postremis pariter consulil , atquc ut tu
multum comprimat, indulgentia in eos utilur ; et modo aversum poenitentiic remediis animum deponant, quod
sua sponte manéum et inchoatum videretur, id martyrum meritis compensatum , a presbyteris ratum ha
beri jubet.
XII. - UTRUM CONCILIUM CARTHAGINENSE POENITENTIAM SACRIFICATIS PER TOTUM VITÆ TEMPUS IMPO:UERIT .

Nunc aliud examinandum sequitur,an non sallem ætale Cypriani gravioribus peccatis pænitentia per lolum
vite lempus imposita fuerit, et communio ad ipsuin mortisarticulum dilata . Res dijudicari potest ex consue .
tudinc quæ tunc vigebat, ut qui pacem in gravimorbo accepissent, ii, valetudine restituta , reliquum pæniten .
tiže tempus non explerent, sed eodem jure essent ac alii fideles. Id perspicitur ex his Cypriani verbis in Epist.
LII (pag. 69) : « Si qui enim , inquit, infirmitatibus occupantur,illis, sicut placuit, subvenitur . Posica tamen
quam subventum est et periclitantibus pax dala est, offocari a nobis non possunt allt opprimi, aut vi el manu
nostra in exilum mortis urgeri, ut, quoniam morientibus pax dalur, necesse silmori eos qui acciperill pacem ;
cum magis in hoc indicium divinæ pietatis et paternæ leritatis appareal, quod qui pignus vitae in dala pace
percipiunt,hiquoque ad vitam dala pace teneantur. Et idcirco si, accepla pace, commealiis a Deo dalur, niemo
hoc debet in sacerdotibus criminari, cum semel placuerit fratribus in exilul subveniri. , Non quaclral tanta le
nitas cum irrogala per totum vitic lempus poenitentia ; alioquin saepe usu evenissel, ul qui post unum aut al
terum poenitentiæ annum communionem in gravimorbo accepissent, iis e morbo evadentibus jain emerilus
essel poenitentiæ cursus, cum interim aliis in eadam causa ac forle eliam iu leviore culpa triginta aut qua :
draginta anni superessent decurrendi. Nimia sane erat episcoporum in judicando animadversio el rerum om .
nium consideratio et provisio, quam ul tam grave incommodum non eiugerent. Sed tamen videndum no .
bis est quid ea de redecreverit concilium Carthaginense, in quo lapsorum causa paulo post redilum Cypriani
dijudicata est.
Decretum hujus concilii sic exponit S . Martyr in Er. Lil (p.71) : « Et ideo, inquit, placuit, examinatis causis,
singulorum Libellaticos interim admilli, sacrificatis in exilu subveniri., Non una fuit eruditorum de hoc canone
sententia . Auctor Observationum criticarum in Bibliothecam scriplorum Ecclesiasticorum negat Libellaticos in
in ipso concilio ad pacem protinus admissos fuisse ; ac inter eos et sacrificalos id ponil discriminis , quod isti
per lolum vitæ tempus pænitentiie addicti fuerint, prinui vero interim admissi, id est post cerlum pænitentic
lempus exactum . Auctor ipsc Bibliothecce idem de sacrilicalis censel, quamvis pacem Libellaticis in ipo
concilio concessam existimet ſuisse. Assentitur ci Tillemontius de Libellaticis ac illius censorem impugnat.
sei! pluribus refellit quod uterque pro certo posuerat, iis qui sacrificaverant non alios pænitentiæ quam vilic
fincs prescriplos fuisse. llæc Tillemontii sententia multis noininibusvidetur anteponenda. Illud autem in pri.
mis observandum est duas illas de Libcllaticis et de sacrificatis questiones sic inter se nesas esse , ut qux ile
alterutra dicantur, de utraque dicta videri debeant. Nam si Libellatici stalim in ipso concilio perhumaniler
restituti sunt communioni, probabilc 11011 est sacrilicalos in extremum vitæ discrimen rejectos fuissc. Rursus
si his verbis, i placuit sacrificatis in exitu subveniri, o non prohibetur ne pax aple exitum delur , sed porinis
decernitur ut pcriculose intra prescriptum tempus ægrotantibus conccdatur ; perspicuum erit Libellaticis,
quorum multo levior erat culpa , non poenitentiam in concilio imposilain ſuisse , sed concessam communionem ;
alioquii: slalulum liisset, ul istis quoque in exitu subveniretur.
Quod speciát ad Libellaticos, liquet horum verborum , • placuit Libellaticos intcrim admitti, , hanc esse
sententiam , Libellalicos interim admissos ad pacem fuisse, dum sacrilicali pænitentiam agerent, id est, eodem
decreto el pacemi Libcllaticis el pænitentiam sacrilicalis decrelam luisse. Hinc Cyprianus in Epist. Liv sta
lutum ſuisse ait in hoc concilio de iis qui sacrificaverant, ut agerent diu poenitentiam plenam : at Libellaricos
eodem decrelo minimc comprehendil. Anno sequenticum staluissetinstantc persecutione iis quia primolapsus
die pænitentiam egerant, communionem concedere, birc indulgentia ad eos laulum spectabat qui sacrificare
rant, quibusque imposita ſuerat plena pænitentia . Al dc Libellaticis nulla mentio , quos tamen maximc opor
iebat indulgentiæ participes fieri, si eam prius in concilio consecuti non fuissent. Quinetiam Cyprianum cum
Libellaticis post concilium communicasse pierspicimus ex Episi. Lii. Quod enim ait Cyprianus se o nemini qui
dem ex lapsis prius communicasse , , quamdiu saviit persecutio , a poslea tamen necessitati lemparum succu
buisse ; » il referri non potest ad sacrificalos (his cuim poenitentia imposila ſueralį , scd tantum ad Libella
61 PRÆFATIO .
ticos. Et cum hæc communicatio in invidiam a Novatiano vocarelur, sic eum refellit Cyprianus in eadem
epistola : « Aut si se cordis, inquit, et renis scrutatorem constituit et judicem , per omnia æqualiter judicel, el
cum sciat scriptum esse : Ecce sunus factus es, jam noli peccare, ne quid tibi deterius fiat, frandalores elmoc
chos a lalere atque comitalu suo separet, quando mullo et gravior etpejor sit mechiquam Libellatici causa,
cum hic necessitate , ille voluntatc peccaverit. , Exagitabal ergo Novatianus catholicos episcopos quod cum
Libellaricis communicarent. Nec lamen omnibus Libellaticis concessa pax in concilio , sed iis tantum qui pæ
nitentiam egerant. Quamobrem frustra auctor Observationum in Bibliothecam pluribus probat, quod a nemine
negatur, libelli crimen sine pænitentia dimissum non fuisse.
Altera pars decreti facile illustratur. Ac lº quidem illud , « sacrificatis in exilu subveniri, , non pænitentiam
ad extremum spiritum producendam , sed in gravimorbo finiendam indicat, nec in pænæ sed in beneficii loco
decrclum fuit, siquidem Cyprianus in Epist. Lil nimize remissionis suspicionem ab boc decreto removet, ac
rationem reddit cur episcopi ad hanc lenitalem el indulgentiam descenderint. 2° Idem decretum refert in Episi.
Liv, sed paulo clarius : « Statueramus jampridem , inquit, frater charissime,participato invicem nobiscum consi
lio, ut qui in persecutionis infestatione supplantati ab adversario et lapsi fuissent, et sacrificiis se illicitis ma
culassent, agerent diu poenitentiam plenam , et si periculum infirmitatis urgeret, pacem sub iclu mortis acci
perent. » Tota res ergo in co vertitur utquid sit pænitentia plena, utrum tolum vitæ tempus complexa, an
certo quodam spatio definita fueril, expendalur. Al id facile perspicitur ex Epist. lix, ubi queritur Cyprianus
quod Victori, quondam presbytero , pacem concessissel Therapius ( antequam pænitentiam plenam egissel,
ante legitimum el plenum satisfactionis lempus, sine petitu el conscientia plebis , nulla infirmitate ac necessi
tale cogente . » Erat ergo præfinitum aliquod pænitentix tempus, cujus imminuendi potestas erat penes epi
scopum , modo causa aliqua gravis incidisset. Eamdem pænitentiæ plenæ notionein suppeditat Epist. LXII ,
in qua Cyprianus et alii cum eo episcopide virginibus quæ cum masculis deprehensæ in eodem leclo fuerant,
decernunt ut, e si pænitentiam hujus illiciti concubitus sui cgerint et a se invicem recesserint, inspiciantur
interim virgines ab obstetricibus diligenter, el si virgines iuventiæ fuerint, accepta communicatione ad Ecclesiam
admittanlır....; si autem de eis aliqua corrupta fuerit deprehensa, agal pænitentiam plenam , quia quæ hoc
crimen admisit, non marili sed Christi aduliera est ; el ideo stimato justo tempore, postea exomologesi facta ,
ad Ecclcsiam redeat., Brevis ergo pænitentia integris virginibus imponitur, corruptis autem plena « et justo
Tempore it'stimato : ) el quemadinodum in concilio Carthaginiensi sancitum ut lapsi interim admillerentur, st-
crilicati pænitentiam plenam agerent, ita etiam hoc loco decernunt episcopi ut virgines interim inspiciantur,
el integris in Ecclesiam admissis, corruptæ pænitentiam plenam agant. 5° Si sacrificati per lolum vitæ tempus
addicti pænitentix ſuissent, necesse non fuisset « ut examinarentur cause el voluntates el necessitales singulo .
rum ; » scu , utobservat Tillemontius , nullum prorsus discrimen , nullus delectus exstitisset.
- DE CHRISTI IN EUCHARISTIA PRAESENTIA .

Ecclesiæ doctrina de corpore el sanguine Dominiapertis Cypriani testimoniis continetur. Quidquid de En .

charistia prædical S . Mariyr, co special ulnotio illa confirmetur quam prima auditione Christi verba animis
afferunt. Perspici polest illius sententia ex his quae de sacramentis hereticorum disserit. Cur enim in Epist.
LXX , Eucharistiam fieriapud illos omnino non posse ) censebat, nisi quia Christi verba ab illis frustra pro
nuntiari existimabat, frustra invocari Spiritum sanctum , ul panem et vinuri faciat corpus cl sanguinem
Christi ? Sic etiam Firmilianus ul probei non satis esse ad ellectus sacramentorum ut Ecclesiic preces el rilus
serventur , exemplo ulilur insanæ cujusdam mulicrculat que frequcnter ausa fueral, ul act invocatione non
contemptibili sacrificare se panem et Eucharistiam facere simularel, el sacrilicium Domino non sine sacramento
solitär predicationis offerrel. » Illud ergo discriminis Firmilianus etCyprianus inter Catholicorum et hærelico
rum Eucharistiam ponebant, quod hæreticis Spiritum sanctum invocantibus nulla fieret dunorum mutatio,
Catholicorum autem preces numquam hoc mirabili effectu carerent.
Adeo persuasum et exploratum erat Cypriano de mirabili illo ecclesiastica invocationis effectu, utde lapsis
ante purgatam conscientiam communicantibus dicere non dubitel lib . de Laps. (p. 186 ) : < Vis inſertur corpori
ejus et sanguini, et plusmodo in Dominum manibus atque ore delinquunt, quam cum Dominum negaverunt.,
Non crgo sola fide corpus Christi in Eucharistia sumitur, sed vere et ab indignis ipsis percipitur ; nec corpus
ab anima et divinitate separatum est, sed ipse Dominus adest, ac in eum manibus el ore delinquunt qui indi
gne communicant. Hinc ipsam Domini majestatem adesse declarat in eodem libro : sic cnim loquitur de puella
que , a nutrice ad idulum , deinde a parentibus ad ccclesiam delala, sanguinem Domini, quem diaconus reluc
lanti infuderal, non sine singultu rejecil. « In corpore atque ore violalo , inquit, Eucharistia permanere non
poluit. Sanctificalus in Domini sanguine polus de pollutis visceribus erupit . Tanta est polestas Domini, lanta
majestas! » (Pag . 189.) Narrat ibidem Cyprianus aliud iniraculum : « Et quidem alius, inquit, quia et ipse
maculatus sacrificio a sacerdote celebrato parlem cum cæteris ausus estlalenter accipere, sanctum Domini
edere el contrectare non potuit, cinerem ferre se apertis manibus invenit . Documento unius ostensum est Do
minuni recedere cum negatur, , Non ergo panis cx manibus hujus hominis evanuerat, sed ipse Dominus l'e•
65 PRÆFATIO .
cesseral. I:cc autem Cyprianus ca mente disserit, ut hominibus parum caule communicantibus, quid de hac
mysterio sentiendum sit explanet. Quamobrem facile perspicitur quo sensu primis sæculis hæc Christi verba,
HOC EST CORPUSMEUM , NIC EST SANGUIS, etc., episcopi acciperent, cum cx his concludant Christi corpus et
sanguinem sumi, in ipsum Dominum ore et manibus delinquere qui indigne communicant, potcstalem Do
mini etmajestalem adesse, ac ipsum Dominum non sine miraculo emanibus contaminatis recessisse. Si credita
lunc non fuisset mutatio vini in sanguinem Christi, num , qu:eso, posl cas preces quibus Deus rogalur ut vi
num facial sanguinem Christi, niliil aliud jam nisi sanguis Christi in calice agnoscerelur ? Nihil aliud profecto
agnoscil Cyprianus sexcentis locis. Slaluitadversus cos quiaquam tantum in malutinis sacrificiis offerebant,
indignum esse Christiano vereri one per saporem vini redulcal sanguinem Christi. Sic crgo, inquit, incipit
et a passione Christi in persecutionibus fraternitas retardari, dum in oblationibus discil de sanguine ejus et
cruore confundi...... Quomodo autem possumus propter Christum sanguinem fundere, quisanguinem Christi
erubescimus bibere ( p . 109 ) ? , Non solum sanguinem vocal, sed etiam cruorem , el cum eo sanguine com
parare non dubitat qui in venis nostris lluit. Ait criam , pag. 106 : 1 Quomodo ad potandum vinum veniri
pon polestnisi botruscalcelur ante ci prematur, sic nos nec sanguinem Christi possemus bibere, nisi Chri
slus calcalus prius fùissel ci pressus, el calicem prior biberet, in quo credentibus propinaret? ,
Quemadmodum Cyprianus communioncs indignas delestatur, quia « sancium Domini corpus , profanatur
(p. 20), quia « vis infertur corpori et sanguini Domini, el in Dominum manibus et ore » delinquitur (p. 186),
quemadmodum Firmilianus instar piaculi duccbat quod homines , ut ipsi videbalır, non baptizati ( usurpala
lemere communicatione contingant corpus et sanguinem Domini (p. 149), ) sic gratie dona quae ex Eucha .
ristia percipi solent, es corporc et sanguine Christi präsentibus repeluntur. Docet Cyprianus milites Christi
considerare debere , idcirco se quotidie calicem sanguinis Christi bibere, ut possint et ipsi propter Christum
sanguinem fundere. , llinc, cum , instante Galli et Volusiani persecutione, communionem iis qui sub Decio lapsi
ſucrani, concedere decrevisset , indulgentie hanc rationem reddit in Ep. LIV (p . 78) : < Nam quomodo, in .
quil, docemus aut provocanius eos in confessionc nominis sanguinema suum fundere, si eis militaluris Christi
sanguinem denegamus? Aut quomodo ad martyrii poculum idoneos facinus, si non cos prius ad bibendum in
ecclesia poculum Domini jure communicationis admittimus ? , Et in Ep. LXII (p. 107) : « Calix Dominicus
sic bibentes inebriat ut sobrios faciat, utmentes ad spiritalem sapientiam dirigat , ut a sapore isto sæculari
ad intellectum Dei unusquisque resipiscat : et quemadmodum vino isto communi mens solvitur et anima re.
Jasaiur, el tristitia omnis exponitur , ila cpotato sanguine Domini e poculo salutari, exponatur memoria
velcris liominis , el fiat oblivio conversationis prislinc secularis , el moestum pectus ac uisle , quod prius
peccatis aogentibus premebatur , divinæ indulgentiac lxlilia resolvatur. 1 Quidquid ergo docet Ecclesia
catholica de mutatione panis et vini in corpus el sanguinem Christi, quidquid animo hac fide imbulo obser
vari polest, id Cyprianimenti impressum et insculplum ſuissc perspicimus.
Objicit nobis editor Oxoniensis hunc locum ex Epist. LXIII : « Sic autem in sanctiſicando calice Domini, 1
inquil (p. 108 ) Cyprianus, offerri aqua sola non potest, quomodo nec vinum solum potest? Nam si vinum
tantum quis offeral, sanguis Christi incipit essc sinc nobis . Si vero aqua sit sola , plebs incipit esse sine
Chrislo . Quando autem utruniquemiscelur, lunc sacramentum spiritale el cæleste perficitur. » Ex his colligit
sanguinem Christi esse in calice , quemadmodum ips: plebs eodem calice contineri dicitur. Sed
adco manifestum est discrimen, ut mirer bominem erudilum in his cavillationibus inimorari. Quis
enim umquam dixit populum in calice bibi, ore ct manibus contingi, populum recedere cum spccies immu
talat sunt, etalia ejusmodi quæ de Christisanguine dicta modo relulimus ? Quamobrem , cum dicitur plebs esse
in calice, manifesta est ſigura quic neminem Jalere , neinincm in erroris periculum conjicere possit. Al post
Christi verba , hic est sanguis, etc., quotidie commemorata el lliculcata , posl quotidianas in sacrificio preces ,
lit vinum fial sanguis Christi,quis figuram suspicari potuissct nibil aliud audiens nisi Christi sanguinem csse in
calicc, offerri in calice, ei bibi, ac animas nostras corroborare ul nostrum sanguinem pro Christo fundamus ?
Seil breviter nobis cx :minandum quid intersit inter eas rationes quibus aquam Cyprianus calici infunden
dam , et ea quibus vinum omnino necessarium esse persuadet. Sic enim et Dominici sanguinis veritas patebit,
el obiter reſellentur qui aquam a Cypriano, ut jure divino, non solum ecclesiastico , præscriptam commendari
volunt. S .Martyr cverlere slitueral pessimam consuetudinem , quic apud nonnullos obrepserat, ul aqua sola in
malutino sacrificio offerrolur. Quamobrem demonstrataquam non in Eucharistia , scd tantum in Baptismoad
proprium sacramenti effectum essentialem e: se maieriam , et « quotiescumque aqua sola in Scripturis nomina
lur, Baplisma pradicari , et appellatione aqur Baplisma signiſicaliim semper esse ; » at vero in Eucharistia
( calicem mixtum fuisse quem Dominus oblulii, el vinum fuisse quod sanguincm suum dixit, eumque docuisse
cxcmplo magisterii sui calicem vini el aquæ conjunctionemisccri. Hinc aquam ad mysticas lantum signifi
caliones adhiberi demonstrat : Aquas namque populos, inquit (p. 108), significare in Apocalypsi Scriptura
divina declaratdicens : Aquae quas vidisli, super quas sedel meretrix illa , populi el lurbæ el gentes ethnicoruin
sunt et lingua . Quod scilicct perspicimus el in sacramento calicis contineri. Nam , quia nos omnes portaba!
Christus, qui ct peccata nostra portabat, videmus in aqua populum intelligi, in vino vero ostendi sanguincin
Christi. , llacicnus Cyrrianus pecessitatem aqua cleratpotius quam commendal. Sed iamcil postea ait aquam
 PRÆFATIO 66
solam offerri non posse « quoniodo nec vinum solum polest, , el copulationem el conjunctionem aquæ et vini
sic misccri in calice Domini, ( ut commixtio illa non possil ab invicem separari., Animadvertendum cst Cy
priani consilium . Disserens cum hominibus aquam solam adhibentibus, utitur principio quod facile concessuri
erant, nc vinum quidem solum adbiberi debere. Nulla sane illis obstabat anticipata opinio quominus id fate -
rentur; quamobrem Cyprianus slaluit aquam solam adhiberi non debere , quomodo nec vinum solum ; non
quod melucretne ejusmodi homines vinum solum offerrent; non quod aquam æque ac vinum a Christo pric
scriplam elad essentiam sacramenti pertinere duceret, satis enim declaravit eam ad mysticas significationes
adhiberi ; sed quia hæc comparatio ad vini necessitatem demonstrandam apposita erat , et ex incommodis quae
vino solo adhibilo consequerentur, multo graviora consequi palcbat si aqua sola adhibeatur. Hinc quoties in
hac epistola calicem mixtum esse debere slaluit , non id proprie refert ad aquam , sed ad vinuim , quod li
quos refellebat, omittebant.
Necessitalem vini longe aliser defendit Cyprianus. Demonstrat 1° Scripturæ testimoniis , ut aquam in
Baptismo, ita vinum in Eucharistia designari ; 2° præceptum Christi longe gravissimum violari, si vinum
omillalur. « Cum ergo, inquit (p . 107), neque ipse Apostolus neque Angelus de cælo annuntiare possit aliter
aut docere præterquain quod semel Christus docuil et Apostoli ejus annuntiaverunt, miror satis unde hoc
usurpatum sit, ut, contra evangelicam el apostolicam disciplinam , quibusdam in locis aqua offeralur in Domi
nico calice, qux sola Christi sanguinem non possil exprimere . » Etp . 109 : « Quod si nec minima de man
dalis Dominicis licel solvere , quanto magis tam magna, tam grandia, tam ad ipsum Dominicæ passionis et
nostræ redemptionis sacramentum pertinentia fas non est infringere , aut in aliud quam quod divinitus in
slilutum sit, humana traditionemutare ? , 3° Ex hac divini instituti temeraria immulatione quænam incom
moda consequi existimat Cyprianus ? (Calicem elenim , inquil (p . 106 ), sub die passionis accipiens, benedixit ct
dedit discipulis suis dicens : Bibile ex hoc omnes . Hic est enim sanguis novi Testamenti, etc . Qua in parte ille
venimus calicem mixtum fuisse quem Dominus oblulii, el vinum fuisse quod sanguinem suum dixit. Unile
apparet sanguinem Christi non offerri, si desil vinum calici; nec sacrificium Dominicum legitima sanctifica
tione celebrari, nisi oblatio et sacrificium nostrum responderit passioni. Passio est cnim Domini, » ut ait
( p . 109), « sacrificium quod offerimus. » Idcirco ergo ex Cypriano vinum adhibendum in calice , quia cum Chri
slus acceplo vino dixcrit : Hic esl sanguis, elc., si aqua sola adhibcatur, aqua remanebit, ncc jam offeretur
Cbristi sanguis , non erit possio Domini sacrificium nostrum , nec idem offeretur quod in passione oblatum
est. 4º Commemorat etiam Cyprianus quot et quanta beneficia ( epotalo sanguine Domini el poculo solut: ri »
percipiamus, ut demonstret quam dannosum sitaquam solam adhibere. Addit grande deliciu :n esse de Christi
e fanguine et cruore confundi, » nec jam eos posse « propler Christum sanguinem fundere qui sanguincm
Christi erubescunt bibere . » Jam vero facile perspicitur quo sensu plebem , quo sensu sanguinem Christi
in calicc esse existiinel Cyprianus. Plebis cum Christo conjunctionem aquit cum vino conjunctione
significari docet; et, aqua omissa , Christi quidem sanguinem offerri el passionem commemorari fatetur, scd
tamen non leveincommodum fore si desitplebis cum Christo conjunctio . Al vero sanguinem Christi in calice essa
declarat, quia Christus dixit : Hic est sanguis ,etc.,ncc jam , si sanguis desit, sacrificium oſferripossit el passio
Domini celebrari; quinetiam donis, quæe sanguinem Christi potantibus promissa sunt, penitus defraudabimur.
XIV , - DE COMMUNIONE SUB UTRAQUE SPECIE .

Quamvis Cyprianus sacrificium sub utraque specie offerendum esse , idque a Christo institutum et præ
scriplum esse contendat, non tamen communionem sub utraque specie necessariam judicabat, ut ex ejus prina
cipiis et ex consuetudine illius ætatis perspici potest. Neque cnim quæcumque Christus fecit in institutione sacra
menti,ea omnia instar legis observanda ducebal, sed ca lantum quæ ad essentiam sacranicnti pertinent. Nam ,
cum ci objicerelur Dominum post cænam oblulisse, sic respondel (Ep. LXIII, p . 109) : « Numquid ergo domi
picum post conam celebrare debemus, ut sic mixlum calicem frequentandis doininicis offeramus ? Christum
offerre oportebal circa vcsperam dici, ut hora ipsa sacrificii ostenderet occasum et vesperam mundi..... Nos
autem resurrectionem Dominimane celebramus. , Cur ergo præscriplum esse negat ut idem hac in re facia
mus quod Christus ſecit ; in oblatione autem panis et vini cum sacerdotem Christi vice vere fungi conicndit ,
« qui id quod Christus ſecit imitatur , et offert secundum quod ipsum Christum videal obtulisse ? , Ratio hu
ius rei ante oculos posita . Nihil refert ad naturam sacrificii , utrum mane an post cænam offeratur. Sed , si
aqua pro vino offeratur, institutum a Christo sacrificium penitus evertitur,nec ejus passio celebratur,nec san
guis in calice offerelur aut bibetur, scd aqua communis . Ex his principiis perspici potest quid de conimu
nione sub utraque specie senserit Cyprianus.Necessariam et a Christo præceptam credere non potuit , quippe
cum ad essentiam sacramenti non pertineal. Totum enim Christum sub utraque specie agnoscit Cyprianus.
illius majestatem in calice reverelur, eumque recessisse declarat e manibus hominis contaminati, in
quibus loco Eucharistia cinis inventus est.
Consentiunt antiquæ Ecclesixe consueludines cum ipsius fide et doctrina, jam vidimus ex Cypriano esem -
plum puellæc ex solo calice communicantis , quam consuetudinem nemo nescit in Occidente usque ad
 PRAEFATIO .
duodecimum sæculum perseverasse . Luce clarius est banc puellam sub specie panis non communicasse;
hanc enim historiam refert Cyprianus ul pateat in corpore alque ore violalo Eucharistiam permanere
non potuisse : al, si speciem panis antea sumpsissel , nullum prorsus miraculum , nulla Cypriani ratio es .
siitisset. Allulimus etiam exemplum illius qui in manibus Eucharistiæ loco cinerem invenit : aliud cxslat
simillimum in eodem de Lapsis libro mulicris cujusdam quæ , cum « arcam suam , in qua Domini sanc.
lum fuit, manibus indignis lentasset aperire, igne inde surgente delerrila est ne auderetaltingere. )
XV. - S . CYPRIANI SENTENTIA DE SACRIFICIO , DE PURGATORIO ET INVOCATIONE SANCTORUM .

Eucharistiam verum esse ac proprie dictum sacrificium testimonio suo confirmat Cyprianus. « Domi
nice hostiæ veritatem , schismaticos « per falsa sacrificia profanare , ait in libro de Unit. Eccles. (pag.
200). Vera illa hostia quam Cyprianus offerri contendit in sola Ecclesia , ipse Christus est in altari
modo incruento immolatus. « Jesus Christus Dominus et Deus noster, inquit Ep. lxu (p. 109), ipse est
summus sacerdos Dei Patris, et sacrificium Patri seipsum primus oblulit, et hoc fieri in sui commemo
rationem præcepit. » Cum ergo eadem victima quie in cruce oblata cst , offeratur in altari , non im
merilo ait Cyprianus : ( Passio est Domini sacrificium quod offerinius. , Negal in eadem epistola (sacrifi
cium Dominicuos legitima sanctificatione celebrari, nisi oblatio et sacrilicium nostrum responderil passioni.)
Sacrificii a Christo instituti veritatem inde etiam demonstrat, quod a sacerdote Melchisedech przeligura
lum fuerit. Item in sacerdote Melchisedech , inquit (p . 105), sacrificii Dominici sacramentum præfzúralum
videmus , secundum quod Scriptura divina testatur el dicit : El Melchisedech , rex Salem , protulit panem el
vinum . Fuit autem sacerdos Dei summi, el benedixit Abraham . Quod autem Melchisedech typu Christi
porlaret declarat in Psalmis Spiritus sanctus ex persona Patris ad Filium dicens : Ante luciſerum genui le .
Tu es sacerdos in æternum secundum ordinem Melchisedech. Qui ordo utique hic est de sacrificio illo ve
niens et inde descendens quod Melchisedech sacerdos Dei summi fuit , quod panem el vinum oblulit, quod
Abraham benedixit. Nam quis magis sacerdos Dei summi quam Dominus noster Jesus Christus, qui sa
crilicium Deo Patri obtulit ; ct obtulit hoc idem quod Melchisedech oblulerat, id est panem et vinum ,
suum scilicet corpus et sanguinem . )
Sacrificium pro vivorum et mortuorum peccatis offertur. llinc queritur Cyprianus in libro de Lapsis
(p. 186) , quod lapsorum nonnullis communio dala sit i anle purgatam conscientiam sacrificio el manu sa
cerdotis, ante offensam placalam indignantis Domini et minantis. , Cyprianus, in Epistola ex ad episcopos
Numidas, lestalur se singulorum quiad redemptionem captivorum promple ac liberaliter operati sunt, no .
mina subdidisse , ut eos episcopi in mente habeant in orationibus suis , i el cis vicom boni operis in sacri
ficiis et precibus repræsentent. » Quod spectat ad mortuos, egregiun testimonium habemus in Ep. LXVI ,
ad clerum et plebem Furnis consistenlem . Antecessores Cypriani statuerant ne quis frater excedens ad tutelam
vel curam clericum nominaret ; ac si quis hoc fecisset, non offerretur pro eo , ne sacrificium pro dor
milione ejus celebrarelur. Neque enim apud altare Dei meretur nominari in sacerdotum prece , qui ab
allari sacerdotes et ministros voluit evocare. Quamobrem , cum Victor quidam Gemini. n Faustinum presº
bylerum ausus esset tutorein constiluere, vetat Cyprianus ne « pro dormitione ejus fiat oblatio , aut depre
calio aliqua nomine ejus in ecclesia frequentelur. » Frustra contendit auctor editionis Oxoniensis , biec in
lidei, spei et charitatis lesseram , non autem in animarum subsidium , aut purgatorii ignis ardoribus æs.
tuentium refrigerium præstila ſuisse , quia hæc ad martyres imprimis spectabant. , Nihil agit hocmarty
rum exemplum : non offerebalur sacrificium pro peccatis martyrum , quippe cum omnibus exploratum esset
cos in cælo Deum videre. Quamobrem non eodem loco noninabantur ac alii in Ecclesie pace mortui; et
quod ail Cyprianus in Ep. XXXIV , sacrificia pro illis offerri solita, id ipse Cyprianus explicat in Ep.
XXXVII, ubi ait oblationes et sacrificia s ob commemorationes eorum , celebrari. Alia fuit ratio mo
rientium in Ecclesiæ pace. Pro eorum peccalis sacrificium offerebatur , ut viderc est in liturgia quæ extat
lib. viii. Constitut. Apost., cap 41, ubi hæc leguntur : « Pro fratribus nostris qui in Christo requieverunt
oremus , ut hominum amans Deus, qui animam defuncti suscepit, ei remillat omne peccatum volun
larium ac non voluntarium , et propilius clemcnsque factus collocel eum in regione piorum , etc. )
Necmirum sane est și veteres Christiani fidelibus defunctis sacrificium profuturum sperabant; quippe
cum persuasum omnibus atque exploralum esset justorum animas que corpore solvuntur antequam
peccata omnia expiaverint, pænis aflici in altera vila corum que beatitudinem differri. Hinc iis meluebas
Clerus Romanus qui ante exactam pænitentiam moriebantur , « Deo sciente , inquit Epist. xxxi, quid
de talibus faciat, et qualiter judicii sui pondera cxaminet. » Ejusmodi homines sic comparat Cyprianus
cum iis qui vila pro Chrislo profusa aut saltem sancte exacta moriuntur. « Aliud est, inquit in Epist, lit
( p. 72), ad veniam stare , aliud ad gloriam pervenire ; aliud missum in carcerem non exire inde doncc
Solval novissimum quadrantım , aliud statiin lidei et virtutis acciperemercedem ; aliud pro peccatis longo
dolore cruciatum ernundari et purgari diu igne , aliud peccata omnia passione purgasse : aliud denique
pendere in diem judicii ad sententiam Domini, aliud stalim a Domino coronari. » Inutilis prorsus Rigaltii
 PRÆFATIO . 70
et editoris Oxoniensis labor in hoc testimonio eludendo. Hunc carcerem et longi doloris cruciatum et
ignem diu purgantem delorquen ! ad pænitentiam lapsis imponi solitam a sacerdotibus. Sed 1° illud saltem
fileri debent ex Cypria:i verbis consequi, lemporales panas jis persolvendas superesse quibus remis
sau sunt æternæ . 2° Si pænitentie labores Cyprianus describit , multo id magis iis congruit qui anle
esactum pænitentix cursum moriuntur. Nemo enim hanc opinionem affinget Cypriano , ejusmodi homines
non ad veniam stare, sed ad veniam pervenire ; non milli in carcerem , donec solvant novissimum qua
drantem , sed stalim fidei et virtutis accipere mercedem ; non pro peccatis longo dolore cruciatos mundari
et purgari diu igne , non pendere in diem judicii, sed slalim a Domino coronari. 3º Cyprianus non solum
martyres cum lapsis, sed etiam virgines cum adulteris comparat. Dubium non est quin de martyribus et virgi
nibus mortuis loquatur, cum coronam illis stalim donari pronuntiat. Cur ergo eum de pænitentiuni statu
in bac tantum vita loculum credamus ? Præclara sane esset atque egregia comparacio , martyres el virgines
cum idololatris et adulteris in hoc conferre , quod primi statim in altera vita coronenlur , postremis vero
poenitentia labor in hac vila subeundus sit. Scd si isli idololatræ et adulteri post inchoatam pænitentiam
morianlur , an statim , ut martyres et virgines , mercedein el coronam accipient, el peccata omnia nae ,
mitentia purgasse videbuntur ? Quis non videl institutam a Cypriano comparationem ad futuram potissimum
vitam referri ? quippe cum in hac vita pænitentiuin laborem sacræ virgines , quarum eral austerum vivendi
genus , adæquarent, martyres vero longe superarent. 4° Illud < pendere in dicın judicii , valde adversariis
molestuin . Putant Nicolaus Faber et Rigallius beatitudinem justorum a Cypriano in diem judicii, exceptis
martyribus, differri. Sed hæc opinio aflingi Cypriano non potest , qui hoc loco , ul jain obscrvavi , non so
lum de martyribus , sed etiam de virginibus loquitur. Sicpe alias docet , præcipue vero in libro de Morla
lilale, non solum martyres , sed alios etiam sanctos, ciim ex hac vita deceduni, cum Christo incipere
regnare ; virgines el pueros ad continentiæ et innocentie przemium feliciter pervenire , justos ad rcfrige
rium vocari. Illud ergo testimonium de quo nunc agimus, ad eos referri debel quos ante plenam pæni
lentiam mortuos in diem judicii generalis reservari exislimat Cyprianus. Nec mirum si ejusmodi hominum
beatitudinem usque ad hoc tempus differat; cum enim instare crederet adventum Domini, temporis spa
lium justo longius non poterat videri. Porro Cypriani sententia inde etiam illustratur , quod in die iudicii
martyrum merita pluribus in hunc diem pendentibus profutura declaret: « Credimus quidem ,, inquit in
libro de Lapsis (pag . 187), posse apud judicem plurimum martyrum merita el opera justorum , sed cum
judicii dies venerit, cum post occasum sæculi hujus et mundi ante tribunal Christi populus ejus adsisterit. ,
Atque hæc quidem de iis qui sese in Ecclesia pænitentie submittunt; qui autem extra Ecclesiam moriune
lur . eos Cyprianus declarat, etiamsi pro nominc occisi sint, numquam ad indulgentiam aliis in sinu Eccle
sie inorientibus promissam perventuros. « Et quia apud inferos confessio non est, inquit in eadem Epist.
nee exomologesis illic fieri potest , qui ex toto corde poenituerint et rogaverint in Ecclesiam
debent interius suscipi et in ipsa Domino reservari, qui, ad Ecclesiam suam venturus, de illis utique quos
in ea indus invenerit , judicabit. Apostat vero et deserlores et adversarii el hostes et Christi Ecclesiam
dissipantes , nec si occisi pro nomine fuerint, admitti secundum Apostolum possunt ad Ecclesiæ pacem ,
quando nec Spiritus nec Ecclesiic tenuerunt unitalen . ) Merito negat Cyprianus exomologesin qua in
hac vita præscribitur , in altera perlici posse. Sed perspicuum est ab co agnosci indulgentiam quamdain
et pacem , quæ schismaticis et hæreticis extra Ecclesiam niortuis, eliamsi pro nomine occisi fuerint .
praeclusa et denegala , aliis in Ecclesia mortuis el in adventum Domini reservatis concedetur.
Ex his palet communionem illam quam Ecclesia catholica cum sanctis et martyribus et cuin justis
ante plenam poenitentiam mortuis ſovet , non novum esse commenlum , sed dogina primis sxculis nolum
el creditum . Nec mirum si haec communio his non placet qui ab unilale Ecclesiic discesserunt ; sed Cy
prianus . cuius inter præcipnas virtutes enituit unitatis amor , prieter ea quæ ab illo in honorem martyrum
decreta retulimus , duobus aliis in locis iestatur quam arcta intercedat Ecclesice präsenti cum sanctis et
martyribus necessitudo. Primus exstat in libro de Hab. Virg., quem sic concludit Cyprianus : « Tantum
memenlote tunc nostri cum incipiel in vobis virginitas honorari. ) Alleruin testimonium legitur in Ep.
Lyu ad Cornelium . quem sic alloquitur Cyprianus : « Memores nostri invicem simus , concordes atque una
nimes, ulrobique pro nobis semper oremus, pressuras et angustias mutua charitate relevernus , et si quis
istinc nostrum prior divinæ dignationis celeritate præcesserit , perseveret apud Dominum nostra dilectio .
pro fratribus et sororibus nostris apud misericordiam Patris non cessel oratio . , Frustra hiec cditor
Oxoniensis eludere conatur. Virginitatem ait incipere honorari cum ad confessionis decus pervenit ; sed
Cyprianus virgines omnes generatim alloquitur , non solas mariyres , nec proinde martyrii sed virginia
latis coronam indicat. Alterum locum sic interpretatur Fellus, quasi Cyprianus cum Cornelio paciscatur
( ut is qui superstes fucrit, cui in vivis diutius esse contigerit , precari pergal. ) Atmaniſesta est cavilla
lio ; non enim hoc precandi munus ei commendat Cyprianus, qui superstes fuerit, sed qui « prior prä .
cesserit. » Sed Fellus ex nostra interpretatione consequi negat, ul sancios liceat precari. Verum non
animadvertit quam hxcarcte cohærcant cum invocatione sanctorum , quae si priscis sæculis instar super
slitionis Christo injuriosa habita fuissct, vel potius sinon viguissel in lola Ecclesia, ut eam viguisse
 PRÆFATIO .
certissima monumenta testantur, numquam Cypriano in mentem venisset virgines el martyres in ante .
cessuin prccari ct invocare .

XVI. -- DE CHRISTI DIVINITATE , EJCSQUE GRATIA .

Præfationis modum transgrederer si in aliis Cypriani sententiis accurale vestig .ndis immorarer. Nihil
cnim crroris excogitatum est his posterioribus siculis , lll recte observat Pamelius , quod non cs Cypriani
Icstimoniis refellatur. De Christi divinitatc sanctus Martyr dala opera non pertraciavit , scd breres illius de
Deo incarnalo sententiæ non minus lrabenl roboris el momenti, quam ubcrior pertractatio. Christum Domi
num et Deum nostrum appellare solet, velut cum ait in Ep. vil! (p . 15 ) . « Habemus advoca :um ct depreca
lorem pro peccatis nostris Jesum Christum Dominum et Deum nostrum . , Elaborandum esse docetin Ep. ls
(p. 99), « ut Christum judicem et Dominum et Deurn nostrum promereamur obsequiis nostris. , In Ep.LXIII ,
(p. 104): - Jesus Christus Dominus et Dens nosier sacrificii liujusauctor el doctor;) et p. 109 : Jesus Christus
Dominus et Deus noster ipse est summus sacerdos Dei Patris. , I. Ep. XLVI (p. 61), gratias agit : Deo patri
omnipotenti et Christo ejus Domino et Deo nostro salvalori. » Vill. Ep. LVI, pp. 92 et 91 ; Ep. Liv, p . 113 ;
Ep. lsxiv , pp. 139 et 140 ; Ep. LXXVII , pp. 158.
In libro de Orai. Dom . (p . 204) : < Oremus itaque , fratres dilectissimi, sicut magister Deus docuit; 1 ct
(p . 206) : « Deus pacis el concordiæ magister qui docuil unitatem , sic orare unum pro omnibus voluit,quomodo
in uno omnes ipse portavit. , In libro de Vanilale idolorum (p. 228) Christum similiter vocal Deum nostrum ,
Deum cum hominemixtum : in libro u Teslim . liominem et Deum ex utroque genere concretum . Dcum esse et
Deum vocari probal in Scripluris veleris el novi Testam ., pp. 286 , 287, 288, el ad cum refert preclarissima
quæque lestimonia . In libro de Exhori. marl. (p . 267), postquam relulit illud Isaiæ , Ego Dominus Deus luus
sanctus Israel quile salvum fácio, addit : « Quiclin Evangelio promillitauxiliuin divinum Dei servis, in persccu
tionibus non defuturum dicens : Cum autem vos tradiderint , etc. , In libro de Bono patientiæ docet Christum
in cælis adorari, ac præcepisse Patrem ul Filius adorelur ; ad cum refert lixc Scriptura testimonia : Deus
maniſestus veniet, Deus noster et non silebit, Dominus Deus virtutum prodibil, et alia ejusmodi ; lum addit :
Quis autem est qui lacuisse se prius dicit ct non tacebit ? Ulique ille qui sicut ovis ad victimam ductus
cst.... llic est Deus noster, id est , non omnium sed fidelium et credentium Deus, qui cuin in secundo
adventu manifeslus veneril , non silebit. » Non omillendus insignis locus ex Epist. ad Jubaianum (1). 153 ),
ubi docet Cyprianus conceptis verbis tres personis Palrem cl Filium ct Spiritum sanctum unum esse Deum :
« Nam si , inquit , baplizari quis apud hæreticos poluit , utique ci remissam peccalorum consequi poluil. Si
peccatorum remissam conseculus est, el sanctificatus est et Templum Dei faclus est. Si sanctificatus est et
Icmplum dei factus est, quæro cujus dci ? Si Creatoris , non potuit, quia in eum non credidit : si Christi,nec
bujus fieri poluil templum , qui negat Deum Christum : si Spiritus sancli, cum tres unum sint, quomodo
Spirilis sanclus placatus essc ei polest qui aut Patris aut Filii inimicus est ? , Vid . librum de Unil. Eccles.,
ubi citat hæcScripluræ lestimonia : Ego el Paler unum sumus, et hi tres unum sunt. Vid . etiam Epist. LIXTYL
( p . 139 ), ubi perabsurde dici contendit cos qui foris baptizati sunt < Christum quidem induisse, sed Spiriluin
sanclum non poluisse percipere , quasi possit aut sine Spiritu Christus indui , aut a Christo Spiritus
separari. )
Summa illa in Deum incarnatum pietas, quæ in scriptis Cypriani nirum in modum elucet , pariler calebat
in aliorum Africæ episcoporum animis, ut perspicere possumus ex concilio Carthaginiensi, in quo adſuerunt
87 episcopi ex Africa, Numidia et Mauritania , cum presbyteris et diaconis , præsentc etiam plebis maxima
parle. Nemesianus a Thubunis in hoc concilio sic loquitur (p . 330) de Spiritu sanclo : Quod natum est de
carne caro esl , el quod nalum est de Spiritu Spiritus est, quia Deus Spiritus est , el de Deo nalus est. » Minus
commode elliior Oxoniensis illud, « de Deo watus est, , sic explicat : « Naius de Spiritu de Deo natus est. At
dicere debuissel Nemesianus « de Deo nalum est.» Qui mediocriter attendel, hanc hujus loci videbit esse
sententiam , quod ex Spiritu nalim est Spiritum esse, quia Spiritus sanctus, cum Deus sit et ex Deo nalus
sil sive processerit (haec enim interdum idem sonant), pro summa sua potestate Spiritus eos efficit quos re
generat. Forlunalus a Tuchabori in eodem concilio sic loquitur (p . 332) : « Jesus Christus Dominus et Deus
nosler , Dei Patris et creatoris filius, super petram ædificavit Ecclesiam suam ,, Euchralius a Thenis (p. 335) :
( Fidem nostram et Baptismatis gratiam Deus et Dominus noster Jesus Christus stio ore Apostolos docens
perimplevit dicens : lle et docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii el Spiritus sancli. ,
Jbidem Felix ab Uthina : « Nemini dubium est, sanctissimi consacerdotes, non tantum posse humanam pre
sumptionem , quantum Domini nostri Jesu Christi adorandam et venerabilem majeslalem . , Venantius a
Timisa (p . 335 ) : Christus Dominus ct Deus noster ad Patrem proficiscens sponsam suam nobis com
mendavit. ,
Quemadmodum de Incarnationis mysterio, sic etiam de acceptis ab incarnato Deo beneficiis magnifice sen
tiebat Cyprianus. Jamdudum observarunt cruditi thcologi Pelagianorum errores mullo anie a S. Martyre
confulatos fuisse , eumque Augustino plurima ad hujus hzresis eversionem suppeditasse. Probe sciebat Cy .
 VITA SANCTI CYPRIANI.
prianus Dominum advenientem sanasse e illa quæ Adam porta verat vulnera , et venena serpentis antiqua »
curasse (p. 237). Hinc Baptismum omnibus omnino necessarium esse credebit : « Omnes quidem , inquit in
libro de labil. virg .(p. 180), « qui ad divinum lavacrum Baptismi sanctificatione perveniunt, hominem illic
veterem gratia lavacri salutaris exponunt , ci innovali Spiritu sancto a sordibus contagionis antiquæ iterala
nalivitale purgantur. , In primis autem catholicum dogma defendilur in Epistola , Lix quam non solus Cypria
nus, scd el cateri college qui in concilio adfuerunt numero 06 ad Fidum scripscre. Is nescio quo opinionis
errore sibi finxerat infantes « intra secundum vel tertium diem quo nati sunt constitutos baptizari non opor
lere, ct considerandam esse legem circumcisionis antiqux , ut intra octavum diem cum qui nalus est baptizan
dum el sanctificandum non putaret. » Longe aliud in concilio omibus visum est , ac universi judicaverunt
( nulli homini nalo misericordiam Dei et gratiam denegandam . Porro autem , inquiunt, si ctiam gravissimis
delicioribus el in Deum mullum ante peccantibus remissa peccatorum dalur, et a Baptismo atque a gratia
nemo prohibetur,quanto magis prohiberinon debet infans, qui recens nalus nihil peccavil, nisi quod, secundum
Adam carnaliter nalus, contagium mortis antiqua prima nativitale contraxit , quiad remissam peccatorum
accipiendam hoc ipso facilius accedit quod illi remilluntur non propria sed aliena peccata . , Contra su
perba Pelagianorum commenta , docetCyprianus pluribus locis nos quotidie peccare, ut in libris de Orat. Dom .
p . 211 ; de Opere et Eleemosynis, pp. 238 et 243 , et l. u . Testim ., p. 54.
Christi gratiam innumeris in locis mirifice commendat Cyprianus, qui, cum adbuc in tenebris et nocle caca
jaceret , fieri non posse credebat quod Christiani docebant , ( ut quis renasci denuo posset, utque, in novam
vitam lavacro aquæ salutaris animatus, quod prius fuerat exponeret, ct, corporis licetmanente compage, ho
minem animo ac mente mutarel ( Ep . ad Donal. ) . » Sed hunc errorem simul cum aliis vitiis et erroribus
deposuit, et Christi gratiam eo libentius deinceps prædicavit, quo pertinacius rejecerat. Videri possunt quic
in hanc sententiam disserit in Epistola ad Donalum . Probat in Exhorl.mart. (p. 167), ex pluribusScripluricies
limoniis « timendasnon esse injurias el pænas persecutionum , quia major est Dominus ad prolegendum quam
diabolus ad impugnandum . , Vid . pp. 262, 268 , 273. In Ep . ix martyres hortalur ad constantiam , « quia
major est qui in nobis quam qui in hoc mundo, nec plus ad dejiciendum polest terrena pæna quam ad cri.
gendum tutela divina. , Plura vide in eadem epistola el in Ep. lv ( p . 88 ). Huc referri possunt plurima alia
Cyprianiprincipia ; velut cum docet victoriam a Deo dari (p. 79); Deum viclores sua dignatione ſacere (162 ,
285 ); Deum remunerare in nobis quidquid ipse prasiitil, lionorarc quod ipsc fecit (169); nostrum nihil esse
(305 ); neminem sibi quidquam assumere debere (212) ; totum Deo dandum (Ibid .). Evolvendus in primis liber
de Orat. Dom ., ubi docel orandum ul fiat in nobis voluitas Dei, ut Dei voluntas fiat in corpore cl spirilu , ut
facere possimus quod Deus vult ; ut in illis non credentibus fiat voluntas Dei , quemadmodum in nobis per
lidem nostram voluntas Dei facta est; opus enim esse Dei voluntate ut in nobis fiat voluntas Dei ; ut qui in
Baptismo sanctificati sumus, in eo quod esse cæpimus perseveremus ; ut sanctificatio et vivificatio qua de Dei
gratia sumitur, ipsius perfectione servelúr.

© VITA
SANCTI CYPRIANI,
CURA D. PRUDENTII MARAN 0 . S. B . ADORNATA .

Magnum christiane religionis lumen Cyprianus ,
quamdiu in Ecclesia micuit,magna pars ſuil earum
rerum quæ lunc gestæ fuerunt. Quamobrem suppedi-
lat ejus vita amplissimam disserendi segetem , ac
lolo volumine opus esset si rerum ad eum pertinen ·
lium et genus etmodos persequi, si edila singularum
virtutum exempla oculis subjiccre , si eximios animi
scnsus ex epistolis et aliis scriptis, in quibus illius
mores miriſice depinguntur eruere instituerem . Sed
non est hujus loci ejusmodi pertractatio, nec mihi
S . CYPRIANI. IV .
propositum sic de Cypriani rebus disserere , sed
tantum eas ordinc explicare , ac ipsa etiam scripla
temporibus notare. Nam , cum hæc elucubratio con
juncte cum sancti Martyris scriptis prodeat, neces
saria non est longiorum testimoniorum appositio ,quæ
quisque potest ex ipso fonte haurire ; variisque su
persedendum observationibus , quæ forte non essent
omillendæ si S. Cypriani vita separalim ab ejus opc
ribus in lucem ederetur.
 VITA SANCTI CYPRIANI.
1. - DE S. CYPRIANO NONDUM CHRISTIANO . -- DISTIN . memorat Oral. XVIII, lum ex triplici monumento quod
cruditi antiquitatis indagalores D . Edmundus Maricne
GCENDUS EST A CYPRIANO ANTIOCHENO . et D . Ursinus Durand in suo Anecdotorum Thesauro
Cyprianum in Africa nalum esse nemo dissentit, ediderunt, nempe Conversione Justinæ et Cypriani,
Carthagine oilum Prudentius el Suidas existimarunt ; Confessione ejusdem Cypriani, ac utriusque Passione,
scd cum S. Martyr hoc beneficium Carthagini acce . Sic cum Eudocie versibus consentit Iripartitum illud
plum non referat, sed tantum dicat Ep. XXXVI : opus, utminime dubium sil quin illiusmanibus tri
« Ubi enim mihi aul melius possil esse aut litius, lum fuerit. Quis ergo eum numquam extitissc sibi
quam illic, ubi me Deus credere voluit ct crescere, , persuadeat, de quo extant monumenta illius tempo
alia eum patria videtur in lucem extulisse . Vocabatur ris quo vixisse dicitur pene aquia ? Fabulic in re
Thascius Cyprianus, ut patet ex sententia proconsulis molis selalibus latebras querunt, ncc quisquam lam
et Epist. Lxix . Quinetiam adsciveral sibi Cæcilii ineple mentitur, ut quæ nemo vidisse se aut audivi.se
nomen, leste Hieronymo, ut gralum animum etamo meminit , ea nuper in clarissima luce et omniumi ( cu .
rem in presbyterum Cæcilium , cujus opera ad Chri lis crenisse fingai. Porro falctur ipse Fellus, cui Li
slum conversus fuerat, hoc monumento lestaretur. men bac in re non omnino assentior, Confessionen
Pontius diaconus, qui Cypriani Vitam scripsit, res ab) Cyprianiante Constantini lempora scriptam fuisse , id
co ante conversionem geslas minus dignas esse judi est circa illud tempus quo perfunctus martyrio cre
cavit quas litteris mandaret. Itaque hæc illius vitir, dilir, nempe sub Diocletiano el Maximiano, ul lesla
pars in oblivione et lenebris jacet; nec quidquam tur Eudocia. Præterea ante hoc opus scripta fuerant
cerlo scimus, nisi eum rhetoricam summacelebritate acia Justinæ ci Cypriani, ul discimus ex libello de
docuisse , nec iis caruisse vitiis quæ cum simulacro utriusque passione. 2º Credibile non est ejusmodi
rum cultu et Christi ignoratione conjuncta esse so monumenta ad res Cypriani Caribagincnsis ornandas
lent. « Mutati sunt piscatores , , inquit August. licia fuisse, in quibus nihil eratomnino quod Cypria
Serm . CCCxi (nov. cd.) , i mutati sun ! postea eliam no Carthaginensi aplari posset ; non lempus, non lo .
plurimi senatores,mutatus est Cyprianus, cujushodie cusmartyrii el episcoppus, non res gestr el peregri
memoriam frequentamus.... Ipse scribit, ipse tesla nationes . 3° Sinullus extilissei Cyprianus illc Antio .
lur cujus vitæ fuerit aliquando, quam nefariæ , quam chenus , qui cum Justina p ?s: us Nicomedie dicitur,
impir, quam improba: d :e ac detestandæ . ) Nequa quomodo de utriusque hominc dies festus saculo
quam tamen in Cyprianum nostrum conveniunt quæ quarto in loca Nicomediie vicina induci, quomodo
apud Gregorium Nazianzenum de Cypriano magicis utriusque fama omnium ore celebrari potuit ? Illud
artibus ante conversionem dedito legimus in Oral . autem ex Oratione xvii S. Gregorii Naz ., qux habita
XVIII : perspicuum est hæcad Cyprianum Antiochenum est Constantinopoli ,non obscure perspicitur, Cypria
respicere, quem Gregorius cum Carthaginensi confun num illum , cujus dies feslus agebatur, non Carthagi
dit, unam ex duabus personam eflingens. Sed tameni, nensem sed Antiochenum esse. Nam magicas artes
quia crudilus Oxoniensis edilor unum extitisse Cypria el conversionem , ut præcipuos illius vitæ et notissi
num contendit, et quae de Antiocheno feruntur in fa mos eventus prædicat Gregorius, ita ut dubitel an
(1 )
bulis numerat, el ad res Carthaginensis ornandas quisquam ex audientibus res illius geslas ignoret
composita fuisse pronuntiat, non inutile videtur rem (0. 277). Quinetiam que
explorare. nem factum esse adillum , id sc ex aliquo audivisse
Illud 1° negari non polest, res gestas Cypriani An - leslalur (p . 281). Probabile non est Cyprianum Cartha .
liecheni vetustissimis monumentis prodilas ſuissc. ginensem adeo nolum his in regionibus fuisse , pre
Wum Eudocia imperatrix eximiis versibus, lesie Pho- sertim ex rebus ad eum minime pertinentibus, ut
lio (Cod. 181), celebravit. Opus in tres libros divisuin Gregorium incolic edocerent; scd hæc fama et dies
erat ; quorum primus Justinæ conversionem et invi- festus ad alium debent referri.
clam a dæmonibus virginitatem , ac ipsius etiam Cy - Objicit Fellus S , Gregoriuin lam oscitanter errarc
priani post artis magicæ facinora mirabilem conver - non potuisse , ul episcopum Antiochenum cum Car
sionem , baptismum , ostjarii munus , miracula ac !haginensi confunderet; neque enim si vere exti
landem episcopalum continebat. In alio ipse Cypria • tisset Cyprianus ille Antiochiæ cpiscopus, qui Nicome .
niis cvenluum suorum seriem lexebal, etmagicas ar- die passus dicitur, nihil de illo ad Gregorii aurcs
les quibus et sese ipse el alios in varias formas mu perventurum fuisse , qui et a patrc res tam mirabilcs
laverat, peregrinationes ac tandem nefarix artis las- malure discere debuit , et per sc ipsc Nicomediam et
lidium , el animum ex desperatione, quam conscientia leca vicina pervadens cognoscere. Sed , dum Grego
scelerum injiciebal, ad spem misericordiae divinæ. rium vir crudilus culpari non patitur, quod unum ex
opera Eusebii revocatum narrabat. In tertio denique duobus Cyprianis finxerit, in aliam illum reprehen
martyrium Justine ci Cyprianidescriptum erat. Hæc sionem non mullo leviorem conjicil, quod ad Cypria
antem Eudociam non ad artis licentiam , sed ad histo - nunCarthaginensem retulerit monumenta illius ctati
nie fidem scripsisse perspicitur, tum ex Gregorio el patriæ et rebus gestis repugnantia . Verisimilior
Nazianzeno, qni scriptum ab ipso Cyprino scelerum mihi videtur hæc illius excusandi ratio : cum ci re
confessionem cital, ci cadem ac Eudocia de illo con: cens admodum cum iis.quos alloquitur interccderet
 VITA SANCTI CYPRIANI.
consuetudo , et post aliquot dierum secessum allem - mum mendacii doctorein ac defensorem cepit . Non
pcrale ad ipsum diem festum rediissel , ut ipse testa - tamen prima aggressione victus est Cyprianus, scd,
tur (p . 275) , salis proclive fuit in lam angustisad res quod in homine inanium rerum cognitione inflato
accurale ediscendas spatiis labi ct crrare . Quod au- non valde mirum est, diu veritatem inter et errorem
icm ail idem Fellus,nullum inter Antiochiæ episcopos ancipiti sententia Muctuavit. Quod enim docel chri
Cyprianum inveniri, id facile expeditur. Non enim sliana religio de nova in Christo creatione, id sominii
Antiochie magna episcrpus fuisse Cyprianus dicitur, instar domestico argumento reſellebal, vilia sua nece
sed alterius, ut observal Tillemontius, in Phoenicia dum volens emendare, niec emendari posse existi
sitä , ex qua Damascum perductus est , ul a judice in mans. Quos tum animiæstus cxpertus sit , sic ipse in
terrogaretur. Epistola ad Donatum edisserit : « Ego, inquit, cum
Duo ergo distinguendi sunt Cypriani, et in Oratione in tenebris atque in nocle cæca jacerem , cumque in
Xvin Gregorii Noz. quid Antiocheno, quid Carthaginen- salo jactantis sæculi nutabundus ac dubius vestigiis
si conveniat expendendum . Quod ait Gregorius, Cy - oberrantibus fluctuarem , vitæ meæ nescius, veritatis
prianum nobiliet senatoria doino ortum esse, id Til ac lucis alienus, difficile prorsus ac durum pro illis
lemonlius Cypriano nostro attribuit , ut alleri illi lunc moribus opinabar quod in salutem mihi divina
magno non valde consentaneum ; sed tom . v, ubi agit indulgentia pollicebatur, ut quis renasci denuo pos
de Cypriano Antiocheno, fatetur id non possc discer- set , utque in novam vitam lavacro aqur salutaris
ni. Non immorabor in excutiendis aliis conjecturis animalus quod prius fuerat exponeret, el, corporis
quæ de Cypriano fieri solent , velut quod Baronius et licetmanente compage, hominem animo ac mente
post cum alii nonnulli existimarunt Cyprianum jam mutaret. Qui possibilis est, aiebam , lanta conversio ?
senem ad christianam religionem accessisse. Nitun - elc. » Sed tandem illius animum Christus inflexit, ac
tur quodam loco ex Epistola ad Donatum , ubi sic lo - docilem fecit hortatibus Cæcilii presbyteri, qui tam
quitur Cyprianus : « Qui possibilis , aiebam , est tanla præclari operis administer et interpres fuit ; non ille
conversio , on repente ac perniciter exuatur quod vel quidem , nt nonnulli opinati sunt, Diadunieni præce
genuinum silu materiæ naturalis obdurnit , velusur . plor, sed idem potius qui in dialogo Minucii Felicis
palum diu senio vetustatis inolevit ? , Al Cyprianus Christianam religionem per fas et nefas oppugnat ,
non suos annosnumerat, sed de vitiis loquitur, quæ in deinde ab Octavio strenuc defensam libenter ample
homine etiam non senc vetuslalem habent , cum clitur. Amicitia quae Cypriano intercedebat cum Cix
« alia , » ut ibidem legimus, i el profunda penitus ra cilio , tam arcte beneficii magiitudine constricla est,
dice sedarunt. » lluc adde Cyprianum non de suis lit eum in parentis loco diligeret Cyprianus , ejusque
tantum rebus disserere , sed generatim omnes ælates nomen ferre voluerit , ac in ipsius domo vixisse vi.
ac vile conditiones complecti , quarum nullam pror- dealur: « Eral sane illi de nobis, inquit Pontius, con
sus excipiebant Christiani, quam non Christi gratia tubernium viri justi et laudabilis memorize Cæcilii,
renovari et renasci posse dicerent. Liquet id ex his et alate lunc el honore presbyteri, qui eum ad agni
quæ sequuntur : Quando,inquit, parcimoniam discit tionem veräc Divinitatis a sæculi errore correxerat.
qui epularibus cænis et largis dapibus assuevit ? et qui Hunc toto honore atque omni observantia diligebat,
preliosa veste conspicuiis in auro atque in purpura obsequcnti veneratione suspiciens , non jam ut ami
fulsit, ad plebeium se ac simplicem culium quando cum animæ coæqualem , sed tamquam novæ vitic
deponit ? Fascibus ille oblectalus el honoribus, priva. parentem . Denique ille , demulsus ejus obsequiis , in
tus et inglorius esse non potest. Hic stipatus clien - tantum dilectionis immensæ merito provocalus cst,
tium cuneis, frequentiore comitatu officiosi agminis ul de sæculo excedens arcessitione jam proxima
honestalus, pænam putat esse cum soluz est. Tena- commendaret illi conjugem ac liberos suos , el quem
cibus semper illecebris necessc est , ut solebat, vino . fecerat de sectae communione participem , postmo
lentia invitet, inflet superbia , iracundia inſlanimel, dum faceret pietatis hæredeni. » Hoc contubernium ,
rapacitas inquielet, crudelitas stimulet , ambitio de- quod Cyprianum in Circilii domo indicat vixisse, nii
leciet, libido præcipilet. » Hæc referenda duxi, ut nus congruit cum liominum cruditorum conjecturis ,
pateret minus temperanter olio abuti qui Cyprianum qui Cyprianum uxorem ac forle etiam liberos habuisse
hac pictura morcs suos expressisse, et pristinse con - volunt cum religionem christianam amplexus est,
ditionis splendorem et opes descripsisse opinantur. quamvis nullum prorsus hujus rei vestigium , nec in
Quæ conjectura si valeant, dicendum erit eum fasci- ejus scriptis nec in illius Vita quam scripsit Pontius,
bus fulsisse , et vinolentiae ac rapacitatis vitiis labo- deprehendatur.
rasse , quod neminem hactenus video suspicatum . . Varii cogitationum æslus Cyprianialternantis con
II .-- DE S. CYPRIANICONVERSIONE. CATECHUMENUS versionem demorali sunt ; sed statim atque veritati
BONA ad oculos affulgenti cessil , lolam se in eo proſudit
SUA DISTRIBUIT, SEQUE VOTO CONTINENTIÆ OBSTRINXIT .
pielas , ac Scripturarum oraculis exculla maluros
- INCERTUM QUO ANNO ET TEMPORE BAPTIZATUS . fructus in ipso primordio extulit. « Inter lidei suz
num sane christiane religioni accessit orna . prima rudimenta , ait Pontius , nihil aliud crcdidit
menli et praesidii conversione tap ingenii : ac tum Deo dignum , quam si continentiam tucrclur ; lunc
eritas triunpilaru visa est cum celeberris cnim masse idoneum ficri pectus et sensum ad ple
 VITA SANCTI CYPRIANI. 80
nam veri cap.icitatem pervenire , si concupiscentiam facile ergo Puntius cum Cypriano concilialur; ncc
carnis robusto atque integro sanctimonize vigore mirum si primus Cyprianum , postquam veritati ma
calcaret. Quis umquam lanti miraculi meminit ? Non nus dedit , ad virlulis siimmum evolasse testalır ,
dum secunda nativitas novum hominem splendore quamvis Cyprianus ipse morum suoruin cmendatio
toto divinæ lucis oculaverat, et jam veteres ac pris - nem anic acceplum fidei donuin desperasset. 2° Non
tinas tenebras sola lucis paratura vincebat. Deinde , immerito Cyprianus renovationem animi sui cl no
quod majus est, cum de lectione divina quxdam jam vam creationem Baptismo altribuit, quamvis muliis
non pro conditione novitalis , sed pro lidei festina- jam virtutibus instructus ad Baptismum accessisset.
lione didicisset, slalim rapuit quod invenil prome. Sic enim semper tulit ecclesiastici consuctudo ser
rendo Domino profulurum . Distractis rebus suis , ad monis , lil, cum ad Baplismum nemo admilleretur
indigentiam pauperum sustentandam tola prædia nisi post mulia emendat:c vita indicia , ipsa lamen
prelio dispensans, duo bona simuljuxil, ul el, am renovatio elnova creatio Baptismi fruclus esse dice
bitionem sæculi sperneret, quo perniciosius nihil est retur. Hinc illud Cyrilli llierosolymitani Catechesi in
cimisericordiam , quam Deus criam sacriliciis suis (p. 45) : < Morlutis in peccatis descendisti, vivificalus
prætulit , quam nec ille qui legis omuia mandala ascendis in justitia. , Non dubium tamen quin ex ca
scrvasse se dixerat, fecit , impleret : et præpropera techumenis quos Cyrillus erudiebat , non pauci jam
velocilale pietatis , pene ante cæpit perfectus esse , magnos haberent in virtule progressus; ac forte
quam disceret. ) etiam continentiae volo sese nonnulli obligaverant,
Non convenit inter eruditos utrum christianis sa - ul observal doctissimus editor in notis ad Cal. iv ,
cris initialus esset Cyprianus cum se continenti (p. 62). Non est bujus institutiusilalim sanctis Patri ·
lege obstrinxit , ac bona pauperibus distribuit , an bus el theologis disserendi rationem explanare , sed
adhuc catechumenus præclara hæc duo facinora edi- cerle ex ea perspicuum est Pontium el Cyprianum
deril. Sed, si Pontii verba considerentur alt :ntius , inter se non pugnare dum alier praeclare facla Cy
vix ambigendi locus supererit. Conceptis enim verbis priani sese ad Baptismum præparaulis narrat, aller
declarat nondum Baptismo regeneralum fuisse Cy . Baptismo adjudicatquidquid et in ipsa Baptismi ad
prianum cum hæc designavit : « Nou secunda nali- ministratione et in prævia meditatione et exercila
vilas eum oculaverat, sed sola lucis paralura velercs tione consecutus ſucrat; addo ctiam quidquid in
ac pristinas Ienebras vincebat. , Paulo post allala Confirmationis sacramento et in eorporis et sangui
verba , Cyprianus dicitur « adhuc rudis fidei homo , nis Christi communione , qu:e duo sacramenta simul
el cui forsitan nondum crederelur. , Idem efficitur cum Baptismo conferri solebant. .
ex his verbis : « Prævenit tritura sementem , vinde. Quo anno conversus ſuerit et baptizatus Cyprianus
mia palmilem , poma radicem .... , Et infra : « Quid ex ejus episcopalus initio existimari debet. Nam , ut
autem circa pauperes episcopus faceret, quos cale - ail Pontius, « ad officium sacerdotii et episcopatus
chumenus diligebal ? , Sed Tillemontius, acutissimi gradum adhuc neophylus et, ut putabatur, novellus
judicii scriplor, hoc testinjonium Pontii, quod quidem electus est. » Quare , cum episcopus anno 248 aut
falclur in dubium revocari non debere , conciliari vix 249 crealus fucrit ut, modo videbimus , Baptismus
posse cxistimat cum Epistola ad Donalum , in qua non incommode ad annumn 244 aut 245 rcſerelur.
Cyprianus, ut modo vidimus, emendationem morum Alii ad annum 246 referunt, sed de his rebus nihil
el vilcc mutationem ne cogitatione quidem in conte videtur cerlo posse constitui. Frustra autem inquira
versionis primordio assequi se poluisse declarat, ne- tur quo anni lempore baptizatus sit. Hoc sacramento
dum lam fervidis initiis exorsus sit ; , Desperatione initiatum fuisse inter Pascha et Pentecosten existi
meliorum , inquit , malis meis veluti jam propriis acmant Pearsonius et alii nonnulli , quia hoc lempo
vernaculis favebam , , Præterea Baplismo acceplam ris spatium ordinandis lavacris in Africa deputatum
refert emendationem morum suorum , ct « postquam erat, a Verum , etsi hi dies præcipue essent Baptismo
und :c genitalis auxilio supcrioris vi labe delcrsa , consecrati, nihil tamen vetabat quominus Baptisma
in espialum pcctus ac purum desuper sc lumen infu- aliis temporibus daretur , si que causa inciderent
dit , » lum vcro agnovissc se dicit facile esse « quod Baptismi post solemnes dies differendi , vel eliam an
antea difficile videbatur, geri posse quod impossibile licipanvi. Probat Tertullianus in libro de Baptismo
putabatur. , Quomodo ergo tot virlulum ornamenta nihil esse incommodi si Baptisma extra solemnes
ante Baptismum consequi po:uit ? dies justis de causis suscipiatur : « Diem Bap:ismo
Ui hæc difficultas cxpedialır, obscrvandum est solemniorem , inquit , Pascha proslal...... Exinde
lºminus accurate Tillemontium ad initia christiana Pentecosle ordinandis lavacris latissimum spalium
professionis referre dubias illas cogitationes que est...... Cæterum omnis dies Domini est , omnis ho
Cyprianum ante conversionem huc et illuc trahe - ra , omne lempus liabile Baptismo : si de solemnitale
bant. Nondum enim credebat in Christum cum sic interest , de gratia nibil referl. Ineries autcm
animo fluctuaret, sed , ut ipse narral, on lenebris Baptismidilatores pluribus castigat S. GregoriusNa
atque in nocte cæca jacebat; in salo jaclantis sæculi zianzenus in Orat, XL , nec probat quod dicere solc
nutabundus ac dubius vestigiis oberrantibus , fluclua - bant : « Luminum ſestum exspecto : Paschalis festum
bat, « vile sui nescius , veritatis ac lucis alienus. ) pluris facio : Pentecosten exspectabo. Cum Cliristo
 82
i s l e s r a r e t o n i s i a s
wectinoonrardeie nustnae gmcelnatbios n,desreedt oratnic dæicvliatre suingeusftuic n)u,s
i bu . 1 si pi fu . Hi pr A
p l e b e i uinCTfIe - PliRb I. AivNIde Doctr . christiana , c.m1i4 : « Est tale aliquid ,
VIeTtAsiSqAuNod co -CY inquit ,. in epistola beatissi Cypriani. Quod idco
z a r i a t o v o rcittiaotneisccompro -i pulo vel accidisisse , vel consullom factum easese , ut scaina-
e
bapti præst , cum Christ in reismurirtation daiessequ relur a sposter quam dlainntgiuaa doctarvienreit christi
us um arc
ad lvitamntiruesdirel,la Spiritrianaudmvent hpuc honiboteraitueinm, , xco sanentiamal islaviroerem odesbtuisroere
ila a dun vocmqu , et andxecrliot -
Ai Po mum Cyp a ajdemi miple ltpe .r - qu s gr e q menti
u i s resrteri ur,
s c e r u m p l t o r u d n e soud n
cis ad rlealre uemxe pjluusrc So e,nnresoiltastidequptipcsromoqo eri q ligioisee pectitur flicillilme mplsclcuur amalunc ,i
u i x u a l i n j u s o n s i t t e r e t
ur m præc laclm Scri raeucto aoBncacom sc m-, re ap s m , di ini .m, l elt
u
batuamtumel laudat hevliidxeret , ioddoinmitatetul mpluraiussssee a,lior
i mg u brum Pontiwuorieianntucrm om pera Cyupmreinalunpirimu ierecens ,
c p do Sroirc eni dſmuo egiuCllendco - dum aciitenCtyispr
a n a a m ol al r dem
oc n m d<isesme. Quaumr vis garutem pesolufsi lo
s
cs . Fr o n n i v a
a n u m t a s u o r i l u p t alteus i æ a d e a
i t a
c toe n s r , u l p r o f i , o s t csn
pri mul taabneooadnEucrcvideatuutirl: ?Nostptrroum, tantum qualur Cyprianu , perspicit tamen quædam forma
0 .

t n
gniilsatolcai predicnalumleslan aem.t Speacdteennasotn:qdueaspnultiismmao illuc fidei dialogi. Promissum sermonem , reposscceennttee DDonaalloo ,
Ep ad Do , qu re la iBc a undansteis uri lur us nte a
u m gra inum e h a - cisequi Cypsruiman erimnodnuelngelit evindaenmtie , in hormluom
ppsairlr,icjiaapmtemcufmuisislelufmcaoclhuluiljgtuuanst.doSainlciuree,nlicpmalsutdrioitnaal iuslleoa;bnrdiaa ,mamente ama : itssimo S; egregsi describ . qTulaulsis
HD
e Baptissmus
r u r u l e e r a e g e l s s e d o r a e t ti
mem , sic alioswahonretnvaoirr umad seianucsons,tiinn gmueere idmoo- fu que et qu eficinii ip oipsto epelsi gBnaiptudinem;
o l t c UU
H
d i i s e s
e i r x n t
a , undebte t n a Ch r c
ac ama ter
e isseiuvm aturv e turmum te , are
ispislialilpliescvlciuavsriu,enitungsuinto,nlcavtbiedpseatreeadtd:iql?Nauaonsstanitanitlilspucurgcua ,tiibn u-s comme
i s i m s d a m e n , sicculi viliia el pericutlo elegan du
a c e r e m u m n t i c
cap iitsaatwfefhmer p,aclucannid,ovsioglreal iaqntuiiceos , freihrtouus n l e c i
r ping . Finmem dicend facit inclina ujram sole : lum ,
i t
len and. isimm eusl err crinspti , qui isoe ut reliquau diei in lülitia ducerel , Donatrum , cui
b i
erpugn homini immers ,id confess . memor lenacx eratedeilavtouxr canora ,ivhioortatuio ui l'satlur
NI
s r
HO m rgoes omnoarlusaggon micusin oclounmv edsobtiram . oVnivdiector
o
III -- DE STUDIIS ET CRIPTIS S. CYPRIA A BAPTIS e D no n a t s , s e no c issel
Cypria e ſuisse. Scsiseebla quid Cypruima detrax m
quidqeun ei conlulirat morsstcisrimin ia , vita ivsirlulu ;
s
mu
osse NCum
x i t o r i s
n
No dou b i n
est quionemqu el o d u te us a nom suum dede cæle milit castr , ci, cum
m p
B aptisemril ad Ordinautriis , idis omne Cyproirainbus in . nihil cjus auribus tanm ibgursalum essneit quam quod Dco
run sumps l d
cisin Snctriibpus is legen , in scrip
t
isec - gratum csrt , scrmo Cypria mirum in modum
nemclmeisinaisstiidnicrscepavolvendcog,eiries,quecico,mn, ibus mcdiland et ducebatu . Circa idein lempus scriplus videtur leiber
n m on
colliegsciæ qouseomppsoistlea in OllNluEicMaenueml in oculis lottoiruess de Vanaitale Iudlollaoru , in quo , mmulla simitati ata ex
EccllesiastdiI'ecSQpUrE AD cOiRpD.uIeTNeArTtIu tur . mainstseer scriupm pressrun, tnonn iseliam ulltioatnidie everrsbuis tranisclos oc
c æ e a l r t v n
e c
m n i b us uodp lsert ivcronymaus bro. Ne ripelo curalogoex nluibcii Telricis edaodlent imeotrhdia oent veexr
r i d d o s t
o s q siastirc H se ei n i
i lam d S c d i i e
M la F . R te p r c
ribu iæeccle vidis se daumquemd Pamulum Con - sionis nonnul paruimanuasccura in loc librroi dicta ,
cord i , quaondijIalmaliæ oppisi est , senuem , qui sc velut cum aiut m Cypr regna sortse varia , oporos
beat Cypri grand xalis notari , cum ipse quisse Christ pali , cl cum passu essel ad super
NUS TERIUM T ACERDOTIUM TATIM
IV . - CYPIRTIA PRESBY E TUSS PUS S
ACCIP . - QUO ANNO ORDINA EPISCO . — RES
dum ens IS TUS
admo dioseussset adolesicanus, Rome vidsisse dicnetrieæt , denuoGrEeSgTrÆedviEa.Tt SCRIPuTsÆ IN PRIMOaRnDoI EPISCOPsA .
sli ue fuit Cypr bus , nonisminu dilige adnhdiis Obser susPonti in Cypri lum ob eximio in virtute
rueiqt jus rrori avaenmd l ntuiiuns ſelie ogres nime nsterva fuissie quod litteiruæm
reſerp iainn iseibi soleitaumm numcqtuem Cyvpersiiipao e arbesque l. pr oli mi ripseroab yl
ulalm o, utleocmtiiloalnien ununaimlaudeiem Ecpcrldxeilterji, sqsuaa,mnua,sca siTbeirtu . Apost preescntur ot
TertN , ut necroipumh ad sadcoetridum
han t violati , srtirsen mdefteinæ Cyprainum , qdueot er non eveher t : « Presbyt et sacer s srtuam
r o n e c
a t
n s t y r u t e n l i n i vsio s . u l p i i t
Crliecbet t seidngintciiesfaaic : oDtM.iaa,demSaegdi,isdsseientluer;gesnTsdeeirdieuTjeurslrutlulinlilaliaapnuamdeoinule-i tim adaucsc e,deirneqt :i qui nleeni ndoenntiomne liiotno ia
a r n r t n l t d e u s m
g ,l v e mumin Te ioneamc . gr cr terumtal me are cre e ? » Add muliic
Noins molto postm Baptismationaedmdefens ium relii- t illum aperesby d i ptræcl tefreciss , tsieodr ea memoornio
o n
gi aentuasd mo r u in f o r g e n
in ent cx a no a c u s t r n
no pr o d i . Libeonnioruamssen Peaanros el
p r i c i m m p i i s r t i n i s t o l l l o e s b r o s s tim pri lus presby
Cy .umAd ho en le umpe leE p F e t r lsi T e a C y
pa
ad Ddoenmal , ealc libeurendteiaIdolor s Vaniitbaus . Suimamnai lero scriptpolosesse , ivdeelrismaltem in cpisco umprimor'.l
i c q
qu t elu taselo ntiarinumali op rum Cy dor, dii scr i e r p r s i d
cgrieum . In aliis eniiannuusll exti i
m
e s v i t e b o e n u m t i c te r to m
i n r a
g la s e n
m a v io s ita ; eilor r efendit quve puoms apCsoysp mcc nlcan niatennitia
c e r p l o r e e s i
sed Episto natdibDuosnalu a tanto rairstific compos ora estar d
endo s , s i us c l ssim u
n s i p æ
ac lot elega eat ornat picatnuus , ut ea liesmp mi recipi dendoasdvers suFselici ianum , nec audsepreelvcnic
e
nim redol , ecnudmis Cypri alus in maxi rebiutsasgc- exclu m ver Ncovat s conte ue ; sivre
emad i u q i
Jis el disser occup non i: m exquis re - cum unitat Eccles advers utrum luereli ;
0.9
3*
e
rou

na
uni
 VITA SANCTI CYPRIANI. 84
sive cum Baptisma extra Ecclesiam nullum et irritum videtur ; ac fieri optime poluit ut initio anni 219
esse pugnaret. In tertio libro nonnulla depromit ordinatus , quatuor episcopalus annos numerarel in
Scripturæ testimonia adversus hæreticos el schisma- hac Epistola lv , quæ scribi vix poluit antc julium
licos , sed mullo fuissetuberior el vehementior si in mensem anni 252. Sic enim solet Cyprianus inchoalos
ipso incendio atque inter moliis ab hæreticis excita - annos pro integris numerare : tempus elapsum a
los scripsissel. Quinctiam quod ail lib . III, cap. 28 , mense januario aut februario anni 250 usque ad
« Non posse in Ecclesia remilli ei quiin Veum deli. Pascha anni 251, biennium vocat in Ep. xl ; similiter
querit, , id, etsi non incommode explanalum fuisse triennium interpretatur in Epist. lit. Quare , si ordi.
spero in præfationc cap. 9, animum tamen significat malus fuisset circa Pascha anni 219, quadriennium
minus allentum ad commolam a Novatiano contro - numerare poteral mense julio anni 252; sed eum jam
versiam . Observat Fellus nec Scripluræ lestimonia episcopum fuisse circa Pascha anni 219 perspicimus
his in libris eodem modo citari ac in aliis , nec Scri- cxEpistola xxiv in secessu scripla , in qua ait se Salu
plura libros iisdem nominibus designari ; cx quo ro die Pasche lectionem semel alique iterum dedisse.
scriptos esse confirmat ante alia Cypriani opera. In - Hoc enim Pascha cum referri non possit ad annum
scripli sunt Quirino, quem filium appellat Cyprianus , 250 , aberat enim tunc Cyprianus , referri debel ad
cujusque rogalu Scripturæ lestimonia ad certa qux - annum 249: sed forle, cum lectionem Salurodaret, re
dam capila revocavit , nihil de suo apponens prx - censeralab Ordinatione, nec quidquam velat cur eum
ter lilulos el præfationes primo et lerlio libro pric - ordinatum dicamus initio anni 219. Si tamen Ordina
missas. Ilos aulem libros qui Cypriano abjudicant , tionem suscepit anno 248, quod fieri optime poluisse
aut saliem tertium ab Erasmo in lucem editum , hi non inlicior , certe non mullo ante mensem julium
rcfelluntur in prima Baluzii ad hos libros observa suscepit. Quinquennium enim suo more , non qua.
tionc , quam operä prelium est legere. driennium numerassetmense julio ineunte anni 252.
In presbyteri gradu non diu mansit Cyprianus , sed si mense maio ordinalus fuissel anno 248 .
paulo post, ut ex Pontii testimonio perspicitur,mor. Elapsum tempus ab initio episcopatus usque ad per
luo episcopo Carthaginensi sufficitur « judicio Dei secutionem Decii insumpsit Cyprianus in emendandis
et plebis favore. , Non tamen facile ab co impetratum suorum moribus et disciplinæ legibus luendis. Ait
est ul lantum onus subirel, sed , cum in dilectionem enim in Epist. LV c in quiele disciplinæ , serviisse .
ejus el honorem lolus populus aspirante Domino pro - Cum maximam semper virginum curam gesserit, non
siliret, humiliter ille secessil, antiquioribus cedens incommode nonnulli ad initia episcopatus referuntli.
et indignum se titulo lanlihonoris existimans. » Sed , brum de Habilu virginum . Alii hæc verba , < has ad.
cum populi studia illius necessemagis accenderentur, hortamur affectione magis quain potestate, , pres
el ſores domus copiosa fraternitas obsideret , ac per byterum magis decere quam episcopum volunt; sed
omnes adilus sollicita charitas circuiret, cedere co.ic- Pearsonins hæc verba Cypriani modestix attribuit ;
llis est divin :c voluntati lol rcbus manifestis signifi - cpiscopalem auctoritatem vigere aliis in locis observai,
catiu . Quamvis aulem episcopalus invito el lugienti vclut cum ait Cyprianus : ( Audite igirur, virgines,
imposillis fuerit , non defucrunt qui illius electioni, ut parentem ; audite , qua'so, vosdocenten pariler uc
1 :ncia conjuratione , intercederent ; inter quos quinque monenlem , , Muric librum rejicit Rigallius 10-t Derii
polissiinum presbyteri nequitiam suam nobilitarunt. persecutionem , hoc freius argumento quod a Pontio
Exaisit plebis indignatio in oblieclalores Cypriali , recenscalur inter ca Cypriani opera quibus caruisset
111 pilet ex Ep . XL ; sed nihil prætermisii Cyprianus Ecclesia , nisi eibnicorum impeium Cyprianus pru .
ul exulceratasmentes ad sanitatem revocarel, ami denti secessii cffugisset. Scd non vidit Rigallius ip .
cissimos cos et inter necessarios compulans , mirun sum eliam librum ad Donalum a l'onlio sic comme
libusmultis, , ait Pontius. Al quinque illi presbyteri morari, quem tamen initio conversionis scriptum ne
conceplum venenum medullis aluerun!, quod post mo negaveril. Unde palet Pontium Cypriani opera
aliquot annos condato schismate violenter erupit. dala occasione cnumerare , non modo qux post se .
Augustinus lib . II, de Bapl. c. 7, Agrippinum Cypria - cessum scripserit.
mi prædecessorem vocat. Sed huic proxime non suic - Circa idem tempus , id est antc persecutionem ,
cessil Cyprianus , tum quia in Ep. Lixni ail mullos scripla existimatır Epistola Lxvi , quaire Cyprianus
jam annos esse et longam ætatem ex quo sub Agrip . scripsil « presbyteris el diaconibus el plebi Furnis
piro decretum in concilio fueral de rejiciendo hir'rc consistentibus, de quodam Geminio Viciore, quiGc
licorum baptismo ; tum quia in Epist. LV ut Fabia minium Faustinum presbylerum lutorem testamento
num Corneliiita Donalum appellatantecessorem suum , suo nominaveral. Jubet vbservari Cyprianus quod
Huic ergo, ut verisimillimum est , proxime successit. ipsius antecessores episcopi jampridem slalucrant,
Cyprianus in Epistola lv, anno 232 scripla , plebi ( ne quis frater excedens ad lulelam vel curam cleri
suze in episcopalu quadriennio jun probalum , se cim nominaret , ac si quis hoc fecisset, non offerre
esse dicit. Ex quo eum ordinalim fuisse concludunt tur pro eo, nec sacrilicium pro dormilione ejus cele .
anno 248, qui de illius rebus gestis pertractarunt. Sed braretur. , Deliberaverat ea de re Cyprianus cum
tamen , si rationes accuratius subducamus , non tam collegis qui præsentes aderant, el compresbyteris qui
certa et explorala res est, quam eruditis illis viris assidebant. Sæpe enim negotia episcopos Africanos
 po ito iale
Carua scere , eerte episco prepos itusruo plejatashumil ni
c
motenriaotn. satisfa I . lsliicliluacmile petrisspic m auctonrciipieCntyipsria ,
Tille - nonAlNam con dan qua pri ct jul
UTA oSlAamNClTuIis C-e YPRbeIntis , liusm ob sediserdisgnitatem , tum qusiaa inilo cu :
n e m rsecution ,se episcooplae et presbyot nium consilio restpioannum dabaptt.aNam
ag i hant pus lllem i pist d omp t d Roga scri luc
Caretnhsis triamluimc ,quiibur ciulmiumepisco rwe dCairutamhri adt isdcr-i- Erunt non a solPum Cmyprianie naomines , sed ctiam epirsercaol
gin s coni icriteulru conc onihuasbe ompionticumion. illum porum quibuscu de proposit rebus deslibera . i
Sati aulreu:nuntpersp c , oilllamPears elinTtigalvmleernal, .posica Nec mirum sane esattusir de gravioribu rebus cum
lius obsuce ,han enpiiusst in"pa""cnetescriapdfcuciullueiinosniem conus- episcopis consiliab , qui statuerat ab initio epis
sc.Noeruqm cnilmam Gemi byteirlloe, sæviiesisspeaelruss Funrni. tan . copatus sui nihil sine consilio cleri el conseusu plebis
fili lute spres bcaotmumr , mquei idnil.ias o vata ntentia rere s c inceps ce
-

gni'as cl mciusnsuel quo fuinmgiele in meduii5iu0nuammscdirsdcr .ucphrra- prius asceile uisqguee er.spEixcichti mqanula deuerit ypdriiani
mcusticnounjme m. Veriosr emest GeimicnicanivearalheaailtlruEtomes essa- m n ofc eneqre iligepntia l ediulitas f ive Clcrici r
Fau em , que Vict (utor pnuommw octeb,aptos ecxagesi i ihnandgi ssendt eni uied s liud aj,orsis eci ncipiocor
o md ;s - d e ,s q a m r i
ejusd urbigsinfeacntsuim esse cpisc u.Adudfsueil veinrimgtiancniobnus. quc dum . Laudat Pontirudsiainniillius episcompalu pietatem et
a i i s o a
cilio eCasrth as isto,alasnno t2e56e, uGnenumumisn er0alFudrriniapsclioamnsaum r,doepre m vigorem ,miseric el mcensur , gravem vultum .
Triatali esponius focainogefsuiaenniramnt ; 2s5 eaxmsacge phrquinta el llum , nec severitate trriastem nec comitatcm
nunt Pear ione , sexa pirsicmono adutirEouci o,anlumic au
imiani versum ieuplercbeins ecular animum , sed
i
lium lde hisutcr eqnuod: m quni,ondeldsiicaitteahbteaqiats neecccascgssnens.ectuti- s n tamcn ,siane affectataiss penuria ssordibus, summaemnusde TIS
rera , adh tam arle snuam undtocir i;tesreæuxs nitio pis s e
ique in paupere charitat ! ), quos calech
um
d a m n i i u ms b l i n i b i e - n di
maumm saesccuunlis axd uPiobmupso nus direoal viiragciomnaums er E
c mx , e q utintmate dges , d us ta pons1
im
a 1
UTION ECII JUSQUE ITIIS C E
heus inicaonduemm lccto efxuiaesmra ; sexn,oa cum illqiuinturmees V.-- DE PERSEC D E IN , A D
g a l o d a c o i o n i s ı U M S O R U M
d o
a sR urias d qerat cd gnitatq e c c nectu e u i ius i t T a n GNsO PSO R nuNsFE S MEROur
dia eal inj ne iſdeecrim , lnxe duis tonlaermæ ase o t linnum aEtleMcAlu minLApace CypErTiaCO , ut dipusnet NteUstautol . Episets.
habitriprt-aatmiCored. Sei scsritp potlsiuunst hEæpivslaislteoummiaundsiftquiueReroiegnaiCesyga.libuTsexerLV,. anncu ruunmum culiu forle daucxicle caaliq timumens ju,s
sc tatosess po mo a No ur ej ceregr ianus in lo re stuas tra yter. Cir sini mhu
l
exci : ad hos enim videt rellsipuisiceosrnuComypr n n i
a 2ssu,m N 5 0 o v a pmresb ioobneuxori sustuemru calle
c u m osp i
a i t : « H a
u e c s u n t e n i
t i n i n i
r tui a
m hiæ r e tumr
d c l
m o r l u s p e r c u e t p a r t u abort expre , et alia
cu sqe o n a
ceropiapiaatssntsqieue. anpueicnceoednsintiaæltouelsixtpsisescuttthiemirajsatmmmioat:tuismcedum mfamleale copgunisutlalntium , ut scelera in judicium apuds Cyprianuin rocallis cs ! ;
pine i lsis ecpeias nte nota pcousriatdu hoc teermbo refoer.e , c oni tio
sib npalnat , ut preesia edistuupr
m l tumare confa jamqitue aderal xcogniti ilat dies, serdsopneirussecu supsleirve
te . Sic de cEactcur rec a , sic alt tipro - ven (Ep . gxallii ). Jacplo se Pea n t hmoc pre
n u m f c o r i s o l l o ,s c i c o n t r p a c e m C h r i s t r
e o - t c us e r i o n j u e x e m e d
: s t yteur a m e x o r e non dustietr
i a n i ientia cet i s e Noval it lum cuom cssetiæpresb m, nec si presebnytium
Cyp r sap elu in his litte . In sex - retinu , idcirc Eccles velitu ex contin
r a g
ran
i m
r line ongruere t strio ommunicet ni bus mum ampum peruit
gelie discip ca u hi ce . Cyprialio virtutois latissi c a
d m atri atmi cer t cu ter a da
sQiumleoasipærsimeuanmidpetcilpbaerunsu iulsetchemansantjacersairtteebedreievxicnroa d, oneccaogemavean,nE-cn- nupmeerrsqcouampresDbseycii , dperieqlauinagoenroeb.sis paluecstidsisciemnis sumnpto,raibnus
c uss s bu d ,m t co te re a Cy r bi mo te
l e inolnem suist frugaliotreim cibis ; auattusri illic Ecclesia lios gestas persequamu . Decius , occisis crudeliter Philip
t e l
dinaslimpialsqiufmacauenrietanon pDoessiirle,beiln suam. , cumm invital. In pis el imperio occupato , nihil prius sibi aumt potius
ge a niu um ana
Sexi el soencuumnd laudat Pompo ne quod absrtai.l faciend esse duxit, qpuiasm ut in chroirsitbius relitgioori.
Wiss diac os , qui cum virgbius scpe meanse , nem , qux sub Philip ac supelri impera .
Seu enlt cirler qui cum virginaintur dormir s consue- bus mirum in mcordeut m crevcra , omnes imperii sui
Vera . Aucettorriceisbtusuit inspeici ine virginetic diligeinnt- conatus converi na.ruCmæpit itsatqiuteioenulm suo in mPhilip s
ter pbtaobst n g en r o a sruupier , quarou ruini
ica, teito si vir , inv am fue ll,e pos odi , et Roemm n
acce commun in Ecclesi admilla banc religio
i
superst videbat, desider in Chris
bitus erint int tioncm
Corcuar egorem , et a rasme invicem m recesmser . uMlio-s Persecu mus simul ceutme imperio Deciiio coeptamle
ar ravi nussu tia sde sc issem sci e cuplri te onys esa
llinrre, vesirsgl:camfeunerhinatc,iaceuent si cpæunmitseicniasddemco ihnujuunsamadilolincioti ct tifaudnroirnuo disuaingueifnenedxpeanlrdoeænta i . uelnesdæ , nDi ac ersAelcutionc
erint orruptis mpo ,q d s rtec s l stinuiti h dp ntinuo
u o d e m eicatmo i m u l a b i t a v
s i!c c enitenl s lenahm c s . C stinat i rse- E quit p ud sepba sstu c c l e s i æ l u r i m a
t e . Se co , ,i
n p t
a m p , a amea , si ob
i pe .t in
a ap Eu . ( Hi .ssliibm.i vi, cap . 41) , imperi
n u s i l
vere ,nuemsqima in Eccle admil itpatoesmse decla ian. i illius erga nos besniimgus r n i o
mutatrium vobisr nunn
In sexag quinta laaluidisat humil o
Rra g a t i a l a
t e ,e g s t t r a v i s n o b i s mina terorrois inte
qnoiiile, cumnapsro cpiscocpono vigeorree et csaetthed raeulcatso - tabatur. Jaarmiqluure aderaanttieudsictum imperat e, clc . ec»
ril peerit de dia t sumre pos um , que ad Idem lest Lact in libro de Morl pers .
se derul . iStteanltnii amoporte doiraecmon eradgoetries audao- c. 4 ,l el Otriogsiiuums lib . sveic,uc.lio2n1i.s Quaree , ncusmemnullunmuareirum
sue pæn , et hon sac agn . sie ves per ant me ja
. ,
229 s
Fla
o
cet
ah
fur n
:13 de
 VITA SANCTI CYPRIANI.
anni 250 , cujus mensis die vigesimo Fabianum pa- Cyprianus, ac confessores ad quos scribchat, « pri
pam Romæ passum esse constat, non assentilur Til- .mores el duces ad nostri temporis praelium , signa
lemoniius erudito Annalium Cyprianicarum auctori, movisse declarat. Mullo ergo satius est hæc de
qui Philippum mense Augusto anni 249 occisum esse, mariyrum constantia in cruciatibus perſerendis, it
ac Decium mense julio exeunte purpuram sumpsisse lola verborum complexio postulat, accipere.
cxistimal. Non immerito quidem statuitur Philippum Causam persecutionis repetit Cyprianus, in libro de
utrumque periisse ante finem anni 249, nec septem Lapsis, ex Christianorum peccatis, quorum antiquam
annos imperasse, utvisum est Eusebio ; quippe cum pielatem longa pax adeo corruperat, ut in plerisque
in Codice Justiniani (lib . iv, tit. 16), extet rescriplum pecuniz fames, deliciarum amor, fraudes et rapine,
sub Decii nomine datum siy kal. nov., Æmiliano matrimonia cum infidelibus, perjuria , inimicitiæ ct
et Aquilino coss., videntur ergo jam lum Philippi pc- maledicta merilo culparentur. Plurimos etiam cpis
riisse ; sedid mense augusto contigisse non probatur : copos inſecerat corruptela , in quibus Cyprianus, non
quinetiam cilat Tillemontius ex Cod. Justiniani (1. vi, modo sæcularium rerum procurationes el per alienas
lil. 36) legem a Philippo dalam idib . octobr. eodem provincias negotiationis questuosa nundinas , scd
Emiliano consulc , cui non sine errore collega assi- eliam fraudes et rapinas el usuras castigar. Usus et
gnalur Peregrinus. Deus ad tot malorum emendationem Decii persccule
Sed , quaecumque Decio tribuantur imperii inilia , tione, qux et bonorum pietatem et constantiam mi
negari non potest persecutionem initio anni 250 se rifice exercuit, et corum qui nomine magis quam
viissc . Carucrunt primordia crudelitate tormento . vita christiani erant, ignaviam el interiores anini
rum , non id quidem omnibus in locis , sed saltem labes nudavil. Hoc enim habuit singulare hacc perse
Carthagine , ubi primo confessoribus non alize infli- cutio , ut omnes omnino Christianos comprehenderet,
cle sunt ponæ , quam carcer , exilium ; sed, paucis sallem Carthagine, nec quisquam ex ea nisi autChristi
mensibus elapsis , nullum abfuil cruciatus genus. Sic confessor egregius, aut simulacrorum perfidus cultor,
Aurelius , lll ait Cyprianus Ep. xxxii , sub ( oculis vel libellaticus discederet. Nam singulis explorande
anle paucorum , quando extorris fiebat, congressus fidei præfinicbantur dies, ut ait Cyprianus in libro de
est ; at postca meruit et in foro congredi clariore Lapsis, (p . 182), sicque non solum qui sese audacier
virtute , ut post magistralus etiam proconsulem vin - sistebat, sed ctiam quie professusintra diem non est,
cerel et post exilium tormenía superaret.» Existi- el patrimonio derelicto secessit, christianum se esse
mat Tillemontius persecutionem cilius Romæ quam conſessus est. „ Itaque -nihil eratmedium : vel vila
in Africa seviisse, ac Moysen el Maximum , presby- pro Christo profundenda eral aut saltem patrimo
Icros Romanos, jam in carcerem conjectos fuisse nium projiciendum , vel utrumque ciim scelere reti
cum persecutio in Africa incoepil, quamvis post Fa - nendum . Idem evenisse Alexandric perspicitur ex
biani pap. martyrium conjecti ſuerint, uit habelur Dionysio Alexandrino, apud Euseb .Hisi. (1. 6 , cap.41).
in Bucherii Pontilicali. Non sane repugnal ut perse- Veplorant Romani confessores «multorum per lolum
cilio cilius Romæ quam in provinciis eruperit ; sed pene orbem ruinas, et grande delictum per lolin
lamen Cypriani verba quibus vir doctissimus nititur, penie orbem incredibili vaslatione grassalum » (Ep.
non id omnino demonstrant, quod ipsi videlar, con - xxvi). « Aspicc lulum orbem pene vastalum , inquit
fessores Romanos antc in carcerem conjecios fuisse Clerus Romanus (Ep. xxxi), et ubique jacere dejec
quam Carthaginenses, sed tantum cruciatus et for loruni reliquias et ruinas. Deflet etiam Cyprianus Ep.
menta prius Romae incepisse quam Carthaginc. Sic vi, i infestam lempestatem , , que ipsius plebem ,
cnim loquilur Cyprianus in Epistola XXv, ad maxima ex parle, e prostraveral,ac eliani cleripor
Moysem el Maximum et alios confessores : a los tionem perstrinxerat, quamvis serius clerici cecide.
cnim primores et duces ad nostri temporis prælium rint. Non sine gravissimo dolore meminit in librode
ſacli cælestis militiæ signa movistis ; vos spiritale Lapsis (p . 183), , ad prima slalim verba minantis ini.
certamen , quod nunc geri Deus voluit, vestris vir - mici, maximum fratrum numeruin fidem suara pro
lulibus imbuistis ; vos surgentis belli impetus pri- didisse , nec prostratum esse persecutionis impelli,
mos immobili robore atque inconcussa stabilitate sed voluntario lapsu seipsum prostravisse. Non es
fregistis : inde initia felicia pugnandi orla sunt ; peclarerunt, inquit, saltem ut interrogali negarent,
inde vincendi auspicia cæperunt. Contigit hic per ut ascenderent apprehensi; ante aciem mulli vicli,
Tormenta consummari martyria : sed qui in con - sine congressione prostrali, nec hoc sibi reliquerunt,
gressione præcedens exemplum virtutis fratribus ut sacrificare idolis viderentur inviti; ultro ad forum
factus est, cum martyribus in honore communis est. currere , ad mortem spanic properare.. .. . Quid illi
Coronas vestras manu sertas inde huc tradidistis qui amagistratibus, vespera urgenle, dilati sunt, quod
et de poculo salutari fratribustradidistis., Negat Til- ne corum differretur interilus etiam rogaverunt ?...
lemontius ex liis verbis sequi Moysen et Maximum Acmullis proprius interilus salisnon fuit : horlamen
Romæ omnium primos confessos esse, quippe cum iis muluis in exitium suum populus inipulsus est ,
Fabianus ante martyr obierit quam isti in carcerem mors invicem lethali poculo propinata est. 1 Non
conjicerentur , sed tantum hanc eos laudem ante Car. omnium tamen lapsorum vita ante persecutionem
thaginenses relulisse. Sed tamen neminem excipit illaudata fuil, Icilatur enim Cyprianus Ep. 5IVII,
89 VITA SANCTI CYPRIANI. 90
nonnullos extitisse « de lapsis, humiles, el mites , et frequentiCommunione. Multi alii Libellaticos ex datis
treinentes et metuentes Deum , el qui in Ecclesia libellis diclos existimant, velut Busquclus (lib . u
sem per gloriose el granditer operati sunt, el opus . Eccles. Gallic. p . 132); nonnulli eliain in actis public
suum Domino imputaverunt. , Magnum sane dedecus cis siibscripsisse volunt. Cum hæc sententiarum va
inussit nomini christiano lolhominum a Christi sacris ricias conjiciendi et investigandilibertatem relinquat,
ad dæmonum aras currentium ignavia ; sed alia ex quid mihi videatur exponere non verebor. Existimo
parte, plurimum splendoris accessit non eorum so itaque Libellaticos ncc voce nec scripto impie quid
lum fortitudine et constantia qui horrendos crucialusquam autfacturos promisisse , aul a se faclum decla
cl inaudita supplicia pro Christo superarunt, sed rassc , scd idcirco viliipcralos el juste pænitculis
aliorum eliam innumerabilium prudenti fuga qui, addiclos fuisse, quod securitalis libellos a magistra
cum opes suas projicere maluerint quam impiis jussis tibus impelrassent ca lege et conditione, ut in actis
parere, inter conſessores, Cypriano judice , numeran publicis scriberetur cos sacrificasse et Christum nie .
wur. Quare, si numquam alias tanla lapsorum visa est , gasse, quamvis neulrum commisissent.
" positum esse Libellaticorum crimen inde
live i In hoc
multitudo, numquam etiain lantus confessorum extiut
numerus : deinde vero , elsipersecutio ubiquc grassata perspicilur quod eorum fraus cum ea comparellir
est, non tamen ubique dæmoni sux arles successe quam Eleazaro ministri regis proposuerant: « Ac no
runt. Scribit enim ClerusRomanus Ep. III, ad clerum quis vel libelli, , inquit Cyprianus in libro de Exhort.
Carthaginensem , Romanam Ecclesiam stare forlem in marl. (1). 271), « velalicujus reioblata sibi occasione
lie, et quosdam tantum lerrore compulsos ruisse. qua fallat, amplectalur decipientium malum munus :
Illud etiam ad religionis laudem observandum est, nec Eleazarus licendus est, etc. , Illud crgo admi.
paucissimos cecidisse episcopos, ac innumerabiles serunt Libellatici quod Eleazarus admitiere noluil ,
alios Ecclesie navem inter horribiles procellas con consenserunt ut sacrilicasse dicerentur , egregio seni
longe dissimiles. Al, sivoce pronuntiassent, vel scriplo
stanler gubernasse,el,pace reddila, sic lapsorum vul declarassent
piera curasse , ut qui persecutioni Decii succubuerant, se sacrificasse et Chris !u :n negassc ,
redintegralo certamine sub Gallo et Volusiano , vinee ab ejusmodi faclo dehortatus esset Cyprianus, ut ab
rent, utleslalur auctor libri ad Novalianum hærelicum . aperta impietale, non ut a callida simulatione.
VI. — IN QUO POSITUM EORUM DELICTUM QUI LIBELLATICI culpa lenitur(umet quodammodo
Idem perspicitur
licorum cx iis locis in excusatur,
quibus Libella
lim
APPELLATI SUNT. etiam ex illis in quibus severius castigatur. Cum Li
Sievientc Decii persecutione, visum est in Africa bellaticis concessa pax in synodo Carthaginensi car .
novum quoddam lapsorum genus qui Libellatici ap- perelur a Novaliani scclaloribus, sic faclum synodi
pellati sunt, et m : teriam eruditorum hominum con - defendit Cyprianus Ep . Lii , ad Antonianum : « Cumi
jocuris dederunt. Opinati sunt Rigaltius (in notis all crgo inter ipsos qui sacrificaverunt , » inquil (p. 70),
Epp. xiv , xxxiCypr.) et Natalis Alexander, (tom . II, " multa sil diversitas, que inclcnientia est el quam
p . 635) Libellaticos dici eos qui, numerala judici accrba duritia Libellaticos cum iis qui sacrifica
pecunia , libellum securitatis accipiebant, sicque a se verunt jungere, quando is cui libellos acceplus est,
el impositam sacrificandi legem el intentatas reluc- dical : Ego prius legeram et episcopo traciante
lantibus poenas redimebant. Sed hicc sententia sic cognoveram non sacrificandum idolis , nec simulacra
sua sponte omnibus argumentis nuda et incomitala scrvum Dei adorarc debere; et idcirco, nc hoc fiice
csi, sic ab cruditis viris fracla el explosa , ut novam rem quod non licebat, cum occasio libelli fuisset ob
reſellendi operam non desideret. Quis enim sibi per - lata , quem nec ipsum acciperem nisi oitensa fuisset
suadeat grande peccatum esse et pænitentia expianº occasio , ad magistratum vel reni, vel alio cinte
dum , quod Scriptura exemplis ct Petri Alexandrini mandavi, christianum mc esse , sacrificarc mihi non
canone 12 comprobalum est, nec umquam inconces- licere, ad aras diaboli me venire non posse , dare mic
sum fuit nisi apud Montanislas, qui persecutionem ob hoc præmium ne quod non licet faciam . Nunc la
Tugerc instar sceleris damnabant ? Multæ alize de men etiam iste quilibello maculatus est, posteaquam
1 . bellaticis exstiterunt conjectura , de quibus non ita nobis admonentibusdidicit nec lioc se ficere debuisse,
Jacilc sit dijudicare. Existimat auctor Annalium Cy . etsi manus pura sit et os ejus feralis cibi contagia
prianicorum (p . 17) Libellaticos e actis publicehabitis nulla polluerint, conscientiam tamen cjus esse pollu
coranimagistratibus Christum negasse. » S . Augas tam , fielauditis nobis et lamentalur, el quod deliquc.
Tintis Libellalicos interpretatur cos ( qui tempore rit nunc admonelur, et non tam criminc quam er
persecutionis per libellos se thurificaturos professi rore deceptus, quod jam de cætero instructus et
crant » (lib . iv, de Bapl., n . 6 ). Negat Baronius (ad paratus sil contestatiir . Es his verbis perspicitur
kl. 255), Libellaticos inde dictos quod libellos dedis . 1° Libellaticos non ex datis sed ex acceptis libellis
senil, sed quod accepissent; at Christum ab illis ne- nomen traxisse; 2° secrelo conſessos esse magistralui
ganum ſuisse contendit. Dubital Tillemontius (lom . I. cliristianos se esse, ac lolam rem ila altcmpcrate
not. 5 in persecutionem Decii ) utrum libellos dede. tractatam , utnec christianus impic gnidquam dicere
in an acceperint : dedissc el accepissc suspicatur, aut facere sibi videretur, ne: judex in periculum vc .
Idemque sensisse probat eruditum auctorem libri de pirel; 3° non manum Libellaticorum , non os fuisse
 TI IANI
O, VITA SANC CYPR ,
pollutum , sed solam conscientiam , quia vid licet illis sibi viderer:tir ; quod profecto Christianis in mentem
consciis fictum scellis in ach publica relalum fucrat. non renis el, si impie quidquiain all roce prelocuti
Al si voce vel scripto festa!i essen se sacrificasse et ſuisse , aut scripio lestati. Clerus Rimu , duo die
Christum negasse, an eorum linguas elmanus a scc - stiguit Libellalicorum genera, ul in Epistola ad An
lere immunes el purasexistimasst i Cyprinis ? 4* De- tonianum , corum qui in scribendo adfuerant, ci en
nique , qui ex inc epistola corcludunt duo 'uisse rum quineadessequidem ausi fuerant all poluerant.
Libellaticorum genera , quorum alii aliis multo gra - Ulic pariter culpantur, qui: postremni lice i prir
vius peccassent, ex eo refelluntur quod sibimaxime senics, cum acia livrent, non adfuissent, presentiam
ſavere existimant. Tuin cum enim observat Cyprianus suam iiique utsic scriberentur mandando fecissent. »
( inter ipsos qui sacrificaverunt , mullam es. c di. Porro de iis qui in scribiendo non aderantnomo di.
versitatem , non aliud inter Libellaticos discrimen xcrit eos libellum dedisse, autverbo impic quidquam
ponit nisi quod alii ad magistratum venissent, alii declarisse. In lioc tantum vituperantur quod impe
mand ssent alio eunte . Uirosque rque peccasse non rassent ut acta fierent, quod eorum i consensu licet
dubital. Ilinc utrisque eodem tempore concessa pas non a se admissum crimen tamen publice , legere
in concilio Carthaginensi, quod anno 254 post Pasclia lur ; quod fallices in excusatione prestigias » qur
habitum est. Quo quidem in concilio cuin episcopi ra - siissent ; quod voluissent videri ropo ilis adversus
Lio :es omnes accuratissime subduxerint, ut in liac Evangelium vel cdictis vel legibus satisfecisse. , Ergo
Epistola lil testatur Cyprianus, non eodem modo quiadfueront, cuin in cadem prorsus causa sini,
cuin omuibus Libellaticis egis - ent si insignis inter nihil aliud commisere nisi ul liclum scelus in acta
cos varietas fuisset. Quid autem vtrique Libellatici publica ipsis videntibusreferrelur. Quamobrem , cum
peccaverint, et qui per se el qui per alios cum magis . ail Clerus Romanus eos , non minus quam si ad ne
trali egerani, non exprimil Cyprianus ; notissima farias aras accessissent, loc ipso quod ipsunt con
enim res erat Antoniano ; sed illud sallem ex cjus lestati fuerant , lcneri; id non ita accipiendum quasi
verbis constat tale peccatum fuisse , ul ne pcccassc voce pronuntiassent sc ad aras accessisse, sed quod
quidem sibi viderentur. Al incredibile prorsus est consensissent ul sceleris non commissi publicum la ·
Christianos optimis morum prxceptis imbutos adeo men lestimonium castaret. Simili sensu idcm Clerus
c.cculiisse , ut se sine scelera pronuntiare, aut scri eos acta ſecisse dicit qui præsentes , cum acta lica
bere po:se crederent: Egodiis sacrificavi, ego Chris- rent, , non adfuerant. Eodem modo accipiendum
lum negavi ; nec nisi admovili a Cypriano discerent quod de Martiali dicitur in Eis :. LXVI (pag . 119),
hoc sc facere non debuisse. Tam aperta est cjusmodi tum etiam illud ex libro de Lapsis (p . 190 ) , « nec sibi
facinoris impieta ', ul neminem prorsus latere polue- quominus agant pænitentiam blandiantur qui, etsi
ril, nisiqui omnein religionis sensum exnissel. nefandis sacrificiis manus non contaminaverunt, li.
Clerus Ronianus, Epist. inter Cyprianicas xxx , bellis tamen conscientiam polluerunt. Et illa pro
Libelliiticorum culpam non molli brachio castig:il, ſessio denegantis contestatio est christiani quod luce
nec tamen aliud quidquam indical quam quod modo ralabnegantis.Fecisse se dixitquidquid alius faciendo
observavimus : « Hoc nos non falso diccre, , inquit, cominisit. , Non discrepat liic locus sententiic Cleri,
i superiores nostra filtera probaverunt, in quibus Romani adversus cos i quiseipsos infideles illicita
vobis sententiam nostram dilucida exposilione proluli- nefariorum libellorum professione prodiderant. , Die
ms, el adversus eos qui seit:sos infideles illicila ile . sit Libelluticus fecisse se quidquid alius faciendo
furiorum libellorum professione prodiderant, quasi commisit, non quod voce pronti: tiarci se negasscil
crisuri irrelienles illos diaboli laqueos viderentur, sacrificasse, nam dicebat judici christianum se e:Su
quo non minus quam si ad nefarias aras accessissent el sacrificarc, ad aras diaboli venire non posse , ut
hoc ipso quod ipsum conlc - lati lucrani, tencrentur; legimus in Epist. Lii; sed quia illa libelli professio
sed ctiam adversus illos qui acla fecissent, licel prie - hominis e:1 quodammodo negantis .Sic enim , antiquis
scales cum licrcnt non adfuissent, cum präsentiam cdilionibus el ocio codicibus.mss. inspectis, hunc lo
suam utique ut sic scriberenturmandando fecissent. cum legendum deprehendi : 1 ct illa professio est de.
Non enim immunis a scelere quiut lierel imperavil, negantis, contestatio est cliristiani quod fueral abne.
nec est alienis a crimine cujus consensu liccl non a gantis , > codem videlicet sensu quo Clerus Romani !
se admissum crimen , lamen publice legitur. Elcum ait cum negasse qui fallaces in excusationc prosii.
lolum fidei sacramentum in confessione Christi 10. gias qu:eril , el qui vull videri cdictis satisfecisse,
minis intelligatur esse digestum , qui fallaces in ex- lioc ipso jam paruisse.
cusatione præstigias quærit, nega vil, el qui vult Quod autem speciat ad libellos a judicibus di103 ,
vidcripropositis adversus Evangelium vel ediciis vel idem in illis scriptum ſuissc non videtur ac in aclis
legibus satisfecisse, hoc ipso jam paruit quod videri publicis . Gravius cnim fuissel Libellaticorum pccca
paruisse se voluil. , Gemellus sane hic locus esi ale forum si, præter lestimonium actis publicis consignia
leri ex Epistola ad Antonianum depromplo , quamvis ium , ejusmodi libellos scrvassent cioblata occasione
aller in summam lenitatcm , alier in summam severie ostendisse: 1; quod quidem illis nec a Cyprianio nec a
tatem inclinet . Testatur Clerus Romanus Libellaticos Clero Romano objectum fuit. Rationum niomentis
sic animo affectos fuisse, ut diaboli laqueos evasuri bactenus adbibitis unum adjiciam : morem non fuis.
 03 VITA SANC CYPR .
T IANI
sc ut qui fidem negabant , id scriplo consignarent,I postulatus, prudenti reccplu furorcm impioru:n decli
sed tantum in acta referebatur. Aliler sentiunt Ba- navit, cum coronam suam in aliud tempus differri
ronius (ad an. 304 ) et Tillemontins (lom . v, p. 451), mallel, quam præsentia sua novas faces incendio
ac locum proferunt ex Aclis sanctarum martyrum persccutionis admoveri. Non semel quæsitus cst,
Agapes, Chionie et Irenes , qux « jussæ Christi ne- sed sæpe alias in absentem popularis furor esarsit.
gationem scriptam profiluri , dicuntur. Sed scripta Testatur Pontius eum suffragiis sxpe repelilis and
illa negatio, græce Espagos (sic enim griecum con - leonem , postulatum , ac ( proscriptionis gloriam
textum habuisse existimo), nihilaliud est quam ne- conseculum esse. , Idem de se ipse narrat i wolies
galio aclis consignala . Sic apud Euseb . (lib . xi llist., flagitatuin el quzsitum » (Epist. yı). 1 Toties ad
cap . 5 )mulieres quædam coactæ fuerunt a duce Adyeny leonem pellum in circo , in amphitheatro , , atque
ingáows dictis ad acta lestimoniis fateri » se Chris- etiam proscriptum se ſuisse e applicilo et adjuncto
tianasfuisse , el fagitiorum quea Christianis gereren- episcopalus suinomine » (Epist. Lv). « Cum publice
lur conscias esse. Messalianiapud Photium (Cod. 52) legeretur : Siquis lenel vel possidel de bonis Cæcilii
dicuntur convicti fuisse irypéows, id est, dictis ad acia Cypriani episcopi Christianorum (Epist. , LxIx ).
testimoniis, , quod ad errores suos rediissent. Hinc Quonam se receperit nescimus; sed presbyteri el
Basilius (l. I de Baptismo, cap. 3) vocat promissiones diaconi Romani, iniquis sermonibus decepii , parum
quibus ili Baptismo obstringimur , üstip Eripegou aque de illius secessu judicarunt antequam ab ipso
podovias, « veluti quamdam ad acla professionem . ) de lola re certiores fierent. Vix dubium est quin eum
Unde etiam Optatus (lib. 11,n . 34) : «Fides credentium nonnulli alii reprehenderint; neque enim illius fac
el professio quæ apud acla conficitur Angelorum . lum tanto studio defendisset Pontius si probatum
Libellorum crimen, elsi famam ac nomen in Africa omnibus et purgatum fuisset. Forle vituperandi hicc
potissimum habuil , non tamen aliis provinciis igno- ansa olim arrepta est, vel etiam hodie arripiatur , si
lum fuit : nam Romæ S .Cornelius a nefariis schismaticis quis censoris partes sibi arroget ; quod ipso absente
in hoc crimen vocatus ; cjusdem in Hispania convicti maxima pars fidelium turpiler ceciderit , constantior
Basilides ctMartialis episcopi. Quinetiam in Ægypto in fide , aut saltem ad horrendum scelus tardior
sub Petro Alexandrino occurrit Libellaticorum genus futura si episcopi sui liberrimam confessionem au
quoddam , sed haud scio Africanis diversum . Petrus diissel, aut præclaram pro Christomortem speciasset.
Alexandrinus (Can. 6 ) pænitentiæ sex mensium addin Sed, ut a Cypriano reprehensionem omnem propul
semus in ejusmodi consilio , quo duo al præstanu
cil cos qui simularunt, sicut el David , 7701 65ore) 06vTES
Born.cus,570;es pencorfumiam :45,770cásý: 9 ÉeutāvBrdove simi viri , Gregorius Thaumaturgus ct Dionysius
TEST)yexcus , cvelutallarin pertranseuntes, velutchiro - Alexandrinus eodem lempore uitebantur , observan
graphum Jantcs, vel ul ethnicos pro se immillentes.) dum est 1° cum communi Evangelii præcepto pa
Faleluir Petrus cjusmodi homines non aperte impie . ruisse, quod cum maxime observare debuit cum in
lalem prä se tulisse , xui ui pousősútyprivaukvors tè ipsius potissimum nomen persecutio erumperet , ac
Tipüç ãpyntly :ubi legendum videtur êtesfaiba uivaus. Zo . periculum esset ne furorem gentilium in plchem
naras sic interpretatur illud chirographum , our! cuto suam pre-eus accenderet. 2° Singulari modo adnio
Güoni, ( pacti sunt se immolaturos. , Sed birc pro . nilus a Deo ſuit ut disccderet : « Dicala cnim in omni.
missio an apertie impietatis specic caruisset ? Credere bus Deo mens, , inquit Pontius , ret lides divini;
malim ejusmodi homines, itidem ul Libellaticos in admonitionibus mancipala credidit se , nisi Domino
A rica ,aliquam a judicibus accepisse conditionem , latebram lunc jubenti paruissel, ctiam ipsa passione
quæ el lula judici et Christiano non aperte impia vi. peccare. » Tuetur se Cyprianus Evangelii præcepto
Jerelur. Nihil dicam de alio Libellaticorum genere . in epistola quam ad Clerum Romanum scripsil pur
quod Baronius (ad an . 255 ), perspicere sibivisus cst gandisui causa ; sed in alia epistola , nempe decimi,
1:1 epistola Plinii ad Trajanum , ex qua profert bacc declarat jussisse Dominum ut sccederet. 3° Maximus
verba : « Propositus est libellus sineauctore multo . ille fratrum numerus qui absente Cypriano cccidit,
rum nomina continens, qui negarent se esse Chris. non tormentis el crucialibus Christill11 negare coac
lus est,
lianos aut fuisse, etc. » Sed non animadvertit Baro- lus est, ,« scd ad prima
sed ad statim verba minantis inimici
prima slalim
nius hunc libellum non a Christianis oblatum fuisse , lidem suam prodidit, aut in libro de Lupsis legiti .
sed ab aliquo nomen suum celante , el mullus nomi- mus. Sic animo affectis melius consulere non poterat
haliniut Christianos designanie qui tamen negare. Cyprianus, quam si cos ad recederdum exemplo sio
runt se esse aut fuisse Christianos. llinc Trajanus borlaretur, 4° Obscrvat Pontius divino consilio scrva
Plinio respondens ail : Sine auctorc vero propositi cum esseCyprianum , qui, cum Ecclesia maximam cla
libelli nullo criminc locum habere debent, nam ct dem accepissci persecutione Decii, ( posset saucios
pessimiesempli,nec nostri sæculi est, , homines et saria expungentis inimici arle jaculatus,
VII. - CYPRIANUS SECEDIT IN PERSECUTIONE JUSTISSI
adhibita medicina cælestis medela , pro qualitate vul
neris vel sccare interim vel fovere. , Rem exitus
MIS DE CAUSIS . comprobavil. Teslatur enim auctor libri ad Novalia
Edictum Decii ul in Africam perlalom est , statim num hæreticum « illos qui prima acie, , id est « De.
populi clamoribus exagitalus Cyprianus et ad leonem ciana persecutione vulnerali fuerunt, hos postea , id
. naiste
 VITA SANCTI CYPRIANI.
est sccundo prælio , ila fortiter perseverasse ui, con - mani rogarent ut laram litterarum exemplom al
Icmncnles edicla secularium principum ,hoc invictum quoscumque posset transmitteret per idoneas occa
haberent, quod ct non melucrunt exemplo boni pas. siones, vel suas faceret.
toris aniniam suam tradere el sanguinem fundere , llasCleriRomani lilleras circamensem maium col.
nec ullam insanienlis tyranni sævitiam recusarc. locat Tillemontius ; sed verisimile non fit Romanos
5º Denique sic corpore abfuit Cyprianus, ut animo et de r:arle Fabii , qui die vigesima januarii martyr
sollicitudine omnibus rebus interessel, nec ullas obiil, lam sero Cyprianum fecisse certiorem . Etiamsi
episcopi parles prætermilleret. Discedens omnibus persecutio facultatem hujus rei præclusisset, ut con
rebus provideral, pccuniam apud clcricos distribuerat, jicit Tillemontius, nimium tamen intercedebal com :
ul haberent plures unde ad necessitales el pressu mercii Romam inter clCarilaginem , quam ut de tam
ras singulorum operari possint (Epist. v). , Videllir insigni evenlu per qualuor menses e rumor incertus
in secessu assidue sacrificia obtulisse, ministrante essel et opinio dubia nularet, » ut ait Cyprianus
Viciore diacono, qui eum cum aliis nonnullis comil:- Ep. iv . Deinde vero ex epistola Celeriniad Lucianum
lus lucrat (Epp. v, XXXVII). Aderant interdum pluie (inter Cyprianics xxi) discimus scxaginta quinque
res episcopi, eluna cum Cypriano Aurelium el Ce fessores Romam Carthagine venisse paulo post Pas
lerinum ordinaverunt, ut palet ex Epp. XXXII el cha aut forle etiam ante Pascha, quod hoc anno inci.
Xxxiv . Quinetiam de sacrificiis suis sic loquitur, at dit in diem 7 april. ex cyclo liclorii, aut. 31, mari.
frequentem populum congregassc videatur. Ail enim ex cyclo Hyppolili. Indical lamen Clerus Romanus in
in Epistola xvi, que est ad confessores Romanos : literis de quibus nunc agimus, neminem Carthagine
« Et nos quidem , vestri diebusac noctibusmemores , venisse ex quo de secessu Cyprianicertior fieri posset,
et quando in sacrificiis precem cum pluribus faci. præcler Clementium subdiaconum .Mullo ergo probabi.
mus, ct cum in secessu privatis precibus oramus, co - lius est hanc epistolam mense martio allalam ſuisse.
ronis ac laudibus vestris plenam a Domino faventiam Sed objicit Tillemontius Cyprianum in Epistola xr,
postulamus.) Cum autem Ecclesiæ curam preslyteris quiim estale scriplam fuisse constal, sic de his Cleri
el diaconis commisisset. ac præterea . ut ipsius ver- Romani lilleris loqui, ut eas nuper missas esse dicat.
bis utar ex Ep. XXXVII , pro se vicarios misissel Quærit deinde cur, cum Cyprianus his litteris stalim
duos episcopos, Caldonium el Herculanum , quibus responderit, Romani tam sero rescripserint : nondum
adjunxerat Rogolianuin et Numidicum presbyteros , enim id fecerant cum Epistolam sy scriberet ( y .
de omnibus ad cum referebatur, nec quidquanı ab eo prianus. Nihil probat illud , « nuper, , quod pro varia
omissum quod quidem ad pauperes sublevandos ,ad rei considerandæ ratione variam habet sententiam .
confessores colorlandos ac interdum etiam castigan . Cyprianus in Ep. Lxv, quoddam antecessorum suo .
dos, ad lapsorum ruinas reparandas, ad discipline rum decrclum jampridem ac nuper factum esse dicit.
observationem ci Ecclesi:c pacilicationem pertineret. Poluit crgo dicere nuper se accepisse epistolam ante
Sed , quia litteras illius iu scccssu scriptas alii aliter quatuor menses acceptam , cum przsertim nulla alia
ordinant , non perlunclorie nobis examinandares c : 1. per lvium illud tempus cpistola venissct . Fac:lis cl
VIJI. — DE LITTERIS CLERI ROMANI CARTHAGINEM MIS expedita ratio est cur Romani nondum Cypriano
SIS, POSTQUAM CYPRIANUM SECESSISSE NUNTIATUM EST.
respondissentmense julio ; nondum enim suspiciones
deposuerant adhuc palebant eorum aures iniquis
Presbytericl diaconi Romani, ad quos,morluo Fa sermonibus, utvidere est inilio Epistolæ xv. Quam
biano , rerum administrandarum summa redierit, cx obrem non respondere slaluerant ; hinc lilleras
Clementio , sive, ut vocat Baluzius , Crementio sub) mense julio non ipsi Cypriano, sed ejus clero inscrip .
diacono Carthaginensi de Cypriani sccessu didicc. serunt; quamvis minime dubium sil quin primam
runt. Cumque res « minus simpliciter el minus fide- Cyprianiepistolam accepissent, etiamsi anle mensem
liter, » ut ait Cyprianus Epist. xv , fuisset nuntiata majum scripla jion fuisset.
sive ab hoc subdiacono, siveab aliis (hunc enim non
accusal Cyprianus ), duas epistolas per eumdem IX . — ' DE PRIMA CYPRIANI ROMANORUM LITTERIS RE
Crementium Carthaginem miserunt , alleram ad SPONSIONE . — DE TREDECIM LITTERIS ANTE SECUNDAN
Cyprianum de moric Fabiani, quæ quidem ad nos RESPONSIONEN SCRIPTIS ET SIMUL CUM ILLA ROMAN
porverit, alleram ad ipsius clerum ; quamquam ait PERLATIS , EX QUIBUS MULTAS DESIDERARI OSTENDITUR.
Cyprianus, ( nec quis scripserit, nec ad quos scrip . Primis lilleris Cleri Romani slalim respondit Cyo
lum sit significanter expressum » fuisse. In hac epis , prianus, ct de glorioso Fabiani cxilu gratulatus est,
lola , quæ tertio loco apud Pamelium volvitur , clsi de quo antea rumor incertus erat. Quod autem spic
nihil nominatim de Cypriano nisi honorifice dicitur , lal ad alteras ad clerum Carthaginensem scriplas,
sic lamen de illius secessu loquuntur,ut illuniminime rem prudenter tractandam csse judicavit. Cum ani
probent: sic dc bonoruni pastorum notis disseruni, madvertisset in his lilleris, i nec quis scripserit,nec
quasi eas desiderent in Cypriano ; sic denique gregis ad quos scriplum sit, signiſiconicr expressum » esse,
custodiam clero Carthagincnsicommendani, quasi vi - cumque euin « in jisdem lilleris el scriplura el sen
dua esset episcopo ecclesia . Illud etiam Cypriano mo sus et chartæ ipsie quoquemoverent, ne quid ex vero
lestum e sc poterat quod clcrum Carihaginensem Rc- vel subiraclum csscta vel inmutalum , camdem ad
 VITA SANCTI CYPRIANI. 98
illos epistolam authenticam , remisit, ( ut recognos- disse . Ubinam enim septcm epistolas reperient que
cerent an ipsa cssel quam Clementio hypodiacono his Cypriani verbis respondeant ? ubi illius litter.c
perferendam » dederant (Ep. iv ). At, ubi veram cpis quas se ad presbyteros et diaconos « frequenter ,
lolam cssc comperil, non expecialo Romanorum res scripsisse testatur in Ep. XXXVII, ut martyrum et
ponso , iterum scripsit purgandi sui causa , et actionum conſessorum curam illis commendaret ? Una tantum
suarum rationem sedato corde exposuit , missis etiam extat ante trigesimam septimam , nempe quinta.
ad cos tredecim lilleris , quæ ab ipso variis de rebus, Nullam prorsus habemus extorribus scriplam objur
ex quo secesserat , scriplæ , nullam prorsus negligen - gandi causa , nullam « universæ fraternitati ad de
vion suspicionem relinquebant. Sic autcm has litteras precandam Deimisericordiam . , Sed hæcexpressiora
letinden
recenset Cyprianus : « Et quid egerim , , inquil in el planiora fienil ex his quæ de Epistolis vui, vi,
En xy ? loquuntur vobis epistolze pro temporibus VI, XXXVI, dicenda sunt ; nam de trigesima septima
amissa numero tredecim quas ad vos transmisi , in in capile sequenti agemus, de octogesima prima
quibus nec clero consilium , nec confessoribus exhor cum ad persecutionem Galli el Volusiani vencrimus.
wtio nec extorribus, quando oportuit, objurgatio , Dubium esse non polest quin hæ qualuor epistolic
nee univers: fraternitati ad deprecandam Dei, mise- scripti fuerint, ut observat Tillemontius, cum spes
ricordiam allocutio et persuasio nostra defuit, quan appropinquantis pacis Cyprianum recreasset. In sep
lum secundum legem fidei et limorem Dei, Domino tima hortalur confessores ut magis ac magis profi
suggerente , nostra mediocritas poluit enili. Poslea - ciant in Domino ; ( ul cum pro sva misericordia pa .
quam vero el tormenta vencrunt, sive jam tortis fra - cem fecerit , quam se facturum repromillil, , novi et
(ribus nostris, sive adhuc ul torquerentur inclusis , ad pene mulali ad Ecclesiam revertantur. In octava au
corroborandos et confortandos eos noster sermo pe - divisse se narrat in visione divinitus oblata : « Dic
netravit. Ilem ..... lilleras ſeci quibus martyres cl illi securus sit, quia pax ventura est; sed quod inte
confessores consilio meo quantum possem ad Domi- rim morula est , supersunt adhuc aliqui qui proben
nica præcepta revocarem . Item presbyteris el dia - tur. » In sexta autem el trigesima sexta liac una re
conis non dcfuit sacerdotii vigor..... Plebi quoque reditum suum interpellari testatur, quod meluat nic
jpsi, quantum potuimus, animum composuimus..: de auctor sil rumpendae pacis. Sed Pearsonius,ut schiac
bioc ctiam bis ad clerum lillerasſeci, clc . , Permagni diſlicullale exsolvat, comminiscilur : « Proconsuleni,
est momenti tredecim illas lilleras sccernere inter circa hoc tempus, martyrum sanguine saliatum , Car
Cyprianicas , ac ulrum omnes extent, an nonnullæ haginem reliquisse , el ab hoc illius discessu perse
pericrint investigare . Nullam prorsus desiderari pati- culionem multo mitius in dies per magistralus Car
tur Pearsovius ; sed , præter Epistolam quintam ad haginc exercitain fuisse ; nain post hac lempora
clerum , nonam ad confessores et quinque alias de ut de proconsule , ita de tormentis aut vexatione in
Lapsis, nempe x , xi, XII , XIII , siv , quæ verbis carcere nullam mentionem fieri. » Sed notandum
Cypria ni modo citatis accurate respondent, Epistolas 1° in epistolis quas Romam missas fuisse constat ,
LXXXI, XXXVII , XXXVI, vui, vi , vi inter trede- quasque Pearsonius post illas quatuor collocat , nula
cim illas numerat qux Romam missæ fuerunt. Con - lum omnino pacis appropinquanlis extare vestigium .
tra Tillemontius qualuor Epistolas ex illis tredecim Acies adhuc gerilur, , inquit Cyprianus in Epist.
quic Romam missae sunt, periisse contendit ; ac Epis- XIV, ( et agon quotidie celebralur. , In Epist. xxv .
tolas vui, vi, vi, xxxvi serius scriplas esse putat, ad Moysen el alios confessores Romanos, quam Pear
nempe hoc anno 250 exeunte . Quamvis molesta sit sonius mense augusto ineunte scriptom pulat, sic le .
hominibus eruditis epistolarum Cypriani jactura , co- gitur in editione Oxoniensi : « Contingit hic per lor
gar lamen eorum desiderium augere. Assentior cnim menta martyria celebrari. 1 In Epistola Lucianiad
Tillemontio de Epistolis viii, vii, vi, XXXVi; at de octo Celerinum , quæ scripta est post mensem maium , ac
gesimaprima et trigesima scptima nec ipsi nec Pear- æstale jam incæpla , perspici potcst qnid martyres
sonio assentiripossum eas hoc icmpore scriptas etRo- anle paucos dies passi fuissent ( cum famc el sili ,
LITTERS mam missas fuisse . Itaque ex Epistolis trcdecim Ro- scd et ignis vapore » cruciarenlur. Ac generatim in
miam missis, seplem tantum inili videntur superesse. omnibusillis epistolis quix de lapsis loquuntur, nulla
Mud 1° nolalum veliın in testimonio Cypriani pacis mentio non modo jam concessæ , ut videtur
od modo relulimus , undecim lanium epistolas de. Pearsonio , sed ne appropinquantisquidem . Lapsurum
signari, quamvis tredecim missæ dicantur .Nam , cum causam in reditum suum integram servari jubct Cy
unam ad martyres posi tormenta , et quinque alias de prianus, ac necesse esse slaluit ut Ecclesia pacem
lipsis scriptas nominatim commemoret , necesse est accipiat a Domino antequam lapsis pacem concedat.
ul seplem aliir. his verbis comprehendantur : « Nec Al nusquam indical sc de persecutionis line divinilus
clero consilium , nec confessoribus exhortatio , nec cognovisse, quamvis ea res maxima apposita fuisset
cslorribus quando oportuit objurgatio, nec universa ad placandos lapsorum animos, qui se in longum lem
fraternitati ad deprecandam Dei misericordiam allo pus differri moleste ferebant. 2° Ex epistola VIII
cilio el persuasio nostra defuil., 2° Ex his palet con - perspicilur persecutionem diu sæviisse : « Quod si
peclurarum operam et oleum eosperdere qui tredecim duo unanimcs tantum possunt , inquit , quid si
Mis billeras sibividentur inter Cyprianicas deprehen- unanimitas apud omnes essel ? Quod si, secundum
 99 VÍTA SANCTI CYPRIANI. 100
pacem quam nobis Dominus dedit , universis fratri- verbis Epistolic xv : < Nec clero consilium defuit. »
bus conveniret, jampridem do divina misericordia Pauperum curam clero commendal, ac petit « nihil
impetrassemus quod petimus, nec tamdiu in hoc sa illis desit, cum summa omnis quæ redacla est, illic
lutis et fideinostric periculo fluctuaremus. , Non po - sit apud clericos distributa propter ejusmodi casus,
luit ergo hæc epistola scribimense aprili anni 250. In ut haberent plures unde ad necessitales etpressi
eadem epistola hæc leguntur : « Deniqne ad minimum ras singulorum operari possint. Hortatur eliam ,
famulum suum ei in delcctis licet plurimis constituie ct invidie d clinande causa, « non glomeratim nec
luni, et dignatione ejus indignum , lamen ille pro sua per multitudinem simul jurclam confessores , vi
eirca nos bonitate mandare dignalus cst : dic illi , santur , ac « presbyteri quoque qui illic apud confes .
inquit , securus sit , quia pax ventura est : sed quod sores offerunt , singuli cum singulis diaconis per
interim morula est, supersunt adhuc aliqui qui pro . vices allernent. » Equidem facile dederim ex episto
isentur . , Si hæcscripsit Cyprianusmense aprili annilis quas Romam Cyprianus misit purg:indi sui causa ,
250, eur adhue annum in secessu Jatuit ob persecu . nullam hodie extare quæ huic quintæ præponenda
tionem ? cur in Epistola xxxii, quam anno 250 excunle sil. Sed , quod Pearsonius et Fellus prætendunt prie
scriptam esse constat, Aurelium ail auspicatum esse mam omnium ac statim atque secessit Cyprianus,
pacem dum dedicat lectionem ? , 3º Epistola vil scriptam fuisse , id mihi persuadere non possum .
inscripla est presbyteris el diaconibus, camque S . Au - Nam , cum Cyprianus, ut jam oliservavi, sigillatim non
gustinus (lib . IV de Bapl., c. 2 ), ad clerum scriptam designet tredecim illas omnes lilleras , cumque po
fuisse leslatur. Eam tamen Pearsonius respondere puli Carthaginensis casus, qui « ad prima verba mi.
pulat his Cyprianiverbis : « Nec universæ fraternitati nanlis inimici , fidem ejuraverat, maximum dolo
ad deprecandam Dei misericordiam allocutio et per- rem Cypriano allulisset, vix dubium est quin clerum
suasio nostra defuit. Deinde vero epistola « univer - suum in tanta rerum difficultate consiliis suis firma.
sæ fraternitati » scripta fuit anle tormenia , ut patet verit, eique aliquas litteras ante hone quintam scrip
ex Epist. xv ; at jam tormenta inflicla confessori. scrit ; aut saltem litteris , quas hujus molestiæ ac
bus fuisse testatur Cyprianus in e:idem Epist. viii. ceplo nuntio primum scripsit, aliqua lanti doloris si
Idem dicendum de Epistola vni , in qua Cyprianus gnificatio inesse debuit. Quare non crediderim hanc
çonſessores pluribus hortatur ut confessionis gloriam epistolam omnium primam fuisse scriplam ; sed non
laudabili vila lueantur, eorumque vitia non pauca re- dubium quin scripla sit cum e circa cleri incolumila
prehendit in his quod nonnulliextorres in patriam in - tem omnia integra , essent , cum aliqua adhuc bu
jussi rediissent. Inde ansam arripit Pearsonius ut manilas confessoribns exhiberelur , ac proinde ante
probet Cyprianum de hac Epistola vu loqui cum quam pars cleri Ecclesiam occultis molitionibus per
objurgationein extorribus non defuisse dicit. At si lurbarel aut ediciis Decii parerel , imo anle for
haric epistolam commemorasset Cyprianus in litteris menta confessoribus mense aprili inflicta , antc for
ad Clerum Romanum , non illam ex uno aut altero ridioris carceris tenebras quiz in Epistola Luciani
verbo, quod veluti transiens dixit, sed ex lorius epis - ad Celerinum memorantur. Scripta etiam sunt ante
tolae consilio el proposito designasset. Ex hac autem eumdem mensem tres aliæ lillera , o in quibus nec
Pearsonii opinione summa ordinis perturbatio in - conſessoribus exhortatio , nec extorribus quando
ducta est in Epistolas Cypriani. In Epistola vii edi oporluit objurgatio , nec universæ fraternitati ad
tionis Oxoniensis , quæ est xxxvi apud Pamelium , deprecandam Dei misericordiam allocutio et per
metuit Cyprianus ne, si redeat, « auctor sit rumpendie suasio defuit. , Indicat Cyprianus scriplas ſuisse ante
pacis ; , in Epistola autem xi edit. Oxon ., que est tormenta , sed eas ad nos non pervenisse ostendimus.
viu Pam ., tormenta confessoribus recens inflicta me. Tormenta confessoribus inflicta esse mense aprili
morari existimat Pearsonius. In Epistolis xiii ct XIV obscrvant eruditi viri. Mappalicus in quæstione mar
Oxon ., quæ sunt vii et vi Pam ., martyres jam e car - lyr occubuit die aprilis 17, ul mariyrologia lestan
cerc solutos esse perspicitur. At in Epist. xv Oxon., lur, cum pridie acerrimos cruciatus pertulisssei, in
xi Pam . , adhuc inclusi carcere tenentur. ler quos dicchatproconsuli : « Videbis cras agonem .)
X. - ORDO EPISTOLARUM CYPRIANI ANTE DECIMAM QUIN Scripsit itaque Cyprianus hoc mense, ut verisimilo
TAM AD ROMANOS SCRIPTAM ; AC PRIMO DE QUINTA ET est, exeunte Epistolam ix ad martyres et confesso
res, in qua corum laudes plena manu extollit, eosquc
NONA . — REFERENDA ID ALIUD TEMPUS TRIGESIMA SEP
TIMA .
horlatur ut « istum beatissimum martyrem et alios
participes ejusdem congressionis , et comites in fide
Eliminatis illis epistolis ex loco non suo, jam solu - stabiles, in dolore patientes , in quæstione victores 1
lior erit et explicatior cælerarum ordo , lum illarum seclentur. Non dubium quin hæc ipsa sil Epistola
quæ Romam missæ fuerunt, lum quas postea Cypria- quam scripsisse se aitCyprianus in Epist. xv, « post
nus ingravescenle lapsorum tumultu , tum quas, spe quam tormenta venerunt. )
pacis divino monilu .ostensa , scripsit hoc anno 250 Non multo posi, id est mensc maio, Pearsonius
excunle. Prima omnium in secessu scriptarum exic el Tillemontius post Baronium et Lomberium scri•
Stimatur ca que apud Pamelium ci in cuilione 0x0e plam existimanı Epistolam XXXVII , in qua Cypria
nicnsi quintum locum sortitur. Respondet enim his mus presbyteris et diaconis pauperum curam com .
 VITA SANCTI CYPRIANI, 102
mendal, el etiam alique etiam lorlatur ut corpori- prior » ex co::fessoribus e coronatus fuerit, Numerie
bus etiam omnium qui, eisi lorli non sunt in carcerc, elCandidir peccalım remittant. » Quamobrem , cum
Tamen glorioso exilu mortis excedunt, imperlialır et Decii persecutionis initia cruciatibus carerent, mulli
Vigilantia el cura propensior, el dies eorum quibus dabantur libelli, nemo ex lapsis subterfugicnd: næ
Cxcedunt , annolenlur, « ut commemorationes co- nitentiæ ansam babebat, frigebant cupidi novarum
Film inier memorias martyrum celebrare » posset. rerum presbyteri :at,postquam tormenta mense aprili
Diligenter observanda suntquæ sequuntur : . Qua m - inflicta sunt, et nonnulli ex confessoribus martyrio
quam Tertullus , inquit, fidelissimus el devotissi- coronali , tum libelli prodiere, sed tamen debito ho .
de apad mus frater noster , procætera sollicitudineci cura sua nore et episcopi dignitati et legibus ecclesiasticis
is dixer quam fratribus in omni obsequio opcrationis imper- servalo. Nam martyres ad Cyprianum litteras direxe
lit, qui nec illic circa corporum curam deest , scrip - runt, et petierunt lunc desideria sua examinari, et
serit el scribatac significetmihi dies quibus in car pacem dari quando ipsa ante maler Ecclesia pacem
cere beati fratres nostri ad immortalitatem gloriosic de misericordia Domini prior sumpserit, , et Cypria
mortis exilu transeunt, et celebrantur hic a nobis eum divina protectio » reducem o ad ecclesiam suam
oblationes et sacrificia ob commemorationes corum , fecerit (Epist. x ). Præterea paucis dabanlor libelli, ut
que cito vobiscum Domino protegente celebrabimus. ) perspicitur ex Ep. XXllI. Mappalicus martyr matri
Equidem , cisi tot hominum eruditorum auctoritate tantum , quæ lapsa fueral, domestica pietate com
plurimum movcor, non tamen video cur inense main , mollis dederat; nulli prorsus Salurninus post tor
; sed paulo post
id est in maximo persecutionis incendio , lire Cy- menta adhuc in carcere co istilhlus Nam
prianum scripsisse velint, cum ipse cito commemora- Lucianus et
servari modus ac delectus desiit :
liones martyrum cum clero suo celebraturum se nun - ipse unus de confessoribus fide quidem calidus et
liet. Jarn ergo refrigescens persecutio spem illimaluri virtute robustus : , ut ait ibidem Cyprianus, , sed
reditus afferebat; et que causa Tillemontium move. minus Dominica iectione fumdatus quædam conatus
runt ut Epistolas vi , Vii, VIII, XXXi rejiceret in est , imperitijampridem se vulgi auctorem constituens,
finem anni 250, exdem movere debueruntut de tri- ulmanu ejus scripti libelli gregatim multis nomine
gesima sepiima idem judicium ferret. Prxterea mense Pauli darentur. » Alijue hæc faciebat « non tantum
maio martyres horrendis cruciatibus torquebantur ; Paulo adhuc in carcere posito , sed etpost ejus exces .
sed , cum Epistola XXXVII scriberetur , non jam per sum , dicens lioc sibi ab illo mandatum . Aureli quo
vulnera martyrii coronarn acquirebant, seil, si qui in que, adolescentis tormenta perpessi, nomine libelli
coelum evolaren!, id moriendo in carcere sine tor- multi dati sunt ejusdem Luciani manu scripti, quod
mentis assequebantur. Atmense maio non morien- litteras ille nonnossel, , Vidctur idem Lucianus au
tium in carcere sine tormentis, sed vitam inter cru- ctor ſuisse libellorum quos in hanc sententiam scrip
ciatus profundentium annotandi dies fuissent et los fuisse audierat Cyprianus (Ep. xi). « Communicet
Cypriano nuntiandi. Mullo ergo verisimilius eit ille cum suis. , Nonnullos alios polatCyprianus e qui
clucubratam fuisse hanc Epistolam XXXVI cum personas accipientes in beneficiis martyrum aut
persecutio in dies deniligarelir; necdum tamen con - gralilicabantur, aut illicita negotiationis nundinas )
fessores e carcere soluti essent. aucupabantur. .
Non ignorabat Cyprianus quinque presbyleros e lo
XI. - QUINQUE S. CYPRIANI LITTERA DE LAPSIS . - FACINUS menta quibusdam confessoribus et hortamenta , tri.
PRESBYTERORUM QUI COMMUNIONEM LAPSIS DEDERANT, buere, a ne concordarent cum episcopo, ne ecclesia
NON DISSIMULAVIT . - NON SUSPENSIONEM SED EXCOMMU sticam disciplinam cum lide et quiete juxta præccpla
NICATIONEM ILLIS MINATUR . dominica continerent (En. xl). , Sed tamen, cum tola
Tise res ad ipsius reditum integra servaretur, neque in
10. Plurimum solatii percipiebat Cyprianus ex marty- hac libellorum licentia, lapsis quidquam ante Ecclesi:
rum triumphis ; sed hane laetitiam contaminaverunt pacem el episcopi judicium promitteretur, dissimu
nefariæ nonnullorum presbyterorum molitiones qui, labat el patientiam tenebal, quasi verecundum silen
cum ei ab initio episcopalus semper obstitissent, abs- tiam proficeret ad quielem (Ep. x ). Sed quinquc
cuti gravissimas molestias exhibuerunt. Actx ab illis presbyteri nec Evangelii, nec loci sui memores, ncc
lgredie materiam dedit antiqua et laudabilis con - fulurum Domini judicium , nec pra posilum sibi epis
suetudo, quam ad perniciem mullorum convertere co. copum cogitantes, novum et sub antecessoribus Cy
nati sunt. Mos erat in Ecclesia ut lapsis qui libel- priani inauditum facinus ediderunt. Lapsis pacem et
los a martyribus inipetrassent, aliquid de poenis Eucharistiam dederant ( ante actam pænitentiam ,
canonicis episcoporum judicio remitteretur. Exagitat ante exomologesin gravissimi atquc extremi delicti
hoc institutum Tertullianus sub finem libri de Pudi- faciam , ante manum ab episcopo et clero in pæni.
cilia , quod olim catholicus in libro ad Martyres lau - tentiam impositam . » Tum vero Cyprianus intellexit
daveral. Ejusmodi autem libellos non quilibet con dissimulandum non esse in re tanti momenti, ne ad
Jessores dabaul, sed ii qui capite damnati erant,ant periculum plebis pariter ei suum laciturnitas nimia
sallem aliqiios crucials perpessi lucrant. Hinc Cele - procederer. Quare, lil mali progressus supprimerci,
finus m Ep. ad Lucianum royal « ut quicumque tres epistolas de codem vlco el opera scripsit, animi
103 VITA SINCTI CYPRIANI. 101
eidoloris plenas : unam ad martyres et confessores, dic quo crupit persecutio , non defuisse qui lapsis
aliam ad presbyteros el diaconos , Iertiam ad plebem . Eucharistiam darent.
Hæ lilleræ sunt apud Pamclium undecima, decima Nimium restricte Cyprianum doctissimus scriptor
el duodecima : in unaquaque dux aliic commemo- interpretalur. Illius verba nihil aliud sonantnisi pres.
raniur . Jyleros cum lipsis adhuc recenti corum scelere
Marlyres admonel i ul a quibus lam devole et fir communicasse . Revera, si considerelur tempus illis
liler servatur fides Domini, ab iisdem lex quoque et temporibus in pænitentia solitum impendi, diccre po .
disciplina Dominireservelur. , Mirari sc demonstrat luil Cyprianus sine absurda exaggeratione presbyle
quod non, ut olim fieri solebal, a presbyteris el dia - tos cum lapsis « a primo statim persecutionis dica
conis regantur et erudiantur, sed polius a quibusdam communicasse .Pralerca, cum lapsi non codem omnes
presbytcris jura omnia pervertentibus pic eorum tempore deliquerini, sed alii citius, alii serius , fieri
voluntates interpellentur. Hortatur ergo uitipsi pres- poruit ul mulli perpaucis dicbus post admissum sce
byleros doceant que ex presbyteris eos audire opor- lus communionem ab improbis presbyleris incciperent.
luerat : præscribit ut, in dandis libellis antecessorum Sic interpretandi Cypriani necessilaiem affert tola
suorum vestigia sequentes, sollicite el caulc pelen- rerum gestarum series cl junctura . Nam presbyter!
tium desideria ponderent, inspiciant el aclum c ansam lurbandi rapuerc ex libellis martyrum , qui
opera elmerila singulorum , ipsorum quoque delict ). post tormenta daricoeperunt; elCyprianus in Ep. xl,
rum genera et qualitales cogitent; denique quos ipsiulmartyrum libellos post inllicla tormenta , ita etiam
vident, quos norunt, quorum pænitentiain satisiaclioni post ipsos libellos sudaci: m corum commemorat
proximam conspiciunt, designent nomination libello, qui cum lapsis communicare jam cooperant. » Unde
et sic ad episcopum fidei ac disciplinæ congruentes etiam patct recens omnino fuisse facinus presbytero
lilleras dirigant. rum . Idem ieslatur in Epist. xii, ad plebem : « Au
In Epistola ad clerum adhuc vehementius indigna- dio tamen , inquit, quosdam de prcsbytcris... jam
lur in presbyteros qui sanctum Domini corpusprofa . cum lapsis communicare cæpisse . » Sed , quod rem
nare ausi luerant. Declarat, , si ultra in jisdem per- causamque maxime continet, declarat Cyprianus in
severaverint, » usurum se ca admonitionc , qua il. Epistola ad clerumi presbyterorum facinus es co ge
lum uti Dominus jubebat, ( ut interim probibeantur nere esse quod ferri et dissimulari non possil : de:
offerre. Nam , præler nocturnas visiones, per dies quo- monstral se diu patientiam tenuisse; sed, cum quidam
que , implebalur « Spiritu sancto puerorum innocens plebis tranquillitalem turbare conentur ac !olum sibi
itas, quæ in exstasi videbal oculis etaudiebat el 10 - vindicent, lacere ultra non oportere ; dissimulasse se
quebatur ea quibus , Cyprianum « Dominus monere semper ct pcrtulisse contumelias episcopalus , sed
et instituere , dignabatur. Im Epistola ad plebem de - nunc dissimularıdi locum non csse , quando dccipi.
clarat nosse se plebis suae quielem pariter eltimorem ; tur fralernilas a quibusdam qui, dum sine rationc
ncc dubitat quin lapsi in satisfactione Dei el depre- rcsliluendæ salutis plausibiles essc cupiunt, magis
catione vigilarcnt, nisi illos quidam de presbyteris lapsis obsunt. I
gratiſcanles decepissent. Horlalur ut ipsi singulos Tillemontiusmerilo Lombertum refellit, qui liæc
regant, et consilio ac moderatione sua secundum verba ejusdem Epistolae ad clerum , ( ut interim pro
divina præcepta la psorum animos temperent. To- bibeantur offerre, , sic interpretatur quasi velel ill
lam rem in reditum suum inlegram servari jubel, lerim Cyprianus ne presbyteri offerantnomina lapso
i ut, cum ad vos per Dei misericordiam , inquit, rum . Contendit Tillemontius suspendi hos presbyte.
venerimus, convocati coepiscopi plures secundum ros , aut saltem suspensionis minas illis intentari,
Domini disciplinam et confessorum prxsentiam et nec eos lame-n deponi. Addit idem visum ſui-sse B2
vestram quoque sententiam , beatorum martyrum lit- ronio , el antc cum Pamelio, cujus observatio in edi.
leras eldesideria examinare possimus. , tiones Priorii et Felli Translala . Sed , quod pace lot
Ex his Epistolae ad clerum , « diu patientiam meam hominum doctissimorum dixerim , Cyprianus liis
tenui, , perspici polest tres illas epistolas ante ju . verbis, ( ul interim prohibeantur offerre, , non sus
nium mensem scriptas non fuisse . Sed minus belle pensionem sed excommunicationem designat, neque
Tillemontius existimat Cyprianum non solum libel hanc pænam in præsenis lempus infligil, scd tantum
lorum licentiam , sed etiam Eucharistiæ profanale minatur. Addit autem ; « Acluri el apud nos el apud
facinus diu palicnler lulisse . Fucum fecerunt doctis . confessores ipsos ct apud plebem universam causam
simo viro liccc Cypriani verba in Epist. Lv (pag . 85 ): 1 suam cum Domino permillente in sinum matris Ec
« Unum illud in quo non mea nec hominum sed Dei i clesiic recolligi cæperimus ; hxc, inquam , addil,
causa est, de eorum facinore non puto essc reticen - ' quia tunc deliberalus erat, non utrum essent depo
dum quod a primo slalim persecutionis die, cum , nendi necnc hi presbyteri,ut placct Tillemontio,
recentia delinquentium facinora ferverent, et sacri- ! sed utrum eis esset reddenda necne communio, ch
ficiis neſandis non tantum diaboli altaria , sed adhuc 'I qua conditione, qua pænitenti:c lege reddenda. Cj
manus ipsu lapsorum atque ora fumarent, communi- prianum aliter interpretari non possum cum lego
care cum lapsis elpænitentis agendze intercedere non Epistolam xxvili, in qua gratulatur presbyteris suis
destilerunt. Ex his concludit Tillemontius ab ipso illo el diaconis, quod cum Gaio Diddensi ejusquc dia
105 VITA SANCTI CYPRIANI. 106
cono, qui communionem lapsis dederant, communi. ter detrectassent, id quod in Africa commissum a
care noluissent. Renovatin eadem epistola decretum pluribus videmus.
suum ,ut a communione sua arceatur quicumque au - Cum respondisset clerus buic epistolæ (questis
sus ſuerit communicare cum lapsis . Sic etiam in enim fueral Cyprianus quod tot suis lilleris nibil
Epist. Lil (pag. 67), severitatem a se aliquando in responderel ), ac simul consuluisset de quibusdam
lapsos adhibitam exponens, decrevisse se narralut, immoderalis et communicationem accipiendam fes
« si quis ante consilium nostrum , , inquit, « et ante tinanter urgentibus, scribit Cyprianus Epistolam xiv,
sententiam de omnium consilio stalutan , lapsis lc - in qua confirmat quod proximis lilleris stalucral de
mere communicare voluisset, ipse a communione ab . lapsis periculose ægrotantibus ; vehementer allem
stineretur. , Porro abstinere a communione non refellit el castigat importunos illos pacis efflagila
idem est ac suspendere, przsertim apud Cyprianum , tores « Qui, si nimium properant, inquit , habent
qui hac voce excommunicationem designat, velut in sua poleslale quod postulant, tempore ipso sibi
cum ail abstentum a se esse Felicissimum in Epist. plusquam postulant largiente . Acies adhuc geritur et
XLVIII ; Jovinum et Maximum ob neſanda sacrificia agon quotidie celebralur. Si commissi vere et fire
in concilio abstenlos, Ep. Lv; Novatianum per lolum miler pænitet et fidei calor prævalet, qui differri
orbem a sacerdotibus Dei abstentum , Epist. LXVII. non potest, potest coronari. , Videlur hac oratione
His ergo verbis, ( ut interim prohibeantur offerre, Cyprianus lapsis concedere ul seipsos offerant judi
non solum sacerdotalis, sed cliam laica oblatio et cibus; neque enim , si eos voluisset exspectare , dum :
communis auferenda denuntiatur. Illud etiam ex his dies illis dicerelur , in eorum potestate esse quod
qur dixiinus perspicitur hanc pænam non slalim a postulant, dixisset. Erat sanc velitum ne quis se
Cypriano irrogatam fuisse, sed minas lantummodo , ultro offerret , idque declaravit Cyprianus coram Pa
ul difficilliinis temporibusac summa prudentia egen- lerno proconsule ; sed ejusmodileges variis circum
libus, inlenlalas Suisse .Alique id etiam confirmat cum slantiis intcrdum cedunt. Mullos enim videmus ,
eximia Cypriani in tacendis presbyterorum nomini- velut apud Justinum in minore Apologia , el apud
bus lenitas , lum ab eo apposita conditio , « si ultra Eusebium lib . viii, ultro judicem adortos cssc , et ad
in iisdem perseveraverint . ) confessionem invocalos venisse : in quibus si non
His lilleris non respondit clerus; sed paulo post vituperatur hæc libertas, multo minus in lapsis scm
Cyprianus ad custodiam grégis semper altenlus, cum per viluperanda , quos par erat illatum nomini Chiri
Videret sibi facultatem redeundi nondum esse , et stiano dedecus reparare , ac Christum ibi conſileri
jam astalem cæpisse , quod lempus infirmilalibus ubi turpiter negaverant. Laudes Ecclesiic Romanc
assiduis el gravibus infestalur , et lapsis ct audicn - plena manu Cyprianus in cæluni tollit , Ep . LVII ,
libus providendum existimavit. Scripsit itaque Epi- quod prodeunte ad confitendum Cornelio , accurrerit
stolam xm ad clerum , in qua edicit, ut lapsis properanter et venerit quisquis audivit, nec singuli
libellos martyrum habentibus , si periculose agro- milites, sed tota simul castra ad pugnam prodierint,
erint, apud presbyterum quemcumque præsentem , omnisque Ecclesia Romana confessa sit , ac lapsi
vei si presbyler repertus non fuerit , et urgere plurimi gloriosa confessione restituli.
exitus cæperit , apud diaconum quoque exomologe- XII. - DE EPISTOLA XV S. CYPRIANI ET PLURIBUS ALIIS
sin delicti sui facere liceat, modo tamen martyrum PAULO POST NOVO TUMULTU EXORTO SCRIPTIS .
prærogativa apud Deum adjuvari possint. Cæteris ,
qui non acceperant libellos , scd miles et humiles Tot rebus ad Ecclesix pacificationem fortiter pru
lenliam agebant, futurum promittit ut illis quo- denterque gestis , scripsit Cyprianus Epist. xv ad
que
ul
divino remedio consulatur. Similiter præscribit Clerum Romanum , purgandi sui causa ; nec aplius
llentibus divinam gratiam implorantibus mi. quidquam esse judicavit ad iniquas suspiciones re
dians Domini non denegclur. Simili decrelo
co pellendas , quam ut Romam milleret quinque de
uluit inin bac
lapsissconsuluit ba persecutione Dionysius Ale - lapsis litteras cum octo aliis pariter in secessu scri
Mandrinis, Iose enim testatur in Epistola ad Fabium plis, ex quibus duas tantum superesse observavimus,
Antiochen
och enum se praecepisse a ut morituris , si pelc- nempe quintam ad clerum etnonam ad confessores,
et maxime si antea suppliciter postulassent, Mirifice autem elucet Cypriani charitas ct animimo.
mdulgeretur, quo bonæ spei pleni ex hac vila deratio in ad Romanos Epistola xy' : nulla enim
Dionyrent
sTus i»nt(Euseb.
ius inter lib . vi, cap. 44 ). Discrimen ponit inest animi offensi significatio , nullæ querelæ ; scil
er eoeoss qui
culo ppetebant,
etebant , er pænitentiam urgente peri- cur secesserit, quid egeritin secessu,breviter exponit;
et eos qui ante morbum petierant. et pro summo suo unitatis studio declarat se in iis
Zuivis autem in hoc delectu habendo non tam quæ lapsis pænitentibus concessit , slandum putasse
videalur accuratus esse quam Cyprianus, qui no- et cum Romani Cleri sententia , ne aclus noster ,
mi tilur re quirit ut
natimin requirit ut qui libellos a martyribus acce- inquit, « quiadunatus esse el consentire circa omnia
ot
perant, eorum auxilio cl prærogaliva apud Dominum debet, , in aliquo discreparet.
Wari possint, camdem tamen utriusque senten Quinque litteræc quas Cyprianus inler motus a la
sath esse crediderim ; nec dubito quin Dionysius psis excitatos scripserat , non solum Romanis , sed
m non concessisset, si qui pænitentiam audac - eliam ad plurimos episcopos missæ fuerunt ; jamquc
S . CYPRIANI. IV .
 107 VITA SINCTI CYPRIANI. 108
illi rescripscrant Cypriano « sc quoque in eodem sila causa apud episcopum . ,Misit ctiam Cyprianus
consilio secundum catholicam fidem stare , , cum ad clerum suum Epistolam Caldonii , et quam ipse
Cyprianus Caldonio episcopo respondit. Consuluerat Caldonio rescripserat.
eum Caldonius de nonnullis « qui, posteaquam sa - In bis rerum angustiis peropportune supervenerunt
crificaverunt, iterato lenti , extorres sunt facti ; , littera Cleri Romani, tum etiam confessorum , non
inter quos erat mulicr nomine Bona, quæ cum tracta illæ quidem ad Cyprianum (nondum cnim accurate
essel a marilo ad sacrificandum , vel potius non ipsa de illius rebus cognoverant ), scd prima ad chrum
sacrilicasset , sed qui manus reluciantis lencbant ; Carthaginensem , alterac ad Carthaginenses confessores.
quibus ipsa diccbat : « Non feci, vos ſocistis , o ipsa Scripta fueruntantequam Epistola xv Cypriani Ro
cliam facia cst extorris . llis pacem petentibus, mam ſuissel perlata . Neutra ad nos peryenil , sed es
quamvis non dubitarel Caldonius quin prius delic - Cypriani Epistola xxm , discimus in illis « Evangelii
lum abluissent, nihil tamen statuero voluit nisi Cy, plenum vigorem et disciplinam robustam legis Domi
priani accederet auctoritas. Laudat Cyprianus illius nice » viguisse , ac laboranti Cypriano et contra in .
prudentiam , ac respondet ejusmodi homines, « cum vidiæ impetuin lotis fidei viribus resistenti plurimum
abluerint omne delictum , el maculam pristinam , as- prisilii altulisse. Easdem lilleras commemorat Cle
sistente sibi Domino, potiore virtute deleverint, ja - rus Romanus in Ep. xxxi , dum ait sc in superio
cere ulira sub diabolo quasi prostralos non debere. 1 ribu, lilleris sententiam suam , dilucida cx positionc ,
Miltit Caldonio « librum com epistolis numero quin - protulisse adversus Libellaticos , necnon eliam contra
que. , Hunclibrum Fellus interpretatur ipsum lasci- cos qui sacrificaverant lidem suam consensumquc
culum quinque lillerarum ; Rigallius et Baluzius monstrasse. Si juri suo ci honori debito allentus
intelligunt librum de Lapsis ; sed is nondum erat fuisset Cyprianus, læsissent cum ejusmodi liuerie ad
compositus. Epistola Caldonii et responsio Cypriani clerum et confessores eo prætermisso scriptac. Sed
decimum nonum et vigesimum locum tenent in or- quidquid Ecclesiic proderat, gralum ei non potui: non
dine Pamelii. accidere ; ac slalim , ut in maximo beneficio , gratias
Sanare debuerant exulceralas mentes litteræ Cy- egil Clero Romano el confessoribus. Ac clcrum qui.
priani, in quibus justam severitatem lenilas lempe- dem certiorem facit per Ep. XXII, lum de prislinis
rabat ; sed Lucianus , incitantibus nefariis presby. Luciani fictis , tum de novissimis moribus ab eo
teris , novum facinus edidit. Scripsit Cypriano excitatis. Confessoribus autem per Ep. xxv gralu
omnium confessorum nomine s universis eos pacem latur tum ob conſessionis gloriam , tum cliam ob exi
dedisse , et hanc formam per Cyprianum aliis epi- mium disciplinæ defendende studium . Næ liller:
scopis innolescere velle . » Quod autem addebat, 1 de xXin et xxv per Salurum et Oplalum perlaix fue
quibus ratio constiterit quid post commissum ege- runt, quorum primum Cyprianus lectorcm , altcrum
rint, , id ad invidiam Cypriano conllandam specia . bypodiaconum ficeratad hoc munus lillerarum per
bat, ut ipse observat Epist. XXII. Videtur etiam ferendarum . Cum cnim oporteret illum per clericos
liberior quxdam admonitio contineri his verbis : scribere, sciret autem plurimos ex suis absentes esse,
« Optamus te cum sancris martyribus pacem habere . ) paucos vero qui erantCarthagine, vix ad ministerium
Ex hac Luciani Epistola , quæ est xv apud Pame. quotidiani operis sufficere , necesse habuit novos ali
lium , ortæ seditiones, et in provincia Cypriani e per quos constituere qui millerentur. Sex alias litteras
aliquot civitates in prxpositos impelus per mulliti- per eosdem clericos misit ad Clerum Romanum ,
dinem factus, et pacem confeslim sibi representari nempe Epistolas XVII, XVIII, XIX el xx, de quibus
cocgerunt , territis et subactis præposilis , infirmio , jam locuti sumus, ac prælerea lilleras Celerini ad
ribus. In ipsa ecclesia Carthaginensi quidam tiirbu - Lucianum , et Luciani responsionem , apud Pamel.
lenti per hanc epistolam , veluti quibusdam facibus XX1 CL XXII, de quibus pauca dicemus.
accensi, plus exarsere (Ep. xxii). Scripsit ea de re
Cyprianus ad clerum suum Epistolam xvil , in qua XIII. - DE EPISTOLA CELERINI AD LUCIANUM ET RES
docet standum esse prioribus litteris suis ; et quia PONSO LUCIANI.
dixerant confessores , « de quibus ratio apud te con - CelerinusCardaginensis , cum Romæ versarclur,
slilerit quid post commissum egerint, , inde conclu . ibiquc in carcerem pro Chrisio conjectus eximia con
dit voluisse confessores ut lapsorum causa examina- slantia exempla edidisset, plurimum doloris trasit
rentur, ac perinique licere qui tempus ad cam rem ex lapsu duarum mulierum , Numeri;e el Candid.c ,
exspectare nolubant. Revera confessores , elsi rem quæ sacrificaverant. llarum una , nempc , ut verisi.
ulira legem el modum perducebant, quia tamen Cy- mile esi, Numeria , ipsius soror erat, sequc ait pro
prianus excommunicationem minalus fuerat si quis illius factis in hic dic lietilia Pischie , llentcın dic ac
se inconsullo lapsis communionem daret , non ausinocle in cilicio ci cinere lacrymabundum dics cic
sunt petere ut ante Ecclesiæ pacem , aile Cypriani gissc ci exigere usque in hodiernum . Aliam printcrca
judicium pax daretur. llinc Lucianus in Epistola ad mulierem commemorat, Elecusam nomine , qur, non
Celermum petil ut plures Romanæ Ecclesie lapsi, qui sacrilicaverat, scd tamen ascenderat usque ad Tria
ipsi fuerant commendati , ita paccm babcant, & cum Fala , el inde descenderat; dona cnim numeraverat
Dominus cæperit ipsi Ecclesiæ pacem dare , et expo - nc sacrificaret, Harum ejam causa audila , prxcepe
109 VITA SANCTI CYPRIANI. 110
runt cas propositi lantisper sic esse doncc episcopus haginensi Saturnino intelligi non potest. Nam , cum
constitualur. , Rogat ergo Lucianum Celerinus ut hæc scriberei Celerinus in die latilix Paschæ , non
cæteris confessoribus referat el ab eis pelai ( ut qui dum Carthaginc inflicta ſucrant tormenta , vel saliem
prior coronatus fuerit, istis sororibus tale pcccalum nondum hujus rei fama, nedum ipse Saturninus post
remittant. , Atque id pelit non suo tantum nomine , tormenta in carcerem reductus Romam pervenire po
scd etiam sexaginia quinque confessorum , ad quos llerat. Hinc Celerinus ignorabal an Carthaginensium
CarthagineRomam venicntes istæ mulieres « in por confessorum aliqui jam passi aut coronati fuissent.
lum descenderunt ct in urbem levaverunt, eisille Deinde vero inter molestias Cypriano exhibitas a
ministraverunt ct in omnibus foverunt. , Sperabat Luciano, supervenerunt lilleræ confessorum Roma
Celerinus « secundum carum poenitentiam cl opera , norum Salurnino et Aurelio inscriptie : Lucianus co
que penes confessores fecerant, « Christum eis , dem tempore , id est paulo post epistolam decimain
martyribus petentibus , indulturum . , Liquet hanc quintam Cypriani, et concessam licenter lapsis uni
epistolam diebus paschalibus scripiam esse , ex his versis pacem , respondet Celerino el Saturninum salu
verbis quæ Baluzius ex antiquis codicibus eruit , lal.Necesse est ergo duos Saturninos distinguere . Ac
a lo hac die lætitiæ Paschæ . , Existimanı erudili viri Carthaginensem quidem jam coronatum fuisse credi
Celerinum scripsisse aliis etiam confessoribus ; sed derim , cum litteræ confessorum Romanorum ipsi et
videtur probabilius voluisse eum ut hanc epistolam Aurelio inscriple venerunt. Quod enim ait Cyprianus
Lucianus aliis confessoribus legeret, ac sibi conimus eum post tormenta adhuc in carcere constitutum
nem esse cum illis existimarel. Non enim aliud desi- nullos libellos dedisse, videlur indicare cum non ali
gnant hæc Celerini verba : ( Nam hoc scire debes ler e carcere, quam martyrio solutum fuisse. Similiier
me ct dominis meis fratribus tuis scripsisse lilloras , ail i laulo , cujus excessum commemorat, adhuc in
quas pelo pro illis sic legere digneris . ) carcere posilo , Lucianum nomine illius libellos manu
Necesse non eral Lucianum precibus fatigare , qui sua scriptos dedisse. » Cerle nondum soluli erant
nullum in hoc genere modum tenebat. Itaque sic rc- confessores c carcere cum scribere! Cyprianus hanc
spondet Celerino, utlapsis mulieribus nihil cximium Epistolam XXI. Corrupluni in epistola Celerini insi
concedere videatur , sed profuso in universos lapsos gnem locum conabor emendare. Sic legitur in editis ;
beneficio eas comprehendere. Narrat enim universos Pelo tamen , charissime, a Domino , ut, si anle cruoro
confessores « ex coinpacio universis pacem , dimi- illo sanclo laveris, si prius passus fueris pro nomine
sisse , ac Paulum martyrem , dum adhuc in corpore Domini nostri Jesu Christi , quam lillerä mer le in
essel, sibi dixissc: « Luciane, coram Christo tibi dico, hoc mundo apprehendant, vel nunc si apprehende
ut siquis post arcessitionem meam abs te pacem pe- rint,mihi ad hæc rescribas. » Desudarunt cditores in
lierit, da in nominemeo , , llinc pacem non iis tan - liis verbis , nec quidquam explicare potuerunt. At in
tum mulieribus concedit quas Celerinus commen - codice ms. olim Baluzii, nunc bibliothecæ Regiæ , sic
daveral, e sed et quas scias , inquit , ad animum no legitur : « Peto tamen , clarissime, a Domino, ut ante
strum pervenire , , id est, quarum cura aliqua cruore illo sancto laveris pro nomine Domini nostri
langimur. Similimitur loquendi ratione ' Trajanus in Jesu Christi, quam te litteræ meæ in hoc mundo ap
Epist. xxvIII , ad Plinium : ( Pertinet ad animum prehendant ; vel nunc si apprehenderint, mihi ad hæc
meum , inquit,quali itinere in provinciam pervenias. ) rescribas. » Prieclara sanc et digna martyre senten
Sieviebat autem nunc . ut cum maxime, persecutio . lia !Confirmathanc lectionem codex Gratianopolitanus.
Narrat enim Lucianus se cum aliis confessoribus ab qui habet : « Peto lamen , charissime, a Domino, ut a
octo diebus iterato reclusum esse, ac sperare marly- me cruore illo, cic. 1
rum qui jam coronati fuerant, socium brevi cum XIV . - SCRIBIT S. CYPRIANUS AD CLERUM DE ORDINATIONE
aliis fulurum . Hæc epistola in Annalibus Cyprianicis SATURIET OPTATI.- VARIÆ LAPSORUM AD SANCTUM CY
scriptá dicitur <mensemaio jam affecto , » sed prorsus PRIANUM LITTERÆ . — CLERUS REMOVET A COMMUNIONE
mendose . Nam in ea Lucianus diserte declarat uni SUAGAIUM DIDDENSEM . - QUO TEMPORE LITTERÆ XXIII
versos confessores universis lapsis pacem dedisse , ET XXIX SCRIPTÆ ? - DECLERIROMANI ET CONFESSORUM
quod tamen facinus non lentarunt, nisi post scriptum LITTERIS.
Cypriani Epist. xv, ad Romanos , ut ipse Cyprianus .
lcstatur in Epist. xxII. Postquam Saturum et Oplatum clericos constituit
In his Celerini et Luciani litteris commemoratur Cyprianus, cosque Romam cum litteris misil , scribit
Salurninus confessor, quem nonnulli eumdem esse ad clerum suum F .pistolain XXIV , in qua rationem
volunt Saturnino Carthaginensi, quem Cyprianus lc- reddit cur novos clericos, inconsulto clero, creasset ;
satur Epist. XXII , post tormenta adhuc in carcere quamquam nc id quidem , inconsullo clero , laclum
postcum nullos libellos dedisse, cuique una cum Au- esse demonstrat; siquidem illos « jamıpridem , inquit,
cho inscripla eralepistola Romanorum confessorum . communi consilio clero proximos feceramus, quando
Al prolecto duo distinguendi sunt Saturnini . Roma. aut Saturo dic Pascha semel atque ilerum lectio
is et Carthaginensis . Nam Saturninus cujus nomine nem dedimus, aut modo cum presbyteris doctori
wum Celerinus salutat, jam ibi in « pæna ungu- bus lectores diligenter probaremus , Oplatum inter
lørliter confessus , fuerat; id autem de Car- lectores doctorem audicntium constituimus , exami
111 VITA SANCTICYPRUSNI. 112
mantes an congruerent illis omnia quae esse debent millit et lapsorum epistolam ci responsum suum , et
in his qui ad clerum parabantur. , Sequentibus si quas postea ad clerum rescripseral.
culis non clero solum proximi, sed ctiam addicti Sic autem inter se next sunt tres ill.e littere ,
crant ct adscripti qui 'semel et iterum legerant. llinc nempe xv , XXI, XIX , quas Romama misit Cy.
Angustinus Epist. Lsdi, conscientiam Severi implo - prianus, ul penc continenter scriplic videantur. Non
rat « utrum homo quiin ecclesia mer , inquit , di- dubium est quin Epistola xxm , per Salurum e
spensationi credila jam legere cæpcral, ct non sc- Oplatum missa sil, antequam Clerus Romanus re
mel, sed itcrum et terlio , non fuissc lector possit spondissel Epistolic xv ; siquidem uligue Clerus Ro
aut debcat judicari. , Decretum in concilio Milevi- manus eodem exemplo respondit. Quinctim postre
tano an. 402, ut quicumque in ecclesia vel semel le - ma , que per Fortunatum missa est, antc scripla
gerit, ab alia ecclesia non lenealur. videtur quam Cyprianus lillcras Romanorum accc
Fatelur se nescire Tillemontius quas litteras desi- pissei. Nam procul dubio pro summa sua humanillo
grici Cyprianus inilio hujus Epistola xxiv, ubi sic gratias illis egisset quod sibi in molestissimis rebus
loquilur : « Ne quid conscientiam vestram lateret, tanto solatio exstitissent. Deindevero , quemadmodum
fratres charissimi, quid mihi scriplum sit quidque Cyprianus per Saiurum et Oplalum scribens dicebat:
cgo rescripserim , utriusque epistolic vobis excin Post factas ad vos literas..... aliud accessit , quod
plum misi , el credo vobis id quod rescripsi non nec ipsum latere vos debuil; » sic etiam in epistola
displicere. » Sed , cum Cyprianus in Epistola XXI, per Fortunalum missa dixit : « Postcaquam ad vos
qur paulo post hanc vigesimam quartam scripla cst, lilleras leci , quas misi per Salurum lectorem et
lcstelur nuper sibi scripsisse quosdam « de lapsis hu - Oplatum hypodiaconum , fra !res nostri de quorum
miles el miles, el (rementes etmeluentes Deum , et dam prospecta •lemcrilale , qui pænitentiam agere
qui in Ecclesia semper gloriose et grandiler operati et Deo satisfaccre delreclanl, lilleras ad mc fecc
sunl; » seque illis gratulatum essc ac Dominum runt, » Quamobrem , cum sese proxime consecuilc
dignatum esse ( ostendere quid ejusmodi ct lales servi sint ejusmodi literæ , immerilo postremas rejicit
de ejus benignilale mereantur ; , libenter credide- Pearsonius in mcnsem octobrem ; neque enim lam
rim hanc la psorum epistolam et Cypriani responsio . scro collocandæ sunt, utqux anie acceptum epistolic
nem simul ad clerum Carthaginem missas esse cum Julio ineunte scripta responsum missie fuerint. Atque
Epistola xxiv . Non eadem exstitit in omnibus lapsis ipsa etiam Cleri Romani responsio nimis sero collo .
animi nioderatio . Quidam enim ad Cyprianum scri- cari videtur mense septembri. Multa cnim concurrc .
pscrunt « pacem non dandam sibi postulantes , sed bant cur cilo Romani responderent : perturbatio
quasi jam dalam sibi vindicanles (Epist. XXIX) , ) ecclesiæ Carthaginensis celcrcm medicinam poslula
ci, quod Cypriani indignationem maximc commovit , bat ; detrahenda crat Cypriano molestia , quam illi
sic scribebant ut a Ecclesix nomine litteras facerent.) Romanorum silentium et iniqux suspiciones allule .
Scripsit ad cos Cyprianus Epistolam xxvII , ul eo - runt. Probabilius ergo est ipso mense augusto venisse
rum temeritatem reprimeret. præclarissimas illas Cleri Romani et confessorum
Circa idem tempus certiorem illum fecit clerus lillcras, que sunt apud Pam . XXXI el XXIV , ac tum
Carthaginensis se ex consilio episcoporum qui ade Epistolae xv, quam Cyprianus purgandi sui causa
rant, cum Gaio Diddensi , ejusque diacono communi. scripserat, liim etiam illi quam postea per Salurum
candum non censuisse , quia communicaverant cum el Optatum misit, eximiam responsionem continent.
lapsis corumquc oblationes oblulerant, ct ab episco . Novatianus , lit perspicitur ex Epist. LI Cypriani
pis semel alque itcrum monili perstilerant. Laudat (p . 67 ), scripsit banc epistolam xxvi, quacum Cleris
Cyprianus cleri sui constantiam , jubel ul epistolam Romanus simul ad Cyprianum misit litteras Ecclesic
quam ad eos scribebal ( cst autem vigesima octava ) Romanic nominc in Siciliam scriplas
cpiscopis legant, ac si quis de presbyteris aut diaco . Tantum solatii ex bis Cleri Romani el conſessorum
nibus suis , vel etiam de peregrinis communicare cum litteris percepit Cyprianus, easque omnibus adeo uli.
lapsis audeat, a communionc sua arcealur. Cum au - les fore judicavit , ut Saluro , qui cas videlur Roma
tem consolius etiam a clero fuisset de Philomeno ct retulisse , mandaverit ut singulis desiderantibus dc
Fortunalo lypodiaconis el Favorino acolytho , qui, scribendi poleslalem facerel . Mas eliam ad clerum
cum mcdio tempore discessissent, nuper redierani, suum misit cum iis quas Romam ipse scripserat,
lempus hujus rei dijudicandic nondum esse existima, simul præcipiens ( per Epistolam xxx11) ut el sua
vit , eo quod mulli adhuc de clero abessent, ac singu - scripta el illorum rescripla fratribus innotescanl ;
loruin tractanda essel et limanda penitus ratio non sed et, si qui de peregrinis episcopi vel presbyteri
lantum cum collegis, scd et cum plcbe ipsa universa . vel diacones prxscntes ſuerint vel supervenerint,
Ilaque staluit ut ( interim sc a divisione mensurna hicc omnia audiant , et si excinpla epistolarum Iran .
tanlum contineant , non quasi a ministerio eccle - scribere et ad suos perferre voluerint, facultatem
siastico privati esse videantur, sed ul integris omni- transcriptionis accipiant. Discimus ex Epistola in
bus ad nostrum , inquit, presentiam differantur. , Cypriani bias Cleri Romani lilteras per lolum mundum
Tum Cyprianus bis de rebus Romam scribit Episto - nissas fuisse, et in notitiam ecclesiis omnibus et mal
Jam sxix, per Fortunatum hypodiaconum , simulque versis ſratribus perlalas fuisse. Hinc declarat in Ep. sl ,
 113 VITA SANCTI CYPRIANI. 114
quc scripta est initio an . 251, semel placuisse res non tenent disciplinam , non videtur res mense
e tam nobis , inquil , quam confessoribus el clericis aprili aut maio gestas in memoriam revocare , sed
urbicis , item universis episcopis vel in nostra pro . præsentem rerum stalum describere , idque ex ejus
vincia vel trans mare constitutis , ut nibil innovelur verbis satis perspicitur: « Quas autem plagas, inquil,
circa la psorum causain , liisi omnes in unuio con - quæ vulnera non meremur, quando nec confessores,
venerimus , etc. , Non multo post Clerus Romanus qui exemplo cæleris ad bonos mores esse debuerant,
in camdem sententiam respondit lilleris Cypriani, teneantdisciplinam ? Itaque, dum quosdam insolenter
quæ scriptir; quidem , ut jam diximus, antequam Sa extollit confessionis suæ timida et inverecunda jacla
lurus rediisset , sed tamen postquam ille Roma pro tio , tormenta venerunt. Hac patimur delicto el me
feclus fueral, in hanc urbem a Fortunato subdiacono rito nostro . , Videtur ad hoc tempus referendum
perlate , necessitatem Clero Romano allulerunt ile- quod narral Cyprianus in Epist. xl, de quinque pri .
rum scribendi. IIæc Epistola apud Pam . est xxx. moribus Carthaginis, « qui edicto nuper magistra:i.
Sub finem epistoli gratias agunt Cypriano quod suo bus fuerant copulati, ul lidem ( Christianorum ) sui
more de iis quæ ad Privalum Lambesitanum spectant bruerent. , Non enim hic visionem refert, ut nonnul
nuntiaverit. Declaranteliam ante illius lilleras fraudem li existimarunt, sed rem omnibus cognitam el les .
callidi hominis lalere non potuisse. « Nam , cum ante - tatam ; nec difficile creditu est quinque urbis primo
hac, inquiunt , quidam ex ipsius nequitiic cohorle res magistralui in cdicto aliquo adversus Christianos
venisset vexillarius Privati Fulurus el fraudulenter and promulgando aut exsequendo adjuncios fuisse ,
Tilteras a nobis elicere curarel , nec quid esset la - Quod autem addit Cyprianus, « Eadem nunc ratio ,
tuit , ncc liiteras quas volebat accepit. , Scripseral e:idem rursus eversio per quinque presbyteros Feli
ergo Cyprianus aliquam de hoc Privalo epistolam , de cissimo copulatos ad ruinam salutis inducitur , o id
quo nihil prorsus exstat in tribus litteris quas com - proſccio non facinus presbyterorum visione aliqua
memoravimus ; sedbec epistola cum multis aliis in prasignificatum fuisse indical, sed potius idem Ec
tercidit. Non dubium est quin hæ Romanorum epistolic clesiæ ab illis periculum creari, quod ci antea a ma·
magno usui Cypriano fuerint in his rerum difficulta - gistratibus et quinque urbis primoribus exstitcrat,
libus ; atqne hire foric causa exstitit cur in epistolis Violentam fuissse persecutionis conclusionem illud
quas relirio hujus anni icmpore scriplas recenscbi-
UU
eliam argumento est, quod, cum clerus Carthaginen
us, lion iiuen cuirarum aculci Cyprianum pungere sis integer hactenus ct purus inter Lanta malorum
cantar, compressis videlicet ad tempus seditiosis contagia fuisset, nonnullorum ruinas Cyprianus in
caria consilia lacile intendentibus, quæ anno sc - lilleris hoc anno exeunie scriptis , nempe vi et
quenti ineunte perficere conati sunt. XXXV, deplorel. Eos autem qui lapsi sunt ex pres-
XV . - PE RSECUTIO RECRU byterio fuisse, non ex inferiorum clericorum numero
PRIANOPERSECUTIO
REVELATUR.RECRU'Descit : PAX FUTURA S. CY
inde conjici potest, quod Cyprianus presbyteruni Nu
* REVELATUR. -— RES INTERIM AB EO GESTE ET
ScᏒᎢ.
" TÆ AXNO 250 EXEUNTE RECENSENTUR .
midicum , quem Carthaginensium presbyterorum nu
mero adscripsil,mirabiliter servalum ſuisse dic:it in
ca mensem octobrem scriplain conjicio Episto . Epist . xxxv, ut « eum clero (Carthaginensi) Domi
lam xxxynyn ,. in qua Cyprianus presbyteros ct diaco . nus adjungeret el desolatam per lapsum quorumdam
nos idem
am ain
admonei quod jam saepe illos admonuerat , presbyterorum copiam gloriosis sacerdotibus adorna
ut confesso
essoribus in carcere constitutis omnis diligen - ret., Alidem non dicitde Aurelio el Celerino glorio
annolentDealur, Laudetaldies
ur . Laudal dil
quibus in carcere exccdunt, sis confessoribus, quos circa idem tempus lectores
igen
lur.
co nf essoribus om
cum in confessorib
diligentiam Tertulli presbyteri ordinavit. Presbyter ille Numidicus hortalu suu copio -
us omni humanitatis oflicio juvan- sum martyrum numerum lapidibus et flammis ne.
di , tum in diebus quibus in care
s in diebus quibus in carcere transcunt , sibi calum ante se miseral, uxorcm lateri suo adhæren
significandi s . Hanc epistolam , nili
maxinohuis ulioniepistolam
pers.ccHanc , miinus commode in tem concremalam simul cum cæteris luctus aspexeral.
s ar
persecutionis ardore
collocatam . referre malui a a Tillemontio et aliis Ipse semiustulatus et lapidibus obruliis et pro mor
gescente lampers , referre
ecutione malui ad illud tempus quo , refri - 1110 derelictus, a lilia sollicile inquirente inventus , et
, etc
e persecutione,
cere uam inter rmeneltaconfessoribusmagis in car
q to extractus el refocillatus , remanseral invilus. Nunc
prianusam se inter macrtormenta
ificia ,,morientibus,
Domino protsperabal Cy-
egen , cum Cyprianus ad episcopalum promovere slalueral cum
Se ce cito
le br sacrificia Domino protegente Carthaginem rediissct ; sed interim admonitus et in
al
Seo rispuioa pon mulurum .
cler struclusdignatione divina , eum presbyterorum Cartha
in vsisionae non llis 01)post videtur Epistola viii , cum
divinimulto sinensium numero adscripsit, ac hujus läclitiæ nulla
illi ecureus divinius
sit, quia oblaia
p Cyprianus audiissel : « Dic lium ad presbyteros et diaconos et plebem prescrip
rim m o rus sit, quia
s u pax
rula est persunt adhuc est. Scd quod inte
ventura sit (Epist . XXXV) .
la est, supersunt adhuc aliqui qui probelle Circa idemi lempus duo eximii confessores a Cy
118 . ad Peersecutio
rseCcutio adhuc gregem po
vipi die yprianuadhuc s , el gregem populabatur, ut sla - priano et episcopis qui aderant ordinati sunt lecto
dum aspe' ri Cyprianus,
or isset el com interdum milior , inter -
fu res, Aurelius etCelerinus, prior quidem Aurelius, ac
observ perior T i fuisset , videlur
violentesub ipsum linem , ut paucis post diebus Celerinus, quem Cyprianus Aura
al llemontius , violenter r rrecruduisse.
ec
lio adjungere voluerat, sed is honorem constanter
enim uil CTillemontius,
unrianis tormenta veniss
" Cyprianus tormenta venissee dum co Quod.
dum conlesso recusavil, ac tandem visione noctu oblata coactus est
115 VITA SANCTI CYPRIANI. 116
cedere. De his ordinationibus Cyprianus presbyteros rumpendae pacis , qui consulere omnibus debebat;
el diaconos ac plebem universam certiores facit per interim scribit ad presbyteros et diaconos suos Epi:
Epist. xxxm ct xxxiv . llæc autem contigere inter stolam xxxvi, in qua ait se ad eos renturum quando
prima pacis affulgentis gaudia , ut patet ex hisCypria - scripserint, «rebus compositis, ipsum venire debere,
ni verbis de Aurelio , in Ep. XXXUI: « Dominico le- aut si ante dignalus fuerit Dominus ostendere. ,
gil interim nobis , id est , auspicatus est pacem dumi Deindc bortalur ut ( viduarum el infirmorum et om
dedicat lectionem . , Erat Aurelius illustris adoles - nium pauperum curam diligenter » habeant , , sed
cens, in annis adhuc novellus, scd in virtulis ac fidcict peregrinis , si qui indigentes fuerint, sumplus ;
laude proveclus : bis confessus fuerat, el coram ma- suggeranı « de quantitate mea propria , inquit , quant
gistratibus, qui eum exsilio damnorunt, el coram pro- apud Rogatianum compresbyterum nostrum dimisi ;
consule , cujus jussir acerrime crucialus est. Dubitat quæ quantitas ne forte jam universa erogala sit, misi .
Cyprianus utrum in eo plus prædicet gloriam vulnc- eidem per Naricum acolythum aliam portionem , ut
rum , an verecundiam morum of eximiam humilita - largius et promplius circa laborantes fiat opera•
tem . Celerinus quoque gravissimos crucialus pertule- tio . , Observat Tillemontius videri ex his verbis
rat, ac ipsum Decium , cujus sub oculis torquebalur , Cyprianum , cum Carthagine discederet, pecuniæ sum
virtutem suam laudare et admirari coegeral. Donies- mam apud Rogatianum reliquisse . In quo quidem
rica illum exempla hortabantur; nam avia ejus Cele - plurimis se difficultatibus implicari fatetur. Nam pri
rina, patruus et avunculus Laurentinus ct Egnalius mo Rogatianus ante secessum Cyprianiconlessus est,
martyrii coronam reportaverant. Egregium illud par sic enim existimatvir erudiluis. Deinde vero, etiamsi
adolescentium Cyprianus non altius cvexit, quam ad prius discessissel Cyprianus, cum Rogatianus tamdiu
lectoris munus , sed presbyterii honorem jam lum in carcere jacuerit, non videtur pecuniæ summa in
illis designavit, ( ut ct sportalis iisdem cum presbyte- luto apud eum fuisse. Denique , cum hæc Epistola
ris , honorarentur, « et divisiones mensurnas • XXXVI, anno 250 exeunte aut 251 ineunte scripta
qualis quantitatibus » partirentur. sit, cur dubitat Cyprianus an pecunia quam tanto
Celerinus Roma in Africam adveniens, cuni se ad anle dederat, universa erogata fuerit ? His incommo
Cyprianum contulisset, demonstravit ei quanti illum dis permotus Tillemontius,pro his verbis, « apud Ro
facerent, quantumque diligercnt Romani confessores. galianum dimisi , , legendum conjicit , « ad Roga
hanc causani habuit Cyprianus scribendi ad illos lianum misi : ) sed necesse non videtur immutare
Epistolc xři, in qua quidem sic describit quatuor anni contextum ; neque enim hæc verba necessario de
tempestales, quas in carcerc confessores traduxcrant, monstrant Cyprianum Carthagine discedentem Roga
ut non dubium sit quin hæc epistola hoc anno 250 tiano pecuniam commisissc , sed significare possunt
exaclo aut sallein eseinte scripta sit. Postquam mo- S.Martyrem , cum ad eum in secessu latentem pro
rula quam prædixeral Cyprianus, effluxil, iniliun pria ipsius quantitas milli soleret, noliissc lil liiec
aliquod pacis degustavil ecclesia Carthaginensis, ac pecuniæ summa de more ad se perſerretur , eamquc
confessiiresc carcere soluti suni. Ilorum maxima pars apud Rogatianum reliquissc. Porro, cum purum tem
confessionis gloriam optimis moribus tuebatur; sed poris effluxisset ex quo Rogalianus ac cxleri conli's .
nonnulli landat laudi dcdccores fuerunt, quibus Cy- sores e carcere exierant,non immerito dubitabat ( ja
prianus ebrietatem et lasciviam , arrogantiam , conter prianus an universa hiec pecunia essei erogati.
lioneinctpromiscua cuiti mulicribus cubilia exprobrat Præter Rogatianum , duos episcopos Cauldonium et
in Epistola vii.Idem etiam langit in Epistola vi, quam Herculanum ac presbyterum Numidicum pro sc vica
circa idem lempus, cum adinuc invilus in secessu le - rios miscrat Cyprianus, ut expungerent i ricce: sita
neretur, id presbyteros et diaconos scriisil, ul eis les fratrui sumptibus , si qui etiam vellent suas 3r•
pauperui clmaxime confessorum curam commenda . les exercere , auditamento quantum salis csset , lice
rci. Quamvis enim confessores dimissi fuissent, non sideria corum juvarent ; simul etiam el xales co
dum tamen plena el firma pax illuxcral. Quainobrein rum et conditiones et merita , discernerent, al
Cyprianus, etsi Carthaginem mente el animo fereba- omnes oprimc nosset Cyprianus, i el dignos quosque
lur ; lum ut suos reviserel, lum ut res ccclesiic com - et humiles el miles ad ecclesiasticc administralio .
poneret, lamen obsequi coactus est sapicnti presly- nis officia , promoverel. Sed , cum episcopi illi el
teri Tertulli consilio , qui auctor ei lucrat nie in cum presbyteri mandata Cypriani facesserent, superschil
locuni ubi toties postulatus ſucrat, lam cito prodiret. Felicissinius, vir projecta temerilale el summa auda
Nondum extorres redeundi licentiam impetraverant, cia, ac intercessil « ne quis possit expungi, ncvc ca
cl cum nonnullos tranquillior rerum slatesinvitassctquc i desideraverat Cyprianus , « possent diligenti
ul injussi redirent, vchementer eos rcpreliendil Cy examinatione discerni ; comminalus eliam fratribus
priannis in eadem epistola vil. Quinetiam paulo :ule qui primi expungi accesserant, polentalu improlo
fostum Paschir adhuc orabat & pacem plenissimann et lcrrore violento , quod secum in morte non
prius matri, tum filiis ejus. » ( Ep . 11.) communicarent. , Postea proripuit se e cun pli
XVI. -- VICARIOS PRO SE MITTIT CYPRIANUS. -- - MIN.E rinis ducem se factionis et seditionis principem IC
FÉLICISSIMI. merario furore contestans. » Certior factus his de
Vuni Cyprianus in secessu moralur , neauctor esset rebus Cyprianus a Caldonio el Herculano episcopus
117 VITA SANCTI CYPRIANI. 118
et Rogatiano ac Numidico presbyteris,scrip :il ad cos elsi fas erat illius incendii, suam tamen nequitiam
Epistolam trigesimam octavam , in qua Felicissimum inilio schismatis obscure ferebat, nec sese cum Feli
excommunicat , lum obnefarium schisma, tum quod cissimo palam et aperle conjungebat. Quod si id au .
( ad fraudes ejus et rapinas, quas, inquit , dilucida sus ſuissct , eamdem subiisset cxcommunicationen
veritate cognovimus ; adulterii etiam crimen ac ac alii Felicissimi sectatores. Nec citius anno 251
cedit , quod fralres nostri, grares viri , deprehen incunte ,nec serius collocaripotesthoc schisma.Nun ,
disse sc nuntiaverunt , ct probaluros sese asse . ut demonstrat Tillemontius adversus Pearsonium qui
veraverunt. , Augendo autem , qui se Felicissimo illud refert ad annum 258, nullum prorsus exslit
sociaverat , idem minatur Cyprianus si ultra cum eo schismatis vestigium in epistolis anno 250 scriptis ;
perseveraverit. Non facile explicatur quid sibivellet nec hujus rei nuntium ullum Cyprianus acceperat
Felicissimus cum e polentalu imprubo el lerrore vio - cum scriberet Epistolam xxxvi , juce schismaticis
lento , minarelur secum in morte non communica erumpendi occasionem dedit. Neque ctiam serius als
luros qui Cypriano obtemperassení. Pro eo quod Ecclesia defecit Felicissimus; nam quinque presby
Baluzius posuil « in morle , , velerum codicum aucio teri, qui circa Pascha sese nudarunt, jain illius parles
rilate nixus, habent aliæ editiones e in monie , , sed aliquamdiu occulte foverant.
sive legalur e in monte , , sive e in morte , han intentata Statuerat Cyprianus Pascha huius anni 251 in
ab ejusmodi homine excommunicatio violentum ler ccclesia sua celebrare : pungebat enim illum « cx-i
rorem inculere poluit ? nonne tunc potius terruisset lium jam biennii , ci a vultibus atque oculis (suorum )
si minatus essel scse Catholicos coacturum ut secum lugubris separatio , dolor jugis et gemitus quieum so .
communicarent ? an hominibus episcopo suo affixis lun continua lamenlatione discruciabat , lacrym :
et Felicissimum deleslantibus grave incommodum diebus ac noclibus proflucntes, quod sacerdoti necdum
videri potuit, communione hominis nequissimi ca - complexibus (suorum ) inhxrere , contingeret (Er .
rere ? Equidem , quantum in re perobscura conjicere XI). Scd huic dolori, quem spcs maluri redilus lenic
pussum , suspicor Felicissimum non excommunica- bat, cumulus accessit quinque presbyterorum perli
tionem solum , sed etiam norlem ipsam minalum esse, dia , qui in apertum schisma, quod dudum improbis
ila ut secum in morte, quam intentabal, non commu: animis parturiebani, landem ante Pascha hujus anni
nicaluros diceret qui Cypriano obtemperassent. Cum crupcrunt, et Cyprianum minis el insidiis suis co rc
Cornelius territus ſuisse videretur ( minis parricida - degerunt ut rcdire ante Pascha non auderet, ne ipso
libus » Felicissimi, declarat Cyprianus in Ep. lv, adveniente e lumullus illic major oriretur, ct cum pa
sua nihil interesse ( aul a quo aut quando perimatur, ci et tranquillitali episcopus providerc in omnibus
unortis el sanguinis præmium de Domino receplu - debeat, ipse materiam seditioni dedisse et persccu
rus. » Quod si in Cornelium el Cyprianum parrici- tionem denuo exacerbasse videretur. 1 (Ibid .)
dales minä Felicissimiproruperunt, quis mirctur ple - Quinque illi presbyteri, cum jam antea conjuras ·
beculam ejusmodiminis ab eo exterritam fuisse ? sent contra episcopalum Cypriani , confessores 1101
Cy; riano diligenter paruerunt episcopi el presby- nullos a debila episcopo reverentia avocassent et in
teri quorum vicaria opera absens utebatur, el Feli- 'viria impegissent prorsus inhoncsla, palam e se ad
cissimuin ejusque præcipuos sectatores excommunica- lapsorum perniciem venenata sua deceptione verlc
runt, utpalet ex Epistola inler Cyprianicas XXXIX , runt, eosque a medela vulneris sui , avocarunt, ci
que tamen non tam vidctur esse epistola , quam libel- intermissis precibus et orationibus, quibus Dominus
Jus excommunicationis publice propositus. longa et continua satisfactione placandus, ad exitio
sam lemeritatem mendacio captiosæ pacis , invita
XVII. - SCHISMA FELICISSIMI ANNO 251 INEUSTE . - 20 runt. His etiam Cyprianus Felicissimi sclisma, 1!!
VATUS UNUS EX QUINQUE SCILISHATICIS PRESBYTERIS . occultis auctoribus, altribuit. Quamvis tot mala ab
- - DE EPISTOLA XL CIPRIANI. ejusmodi hominibus orla cssent, non oplabat lamchi
No: est operæ pretium refellere qux de Felicissimi Cyprianus, ut sc ultro cjicerent, sed sententiam ,
sacerdotio ninus belle opinatus est Baronius, Hunc quam illius indulgentia effugerant, de se ipsi lulerunt,
cnim laicum fuissc cum schisma conſlavit, lestis est el «de Dei providentia ), hoc nec volente ncc optante
locuples Cyprianus, qui Novalum illi diaconillim iis. Cypriano, immo et ignoscenle el tacente, pænas
dem machinationibus quibus cl Novaliano episcopa - quas meruerant rependerunt. 1 (Ibid .) Miror sane
tum , conciliasse declarat : « Ipsc est, inquit Ep. xliv, Novatum in Annalibus Cyprianicis ex numero quin
qui Felicissimum satellitem suum diaconum , nec que presbyterorum eximi, cum Cyprianus de co in
perruillcntc me, nec sciente , sua factione et ambio Ep . lix , sic loquatur : « Idem esl Novatus qui
tionc constituil .. ... Qui istic adversus ecclesiam dia . apud nos primum discordiæ el schismatis incendium
conum fecerat, illic cpiscopum constituit . , Porro seminavit, qui quosdam istic ex fratribus ab episcopo
hæc ordinatio ficri non potuit nisi post apertum segregavit, qui in ipsa persecutione ad everlendas
' schis:na ; nec ulla prorsus ratione cam Pearsonius fratrum mentes alia quadam persecutio nostris fuil.
antc schisma collocal, cum Cyprianus, ut observat Ipse est qui Felicissimuin satellitem suum diaconum ,
Tillemontius, hoc facinus non recenseat inter scc- nec permillenic mne nec scicnte , sua factione et am
Icra Felicissimi (in Ep. XXVII ). Ipse eliam Novalus, bilione constituil, elc. ) Erat etiam ex eodcm numero,
119 VITA SANCTI CYPRIANI. 120
ul leslalur Cyprianus in Epist. lv, Fortunalus, quem tales servi de ejus benignilale mereantur , ; sed
schismatici pseudoepiscopum Carthaginensem postea qui se apostatis et perfidis junxerant, aut peccatu :n
crearunt. Duo alii non improbabiliter in eumdem nu- suum furto quodam abscondere, aut cognitum pæni.
merum veniunt Donatus ct Gordius, de quibus agitur lentic legibus subducere tentabant. Paulo post re
in Epist. vi, ac ſorle eliam quinto loco Gaius Did - dilum Cypriani, mulla Deus exempla in cos constituit
densis, quem Cyprianus a communione sua removei qui, euin peccata sacerdotibus confessi non fuissen!,
per Epistolam xxvIII. Qualuor presbyteri, Donalus ad communionem accedere ausi fuerant: « Multi quo
ct Forlunalus, Novalus el Gordius, scripserant ad tidie pænitentiam non agentes , nec delicti sui con .
Cyprianum paulo ante schisma Felicissimi : qua de scientiam confitentes , immundis spiritibus adim
re scripserintnon indicat Cyprianus, sed declarat sc plebantur, mulii usque ad insaniam mentis excordes
illis rescribere solum non potuisse , quando a pri- dementiae furorc , quatiebantur. Mullc aliic ira .
mordio episcopalus stalucral nihil sine consilio clericundiæ divine, ostensiones in cjusmodi homines , ut
el sine consensu plebis sua privatim sententia gerere. discimus ex libro de Lapsis , lum vigente persecutione,
(Ep. vi.) lum cliam post Cypriani reditum , cditæ fuerunt; a
f'ostquam de quinque prcsbyterorum scelere didicit quibus immunem non fuissenarrat puellam quamdam ,
Cyprianus, scripsit universa plebi Epistolam XL , in quam , a nutrice ad simulacra deductam , imprudens ct
qua schismaticorum nequitiam nativis coloribus de- insciens hujus rei maler, sacrificante Cypriano, in
scribit, unilalem Ecclesix demonstrat, el slantes et ecclesiam intulerat.
lapsos hortatur, istos quidem ut comparatam in per - Promiserat Cyprianus se de lapsorum causa , sla
secutione laudem lucantur, hos vero ut « in secunda tim ac rediisset, cum collegis suis inila subduclaque
hac tentatione spci el paci suæ fideliter » consulanı ; ratione judicalirum , ( ut præpositi cum clero con
tandem declarat perscculionis novissimam hanc esse venientes , præsenle stantium plebe , quibus el ipsis
et extremam lentationem , « quie et ipsa cito , inquit, pro fide et timore suo honor habendus , disponere
Domino protegente transibil, ul repræsenter vobis omnia consilii communis religione » possent (Epist.
post Paschæ diem cum collegismeis.» Observat Til- xiv ). Non defuit promissis ; sed videtur, antequam
lemontius scripsisse eliam ea de re Cyprianum ad concilium haberetur , librum de Lapsis scripsisse , ut
clcrum , sed epistolam ad nos non pervenisse. Com - lapsorum animos ad concilii decrela , ut par erat, sus.
memoral enim Cyprianus in Epist. xlii lilleras ad cipicnda præpararet. Hunc tamen librum Pearsonius
clerum el ad plebem de Felicissimo ac de ejus pre- post Deciimortem el auctor Observationum in Biblio
sbytcrio a se scriplas , quæ et ordinationem et ratio thecam Dupini post concilium Carthaginense compo
nem rei gesta loquebantur. situm existimant. Negat utrumquc Tillemontius gra
XVIII. - REDIT CIPRIANUS PERSECUTIONE SOPITA , ET CUM vissimis de causis. Ac primo quidem hoc argumento
COLLEGIS DELIBERAT DE CAUSA LAPSORUM ; SED ANTE
ulilur adversus Pearsonium , quod, cum Romani con
fessores eodem mense quo cæsus est Decius , in cc
: CONCILIUM SCRIBIT LIBRUM DE LAPSIS .
clesiam redierint, liber isle de Lapsis, qui ad eos ante
Pax divinitus promissa cum ecclesice Africanx redilum in Ecclesiam simul cum libro de Unilate Ec.
tandem aliquando affulsisset, prodiit post Pascha Cy - clesiæ missus est , postmortem Decii rejici non pos.
prianus e secessu , in quo annum jamn el quatuor cir - sit. Repugoat cnim ut in unum et eumdem mensem
ciler menses latebat. Persecutionem sopilam lunc tot insignes eventus conjiciantur, cædes Decii , nun
fuisse ait in Epist. Li, omnino sedalam fuisse non lius hujus rei in omnes provincias, pax Ecclesiæ , duo
dicit. Revera , quamdiu visit Dccius, ejus crudelitas libri a Cypriano scripti et Romam missi , ac conſes
semper meluenda fuit Christianis. Hinc Cornelius sorum redilus in Ecclesiam his libris perleclis.
papa, mense Junio electus, sedebat e intrepidus ), Pearsonium morerunt que initio libri leguntur, « Ops
leste Cypriano Ep . lii (p. 69), Romæ in sacer- atque ultione divina securitas nostra reparala est.)
dotali cathedra, eo tempore cum tyrannus infeslus Ex quibus concludit jam lum Decium vexate religio
sacerdotibus Dei fanda atque inſanda comminare- nis christianæ pænas dedisse. Observat Tillemontius
tur. , Non videtur ergo hanc pacem alia rcs conci Decium Lucii Prisci defectione et Gothorum progres
liasse, quam injectus Decio melus a Lucio Prisco, qui sibus sic impeditum fuisse , ul jam lum Deus sangui
cum Macedoniæ præesset, imperium occupaverat in nem Christianorum manifeste ulciscerelur, el pacem
lac provincia , et vires suas cum Gothis adversus in ecclesia sallem Africana constituerel. Verum indi
Decium conjunxeral. Redeunti Cypriano letissimum gnum existimat Cypriano, ut qui pro imperalore quo
spectaculum ſuit, el plurimos confessores, in quibus lidie precabatur, in illius calamitate exsultarct. Quare
ct fæmina et virgines et pueri cnitebant, el caleramhæc verba aut a Cypriano post Decii mortem addita,
stanlium multitudincm , quibus nihil tanti fuerat utaut ad proconsulis supplicium , aut alium quemvis
imperatoris edictis parerent, in ecclesia congregalos
eventum referenda suspicatur. Sed non video cur
inlucri. Sed eum sollicitudine distringebant lapsi, non
Cypriani verba de ipso Decio nondum imperio el vila
illi quidem qui vere et ex animo pænitentiam am spoliato , sed jam oppugnalo interpretari meluamus.
plexi fuerant, nam istis mirum in modum gratulatus Nihil vetabat quominus Cyprianus, etsi pro impera.
ucrat, eique ostenderat Dominus a quid ejusmodiet lore quotidie precabatur, illius tamen calamitatem er
 121 VITA SANCTI CYPRIANI. 122
ultionc divina repeteret , cum prxsertim ipsum De- judicandis versata est ; et cum summa esset circum
cium non appellet, nec in cum quidquam dicat aspe- Slantiarum varietas, omnia singulari prudentia , lam
rius. Morluo Decio longe vehementior fuit, ut videre quam aurilicis stalera, cxaminata sunt. Alii cnim
est in Epistola ad Antonianum , ubi tyrannum illum nefando sacrificio, alii sulis libellis contaminati, vel
vocal ejusque crudelitatem depingit , adeo ut quod etiam crimen sola cogitationc susceperant. Non
una vocula in libro de Lapsis contentus ſuit, eaque æquandi erant, ail Cyprianus Ep. Lil (p . 70), « ille
tam leni, id argumento esse debeat Decium adhuc qui ad sacrificium nefandum stalim voluntate prosi
regnasse. livil , et qui reluctalus et congressus diu ad hoc ſu
Nou difficilius probatur librum de Lapsis anle con - nestum opus necessitale pervenil , ille qui cl sc
ciliuin Carihaginense scriptum fuisse. Concilii decre- et omnes suos prodidit, et qui ipse pro cunctis ad
ta nusquam in hoc libro memorantur ; Libellaticis discrimen accedens , uxorem et liberos et domum
concessa pax in concilio. At non solum Libellalicos lolam periculi sui perfunctione prolexit ; ille qui
Cyprianus in hoc libro, sed eos eliam e qui de hoc inquilinos vel amicus suos ad facinus compulit , ct
vel cogitaverunt, , hortalur ut non cessent in agen- qui inquilinis el colonis pepercit, fratres etiam plu
da poenitentia atque in Domini misericordia depre - rimos qui extorres el proſugi recedebant, in sua
canda , ne quod minus esse in qualitate delicti vide lecta el hospitia recepit, ostendens et offerens
tur, in neglecia satisfactione cumuletur. , Scriptum Domino mullas animas viventes el incolumes , qu:2
esse librum inter prima redditæ pacis gaudia ex initio pro una saucia deprecentur. » Alii denique serius
palet: « Pax ccce , dilectissimifratres, Ecclesiae red - lapsi fuerant, alii cilius ; alii ad pænitentiam slatim
dila est, et quod difficile nuper incredulis et perli- conſugerani, alii, nimia libellorum a martyribus :c.
dis impossibile videbatur, ope atquc ultione divina ceplorum fiducia , lioc remedium cffugere conati fue .
securitas nostra reparala est... : exoplalus votis rant. ltaquc examinală sunt in concilio Carthaginensi
omnium dies venit.... Confessores, præconio boni a causa el voluntates et necessitates singulorum , ct
nominis claros el virtutis ac fidei laudibus gloriosos, in libello singulorum placita conscripta sunt.» (Ibid .)
lalis conspectibus intuemur, sanctis osculis adhæ - Junc libellum non absimilem fuisse cano: ibus pæni
renles , desideralos diu inexplebili cupiditatc com - . Icntialibus merilo observavit Baronius, nec ulla pror.
plectimur. Adest militum Christi colors candida, elc.) susratione librum de Lapsis intelligit edilor Oxonien
Videtur ergo liber de Lapsis viam siravisse conci- sis in notis ad hunc locum . Videri possunt quae dc
lio Carthagincnsi, quod paulo post reditum Cypriani concilii decretis in præfationediximus.
habilum est. Mense maio hujus anni 251 collocatur a Suspicalur Tillemontius decretum in eodem con
Pearsonio, idque cum verbis Cypriani quadral : « Se- cilio fuisse ul , si qua instarct persecutio , lapsis an !
cundum quod tamen ante fuerat destinatum , inquit praescriptum tempus communio daretur. In hanc il
Epist. Lil (p . 07), persccutione sopila , cum dala lum suspicionem induxerunt liacCypriani verba ex
essel facultas in unum conveniendi , copiosus cpi. Epist. Lii (pag . 71) : « Nec ad pænitentiam quis a
scoporum numerus, quos integros et incolumes nobis compelli potcst , inquit , si pænitentic frucus
lides sua et Domini lutela prolexit, in unum con - subtralialur. Si prielinm prius venerit, corroboratiis
reinius. Adfuisse presbyteros el diaconos palet a nobis invenietur armalus ad prælium . Si vero
ex Epist. lv. Quod ait Cyprianus in eadem Epist. ante prælium infirmitas urserit , cum solatio pacis
LII cl in Epist. lv, episcopos scripsisse ad Corne . cl communicationis absccdit. » Sed hujus loci ca
lium et de lapsis a participato invicem consilio » sla - videtur esse sententia , spem pacis post pænitentiam
lutum fuisse, id prima spccic videtur concilium se- consequendæ id habere commodi, ut lapsorum ani
rius habitum probare; nam Cornelius mense junio mos erigat et ad acrius pugnandum , si qua redierit
clectus est, ncc slalim litteras accepit ab episcopis occasio, corroborel, quia , ut paulo ante dixcrul Cy
Africanis , qui non ad eum aliquamdiu , sed ad ipsius prianus, ( ad fidem ct virtutem de poenitentia robur
ccclcsiam litteras suos millebant, donec legati quos armialur ; quod armari non poteril si quis despera
Romam miserant, certum de dissensione ibi exorta tione deficial , si ab Ecclesia dure et crudcliter sc .
nuntium referrent. Sed, ut obscrvat Tillemontius, gregalus ad gentiles se vias el secularia opera
fieri potuit ut ex episcopis qui concilio interfuerant, convertat , vel ad hæreticos et schismaticos rejectus
multi adhuc Carthagine versarentur cum de legitima ab Ecclesia Iranseat. , Pralerea , si decretum in
Cornelii clectione conslilit ; qui, cum ad Cornelium hoc concilio fuisset lil lapsis urgente persecutione
suo cl aliorum nomine scripserint, non immerito visi communio darelur , non id omisissent Cyprianus et
sunt conjunctis cum Cornelio consiliis staluisse quid alii episcopi in Epist. Liv, in qua quod dccrcvcrant
quid de lapsis slatuerunt. Hæc autem verba ex Epi- de lapsis ob instantem persecutionem in Ecclesiam
stola lv, « concilio frequenter acto , , sic post Pcar- colligendis , id Cornelio approbare non con:nlur ex
sonium interpretatur Tillemontius, quasi concilium concilii prioris auctoritale , sed « Spiritu sancto suge
STpc repiclitum fueril, ita lit quibusdam cpiscopis gerente , ila se staluisse declarant. Memoral Cy
Carthagine abeuntibus , quibusdam succedentibus, prianus in Epistola iv, aliud de cpiscopis lapsis ejus
continualum quodammodo videri possci. dem concilii decretum ; ejusmodi homines ad poenie
Præcipua concilii deliberatio in lapsorum causis di- tentiam ( quidem agendam posse adinilli , als or
123 VITA SANCTI CYPRIANI.. 121
dinavjone autem cleri, alque saccrdotali honore clia hujus anni 251 , si quidem Cyprianus, qui Car
prohiberi. , Prodiit coram cpiscopis in concilio hagincm , clapsis diebus festis, rediit, conciliu :n la
congregatis Felicissimus cum presbyteris ipsi aflisis, bebat cum collegis cum hujus electionis muntius al
ut perspicitur ex Ep. xlii ; sed cos auditos episcopi Jalus esi. Quinetiam usque ad diem quarium jurji
condemnarunt et abstinuerunt. Scd et Jorinus ct clectio differenda est, si Pearsonii conjecturas scqua
Maximus episcopi, ob nefanda sacrificia et crimina mur, que probabiles Tillemontio visa sunt. Nam ,
in se probala sententia novem episcoporum con cum ex duobus pontificalibus, aller a Bucherio pr.)
demnati , iterato in concilio abstentis sunt, ait malgatus Cornelium duos annos, tres menses et de
Cyprianusin Epist. Lv (p. 84). cem dies sedisse dical, aller a Bollando editus unum
Quemadmodum in hoc concilio e non conscnsione ) S. Pontifici anni , duosmenscs ct tres dies attribual,
tantum cpiscoporum < sed et comminatione ) , ul ait Pearsonius, ex utroque excerpens que convenire visa
Cyprianus ep . Lv (p . 85 ), decrelum cst « ul pæni. sunt, el quz minus quadrabant cmendans, Cornc
lentiam non agentibus nemo lemere pacem darci : ) lium sedisse annum unum , tres menscs el decem
ila justis martyrum petitionibus aliquid honoris dies existimat, sicque electionem refert ad diemi
causi, ut ferebat Ecclesixe consuctudo , delatum quarium junii anni 251, ut eam cum ipsius morto
ſuisse crediderim . Nam in libro de Lapsis, quem Cy- conciliei, quam idibus septembris,anno 252, couligisse
prianus in Ep. Li,nuper legisse se Carilagine testatur, multis magnisque indiciis palet.
unde etiam nonnulli in ipso concilio leclum fuisse Novalus, quiin Africa ( primum discordie et schise
colligant; in hoc, inquam , libro, ut nimiain marty- matis incendium seminaverat, i ut ait Cyprianus in
rum nonnullorum e in remillendis passim donandis- Epist. xlix , « Romani quoque ad everlendam Ec
que peccatis » licentiam refellit Cyprianus , ita eo- clesiam navigans, similia illic et paria molitus est. 1
rum mandatis aliquid fatetur posse concedi , , si Dedit se Novaliano, ciijue suasartes e! ſecundum in
jusla , si licita , si non contra ipsum Dominum a Dei genium dicavil. Novatianus hoc administro confisus,
sacerdotc facienda , si obtemperantis facilis et prona quinque presliyteros, norinullos confessores ac par .
consensio , si petentis fuerit religiosa moderation tem plebis ad usus suos adjunxit , ac Cornelii inter
(pag. 187). Fatetur etiam (p . 195) Deum in acceplum cessit electioni, variis illum criminibus accusans, in
referre posse quidquid pro veris pænitentibus i et bis quod libello sese contaminassel. Cum utraque pars
pelicrint martyres et fecerint sacerdotes. » Quare scripsisset in Africam , Cyprianus el plurimi alii cri.
verisimile est Mappalico martyri , quimatrem suam scopiqui ad eum venerant, rem tantimomenti omni
alque, ut in nonnullis cditionibus legitur, sororem animi provisione tractandam intellexerunt. Itaque
domestica pietate commolus commendaver: t, ali- Cyprianus præcepit ut clero el plebi legercntur lila
quid conccssum fuisse, et aliis ctiam quiLucianum lerie Cornelii ( quæ religiosam simplicitatem song
imitati non fuerant, sed, ul præcipit Cyprianus Ep. bant » illiusque « episcopatus ordinationem singulis
xi, diligenter inspexcrante el acluui el opera cu me- rum auribus intimavit ; » qux vero ex diverso ail
rila singulorum , ipsorum quoque delictorum genera versus Cornelium ejusque presbyteros in librum
ei qualitates », ct quos ipsi noverant , i quorum pe- Carthaginem e transmissum congesta fuerant acer
uiterlim satisfactioni proximam , conspiciebant,cos . bulionibus criminosis , i ca penitus respuit Ep. slit;
nominatim libello designaveranı. sed tamen cum cpiscopis compluribus qui in unt !
convenerant, staluil ul « legatis coepiscopis Caldo
XIX . — PRUDENTIA SANCTI CYPRIANI IN COMPRIMENDO
CIUSMATE NOVATIANI, ET CONFIRMANDO EPISCOPATU nio el Fortunato Romani missis , omnia interiry in
S . CORNELII . legra suspenderelur, dunec iidem collega , rebus
illic aut ad pacem redactis aut pro veritate com
Defuncio gravissimis molestiis Cypriano , quas ei pertis, redireul. , Non ignorabant episcopi Africani
nonnullorum martyrum intemperans indulgentia satis fuisse, ex veleri morc, utse Cornelius episcu
ct impia schismaticorum lemeritas exhibuerant , pum factum per literas nuntiaret ; sed , ut illiusad
nova dillicultates supervenerunt, exorta Romæ dis - versariis omnem perturbandie Ecclesiic causam pre
scusionc, ac Novatiani hæresi adiluni in varias ec- cluderent, litteras cpiscoporum a quibus ordinatus
clesias lentante. Pusi Fabianum , qui die 20 januarii, ſucral desiderarunt, el legalos miserunt qui lias lilo
anno 250, martyr obiil , episcopo caruerat Ecclesia teras referrent, el lotam rem diligenter esploraran
Romana , nec pastoris eligendi locum reliqucrat Decii narrarent, ul lum demum , scrupulo omni de sille
crudclitas. Sed landum , lyranno abscnte , imperio in gulorum pectoribus excusso , per omnes omnino il
urbe Julio Valenti delato, cum tempus commiduissi. Africa positos episcopos litteræ fierent, et Corlie
mum oblatum essel, electus est « de clericoruil penelium universi college , illiusque communicationem ,
omnium lestimonio , de plebis quæ tuncadfuil suffra- id est catholicæ Ecclesixe unitatem pariler el cha
gio et de sacerdulum antiquorum et bonorum viro . ritalem probarent firmiter ac lenerent. » (Ep. XI.1.)
rum collegio , , S. Cornelius, vir omni laude cumu- Thec autem a Cypriano ea mente ejusque collegis
alus,de quo quanta judicia ſecerit Cyprianus ex plu - provisa esse, ut Curnelii electionem stabilirent,non
ribus illius epistolis perspicitur, præsertim ex Ep. quod eam in suspicioncoi vocarent, inde cliam perspi
11. Constat hanc electionem faciam fuisse post Pas citur,quod Cyprianus < singulisnavigantibus,1c.cum
 VITA SANCTI CYPRIANI. 126
sca sadalo ullo navigarent rationem reddebat, , eosque huc in vivis esset , Noraliano et quinque presbyteris
los tabatur « ut Ecclesiæ catholicæ radicem ac ma- communionem denegasse . Unde, cum inter utrosyjne
tric em agnoscerent ac lenerent, » id est, cum Cor . conveniat S.Moysem sic egisse com Novatiano pa
betro communicarent. Sed tamen litteræ ad presby . Tam el aperte schismatico , Valesius et Pearsonius
teros el diaconos, non ad Cornelium dirigcbantur ; .concludunt schisma cum anno 251 incæpissc , quial
el cum Cyprianus ac Cerealis Iladrunelum ante re- S . Moyses initio hujus anni in carcere obiit , ul est
dilum legatorom venissent, ac presbyteros el diaco . in velusto Bucherii Pontificum catalogo : Tillemon
nos illius civitatis, absente Polycarpo episcopo, do- tius vero , cum certo leneat schisma anle ordinatio
cuissent quid in concilio decrelum fuissel ; ipsi quo- nem Cornelii non erupisse, mortem Moysis , quem
que quod et exleri observare coeperunt , et lit'eras Cornelius nuper mariyrio perſunctum ſuisse dicit, in
presbyteris et diaconis Romanis inscripserunt, quani- mensem novembrem rejicit ejusdem anni 251. Sic
vis antea ad ipsum Cornelium Polycarpi nomino mediam inter utrosque viam inibo,ut ex utraque sen
lillera dirigerentur (Ibid .). lentia aliquid assumam , aliquid etiam refellam . Etsi
Antequam redirent legati , venerunt Carthaginem enim schisma ante Cornelii ordinationem erupisse
missi a Novatiano Maximus presbyter et Augendus non credam , videtur tamen mullo ante occultis mo
diacons, el Machaus quidam et Longinus : cumque litionibus informatum et preparatum , ita ut neces
ex litteris quas secum ferebant, el ex corum scrmone silatem non afferat S . Moysis martyrii cum Tille
atque asservationc Novatianum episcopum factum montio differendi , nec mors S. Moysis schisma
Cyprianus ejusque collegie compcrissent, a commu- ad inilium anni 251, cum Valesio et Pearsonio re
nione eos slalim coliibendos esse censuerunt, refu . ferre cogat.
latis interim ac relusis quže obstinate ac pertinaciter ſecessariis rationibus pugnal Tillemontius nul
assererc lentabant. m Romæ schisma anle Cornelii ordinationem ex
Posluam reversi siint legati cum litteris cpisco- stilisse. 1° S. Pacianus Ep. 11 (pp. 56 et 60) el au
p -orum qui ordinationi Cornelii interfuerant, super- clor libri ail Novalianum hæreticum , declarant No
venerunt Roma duo alii episcopi Africani, Pompeius valianum concepta ex Cornelii episcopalu invidia in
ei Stephanus, qui, cum totam rem oculis suis vidis- schisma impulsum fuisse. 2° Novatum , qui schisma
sent, « ipsi quoque ad instruendos (episcopos Afric Carthagine conflabal mense martio aut saltem ſe
Canos ) manifesta secundum gravitatein ac fidem bruario, perabsurde Pearsoninsmense januario, Va
suam indicia ac testimonia protulerunt (Ep. xli). ) lesius februario Romani transferunt. Denique repu
Duos illos cpiscopos Romam missos fuisse existimat gnat ut schisma Romæ cxorlum ecclesia Africana
I ' carsonius, ut eleciioni episcopi Romani interessent; tamdiu ignoraverit , nec ante ad sedandam dissensio .
Sed , ut observat Tillemontius , præterquam quod nem miserit legatos, quam de Cornelii electionc cer
nullum exslat exempluin ejusmodi legationum , nec tior facta fuisset. Diflicile est profecto his rationi
de futura electione Africani quidquam videntur co- bus non assenliri.
gnovisse, cerle si legati Romam ad hocmunusmissi Verum nec Tillemontio nec ipsius adversariis file
Tuissent, necesse non fuisset Caldonium el Forlun::- vet Cornelii testimonium , sed potius probat S. Moy.
tum postea miticre , sed commodius multo fuisset sem in Novatiano non apertum schisma, scd occultis
istorum , qui totam rem -oculis suis exploraverant, machinationes multis improbe factis conjunctas cono
relilum expectare. llos tamen Caldonius ct Forlu - demnasse. Sic loquitur S. Pontifex apud Euseb. (1. v ,
nalus occuparunt.Adeo vcrum est non à collegismis - c. 43): Őy xuiMweis o puxépeos péptus, aty.p' huir lva.7%'S
sos fuisse, sed aul persecutione sæviente fugisse, aut papauerous xenon Tive xai bowp.zotiv pastuplur . fte civ
negotiorum causa Romam profectus esse . Forum lc - en nógua , xuzcüay vüroü piy Opusúrnou kai try tovole.ro
slimonio cum leg: torein narratione et lilleris colle- crochentoy etoinge our mois EUTE mpiróuthpois rois cuiu
garum Cornelii consentiente , sic de legilima istius Qürb Torvisugi édureus täs cxx .nglesor Quem etiam
ordinatione apud omnes constilit , Ut nec necesso (Novatianum ) Muses, inquil , beatissimus mariyi,
fuerit ultra audiri eos qui a Novatiano vencrant qui nuper apud nos egregio el admirando martyrio
missi.o (Ibid .) perſuncliis cst, dum adhuc in vivis esset,audaciam
ejus ac furorem perspecium liabens , a communione
XX . - QUO TEMPORE ERUPIT SCISMA NOVATIANI.
sua separavit cum quinque presbyteris , qui se pa
riler cum illo ab Ecclesix corpore abruperant. »
Sed non parvi interest ad rerum a Cypriano gesta- Frustra vir eruditus ex his verbis , « nuper martyrio
rum ordinem , quo tempore schisma conllaverit No- functus , , rem ante unum aut alterum mensen
valianus, quo tempore ordinationem susceperit in contigisse colligit , cum ejusmodi loquendi ratio his
quirere. Opinati sunt Valesius ct Pearsonius cadem queante decem menses vel etiam ante annum conti
schismalis initia fuissc ac anni 251. Tillemontins gerunt,aptaripossit.Uis autem verbis, « cum quinque
alle ordinationem Cornclii id contigisse neg:11 . M :1 - presbyteris , qui se pariter cum illo ab Ecclesi
Siesl momenti in utraque sententia lestimonium corpore abruperant,, faleor nogatam apertis schis
Cornelii in epistola ad Fabium Antiochenum , ubi malicis communionem indicari. Sed græce vuces
S .Poulifex lestatur S .Moysem martyrem , dum ad sic uplime redduntur, « cum quinquc presbyteris
127 VITA SANCTI CYPRIANI.
qui se pariter cum illo ali Ecclesia abruperunt. i fusus fuisse. Sedebat intrepidus Cornclius « Romt
Sic autem interprelando, non videtur schisma præces. in sacerdotali cathedra co tempore , cum iv.
sisse negatam a Moyse communionem , sed potius ramus ipfeslus sacerdotibus Dei fanda atque in
subseculum esse . fanda comminarelu ', cum multo patientius et 10
Multa in codem testimonio lanc interpretationem lerabilius audiret levari adversus se æmulum prin
confirmant. 1° Factum Moysis sic narral Cornelius , cipem , quam Rome coristitui Dei sacerdotem , vai
sic ejus testimonio ulitur, ut et laudem ci tribuat, Cyprianus, Epist. Lil(p . 69). Quamobrem , aut Decius
quæ ipsi communis non sit cum omnibus, el Nov.:- per totum illud tempus crudelitalis suæ satielaleai
liano ignominiam non levem inurat. Porro nec sancio capere non potuit, aut id in reditum suum differelai.
mariyri magna laus fuisset bomines aperlo schismalc Cun crgo Cornelius evaserit , cui lamen polissimum
implicatos , el 1o1 episcopis , lot presbyteris ac plebi infensus crat Decius, non videtur Moyses præclaro
penie universr deleslalos, ad commuuionem suam non et admirando martyrio perlu .clus mense novembri,
admillere ; ncc ipsis schismaticis totius orbis com - scd polius mense januario , il est in velusto Buche
munione exclusis magnuin opprobrium fuisset unius rii catalogo, vel certe antc finem persecutionis , ante
martyris amissa communio . Deinde vero cum Novil ordinationcm Cornelii el aperlum schisma Noratiani.
lianus schismaticos conventus cum suis ageret, an
lunc eum cum S . Moyse communicare voluisse el XXI. — QUO TEMPORE ORDINATUS NOVATIANUS.
repulsam lulisse dicemus ? Non videtur antum ad De ordinatione Novatiani non una est criticorum
cam rem tempus fuisse . 2° Non dicit Cornelius com sententia . Pearsonius ipso mense junio ordinatum
munionem Novatiano negatam fuisse ob apertum fuisse Novatianum pilal, ejusque legalosjulio ineone
schisma, sed quod cjus audaciam ci furorem perspi- Carthaginem venissc : Tillemontius id contigisse Cori
ceret Moyses. Satis multa improbe feceral Novalja - tendit post comprobalam universic Africx judició
nus, ul cum co sic ageretMoyses , in primis quod in ordinationem Cornelii. Non leves rationes persuadent
persecutione a diaconis monilus ut fratribus succur. facinus admissum fuisse antequam Africa ordinario .
reret, non jam amplius presbyterum se esse velletiem Cornelii testimoniis suis confirmarel. Sed, ante.
dixerat. llæc illa fuit audacia Novatiani, hic furor : quam id probare incipiam , obiter observabo Pearso
ad quem cum accedere nefaria consiliorum conjunc- nium in his quæ ad Cornelii ordinationem spectant
lio cum quinque presbyteris, non diflicile fuit S . Noysi dispensandisminusaccurate versari. Ait cnim e mense
quid ad Ecclesize perniciem meditarentur pro junio jam affccio Cyprianum accepisse Cornelii el
spicere, nec mirum si cum eis communicare noluit. collegarum lilleras. » Sed ex his quæ jam disimis
3° Si communioncm maniſestis schismaticis S. Moy- ac deinceps dicemus, perspicitur cpiscopos Afros,al
scs dencgassct, non solum quinque presbyteros , sed ceplis Cornelii lilleris, desiderasse ipsius collegarum
clim confessores qui Novaliano Sesc dederant, litteras, ac lum demum ad firmandam Cornelii ordi
cadlem scntentia nolasset. Nam qualuor confessores nationem incubuisse, cum has collegarum lillcras lc
« dc carcere prodeuntes schismaticus et hæreticus gali retulerunt. Cum autem ordinatus fuerit melisa
crror » exceperal, lit ait Cyprianus Ep. li, cosqic Junio Cornelius , legali post acccplum hinjus rei nun
sibi ab initio sociaveral. o Novatianus , leste Cor- tum ab Afris missi, redire mense junio cum lilleris
nelio apud Euseb. (lib . vi, c. 45), in lios Novatiani non potucrunt.
grcgales idem esse debuit qui in quinque presbytc- Quod autem special and ordinationem Novatiani,
ros crat ; sed tamen quinque lantum presbyteris com - facile probatur adversus Tillemontium hoc scelus
munionem negat. Quod argumento est eum in Nova - commissum fuisse paulo post ordinationem Cornelii,
tiano non apertum schisma, lion manifestum cum ac loric ctiam ipso mense junio exennle , lil risum
Cornelio cl omnibus episcopis Cornelio adherentibus est Pearsonio . Nam legali a Noratiano missi in Afri.
bellum condemnasse, sed nelarias molitioncs, clinica cum veneruni antequam Roma rediissentCaldunits
cum quinque presbyteris Ecclesie perturbande con el Fortunatus, quos cpiscopi Africani in hanc urben
sili:1, quæ , pluribus Novaljani viliis addita , Moysem ad pacandas dissensionesmiserant.Res est in prompi
deterruerunt quominus cum eo Comunicarei.4°Mar - cx Epistola sli, ubinrrat Cyprianus legalos Nova
tyrium Moysis non videtur mense novembri, ut exis- liani, statim atque Carthaginem venerunt el Nova
limat Tillemontius, sed potius ante ordinationem unum episcopum factum nuntiarunt , a communione
Cornelii co:itigisse. Constal martyres e carcere solu probibilos fuisse, lelutatis interim ac relusis qilie
los fuissc cum Cornelius ordinatus est. Cur ergo so - obstinate ac pertinaciter asserere tentabant., Deinde
lus Moyscs particeps illius pacis non fuissel, quie lam harc addil : « Nam et ego el collega plurimiqui iud
diu negatam eligendi episcopi copiam fecit ? Deinde mic convenerani , especia vimus adventum collegato
vero Moyscs non in carcere obiit , ul est in Buchcrii rum nostrorum Cildonii et Fortunali , quos ad te
catalogo, scd sanguinem pro Christo profudil , ulde nupcr ct cocpiscopos nostros qui ordinationi lue
monstrat Tillemontius ex verbis Cornelii , qui enn alluerant, legalos miseramus, ut, cis adventantibus
præclaro ciadmirando martyrio perfunclum declarat. el rei gestir veritatem reportantibus, inajorcaucto
Porro ab ordinatione Cornclii usque ad mensem no . rilale ei lucida per cos probatione, partis adreis:c
vembrelit, non vide:ur Christianoru!!!siguis Rome improbitas frangeretur. » Liquel crgo Novatiani le
129 VITA SANCTI CYPRIANI. 130
g1 Os reditum Africanorum priesulum celeritate su . Epistola xli, ut quomodo excepti csscnt Carthagine
per assc , eosque interim communione prohibitos legati Novatiani nuntiarel. De suis enim in universam
luissc dum legatorum redillis exspectatur. Quiposle Africam litteris non loquitur nisi in Epistola xlii,
quam redierunt, iisque supervenerunt duo alii epi: per Meltium hypodiaconum , et Nicephorum acoly
scopiPompeiusetStephanus, qui Cornelii ordinationi thum , qui Primitivum subsecuti sunt, perlaia. « Sed
interfuerant, tum vero ct lilleris Italorum episcopo . et per provinciam nostram , inquit , hæc cadem col
rum quas legali allulerant, et Pompeii el Stcphani legis singulis in notitiam perferentes, ab his quo
Testimoniis sic illustrata et confirmata res est, « ut que fratres nostros cum lilleris dirigendos esse
ncc nccesso fuerit audiri ultra cos qui a Novatiano mandavimus. » Tum cum autem Africani episcopi
vencrant missi. , Similiter in Epistola xlil narrat a Cypriano admoniti scriberent ad Cornelium , jam
Cyprianus episcopos Africanos,postquam diversa pars redierat Primitivus presbyter cum lilleris Cornelii,
cpiscopum sibi constituit, acceptis lilleris iam Cor- quibus respondensCyprianusait (Ep. xlx) : « Placuit
nelii quam colleg: rum , ( item adventantibus bonis ut per omnes omnino istic positos literæ fierent,
viris , Pompeio el Stephano , a quibus hæc omnia sicuti sunt, elc. » Igitur ab ordinatione Novatiani
cum lætitia communi asserta sunt firmiter et pro- ad consessum Africa in comprobando episcopalu Cor
bala , » lum demum litteras ad Cornelium direxisse . nelii multa intercesserunt, adventuslegatorum Nova
Ergo Novatiani legati anle Carthaginem missi sunt liani, reditus legatorum Africæ , ilus el redilus Primi
quam Caldonius et Fortunatus Roma profecti fuis. livipresbyteri.
sent, vel forle eliam antequam Romam pervenissent. Nililur 1° Tillemontius his Cypriani verbis ex Ep.
Nam , si res oculis suis vidissent, cur litteris tantum quas LIL : « Quo (Pctri loco ) occupato de Dei voluntate ,
aliulerunt, acnon potiuseorum quoque testimonio ni- atque omnium nostrum consensionc firmalo , quis
lereturCyprianus, quemadmodum Pompeii et Stephani quis jam episcopus fieri volueril , foris fial neccssc
testimonio nililur? Prelerca lestatur Cyprianus in Ep. cst. » Unde concludit jam ab omnibus episcopis
li se « ex lilleris, quas sccum ſerebant legali No aut saltem ab Africanis jura Cornelii fuisse firmala
Valiani el ex eorum sermone atque asseverationc , cum Novatianus ordinatus est. Sed minus animad .
Novatianum episcopum factum , comperisse . Undc vcrtit doctissimus criticus Cyprianum loqui dc co
palet primum hujus rei nuntium a legatis Novatiani rerum stalu qui tum eral. Cum enim consensus uni
allatum fuisse , ncc quemquam in Africa horrendum versi orbis ad defensionem Cornelii conspiraret, ncc
scclus ante eorum adventum suspicalim ſuisse. Ex tamen conatibus suis desisteret Novatianus , mcrito
quo etiam confirmatur quod jam diximus, eos adre. Cyprianus hunc illi consensum opponit, alque hoc
missc non solum ante Pompeiumi et Stephanim a argumento non tam illius ordinationem quam obsti . .
« quibus hæc omnia asseria ci probata , , nempe nalum in illa relinenda animum oppugnat. Ilic in
cpiscopum constitutum esse a scditiosis « contra sa . eadem Epistolamn , de Novatiani ordinatione lo
cramentum semel traditum divinæ dispositionis et quens, hoc tantum ei objicit , quod « cpiscopo in
catholic:c unitatis , , scd etiam ante Caldonium ct Ecclesia a sexdecim cpiscopis facio adulter atque
Forlunalum . Nam in litteris quas Caldonius ct Forlu extrancus episcopus ficri a desertoribus per ambi.
nalus a Cornelio ejusque collegis altulerunt, scripla lum , conatus sil. Similiter legatis Novatiani non
crant, ut testatur Cornelius Epist. XLVI , mulla quæ tolius orbis consensum objiciebatCyprianus, sed lcs
priccsscrant a confessoribus Novatiano adhærenti- timonium collegarum a quibus ordinatus fuerat Cor
Dus designata , quxquc redeuntes ad Ecclesiam non nelius, litteris a Caldonio et Fortunato allatis consi
sine lacrymis confessi sunt, in his « circumven - · gnalum , ut perspicilur ex Ep. xli.
los commisisse se schismatica ct heresis auctorcs Quærit 2° Tillemontius cur ordinatio Novatiani
fuissc, ut paterentur ei (Novatiano) manus quasi in slalim ab Africanis rejecta sit ( ut illicita el contra
episcopum imponi. 3 At si cjusmodi litteræ adven . Ecclesiam facta , , ejusque legali communione pro
liim legatorum Novatiani occupassent, non ex his le . bibili, si nondum ordinationem Cornclii episcopi
galis Cyprianus et alii episcopi primum episcopatus Africani comprobaverant. Sed facilis el expedila res
a Novaliano arrepti nuntium accepissent. ponsio. Nam Cyprianus, ut modo vidimus, numquam
Non potest ergo dcfendi sententia Tillemontii , nec dubitavit quin legitima esset ordinario Cornclii ; sed ,
ulla prorsus ratione accuratissimus scriptor ordina . acceptis ex utraque parte lilleris, omnia ad reditum
Lionem Novatiani post redilum legalorum Africæ col legatorum integra servari voluit, ut nullum discordie
locat. Illud autem mullo improbabilius , quod Eccle- locum relinqueret. Quare minimc mirum 'si maxima
siam ,saliem Africanam , in comprobando Cornelii cpis- indignatione commolus est statim atque de nefaria
copalu jam consensisse ail cum Novatianus ordinalus Novatiani ordinatione cognovit .
est. Hxc Africant ecclesia conscnsio lum demum 3° Existimat Tillemontius ex Epistola LXVII col
eniluit cum episcopia Cypriano ejusque collegis qui ligi posse Novatianum , cum in Africam legatos min
Carthaginc aderant , de lola re admonili litteras ad sil, jam Ecclesiæ hostem judicatum fuisse, aut saliem
Cornelium scripserunt. Sed, antequam Cyprianus epi- Cornelium jam lum in universa Africa pro legitimo
scopos Africanos de rebusRomanæ Ecclesiæ certiores Romæ episcopo habitum ſuisse. Atnihil ejusmodi le
faceret, Primitivum presbyterum Romam misil cum gere cst in Epistola Lxv . Ait quidem Cyprianus
151 VITA SANCTI CYPRIANÍ . 152
Novatianum olim liostem Ecclesiæ judicatum , el cum missa. Per cosdem clericosmisit Cyprianus exempla
in Africam legalos misisset, hinc a concilio plurimo- lillerarum quas a se de Felicissimo cjusque presly.
rum sacerdotum sententiam relulisse . Addit cum nu- lerio ad clerum et plebem Carthaginensem scriplas,
per relusum et refutalum el per folum orbem a sa - jam aulea per Caldonium et Fortunalum ad Corne.
cerdotibus Dei abstentum . At ei non exprobrat quod lium miserat. Hortatur Cornelium ul eas fratribus
ordinatus fuerit cum jam Cornelii episcopalus tolinis legi jubeat. Alissa est hire Epistola xln antequam
orbis auctoritate confirmalus esset, sed quod , « Cor . rediissel Primilivus presbyter ; nondum enim didi.
relio in catholica Ecclesia de Dei judicio cl clcricerat Cyprianus ex litteris quas ille aliulit molestum
ac populi suffragio ordinalo , profanum aliare erigere occidisse Cornelio quod auctor Adrumetinis fuisset
ct adulteram cathedram collocare, el sacrilegi con le ad Cornelium nominatim , sed ad Ecclesiam ko
tra verum sacerdotem sacrilicia offerre icnta - manam scribcrcnt. Suspicans tamen aliquid Cypria.
rerit. ) nus, ac meluens ne qua ofensio menlem Crnci
4° Denique observat Tillemontius Antonianum , ad subiissel, demonstrat in eadem Epistola XLn se p
quem scripsit Cyprianus Epistolam ull, jam cx con - cis et unilaus sludio adductum fuisse ut omnia in.
silio Cypriani amplexum fuisse communionem Cor. iegra scrvarentur, dum lilleræc ab episcopis Italie
nelii antequam lilleris Novatiani commotus iniquas venirent.
de Cornelio ac Cypriano suspicioncs acciperet . Vc- Præter hanc Epistolam XLII, alia brevior Melcio
ruin hoc Antonjani exemplo sententia Tillemontii commissa est ad Cornelium , quæ est XLIII. Certio
prorsus evertitur. Scripserat enim Antonianus ad rem illum facit Cyprianuis se ad confessores schisma
Cyprianum non solum se « cum Cornelio unum tenere licos scripsisse, sed mandasse Meilio ullas litteras
consensum , sed etiam cum Novatiano non commu - Cornelio lcgeret , nec cas redderct nisi Cornelius
nicare . » Simul ergo et Cornelii ordinationem com - reddendas esse judicarei. Non verisimile est del
probavit, et Novatianum illius æmulum rejecit. Quod ium a Cypriano bis missum fuisse Romam , semel
autem Novatiani lilleras serius videtur legisse , post - quidem cum Nicephoro ad Epistolam illi, ilerim
quam videlicet horlatu Cypriani jam suam cum Cor- ad quadragesimam lertiam de confessoribus sclisma
nclio communionem declaraveral , id facile concilia - ticis perferendam . lloc, inquam , verisimile non fit;
liir . Nam legati Novatiani cum Carthagine rejecti nam Nicephorus, quem cum Melio probabilc estré
ſuissent, oppidatim per civitales discurrere cæperunt; diisse, nuntium Cypriano de reditu confessorum op
ac proinde fieri potuit, 11 tardius ad Antonianum ve- latissimum allulit. Sed cur Cyprianus duas simulad
nirent. Præterea aliam postea legatione:n aliasque lit- Cornelium litteras dcdit ? Rem solvit Tillemontius.
leras misit Noratianus, de quibus Cyprianum loqui Cum probe sciret Cyprianus lillcras suas Romæ pi
non repugnal. blice legi solere , prudenter breviori epistole con
XXII. - ORDO RERUM A SANCTO CYPRIANO GESTARUM IN
misit, qux in vulgus efferri nolebat. Prxter Episto
CAUSA CORNELII.
lam ad Confessores , qux est xliv, millebat illis Cr.
prianus libros suos de Lapsis el de Unitate Ecclesiæ .
Sic ergo totam hanc rerum gestarum scriem texere Ex quo facilis est conjectura hunc librum de Unitale
possumus. Slatim atque legalorum redilu veritas Ecclesiæ circa hoc icmpus scriptum ſuisse , idque
lanta luce circumfluxit, ut iterum Novatiani legalos confirmatur Pontii Testimonio , qui cum slatim post
· audiri necesse non esset , scripsit Romam Cyprianus librum de Lapsis recenset.
per Primitivum presbyterum , cui in mandatis dede- Antequam has litteras acciperet Cornelius, scri
rat ut Cornelio narrarel quæ in epistolam conge- psit Cypriano per Primitivum presbyterum , acsibi
rere longius fuisset. Hæc est quadragesima prima displicuisse significavit consilium Adrumetinis a Cy.
epistola apud Pamelium . Scribunt deinde cpiscopi priano dalum . Respondet ei Cyprianus per Episio
qui Carthagine aderant ad alios universe Africa lam xlv , quac tum scripta cst cum undique Afri
episcopos, cosque de Cornelii rebus et Novialini cani episcopi Romam scriberent, ul se Cornelio
schismale certiores laciunt, ac fratres cum litteris adbærerc lestarentur. In rebus tanti momenti ncc
Romam dirigendo esse mandant. Quod autem alios Cyprianum , nec clericos quos Romam mitlebai ll
hortabantur, id ipsi in primis nerfecerunt, ac come risimile est cessasse ; nec videtur mullum eMuxissc
muniter scripserunt ad Cornelium . Vix dubium cst temporis inter illas Epistolas xLI, XLII, XLY. Scrie
quin ips.c illæ sint literæ Cypriani ejusque colle - pla cst enim quadragesima prima per Primilivum
garum , in quibus leslalur Euscbius (lib . vi, c. 15) , presbyterum paulo post reditum legalorum , quae
decretum fuisse ut lapsis subveniretur ac nefariæ hæ - drigesima secunda paulo post lilleras concilii au
resis auctor ab Ecclesia ejiceretur. Erant in jisdem Cornelium , ante reditum Primitivi, antequam er vas
litteris multa de Felicissimo ejusque sociis , de qui. riis Africe provinciis ad Cornelium scribcrelur,
bus quid sensissent episcopi illis auditis, quidque quod tunc fiebat cum allatis a Primitivo litleris by
pronuntiassent, Cornelio narrabant. Utraque illæ prianus per Epistolam xly responderet .
concilii et ad episcopos Africanos et ad Cornelium
lillcræ commemorantur a Cypriano in Ep. LXII, per
Mellium acolythum hypodiaconum ct Nicepliorum
 155 VÍTA SANCTI CYPRIANI. 134
ISSN. - NOVICONATUSNOVATJANI.---REDITUSCONFESSO - Dominum ac unum Spiritum sanctum , unum Evisco
BUM ROMANORUM IN ECCLESIAM HORTATU CYPRIANI : ID pum in Ecclesia catholica cssc debere. His rebus
ANTE CONCILIUM ROMANUM ANNI 251 contigisse permotus Cornelius Maximum presbyterum locum
OSTENDITUR , suum jussit agnoscere, caleros cum ingenii populi
suffragio recepit, ac omnia remisit Deo omnipotenti.
Cum Maximus, Longinus et Machæus, Novatiani Hæc autem eadem hora, eodem momento ad Cypria
legali, a Cypriano ejusque collegis expulsi fuissent, num per scripla transmisit, nempe per epistolam in
alios in Africam misit Novatianus, nempe Nicostra . ter Cyprianicas xLvi , ac Nicephorum acolythum
din ium et Noralum et Evarislum ct Primum et Diony descendere ad naviganduin destinantem slatim dimi
sium . Cyprianum ea de re monuit Cornelius litteris sit. Carthaginensem ecclesiam lxlilia perſudcrunt
per Augendum confessorem missis , quæ non exstant. literæ Cornelii ; nec dubium quin eas Cyprianus ad
Non multo post, alia occasionc oblala , ilcrum per caleras Africæ ecclesias miserit, ut rogaveral Cor
Nicephorum acolyihum scripsit ad Cyprianum epi- nelius, cui respondit per Epistolam xLvII. Scripsc
stolam inter Cyprianicas XLVIII, in qua regat ut runt etiam confessores ad Cyprianum , eorumque
ipsius opera omnibus coepiscopis ct fratribus inno - epistola est inter Cyprianicas L. His respondit Cy
Icscat Nicostralum mullorum criminum reum , et prianus per Epistolam lit. Quæ autem ex lilleris
non solum patrone suæ carnali, cujus rationes ges- Cornelii desumpla narravimus, ea probant non solos
sit , fraudes cl rapinas fecisse, verum etiam ecclesiae confessores rediissc. Vencrunt cum illis in presbyte
deposita non modica alistulisse ; Evaristum vero alle rium ( plerique fratres qui se cis adjunxerant; )
clorem schismatis fuisse, et successorem plebi cui quod quidem non videtur de plebe catholica pro con
anle prælucrat, Zelum in locum ejus episcopum esse fessoribus deprecante intelligi posse . Poslea enim
constitulum . Postridic quam venerant legali Nova - narrat Cornelius fraternitatis concursum ; quem lum
Liani, supervcnit Nicepliorus acolythus cnm litteris demum faclum indicat ſuisse cum omnem hunc
Cornelii, ex quibus Cyprianus didicil el alios episco - aclum populo insinuandum judicavit ; difficile est
pos docuit quæ ad Nicosiralum et Evaristum alline - sane ut confessores qui mullos auctorilate sua abs
bant. Postea gratias egit Cornelio per Episto - traxerant, nullos in redeundo socios el imitalores
lam xlix . haberent. Cornelii verba non aliter interpretatus est
Sed idem Nicephorus alias litteras multo latiores Cyprianus : « Quanto majus est gaudium , inquit
allulit , quibus Cyprianum Cornelius de redilu qua . (Ep. XLVII), et in terris pariter et in cælo super
luor confessorum Maximi, Urbani, Sidonii et Ma- confessoribus ad Ecclesiam Dei cum gloria sua ct
charii certiorem faciebat. Cum quidam fratres nun cum laude redeuntibus , et redeundi viam cæteris
tiassent confessores ad sanitatem reverii, ac postea exempli sui fide el probationc facientibus ! llic enim
Urbanus et Sidonius ad presbyteros venissent, affir quosdam fralres nostros error induxerat, quod
mantesMaximum presbyterum et confessorem secum sibi communicationem confessorum sequi vidercn
pariter cupere in Ecclesiam redire , placuit Corne- tur. Quo errore sublato , lus omnium pectoribus
lio ut ex ipsorum ore et confessione que per lega- infusa est , et Ecclesia catholica nec scindi ncc di
tionem mandaverant audirentur. Qui cum venissent vidi posse monsirala est. · Unde mirum videtur
ei a presbyteris quegesscrant exigerentur, circuns cur Cyprianum Tillemontius de solis confessoribus
ventos se esse affirmaverunt, nec quid in literis ip - loculum existimet. Tota res ab eodem erudilo scri
sorum nomine per omnes ecclesias missis inessel se plore sic narratur, quasi uno et eodem die transacla
scisse, atque utabolerentur el e memoria tellerentur fuerit. Sed lamen ex his Cornelij verbis, ( adfue
que præcesserant deprecati sunt. Omni actu ad Cor- runt etiam episcopi quinque , qui et hodie præsen
nelium perlato , jussil contrahi presbyterium : adfue- les fuerunt , » duos dics insumplos fuisse palet,
runt episcopi quinque, el re ad deliberandum propo- quorum prior deliberationem habuit de recipiendis
sita , sententize a singulis dicte, quas Cornelius suis confessoribus, postridie vero absoluta et perfecta ,
ad Cyprianum tilteris subjecit. His ila gestis, vene. magno fraternitatis concursu, quæ pridic constilula
runt in presbyterium quatuor confessores et plerique fuerant.
fratres, qui se eis adjunxerant, summis precibus de- Insignem hunc eventum Tillemontius el Pearsonius
siderantes ut ea quæ ante fuerant gesta in oblivio ad mensem novembrem hujus anni 251 referen
nem caderent. Cum autem magnus fraternitatis con dum putant, post concilium Romanum , quod hoc
eursus factus fuisset, una vox erat omnium gratias anno 251 Cornelius cum sexaginta episcopis habuit
Deo agentium , ait Cornelius, gaudium pectoris la - mense octobri, ut placet Pearsonio , vel etiam multo
crymis exprimentes , complectentes eos quasi eo die citius, ut existimat Tillemontius, ac anic Novatiani
poena carceris fuissent liberali. Confessores decl:ra- ordinationem . Sed non tam sero quatuor illi confes
runt se Cornelium sanctissimæ Ecclesiæ catholicæ sores , aut saltem anle concilium Romanum , rediisse
episcopum agnoscere , confessi sunt se imposturam in Ecclesiam videntur.
passos ac circumventos esse , sed tamen sinceram Reditus confessorum paucis diebus subseculus cst
mentem suam semper in Ecclesia fuisse ; quippe cum novam legationem Novatiani. I Novalo enim illinc a
Elon ignorarent unum Dcum esse, unum Christum vobis discedenle , ait Cyprianus (Ep. xlix ), id est,
155 VITA SANCTI CYPRIANI.
procella et lurbinc recedente, ex parie illic quies in judiciuin vocati c! excommunicati in schismate ob
Sacia cst. » Porro a prima legatione ad hanc no - duruissent, an dicere potuissent circumventos se esse
vam non multum intercessil temporis : nam • pro - el imposturam passos, ac mentein suam semperia
stralus virtutibus Dei , Noralianus, ut ait Corne Ecclesia fuissc ? quis credal Corneliun sic eos rete
lius (Ep. xlvin ), « cum Maximusct Longinus elMa- plurum fuisse , ut omnia remillerei Dco omnipotenti?
chcus fuissentexpulsi a Cypriano cjusque collegis , non sic agi solet cum hominibus jam judica'is cl er
denuo resurrexit. i Quibus ex verbis patet Nova. communicatis. Posterius ergo concilium reditu cun
tianum non a julio mensc ad novembrem feriatum ſessorum : sed tamen non multo posterius; nan geras
esse, scd accepla damna protinus reparare voluisse, vissime cans.r suberant cur cilo haberelur, lim u
missis peritioribus magisque industriis legatis. Ergo Novatiani paries penitus frangcrentur, cum ut lapis).
rodilus confessorum , qui novæ legationis profeclio - rum causa, quæ ad concilium rejecta fuerat, dijudi
nem proxime contingit, non potest in mensem no . care!!ır .
rembrem rejici. Deinde vero Nicephorus, ille acoly XXIV . – DE GESTIS ET SCRIPTIS S. CYPRIANI ANXO
Thus qui utramque epistolam el de nora legilio::e et 252, ANTE PERSECUTIONEM .
de reditu confessorum allulit, non videtur clericus
fuisse Romanus, sed potius ipse ille Nicephorus aco . Damn: lus loto orbe Norauianus non despondelat
lythus quem Cyprianus julio excunte , vel auglislo aninum , sed per plurimas civitales novos apostulos
jeunte cum Meltio subdiacono Romam miserat. Sic suos inillebat, ul quadam recentia institutionis •11
enim de illo Cornelius loquilur Ep. xlvi : « Hirc fundamenta constituerct, cl super legitimos episcopas
igitur, frater charissime, cadem hora , codem mo- crearelalios pseudoepiscopos. Id testatur Cyprianusin
mento ad le per scripla transmisimus, et Nicc Epistola ad Antonianum , scripta anno 231 exeunte aut
phorum acolythum , descendere ad navigandum 22ineunte. Jamdudum litteras acceperatCyprianus
(lestinantem , ad vos stalim dimisi. , Quibus ex ab hoc Numidiæ episcopo, quibus se cum Norating
verbis patet hunc clericum non data opera a Cornc- non communicare, sed Cornelio allxum csse signifi
lio missum fuisse, sed potius, cum , perfectis rebus cabal, atque ut earumdem litterarum exemplum ad
quarum causa veneral, redirel, sanctum Pontilicem Cornelium millerelur, postulabat. Scd postca aliclil
oblala occasione usum esse. Hinc jam ci perferen• tert supervenerunt, in quibus nulare videbatur,.lb
dom epistolam dederal de novis lentamentis Nova valini liiteris motus, et quam isle hæresim intro
liani, scd minime necessariam , aut qux clericum duxisset, qua ratione Cornelius cum Troplimo ci
milli postularet, siquidem jam missus ca de re luc. Purificatis communicaret, sciscilabatur, ac neipsil
ral Augcndus confessor, ncc necesse eral alium po - quidem Cypriani humanitatem in lapsos æquo animo
slca millere qui idem nuntiarel. Porro, si is cst Nice- accipiebat. Sic ci respondet Cyprianus in hac Epistula
phorus acolythus qui cum Metlio Epistolam xiji Cy- LII, ul se ct Cornelium mirifice defendat, ct cim No
priani pertulit , frustra illius reditus ad mensem valiano neminem communicare posse demonstrel,
novembrem differiur. Parvi refert quod in litteris nisi quitotius Ecclesiæ communioncm rejicial.Liquet
Cornclii nulla liat mentio de Meltio subdiacono, scriptam esse epistolam post reditum confessorum
quocum Nicephorus acolytbus profectus fueral Car- quos in Ecclesia cuin Cornelio junctos esse dici ,
thagine; nam similiter Meltius , ul supra vidimus in post mortem Decii, quem tyrannum appellat , scu
Epistola xLili , solus nominatur, quamvis socius ei tamen anle concessam lapsis hoc anno 252 indulgene
adjunclus esset Nicephorus, tiam , siquidem Cyprianidefensio in iis tantum fer
Quod special ad concilium Romanum , reditu con - salur quæ Libellaticis anno superiore ci cæteris i
ſessorum omnino posterius vidctur. Nullum prorsus mortis periculo constitutis concessa fucrani. Non m .
hujus concilii vestigium in literis Romam aut Car- mcrito Antonianus ille idem videtur esse qui in lit selor
thagir.cm missis intra illud tempus quod a Cornelii Epistolae Lxx, inter cpiscopos Numidas feceriset
ordinatione ad reditum confessorum effluxit. Lc- quod ctiam argumento est eum Cyprianimonilis
gali Caldonius el Fortunalus, qui Carthaginem post restitisse.
Novatiani ordinationem redicre, non amplius quam Emissarii Novatiani circa hoc tempus Mass!
sexdecim episcoporum lilleras allulerunt. Quis ergo pseudoepiscopum Carthaginensem fecerunt: sed mua
crcdat jam tum ordinationem Cornelii in concilio LX facinus tam ignobile et obscurum fuit, ut Cypitalis
cpiscoporum confirmatam fuisse, ut suspicatur Tille . ne scribendum quidem ea de re Romam judicare
montius? Pralerea hoc concilium , lesie Eusebio Nain paulo ante de collegarum consilio misera! !
(lib . vi, cap. 15), decrevit « Novatum quidem et cos nelio nomina integrorum ct catholicorum in a
qui una cum ipso sese insolenter exlulcrant, ct | episcoporum , ut scirent Cornelius ejusque conga
quicumque inhumanissimae et a fraterna charitale I quibus scribere et a quibus lillerasmuluo a
alicna ejus opinioni consentire presumscrant, alie - I oporteret ; si quis autem præter eos quos cypli
nos ab Ecclesia habendos essc. ) At confessores epistola sua complexus fuerat, scriberc audere.
sic se ante reditum gessere, sic redeuntes exccptirent enim vel sacrificio vel libello esse mach
sunt, ut excommunicati ſuisse non videantur a con - vel unum dc hæreticis , perversum sciliceler
alio sexaginta episcoporum : nam , si ab hac synodo num .
137 VITA SANCTI CYPRIANI. 138
Scripium existimatur hoc anno præstantissimuni nem non effugit, argumento est nihil adhuc detraclum
Cypriani opus de Oratione Dominica. Recenselur a ac limalum ſuisse desuperioris anni decrelo ,ac non
Pontio post librum de Unitate Ecclesiæ ; el cum multa dum pacem pænitentibus redditam fuisse ; quæ tamen
in eodem libro adversus schismaticos vehicmenler et illis indulgentia perpaucis mensibus post concilium
copiosc dicantur, non male concluditur jam prodiisse idibusmaji habitum concessa est.
Felicissimi ei Novatiani schismala cum liac scri- Lomberlum merilo castigat Pearsonius, quod loc
beret Cyprianus . concilium sexaginta sex cpiscopornm non multo post
Circa Pasche prima solemnia scripsit Cyprianus concilium annisuperioris collocaveril. Non verisimile
Epistolain liui ad episcopos Fortunalım , Alymnum , est post concilium , quod tamdiu in causis lapsorum
Oplalu , Donatianum , Fortunalın el Felicem , qui, dijudicandis occupalum fuit, aliud eodem anno lam
cum essent in civitate Capsensi propter ordinationem frequens convocatum fuisse , cum præsertiin nullum
episcopi ( Donatuli , ut versimile est , Capsensis hujus rei vestigium exslet in litteris anno superiore
cpiscopi, qui loco sexagesimo nono sententiam dicit scriptis. Al idem Pearsonius hoc concilium in quo
in concilio Carthaginensi anno 257 ), consulli fuerant responderunt Fido sexaginta sex episcopi, in apni
a Superio an ad communionem jam admillendi essent 253 mensem septenibrem rejicit, cum episcopi, ut
Ninus, Clementianus el Floriis, qui, Christum con - ipse existimat, restiluta pace, de rebus ecclesiasticis
ſessi coram magistralu el plebe , postea inter tormenta consiliarenlur. Non quadrat hæc opinio cum his epi
coram proconsule superati, pænitentiam agere non scoporum verbis : Quæ res, inquiunt, satis nos
destitorant per hoc triennium , non illud quidem movit recessum esse a decreti nostri auctorilale,
esacuum scd inchoatum .Rem decidere non ausi, ad ut ante legitimum tempus et plenum satisfactionis, et
Cyprianum detulerant, el scripscrant « ut cum plu - sine pelilu et conscientia plebis , nulla infirmitale
ribus collegis de hoc ipso plenissime , tractaret, urgente ac necessitate cogente , pax ci concederetur.:D
Respondet Cyprianus reddendam ejusinodi hominibus Hæc optime congruunt idibus maii anni 252 . Jam pa
communionem ,seque ea dere cum cpiscopis delibera- nitentiæ parlem nonmediocrem adimpleverat Victor,
lurum promillit aquando solemnitati apud suos cele unum reprehenditur quod plenum tempus non exegis
brandæ satisfecerini, ; ct Carthagineni ( venerint. ) set ; quinetiam nihilreprehenderetur, si plebis rogalu
Vix dubium est quin promissum perfecerit in con- concessa pax fuisset. At profecto numquam episcopi
cilio quod Caribaginc habilum hoc anno idibusmaji, tam leniter egissentanno 255 inter prima pacis inilja .
ut ipse testatur Ep. LV (p . 81). Scribit ibidem « Pric Nam qui, sopita Decii persecutione, lantam pre se
valum , veterem hæreticum in Lambesilana colonia severitatem lulerant, ul excommunicationem mina
anle mullos fere annos ob multa et gravia delicia rentur si quis lapsos ad communionem adinitleret ,
nonaginta et episcoporum sententia condemnatum , ii, finila Galli el Volusiani persecutione , cum adhuc
el Fabiani i papæ ac Donali Carthaginiensis epis- manuslapsorum sacrificiis nefandis fumarent, an adeo
copi < litteris severissime notalum , cum causam in remissi fuere ut pacem concessam non reprehensi
hoc concilio agere velle se diceret, s admissum non ros se dicerent si « sine pelitu ct conscientia plebis ,
fuisse . Huic concilio interfuerunt episcopi sexaginta concessa non fuisset ? Prælerea non videntur post
sex, si ibi, ut versimillimum est, propositis a Fido persecutionem Galli et Volusiani necessaria fuisse
cpiscopo quæstionibus responsum fuit. Is per litteras concilia , quia ex his quæ in priore concilio staluta de
questus fuerat quod Therapius episcopus Bullae et lapsis fuerant, facilis fuit tolius rei delibera!io ; vel
confessor, ut conjicil Pamelius ex concil. Carth . an . polius quia aut nulli in hac persecutione, aut saltem
256, Victori quondam presbytero , antequam pæni- paucissimividentur cecidisse. Teslalur Cyprianus in
tentiam plenam egisset, pacem immaluro tempore Epistola LVII eos qui Roma sub Decio ceciderant,
dedisset. Praeterea novam quamdam de infantibus confessionis laudem in hoc secundo prælio adeptos
opinionem Fidus proposuerat, in quibus morem anti - fuisse. Idem lestimonium saltem Africa tribuit auctor
quæ circumcisionis tenendum putabat, ut infra octa - libri ad Noval.(p. 11). Hinc Cyprianus in Ep. LXXXI
vum diem non baptizarentur. Inter alias rationes ad Martyres, non plangil clades et funera suorum ,
hanc afferebat: ( vestigium infantis in primis partuis ut in Ep. ix sub Decio ſeceral. Nec mirum si vicio
sui diebus constituti mundum non esse ,quod unus- res in hac pugna fuere , quos tanto animi ardore ad
quisque illud borrcat exosculari. » Respondent pugnandum paratos fuisse perspicimus ex Epist. Liv .
sexaginta sex episcopi per Epist. lix , objurgatum Scripla est circa idem tempus, ut observat Tille .
fuisse Therapium , nec tamen ablatam Victori com - montius, Epistola Lxiv ad Epiclelum el plebem Assile
munionem . De infantibus autem propositam ab co rilanam adversus Forlunatianum , quondam hujus ci
opinionem uno ore universi rejiciunt, et baptisma vitalis episcopum , qui sacerdotio ob simulacrorum
infantium in primo statim nativitatis sux ortus prie cultum dejeclus (pro integro agere volebat, » el epis
clarissimis rationum momentis defendunt. lloc au . copatum sibi cæperat vindicare . Videlur Epictelus,
icm concilium sexaginta sex episcoporum idem quem Cyprianus fratrem appellat, Fortunatiani loco
prorsus esse perspicitur ac illud quod idibus maii constitutus fuisse . Non solus Fortunatianus ex lapsis
habitum hoc anno 252. Quod enim concessa Victori episcopis ejusmodifacinus lentabal, sed observat Cy
quondam presbytero laica communio reprehensio prianus nonnullos alios idem agressos esse, dum
S. CYPRIANI. IV .
139 VITA SANCTI CYPRIANI.
slipes , et oblationes, et lucra desiderant, quibus Africa ob scelerum infamiam ubique nola , Romiam
prius insatiabiles incubabant, ct cænis atque epulis navigandum judicasset. Venit itaque Romam Felicis.
eliam nunc inhiant, quarum crapulain nuper su - simus slipalus calerva et factione desperatorum , scu
perstile in dies cruditate ructabant, i Cum autem rejectus est a Cornelio , et « vigore pleno quo episco
lapsos omnes hortclur ut, e magnitudinem delicti sui pos agere oportet, , pulsus de Ecclesia . Verum , cum
cognoscentes , a deprecando Domino non recedant, dictitarent nefarii homines Fortunalum a viginti
sed satisfactionibus immorantes ad Ecclesiam pulo quinque episcopis ordinatum esse, cumque Cornelium
sent, , non immerilo hæc epistola ante concessam aggressi essent comminantes quod , si lilleras quas
generatim lapsis indulgentiam scripta existimalur. altulerant non accepissct, publice eas recitarent,
Rejectus, ut modo diximus, a concilio Carthagi- et mulia turpia et probrosa el ore snio digna profer.
nensi Privalus pseudoepiscopum Carthagine constituit rent, , Cornelius, cui molestum eral Cypriani si
Fortunatum , qui erat « unus ex quinque presbyteris lentium , « minis alque terroribus eorum aliquantum
jampridem de Ecclesia profugis, et sententia coepis commotus » , duas simul epistolas Cypriano per
coporum , ait Cyprianus Ep. Lv ( p. 83), multorum et Saturum acolythum scripsit, quarum prima pulsum
gravissimorum virorum , qui super hac priore anno constanter Felicissimum , altera commolum el er.
ad Cornelium lilteras ſecerani. Operam ad hoc scelus Terriium ipsius Cornelii animum significabal.
navarunt, ut ibidem ait S . Martyr, Felix quidam , qui Permolestum acciditCypriano quod, cum io deſen
cum illo venerat, quem ipse extra Ecclesiam in hæresidendo episcopalu Cornelii summam animi fortitudi
pseudoepiscopum olim constituerat ; Jovinus etMaxi- nem declarasset, idem sibi in re simillima a Cornelio
mus, ob nefanda sacrificia et crimina in se probala , non referretur. Quapropler ad eum scripsit Episto
sententia novem episcoporum condemnati, et iteralo lam tv, dolorem suam minime dissimulans , quod
quoque a pluribus aliis in concilio anno prioriabs. Cornelius aures præbuissel schismaticis omni scele
lenti;Repostus Saturnicensis, qui non tantum in per- ris macula volatis et in concilio damnatis , contra
secutione ipse ceciderat, sed et maximam partem episcopum populi universi suffragio in pace deleclum ,
plebis suæ sacrilega persuasione dejecerat. Hi quin - Dei auxilio in persecutione proiectum , collcgis om
que cum paucis vel sacrificatis velmale sibi consciis nibus fideliter junctum , plebi suc in episcopatu qua
Fortunatum sibi pseudoepiscopum cooptarunt. Sed driennio jam probalum , in quiele servientem disci
illis scelus ex sententia non successil. Nam cum dic - plinæ, in tempestale proscriptum applicito cladjuncio
tilassent viginti quinque episcopos Carthaginem ven - episcopalus sui nomine , lolics ad lconem petitum ,
turos, non sine mendacii infamia quinque tantum ré- in circo, in amphitheatro Domiuice dignationis tcsti.
perti sunt. Deinde vero, quos antea decipiebant et monio honoratum , ac nuper etiam clamore popula
falsa se spe redeundi in Ecclesiam producebant, hi rium ad leonem denuo postulatom . Demonstrat neſas
ubi viderunt pseudoepiscopum , fraude comperta, ad fuisse schismaticis « ad Petri cathedram atque ad Ec
Ecclesiam redierunt. Itaque plures erant qui de ne- clesiam principalem , unde saccrdotalis unilas exorta
ſariis illis hominibus judicaverant, si presbyteri et est, 1 litteras ferre, « cum stalulum sit omnibus nobis,
diaconi numerentur, quam qui tunc cum illis con - inquit, et æquum sil pariter ac justum , ut uniuscu
juncli videbantur. Probabat lamen Cyprianus et dili. jusquecausa illic audialur ubiest crimen admissum ...,
genter examinabat quinam admilli el recipi in Eccle . nisi si paucis desperatis elperdilis minor videtur esse
siam deberent. Quidam enim recipi non poterant auctoritas episcoporum in Africa constitutorum , elc. )
« sine scandalo et periculo plurimorum . , Fremebat Sic episcopalus sui jura defendit Cyprianus, ut cxor
enim plebs el reluctabatur quoties inemendabiles et dium unitatis in Ecclesia Romana, ut ecclesia princi
protervi, et vel adulteriis vel sacrificiis contaminati , pali , agnoscat; et, quemadmodum alibi parcm inler
et post hæc adbuc insuper de schismate ad Eccle - Apostolos poleslalem admillens, exordium unitatis in
siam , redibant. Vix plebi persuadebat, imo extor- Petro constilulum agnoscit , ita hoc loco, elsi negal
quebat ut lales admilli consentirent; et justior factus minorem esse Alrorum episcoporum auctoritatem ,
erat fraternitatis dolor ex eo quod unus alque alius, immerito pronuntial edilor Oxoniensis primatum ab
obnitente plebe et contradicente, Cypriani facilitate eo negari : sed de bis jam diximus in praefatione.
suscepti, pejores esstilerantquam priusfuerant( Ibid .). Quanıvis autem de Cornelii prudentiae el constantic
Fortunati ordinationeadeo non movebatur Cypria existimatione hrc epistola aliquid detrahere posse
mus ut ea de re protinus ad Cornelium scribendum viderelur , eum tamen admonere el rogare non dubio
esse non judicaret. Nacius tamen occasionem Tami lal Cyprianus ul de more suo has litteras clero secum
liarissimihominis cl clerici, per Felicianum acoly . præsidenti ct sanctissimæ atque amplissima plebi
thum , quem Cornelius in Africam cum Persco epis - legal , adeo cognita erat Cypriano et explorata virtus
copo miserat, etiam de Forlunalo islo scripserat ad Cornelii. Constal banc epistolam hoc anno 252 scri
Cornelium ; sed, dum Carthagine Felicianus vel vento plam ſuisse ; commemorat enim Cyprianus concilium
relardalur, vel accipiendis aliis epistolis delinctur, anni prioris , tum etiam aliud proximis idibus mail
Felicissimo Romam properante præventus est. Is enim habitum : hinc se plebi suæ quadriennio jam proba
Romam millebatur cum lillcris Fortunali ad Cornc- lum csse dicil. Scripta autem non videtur nisimense
lium , cum ncfaria illa factio , undique cxclusa el ia junio exeunte , aut ineunte julio. .
 VITA SANCTI CYPRIANI. 142
XXV. - PERSECUTIO REVELATOR CYPRIANO . - HORTATUR
THIBARITANOS AD CERTAMEN . - LAPSIS POENITENTIBUS sed tantummodo necessitas pænitentive adversus Fe .
PACEM RESTITUIT IN CONCILIO , QUOD AB ALIO IDIBUS licissimum ejusque salellites defenditur . Alque hinc
MAJI HABITO DISTINGUI DEBET. palct hanc epistolam in editione Oxoniensi immerilo
præponi quinquagesima quartx , per quam Cornelius
Cum a concilio Carthaginensi , quod idibus maii de concessa lapsis communione certior factus est.
habitum diximus , satis mulla usque ad persecutio- 3' Concilium episcoporum xli, in quo lapsis data
nem intercesserint , perspicuum est imperalores Gal- communio est, instante persecutione babitum fuit,
Jum et Volusianum , qui anno 251 exeunte impe- el hoste certamen indicentc , cum lapsis arma desi
rium adepti fuerant, per lolum illud tempus nihil ira - derarent et flagitarent , utest in Epist. Liv , sequc
cunde in Christianos egisse , nec suum in illos furo- ( ad pugnam paralos esse et pro Domini sui nomine
rem incitasse anle mediam hujus anni æstatem . At ac pro sua salute stare fortiter et pugnare , profi
violenta fuil persecutio , nec alium finem habuit lerenlur . Quamobrem hoc consilium statim subsequi
quam ipsa imperatorum vila . Jam nonnullæ scintil. debuitCornelii confessio, qui primus Rome confessus
lic emicuerant cum Cyprianus ad Cornelium scribe- est. Sed a concilio idibusmaji habilo mulla interces .
ret Epistolam lv. Ait enim « his ipsis diebus , quibus serunt usque ad persecutionem et Cornelii confessio .
scribebat , i ob sacrificia quæ edicto proposito cele - nem : Fortunati ordinatio ,missa ab eo Romam legalio ,
brare populus jubebatur , clamore popularium ad Cornelii ad Cyprianum litteræ ac Cypriani responsio .
leonem denuo postulatum ) se e in circo fuisse .
Videtur in dicendorum sacrificiorum causam attulisse XXV . - S. CORNELIO GRATULATUR CONFESSIONIS LAUDEM
pestis illa quæ sub Gallo et Volusiano ac cæteris dein S . CYPRIANUS. -- CONFESSORES CARTHAGINENSES COHOR
ceps principibus horrendum in modum sæviit. Non TATUR PER EPIST. LXXXI, QUAM IN HAC PERSECU
mullo post subsecuta imperalorum Galli el Volusiani TIONE SCRIPTAM FUISSE OSTENDITUR ANNO 252.
adversiis Christianos edicta , quorum præcognitionem
cum accepisset Cyprianus, multis visionibus divini Vana non fuit Cypriani prædictio futura persecu
lus oblatis , scripsit Epistolam lvi ad Thibaritanos , lionis , nec adhibite ab co cautiones ad Christianos
corrobo
quos cum antea invisere statuisset , consilium lunc luit adversa randos optato exit caruerunt. Romæ prosi
perficere non poluit, sed vicarias pro se lilleras misit, rius terrore violento Christi castra lur
in quibus cos admonct sc « Dominiinstruentis digna. bare : sed virtus illic præcedentis episcopi publice
tionc cognovisse, idque sciendu m esse ac pro comprob ala est, ac quodammodo ecclesia omnis Ro
cerlo credendum et lenendum graviorcm nunc quam mana confessa est : ad pugnam non singuli milites ,
antea et ferociorem pugnam imminere ; deinde vero sed tota castra prodierunt, accurrit properanter et
ex Scripturis sanctis et ex christiane religionis prin venit quisquis audivit. Plurimi ex his qui sub Decio
cipiis colligit quidquid ad persecutionem constanter lapsi fuerant, gloriosa confessione restituti sunt, ipso
sustinevdam incitare poterat. dolore poenitentiæ facti ad prælium fortiores, ila ut
Videlur Cyprianum dctinuisse quominus Thibari. appareret eos in prima persecutione novæ atque in
lanorum volis satisfaceret , imposila necessitas rebus suelä rei pavore trepidasse . Hæc discimus ex Epist.
ecclesiæ suæ , imminente persecutione , providendi. LVII Cypriani, in qua Cornelio Centumcellis exulanti
Nihil autem prius sibi faciendum arbitratus hoc mo- gloriam confessionis gratulatur , et cum eo commu
lestissimo tempore , quam ut omnes omnino milites nical quod providentia Domini monentis instructus
Christi qui arma desiderabant et prælium flagila- cognoverat ,(appropinquare jam certaminis et agonis
bant, intra castra Dominicolligeret ; decrevit in con- nostri diem ,» inquit. Rogat denique ul uler ad Domi-
cilio cum cpiscopis xli , ul , examinatis singulorum num prior migraverit, Deum pro altero et pro fratri
cousis , pax lapsis darelur qui poenitentiam agere a bus ac sororibus precelur . Hæc prædiclio non multo
primo lapsus die non destiterant. Episcopi certiorein post in Cornelio exilum sortita est, quimartyr obiit
ea de re faciunt Cornelium per Epistolam Liv , seque Centumcellis die 14 septembris hujus anni 252 , ut
ita e sancio Spirilu suggerente , slatuisse dicunt, ac inter doctissimos quosque convenit. Interim Novalia -
sanguinem Cbristi iis non denegandum demonstrant nus, ut Cyprianus observal, ut nec unitalis Ecclesize .
qui suum pro Christo fusuros se et acriter pugnalu ita nec ejus triumphorum particeps, quiescebat , nec
ros promittebant. Addunt sese idem Cornelio « pa- eum omnino tetigit persecutio . Lucius, qui Cornelio
lernæ misericordiæ contemplatione placiturum » spe- successit , eodem fere lemporc sacerdotii el exilii
rare. Miror hoc concilium a Pearsonio confundi cum gloriam adeplus est; sed paulo post revocatus , mar
eo quod idibus maji habilum est. Nam 1° de rebus tyr obiit die quarto aut quintomensis martii anno 253
idibus maii deliberatis nullæ ad Cornelium synodi cum quinque mensibus ac paucis diebus præfuisset.
nomine script sunt lilleræ ; quippe, cum de Privalo, Huic Cyprianus cum sacerdotium el confessionem
quem synodus non admiserat, lum demum Cyprianus gratulatus fuisset per litteras,quæ ad nos non pervene
ad Cornelium suo nomine scripserit , cum facultas runt, redilum eliam gratulatus est per Epistolam Lylle
oblata est Feliciani acolythi. 2° In Epistola lv, ex suo et collegarum nomine. Sed, præterhoc litterarum
qua conciliuin idibus maii habilum ſuisse dicimus, oflicium , quibus ad commune gaudium Ecclesiæ Ro .
nullum exstat vestigium concessa lapsis indulgentia mana suum quoquc accedere testatur , ait se non
 143 VITA SANCTI CYPRIANI. 144
cessare e in sacrificiis atque in orationibus Dco Patri Episi. v :- Etquoniam mihi interesse nunc non per
ci Cliristo Filio ejusDomino nostro gratias agcre et milit loci conditio ; ; ct in Epist. xxxvi ad eum .
orare pariter alque petere vt qui perſeclusest al. dem clerum : « Utinam loci el gradus mei conditio
que perſiciens custodiat el perficiat (in Lucin ) con - permillcret ut ipse nunc prxsens essc possem !
fessionis gloriosam coronam , » etc. ; ct quasi prievi. Unde concludit Pearsonius his verbis non exilium
dere: id quod postea crenil, Lucium idcirco revocalum Cypriani sui Valeri:ino, scd illius sub Derio seres
fuisse ab exilio suspicatur, ut in oculis ecclesiic suc sum denotari. Locum autem ex quo mortuum Roga.
viram pro Christo profunderet. Decreia Cornelii de lianum fuisse judicatur, in aliam prorsus sententiam
Japsis Lucium conlirmasse discimus ex Cypriano, qui accipiendum esse existimat , ac errorem in tabulas
Lucium etCornelium bealosmartyresappellal, serue ecclesiasticas irrepsiss ?, dum Bedam , qui has Cy
corum memoriam honorare dicii, ac illos spiritii Dei priani lilleras Jaudal, el ex illis docet Rogalianum et
plcnos, et in glorioso marlyrio constiluto ; dandam Felicissimum martyrio coronaios esse , Usuardus,
cssc pacem lapsis censuisse , el paniicntia acta fruc- Ado et alii sine examine sequuntur.
ium communicationis el pacis negandum non cssc Pearsonii sententia arridet Tillemontio ; sed 11
lilleris suis signasse leslalur ( Epist. LXVII). men multis rebus perspicitur hanc epistolam non in
Qua!nvis erumpentibus persecutionis scintillis po secessul scriptam esse, sed Carthagine, cum jam
slulatus fuerit ad leonem Cyprianus, non tamen sc obiisset Rogatianus, non tamen sub Valeriano, sed
cessit, ut in persecutione sub Decio , nec pulsus aut sub Gallo el Volusiano . Nimium aperlus cst Cypriani
proscriplus ſuit. Primus Carthagine inpelum fero - contexlus, quam ut Rogatianum ct Felicissimum mar
cientis populi sustinuit ,ut videre est in Epist. LXXXI, lyrio coronatos negemis antequam hanc epistolam
gloriosus senex Rogatianus presbyter, qui in perse scriberet Cyprianus. Locum inspiciamus. Quam
culionc Decii confessus fuerat , et, c carcere solulus. fidem , inquit , vos quoque relincutes et die ac
duobus episcopis et Numidico presbytero in rexenda nocte meditantes , 1010 corde ad Deum prompti,
ecclesia Carthaginensi adjunctus a Cypriano fuerat. Is contemplu praesentium futura faniliimmodo cogitatis,
cum primus in hac Galli et Volusiani persecutione il ad . fructum regni crni et ad complexim et
conjectus in carcerem fuisset cum Felicissimo , quem osculum Domini el conspectum vcnire possitis, ut
Cyprianus quiclum semper et sobrium fratrem appel- sequamini in omnibus Rogalianum presbyterim
lat, cum eodem coronatus est. Cæteros confessores gloriosum serem , viam vobis ad gloriam temporis
in carccrc inclusoshortalur Cyprianus ( in Ep. LXXXI nostri religiosa virulite el divina dignatione facien .
ul Rogatianum imitentur , seque Dominum assidue lem , qui cum Felicissimo fratre nostro quielo
precari ail ut camdem ac ille coronam assequantur. semper ct sobrio , excipiens ſerocientis populi im
Inter los confessores enitebant pueri el feminæ , id pellim , primum hospitium vobis in carcere præpa
quod etiam in persecutione Decii contigisse perspici. ravil , el metator quodam modo vesler, nunc quoque
unus ex libro de Lapsis (p . 181), et in persecutione vos antecedit. Quod ut consummelur in vobis assi
Valeriani ex Epist. Lxxvii. Eamdem confessionis lau .
dem adepti , ut capile 24 observavimus , qui sub ad summa pergentibus quos confiteri facil , facial
Decio lapsi fuerant. Quod quidem de plurimis intel al ct coronari, » Nulla fere vox hoc in loco que non
ligi debet, non tamen de omnibus; nam auctor libri Rogalianum pro Christo passum indicct. Vocat eum
ad Novatianum , alios ex eorum numero adhuc pani Cyprianus a gloriosum senem , , quod eum argumento
tentiæ addictos commemorat. Sed quia Epistolam est ad gloriam pervenisse. Confessores laudat quod
Lxxxi alii Valeriani, alii Decii persecutioni adscri fulura tantum cogiient, ut ad complerum Domini
bunt, exponendum nobis est cur ad hanc polius sub perveniani, ul sequantur in omnibus Roglianuni,
Gallo el Volusiano persecutionem referenda videalır. quem jam in multis rebus imitali fuerant. Jam ergo
perveneral ad conspectum Domini Rogatianus siqui
Hanc cpistolam Pamelius el Baronius inter postre . dem
mas Cypriani numerant, ct in persecutione Valeriani Rogatianumpervenire ad conspectum Domini idem est ac
fcriptam polant. Jlac potissimum ratione ducuntur, Lianus primumin omnibus liospilium
sequi. Paraverat illis Roga
quod Rogatianus presbyter et confessor, quem post in carcere. Ubi secundum
Decii persecutionem superfuisse constat, in hac Epi parabal , nisi in colo, antecedens cos velutimetalor
slola Lxxxi vilam pro Christo cum Felicissimodica quidam ? Denique Deum precatur Cyprianus ut id
in quo antecedebat cos Rogatianus, in ipsis consum
Tur profudissc. Alquc id quidem tabulis ecclesiasticis metur
consentaneum est , in quibus , inquil Baronius, Ro. el ad coronam perveniant. Ergo jam ad hanc
galiani el Felicissimi una dic passorum natalis so coronam Rogatianus pervenerat, quam cum in Decii
persecutione
lemnitas consignata est vil cal. novembris. , Contra egressus sit quam adeplus non sit , sed ante c carcere
Pearsonius hanc epistolam sub) Dccio scriptam esse Cyprianus e suo sccessu , necessc
contendit, cum laterel Cyprianus , idque probat ex est hanc epistolain ad aliud tempus referri. Nililor
Tillemontius his verbis , ( viam facientem , vos anic
primis epistolæ verbis : « Saluto vos , fratres charis - cedit, , ut Rogatianum probet non obiisse cum bæc
simi, oplans ipse quoque conspectu vestro frui, si epistola scriberetur. Ai quis nescit linguæ latino
me ad vos pervenire. loci conditio permitteret, , slerilitatem sæpe cogere ut ejusmodi voces usurpen
aulem loqui solet Cyprianus c suo secessu , ut in tur ? Martyres in Ep. LXXVIII laudant Cyprianum
 145 VITA SANCTI CYPRIANI. 146
quod, cum primus confitendisignum exluleril, ipsius locuturum fuisse si abluisset Carthagine. Quomodo
anima e non tanlum martyrum de sæculo jam exce - enim absentem et in abdito locu latentem sola digni
dentinm socia esse cæperit, sed el cum ſuluris cæ . las a complexu martyrum arceret, quem in ipsa urbe
Jestem amicilium , copulaverit. Simili prorsusmodo necessariæ cautiones ab hoc gaudio et antecessoruin
confessores horlalur Cyprianus in Ep. ix, ut Mappa- exempla reinovissent ? Ilinc in Ep. ix , quam ad mar
licum martyrem sequantur. « Istum nuncbeatissimum Tyres el confessores in secessil scriptam esse consial,
mariyreni, inquit, etalios participes ejusdem con : non ail secessum suum in hoc sibi molestuin esse ,
gressionis ct comites in fide stabiles , in dolore pa . quod cos non possil invisere. Significat urbis deside
tientes, in quæstione victores , ut celcri quoque sec- rium in Ep. XXXVII , al nequaquam ut in martyrum
lemini ci oplo pariter ctexhortor, ut, quos vinculum complexibus hereat, sed potius « ut promplus cl li.
confessionis et hospilium carceris simuljunxit, juigal bens solemni ministerio cuncta circa fortissimos
etiam consummatio virtutis etcoronacælestis. i fratres dilectionis obsequia compleat. ,
Non belle accepit Pearsonius hæc verba, « si me Nec congruit ergo hæc epistola Decii lemporibus ,
ad vos pervenire loci conditio permittcrel. > Ait neque etiam Valeriani persecutioni, cujus primum
enim Cyprianum his verbis designare « locum in quo impetum sustinuit Cyprianus; nec ei Rogatianus et
prxsens esse et conspectu confessorum frui maxi. Felicissimus, sed ipsc aliis omnibus, ut infra videbi
me concupivil , sed loci , hoc csi Carthaginis, ubi mus, facem ad confitendum Christi nomen prætulil.
perseculio jam ſervebat , conditionem non permi. Multo commodius referetur Epistola LxxxI ad per .
sisse .• Verum hac voce no: Carthaginem , sed sccutionem Galli el Volusiani, in qua Cyprianus ncc
episcopalem auctoritatem designari perspicilur ex plu - Carthaginie expulsus est, nec sponte cessil ; at mi.
ribusCypriani lestimoniis ; sicin Ep. 81: Sollicitudo mine dubium csl quin pro se ad aures et ad oculos
loci nostri cl timor Domini compellil. 1 Cum confessorum vicarias lilleras miserii, cum eos imvi
illi (martyres ) memores loci nostri ad me lilleras sere exposila omuium oculis dignitas non sincret.
direxerint » (Ep. x ). « Congruit ipsi loco ci oflicio sa- Mense oclobri anni 252, quo Rogalianus' ct Felicissi
cerdotiinostri » (Ep. LXII). Vid . Ep. lxv. Quamob- mus passi dicuntur in tabulis ecclesiasticis , persccu
rem , cum ait Cyprianus in hac Ep. LXXXI : « Salutolio sæviebat; cujus rei testis est Cornelius, qui inense
vos , fratres charissini, oplansipsc quoque conspic - septembri bujus annimartyr obiil. Pearsonius ex po
ciu vestro frui, sime ad vos pervenire loci condi- puli ferocientis impelu , quem Rogatianus escepisse
lio permitteret. Quid enim mihi optatius ci latius dicitur , Epistolam LxxxI ad persecutionem Decii
posset accidere , quam nunc vobis inlærere , ut pertinere concludit, quia sæpe in hac persecutione
complectemini me manibus illis quæ puræ et inno- popularis temeritas in Cyprianum crupit. Al in per
ceules cl Dominicam lidem servantes , sacrilega seculione Galli eamdem populi encritatem expertus
obsequia respucrunt? Quid jucundius et sublimius cst Cyprianus, ut ipse narrat in Epistola lv. Deinde
quam osculari nunc ora vestra, conspici ctiam præ vero horrenda illa pestis quæ cum Galli persecutione
senlem ab oculis vestris? , cum hæc, inquam , ait conjuncta fuit, multo aplior videtur fuisse ad cien
Cyprianus, indicat se .hac una re detineri quominus dos popularcs molus, cum calamitatis causa in Cliri
invisat martyres, quod meluat nie dignitate conspi- stianos rejicerelur.
cuus oculos gentilium effugere non possit. Nec neces XXVII.- MIRA CHARITAS S . CYPRIANI IN PESTIS CALAMI
se est eum abfuisse Carthagine ut sic scribcrel: sua · TATE . -- RELIGIONEN DEFENDIT ADVERSUS DEMETRIA
enim illum dignitas, etiamsi adfuisset Carthagine, NUM . - - TOTIUS ECCLESIÆ CARTHAGINENSIS PROLIXA IN
detinere poluit quominus sancios martyres inviscret.
Nam qui providebat ut martyres anon glonicratim REDIMENDIS CAPTIVIS LIBERALITAS.
nec per multitudinem simul junctam inviserentur, Ad persecutionem accedebat lues horrenda qur ,
sed ul presby!eri quoque qui illic apud confesso . sub ipsis Deciis, ut verisimile est, incæpla ,majorem
les ) offerebant, singuli cum singulis diaconis al - in modum sub Gallo et Volusiano grassala est. llic
lernarent (Ep. v), multo minus ipse commisisset, Cypriani charitas in ipsis ethnicorum oculis enituit,
Ul in oculus gentilium incurrens nova incendia com - clad summam reipublicae utilitatem redundavit. Nail
moveret. Quinetiam hæc consueludo antc Cyprianum cum ethnici omnes horrerent el fugerent contagia
in Africa vigebat, ut cpiscopus confessores non in ac suos impie exponerent,ac, jacentibus lola civitate
serel. Teslalur cnim Cyprianus in Epp . x el xxi, cadaveribus , nemo aliud quidquam respicercl nisi
semper in præteritum sub antecessoribus suis lac. lucra crudelia , lum vero Christi el Dei Pontifex
uum esse , utpresbyteri el diaconi plenissime circa plebem uno in loco congregalami vivido horlalu ail
vangelii legem marly res el confessores instruerent, duxit ut pietatis officia non solum in domesticos
diaconi ad carcerem commeanies mariyrum desi- fidei, scd in ipsos cliam ethnicos conferrent ; ac cha
deria consiliis suis et Scrip !urarum praeceptis guber- rilate indammalus ea dixit qua , si agentiles audire
Warenl. Nihil ergo velat quominus Cyprianum in potuissent , ait Pontius, forsitan statim crederent, i
"Psa urbe necessariis rebus et antecessorum exemplo Distribula tinc crgo continuo pro qualilalc hominum
a confessorum conspectu distentum hæc scripsisse atque ordinum ministeria .Multi quiangustia pauper
existimemus. Neque etiam dicere verebor non sic talis beneficia sumplis exercere non poterant , plus
147 VITA SANCTI CYPRIANI. 148
sumplibus exhibebant; compensantes proprio labore Demetrianuns quem Cyprianus refellit , alii pro
mercedem divitiis omnibus chariorem . Fiebat itaque consulem Africa , alii unum ex judicibus fuisse
exuberantium operum largilate quod bonum est ad opinati sunt. Crediderim potius unum aliquem ex
omncs, non ad solos domesticos fidei. sophistis fuisse ; idquc satis persuadent crebræ cum
Inter has persecutionis et pestis calamitales, scrip- Cypriano disputationes, calumniæ in Christianos et
sit Cyprianus librum adversus Demetrianum , quem criminationes quas ei exprobrat Cyprianus , nequa
Pontius his verbis designat: « Per quem gentiles , re- quam indicans poleslalem cum mala hac mente con
percussis in se iis quæ nobis ingerunt, vinceren- junctam fuisse . Decepisse eruditos homines videntur
tur ? , Ventitabat ad Cyprianum Demetrianus, eum . hæc verba (p . 219) : Qui alios judicas, aliquando el
que Cyprianus, « oblatrantem adversus Deum et lu esto tui judex. , Sed hæc ad judicium forense
verbis impiis obstrepentem , ) minime idoneum ju - non pertinent, nec Demetrianum nominalim pelit
dicabat quocum congrcderelur, ( cum nec docere Cyprianus , sed generalim gentiles, quibus, ut ibidem
indocilem posse sibi videretur, nec impium religione ait, vacabat e inter ipsa adversa malos esse, et in
comprimere , nec furentem lenitale cohibere. » Sed, periculis tantis non de se magis sed de altero ju
cum idcm Demetrianus diclitaret « quod bella crebrius dicare. , Neque eliam ad Demetrianum proprie
surgant, quod lues, quod fames sæviant, quodque spectanthæc verba (p . 220 ) : < Innoxios , justos, Deo
imbres et pluvias serena longa suspendant, » Chri- charos domo privas, patrimonio spolias, catenis pre
stianis imputari, taccre ultra noluit Cyprianus;ac, ne mis , carcere includis , gladio , besliis, ignibus pu
silentium diffidentiae non verecundiæ tribuerelur , nis , etc., , sed generatim ad omnes ethnicos, quos,
huic homini respondendum esse duxit, « pariter ctut fieri solet in ejusmodi orationibus , nunc singu
cxtcris quos ipse forsitan concitaverat, et advere lari numero , nunc plurali alloquitur . Paulo ante
sum Christianos odia mialedictis vocibus seminando dicebat : « Adhuc insuper Dei servos el majestati ac
comites sibi plures radicis alque originis , suz pul- nomini ejus dicatos injustis persecutionibus fatigalis.
lulationc , fecerat. Demonstrat igitur calamitates Satis non est quod ipse lu Deum non colis , adhuc
non inde oriri quod Deum Christiani colant, sed quod insuper eos qui colunt sacrilega infestatione perse .
eum gentiles non colant, ejusque cultores omni cru queris. )
cialus genere lorqueant: quamvis autem hicala Cypriani hortalibus accensa plebs Carthaginensis
mitates ipsos etiam Christianos atlingant , cas tamen libenter arripiebat, si qua se daret occasio charitatis
solis gentilibus nocere , non Christianis quos ad æter- exercendæ . Quod lum maxime declaravit cum oc
na gaudia perducunt. Lactantius (1. v, c. 4) minus 10 Numidiæ episcopi gravissimo casu perculsi quod
commode factum a Cypriano existimavit, utad fran- plures Christianos e Numidia , in his virgines Christo
gendum et convincendum Demetrianum Scripturædicalas, barbari abduxissent, opem Cypriani implo
potius quam poetarum et philosophorum testimonia raruni. Tum vero communis ccclesiæ Carthaginensi
citarel. Sed , præterquam quod adhibendæ erantScrip . injectus emæror alque crucialus de periculo virgi
turir , ut quid Christianisentirent, quid sperarent , mum , pro quibus non tantum libertatis sed el pil
in promplu esset, inesl profecio sancti Spiritus tes. doris jactura deſlenda , videbantur. Quapropter
limoniis tanta vis ac tanla majestas, ut vel eos qui prumple omnes el libenter ac largiler subsidia nume
inaximeobduruerunt, permovere possint. ( Vid . not. maria fratribus contulerunt , scmper quidem se .
Baluz. ) cundam fidei suce firmitatem ad opus Dei proui,
llunc librum in persecutione Galli et Volusiani nunc lainen', ait Cyprianus, magis ad opera salita
scriplum csse palel ex testimonio Pontii, qui enin re. Taria contemplatione tanti doloris accensi. , Scrip
censet inter libros de Lapsis et de Unitate Ecclesiæ sit itaque Cyprianus Epistolam ex ad episcopos
post Decii persecutionem scriplos, et libruin de l'a - Numidiæ , ac misit o sestercia centum millia nummo.
lientia , quipersecutionem Valeriani antecessit. Idem rum , cleri et plebis collatione collecta ., Rogal cos
eliam effici polest ex his verbis Cypriani (p. 221) : sanctus Martyr ut, si quid Lale deinceps acciderit, id
« Ut memorias laceamus antiquas, el ultiones pro sine mora per litteras nuntient, pro certo habentes
cultoribus Dci sæpe repelilas nullo vocis præco- ecclesiam ( Carthaginensem ) el fraternitatem uni.
guio revolvamus , documentum recentis rei satis est , versam ne hæc ulira liant precibus orare ; si facta
quod sic celeriter quodque in lånta celeritate sic fuerint, libenter el Jargiler subsidia prestare.
granditer nuper sccula deſensio est, ruinis rerum , Subdidit etiam Cyprianus nomina singulorum qui
jacluris opum , dispendio militum , diminutione cas. ad hoc opus tam necessarium prompte ac libenter
trurum . , Legebatur in superioribus editionibus , operati fuerant, ut eis episcopi vicem boni operis
( ruinis regum , , quibus verbis Decios designari in sacrificiis et precibus repræsentarent; sed et
existimarunt eruditi. Sed , quamvis Baluzius ex vele- collegarum et consaccrdotuni, qui el ipsi, cum præ
rum codicum auctoritate posuerit cruinis rerum , ) senies essent, el suo et plebis sux nomine qur
non minus manifesta descriptio est eorum quæ Deciis dam pro viribus contulerant, nomina addidil ,
ob vexalos Christianos evenerunt, nec referri potest eorumque summulas significavit et misil. Hæc
ad Gordianos aut Philippos , qui Christianos non Pearsonius contigisse putat initio anni 253, cum Galli
sunt perseculi. negligentia barnaris nationibus in Romanorum ſincs
149 VITA SANCTI CYPRIANI. 180
aditus palerel. Mud saltem videtur slalui posso , dunt ecce in pace , inquit, lutx cum gloria sua vir
hanc epistolam post persecutionem Decii scriplam . gines....., accenduntur lcpidi, constringuntur re
fuisse. Si quis enim librum de Lapsis cum hac epis - missi , excitantur ignavi, desertores compelluntur
lola conferal, facile intelligel Carthaginenses sic et ul redeant, gentiles coguntur ut credant, velus
persecutione expurgalos, et curis ac laboribus Cy - fidelium populus ad quielem vocatur, ad aciem re
priani immutalos fuisse , ut eosdem esse vix agnos cens et copiosus exercitus robore fortiore colligi
cas. Nam , cum antea plurimos in hac ecclesia diu - tur , pugnalurus sine melu mortis cum prælium
turnitas pacis corrupisset, et patrimonii amor venerit, qui ad militiam lempore mortalitatis ac
Sacrilicare simulacris adegisset, nunc omnes, acceplo cedil. ) Hinc etiam nonnulli melum suum hoc no
rei in Numidia geslic nuntio, captivitatem fratrum mine prelexebant, quod sibi pestis occasionem
suam computant , omnes periculo virginum mærent martyrii præriperel; qua excusatione uti non po .
el excruciantur , omnes ad redimenda Dei lempla luissent, si qua tunc persecutio adilum ad martyrium
cerlatim opes suas effundunt, omnes precanlur ne aperuisset.
hæc ultra fiant; sed, si facta fuerint, libenter et lar Hunc tamen librum sub Gallo scriplum existimat
giter subsidia promillunt. Pearsonius , anno 252 , ( quia argumentum ab ini
stante persecutione et antichristo veniente ductum
XXVIII. - DE LIBRIS ET EPISTOLIS POST PERSECUTI0
NEM SCRIPTIS SUB VALERIANO ATQUE IN PRIMORDIIS lale persequitur » Cyprianus. Sed , cum S. marts
jamduduin crederelmundi finem etantichristi adren
STEPHANI PAPÆE , ANNO 253 ET 251. lum instare , banc opinionem in ipsa etiam pilco re
Non niulto post Lucii martyrium , quod contigit die linere debuit , cum præscrlim lues que tum grassa
quinto martii hujus anni 253, electus est Stephanus , balur, una esse videretur ex rebus mundi finem
forte quia jam tum Christianos respirare sinebant antccessuris. Hinc eadem mundi percuntis et anti.
motus in imperio excitati. Nam mense maio , ut doc- christi appropinquantis suspiciones in libris ei cpi
lissimis criticis videtur , ultio sanguinis Christiano . stolis postpersecutionem scriptis , ut in libro de Uni!.
rum in Gallo enituit, quem suimilites, cum repellen - Eccles. (Pr . 199 et 200 ), el in Epistola LXVIII, de
do Æmiliano , qui jam Italiam occupaverat, impa Busilide et Martiale (p . 120) . Probabilius ergo est li
rem viderent, imperio et vila spoliarunt. Cum autem brum de Morlalilale sub Valeriano scriplum csse
Emilianus ipse circa augustum mensem a militibus. anno 253 aut 254.
qui imperium detulerant occisus fuisset, imperio Liberde Opere ei Eleemosyna post librum de Mor
potitus est nemine interpellante Valerianus , cuius talilale a Pontio proxime recenselur, ac proinde sul
equilale et eximio lavore summa pax Ecclesix af Valeriano scriptus est. Pacis lempus designat lac
fulsit. Sed , sedala persecutionis procella , pestis ingra - libri conclusio : « Si expeditos, si celeres, inquit Cy
vescebat. Quamobrem Cyprianus, cum animadver- prianus, si in hoc operis agonc currentes dies nos
lerel « in plebe quosdam vel imbecillitale animi, vel vel redditionis vel persecutionis invenerit, nusquam
fidei parvilalc , vel dulcedine sæcularis vitae , vel Dominus meritis nostris ad præmium deerit. In
sesus mollitie, vel, quod majus est, veritatis errore , pace vincentibus coronam candidam pro operibus
minus stare fortiter, nec pectoris sui divinum atque dabit , in persecutione purpuream pro passionego .
invictum robur exerere, » non pretermisil occasio . minabit. ,
nem doccndic veritatis, ac præstantissimum de Nor Ad initium anni 254 refertur Epistola txix ,quam
lalitale librum scripsit , in quo demonstrat ejus esse ad Florenlium Pupianum scripsit Cyprianus, cum juni
moricm limerc qui ad Christum ire nolit, cos au - sex annis ecclesiam Carthaginensem gubernaret. Pu
lem qui vere in Christum credunt, lælaridebere cum pianus ille anle persecutionem in Ecclesia fuerat et
ad Christum vocantur. Narrat episcopum quemdam , communicaverat cum Cypriano; sed postea, schismia
qui pelebat ul e niorbo cvaderet, increpitum esse in ticis se adjungens, « infanda, lurpia , etiam gentilibus
visione : «Nobis quoque ipsis, inquit (p. 234) ,minimis exsecranda , » de Cypriano lemere credideral. Quinn
cl estremis quoties revelatum est, quam frequenter etiam litteras ad eum scribere ausus est, in quibus
et manifesle de Dei dignatione præccpluin est ut judicem se episcopi sui constituens, dicebal sacerdo .
contestarer assidue et publice prædicarem fratres les humiles esse debere , scrupulum sibi esse lollen
nostros non esse lugendos accersilione Dominica dum de animo in quem inciderat , Ecclesiam propter
de sæculo liberalos ! , flunc librum sic designat Cyprianum portionem sui in disperso habere , omnes
Pontius post opus adversus Gentiles et ante libros de qui cum eo communicabant, polluto illius ore pollii
Opere el Eleemosyna ac de Palientia : « A quo Chri- los esse , et spem vitæ æternæ communicationis
sliani mollioris affeclus circa amissionem suorum illius contagione perdidisse. Cyprianus innocentiam
auit , quod magis est , fidei parvioris consolarentur suam ea quæ episcopum decebat gravitale et con
spe fuluroruin , , Scriplus videlur in pace sub Va - stantia defendit, et impudenti obtrectatori , si icme
leriano : nulla enim inest siguilicatio persecutionis ritatis et superbiæ atque insolentiæ vel sero ponilin
cuni peste conjunclic ; quinetiam Cyprianus hac cala - tiam agere coeperit , veniam offert; « Manente lamell,
nitale Christianos armari et præparari declarat , ut inquit , apud nos divina censuræ respectu ctmelu ,
ſoriiler se gerant cum persecutio venerit. « Exoc ut prius Dominum meum consulam an tibi pace in
151 VITA SANCTI CYPRIANI.
dari et le ad communicationem Ecclesiæ suæ ad . blasphemaveral, el se blasphemasse confessus fuerat,
mitli sua ostensione et admonitione permillit. , . et episcopatum pro conscientiæ suæ vulnere sponte
Ex his palet hunc hominem non episcopum fuisse , deponeris, ad agendam poenitentiam conversus fueral,
utnonnulli sibi finxerunt, scd laicum Cypriani juris Deum deprecans , el satis gratulans si sibi vel laico
diclioni subjectum ; cui tamen sese nefario schismate communicare contingerei. Martialis quoque , præler
subtraxeral. Nec verisimilior eorum opinio qui Pue gentilium lurpia el lululenta convivia in collegio diu
pianum aliquid in persecutione passum esse conten - frequentala , ct filios in codem collegio exterarum
dunt, quia dicit eiCyprianus (p. 121) : « Ne forte cla - gentium more apud profana sepulchra depositos et
ritatis el martyrii lui dignitas nostra communicatione alienigenis conscpullos , aciis etiam publice liabilis
maculetur, ) Et p . 122 : ( Persecutio enim veniens apud procuratorem ducenarium obtemperasse seitlo.
le ad summam martyrii sublimitatem provexit , me lolatriæ et Christum negasse contestatus fuerat. Cum
autem proscriptionis onere depressit cum publi - uerque ob hæc elmulta alia delicta depositus fuissel,
ce legerctur : Si quis lenet vel possidet de bonis Basilides , cujus in locum Sabinus de vuiverse (ra
Cæcilii Cypriani episcopi Chris:ianorum . Sed in lernitatis suffragio el de episcoporum judicio substi
his verbis manifesta est ironia ; nec absimili modo lulus fuerat , Romam pergens, Stephanum longe po
Dionysius Alexandrinus Germani calumnias refellit : . silum et gestie rei ac veritatis ig marum fefellit, ut
« Sed fortasse Germanus, , inquil apud Euseb. (lil). exambirel rejoni se injuste in episcopatum de quo
VII, c. 11), a multis fidci confessionibus gloriatur , fueral jure depositus. Nominatim non dicit Cyprianus
mulla prædicare potest adversus se gesta . , Quint- Martialem quoque Romam contendissc , sed id saris
eliam indical Cyprianus non defuturam reprehen - indical cum ait : « Sed nec Martiali polest profuisse
sioni materiam , siderebus a Pupiano in persecutione fallacia , quominus ipse quoque delictis gravibus
ct in pace gestis inquiralur, « De iis aulem , inquit in volulus episcopatum tenere non possit. ,
( p . 124) , quæ lu egisti vel in persecutione vel in Videntur episcopi nonnulli in llispania depositis
pace , stullum est ut velim le judicare , quando lu illis episcopis favisse , sed Ecclesixt Legionis et Astu
magis judicem le nostriconstitueris . ) rice cu Emerilic scripserunt ea de re ad episcopos
Non dubium est quin in Stephani papie primordiis , Africanos, ac legalosmiserunt Sabinum et Felicem ,
ac pace sub Valeriano vigente Cyprianus epistolas quos probabile est in Basilidis el Martialis locum sub
LXTIL el levi scripseril. Sexagesimeseptimæ hæc Slitulos fuisse . Alius Felis de Cæsaraugusia , quem
fuil occasio : Marcianus, Arelatensis episcopus , cum Cyprianus fidei cultorem ac veritatis defensorem vo
se Novatiano adjunxissct alque ab Ecclesiæ catholicæ cal, lilleris suis confirmavit quidquid ecclesic jile
unitate discessisset, servis Dei pænitentibus ctdolen - scripseranl ac legalis mandaverant. Lccle sunt lil
libus et Ecclesiam lacrymis ei gemilu et dolore pul. Terä сl auditi legati in concilio xxxv1 episcoporum .
santibus divine pietatis subsidia claudebat ; cl cum Cyprianus qui præeral el alii episcopi respondermi
ab episcopis nondum abstenlus videretur , jactabat per epistolam LXVIII, Basilidis non tam abolila esse
se el priedicabatquod , Novatiano sludens et ejus per - quam cumulala delicta , nec rescindi posse ordina
vicaciam scquens, a communione se episcoporum sc - tionem jure perfectam ; neque etiam Martiali Bulla
gregassel. Scripsit ea de re semel et iterum ad Cy ciam prodesse posse ; frustra tales episcopatum sibi
prianum Faustinus Lugdunensis .Ejus litteris acceptis, usurpare conari, cum manifestum sit ejusmodilo:
Cyprianus scribit ad Stephanum papam , eumque mines nec Ecclesie Christi præcesse posse , ncc Deo
etiam alque cliani hortalur ul plenissimas lilieras in sacrificia offerre debere. Indignationem suatu signi.
provinciam et ad plebem Arelate consistentem diri- ficantadversus episcopos qui depositis collegis farco
gal , quibus abstenlo Marciano alius in ejus locum bant, ac plcbi ipsi denuntiant cum Lalibus commil
substilualur ; cl cum multi ex fratribus annis supe- nicandum non esse , eorumque contactibus pollui qui
rioribus sine pace cxcesserint, vel cæleris subve cum illis illicita communicatione miscentur. Quze
Dialur qui supersunt , qui et diebus ac noctibus quidem sententia non modo habenas non laxat li
ingemiscunt, Rogat etiam ut sibi signilicel quis in centiae populari, sed etiam eam refrenat, ne arbitratu
locum MarcianiArelate ſucrit substilulus, ul scialad suo judicium de cpiscopo suo lerat, aut legitime or
quem fratres dirigere et cui scribere debeal. Ilanc diuatum ab aliis episcopis rejiciens, aut legitime
cpistolam Cypriano Launoius abjudicavil , scd ejus depositum relinens.
opinio sic inter erudilos explosa est, ui accum agat XXIX . — DISSENSIONES DE BAPTISMO EXORTÆ ANNO 250
qui cam refellere velil.
EXEUNTE : AC S. STEPIIANUS ANTE CUM ORIENTALIBUS
Circa idem tempus alia res in Hispanjis gesta cha QUAM CUM AFRIS CERTAVIT.
rilalem Cypriani, qux Afric:e finibus non contine
balur , ad succurrendum exteris ecclesiis commovit. Tandem disserendo pervenimus ad celeberrimam
Duo cpiscopi , Basilides et Martialis, ob gravissima illam de hæreticorum baptismo controversiam , ir
delicla depositi sacerdotium jure ablatum sibi vindi- qua non parva hærelicorum aut schismaticorum ma
care audebant. Ulerque nefando idololatriac libello nus universa Ecclesiac bellum indixit , sed insignes
contaminalus ; Basilides adhuc insuper , præter libelli ecclesiæ , Africa , Cappadocia , Cilicia el finitima pro
inaculam , cum in infirmitatc decumberet in Deum vinciæ de re longc gravissima cum aliis ccclesiis
153 VITA SANCTI CYPRIANI. 154
decertarunt. Etsi autem in ipso dissensionis incendio rato faclam incredibiliter lælari, , satis indicat
luctuosa rerum facies exstitit , tamen ex commodis malum antequam radicesageret compressunı fuisse ,
qu:e in Ecclesiam ex hac controversia fluxerunt, et pacem sancitam cum metuerelur ne dissensio
facile perspicitur eam Christo providente et dispen ingravescerel. At, si usque ad annum 256 decerta
sante matam fuisse , non solum ul res tantimomenti tum fuisset in Oriente de Novatianorum sententia ,
conflato et conspiranti omnium consensu aliquando non videlur incendium multa die confirmnalum sic
firmarelur , sed etiam ut baberent posteri quid in exstingui potuisse , lit nibil omnino ne fumiquidem
ejusmodi dissensionibus imitarentur. Nam baptismi superesset. Huc accedit auctoritas Cypriani, qui in
hitrelicorum defensores fraterna charitatis fædus epistola ad Stephanum , circa # n . 254 scripta , lestalur
non ruperuntcum jis, a quibus maximam sacramentis Novatianum ( semper relusum et refulatum el per
injuriam fieri videbant isti autem et cum iis quos ne lolum orbem a sacerdotibus Dei abstentum , , Si
quidem initialos putabant, et cum iis qui ergo lotuis orbis in damnando Novatiano jam lum
Baptismum morientibus infantibus denegare, ci Eu consenserat, epistola Dionysii quæ hunc episcopo
videbantur,
charistiam non baptizatis porrigere com - rum antea dissidentium consensum nuntiabal , ad
municare non dubitarunt. Initium dissidii refert annum 256 revocari non potest. Aliud argumentum
Tillemontius ad annum 256 , quamvis non improbet in eamdem sententiam suppeditat, quod secundo
Pearsonium , qui primum Carthaginense concilium au - loco probandum suscepimus , citius in Oriente quam
lumno anni 255 habilum putat. Uterque prius in in Africa decerlalum . Neque enim si dissensio ante
Africa quain in Oriente pugnatum opivalur. Qui Sle - juu Oriente quam in Africa exorta est, serius collo .
phanum anno 255 obiisse volunt, dissidium cilius cari poterit anno 254 gul excunie 253.
exarsisse contendunt. Quamvis autem gravibus de Jud aulcin dissidium prius in Cappadocia , Cilicia
causis Stephanum Tillemontius et Pearsonius anno el finitimis provinciis quam in Africa exarsisse patel
257 obiisse existiment, videntur tamen dissensionis es bis Firmiliani in Stephanum diciis : « Quid liumi
primordia nimium sero collocare . Probare aggrediar lius aut lenius quam cum lot episcopis per totum
controversiam anno 253 exeunte cæpisse agitari, ci- mundum dissensisse ; pacem cuni singulis vario
tiusque Stephanum cum Orientalibus quam cum Afris discordiit: gencre rumpentem , modo cum Orienta
decerlasse . libus , quod nec vos latere confidimus , modo vo
1° Cur de baptisnio disputari coeplum esse putem biscum qui in meridie cstis ? » (p. 150). Przeclare
anno 253 , auctor est Eusebius qui conceptis verbis observat Tillemoulius dissidium Stephani cum Orien
declarat (lib .vi, c. 4) Dionysium in lilleris ad Sie- talibus, quod Firmilianus commemorat, non de No
phanum de Baptismo scriptis indicasse « omnes ubi- vatiani schismale , utexistimavit Lombcrlus , scd de
que ecclesias , mollito jam persecutionis furore , Baptismo natum fuissc. Nam compre: sum fuit in
Novali lurbulentam novitatem detestantes inter sc Oriente lioc schisma initio pontificatus Stephani; picc
pacem iniisse. » Vix ergo desieral persecutio cum Orientales, in his Firmilianus , minus studii quam
exoriam de Baptismo controversianı scdare Dionysius ipsc Stephanus adhibuere in hoc exstinguendo schis .
conaretur. Porro, cum persccutio anno 255, sedala male , nedum pax inter eos et Stephanuin rumpere
fuerit mense maio , Dionysius de Baptismo ad Sie. tur. Perpauci huic schismati favebant, idque Anti
phanum serius lioc anno exeunte scripsisse non vidc- chis , ut patct ex Epistola Dionysii ad Cornclium
lur. Censet Pearsonius , non improbante Tillemon - apud Euscb. (lib . vi, cap. 46 ) Loquitur ergo Firmi
lio , erratum esse Eusebii , qui quod dixerat Diony- lianus de Baptisnio . Mud autcm ex cjuis verbis col
sius de pace post dissensiones a Novaljanis excitalas ligilur non eodem tempore Stephanum cum Orienta
constituta , id de pace persecutionibus ethnicorum libus et Afris decerlasse , sed variis temporibus ct
succedentc dictum crediderit. Sed, lil Eusebius lam modis ; ac res Orientis lenius se habuisse um cum
Oscitanter hallucinalus dicatur, gravein aliquam cau . in Africa majorem in modum turbarentur. Hinc idem
$30 subesse oportet. Distinguil accurate persecutio. Dionysius in epistola quam , mortuu Stephano , ad
nis furorem a turbulenta novitale , ct pacem inter Philemonem presbyteruni Romanum scripsit , depre
ccclesi.is initam a mollilo persecutionis furore. Quis calorem se pro Afris solis interponit ; atquc, 111 Ro .
cigo credat in epistola Dionysii nihil omnino de se manoj demitigel , demonstrat (:apud Euseb . Ilisi.I.
data persecutione dictum fuisse , quamvis id Euse- v , c . 5 ) < non ab Afris solis huncmorem lunc pri
bius legisse se leslclur ? 2º Dionysius in eadem demum invectum fuisse , ) sed idem antea ab Orienta
Baptismo epistola nuntiabal Stephano, ul evenlum libus in conciliis stalulum ; quod quidem perabsur
oninino recentem , sedatos esse molus quos Nova - dum viderelur si istis Roma placalior quam Alris
tiani hæresis in Oriente excitaverat. Sed, si cum liu - non fuisset. In epistola autem ad Xystum de Siephia
jus dissensionis fine conjuncta sunt controversiæ no ejusque cum Afris concertatione disscrens aiebat
de Baptismio primordia , serius anno 253 poni non prius illum ad se scripsisse de Heleno et dc Firmi
debent. Sic enim de sedinta dissensione loquitur Dio- liano , ac de omnibus denique sacerdotibus per Ci
nysius , lit id non multo po:t persecutionem conti- liciam , Cappadociam cunctasque finitimas provin
gissc videatur. Quod enim ait, eumnes ubique anti - cias constitutis ; sese ob eamdem causam ab illorum
slites unum idemque sentirc , ci ob pacem inspe- communionc discessurum , co quod , aiebat , liiere
155 VITA SANCTI CIPRIANI.
licos rebaptizarent, » Illud priusargumento est Sic - lincti sunt, quando ad nos venerint , baptizari nog
phanum ante de codem hærcticorum baptismo cum oportere. , Ncc lamen hac institutorum varie!ale
Cilicia ct finitimis provinciis quam cum Africa pug. pax el gratia dissilucre, ul es Epistola ad Stepha.
nasse ; el cum apud Dionysium de lleleno el Formi num perspicitur. « Cæterum scimus, inquit Cypria
liano graviter quererctur , nondum Cyprinum el nus, quosdam quod semel imbiberint nolle depo
Africanos episcopos illi in offensionem venisso. Pere , nec propositum e suum facile mutare , seu
Quod autem addebai Dionysius , i de his omnibus salvo inter collegas pacis ct concordiae vinculo que.
ego ad illum scripsi orans atque obtestans ; » quis dain propria , quae apud se semel sini usurpala ,
ex his verbis non col!igat epistolam illam quam , retinere. Nonnullos es Africa episcopos pelere
leste Eusebio, unam ad Stephanum scripsit , non videntur luze Cypriani verba in Ep. ad Jubaianum :
Alrorum , ut opinati sunt Tillemontius et Pearsonius, El nunc apud quosdam de nostris hæreticorum
sed eorum causa scriptam fuisse de quibus Sicpha- baptisma occupatum asseritur. , Per cumdem Ja
nuis scripserat, ncmpe lleleni et Firmiliani, qui baianum venit in Cypriani manus epistola adversus
proinde illius opera el commendatione prius usi suni rebaptizantes scriptis. Sed ea nec a Stephano papa,
quain Alri. Mud eliam in ea quam reſellimus opi- nec ab ullo es transmarinis cpiscopis (lunc enim
nione occurrit incommodi, quod nimium multi even - recta via Carthaginem ad Cyprianum pervenisset),
tus a Tillemontio et Pearsonio intra annum conclu - sed ab Afrorum aliquo videlur clucubrala . Ipsc
duntur : tres synodi Carthaginenses , lot Cypriani ctiam Jubaianusnon omnino assentiebatur Cypriano,
epistole , Stephani liiteræ ad Dionysiuin el ad Cy . sed aversum rebaptizationi animum significabal,
prianum , ejusque modo cum Orientalibus, modo quia Novatianenses, si quos ex Catholicis in parles
cum Afris dissensiones. Longe salius est hanc rerum suas allicerenl, horrendo eos scelere rebaplizalant,
gestarum variclatem temporibus distinguere . Decem el ocio episcopi Numide occasioncin Cy.
Sed forle objicietur quod ait Ensebius lib. v , priano primidederunt scntentia sur palam elaperte
c. 3, 1pütos tão górt Kumpares, etc . < Primus eorum prædicandæ . Etsi enim baptisma ab hæreticis admi.
qui lunc exstitere , Cyprianus , Carthaginensis epi- nistralum rejicere solebant, tamen cum synodus Car.
scopus, hitrelicos nonnisi per baptismum ab errore tagine haberelur , consulendam illam duserunt
prius purgatos admittendos esse censuit, , Gerar- de iis qui apud læreticos el schismaticos baptizari
dus, Joannes Vossius et Valesius Eusebium crroris videntur , an ad Ecclesiain Catholicam , que una
accusant ; sed Pearsonius, elsi recte observat adver - est, venientes baptiziri debeant, , Cyprianus a
sus Valesium bæc Eusebii verba apūros sãy sát: ila alii episcopi, numero xxxi, ut patel ex titulo Epi
reddenda esse, « primus eorum qui tunc exstilere, , Slol: LXX , laudant Numidas quiod i et ipsi verilatem
non allem ut Valesills , primus omnium , 1 parum et firmitatem catholicæ regulie leneant , scquc illis
lamen in Euscbio purgando promovil. Nam , cum Fir - assentiri profitentur neminem foris baptizari calia
milianus Cypriani qualis hærcticorum baptis:na Ecclesiam posse. » Non mullo post consultus ci
Jonge ante Cyprianum rejeceril in concilio Ico- dem de re Cyprianus a Quinto in Mauritania cpi.
niensi, cui se interfuisse leslalur in cpistola ad Cy . scopo per Lucianum presbyterum , scripsit ad eu
prianum , æque Eusebius erroris arguelur, sive om - Epistolam Lxxi atque ut scirel « quid nuper in con
nium , sive æqualium primum hæc staluisse Cypria- cilio coepiscopi cum comprcsbyteris qui aderant,
num dixerit. Longe ergo probabilius idcirco primas censuissent, cjusdem epistolae cxemplum illi misii.
Cypriano deferri , quia plurimum ponderis huic sene Neque eliam multum eduxit temporis inter banc
liniiie addidit , cique multo celebrior exstitit quam epistolam el concilium sccundum Carthaginense , il
Orientalibus cum Stephano controversia . quo mulla quidem prolala alque transacta sunt,I
XXX . — ORDO ET SERIES RERUM IN AFRICA GESTARUM sed illud in primis, quod Stephano pape Cyprianus
LXX episcoporum qui cum ipso sederant nomine
ANNO 255 ET 256 , USQUE AD CONCILIUM TERTIUM
CARTHAGINENSE . perscribit cos qui apud hæreticos vel schismaticos
lincti sunt, redeuntes ad Ecclesiam baptizari oporte.
De initiis hujus dissensionis in Africa non valde re. Id Cyprianus testatur « diligenter nuper espres
laborandum ; nam tota res in conjecturis rosila . sum fuisse, cum in cpistola ad Quintum , tum in
Pearsonius primum concilium Carthaginense rero. litteris ad episcopos Numidas. Utriusque episto':c
cal ad aulumnum anni 255 . Tillemontius , qui om - cxemplum millil Siepliano cum Epistola LXXII. Au
nia intra spatium anni 256 concludil , non improbat dit in eodem concilio stalulum esse consensual
Pearsonium ; nec forle improbelur si quis ab ipso auctoritale communi , ut etiam si qui presbyteri
anni 255 initio controversiam deducat. Hoc tantum aut diaconi, qui vel in Ecclesia catholica prins Ol
slaluere possumus prius inter se decerlasse Afros dinali fuerint , et postmodum perfidi ac rebelles
quam cum Stephano. In Epistola ad Numidas re- contra Ecclesiam slelerint , vel apud hæreticos a
felluntur a qui haereticos asserunt. , Tangil cosilcm viseudoe;'iscopis el antichrislis contra Christi orº
Cyprianus in Epistola ad Quintum . « Nescio elcnim , dinationem profana ordinatione promoti sint, el
inquit , qua præsumptione ducunturquidam de col. contra alt: rc unum atque divinum sacrilicia loris
legis nostris , ut pulent cos qui apud hærelicos falsa ac sacrilega offerre conati sint, cos quoque
 57 VITA SANCTI CYPRIANI. 158
Dial conditione suscipi cum reverluntur , ut com - ctum Stephani non omnino in rem collatum fuissc,
Nuhicent laici , et satis habeant quod admilluntur 1° Incredibile est in lam sancta Ecclesia commissum ,
s “ pacem qui hostes pacis exstiterint, nec debere lit legiili episcopinegalum a fratribus hospitium apud
EOS revertenles ea apud nos ordinationis et ho- infideles quærerent. 2º Distinguit Firmilianus lec
noris arma retinere quibus contra nos pugna . lum el bospilium a pace et communione et sermone
verint. , colloquii coinmunis : declarat conceptis verbis epi
• Ad hoc tempus referre cogor legationem episcopo- scopos e nec ad sermonem saltem colloquii commu
rum quos concilium Africanum ad Stephanum misit. nis , admissos fuisse : quod autem spectat ad leclum
los legatos cpiscopos, ail Firmilianus, sic susccpit et hospitium , minas tantum et jussa exprobral , non
Slephanus, i ull eos nec ad sermoncm saltem collo rem ipsam , quam tamen non videtur omissurus fuisse
quii communis admitteret, adhuc insuper.. ., prz . si hoc etiam humanitatis officio caruissenl. 3° Veri
iperet fraternitati universe ne quis cos in domumsimilc est in Ecclesia Romana, quæ sanctis presbyteris
suam reciperet, ut venientibus non solum pax ct abundabat, aliquos lunc exstitisse qui se Steph:
Communio , sed el lectum et liospitium negarelur ) num inter et Cyprianum medios interponerent ; ac si
(p . 150). Queritur cliam Firmilianus quod Cypria - minus impetrarent a Stephano ul legatos ad com
num Stephanus ( pseudochristum et pseudoapostolum munionem el colloquium admilleret, saltem cum
et dolosun operarium , diceret (p. 151) . Hrc pro- deterrerent quoninus hospitio cos excipi vetarei.
fecio incredibilia essent, nisi niterentur duorum ho- Neque enim apliori tempore collocare possumus quod
minum testimonio , quibus fides derogari non possit , aitDionysius(apud Euseb . Hist., lib .vii, c. 5) in epist.
Firmilianum dico el Cyprianum , qui Firmiliani epi- ad Xyslum : xai toisinaantois o de Mãy xai ovu tepoobve
stolam latine reddidit, aut sallem auctoritate sua ripois Alcrusio acei Perifere, cupeleripuus tepóricou 'Stepávous
cvulgavit . Sed examinanda nobis sunt singula Firmi- yeyouivous, vainepi Tüy dürü use ypápouse ' tecótepoy Merlin
lianiverba , lum ne illius querelis, quæ sua sponte sa @ziya , xuà vũv ô ô sàewelcro entsteld. « Sed etcharis
tis graves sunt, aliquid addalur , lum ut quo tempore simis fratribus et compresbyteris Dionysio ac Phile
el modo hæc acla sint dijudicemus. moni, qui prius Stephano assensi fucrani, deque iis
Illud primo perspicere mihi videor, hos legalos dem rebus ad ine scripserant, antea quidem breviter ,
non maxima celeritate venisse , sed farnam eorum nunc vero pluribus verbis scripsi. , Liquet ex bis
ad venlus prænuntiam fuisse . Veluit enim Stephanus verbis Dionysium et Philemonem , cum antea in om
ne quis cos domo cxciperet, « ul venientibus non so - nibus Stephano assentirentur , postea ab co aliqua in
lum pax et communio , scd et leclum cl hospitium re dissensisse. Perabsurdeaulen Launoius (lom . vii,
negarelur. , Nondum ergo venerant cum hæc Sie- p. 603) ex his concludit hos duos presbyteros , cum
planus cdiceret, cui spatium dederunt lum dc ipso - antea Baptismum ab hzereticis dalum non rejicerent,
rum adventu , lum de rebus in concilio gestis cogno - postea in Cypriani sententiam concessisse. Perpau
SCendi. Atque inde colligo hanc legationem non posse cos fore arbitror qui Launoii conjecturam non ex •
ad tertium concilium Carthaginense referri, quam plodant. Non enim hic lam agitur de dogmalc quam
vis Tillemontio secus videatur. Constat enim Rosa de dogmatis defendendi ratione : nec Stephani doc
lianum a Cypriano in Cappadociam missuninon fuisse trinam improbat Dionysius , quippe cuin illam ipse
nisi postquam legati episcopi Roma reversi sunt. Sed sequeretur, sed in co leniiatem el animimoderatio .
( tim concilium tcrtium Carthaginensc calendis sep - nem requiril. Quapropter, cum ail Dionysium et Phi
l ambris celebratum fuerit , ac Rogatianus , leste Fir - lemonem Stephano prius assensissc , deque iisdem
m iliano, redire festinaverit, quia hibernum lempus rebus ad se scripsisse ; id accipi debet de hac Ste
urgebat , quoniodo fieri poluil ul post concilium plani sententia , non communicandum esse com lle
episcopi legati Romain iienl ac redirent, ac post Ieno el Firmiliano, et aliis rebaptizantibus ; quic pre
O( rum reditum Rogatianus in Cappadocjam missuscipua fuit et discordiarum origo , et curarum ac sol
redeundi ante hiemem spatium haberet ? Fatelur Til- licitudinum Dionysii materia . Quod siStephani agen
le montius hæc non facile fieri potuisse ; sed lau .en di rationem Dionysius et Philemon probare aliquando
h əll repugnare contendil , posilo videlicet utramquc desicrunt, luin maxime videntur id fecisse cum eum
le galionem itum et reditum accelerasse. At videmus ad extremas illas discordie signilicationes efferri vi
piscoporum qui Romam missi sunt, adventuin nonderunt ; nec immerito eorum sapientia mitigaluni
va Ide celerem sed potius tardum extitisse ; quod qui existimamus edicium Stephani, quod ne ipse quidem
dem si animadvertisset Tillemontius , credo aliter Firmilianusad exitum perductum fuisse dicit, u le
ju dicaturum fuissc . Prælerea , cum Stephanusin Epi- galis episcopis teclum el liospitium negaretur.
slola ad Cyprianum , quæ ante concilium terlium mis- Jam vero Tillemontii rationibus non diſlicile est
sa est, abstinendos putet rebaptizantes , valde dubilo respondere. Verisimile esse non pulat Stephanum
an hoc concilium legatos episcopos ejusmodi periculo ad primuni decreli Africani nuntium lam vehe
exposuissel, ul eis Romæ communio negarctur. Pro - meliler exarsisse. Scd hæc difficultas , quæ Tillemon
Dubilius ergo est legationem posl secundum concilium lio , dissensionem in Africa incæpisse existimanli ,
missam fuisse. magna videbatur , ex his que de Oriente diximus eva
Illud etiam ex verbis Firmiliani deduci potest, edi. nescit, Nec jam mirum est si Stephano, his qux ipsi
 159 VITA SANCTI CYPRIANI. 161
'cum Asiaticis inlercesseranl accenso, novas faces do Cyprianus, quam si nulla prorsus exstitissel. Nou
loris Africana decreta admoverunt. multo post alium librum de Zelo el Livore scripsit
Quieril clium Tillemontius cur Sicphanus ad Cy - eodem consilio . Ulerque recensetur a l'ontio post
serioserit, si legatos, nec ad communionem librum de Opere el Eleemosyna.
nec ad colloquium admisil. Al minime repugnat ut Cum lillcra: Slephani in Africain perlatae fuissent,
duo illi quos diximus presbyteri a sancto Pontilice Pompeius Sabralensis episcopus , idem , ut verisi
impetrarent' ul sallem ad Cyprianum scriberet ; mile est, qui ordinationi S. Cornelii interfuerat, si.
quamquam Stephanus , cum liis in litcris rebapii- gnificavit Cypriano cupidum se esse cpistol: Slephaui
z:intesabstinendos pulci , non multum videtur a sua videnda . Norem cigeril Cyprianus, atque hancepi.
in legalos agendi ratione disccdere. stolam refellit paulo commotior, quod Stephanus ( sä .
ud eriam aroumenii loco sumit Tillemontius , cerdotes Dei veritalem Christi et Ecclcsi:e unilatem
quod Cyprianus in concilio tertio Carihaginensi niliil lue: les abstinendos , putaret (Ep. LSSIV ). Simul
de liis in legatos injuriis dixerit : unde scriptor doc- Pompeio misilexempla aliarum cpistolarum in quibus
tissimus concludil legationem post concilium terlium de baptizandis hæreticis disseruerat.
collocandam esse. Scd hoc silentium lenitali , quae Liber de Baplismo hæreticorum , cujus auctor epis.
summa fuit in Cypriano, tribuendum . In lilleris au - copuserat,ulalias probabimus, tam indignis conviciis
lem ad Pompeium , in quibus Stephani epistola rc- Cyprianum appetit , ut scriplum esse non dubitem
fellilur , nonnulla S. Martyri Jurius in Stephanum post illud tempus quo Cyprianus ad Stephanum scri.
dicla exciderunt, quae in lanta animi moderatione bens, jis a quibus dissentiebat , scrvate claritatis et
conceplum cx maximis contumeliis dolorem iudicaul. concordia lestimonivui tribuebat.
Idem probantdouc verba ex Epist.ad Jubuianum , quic Scripla etiam Epistola Latv ad Magnum , posl
ante concilium lertium ac non multo post secundum quain disputationis æslus nonnullos ex Cypriani ad .
scripla est : « Cur pricvaricatores veritalis , ) inquit versariis in convicia el maledicta abripuerat. Quod
(p. 133), « cur proditores unitatis existimamur ? , enim eos i pertinaces et indociles » vocal; quod ait
Legationem proximesecula est epistola ad Jubuia prevaricatores fidei atque Ecclesiac proditores intra
num episcopum . Is consuluerat Cyprianuiu de bap ipsa sepia Ecclesie contra Ecclesiam stare , » de
lismo ab hzreticis dato , simulque miseral epistolain clarat hiec oratio illius dolorem , quod animimode.
non a se sed ab alio scriptam adversus sententiam Cy- rationem et unilalis sludium , cuimaxime consuluun
priani. Refellit hanc epistolam Cyprianus , ct summo volebat, in omnibus adversariis non reperirel. Hanc
studio colligit quidquid ad causae sua defensionem tamen epistolam Baronius et Pearsonius primam om
valere existimabat , servala semper animi modera - rium de Baptismo scriplam volunt, quia in ca Cy.
lione el charilale, qua nihil antiquius habcbal. Millil Trianus priores epistolas non commcmoral. Sed nc
eliam Jubaiano exemplum epistola ad Numidas elad liec quidem epistola in litieris ad Quintum el Jubain
Quintum , ac forlc ctiam proximæ synodi decrela , de num el alios memoratur. Præterca videtur Magnus,
una sic loquitur : « Et nunc quoque cum in unun ul observat Tillemontius, priores episiolas Cypriani
convenissemus tam provincia Africa quam Numidiic notas el perspectas habuisse ; assentiebatur enim ci
episcopi numero septuaginta et unus, hoc idem de - in omnib :is , C unus tantum illius animo scrupulus
nuo sententia nostra firmavimus » ( p . 120) . Esqui- insidebat, an inter cieleros hæreticos ii qui a Nora
bus palet hanc cpistolam non multo post concilium tiano veniebant, baptizandi essenl.
scriplam ſuisse , sed tamen postquam a Stephano lilo Quesieral cliam Magilis quid Cypriano de illis vi
lere venissent: nam in Ep. ad Stephanum lestatur Cy. deretur « qui in infirmitatc et languore gratiam Dei
prianusnonnullos a se dissentire , « sed salvo inter col
consequuntur, anhabendi sint legitimichristiani,aco
legas pacis el concordie vinculo , o Corilla in Ep. ad quod aqua salutari non loti siul, scd perſusi. Respondel
Jubaianum ail (p. 129) :1 Cur prævaricatores veritatis,Cyprianus ejusmodihomines legitimos csse christia
cur prodilores unitatis existimamur » (pag. 132).Jam nos,acparvi referre quod perſusiant aspersi fueriul.
lum ergo desiderabat in adversariis suis pacis ei cone Sic autem eos carpit qui baptismahereticorum pro .
cordiu sludium quod scribens ad Stephanum bant, ci Baplismo ccclesiastico majestatem suam ct
laudaveral. sinculalem derogabant, ui Romanam Ecclesiam non
Misit Jubaiano aliud munus , libellum de bono Pa obscure designet, in qua nolum est clinicos a clero
lientiæ , de quo sic loquitur (p . 137 ) : Servalur a exclusos fuisse .
nobis palienler et leniler charitasanimi,collegiihonor,
vinculum fidei et concordia sacerdotii. Propter hoc XXXI.--- DE CONCILIO TERTIO CARTHAGINENSI - MITTIT
cliam libellum de bono Palientiæ , quantum valuit nos CYPRIANUS ROGATIANUM DIACONUM AD FIRMILIANI ).
mediocritas, permittente Domino et inspirante, - DE EPISTOLA FIRMILIANI AD CYPRIANUN.
conscripsimus , quem ad le pro mulua dilections
transmisimus. , Præclare observarunt erudili viri Immoderala adversariorum studia juslissimam nic
iam altemperate scriptum essc lunc librum , ut con . Tuendi caus:im allulcrant Cypriano ne quid vulneris
trover: iam quic lunc fervebil, un magis alligcrit unitati Ecclesize inureretur. Quare, ut tanlo malo oc
 161 VITA SANCTI CYPRIANI. 162
currat, frequentius quam antea concilium cogit, el posse cur Dionysius Alexandrinus , si Xystus ne
cum cpiscopis nonnullis exterarum gentium consilia loto quidem anno preluil, Ires tamen ad eum lilleras
fovends pacis el unitatis conjungit. dederit, idque persecutionis cl essilii molestiis dc
lenlus , cum ad Stephanum illius decessorem , sub
Quo autem anno habita sithxc synodus opere pre quo acriores erant discordie, scmel tantum scripsis
lium csi inquirere. Tola res pendel exmoric Stephani
papx ;nam , cum nemodubitel quin die secunda Augusti sel. JI.cc difficultas,quæ prima specie de Stephani
annis aliquid demendum el Xysło addendum suadel,
obierit, necesse est ut concilium Carihaginense fer non leviter imminuitur si Dionysius de rebus Oricn
tium , quod eo adhuc vivente calendis septembris
liabitum est, uino ante illius mortem anno habilum talibus ad Stephanum ac poslea de Africanis ad
Xyslum scripsisse dicatur. Nam , cum dissidium Sic
dicalir. Satis autem inter omnes convenit Stephanum pliani cum Orientalibus non illud quidem composilum
ordinatum fuisse anno 253 , sed alii duos tantum an fuissct, sed tamen demitigalum , ac istis consueludi.
nos sedisse , et anno 255 mortuum esse existimant : nem suam pacilice retinentibus bellum , ut ita dicam ,
alii quatuor ei pontificalis annos tribuunt, ejusque in Africam postca translatum fuisset; minime mi
mortem referunt ad annum 2. 7. Posterior sententia , rum si Dionysius non amplius ad Stephanuin scripsit,
quam Tillemontius et Pearsonius secuti sunt, solu nec ante studium suum ad res pacificandas exsusci
vor cl explicatior videtur. Nam , si mors Stephani re tavit quam de rebus Afrorum , qui illius opem for
feratur ad an . 255 , concilium tertium Carthaginense
referendum erit ad calendas septembris anni 251, si lasse serius implorarunt, certo cognovissel.
mulqueconcurrentStephani cum Afris el cum Orienta Exstant acta hujus tertii concilii Carthaginensis,
libus concertationes, quas lemporibus divisas esse pro cuiadfucrunt ex provincia Africa , Numidia ct Mau
bavimus. Iluc accedunt rationum momenta,quibus Til l'ilania episcopi lxxxv, vel etiam LXXXVII si nu
Icmontius et Personius niluntur;illud inprimis, quod merentur duo absentes, Pompeius Sabratensis ct
Firmilianus in Epistola ad Cyprianum lestelur ( ante Dioga Leptimagnensis, qui vices suas Natali ab Oea
commiserant. Cum ergo in unum convenissent calen
viginti et duos ſere annos temporibus post alesane
drum imperatorem multas accidissc calamitates per dis septembris cum presbyteris el diaconis, præsenic
Cappadociam et per Ponlum ,utexhocpersecutio quo etiam plebis maxima parte , leclic sunt lilleræ Jue
que gravis adversum nos Christiani nominis fieret. ) baianiad Cyprianum , item Cyprianiad Jubaianum et
Quamobrem , cum Alexander mortuus sii anno 235 , quas post modum Cypriano Jubaianus rescrip :crat,
annus ab ejus morle vigesimus secundus idem pror Tum Cyprianushortatus est ut sententiam libero ac
suis ac 256 . ac proinde hoc maximc anno ſervebat paciſice dicerent, e neminem judicantes, aut a jure
Tissidium de Ba vlismo nondumque Sicphanus obieral. communionis aliquem , si diversum scoscril, amo
2' Si mortuus fuisset Stephanus anno 255 , quo ventes. Neque enim quisquam nostrum , aicbat,
modo Cyprianus , qui anno 258 idibus septembris vi episcopum se esse episcoporum constituit , aut ly
tam
pro Christo profudit, tamdiu conticuissct in re
rannico terrore ad obseguendi necessitatem colle
Tanti momenti ? Nihil enim per totum illud tempus gas suos adigit : , quibus verbis Stephanum notari
as ignari posset quod ab eo aiit ad causc suc delen observat Baronius. Idem omnes uno ore pronuntia
sionem , aut ad rerum pacilicalioncm ſaclum dicerc runt , ac ullimus omniuni Cyprianus sententiam suam
tur
sed , si controversia de Baptismo ad annum 256 in Epistola ad Jubaianum plenissime expressam
referalur , non valde mirum videbitur quod Cypria . fuisse declaravit.
mis post lertium Carthaginense concilium , post scri• • Stabilitam hoc consilio inter Afros unilatem novis
irmilianum litteras, conticuerit, quia perse præsidiis communire statuit Cyprianus. Rogatianum
Tie cum anno 257 inea pil, his rebus agitandis diaconum misil cum lilieris ad Firmilianum , quibus
on relinquebat. 3° Pluribus argumentis pro eum de dissensione cum Stephano cerliorem faciebat,
emontius S . Stephanum martyrem obiisse ; Videtur etiam misisse que de baptismo hæreticorum
CL cum persecutio non exarscrit nisi anno 257, inde ad alios scripserat ; nam Firmilianus laudat illius
con

Siis incli illius papie mortem ad mensem au adversus

quæ in
Stephanum responsa , ac nonnulla reſert
epistola ad Jubaianum leguntur. Pergrala ac
cond
Juisdem anni referendam esse, ac proinde
Von
arth : ginense leruium , quod co adhuc vi ciderunt Firmiliano scripla Cypriani, quæ quidem se
ralum est, et litteras Cypriani ad Firmi. quasi sua propria suscepisse leslalur, nec in trans.
nimi, Mir pariter sub hoc Pontifice scriptiz sunt, cursii legisse, sed sæpe repelita me.noriæ mandas,c .
ad annum 256 pertinere. Sic autem respondet Cypriano, ut quic ab ipso dicta
fuerant, relexat ad coufirmandam veritatem , el qua
Præcipuaee diſlicultates que hanc Tillemontii el: dam
Pearsonii senten addat ad cumulandam probationem . Sed raptim
ententiam
quae
llir es his Tip nu obstruebant, solvi posse viden - scribentimulta in Slephanum iracundius dicla exci
scriusin Afric modo observavimus de dissensione derunt, quæ fortasse pro eximia animimoderatione
rica quam in Oriente exorla. Hac eniin Firmilianus emendasset, nisi spalium relegend: , ut
nolata distinc
ncc nctione, nihil jam officitauctoritas Eusebii, par eral, epistolæ Rogatianus moriu impatiens eri
e est accurato scriptori nævum absurdum puisset. Hæc autem Firmiliani cpistola , quæ latine
Falelur Tillemontius non facilc .cxplicari reddila exstat inter Cyprianicas LXXV, sic Cypriani
 163 VITA SINCTI CYPRIANÍ. 161
stylum redolet, ut non alium interpretcm habuisse XXXII. - NONNULLE OBSERVATIONESADDUNTUR IN DANG
videatur . DE BAPTISMO CONTROVERSJAM .
Fidus interpres græcæ lingua ingenium nonnullis
in locis retinuil. Paulo post initium ( p. 143 ) : Quid in hac causa deincep Stephanus ac. Forle
Cyprianper
* « Contristanlur (Angeli) vidcnl diversas
quando vidcnt
Angeli) quando quos
diversas quo egerint, nullo prorsus exstals monumento us
rumdain mentes el scissas voluntarcs, quasinon lan - seculio , quae paucis postea mensibus supervenit,
tum unum el eumdem Deum simul inyoceni, sed sc- animos a domesticis contentionibusad religionis de .
paralis et divisis ab invicem nec confabulatio jam fensionem avocavit ; sed non alia res periculum
IL communis , id est, quasi schismatis ab Ecclesia 'repulil, quam unitatis amor
non tanlum unum et eumdem Deum simul non invo- ex utraque parle impressus animis et iusculplus. Vi
cent; quæ postrema negalio nonnumquam omiliilur debatur sibiulraque parsmaximimomenti sententiam
apud Latinos sed sæpius apud Græcos. (Pag. 145 ) : defendere. Non ignorabant Cypriani adversarii gra
« Nisi si his episcopis quibus nunc minor fuil Pau- vem injuriam a rebaplizantibus fieri ei Christi sacra
lus; , legendum putavit Pamclius (de quibus nunc : ) mentis el apostolicæ traditioni el tot ecclesiis qux ,
scd maniſestus est hellenismus , TOUTOUS Ê719x610LS si vera ſuisset Cyprianiopinio, commuuionem homi.
quis vīv, « his episcopis nunc existentibus. , Faci. nibus non baptizatis dedisseni, ac szpe criam com
lius hellenismus deprehenditur in his verbis (p . 147) : misisseint ut infantes baptismo defraudati morercntur,
( Idem error est, dæmonum fallacia ipsa es', , id est læc Cypriano fuisse objecta perspicilur, tum er
cadem . ipsius epistolis, lum ex libro de Rebaptismale . Parte
Narrat Firmilianus ( p. 146), historiam mulieris a cx alia Firmilianus el Cyprianus, cum hxc questio
dimone afflale, quæ i etiam hoc frequenter ausa nondum in clarissima luce posila et constanti Ec
est , ut el invocatione non contemplibili sanctificare clesie judicio decisa esset, pessimam constieludiuem
se panem et Eucharistiam facere simularet, et sa obrepsisse et graviter ab adversariis delinqui puta
crificium Domino ( non ) sine sacramento solita bant. « Quä ista obstinatio esi, o ait Cyprianus in
prædicationis offerret , , etc. Legit Rigaltius, cujus Ep. ad Pompeium (pag. 139) « quare præsumptio hu
traditionem divina dispositioni anteponere,
nota in edit. Oxon. apponitur , ( solitx precationis ». manamanimadv
At nihil prorsusmutandum ; hæc enim accurate de nec ertere indigvari et irasci Deum quo
or:rcis expressa sunt. Preces in sacrificio fieri solite lies divina pracepla solvit ct præterit humana
vocantur apud Basil. (Epist. CCXLI ) &xx2.75lastud. Traditio ? » Queritur in eadem cpistola auctoritatem
ampúripata, « prædicationes ecclesiastica . , herelicis allribui, fidem el veritatem prodi (p . 141).
Cum existimaret Firmilianus adversarios suos in Veritatem sibi el aliis idem sentientibus singulari
baptismo foris ab adultis susccpto Christi gratiam Dei beneficio relectam fuisse credebal, ul cam aliis
agnoscere , sic eos refellit (p. 147) : « Nam si non ecclesiis proponerel. « Proinde frustra quidam , » in
mentilur Apostolus dicens : Quoiquot in Christo lincti quil in Ep. ad Jubaianum (p. 135), « qui ratione vin
estis . Christum induistis , utique qui illic in Christo cuntur consuetudinem nobis opponunt, quasi consue
baptizatus est , induit Christum : si autem induit ludo major sit verilate, autnon id sit in spiritalibus
Cbrislum , accipere poluit el Spirilum sanctum , qui sequendum quod in melius fucrit a sancio Spirita
a Christo missus est , et frustra illi venienti ad acci- revelatum . Ignosci enim potest simpliciter erranti,
piendum Spiritum manus imponitur , nisi si a Christo sicut de seipso dicit apostolus Paulus : Qui primo.
Spiritum induit, ut apud hæreticos sit quidem Chri- inguil, ſui blasphemus el perseculor el injuriosus,
stus , non sit autem illic Spiritus sanctus. , Illud sed misericordiam merui , quia ignorans feci. Post
« nisi a Cbristo Spiritum induit, , idem valet ac post inspirationem vero et revelationem factam , qui
Christum : nec probabilis est coniectura Cauchii ct in co quod erraverat perseverat prudens et sciens,
Pamelii qui legendum putant, ( nisi a Christo Spiri
sine venia ignorantia peccal ; præsumptione enim
tum non induit. 1 alque obstinatione quadam nilitur, cum ratione
Alium locum longe diſliciliorem emendare conabor,
superelur. , Sic etiam Firmilianus : , Quale de
De iis qui foris baptizati sine novo baplismo in Ec
lictum est, inquit (p . 1 9), vel illorum qui admillun
clesia obierunt, sic slaluit Firmilianus (p. 119) :
lur , vel eorum qui admillunt, ut non ablutis pir
1 Si de sæculo excesserunt , in corum numero qui Ecclesix lavacrum sordibus, nec peccatis expositis,
apud nos calechizati quidem sunt , sed priusquam usurpata temere communicatione contingant corpus
baplizarentur obierunt , habentur. Non modo di- el sanguinem Domnini? ,
cunt emolumentum veritatis et fidei , ad quam re• Sed quomajoris momenti suam utraque pars sen
licto errore pervenerant , etsi consummationem fentiam esse duxit, eo magis in utrisque amor elu
gratie consecuti non sunt morte præventi. , Exi• cescit unitatis. In Oriente non videtur magna fuisse
stimat Rigaltius verbum « habent , reponendum post animorum contentio, quamvis plures provinciæ ab
c habentur, et sic emendat : i Habent,non modo dis antiqua et communi sententia discreparent. Diony,
cunt emolumentum veritatis et fidei, , sed mullo ap- sius Alexandrinus cum scriberet ad Stephanum , ut
tioslegi posset, Habent non modicum emolumentum ) cum Asiaticis rebaptizantibus placeret, summam
pro non modico dicunt aut non modo discunt. 1 cpiscoporum in Oriente concordiam laudabat. Es
 165 VITA S.INCTI CYPRJANI. 166
quo patel Orientis episcopos liberalius quam Stepha - nensi collegas alloquitur : « Superest ul de liac ipsa
num egisse cum Asiaticis. Revera Helenus et Fir. rc quid singuli sentiamus proferamus, neminem ju
- milianus magno scmper in prctio apud collegas ſue- dicantes aut a jure communionis aliquem , sidiversum
runt. Enituil etiam in Occidente odium el fuga schis. senserit, amoventes. » Donatistæ olim de sancio Cy
matis. Auctor libri de Rebaplismate, etsi Cyprianum priano < quasi cum ipsius laude , dictitabant eum men
indignis opprobriis et conviciis lacerat, fatetur tamen litum esse i et simpliciores collegas in verbo capere
lolam hanc quæstionem inter fratres agitatam fuisse. cogitasse, ut , cum se diversum sentire prodidissent,
( Animadverlo , , inquit initio libri, quæsitum apud lunc contra quam promiserat, excommunicandos
Sralres quid polius observari oporteat in perso . esse censerel. » Sed Augustinus hanc calumniam
nam corum qui in hæresi quidem sed in nomine refellit lib . ui de Bapl. c. 3. Calidus sane fuit ac
Dei nostri Jesu Christi sint lincii , etc. , Stepha - justo vehementior Firmilianus ; sed tamen unitatis
muis justo vehementior fuit ; nec idcirco lamen Africa amor in lota ejus spiral epistola , nec quidyuam de
cum aliis ecclesiis et cum Romana ctiam communi. unilale Ecclesiæ significantius dici potest. Hinc,
care desiil . Nullo sono exstat monumento alio ; cji. quamvis veritatcm maximimomenti defendere sibi
scopos su : m Afris communionem negassc, el re - videretur, quia tamen Ecclesii judicium nondum ac
baptizantes abstinenidos pulasse, ut Stephanus pula - cesserat, eodem modo agenduin pulat ac in variis
verat. Quinetiam , cum in ipsa Ecclcsia Romana duo insti!utis ad disciplinam pertinentibus. 1 Secundum
prieslanlissimi preshyleri, Philemon el Dionysius, quod , inquit (p. 144), in celeris quoque plurimis
ul modo vidimus, malure animadverterint quid ni- provinciis multa pro locorum cl nominum diversitate
mia Stephani severitas peccarel , merilo mihi existi. varianlur, nec tamen propler hoc ab Ecclesiæ pace
mare videor tolam illam dissensionem ne sub hocalque unitate aliquando discessum est. )
quidem Pontifice eos habuisse exilus qui ex primo
auimorum calore consequi poterant. Sub S . Xyslo , XXXIII. - DE EPISTOLA LXIII CYPRIANI ADVERSUS EOS
Sicphani successore, elsi persecutio domesticas rixas QUI AQUAM SOLAM IN MATUTINO SACRIFICIO ADHIBE
compescere aut saltem inducias afferre debuerat, BANT.
non tamen videtur de Baptismo statim contentio Preler litterasquas Cyprianus ad causæ suæ defen
refrixisse , siquidem Dionysius Alexandrinus , inler sionein scripsit,aliam ,non eadem deresed circa eadem
exsilii molestias alque in ipso persecutionis inccn - lempora scriplam , conjicio , nempe sexagesimam ler-.
dió , tres litteras ad Xyslum scrip-il, ul eum ad leni tiam , ad Cæcilium episcopum , ut verisimillimum est ,
latem el concordiam vocaret. Usus est consiliis Dio a Billa , qui primus in concilio Carthaginensi senten
nysii sanctissimus Martyr; el idcirco bonus ettiam dixit. Occasionem dedit huic epistolae prava
pacilicus Sacerdos , a Pontio vocatus creditur, et apud nonnullos inducla consuetudo , ul in malutino
sacrificio aquam tantummodo adhiberent. Neque id
ccclcsia Africanæ diplychis inter martyres adscriplus,
quod Dalam sub Slepliano controversiam sedasset. tamen , ut Encralitæ , odio vini a Deu creali, commit
Mum inter el Cyprianum communionem non inter- lebant, nam vespere calicem vinomixtum offerebant.
ruplam fuisse liquet ex Epist. Lxxxii , in qua narral Demonstrat Cyprianus prava hac consuetudinc et
Cyprianus se Romam misisse qui de rebus Ecclesiic Cliristi præceptum violari, el sacramentum penitus
certa relerreni. De Dionysio autem non dubium cst cverti, cum sanguis Christi in calice esse non possit
quin cum Arris liberalirer egerit, quiadhuc presbyter nisi vinum adhibeatur . Ex his autem verbis , et
mam Slephaniseveritatem probare desieral. Eadem viderit , frater charissime,si quis de antecessoribus
mas ab aliis pontificibus servala , « donec, ) ut nostris vel ignoranler vel simpliciter non hoc obser
uslinus (lib . i de Bapl.), « plenario totius or- vavit, , facile perspicitur hoc vitium non lunc primum
Mio
remolis dubitation ibussaluberrime
quod firmarelur. sentiebatur
, .
etiam obrepsisse , scd ab annis invelcrasse pluribus , ac
proinde non in insignem aliquam ecclesiam , sed
niis
Orem unitalis præcipue declaravit Cypriá - polius in pagos quosdam induclum fuisse : nani, si
u veritalem ( nimirum propterea Dominus quid ejusmodi commissum fuissetin majoribus civila -
peruil, inquit Augustinus ( lib . i de Bapl. tibus, cilo res aliis ecclesiis cognila indignationcm
ut ejus pia elhumilitas et charilas in custo- omnium commovissci. Quare inmerilo Pearsonius id
alubriter Ecclesiæ pace palesceret, et non ab episcoporum Carthaginensium aliquo profluxisse
us temporis Christianis, sed etiam poste - existimat. Mlud enim , i si quis de antecessoribus
Lur
edicinalem , ut ita dicam , notitiam signare. nostris, o non magis au Cypriani quam ad Cecilii
? Quamvis magnum errorem in adversariis antecessores reſertur ; sed cum unus sit episcopalus,
perspicuae sibi videretur, tamen r in bis quæstioni- suos ac Carcilii antecessores vocat Cyprianus cos qui
as Ül aſtAugustinus (lib . m de Bapt. c. 3), dudum Ecclesize przeſucrant.
eliqualissima perspectionediscussæ sunt, Cur autem hancepistolam exorla de Biplismo con.
ce ubitans quin « habcat omnis episcopus pro li- troversia scriptam putem , conjecturam facio ex his
erlatis et poleslalis sux arbitrium proprium , verbis : « Etquia jam sccundus cjus adventus nobis
o judicari ab alio non possit , quam nec ipsc appropinquat , magis ac magis benigna cjus et larga
" anerum judicarc; , sic in concilio Carthagi- dignatio corda nostra lucc veritatis illuminat, a
167 VITA SANCTI CYPRIANI. 168
Majus quidpiam indicanthæc verba, quam uil de rc. lectione firmarel. Scripsit itaque librum de Exhor
bus in hac epistola pertractatis intelliganlır. Eral Talione martyrii , lolum pene ex Scripture lesti
cnim exploratum omnibus Christianis songninei moniis compositum . Frustra Baronius et Füllus live
Christi in calice essenon possc nisivinum offeralur ; opus sub Gallo collocant ; recensetur enim a Pontio
alquc in lioc genere perpauci peccabant, idque metu diacono post libros de Patientia cl de Zelo el Lirore,
magis ct pravo pudore , quam errore pertinaci. Alin lil observat Tillemontius. Cum autem Cypriani con
controversia quam de Baptismo Cyprianus cum 10tfessio elmartyrium ipsius actis,quæ infra appinenius,
ecclesiis habuit, veritatem sibi el collegis idem sen . corsignata sin !, non icram tempus in iisdem rebus
tientibus singulari beneficio revelatam contendebal, enarrandis, seu satis erit scriplas in hac persecutione
lil præcedenti capile observavimus. Hanc liberiorem epistolas breviter recensere .
illustrationem , hanc benignam el largam Christi di- Cum edisisset Valerianus nc Christiani convenus
gnationem obiter langere videtur in hac Epistola Lai . agerent ct coemeteria ingrederentur,aut si quis huic
lluc accedit quod objectam consuetudinis auctoritate priccepto non parerei, capile plecterelur, Cyprianus
latem in cpistolis de Baplismo scriptis codem modo omnium primus in Africa persecutionis impctum vi.
ac in sexagesima lertia refellit. detur excepisse. Id eniin observarunt crudili virier
Hanc tamen epistolam Pearsonius ad annum 255 lis verbis Ep. LXXVIII, ubi Cyprianum sic martyres
collocat in Galli et Volusiani persecutione. Tempus alloquuntur : Quasitonus ei verus doctor , quid nos
persecutionis colligit tum ex Christi advenius esspec- disciiuli secui apud presidem dicere deberemiis,
Lalione, lum ex his verbis (p. 109):« Nisi si in sacrificiis prior apud acta proconsulis pronuntiasti ; cl tuba
malutinis hoc quis veretur, ne per saporem vini rc- canens Dei , milites cælestibus armis instructos ad
doleat sanguinem Christi. Sic ergo incipit cl a pas, congressionis proclium excitasli , et in acie prima
sione Christi in persecutionibus fraternitas retar- pugians spiritali gladio diabolum interfecisti ; ag.
dari , dum in oblationibus discii de sanguine cjuset mina quoque fratrum binc el inde verbis luis com
Dosuisti na
cruore confundi. ) posuisti, , clc.
Quod special ad Christi adventum , non minus Christum summa animi firmitudinc confessus co
aperla est illius exspectatio , ut supra diximus, ram Palerno proconsule tertio cal. sept. anno 257,
c . 28, in nonnullis Cypriani operibus, qu:e in pace exsuldeportölur in abditum et abstrusum locum ,
scripta esse constat. In allato autem Testimonio non qui Curubis dicebatur. Comitalus est eum in exsilio
cum melum Cyprianus cxprobrat iis quos rcſellit, ne Pontius diaconus, qui vitanı ipsius scripsil. Eo au
quis ex vini odore Christianus esse argierelur ; quo - lem dic quo primum in exsilii loco manserunt, mo
modo enim id suspicali essent ethnici , quos penitus nillis csi Cyprianus visione noclurna de futuro mar
Jalebat quid in Christianorum mysteriis ageretur ? sed Tyrio ; sed impetravit dil. tionem crastini, ul res suas
ne vini matutinus odor minus honestam ct dignam dic illo quem impetravcral, ordinarel. Verum i hic
homine sobrio speciem haberet. Hinc pacis potius dies unus significabat annum , ait Pontius : nam co
quam persecutionis tempus indicat Cyprianus, dum die post exaclum annum coronatus est, quo hoc
ait eos ad sanguinem in persccutionibus fundendum illi ante annum fueral ostensum , » Eo auiem la
lieri tardiores qui es sanguinis Christi communione cilius illi rebus ecclesiæ suæ providerc ac in primis in
tam leve incommodum reformidant; quamquam ina- sublevandis pauperibus curas impendere, quod sub
nem illum melum non asseverando, sed potius con - Xystoc bono et pacifico sacerdole , » ut ait Pontius,
jiciendo reprehendit . sedatæ dissensionesmagnis cum molestiis exsolverant.
Cum Cyprianus in exsilio morarelur, multi cpiscopi
XXXIV . - CONFESSIO ET MARTYRIUM CYPRIANI. constantiam ejus imitati sunt, eorunique exemplum
secuta multiples plebis portio confessa csl pariter
Tol eximjis Cypriani de Ecclesia merilis, lol rebus cum eis el pariter coronala est, a propositis suis ricc
præclare geslis nihil addi posse videbatur pr.vter carcere nec metallo separata .Neque in hoc riuniero
conſessionis et martyrii laudem . Utrumquc Christi virgines.el pueri defuerunt. Bealorum martyrum pars
dono consecutus est in persecutione Valeriani, qui coronata , pars in carcere remansit ; alii metallis dam .
cum Christianos aliquamdiu privatim ac publice omni · nati sunt, ubi quot aruminas pertulerint perspici po
humanilale ſovisset, poslea Macrianiartibus induclus, est ex Epistola LXXVII , quam ad cos scripsil Cy:
magnum se quemdam ac felicem imperatorem fore prianus gralulandi magis quam consolandi causa.
speravil si Christianam religionem oppugnaret. Cum Vincti erant pedes traversariis et compedibus; humi
perseculio instaret in Africa , Fortunalus episcopus, jacebant sine lecto ; pinis cxiguus præbebalur; veslis
idem forle qui in synodo Carthaginensi dicitur epis- algentibus deerat; semitonsi capitis capillushorrehal.
copus a Tuccabori, Cyprianum rogavil ut ad præpa- Inscripta est epistola coepiscopis, presbyteris el dia
sandas et corroborandas fralrum mentes de divinis conibus et cæteris fratribus. Simul misil pecunic
Scripturis horlamenta componcret. Libenter obtem - summam suo et Quirini nomine per Herennianum
peravit Cyprianus, parum esse ralus quod Dei ple - hypodiaconum , el Lucanum et Maximum cl Aman.
bem classico suæ vocis erigeret, nisi credentium fi- tium , acolythos. Gratias egerunt confessores per tres
dem et dicatam Deo devotamque viriiiem divina diversas litteras, quia variis in locis laborabani. Ex
 1 69 VITA SANCTI CYPRIANI. 170
Siam hic lillcra , suntque inter Cyprianicas LXSVIII, ulin Colberi. 2412. Inter supplicia veniebat illa inl-
LXXIX , LXXX . scripiti frontisignominia, lit patet ex liis crbis Porcij :
Cypriani charitas Afric:t finibus non continebalır ; Quis denique lol confessores frontiuni nolalarum
sed si codici antiquissimo lides habenda, literis hor- secunda inscriplione signalos, el ad exemplum marly
talus est duos alios martyres, Augustinum ct Felici- rii superstites reservatos, incentivo lubæ cælestis
lalem , qui Capuze in Campania passi feruntur in animaret?
eadem Valerianipersecutione. Utriusque nomen logi- Postquam perlatum est ad Cyprianum frumentarios
lur in antiquis martyrologiis Hieronymo adscr plis . missos esse qui eum Ulicam perducerent, consilio
Existimat Tillemontius Cyprionum , pra 'ler librum charissimorum consensit ul de bortis suis in abdilim
de ExhortationeMarlyrii, prxterlillerasad Confessores, aliquem locuin secederet. Inde ad ecclesiam suam
aliud opus in eamdem sententiam scripsisse. Nam scripsil cpistolam ullimam , que esl LXXXIII, seque
Pontius, postquam librum de Exhortatione martyrii banc secedendi cansam habuisse narral, quod com
conimemoravit, hec addit : « Quis denique lol con - Billere noluerit it, in aliena civitale accepla siper .
fessores frontium notalarum si'cunda inscriptione confessione sententia , exinde mariyr ad Dominum
signatos , el ad exemplum martyrii superstiles reser- proficisceretur ; « quandoquidem ego, inquil, el pro
valos , incentivo tubæ cælestis animaret ? , Porro , me el pro vobis apud vos confiteri, et ibi pali, et
cum Poulius libros a Cypriano scriptos hoc loco re . exinde ad Dominum proficisci, orationibus coniinuis
censeal, nec quidquam dicat de epistolis ; librum deprecer, el votis omnibus exoptem , el debeam . )
aliquem vir erudilus his verbis indicari pulai. Horlalur ul quietem et tranquillitatem teneant, nec
Cum diu Curubis morarelur Cyprianus, Paterno quisquam tumultum moveat, aut uliro se genulills
proconsuli successit Galerius Maximus, qui Cypria offeral.
mum , ab exilio rcvocalum , in bortis manere jussil Cum rediissel Carthaginem procunsul, rediit Cy.
dum sententiam de illo ferrel. loshorlos Cyprianus prianus in borios suos, carnificem expectans. « Con
initio conversionis vendiderat,ac pretium distribuerat veniebant interim , ait Pontius , plur 's egregii et
pauperibus ; sed ei Dei indulgentia restitutos fuisse clarissiini ordinis el sanguinis, sed el seculi nobilicale
discimus ex Pontio diacono. Dum autem ecclesii generosi , qui , propler amicitiam ejnis antiquam ,
Sus, prospicit, ac diem ex die expectat, ul promisso Secessum subinde suaderent ; el, ne pirum esset
in visione niartyrio coronelur, varii et incerti sermo- nuda suadela , etiain loca in quæ secederet ofle
pes in vulgus sparsi eum adduxerunt ut Romam rebant. , ldem etiam suadebant el fideles non
milleret qui ceria el explorata de rebus Ecclesiæ pauci. Non dubitassel discedere Cyprianus, si Deus
referrent. Ili redilu SuO nuntiaverunt rescripsisse jussisset, ut observal idem Pontius. Tunc autem
Valerianum ad senatum lit episcopi, presbyteri el suadelis minime annuit; sed morie : di pro Christo
diaconi in continenti animadvertantur ; senalores vero cupidus, alios etiam ad constantiam hortari non de
el viri egregii el equiles rom :ni, dignitate anissa, sinebat. Tandem venit in hortos princeps, jussu pro
eliam bonis spolientur, el si, : demptis facultatibus, consulis , cum militibus suis , ac comprehensus Cypria
Christiani esse perseveraverint, capite quoque mul- pus Christum postridie, id est 14 septembris , anno
centur; matron:r,ademplis bonis,in exilium relegen. 258, confessus est et sanguinem pro eo fudil , uit
or ; Gilsariani quicumque velprius confessi fuerant, perspici potest ex ejus vila a Pontio scripla , el Actis
net nunc conle , si fuerint, contiscentur, et vincli in
Caps
proconsularibus, ubi varie confessionis et martyrii
b3
was possessiones descripti milianlur. Adde circumstantiil', ad quas lectorem dimillimus, accurate
" Ayslum in cæmeterio animadversum oclavo describuntur. Utriusquc monumenti contextum ex
Wauguslarum die, et cum eo diac:"nes quatuor; scris Martyrum sinceris, lilpole accuratius ibi quam
" persecutioni quotidie pririlecios inst: re, ut si in editionibus Cypriani castig:ilum , cum nonnullis
voblati fuerint animalvertantur, et bona co doctissimieditoris notis excerpsinius. Unum estquod
Fum usco viudiceulur. Libenter his de rebus certiores adjiciam ad laudem S . Cyp:iani, sacras ejus reliquias
is Tecisset Cyprianus , sed non erat facultas summa cum veneratione in monasterio Compendlicnsi
m quos mileret : nam universi sub iclu a temporibus Caroli Calvi asservari. Hanc enim ba
Onsliluli recedere omnino Carthagine non silicam imperator ille in palatio suo magnifice ex
Paltali omnes, pro animi sui devotione, ad Iruxil, eamque pr:rclarissimis dolavil privilegiis, ac
W celeste i gl riam . Tandem , oblata occa ibi corpus sancti Martyris, quod ab Aarone Persarum
bil ad Successum episcopum , Epistolam
LXXXII de rebuspma allatis eumque
rege legatis Caroli Magni concessum ,ac Arelle et
Per
rebus Roma allatis , eumquc rogal ul lac deinde Lugduni deposilum fuerat, veluti eximium
can collegis innotescant, ut ubiyle horlalu eo quoddam prasidium ac ornamentum collocari voluit,
rum possil fraternitas corroborari. Pro eo quod \ a ul Ado Viennensis el certissima ejusdem monasterii
lerianus rescripsisse dicitur, ut Ciesariani,aquicumque instrumenta leslantur .
confiscenilurConfessi fuerant, vel nunc conſe:si fuerint,
ce sincti in Cæsarianas possessiones
descripli mittantur , multo aptius legi possel « cl
seripli, » ut est in cod . Veron ., vel i et inscripli , )
PATROL. IV . S. CYPR .
171 VITA SANCTI CYPRIANI. 172
XXXV.- - DE LIBRIS CYPRIANO ADSCRIPTIS, AC PRIMUM of
DE remotis parum commode finxisse . Atnodum incidi
TRIBUS EPISTOLIS A BALUZIO VULGATIS . - RECENSENTUR Baluzius, qui hunc litulum ,ad Moysem el Marimum ,
LIBRI DE SPECTACULIS , DE LACDE MARTYRII, DE RE in velu -lis codicibus desiderari testatur. His adde ob
BAPTISMATE , DE PUDICITIA , AD NOVATIANUM , ETC . servationem Tilleniontii , qui ex quodam Dionysii
Alexandriniap d Ensel). (lib . vii, c . 11) de diaconis
Ad ea que de Cyprianigestis et scriptis disserni- peste consumipuis lestimonio, quod ad Decii tempora
mus, nonnulla videntur appingenda de adscriptis ip - videtiir niecessario referendum , lanc pestem sub hoc
sius numini operibus, iis præsertim que sua com - imperatore incoepisse concludit,quamvis sub Gallo et
mendat antiquitas Tresepistolas exantiquis codicibus Volusiaro potissinnum sævierit. Cielerum , etsi hoc
eruil Baluzius, sed eas eruditus criticus genuinas OjMsantiquum esse contendo, non tamen Cypriano
esse non pronunciat. Prima, que est Cornelii papie ad adjudicaverim ; lanta est huic libello cum Cy, riani
Cyprianum adversus pravam rebaptizandi novitatem , scriptis styli discrepantia .
prie se ſert manifestam fraudis el mendacii nouun ; Sequitur in editione Baluzii liber de Rebaplismale,
quippe cum hanc controversiam sub Cornelio natam sive adversus rebaptizantes, de quo consuli poisint
non fuisse, ac summam semper consensionem Corne- notie Baluzii. Opus a nonnullis tribuillir Ursino mo
lium inter et Cyprianum intercessisse constel. Secun - nacho , quem Ginnadius, adversus eos qui rebapliza
da prodit sub nomine Cyprianiad plebem Carthaginis ; bani, sæculo quarto scripsisse testaiur. Quæ Orsini
sed alatem Cypriani non refert, aliud enim nibil lo - monachi libro contineri ait Gennadius , ea in hac de
quitur nisi de Scripturarum triditoribus, el ab illius rebapti mute pertractatione non dificile est animad
sivlo adhuc longius remola est. Tertiam Cyprianus vertere , nihil enim aliud agil anctor , quicumque tan.
scribere dicitur benedicto el dilectissimo parenti Tu - dem ille sit , nisiut eos qui in birresi baptizati sunt
rasio, ut illius animum dolore commorum de filio non rebaptizandos, sed ad saniorem fidem conversis
dormilione consolelur. Nonnulla insunt iis quæ le - manus imponendas esse vincat. Sed Ursinus mona.
guntur in libro Cypriani de Mortalitate simillima, sed chus libellihujus aucior videri non potest, wisi epi
stylus omnino diversus. Cæterum monebo hanc epi- scopus fuisse lertio siculo dicatur. Episcopum :e esse
stolam inter opera Hieronymi jamdudum vulg :tam , noster ille scriptor diserle declarat : « Siquidem per
in vetustis et recentioribus editionibus sub nomine nos Baptisma tradelor, inquit (pag. 360), integre
Hieronymi ad Tyrasium reperiri. et solen niier el per omnia quiet scripla suuladsi
Non indignum opus Cypriano liber de Spectaculis, gnetur, alque sine ulla ullius rei separatione trada
sive eloquentiam species, sive evangelicum vigorem : tur ; aut si a minore clero per necessitalem tradi
mulla concurrunt probabilia cur ei tribuatur. Scribil lum fuerit, eventum expectemus, ul anil supplea.
episcopus ad ecclesiam suam , a qu: aber.it invilus ; tur a nobis, ul a Domino supplendum reservelur.)
scribil eo tempore quo mos deferendæ domum Eu - Occurrunt in eodem scriptore seculi Ierlii perspicuæ
charistiæ vigebat, quo Christianis maxime civendum nolie . Sic enim de tora illa controversia loquitur, ul
erat ab ethnicorum moribus. Mulla ex Tertulliano eam recens exorlam esse, el adhuc vigere indicel.
imitatione expressa , qui pritem iisdem de rebusCar- Ait enim (pag. 354) « monstri simile esse episcopos
thagine disserueral. Nec mirum est si in magna illa talia scandila cogitare : ) propositum sibi esse
urbe, cui nullum deerat spectaculorum genus, ma- turbulentis hominibus ut vel nunc suum negotium
li contagium ipsos Christianos tentavit. Sed tamen agere incipiant persnailere . , Iu ipso illo loco qui
causæ non videntur subesse satis graves ut liber de a Billi zio objicimur, utile ese staluit (p. 357) < lot
Spectaculis Cypriano adjudicetur. Nulla illius mentio annorum loljue ecclesiarum , itemque Apostolorum
apud Pontium , el quamvis ex his qui inter Cypriani cl episcoporum auctoritati cum bona rationeadquie
opera editi fuerunt, nullus ad S . Martyris siylum pro scere , cum il maximum incommodum atque dispen
pius acredat , inest lamen quaedam dissimilitudo . dium sanctisime matris Ecclesiie adversus prisca
quam aures legendo Cypriano assuelie el contrite la consulta post lot sæculorum tantam seriem nunc
cile percipiant. primum repente ac sine ratione insurgere. » Colligi
Adscriplus est Cypriano liber de Laude martyrii, ex his verbis non debel auclurem sæculo quarto vi
quem Erasmus , Durinus el Fellus oriosi declamato . sisse, sed tantummoilo eum in exaggerando non valde
ris foelum esse opinati sunt. At profecto aqrjus judi- timidum ſuisse. Nam , privlerquam quod ve quarto
candum erat de eximio opere ad cohortando conſes quidem siculo sine absurda exaggeratione objicere
sures composito non sine vivido quodam pietatis poluillot Seculorumilantam seriem ,, cerle conceptis
ardore, quem frigidus verborum artifex non facile verbis declarat lunc primum controversiain de ba.
imitetur. Illud etiam antiquitatem .bujus operis com - ptismo hereticorum exarsisse ; quod saculo tertio
mendal, quod nonnullis locis deplorel auctor pestem proprie congruil. Quinetiam Cyprianum ipsum , lacilo
horrendam quæ sub Gallo el Volusiano grassata est. nomine, ui adhuc viyentem el diversas parlesaur10
Sed,cum libellus inscriplus sil Moysi etMaximo, quos rilale sua tuentem oppugnat. Slaluil enim (p 303)
anno 251,martyrio coronatos esse constat, nec pe ejusmodi controversiæ nullum alium esse fructum
slis anle Galli cl Volusiani imperium exarserit , inde nisi ul unus homo, quicumque ille esi, magne pri .
colligit Fellus auctorem libelli in rebus ab alate sua dentice el constantiæ esse apud quosdam leves homi
 iis VITA SANCTI CYPRIANI. 174
nes in ini gloria prædicetur, et hereticorum stupore Nondum ergo alicior bujus operis pacem concesserat
prixdirus, quibus hoc unum solatium est, si non soli his qui sub Decio lapsi fuerant. Non enim de aliis
peccare videantur, errores el vitia universarum eccle- loquitur; pares illos vocat eorurn qui primo in præ
siarum correxisse apud simillimos sui et compares lio vicli, in secundo victores fuerant; ail eos .post
celebrelur. Onis Cypriano lain indignis modis convi long im lemporuin seriem agentes panas dare, ct
eiatus fuisset, postquam maculam erroris , quem non adhuc usque constitutos in eodem crimine lapsus,
sine summa animimoderatione in re nondum decisa quod aliimartyrio expiaverant.Al Cyprianus instante
defenderat, martyrio abstersil, ejusque nominis, re- Galli el Volusiani persecutione lapsos , qui a primo
frigeralo contentionis estu , summa exstili: in omni- lapsus die poenitentiam egerant, in Dominicum gre
bus ecclesiis celebritas ? gem collegerat , ac eis sanguinem Christi dederal, ut
Existimavil Pamelius libruin de Pudicilia a Cypria - illos ad suum pro Christo fundendum armaret.
mo in secessu scriptum esse : nec sane indignus vide- Novatianus hoc in libro (p. 14) dicitur aliorum dc
tur sancto Martyre, adeo insignis est pietatis notis ; licta , dum in Ecclesia essel, ut propria flevisse . Sed
el ab episcopo alisente ab ecclesia sua scriptum esse mirum est unde hanc sibi liumanitatis el diligentie
consial. Sed ad styli dissimilitudinem accedii Pontii in lapsis curandis laudeni comparaverit. Videlor re
silentium , qui eamaxime commemorare debuit que pugnare Cornelii lestimonium , qui Novatianum in
in secessu scripta fuerant. Perantiquus est auctor, persecutione Decii fratribus auxilio indigentibus suc
quicumqu : tindem ille sit , el persecutionibus non currere noluisse lestatur apud Euseb . (lib . vi, c . 43 ) .
dum sedalis Scribebat. « Virginitas , inquit (pag . 4 ), Sed forte hxc humanitatis existimatio ad Nuralia
persecutionem non potest limere, dum illam de num pervenil ex praeclarissimis Cleri Romani litteris ,
Securlale potest provocare. Conjicit tamen Tille - inter Cyprianicas XXXI , qu :e a Novatiano scriplic
montius lcc de persecutionibus Wandalorum intel- in lolum orbem missæ ſuerunt, leste Cypriano ,
ligi posse ; atque ex præclaris de Christi gratia lesti- Epist. Lil.
moniis suspicalur hunc scriptorem Augustino posle - Librum de Aleatoribus non esse Cypriani inter
riorem esse . Sed minis probabilis hæc conjectura , omnes convenit. Liquet ex initio folum esse alicujus
cum apud Cyprianum ipsum multo plura , alque haud episcopi, vel etiam , ut Bellarminus existimavit, Ro
scio an expressiora , occurrant ejusmodi lestimonia . mani Pontificis. Antiquum opus esse demonstrat
Constat auctorem libri ad Novaliunum æqualem Scripturæ ciland.p ratio. Serius tamen scriptum non
esse Cypriani, nec dubium esse potest quin in paci- immeriio videretur, si in ip is presbyteris , ut non
ncis el Ecclesie taventibus Valeriani primordiis scri- nulli opinati sunt, vitiosam ale:e consuetudinem vi
useril . Unaim enim tantum versecutionem numerat luperarel. Sed nihil veial de laicis intelligi hirc ver
post eam qui sub Decio siviit, et eos qui in prima ba : « Manos que ad sacrificium Dominicum admissa ;
ceciderunt, in secunda victores fuisse dicit (pag. 11) . el quod ad salutem lolius hominis prlinel, digna
Vuelur eiliam Africanus fuisse , lum quia sic ludit in lione suscipit, quae divina sacramenta consummal.)
CISSIMinomine , qui vix nolus estra Africam fuit : Neque etiain controversiam ullam movere possint,
q adisia respondeantperversissimiistiNovatiani, liber deMontibus Sina el Sion , duze Orationes Cypria
infelicissimi pauci (p . 9 ) ? » lum quia , so- no aflicte , liber de duodecim cardinalibus Chrisli ope
Ecclesiam cælesti ratione baptizare pronuntians, ribus. Celeberrimum est hoc postremum opus, quod
coruin baptisma non obscure rejicit (pag. 10). Pamielius, aut Cypriani, aut ijualis scriptoris esse
Sola styli
yil dissimilitudo Tillemontium deterruit quomic contendit. Sed jamdudum ex codicibus inss, adjudi
nus hoc o
Copus Cypriano tribueret. Sed lumen, præter Callus est Arnoldo Bonævallis abbati in dioecesi Car
hanc ralio
walionem , alia videtur afferri posse : nam decla - mulensi. Sequuntur quædam carmina , qu :e in velu
rat aucto
zor hujus libri in ipso exordio , ( cogitanti (sibi suis codicibus nunc Cypriano , nunc Tertulliano alli
el) intolerab
erabiliter anino zestnanti quidnam agere (de- cia , utrique ab omnibus criticis abjudicantur.
de miserandis fratribus qui vulnerati , non XXXVI. - DE SINGULARITATE CLERICORUM , EPISTOLA
voluntale sed diaboli sævientis irruptione , CELSI AD VIGILIUM , ET NONNULLIS Allis.
riem usque
ge
Senles
, boc est , per longam temporum se .
pænas darent, ex adverso » exorlum Non leviler errarunt qui librum de Singularilale Cle
essc aliumm hostem et ipsius palerne pietatis adversa- ricorum Cypriano , ant Origeni ant Augustino altri
rium hierelis
crelicum Novatianum . Ilis aulem verbis indi- buerunt. Cypriano et Augustino penitus abjudical styli
cal episcoop
e pim se esse, ac perhumaniter lapsis jam - dissimilitudo, eiOrigeni episcopalis dignitas, qua vi
dudum Penitentiam
pa agentibus consulentem , moleste delur auctor hujus operis ornatus fuisse. Visa est
od suie lenitati adversarium habeat hæreti-
cum Novali , nonnullis ratio probabilis cur bunc librum Origeni
loc
W alia uum . Hinc etiam infra , postquam de iis alliugerent, quod laudari in hoc libro eos crederent
curione est
vo qui prima
Valnerali
acie, id est Deciana perse -
, postea , id est secundo prelio
qui sese studio castitatis eviran . Ai ii vequaquam
laudantur, vel potius cavet auctor operis ne laudaro
vicerant,
l, achlit corum « pares, hoc est in codem cri- illos videilir. Ait enim : « De quibusmodo esamina-
mine lapse
psus sui adhuc usque constitutos nec ad lionis suspendo, sententiam relinqueus alia disputit
saliam admittendos na Novatianis judicari. , tione promendam . » Alque, etiamsi ejusmodi fucia
 VITA SUSATI CYPRUIXI.
muis hoc in libro probaretur, num idcirco tribuendus nium judicio restituitur legitimo parenti Ruflino.
essel Origeni, qui quod adolescens commiserat,ætate Paulo accuratius examinando Celsi ad l'igilium Epi
maturior improbavil ? stili . Nihil aliud est hic libellos qu: m preſalio sive
Sed nemo longius aberravit a vero quam cdilor epistola nimcupitoria Celsi cujusdam senis christiani
Oxoniensis , qui hunc librum circa Beda tempora in Altercationem Jasonis el Papisci; quod opus es
scripliim existimal. Liquel hunc scriptorem vixisse greco latinum a sc faclum Vigilio episcopo nuncu .
cum persecutiones nondum desiissent : « Mentior , pavil. Damnum fecimus lum perantiqui illius libri,
inquit, si non videmus exinde interilus plurimorum . lnm etiam laline interpretationis ; sola exstat pre
Quanti el quales episcopi et clerici, simul et laici, fatio , sive ( pistola nuncupatoria . Cum Jason Chri
post confessionim victoriarumque calcata cortami- stianus Hebrir'us cum Papisco, Judæo Alexanılrino, de
na , post magnalia el signa vel mirabilia usquequa - verilite christiane religionis dissernissel, ac Jud.rus,
que monstrata , noscuntur cum his omnibus nau - post plurimas obstinati animi significationes, landem
fragosse , cum volunt in navi fragili navigare ! ) oppugnale veritati dedissel motius , lilleris grrcis
Objiciebant clerici quos refellit, nonnullos « ſeminas mandala sunt qui inter utrumque tanto studio fue .
habentes in domibus martyrium couscculos esse , rant disputati . Non constat ab ipso Jasone scriptum
112 illorum innocens conscientia probaretur. In mar esse colloquium , quamvis nemo aplius id facere po
Tyrio , ajebant , ignoscilur nobis , sicut indultum est tnisse videallır . Opus allribuebal S . Luce Clemens
parentibus. » Elucel ctiam scriptoris antiquitas ex Alexandrinus in sexto Hypotyposeon libro , ut lesla
illiusde Angelis opinione, quos putal « cum feminis fur Maximus in scholiis ad libro Dionysii de Musta
cecidisse. ¿ Quod autem ait Christum scipsum com . Theol. cap. 1 , sed id prorsus improbabile esi. Ipse
parare Deo ausum non esse, id profecto redolel :21a Maximus Aristoni Pellizo ibidem adjudicat.
icm Ario antiquiorem , que nonnunquam ad Perso - Celsus Epicureus cum historias Judirorum et Chri.
warum distinctionem allentior crat, quam ad ixqua - stianorum fabulas esse conteniterel , ac oprani ab
litatem defendendam . lilrisque in nonnullis allegorice interpretandis : dhi
His rationibus nililur edi!or Oxoniensis (1101. 1), bitam floccifaceret, in exemplum adducebat Pipisci
miod circa Bedæ lempora de clericorum ccelibalu ma- cujusdam et Jasonis ivoidagiar , quam , lil miseratione
sime ferveret præsertim in Occidente controversia ; el odio digniorem quam risu , ne refellendam quidem
quod limc revelationibus , ut lioc ipso in libro , con - judicabal. Obscrvat Origenes (iv Cels. p. 199) er
jugium sacerdotum prohibitum dicerelur; quod hunc omnibus Christianorum libris allegorias et cn : rra.,
librum post Vulgalam versionem in usu receptam scri- tiones non contemnendo dicendigenere continentibus,
plum fuisse constet. Sed nihil prorsusagil petita es elni a Celso electum esse qui vilior sil et ad mulios
revelationibus ratio , quæ multo frequentioresfuerunt ac simpliciores lide imbuendos apliir, quam ad in .
tertio el quarto sicculo , quam circa Bedic tempora . telligentiores permovenilos; sed tamen nibil in co
Jam tertio seculo prohibite fuerant clericis mulieres occurrere contendit quod odio dignum sit, nec aliud
subintroductie :nam Paulo Samosateno, inter alia quidquain requirit ad Celsi condemnationem , nisi ut
plurima, illud etiam criminiverterunt Antiocheni pa- legatur ille liber, e in quo describiturChristianus cum
tres , quod cum ipse ejusmodi mulieres , tum etiam ; Judieo disserens ex scripiuris Judaicis , el que de
ipso connivenle , presbyteri el diaconi habuissent.Legi Cbristo prædicta sunil in Jesum convenire demon
etiam potest Ep. LXII Cypriani. Quod spectat ad strans; idque altero adversus hanc disputationen ,
Vulgatam versionem , num , qu:rso, illam scquitur hic strenue el Judæi persone convenienter obnilenle. 1
scriptor cum sic Apostolum citat: Posteriora quideni Ex his per-pici potest quibus de rebus hoc in libro
obliviscens, ad ea quae suntante pelens, ad regulam se- pertractatum fuerit. Colligit ex Origene Tillemotius
quor , ad palmam supernæ vocationis Domini nostri hanc sententiani ab auctore hujus libri diligenter in
Jesu Christi. Fecere id quidem librarii in hoc libro culcari, « omnis sapientiæ luntem ac principium essc
ct multis aliis , ut Scripluræ lestimonia ad Vulgatam Deo universorum credere, et actiones omnes eo re
revocarent; sed sæpe es vetustis codicibus vera legen - ferre ut illi quacumque de re placealur, ac ne cogi
di ratio dignoscilur. tare quidem quidquam quod illi displiceal; quippe
Slaluere ergo licet hunc scriptorem tertio aut cum non solum dicta el facta , sed cliam cogitiliones
quario ineunte seculo vixisse. Episcopum ſuisse de- judicand:e sint. Sed hanc sententiam Origenes Jaso
clarat ipsius in reyenda ecclesia et in admonendis his propriam non facit, sed ut commune principium
clericis solliciiudo, quibus testatur numquam lilleras commemoral onmium apud Christianos librorum .
soasdeluisse , « que per absentiam nostram , inquit , Hieronymus Quasi. in Genes.Iestalurinilium Genesis in
frequentiam omnibus pensaverunt. , Anlehunc libruin Altercatione Jasonis el Pupisci sic exponi; In Filio fecil
scripserat illis epistol:\m , a quae omnium morum in Deus cælum el lerram ; cilat etiain illud ex eodem libro
stituta de lege commendans, simmalim omnia conti- Boråspig. OcoŰ Ó xpauíuevos , Maledictio Dei qui appensus
vierei, quæcumquc universis clericis generaliter ad est , libr. u in Ep. ad Gulat. His adde Maximum que
dirigendam regulam compelunt discipline. ) loco supra citato ail se legisse seplem cælos in dina
Nihil dicami de Expositione in Symbolum , quod exi- logo Jasonis et Papisci. Brevem aulem fuisse :110
mium opus, Hicronymo ctiam adscriptum , nunc om - pertractationem indicat latinus interpres, qui ju .
 177 VITA SANCTI CIPRIANI. 178
daici cordis obs:inatam duritiam brevi monitione Cypriani. Nihil enim aliudhabet prieter ineptissimos
ac leni increpatione mollitam , fuisse dicit. Sic jocos, non ex rebus profanis ,sed quod Turca dignius
enim emendavimus pro eo quod anica legebatur quom Christiano existimat Tillemontius , ex Scriplu
« Hebræa monitione. ris sacris per fas elnefas deductos. Testatur Salma
Opinatus est Pamelius Jasonem llcbrz'um illum situs in notisad Fluvium Vopiscum (1).596 ),se beneficio
chrisianını , qui Papiseum Julrum Alexandrinum doctissimijurisconsului Jureti habuisse hunc libellum
ad christianam religionein adduxit , eumdem esie ac manu scriptum ab Azelino monacho Rhemensi ver
eum de quo mentio lil Acl. xvii, el xvi Epist. ad sibus redditum cum hoc titulo : « Cæna Azelini Rhe
Romanos; sed nullo prorsusmomento nililurhrc con - mensis monachi, quam condidil ad llenricum impe
jcclura . Non dubium quin vixerit sxculo secundo , ratoren , imitalus Cyprianum Carthaginensem . , Vide
cum illius disceptatio cognila Celso fueril. Episco- de eodem libro Casimirum Oudin .
pum aut saltem prisbyterum fuisse crediderim , si. Nonnulla alia nomen Cyprianiprie se ferunt, velut
quidem Popiscus veritatis luce perculsiis , ut signa - Tyronis et Seneca Notce , quas Cyprianum auxissc
culum sumerel deprecatus Jasonem postulavit. vocabulis Christianorum usui aplis existimat post
Quod special ad latinum interpretem , is senem se Trithemium Gruterus, a quo hz notæ in lucem edita
esse dicit ac Celsum vocari; disceptationem Jasonis sunt. Edilum est ab Anglis suis nomine Cypriani
Hebrei christiani et Papisci Judici Alexandrini lati- compulum Paschale, quod a Paulo diacono designari
nislilleris illustrare aggressus est,e animante Deiope existimant, cum ait Cyprianum chronicam vilde uti
el servala verborum proprietale, » ut præclarissi- lem composuisse. Scriptoris Zlatem indicat compu
mam victoriam , quam veritas ex Pauisci corde re . lum , quod ad quintum Gordiani annum , et consules
porlaveral, ad cognitionem grece nescientium trans- Arianum et Papum perducitur. Non omnino repugnat
Terrel. Nuncupat interpretationem suam Vigilio ut jam tum conversus fuisse Cyprianus existimelur,
episcopo , lum ut sacerdos utriusque lingur perilus et quamvis id Pontius diaconis su:deal serins conti
sancli Spiritus veneratione verecundus , auctoritate gisse.Sed non quadratbujus scriploris styli barbaries
Spiriliis sancti opis comprobarel et emendarel ; liim cum elegantia sermonis quam Cypriano in primordiis
m hac prima dilectionis petitione in discipulorum conversionis studio fuisse perspicitur ex E , istola ad
numerum ab eo adscisceretur. Ex quibus perspicitur Donalum . Roperit cditor Oxoniensis duos libellos sub
Leisiin in eam urbem cui præerat Vigilius, non multo nomine Cypriani,alterum latine, alterum grzce scri
anlevenisse quam ei hoc munus offerrel. Illum in plum . Primi lilulus, Secreta Cypriani : alterius eüvi
hanc vrbem ex altera parte provincia traxerat lama Kuapićevou. Virumque, utpote lædissima superstitionis
Vigili ; nec senectus , nec itineris longinquilas , nec plenum , luce prorsus indignus judicavit. llaec autem
ulalin inopir aique penurie deterruerani. Hunc supposita videntur fuisse Cypriano Antiocheno , de
Visun Pamelius Tridentinum episcopum fuisse quo jam nobis agendu .
conjicil ; sed quod Celsuis Vigilio sio de futuro mar .
Tyrio gratulatur , eumque ait Dei judicio martyrem XXXVIL – DE S. CYPRIANI ANTIOCHENI POENITENTIA , ET
destinatum ALIIS DUOBUS LIBELLIS AD EUM PERTINENTIBUS.
fuisse cum mirabili modu episcopis con
( iiem
s est , id Vigilio Tridentino aptari non potest,
SR
Supra conati sumus probare Cyprianum Antioche
Silculo quarto exeunte in sumima Ecclesix pace num non esse hominem fabulosum , ut existimavit
m nemo spe et expectatione martyrem dicerc Oxoniensis editor. Nunc considerandi nobis illius
poluit. Pienilentia siic Confessio ; quod opus latine e ilum ab
" nr alius tractatus adversusJudæos , Cypriano
prorsus
Anglis, gr:rce et latine vulgandum duximus. Agemus
* abju lica :dus. Mullo absurdius fecule qui etiam de duobus aliis libellis, nempe Conversione Ju
de Revelatione Capilis beati Joannis Baplistæ sine et Cypriani, eluirilisic Passione, quos, conjun
bra Cypriani ediderunt. Reperitur fabulo :um cle cum Confessio e ex vellisto codice sancti Audveni
opus in aantiquissima Vindelici Spirensis editione. Rhotomagensis erulos, non ita pridein duo crudili vi
10mnim non leve vedecus inusserunt H . Gra - ri, D . EdmundusMariene el D. Ursinus Durand laline
vins et Wartelius
Pau , qui librum de duplici Martyrio cdiderunt 10 :ll, in Thesuri Anecdolorum .
churcubrii liin ab co ct affictum Cypriano judicarunt. Existimavit S. Gregorilis Nazianzenus Confessio
De hoc lile
Helli, diximus in prælalione. De duodecim neni ab ipso mariyre scriptam fuisse. Ail enim in
Abusionibus
ils sreculi variac sunt coniectura , aliis laico Oral. XVII (p . 278 ), illum i vilic sur lu 'piltidinem
cuidam Era
Erard nomine , aliis S. Patritio Hibernorum longa oratione proscindisse , ui ipsam quoque scele
apostolo a
adjudicantibus. Opus Augustino tribuitur rum confessionem Deo mumeris loco offerret, ac
in multis
's codicibus alliquis, ac cum illius operibus multis eorum qui ab improb: cu fagitiosa vivendi
Culit
Tunira
1. Testatur Felliis olim in linguam Angloo ratione animum revocant, ad melius sperandum via
Islatın ſuisse , et in volumine manu scriplo existerei. , licin ctiam existimant Tillemontius et
hommirum Saxonicarum reperiri sub hoc titulo : qui triplex illud monumentum vulgarunt.Sed , quomi
lecim abusivis, sccundum disputationem S. Cy. Dus bis a -sentiar,detinentmenon solum magier or
piscopi el martyris Al muilum prorsus monu- lis quam cfecius fabulam redulentes , sed ipsa
" a pietate Cypriani lungiu : distat quam Cæna cum magicarum operationum longil descriptio et
179 VITA SANCTI CYPRIANI.
esquisitic de singulis vitiorum formis ambages , que hujusmodi contuberniis arceatur , , etc. (Code
prorsus frigide videntur , el curiosa magis considera- Theod. tom vi, p. 61 ). Existimat Gothofrediis om
lione quam pungente intimos sensus dolore contine- nem prorsus radendi capitis morem a synodo Gan
ri. Deinile vero is quiCyprianum in hoc libio loqnen - grensi et a Theodosio in feminis fui-se damnalum ,
tem inducit ,non obscure indicat se in ejus sceleribus Unde vir doctissimis in morem a Syrir et Æsipi
enarrandis non cerla semper et explora'a sequi, sed monasteriis, ac postea ab aliis ascitum , velul in nua
ex iis quæ a magis fieri solent, quid Cyprianus egis - gnum nefas invehitlir , ac non sine ingenti queritar
set conjicere. Ait enim Eusebius Cypriano : « Probo dolore « quod tandem mores in potestatem suam le
confessionem tuam , qua mibi impietales a te ad - gas m anas et divinas perduxerint. Al loro
missas et non admissas enarrasti. Numquam harc clarius est nec synodum Gangrensem , nec Theolo
scripsissel ipse Cyprianus ; sed alius his verbis admo- sium ad eas virgines respexisse , quas lestatur Hiers,
nel se idcirco loi scelera Cypriano attribuisse , non nymus, etsi crines londerent, velaio tamen ac lijalo
quod omnia ab eo commiss: certo sciret , sed quod esse ca pile ; sed ad alias longe dissimiles, qur, L
pleraquc, utpote a magis perpetrari solita , celeberri- ail synodus Gangrensis , preceptum subjectionis ,
musmagus evitasse non videretur. In quo quidem dissolvebant, dyed ócued to recórrerlese mis vasaris,
sinceri scriptoris officio functus est, qui lucum lecto . quia scilicet intecio capile incedebant. Unue Thendo
ribus facerenolueril, și quam iis scribendo licentiam sius, cum ejusmodifeminæ ab omnibus videripossen ,
sibi sumerel. Quamvis ergo hoc opus non scriptum episcopos deponi jubet si introitum illis in ecclesiam
sil ab ips' Cypriano , non tamen illius conversio file concesserint.
bulis adscribenda ; nec si quis hunc eventum elegit Cum ergo Triplex illud monumentum pluribussr.
in quo ornando et amplificando elaboraret, idcirco culi quarti notis signatum sit, sicque aliquo inter
historiæ sunima in suspicionem vocanda , cum præ - vallo distel a Cypriano Antiocheno , fieri poluit ul
sertim scriptor ille uiti poluerit antiquioribus monu ad historiæ summam nonnulla ornandi aut amp'ili
mentis quit Cypriani et Justinæ martyrii acta , ut le- candi causa adilerentur. Displicet enim mihi Jirtina
gimus sub finem libelli de utriusque passione, « ab super fenestram sedens, dum diaconum Pricium de
initio usque in finem scripta » continebant. Evangelio disserentem andil, ac per fenestram qua
Quod spectat ad tempus quo dixc scripla Conſes- tidie ab eodem diacono solita edoceri. Idem de The
sio , etsi huic operi nulla prorsus apud editorem Oxo - cla Paulum audiente dictum in hujus virginis l'ile,
nien - em fides, illud tamen existimat Constantini im Pricterea , quae latine tantum extant, non tanti esse
perio antiquius. Sed quod in Conversione, que momentidebent quanti esset gr.reus ipse contestus :
ejusdem scriptoris foliis viidetur esse ac Confessio , nam ,cum , latinam Confessionis interpretationem cum
Christianivocantur Galilri, id magnam habet neces greco contexu conferens, multa interpretem de
siludinem cum atale Juliani imperatoris , quem nemo Traxisse, multa addidisse, el in plurimis a vero sen !!
nescit hoc nomine Christianos solitum compellare : aberrasse deprehenderim , vereor ne ide u in duas
salis apposita videntur ad hoc tempus quae in utroque alias partes evenerit. llinc nibil reperi:rs in Conrer
Jibello de inanibus magicæ aitis in Christianos co. sione de prirclara illa prece qua Justina Deiparam ,
natibus leguntur. teste Gregorio Nizianzeno, in ij,so lontationis di cri.
Non pugnal cum srculi tertii instiiutis commissa mine orabat, ut virgini virgo succurreret ; nihilde
Justing monasterii virginum administratio, ut legi- combustis a Cyprianomagicis libris anie baptismum,
mus sub finem Conversionis ; siquidem jam tum nihil de ostiarii munere, quod ei post baptismini
exstilisse ejusmodi virginum cænobia perspicitur ex commissim est. Eadem forte de causa in Passione
Vila S. Antonii, qui sororem suam , leste Athanasio , Cypriani et Justinæ judi'x qui eos danınavil, cimes
(n . 3 ) in parthenonem educandam deduxit circa an - Orientis dicillir , et Diocletiano sic scribil : Claudio
num 271 : sed srculo quarw magis quam tertio con ( Diocleliano coil. Colbert ), Cæsari magno , lerrie el
gruit quod eadem Justina capillos Deo lolondisse maris domino , salutem . Sic etiam ( yprianus el Jusuna
dicilur sub finem Confessionis. Testatur llieronymus Damascum accersuntur, quamvis apud Photium Jus
in Epistola ad Sabinianum , morem esse in Ægypti el tina jam antca in banc urbem mig asse, tunc autem
Syriir. monasteriis, ut tam virgo quam vidua qux se solus Cyprianus eo perductis fuisse dicatur.
Deo voverint, crinem monasteriorum malribus offe - Cyprinum cum Justina passum esse Nicomedie
rant desecandum : quod quidem addil munditiei sub Diocletiano el Maximiano tum cum Diocletia
causa fieri, quia ejusmodi ſeminæ nec lavacro nec nus Nicomedix versarelur, ex Eudociae apud Pho
oleo utebantur. Hic autem observabo ejusmodi virgi- lium testimonio perspicitur, el ex ipsa Passione.
nes longeab illis discrepare quas synodus Gangren - Quod si passi sunt die 26 septembris, quo die co .
sis anathematc damnavit ; de quibus etiam Theodo. rum natalia Latini celebrant, vel utapud Græcos,
sius sanxil an. 390 , ( ut femine qui crinem suum , dic 2 octobris , necesse est, ut observat Tillemon
contra divinas humana que leges, instinctu persuasa lius, id anno 30 % contigisse . Neque enim anno 305
professionis absciderint , ab ecclesiae foribus ar contingere powit ; quia Diocletianus hoc anno circa
ceantur..... ; adeo quidem ut episcopus, 101180 ca - mensem novembrem Romæ versabatur, nec perse:
pile ſeminam si introire permiserit, ipse etiam cum culio ante annum 30 { adversus laicos exarsit ; neque
 181 INDEX PRÆFATIONIS . 182
etiam anno 305 , quia hoc anno Diocletianus jam exactis Anthimo episcopo successit. Necesse est eum
men e maio imperium abdicaveral. in episcopau plures annos traduxisse, siquidem
Viderur ælale proverius fuisse Cyprianus cum multorum curda illuminabat pr verbum Dei et
vilam pro Christo proſudil. Ann 's triginta nallis ex convertebat ab omni birresi el augebal gregem
Ægyplo in Chald.ram profiictus est, ibique commo- Christi. , Anthills antem Cypriani decessor Op
ratus ridiit in patriam , ubimultis facinoribus famam malo successerat, a quo Adesius el Cledonia cum
et nomen adepliis est, ac tandem aliquando, cum filia Justina baptizati sunt ; Æ lesius etiam presbyter
neloriæ artis irritos in Justivam conatus sensissel , creilus, quo ministerio per annum et menses sex
nomen dedit christianæ religioni. Post annum pres- perfunctiis esi.
byler factus est, el sexdecim annis in hoc gradu

NOTITIA CODICUM MANUSCRIPTORUM

QUI AD HANC EDITIONEM ADORNANDAM ADHIBITI FUERE .

Contulerat Baluzins cum codicibus manuscriplis nianorum suburbii S .Germani asservatum , Floriacen
plurima Cypriani operum edita exemplaria, que no sem , Moyssiacensem , velustum libruin qui fuit
bis inspicere non licuit. Sed ex ejus notis exis imari Raymundi episcopi Acconensis ; alios denique ex mo
priest quantum industrie ac laboris in hoc genere nasteriis S. Arnulphi Metensis, S. Michaelis in peri
insumpserit . Nam , prieter codices quiManulio , Pame- culo maris , S . Germani a Pratis , S . Galli , Montis
Jio , Rigaltio et Anglis usui fuerunt , habuit Baluzius S . Eligii. Pr.rierea miss:e ad Baluzium ſuerunt varie
ac diligenter cum editis contulii plures ex bibliotheca lectiones excerptie ex codicibus Vaticanis, ut palet
Begii , in his vetuslum codicem qui olim fuil S . Mar- ex ejus notis ad Epistolam Cypriani xLvIII. Ex his
lini Tornacensis : ex bibliotheca autem Colberlina allem codicibus, quos recensuimus, nonnulli ab Anglis
codices 137 , 782 , 801, 2412, el vetustissimum 1303, citari solent: sed tamen sic illis utitur Biluzius, ut eos
qui luil olim bibliothec: Thuane. el alium qui fuit contulisse cum edilis all saliem consuluisse videalur.
Olim Collegii Fuxensis : ex bibliollieca Remigiana Aubibuimus etiam ad opera Cypriano adscripta
‫חומש‬
monas
Vetustissimum , et alium recentiorem :quum ex veteres libros ex bibliotheca Regia , ex Colbertina,
tum
lerio S . Dionysii in eadein urbe : plures etiam ex Sorbonica, Victorina et Singermanensi. Sed ad
S . Victoris Parisiensis , lum ex ipsius Baluzii ea quie majoris sunt preli , accurale emendanda et
Diotheca . His adde signerianum ante annos mille castiganda magno in priinis usui fuerunt tres anti
m , Beccensem , Divionensem , C rhciensem , quissimi codices , Remigianus unus ad epistolam
mopolitanum claris-jini viri Gasparis Boni , Celsi ad Vigilium , et duo Singermanenses ad librum
num
dicum , Fossatenisem , Carnotensem , Lomoniile de Singularitate Clericorum el Exposilionem in Sym
Compendiensem , Pitheanum , Sorbonicum , bolum , D . PRUD. MARAN.
eriensem , nunc Parisiis in bibliothecaAgusti

INDEX CAPITUM
E IN PRÆFATIONE, ET VITA S. CYPRIANI, NUNC PRIMUM ADORNATA ,
CONTINENTUR .

Præfatio, in qua,post enumeratas sanctiCyprianioperum editiones, deS. Martyris doctrina

pluribus disseritur .
Cypriani sententia de unitate et infallibilitate Ecclesiz .
Pag. 9.
Refelluntur
negani .
qui episcopos apud Cyprianum jure divino a presbyteris distingui
IV Primallis Ecclesiæ Romanæ a S. Cypriano semper agnituis.
De dissenlione S . Cypriani cum S . Stephano . Nullum baptisma probatum Sicphano ,
nisi quod ex prescripla a Christo Burma datum esset.
S . Cyprianus Sententiam advers: riorum nuimus intellexit . De baptismo in Christi
nomine. S :ephani sententia orta ab Apostolis .
Quibus potissimum ratoibus sese S . Cyprianus defenderit. Nec sacramenta a ma
lis in Ecclesia administrat:1, nec truditionem rejecit .
Confirmationem non confundit S . ( yprianus cum impositione manuum in bæreticos
VII reileuntes. Confirmationen i les sacrame'ila nimerat.
Penilenlize sacramentum ex S . Cypriani testimoniis def .sdilur. Quam necessarium
judicaverit, quam sancte administravi voluerit ostenditur. Nonnulla illius dicta
explicantur.
Uuum in Africa ante S. Cyprianum gravissimis criminibus negata fuerit communio
posl poenitentiam .
183 INDEX VITÆ SANCTI CYPRIANI.
Uirum nova sub S . Cypriano inducia sil disciplina , ac pristina severitas in solos
apostatas el desertures relenta ?
Uirum S . Cyprianis lapsis in decursu pænitentiæ morientibus pacem negaverit,
Col. 51
liis tantiin excepris quilibcllos a martyribus acceperant.
X11 Uuum concilium Carthaginense poenitentiam sacrificalis per totum vitae tempus
imposuerit.
XIII De Christi in Eucharistia praesentia .
XIV De Communione sub utraque specie.
.TV S . Cypriani sententia de sacrificio , de purgatorio el invocatione sanctorum .
IV De Christi divinitale , ejusque gratia .
Vila sincli Cypriani, nunc primum adornala .
De S . Cypriano nondum Christiano . Distinguendus est a Cypriano Antiocheno .
De S . Cypriani conversione. Calechumenus bona sia distribuil, seque volo conii.
nenitie obstrinxit. Incerium q110 anno et tempore baptizaliis.
De studiis et scriptis S . Cypriani a baptismo usque ad ordinalionem .
IV Cyprianus presbyterium ei sacerdotium statim accipit. Quo anno ordinatus episco .
pus. Res gestie el script:t in primordiis episcopatuis .
De persecutione Decii ejusque initiis, ac de magno lapsorum et confessorum nu.
mero ,
VI In quo positum eorum delictum qui Libellatici appellati sunt.
VII Cyprianus secedit in persecutione justissimis de causis .
VIII De lilleris CleriRomani Carthaginem missis, poslyuam Cyprianum secessisse nun .
lialuin et.
Dc prima Cypriani Romanorum litteris responsione . De tredecim litteris ante se .
cundam responsionem scriptis etsimul cum illa Romain perlatis, ex quibusmultas
desiderari ostenditur.
Oido Epi tolarum Cypriani anle decimam quintam ad Romanos scriptam , ac primo
de quinta et nona . Refírenda ad aliud tempus trigesima septima.
XI Quinque S . Cypriani liiterix de lapsis. Facinus presbyterorum qui communioneni
lapsi; dederant, non dissimulavil . Non suspensionem sed excommunicationem
illis minatur.
XII De epistola xv S . Cypriani el pluribus aliis paulo post novo lumultu exorto scriptis.
XIII De epistola Crlerini ad Lucianum el responsio Luciani.
XIV Scribit S . Cyprianus ad clerumi de ordinatione Saliri el Optati. Varie lapsorum ad
S . Cyprianum litterae . Clerus removel a communione sua Gaium Diddensem . Quo
lempure lilleræ xxIII el xxix scriplx . DeCleri Romani et couſessorum litleris.
XV Persecutio recrudescil ; pax futura S . Cypriano revelalur. Res interim ab co gesti
el scriptæ anno 250 exeunte recensentur.
XVI Vicarios pro se millit Cyprianus. Mine Felicissimi.
XVII Schisma Felicissimian! o 231 inelinle . Novalus unus ex quinque schismaticis pre
• Shytiris . De epistola xl Cypriani.
XVIII Redit Cyprianus, persecutione sopita , et cum collegis delibera ! de causa lapsorum ;
sed ante concilium scribit librum de lapsis.
XIX Prudentia suncti Cypriani in comprimendo schismale Novatiani, el confirmando
episcopalu S . Cornelii.
XX 0110 tempore erupil schisma Novatiani.
XXI Quo tempore ordinaliis Novatianus.
XXII Ordo reruin a soncio ('ypriano gestarum in causa Cornelii.
XXIII Novi conatus Novatiani Rediius confessorum Romanorum in Ecclesiam hortatii
Cypriani; id ante conciliuin Romanum anni 2.11 contigisse ostenditur.
XXIV De gestis ei scripris S. Cypriani anno 252 anle persecutionem .
XXV Persecutio revelatur Cyprianu. llortatur Thibaritanos ad certamen . Lapsis pani.
lentibus pacem restituit in concilio , quod ab alio idibus maii habito distingui
debet.
XXVI S . Cornelio gratulatur confessionis laudem S . Cyprinus. Confessores Carthaginen
ses cxhortatuir per Epist. LXXXI, quae in hac persecutione scriptam ſuisse osten :
ditur anno 252.
XXVII Mira charitas S . Cypriani in pestis calamitale. Religionem defendii adversus Deme
trianum . Tolius ecclesiæ Carthaginensis prolixa in rediaiendis captivis liberalitas.
XXVII De libris cl epistolis post persecutionem scriplis sub Valeriano atque in primordiis
Stephani papir , anno 253 et 254 .
XXX Dissensiones de baptismo exortie anno 253 exeunle : ac S . Stephanus ante cum
Orientalibus quam cum Afris certavit.
XXX Ordo et series rerum in Africa gestarum anno 255 et 256 , usque ad concilium
terlium Carthaginense .
XXX De concilio tertio Carthaginensi. Mittit Cyprianus Rogatianum diaconum ad Firmi
lianum . De epistola Firmiliani ad Cypriannm .
XXXU. Nonnullir observaliones addunlur in hänic de Baptismo controversiam .
XXXII De Epistola LxuL Cypriani adversus cos qui aquam solam in maiutino sacrificio
adhibebaut.
XXXIV Confessio et martyrium Cypriani.
XXXV De libris Cypriano adscriptis , ac primum de tribus epistolis a Baluzio vulgatis .
Recenseniur libri de Spectaculis , de Laudemartyrii , de Rebaptismale, de Pudi
citia , ad Novalianum , etc.
XXXVI. De Singularilale clericorum , epistola Celsi ad Vigilium , el nonnullis aliis.
XXXVII De S . Cypriani AntiocheniPenilenlja , el aliis duobus libellis ad eum pertinentibus,
 ORDO EPISTOLARUN SANCTI CYPRIANI. 180

ORDO EPISTOLARUM SANCTI CYPRIANI

QUEM PAMELIUS ET BALUZIUS SECUTI SUNT,
COMPARATUS CUM ORDINE EDITIONIS OXONIENSIS.

ED . NOV.
. PAMEL. BALUZ BAL . ED .
Expuncta a Baluzio . Pag
Ad Donatum . 193
Cleri Romani ad clerum Carthaginensem de secessu divi Cypriani.
Ad preslyteros et diaconos Romæ consistentes.
Ad presbiteros et diaconos.
230
232
Adiresbyteros et diaconos. 233
Ad Rogatianun presbyterum et cæteros confessores. 233
Ad clerum , de precaudo Deo . 240
Ad imartyres et confessores. 245
Ad clerum , de quibusdam presbyteris qui temere pacem lapsis dederunt,
neclum sedata persecutione et citra conscientiam episcoporum . 250
Admartires et confessores quilapsis petierunt pacem dori. 207
Ad plebem . 236
Ad clerum , de lapsis et catechumenis , ne vacuiexeant. 258
Ad clerum , de his qui ad pacein festinant. 260
Ad presbyteros el diaconos Romæ cousistentes. 261
Ad Moysen et Maximium et cæteros confessores. 264
Conf ssorumad Cyprianum . 268
Ad presbyteros et diaconos, de præcedenti et dualus sequentibus ej istolis. 269
Caldonii ad Cyprispum 271
Cypriani Caldonio . 273
Celerimi ad Lucianum .
Luciani ad Celerinum).
274
279
Ad clerum Romeconsistentem , demultis confessoribus etde Luciani
inverecundia el Celerini confessoris modestia . 282
XXIV Ad clerum , de litteris Romam missis et de Saluro lectore et Optalo
hypodiacono factis . 287
XXV Au Moysen et Maxiuium et cæteros coufessores . 288
XXVI Moyses,Maximus, Nicostratus etaliiconfessoresrespondentpræcedenti epistolæ . 290
XXVII .
XXVIII
Cyprianus lapisis .
Ad presbyteros et diaconos.
298
300
XXIX Ad preslyteros el diaconos Romæ consistentes. 302
XXX Presbyteri et diaconi Roniæ consistentes ad Cyprianum . 303
XXXI Cleri Romani ad Cy, rianum . 307
XXXII Ad clerum Carthayinensem , de missis Romam et acceptis inde litteris. 315
XXXIII Ad clerum et plebem , de Aurelio lectore ordinato . 317
XXXIV Ad cleruiu el plebem de Celerino lectore ordinato . 320
XXXV Ad eosdem , de Numidico ordinalo presbytero. 324
XXXVI All cleruni, de cura pauperum el peregrinorum . 326
XXXVII Ad clerumi,ut confessoribus in carcere constitutis omnis humanitas præbeatur. 527
XXXVIII Ad Caldonium , Herculanum Cilleros, de abstinendo Felicissimo. 329
XXXIX Caldo: ii, Herculani et cateroruin epistola ad Cyprianum ,de abstento Feli
cissimo cum spis. 331
XL
XLI Ai plebem , de quinque presbyteris schismaticis factionis Felicissimi. 532
Ad Cirnelium , quod ordinationem Novatianinonreceperit, 359
XLI
XLUI
Ad Cornelium , de ordinatione ejus a se com robata et de Felicissimo. 30 16 .
Ad eumdem , quod ad confessores a Novatiano seductos lilleras feceril. IV.
XLIV Au confessores Romanos, lilad uuitatem redeant. 310
XLV Ad Cornelium , de Polycarpo Hadrumetino. 311
XIVT Cornelii ad Cyprianuni,de contessoribus ad vnitatem reversis . Ib .
XLVII Cyprizni ad Corneliunt , l'esponsum congratulatorium de illorum reditu ex
schismate .
XLVIII Cornelii ad Cyprianum , de factione Novatiani cum suis. 312
:8-5< 2

XLIX Cypriani responsum ad Cornelium ,de Novali sceleribus. 10 .

2

Maximi e ! cæterorum confessorum ad Cyprianum , de suo reditu ex schismate. Ib.

LI Cypriani ad confessores, de reditu ex schismale congratulatoria. Ib .
LII Ad Antonianum , de Cornelio et Novaliano. 313
LIIT Ad Fortunatum et ali s collegas , de iis quiper tormenta superantur. 316
LIV Ad Cornelium , de pace lapisis danda.
LV Au Corneliuni, de Fortunato et Felicissimo,sive contra hæreticos.
LVI Au Thibarilanos, de exhortatione martyrii. 319
LVII Ad Coru - lium in exsilio , de « jus confessione. 3.58
LIU Ad Lucium , Papam Romanum , reversum ab exsilio 10 .
LIX Ad Fidum , de infantibus baptizandis. 359
LX Ad episcopos Numidas, de redemptione fratrum ex captivitate Barbarorum . 99 10 .
LXT Ad Euchratiuni, de histrione. 101 362
LXII Ad Pomponium , de virginibus. 102 361
LXIII Ad Caeciliumi, de sacramento Dominici calicis . 104 372
-

LXIV Ad Epictetur el plebem Assuritanorum , de Fortunatiano, quondam eorum

LXV Ppiscopo . 110 589
LXVI Ad Rogatianum , de diacono qui contra episcopum contendit. 112 393
Ad clerum et plebem Furnis consistentem , de Victore qui Faustinum ,resby, 397
terum llitorem fiominavit.
-
187 ORDO EPISTOLARUN ET TRACTATUUM .
Oxox. | PAMEL Balra. ED , OK
BAL, ED
LXVII Ad Stephanum , de Marciano Arelatensi, quiNovaliano consensit Pa
g. 115
LXVIII Ad clerun elebes iu Hispania consistents, de Basilide et Martiale .
LXIX Ad Florentium lupidum , de obtrectatoribus . 121 Ib.
LXX
LXXI
Au Januarium et cæteros en is opos Numidas, de baptizandis hæreticis .
Ad Quintuni, de haereticis baptizandis . 121 SUN
LXXII 126 1b.
Ad Stephanum papam , de concilio . 128 411
LXXIII Ad Jubaianum , de hitrelicis vatzandis . 1294
LXXIV A I Pompeiuni, contra epistolam Sieplani, da hæreticis baptizandis. 138 Ib.
LXXV Firmiliani episcopi Cæsaree Cappadochie ad Cyprian11101, contra epistolam Stephani. 112 415
LXXVI Ad Magni,de baptiza .ds lovaltanis el de iis qui in lecto yraliain consequuntur . 1584
LXXVII Ad NemesiaUmi elceliTos martyre's in metallo co stilutos. 159 lb.
LXXVIII Nemesiuni, Dailini, Felicis et Victoris res; onsum ad Cyprianum . 161
L .XXIX Ad eumdem Luciii'l califorum martyrum responsun . 162 22
LXXX Felicis , Jaderis, Poliani el citlerorum martyrum responsum ad Cy, rianum . 163 43
LXXXI Cyprianiad Sergium et Regarianum cæteros confessure's in carcere constitutos. Ibid . *
LXXXII Au Successum , de nuntiis Romua reversis persecutionem mutautibus. 163 4
LXXXIII Ad clerum et , lebem , de suo si Cessu , paulo ante passionein . 166 451
Cornelii papæ ad Cyprianuu . 167
Ad plebem Carthaginis. Itid , 45
Ad Turasium presbyterum . 168 551

TRACTATUS.
ED . NOV . ED , NOT
BAL . ED . BAL. ED.
Liber de Habilu virginum .
Liber de Lapsis .
Pag . 175 439
181 463
Testimoniorum libri tres adversus Judæos. Pag. 274 678
Liber primus. 276 679
Liber de Uwiale Ecclesiæ . 193 495 Liber secuudus. 285 65
Liber de Oratione Dominica . 201 519 Liber tertius.
nse 298 3
Liber : d Demetrianum . 216 ᎦᎥ Concilium Carthagine Sentenlia episcop .
Liber de Idolorum Vanitate . 225 585
563 LXXXVII , de hereticis baptizandis . 529 1.m .
Liber de Mortalitate . Liber de Spectaculis. 339
Liber de Opere etEieemosyna.
Liber de Bono Patientiæ .
257 601 Liber de laude Martyrii . 315 787
Liber de Zelo el Livore. 247 637 Anonymiliber de Rebaptismale . 353 L. .
Epistola ad Fortunatum , de Exhortatione
2333
martyrii. 261 651
OPUSCULA VULGO ADSCRIPTA SANCTO CYPRIANO, ·
EX EDITIONIBUS OXONIANA ET BALUZIANA.

ED . BAL . ED. BIL.

De disciplina et bono Pudicitiæ . Pag. ij Ilymnus Victorini Pictaviensis de cruce Pag. chaclisj
Adveniæ
Novatianum bæreticum , quod lapsis spes
non esl deneganda.
Domini.
De Singularitate clericorum .
De Aleatoribus. XVD Expositio in symbolum Apostolorum . CicTj
De monubus Sina el Sion . Ad'Vigilium ej iscopum , de Jujajca in COSTV
Oratio Cypriani Antiocheni pro martyribus. credulitate .
Oratio Cy, riani Autiocheni quam sub die Tractatus adversus Judæos qui insecuti ocsli
passionis suæ dixit. xxxiij sunil Dominum .
Arnoldi abbatis Bonae - Vallis tractatus de De Revelatione capitis beati Joannis ccxlvij
novissimis verbis Domini in cruce , xxxvij Baptista .
ccliij
De ejusden cardinalibus operibus Christi. xxj De du ; licimarlyrio ad Fortunatum .
crise
Carven , Genesis. clix De duodecim abusionibus sit culi. cclusvij
Carmen, Sodoma. cliij Cæna, Cy, riano falso inscripta. CRICK
Carmen , ad Senatorem apostalam . clsij Confessio Saucti Cypriani.

ORDO EPISTOLARUM ALPHABETICUS.

ED , NOV. ED. NOT.
PAM . ED.
Antoniano. LII..
Cæcilio . LXIII 315 Florentio
Pag .10166 372 Pupiano . ITI.
Fortunato et aliis. Linn.
Pag.
Caldonii Cypriano. XIX .
Caldonio. XX. 27 271 Furnitinorum clero etilebi. J.XVI.
28 273 Hispaniarum clero el riebi. LXVIII.
Callonio , Herculano et cæteris. XXXVIII. 51 329 Januario et aliis Numidis. LX .
Caldonii , Herculani, etc., Cypriano. XXXIX . 52 531. lisdem . LXX .
( elerini Luciano. XXI. 28 274 Jubaiano . I.XXIII.
Clero Carthag. V. 9 232 Lapsis. XXVII.
Eidem . VI.
Eidem . VIII.
Ibid13. 233 LuciumiCelerino. XXII.
240 Lucio papæ . LVIII.
189 ORDO EPISTOLARUM ET TRICTATUUM . 190
ED. nov. ED . NOV .
BAL. ED . BAL. ED .
Eidem . X . 1822 258
250 Magno.
Lucii episcopi et aliorum Cypriano. LXXIX . 162 422
158 414
Eidemi. XIII LXXVI.
Eidem . XIV . 22 260 Martyribus et confessoribus. IX . 16 . 245
Eidein . XVIII. 26 268 Iisdem . XI. 19 253
Eidemo . XXIV . 287 Maximo et aliis. XLIV . 310
Eidem ,XVIII. 500 Muximi el ali) um Cypriano. L . 342
Eidem . XXXII. 318 Moysilisten . Ciprian . LI.
et Maximo cum aliis . XVI.
Ib .
264
Eidem XXIII.
Eidem . XXXVII. 50 32717 lisem . XXV . 288
290
Clero elplebi Cartbay. XXXIII. Eorum dem cyprimno. XXVI.
Iisden . XXXIV . 47 320 Nemasiado el alis LXXVII. 153 414
Iisdem . XXXV . 48 321 Ej sdon él aliorun Cypriuno LXIVIII. 161 420
lisdem . LXXXIII. 166 431 Plebi Carthag weusi. XII. 21256
Confe. sorum Cypriano, XVII. 26 268 Eidem . XL . 52 352
138 112
Cornelii papae Cypriano. XLVI. 60 311 Pompeio. LXXIV .
Eidem . XLVII. 62 312 Pomponio LXII. 102 364
Correlio XLI 539 Quito . LXXT. 126 408
Eidem . XLII . 56 11). Royaliano episcopo. LXV . 112 393
Eiden . XLIII. Roga tauo cum aliis. LXXXI.
Ib. Rogatianu 42.5
Eidem . XLV . 511 presbytero cum aliis. VII. 255
Eidem . XLVII. 61 1b. Romani Cleri Carthagineusi clero , III. 225
Eidem . XLIX . 63 312 Romano Clero Cypriani. IV . 230
Eidem . LV . 79 318 Eidein . XV . 261
Eilem . LVII. 94 358 Ejdem .XXIII. 282
Cornelio synodi Africanæ. LIV . 77 518 Eidem . XXIX. 302
Donato . Ti. 1 195 RomwiCieri Cypriano. XXX, 40 303
E icteto et plebi Assuritanorum . LXIV . 110 389 Ejusdem eidem . XXXI. 42 307
Euchratio LXI. 101 362 Stephano pa æ . LXVII. 115 399
Felicis cum aliis Cypriano. LXXX . 103 425 Eidem . LXXII. 128 411
Fio. LIX . 97 3:59 Successo . LXXVI. 165 429
FirmilianiCypriano. LXXV. 112 415 Thibarilane plebi. LVI. 90 319

ORDO
EPISTOLARUM ET TRACTATUUM SANCTI CYPRIANI,
ACCOMMODATUS AD EA QUÆ IN VITA S. MARTYRIS DISSERUIMUS.
Non mullo post baptismum epistola ad Donalıım et liber de Vanitate idoloruin .
Tres libros Testimoniorum et lilurium de llabitu virginum vel presbyter scripsit Cyprian 113, vel inilio cpi
Scopilus.
Epiccola Liviinilio episc. pallis anle persecutionein Decii. Scriptio cxistimantur in Annalibus Cyranicis
circa idem lempiis LXI, LXII, Lxv; sed ultima videtur potius scripta postheresim Novatiani : due priores
rulla lemporis nota signalie .
An: o 250 in secessir sancti Cyprianiepistola ill, que est Cleri Romani, iv, que est responsio Cypriani. Lil
ter:x tredecim in epist. XV Comoemoriile', ex quibus septem inium habemus, nempe v , IX , XI, X , XII, XIII ,
Xiv. llic Romam missie' COOL epist. IV vigente jam estale. Pirlilio prist xix , que estCaldonii ad Cyprianum ; XX,
reponsio Cypriani; syir, Lucilici cofessorum ; XVIII.ad presbyteros el diaconos; XI,Luciano ad Celeri
10!! responsio . Gelerinialle episto1:1, que ('st XXI, scripta fuerit diebus paschalibus Sex illik opistolit Pisa
nam missie cum cpistolis sin el xxv, paulo po -t scriplis. Edem tempore epistol: XXIV , et paulo post
XXVII,XXVIII, XXIX . Post epistolam Cyprianivigesimam nonam venerunt Roma epi cobr XXX OLXsvi. Tum scri
bit Cy,rianus epist. xxxl, el paulo post accipit Roma epistolam xxx. Circa mensem octobrem epist. XXXVII.
Non muulto posi epist viu . Eodem anno 250, exente vel etiam , si cuimagis placeat , anno 251 ineunte , scri
plie sunt epistoke XVI, XXXV , XXXII, XXXIV, vui, vi, XXXVI, XXXVIII, Xxxix. In epistolis xvi el SXXV, nulla pacis
merlio ; quinetiam in epist. XVIconfessores, ut in media persecutione, ila laudal et horiatur Cyprianus,
Anno 251 paulo ante iascha epistoli xi, morante adhuc in secr5511 Cyriano . Nonnulo post Pascha ac redi
Tum Cy, riani, liber de Lipsis. Pillo pist rediram legalorum epistua LXI, per Primitivini presbyterum , et
ante illius reuilum epistola XLII, cun quadragesima lortia ei quadrige -ima quar a ac libro de Unitate Eccle .
siit , Dende epistola xlv, paulo post ridium Primiuvi. EpistoleLXVIU CL XLVI, qui suntCornelii, et l , que
clconfessorunl, allarie per Nicephorum , qui cum Mellio, ut verisimile est, epistolis xlii, XLIII, XLIV, detu -
Teral. Ilis rebus lilieris respondet Cyprianus per epistolas XLIX. XLVII, LI.
Anno 252 in :unte, epistola lii. E dem anno liber de Oralione Dominica. Circa Pascha cpistola liu . Post
idusmaji epistola lix, LXIV, deinde Ly, LVI, LIV , LVII.
Anno 252 exeunt. , LVIII, LXXXI.
Anno 252 aut 253 liber adversus Demetrianim et cpist. Lx.
Anno 25 j ani 254 liber de Morlal tale ; nec multo post alius de Opere et Eleemosyna .
Anno 254 pist. Lxix . Forle eodem anno, aut saliem ante dissensionem Afroruin cum Stephano epistola
LXVII, LXVII.
Anno 255 circa autumnum epistola Lex, lum LXXI.
" 20€ paulo postPascha epist. LXXII, luin LXXII, LXXIV , Lixvi.Circa idem tempus scripti libri de Pa
tenia el (le Zolet Livore . Eoiler annou citeadis 30, lembris concilium lortium Carthaginense , lum instante
nyeme: 110 257. Lxxv, Firmiliani ad Cyprianum , Epistola LXII post exortan de baptismo controversial , ac
forie :1!epistula
Anno 257 liber de Exhortatione martyrii. Eodem anno vel anno 258 cpistolic LXXVII, LXXVIII, LXXIX , LXXX.
Anno 258 , mense augusto epistola LXXXII, el paulo ante martyrium epist. LXXXII.
D . P .MARAN,
 DIVI THASCII CECILII

CYPRIANI
EPISCOPI CARTHAGINENSIS ET MARTYRIS
OPERUM
PARS PRIMA. -- EPISTOLÆ .

1 EPISTOLA PRIMA . A promissis admonitus satisfacil, ac nullis gratiam Di

AD DONATUM a . per Baptismum collatam commendans , quantum si
mutalus ab illo significat, et ad oculum demonstratio
(Erasm ., Pamel., ep. 11. Rigal., ep. 1.Oxon., Lips., liber mundi erroribus, ad contemplum: ejus, ad assiduna
de Gratia Dei.) denique lectionem et orationem adhort wur.
ARGUMENTUM . — Promiserat Donato Cyprianus sermo
nem se cum illo habilurum de rebus divinis ; jamı I. Cecilius Cyprianus Donato salutem . Bene ad
LECTIONES VARIANTES.
a Ad Donatum de erroribus mundi et contemptu ejus Gratia Dei. O.ron . Gold .
Canb. Dun . Vict. De disciplina ad Donalum .Voss. 4. de
STEPH . BALUZII NOTÆ .
369 Epist. 1. - Hanc epistolam habent omnes editio debere in compositionibus ad majestatem et glorian
ncs et plerique libri veteres. Non extat tamen in uno summi Dei pertinentibus , quamvis , ut ait snelles
bibliothecæ Regiæ , in uno monasterii sau cui Remigii litarius in libro ii de Trinitate, ad ea qur Dci szint
Remen is , in duobusmonasterii Compendiensis , in eo frequenda sermo omnis infirmus sil . Im Macarills
quem hibui ex monasterio sancti Michaelis in peri Micilli in priratione ad carmen silim ve Triumplio
culo maris , neque deinum in Curbeiensi . Quod ideo Crucis : Negare non ausim , inquit, eam esse divinarum
annotandum esse arbitraliis sum uia vir doctissi- B rerum vim ulgue dignitatem , utnullo stylo assequi pos'
mus Nicol:14 - Rigallins, haud dubie lapsu memorie , simus non tamen ita remolum censeo, ul Camænisi .
vel per incogitantini, in observationibus suis ad accessibilem reur. Nam , ut ait Novation us in libro de
opera sancii Cypriani refert plures varias lectiones Trinitale, ad cogiiandam et ad eloqurulam Deimais:
istius epistolæ ex codice Corbeiensi, in quo ea non latem , el eloquentia omnismerito mula est el mensez?
habeliis. gua est. Exemplis lalibus plena sunt omnia. Quis
Primum illa locum obtinet in multis codicibus an umquam reprehendil eloquentiam in s: ncio Joanne
tiquis , in Veronensinimirum omnium Volistissimo, Chrysostomo ? quid eruditius alil : cujus Apologetico
in Seguieriano ilem aniiqui- simo, in duobus Vatica Terilliani ? qui , utail salicuis Hieronymus ill epi
nis, in omnibus iis quibus usus est Guillelmus Mo- stola ni Magnum adversus Jovinianum , cunctans .
rellius, in eo qui ſuit Raymundi episcopi Arconen culi continet disciplinum : quid elegantins Oclano
sis, 01 annotatum reperi manu Simonis Goularti, Minucii Felicis ? Neque Arnobio sua defuil eloquen
qui eo risus est , et in viginti el uno eorum cum qui- lia . Lactanlii libros divinarum Institutionuin omnes
bus ego contuli opera beali Mirtyris. Immo in codice consentiunt Tullianam eloquentiam redolere E
sancti Eligii Altrebatensis it: scriptum vidi in calce lucubrationes sancti Hieronynii , tamen etsi is inefila
istius cpistolæ : Explicit prioxa epistola . stola ad Pammachium scribat dissimulandam effu .
Ilam sanctis Ingustinus citat, ex eaque fragmenta giendam esse eloquii venusialem in interpretation
refert in libro iv de Doctrina Christiana, cap. 14 , el . ecclesiastica , 1111.:m ipse vilavil ini inierpretation
in Sermone 312 , in nova editionepg. 1256 . Cypria- c librorum sacræ Scriptur,p', rhetoricae lamen ll: SCll!
numie graviter reprehendit quod illa no spinneo ubique abundust olimbilio vit eloquentia , el illoru
verborum ambilu ornaveril ; quia nimiruin putabat, quihoc scribendi genereriuntur defensionem suscepa
lit opinor, reglum Dri , ul verbis ular Sulpicii Sc . in eadem epistola ad diaynilin . Ex quo necessiirto
veri in prologo libri de Vila Sancti Marlini ,non ill consequitur rerehensioni obnoxios essc au«lor
cloquentia sed in fide constare. Ego vero mecum ccclesiasticos melioris 370 molil', si censura a salle
S:t penumero admir: tus sum illam Augustini consule Augistino lala adversus hanc Cypriani cpisto
ram in hac cpistula , que lola de D .:o) est el rc- justa estac legitima. Quare amplectenda online
preliensio morum corriptorum el depravalorum sil - mihi videtur Laciantii sententia qui ( lil), V, cap.
culi , reprehendentis gravitalem et eloquentiam ser- ait scientiam lillerarum 11011 modo mihil noceres
monis, tamquam si res Dei electissimis verbis grid ligioniatque juistilir , seil etiam prodesse quample
vissimisque sententiis rhetorice ornare fils non esset. riimun si" is qui eas didicerit sii virtutibus illis
Cons:, si uspiam opus est cloquentia , id vero in cuior el veritate sapientior . Eum is qui ann!! !
primis ,mea quidem sententia , palam est ublinere procuravil cdisjonem Velielain operuin sane'll by
 191
s s e s
la charissime.Nam et promisi meNlI in quieteLmA solemne ac stalas anni 1 fatiscen 11) ti s
redulendi Iempestivum prorsDuIsVhIoCciYcPmRpIuAs EduPcIiSasTOsosrtitI.ur c. Locus etiam cum die convenil et
4 indulgente vindemia , coluius animus mulcendi sensibus ac lovendis ad lenes auras blan
e
o nale charissim .Novwum
reddendiIcmnesti
monicsD, ", indulgentde vinde ,o mb LECnTIOCNES r
VASeRIdAmSaNolrTteEi.aStRau. taLsamFo.ssB.oVdi.ci3.. Ebor . Lin , NC . 1. Ben . Foss
tiremini, on . Bo . 3.Qu La . Eb . Li . N . 1.
esl, AVor.ssBe. nVi. ctB.odQu. o3.QinuduoltisLamvbindEelmiis; resolulus Vict. Voss . 4. Feriatur Thư.
I bpra iaDuSaonidluitaatasloLaqumit.urBen in.Ebpr .mLiatn io. neNCum.su1.a :Refntglio.uVo
or æf omss.en4.im
ru meumn vulgatissimteum erioat in
Docanate .t Doianam ti nriopt
SpirSi. isThan b o
u im. Vossfe.rr"e nequ aq ua poss reSceTEPIniIs. BqAuLU- ZJIAf NOe T,Æli . netd sc ti uessttinini capi si
o ri tertum epi
o
ss md. am novam
Voru hæresim , qui nullum oratio florem stol secu :cs sanc ntAiug lo ad Elaeuntius . Glum
secuente quant quod erpolilo limatoque tractatur plo
s rium el Felice . Seque orulsecu , Lact libr
oujo rei sacriuæm admodum officere. El spacuulnot post : Namne de Moorrremibus Perm secutm seripsitnaraid Dotnalumi ccaovint
si eloanent rem mediam esse agno s, qua el racl B fess , illu ipsu , ill opi lice , cu di
is compo dis cere audel eriam librum de Ira Dei . Persio enim in ea -enteuns
uli elmale possumusis, gus msteniatni
non debere dogmat chri profdaesso in e defende lia quaumlorpurmompsi cum ederem nli
re
m
brum de Morlib
a la lc
dend reri ea uli qua in ex to ll en ſa ls it al o m n e s P e r s e c io
. Sc v i r u n o p t i o u et mihi reveren .
abusi sunt gentiles ? Ila eliam sensii Joannes Maldo dum Nicolaum Luse Nourry aliter sensisse , ele Dona
nalusscribens ad Petrum Mes adurum : Cur enim , inquit, lium cui inscripl est liber de Ira Dei pulass fuisse
Christus non habeeatmeliortia orntores quamnemdiabolusar? diversumi ab ecorsocsuius enmomen seextatc in initiobarliebri a
In cadem quoqu enten fuisse Joan Sicb me edit . Div aut fuis hin se pro pu
2 dum liquet ex pricailsione ejus ad librosneRecognitniuom lavil vir optimmuns quod ex lisbro de Ira Dei maenrifes
num sancnitii Clemerantgii . Extaiot in veorlsuumsi Oralio tum sit Donalu cui dicatu est fuisse recent con
M . Anto Majos or al adv e o s qaumi or versum ad religionem Christi , quod de aliomusdici non
nandae orationi sludium et dicendi eleganti vi. posse ail . Erravit in nomine vir claritssi . Tranisi
luperant , eeorum esquiue sopinioneæmmivoocal hirresim . ePnotuia tulit ad Donalutmus ea quæ r pertinebaicnio ad Diemetr o
Tus 111 ajmoqnuatCorl in gopsro libriensduii sent tiam- num , tcui dicarianuesmt libe de Opiſ De , ex qu
rumoologia eos utnhgeionliol qui diilsosmeirnus eleguamn consttearioDreummet r udleem adhuc cfu is se nostrorumhi
a le soj . Etmunsih rer est mys s - - 371 Dona . In codi e sancti Arnulp me
ait lsanoliis Hierony
quMo.d Antoni in epistola de Filio pro Metepsi scriptum est : Bene admones, frater charissi
qLuunearrs i puvesrba seil sensus . Ita etiam seusit Faustinens Indulgente vindemia . Ennoadriuums , lib . ix , epiisumt. 2 :
i s c o iz li br doenlesiFeasirdmtieocinucsmonrtebuubslAinrmiiotana-s DSiontalinoelte.ermnneoss fecliciumalasvinduelmlium arviiceant colloqu oc . oco
o n e i
diNeopgos =: 1deInnPdacapainaumspra ,Dai:fmnaqausiutm, fi,lideini ec«
r a
n s s C S a sl . M v in h l
requir est , quando ipsa sola testimonia suffi - libri veleres . Qquuiedam enim s habenmt slalulas pro ralas,t
alii rutas Tulas , vel rata lantu . Umus vero habe
1. — Beneneasdmones. In librioneFuxensi scripttum est : solemnroes ac raolnaesm , et sulpirma lineam vel stululuras . Egmoa
Vere admo , el in marg , Alii dicun : Bene. pripfe lecti vulga , que mihi videt opti
Hanc mporro lectnionem esserimuemliorem , prrailer aucto . el cortissima. iuNmam Cicero dixit alicubi soleibmne et
Filaitlealevelerunii exempla go , prlioabriulmu etiaemnisau - stalim sacrifæ ic In lege i Cod . de Dilation ., le .
flor rosRufi in proulmo llomium Orig tioniin gillir : Feri sunnisulltveil repentinæ vel solemnes . Solemenressa
Nume. , apud Henric Valesi ill annota . . autom jurislcioma eaes esseuraiuntrqiuaænussunt ant niv cias
bus ad bHoilsutroriam Ecrclesiaissticam El -ebii (pag . 129 ),u
ciunt bi rice ac legi . Recl igir Cyp dixi indu
lia on:eOslo velrbe libiis,sifrmealer , beati murtyrisisse. sive feriasssolennes ac slataso,qquueas ideo slalaasntapurpellari
ene admi , Dona char . Nam el promis ait Festu quia certo salut die observ Vido
memin . Ei ptoilvluom po 1 : Sed reidindæ polluicoilsuam Microbiuhmum lib . i Salurn ., capul 16 , el Jurelum ad
i non lempe s , ut ille ait , sed tempes t Symmac , lib . III , epist. 21 , ad illum locum , el
i
prian verbis ecorelligi posse videtur illum in hac Locus eliam . Cicero in librourde ciuris Oratoribus :
sic bhisastboetlateumrrpeusspaoscnsdtu um a
rbid ci qu it Do na ll is eu n rialmlm on il le
i . Se ar, umquo fuciquliiaus sermo exui
d el , sedenles , si videtuulro,
icel
plss
oli promi is ac recſuept,o» Esuxo hiSsalinisteficeretbe. at Non fearigamus. reCuliin id. em plac
toilium quod Pömelius propler Platonis staluam consedimu . llierony , lib . ji
illiss , tum in mpursopa
Te lainen colligi debet nepeis n s 1 Platonici quoque el Sioici in lem
ti or i i l
n pesi
n infemcod Cu
eno c
inte m b e r o , quodque noissciinve p adversmus Jovinianul11 ib :
Iu s a m e r i o i a n
eti in veit libr qu fuitpisFtroliumi Pi pl c c o r u loci cl pone us iversabatnitsur . Rustailcouss diaco -
s rt ic
210
Cei, inde , inquan , colligi non debele il ud , dus in pr:ufatio dialog advers Aceph : Sileir
Су cujus fronie positiui est nomen Donati ad Cypria lium loci et lemperis commodilas uetm commune constirllunit
ер
ra
lum el ab aliis rebus ſeriæ nobisc interim concur
t elius quam
in beaaiinaqPnuaurmeisbse nt en ti in legilinus Doxnuasti fælus esrisessti,
ci le p l e m t lu st
Faumliscentis idliiul inest ſessnci etctlaiobenentm is , uicl aputdimVair
li
fa a m n e es il
lis ronlaiaumdsmonitimonulidbiutqsua npeesriiacobstiliticaisis gi cl Ov . Ha le , qu op ct
VymIpmrussccardeinhraalnisc, epBesiase
to adin euAit de Necocl du . sivmeurlissima est , non inveni visi in lino libro meo veleri
cujnius d uie
liufron urium rojecerun , quorum e : 00pinioni opriillois. Reliqui omnes el omnes editiones hbeni fa
l sppos
in lubentleirusarcedo . Etpulas inen arnbisitrs or istic , lili lecereliyant . Lucretius, libro III , loquens de anjina , cum
Rigal el episco Oxonie , es e pone idum , dixisset eam ceu ſumum dissolvi in altas aeris auras ,

nCeyprquiaamnem,ihquiaenengolbiigsenfuueramil cuarpiuodsusorlealctorores igamrpruutlairlaes , adEdlitli,b . v diSciimt uolmænvioa ſevsisnacifaabliscxitv.o , eliam saxa el altas
13: Donalus Cypriano, Credo le retinere , sunclissime
p2os nuts. Sisecnseri8go, umbaabcoelgi:tatio , individua dileriio . Quare lSi
s i bra
reEslet, mdelucrroredemumin siAcmu
lacraque fessa fatisci,
urmi tis sanctarum martyrum P'erne .
7l on el in divina lectione ila tiaonimis roboramlulre,baaumtusnon
Cei semper nobis fuit cogita , sicul promi , ul

Simul crederemus ?
193 DIVI CYPRIANI 19
dientis autumni hortorum facies amena consentit. A arundines bajulas repunt , vileam porticum fron
llic jucundum sermonibus die ducere el studenti dea fecia fecerunt. Bene hic studia in aure, da.
bus a fabulis in divina precepla conscientiam mo ; et dum in a bores et in viles c oblectande pru.
pecioris erudire . Ac ne colloquium b nostrum arbi. speciu oculos amen imus,animum simul etauditusie
Ter profanus impedial, all clamor intemper ins fa - struit el pascil d obtulus : quamquam tibi solu nebo
milie strepentis oblundal , pelamus hanc se - gratia , sola cura e sermonis est. Contemptis volt
dem . Dall secessum vicina secreta ; ubi dum pluric visionis illecebris , in me oculus luus ' fira
crratici palmilum lapsus nexibus pendulis per
LECTIONES VARIANTES.
& Slupentibus Vict. demus oblectantem prospectum Thu. Et vites Oron.
b Eloquiuin Lam . Ebor. Lin . NC. 1. Ben . d Ct pascil Saiis.
c Viles videmus EV. Ar. Pem . Lum . Reg. Vites quas e Cura nude Mich . Vict.
videmus Bud . 3. NC. 1. Spir. Pem . El. Mull. Fossal. Vi- 1 Oculos luos fixus es Oxon .
STEPII. BJLUZII NOT.E .
mæ el Felicitatis annotavitLuras Holsteniu , ubi, pro B Viteam porticum . Virgilius, lib . in Georgicoruk:
co quod legiur dejuligationibus, censellegendum esse Hic noctem ludo ducunt, etpocula lali
ile luctionibus. (Male codicum prope omnium ( I edi. Fermento atque acredis imitantur vitea sorbis.
lionun ierlioni Baluzinis ex uno libro substitutt fall- Prudentius in llamarligenia :
sceniis, Faliganlis enim idem est ac jocantis , ludentis.
Cf. Chr. Gfr. Millleri obs . ad 5 loca epist. Cypr., Sepibiis et densis vallentur vitea rura.
Gerir 1776 , p . 2 sq GOLDHORN )
Siudinibus fubulis. Ego semper esistimavi locuin Ei in ilymno ante cibum :
braces emendosin et viros doctissimos frustra hic Hic ubi vitea pampineo
Tenus laborasse in eo emendando vel explicando . Cum Brachia palmile luxuriant
vera eiquiererem medieinami, occurritmaicommilaire Frondea lecia . Ex Virgilio , lib . iv Georgicorun,
damforiean esse vicem studentibuscum vore ludenti
bus, lil isticieyacur luilenibus fubulis, utapud Minucium El frondea semper
ubulis fullentibus. Niin tabulis luidere dixit Ausonius Tecta petunt.
ini epistola teria ad librum , ui eat and Probum : Sue Ovidius, lib. in Fastorum ,
Selll perilis fubulis simul jocuri el ludere . Ludentibus Frondea facta casa est.
igitur fibulis, sed perilis el seriis , colloquium agebant
Cyprianus el Donalus. Neque enim putandum est Aralor. lib . 11 Aclunm Apostolicorum , dixit frondran
corim sermones fusse ludicros aut rerum Colloquia comun veris. Sic Cicero , ena ralurus seriones inter
leviorum , cum de rebusmaximimome:iliad griau a ipsum , Quintum fratrem et Tilm Pornponim Anti
e religionem sumui Dei pertinentibus trac:aretur C cum habitos de legibus, cum dixisset Palonem cum
inter viros graves : nisi si, quimis est diidogopum , Clivia el cum Liced :emono Mogilio it'stiro die in
Dowalimut se ipsum locuilos esse supposuit Cyprias cupres-etis Cnidiorum el patiis si liestribus de insti
mus que numquam locnti sand, uit de se ipso ei Vareluiis rerum publicarı ) ac de optimis legibus dispu.
rone ait Cicero in initio Academicurum Questionnun . las e, ail se et Quintum et Allicum , inter procerissi
Julius Firm :cus in præfatione libroruin de institucione mas populos, in viridi op . cague ripa inambulantes ,
Mabieseos, honestas el vurins sermonum fabulas sere lum autem residentes , qu.esiisse iisdem de rebus
bumus. aliinid uberius quam forensis lisas desiderel. Sic
Erudire. Deest hic aliquid ; sensus enim non est Lucianus in Dialogu domus Socratem ail sub platano
integer. Sed sunt pleraque istiusmodi in Cypriano. frondente et hirba virescente et foule linipido sedisse
Cuni videret autem Lumber:us sensuin non esse inte . cum Phiedro Myrrhinusio. Vide Sirmondum in holis
grum , sic vertil hunc locum ac si Cyprianus scri- ad Sidonium , lobs, Ji, Epist. 1, in verbo hyppodromus.
pisisset, conscientia in pectoris erudire juval. In aures. Codex Beccensis habet in auras, quod
' Familiæ strepentis. Sanctus Hieronymus in Epi- salis congruil cum his que sejuuntur.
stola ad Demetriadem , de virginilute servanda , ein Animus simul. litem codex, anima simul el llo
laudad quod inter yeinmas el sericum , inter eunuchorum dilus instruitur et pascitur ob!u !us.
et puellarum catervas, el adulationem et ministerice pil- Oculus 111118. Hec est lectio veterum cdilionini
milice perstrepenlis , el exquisitas epulas , quas amplieel plurimorum veterum codicum opline notir . Pri
domus præbebat abundantia , appetissel jejuniorum luamus omnium Rigiillius mutavil il edidil , oculos inos
borem ,'usperitalem veslium , riciris contineniinm . liem fixus es. Secila es! postea edino Anglicama , quir Ri
in epistola ad Lalam , de institution ' filice , monet me galinman imitata est , quamvis in ea adnotatum sit
intersil nu tiis si svilorum , neque las perstre lectionein quo nos revocimus extare in puribus
Deutis lu sibus misceatur. El. in c.ulce libri adversus iniquis codicibus ! unsorintis . Miror autem call
Telvidinin, inter incommoda matrimonii rursum nu lectio em , que latina non est, poluisse placere homie
meriit Piwilia di perstrepentei . nibiis erudinis . Ortam illam esse manile .10111 est et
Petanus hunc sedem . Cital huic locum Abælar- permutatione litier: raun o el u , quas Onliliants,
dus iis extremo libro a Theologiæ Christiana . lib . 1, cp. 4 , adnutit olim persirpe mutari solitas
Errani palmilum nexus. Cicero in libro de Sene- scribendo , quod eliam adnolatum reperi in libro
clue : « Viuis quidem , qux natura caduca est , et in si prim . Prisciani. Talle in velustissimo epistolorum
fulla sit , ad terr: fertur, eadem , lll se erigat , Sancti Cypriani codice, 1305 bibliothecie C Iberlin.l',
clavirulis suis quasi manibus quicquid est nacta qui lulOlm Thuane,diserte scriptuin est oculosfios
complectitur, quauiscrpentem multiplici lipsu el pixus est, sed supra lineam lillera u juinctil est cum lis
crraticu icrro ampuians coercei ars agricolarum , duabus vocibus . ut sciret lector emendationen oss
he silve cat sermenis el in Ones partes funda el can asse verano lectionem que superposita er
lur. j 372 Sidonius lib), y, Epist. 17 : « llic pars sub Nam ego sepe vidi in vetustiscdicibusaliorum CM
umbra palmus adulti quam stipitibus altalis cancel plorum eundein modum emendationis servalun , "
lalimque pendentibus pamping Spierducta texile - Birum ubi per errore: 11 criptis erat littera 0 01
Vide intra in notis ad librum primum Testi- posilam esse litteram a el e converso. Con
moniorum adversus Judæos cap . 21, in loco cilicium . autem lectionem libri Colbertini etiam ille qui su
 1 :37 EPISTOLA 1. 198
est. Tam auro quam a mente tolus auditor es ,Ano Deo ſ vox est , vocis piirab sinceritas non
el lioc , amore quo diligis. eloquentiae viribus nititur ad fidei argumenta ,
11. Cæterum , quale vel quantum est quod in pec. sed rebus. Denique accipe non diserta sed fortia,
lus fuum veniat ex nobis? Exilis ingenii angoista nec ad audiendie popularis illecebram i culto
mediocritas tenues admodum fruges parit, nullis sermone fucala i , sed ad divinam indulgentiam
ad copiam foecundi cespitis culminibus b ingrave prædicandam rudi veritare simplicia. Accipe quod
scit. Aggrediar tamen ficultate « qua valeo ; nam sentitur antequam discitur, nec per moras le 1 porum
et maleria dicendi facit mecum d . In judiciis , longit agnitione colligitur, sed compendio gratie ma
in concione e pro rostris, opulenta facundia vo - luranris hauritur.
lubili i ambitioné jacielur. Cum vero de Domi- I. Ego k cum in tenebris alque in nocte
LECTIONES VARIANTES.
a Quio ore qua Luim . Lin . NC. 1. Ebor. Voss. 2. Tam cione Thu . Foss.
ore quam Bod : 3. Fossut. Spir . Rem . Erasm . Mæn. 1o. Nobili Fab .
rell. Quo more quamente Thu. Vict. O quam recla mente 8 Domino et de Deu Foss. El de Domino et de Deo
V oss. 4. Quain ore, quum mente 0 .xon . .
b Culmis 0 .ron . h Puræ ross. 4 .
c Facultatem Ben . i Illecebras Ar. Lam .
d MelumaGoul. j Fucatam Thu.
e la judicii contentione Vict. Lin . Goul. Judicii con - k Ergo ramei. nullis praesidiis posuit.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Raymundi episcopi Acconensis, in quo serijum erat plinis uberiorem fieri. Ammianus Marcellinus, initio
oculus luns fixus es. Quare rerte mea sententia fecit libri XVI : Instrumenta omnia niediocris ingenii si suf
Lucas Fredericus Reinharins, qui in sua Epistolarum fecerint commolurus.
sancti Martyris edilione vetereun lectionem revocavit, culminibus. Ita omnes editiones ante Pameli:
ei ad marginem rejecit e:in quam Rigallius substilu num . Consentiunt etiam vetera exemplaria . Qualnie
rat. Plinius, lib . xi, cap . 37 : Animo autem videmus, quan allem voi culmis, quam Pamelius alteri substi
animo cernimus. Oculi, cei visai qurdim , visibilem luil, bona sil et bonum sensum constilnial, l'evocar
ejus parlem uccipiunt atque Tramsmillund. dun esse putavi veterem lectionem , que el inisid
Tom aure. Anilea leg balur um ore quam menle, oprima est : culmen enim significal summitalem ali
pessimo sensu . Neque enim ore audimus, sed alire. cujus rei. ln codice Turonelisi scriptum est culmini
Psalmo SL III : Auribus percipe verbu oris inei, et alibi bus, el supra lineam vel culmis.
Sippe. Ilunc Cypriani locuint ego emendaveram ex Son eloquentiæ viribus. llieronymus in epistola oil
certissim conjectura . Pulabam autem me primin Pammachium pro libris suis adversus Jovinianum :
fuisse qui illum emendassel; verum postea depre Porro eloquentiam , quam pro Christo in Cicerone con
hendi eam emendationem fuj se lactan alle me a C" .Tennis , in purvulis non requirus Ecclesiastica interpre
Rigallin in obsi'rvationibus suis. Neque milli placat lalio , elinmsi habel eloquii venustalem , dissimulare eum
censura Gronovii censenlis banc Rigiliji em nitidio debel el fugere.
nem non esse legitimim : nihil enim ad hunc lcuin
faciunt verba Plinii , allentis el pendens, quir Gronovils, Non diserta . Hieronymus in epistola ad Nepo
lib . ii Observal., cap. 12 , affert ut ostendat vocem lianum de vila clericorum : Audi igitur , ul bearus Cye
prianus ait, non diserla , sed ſortia . Raricius , lib . 1,
ore non esse molandam in aure.
Tolus andilor. Piinius lib . 1 cap . 7, loquens de Epist. 17. Cerli sumus quod non tam diserla cupilis
Deo ; Tolus est visus , 101us audins. Item Novalianus audire sed forria . Julianus Pomerius, lib . lll, de vila
plucent
in libro de Trinitale : Cæterum ipse 10lus oculus, quia contemplutiva , cap . 34 ; Prudentibus viris non
luluspapa videl ; lolus awis . quia 10'45 andit. Hinc sannelis phunterala sedaudientiæforiia.
Leo in sermone Nitiviralis Domini : Dorvinus Nec ad . Codex episcopi Acconensis ,
luus ubique prasens. Ei Cyprianus ipse, in initio libri nec audienlice popularis illecebra culio sermone fu
de Oralione Dominica (pg. 204), ail : Deum ubique esse cula .
præsenlem , audire omnis el videre. III. – Ego cum in lini bris. Citat hunc locum sanctus
11. - Exilis ingenii, li ronymus in prrfatione libri Anglistinus, Sermone 512 , in nova editione. Videtur
tertii in Epistolam ad Gildas: 373 Exilis ingenii rivulum autem Sciulinis ab hoc loco minas e que de sua
vix purvo strepentem murmure sentientes Ruricius epi- conversione ad Deum scribit in Epistola ad Macedo .
scopus Lemovensis, lib . 1, Epist. 10 : Ne :ciniis lubo. nium . Cum sacularibus igitur siudiis occupalus, inquit,
rare egestale'ac sterilitate exilis ingenii. Symmachus n vim in patientis ingenii , quod Divinitulis in me provia
lili, ix , Epist. 10 : Mei ingenii erillis eriam purum dentia generavil, non uliliiali anime sed inani vita de.
miralur. Aliis verbis idem dixit Lactantius, in capite pendereill, el lillerariæ solatia disciplince lusibus infix.c
primo libri de Opilicio Der : Quantum possibilitats intel. nosi operis, non auctori, deservire , landem misericors
ligeulice mere pervider. Cassianus in priplatone Collie Deus rerum conditor clementins fabricam sui juris
Lowom : In quantum tenuilas noslri suſjecil ingenii. asperit el siultos in memindunce sapientiae diulius haberi
Julius Firmiciis in pricfitione de Toslililione Malle sensus in doluii, ac fatuum prudentiæ inorlulis ingenium
seos : In nobis tenue est ingenium . Pro quo Martialis cælesti sule condivil. Mox ul caiinis oculos interior culi .
lib.1x, epigr. 51, dixit pusillum ingenum HierovyHIUS go desornil , per sentes diunosi ruris errundia in Vierbam
in epitu ohio Nepo:1.101:Grandesmaterias ingenin purva florei cespilis revolvi vesligia , luloquenisu melioris ar
10 . went. Arnoldios Bonerilen is in adicione An - birrii culiuin illustrati pectoris Dro dicuri. Mimacinis
SLJUS . Sublimes maleriis sublimium ingeniorum exi Frix de se loqnents :Cum , discussii caligine, de lenebra
ne cine cialores.
atron Recle. Eleniin magna ingenia , al ait rum profundo in lucem sapientia et virtulis emergerem ,
V l!!eis,s PPaterculus , magnis adjutoribus egen !. Prze Lucianus, pre byter Antiochenus, : pud Rulimuns, lib .
libre Osimulianus
Quim in prijalime Oratoriariim lostinn IX , cap . 6 , asserens fidem nostram adversus gentia
ut : Illud tamen in primis leslandum est, nihil les : Erravimus eliam nos aliquando, el simulucra que
precepla atque artes valere nisi adjuvante natura . Qui ipsi finximus deos coeli ac lerrre putabamus auctores,
Propler, cuideeritingeniuin non magis hac scripta sunt, Commodianus, Instructione 26 : Gens el eyo fui, per
Quero de agrorum cultura sterilibus terris. Idem , lib). versa mente moralus, et vitam istius seculi veram esse
Wecap 4 , ait il terraill cullet, sie animam disci- puitbun. Vide crian Instruct. I el 33 .
 199 DIVI CYP'RIINI
cæca jacerem , cumque in salo jactantis 4 sä - A neis , frequentiore comitalu officiosi agminii hule
culi nutabundus ac dubius vestigiis oberrantibus fluc. Destilus , pænam pital esse com solus est. Tens
tuarem , vilie b meæ nescius , veritatis ac lucis cibus scmper illecebris necesse est , ul solchal,
alienus, difficile prorsus ac durum pro illis tuncmo- vinolentia invitel, intiel superbia , iracundia inflam
ribus opinabar quod in salutem mibi divina indul. mei, rapacilas inquiciel, crudelitas stimulei, ambilig
gentia pollicebatur, ut quis renasci denuo possel, R delectet, libido prac pilet i.
uique, in novam vilam lavacro aquæ salutaris anima- IV . Hæc egomet i sepe mecuni. Nam , ut
lus e, quod prius fueral exponerel , et, corporis ipse a quamplurimis vilic prioris erroribus inipi
licel d manente compage e , hominem animo accilus 1 enebar, quibus exui me pose non cre
mente 1 mutaret. Qui possibilis , aiebam , est derem , sic vitiis m adhærentibus obsecundans
lanla conversio , ut repente ac perniciter exualureram , el desperationen meliornm , malis meis ve
quod vel genuinum silu h malerie naturalis obuu. Tuli jam propriis ac vernaculis oflivebam . Sed
ruil , vel usurpalum diu senio velustatis inolevil ? postyuani, unda genitalis auxilio superioris cii tale
Alla haec el profunda penirus radice sederunt. derersa , in expiatum pecliis serenum ac purum de
Quando parciuioniam discit qui epularibus cænis el super se lumen º infudil , postquam , cxlilus spi.
Jargis dapibus assuevil ? el qui pretiosa vesle con rilu hiusto, i11 novum me hominem nalivitas secunda
spicuus in auro alque in purpura ſulsii, ad ple reparavit , mirum in moduin protinus confirmare se
beium se ac simplicem culium quando deponit ? Fa- dubia , palere clausa , lucere tenebrosa P, facul.
scibus ille oblectaliis et honoribus , esse privalus talem dare quod prius diflicile videbatur, geri posse
el inglorius non potest. llic stipulus clientium ell quod impossibile pulabatur 9 , ll essct agnoscere
LECTIONES VARIANTES.
a Hujiis Voss. 4. Csilu Voss. 4. Spir . Genilom in sinu Bod . 3.
b Forle viæ Oxon . i El libido præcipitet Thu .
C Armaliis Ar. Lam . Eb. į Ego memini Ebor. Ben .
d Exponeret : corporis licet male impressi fere omnes k Nam eli se Lum . Ebor. Voss. 2. Vict.
elmss. Corporea Rigalt. i implicatus Thu . Foss.
e Maneute materia Thu . m Segn:s vitiis Thu .
f Hominem ac mentem Vict. 11 Eram desperatione Thu . Voss. Fict.
8 Quid impossibilius aiebam , quam Pem . Lam . Ev . o Desuper se luinen deest apud Pam . Rig .
Reg .Quin Pem . Foss. Spir. Rem . Munu. Cui Goul. Lam . P Caperunt add. Voss. 4.
Quomoclo Voss. 4 . 9 Puiabatur esse', aguoscere terrenum fuisse , quod
h Genitum in sinu , nola marginalis vet. cod .Gemino prius ut vere Dei esse..... Lam . El.Goul. Vict.
STEPU . BALUZII NOTÆ .
In nocle cæca. Id est idololatria . Hieronymus in trmm confudit cum Cypriano Antiocheno. Porro las.
caput tertium Jone : Proponamus bealum Cyprianun , cium decus el imperium dixit Columcila in præfatione
qui prius idololatriæ asserlor fuil, el in lantam gloriam librorum de Agriculiura .
crevil eloquenticul oraloriam quoque doceret Cartha . Oficiosi agminis . In mo ex veteribus libris meis
gini, audisse landem sermonem Jone , et ad pæniten legitur honestioris agminis... Sic etiam habebal codur
iiam conversam in tantam venisse virtulei ut Christum episcopi Acconensis.
publice prædicarel , el pro illo cervicem gladio flecterel. Pænion pulal. Vide que de hoc argumento an
Renusci. Non enim nascimur sed renascimur Chri- nolal Casaubunus ad librum terliuin Suelonii in
stiani. Tertullianus in Apologetico : fiunt , non nas- verbo : Si non dominaris.
cuntur Christiani. llem Hieronymus in libro adversus Illecebris. In editionibus Pamelii el Rigaliji ad
Vigilantium et in Epistula ad Lalam de Instilulione dilur assuelum . Angli annotant Pamelium vocem il
filiæ . Apud Primasium in Proligo commentarii in lam addidisse contra fidem omnium velerom csem
Epistolas Pauli, Christiani ajunt ad Jud.ros : Filios plurium . Quod verum est. Ego enim illam non reperi
Abrahæ non facil nalivitas, sed fides.Vide quie deChris. nisi in uno legio quod fuil olim sancti Martini Tur:
tianorum nativitate ait Munnulus a Girba in Concilio nacensis. la Divionensi, in recentiore Remigiano , et
Carthaginensi, et que Pontius diaconus in vila Cyciu umo meo scriptum est deditum . Quod indicare vi.
priani dicit de nativitate ccelesti. delir adject: m hanc vocem fuisse ab eo qui putaret
In auro... purpura . Hieronymus in Epistola ad n deesse hic aliquid . Ilique arbitraliis sum recte cen
Heliodorum de Lande viæ solitariæ , ct in Epistola suisse Anglos iilam esse eliminandam .
ad Lattam de lustilulione lilie , in auro algue purpura Libido precipilet. Seneca , Epist. X : Tunc anda.
ludere. M . Calo apud A .Gellium , lib . II, cap . 18 : Fu c iam acuit , libidem irritat , irucundiam instigal.
res privatorum facinorum in nervo alque in compedibus Commodianus Instructione 63 : Libido præcipital. Obi
elalem agunt, fures publici in auro atque in purpura. interim admonendum est, quamvis res sil exigui mo.
Sancius Ambrosius sive quis alius , lib . m Officior., menti, in veteri libro Cuimodiani istic scriptum
cap. 3, ail : Seriorumilamen occulla furia , diviium ra . esse Belligerare cupis pro eo quod Rigallius edidit
pince publice . Suneca , Epist. LXXVI : Nemo ex islis Belligerare quaeris .
quos purpuralos vides felix est, non magis quibus scep - IV . --- Erroribus. Plerique libri veteres cl editiones
Irum el chlamydem in scena fabulæ assignant. omnes ante Manulianami pralerunt horroribus. Et
Fascibus ille. Isla Cyprianum de se scripsisse lamin muili libri h bent erroribus. Quod ego pulo
censuit Guillelinus Cave , quia pulabat illum honori istic esse melius. Contra paulo intra relimui horrori
bus in republica funclum antequam fierel cliristjanus. bus in hac ipsa Epistol:1, ül suo loco dicelur.
Verum cum nuspiam inveniamiis illum habuisse bono Oruvebam . Ili scriptum vidi in quibusdam lio
res,magisıralus, imperia , nulla nos ralio movere po bris veteribus , pro quo veteres cditiones aule Rigalo
test ul verba illa pertinere piilemus ad Cyprianum . liuram adfavebam . Intra in Epistola Lil , videmus 0/
Rhetorein fuisse scimus, sed no! proconsulem , præ - locuri pro suffocari el offectura pro ef 'ectwa in senten:
lorem , aut præsidem , nec ullo alio magistratu ſunc. ii quam in causa baptismi hicreticorum prolullt
www . Error ille hinc ortus cst quod Cyprianum nos - Munnulus a Girba ini concilio Carthaginensi.
201 EPISTOLA I. 202
terrcnum fuisse quod prius carnalitcr natum delictis A omne quod possimus. Inde vivimus, inde polle
obnoxium viveret , Dei esse coepisse quod jam Spiri- mus , inde sumplo el concepto vigore e , hic adliuc
tus sanctus animaret. Scis ipse profecto el mecum posili ſulurorum indicia prænoscimus. Sit tantum ti
pariter recognoscis quid detraxerit nobis quidve con - mor innocentiæ custos , ut, qui in inentes nostras
tulerit mors ista criminum , vila virtutum . Scis ipse , indulgentiæ cælestis allapsi clementer Domimus in
nec prædico. In proprias laudes a odiosa b jacta- fluxit , in animi oblectantis hospitio justa % oblem
tio cst ; quamvis non jactatum possit esse , sed peratione lenealur, ne accepta h securitas indili
gratum , quicquid non virtuti hominis adscribitur , gentiam pariat , et velus denuo hostis obrepat.
sed de Deimuncre prædicatur; ul jam non peccare V . Cielerum , si iu innocentiæ , si justitiae viam i
esse cæperit fidei, quod ante peccatum est, fue- leneas, si illapsa i firmitate vestigii lui k incedas, si
rit c erroris humani. Dei est, inquam , Dei est in Deum viribus lotis ac lolo corde suspensus hoc
LECTIONES VARIANTES.
a Scribere in proprias Ben . Ebor. Lam . In propriis lau- B 1. Pem . Eris. Manut. Inluxit Norell. Vict.
dibus pem . 6 Justam per orationem Beil , Ar.
h Oliosa Spir. Rem . Eras. Foss. vict. h Ne cum accepia s. i. par. vetus Pem . Lam . Eb. Ben .
c Peccatum fuerit Lam , Ar. Eb. Generis NC. 1. l'oss, 2. Nec recepta Foss.
d Dei omne Oron . i Justitiæ Semitam Lin .
e Sumplo vigore Voss. 4 . į Teneas illapsa firmitate vestigii Lam . NC, 1. Ebor .
f Quod in mentes nostras clementer Dominus influxit Thu . Foss.
Ar. Ebor. loflixit, Ben . Lam . Bod . 3 . Voss. 4. Spir.NC. k Vestigiis tuis Voss. 4. Morel.
STEPII, BILUZII NOT E .
In proprias laudes. Ruricius, lib . 11, Epist. 1 ; 1n confidenter pro se el proierre loqui. Licet enim ali
propriis laudibus, sicul dicitur, est odiosa jactalio . Ita quando excurrere in proprias laudes , exemplo sancti
velus codex sancii Galli, pro quo Canisius edidit jac- Pauli apostoli in Epistola secunda ad Corinthios
tantia . Quo verbo uisum esse Cyprianuin satis constat. (X1, 22) : In quo quis audel , ul insipiens dico , audeo
Vera profecto cst illa Cypriani sententia. Unde illud elego . Hebræi sunt, el ego. Israelitæ sunt, el ego .
vulgatum : Laus proprio sordescit in ore . Proverbio . Ministri Christi sunt, utminus sapiens dico, plus cgo.
rum xxi : Landel le alienus , el non os luum . Augusti In sudoribus plurimis , in carceribus abundantius, in
nus in Epistola ad Valerium Comilem : El ideo ile le plagis supra modum , in mortibus frequenter, elc . 0110
narratio suavior nobis erat quia en dicebal quæ ipse non modo autem se quis possit aliquando laudare cxplicat
posses, ne quidem me inquirente, rescribere, ne tuarum sanctus Augustinus in Psalmum csLIV. Extat apud
laudum , quod sancta Scriptura prohibet, fieres prædica - Plutarchumi libellus qua quis rationc se ipsum citra
lor. Apud Eusebium , lib . 1 Disl. eccles., cap . 30 , invidiam laudare possit. Aristoteles de semetipso ,
multum vituperalur Paulus Samosalenus quod de se Cut Valerius Maximus tradit lib vil , cap. 3 , in neu
magnifice loquerelur, non ul episcopus , sed ut so - tram partem loquidebere prædicabat, quoniam lau
phista quidam el impostor. Plinius, lib . 1, Epist. Vii: dare se vani, vituperare stulti essel. Nam in se di
Etenim , si alience quoque laudes parum æquis auribus cere non est fere nisi scurrarum , utait Quintilia
accipi solent, quam difficile est obtinere ne molesla vi- nus lib . VI, cap . 3. Vide Demosthenis orationem de
dealur oralio de se uul de suis disserentis. Dionysius Corona.
lJalicarnasseus in initio Historiarum suarum aii non Timor innocentiæ custos. Columella in priclatione libri
futurum se esse mullum in propriis laudibus quod XII : Melus plurimum confertad diligentiam custodiendi.
audientibus graves molestasque se esse sciret. T. Livius lib . xxxiv : Disciplina custos infirmitatis ,
Symmachus , lib . 1 , Epist. 1 : Nempe derides quam inter validiores oplime limor conlinel. Vegctius
quod de me aliqua justo indulgentius prædicavi. lib . iv. cap. 12 : Timor magis frangit insuelos. Ter
Et hæc est vera atque digna reprehensio . Omnis tullianus lib ii , de Cullu feininarum : Timor funda
quippe ostentatio non caret suspicione mendacii ; meninm salutis est. In Psalmo CXVIII : Inilium sapien
quia quicquid assumilur , proprium non putatur . De lim limor Domini. Et alibi : Beatus vir qui timel. Do
hinc jactantia avara laudis multum decoquil de pudore. minum . Lactantius in libro de Ira Dei, can. 11, ait
Hinc fortassis illud Synimachianum a Sidonio lauda- religionem esse non posse ubi melus nullus est. llem
lum : Ut vera laus ornal , ila ſalsa castigat. Cui sene illud in libro iu Thebaidos et apud Petronium :
lentiæ consonal Anastasius papa in epistola ad Joan . Primus in orbe deos fecit limor.
nem episcopum llierosolymitanum : Duplex enim causa
mehoc poscere constringii, ne consacerdotis lui sensibus Relatio Leonis Pape II , ad Constantinum impera
aul dolorem falsa laus ingerat , aul pudorem vera suc - ptorem inserla actis sexta synodi: Pietas enim lestra
cendat. Quintilianus lib . iv , cap . ' 1 : Nonnumquam fructus misericordiæe est. Potestas aulem custos est dis
contingit relatio merilorum , de quibus verecundius di- ciplince. Ennodius in Vila slıncli Epiphanii ail vere .
cendum eril sua quam aliena laudantis. Et lib . XI , cundiam esse matrem bonorum operum .
cap. 1 : Omnis sui viliosa jactatio est, all'erique audien - Nesecuritas. Cyprianus in libro de Lapsis p. 132 :
libus non fastidium modo, sed plerumque eliam odium . Tradilam nobis disciplinam pax longa corruperat. Se
Anle eum Cicero dixerat in libro i Oficiorum : Defore cnndie enim res, ut ait T .Livius libro vi, negligentiam
me etiam esl de se ipso prædicare. Sciebat enim verum creant; ideoque eis non mullum fidendum idem ait
esse quod Julius Caesar ail in libro secundo Commen . in libro xlii. Vide notas nostras ad librum sextum
lariorum de bello civili , libenter homines de suis lau
dibus prædicare : quod non factitasse illum tradit V . - Viam teneas. Quidam libri veteres præferunt
Dio Cassius lib . xxxvII. Et tamen idem Cicero pu - semilam . Pamelius, a quo cæleriacceperunt,edidit : Si
lahat licere interdum de se magnifice praedicare. Ait jusliliane leneas, si illapsa firmitale vestigii tui incedas,
qmppe in libro Officiorum : Licet enim , Marce fili , si in Deum viribus lolis etc.
apud le gloriari , ad quem el hæreditas hujus gloria l liapsa . Id est , si ita firmo pede viam justilie
elfacinorum imitatio perlinei. Idem in Oratione de teneas ut ab ea non deflcctas, ut non labaris : illapsa ,
Responsis aruspicum : Poleslquisquam in rebusmagnis id est, non lapsa . Libellus Precum Marcellini et
minvidia versalus satis graviter contra inimici con - Faustini : Inlapsa firmitate vestigii. Qux sunt verba
lumeliam sine sua laude respondere. Plautus in Am Cypriani. .
philruone : Qui non deliquil , decel audacem esse , Firlule sincera . Isia exciderunt in editionibus Pas
PATROL. IV . S . Cyp.
203 DIVI CYPRIANI 201
sis tantum quod esse cæpisti, tantum tibi ad licentiam A conflictantes, ejulantes, gementes incremento pene
datur quantum gratiæ spiritalis augetur. Non enim , propagantis extendere , flagris cadere , igne torrere.
quiabeneficiorum lerrestrium mos est, in capessendo Res illic geritur , nec videtur ; occulla plaga, et
munere b cælesti mensura c ulla vel modus est. pæna i manifesta . Ita quod esse jam cæpimusac
Profluens largiter Spiritus nullis finibus premitur, ceplus spirilus licentia sua potitur ; quod necdum
nec coercentibus claustris intra certa melarum spa. corpus ac membra mutavimus , adhuc carnalis
lia frænalur d : manat jugiter , exuberat afluenter aspectus sæculi nube cæcatur. Quantus hic animi po.
Nostrum tantum sitiat peclus et pateat : quantum tentalus , . quanta vis est, non tantum ipsum esse
illuc fidei e capacis afferimus, lantum gratiæ inun subiraclum perniciosis contactibus mundi, il quis &
dantis haurimus. Inde jam facullas datur , castitale expialus et purus nulla incursantis inimici labe ca
sobria , mente integra, voce pura, virlute sincera î , piatur , sed adhuc majorem etfortiorem viribus fieri,
in medelam dolentium posse venenorum virus ex - ul in omnem adversarii grassantis exercitum impe
tinguere 6 ; animorum desipientium labes , reddita rioso jure dominetur !
sanitate , purgare ; infestis jubere pacem , violentis VI. Atque, ut illustrius, veritate patefacta, divini
quietem , ferocientibus Jenitalem ; immundos et er- muneris indicia clarescant, lucem tibi ad cognitionem
raticos spiritus , qui se expugnandis hominibus 4B dabo ; malorum caligine abstersa ?, operti se
immerserint i , ad confessionem minis increpanti- culi tenebras revelabo. Paulisper te crede subduci
bus cogere ut recedant, duris verberibus urgere ; in montis ardui verticem celsiorem , speculare
LECTIONES VARIANTES.
a Qualis Voss. 4. & Extingui Thu .
b Munere divino Vict. h Ad expugnandos homines Vict.
€ Censura Lam . Eb. Lin . i Immerserant Thu.
de Refrignatur Lan. Ben. Ebor. Thự, Vict.
Illic fide Viet.
į Sed pana Thu.
k Quia 0 ron .
f Sancta Ben . i Detersa Lam .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
melii etRigaltii. Extant enim in aliis et in multis vestri verbo Dei spiritualium flammarum igne forguen .
antiquis codicibus. Anglicana edilio reposuit. lur , et qui apud vos quasi dii coluntur , apud nos reli
Medelam dolentium . Ila codex monasterii Bec giosæ fidei medela, Christi gratin, humano subjacentes
censis et codex episcopi Acconensis. Veronensis ei imperio el tormenta repugnantes sustinent , el ricii pe .
unus Vaticanus medellam dolenlium . Veteres editio - nis ultricibus subjuganlur. Lactantius lib. iv , cap . 27 :
nes habebant in medulla adolescentium . Morellius Quanto terrori sil dæmonibus hoc signum sciel qui vi
posuit in medulla adolentium . In codice sancti Ar - derit, quatenus adjurati per Chrisium de corporibus
nulphi Metensis scriptum est in medela adolentium , quae obsederint fugiant. Etiam reliquie marly rum (o
In uno regio et in uno meo , inde medela languentium . gabant daemones. In libello quippe Precum Marcellini
Atque hanc lectionem esse meliorem existimasse et Faustini scriptum est de virtute reliquiarum Ru
videtur Rigaltius, et vocem dolentium , quæ hodie finiani martyris : Sciunthoc Neapolitani in Campania ,
extat in vulgatis editionibus , censet esse potius ab ubi reliqui cruoris ejus in obsessis corporibus dæmonia
interprete quam ab auctore . Et quia in antiquis edi. Miquni. Vide Hieronymum in libro adversus Vigi
tionibus videbat scriptum esse in medulla adolescen lantium , ubi idem testatur de reliquiis martyrum .
tium , quam scripluram confirmant quedam vetera V . - Malorum . Erasmus addidit blandientium . Sed
exemplaria, hinc collegit emendatissimum fore hunc hæcvoxnequein veteribus libris extat neque in anti
locum si scriberetur in medelam dolescentium . Verum quis editionibus. Infra tamen legiturmalorum blandier
ego hanc vocem nuspiam reperi. Itaque pulo lectio - rium virus. llinc ergo videluir Erasmus accepisse.
nem veterum librorum , quam relinui, præferendam Operti, Nescio qua auctoritate ductus Rigaltius
esse voci novæ , qua nullam aliam babet originem maluit edere opertas contra omnium veterum libro
quam conjecturam Rigaltii. In Epistola Liv, pag. 77 , rum et edilionum fidem . Niim epitheton illud nullo
scriptum est : Merito Trahebatur dolentium pænitentia . modo convenit cum tenebris , quze semper Operle
Porro medulla pro medela positum aliquando fuisse sunt. Nisi si vidit codicem sancti Arnulphi Metensis,
per errorem librariorum videre poterit lector in lomo in quo solo reperi scriptum operlas. Scio Apuleium
Capitularium pag. 1011. D scripsisse , noctemque et operlas exoptat uliro tenê.
Venenorum . Duo libri veteres habent velerno - bras. Verum ejus auctoritas tanti non est ut mulari
Tum . propierea debeat oratio Cypriani. Nam ipse Cypria.
Erraticos spirilus. Infra in libro de Idolorum ius in libro de ()pere et eleemosynis pag. 242 , dixit:
Vanilate , pag . 226 , Spirilus insinceri el vagi. Ubi Oculi super ſusi nigroris tenebris et nocte coniecti. Et
vide notas. Virgilius :
Ejula in DeoTertu
limentesntes. llianusin inChrist
el Deum Apolosubji o : urChrisservis
geticciunt tum
o Nox operit terras.
Dei el Christi. Ila de contaclu alque aflatu nostro , Apud Ovidium ; Æmus mons operius nubibus ,
contemplatione et repræsentatione ignis illius correpii, .... Et fluidis adopertus nubibus æther.
etiam
dolentesde elcorporibus nostro i:nerubescentes.
perio excedunt
vobis præsentibus Idem invili
, adver-et Palladius lib . 1. de Rc rustica tit. 3 : Loca nebula .
Sus Scapulam : Dæmones auleni non tantum respuimus, rum noctibus absoluta . Et nihilominus Angli reli
verum ei revincimus et quotidie traducimus el de homia mucrunt editionem Rigallii. Miror autem eum mo
nibus expellimus , sicul plurimis nolum est. Minucius huissc scriptum esse operti in codice Corbeiensi ,
Felix : Haec omnia sciunt plerique vestrum ipsos dæ . in quo certum est non haberi epistolam ad Donatim .
mones de semetipsis confiteri quoties a nobis el lor In moniis ardui, Hieronymus in Epitapbio Ne.
mentis verborum et orationis incendiis de corporibus potjani : 0 si possemus in ialem ascendere speculam de
exiguntur. Julius Firmicus , de Errore profanarum qua universam terram sub nostris pedibus cerneremus ,
religionum ; Sic in corpore hominum constituti dii jam i bi ostenderem lolius orbis ruinas , gentes gentibus
205 ESPISTOLA I. 206
inde rerum infra le jacentium facies; et , oculis in A ora convertas , celebritatem offendes omni solitu
diversa porrectis, ipse a terrenis contactibus liber dine tristiorem . Paratur gladiatorius ludus , ut li
fluctuantis mundi turbines intuere : jam sæculi ct bidinem crudelium luminum sanguis oblectet. Im
ipsc misereberis tuique admonilus et plus in Deum pletur in succum e cibis fortioribus corpus, et
gralus, majore lætitia quod evaseris gratulaberis. arvinæ loris membrorum moles robusta pingues.
Cerne lu a itinera latronibus clausa , maria ob - cit , ut saginatus in poenam charius percat. Homo
sessa prædonibus, cruento horrore castrorum bella occiditur in hominis voluptalern ; et ut quis pos
mbique divisa b. Madet orbis mutuo sanguine ; et sit occidere peritia est , usus est , ars est. Scelus
homicidium , cum admillunt singuli , crimen est , non tantum geritur, sed et docelur. Quid polest
virlus vocatur cum publice geritur. Impunitatem inhumanius , quid acerbius dici ? Disciplina est ut
sceleribus acquirit , non innocentiæ ratio , sed sæ - perimere quis possit , et gloria est quod perimit 5.
vilie e magnitudo . Quid illud , oro le , quale est ubi se feris objiciunt
VII. Jam , si ad urbes ipsas oculos d tuos atque quos nemo damnavit, ætate integra , honesta satis
LECTIONES VARIANTES.
a Cernes tu Ar. Pem . B 1 Ad ruinam corporis membrorum Ben . Lam . Ebor.
b Diffusa Ar. Lam . Ebor. Ben . N C . 1. Et arvinæ roris Spir . Rem . Assidui nidoris
c Vilii Lin . Eras.
d Ad urbes oculos Bod . 1. 8 Peremit Foss.
e Siccum Spir. Bcm .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
et reanis regna collisa . MattheusBossus lib . 1, Epist. I præscripserunt. Illud in primis sxpe miratus sum ,
ad Philippum Parmensem ; in qua disputat de mundi fuisse paulo ante los trecenlos annos unum cpisco
fuga atque contemptu : Quod lu quoque ut plene per - pum , Joannem videlicet episcopum Giconensem ,
cipias, a cæteris animum oro parumper averte atque qui , dimisso episcopalu , palam et publice professus
veluti in sublimi specula pone atque constitue , unde est se velle ducere vitam eremiticam , et tamen
uno species et cernas intuilut quæ deorsum hic inter semper residebat in curia Romana , et qui secundum
homines miseranda el lelra geruntur. Sic Mercurius institutum suum procul abesse debebal a tractatione
apud Lucianum in contemplantibus volens ostendere negoliori publicorum tolum dabat miscendis
Charonli ea quæ in orbe terrarum fiebant , eum in negotiorum rebus in initiis nefandi, seillius schismatis quod post
excelsum montem arboribus densum deducit, ut ut inde mortem Gregorii
inde mortem Cra Papæ XI exorlum est in Ecclesia
omnia videre possit. Romana
Homicidium cum admittunt. Seneca : Ex senalusconoa llomo . occiditur. Seneca Epist. yil : Nunc omissis
sullis plebisque scilis sieva exercenlur , et publice juo u nugis mera homicidia sunt. Idem lib . j, de Vila beala .
bentur l'elita privalim . In comedia Queroli scriplum cap. 2 : Gladiatoribus quare populus irascitur et lanz
est neminem dicere verum , et falsum dicere crimen
non esse , quia commune est, id est vulgo fit, menet inoue
inique ut
Conn ut iniuriam nu quod non libenter pereunt !
injuriam pulel
Contemni se judicat,
ideo licitum est.Vetus auctor alierculionis Synagoga el lore in adversarium verlilur. el vullu , geslu , ardore de specia
Ecclesiæ , fol.41 : Sed quoniam mos erai,crimen non erat. Spectaculis : Certe quidem gladiatoresTerlullianus in libro de
Virtus vocatur. Lactantius lib . I, cap . 18 : Quod dum veniunt ut publicæ voluplalis hosliæ innocentes in lu
plures homines affixerint , spoliaverint, occiderint, eo quidamnantur in ludum , quale est ut de leviore fiant. Etiam
se nobiliores el clariores putant, et inanis gloriæ specie in homicidas emendatione proficiant. Et paulo delicto
capli sceleribus suis nomen virtutis imponint. Seneca , Immo qui propler homicidæ pænam probandampostad:
Ilercule furente : Prosperum ac felix scelus virtus vo .
catur. Idem , Hercule Ocleo : Vilium impotens virtus spectaculum venil, idem gladiatorem ad homicidium
flagellis et virgis compellil invilum . Acia sanctarum
vocatur. Lucanus lib . 1 : Sceleriquenefundo nomen erit Perpelux et Felicitatis : Cum populus illos in medio
virtus. Auctor Epistole secundæ ad Amicum agrorum postularet ut gladio penetranti in eorum corpore oculos
inter opera Hieronymi : Injuriam fecisse virtus est. suos comiles homicidii adjungerel, etc. Prudentius in
VII. — Celebritatem Contra in Epistola Zosimi Hamortigenia :
papa ad Hesychium : Monachorum solitudo omni Sanguinis humani spectacula publicus edit
frequentia major. Nam , utait Hieronymus in Epitaphio Consessus .
Marcella , monachorum erat immodica multitudo . Observant hilarem de funere plebem .
Quippe monachi, quibus interdictæ erant civitates,
deserta loca et vastas solitudines sequi atque habi- D id lib . 1, adversus Symmachum :
bi: D Idem
lare jubentur, ut est in Codice Theodosiano. Micro Funditur humanus latiali in funere sanguis ,
nymus in Epistola ad Rusticum monachum scripsit : Consessusque illic spectantem solvit ad aram
Quid desideramus urbium frequentiam qui de singula Platonis fera vola sui.
ritate censemur ? Sed ista disciplina, ut ferme accidit, Vide Lactantium lib. v, cap. 20 ; Cassiodorum lib .
in diversum mutata fuit sequentibus temporibus , v, Epist. 42 ; el Mureluni in Epistolam vii Seneca .
etmonachi paulatim , relictis sedibus suis , in urbes Quos nemo damnavit. In editione Morellii legilur
commcarunt. Non damno posteriorem hanc instilli- quos nemo damnavit ad bestias. Sed istud est purum
lionem , cum sciam , una et sola fidei regula irrefor glossema.
mabili manente, ut Tertullianus ait, cætera conver - Elale integra. Pacuvius apud A . Gellium lib . XIII,
sationis et disciplinæ admittere novitatem correctio - cap . 28 : lale integra, feroci ingenio , facie pro
nis. Scio præterea etmecum totus orbis scit ingentia cera virum .
commoda provenisse reipublicae christiane ex mona Honesta forma. Codex Gratianopolitanus habet
chorum inter nos habitantium conversatione et ex venusta .
studiis eorum in communem , eamque magnam , Ec- Veste preliosa . Lufra in libro de llabilu virgi
clesiæ utilitatem .Sed a me obtinere non possum quin num , pag . 175 :Aut vesie preliosa, ex Paulo .
damnem sarabaïlas quosdam et gyrovagos qui se ere Viventes . Pamelius adjecit juvenes ex codice
milas esse aiunt, el nibilminus sunt, cum frequen - Camberonensi. Vcrum cum ca auctoritas sit singula
lissime derelinquant solitudincs suas et urbes fre , ris, et non constet hic agi de juvenibus , sed de vi
quentent a perlc contra vit c ſormam quam sibi ris fortibus, hæc vox sublata cst in sequentibus edi
207 DIVI CYPRIANI 208
forma, veste pretiosa ? Viventes in ulironeum fumus A tris quoque conspicies quod tibi et dolori sit et
ornantur, malis suis miseri gloriantur. Pugnant ad pudori. Cothurnus est tragicus prisca facinora car
bestias, non crimine , sed furore. Spectant filios mine e recensere. De parricidiis . et incestis horror
suos patres : fraler in cavea est, et soror presto est. antiquus, expressa ad imaginem veritatis actione, re
Et spectaculi licet pretium largior muneris apparatus plicatur , ne, sæculis transeuntibus, exolescat quod
amplificet, utmæroribus suis mater intersit , hoc , aliquando commissum est. Admonetur Ilas
proh dolor a !maler et redimit ; el in tam impiis spe. omnis auditu fieri posse quod factum est. Numquam
Claculis tamque diris ct ſunestis b esse se non putant ævi senio delicta moriuntur, numquam temporibus
oculis c parricidas. crimen obruitur, numquam scelus oblivione sepeli
VIII. Converle hinc vultus ad diversi d specia - tur.Exempla liunt quæ esse jam facinora destilerunt.
culi non minus poenitenda contagia : in Thea - B Tum delectat in mimis Turpitudinuin magisterio
LECTIONES VARIANTES.
a Pro dolore Vict. e Prisco carmine Bod . 3. Facinora carmioum Lam .
} Duris sceleribus Pem . V oss. 2. Ebor. Lin . N C. 1. Ebor. Lin . NC. 1. Ben . Thu . Vici. Prisca carminum facie
© Oculi plerique miss . el impr. nora Oxon .
d Diversa Oxon .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
tionibus. Quamquam lectio quæ juvenes habet potest sierii sancti Remigii Remensis , cognilione. Quæ dua
confirmari ex iis veterum locis quä refert Bulengerus lectiones, quamvis falsa , ostendunt legendum esse
in libro de Venatione circi , cap. 3 . contagione. Confirmantautem hanc lectionem ea quæ
(i) In ullroneum funus. Id est, se ipsi sponte et ultro præcedunt.
destinant ad mortem . Funus autem istio significat Parricidiis. Ita scriptum vidi in editione Morel
mortem , cadaver, non vero solemnia exequiarum , liana et in tredecim codicibus antiquis. Sic cliam in
uti fusius ostendemus ad Epistolam xxxiCypriani.Non suo se legisse leslalur Gronovius cap . Observatio
cepit ergo sensum hujus loci Lomberius. Sic enim num suarum in Scriploribus ecclesiasticis. Alize edi
vertit : Des gens à la fleur de leur aage, bien fails , bien tiones et decem libri veteres habent parricidis. Illud
vestus, s'aprestent de sang froid pour faire eux -mesmes quoque addam , quamvis fortasse sit extra rem : Hie
leurs funérailles. ronymun in Dialogo adrersus Pelagianos parricidam
Pugnant ad bestias. Rigaltius scripsit : Pugnant vocare eum qui cum possit hominem de morte libe
ad beslius bestice . Quod ille mihi videliir accepisse ex rare non liberat, et in libro ji adversus Jovinianum
annotatione marginali Nicolai Fabri ad editionem parricidas es sententia Pythagorcorum qui abielem
Pamelianam , ubi vir doctissimus scripsit : Pugnani ad quemcumque succiderint. Oplatus autem in libro vil
bestias besliæ , non nomine, sed furore. Sed non indica - adversus Donalistas ait illum esse homicidam quinul
vit locum unde accepit banc lectionem . Ai ego inveni C la necessitate cogente, nulla jussione,nulla poleslale,
ila scriptum fuisse in libro Veronensi. Vocem vero sed furore adactus, de voluntate sua ſecerit quod pro
beslice , que cerle inutilis est in hoc loco , neque in hibent leges. Widus monachus in Epistola ad Heri.
aliis libris antiquis in venineque in antiquis editioni- bertum archiepiscopum in libro 1. Miscellaneorum no
bus. Et hunc quoque locum infeliciler verlit Lomber - strorum pag. 412 : Fraternit mortis crimen incurril
lis, non sua culpa , sed quia exprimere voluit id quod quisquis, cum polesi, fralrem a morte minime defendil.
legebat in editione Rigaltii. Sic ergo veriil : Des Apuleius lib . vii , Metamorphoseon : An ignoras cos
bestes combattent ainsi contre des bestes , non pour etiam qui morituris auxilium salulare denegarini, quia
cxpier leurs crimes, mais pour assourir leur fureur . contra bonosmores id ipsum fecerint , solere puniri?
Verus sensus est isle : Puguant gladiatores ad bestias , Horror. Retimui hanc vocem , quamvis Angli,
id est cum bestiis, non crimine, id est, non ad bestias auctoritate sumpla ex codice Gronovii, illam expun
damnati pro suis criminibus, sed furore , ut videlicet xerint et ejus loco scripserint error, quam lectionem
se fortes ostendant et peritos in arle gladiatoria . Re reperi eliam in libro Fuxensi. Sed in omnibus aliis
cte igitur Angli sustulerunt vocem besliæ ab hoc loco, antiquis , qui suntnumcro duo et viginti , el in anti
quoniam , ut ipsi aiunt, cum de hominibus agal au - quis editionibus scriptum est horror. Ilaque non audeo
clor, minime putandus est illos frigido el populari mulare contra lot auctoritales, præsertim cum cer•
convicio bestias appellasse. Ludum bestiarium et be . tum sit hanc lectionem constiluere bonum sensum .
stiariorum dixit Seneca Epist. LXVI et Lxx . Vide Sic apud Ciceronem in oratione pro Milonc scribi dle:
eumdem , lib . ii, de lra Dci, cap . 8 , et Symmachum bere aſſerunt tamen oratori horroris aliquid , non vero
lib), II, Epist . XLVI, cum notis Jureli. Caterum admo- n terroris, observat Dionysius Lambinus. Apud Avilum
nco Rigallium in addendis ad observationes suas dice - D Viennensem Epist. vi , legilur: Quis ergo mihi per
re scriptum esse errore pro furore in libro Nicolai suadere conelur post errores funerum sepuíchrum posse
Fabri. Quod verum non est. munduri ? pro quo scriptum est horrores in codice
Non crimine. Arnobius lib . 11 : Interficere se alios Marnæsii. Contra in libello Precum Marcellini el Far .
nullius ob merili causam , sed in gralam voluptatem con - slini, cum in editione vulgata legitur quodmoveal ad
sessorum . Rufinus lib . xi, cap, 18 : Vindiciam dari non horrorem , in quibusdam velustis codicibus scriptum est
crimini sed jurori. quod moveal ab errore. Hic interim locus utilis esse
VIII . - Diversi spectaculi. Ita vclercs libri ferc om - poterit ad emendandos similes errores ubi deſueril
nes et veleres ediciones. Pro quo Pamelius et alii post auctoritas veterum exemplarium .
cum posuerunt diversa . Quam lectionem , ne quid Magisterio. Prima fronte mihi videbatur men
dissimulem , reperi in duobus antiquis codicibus. dum esse in hoc loco et emendandum ita esse ut le
Contagia . Lubenter arripio occasiones quæ sc gerelur magisterium . Nam ita scriplum vidi in duobus
offerunt emendandi loca veterum scriptorum que antiquis codicibus. Verum omnes alii repugnant,
mihi videntur csse depravata . In Epistola quinta ilemque omnes editiones. Denique penitius inspicienti
Hormisdæ Papuc ad episcopos per Hispaniam constilli- quid dicere voluerit Cyprianus persuasum mihi fuit
tos ita vulgo scriptum est : Ab omni los errantium illum scripsisse magisterio, ita ut dicere voluerit de
communione separelis, et in margine contagione. Al in leclari mulliludinem cum videt mimos actitare lurp
velustissimo et oplimo codice bibliotliecie Colberlinic tudines , et histriones fagitia repräsentare. Id quod
egitur cognatione, et in alio 'item velustissimomona - fieri ait turpitudinum magisterio, id est, magisterio
209 EPISTOLA 1. 210
vel quid domigesserit recognoscere, vel quid gerere A et, lenocinante ad vitia publicac auctoritatis malo,quæ
possit audirc. Adulterium discitur dum videtur ; pudica fortasse ad spectaculum matrona proces
STEPH . BALUZII NOTÆ .
impudicæ artis, ut in Epistola Lxiad Euchratium , arte rescindendo lestationem ejus ? Numquid ergo superest
quæ magisıra est turpiludinum docend: rum , quod ul ab ipsis ethnicis responsum flagitemus? Illi jam no
mimi magistri sint ostendendarum turpitudinum . bis renuntient, an liceat Christianis spectaculo uti. Al
Nam tas lasciva magnam voluptatem capiebat ex qui hinc vel maxime intelligunt faclum christianum de
illa licentia theatroruin . Inde est quod cum castiores repudio spectaculorum . Itaque negatmanifeste qui, pero
esse oporteat ludos speciante censore , ut ait Flavius quod agnoscitur, lollit. Quid autem spei superesi in hu
Vopiscus in Carino , cum M . Porcius Cato , ut lib. JI, jusmodi homine ? Nemo in caslra hostium transit, nisi
cap. 10 testatur Valerius Maximus, ludos florales projeclis armis suis, nisi destilulis signis el sacramentis
spectaret, populus ut mime nudarentur postulare eru principis sui, nisi paclus simul perire. An ille recogita
buit , et eo discedente , mos laetitia publica subsecuta vil eo tempore de Deo, posilus illic ubinihil estde Deo ?
est. In celebratione enim ludorum floralium , ut tradit Pacem , opinor, habebit in animo contendens pro auriga ,
Lactantius, feminæ nudabantur ad lasciviam juvenum pudicitiam ediscel, atlonilus in mimos. Immo in omni
hominum oculis explendam . Quod etiam in Epistola spectaculo nullum magis scandalum occurret, quam ipse
LXXIX testatur Seneca . Hinc ergo illustratur locus Cy- Rille mulierum et virorum accurulior cultus : ipsa con
priani paulo obscurior. sensio, ipsa in favoribus aut conspiralio aul dissensio ,
Adulterium discitur. Seneca Epist. VII : llomines inter se de commercio scintillas libidinum conflabellant,
cum docent discunt. Certum est ludos florales ſuisse Nemo denique in spectaculo ineundo prius cogitat, nisi
ludos impudentiæ , et licentiam theatralem fuisse im videri el videre. Sed fragædo vociferante exclamationes
moderatam et infinitam apud Romanos, mullas illic ille alicujus Prophetæ relractabit. Inter eleminationis
turpitudines criminosas, mullas in spectaculis impu- modos Psalmum secum comminiscetur, el cum athlelle
ritates, ut Salviani verbis litar, commilli consuevisse . ageni, ille dicturus est reperculiendum non esse ; pote
In theatrorum impudicitiam sic invehjlur Tertullianus fil el de misericordia moveri defixus in morsus ursorum ,
lii), de Spectact., c. 17 : Similiter impudiciliam omnem , el spongins reliariorum . Averlat Deus a suis tantam vo
inquit, moliri jubemur , lloc igiturmodo etiam a theatro luptatis exiliosae cupiditatem . Quale est enim de El
separamur, quod est privalum consistorium impudicilice clesia Dei in diaboli ecclesiam tendere ? de cælo , quod
ubi nihil probatur, quam quod alibi non probatur. lia aiunt, in cænum ? illasmanus quas ad Dominum exill
summa gratia ejus de spurcilia plurimum concinnata leris, postmodum laudando histrionem fatigare ? ex ore
est, quam Alellanus gesliculator, quam mimus etiam per quo Amen in sanctum proluleris, gladiatori testimonium
mulieres representat serum pudoris exterminans, ut reddere, Eisdiovas alii omnino dicere nisi Deo Christo ?
facilius domiquam in scena erubescant ; quam denique Sic etiam Cyrillus Hierosolymitanus in Cateches.
Pantomimus a puerilin palitur in corpore. ul artifex myslag . I, docet Christianos speciaculis renuntiasse ,
esse pussil, Ipsa etiam proslibula publica libidinis lios- cum in Baptismo pompis diaboli renuntiarunt.
live in scena proferuntur , plus miseræ in praesentia ſe- Postea dicis, inquit, ET OMNI POMPE ILLIUs. Pompe
minarum , quibus solis latebant, perque omnis ælalis, C vero diaboli, theatrorum insanice , equorum cursus in
omnis dignitatis ora transducuntur , locus, slipes, elo . hippodromis, venaliones in circo, el reliqua hujusce
gium , etiam quibus opus non est, prædicatur. Taceo de modi vanitas, de qun liberari se postulans sanctus Dco
reliquis, ea quæ in lenebris el speluncis suis delitescere dicit : Averte oculos meos , ne videant vanitatem
decebal, ne diem contaminarent. Erubescat senatis, (Psal. CXVIII, 37). Netibi studio el cordi sil theatri in
erubescant ordines omnes. Ipse illæ pudoris sui intes sania, ubi conspiciasmimorum petulantias omni conlu
remplrices de gestibus suis ad lucem et populum expa melia el dedecore abundantes, atque effeminatorum vi
vescentes semel anno erubescunt. Quod si nobis omnis rorum furoris 'el amentive plenas sallaliones. Neque
impudicilia execranda est, cur liceal audire qua loqui illa eorum qui in circensibus venationibus sese feris
non licet ? Cum etiam scurrilitatem el omne vanum ver exponunt, ut infelicem alvum demulceant ; qui ut ven -
bum judicatum a Deo sciamus, cur æque liceat videre Irem alimentis deliniant, ipsi revera ventris immitium
quae facerc flugilium est ? lnsilus eral ethnicorum ani ferarum pabulum funt: alique ur rectius dicam , i pro
inis tantus amor ibeatrorum , ut plures, leste Ter - ventre quem unum Deum noverunt, propriam vilam in
lulliana, a Christianorum secta magis periculum vo præcipiiium singularibus certaminibus abjiciunt. Fuge
luptatis, quam vitae avocaret. Nec decrant qui eliam equorum curricula , quod prorsus insanum esl sil
Christianos existimarent, expedilum mortigenus , ad pinasque animas dejicit spectaculum . Hæc enim omnin
hanc obslinationem abdicatione voluptatum erudiri, quo diaboli pompæ exisiunt. Nec omillenda quæ leguntur
facilius vitam contemnant, anipulatis quasi relinaculis in libro de Spectaculis, qui S . Cypriano adscribitur :
ejus (Ibid ., cap . 1 et 2). Quamvis aliem impermissa Sed ut de hoc scence inquinamento inverecundo transi
essent Christianis spectacula, nec hujus Religionis n lum faciam , inquit auctor p . 341 : Pudel referre quie
hac in re severitas eibnicos ipsos lateret : residebant dicuntur, pudel eriam accusare qure fiunt, argumento
tamen interdum in nonnullis Christianis hujus vitii , rum sirophas, adulterorum fallacias, mulierum imple
id est, spectaculorum amoris, veluti quædam libræ in dicilias, scuriles jocos, parasilos sordidos, ipsos quoque
quibus evellendis non segniter Sancti Patres elabo . patresfamilias togalos modo stupidos, modo obscenos,
rarunt. Inler rationum momenta , quibusuti solebant, in omnibus stolidos, in omnibus inverecundos. Et cum
videtur illud memorabile quod ex promissionibus nulli hominum aut generi aut professioni ab improbo
Baptismi ducebant, il ex duobus locupletibus lesti. rum istorum sermone parcatur, ab omnibus lumen und
bus perspici potest, Tertulliano et Cyrillo Hierosoly spectaculum convenilur.oliaCommune dedecus delectat,
vel discere. Concurritur illic
mitano , quorum primus sic loquitur in libro de Bap . videre vel recognoscere
lisino cap . 24 : Quiol adlınc niodis perorabimus, inquit, ad pudorem publicum lupanaris, ad obscenitalis mi
nihil ex his quæ spectaculis depulantur, placilum Deo gisterium , ne quid secreto minus agatur quam quod in
esse, aut congruens Deiservis, quod Domino placitum publico discitur ; el inter ipsas leges docetur quidquid
non sit , si omnia propter diabolim instituta , ei ex dia - legibus interdicitur. Quid inter haec Christianus fidelis
boli rebus instrucia monstravimus ? nihil enim non dia . facil , cui vilia non licet nec cogitare, quid oblectalur
boli est, quidquid Dei non est, vel Deo displicet : hoc simulacris libidinis, ut in ipsis deposita verecundia auda
eril pompa diaboli, adversus quam in signaculo fidei cior fiatad crimina? Discil et facere dum consuescil videre.
ejeramus. Quod autem ejeramus, neque facio, neque . Matrona. Mulier qu :e in matrimonium cum viro
diclo , neque visu ,neque prospectu participare debemus convenit, ut ait A . Gellius, sed in primis nobilis et
Cæterum nonne ejerumus el rescindimus signaculum , primi ordinis, non e plebe. Unde in libro Tertulliani
211 DIVI CYPRIANI 212
serat, de spectaculo revertitur impudica . Adhuc A suos & quos venerantur imitantur , fiunt miseris et
deinde,morum quanta labes, quæ probrorum fomenta , religiosa h delicta .
quæ alimenta a vitiorum , histrionicis gestibus in - IX . O si possis, in illa sublimi specula constitutus,
quinari, videre contra fædus jusque nascendi b oculos luos inserere secretis , recludere cubiculo
patientiam incesiæ lurpitudinis elaboratam ! Eviran - rum obductas fores , et ad conscientiam luminum
lur mares, honor omnis et vigor sexus enervati penetralia occulta reserare ! aspicias ab impudicis
corporis dedecore mollitur, plusque illic placet quis - geri quod nec possit aspicere frons i pudica, vi
quis virum in feminam magis fregerit. In laudem deas quod crimen sit el videre, videas quod vilio
crescit c ex crimine, et peritior d quo turpior rum furore dementes i gessisse se negant et
judicatur. Specialur hic, pron neſas ! et libenter e. gerere festinant : libidinibns insanis in viros viri
Quid non possit suadere qui talis est ? Movel sensus, proruunt ; fiunt quæ nec illis k possunt placere
mulcet affeclus, expugnat boni pectoris conscientiam qui faciunt. Mentior nisi alios qui talis est increpat.
fortiorem ; nec deest probri blandientis auctoritas, ut Turpes turpis infamat, et evasisse se conscium credit,
audilu molliore pernicies hominibusobrepat. Expri- quasi conscientia satis non sit. lidem in publico
muntimpudicam Venerem , adulterum Martem , Jovem , accusatores, in occulto rei, in semetipsos censores
jllum suum ,non magis regno quam vitiis principem , pariter et nocentes : damnant foris quod intus ope
in terrenos amores cum ipsis suis fulminibus arden rantur ; admillunt libenter quod cum admiserint !
tem , nunc in plumas oloris albescere i , nunc au - criminantur : audacia prorsus cum vitiis ſacicns ,
reo imbre defluere, nunc in puerorum pubescentium et impudentia congruens impudicis. Nolo mireris
raplus ministris avibus prosilire. Quære jam nunc an que loquuntur hujusmodi; ore illo quidquid jam
possit esse qui spectat integer vel pudicus. Deos voce delinquitur minus est.
LECTIONES VARIANTES.
a Incitamenta Vict. h Miseris religiosa Bod . 3.
• Legemque nascendi Voss. 4. i Mens Lam . N C . 1. Ebor.
c Et laudem consequitur Vict. i Gementes Spir . Rem . Eras.
d Eo peritior Bod. 3. k Illis ipsis Pam .
e Libenter admittitur Voss. 4 . 1 El alios cum admiserint Mor .
i Florescere Spir . Rem . m Pro conviciis faciens Erus. Fayens Lam . Ben . Ebor.
& Cnm dcos Voss, 4. Conviciis faciens Spir. Rem .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
de Pallio legimus matronas sine stola redargutas, C Virum in feminam fregerit. Infra Epist. Lsi, docens
quia stola eral insigne matronarum , quam mariti da . “ quo modo masculus frangalur in feminam . Salvianus
bant novis nuptis, ut docet etiam Cicero in secunda lib. vii, cap . 19 : Cum enim muliebrem habilum viri
Philippica : ei in Libro secundo ejusdem Tertulliani sumerent, et magis quam mulieres gradum frangerent.
ad Uxorem notalur dives matronie nomine inflala. Arnobius lib . 1 , vigorem virilitatis exponere el in
Et apud Rufinum lib). I in Oseam : Mulier quce matro . habitum feminarum deliciasque mollire. llieronymus
nalibus illustratur insignibus. In Actis passionis sancta in Epistola ad ileliodorum : listrio fractus in feminam .
rum Perpetuæ et Felicitatis ila scriptum est : Ubia Tertulianus in Libro de Spectaculis : Quæ prirata c!
Perpetua ' honesta liberaliter instilula, matrona licet propria suntscence , de gesiu el flexu corporis mollilit
nupla, habens patrem et matrem . In hoc loco intelli- Veneris et Liberiimmolant. Lactantius lib. vi, cap. 20:
gendó laboravii Lucas Holstenius, vilio niinirum in - Histrionum quoque impudicimolus quid aliud nisi li.
terpunclionis, cum sit legendum :matrona , licetnupla, bidines doceni el instigant, quorum enervala corpora i
habens patrem et malrem . Hinc matronalis sedulitas in muliebrem incessum habilumque mollila impudiciis
apud Columellam in Praefatione libri duodecimi; apud feminas indoneslis gestibus mentiuntur ? Sanctus Am
Plinium lib . y, Epist. 16 , matronalis gravitas ; in libro brosius in Epistola ad Sabinum episcopum : Quid
secundo Tertulliani de Cullu femjuarum , matronalin utique lam deforme visibili spectaculo quam histrioni
decoramenta , et feriæ matronales in libro de Idololu - cos sinuare geslus el ſemineo usu mollire membra?l'ru
tria. Lampridius in Heliogabalo : Facia sunt S . C . ric dentius in Hamartigenia : Turpe semivirorum membra
dicula de legibus matronalibus. Elegans est el' dignus theatrali spectul vertigine ferri. Et infra : Cernas mol
relerri locus Columellæ de maritis ad villas suas lescere culiu herous velulos. Columella in Præfatione
proficisci cupientibus. Sic ergo ait lib . 1, cap . 4 : Ju - D Librorum de Agricultura ait ülalem suam miratam
cundius itaque viro si etiam malrona comitetur, cujus ſuisse geslus ellemimalorum , quod a natura sexum
211 sexus, ila animus esl delicalior. Quamobrem amania viris denegatum muliebri motu mentirentur, decipe
tale aliqua demerenda erit, quo palienlius moretur cum rentque oculos spectantium . Vide Quintilianum lib .
viro. In libello Precum Marcellini el Faustini scriplum II, cap . 1.
est Damasum papam in tantum a matronis dilectum Eo peritior quo turpiur. Phadra Hippolylo apud
fuisse ut earum auriscalpius dicerelur. Sed hæc scri- Ovidium .
bebanturab adversariis ejus. Apud Ovidium lib . iide
tamorph ., et lib . XVI Fastorum , tum etiam apud Pejor adulterio turpis adulter obest.
Silium ltalicum , Juno vocalur marrona tonantis. Religiosa delicia . Lactantius lib . I, cap. 20 :
Vide Lambinum ad Horatium lib , ui, od . 2 . Quid mirum si ab hac gente universa flagitia manarunt
Reverlitur impudica. Infra in libro de Habilit apud quam ipsa vilia religiosa suni ?
Virginum pag. 179 : Quantum à proposilo suo virgo IX . - Quasiconscientia . Tres libriveteres præferunt,
deficit quando pudica qnæ veneralimpudica discedil? Sal. quasi conscientiam suam non posse effugere salis HON
vianus lib . vi, cap . 3 : Itaque in illis imaginibus fornica . sit .
tionum omnis plebs animo jornicalur,el qui forle ad spec . Hujusmodi. Ore illo . Antea legebalur hujusmo
taculum puri venerant, ac theatro adulieri revertuntur. di ore illo. Quædam velera exemplaria medocuerunt
i Evirantur mares . Codex Latiensis , Hebetalur maris hunc locum ita esse constituendum et interpungen
honor in hominibus, el vigor, etc. ; dum . Et ila ante memonuerat Gronovius lib . III. Dis
213 EPISTOLA I. 214
X . Sed libi, post insidiosas vias, post diversas A unum supplicia plura quam membra . Quis inter
orbe lolo multiplices pugnas , post spectacula vel hæc vero subveniat? Patronus c ? prævaricatur et
cruenta vel turpia, post libidinum probra vel lupa - decipit. Judex ? sed sententiam d vendit. Qui sedet
naribus prostituta vel domesticis parietibus obsepla , crimina vindicaturus admittit , el ut reus innocens
quorum quo secretior culpa , major audacia est, pereat, fit nocens judex. Flagrant ubique delicta, et
forum fortasse videatur immune , quod ab injuriis passim multiformi genere peccandi per improbas
lacessentibus liberum , nullis malorum contactibus mentes nocens virus operatur. Hic testamentum sub
pollualur. Illuc aciem tuam flecle. Plura illic quze jicit , ille falsum capitali fraude conscribit ; hic
detesleris invenies, magis oculos tuos inde divertes. arcentur hæreditatibus liberi, illic bonis donantur
Incisæ sunt licet leges duodecim tabulis, et puc alieni; inimicus insimulat, calumniator impugnat,
blice ære præfixo a jura præscripla b sint , inier testis infamat. Utrobique grassalur e in mendacium
leges ipsas delinquitur , inter jura peccatur. In - criminum i prostitut vocis venalis audaci:, cum
nocentia nec illic ubi defenditur reservalur. Sævit intcrim nocentes nec cum innocentibus pereunt % .
invicem discordantium rabies, et inter togas pace Nullus de legibus metus est; de quæsitore ,
rupla , forum litibus mugit insanum , hasta illic et de judice pavor nullus. Quod polest redimi non
gladius et carnifex præsto est, ungula effodiens , o limetur. Esse jam inter nocentes innoxium crimen
equuleus extendens, ignis exurens, ad hominis corpus est h. Malos quisquis non imitatur i offendit.
LECTIONES VARIANTES .
a Publico ære præfixo Pem . Lam . Eb. N C. 1.Voss. 2. Criminis Rig . Pem . Bod . 3 . Voss. 2. Lin . Spir . Rem .
Publica Voss. 4. Præfixa Spir . Rem . Man . Mor .
b Proscripta . Man . 6 Cum nocentibus innocentes pereunt Lam . Ben . Ar .
c Patronus scilicet Voss. 4 . NC . 1 .
d Judex sententiam Voss . 4 . h Criminis est Oxon .
Inimicus insimulat , calumniatur, impugnat testes, i Malus quisquis dum non imitatur Ebor . Lam .
infamat verum , ubique grassatur vict.
STEPJI. BALUZII NOTÆ .
sertat. cap . 12. Præterea hæ due postreme voces fra Epist. viii, pag. 16 : Quamuis torquerentur in ser .
perperam conjunguntur cum antecedentibus in vul- vis Dei jam non membru sed vulnera .
galis editionibus, cum qux supra dicunlurnullam cum Testamentum subjicil . Quidam codices habentsubdu .
his vocibus connexionem habeant. Nihil enim illic cit, alii substituit, id est , supponit. Valerius Maximus
scriptum est de ore. Erasmus ,Manutius, et Painelius lib . ix , cap. 4 : Cum falsum testamentum quidam in
ediderunt ore illo pollulo. Sed hanc postremam vo- Gracia subjecissent. A . Gellius lib . v, cap . 9 : Sorlem
cem neque veteres libri , si unum excipias, agnos - C nominis faisam subjici. Julius Paulus lib . IV : Sentenl.
cunt, neque veleres editiones . tit. 7 ; Non tantum is qui testamentum sibjecit. Cicero
X . - Inter legesipsas. Hieronymus lib .1, pag .4 , ad . in Paradoxis , Testamenta subjecta . Arnobius lib . 1 :
versus Jovinianum : Quotidie mæchorum sanguis ef- Idcirco animas misit ul viarum alice inſestarent mea
fundelur, adulteria damnantur, el inter leges ipsas et ius, aliæ circumscriberent nescios testamenta suppone -
secures ac tribunalia flugrans libido dominatur. Symº reni falsa. Lactantius Lib . v , cap . 9 : Non enim de
machus Lib . 1 , Epist. 52 : Nos legum inane nomen nostro sed de illorum numero semper existunt qui hære
vocamus. Valerius Maximus Lib . Ix , cap . 1, Legumi dilates captanı, testamenta supponuni. Testamentorum
victrix audacia. Seneca Hercule furente ail arma vill insidias dixit Plinius lib . xxix , cap. 1.
cere leges. Etapud Ciceroncin in Oratione pro Milo Nullusde legibus metus. Cassiodorus in Præfationc
ne : Silent leges inter arma. Ovilius lib . Y, Tristium : Variarum : Deinde mores pravos corrigis auctoritate
Non metuunt leges, sed cedit viribusæquum , recloris, audaciam frangis , limorem legibns reddis. T .Li
Victaque pugnacijura sub ensejaceni. vius lib . ji disil jus vi obrulum . lloralius lib . I, sat. 3 :
In Tito Livio vero lib . X : Jam regi leges, non regere. Jura inventa metu injusti fateare necesse est.
Seneca lib . ix de Beneficiis cap . 28 : Legum prresidio De quesitore. qui quaestionum judicia exercet , qui
qui plurimum in illas peccaverunt proleguntur. Tacitus capitalibus judiciis præest , ut loquitur Pomponius
lib , i Annalium , Invalido legum auxilio .et infra : Vicia lib . II, D .de Origine juris. Ammianus Marcellinus lib .
est sine dubio lex . Citat porro hunc Cypriani locum XXIX , ait quæsitoris iniquitatem omnibus csse cri
Agobardus , scd valde decurtalum , ut assolet. minibus graviorem . Prudentius in Carmine de sancto
Inter logas. Infra in Libro adversus Demetria . D Hippolylo :
num pag. 219 : Hostem quereris exurgere, quasi el si Inde furens quæsitor ait : Jam , tortor, ab uno
hostis desil, csse par inter ipsas Togas possil. Seneca Desine. Si vana est quæstio , morte agitur.
lib . 11 de Ira cap . 7 : Inler isios quos logatos vides
nulla pax est. Tertullianus in libro de Pallio : Plus 10 . Aliud est officium quæsitoris apud Julianum antcces
ga læsere republicam quam lorica . Florus lib . iv, cap . sorem .
12 : Toyas el saviora armis jura viderunt. Illud quoque Quod potest redimi. In lege Salica lit . lv, ma
admonierinon incongruum est, in codice Tornacensi nus qux præcidi debuerat secundum legem redimitur
bibliothecie regiæ scriptum esse, Inter roges pacerup - pretio . Ei Lib . ii. Capirularium , cap. 10 , pæna cons
la , el supra lineam , vel logas. Sed etiam lectionem lituilur adversus perjuruni ut perdatmanum vel rcdi
constat esse falsissimam , itemque eam que extat in mat. Vide Notas ad Reginonem pag. 593. El tamen
Jibio Fuxensi, inter treugas pace rupla , nondum in - erant quædam peccata quæ non redimebantur, vc
vento vocabulo treugarum . luti si quis perjurium fecisset lib . v,Capilularium , cap .
Quim membra . Aliæ editiones habent quan 196 . Si quis post pacem factam cum inimico suo eum
membra sunt. Sic etiam legitur in quinqne libris vele . occiderit lib . vi, cap . 272. Illi enim manum perdere
ribus. At cum yox illa ultima noii exiet in reliquis debent, neque eis licet eam redimere.
exemplaribus antiquis quibus usus sum nec in plui- Malos quisquis . Tacitus Lib. IV Annalium :
hus Anglicanis, el dictio sit elegantior absque voce Eliam gloria ac virtus inſensos habet, ul nimis ex pro
illa , quam pulo esse ex glossemale, cam sustuli. Ti pinguo diversa arguens. Casuigare enim videtur ( ut
215 DIYI CYPRIANI 216
Consenscrc jura peccatis, el cocpit licitum esse A dam * veneni , ubi, in lethales succos dulcedine
quod publicum est. Quis illic rerum pudor, que aspers: calliditate fallendisaporemedicalo, poculum
esse possit integritas, ubi qui damuent improbos videtur esse quod sumilur ;ubi cpoia res esi , per
desuni , soli ibi a qui damnentur occurrunt ? picies liausia grassalur. Quippe illum vides qui, ami
XI. Sed , ne nos videamur 5 eligere fortasse pe- clu clariore conspicuus, fulgere sibi videtur in pur
jora, el studio destruendi per ea oculos luos ducere pura . Quibus hoc b sordibus emil ut fulgeat, quos
quorum crisis atque aversandus aspectus ora el vul- arrogantium fastus prins i perlulii , quas superbas
tus conscientiie melioris offendat, jam tibi illa qux fores matutinus salutator obsedit , quot lumen
ignorantia sircularis bona opinalur ostendam . Illictium i contumeliosa vestigia k slipatus in clien
cliam fugienda conspicies. Quoshonores putas csse, lium cuneos I anle prrcessit, ut ipsum etiam sa
quos fasces, quam afluentiam in divitiis, quam po lutatum m comes postmodum pompa præcederet,
ientiam in castris , in magistratu purpurir spe obnoxia non homini, sed potestati! neque enim coli
ciem , in principali d licentia potestatem , malo - moribus meruit ille, sed fascibus. Horum denique
rum blandientium virus occultum est el e arri- videas exilus turpes , cum auceps lemporum pal
dentis nequiljac facics quidem liela , sed calamilalis palor abscessit, cum privati Jalus nudum desertor
abstrusie | illecebrosa fallacia ; instar quod- B assecla fædavit . Tunc laceratæ domus plage
LECTIONES VARIANTES .
a Soli ubi Lam . Ebor. An . Thu . Erus.Morel. Voss. 4 . & Cujusdam Voss. 2.
b Sed videamus Lam . Evor . N . 1. Nos videamus. h Onibus hic loss. 4 .
Bod . 3 . Mamit. Morel. i Prius omillit l'oss.
© Rigalt . omnia per interrog .repelitas sexlulit. i Quae lumentum Bod. Spir . Ren . Foss.
al Magistralibus - PrincipalibusNC. 1. Eb, Lam . k Contumeliosis vestigiis Ar. Ben .Lam .Ebor.
e El omill. 0 .ro ! . i Slipalais clientium Spir . Eras. Cuneis, 0 .ron .
f Calamitatis abstruse Pem . Voss. 2, sed omiss. m Salutantium Lamb. Eras.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
aiunt Lactantin Lib . v, cap. 9 ; et Hieronymus in Foxensi codice vidisse scriptum , epota res est. Quod
Epistola ad Virginem exulein ) quisquis ab ejus conver- verum est.
satione dissenti. Sculp. Severus Lib . II,sacrie Histo- Malutinus salutator. Virgilius lib. 11, pag. 5 ,
riit : Quippe semper inimica virtutibus vilia sunt, elop - Georgicorum :
timi quique ab improbis quasi exprobrantes aspiciuntar. Si non ingentem foribus domus alta superbis
Est enim , ut Lib. I, cap. 12; ei Lib. in , cap . 7 , ait Mane salutantum totis vomit ædibus undam .
Quintilianus, quædam virtutum vitiorumque vicinia . c .
El Seneca , Epist. xLv, ail vilia sub virtutum nomine C Martialis lib . x, Epigr. 10 :
obrepere et illis immista trahcre secum illas. Vere - Mane salutator limina mille teras.
que dixit T . Livius mala bonis adhærere et in ani - ldeo Horatius Epodon x1, scripsit, Superba cie
mis hominum potentiora esse. Vide A . Gellium Lib . vium potentium limina. Claudianus lib . 1, in Rufnun!:
VI, cap, 1 . . Turba salutanium Talas ibi perstrepil ædes. Eo autem
Cæpil licitum esse. Tertullianus in libro de Co processeral ambilio salutationum malulinarim ut qui
rona : Sed quod non prohibelnr ultro permissum est. cupiebant esse primisalutantes noclem vigilem duce
Immo prohiberur quod non ultro permissum est. Sanc rent antc januas eminentium potestatum , ut docet
lus Ambrosius in Epistola ad Paternum : Praiendis Symmachus lib . iv, Epist. XLI. Adnotat Suetonius Ca
enim in lilleris tuis quia permissum hoc divino jure con - ligulam nalura limidum ac diffidentem salutaloribus
nubium hujusmodi pignoribus existimalar co quod non scrulatores semper opposuisse acerbissimos , seil
prohibinin , Ego autem el prohibitum assero. Et paulo eam consuetudinem omissam esse a Vespasiano . Æ .
post: Quod si ideo permissum pulas quia specialiternon lius Lampridius, in Vita Alexandri Severi scribitillom
est prohibitum , nec illud prohibitum sermone legis re. admisisse salulalores qnasi unum de senatoribus,
periis nie poler filiam suam accipial uxorem . . . Nume patente velo , admissionalibus remotis, cum antea sa
quid ideo licet quod non estprohibirum . Ex indulgentia ſutare principen non liceret, quod eos videre non
cnim est quodcumque permititur, ut ait Tertullianus polerai. Salutatus autem , inquit idem auctor, conses:
in libro de Exhortalione Casiitalis. In comedia Que- sum obilulil omnibus senatoribus; atque idco nisi hories
roli scriptum est falsum dicere non esse crimen , quia los et bonæ fummæ homines ad salutationem non admisil,
COM ! ! me est, et adulterium quoque crimen nou esse, D jussilque ut nemo ingrediatur nisi qui se innocenteil
et idco liciliim esse quia ncc perinilli nec prohiberi noverii. Per præconem edixil ut neulo salutarel princi
potest. Verus anctor Allerculionis synagoge cc Eccle - rem qui se parem esse nosscl. Contra Maximinus ju
siir : Pro magno crimine objiciuntur Jacob quatuor 11 . nior, ut tadil Julius Capitolins , in salutationibus
xores. Sed quonian mos eral, crimen non erill. Nunc superbissimus eral, elmanum porrigebal , el genua sibi
ciutem crimen est, quia mos non est. osculari paricbatur, nonnumquam criam peiles. Simile
XI. - Epola res est. Malum Cariant in l:oc loco libri quid apuri Lucianum in Necromaniia , ubi irridel cos
velcres cl vcleres ediciones. In quibusdam enim legi- qui, ciim in potestate constituli essent, felices etbea
lur epola est, in aliis epolali, epolaris, epolidum cst, tos salutantes se lacturos putarent, si pecliis des
immo etiam epolandum . Cum aulem lectio quam nos tramve porrigentes darent osculandam . De honorc
præferimus reperiatur in multo ploribus antiquis co - et jure salutationum mullie extant constitutiones in
dicibus quam aliæ , confirment ctiain illam codes Se Colice Theodosiano . Plura de hoc argumento dici
gnicri:ius el editiones que Pamelianam antecesse possent; sed ista sufliciunt. Vide nibilominus Senecam
runt, existimavimusillam esse revocandam . Ceterum Epist. xcr; cl A . Gellium Lib. iv, et Lib . xx ,cap.1;
quia Pamclius , ut editioni sua adderet auctoritatem ei sancluin Augustinum Lib . vi, Confess. cap . 1.
alicujus vetustioris, adnotavitGravium jla restituisse Auceps lemporum . Qui tempus aucupatur, ut ail
hunc locum :monendus est lector istud non esse ve Cicero in Oratione pro Roscio Amerino. Id vero ſa
rum . Nam in edilione que dicirurGravii apcric scrip - ccre palpalores id est adulatores constat. In aliquot
om est, epola res esi, el in margine, epotavimns. Gro - antiquis codicibus et cdilionibus legilur anceps.
ovius, lib II , Obseryal. cap . 21 , monet sc in Assecla faduvil. Id est , nuduun lalus reliquit,
217 EPISTOLA I. 218
conscie ntiam feriunt, tunc rei familiaris exhausta a A hos etiam inter divitias suas trepidos cogitationis
damna noscuntur, quibus redemplus favor vulgi, et incertæ sollicitudo discruciat, ne prædo vastet, ne
caduci s atque inanibus votis popularis aura quæsita percussor infestet, ne inimica cujusque locupletioris
est. Si ulla prorsus et vana jactura Þ , frustrantis invidia calumniosis litibus inquietet. Non cibus se
specia culi voluptate id parare voluisse quod nec po- curo d somnusve contingit. Suspirat ille in convi
pulus acciperet el perderet magistralus! vio, bibat licet gemma; et cum epulis marcidum
Xll . Sed el quos e divites opinaris continuanles corpus torus mollior allo sinu condiderile , vigilat
saltibus sallus et, de confinio pauperibus exclusis, in pluma ; nec intelligit miser speciosa sibi esse
infinita ac sine terminis rura latius porrigentes, qui supplicia, auro se alligatum teneri, et possideri ma
bus argenti et auri maximum pondus et pecuniarum gis quam possidere divilias atque opes. Atque,
ingentium vel extructi aggeres vel defosse strues, o detestabilis f cæcitas mentium el cupiditatis in
LECTIONES VARIANTES.
a Exhausta Spir. Rem . Eras. e Condat Lam . Ebor . Lin . Ben . Condidit.
b Jactatio Pem . Voss. 2. i Divitias. O detestabilis Ebor. Lin . Atque adeo de
c Quod Pem . Mor . test. Lam . Instabilis Mor . NC. 1. Ebor. sensu procedente ,
d Securus Lam . Ebor. Spir . Rem . Erus. Securos Voss. Opes. O detest. 0.xon .Divitias atque o detest. Gold .
2 . Mor. Securunu Voss . 4 .'
STEPH. BALCZII NOTÆ .
uti recie explicatum est in Editione Anglicana. Quod Vigilat in pluma, Seneca in Libro de Providen
evenisse Aggippine matri Neronis nolal Tacilus lia cap. 3 : Tam vigilabil in pluma quam ille in cruce ,
Lib . XII Annalium , ubi ait deseriam illam fuisse a Martialis Lib. ix , Epigr. 94 : Pervigil in pluma Caius
Turba salutantium postquam et excubias militares et ecce jacel. Hieronymus in Epistola ad Marcellam de
Germanos custodes Nero removit. Hieronymus in Egro alione Blesillie : Illo lempore plumarum quoque
Epistola ad Furiam de Vidujlale servanda : Nec pro- dura mollilies videbatur, et in extructis thoris jacere vir
curator calamistralus, nec formosus collaclaneus, nec polerat. Seneca llercule Oetico : Aurea numquam lecta
candidus el rubicundus assecla adhæreat lateri luo .Ar- quietem , vigilesque trahil purpura nocles. Prudentius
cidius et Honorius AA. in Constitutione lala adver - in Hamartigenia : Al nos delicias plumarum el linca
sus Eutropiun eunuchum in l. XVII; Cod . Theodos, lexla sternimus. Rigallius scripsit vigilat tamen in
de Penis : Divinum præmium consulatus !urulentum pluma contra omnium velerum librorum et edilio
prodigium contagione (@ davil. Hinc illud vulgatum : num lidem . Pulo autem illum addidisse vocem lumen
Omnia cesserunt ennucho Consule monstra . ex exemplari editionis Pamelianæ quo Nicolaus Faber
,, XII. – Bibal genima. Virgilius Lib. 11,Georgicon , utebatur, in cujus marzine vir doctissiinus eam po .
Ul gemma bibal; el lib . i Æneidos : sueral sua manu , nulla mentione loci ubi in venerat.
Hic regiua gravem gemmis auroque poposcit C Cerle non extatin veleri libro monasterii Fossalen
Implerique mero paleram . sis cum quo ille conlulit plurima loca sancti Cy
A
priani. Eam lainen vocem retinuit edilio Anglicana.
Seneca cap . 3 de Providentia : Quanto magis huic in Reinhartus explosit. Certe non est necessaria .
rider adum est quam illis quibus gemma ministralur. Ju . Possideri magis. Infra in Libro de Lapsis pag.
lius Capitolinus in Ælio Vero : Data eliam aurea al. 185 : Possidere se credunt qui polius possidentur. Hie
que urgentea pocula el gemmala . Item in Galieno , Gem - ronymus in Epistola ad Paulinum de Iustilulione Mo
maliec visa fecil . Martialis Lib. xii , Epigr. 12 : Te po - machi : Crales ille Thebanus, homo quondam ditissi
lare decel gemma, id est in vase gemmalo , in vasemus, cum ad philosophandum Athenas pergerel , ma
gem znis ornalo. Juvenalis Sal. x : Cum pocula su - gnum auri pondus abjecil :non putavit se simul posse el
mes gemmala . Idem in Satira y ait parasito , si ei virtutes el divitias possidere. Item in Libro secundo ail
propinetur in convivio vas aureum , custodem dari versus Jovinianum et in Epistola consolatoria ad Ju
qui numeret gemmas. Propertius lib . III , Eleg. 3 ; linum : Crales ille Thebanus, projecto in mare non
Nec bibit a gemma divile nostru suis. Silius lialicusparvo auripondere,Abile, inquit, pessum ,malæ cupiditate
lib . XII : Poculare Eon luxum irritan !ia gemma. les. Ego vos mergam ,neipse mergar a vobis. Projiciens
Stalius lib . i Thebaidos : Nec curu mero commillere autemi opes suas in mare , ut docet Gregorius Na
gennais. Elius Spurtianlis scribit Zenobiam usam zianzenus Oratione in Laudem Basilij,dixit:Cralescratc
esse vasis aureis gemmalj; al convivia . Latinus Pil- lem Thebanum liberiale donal. Sed illum propterca cul.
calus Drepanius in Panegyrico Theodosii : Visi asli . patum esse ab Apollonio Tyan:Ło releri Philostrati:s
IN in gemmis capacibus glaciem flamma fregissent. in Vita ejus lib . ii , cap . 10. Seneca cap . 22 de Vila
SideliusLib. 11, Epist. 13 : Fiumarent fulerno gemmae beata : Divitiæ meæ sunt, tu diviliarum es. Item Epist.
capcices. Idem in Carinine 2 : Gemmatam pateram rex CXV ; Majore iormento pecunia possidelur quum qua
ipse retena. Luciano in Cataplo memoral pocula rilur. llem Epist. cxit : Nam quod ad illos pertinet
sem mais distincta , ct Apuleius, Lib . II, Metamorpho quos Pulso diviliarum nomen invasil occupala paupertas,
Seunt , gemmas formatas in pocula vini. llieronymus in sic divitias habent quomodo habere dicimur lebrem ,
Vila Pauli eremite : Vos gemma bibilis, ille concavis cum illa nos habeal. E contrario dicere debemis : fe.
hanuræ manibus sulisſecil. Idem in Epistola ad Pau - bris illum lenet. Eodem modo dicendum esl : Diviiice
AD? de Alpliabelo Hebraico : Habeant sibi cæteri, si illum tenent. Valerius Maximus lib . ix , cap. 4 : Pro
peland , suas opes, gemma bibant. Seneca Epist. cxix : cul dubio is non possidel divitias, sed a diviliis possessis
Cluin sil aureum poculum , an crystallinum , an murs est. Simile quid apud Philostratum in Vila Apollonii
Muun , an Tiburtinus calix , an manus concava , nihil Tyanæi lib . v, cap. 8.
Art.Cæjerum hic admonendum est Rigallium edi- Almue opes. Has duas voces, quas non inveni in
W h at gemmas, et ideo Lomberlum , qui illius antiquis editionibus neque in ullo eorum velerum
viebalur,
al gris.male vertisse, ils boivent des perles ereniplarium quibus utor , quæ a Pamelio adjecta
"el d Jone
pics e Orbre
l
' amor Addidit tamen Lomberius hanc sunt , ei Gronovius lib . jil Observal. cap . 17 mo
pemam vocem , cum nihil simile extelapud Cy- nuit csse delendas, ego quoque pulaveram omilii de
inc smulum W . Sunt qui putant hoc genus liquoris ſuisse bere , cum præsertim viderem Ciceronem in Libro
antiquis. Alii lanıcı aiunt esse succinum , de Amicilia ponere discrimen inter divilias el opes .
iovidc Diodorum Siculum lily. y. Ait enim : Divilia , ut ulare ; opes, ut colare. Verum
219 E DIVICYPRIANI
sanæ profunda caligo ! cum exonerare se possit et A ac protectim latus numeroso stipatore tueatır.
levare ponderibus, pergilmagis fortunis angentibus Quam securos non sinit esse subjectos, tam nec
incubare , pergit pænalibus cumulis pertinaciter est non sil et ipse securus. Ante ipsos terret fo.c.
adhærere. Nulla in clientes inde largitio est, cum in slas sua quos facit c esse terribiles . Arridi e
digentibus nulla partitio a ; et pecuniam suam di- saviat, blanditur ut fallat, illicit ut occidat, ei.
cunt quam , velut alienam domi clausam , sollicito la - tollit ut deprimai. Fænore quodam nocendi, quan
bore custodiunt, ex qua non amicis, non liberis fucrit amplior summa dignitatis et bonorum , 6a
quicquam , non sibi denique impertiunt. Possidentad major cxigitur usura pænarum .
hoc lantum ne possidere alteri liceat. Et, o nominum XIV . Una igitur placida el fida tranquillitas, .
quanta diversitas ! bona appellant ex quibus nullus solida et firma et perpetua securitas, si quis, 21
illis nisiad resmalas usus est. his inquietantis seculi turbinibus extractus, salutaris
XII. An lu vel illos pulas lulos, illos saltem inter porlus stalione fundatus , ad cælum oculos bl.
honorum infulas el opes largas stabili firmitate secu - lalº a terris , et ad Domini munus admissus, ac Du
ros, quos regalis aula splendore fulgentes armorum suo mente jam proximus, quicquid apud celeros t
excubantium tutela circumstat ?Major illis quam ce - rebus humanis sublime ac magnum videtur, infra
teris metus est. Tam ille timere cogitur quam ii- B suam jacere conscientiam glorietur. Nihil appetere
melur.Exigit pænas pariterde potentiore sublimitas, jam , nihil desiderare de sæculo polest qui seena
sit licet satellitum manu septusb , et clausum major est. Quam stabilis, quam inconcussa tutela
LECTIONES VARIANTES.
a Participatio, portio Lum . Eb. Ben . M . A . d Fallat extollit Pem . Voss. 2 .
5 Septum Bod . 3. Oculos tollit Voss . 2 .
• Quam facit Aod . 3.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
nihil mutare volui , quia video receptam esse banc linus, maximus timor junctus est. Contra Flavius
lectionem . Polest enim adjuvari ex discrimine quod Vopiscus queritur de Infelicitate principis Aureliani,
Cicero ponit inter divitias atque opes. Lombertus ila qui cum esset optimus , limebatur quidem , sed noul
verlit hunc locum ac si voces ille non essent Cy- amabatur. Sunt enim aliquando subjecti prolervi a
priani, quia divitia et opes eodem vocabulo cxpri. contumaces, quia, ut aii Xenophon in Libro y de
muntur apud Gallos . Pædia Cyri , melus et lex satis Sunl ad amorein il
XIII. - Tam ille limere. Cicero in libro primode Of- hibendun. Sunt enim aliquando principes ita parum
ſiciis : Elenim qui se meluivolunt a quibus meluuntur, c amantes subjectos ut se ab illis amari non curent,
cosdem meluant ipsi necesse est. Idem in Libro de Amicia uti de Alexandro M . testatur Seneca lib . I de Benefi
tia : Quis enim aul cum diligit quem meluit, aut eum a ciis, c. 15 , aiens illum suinmum bonum duxisselef
quo se melui pulal ? Seneca lib . 1 , de Clementia cap . rori esse cunctis mortalibus. Sane justum estutpå
9 : Tantum enim necesse est timeat quantum limeri puli obediant principibus eosque limeant. Alioqui
voluit. Idem Epist. 105 : Adjice nunc quod qui limelur corruit respublica. Sed tamen principes omni ope
timel. Idem lib . iv de Beneficiis cap . 19 : Nec quis n iti decet ut se plus amari diligant quam limeri,
quam amal quos limet. Non potest enim (ut idem ailut ficiebat Titus Imperator, ob hoc vocatus Delicie
in Epistola 47 ) amor cum timore misceri. Seneca generis humani. Sic se lutos prestabunt adversusins
OEdipo : Qui sceptra duo savus imperio regii, limet dias et conspirationes , ei se liberabunt a mell.
rimentes. Idem Agamemnone : Merui cupiunt, metui- Nam verum est quod multi prodidere, necesse esse
que liment. Elegans est in Octavia ejusdem auctoris ut multos limeal quem mulli limeni. Nemo enim po
Dialogus inter Neronem et Senecam . Nero ait : Fer . test terribilis esse securus, ut ait Seneca Epist. (8.
l'un luetur principem . Seneca respondet : Melius fi - Prolectum Lails. Hinc orla dignitas Protectoriei
. des. Reponit Nero : Decel limeri Cæsarem . Seneca inclinante imperio Romano , qui ita dicti sunt quid
vero : Al plus diligi. Recic proſecto . Adnotat enim principis latus protegerent. Imperatores Honorios cl
Velleius Paterculus Caesarem , quem Dio Cassius lib . Theodosius 1. jx Cod. Theodos. de Domesticis et Proa
SUVI el XLII scribit nalura placidum et mansue. lectoribus : Devolissimos Protectores , qui armalar
lissimum el nequaquam iracundum fuisse, itemque militiam subeuntes,non solum defendendi corporissui, té
Augnslum , ila a paire, ut idem Dio Lib. XLVII ie- rum etiam protegendi lateris nostri sollicitudinem ple
stalur, edoclum , adnotal inquam Vellcius Ciesarem , D liuntur , unde eliam Protectorum nomen sortili suunt,
cuin ei Pansa ci llirtius consulerunt ut principaluin inglorios esse non palimur.
armis quæsitum armis temeret, respondisse, amari se Arridet ut savial, Infra in libro de Habilu Viro
quam limeri malle , diversum vimirum a Maximino, ginnm pag. 130 : Ilic diabolus blanditur ul fallal, ar
cui , lit ait Julius Capitolinus, persuasum crat nisi ridel ui noccal, illicit ul occidat. Ruricius lib . 11,Epist.
crudelitate imperium non teneri. Nam amari, coli, XIL : Blandilur ul capiat, famulatur ut teneat, illicitul
diligi majus imperio esse scripsit Symmachus Lib . occidat.
X , Epist. 54, sive in Relatione ad Imperatores . Lalla Honorum . Miror auctorem editionis quæ dicitur
dal Sidonius Lib). II, Epist. 3 , regein Gothorum Theo . Gravii , Pamelium , Rigallium , et Anglos maluisse
doricum , et ponit inter præcipuas ejus laudes : Di- scribere bonorum . Et enim omnes editiones antique
cam quod senlio. Timet limeri. Et tamen aliquando et omnia velcra exemplaria quibus usus sum haberil
timor signum est amoris, et Marlialis dicio lib . x, honorum vel honoris. In uno tamen Regio , qui fuit
epigr. 59 ; res est imperiosa limor. Vulcatius Galli olim monasterii sancti Martini Tornacensis, mendose
canus ail de Avidio Cassio : Meruil limeri quia non scriptum est bonorum .
meluil. Id ipsum dixerat Lucanus Lib. v : Merulque XIV . - Et perpetua .Ista desuntin duodccim vetustis
limeri non metuens. Ammianus Marcellinus Lib . XV exemplaribus optimis. Extantlanzen in septem . Si fa
adnolat Julianum Imperatorem dilectum arctissime lio habenda esset numeri ad numerum , cxpungenda
dum timeretur, el lib . XXVII , Praktextatum pril- esscnt. Videnlur autcm esse ex glossemate.
feclum Urbi , cum timeretur, amorem non perdi- Fundalus. lia reposuimus seculi auctoritatem of:
disse civium ; quia maximo amori , ut ait Mamer timorum librorum el veterum edilionum pro co quod
921 EPISTOLA II. 222
est , quam perennibus bonis a cæleste prxsidium , A vestita domicilia sordebunt, cum scieris le escolen
implicantis mundi laqueis solvi, in lucem immortali- dum i magis , le potius ornandum , domum tibi
talis æternæde terrena fæce purgari ! Viderit b que hanc esse potiorem quam Dominus insedit templi
in nos prius infestantis inimici pernicies insidiosa vice , in qua Spiritus sanctus cæpil habitare . Pinga -
grassata sit. Plus amare compellimur quod futuri su- mus hanc domum pigmentis innocentie, lumine
mus, dum et scire conceditur et damnare quod era - mus k luce justitiæ : hæcumquam procumbel in
mus. Nec ad hoc preliis aut ambilu aut manu opus lapsum senio vetustatis , nec, pigmento parietis aut
est, ut lioninis summa vel dignitas vel poiestas ela - auro 1 exolescente fædabitur. Caduca sunt quoc
borata mole « pariatur ; sed gratuilum d de Deo cumque fucata sunt, ncc fiduciam præbent possiden
munus et facile este. Ut , sponte sol radiat, libus stabilem quæ possessionis m non habent ve
dies luminat, fons rigat, imber irrorat; ita se Spi. ritatem . Hæc manet n cultu jugiter vivido , ho
ritus cælestis infundit. Posiquam auctorem suum , nore integro , splendore diuturno. Aboleri non
cælum intuens, anima cognovil, sole altior i et polest nec extingui, potest tantum in melius corpore
hac omni terrena polestale sublimior, id esse incipit redeunte ? formari.
quod esse se credit. XVI. Hæc interim brevibus, Donale charissime :
XV. Tu tantum , quem jam spiritalibus castris p nam , elsi facilem de bonitale patientiam °, menteni
coelestis militia signavit, tene incorruptam , tene so- solidam P, fidem lutam salutaris auditus oblectat,
briam religiosis virtutibus disciplinam . Sit tibi vel nihilque lam tuis auribus gralum est quam quod in
oralio assidua vel lectio : nunc cum & Deo loquere, Deo igralum est,moderari tamen dicenda r debemus
nunc Deus tecum : ille le præceptis suis instruat, simul juncti et sæpius collocuturi s. Et, quoniam
ille disponat. Quem ille divitem fecerit h, nemo feriata nunc quies ac tempus est otiosum , quic
pauperem faciet: penuria esse nulla jam poterit cui quid inclinato + jam sole in vesperam diei su
semel peclus i cælestis sagina saturavit. Jam tibi perest, ducamus hanc diem læti , nec sit vel hora
auro distincta laqucaria et pretiosi marmoris crustis convivii gratiae coelestis immunis. Sonet psalmos u
LECTIONES VARIANTES .
a Lonis affluens Goul. Morel. 1 Pigmentum parietis auro Lam . Ebor. Lin. NC. 1.
Đ Videre Mor. Videri Lum . m Possessionibus Pem . Lam . Bod . 5.
c Mam Lin . Firmitatem . Manet Voss. 3 .
« Et gratuitum Voss. 2. Munus religiosa mente conci • Si facile -- de bonitate patientiæ Voss. 2,
pitur Voss. P Mentem in Deum solidam Ar.Pem . Lin .
e Facile est. Sponte Lam . Eb. q In Domino Lin . Deo o
f Solo aliior Oxon . r In dicendo Fab . In Deo Spir . Rem .Man .Morel. De
8 Nunc tu cum Ar. Eb . Lam . Ben . sunt in Rig. et Pamel.
h Mandatorum suorum fecerit Pem . Voss 2 . Fab. > Locuiuri Lin . Voss. 2. Ebor. Impressifere omnes.
i Cum semel pectus Ar . Pem . t Inclinante Voss.
į Esse excolendum vos 2 . Lin . u Psalmus Voss.
k Illuminemus Pam . Rig .
STEP'II. BALUZII NOTÆ .
Rigaltius edidit fundetur. Et tamen ea quoque lectio quod Pontius in Vila ejus ait illum presbyterium ct
reperilur in quibusdam codicibus antiquis. sacerdotium stalim accepisse. Denique nuispiam inve
Gratuitum de Deo munus. Eam scntentiam , in - nitur illum fuisse senatorem ac forum frequentasse .
Hora convivii. Tertullianus in Apologetico : Si
quit Morellius , cum quidam non intelligerent, verba honesta
alia interseruerunt ; itaque imprimenduni curaruut causa est convivii , reliquum ordinem æstimare
gratuilum de Deo munus religiosa menle concipilur et
facile est. Nolal editionem Erasmi. destice admillii. Non prius discumbatur quam oratio ad
Deum pragusielur. Æque oratio convivium dirimat.
Veritalem . Ita codex Seguierianus et alii veteres Optalus lib . VII : Omnis tractalus in Eccelesia a nomine
etiam ille quo Florus utebatur. Pro quo Rigallius D Dei incipiatur et ejusdem Dei nomine terminetur. llic
omnium primus posuit firmitulem , ex libro , ut opinor , ronymus in Epistola de vitando suspecto Contubernio ;
Nicolai Fabri cujus supra feci mentionem . Miror all Personabil interim aliquis lector ad mensam et inter
tem cam lectionem , quam ipse Rigallius ait arbitrari Psalmos dulci modulamine aure etc . Idem in Epistola
sc esse falsissimam , ab co tamen positam fuisse in ad Marcellam qua eam invitat utcommigret Bethleem :
textu Cypriani. Rigallianam editionem secuti sunt
AnglietReinharlus . Ambrosiusnoster refere se numquam cibum Origene præ
sente sine lectione sumpsisse, numquam inisse somnum
Dies luminal. llæc extant in omnibus editionis nisi unus e fratribus sacris lilleris personaret , hoc die
Dus anle Rigallianam et in plerisque codicibus ma bus egisse ei noctibus, ul el lectio oralionem exciperel et
nuscriptis , etiam in Seguieria no et in eor quo Florus oratio lectionem . Ambrosii istius, qui amicus erat
utebatur, lum etiam in iis quos Angli viderunt. Et Origenis , præclaram mentionem , ui id quoque obi
tamen illi quoque ea omiserunt in sua editione . llla ter dicam , facit Eusebius lib iv , cap. 18 . lierum
eliam in sua versione omisit Lombertus , non aliam Hieronymus in Epistola ad Euslochium de acceptis
ob causam quam quia non extabat in editione Rigal- ab ea Munusculis ait : Ila libi semper comedendum
lii. Reinharlus posuit dies illuminat. est ut cibum el orario subsequatur ci lectio . llem in
11 . - Feriala nunc quies. Ego puto errare eos qui ex Libro adversus Vigilantium : Inter phialas philoso
his verbis el ex iis qux statim sequuntur collegerunt phalur, et ad placentas liguriens Psalmorum modula
Cyprianum frequentasse adhuc forum eo tenpore quo iione mulcetur. Vidc qua de hoc argumento ex Cle
Scripsit hanc Epistolam .Nam cum constet illain scrip - menic Alexandrino et Eusebio Cæsariensi adnotavit
tam esse postquam Cypriavus amplexus est fidem doctissimus et optimus amicus noster Domnus Ber
Christi, probabile non est illum forum , adversus quod nardus a Montefalcone in Nolis ad librum Philonis
lortiler declamat, frequentasse cum illam scripsit.Adde de Vila contemplativa pag . 129.
943 DIVI CYPRIANI
convivium sobrium ; et ut libi tenax memoria est, vox A suiadmonet ac instruit , quid circa lapsos , intera
canora , aggredere hoc munus ex more a. Magis cha - dum abest illorum episcopus, fieri oporteat.
rissimos pasces , si sit nobis spirilalis auditio , I. Didicimus secessisse benedictum papam Cypria
proleciet aures religiosa mulcedo. num a Crementio subdiacono , qui a vobis ad nos
EFISTOLA JI. venit , certi ex causa : quod utique recte lete
(Pamel., 111; Rigalt., Baluz., Paris., 11; Oxon . Lips., vill.) rit, propterea quod sit persona insignis . Et in
CLERI ROMANI AD CLERUM CARTHAGINENSEM , DE SECESSU minente agone quem permisit Deus in sæculo col
DIVI CYPRIANI. luctandi causa c cum adversario simul cum servis
suis, volens ctiam Angelis et hominibus certamen hæc
ARGUMENTUM . - IntellexeralClerus Romanus a Crementio manifestare, ut qui vicerit coronelur, victus vero re
hypodiacono sacessisse Cyprianum in persecutione; portaverit d in se sententiam , que nobis maniſe
pro suo itaque zelo fidei, clerum carthaginensem officii slala est. Et cum incumbat nobis, qui vident
LECTIONES VARIANTES.
a Ex ore luo magis Morel. Magis enim Fab . cColluctandi causa , simul cum Val. 1 .
b Pasces : sit Lan. Ebor . Bod . Lin . NC. 1. d Portaverit Oxon .
STEPH . BALUZIINOTÆ .
Mulcedo. A . Gellius lib . xix, cap. 9 : Ejusque B ubi agit de Discrimine clericorum et laicorum er
linguæ exercitationes doceret quæ mulias voluplates jure divino .
nullamque mulcedinem Veneris algue Musce haberel. 1. - Benedictum . Non est cognomen hoc loco Beni:
Sanclus Hieronymus, seu quis alius, in Epistola dictus , ut observavit Sirmondus ad Sidonium , SN
ad Amicum ægrotum : Pars est enim procul dubio epithelum qu0 christianos viros plerique ornabant.
maximarum medelarum fraterniconsolaminis fructus et Exemplis a viro doctissimo allatis addo ego Tertal
fomes dictorum mulcedine consolationis levamen fessis lianum in libro de Pudicilia Zephyrinum vocare le
animis introduxit. Boelius Lib . II de Consolatione medicium Papam .
philosophie : Jam cantum illa finierat cum me ani- Papam , Velus codex meus , Papalem . Sic etiam
diendi avidum stuporem arreclisque adhuc auribiis caur in codicibus in editione Anglicana landatis et in an
minis mulcedo defirerat. Sidonius Lib . v, Episl. XVII : notationibusMorellii. Sic eliam legebal Latinus Lati
Cullu peració vigiliarum , quas alternante mulcedine nius in libris suis velcribus. Vide Epist. xvi el ll.
monachi clericique psalmicines concelebraverant, quis- Crementio . Jia codex meus el editio Morelli .
que in diversa secessimus. Mulcebritalem ante hos dil- Quo etiam modo nominatum illum invenio in pleris
centos annos dixit quidam frater Bertholdus ordinisque libris antiquis. Pulo autem eam esse verami
fratrum Priedicatorum in opusculo quod inscriptum ctionem . Nam et Crementii martyris mentio estin
est llorologium devotionis, Inter jocos Andrex Ar martyrologio Romano svi Kal. Maii.
naldi extat sequens distichum incerti auctoris : C Proplerea quod . Hiec duo vocabula , quæ dede
Quos anguis dirus tristi dulcedine pavit, rant in editione Rigallii , nos revocavimus, quia er.
Hos sanguismirus Christi dulcedine lavit . stintin cditionibus Morellii et Pamelii et in uno codice
meo optimo. Rigaltius nullum velus exemplar habuit
Epist. 1. – Istius Epistolie duo vetera exemplaria istius Epistolæ cujus auctoritate uleretur ad mulan
habuimus, unum e bibliotlicca nostra, aliud ex urbe dam hanc lectionem . Lalinius pulabat vocem quod
Gratianopolitana . Angli unum habuere ex bibliotheca esse delendam .
Bodleiana. GuillelmusMorellius, quiprimus illam edidit Persona insignis . Id est cui debeatur rererentia,
admonuit in lilulo scriptam csse a Celerino ad ut ait Quintilianus lib . vi , cap. 1 ; quam ideo hone
Lucianum , haud dubie quia in veleri codice ex qu10 raliorem personam vocat Childeberlus rex in consti
is cam descripsit sequebalur, ut in uno meo veleri tutione edita a Sirmondo . In capitulariMetensi lipi
ini Gratianopolitano, et in 199 Vaticano , post cpis regis cap . 2 : De ecclesiasticis vero qui supradicta ſac
lolain Luciani ad Celerinum . Pamelius vero , qui nora commiserint, si bona persona fuerit , id est insi
videbat illam non esse scriplan ab uno aliquo , sed gnis, ul planum est ex iis quae sequuntur. AUTHENTI•
a pluribus, nequc ad unum Lucianum , qui presbyter CAM personam pro INSIGNI dixit Philippus episcopis
non fuit, sed ad plures presbyteros conscriptan , li- Firmanus apo -colicic Sedis legalus in capite 26 Conci.
tulum hunc mutare non est verilus, potissimum lii quod apud Budauri celebrayil anno 1279. Videl. Ir
cum ex vicinitale literarum error pollerit contingere Capilularium pag . 1030 extrema.
ut pro co quod crat cleri Romani substilulum sit a Qui videmur praeposili. Nimirum quia post mortem
quopiam Celerini. Atque hanc Pamelii emendationem , ,, episcopiRomanii cura illius ecclesix incumbebatClero
quia bona est, secuile sunt posteriores editiones. D urbico. Ne quis ista cum Baronio, Binio , Papebrochio
diaque in veleri libro meo legilur : Incipit Epistola transferat ad präcrogalivam illius Ecclesiæ , ad quam
rescripla ad Cyprianum ai clero Romano . Quod est ali- sede vacante pertineat sollicitudo omnium ecclesia
quanto melius quam in cuitione Morellii . Alin co - rum , adeoque clericis Romanis , quod Perri Ecclesie
dice Gratianopolitano scriptum est : Celerini responsio essent administri , universalis gregis cura nandala :
ad Lucianum de cura pastoris el àd obviandam ido - nam etiam nostris temporibus , quamvis constel se
lolatriam . Nescio autem quam ob causam Angli in - dis Apostolic: auctoritatem et polestatem valde (fo
scriptionem istius Epistolic rejecerunt ad marginem . plicatam el amplificatam fuisse , cardinales lamell,
Nam docendus crat primo intuitu lector a quibus qui successerunt clericis urbicis, penes quos est res
et ad quos scripta erai Epistola . lidem refutant Rigimen Ecclesie Romanæ vacante sede , curam elo
gallium , qui scripserat cleri vocem perperam trabi licitudinem suam nullatenus extendunt ad alias cccle
ad personas ecclesiasticas hominesque sacris ordini sias, lit etiam testatur Guillelmus de Montelaudumo ili
bus institutos designandos. Sane verum est Rigaltii cap . Ubimajus, de Elect., in Sexto . llem Alvariis l'e
observationem admodum prolixam esse verum para - lagius lib . i de Planciu Ecclesice cap. 20 , ubi diser .
logismum , in quo nihil sani, nihil veri scriptum est . scribit quod vacante papalui mullus succedit Papie .*
Tertullianus in libro de Exhortatione castitalis : Dif- jurisdictione, eliam cælus cardinalium , nisi in mimits,
jererlinm inter ordinem el plebem constiluil Ecclesice Vide etiain Jacobiilium lib . IV, art. 3 ; et August
auctoritas. Vide Opuscula Peiri de Marca pag. 72 num de Anchona , quäest. Ill , art. 8, de potestate ce
225 : EPISTOLA II. »? 226
præposi 1i esse et vice pastoris custodire gregem , si A II. Nolumus ergo, fratres dilectissimi, vos merce
ngligent es inveniamur , dicelur nobis quod et ante. narios inveniri e , sed bonos pastores, cum sciatis
cessoribus nostris dictum est, qui tam negligentes tum non minimum periculum incumbere si non hor
praposi ti erant, quoniam perdilum non requisivimus, tati fueritis fraires nostros slare l in fide immobi
et crra pilem non correximus, el claudum non colli- les , ne in præceps euntium & ad idololatriam fun
gavimu s a, et lac eorum edebamus, et lanis eorumditus eradicetur fraternitas. Nec enim hoc solum h
operiel»amur (Ezech . xxxiv , 3, 4 ). Denique etipse Do- verbis vos hortamur, sed discere poteritis a pluribus
minus implens quæ erant scripta in Lege et Prophetis a nobis ad vos venientibus quoniam ea omnia nos
docet dicens b : Ego sum pastor bonus,qui pono ani- Deo adjuvante el fecimus et facimus cum omni solli
mam ineam pro ovibus meis.Mercenariusautem el cujus citudine et periculo sæculari, anle oculos plus haben
non sunt propriæ oves, cum viderit lupum venientem , rem les limorem Dei et pænas perpetuas quam i ti
linguit et fugilc, et lupus dispergit eas (Joa . x, 11, 12). morem hominum et brevem injuriam , non deserenles
Sed et Simoni sic dicit d : Diligis me? Respondit, Di. fraternitatem , et hortantes eos stare in fide et para
ligo. Ail ei: Pasce oves meas (Joa .XXI, 17). Hoc verbum los esse ire į cum Domino. Sed et ascendentes
factum ex actu ipso quo cessit cognoscimus, et cæleri b ad boc li quod compellebantur revocavimus. Ec
discipulisimiliter fecerunt.
LECTIONES VARIANTES .
a Collegimus Vat. 1 . 8 Ne præceps iens Oxon .
} Prophetis dixit Vu . 1 . h Hæc solum VI . 2 .
c Relinquens et fugit Vat. 2 . i Aute oculos babentes -- magis quam Val. 2 .
d Simoni dicit Val. 1. i Paratos esse debere ire 0 .xon .
€ Javenire Imp. k Allendentes ad hoc Impr.
f V estros stare ' Val. 1. Oxon .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
clesiastica .Certe manifestum estex contextu Epistolæ bere sermonem ,opprimerevidentur. Ab his longe dista
Clerum Romanum de nulla tum ecclesia gubernanda bat Valerii cum Augustino humilis cia propriu laudis
sollicilum fuisse quam de sua, ex usu nimirum ubique amore aliena agendi ratio .
recepio , utecclesia episcopo viduata regeretur a clero Lac eorum . In uno veteri libro legitur laclem .
eccle size vacanlis utagnoscit etiam Naclantus episcopus Glossa Philoxeni : Laclem , rádu . Plautus, Bacchidi
Clug icnsis in tractatione de Pape et Concilii poleslalc , bus : Quæ nec laclem nec lanam ullam habent. Sic apud
Quod liqueteliames eo quod , postmortem papx Mar Apuleium lib . viiMelamorphoseon , Nonius Marcellus
lini istius noninis primi, quia episcopilus cessavit C adnotat antiquos dixisse lacte in nominativo .
spalio triginta etquinque dierum , presbyteri Ecclesiae Lupum venientem . Hieronymus ibidem : Jerce
Romanæ præfuerunt, illegilurin gestis pontilicalibus, narii , qui lucrum lantum de gregibus considerant, el
ides tilliexpresbyterio Romano quickleris præemine. cum lupum viderint , fugiunt , quorum negligentia grex
bullt, id est archidiaconus, archipresbyter et primi- Domini devoralur a bestiis agri.
cerius, ut docet ejusdem Martini epistola ad Elite - Quo cessil. Locus obscurus. Latinius monuit in
rum , ui enim locum repræsentabant pontilicis. Ubi uno veleri codice legi gessit, in alio vero geslum . Sed
interim annotabo vitio scriploris faciun videri il ar - in meo et in editione Morellii legitur cessit. Rigallius
chidiaconus istic nominetur ante archipresbytcrum , ista refert ad tempus illud quo , post apprehensum
nisi jam lum ita imminula erat disciplina Ecclesize Christum a Judais, Petrusnon proprie fugit, sed ces
Romane, ut archidiaconus præferrelur archipresby - sit sive abscessit aut recessil, Nam , ut est in Evange
tero) , Nain ex libro diurno Pontificum constal archi- lio , sequeballir quidem Christum , sed longo inter
presbyterum primo loco nominatum ante archidiaco vallo, quod fug speciem præbuit ; adeoque in Evan
muin in epistola 3 Clero Romano scripta ad exarchum gelio legitur discipulos omnes relicto Christo ſugisse.
de transilu Pontificis. Sed , quod Rigaltii pace dixerim et Anglorum , qui
Vice pastoris. Veteres libri habent pastorum , ejus observationcm adscivere, hujus loci est senten
Nihiltamen mutare voluimus, quia constat hanc Epi- lia : verbum Christi , Pasce oves meas , ex aclu ipso
Sllam a Clero Romano scriplam esse ad Cyprianum quo cessit , id est ex co quem habuil exilu impletum
CD lempore quo Romana Ecclesia non habebat pasto - cognoscimus. Opponit enim Clerus Romanus Christuin
rem . David Blondellus, ut ostenderet presbyteros esse et Apostolos pastoribus Judieorum , nec Petro ex pro
a quales episcopis et vicarios quoque Christi esse, in D brat fugam in passione Christi , sed laudat ejus dili.
hoc loco ad vocem pastoris addidit nimirum Christi. gentiam in pascendis ovibus, quemadmodum ei Chri
Sed profecto mullum erravil . Istic cnim per vocem slus post resurrectionem mandaverat.
pastoris manifeste intelligilur Episcopus Romanus. Et Et cæteri discipuli. Subjungit Rigallius hanc
100 extincto Fabiano , Clerus Romanus regebat Ec- Cleri Romani Epistolam Petrum magis onerare quod
clesiam vice pastoris donec alius cpiscopus substi ail et cæteri discipuli similiter fecerun !, lamquam ad
Terelur in loco Fabiani. exemplum Petri. Sed hæc observatio falsa esi, ut jam
Antecessoribusnostris. Hæc verba, que quamdam dixi; nec Clerus Romanus his verbis , et cæteri disci
Llabent obscuritalem , Angli transtulerunt ad sacer- puli similiter fecerunt, indicat Apostolos fugieniem
Coles Judæorum , quia cerlo constat illa ab Ezcchicle Petrum seculos esse , sed potius ejus exemplo in pa
S cripta esse adversus cos. scendis ovibus summum studium adhibuisse . Nihil
Quoniam perdilum . Hic locus Ezechielis , qui magis alienum a proposito cleri Romani, quam a
valdemutilus est , multo integrior exstat in Epistola Pero el aliis discipulis exemplum ignaviie in pascendis
IV. Hæc verba el que postea sequuntur sanctus Hic . ovibus repetere . Præterea claudicat Rigaltii ratiocina
sonymus illa explicans Ir.instulit ad superbiam cpi- tio :Petrus fugit, fugerunt etiam alii discipuli ; luge
Scoporum , quos acriler perstringit. Hic sunt ejus runtigitur ad exemplum Pelri, qui dedit iliisexemplum
verba : Quod proprie ad supercilium episcoporum per fugiendi. Matthæus enim elMarcus aiunt omnes disci
dinet, inquit, eorum videlicce qui operibus dedecorant pulos relicto Christo fugisse, nulla Petrimentione.
ziominis dignitaleni, el pro humilitate assumunt super - 11. - Ascendentes, in capitolium videlicet, ibi sacrili
biarı, ul honorem se pulent conseculos , non onus, el caluri diis gentium . Sed de ea re pluribus agemus ad
quoscumque in Ecclesia viderint præpolentes et Dei hac Epistolam Ly.
 227 DIVI CYPRIANÍ
clesia stata in fide , licet quidam terrore ipso A num servum æstimari, ut qui in minimo fidelis fu't
compulsi, sive quod essent insignes persona , sive constituatur super decem civitates. Faciat autem
apprehensi , timore hominum vererentur 1) : quos Deus, quiomnia præstat sperantibus in se , ut omnes
quidem separatos a nobis non dereliquimus, scd nos in his operibus invcniamur. Salutant vos fratres
ipsos cohortati sumus et hortamur agere pæniten - qui sunt in vinculis , el presbyteri et lola Ecclesia,
liam , si quo modo indulgentiam poterunt recipere ab quæ et ipsa cum summa solliciludine excubat pro
eo qui potest præstare,ne, si relicti & luerint a nobis, omnibus qui invocantnomen Domini. Sed et vos !
pejores efficiantur. petimus mulua vice memores sitis nostri. Sciatis 21
III. Videtis ergo, fratres, quoniam el vos hoc fa - tem Bassianum pervenisse ad nos ; et petimusvos,
cere debetis, ut etiam illi qui ceciderunt hortatu ve- qui habetis zelum Dei, barum lillerarum exemplum
stro corrigentes animos eorum , si appreliensi fuerint ad quoscumque poteritis transmillere per idoneas(e
iteralo , confiteantur, ut possint priorem errorem casiones, vel vestras faciatis, sive nuntium millatis,
corrigere, et alia quæ incumbunt vobis ; que eliam et ut stent fortes et immobiles in fide. Oplamus vos,
ipsa subdidimus, ut si qui in hanc fentationem inci. fratres charissimi,semper bene valere.
derunt,cæperintapprehendiinfirmitate, et agant pe EPISTOLA III.
nitentiam facti sui et desiderent communionem , uti- B
que subveniri eis debet, sive viduæ , sive clino - (Erasm ., 1 , 21 ; Pamel., iv ; Rig., Baluz., Paris.,m;
meni , qui se exhibere non possunt, sive bi qui in Oxon., Lips., ix.)
carceribus sunt, sive exclusi de sedibus suis , uti AD PRESBYTEROS ET DIACONOS ROMÆ CONSISTENTES.
que habere debent qui eis ministrent. Sed el catechu
mini apprehensi infirmitate decepti esse non de ARGUMENTUM . – Epistola hæc familiaris est ; quare
bebunt, ut eis subveniatur ; et, quod maximum est, argumento non indiget, potissimum cum et titulo
corpora martyrum aut cæterorum si non sepeliantur, ipso id salis colligi queal. Desideratur autem epistola
grande periculum imminet eis quibus incumbit hoc Cleri Romani ad quam respondet Cyprianus.
opus. Cujuscumque ergo vestrum , quacumque occa- 1. Cyprianus presbyteris et diaconibus Rome
sione fuerit effectum hoc opus, cer:i sumus eum bo - consistentibus fratribus salutem . Cum de excessi
LECTIONES VARIANTES.
a Ecclesia ista fortis in fide Impr. c Expulsi a sedibus. Vat. 1.
b Revertuntur Imp. Ruerunt Oxon . d Sed et nos Imo.
STEPH. BILUZII NOTÆ .
Ecclesia , Romana , quam vocat fortem , quia C Et in libro Corbeiensi ct in Fuxensi , quando agitur
firma ei immobilis constilit inter durissimas persecu - de hoc hominum genere legilur Caticuminos , quin
tiones. Quamquam ne in hac quidem Ecclesia lapsi idem est. Notum quippe est litteras i et e sæpe pero
dcluerunt, siquidem corum causam clerus iniegram mutari solitas apud antiquos. Adnolat Holstenius in
servavit ad electionem episcopi. Sed hi pauciores 11lle notis ad acta sanctarum Perpeluze et Felicitalis (ie
mcro fuere quam Carthagine. thecumini scriptum esse in velustis membranis Casi
III. - Clinomeni. Codexmeushabetdomeni,Gratiano - mensibus et apud Mombrilium , existimare aulem se
politanus chlidomeni ; Morellius posuit clydomeni, L - ila co srculo prolatas fuisse hujusmodi voces. flicro
tinius et Rigallius clinomeni. Postea secula est editio nymus in Epistola ad Oceanum in causa matrimoni:
Anglicana, in qua, rejectis cæteris lectionibus, absque Audiant callecumini, qui sunt fidei candidati. Sic apud
ulla velerum librorum auctorilale , tantum ex conjc- Marium Mercatorem in cdilione nostra , pag. 511,
ctura sumpla ex epistola pape Cornelii ad Fabiuin legitur catecismipro catechismi. Vide Cælium Calcagni
episcopum Antiochenum , que griece exstal apud Eu- num lib . 1, Epist. ix ; el notas ad Capilularia, p. 12511.
sebium , scriptum est thlibomeni. Et quamquam ca Corpora martyrum . Ut diversa sunt hominum
cmendatio videatur esse bona , transſerenda tamen non ingenia , ita diversæ sunt opiniones. Hunc locum Ki
crat in conlextum absque majori auctoritale. Nam gillius interprctalus est de cura tantum sepeliendo
reliquæ lectiones possunt etiam esse bona . Cæterum rum martyrum . Ego vero eo usus sum ut ostenderein
ca emendatio , quam Angli videntur accepisse ex an - tcrrare vehementer eos qui contendunt veteres Chri
notationibus Henrici Valesii ad Historiam ecclesiasti- stianos nullam curam habuisse reliquiarum hominum
cam Eusebii , neque Valesii est neque Anglorum , sed sanctorum . Id quod a me ostensum est in oratione
illustrissimi viri Francisci Bosqueii , qui eam primus quam habui publice Lulelie cum in collegio regio
protulit anno 1633, in libro primo listoriarum Eccle- interpretarer lilulum Decretalium de Reliquiis etli
siæ Gallicanæ . Porro quos Grzci vocant thlibomenos. neratione Sanctorum . Tanla enim lum cura cratse
Rufinus verlit indigentes, Baronius fluctuantes , valde peliendorum hominum sanctoruin , ut nibilomillerem
diverso sensu . Vide primam Dissertationem Cypriani- eorum quæ polerant demonstrare eorum memoriam
cam viri clarissimi Henrici Dodwelli. (Ed . Lipsensis el venerationem erga eos ; adeo ut Tertullianus
sequitur conjecturam Dodwelli in Disserlal. Cypr. Apologetico lestelur plurioris el charioris suas merces
1, 7 legentis : Clydonizomeni.) Christianis sepeliendis profligasse quam diis lum
Catecumini. Sic scribere placuit, non solum gandis. Ex quo colligi posse videlur illos condidisse
quia ita invenimus scriplum in omnibus antiqnis co cliam eorum corpora odoribus Arabicis, quos in se
dicibus, sed in primis propter auctoritatem Commo- peliendis corporibus adhibitos fuisse constat. Sane
diani, qui nos dubitare non sinit quin hoc vocabulum Plinius lib . xii , cap. 18 , scribit Neronem plus ch *
vetustis temporibus ita scriberetur, Sane in veleri namomi in funcre Poppxz incendisse quam Arab
glossario bibliotheca regia legi : CaTECUMNUS , instillo producit in anno uno. Vide Baronium in Nolation
clus, audiens. In veleri ilem glossario mco : CATECU . bus rid Marlyrologium Romanuin die iv Augusli.
MENUS, instructus sive audiens, pro eo quod adhuc do . Bassianum . Assentior Pamelio existimanu .
ftrinum fidei audiat, necdum tamen Baptismum recepil. lum fuisse e clero Romano, Illius mentio est elial
229 EPISTOLA 1. . 230
boni viri college mei rumor apud nos incerius A EPISTOLA IV.
esset, fratres charissimi, et opinio dubia nutaret , (Tamel., v; Rig ., Baluz., Pariss., iv; Oxon . Lips., v .)
accepi a vobis litteras ad me missas per Cre
mentium a hypodiaconum , quibus plenissime de AD PRESBYTEROS ET DIACONOS .
glorioso ejus exitu instruerer ; et exultavi satis ARGUMENTUM . — Hortatur cleruin suum D . Cyprianus,
quod, pro integritate administrationis ejus, con
summalio quoque honesta processerit. In quo vobis jam in secessu constilulus, ut vice sua rile ſungantur,
quoque plurimum gratulor quod ejusmemoriam tam neve quid aut constilulis in carcere aut cæteris paupe
celebri el illustri testimonio prosequamini, utper vos ribusdesit :deinde utplebem in quiele contineant,ne, si
innotescere nobis quod et vobis esset circa præpo glomera lim ad martyres in carcere visitandos con
sili memoriam gloriosum , et nobis quoque fidei currant, landem id illis interdicalur .
ac virtutis præberet exemplum . Nam quantum b diaconibusperfratribus
salutempresbyteris
I. Cyprianus
perniciosa res est ad sequentium lapsum ruina præ - charissimis . Saluto voset incolumis Dei gra
posili, in tantum contra ulile est et salutare cum se tiam , fratres charissimi , lætus quod circa incolumita
episcopus per firmamentum lidei fratribus præbet tem quoque vestram omnia integra esse cognoverim .
imitandum , B Et quoniam mihi interesse nunc non permittit loci
Jl. Legi etiam alias litteras e in quibus nec quis conditio , pelo vos pro fide et religione vestra funga .
scripserit , nec ad quos scriptum sit, significanler mini illic et vestris partibus et meis , ut nihil velad
expressum est. Et quoniam me in jisdem lilleris et disciplinar
disciplinam ad diligentiam desit. Quantum autem
scriptura et sensus et chartæ ipsæ quoque moverunt ad sumplus vel
suggerendos , sive illis qui, gloriosa voce
ne quid ex vero vel subtractum sit vel immutalum , Dominum confessi, in carcere sunt constituti, sive iis
camdem ad vos epistolam authenticam remisi , ut qui pauperes et indigentes laborant el tamen in Do
recognoscatis an ipsa sit quam Crementio hypodia - mino perseverant, pelo, nibil desit , cum summula
cono perferendam dedistis. Perquam etenim grave omnis quæ redacta est illic sit apud clericos distri
est si epistolae clerica veritas mendacio aliquo et propter ejusmodi
bula propler eiusmodi casus,
casus , ut haberent plures
al un
fraude corrupta est. Hoc igitur ut scire º possimus, de ad necessitates et pressuras singulorum operari
et scripturam et subscriptionem an vesira sit recog possint.
noscite, et nobis quid sit in vero rescribite . Oplo & Il. Peto quoque ut ad procurandam quictem soler
vos, fratrescharissimi, semper bene valere. tia et sollicitudo vestra non desit d . Nam etsi fratres
LECTIONES VARIANTES .
a Clementium Oron . c Legi etiam litteras Oxon .
b Quanto Lam . Eb or. NC. 1, d Non desinat : elsi Morel. Pem . Rig.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
in Epistola xxii , quæ est Luciani ad Celerinum tum teres confirmant. Primus Manutius posuit , nec qui
Rome constitutum . scripserint. Quae lectio bona non est. Nam epistola
Epist. 111. - 1. Boni viri, Fabiani episcopi Ro- quæ omnium nomine scripta erat ab uno scripta erat,
mani. Hoc epitlielumn tribuere consuevit Cyprianus ut in calce Epist. xvi: Lucianus scripsit ;ul docet etiam
episcopis defunctis , ubin Epistola LXXII , Agrippino cpi- Epist. XXII, quæ est Cypriani ad presbyteros el diaco
scopo Carthaginensi. Episiolac ab Origene scriplie ad nos Romæ consistentes. Sic in conciliis unus pro om
Fabianum ,Romane urbis cpiscopum , meminit Hiero - nibus loquebatur, quemadmodum a nobis observalum
nymus in Epistola ad Pammachium et Oceanum , item est in disseriatione de Concilio Teleplensi.
que Rufinus in libro priore Apologiaruin suarum ad Epistolam remisi. Vide quæ de ea re dicuntur
versus Hieronymum . infra ad Epistolam xx .
Pro posili. "Baronius, loquens de excessu Pape Scripluram et subscriptionem . Ila velercs libri el ve
Fabiani, notat illum a' Cypriano nominalum modo teres editiones. Editio Manutii, scriptura el subscriptio .
collegam , modo præpositum , utpote qui , cum coe- D Hanc auctoritatem secuti sunt posteriores editio .
piscopus esset, potestate tamen in hierarchie eccle - nes , eamque lectionem male mutatam fuisse ait Gro .
siasticae ordine cæteris ille præposilus esset episco- novins cap. 14 . Observationum suarum in Scriplori.
pis . Polerat Baronius suam illam opinionem confir- bus ecclesiasticis.
inare auctoritate cpistolae Bonifacii papæ II ad Eu- An vestra . In libro Fusensi scriptum est, an a
lalium , in qua Episcopus Romanus diciiur esse urus manu vestra . Quod puto ego esse ex glossemale , cum
ad quem possil recurri propositus. Verum Baronius certum sit, uti mox dicebam , epistolas ab uno scribi
sciebat epistolam illam esse supposititiam . Olliciimei solitas. In concilio Chalcedonensi pag. 1091, ex no
est annoiare errores commissos in interpretatione stra recensione legilur, cujusmanus sil. Ubi vide an
eorum que scripta reperiuntur a Cypriano. Baronii notationem Rustici.
observatio possel habere speciem veri , si Cyprianus
Sol
Erist. IV . - Prima Epistole istius editio pro
solum Papam nominaret præpositum : at, cum cer - diit ex typograghia Manutii . Rarissima sunt velusta
tum sit illum omnes episcopos vulgo vocare præpo . illius exemplaria . Ego quinque habui : unum ex mea
Silos, ruit omnino senientia Baronii. Itaque istic Cy . bibliotheca ,aliud quod fuit collegii Fuxensis , tertium
prianus Fabianum papam vocat præpositum , quia ex monasterio sancti Dionysii Remensis , quartum ex
episcopus erat et collega Cypriani episcopi. Agen - ulionasterio Montis sancti Eligii , quintuin ex urbe
dum est in rebus historicis simpliciter , procul ab Gratianiopolitana .
omniaffectu ; alioqui perit fides rerunt.
II.- - Nec quis scripserii. Retinuimus lectionem quam Summul
cuit1. --auctorit veterumlegebat
atema . Anica ur summa.
libroru Sequi Dion
m . Allamen pla
veteres editiones præferunt , quam omnes libri ve nysianus habel summa.
 231 DIVI CYPRIANI
pro dilectione sua cupidi sunt ad conveniendum el A sum cierum nostrim integrim et incolumem mes
visitandum confessores bonos quos illustravit jam lilleris salutarem . Sei quoniam infesta tempestas,
gloriosis ini!jis divina dignalio , lamen cautc hoc , et qux plebem nostram ex maxima parte prostrati,
non glomeratim , nec per multitudinem simul jin hunc quoque addidit nostris doloribus cumulua
ctam puto esse faciendum , ne ex hoc ipso invidia ul etiam cleri portionem sua strage prstringere ,
concitetur, et introeundiaditus denegetur, el dum in - oramus Dominum ut vos sallem , quos ei in like
saliabiles lolum volumus, totum perdamus. Con- et in virinte stare cognovimus, lutos quoque in posle.
sulite ergo et providele ut cum temperamento hoc rum per divinam misericordiam salutemus. Etquam
agi lutius possit a, ita ut presbyteriquoque qui illic quam causa compelleret ut ipse ad vos properare a
apud confessores offerunt , singuli cum singulis diao venire deberem , primo cupiditate et desiderio vestri,
conis per vices alternent, quia el mutatio personarum queros in votis meis summa est , tum deinde uta
et vicissitudo convenientium minuit invidiam . Circa que circa ccclesie gubernacula a ulilitis commons
omnia enim mites et humiles, ut servis Dei congruil, exposcil tractare simul et plurimorum 11 con
temporibus servire et quieti prospicere el plebi provi- examinata delimare possemus,,lamen potius visus
dere debemus. Oplo vos, fratres carissimi ac de ide . est adhuc interim latebram el quielen lenere respedi
rantissimib , semper bene valere etnostrineminisse. B utilitatum aliarum quæ ad pacem omnium no trua
Fraternitatem universam salutate . Salutant vos Victor pertinent el salutem , quarum vobis a Tertullo fratre
diaconus et qui mecum sunt. Valete. nostro carissimo ratio reddetur : qui pro calera ?
EPISTOLA V. Sua cura quam iopense ! divinis operibus imperlit,
etiam bujus consilii
(Erasm ., 111, 20. Pamel., iv ; Rig, Baluz, Paris, v; Oxon . tus existerem auctor fuit ut caulus elmolera
, nec me in conspectum publicum , el
Lips., XIV). maxime cjus loci ubi toties & flagilatus et quasilas
AD PRESBYTEROS ET DIACONOS. fuissem , temere comnilterem .
ARGUMENTUM . Eiusdem pene arqumeni es! cum II. Frelus ergo eldileclionie etreligione vestra,quam
præcedenti , præterquam quod Confessores quoque
game sui
evi satis novi,his lilleris et hortor et mando ut ros,
officii vult admoneri a Clero, ut humilitari dent on quorum minime illic invidiosa et non adeo periculos
rum , ac Presbyleris ac Diaconismorem gerant ; obiler präsentia esi, vice mea lungamini circa gerenda ea
eliam secessus sui causam reddit. Est autem etiam quz administratio religiosa deposcil. llabeatur inte.
hæc e numero Epistolarum xul, de quibus infra Enic rim quantum potest et quomo lo porest et pauperum
slola xy. cura , sed qui tamen inconcussa fide stante; grege.nl
· c Christisump!us
I. Cyprianus presbyteris et diaconis fratribus saluerian non reliquerunt, ad tolerandum
ut hisdiligentian
per vestram suggerapent,
lem . Optaveram quidem , fratres carissimi, ut univer - ne quod circa fidentes tempesias non ſecil , circa
LECTIONES VARIANTES.
a Desideratissimi impleri Pat 1.
Hoc tutiuspossitOxon € Sincera Vat. 2.
b .
Hinc quoque Foss. Vicl. Bod . 1.
c Guberna f Impendens Oxon .
d culum V .xon . 8 Nec jis locis in quibus totiens Foss .
COMMENTARIUS.
Non glomeralim . lloc loco usus est Holstenius ctor judicabit utra sil melior. Utraque enim bona este
in Nolis ad Acla sanctarum Perpetic et Felicitatis Delimare. lta libri veteres et veteres edition ):
ut probaret fideles christianos coute et timide ple - etiam Erasmica . Manutii editin , itemque Morcilor
rumque accessisse ad carceres, et fere singulos, ne et codex Gratianopolitanus habent limare. Nomus
semetipsos perderent, aut invidiam concitarentapud Marcellus , limare , delimare. Plinius lib. " .
persecutores, si calervatim eo influerent.Apud Ange - cap . 11 : Alii delimalam æris scobem acelo spargins
lum Politianum lib . 1 Epistolarum extat Epistola Pom In bulla lladriani Papic I pro monasterio sancli .
ponii Leti ad Politianum , in quia sic legitur : Cum de n lini Turonensis : Quod si abbas ejusdem monas
allitudine ingenii lui cogilo , non possum non admirari nullo modo voluerit inter eos delimári, etc . In si
cur nostri graculatim et slurmalim ad le non advolent. privilegio pro monasterio sancti Dionysii in Frane
Totum perdamus. Guillelmus Durandi episcopus ita scriptum est : Quod si abbu ejusdem monas nelar

Mimatensis in libro ii de Modo generalis Concilii ce- ullo modo voluerit inter eos declamari. Pro quo !
lebrandi cap. 7 : Proverbium vulyare est : Qui totum scribendum esse delimari , 11t in bulla sanchi wa
vult, lolumi perdit. Ecclesia Romuna sibi vindicaluni Bulla Gregorii Papie V pro eodemi monasterio sang
versa. Unde timendum est quod universa perdar. Vide Martini : Quod si abbas ejusdem monasterii nullo mo
additionem nostram ad caput primum libri primide voluerit inter eos sententiam delimare.
Concordia Sacerdotii e! Imperij.
Salutant vos. In codice sancti Eligii legitur : 891 Flagitatus,
11. ad leonem
- Circa fidentes, ut infrain Epist.
id est, fortes ,C .
lide, utxivloquine
Salulant vos Victor diaconus el qui cum eo sunt fratres. Apostolus. Certum est aliquol vetera exemplaria .
In Gratianopolitano : Salulant vos Victor, el qui me omnes editiones ante Manulianam , ctiam Spirensem :
cum sunt salutani,
prelerreeliam
Epist. V. - In editione Anglicana adnotatum est exstal hancin lectionem . Alia, quæ
aliquot antiquis habetetcirca
codicibus fidera
in poste
pauca reperiri exemplaria istius Epistolæ . Ego rioribus cditionibus. Ego vero puto primam esse
habui novem . arles
1. — Quos el in fide. Codex Fossatensis et Carno liorem
et . Comparatio
laborantes, id est est inter lidenles,
pauperes id est ut
et indigenles, toris
tensis et veteres editiones , quos in constantia et fidei prianus loquitur in Epistola iv , viclus neccssi
virlule . Manutiusmutavit etinduxit aliam lectionem .Le palientes . Ait ergo Cyprianis timendum esse
253 EPISTOLA V. 234
laborantesnecessitas faciai. Confessoribus etiam glo- A gratis panem manducavimus ab aliquo vestrum , sedda
riosis imperiiatur cura propensior. Et quamquam in labore et fatigatione nocle el die operantes, ne quem
sciam plurimos ex his fratrum volo eldilcctione sus vestrum graviremus (II Thess. 11, 3).
ceplos , lameni si quisunt qui vel vestilu vel sumplul II . Hiec singula , oro vos, insinuale fratribus no
indigcant, sicul eliam pridem vobis scripseram cum stris. El quia is exaltabitur qui se humiliaverit « (Llc.
XIV , 11), nunc est ut magis insidiantem advcrsariuin
adhuc essent in carcere constiliili , subministrentur
eis quæcumque sunt necessaria , mvde ut sciant es meluant, qui fortiorem quemque magis aggreditur,
vobis ci instruantur et discant quid , secundum Scri . el , acrior factus lioc ipso quo viclus est, superantem
plurarum magisterium , ccclesiastica disciplina depo . superare conatur. Dominus faciat ut et cgo ilerum
scal, humiles etmodestos et quietos esse debere , ut illos mature i videre el salutari exhortationcs
honorem sui nominis servent, et qui gloriosi voce componere mentes corum ad servandam gloriam
fuerunt a, sint el moribus gloriosi, ſaciant se dignos suam possim . Doleo enim quando audio quosdam im
ut, in omnibus Dominum promerenles, ad ccelestem probe et insolenter discurrere et ad ineplias vel ad
coronam laudis suie consummatione perveniant. Plus discordias vacare ; Christi membra, el jam Christum
enim supercst quam quod transactum videtur, cum confessa, per concubilus illicilos inguinari, nec a
scriptum sit : Ante mortem ne laudes hominem quem - B diaconis aut presbyteris regiposse , sed id agere ut
quam (Eccli. xi, 30). Et iterum : Eslo fidelis usque per paucoruin pravos el malos mores mullorum et
ad mortem , ei dabo tibi coronam vilæ (Apocal. ii, 10 ). bonoruin confessorum gloria honesta maculetur :
Et Dominus quoque dical : Qui toleraverit usque ad quos vereridebent , ne ipsorum lestimonio el judicio
finem , hic salvabilur (Mauh. x, 22). Imitentur Domi- condemnati, ab eorum societate priventur. Is enim
num , qui sub ipso tempore passionis non superbior demum conſessor 11 illustris el verus est de quo post
sed humilior fuir. Tunc enim discipulorum suorum modum non erubescit Ecclesia , sed gloriatur.
pedes lavit dicens : Si ego lavi pedes vestros, magister IV. Ad id vero quod scripscrunt mihi compresby .
etdominus, el vos debetis aliorum pedes lavare. Exen . teri nostri Donalus et Fortunalus, Novatus ct Gor
plum enim dedi vobis ut sicut ego feci et vos faciatis b dius, solus rescribere nihil potui, quando a pri
(Joan. XII, 14, 15 ). Jiem Pauli apostoli documen - mordio episcopalus mei slaluerim nihil sine consilio
la sectentur , qui, post carcerem supe repetitum , vestro et sine consensu plebismea privatim sententia
post flagella, postbestias, circa omnia milis et humi- gerere. Sed, cuin ad vos per Dei gratiam vencro, tunc
Jis perseveravil,nec post terlium cælum et paradisum de iis quæ vel gesta suntvel gerenda, sicuthonor mu
quicquam sibi insolenter assumpsit dicens : Neque tuus poscit, in commune traciabimus. Oplo vos,
LECTIONES VAR !ANTES. .
a Ul qui... lucrint Man . Oxon . C e Exaltabuntur...humiliaverint Bod . 1.
h Faciatis aliis Foss. Vict. Min . i Maturius Ver.
c Sectemus Man . & Salulare el exhortatione Man.
d Ab aliquo, sed Man .
STEPA , BALUZII NOTÆ .
qui inconcussa fide stanles sive fortes fuerunt, neccs . habent discipulorum , quo etiam modo scriptum est
sitate labantur, si eorum paupertati non subveniatur. in Evangelio secundum Joannem , nos eam lcctionem
Cicero, lib. uni Questionum Tusculanarum : Qui fortis revocavimus,
est, idem fidens esi. Seneca , Epist. LXXXV : Qui for III. - Concubitus illicilos. Infra , Epist. iv, p: g. 12 :
tis esl, sine timore esl. Cicero , lib . i Tusculanarum Turpi el infami concubilu. llem Epist. LXII, pag. 103 :
Quæstionum : Fidenli animo gradiaturadmortem . Am - Conjacentium duorum lurpis el fæda dormilio quanlund
mianus Marcellinus. lib . XVI : Hi quieli et cauli animi, sceleris el criminis conflelur. Hieronymus in cpistola
isti fidentes, grandissimis illis corporibus freli ; et paulo de vilando suspecto Contubernio : Ad extremum hoc dico,
post : Quos Romanus jam fidenler stravit. llorat., 1. JU quod si eriam hæc conscientia criminis vulnus non habet,
00. 3 : habet tamen fama ignominiam . Cassianus Collut. xxi,
l'idens juventus horrida brachiis. cap. 33 : Voluntas ipsa culpabilis csl, el ad velocissimos
Seneca tragicus, Hercule furente : Quemcumque forlem D De adulteriorum rupialur excessus
contubernalibus clericorumconsuetudo
ſeminis concubilus
vide Notas
videris, miserum neges. Ipsc Cyprianus in Epistola Lii, Frontonis Duciei in librum sancti Joannis Chrysos
ad Anlonianum , pag . 72 : Manel vero fideniium robur lomiadversus eos qui subintroductas habent, Petavii
immobile, et apud limentes et diligentes corde loto Do animadversiones ad Epiphanium agenicm de heresi
minum stabilis et forlis perseverat integritas. Idem , in Antidicomarianilarum , etHenricum Valesium in An
libro de Mortalitate, pag. 232 : Dulur velociustutela notationibus ad librum vii Historie ecclesiasticæ Eu
fidentibus, perfidis pæna. In libro contra Demetria. sebii, cap. 30 .
num , pag .221,Cerli el fidenles, alio sensu . Istic enim IV . - 'Fortunatus. Nomen istius hominis deest in
vox ſidenles significat eos qui confidunt in promissio antiquis editionibus
nibus Christi. Josephus, in libro de Imperio Ralionis, quis. Exstat tamen in etunoin meo
plerisque
optimocodicibus anti
et in Gratia
ex interpretatione Erasmi: Qui sapiens iraque el for - nopolitano, Manutiana edilio invexit , Pamelius
lis, hic lolius dominus est passionis, ulpole qui bene co monuit desiderari in codice Affligemensi.
gilalam præcogital, el acceplam respuil nusquam . Eo Novatus. Et istud quoque nomen desideratur in
dem isto ultimo sensu quo vox fidentes usurpatura
Cypriino, Ammianus Marcellinus, lib . XVII, dixit : libro Fuxensi, quamvis bäc epistola bis in co
Roguluri suppliciter pacem , fidentes ad principis venere descripta sit.
conspectum . Oplo vos. Hæc omnia desunt in antiquis libris et
Discipulorum . Antca legcbatur Apostolorum . Ve editionibus, el edita sunt primum a Manulio , Exstant
rum , quia libri manuscripti et veieres editiones tamen in meo el in Gratianopolitano.
PATROL. IV. S. CYPRIAN.
 235 DIVI CYPRIANI
fratres charissimiac desiderantissimi, seniper bene A portio : Ecclesiæ enim gloria prepositi gloria est.
valere etmei meminisse. Fraternitatem qux vobis. Quantum dolemus ex illis quos tempesias inimica
cum estmullum a mesalutale, et ul nostri meminerit prostravit, tantum lxlamur ex vobis, quos dia bolos
admonele. Valete . superare non potuil.
II. Hortamur tamen per communem fidem ,
EPISTOLA VI. per pectoris nostri veram circa vos et simple
(Erasm ., 1, 5 ; Pamel., vu;Rig., Baluz., Paris., vi; cem charitatem , ut, qui adversarium prima hac cor
Oxon., Lips., XIII gressione vicistis, gloriam vesiram ſorti el persele
ranti a virtule teneatis . Adhuc in sæculo sumus ,
AD ROGATIANUM PRESBYTERUM ET CETEROS CONFES : adhuc in acie constituti, de vila nostra quotidie
SORES. dimnicamus. Danda opera est ut post birc initia ad in
ARGUMENTUM . - Rogalianum el cæteros confessores er. cementa quoque veniatur, el consummelur in vobis
hortatur ad disciplinam observandam , ne qui Cliri. quod jam rudimentis ſelicibus esse cæpistis . Parun
slum voce con fessi fuerant, operibusabnegare videren , csl adipisci aliquid poluisse ; plus est quod adeplus
tur : obiter increpans quosdam eorum qui, extorres es posse servare ; sicut et fides ipsa el nativitas sais
facti ob fidem , in patriam tamen injussi reverli non B laris , non accepta , sed custodila , vivifical. Nee sla
verebantur, alque hoc est quod Cyprianus in fra dicit, Tim consecutio , sed consummatio bominem bico
Epistola xv, extorribus quando oportuit objurgu Serval .
tionem non defuisse : nam in secessu scriplam hanc Eccesanus factus es, jam noli peccare , ne quid tibi de
Epistolam palet. terius fial b (Joan , v, 14). Puia hoc illum el con
fessorisuo dicere : « Ecce confessor factus es, jam noli
1. Cyprianus Rogatiano presbytero el calcris colle peccare, ne quid tibideterius fiat, , Salomon denique
fessoribus fratribus salutem . Et jampridem vobis, . et Saul cicæteri mulli, quamdiu in viis Domini ambu
fratres charissimiac fortissimi, Villerasmiseram , qui• laverunt, dalam sibi gratiam lenere poluerunt c. Re
bus fidei et virculi vestræ verbis exultantibus gralu . cedenle ab iis disciplina Dominica, recessit et gratia.
larer, et nunc non aliud in primis vox nostra com - III . Perseverandum nobis est in arcto el in angosto
plectitur quam ut læto animo frequenter ac semper itinere laudis et gloriæ ; et cum quies et humilitaset
· gloriam vestri nominis prædicemus. Quid enim vel bonorum morum tranquillitas Christianis omnibus
majus in volis meis potest esse velmelius quam cum congruat,secundum Domini vocem ,qui nenuinem aliun
video confessionis vestre honore luminatum gre- respicit d nisi humilem el quietum ei Iremeniem sermo
gem Christi ? Nam , cum gaudere in hoc omnes fratres C nes suos (Isa . Lxvi, 2), lum magishoc obscrvare etim
oporteal, tum in gaudio communi major est episcopi plere confessores e oportet , qui exemplum faci
LECTIONES VARIANTES.
a Fortiter NC. 2. . Ebor.NC. 1. Bod . 1 , 3.
B Aliquid tibi deterius contingat Bod . 1. ' d Prospicit Ebor . NC. 1 . Recipit Lin .
c Non' ambulaverunt, datam ... non poluerunt Lam e Confessores in terra Lam . NC. 1.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
EPIST. VI. - 1. - Rogatiano . Censuit Pamelius lunc et quasi in manibus meis sanguinem meum porto, Caius
Rogatimum Suisse diversuin ab eo cui inscripta est Czesar apud Salustium in Catilina : Libertas el aning
Epistola Lxxxi, quem editiones quædam el quidam ii- nostra in dubio est .
bri veteres voćant juvenem , el ex illa Epistola col Posse servure. Ovidius, lib . u de Arte amandi :
legit Rogatianum ad quem isla data est, martyrio
consummatum fuisse eo tempore quo aliera scripla Non minor est virtus quam quærere parta lueri.
est, quia sanctus Cyprianus ait illum cæteris confes
soribus hospitium prieparasse in carcere , in quem Julius Caesar in Oratione ad suos legalos et centurio.
conjecius eral cum Felicissimo, et nunc quoque eos Dnes apud Dionem Cassium lib . XXXVII , ait iisdem arti
antecedere. Ista quidem videntur ostendere Rogatia buis el quxri bona ct retineri. El M . Antonius, in
num ſuisse martyrii candidalum . Sed non probant oralione funebri in Cesarean , apud eumdem Dionen
eum subiisse martyrium . lib . XLIV , scribil difficilius esse conservare res quam
Præposili gloria. Quidam libri veteres habent parare . Quod etiam sensisse Mäecenalem liquet er
honor. Oratione ejus ad Augustum in libro in ejusdem Dio
II . -- 399 Devitanostra . Id est, quotidie simus in pe . nis. Apud T . Livium : Vincere scis, Hannibal, vicloria
riculo vitae nostra . Hic est veros et genuinis horum ui nescis.
verborum sensus. Non possum igitur assculiriRigallio Pula hoc illum . Membrum hoc deerat in antiquis
scribentiistic
rum agi deex vila
esthiec verba Epistola pag. 23magis
xii,. Nihilo
eterna ve calicionibus.
, ville ipsi Erasmus restituit. Esslat autem in mul
venit habere eum
omnium nostrum convenil, habere eum sensum . In sensum . In iis codicibus antiquis. Deest in couice sancii
Epistola xxvi, pag . 36 , scriptum esi : Propter le intere Arnulplii.
ficimur lola die, pro eo quod in capite oclavo Epistolae II. - Implere confessores. Rigaliius scripsit implert
ad Romanos legiilir : Propler te mortificamur lola die. vos confessoris. Ego vero vocem vos, qux neque in anti
Hieronymus, in Epistola ad Rusticum : Nihil Christiano quis editionibus habetur neque in antiquis codicibus,
laboriosius,qui de vita quotidie periclitatur. Idem , in sustuli. Scio illium nihil officere sententia Cypriani.
Epistola ad Suniel Frelelum , iraclans de loco illo Sed , qui alibi non inveni quam in editione Rigaltia
Psalmi cxyni , Anima mneri in manibus meis semper, na , existimavi esse tollendain . Id vero admonco na
ail istius loci lunc esse sensom : Quotidie pericliiur , quis impulel mibi temeritatem ,
237 EPISTOLA VI. 238
estis cæteris fratribus, ad quorum mores omnium A iriam unde exlorris factus est regreditur, ut appre .
vita et aclusdebeat provocari. Nam , sicut Judzeia Deo hensus , non jam quasi Christianus, sed quasi no .
alienati sunt, propter quos nomen Dei blasphemalur cens pereat ? Inflari aliquos et tumere audio, cum
in Gentibus, ila contra Deo charisuntper quorum dis - scriplum sit : Noli allun sapere, sed lime. Si enim
ciplinaninomen Domini laudabili testimonio predica Dominus naturalibus ramis non pepercil, ne forte nec
lur, " sicut scriptum est, Domino præmonente el di. iibi parcat (Rom . 81, 20 , 21). Dominus noster sicut
cente : Luceat lumen vestrum coram hominibus, ut vi- ovisad victimam ductus est, et sicutagnus coram ion
deantopera vestra bona, elclarificent Patrem vestrum qui dente se sine voce sic non aperuitos suum (Isa .Liji, 7).
in cælis est (Matth . v, 16 ). El Paulus apostolus dicit : Non sum , inquit , contumax , neque contradico e
Lucele sicul luminaria in mundo (Philip . II, 15 ). Et Dorsum meum posuiad flagella et maxillas meas ad
Petrus similiter hortatur : Sicut hospiles, inquit, et palmas. Faciem aulem meam non averti a ſodilate spu
peregrini,abstinele vos a carnalibus desideriis, quæ mili - lorum (Isa . 1, 5 , 6 ). El quisquam per ipsum nunc
tant adversus animam , conversalionem a hr.bentes in alque in ipso vivens extollerc se audet et superbire ,
ler gentiles b bonam , ut ,dum detractant de vobis immemor et factorum quæ ille gessit , et manda
quasi demalignis , bona opera vestra aspicientes magni- torum quæ nobis vel per se vel per Apostolos suos tra
ficent Dominum (1 Pet. 11, 11, 12 ). Quod quidem B didit ? Quod si non estmajor domino suo servus (Joan .
maxima pars vestrum cum meo gaudio curat, et con - xni, 15 , 16 ),; qui Dominum sequuntur, humiles et
fessionis ipsius honore º melior facta , tranquillis et quieti et taciturni vestigia ejus imitentur, quando
bonis moribus gloriam suam custodit el servat. quisque & inferior fuerit sublimior fiat, dicente Do
IV . Sed quosdam audio in ſicere numerum vestrum mino : Qui minimus fuerit in vobis, hic erit magnus
ei laudem præcipui nominis prava sua conservatione (Luc. IX , 48).
destruere : quos etiam vos ipsi, utpote amatores et V . Quid deinde illud, quam vobis execrandum de
conservatores laudis d vestræ , objurgare et compri. bet videri, quod cum summo animinostri gemilu et
mere el emendare debelis. Cuni quanto enim nomi- dolore cognovimus non deesse qui Dei templa et
nis vestri pudore delinquitur, quando aliquis temulen - post confessionem sanctificata et illustrata membra
tus et lasciviens demoralur, alius in eam pa - turpi et concubilu suo plus maculent, cubilia sua
LECTIONES VARIANTES.
a Conversationem vestram Pem . 1. 2 .
b Inter gentes Ebor. NC. 1. Lam . e Contradicens Lin. NC. 1. 2.
CA coufessionis ipsius honore Bod . 3 . Lin . f Ille in lege gessit Voss. 2.
Couversationis et laudis Lam . Ebor. NC. 1. Bod. 6 Quanto quisqne Pem . Quanto quisquis O.xon .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Lucele sicut. Vide annotationes Erasmi in caput nis Lugdunensis anni 1550 , scriplum reperi a quodam
secundum Epistolae Pauli ad Philippenses. sludioso . Existiinat aulem Goulartius lectionem de
Delreclant. Jia nos reposuimus, seculi lectionem moralur, si retineatur , posse idem significare quod
meliorum librorum et velerum editionum . Codex Fu- moratur, prima longa , id est insanit , seu morionem
xcnsis et editio Rigaltiihabent retractant. Sed in lin . agii, quod a Græcis sumplim esse ait et a Suelonio
gua latina aliud est relraclare, aliud detrectare. T . usurpalum in Nerone.
Livias lib . XXXVIII : Cæca est invidia , nec quicquam Apprehensus. Reposui vocem quæ melius con
aliud scit quam detrectare virtutes. In eumdem sensum venire visa est cum stylo Cypriani. Quidam enim ve
Apuleius in libro primo Floridorum : In magna civi. lusti codices et quædain editiones habent uldeprehen
tale hoc quoque genus invenitur, quimeliores obtrecture sus ; alii, et ii quidem optimi, unde apprehensus. Vide
malintquam imitari. quæ nolavi ad librum de Lapsis.
IV . — Aliquis lemulentus. Anlea legebatur alius ab Quasi Christianus. Apud Rulinum , lib . v Hist.
aquis lumulentus , id est a Baptismo, utinterpretatur c. 8 , refertur ex 393 Apollonio Alexandrum so
Rigaltius.Aliæ editiones, ut idem annotat, habentquand eccles.
cium Priscæ prophetissä , qui semclipse martyrem di .
do alius aliquis vel quando unus aliquis. Quæ postrema
lectio extat in codice Thuano . Velus codex sancti Re- D cebal , judicatum fuisse apud Æmilium Frontinum
migi Remensis habet. apud aquas : Corbeiensis. apud proconsulem Ephesi, non propter nomen Chrisli , sed
propter quædam latrocinia . Ante Cyprianum sanctus
aquas temulentus; Turonensis, quando unusapud aquas. Petrus dixeral in Epistola sua prima cap . IV : Nec
Angli retinuerunt
auctoritatem velerempro editionem
afferentes , nullam aliain
lectione supposita a Ri- quisquam vestrum tamquam ſur aut homicida patiatur .
galtio quam ipsius Rigaltii. cuius tamen reſellunt lec- qul lamquani maleficus , aul curas alienas agens, sed
revocavit veterem
lionem . Reinbartus quoque revocavit lectio
velerem lectio tamquam Chrisliunus.
nem . Ego secutussum auctoritatem codicisSeguieriani, V . – Dei lempla . Hieronymus , in Epistola ad Pau
Melensis, Beccensis, Gratianopolitani et Lainoniani. linum de Institutione monachi: Verum Christi templum
Demoratur. Hæc lectio constans est in editioni- anima credentis est.
bus lam antiquis quam novis, et in antiquis exempla - Cubilia cum feminis. Rem tractat valde peri
ribus manuscriptis. Et tamen Goulariius annotat culosam , ut nolat etiam Marbodus, episcopus Redo
nonnullos scribere denotatur, et in margine libri Densis in Epistola ad Roberlum de Arbrissello. Nan ,
sui excnsi scripsit ita legere Bezam . Ilanc quoque va - quia ille nimio continentie zelo inter duas puellas
ron lectionem notavit Reinhartus in margine suze nocte cubare ferebatur, et co modo conabalur ac
editionis , ex Rigallio nimirum , qui in observationibus censum carnis ardorem extinguere, novo et inaudito ,
Suis ail quædam Cypriani exemplaria habere denola . ut ad eum scribit Goffridus abbas Vindocinensis , sed
lur. Sed ego cam lectionem non inveni nisi in uno infructuoso genere martyrii ; addit Goffridus illud
codice Vaticano citalo in margine exemplarismei edi- nullo modo posse esse utile neque fructuosum qnod
tionis Manulianie et in exemplari editionis Pameliana contra rationem noscitur cssc præsumptum . Videtur
quod ſuit Nicolai Fibri. Sic etiam in marging cditio - aule Gofridus id quod dixit de novo martyrii ge
239 LIVI CYPRIANI
cum feminis promiscua a jungenles , quando, elsi A qui admirati fuerant prius in virtutibus gl riam ,nunc
stuprum conscientiz corum desil, hoc ipso grandes admirentur in moribus disciplinam . El quamquam
crimen est quod illorum scandalo in aliorum ruinas clero nostro , el nuper cum adhuc essetis in carcere
excmpla nascuntur b . Contentioncs quoque el amu- constituti, sed nuncquoque denuo, plenissime scris.
lationes inter vos nullas esse oporlet , cun pacem scrim lil, si quid velad vestitum vestrum rel ad victum
suam nobis dimiserit Dominus, el scriptum sil : Dili- necessarium fueril, suggeralur, tamen etiam ipse de
ges proximum (uum tamquam le. Si autem mordelis et simpliculis propriis quos mecum ferebam msi
incusalis invicem , videre ne consumamini ab invicem vobis ccl , sed el alia cce prosimc miseram . Vice
(Gal. v, 14 , 15 ) · A conviciis etiam et maledictis , tor quoque ex lectore Jaconus, qui mecum est, mi
quxso vos, abstinere , quia neque malediciregnum Dei sit vobis CLXIV. Gaudco autem quando cognosci
consequuntur (1 Cor. vi, 10), et lingua quæ Christum plurimos fratres nostros pro sua dilectione ccrlatim
confessa csi, incolumis el pura cum suo honore ser- concurrere et necessitales vestras suis collationibus
vanda esl : nam qui pacifica el bona ct jusla , secun - adjuvare. Oplo vos , fratres charissimi, semper bere
duni præceplum Christi, loquitur, Christum quotidie valere ci nostrimeminisse.
confitctur. Sæculo renuntiaveramus d cum baptisali EPISTOLA VII.
sumus. Sed nunc vere renuntiavimus seculo quando B (Erasm ., IV, 4 ; Pamel., vm : Oxon ., Lips . v1 : Rigalle
tentati cl probati a Deo , nostra omnia relinquentes, Baluz., Paris., vii.)
Dominum seculi sumus, el lide ac timore ejus sla : AD CLERUM , DE PRECANDO DEO .
mus el vivimus. ARGUMENTUM. - Ejusdem fere esl argunenti cam
VI. Corroboremus nos exhortationibus e moluis , ct duabus præcedentibus, præterquam quod hic ad precis
magis acmagis proficiamus in Domino,ut,cum , pro sua exhortelur assiduas.
misericordia, pacem feceril, quam se facturum repro
millil, novi el pene mulati ad Ecclesiam reverlamur, 1. Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus
cl excipiant nos, sive fratres nostri, sive gentiles, salutem . Quamquam sciam , fratres charissimi, pro
circa omnia correclos í atque in melius reformalos, el timore quem singuli debenyus Deo, vos quoque illic
LECTIONES VARIANTES.
a Faninis permisceant Lin . NC. 1. d Sæculo renuntiamus Bod . 1. 2 . Ebor, NC. 1. 2.
b Exempla monstrantur Lam . nascantur Bod. 1. Ebor. e Exhortationibus el precibus Lin . NC. 2 .
Lin . flucorruplos Bod .
C A conviciis maledicis NC, 2. Lum . C
STEPA . BALUZII NOTÆ .
nere mutualus ex libro primo sancti Ambrosii de lum veleri libro reperlum sil. Reinharlus non al.
Virginibus, cap. 2 , ubi loquens de sancta Agnele, texuit cpistolae , sed addidit in calce, admonens Ri
Novum martyrii genus, inquil. Nondum idoneu pænæ , gallium edidisse ex codicc Remensi.
et jam malura victoria , cerlare difficilis, facilis coro- Sumpliculis propriis. Vel de quantilale propria,
unri, etc . Eleganter , ut solet , et prudenter llicro . utin Epistola xxxvi, pag .49 , loquitur ipse Cyprianus,
nymus in Epistola ail Lælam de Instiliuione filine : id est ex bonis quic eruit Cäcilii Cypriani, quorum
Quidan pulant majoris esse virtutis præsentem cone mentio est in Epistola Lvix ad Florentium . Non
temvere voluptatem . Tamen ego arbitror securioris pulo enim istud esse intelligenduin de ea parte red
continentiæ esse nescire quod quæral. dituum Ecclesiæ quæ ad episcopum pertinebai, nondum
Promiscua . Haec lcclio , quam omnes cditiones inventa divisione bonorum , quia Ecclesia nondum habe
Jualent, quam confirmant libri veteres, optima est. bat divitias atque opes. Ea lum sustentabaturoblationi.
El lamen Rigallius ei bonæ lectioni prælulit erro . bus fidelium , qux gralvilac erant ac voluntarix , non
meam qua: exstal in codice Thuano ; in quo , oniissa co: clæ . Tertullianus in Apologetico ; Nodicam unus
el simodo
una lilierula a librario , scriplum est promisca. Er - quisque slipem menstrua die, vel cum relis, sed
galum est igilur in editione Anglicana , ubi ad - possis, apponil. Nam nemo compellitur, sponte
molatum est in codice Thuano scriptum esse pro conferi. Haec grasi deposila pielalis sunt. Nam inde
miscua, cum contra Rigiillius in obscrvationibus suis non epulis nec polaculis nec ingratis verelrinis dis
alendis humandisque. Habuisse
rationem reddiderit cur hanc lectionem l'ejeceril. n pensatur, sed egenisconstat
Apud A . Gellium legitur promisca , impromisca , im . Cyprianum bona : de hortis ab eo vendilis
promisce in edilione lenrici Stephani. Nicolaus Pe . inter initia fidei sux ct Dei indulgentia restitulis
jollis pag . 752, 1185, adnotat veteres promiscum leslalur ipse Cyprianus Epist. LXIII, el Pontiusdia
pro promiscue scripsisse. Promisce legi apud Ma- conus in Vila ejus.
crobium pro promiscue in cditione llenrici Stephani. Oplo vos. Rclinui cditionem vulgatam , que
Linguin quc Christum . Idem Cyprianus in libro bona est. Adnionco tamen cditionem Spirensem ,
de Exhortalionemartyrij cap . 11 : Producía el cxsectaveterem Venetam , cam qux est Rembolli, Erasmicam ,
prius lingua que confessa Deun fuernt. Plinius, lib . et Morellianam preferre Opio le, frater, el ita etiam
VII, cap . 25 : Anaxarchus cum torqueretur , præcisam scripdum esse in scdecim codicibus antiguis. El bicc
dentibus linguam unamque opem indicii in tyranni os quoque lectio optima csi. Tamenetsi cnim epistola
cxpuil . Eamdem historiam fusius refert " Valerius scripta sit ad plures, præcipue tamen et nominatim
Maximus lib . II, c: p . 3. Vide Cujacium , lib . XIX scripta est ad Rogatianum , personam illustrem . Et
Observal. cap. 6 . ideo Cyprianus linem ei imponcns, clausulam 12
VI. - El quamquam clero. Tamoneisi Rizaltius, qui ledictoriam , ut solet, ad eum dirigere poluit.
primus hoc segmentum reperil in codice sancti 39. Epist . vii. - De precando Deo. Miror Rigallium ,
Remigii, illud cum ipsa epistola non 'edidcrit, sed qui sciebat sanctum Augustinum , I. ivde Baptismo con
retulerit inler observationes ; lamenetsi Angli seculi tra Donalistas, c. 2 , ea verba referre lamquam Cypriani,
sint cxemplum Rigaltii, cgo illud aliexui cpistolæ , scicbat præterea ea haberi in quibusdam antiquis
non dubitans quin sit Cypriani, quamvis in uno tan - editionibus ;miror , inquam , cum illa omisisse in sudy
211 EPISTOLA VII. 242
assiduis oralionibus et cnixis precibuz instanter in - A si modu pulsentostium preces, gemitus ct lacrymix
cumbere, adını onco lamen ct ipse religiosain sollicilio nusirx , " quibus insistere et immorari oporici, elsi
dinem vestrar ul a ad placandum atque exorandum sit unanimis oratio .
Dominum , non voce sola , scd cl jejuniis ctlacrymis et III. Nam quod magis suasit ct compulit it has ad
omni genere deprecationis ingemiscamus. Intelligen - vos litteras scriberem , scire debcris , sicut Dominus
dum est enim et confitendum pressuræ istius tam ostendere et revelare dignatus est 6; dictum esse in
turbidain vast latem , quce gregem nostrum maxima visione : Pelile, et impetratis h ; tunc deinde præcep
ex parte populata est et adhuc usque populatur, se- lum plebi assistenti ut pro quibusdam personis desi
cundum peccaia nostra venisse, dum viam Domini gnalis sibi pelerent, in pelendo autem ſuisse dissonas
non tencmus, nec dala nobis ad salutem cælestia voces ct dispares i voluntales, et vehcmenier hoc
mandala servamus. Fecit Dominusnoster voluntatem displicuisse illi qui dixeral, Petile , el impetratis ,
Patris, el nos non facimus Domini voluntatem , patri- quod plebis inæqualitas discreparet, nec esset fratrum
monio et lucro sludentes, superbiam sectantes, emu- consensio una et simplex el juncta concordia , (u
lalioni el dissensioni vacantes, simplicitatis et fidci scriplum sit, Deus qui inhabilare facit unanimes in
negligentes, sxculo verbis solis et non faciis renun - domo (Psal. lxvii, 7), et in Actis Apostolorum lega -
tiantes , unusquisque sibiplacentes el omnibus displi- B mus, Turba aulem eorum qui crediderant anima ac
centes. Vapulamusitaque al ineremur, cum scriptum mente una agebant (Act. iv, 32); et Dominus sua voce
sil : Servus autem ille qui cognoscil voluntatem domini mandaverit dicens : Hoc esl mandatum meum , ut
sui, et non paruerit b voluntati ejus, vapulabil mullis diligalis invicem (Joa. xv, 17). El iterum : Dico autem
(Luc. XII, 47) . Quas autem plagas, que verbera non vobis quoniam , si duobus ex vobis convenerit i in terrii,
meremur, quando nec confessores, qui exemplo cic deomni re quanicumque petieritis contingelvobis a Patre
leris ad bonos mores esse debuerant, teneant disci- mco qui in cælis est (Malih . XVIII, 19) . Quod si duo
I linam ? Ilaque, dum quosdam insolenter extollit con - unanimes tantum possunt, quid si unanimitas :mud
fessionis suxe lumida « el inverecunda jactatio , lor - omnes esset ? Quod si secundum pacem quam nobis
menta venerunt, cl lormenta d sine line lortoris, Dominus dedit universis fratribus conveniret, jam
sine cxil! damnationis, sine solatio mortis , tormenta pridein de divina misericordia impeirasscmus quod
quæ ad coronam non facile din illant, sed tamdiu lor- pelimus, nec tamdiu in hoc salutis et fidei nostrie
queant quamdiu dejiciant; nisi si aliquis, divina dig . periculo ſlucluoremus. Immo vero , nec renissent
natione subtractus, inter ipsa cruciamenta profe - fratribus hæc mala , si in unum fraternitas fuisset
cerit , ideplus gloriani non termino supplicii, sed animata .
velocilale moriendi. C IV . Nam et illud ostensum est, quod sederel paler
II. Haec patimurdelicto elmerito nostro, sicut præ familias, sedente sibi ad dexteram juvene; qui jll
monuil divina censura dicens : Si dereliquerint legem venis, anxius et cum quadam indignatione suburistis,
meam et in judiciismeis i non an:bulaverint, si justi- maxillam manu lenens, maslo vullii sedebat. Alius
ficutionesmeas profanaverint el præcepta mea non obe vero in sinistra parte consistens rele portabat, quod
servaverint, visitabo in virga facinora eorum et in fla . se millcre, ut circumstantem populum caperel, mi
gellis delicta eorum (Psal. LXXXVIII, 31 - 35). Vir- nabatnr. Elcum mirarelur quid hoc esset ille qui vi
gas igitur et flagclla sentimus, qui Deo nec bonis ſac - dit , dictum est ci juvenem qui ad dexteram sic sede
lis placemus,nec pro peccatis satisfacimus. Rogemus rel, contristari el dolere quod præcepta sua non ob
de intimo cordc et de tota mente misericordiam Dei, servarentur ; illum vero in sinistra exullare quod silo
quia el ipse addidit dicens : Misericordiun auteni daretur cccasio ut a patrefamilias potestatem sumerct
meam non dispergam ab eis (Ibid .). Pelamus, el acci- sæviendi. Hoc prius longe ostensuin est , qu
piemus; CI si accipiendimor: el tarditas fuerit, quo - tempestas vastitatis hujus oriretur *. Et vidimus
mam graviter offendimus, pulsemus , quia el pulsanti impletum quod lucrat ostensum , ut, dum Dominipe
aperielur (Matth . vii, 7, 8, XVIII, 19; Luc. x1, 9, 10), cepta contemnimus, dum dalir legis mandala saluta
Religionem vestram , ut Rig .
LECTIONES VARIANTES.
a Fe D & Dignatur 0.xon .
b cerit M . R . h Impeirabilis Bod . 3. Vel. innom .
c Tumor Corb . i Dissonantes voces et dissipalas Lin .
dInDeftormenta venerunt , tormenta Corb. į Duo ex vobis convenerint Bod . 1, 3. Voss. 1, 2.
e eceril 0 .xon . conveneritis Rig .
1 Viis meis Voss . 1. Peil. k Operaretur Lin. Et videmus V el. imnom .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Ma etiam omiscrunt Angli. Nos restituimus propter locum sanctusAugustinus in libro paulo ante landalo ,
auctoritatem
brorum . Augustini et plurimorum veterum li- cap . 3 .
IV .- - Orirelur. In uno codice regio legitur, vastilulis
1. — Religiosam sollicitudinem . Hrc est lectio om hujus accederel el impelis maliliæ noslrre erga nos iila
mum veterum librorum et editionim . In Rigalliana griieret. Sed alii codices repugnant et omnes cilitiones .
tamen relerem est
sueruntscriptum religionem vestram . Angli repo - în velustissimo codice Remigiano scriptum est, 101 /
lectionem .' pestas vastalionis hujus oriretur. In Laoni:00 ,
Viam Domini non innehus. Citai hunc quoque iempestas vastis hujus opcrarelur.
243 DIVICYPRIANI 214
ria non tenemus, facultatem nocendi inimicus acci- A ratio pectoris nostri. Exculi nos Deus voluit e
peret, minus armalos et ad repugnandum minus probari, sicut suos semper probavit ; nec tamen in
caulos jaclu retis operiret. probationibus ejus aliquando auxilium credentibus
V. Oremus instanter et assiduis precibus ingemis - defuit.
camus.Nam ethocnobis non olim a per visionem , fra VI. Denique ad minimum famulum suum et in de
ires charissimi, exprobratum sciatis,quod dormilemus lictis licet plurimis constilulum et dignatione ejas
in precibus,nec vigilanter oremus. EtDeusutique, qui indignum , tamen ille pro sua circa nos bonitale mag
quem corripit diligit (Prov. 11 , 12), quandocorripit ad dare dignatus est. « Dic illi, inquit, securus sit, quia
hoc corripit ut emendet, ad hoc emendat ut server. pax ventura est; scd quod interim morula est, super
Excutiamus itaque et abrumpamus somni vincula , et sunt adhuc aliqui qui probentur. » Sed et de victo
instanter ac vigilanter oremus, sicut Paulus aposto . parco ci sobrio polu divinis dignationibusadmonemur,
Jus præcipit dicens : Instate orationi vigilantes in ea scilicet ne vigore cælesti sublime jam peclus illece
(Coloss. iv, 2). Nam et Apostoli orare diebus ac noc bra sæcularis enervet, vel ne largioribus epulis meus
tibus non destiterunt, et Dominus quoque ipse disci
pline magister el exempli nostri via frequenter et vi gravata minus ad preces orationis evigilet.
gilanter oravit, sicut in Evangelio legimus : Exiit in B VII. Dissimulare hæc singula el apud conscientiam
montem orare, el fuil pernoctans in oratione Dei (Luc. meam solus occultare non debui, quibus unusquisque
vi, 12). Et utique quod orabat orabat ille pro nobis nostrum et instrui et regi possit. Nec ipsi deni
cum peccator ipse non esset, sed aliena peccata b por- que c apud vos hanc epistolam lencatis occultam ,
larel. Adco autem pro nobis ille deprecabatur ut leo sed legendam fratribus suggeralis. Intercipere enim
gamus alio loco : Dixit autem Dominus ad Petrum : quibus nos Dominus admonere el instruere dignalur,
Ecce Satanas postulavit ut vos vexaret quomodo irilicum . ejus est qui admoneri et instrui fratrem suum nolit.
Ego gutem royavi pro le nedeficial fides lua (Luc. XXII, Probari nos a Domino nostro sciant, nec umquam
31). Quod si pro nobis ac pro delictis nostris ille et a fide qua in eum semel credidimus, präsentis pres
laborabat el vigilabat ct precabatur, quanto nosmagis sura condictatione deliciant. Delicta sua singuli re
insistere precibus el orare, el primo ipsum Dominum cognoscentes, vel modo conver:alionem veteris ho
rogare, lum deinde per ipsum Deo Patri satisfacere minis exponant. Nemo enim retro altendens et
18 debemus ? Habemus advocatum et deprecalorem pro superponensmanum suam super aratrum aplus est
peccatis nostris Jesum Christum Dominum et Deum regno Dei. Denique et uxor Lot, quæ liberala , coulra
nostrum , si modo nos in præleritum peccasse pæni- præceptum , retro respexit, quod evaserat perdidit.
teat, et confiten les atque intelligentes delicta nostra, C Allendamus non posteriora, quo diabolus revocal,
quibus nunc Dominum offendimus, vel de calero nos sed priora, quo Christus vocat. Oculos erigamus ad
ambulare in viis ejus el præcepta ejus meliere spon - coelum , ne oblectamentis et illecebris nos suis ferra
deamus. Pater nos corrigil et luelur, stanies tamen decipial. Unusquisque oret Deum , non pro se lan
in fide el pressuris atque angustiis , scilicet Christo lum , sed pro omnibus fratribus, sicut Dominus oraie
ejus firmiter adhærenles, sicut scriptuni est : Quis nos nos docuit; ubi non singulis privalam precem man
separabil a dilectione Christi ? pressura, an angustia , an dat, sed oratione communi et concordi prece oranie's
persecutio , an fames,an nudilas,an periculum , an gladius pro omnibus jussit orare. Si nos Dominus humiles
(Rom . viii, 55 ) ? Nihilhorum polesl separare creden - etquielos , si nobis invicem copulatos, si circa iram
ies, nihil polest avellere corpori ejus el sanguini co) suam timidus, si prxsenti tribulatione correctos
hærentes. Persecutio isla examinatio est atque explo - emcndatosque conspexcrit, tulos ab inimici inſesta.
LECTIONES VARIANTES .
a Jam olim Erasm .' Ipsi utique Oxon .
b Nostra peccata Lin. Voss. 1, 2. Bod. 1. Pem .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
V . - Pectoris nostri, Duæ sunt hujus loci lectiones D tamen Tacitus in Vita Agricolæ videtur eo vocabulo
in antiquis codicibus . Eam quam nos retinemus in usus esse in eodem sensu quo Cyprianus. Ait enia :
venimus in ocio codicibus. Aliam , quæ habet pec- Nec Agricola unguam per alios gesla avidus intercepil,
cali nostri, exhibent omnes editiones quæ Pamelianam sed centurio seu pra feclus incorruplum facti lêstein
antecesserunt, eam vero preferunt etiam undecim habcbat. Item Seneca , lib . de Beneficiis , p . 17 : Uril
libri veteres ; eaque adjuvari potest ex co quod in illum et angit intercepti beneficii conscientia. Q . Cur
initio libri Job reperitur : ut quæros iniquilalem meamna lius lib . xv : Alieno enim sanguine parlam gloriam inlet
et peccatum meum scruteris. Nostram veio confirmant cipi. Arnobius lib . ii : Nam intercipere scripla el publica
plurima sacræ Scripturæ loca in quibus Deus vocatur tam velle submergere lectionem non estdeos defendere, sed
scrutator cordis el renis , ul etiam adnotalnr in calce verilalis testificationem timere. Cassianus, 1. 1x, c. 11 :
Epistolæ octava . In codice Flori scriptum eral pec - Intercipiens efficaciam orationum , el Collat. lib . I, cap.
cali nostri. 11 : Charitasnullo intercipiatur tempore.
VII.- Nec ipsi denique. Quamquam prior lectio , quæ Perdidil . Ila veteres editiones et omnes fere
habel utique, bona sit, eam præluli one nilitir alic libri velercs. In uno tamen meo scriptum est indicil.
toritate omnium fere veterum exemplarium . Quod videtur esse melius. In velustissimo Remigiano
Intercipere, id est suppriinere ,modo loquendi mul- percidir.
tum remolo a vera significatione hujus vocabull. El
245 EPISTOLA VIII. 246
tionibus exhibebit. Precossil disciplina, scquclur el A præsens quanto in passionc fortior, tanto clarior et
venia. major in honore est. Crevil pugna, crevil el pugnan
VIII. Nos tantum , sine cessatione poscendi el cum tium gloria . Nec retardali estis ab acie tormentorum
fide accipiendi, simplices etunanimes Dominum de- melu, sed ipsis lorientis inagis ac magis estis ad
precepiur, cum gemilu pariler el Nelu deprecantes, aciem provocati, fortes et stabiles ad maximi cerla
sicut deprecari oportet eos qui sint positi inter plan minis prælium d prompla devotione redistis . Ex
gentium ruinas et limentium reliquias, internumero. quibus quosdam jam comperi coronalos, quosdam
sam languentium a stragem et exignam stantjum vero ad coronam victoriæ jam jamque proximos ",
firmitatem . Rogemus pacem b maturius reddi, cilo universos autem quos agmine glorioso carcer inclu
la lebris nostris etpericulis subveniri, impleri qux sit, pari ac simili calore virtutis ad gerendum certa
famulis suis Dominus dignatur ostendere, redintegra - men animatos, sicut esse oportet in divinis castris
tionem Ecclesiæ , securitatem salutis nostrie , post milites Christi, ul incorruptam fidei firmitatem non
pluvias serévitalem , post tenebras lucem , post pro - blanditiæ decipiant, non minä lerreant, non crucia
cellas et turbines placidam lenitatem , pia paterne lus ac tormenta devincant, quia major est qui in no
dilectionis auxilia , divine majestatis soliia magnalia , bis est quam qui est in hocmundo (I Joan .iv, 4), ncc
quibus et persequentium 10 blasphemia retundalur, ct B plus ad dejiciendum potest terrena pena quam ad
lapsorum poenitentia reformetur, et fortis et stabilis erigendum lutela divina . Probala res est certamine
perseverantium fiducia glorietur. Oplo vos, fratres fratrum glorioso , qui, ad tormenta vincenda cæteris
charissimi, semper bene valere et nostrimeminisse. duces facti, exemplum viriiitis ac fidei præbuerunt,
Fraternitatem meo nomine salutate , et ut nostri me congressi in acie donec acies succumberet vicia . Qui
minerint admoncle. Valele . bus ego vos laudibus predicem , fortissimi fratres ?
EPISTOLA VIII. Robur pectoris vestri el perseverantiam fidei, quo
præcopio vocis exornem ? Tolerastis i usque ad
(Eras., II,6; Pamel., ix ; Rig., Baluz., Paris., viir;Oson . consummationem gloriæ durissimam quæstionem ,
Lips., X.) nec ceşsistis suppliciis, sed vobis polius supplicia
cesserunt. Finem doloribus 6, quem tormenta non
AD MARTYRES ET CONFESSORES. dabant, corona dederunt. Questio gravior had
ARGUMENTUM . - Marlyres Africæ Cyprianus mirismodis hoc diu perseveravit, non ul stantem lidem dejiceret,
sed ut homines Dei ad Dominum velocius milleret.
a constantia commendans, invitat ad perseveran Vidit admirans præscntium multitudo coeleste certa
- tiam , exemplo Mappalici eorum college . C men, certamen Dei, certamen spiritale, prælium
Cyprianus martyribus et confessoribus in Christo Christi i, stetisse servos ejus voce libera, mento
Domino nostro et in Deo Patre perpetuam salutem . incorrupla , virtute divina, telis quidem sæcularibus
Exullo luctus et gratulor, fortissimiac beatissimifra- nudos, sed armis fidei credentes armatos i. Sle.
tres, cognila fide ac virtute vestra, in quibus mater terunttorti torquentibus fortiores, el pulsantes ac
Ecclesia gloriatur. Gloriata est et nuper quidem laniantes ungulas pulsata ac laniala membra vicerunt.
cum confessione perstante suscepla pæna est que Inexpugnabilem fidem superare non potuit sæviens
confessores Christi fecit; extorres. Confessio lamen diu plaga repetita , quamvis, rupla compage viscerum ,
LECTIONES VARIANTES .
a Jacentium Bod . 1. Stantium paucitatem Lin . Pem . & Finem dolorum O .zon .
Bod. 1, 3. Voss. 2. Thu. Foss. h Laniena Oxon . Lanialio Pem . Laniandi mora Boil .
b Pacem Ecclesiæ su :e Voss. 1. Bod . 3 . Lanio gravior Ben . Quæstio Thu .
c in plerisque Foss. Corb. i Spiritale certamen , prælium Oxon . Spiritale præ
d Certaminispræmium Pein. Pretium Corb. ljun Christi. V os. 2. Bod . I, 3. Pem .
A Victoriæ proximos O con . a j Fidei ardentis armatos Pem .
1 Tolerantes Pem . Ulique Bod . 1.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
EPIST. VII. - Ecclesia gloriatur. In codice sancti libri et editiones, nisi quod interdum vidi scriptum
Arnulphi Melensis legitur Ecclesia gratulatur. Elmper credentis. In libro tamen Divionensi el in recentiore
Remigiano legitur constanter. Quod mihi videtur
quidem . In Carnolensi gratulatur vel gloria1111 . Elmper.
Derolione redistis. lideni codies habent pro - esse melius. Sed mutare non sum ausus propter
dislis . repugnantiam aliorum exemplarium .
Qua'stio. Revocavi banc lectionem , quam et 395° Torti... fortiores. Sulpicius Severus in Epistola
libri yetcres el editiones antique præferuni. In edi ad Euscbium : Sed his tolerandis atque vincendis pra
tione Manutiana scriptum est laniena . Pamelius itil cipuam semper justorum fuisse virtutem , dum per om
quoque posuit. Sed nostra lectio , qux nititur aucto - nia lentamenta parientes , semper invicti , lunlo forlius
ritiile, recle congruit cum his quæ paulo ante dicia vincerent quanto gravius pertulissent. Apud Rulinum
sunt: Toleraslis durissimum quæstionen , et infra, in lib . v, cap . 1, in historia martyrum Lugdunensium :
quaestione victores. Angli protulerunt quasdam varias Er ipsa quippe sanctorum patientiu savior eis conten
lectiones que probare possunt aliam lectionem posse lionis rabies accendebulur', el velul pudore quodam from
tigabantur , quia major inessel cruciulis quam crucianii
esse bonam .
Credentes. Hanc lectionem præferunt velcres bus virtus.
 217 DIVI CYPRIANI
torquerentur in servis Dei jam non membra , scd A est. Hic est agon quem prophela Esaias ante pre
vulnera . Flucbat sanguis qui incendium persccutio . dixit dicens : Non pusillum vobis cerlamen CEE
nis extingueret , qui Nammas el ignes geheune hominibus,quoniam Deus præslat agonem (Isa . VII, 151
glorioso cruore sopirci.O quale illud fuil spectaculum El, ut ostenderctquis hic agon fulurus esset, addiji!
Domino , quam sublime, quam magnum , quam dicens : Ecce rirgo in uterum d accipiel el parie!
Dci oculis sacramento ac devotione militis ejus ac- flium , el vocabilis nomen ejus Emmanuel (Ibid . 14 ). Ilie
ceplum , sicut scriplum est in Psalmis , Spiritu sancto estagon lidei nostra qua congrcdimur, qua vincimus,
loquente ad nos pariter et monen!e : Preliosa esl in qua coronamur. Wicestagon quen nobis ostendit be
conspectu Dominimors justorum ejus (Psal.cxv, 15). Tus Paulus apostolus, in quo oportet nos currerc et ad
Preliosamors hiiec estqux emit immortalitatem 17pre- coronain gloriæ pervenire : Nescilis, inquil , quia
tio suisanguinis a que accepit coronam de b consum - qui in sladio currunt, omnes quidem currunt, anus ta
matione virtutis. Quam letus illic Christusſuit !quam men accipit palmam ? Sic currile uloccupelis. Etilli qua .
libens in talibus servis suis et pugnavil et vicit pro - dem utcorruptibilem coronam accipiant, nos autem incer.
tector fidci, el dins credentibus tantum quantum se ruptam " (1 Cor. IX , 24 , 25), liem suum certamen osteo
credit capcre qui sumit ! Certamini suo adfuil, prie - dens, elhostiam se Dominicito ſulurum esse promillens,
liatores alqıc asserlores sui nominis erexil , corro - Bait : Ego jam libor, et tempus instal assumptionis &.
boravil, animavit. Et quipro nobis mortem semel Bomum agonem certavi, cursuin perſeci, fidem serrari.
vicit, semper vincil in nobis . Com l'os, inquit, trudi. Jam superestmihi corona justitiæ , quam milirudit Dj.
derint, nolive cogitare quid loquini :dubiner crin robis minus in illa die , ille justus judex, non solum 681 CEL
in illa hora quid 10quamini. Non enim los estis quilo mihi, sed et omilius quidiliguntadrentum ejus(IlTim .
quimini, sei Spiritus Patris resiri qui loquitur in vobis 10, 6-8 ).Iunc igituragonem per Prophetas ante pre
(Malih . x, 19, 20). Documentum rei priuselis priuium dictum , per Dominum commissum , per Apostolos
prirbuit. Vox plena Spiritu sancio demartyris ore geslum ,Mappalicussuo et collegarum suorum nomine
prorupit , cum Mappalicus beatissimus inter crucia- proconsuli repromisit. Nec fefellit in promisso suo
tus suos proconsuli dicerel : « Videbis cras agonem .) vox fidelis : pugnam quam spopondit exhibuit, el
Et quod ille cum virtutis ac fidei testimonio dixit, palmam quam meruit accepit. Istum nunc beatissi
Domimis implevil. Agon cælestis exhibiluse, et mum marlyrem , et alios participes ejusdem congres.
Dei serrus in agonis promissi cerlamine coronalus sionis, milites et comites in Gde stabiles, in dolore
LECTIONES VARIANTES.
a Pretiosa vis sanguinis Corb . a Utero Thu . Foss. Bod . I, 2. el Adv. Jud .
b Coronam Dei Bod . 3 . Pem . e Incorruptibilem Voss . 2 . Bod . 1.
© Agonc cælestis exhibitionis Voss. 2 . Exbibitus est f Ego jam immolor Bod . 3. Delibor Foss. Corb .
Bod . 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Jam non membra . Sic supra, in epistola ad Prædiril . Veteres editiones Manutiana anti
· Donalum , p . 5 : Jam non membra , sed vulnera . Am - quiores et quædam vetera exemplaria pricferunt
mianus Marcellinus lib . xxix , enarrans lanienam promisil.
cxercitam in Diogenem quemdam ut verba placentia Accipiel. In quibusdam codicibus antiquis seri
principi loquerelur, ait illum , cum pænis non suffice- plum est concipiet. Sic etiam editiones quæ prieces
rent membra , vivum combuistum . Idem lib . !!xiv,, 10lo seruni Erasmicam .
quens de Eusebio quodam misere cruciato ait illum
ita evisceralım ut crncialibus membra deessent. Sanc Coronam gloriæ . Ex Epistola i beati Petri, Per
lus Ambrosius in libro i de Virginibus , loquens de cipielis immarcessibilem glorice coronam . llic Cy.
martyrio sanche Agnelis : Fuilne in illo corpusculo priani locus varie legitur in antiquis codicibus.
vulneri locus ! T. Livius lib . iv , quid jam integri esse Quidam enim habent coronam gloriæ , alii gloriam co.
in corpore loci ad nova vulnera recipienda ? Justinus ronæ . Hanc discrepantiam invexil audacia librario .
lib . 11 : Velul a singulis membris prene exigerentur . rum . Bonam lectionem habebat eliani liber Flori.
Eleganter varia illa tormentorum el crucialuum ge Apud Cassianuin lib . II , cap . 3 , lego coronæ gloria
nera describuntur in libro i Silii Ilalici : D pro quo fortassis reponendum esset coronam gloria .
Ui occupelis. Postea sequebatur in quibusdam
velustis codicibus et editionibus : Omnis autem qui
Non ignes, candensque calybs, non verbera passim agonizal in omnibus continens est. Sed cum segmen
Jclibus innumeris lacerum scindentia corpus, lum illud non inveniatur in multis codicibus, desit
Carnilicesve manus, penitusque infusa medullis autem in editionibus Manutii etMorellii , cum videam
Pestis , et in medio lucentes vulnere flamma hunc ipsiim Pauli locum descriplum in libro tertio
Cessavere .
Testimoniorum cap. 26 absque illo segmenlo , sur
sum non haberi in Epistola ad Fortunalum de exhor
Spectaculum Domino. Codices sancii Arnulpbi et talione martyrii in primis el vetustissimis exempla
Carnolensis habent Domini. ribus , expunxi ubique , quia existimo addilum ſuisse
Quam lietus illic, lidem codices pr. ferunt in illis. a quodam studioso ex Epistola Pauli , ubi extat. Sic
Mappalicus. Kalendarium Carthaginiense ellilum in pluribus Cypriani locis addita sunt segmenta ex
Mabillonio : XII kalend . majas martyris Map - libris sacræ Scriplura quæ omissa pulabant ii qui
palici. At in Martyrologio monasterii Einsidlensis illa addiderunt. Vide annontaliones Erasmi in hunc
edito ab eodem Mabillonio est xv kal. maji , uti Pauli locum ,
eliam in antiquis martyrologiorum scriptoribus . Ejusdem congressionis. Codex sancti Arnulphi
Sanctum Cyprianum fuisse scpulum in loco qui habet consensionis, Carnotcnsis consensionis vel con.
Mappalia rocalur scribit Victor Virensis lib . I, cap. 5 . gressionis .
 249 EPISTOLA IX . ! 250
patica l es, in quxstione victores ut ceteri quoque A pureas. In colestibus castris et pas et acies habent
secic 1 ) ini et oplo pariter et cxhortor ; ut quos vine - forcs suos, quibusmiles Christi ob gloriam corone
culus n confessionis elhospitium carceris simul junxit lur. Oplovos, fortissimi ac beatissimifratres, semper
e liam consummatio virtutis et corona coeles- in Domino bene valere ct nostri meminisse. Valetc.
lis, lacrymas matris Ecclesixe, que plangit ruinas
el pamera plurimorum , vos vestra lietija lergealis , EPISTOLA IX .
pe et calcrorum quoque slantium firmitatem vestri (Erasm ., ni, 14; Pamel., x; Riy., Baluz., Paris ., ix ;
exempli provocatione solidetis. Sivos acies vocave Oxon ., Lips., XXI.)
rila , si certaminis vestri dies venerit, militate for- AD CLERUM , DE QUIBUSDAM PRESBYTERIS QUI TEMERE PA
ho tier , dimicale constanter, scientes vos sub oculis CEM LAPSIS DEDERUNT, NECDUM SEDATA PERSECUTIO
præ sentis Domini dimicare, confessione nominis ejus NE ET CITRA CONSCIENTIAM EPISCOPORUM .
ad i psius gloriam pervenire; qui non sic est il ser ARGUMENTUM — hujus Epistolæ habes infra in hæc
vos suos tantum specici, sed etipse luclatur in nobis, verba, Epistola XIV : < Presbyleris, inquit , el diaco
ipse congreditur, ipse in certamine agonis nostri et nibus non defuil sacerdotii vigor, ul quidam , minus
coronat pariter et coronatur. Quod siante diem cer
tam inis vestri, de indulgentia Domini, pax supervcne- B piles, qui memores
disciplina
cum
et temeraria ſestinatione præci
lapsis communicare jam cæperant,
ril, vobis tamen maneat voluntas integra el con comprimerentur. ,
scientia gloriosa. Nec contristelur aliquis ex vobis
quasi illisminor sit qui ante vos tormenta perpessi, I. Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus sa
vieto el calca losculo , ad Dominum glorioso jiinere lutem . Diu patientiam meam tenui, fratres charissi.
venerunt. Dorninus scrutator est renis et cordis, ar mi, quasi verecundum silentiumnostrum proficeretad
cana perspicil el inluelur occulta . Ad coronam de quietem : sed,cum quorumdam immoderata et abruptan
eo b promerendam sufficit ipsius testimonium præsumptio temerilate sua el honorem martyrum ct
solum 18 qui judicaturus est. Ergo utraque res, fra - confessorum puilorem el plebis universic tranquillita .
tres charissimi, sublimis pariter et illustris : illa secu - tem turbare conelur, lacere ultra non oportet, ne ad
rior, ad Dominum victorie consummatione propc- periculum et plebis pariter el nostrum laciturnitasni
rare; hire lærior, acceplo post gloriam commealu mia procedat. Quod enim non periculum meluere de
in Ecclesiæ laude florere. O beatam Ecclesiam nos- bemusde offensa Dominiquando aliquide presbyteris,
tram , quam sic honor divinæ dignationis illuminat, nec Evangelii nec loci sui memores, sed neque lu
quam temporibus nostris gloriosus martyrum sanguis lurum Domini judicium peque nunc sibipræposilum
illustrat ! Eral ante in operibus fratrum candida,nunc C episcopum cogitantes, quod numquam omnino sub an
facta est in martyrum cruore purpurea : floribus ejus tecessoribus factum est, cum contumelia ct con
nec lilia nec rosa desunt. Certent nunc singuli ad templu pra posili lotum sibi vindicent?
litriusque honoris amplissimam dignitatem .Accipiant l . Alque utinam non prostrata fratrum nostrorum
coronas vel de opere candidas, vel de passione pur- salute sibi omnia vindicarent! Contumeliam episco
LECTIONES VARIANTES.
a Provocaverit Oxon . b Dei Oxon .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Voluntas integra. Hicronymus, lib . II adversus Jo - istic ponitur, descripla est ex codicenostro Fossalensi,
Vinianum : In martyre enim voluntas, ex qua ipsa ex vetere Victorino , ex Michaelino, et cx cditione
nors nascilur, coronulur. Vide notas ad epistolam Lii, Spirensi , tum etiam ex velere Venetii. Pessimum
in verbo pussus est. illius summarium posuerunt Angli in margine.
Ad coronam de co . Jileni codices habent ad coronam 1.- Palientiam tenui. Arcadius etHonorius Imperalo
Dri. Sic etiam qnxdım editiones. res lib . xiv Cod. Theodos.,de desertoribus : ui in his
patientiam tenemus.
Iratrescharissimi. Codex sancti Arnulphi,
dilectissimi.
fratres
uphi, fruites Aliqui de presbyleris. Angli putanthic agi de quin
que presbyteris seditiosis ; de quibus videndae notic
Acceplo commcalu. Id est indulgentia perma. Tosirx ad Epistolam XXXVIJI.
nei:di in hac vita , uti recte explicat Rigaltius in Antecessoribus nostris. Iufra , Epist Lxx , ad episco
librum Tertulliani de Fuga in perseculione. pos Numidas : Sententiam nostram non novam promi
Par el acies. In libro de Zelo el livore p . 260 : mus, sed jam pridem ab antecessoribus nostris site
label el pax coronas suas. 396 Elin libro de Opere et fulam . Non agitur istic de episcopis Carthaginic:
eleemosynis, p. 246 : In pace vincentibus coronam can - sibus antecessoribus Cypriani , sed in universal de
didam pro operibus dabil, in perseculione purpuream episcopis qui ecclesiam Africanam gubernuverunt
pro pressione geminabil. In libro de exhortatione mar ante Cyprianum , de septuaginta nimirum cpiscopis
Tyrii ad Fortunalum p. 274 : In persecutione mililia , quos interfuisse concilio habilo sub Agrippino doceo
in pace conscientia coronabitur. Hieronymus in Epi- sanctus Augustinus in libro de unico Baptismo con
stolis and Furiam de Viduitate servanda et in Epi- tra Petilianum et lib . in de Baptismo contra Dona
stoli ad Ileliodorum de laude Vitze solitari:e : Virgin islas cap. 12.
numh lilin elmartyrum rosas. Hem in vita Malchimo.
mac II. - Prostrata salute. Ila omnia ſere velera exem
chi : Habet el servallı pudicilin martyriin suum . plaria et editiones omnes ante Manutianam , in qua
his Ambrosius in Epistola ad Simplicianum : scriptum est contra fratrum nostrorun salutem . Sed
Sulnobis quaedum e! in pace prrelia et in bello pic. hanc lectionem ego non reperi nisi in duobus anti
Opto vos. Hiec desunt in libro Carnotchisi. quis. Reinbarlis maluit vetcrem lectionem . Eam
IST . IX . - Inscriplin istius epistola , cujusmodi piirro adjuvant ac verba in Epistostal XI, p . 21, Per.
351 DIVI CYPRIANI
palus nostri dissimulare et ſerre possem a, sicut A jus communicationis accipiant, nunc crudo tempöre,
dissimulavi semper el perluli. Sed dissimulandi nunc persecutionc adhuc perseverante , nondum restituta
locus non est quando decipitur fraternitas nostra a Ecclesiæ ipsius pace, ad communicationem admitius
quibusdam vestrum , qui, dum sine ratione restituende tur ct offertur nomen eorum , el, nondum pænites
salutis plausibiles esse cupiunt,magis lipsis obsunt. tia acta , nondum exomologesi ſacla , nondum mine
Summum enim delictum esse quod persecutio com - eis al cpiscopo el clero imposila , Eucharistia illis
milti coegit, sciunt ipsi etiam qui commiserunt, cum datur , cum scriptum sit : Qui ederil panem aui biba.
dixcrit Dominus el judex noster : Qui me conſessus rii calicem Domini indigne, reus erit corporis et sangu
fuerit coram hominibus, el ego illum confitebor coram nis Domini (I Cor . xi, 27).
Patre meo qui in cælis est. Qui autem me negaveril, el III. Sed nunc illi rei non suni quiminus Seripuire
ego illum negabo (Malth . x ,32,33 ) ; eliterum dixerit : legem Ienent. Eruntaliem rei qui presunt ! el birt
Omnia peccata remittentur filiis hominum el blasphe- fratribus non suggerunt, ui, instructia prepositis, &
miæb. Qui autem blasphemaveril in Spiritum c san - ciant omnia cum Dei limore et cum data ab co e
chum , non habcbil d remissam , sed reusest æterni pec- præscripla observatione. Exponunt deinde invidis
cali (Marc. III, 28 ,29); item bealus Apostolus dixerit: beatos martyres, el gloriosos servos Dei cum Dei s
Non potestis calicem Domini bibere et calicem dæmo- B cerdole commillunt, ut, cum illi memores loci no .
niorum . Non potestis mensæ Domini communicare el tri b ad me litteras direxerint, el prlierint lunc desi
mensæ dæmoniorum (I Cor. x, 20, 21). Hæc qui deria sua esaminari el pacem quando ipsa ante mater
subtrahit fratribus nostris , decipil miseros; ut nostra Ecclesia pacem de misericordia Domini priu
qui possunt, agentes pænitentiam veram , Deoque sumpserit, el nos divina protectio reduces ad eccle
patri cel misericordi precibus et operibus suis sa siam suam fecerit,hi, sublato honore quem nobis beati
lisfacere, scducantur ulmagis pereant, et qui erigere martyres cum confessoribus scrvant, contempla Do
se possent, plus cadant. Nam , cum in minoribus pec- mini lege et observatione quam iidem martyres et
calis agant peccatores pænitentiam justo tempore, confessores tenendam mandant, ante extinctum per
el, secundum disciplina 19 ordinem , ad exomologesim seculionis metum , ante reditum nostrum , ante ip -u2
veniant, et per manus impositionem episcopi el cleri pene martyrum excessum , communicent cum lapsis
LECTIONES VARIANTES .
a Contumeliam ... possum O .ron . Ebor Bod. 2. NC. 1.
b Hominum . Qui autem Bod . 2 . f Legem tenuerunt, rei autem qui præsunt Ar. Bós.
c Blasphemavcrit Spiritum O .ron . 2 . Lom . NC. 1.
a Non habet Ar. Ebor. Lan . NC. 1. 8 Exponunt de invidia Lum . Ebor. NC. 1.
e Possunt agere pænitealiam , Deoque Patri Ar. Lam . C h Memores legis nostræ Lum . Ebor. NC. 1. Bod . 2.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
secutionis infestatione prosirali; et Epistola XXXVII , pro eo quod istic scriplum est, misericordi, veleres
p . 50 , Perseculionis tempestale proslrali.Optalus Mile - editiones ante Manulianam preferre ad inisericor
vilanus lib . 1 : Perseculio nonnullos freneslim prostrile dium . Quain lectionem reperi etiam in codice Fossi
vil in moriem . Lambinus putat apud Ciceronem in tensi , in Compendiensi vetere , el in recentiore Re.
Catilinaria secunda legi debere : Jacet illi nunc pro- migiano. Velus Victorinus habet utramque lectionem .
stratusque est. Et mox ail : Plus enim est prostituin Etenim cum in illo scriptum primo fuissct miseri
csse quam jacere. Que sententia Lambini convenit cordi , additum est supra lineam vel ad misericor.
cuin his verbis Cypriani ex Epistola xl , p. 54 : Nemo diam . .
jacentes prosternul el deprimai. 397 Offertur nomen eorum . Hanc lectionem , quæ est
Sed reus est. Pro liis in velustiore libro Remi vulgata, habent quinque libri veteres. In duobus aliis
gino scriptum est, Neque hic neque in venluro, quod legitur, offeruntur uominu eorum ; in Fuxensi pro no.
Sumplum est ex capite xil Evangelii secundum Mal. mine eorum . Alii qualuor el editio Manutii, offertur
them . Hieronymus in Epistola ad Marcellam de nomine eorum . Insignis est locus Tertulliani in libro
blasphemia in Spiritum sanctum : Probel ilaque Nova . de Monogamia, ubi agens de muliere juncta vim ,
tianis aliquem de his qui sacrificare compulsi sunt anle quem repudiare non potest , ait : Enimuero el pro
tribunal judicis respondisse omni quce in Evangelio" DD anima
anima city
ejus oral, el refrigerium interim adposlulaid
scripla sunl non a Filio Dei, sed a Beelzebud principe el in prima resurrectione consortium , el oſſert annnis,
dæmoniorum esse projecta , él tunc poteril approbare diebus dormilionis ejus. Vide scholia Jacobi Billii ad
irremissibilem in Spiritum sanclum esse blasphemiam . Orationen Gregorii Nazianzeni in laudem Cæsarii
Miseros. Codex Fuxensis , innocenles. Id quod fratris el dissertationem v Cyprianicam Henrici Do
diclurus sum non pertinet ad explicationem loci dwelli. Vide etiam tom . 11 Capitularium , pag. 1129.
istius Cyprianici : dicam tamen propter hanc vocein ,
qua signilicantur eljam miseri apudA nianum Mar III. - Memores loci.‘lia codex Fuxensis et cditio
cellinum . Scribit ille in libro xxvii, V: lentinianiim , Manutiana. Superiores editiones et plures librivelens
hominem propalam ferocem , inter imperandi exor- in editione Anglicana laudati habent legis nostre.
dium duos homines minine malos , Dioclem videlicet Atque hanc lectionem magis probat Gronovius in cao
ex Comile largilionum Illyrici , el Diodorum expile 14 observationum suarum in Scriptoribus eccle
agenle in rebus , jussisse occidi. Quorum memoriam , siasticis, et ait Cyprianum hic intelligere evangeli.
inquit Mircellinus , apud Mediolanum colentes nunc cam legem , a qua arcessit disciplinam ecclesiasti.
quuque Christiani, locum ubi sepulli suntad innocentes cani ; et it osteudat opinionem suam esse bonam ,
appellant. El mox eos ut martyres ait cullos fuissc a afferid e locum ex Epistola sequenii, in qua sic
christianis. legitur : Illi contra crangelicam legem , et mox alia
Agentes pænitentiam . Multuin variant in hoc loco quidam loca similia ex quibusdam aliis Epistolis.
veiera exemplaria . Ego amplexus sum lectionem Domini lege. In libro Beccensi scriptum cst,
qurmihi visa est melior. Illud interim admonico , Contempla dominicæ legis observatione.
 253 EPISTOLA X . 251
et offerant et Eucharistiam tradant, quando, etiamsi A mini compellil , fortissimi ac beatissimi fratres , all
martyres per calurem gloriæ Scripturam minus con - monere vos litterisnostris ut a quibus tam devole etfor
templantes a , plus aliquid cuperent, a presbyleris titer servalur fides Domini d , ab iisdem lex quoque
etdiaconis suggerentibus admoneri deberent, sicut et disciplina Domini reservetur. Nam ,cum omnes mi
semper in præteritum factum est. lites e Christi custodire oporteat præcepta imperatoris
IV . Castigare nos itaque divina censura nec nocti 30 sui,tum vos magis præceptis ejus obtemperare plus
bus desinit nec diebus. Præter nocturnasenim visiones, convenit, qui exemplum cxleris facti estis el virtutis
per dies quoque impletur apud nos Spirito sancio puc- eltimoris Dei. Etcredideram quidem presbyteros cl
rorum innocens alas, quae in ecstasi videt oculis et diaconos qui illic præsentes sunt monerc vos et in
audit el loquitur ea quibus nos Dominus monere et struere plenissime circa Evangelii legem , sicnt in prir
instruere dignatur . Et audietis omnia quando ad vosterilum semper sub antecessoribusnostris faclum est,
reducem me Dominus feceril, qui ut secederem jussit. utdiaconi, ad carcerem commeantes,martyrum fdc
Interim temerarij b el incauti et lumidi quidam in - sideria consiliissuis et Scripturarum præceptis guber
ter vos, qui hominem non cogitant, vel Deum timeant, narent. Sed nunc cum maximo animidolore cognosco
scientes , quoniam si ultra in iisdem persevera verint, non tantum illic vobis non suggeri divina præcepta ,
nilar ea adınonitione c qua me uti Dominus ju - B sed adhuc potius impediri &, ut ea quæ a vobis ipsis
bet, ut interim prohibcantur offerre , acluri ctapud et circa Deum caule et circa sacerdotem Deihonorifice
1105 el apud confessores ipsos el apud plebem univer - fiunt, a quibusdam presbyteris resolvantur, qui nec
sani causam suam ; cum , Domino permillente , in si- timorem Deinec episcopi honorem cogitanles ( cum
num matris Ecclesiæ recolligi coeperimus. De hoc ad vos ad me lilleras direxeritis, quibus examinari desi
martyres el confessores et ad plebenilitteras feci, quas deria vestra el quibusdam lapsis pacem dari postulatis
ulraque vobis legi mandavi. Opto vos, fratres charis- cum , persecutione finita , convenire in unum cum clero
simiac desiderantissimi, in Domino semperbene valere et recolligi coeperimus ), illi, contra Evangelii legem ,
el nostri meminisse. Valele . contra vestram quoque honorificam petitionem , ante
EPISTOLA X . actam pænitentiam , anle exomologesim , gravissimi
(Erasm ., 111, 15 ; Pamel., xr; Rig ., Baluz., Paris., * ; atque extremidelicti factam , ante manum ab episcopo
Oxon., Lips., xv .) el clero in pænitentiam impositam , offerre pro illis
AD MARTYRES ET CONFESSORES QUI LAPSIS PETIERUNT et Eucharistiam dari, id est, sanctum Domini cor
PACEN DARI. pus profanare audeant, cum scriptum sit : Qui ederit
panem aui biberitcalicem Domini indigne,reus eril cor
ARGUMENTUM – hujus Epistolæ habes infra in C poris et sanguinis Domini (I Cor. xi, 27 ).
hæc verba, Epistola xyi : « Cum comperissem eos qui II. Et lapsis quidem polest in hoc venia concedi.
sacrilegis contactibus manus suas atque ora maculas . Quis enim non mortuus vivilicari properei li ? quis non
sent, velnefandis libellis nihilominus conscientiam pol- ad salutem suam venire festinet ? Sed præpositorum
luissent, exambire ad marlyres passim , confessores 110 . est præceptum lencre , el vel properantes vel igno
que importuna el gratiosa deprecatione corrumpere, ut rantes instruere, ne qui ovium pastores esse debent
sine discrimine el examine singulorum darentur libello - lanii fiant. Ea cnim concedere que ini perniciem ver
'unmillia , contra Evangelii legem , lilleras ſeci quibus laut, decipere est ; nec erigitur sic lapsus, sed per Dei
marlyres el confessores consilio meo quantum possem offensam magis inipellilur ad ruinam . Vcl ex vobis
ad Dominica præcepla revocarem . , itaque discant quod docere debuerant. Petitiones el
1.Cyprianusmartyribus el confessoribuscharissimis desideria vestra episcopo servent, clad pacem vobis
fratribus salutem . Sollicitudo loci nostri el limor Doc pelentibus dandam malurum el pacatuiu lempus ex .
LECTIONES VARIANTES.
a Contemplantes contra legem Dei Oxon Legem Do- D Honestos milites Veron .
mini Lips. 1 Convenientes martyres Ver .
b Interim morari Foss. Vict. Mich . 6 Inveniri Corb . Impr . -
Perseveraverint vitare admonitionem Mss. R . h Vivificari oplet Corb .
aDomino Oxon .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
IV. - Admonitione. Id est suspensionis censur: , ut versionem ad Epiphanium in hæresi Lix, qua: est
interpretalur Baronius hunc Cypriani locum rele- Novatianorum .
rens. Oferre piro illis. lia veteres libri et veteres
Epist. x. — Inscriptionem hujus epistolac talem ediljones. Quo eriam modo scriptum est in Epistola
posuimus' qualem reperimus in plurimis antiquis scruenti, Montius posuit offerre lapsis pacem . Mo .
cxemplaribus et in vetustioribus editionibus rellius, e: mutatione ipsiperhabita , retinuit vele
1. — Fratres. Anlea legelsalurmartyres , quod non rem lectionem . Kigallius sequi maluit editionem
solet Cyprianus. Ego emendavi ex veteri libro sancti Manutii. Angli reposuerunt veierem . Reinharliis se
Michaelis in periculo maris . Nam eliam in hac ipsa cutus est editiones Manulii et Rigaltii . Sic se habent
Epistola Cyprianus ad eos scribens ail, forlissimi et hominum ingenia .
charissimi fraires . II. - Properantes. Sic in Epistola sequenti : Prope
Ab episcopo el clero. Sic etiam in Epistola se . randum tamen non pulo , nec incaule aliquid el festa
quenti. Ergo non solus episcopus imponebat manum nunter agendum . Epist. XII, Temeraria (estinatione de
to lapsis ad Ecclesiam redeuntibus. Vide Petavii animad - posila .
 I
. 25 .; DIVI CYPRIAN
spectent 1, Ante est ul a Domino pacem 1 mi- A pelilio invidiam nobis postmodum cumulci.Laic enim
ter prior sumal, lunc secundum restra desideria patelquando dicitur, « ille cum suis, » et possuntnolus
de filiorum pacc Tractetur c. viceni el triceni el amplius offerri qui propinquiet
III. Et quoniam audio , fortissimici charissimi fra - aſtines et liberti ac domestici esse asseverentur ejus
lies, inpndentia vos quorumdam premi ct vere- qui accipit s libellum . Et ideo pelo ut eos quos ipsi
cundiam vestram vim pali , oro vos quibus possum videtis, quos nostis , quorum pænitentiam satisfaction
precibus ul, Evangelii memores ci considerantes que ni proximam conspicilis , designelis nominatim li
et qualia in prætcrilum antecessores vostrimartyres bello, el sic ad nos fidei ac disciplina congrueules
concesscriulų, quam solliciti in omnibus fuerint, litteras dirigalis . Oplo vos, fortissimiac dilectissimi-
vos quoque sollicile et caute pelentium desideria e fratres , in Domino semper benc valere el nostri
ponderetis , utpote amici Domini et cum illo posimo- meminisse . Valele.
dum judicaturi, inspiciatis claclum el opera elmerita EPISTOLA XI.
singulorum , ipsorum quoque deliclorum genera cl (Erasm ., III, 16 ; Panel., xii ; Rigalt., Baluz.,Paris.,II;
qualitates cogitelis, ne, si quid abruplc et indigne vo Oxon ., Lips., III . )
a nobispromissum vela nobis factum fuerit,apud gen AD PLEBEM .
tiles quoqueenimipsosel ecclesia
Visitamur nostra
castigamur erubescere
frequenter, etutincipiat.
Domini B ARGUMESTUM — hujusquoque Epistolae habet scepedicta
mandala incorrupta et in violata permaneant admone Epis!. XIV : « Plebi quoque, inquit, ipsi, quantuu
mur. Quod quidem nec illic apud vos cessare cognosco poluimus , animum composuimus et ul in ecclesias
quominus plurimos quoque ex vobis instruat ad Eccle . lica disciplina servarentur instruximus. ,
siæ diciplinam divina censura. lloc autem locum po J. Cyprianus fratribus in plebe consistentibus salu
lest fieri, siea quæ a vobis peluntur religiosa contem - tem . Ingemisccre vos el dolere ruinas fratrum nos.
plationemodcremini, intelligentes et comprimenlescos trorum ex me scio , fratres charissimi, qui et ipsevo
qui, personas accipientes, in beneficiis vestris aut gra - biscum pro singulis ingemisco pariler etdoleo,et
liſicanlur i, aut illicitic negotiationis nundinas aucu- patior ac sentio quod bealus Apostolus dixit: Quis 14.
pantur . firmatur, inquit, el ego non infirmor ? quis scandaliza
IV . De hoc etad clerum el ad plebem literas feci, tur, elego non uror ? (II Cor. xv, 29). Elitcrum posul
quas utrasque vobis legimandavi. Sed et illud ad di- in Epistola sua dicens : Si patiturmembrum unus,
Tigentiam vestram redigere el emendare deberis, 11t compatiuntur el calera membra ; el sileaturmiembre
nominatim designetis eos quibus pacem dari desidc- unum , collalanlur el calera membra (1 Cor. Ill,2" .
ratis . Audio enim quibusdam sic libellos fieri ul21 di. C Compotior crgo ct condoleo de fratribus nostris " .
calur : « Communicelille... cum suis , » quod nurnquam lapsi et persccutionis infestatione proslrali, prin
omnino a martyribus factum est, ut incerta el caca nostrorum viscerum secum trahentes, pareniUnion
LECTIONES VARIANTES.
a Servent, ad pacem ... expectantes Ar. Lam . Ebor . d ConsenseriolAr. Lam . Bod . 2.
Bod . 2. e Sollicite petentium desideria .
D A Domino pacem Oxon . ex cod . Lam . Ebor . NC. 1. 1 Ut ant gratilicent Ar. Ebor Laun . NC. 1.
mss. R . Bod . i. Foss. Corb . Ante Domini pacem Imp. ☆ Accepit Lam . Ebor . NC. 1.
c Tractabitur Ver . h FidelissimiVer.
STEPH . BALOZI NOTÆ .
Ante est. lla veleres cditiones ante Manuljanam . satisfactioni 398 proximam , qur omissa suntcliant
Angli novam lectionem , quam non alibi reperi, Fuxensi. Ea vero defuisse in Veronensi annotati
invcxerunt. Edidcrunt cnim , A Domino pacem maler, est in margine exemplaris mei editionisManullah,
omissa voce Ante. Ui inde colligipossil Rigallium , qui usus esl CICA
Vesira desideria . Codex Fuxcnsis , vestram peenplari ejusdem editionis in quo cxstabant cædem 1.1.
lilionem . riæ lectiones que babenliir in meo , illius exempla .
III . - Impudcntia . Idem codex et Veronensis, ab ris auctoritate delevisse has voces in sua editiore.
impudentibus quibusdam . Sic criam scriptum vidi in Angli reposuerunt,
libro sancli Dionysii Remensis. Epist. x . — Ex hac Epistola collegil Rigaltins
Inviolala . Idem codex fixensis , immaculata . non tantum clericos , sed ctiam laicos, tum judi.
IV . - Communicet ille. Cujus nomen hic posilum Časse cum cpiscopo el clericis de rebus gra.
erat. Olim ,fut patet ex libro diurno pontiticum Roma vissimimomenii, nempe de pænitentia lapsorum ,ale
porum , ex Hieronymo, Cassiodoro , et aliis locis, recipiendis in Ecclesiam lapsis, de libellis quos ipsi
sic indicabant nomina eorum quæ scribenda erail. impetraverant a martyribus, de pice lapsis a wara
Sequens elas posuit litteram N , omissà veieri for- tyribus data . Concilium Carthaginense iv , can. 23;
mula . Ulepiscopus nullius causam audial absque præscntia
Incerta et cæca . Ea leclio certa est. El tamen clericorum plebiumque. Sic enim legitur in relistis.
quinque libri veteres et velustiores ediciones habent simo codice ms. ecclesiæ Urgellensis. Vide Epist.
incerla el certa . Sic audacia librariorum induxit mul- XIII, XXVI, XXVIII CL XXXI.
los errores in lucubrationesmeliorum scriptorum . J. -- Ruinas. Rigallius ct editio Anglicana habent
Satisfactioni proximam conspicilis. Ita veteres libri ruinam . Sed huic lectioni repugnant omnia rclerı
et veteres editiones. Rigallius scripsit, quorum exemplaria et omnes ediciones. Sic ctiam vulgo so.
poenitentiam scilis . Quod ego pulo illum accepisse ex let scribere Cyprianus.
codice Veronensi, in quo, haud dnbie per incogitan . Qui et ipse..... ingemisco . Hiec desunt in ser
tiam scriptoris , omissa crant hæc duo vocabula , antiquis codicibus et in editionibus que antecesse.
257 EPISTOLA XII. 258
nobis suis vulneribus intulerunt ; quibus potens est A rcfeccrit, in 22 altum denuo committal.Nemolunicain
divina miscricordia mclclam dare. Properandum la - scissam acciperc ct inducrc properet , nisi cam
men non puilo a, nec incaule aliquid ci festinanter ab artifice perito sarlam viderit ct a ſullone curatam
gerendum ,ne, dum iemere pas usurpatur b, divine reccperil. Andiant, quxso , pilienter consilium no
indignationis offensa gravius prorocelur. Fecerunt ad strum 5 ; expectentregressionem nostram , ul, cum ad
nos quibusdam beati martyres lilleras, pctentes exa- vosperDeimisericordiam venerimus, convocati coepi
minari desideria sua. Cum , pace nobis omnibus a Do- scopi plures , secundum Domini disciplinamiet confes
mino prius data , ad Ecclesiam regredi coeperimus, sorum præsentiam eu vestram quoque sententiam ",
lunce examinabuntur singula presentibus et judi- bealorum martyrum litteras et desideria examinare
cantibus vobis. possimus. De hoc ct ad clerum et ad martyres et
II. Audio lamen quosdam depresbyteris nec, Evan - confessores lilleras feci, quas ulrasque legi vobis
gelii memeres, ncc quid ad nos martyres scripserint mandavi. Oplo vos , fratres charissimiac desideran
cogitantes, ncc episcopo honorem sacerdotii sui et lissimi, in Domino semper bene valere el nostri me
cathedrar reservantes, jam cum lapsis communicare minissc. Valele.
cæpisse et offerre pro illis et Eucharistiam dare , EPISTOLA XII.
quando oporieatad bæc per ordinem perveniri. Nam , B ..
cum in minoribus delictisquæ non in Dcum commit . (Erasm
Crust ., 111 , 17 ; Pamel., Xu ; Rigalt., Baluz., Paris. XII;
Oxon ., Lips., XXI .)
lumtur pænitentia , agitur justo tempore, et exomo
Jogesis fiat inspecta vila cjus qui agit pænitentiam . AD CLERUM , DE LAPSIS ET CATECHUMENIS , NE VACUI
nec ad communicationem venire quis possil nisi prius EXEANT .
illiab episcopo et clero manus fuerit imposita , quan
to magis in his d gravissimis el curemis delictis ARGUMENTUM.
argumentum
- llujus elian el sequentis Epistolc
habes infra , Epist. XIV : « Postmodum
cante omnia elmoderate, secundum disciplinam Do vero , inquil , cum quidam de lapsis , sive sua sponte,
mini,observari oportet ? Quod quidem nostri pres . sive aliquo incitatore, audaci pagitatione proruerent
byteri el diaconimonere debuerant, il comincndalas
sibi oves foverent el divino magisterio ad viam de ulpacem sibi a martyribus el confessoribus promissam ,
precandit salutis instruerent. Ego plebis nostrie et extorquere violento impelu nilerentur ; de hoc etiam
quielcm novi pariter el limoreni, qui satisfactioner bis ad clerum lilleras feci el legieis mandavi, ul, ad
Dci et deprecatione vigilarent, nisi illos quidam de illorum violentiam interim quoquo generemitigandam ,
presbyteris gratificantes decepissent. si qui libello a martyribus acceplo de sæculo excede
III. Vel vos itaque singulos regilc, el consilio ac C rent, exomoloyesi facta el munu eis in pænitentiam
imposila, cum pace sibi a martyribuspromissa ad Do
moderatione vestra, secundum divina prxcepla , lapso minum remillerentur, , elc.
rum animos lempcrale. Nemo adhuc importino lem
pore accrba poma lecerpat. Nemonavem suam quas- I. Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus sa
silam el perforatam fluctibus , priusquam diligenter Julem .Miror vos, fratres charissimi, ad multas episto
LECTIONES VARIANTES.
a Properamus , dum tamen non putem Lam . Ebor. Quod quidem nostros Ar . Lam rod . NC. 1. Ebor.
NC. 2. i Timorem in satisfactione Ar. Lam . Bot. 1. 2. Ebor .
b Nesi temere pas usurpelur Ar. Lam . Ebor . Bod . 2 . N . 0 . 1.
V . C. 1. & Consilium meum Lam . Ebor . NC. 2.
C Tunc omisil O .ron . er M . R . 2. h Sic Bod . 2.
d Hoc majus in his Lum . Ebor NC, 1. Bod . 1, 2 .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
runt Janulianam . Exstant lamen in mullis libris ve- scripta ad cleruin Capux . Quæ lectio fortassis daret
fcribus. ansam existimandi canonem 48, codicis canonum
11. — Properet.la Manulius et alii post cum . Sup . n ecclesiic Africane , in quo agitur de plenaria
criores editiones habentpolest. synodo Capuensi , non debere intelligi de concilio
Elvestrani quoque sententiam . lloc segmentum , quod apud Capuam Campani babilo in causa ccclesie
casal in cditionibus Manulii cl Morellii, quod nos Antiochenc el Bonosi episcopi Maccdonis negantis
etiam riperimus in quatuor libris aniliquis , relinere virginitatem matris Domini, scd de quadam plena
placuit. Pamelius cxpunxil, professus sc ita facerc ria synodo Africana habita apud Capuam . Ianc con
quia nuspiam apud Cyprianum tantum auctoritatis jccluram juvare potest fragmentum veteris codicis
plebi tribuluin reperiebat il sententiam illi dicerc ms. bibliotheca Bodleianæ , in quo scriptum est sane
permillil. In quo falsum esse Pamclium liquet es clum Cyprianum per Epistolas hortatum esse Anga •
his quie dicta sunt paulo ante el ex pluribus aliis lo - stinum et Fclicitatem , qui pissi sunt apud civitalem
cis sancti martyris . Miror autem Rigallium omisisse Capuensem melropolim Campania . Quo loco illu
Jioc segmentum in sua editione. Miror ctiani Anglos, surissimus episcopus Oxoniensis , qui fragmentum
qui illud invencrant in suis codicibus, illud nililo . illud edidit cum operibus sancti Cypriani, suspicatur
minus omisissc . Pulo autem illos omisi se quia in bac verba , melropolim Campaniæ , esse additamentuin
commodabat censura quam ipsi prolulcrunt adver- librarii, cui notior erat Italia quam Africa . Existi.
siis observationem Rigallii de suffragio plebis in malat igitur doctissimus cpiscopus ſuisse in Africa
judiciis ecclesiasticis . Omissum quoque est in edi. civilatem Capuensem . Recie. Nam vix opinari licet
iigne Reinh :irii. synodum plenariam cujus meminit canon Africanus
1.PIST. xi . -- In vetcri codice ms. monasterii alibi habitam fuisse quam in Africa . Ubi autem sila
Sancli Eligii Atrebatensis hæc Epistola dicitur fuerit hæc Capua Alice, si tamen ulla fuit, dillicile
259 DIVI CYPRIANI
lasmeas quas ad vos frequenter'misi, nihil mihi res- A EPISTOLA XIII .
cripsisse , cum fraternitalis nostræ vel utililas velne
cessitas sic utique gubernetur, si a vobis instructi (Erasm ., ill, 18 ; Pamel., XIV ; Rigalt., Baluz., Paris ., ;
rerum gerendarum consilium limare possimus. Qulo Oxon., Lips., XIX .)
niam tamen video facultatem veniendi ad vos non AD CLERUM , DE DIS QUI AD PACEM FESTINANT.
dum esse et jam æstatem cæpissc, quod lempus in
firmilatibus assiduis et gravibus infestatur a, occur ARGUMENTUM. —- Ad pacem per pænitentiam reric
rendum puto fratribus nostris, ut qui libellos a mar dum :illa autem agitur serrandomandata . Infirmitate
Tyribus acceperunt, et prærogativa eoruin apud Deum pressi, si martyrum suffragiis subleventur, ad paces
adjuvari possunt, si incommodo aliquo et infirmi admilli possunt : cæleriusque ad pacem Ecclesiæ fac
latis periculo occupati fuerint, non especiala prie lum detinendi.
sentia nostra , apud presbyterum quemcumque pre I. Cyprianus presbyteris el diaconibus fratribussa .
sentem , vel, si presbyter reperlus non fuerit, cl urge
re exitus cueverit. apud diaconum quoque cxomus Tulcm . Legililleras vestras, fralrcs charissimi, quibus
scripsistis salubre consilium vestrum non deesse fra.
lugesin facereimposita
poenitentiam sui possint,
delictiveniant ad Dominum cuineispacein R tribus nostris, ul, temeraria festinatione deposita , re
ut manu
quam dari martyres lilleris ad nos factis desidera - higiosam patientiam Dco prebeant, ul, cum in unum
per ejus miscricordiam venerimus, 23 de omnibus
verunt.
speciebus secundum ccclesiasticam disciplinam tra.
II. Cieleram quoque partem b plebis quæ lapsa est ctare
präsentia vestra fovele ,et,ut a lide el misericordia Do possimus, maxime cum scriptum sit : Memento
mininon deliciantvestro solatio focillale .Neque enim unde cecideris, et age pænitentiam (.1pocal. 11,5). Pæ
deserenlur ab ope et auxilio Domini hi qui miles et nitentiam autem ille agil qui, divini præceptimemer,
humiles et pænitentiam vere agentes in bonis operi milis e etpatiens et sacerdotibusDei oblemperans, ob
bus perseveraverint , quomiuus illis quoque divi sequis suis ci operibus justis Dominum promeretur.
jo reipedio consulatur. Audientibus etiam , si quiſue . II . Quoniam lamen significatis quosdam immodera
rint periculo præventi et in exilii constituti, vigilantia los esse et communicationem accipiendam festinan
vestra non desit, implorantibus divinam gratiam mi- ter urgere, el desiderastis in hac re formam a me ro
sericordia Domini non denegelur. Oplo vos , fratres bis dari, satis plene scripsisse me ad hanc rem
charissiini, semper bene valere el nostri meminisse. proximis litteris ad vos factis credo , ut qui libellum
Fraternitatem universam meo nomine salutale , et a martyribus acceperunt, et auxilio eorum ad
ut nostri meminerit admonele d et rogate. Va - c juvari apud Dominum in deliciis suis possunt, si
letc . premi infirmitate aliqua et periculo cæperint, exonio
LECTIONES VARIANTES.
a Infestat Bod . 1, 2. Lam . Ebor. NC. d Meminit exorare Ar. Lam . Ebor NC. 1. Bod. ?
b Desideraverunt. Partem Rig . e Divinis præceptis mitis Oxon . Divinimilis Lam . Ebor.
Operationibus perseveraverant Lam . Ebor. NC. 1. N . C . 1.
Opinionibus Neap .
STEP'I . BALUZII NOTÆ .
exploralu esi. Capsa vero erat in provincia Byzaeena , recepta , cap . 2 el 4 .
Vide Joannem Tristanum a sancio Amaulio in tomo Exomologesin . Vide eamdem diatribam cap. I
secundo coinmentarorium suorum pag. LX . el 2 , et animadversiones ejusdem Petavii ad Epipha
1. – Nihil mihi. llæc est lectio velerum librorum nium p . 71 , 235 el 230 , cuilionis Parisiensis .
velerum editionum . Veronensis tamen el Fuxensis EPIST . XUI. -- Inscriptionem hujus Epistole talem
habent nunquam mihi rescripsisse . llinc ergo proſecta posui; dualem reperi in omnibusantiquis exe:hplari.
est lectio quam præferunt cdiliones Rigaltii el Alle bus , duobus exceplis , in quibus legilur eucharistiam
glorum . pro pacem . Quo etiam modo legilur in vetere cdi
Quoniam tamen . Vidc Ferdinandum Mendozam nlione Veneta , in e: quam Renibollus emisit , es in
ad canonem 32 Illiberitanum . editionibus Erasmiel More !lii. Sed Spirensis, Nana .
399 Quod lempus infirmitatibus assiduis. Sic Ruri- lana , calera , habent pacem . Angli aliter posuerunt
cius, lib . 11, Epist. 32, se excusans apud Cæsarium pro caplu ingenii sui.
Arelatensem quod Agathensi synodo non interfuisset, 1. -- Divini præcepti memor. Locum hunc suppleri.
ait non poluisse se adesse propter cslus istius regio . nis ex lide velusti codicis Regiani. Respicit autem
nis , prima nimirum Narbonensis , in qua sita est Cyprianus ad illud Evangelii secundum Matthæum :
Agatha : quia æstivis eliam in hospilio meo , inquit, et Discile a me quia milis sum et humilis corde.
locis frigidis ipsum consuetudinariam infirmitalem su Operibuis. lla codex sancti Dionysii Remensis et
stenlare non valeo . Gratianopoli'anus, tum etiain velus editio Venela et
El prærogativce ..... possunt. Ista , que certe ne - Mrelliana. Alize veteres ediciones el novem libri re
cessaria non sunt, desunt in sex libris antiquis. teres habent opinionibus. Ego prirſero operibus, voce
Esse lamen Cypriani putat Pamelius , uti ego non sueta sanclo Martyri.
diffiteor quin possint esse Cypriani. Manutius addin II. ~ Vobis a me, In libro Beccensi legitur , vobis a
dit ex codice Veronensi, ut opinor. Esslant enim in me darilitteras , scialis plene scripsisse me.
Fuxensi, quem puto descriptum esse ex Veronensi Qui libellum . Vide animadversiones l'elarii ad
aul ex alio quodain simili , et in Beccensi. Exstant Epiphanium p . 255, 250, edilionis Parisiensis et
cliam in edilione Morellii. Dallam , lib . ill de Pænis el salisfactionibus humanis
Apud diaconum . Vide Petavii diatribam de Pæ - cap . 16 , p . 709.
nitentia et reconciliatione veteris Ecclesiæ oribus Acceperuni. Codex Gratianopolitanus habet : lo ,
261 EPISTOLA XIV . 262
Jocesi facta et manu eis a robis in pænitentiam A ARGUMENTUM . - Secessus sui el eorum quae in illo
imposila, cum pace a martyribus sibi promissa ad gessit, rationem reddil, missis Romam in sui purga
Dominun remittantur. Cicleri vero qui, nullo libello livnem , quas ad suos scripserat, epistolarum exemplis,
a martyribusacceplo , invidiam faciunt, quoniam non imoiisdem quibus illic verbis utilur. Cf. Ep. XXII, ad
paucorum , nec ecclesiir. unius aut unius provincie , Cler. Rom .
sed lolius orbis hæc causa est, expectent de Domini I. Cyprianus presbyteris el diaconibus Rome con
protectione Ecclesiæ ipsius publicam pacem . Hoc sistentibus fratribus salutem . Quoniam comperi, fra .
enim el verecundiæ el discipline el vitæ ipsi omnium tres charissimi,minus simpliciter etminus fideliter vo
nostrum convenit, ut präpositi cum clero conve
bis renuntiari quæ bic a nobis etgesla sunt et gerun
nientes , præsenle etiam stantium plebe a, quibus lur, necessarium duxi has ad vos lilleras facere , qui
et ipsis pro fide el timore suo honor habendus est ,
vobis actus nostri et discipline et diligentie ra
disponerc omnia consilii communis religione possi buslio reddere Nam , sicut Domini mandala in
mus. Cæterum , quam irreligiosum est et ipsis quoque siruunt, oriolur.statim Turbationis impelu primo, cum
festinantibus perniciosum , ul, cum extorres etpatria me clamore violenlo frequen ter populus flagitasset ,
pulsi ac bonis suis omnibus spoliati , nondum ad Ec
clesiam redierint, quidam de lapsis confessores ipsosB ON lam meam salutem quam quielem fratrum public
prevenire etante eos ad Ecclesiam b introire festinent! cam cogitans, interim secessi, ne per inverecundam d
Qui si nimjuin properant, habent in sua potestale präsentiam nostram , sedilio quæ cæperat, plus pro
quod postulant, tempore ipso sibi plus quam poslu . vocarelur. Absens lamen corpore, nec spiritu e ncc
lant largiente . Acies adhuc geritur, etagon quo aclu nec monitis meis dcfui quominus secundum
lidie celebralur. Si commissi vere et firmiter pæni mea Domini pr:ecepta , fratribus nostris in quibus possem
let et fidei calor prævalet “, qui differri non potest, mediocritale i consulerem .
II.
polest coronari. Opto vos, fratres charissimi, semper poribus Etquid egerim loquuntur vobis epistolæ pro lem
bene valere el nostri meminisse. Fraternitatem uni emissæ numero tredecim , 2. quas ad vos trans
versam meo nomine salutate, et ut nostri memores misi; in quibus nec clero consilium , nec conſessori
sint admonete . Valele . bus exhortatio, nec extorribus, quando oportuit ,
EPISTOLA XIV . objurgatio , nec universze fraternitati ad deprecandam
Dei misericordiam allocutio et persuasio nostra de .
(Erasm ., 111, 5. Pamel., xv; Riyalt.,Baluz., Pariss., XI ; fuit, quantum , secundum legem fidei et limorem Dei,
Oxon., Lips., XX .) Domino suggerente, nostra mediocrilas poluit eniti.
AD PRESBYTEROS ET DIACONOS ROME CONSISTENTES. C Posteaquam vero el tormenta venerunt, sive jam lor
LECTIONES VARIANTES.
a Et slantium plebe Oxon . Adstante plebe Benev. d Verecundam Lin .
b Eiante ad Ecclesiam Oxon . e Nec scriptis Bod . I ,
Calor permanet Ar. N . C . 1. Lam . Ebor. Bod. 2. f Possetmea mediocritas Lin .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Acceperint et auxilio eorum adjuvari apud Dominum in
deliciis suis possunt, si premi infirmitate aliqua el peri- 400 Epist. XIV . - - Illustrissimus Cardinalis Baronius
culo cæperine , exomologesi facta , el manu eis a vobis ailhanc Epistolam scriptam a Cypriano esse ad clerum
in pænitentiam posita , pace a martyribus promissa ad Romanum , cui Cyprianus instiluli sui, ut par erat.
Dominum remiliantur . Cæleri vero qui nullo libello , elc . ritionem reddit. Sed erravit vir doctissimus. Scripta
Exomologesi. Id est satisfactione , si vera est est ad eos e clero Carthaginensi qui Romæ tum
interpretatio Dalliei. At Tertullianus in libro demo- erant, ul manifeste patet ex ultimis verbis Epistolic ,
nogamia Exomologesin ait esse petitionem veniie , in qua Cyprianus scribit se eos expect: le ul cum co
quia qui pelit veniam , delictum confitetur. Vide eum . ruin consilio disponere singula et reformare possit.
dem in libro de Poenitentia . Ili que hinc colliginon potest Cyprianum pro debito
Cum pace. Id est viatico. Vide Beveregium in suo scripsisse ad cleruin Romanum , quem constat ,
canonem 13 Nicenum . uti antea dixi , non habuisse curam universalis Eccle
Ecclesiæ ipsius. Velus codex Remigianus, Eccle - sie sede vacante . Angli tamen crediderunt scriptam
siæ prius publicam pacem . Supra , Epist. X : Ante est esse Epistolam ad clerum Romanum , itemque Rein
ul a Domino pacem muler prior sumai. hartus , qui novam inscriptionem posuil.
Præpositi cum clero . Duo libri veteres præfe - . — Sicul Domini mandala . Duo libri veteres ha
runt, Ulepiscopi plures in unum convenientes. Recte. bent, Sicut Domini mandalis instruimur .
Quippe Cyprianus vulgo per præpositos intelligil Orto. Mirum est hanc vocem , absque qua con
episcopos . stare potest sensus , sed quž tamen illum clario
Slantium plebe. llieronymus, in Epistola ad Sal rem reddit , deesse in decem oplimis cxeniplaribus
vinam de servanda viduitate : Ex quo intelligimus antiquis et in antiquis editionibus. Primus Manutius
illum non stantibus coronam , sed jacentibus manum illam addidit, Morellius rejecit. Exstat lamen in sex
porrigere. codicibus antiquis .
Qui si nimium properant. lloc fragmentum re - II . -- Extorribus. Id est iis qui sponte seu coacti
fertur infra , in Epistola Lii, ad Antonianum p. 67. profecti erant in exilium pro causa fidei. In quibus ,
Largiente . Hanc vocem mu piam reperi quam dam velutis codicibus legitur extorrentibus. Vide
in libro Gratianopolitano. Sane largienter vel lurgiler Epist. xxxix , el annales Cyprianicos ad annum 250,
scriptum est in aliis , et alterutrum horum vocabulo Vide ctiam Carolum Guyclum lib . II, pag. 173 ,
Heo
rum sic illic constituit initium scquentis periodi odi : riologia .
Largiler acies adhuc gerilur. Timorem Dei. Codex Fuxensis , el timorem Dos
263 DIVI CYPRIANI
tis fratribus nostris , sive adhuc ui lorpnerentur incli - A vi et cum vestra sentcotia , neactus noster , quiada
sis , ad corroborandos ci confortandos a cos noso nalus esse ci consentire circa omnia debel, in aliquo
Icr sirmo penetravit. Item , cum comperissem cos qui discreparer. Plane crlerorum causas,quamvis libello
sacrilegis contactibusmanus suas atqucora maculas- a martyribus acceplo, differrimandavi el in Ostrava
sent, vel nefandis libellis nihilominus conscientiam præsentiam reservari, ul, cum , pace a Domino molis
polluissent, exambire ad martyres passim , confesso . data ,plurespræposili convenire in unum cæperimus,
res quoque importuna el graliosa deprecatione cor- commumicato etiam voliscum consilio, disponere sia
rumperc, ut sine ullo discrimine aique examine sille gula el reformare possimus. Oplo vos, fratres charis.
gulorum darentur quotidie libellorum millia contra simi, semper bene valere.
Evangelii legen , lilleras feci quibus mariyres el con EPISTOLA XV.
fessores consilio meo quantum possem ad Dominica
precepla revocarem . Iiem presbyteris el diaconibus (Erasm ., 11. 4. Pamel., sv . Rig .,Baluz., Paris., IT.
non defuil sacerdotii vigor, ut quidam ,minus disci Oxon ., Lips. XXXV11 .)
plinæ memores et lemeraria lestinatione præcipites ,
qui cum lapsis communicare jam cæperani, compri AD MOYSEN ET MAXIMUM ET C.ETEROS CONFESSORES,
merentur, intercedentibus nobis . Plebi quoque ijisi B ARGUMENTUM hujus Epistolæ habes infra, Epistola XIII,
quantum poluimus animum composuimus, cl ul ec ubi Clerus Romanus : « In quo loco , inquiunt,
clesiastica disciplina servarelur b instruximus. maximas libi atque uberes gratias referre debemus
III. Postmodum vero , cum quidam de lapsis, sive el reddimus , quod illorum carceris tenebras litle
sua sponle , sive aliquo incitatore, audaci 11agita ris illuminasti ; quod ad illos venisii, quomodo in
tione proruerent cul pacem sibi a martyribus ct Iroire potuisli; quod illorum animos sua fide et cod.
confessoribus promissam extorquere violento impelu fessione robuslos quis allocutionibus lillerisque fe
nilerentur, de hoc etiam bis ad clerum lilleras lecici creasli ; quod, felicitates eorum condignislaudibuspro
legi eis mandavi, ut ad illorum violentiam interim seculus, accendisti ad mullo ardentiorem cælestis glo
quoquo genere mitigandam , si qui libello a marlyri riæ cupiditatem ; quod pronos impulisli; quod, či
bus accepto de saculo excederent, exomologesi facta credimus et oplamus, victores fuluros viribustui seru
el manu eis in pænitentiam imposita , cum pace sibi monis animasli ; ul, quamquam hoc lolum de fiderod .
a mariyribus promissa ad Dominum remillcrentur. filentium et divina indulgentia venire videatur, tamen
Nec in boc legem dedi , aut me auctorem temere in martyrio suo libiex aliquo debitores facti esse ri.
constitui. Sed, cum viderelur el honormartyribus lia deantur.
bendus et eorum qui omnia turbare cupiebant impe - C
lus comprimendus, et prælerea vesira scripta legis . I. Cyprianus Moysi elMaximo presbyteris el cule
sem quae huc ad clerum nostrum per Crementium d ris confessoribus fratribus salutem . Et cunctos vos
hypodiaconum nuper ſeceratis, ut iis qui post lapsum pariter et singulos repræsentavit affectibus nostris,
infirmitate apprehensi essent, ctpænitentes commu- fratres charissimi, Celcrinus adveniens, el lidei ac
nicationem desiderarent, subveniretur ,standum puta- virtutis vestræ comes , et gloriosis congressionibuse
LECTIONES VARIANTES.
a Sic Lam . Lin . Bod . 1 , 2. NC. 1. Ebor . d Clementium Oxon .
b Ecclesiasticam disciplinam servarent Bod . 1, 2 . e Congressibus V.xon .
C Proruperint Lam . Ebor. NC. 1. Bod . 1, 2.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
mini suggerere nostra mediocrilas poluit. Postea vero prorumperent. Hinc ergo orta est mutatio quam Rigal
quam , clc . lius invexit in hunc locum .
Conforlandos. Rigaltinis posuit confirmandos, con - ' EPIST. XV . - 1.Celerinus. Cujus egregiis laudes com
tra omnium velerum codicum el editionum lidem . D memorat sanctusCyprianusEpist.31, ad clerum elples
Miror autem Anglos , qui lectionem quam nos re - bem (pag . 47), et cujus perlionorilicamentio habetur in
vocamus inveniebant criam in vetustis exemplari- epistola Cornelii Papæ ad Fabium episcopum Anlio
bus suis, retinuisse quod erat scriplum in editione chenum apud Eusebium , lib . vi, cap. 43, Historie cc
Rigaltii. Reinharlus reposuit confortandos. clesiasticae , scripta , ll opinor, eo tempore quo celo
Diaconis non defuil. Erant illi in lertio sacerdotio mus erat apud Cornelium . Omnino enim scntio cum
constituti, ut in libro primo ail Optalus, et mulla illustrissimo Cardinale Baronio Celerinum in hac
facere poterant in absentia episcoporum ei presby - Cornelii epistola laudatum , eum esse qui Juil Jecm
terorum . Itaque recie ait Cyprianus non defuisse illis ecclesiæ Carıhaginensis . Illud autem obiter admo
sacerdotii vigorem . Vide epistolam Augustinipresliy- ad
nebo, Marianum Victorium in annotationibus suis
opera sancti llieronymi confudisse hunc Fantom
ieri ad Valerium .
Animum . Hanc vocem , quæ deeral in aliis cdilio . episcopum Antiochenum cum Flaviano episcopo come
nibus , et deest in multis codicibus antiquis , Mana stantinopolitano , cujus nyulla mentio in concil
tiana editio addidil. Inveni aulem illam in octo codi Ephesino el in Chalcedonensi. In hunc errorem I
cibus manuscriptis . Rigallius posuil animos. duclus 401 est vir doctissimus ex falsa lectioneque
III. - Sive aliquo incitulore. In libro Flixensi legitur, Liquilus irrepsit in librum sancti Hieronymide
sine aliquo disputatore. In Divionensi et in uno liemi. illustribus , ubi scripluni est Cornelium Papam scri!
giano , nescio quo disputatore incilanlc. sisse quatuor epistolas ad Flavianum episcopum ...
Proruerent. Ita omnes velcres libri el editiones , tiochenun ; pro quo velera illius libri exemplaria, co
eliam ea qux est Reinharli . Codex Veronensis habet postrema Hieronymianorum operum cuilio recte
265 EPISTOLA XVI. 266
Deimiles. Universos vos illo veniente 25 conspeximus ; A lim paritur : at qui manens i semper in peenis con
el cum charitatem a circa me vestram du'citer ac greditur cum dolore nec vincitur, quotidie corona
Sa pe loqueretur, in ejus sermonibus vos audiebamus. tur.
Salis ac plurimum gaudeo quando a vobis per lales II. Eant nunc magistralus et consules sive procon
talia perferuntur. Vobiscum illic in carcere quodam sules, annux dignitatis insignibus el duodecim fasci
modo el nos sumus , divinæ dignationis ornamenta bus glorientur. Ecce dignitas cælestis in vobis hono
vobiscum sentire nos credimus, qui sic vestris cordi- ris annui clarilale signata est , et jam revertentis
bus adhaeremus b. Honorinos vesiro charitas vestra c anni volubilem circulum victricis gloriæ diuturnitale
individua connectil, separari d dilectionem spiritus transgressa est. illuminabat mundum sol oriens et
non sinit. Vos illic conſessio , me e affectio in luna decurrens : sed vobis idem qui solem fecit et
cludit. Elnos quidem vestri diebus ac noclibus me lunam , majus in carcere lumen fuit ; et in corde ac
mores, el quando in sacrificiis precem cum pluribus mentibusvestris Christi claritudo resplendens, horri
facimus , et cum in secessu privatis precibus ora - biles cæteris atque funestas penalis loci lenebras
mus, coronis ac laudibus vestris plenain a Domino fa- @ lerna illa et candida luce radiavit. Per vicissitudi
ventiam { postulamus. Sed ad reddendam vobis vi- nes mensium transmeavit hibernum : sed et vos
cem minor est nostra mediocrilas. Plus vos dalis B inclusi tempora hiemis persecutionis hieme pen
quandonostriin oratione meministis, qui spirantes e sabatis i. Successit hiemiverna lemperies rosis læla
jam sola cælestia et tantum divina meditantes, ad et floribus coronala : sed vobis rosæ et flores de
ſasligia celsiora mora ipsa passionis ascenditis , lon - paradisi deliciis aderant , et caput vestrum serta coe
goque lemporum ductu glorias vestras non trahi- lestia coronabant. Æstas ecce messium fertilitale
lis h, sed augeris. Beatum facit prima et una confes- fæcunda est, et area frugibus plena est : sed vos, qui
sio. Vos lolies confitemini quoties, rogali ut de car. gloriam seminastis, frugem glorie melistis, alque,
cere recedatis , carcerem fide el virlule præelegilis. in Domini area constituti, exuri paleas inextinguibili
Tot vestræ laudes quot dies ; quot mensium curri- igne conspicilis k ; ipsi, ut tritici grana purgali et
cula, lot incrementa meritorum . Semel vincit qui sta - frumenia pretiosa , jam purgati et conditi , hospi.
LECTIONES VARIANTES.
a De charitate Corb. B Sperantes Bod . 1. Vat. Thu . Corb .
b Inhæremus 0 .xon . h Subtrahitis Bod . 1. Thu , Foss. Corb .
e Nostra Ebor . i Manens in præliis Lam .
a Separari enim Lam . į Pensalis Bod . 1. Thu .
e Mehic N . Fab . C k Perspicitis Bod . 1. Corb .
1 Domini faventiam Lum . Bod . 3. NC. 1. 2. Lin .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
bent scriptum nomen Fabii. Hujus porro Celerini Mora ipsa passionis. Codices Fuxensis et Eligianus.
epistola ad Lucianum extat infra inter epistolas sancti hora ipsa . Corbeiensis , ad horam ipsam .
Cypriani. Vide notas ad Epistolam xxxiv. Non trahitis. Codex Carnotensis, subirahitis.
Allerius Celerini, qui paler erat Ageruchiæ , me- II. - Honoris annui. Velus Remigianus, annuo cla .
minit sanctus Hieronymus in epistola ad Ageru - ritalis honore.
chiam ; alterius inscriptio velus , edita a Reinesio , Signata est. Codex sancti Arnulpbi, signalur.
pag . 161. Celerini prætoris nomen extat in historia Horribiles cæteris. Codex Carnotensis , carceris vel
passionis sanctorum Chrysanthi el Dariæ apud Su cæteris.
rium , lom illo. Mensium . Veteres libri habent mensuum . Quo
Vos in . v . Ruricius , lib. 11, epist. 32 : Fraler et etiam modo sæpe scriptum vidi in vetustis exeinpla
compresbyler noster Capillutus dupliciler hac vice nobisribus inanuscriptis aliorum veterum scriplorum .
gralus apparuit, dum et ipse nobis jamdiu desideratus Mensum vero pro mensuum frequenter scripium est
occurril, el quamdam vestri præsenliani per vestras lit in Codice Theodosiano. Mensum quoque legillir apud
teras repræsental A . Gellium , lib . 1, cap. 25 . Vide annotationes Dionysii
Ornamenta. Ita Rigallius , propterea reprehensus Lambini in secundam Verrinam Ciceronis .
in editione Anglicana. Et tamen auctorem hujus Hibernum . Antea edilum erallempus hibernum . Ego
lectionis habuit editionein Manutianam , in qua ita sustuli vocem tempus , quia plerique codices il
scriptum est , eique scriplur:e consentiunt novem lam non habent, ideoque videtur esse ex glosemale
vetera exemplaria . Sane vox hortamento , quam præ - el quia antiqui dicebant hibernum tantum . Seneca
ferunt veleres editiones el decom irem velera exem Epist. xv : Una Hannibalem hiberna solverunt. Ter
plaria , bona esse potest. Illam ergo prælulit Rein - lullianus , lib . I adversus Marcionem : Tolus annus
harlus . Adjuvari autem polest ex hoc loco libri de hibernum est . Sunt etiam alia exempla. Sed ista
Lapsis ( pag. 183 ) : Episcopi plurimi, quos et horla sufficiuni. Vide notas ad Capitularia , pag . 1185 .
menio esse oporlel cæteris el eremplo . Pensabitis . Codex sancti Arnulphi, pensalis. Quod
In secessu . Duo libri veteres habent in secrelo , videturmelius.
quod videtur melius. Et tamen mutare voluimus , Aderant. Ila plerique libri veleres. In quinque la
quia omnes fere libri veleres et omnes editiones ha - men et in antiquis editionibus scriptum est adhære .
bent in secessu . bant. Morellius eddidit adhærent.
A Domino faventiam . Codices Carnotensis el Bec- Melistis . Codices Carnotensis et sancti Arnulphi ,
habeni Domini faventiam . Feslus
censis orationem : Faventia melilis. . Veleres editiones, etiam Erasmica el Ma
bonam significat. Accius Oenom . , apud Purgali.
Nonium Marcellum : Omnibus faustis accepiam ha . nuliana , præferunt probali. Ita etiam mulli vele
beant faventiam . Sic enim recie hunc locum emenda - res libri. Pamelius maluit purgali , nullum tamen
HadrianusCodex
vilSpirantes. Junius. velerein librum laudans. Nos secuti sumus illius
Carnotensis , speranles : Melensis emendationem , quia credidimus illam esse bonam ,
emendationem , quia cr
sancti Arnulpbi , spirantes vel speiunies. eamque confirmalam vidimus auctoritale aliqnorum
PATROL, IV . S . CYPRIAN .
267 DIVI CYPRIANI 268
tium carceris horreum compulatis .Nec deest autumno A præcepta et Christi præmia cogitantur ! Voluntas est
ad munera fungenda temporis a gratia spiritalis. Vin - illic tantum Dei; et in carne adhuc licet vobis positis,
demia foris premitur, et profutura poculis in lor- vita jam vivilur non presentis sæculi, sed futuri.
cularibus uva calcalur. Vos de Domini vinea pingues IV. Nunc est , fratres charissimi, ut memores mei
racemi, et jam maluris fructibus botri , pressura se silis, ut inter magnas atque divinas cogitationes ve
cularis infestatione calcali, lorcular vestrum car - stras nos quoque animo ac mente volvalis , simque in
cere torquente sentitis , el vini vice sanguinem precibus et orationibus vestris cum vos illa , purifica
funditis ; ad passionis tolerantiam forles , martyrii tione confessionis illustris el jugi honoris sui tenore
poculum libenter haurilis. Sic apud servos Dei laudabilis, ad Dei aures penetrat, et aperto sibi cælo.
annus evolvitur ; sic spiritalibus meritis et coelestibus de his subaclimundi partibus ad superna transmissa,
prämiis lemporum vicissitudo celebralur. impetrat de Domini bonitate quod postulat. Quid
JII. Beati satis qui, ex vobis per hec gloriarum ve- enini petitis de indulgentia Dowini quod non im
sligia commeantes, jam de sæculo recesserunt, con - petrare mereamini, qui sic Dominimandala servastis
fectoque itinere virtutis ac fidei , ad complexum et qui evangelicam disciplinan sincero fidei vigore
osculum Domini, Domino ipso gaudenle , venerunt. tenuistis, qui incorrupto honore virtutis cum præcea
Sed el vestra non minor gloria , quiadhuc in cerla - B ptis Domini et cum Apostolis ejus fortiter sianles,
mine constituti et comitum glorias b seculuri, pn - nutantem multorum lidem martyrii vestri veritate
gnam diu gerilis , immolaque et inconcussa fide solidastis ? Vere Evangelii testes et vere mariyres
stabiles quotidie spectaculum Deo vestris virtutibus Christi, radicibus ejus innixi, super pelram robusla
exhibelis. Quo longior vestra pugna c , hoc corona mole e fundati, disciplinam cum virtute junxislis ,
26 sublimior. Agon unus, sed multiplicipræliorum nus ad timorem Dei czteros provocastis , martyria vestra
merositale congestus. Famem vincitis et sitim sper- exempla fecistis. Oplo vos , fortissimi ac beatissimi
nitis, et squalorein carceris ac receptaculi pava- fratres, semper bene valere et nostri meminisse.
lis horrorem roboris vigore calcatis. Pæna illic sub EPISTOLA XVI.
igitur , cruciatus obleritur, nec mors meluilur , sed (Pamel., xyn . Rigalt., Baluz., Paris., xyı.Oxon., Lips.,
XXIII.
optatur ; quze scilicet immortalitatis præmio vinci
!ur, ut vitæ æternitate qui vicerit coronetur d. Qui ARGUMENTUM .CONFESSORCU
- Libellus
AD CYPRIANCM ,
martyrum nomine a Luciano
aync in vobis animus, quam sublime, quam capax scriplus.
pectus , ubi talia el lanta volvuntur , ubi non nisi Dei Universi confessores Cypriano Pape salutem .
LECTIONES VARIANTES .
a Fugendi temporis Lam C d Honoretur Man . Voss. 1. 3. M . R . Thu . Foss. Corb.
b Comitum gloriam Pem . Lin . Ebor. NC. 1, 2. Vicerint honorentur Bod . 1 . 3.
¢ Confessio Thu . Bod. 1. e Super petræ robustam molem Bod . 3 .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
velerum librorum . Christianos animam
Torcular vestrum . Ita legi in octo codicibus an- num
pro Deo .iv, etcap.
, lib suo 13, aitlibenter
mortem amplecti. Videponere
Luci
Liquis. Al veteres editiones ante Pamelianam et fcrum Calarilanum in libro ad Constantium de no
novem vetera exemplaria habent nostrum . Nostra riendo pro Dei Filio ,
editio estmelior . IV . - DeDominibonilale.Haec quæ omnium
est lectio
quæ prodierunt anle eam edi
est Rigallii,
Torquente sentilis . Hanc lectionem reperi in oinni . tionum
bus libris antiquis et in omnibus editionibus , nisi qui istic posuit voluntate. Accepit autem banc lectio
quod codex Turonensis habel ſudislis pro seniilis. nem ex antiquo codice monasterii sancti Remigii
Nescio porro unde Rigaltius sumpsit id quod est in Remensis, ex Corbeiensi et ex Faxensi : usus est
cius editione, ubi legitur torquentes tantum . 402 Pulo eniin his tribus exemplaribus. Eadem exstat in Tu.
tamen eum in hunc errorem inductum fuisse ex ronensi. Bonam , quae nostra est, exhibent omnes
codice Corbeiensi , in quo omissa est per incuriam fere reliqui veteres libri, eliam ii quos edilio Angli
librarii yox senlilis. Nam calera sunt piria . Miror n cna commemorat. Et tamen Angli retinuerunt in
autem Anglos praetulisse editionem Rigaltii , que contextu lectionem quam non esse bonam ostendunt
obscuritatem inducit in hoc loco . Veliis , qui nostra eliam sequentia . Duo libri velcres präſeruni pielale.
est, plana est et minime difficilis intellectu . Turoncnsi
III. - Comilum . In quibusdam velustis codicibus in De indulgentia
Corbeiensi Domini.
legitur, In codiceet Domini
de indulgentia volua.el
scriptum estmilitum ,quam lectionem non probo.Illam tale quod non impetrare. Vide notas nostras ad caput
offero tantum ui interdum proferam aliqua exempla 56 Lactantii de Mortibus Perseculorum .
licentiæ veterum librariorum . . Anteviamedilionem
Vestra pugna. Haec est , ut opinor , vera lectio tianam legebalurdisciplinam
Evangelicam evangelicam . Sed bancManu.
lec:
huius loci, quam el veleres editiones el plures optimilionem in nullo eorum veterum codicum reperi qui
bus iisus sum . Et tamen ea placuitMorellio.
libri confirmavi. Alia , quæ sequitur, videtur esse ex
glossemate . In quibusdais itaque codicibus legitur , Epist. XVI. - Istius epistolæ , quæ primum
prodiit in edilione Manuliana , habụi duo selera
vestra confessio vel pugna. Morellii editio habet vestra
confissio lantım . Eam lectionem adjuvant ea que exemplaria , unum e bibliotheca mea , aliud ex urbe
dicuntur paulo ante : Bealum facit prima di una Gratianopolitana. Angli nullum laudint præter Ve.
confessio .
Subigitur. Codices Carnolensis et sancti Arnulphi ronense esi, ut puto
Rigaltius, idquandoque laudat codicem Manuliapain
, editionem uli
Veronensem , pro
subjicilur . editione Manutia . Recie , ut opinor
Nec mors metuitur. Tertullianus in libro de Spe . constat eos qui naeditione m illam adornar unt mim
; nam usos
claculis ail Christianos esse expedilum morti genus fuisse codice Veronensi.
Antoninus Pius in rescripto ad Asianos, apud Ruli- Cypriano papæ . Codex meus et editio Many :
269 EPISTOLA XVII. 2-0
Scias nos universis de quibus apud le a ratio con - A sermones ineos (Isa . LXVI, 2)? Hoc cum debeamus
sliierit quid post commissum egerint, dedisse p:1- omnes csse b, tum modo c hujusmodi illi esse de
cem , et banc formam per le ct aliis episcopis inno- bent quibus laborandum est ut, post gravem lapsum ,
lescere voluimus. Oplamus le cum sanctis martyribus vera poenitentia et humilitate lota promereri Dominum
pacem habere. Præsente de clero et exorcista ci lec- possint. Legi autem et universorum confessorum lit
lore, Lucianus scripsit. icras, quas voluerunt permecollegis omnibus 27inno .
tescere et ad eos pacem a se dalain pervenire de
EPISTOLA XVII. quibus apud nos ratio constiterit quid post commis
(Erasm ., m , 19 . Pamel., xx111. Rigalt., Baluz.,Paris., XVI . sum egerint. Quæ res cum omnium nostrum consi
Oxon ., Lips., XXVI.) lium et sententiam exspeciel 4, præjudicare cgo ct
AD PRESBYTEROS ET DIACONOS , DE PRÆCEDENTI ET soli
ideo mihi reminterim
instetur communem vindicare
epistolis quas adnonvosaudeo . Et
proxime
DUABUS SEQUENTIBUS EPISTOLIS .
feceram , quarum exemplum collegis quoque multis
ARGUMENTUM . - Nulla ratio habenda libellorum jam misi ; qui rescripserunt placere sibi quod sta
martyrum , ante pacem Ecclesiæ reddilam . luimus,nec ab eo recedendum esse donec, pace nobis
a Domino reddita , in unum convenire el singulorum
Cyprianus presbyleris et diaconibus fratribus sa - B causas examinare possimus. Sed et quid mihi Caldo
lulem . Dominus loquitur et dicit : Super quem re- nius collega meus scripserit quidque ego ei rescri
spicium , nisi super humilem el quietum , et Irementem pserim ut sciretis, utriusque epistolæ exemplum lit
LECTIONES VARIANTES.
a Ad te Ver . d Spectet M . R . Manul. Expectet Oxon . Baluz. Lips.
b Esse hujusmodi Lam . Ebor. NC. 2. e Perscripserunt Manud.
• Tum magis Bod . 1. Manul. tunc maxime Neap .

STEPH . BALUZII NOTÆ .

tiana . Papati. Sic etiam legebat Latinus Latinius in redintegrari posse inter eum et martyres se nlahom
libris suis veteribus. Vide lom . iv Anulectorum Mabile commolam . An ideo minantur excommunicationem .
Toni. pag. 104 . Sic Thomali pro Thomæ in collatione si corum desideriis non adquiescat ? Non ita sanc.
cum Sever anis , et Menali pro Mence in velustis C Preces sunt, non mandala, necminæ .Aliud estoplare
codicibus inss. Liberali . Papæ nomen olim commune aliud jubere , aliud poenam intentare. Nemo sic petit
erat omnibus episcopis. Postea istud displicuit Roe ut minelur , inquit Hieronymus in vila Pauli primi
manis. Qira de re vide quæ dicta olim a nobis sunt eremitæ . Item Petrus Venerabilis , abbas Cluniacensis ,
ad Epistolam 81 Lupi Ferrariensis, ei Ludovicum lib . I, epist. 8 : Precibus non minis , obsequiis non
contumeliis , solet quod pelitur impetrari. Sine Cy
Caelium Rhodiginum , lib. vi, cap. 43.
Dedisse pacem . Vel hic locus ostendit errorein prianus vehementer admodum conqueritur de audacia
Grularlii scribentis nuspiam neque apud Tertullia Luciani, non tamen propter minas excommunica
ir neque apud Cyprianum invenirimartyres pacem tionis , quarum ne verbo quidem meminit , sed quia
dedisse lapsis. Praetere: ex epistola Luciani ad quod eiminime conveniebal neque licebat, pacem
Cricrinum et ex epistola istius ad Lucianum liquet dederat lapsis in nomine martyrum ét confessorum
Paulum et cæteros in carcere constitutos dedisse absque ulla interventione auctoritatis episcopi, et
Jacem lapsis. Et nota est tempestas que orta est in quia se vulgi imperiti aliciorem constituerat , quod
ecclesia Africana quia Cyprianus recusabai eis dare co suasore seditiones multas esse factas et contialas
pacem quibus concessa eral a martyribus. Terwilia constabat. Hæc est Cypriani conquestio de Luciano .
mus in libro de Pudicilia : Pacem quidam in Ecclesia Quie quamvis magna et justa foret, ci tamen Cv
non habentes a martyribus in carcere exorare consue- prianus non minatur excommunicationem . Vide aur
l'eruni. Vide Henrici Valesji nolis ad librum vi llistorice adnotamus ad Epistolam xxx .
ecclesiasticæ Eusebii , cap. 42. Presente. Hæc vox deest in libro mco vctere ,
Oplamus te . Angli putarunt verba haec intermi- gubi locus vacuus relictus est. Iu Gratianopolitano
nationem continere , ita nimirum ut, si hæc minus D scriptum est Prælerea . Editio Manutii habet presbyler .
pr:estaret Cyprianus , martyres cum ipso non com - Ego pulo ponendum esse præsenle de clero el exorci
inunicarent. 103 Quam observationem ut certam et sla el leclore, ut significare voluerint contessores
quinime ambiguain repetunt in observationibus ad cpistolam scriptam esse präsentibus exorcista et le
Epistolam xxl , que data est ad presbyleros el clore, presente pro præsentibus, ut apud Plaulum le
diuconos Roine consistentes . At ego non video quo - gisse me memini presente nobis. Dicebant autem , ut
nam modo excommunicatio possithis verbis intelligi. docel Nonius Marcellus , absentc nobis ei præsenle 10
Videbant Lucianus et cæleri qui cum eo erant con bis pro præsentibus et absentibus nobis. Ei mox affert
fessores Cyprianum se priebere admodum difficilem locum Plauli ex Amphitryone. Vide etiam in verbo
in Præsente et Salmasium ad scriptores llistoriæ Aug 16
recipiendis lapsis quibus martyres et confessores,
quorum illi magnam in hoc credebant esse auctos slæ , pag. 91. .
ritalem , pacem dederant, quibus Lucianus et cæleri Lucianus. A quo scriplam csse hanc epistolam do
dederantpacem in nominemartyrum et confessorum , cel Cyprianus Epist. XXII.
el ægre ferebant duram illam antistitis sui discipli- EPIST, XVII. - Pamelius , in annotationibus ad
nain , quam præier æquum et bonum esse putabant. epistolam xxi, notat istam esse fictitiam . Non possum
llanc ob causam , quia seditio propterea commota autem divinare quibus rationibus permolus ita scii
eral in quibusdam oppidis provinciic , optant ei scri- serit.
benles ul pacem habeat cum martyribus, ut severi- Sententiam exspectel. Melius in codice Carnotensi
zalem misericordia miligel, sic concordiam et pacem speciel. Atque ita posuissem si codicem illum , qui
271 DIVI CIPRIANI 272
teris meis junxi. Quod totum pelo fratribus nostris A adeo antequam in ersilium proficiscerentur, pacem
legatis , ut magis ac magis ad patientiam compu pelerent, consulit Cyprianum Caldonius an par illis
nantur, nec delicto proprio adjiciant adhuc aliud dunda forel.
deliclum , dum nec nobis nec Evangelio volunt ser : Cypriano et compresbyteris Carthagini consis
vire , nec secundum universorum confessorum lit. lentibus Caldonius salutem . Necessitas tem poruin
teras causas suas examinari permillunt. Oplo vos, facit ut non temere pacem demus. Sed oportebat
fratres charissimi, semper bene valere el nostri me . vobis scribere, quoniam ii qui, posteaquam sacrilica
minisse. Fraternitatem universam salutate. Valete. verunt , iterato lenti , extorres sunt facuj. Viden .
lonji : EPISTOLA XVIII. tur ergo mihi abluissc prius delictum dum posses
siones et domos dimillunt, et pænitentiam agenles
(Pamel., xix . Rigalt., Baluz., Paris., xvi . Oxon.,Lips. Christum sequuntur. Ergo Felix , qui presbyterium
XXIV .) subministrabat sub Decimo, proximus mihi sinci
CALDONIL AD CYPRIANUM . lis (plenius cognovi eumdem Felicem ), Victoria a
conjunx ejusbel Lucius fideles extorres facti re
ARGUMENTUM . — Cum lapsorum quidam , nora ur- liquerunt possessiones, quas nunc fiscus lenel. Sed
gente persecutione, Christum confessi essent aique B et mulier nomine Buna, quæ tracta cst a marito
LECTIONES VARIANTES.
a Proximus mihivinclis Bod . 1. b Conjux ejus Oxon. Lips.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
sero venit in manusmeas, habuissem eo tempore quo eadem vespera lentum a Judæis . Recte. Nam in Evan
epistola isla excudebatnr. gelio Malthzi scriptum est Judeos manus injecisse in
Patientiam . Hanc lectionem non inveninisi in duo . Jesuu el lenuisse eum . Hinc in aclis sancti Savini
bus libris veteribus. Alii et veteres editiones præ - episcopi el martyris , in libro il miscellaneorum no
ferunt pænitentiam . Utraque lectio potest esse bona . Liorum , p:ig. 47, Maximianus Aug. ail : Tanien , pa
laque nihil mutare volui. Nam persa pe in antiquis tres conscripli , concedam facultatem ul ubicumque in
codicibus manuscriptis vidi patie:itiam positam pro venti fuerint Christiani, leneantur a præfecto. Apud
poenitentia el e converso . Pamielius prælulil ullimain Ammianum Marcellinum , lib . Xvi, sed fastus barbari
lectionem . Ea placuit etiam Reimbario . cuis ridens, tenlis legatis adusque perfectum opus cele
Delicio proprio. Codex Carnoiensis habet priori, strorum . Antoninus Constantiniensis in cpistola con•
Recie. Elita reponendum est. solatoria ad Arcadium : Ecce pro homine lintus es.
Dum nec nobis. Hanc lectionem improbat Gro - Vide acta passionis sa!icti Stephani pap el mar.
novius, cap. 14 observationum suarum in Scriptoribus C lyris.
ecclesiasticis, aiens hunc fastum numquam ſuisse bea Presbyterium subministrabal. Quamvis alii aliter
tissimiCypriani, ut nolle sibi quemquam , non solun sentiant, ego pico meliorem esse opinionem Pamelii
illos, servire quererelur. Ego puto banc observatio . censentis illic intelligi hunc Felicem vices exercuisse
nem falsam esse et Pamelium frustra vapulare & Decimi in ecclesia cujus cura commissa eral Decimo,
Gronovio in edilione hujus loci. Pamelius enim non qui, aut extorris aut lenlus in carcere, non polerat
fuit primus qui ita scripserit, cum profitealur se ex - exequiministerium suum .
pressisse editiones Manutii el Morellii. Ipse Cypria - Proximusmihi vinculis. Hanc lectionem , quam pre
nus ait in Epistola xxxvIII, nec loci mei honoremotus. fert editio Murellii, quam præferunt eliam antiqui
Sunt etiam alia loca in quibus commemoral suam codices, revocari debere visum est. Est enim optima.
dignitatem et auctoritatem ut episcopus . Alia , quæ habet vicinus pro vinculis , non potest esse
40. Epist. XVII. - Prima editio istius epistole bona .
prodiit ex Lypographia Manulij. In nullo autem eo Felix et Victoria. Vetus Kalendarium ecclesia Cars
rum veterum exemplarium quibus utor illam re . Thaginensis editum a Mabillonio : Vidus feb. san
peri nisi in uno meo , in Gratianopolitano el in eo clorum Felicis, Victoris el Januarii.
quod habui ex monasterio Reniensi sancti Dionysii. Exlorres. Codex Dionysianus et meus habenl ex .
Angli unum habuerunt ex bibliotheca Bodleiana . Pa torrentes. In eodem codice meo scriptum est exlor
melius nullum habuisse videtur , neque Rigaltius. rentes in epistola 20 , pag. 29 , el de extorrentibus in
Caldonii ad Cyprianum . Hanc inscriptionem , quæ epistola 39 , pag 52. Quo etiam modo posilum est in
certa est, addidi ex libro meo. 1) editione Manutiana. Ila eliam habuisse codicem Vc
Temporum . Ila codices Remensis et Bodleianus, ronensem hinc colligo quod in variis lcctionibus es
quibus consentiunt editiones Manulii et Rigallii . At codice illo descriptis, in inargine exemplaris mei edi
Morelliana el Anglicana præferunt temporis. Que le . lionis Manutianæ nulla varia lectio apposita est ad
clio reperitur ctiam in libro meo et in Gratianopoli. hinc epistolam . Extorris porro est qui extra patrium
tano. solum ei terram patriam ejectus est. Cyprianus in
llerato lenti. Sic emendavimus , repugnantibus libro de Lapsis, pag . 184 : Relinquenda erai patria el
licel antiquis codicibus et editionibus. Emendatio patrimonii facienda jactura. Vide Baroniuni ad all
certa est. Nam el Celerinus, pag . 28 , dicel : le pro no- num 25 , el in annotationibus ad martyrologium Ro
mine Domini nostri tentum , et Lucianus, pag . 30 : manum die secunda januarii. Vide etiam Glossarium
ileralo reclusi sumus. Sunt etiam alia loca his similia latinum Cangii.
in lucubrationibus Cypriani. Sulpitius Severus, Dial. 1, Sed elmulier. Editio Morelliana , sed e: seu per se
cap. 14 : tentus in vinculis. Rulinus, lib . v list. eccl., aul per eosdem mulier nomine Bona. Codex Remensis,
cap. 16 : Quis eorum pro nomine Domini lenlus non sed el super seopera eadem mulier nomine Ibono. Bodleia
esi ? Gesta pontificalia edita ab Emmanuele Schel- nus, sed el super se el pro eodem . Gralianopolitanus,
stralo , pag . 431, tentus a Maximiano . Ilieronymus in sed el superesi aut eodem . Meus, sed et super se opere
epistola ad Lucianum Boelicum : Adolescens ille qui eadem mulier nomine Bono. Alierius Bonæ mentio est
operllls syndone sequebatur Jesum , quia lentus fuerat in martyrologio Romano die 24 aprilis. Sed illa ciat
a ministris, lerrenum abjiciens operimentuin nuduseva - Remensis , Aliera vero Bon , cujus mentionem facit
sil.Rhabanus in libro de Compuro, cap. 61 : Dominum Petrus deNatalibus, lib . viii, cap . 71, eral Ægypliaca ,
273 EPISTOLA XX. 274
ad sacrificandum , quæ conscientia non commissi, A virtute deleverint, jacere ultra sub diabolo quasi
sed quia lenenles a manus ejus ipsi sacrificave - prostrati non debent qui extorres facti et bonis suis
runt, cæpit b dicere contra , Non feci , vos fe. omnibus spoliati, erexerunt se et cum Christo stare
cistis ; sic et ipsa extorris facta est. Cum ergo c cæperunt. Atque utinam sic et cæteri post lapsum
universi pacem peterent dicentes : Recuperavimus fi- pænitentes in statum pristinum reformentur ! quos
dem quam amiseramus , poenitentiam agentes , et nunc urgenles et pacem temere atque imporlune
Christum publice sumus confessi ; quamvis mihi vi- extorquentes quomodo disposuerimus ul scires , li
deantur debere pacem accipere, tamen ad consi- brum tibi cum epistolis numero quinquemisi, quas
lium vestrum eos dimisi , ne videar aliquid temere ad cleruin et ad plebem et ad mariyres quoque
præsumere. Si quid ergo ex communi consilio pla - el confessores feci ; quæ epistolæ. jam plurimis col
cuerit, scribite mibi. Salulale nostros. Vos nostri. legis nostris missæ placuerunt, el rescripserunt se
Oplo vos, fratres charissimi, semper bene valere. quoque nobiscum in eodem consilio secundum calho
28 EPISTOLA XIX . licam fidem stare . Quod ipsum etiam tu ad collegas
nostros quos potueris transmille 4, ut apud omnes
(Erasm ., III, 20 . Pamel., xx. Rigalt., Baluz., Paris., xix . unus actus et una consensio , secundum Domini præ
Oxon., Lips., XXV.) B cepta , teneatur. Oplo te , frater charissime, semper
RESPONDET CALDONIO . bene valere.
ARGUMENTUM . – Nihil peculiare agit hac epistola . EPISTOLA XX .
Cyprianus, quam quod Caldonii sententiæ accedii, iis (Pamel., xxi.Rigalt, Baluz., Paris., xx.Oxon., Lips.,XXI.)
nempe lapsis pacem negandam non esse , qui vera
pænitentin el Christi nominis confessione illam merue CELERINI AD LUCIANUM .
rint, atque adeo sibi reddiderint. ARGUMENTUM . — Celerinus pro sororibus suis Rome
Cyprianus Caldonio fratri salutem . Accepimuslit lapsis, pacem a conſessoribus Carthaginiensibuspetil.
teras luas, frater charissime, satis sobrias el inle 1. Celerinus Luciano salutem . Hire cum tibi scri
gritalis ac fidei plenas. Ncc miramur si, exercitatus et berem , domine frater, gaudens et tristis eram : gall
in Scripturis Dominicis perilus, caute omnia et con - dens eo quod andierim le pro nomine Domini nostri
sulle geras. Recie autem sensisti circa imperlien - Jesu Christi salvatoris nostri tantum et illius nomen
dam fratribus nostris pacem , quam sibi ipsi vera penes magistraliis bujus mundi confessum , tristis
pænitentia et Dominicæ confessionis gloria reddide autem in eo quod ab eo ex quo le deduxi , numquanı
runt, sermonibus suis justificali, quibus se anle dam - C litteras luas accipere polui. Et nunc modo duplex
naverant. Cum ergo abluerint omne delictum , et mihi tristitia incubuit, quod , cum Montanum fratrem
maculam pristinam assistente sibi Domino potiore nostrum communem abs te de carcere ad me essc
LECTIONES VARIANTES.
a Sed tenentes Bod . 1. c Cum me ergo Bod . 1 .
: b Sic ipsa cæpit Bod . 1. Transmillere Ar. Lam . Ebor. Bod . 1, 2. NC. 1.
STEPH , BALUZII NOTÆ .
quæ alio nomine apud suos Ægyptios Cordimunda mendose , monstrant tamen banc lectionem esse bo
vocabatur. mam . Habent enim impertinentiam . Rembolius, imper .
Quce conscientia . Editio Manutii et codex Remen lilam .
sis , quæ conscientiam non 405 commisil. Morellius, Maculam prislinam . Plerique libri veteres et edi
quæ etiam conscientia non commissi. Sic etiam in meo tiones habent priman .
vetere. Rigaltius , quæ conscientia non commissi, Co . Poliore virtute. Nonnulli codices antiqui præferunt
dex Gratianopolitanus , quce conscientia non como posteriore .
misil. Librum . De Lapsis , ut interpretatur Rigallius.
Sacrificaverunt. Ita editio Morellii et codex Re- Augli contra , rejecta Rigaltii sententia, interprelan
mensis. Sic etiam legitur in meo et in Gratianopoli- lur de fascicuilo epistolarum . Sed profecto errave
tano . Alia editiones habent sacrificabant. Et postea runt. Quippe Cyprianus apertissime distinguit librum
additur in iisdem codicibus et in editione Morelliana , ab epistolis , librum cum epistolis numero quinque misi,
sic ipse cupil dicere. Epist. xx. - Hanc epistolam primus omnium
Consilium . Antea scriptum erat consultum . Sed hu . cdidit Morellius. Postea Pamelius, qui fatetur se
jus vocis alia est significatio , videlicet de re deli nullum velus illius exemplar habuisse , illam recu
berala . Emendalum est ex manuscriptis . dit, eamque ex ingepio interdum emendavit. La
Videantur debere. In codice Remensi , in Gra tinius habuit duo velera illius exemplaria , et in
ljanopolitano el in meo legitur videantur ac debeant ejus adnotationibus ad Cyprianum , pag 195 , adnota .
accipere. Sic etiam editio Morelliana . tum est illum feliciter emendasse hanc epistolam .
Salutate nostros. Angli monent legendum esse Quod verum non est, cum diflicile admodum sit eam
vesiros. Que conjeclura videtur esse bona. Verum bene emendare ob errores qui in eam irrepserunt in
nl. antiquis exemplaribus. Ego duo habui, unum ex urbe
Oploesvos.
edition scripti
et Sic libri repugna
reposuimus ex eodem codice Remien Gratianopolitana , aliud ex bibliotheca mea. Angli
si, cum antea legeretur : Oplo vos felicissimos bene laudant unum Vaticanum et unum Bodleianum . Certe
valere, extat hodieque in Vaticano (i99), uno eorum , ut opi
EPIST. XIX. - Imperliendam . Hanc lectionem re - nor, quæ Latinius videral.
peri in qualuordecim exemplaribus antiquis. Editio 1. Huius mundi, Antea legebatur hujusmodi, nullo
Spirensis et velus Venela , quamvis sint in hoc loco sensu . Angli protulerunt veram lectionem , monet
 275 DIVI CYPRIANI 270
venlurum sciebas , de salute lúa vel quid penes A II. In magna tamen tribulatione me constitulum
le agatur mihi non significaveris . Sed hoc solet a scias ', el, ac si sis mecum præsens, sic charitatis pri
contingere servis Dei, maximé eis qui in confessione stinæ reminiscor die ac nocte. Deus solus scil. El
Christi sunt constituti. Scio enim quoniam unusquis. ideo peto ul annuas desiderio meo et mecum doleas
que jain quæ sunt sirculi non aliendil, quoniam co - in morte sororis meæ , qux cccidit in hac vastatione
ronam coelestem sperat. Ego enim dixi fortasse olli- a Christo . Sacrificavit enim et exacerbavit Dominum
lum le esse mibi scribere. Nam , ut tibi quoque nostrum . Quod nobis manifestum videtur. Pro cu
de inliino luns vel frater dicar, si fuero b dignus jus lactis ego in hac die laeliliæ Pascha ens die
Celerinus audire , lamen cum essem el ego in lam ac nocle , in cilicio el cinere lacrymabundus dies 5
florida confessione, fratres meos velustissimos me excgi et esigo usque in hodiernum , donec auxi
morabam , el cos literis meis niemoravi charitatein lium Domininostri Jesu Christi (subveniat) el pie .
prislinam eorum penes memeosque nunc esse. Pelotas per le vel per cos dominos meos qui coro
tamen , charissime, a Domino ut, si anle cruore illo nati fuerint, a quibus postulalurus es ut veniam
sancio laveris , si prius passus fucris pro nomine habeantnefanda naufragia b . Memoralus sum enim i
Domini nostri Jesu Christi quam litteræ meæ te in charitatis tuæe pristine, quod cum omnibus doleas
hoc mundo apprehendant, as vel nunc si appreliende- B pro sororibus nostris, quàs el lu bene nosti , id
rint, mihi ad hæc rescribas. Sic coronet lec cu. esi Numeria et Candida ; pro quarum peccato , quia
jus nomen confessus es. Credo enim quoniam , ctsi in nos fratres habent , debemus excubare. Credo enim
• lioc mundo nos non viderimus, in futuro tamcn nos Christum secundum earum pænitentiam et opera,
coram Christo d complecteinur. Pcle ut sim e dignus quze penes collegas nostros fecerunt extorres, qui a
el ego coronari cum numero vestro. vobis venerunt, a quibus ipsis de operibus eorum
LECTIONES VARIANTES.
a Et hoc solet Oxon . Magna constitulum scias Impr.
b Dicat si fuero Impr. Audiros P. Salv. 8 Lacrymabundos dies Val.
c Si coronet te . rat. h A quibus postulandum est ut subvenerit tam nefando
a Nos coram vel cum Christo Bod. Vat. nanfragio Val. Subveniat lam nefaudo Lips.
e Per le sim Impr . i Memor suin enim Valic.
STEPI, BALUZII NOTÆ .
aulem Latinius illam extare in suis exemplaribus. Ita rum Celerinimentio facta fuerit antea. Vera ilagne,
eliam legilor in meo et in Gratianopolitano. ul ego quidem arbitror, ac genuina hujus loci sen .
Sciebus. Cum hicc lectio babeatur ili editioni- tentia hic est. Conquestus erat Celerimus de negli.
bus Morellii, l'amelii et Rigaltii, lum etiam in co - gentia Luciani in scribendo, qui lamenelsi sciret
dice Vaticano, confirment autem illam duo velera Montanum venturum ad se esse, nihil per eum scri.
exemplaria quibus utor , lamencisi in mico scriptum pserat de salute sua vel quid apud eum ageretur.
sit per errorem sciebam , Angli tamen maluerunt Nunc vero petit ut, sionte Lucianus spiritum effude .
scribas. At si allendissentCeleriuum de Luciano Colla ril quam hic litiere perveniant ad ea loca in quibus
qucri quod ad se non scripserit per montanum , quein habitabat, nihil rescribal, rescribat lamen si adlare
sciebai ad se esse venturum , aliter sensissent. Ila - supersles fuerit cum illic huc pervenerint,
que cerlum est cam lectionem quam nos retinuimus ' li. - In læliria Pasche . Codex Gratianopolitanus, in
essc bonam . hac die triilia .Cassiodorus, lib .iv, Epist.42 : Marciani
Swart ul libi. Repräsentavimus istic lectionem atque Maximi nos querela pulsavi: cum paschalibus
veterum librorum el editionum . Angli ex ingenio, diebus paterni lucilis essent vulneré sáucinii et in ipso
mullum enim vetiis esemplar citant, scripserunt: Nama l@ lilia tempore, etc.
ul luni quoque de infinio luo vel fratre dicam , si fuero Paschæ . Ita scribebant antiqui. Terlulliàrius in li
diinus; Celerinus audire117. Sane Lalinius, cum in bro de Corona : Eadem immunilale a dic Pasche in
codic V.nicano scripium viderei ut est in meo el in Pentecosten risque solemnibus
gandemus. Pasclic
idem , lib . ji ad uxosee.
vulgatis editionibus, legendum censuerat fermeuli rem : Quisdenique abnoilanteil
ab Anglis excusum est. In Gratianopolitano scriptum
Nam e sustinebit
cst obliuum esse temihi scribere , ul lui quoque de infimo curus 10l festis ?Judæorum
liem , lib .Pasche
Iv adversus
dien Marcionem
elegil. Conci.:
vel fralre dicam , etc, D lium Cabarsussitanu , intra diem Paschae fuluræ . Ap .
40% Cum essem ... in tam . Id est, cum essem in car pendix commonitoriim Ilonorii Aug. in causa Eulalii et
cere constitutus propter nomen Domini. Bonifacii contendentium de episcopatu Romano apud
Ui si anle. Hæc est lcclio editionis Moreliana . Baronium , dies qui imminebant sanctæ Pascha . Ara
Sic etiam in veteri libro meo et in Bodleiano . Male cor, lib . ll Actuum apostolicorum : Gaudin Paschæ ele
in Gratianopolitano , ula me cruore illo. Pamelius cto latrone colis. Sic ctiam Rulinus in libris Ilistoric
existimans non licuisse Luciano rescribere past ecclesiasticæ et in libris Recognitionum D . Clementis .
cruoris pro Christo eſfusionem , credidit deesse in Vide notas Sirmondi ad Concilium primum Arela
hoc loco negationem , ideoque illam interserere non fanse
est veritus. Non placuit ea audacia Latinio , qui ceni . Subveniat. Ego aduidi hanc vocem ex conjecto
suit banc orationem nulla indigcre negalione. Angli tantum ut sensum eo modo constituerein. Si
in cadem sententia fiere quoad negationem , sed alio raquis, maluerit substituere aliud vocabulum , non re
transtulerunt argumentum . Ila quippe interpretantur
hunc locum , alioqui satis obscurum et impliciluun, pugno.
tamquam si Celerim , limens ne Lucianus excederet Postulaturus. Codex Gratianopolitanus , postulan
anle datam pacem et indulge: liom sororibus suis , qui dum est subveniat tam nefando naufragio .
lapsiæ erant, peliissel a Domino nt earum miserere . Pro sororibus nostris . Ita editio Anglicana quam
tur, eisquic post excessum Luciani darel indulgentiam confirmat codex Gratinopolitanus . Ita quoque se
quam Lucianus morte præventus ivon dedisset. Ve - scriptum vidisse in duobus antiquis codicibus testa
rum ea interpretatio ferri non potest,cum nulla soro. tur Latinius, In meo legitur per sorores nostras.
277 EPISTOLA XX. 278
audies,jam Christum eis, vollis martyribus suis pe- A sacrificaret; sed tantum ascendisse videlur usquc
tentibus, indulturum . ad Tria Fata d , et inde descendisse. Hanc e ergo non
JII. Audivi enim le floridiorum ministerium a sacrificasse ego scio. Quarum jam causa audita ,
percepisse . O te felicem , suscipere b volá lua qua præceperunt eas præpositi tantisper sic esse do
semper desiderasti vel in terra dormiens ! Optasti pro nec episcopus constituatur. Sed qu: tenus per restrus
nomine illius in carcerem mitti ; quod nunc tibi con sanclas orationes f et petitiones, in quas nos s lidi
tigit, sicut scriptum est : Det tibi Dominus secundum mus, quoniam estis amici sed cllestes Christi, quod !
cor tuum (Psal. xix, 5). Et nunc super ipsos fa- omnia indulgcatis.
ctus antistes Dei recognovit idem minister e. Rogo IV. Peio ergo, domine charissimeLuciane,memor
itaque, domine , et pelo per Dominum nostrum Je- sis mei, et petitivni mcæ annuas. Sic Christus coro
sum Christum ut cæteris collegis tuis, fratribus tuis, nam illam sariclam , quam libi non tantum in confes
meis dominis referas , el ab eis pelas ut quicum sione sed et in sanctimonio tradidit in qua sem .
que prior vestrum coronatus fuerit, istis sororibus per cucurrisii, exemplum sanctorum semper et leslis
nostris Numeriu el Candida tale peccatum remillant. fuisti, ut omnibus dominis meis, fratribus luis conſes
Nam har.c ipsam Etccusam semper appellavi , le - soribus, referas de hoc facio, ut a vobis auxilium
stis est nobis Deus, quia pro se dona numeravit ne B recipiant. Nam hoc , domine fraler , scire debes, me
LECTIONES VARIANTES .
a Floride omnium eorum ministerium Vat. e Has Vat.
b Suscipe Impr . f Operationes Vul.
c Enim minister Bod . 1 . 8 Nobis Val.
d Tria facla Impr. h Qui Vat.
STEPH . BALUZII NOT E .
. - Etnunc super ipsos. Codex meus, el nunc sit basilicam sanctorum Cosmx et Damiani, que crat
ver ipsos factuš anlistiles Dei recognovit id esl mini sita in Tribus fatis fuisse sitam in via Sacra, quam
ster. Sic etiam in Gralianopolitano , nisi quod illie Ovidius, in libro u Tristium , local prope forum ei 1.
scriptum est anlisles. Sidonius lib . VII, Epist. 17 : latium , ubi Fabium fornicem fuisse (locet Cicero in
Quæso ul abbas sil frater Aucanius, iu vero ei supra Oratione pro Cn . Plancio , hunc autem fornicemi
abbatem . fuisse vicinum rosiris doceat Seneca in capiteni libri,
Fratribus tuis. Ita veteres libri et editiones . Mate
Male c Quod in sapientem
in editione Anglicana , fratribus luis el meis, meis do - " Asconius Pedianusnonin cadit injuria , el fornicem illium
commentario ad actionem pri
mini .s
Elecusam . Gisberlus Cuperus, in epistola ad Pallo mam in Verrem scripserii situm fuisse in clivo capi.
tolino et inde rectam viam ad forum fuisse per foranı
lum Voelium ,monet episcopum Cestriensem rescri el per Tria Fula , Dio vero Cassius, lib . Liv , et Hero -
psisse Æcusam . Æcusam dixit Julius Firmicus in dianus, lib . iv, aditum fuisse per viam Sacram in fi:
quibusdam editionibus, in aliis Æthusam . Verum rum
Æcusa illa multum differt ab Elecusa . ( Haud con• nos , retinuimus.
manilestum est eam lectionem esse veram quam
Quare nollem viros doctissimos
lemnenda profecto essel conjectura Dodwelli Diss. in
njectura Douwen Diss. ſuisse iam faciles in recipienda conjectura Scriptori- Gronovii
Cypr. ad ep . 22 (?) , legendum esse decisam ; scribentis in capite 14 Observationum in . .
àezouo& i enim dicebantur, quæ contra volumialem vi . bus ccclesiasticis dryfacia reponendum esse in hac
contumeliisque superatix cesserant. Modo mss . fave epistola Celerini pro Tria Fala , cum certum sit eam
rent. GOLDAST ) emendationem esse lenlatam contra omnium velc
Tria Fita. lia codes Vaticanus in editione An rum librorum et editionum fidem et absque ulla ne
glicana laudatus, duo velerà exemplaria Lalinii, cessitale . Itaque jure meritoque rejecta est in edi
unui ex mea bibliotheca. Neqne dubium est quin tione Anglicana . Porro Celerinum , quod nobis nunc
hæc sit vera lectio . Hic aulein locus , qui nul incumbit probandum , fuisse lum Rome, el alii jam
lam , ut ego quidem arbitror, habel difficultatem , monuerunt, et liquet ex loco ipsius epistola , pag. 29 ,
valde vekalus est ab interpretibus, existimantibus eam
lectionem non esse bonam . Et tamen milii constal ubi Celerinus ait supersessum esse causæ quarum
dam mulierum donec episcopus constitualur, id est,
nullam aliam posse esse bonam præter islam . Con - D donec locus Petri, qui vacabat post mortem Fabiani,
firmant porro eam loca ad explicationem hujus loci accepisset episcopum , præcipuc vero ex Epistola 22,
es gestis pontificalibus allata a viris doctissimis
simis.. Ne
Ne pag . 32 , in qua Cyprianus scribit ad presbyteros et
gari quippe non potest quin Roma , unde hæc epi diaconos Romae consistentes millere se ad eos episto
stola scripta est, fuerit locus appellatus True Fala . lam Celerini ad Lucianum , ul recognoscail an vera
Huius rei locuples nobis testis est Procopius, lib . 1, sit. Missam autem ſuisse per Crementium hypodiaco
cap . 25 , de bello Gothico ; ubi scribil Janu dem num facile colligitur ex Epistolis iv et xiv.
habuisse in foro ex adverso curice super Tria Fata. Præpositi. Id est , illi e clero qui ecclesiam Roma
Constat aulen mulierem inde qua
rini ascendisse. agitur videlicet.
capitolium in hac epi
Slul: utnam gubernabanı post mortem Fabiani.
sacrificaret, 407 sed substilisse ad Tria Fala , elinde de- IV .- Sanctimonio . Ita libri veteres et hic et alibi.
scendisse, pænitudine videlicet ductam . Cum vero Possem plurima exempla proferre ut ostenderem
Procopius scribal Tria Fata fuisse prope ædein Jani veleres ita vulgo scripsisse. Sed supersedeo, quia
es adverso curiæ , cum P . Victor templum Jani ponat pulo lectores mihi facile fidem præstiluros. Eodem
prope forum , cum Dionysius Halicarnasseus, lib . II, modo dicebant blasphemium pro blasphimin , ut nola .
doceatforum positum fuissemedio inter Capitolium ei vimus ad Marium Mercatorem , pag . 451. Addo lamen
palatiuni spatio, in planilie capitolio subjecia , 0 ,1u - doctissimos monachos quibus debemus novam edi
phrius autéin l'anvinius in descriptione urbis Romic tionem operum sancti Augustini posuisse in epistola
annotaveril montem palatinum habere ad occasumi LXI sanctimonii et continentiæ . llem in rescripio llo
forum Romanum et Capitolium et ad septentrionem porii et Theodosii AA . ad Aurelianum contra Pela
viam sacram , et auctor Gestorum pontificalium tradat gianos.
279 DIVI CYPRIANI 980
non solum hoc pro eis pelere , sed ct Statium et Se- A post tantum temporis legere, in quibus mei digna.
verianum et omnes confessores qui inde huc a vobis lus es memorare d , beneficio tantæ tuæ humilia:i;
venerunt, ad quos ipsa in portum descenderunt, et legere exullaverim , qui scribens mihi diceres e. Si
in urbem levaverunt, quod sexaginta quinqueminis- dignus fuero frater nominarii luus, hominis quiapud
traverunt et usque in hodiernum in omnibus foverunt. pusilliores nomen Dei cum limore confessus sum .
Sunt enim penes illas omnes. Plus autem gravare cor Nam lu , Deo volente , ipsum anguem majorein me.
illud sanctum tuum non debui, cum sciam le prona talorem i antichristi , non tantum confessus dcter
voluntale operari. Salutant le Macharius cnm sorori. ruisti vocibus illis el verbis deilicis quibus scio quasi
bus suis Cornelia el Emerila , quæ lætantur de coile amatores fidei el zelotypi discipline Christi in qua
ſessione lua florida , sed et omnium fratrum , el S :1- le novi vivacitale versari te gaudeo , vicisti. Nunc ,
turninus, qui ci ipse luctatus est cum diabolo , qui et charissime, jam inter marlyres depulande é, vo
Christi nomen est fortiter confessus a, qui et ibi in luisti pos lilleris tuis gravare , in quibus significanti
puena ungularum 30 ſortiler est conſessus, qui et hoc de sororibus nostris ; pro quibus utinam ficri pos.
nimis rogat el pelil. Salutant le fratres lui Calphur- sel ul sine lanto scelere commisso memoriam face
nius elMaria elonines sancti fratres. Nam et hoc scire remus ! Non profecto tantis lacrymuis incumberemus
debes , me et dominis meis fratribus luis [ lilleras) B ut nunc.
scripsisse , quas pelo illis eas legere digneris. II. Scire debuisti quid circa nos aclum sit. Cum
EPISTOLA XXI. benedictus martyr Paulus adhuc in corpore ( siel,
vocavit me , et dixit mihi : Luciane, coram Christo
(Pamel., xxi. Rig ., Baluz., Paris., XX1.Oxon., Lips., tibi dico ut, si quis post arcessitionem meam abs te
XX11. ) pacem pelierit , da h in nomine meo ; sed et omnes
LUCIANUS RESPONDET CELERINO. quos Dominus in tanta tribulatione arcessire digna
ARGUMENTUM . - Lucianus Celerini pelilioni annuil. lus est , universi lilleras ex compacto universis pa
1. Lucianus Celerino domino , si dignus fuero vo cem dimisimus. Vides ergo , frater, quoniam pariin
cari, collega in Christo salutem . Accepi lilleras luas, ejus quod mihi Paulus præcepit quam universis quod
domine frater dilectissime in quibusme tanium gra - censuimus, ex quibus eramus in hac tribulatione,
vasti , lit propler luam gravationem b tanto gaudio cum jussi sumus i secundum præceptum imperatoris
pene exciderim , ut lilleras quas c et ego oplabam fameet sili necari, et reclusi sumus in duabus cellis,
LECTIONES VARIANTES .
a Est confessus Oxon . C Majorem et atrociorem val.
b Perpelua gravatione Impr . 6 Deputandos Vat.
c Lilteras tuas quos Oxon . ex Vat. h Des Oron .
d Memorari Oxon . ex Val . i Cum jussimus Impr.
e Dicis Impr .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Sed el Slatium . Ita codex meus et Gratianopo - præsidem vocat cruentum colubrum . Sic Hunericus,
litarius. lla quoque constai habuisse vetera exempla- rex Vandaloruni, vocatur veternosus anguis in historia
ria Lalinii. Sic etiam legendum esse censueral Pame- passionismartyrum qui vi non . julii passi suntapud
lius , cum ante:t scriptum essel slalim . Vide notas ad Carthaginem sub ejus imperio . El auctor vite Gre
epistolam LIV . gorii Papæ IX , apud Odoricum R :ujnaldum , an. 1238,
Machario. Salis scio scribendum ſuisse Macario , Š 72, Fridericum il imperatorem vocal tortuosum co
si constaret Afros scripsisse uti Græci scribebant. Al lubrum . Nabuchodonosor vocalur aquila grandisab
cum invenirem hoc vocabulum in vetustis exemplari Hieronymo et Theodorelo , ut notat Fronio Ducris
bus Cyprian ¡ scriptum cum aspiratione, scirem præ - in annotationibus ad lomum primum operum sancli
terca Alros et plerosque Lalinos quaedam vocabula Joannis Chrysostomi. Ad Decium pertinent llac
scripsisse diverse, ut patet in verbo cutecuminus ct verba Cypriani.de Celerino in Epistola xxxiv, pag.17:
in verho acolylus, lum eliam in vocabulo Arrius, cen . Hic inter perseculionis initia cum ipso infestationis
sui debere me in hoc loco sequi scripturam velerum D principe el auclore corgressus; ci fortassis ea qux de
exemplarium sancti Cypriani. Sic etiam scribit Fran . hominis maligni, velut serpentis astutia venenata ,ail
ciscus Maria Florentinius in editione velustissimi in Epistola xlvi, pag . 60 .
martyrologii, vi idus decembris ; In Africa sancto
rum Primi, Macharii, Justi. Ei in epistola xxis sancti nusNelatorem antichristi. Lucifer episcopus Calarila
Constantium imperatorem Arrianum vocat price
Augustini, in nova editione , scriptum est Machario , cursorem antichristi, quod idem est. Contra Lac
juxta fidem codicis Cisterciensis ex quo edita est. lantius, lib. IV , cap. 11, Chrislum vocal melatorem
EPIST. XXI. – Duo lantum hujus epistolæ ve
iera exemplaria .habui, unum ex urbe Graliano templi Dei, id est Ecclesiæ . De nielaioribus vide
quæ dicuntur infra ad Epistolam LxXXI.
politana , aliud ex bibliotbeca inea . Angli unum
laudant ex Vaticana , illud nimirum , ut opinor, quod l'e novi. Quamvis editio Morellii, ex qua alize pro
nolatum est numero 199 in bibliotlieca Vaticana. pagat2 sunt, habeat lenoris, cum tamen veleres
Habuisse se eam in suis 408 codicibus leslalur Lilli libri, etiam unus quem laudat Latinius, babeantle
nius , sed ila corruptam ut vix intelligi sententia ejus novi, hanc lectioneniarbitratiis sum esse retinendam ,
tum quia veterum librorum auctoritate nililur, lum
possel. Pamelius el Rigallius fatentur se nullum velus quia videtur esse melior .
illius exemplar habuisse.
J. - Anguem majorem . Id est Decium imperatorem , lI. - Quoniam partim . Ita reposuj secutus fidem !i
quem execratile animal vocat Lactantius in libro de bri mei veteris et Gr: tianopolitani. Valicants in
Mortibus Perseculorum . Sic Prudentius in carmine de editione Anglicana laudalus babet quoniam parteil.
sanclo Fructuoso episcopo Tarraconensi, Æmilianum Editiones, quod cum placuil.
 281 EPISTOLA XXII. 282
ut n os afficerent fame et sili. Sed ct ignis ab A sum clerum , Uranium , Alexium , Quintianum !, Colo
- opere pressure, nostræ
Pressure nostræ tam
tam intolerabilis erat a nicam , et universos quorum nomina non scripsi ,
a emo portare possel. Sed nunc ipsam clarita - quia jam lassus eram . Ideo ignoscere debent. Oplo
tem sue I lus consecuti. Etideo, frater charissime, salu - vos bene valere. Alexium etGetulicum et argentarios
ta Nu o seriam cl Candidam , quæ secundum Pauli et sorores. Salutant vos sorores meæ Januaria et
præceptum el cæterorum martyrum , quorum nomina Sophia , quas vobis commendo.
subjici o , Bassi in pejerario , Mappalici in quæstio EPISTOLA XXII.
ne , F orlunionis in carcere, Pauli a quæstione ,
Forlin alæ , Victorini , Victoris , Herennii , Credula , (Pamel., xxn . Rigalt., Baluz.,
XXVII. )
Paris., Xan .Oxon., Lips .,
Herense , Donati, Firmi, Venusti, Fructi, Julie, Mar. AD CLERUM ROMÆ CONSISTENTEM , DE MULTIS CONFESSO
cialis et Aristonis , qui Deo volente in carcere fame RIBUS ET DE LUCIANIINVERECUNDIA ET CELERINICON
necati sunt, quorum et nos socios futuros intra dies FESSORIS MODESTIA .
audielis.
sunt dies Jam
octo enim
in dieex quo
quo tibi iterato scripsi.
b litteras reclusi Nam
sumuset ARGUMENTUM . — His lilleris Cyprianus Clerum
Roma
anle dies oclo per dies quinquemedios modicum pa num certiorem reddil de seditiosa lapsorum postula
nis accepimus el aquam ad mensuram . Etideo , fra- B lione, ut ad pacem restituereniur et de inverecundia
ler , pelo ut,sicut hic cum Dominus cæperit ipsi Ec Luciani. Quæ quo melius intelligantur, litteras tum
clesiæ pacem dare , secundum præceptum Pauli et suas, lum Celerini el Luciani Iransmillendas cural
nostrum tractatum , exposita causa apud episcopum Cyprianus.
el ficta exomologesi, habeant pacem , non tantum hæ , J . Cyprianus presbyteris et diaconibus Romæ con
sed et quas scis ad animum nostrum pertinere . sistentibus fratribus salutem . Post facias ad vos lill
III. Salutant vos collegæ mei universi, 31 Vos , sa ras, fratres charissimi, quibus aclus noster exposilus
lutale confessores Domini qui ibivobiscum sunt, quo - et disciplinæ ac diligentiæ quantulacumque ratio de.
rum nomina significasti; inter quos et Salirninus clarala est, aliud accessit quod nec ipsum latere vos
cum comitibus suis , sed et collega meus, etMaris , debuit. Nam fraler noster Lucianus, et ipse unus de
Collecta et Emerita , Calphurnius et Maria , Sabi- confessoribus, fide quidem calidus et virtuterobustus,
na , Spesina , el sorores, Januaria , Dativa , Donala. sed minus c Dominica lectione fundalus, quædam
Salutamus cum suis Saturum , Bassianum , et univer- conatus est, imperiti jampridem se vulgiauctorem d
LECTIONES VARIANTES .
a Ignis vapore ; et pressura nostra intoler. erat Oxon . C Robustus minus Impr.
b Tam enim ut Oxon . d Imperile jam se auctorem Ver .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Afficerent. Ila edilio Morelli et reliqua . Codex La. tanus habet comitibus. Meus moribus, quod propius
linii et meus , ulnon afficiebal. Gratianopolitanus , accedit ad vocem comilibus.
ila quod non efficiebalur. Maris, Collecla. Hec lectio reperitur in editione
Bussi in pejerario. Ila Morellius. Rigaltius conje Morellii , in veteri libro meo , el in Gralianopoli
< cit legenduin esse in pelrario, id est in lapidicina. tano . Pamelius mutavil ex ingenio , absque ullius
veieris exemplaris auctoritate , et posuit, Macarius,
Codex Vaticanus et Laiinios, in perario vel impera Cornelia , quia videbat Macarii el aliorum decem mar
rio , quod adjuvare potest conjecturam Rigallii. Unus Tyrim festum
Bodle juus , pegrario. Meus, pignerario. Gratianopo celebrari sexto idus aprilis . Et tamen
litanus imperario, ut in codice Latinii. Angli posue Maris nomen non est obscurum in historia eccle .
runt in contexli conjecturam siastica . Maris episcopus Chalcedonensis claruil
Scopus Taurinensis in humiliaRigaltii.
de non Maximus
limendis epi
ho - Zvo Juliani imperatoris . Alter Maris etiam episco
stibus carnalibus : Piraterium Intine experimentum pili Chalcedonensis interfuil concilio Chalcedonensi,
dici polest. Hiec homilia olim exstabat in editionibus Maris Dolichensis concilio Constantinopolitano primo.
operu m sancti Ambrosii. Sed monachi Benedictini Nota est controversia de epistola Ibze episcopi Edes
recteIn monteruntesse Masimi. seni ad Marim Persam in concilio quinto , cujus
quæstione. Infra Epist. LXix, pag . 123, 101 con . ' etiam mentio facta est in Ephesino. Maris monachi
Jessores quaestionali et 1orti,non ut veritas quiereretur, meminit Theodoretus in capite 20 Historia religiosil .
Sed ut per loroneula questionis cogerentur ad red . 409 Epist . XXII. — Hanc epistolam , qui primum
Tirquemilan veritatem . ' Hinc quæstionarii in actis excusa est in editione Manutiana , in nullo eo
Sanctorum Luciani el Marciani dicti quiorum offi- rum velerum exemplarium quibus utor reperi quam
cium crat reos applicare ad questionem et lormen in Fuxensi, in Gratianopolitano, in uno meo , el in eo
lis exagit: re . lidem dicti carnifices, ul ostendit in quod servatur ilmonasterio Remensi sancti Dionysii.
suo glossario latino doctissimis amicus olim noster Angli unicum habuerunt ex bibliothec: Bodleiana .
Carolus Dufresnius Cangius. Questionis autem tor Pamelius eam invenerat in codice Anglicano Joannis
menta cogebant
dum crimina de quibus confiten a.
innocentesuliadnotatum
interdumaccusabatur, Harrisii.
I. -- Post factas. Editio Morellii, codex meus, Gra
nobis est in notis ad vitas Paparum Avenionensium , tialiopolitanus el unus Bodleianus habent : Faclis ad
og pag. 599. . Codex Vaticanus et ineus , tum etiam vosImperii liiteris . jampridem . Vox jampridem deest in codice
Anionum
qui fuil Lalinii halient
is II. animam . Remensi. Iu Fuxensi scriptum est imperitia sua pri
- Comilibus, lia edinio Morelliana. Angli malue . dem se. Ouæ lectio videtur convenire cilin iis quit
ruil o minibus, lestali se ita scriptum vidis . e in c. dico pulo ante dixit Cyprianus de Luciano , illum minus
Valica 110. Sic etiam codex Latinii. At Gratiamopoli . Dominica lectione fundalum fuisse. Vocalur autem
 283 DIVI CYPRIANI
constituens , ut manu ejus scripti libelli gregatim A Aurelii quoque adolescentis tormenta perpessi o'r
mullis nomine Paulidarentur, cum Mappalicus mar- mine libelli muli dati sunt ejusdem Luciani man
tyr cautus et verecundus, legis ac disciplinæ memor, scripti , quod litteras ille non posset.
nullas contra Evangelium lilleras fecerit, sed tantum II. Cui rei ut aliquatenus posset obsisti, litteras
domestica pielate commolus matri suc , que lapsa eos feci, quas ad vos sub epistola priore transnis,
fuerat a, mandaverit pacem dari ; Saturninus quo. quibus pelerc et suadere non destitiut dominice les
que post tormenta adhue in carcere constilulus gis et Evangelii ratio tenereiur. Postquam vero ades
mullas ejusmodi litteras emiserit . Lucianus vero , non literas misi, utquasi moderatiusaliquid et temperie:
tantum Paulo adhuc in carcere posito nomine illius tius fierel, universorum confessorun nomine , ida
libellos manu siia scriptos passim dedit, sed et post Lucianus cpistolam scripsil, qua pene omne vinculan
ejus excessum cadem facere sub ejus nomine perse- fidei el limor Dei et mandatum Domini el Evange !
veravit dicens hoc sibi ab illo mandatumb , ne sanctitas et firmitas solverelur. Scripsit enim omn.on
sciens domino magis quam conservo obtemperandum . vomine universis eos pacem dedisse ethanc forms:
a Et sorori quæ lapsæ fuerunt Oxon .
· LECTIONES VARIANTES.
B C Nomine hæc Vat.
b Ab illo esse mandatum Bod . 1 .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
iterum imperilus in hac ipsa epistola. Sanctus lliero . propter quod lilleras ignorem . Itaque sequens atas
nymus in epistola ad Nepolianum de vila clerico providit huic incommodo , el statuit ut illiterati ad el
rum : Celeritate dicendi apud imperilum vulgus adınin elesiasticum servitium non admillerentur, quia lilleris
rationem sui facere indoctorum hominum est. Et infra : carens non potest sacris a plus esse offieiis, ut legilu
Nihil tam fucile quani vilem plebeculam et indoclam in epistola Papa Gelasii ad episcopos per Lucanian
concionem linguæ volubilitate decipere, quæ quicquid el Brulios et Siciliam constitutos. Fulbertus episco
non intelligit plus mirulur. Arnulphus Lexoviensis . pus Caruoten -is , ad Robertum regem Francorum seri
epist. XXXII : Sunt enim quidam qui eo difficilia majoris bens epist. 88 de electione Franconis episcopi Pari
estimant quia minus intellecla mirantur, el tangnam siensis, ail se illani approbare si est oprime lilleaias,
puerilia repulant quæ jucunda lucidi sermonis serenitas Anno 1097 , cum vacarel ecclesia Pragensis, electus
illustrai. Notum est quod tradit Quintilianus, lib . vu , est Normannus diaconus ait illic episcopus essel , rir,
cap. 2 , fuisse preceptorem aliquem qui discipulos quce prima est in clerico virtus, inquit Cosmas decans
obscurare que dicerent juberet. Prayensis , apprime lillerulus. In concilio Remeng
Scripti libelli. Codex Fuxensis , in quo bis descrinta anni 991, Arnulphus episcopus Aurelianensis ail in ca
est hæc epistola , habet in uno loco libellus serip !us c pite 28 nullum "10 pene hoc tempore Rome fuisse qui
gregatim mullis nomine Pauli darelur. lilleras didicerit. In hac autem epistola et in pluribus
Mullis . In codice sancti Dionysii Remensis scrii). aliis in eandem sententiam scriptis, sic de libellis
lum est ruciis, in Fuxensi ruslis . In vita sanciie mirtyrum loquitur Cyprianus, ut minimeneget ens.
Tygris virginis Mauriane in Sabaudia edila in 10110 rum merilis 1:1psos adjurari posse. Nam in Epi.
quinto Junii Bollandiani legitur, p:ig. 75 : Concessit stola sii edicit, ut qui libellos a martyribus acceperunt,
eliam rallem Collianam in gyrum Maurianæ structam el prærogativa eorum apud Deum adjurari possuni, s
el rustes el fium , quæ muris el leclis ecclesice ministra incommodo aliquo et infirmitatis periculo occupati füze
rent. Ubi Daniel Papebrochius conjicilier rusles in - rint, non exspectata ipeius præsentin , apud presbyteru
telligi debere rusticos , quos alias dicimus servos quemcumque præsentem , vel si presbyter repertus #t?
glebie . Ex quo fortassis colligi posset reponendum fueril el urgere exitus cæperil , apud diaconum quoque
esse rusticis, tamquam Cyprianus in eo perstiterit eromologesin delicii sui facere possint, etc. Credelal
quod paulo ante dixit , Lucianum se imperiti vulgi ergo Cyprianus martyrum prærogativa, vel ut ait iu
auctorem constituisse . Si quis banc conjecturam ap Epistola xiv, auxilio eorum adjurari apud Dominum i:
probat, ea uti potest. deliciis suis posse. Sic etiam in libro de Lapsis, pag. 187,
Malri suæ . Hæc tantum editio Manutii, Morellius et fatelur mariyrum mandatis aliquid eoncedi posse, u
Tamelius adjecerunt el sorori. Nulla porro sororis justa , si liciia , si non contra ipsum Dominum a Dei game
mentio est in codice Remensi, neque in Fuxensi, in cerdole facienda , si obtemperantis facilis el prona con
quibus scriptum est que lapsa ſueral. In variis lec- sensio, si petenlis fuerit religiosa moderatio. Quare non
lionibus quas habeo ex codice Veronensi nulla quo - D ipsam consuetudinem , que dudum in Ecclesia rige
que sororis mentio. Exstal tamen in meo et in Gra - bat, sed abusum vituperal, el nimiam nonnullorum
tianopolitano. confessorum , imprimis Luciani licentiam , qui libellos
Sub ejus nomine. Codex Remensis, sub ejusmodi in hanc sententiam scriptos dabant : Communicet ille
occasione perseveraverit. Cum suis ; nec observabant quod Cyprianus pr:rccpc
Lilleriis non nossel. llinc ergo colligi potest hunc ral in Epistola xi, ut diligenter inspicerent et aclo:
Aurelium esse diversum ab Aurelio lectore ecclesiie et opera el merita singulorum , ipsorum quoque de
Carthaginensis, de cujus ordinatione agilur in epis. lictorum genera el qualitates, et quos ipsi noverant
lola xxxv . Sic in prima collatione Carthaginensi inter quorum poenitentiam satisfactioni proximam conspi
Catholicos et Donalistas, cap. 133, Trifolius cpisco . ciebant, eos nominatim libellis designaren !. Duo atto
pus Aborensis subscribii pro Paulino Zumiensi pril- lein adhuc observanda sunt; 1° confessores non le
sente lilleias nesciente . El in professione Zenonis disse pacem , sed peljisse ut daretur ; 2° ne illod 011
chorepiscopi sectæ quartodecimanorum , relatat in ac . dem ausos fuisse postulare , ul ante reditum Cypriani
tione prima concilii Chalcedonensis, FlaviusPalladiu3 pax lapsis darelli, sed liac in re morem episcopo suo
subscribit pro eo ob quod præsens diceret litteras se gessisse. Quare non eorum auctoritale quinque pres
ignorare. Immo in concilio Chalcedonensi, post re- byteri, sed sua improbitate adducti sunt ut anle re
lectii acta quædam Ephesinæ primæ synodi, subscri- dilum episcopi, ac eo prorsus inconsulto, lapsos ad
Dil Elias episcopus lladrianopolis per Romanum epi- coinmunionem admillerenl.
scopum Myrorum , ob quod riesciebam lilleras, et Caju 11. - Evangelii ralio. Codex Fusensis, evangelicæ tra
mas cpiscopus Phænicensis vel Pbaunæ , ul est in duionis disciplina .
Veleribus libris, per coepiscopum suum Dionysium , Lucianus epistolam scripsil. Iu esi Epistolam avi.
285 EPISTOLA XXII . 286
per me aliis episcopis innolescere velle, cajus epi- A peccata dimilli in Pauli nomine, el hoc sibi dicit ab
stole exemplum ad vos transmisi.Additum est plane, illo esse mandalum , sicut in litteris ejusdem Luciani
de quibus ratio constiterit quid post commissum ege- ad Celerinum factis animadverictis : quibusminimeh
rint. Quæ res majorem nobis conflat invidiam , ul nos consideravit quod non martyres Evangelium faciant,
cum singulorum causas audire el excutere cæperi- sed per Evangelium martyres fiant;quando et Paulus
mus , videamur multis negare quod se nunc omnes apostolus , quem Dominus vas electionis suæ dixit
jactant a martyribus et confessoribus accepisse . (Act. ix, 15), posuerit in Epistola sua dicens : Miror
II. Denique hujus seditionis origo jam cæpit. N :in - quod sic tam cilo demutamini ab eo qui vos vocavil in
que a in provincia nostra per aliquot civitates in gratiam , ad aliud evangelium ; quod non est aliud :nisi
præpositos impelus per multitudinem b 32 factus est , si sunt aliqui qui vos turbant el volunt convertereEvan
et pacem , quam semel c cuncii a martyribus et con - gelium Christi. Sed, licel nos aut Angelus de cælo aliler
fessoribus dalam clamitabant, confestim sibi repr:c. adnuntiet prælerquam quod i adnuntiavimus vobis ,
sentari coegerunt, terrilis et subactis pra positis suis , analhema sil : sicul prædiximus , et nunc iterum dico ,
qui ad resistendum minus virtute animi el robore fin si quis vobis adnuntiaverit prælerquam quod accepistis,
dei prævalebant. Apud nos etiam quidam turbulenti , anathema sil (Gal. 1, 6 , 8).
gui vis a nobis in praieriium regebantur et in no - B IV. Opportune vero supervenerunt litteræ vestræ ,
stram präsentiam d differebantur, per hanc episto - quas accepi, ad clerum facias, item quas beati cori
lam velui quibusdam facibus accensi, plus exardescere fessores Moyses et Maximus, Nicostralus et cæteri
el pacem sibi dalam extorquere coeperunt. De quibus Saturnino et Aurelio et cæteris miserunt , in quibus
quales ad clerum nostrum litteras fecerim , exemplum Evangelii plenus vigor et disciplina robusta legis Do
vobis misi. Sed et quid mihi Caldonius collega pro minice continentur. Laborantes bic nos et contra in
integritate et fide sua scripserit , quidgue ego ei vidie impelum totis fidei viribus resistentes multum
rescripserim , utrumque ad vos legendum transmisi. sermo rester adjuvit ut divinitus compendium fieret,
Exempla quoque cpistolæ Celerini boni et robusti el priusquam venirentad vos litteræ quas vobis pro
confessoris, quam ad Lucianum eumdem confessorein simemisi, utdeclararelis nobis quod secundum Evan
scripserit, item quid Lucianus ei rescripserit, misi gelii legem nobiscum fortiter atque unanimiter etiam
vobis , ut sciretis et laborem circa e omnia et dili- vestra sententia i concurrat. Oplo vos, fratres cha .
gentiam nostram , et veritatem ipsam i discerelis , rissimi ac desiderantissimik, semper bene valere.
Celerinus confessor quam sitmoderalus el caulus, et
humilitatc ac timore secte nostre verecundus, Lu. Quoniam opera sancti Cypriani vulgo citari solent
cianus vero circa intelligentiam Dominicæ lectionis, C secundum ordinem quem oblinentin editione Pamelii et
ut dixi, minus peritus %, et circa invidiam verecun- in Rigalliana , nosque hunc ordinem sequi decrevimus,
diæ nostre relinquendam facilitate sua molestiis . typographus autem , ex cujus officina prodiit editio Ri.
Nam , cum Dominus dixerit in nomine Patris et Filii gulliana , numerum XXIII omisil per sallum in edendis
ei Spiritus sancii gentes lingni (Matth . XXVIII, 19) et Epistolis, admonere visum est nos quoque eundem er
- in Baptismo prelerila peccata dimilli (Joan . III, 5 ), rorem retinuisse, propler rationem quam in initio istius
- hic , præcepti el legis ignarus, mandal pacem dari ct admonitionis adduximus. D . PR . Maran.
LECTIONES VARIANTES.
A Nam Oxon . % Diximus imperitus Bod . 1.
b Multitudinum Impr . h Quibusminus Bod . 1.
Quamvis semel Veron . quam viäe Lat. i Prælerquod Bod . 1. Præterquam adnuntiavimus
i Sententiam Eod . 1 . Oxon .
e Laborare circa Bod . 1 . i Præsentia Bod. 1.
f Veritale ipsa Bod . 1 . D k Desideratissimi Oxon . Lips.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
III. - Pacem quam semel. Tertullianus in libro ad christiana , ili videre est libris de Fuga in persecu
Marlyres : Quam pacem quidam in Ecclesia non habentes lione, de Pullio et Apologetico contra gentes. Quem
a martyribus in carcere exorare consueverunt. Vide pro more suo imitatur Cyprianus, tum hic lum Epi
Dallauni, lib . vii de pænis el satisfactionibus humanis, Stola xxxiv, de Celerino, et præfal. lib . 1 Testimonio .
cap. 16. rum ud Quirinum . Sic etiam Actor. XXVI, alpesi in bo .
Caldonius. Cujus epistola ad Cyprianum est xviii, nam partem accepi-se Apostolum , lestis est Beda
inter Epistolas Cypriani. Cyprianus autem eirespon Retractatione sua in Acta, pro quo ibidem selain
del Epist. XIX. non male vertit noster interpres. PAMEL.)
Lucianus. Idem procul dubio cujus mentio est in v inus perilus. Codex Remensis el Fuxensis, impe
Epistola LXXVIII, pag . 161, in qua vocalur Lucanus in rilus.
quibusdam vetustis codicibus el editionibus . Molestus. Codex Remensis et Gratianopolitanus et
Sectre nostræ . Sic olim vocabatur Ecclesia catholica . editio Manutii, modestus. Quo etiam modo scriptum
Hodie vocabulum illud invidiosum est , ut pridem est in libro meo vetere. Fuxensis in uno exemplari
monuit Erasmus in caput XXIV Actorum . Vide Pame babet molestiis, in alio immodestus.
liinojas ad hanc epistolam et Xisti Beluleii nolas ad IV . -- Secundum Evangelii legem . In codice Remensi
Lactantiam , pag. 482. (Seclce nomine io bonam par- et in uno exemplari Fusensi legilur, legem misi et
lern frequenter utitur Tertullianus, pro confessione vobiscum fortiter et unanimiter etiam nostra concurra l.
287 DIVI CYPRIANI
93 EPISTOLA XXIV. EPISTOLA XXV.
(Erasm ., iv , 3. Pamel.,Rigalt., Baluz., xxv. Paris ,II.
(Erasm ., iv, 22. Pamel ., Rigalt., Baluz., xxiv. Paris., XXI . Oxon ., Lips., XXVIII.)
Oxon ., Lips., xxvu .) AD MOYSEN ET MAXIMUM ET CÆTEROS CONFESSORE .
AD CLERUM , DE LITTERIS ROMAM MISSIS ET DE SATURO ARGUMENTUM . – Epistola hæc est gralulatoria edor
LECTORE ET OPTATO HYPODIACONO FACTIS. fessores Romanos.
I. Cyprianus Moysi et Maximo presbyteris eiezt
ARGUMENTUM . - - Clerus hac epistola certior fil or. ris confessoribus, dilectissimis fratribus, saluler
dinationis Saluri el Oplati, et de iis quæ Romam Gloriam fidei et virtutis vestre , fortissimi a bet
Scripsit Cyprianus. tissimifratres, jampridem de opinione cognovera .
lætatus salis et plurimum gratulatus quod vos confe
Cyprianus presbyteris el diaconibus fratribus salu - sione sui nominis paraverit d ad coronam Diens
tem .Nequid conscientiam vestram lateret,fratres cha - nostri Jesu Christi præcipua dignatio . Vos enim in
rissimi, quid mihi scriptum sit, quidque ego rescrip - mores et dices ad nostri temporis prælium Sacli,të
serim , utriusque epistolze vobis exemplum misi ; lestis militiæ signamovistis. Vos spiritale cerita
el credo vobis id quod rescripsi non ' displicere . Sed B quod nunc geri Deus voluit vestris virlutibus igle
et illud ad vos perferre lilleris meis debui, urgente vis. Vos surgentis belli impetus primos immobili
causa clero in Urbe consistenti lillerasme misis- bore atque inconcussa stabilitate e fregistis. Inde i
se. Et quoniam oportuit meper clericos scribere,scio la felicia pugnandi orla sunt; inde vincendi auspici
autem a nostros plurimos absentes esse, paucos ve. cæperunt. Contigit ' hic per tormenta consumma'i
ro qui illic sunt vix ad ministerium quotidiani ope - martyria . Sed qui in congressione præceden
ris sufficere , necesse fuit novos aliquos constitue exemplum virtutis fratribus factus est, cum martin
re quimillerentur b. Fecisse me autem sciatis lecto - bus in honore communis est. Coronas vestra '
rem Saturuin el hypodiaconum Oplalum confesso - nu sert: s inde huc tradidistis, el de poculo sal012".
rem , quos jam pridem communi consilio clero pro- fratribus propinastis .
ximos feceramus, quando aul Saturo die Pascha se . II. Accessit ad confessionis exordia gloriosa el[.
niel alque iterum lectionem dedimus,autquando cum livix i viciricis auspicia disciplinæ lenor quem deep
presbyteris doctoribus lectores diligenter probare- stolz vestræ vigore perspeximus,quam modo ad cult
mus , Optatum inter lectores doctorem audientium gas vestros in confessione vobiscum Domino "* 0
constituimus , examinantes an congruerent illis on - pulatos sollicira admonitione misistis " ult
mandat
nia quæ esse debent in iis qui ad clerum paraban- c gelii sancia prxcepla el tradita nobis semelmanns
tur. Nihil ergo a me absentibus vobis novum facium vitalia forti el stabili observatione teneantur, en
est, sed quod jampridem communi consilio omnium alius gloriæ vestræ sublimis gradus, ecceiterum
nostrum capcrat, necessitate urgente promotum est. confessione geminalus promerendi Dei litulus, state
Oplo vos, fratres charissimi, semper bene valere et firmo m gradu, el in hac acie qui Evangelium Cola
nostrimeminisse. Fraternitatem salutate . Valele. tur irrumpere et, præceptis Dominisubruendismais
LECTIONES VARIANTES.
a Scio enim Lam . Ebor . NC. 1. MA.
h Qui ministrent Ar. Ebor. Lam . NC. 1. MR.
hi Confessione
Vestras MR.
Lam .Ebor. NC. 1.
© Carissimi Lam . Ebor . · Ad gloriosæ militiae Pem . l'oss.
en Illustraveril Ver . k Domini bod . 1.
e Inconcussa fidel stabilitate Lam . i Fecistis Ver.
f Contingit 0.ron . m Firmas cod . 1 .
8 Consummare ver.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Epist. xxiv. - Quidque ego rescripserim . Ista Rigallius monuerat in erratis legendum ess:
desunt in editionibus qua Manilianam antecesserunt. EPIST. XXV. - In velusto codice Re
Desunt etiam in ocio codicibus antiquis à une visis et epistola ista dicitur scripla Mosi, M : XIMO,
in quibusdam Anglicanis. lo et caeteris . In veleri catalogo episcoporuer contre
Clero. Id est iis ex clero Carthaginensi qui lum clesize Romanæ , quem Rigallius ' : laudatPoist passioni
Rome erant, ad quos scripla est Epistola xxii. Nicolai Fabri Peirescii . legitur p resby: rerPost et formaNicostä :
Ministerium guolidiani operis. In libro meo vetere Fabii Moyses el Maximus presbyteri el in mcarcerem se
legiturministerii colidianiopis. In Fuxensi,ministerium tus diaconus comprehensi suntlogeto qinue ex Giske
colidianum non sufficere. In Beccensi et in Carnolensi, missi. lia etiam in alio catalogo S ; ex q queuo colliguitmurmi
ministerium colidiumumi operis sufficere. niano edidit Ægidius Bucheriuss;ex e ruepionnend est
cii , rquo
Cum presbyleris. Hic lociis valde perturbatus est in esbyt drep Ecclesumic fit
Fubii, quod est in libro Peirescii,
antiquis exemplaribus. Pamelius lectionem quam nos Sapu Eusebi ,lid.
Fabiani. Maximum fuisse presbyterill
retinuimus ait se consarcinasse . mana leslalur Papa Corneliuse .apud Videm Baroni 3 *
Omnia . lia omnes libri veteres el editiones. Ve. nu die 19 -
vi, cap. 3 , Historiæ ecclesiasticæ m. aVide
rum quia in elilione Rigalliimendose '11 excusum est lationes ad martyrologium Romanunl
monin pro omnia. Angliabsqueulla vellisti codicis aliclo . vembris. Icc Bec Censi scriptura
ritate, existimantes haud dubie syllabas lesli excidisse
sse
11. - Domino copulatos. In codicc Becom
lypographis Rigaltii, posuerunt iistimonia . Et tamen est Domini.
:89 EPISTOLA XXVI. 290
mpias inferentes a, fidei robore submovere , præ - A EPISTOLA XXVI.
juisse ante initia virtului , nunc et morum magiste (Pamel., Rigalt., Baluz., XXVI. Paris., xxy. Oxon., Lips.,
'ia prebere. Dominus post resurrectionem millens XXXI.)
ipostolos mandal et dicit : Dala esl mihi omnis poles. MOYSES, MAXIMUS, NICOSTRATUS, ET ALII CONFESSORES
as in cælo et in terra. Ile ergo et docete gentes omnes , RESPONDENT PRÆCEDENTI EPISTOLÆ .
ingentes b eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancli, ARGUMENTUM . — Solatia quæ ex Cyprianis lilleris per
tocentes eos observare onmia quæcumque præcepi vobis . ceperant Romani confessores, grali agnoscunt. —
Marth. xxviii, 19 ). ElJoannes apostolus mandatime , Martyrium non pæna sed felicitas. - Voces evange
nor in Epistola sua postmodum ponit : In hoc, inquit, licæ faces ad inflammandam fidem . - In lapsorum
intelligimus quia cognovimus eum , si prægepla ejus cuslo causa Cypriani sententiæ acceditur.
Tiamus. Qui dicit quoniam cognovil eum , et mandata
ejus non serval, mendax est el veritas in illo non esi. 1. Cæcilio Cypriano, episcopo ecclesiæ Carthaginen
(1 Joa., 11, 3, 4).Hæcpræcepla custodienda d suggeritis, sium , Moyses et Maximus presbyteri et Nicostra
divina el cælestia mandala servalis. Hoc est con - tus el Rufinus diaconi el cieleri confessores in fide
ſessorem Domini, hoc est esse martyrem Christi, ser - verilatis perseverantes in Deo Patre et jn Filio ejus
vare vocis suæ inviolatam circa omnia , et solidam fir - B Jesu Christo Domino nostro etin Spiritu sancio salu
milalem . Nam velle præter Dominum e martyrem tem . Inter varios el multiplices, fraler, dolores nobis
fieri et præcepta Domini destruere conari, uti adver - constitutis propter præsenles multorum fratrum i •
sus illum dignatione quam tibi dederit, armis ab illo per totum pene orbem ruinas, hoc præcipuum nobis
acceptis rebellem quodammodo ficri, hoc est Chri- solatium supervenit, quod acceptis literis luis erecti
slum conlileri velle i et Evangelium Christi negare. sumusk , et dolentis animi moeroribus fomenta 1
Littor igitur ex vobis , fortissimi is ac fidelissimi suscepimus. Unde intelligere jam possumus gra
fratres ; et quantum gratulor martyribus istic hi ! o - tiam divinæ providentiæ forsitan non ob aliam cau
noralis ob virium gloriam , tantum gratulor pari- sam nos lam diu clausos vinculis carceris reservare
ter et vobis ob Dominicæ etiam discipline coronam . voluisse , nisi ut, instructi m et robustius animati lil
Dignationem suam Dominus multiplici genere largila - teris tuis, voto proniore ad coronam destinalam pos
lis infudit, bonorum militum laudes el glorias spirita . semus pervenire. Illuxerunt enim nobis lilleræ lun
les copiosa varietate distribuil. Ilonoris vestri parti- ul in tempestale 35quadam serenitas, elin Turbidomari
cipes et nos sumus, gloriam vestram nostram gloriam exoplata n tranquillitas, el in laboribus requies, ut
compulanius, quorum temporawllustravit tanla felici- in periculis el doloribus sanitas, ut in densissimis
tas, ut ætalem nostram videre contingeret prohalos C lenebris candida lux el refulgens 9. lla illas animo
servos Dei et Christimilites coronalos. Oplo vos , sitienie perbibimus et volo esuriente suscepimus, ut
fortissimi ac beatissimifratres, semper bene valere ad certamen inimici P ex illis nos salis pastos et sa
el nostrimeminisse. ginalos gaudeamus. Reddet tibi Dominus pro ista
LECTIONES VARIANTES.
a Ethanc aciem quæ Evangelium - impias inferre Lam . . i Desunt reliqua in Corb .
Ebor. NC.1 . Quæ in Evangeliu coronatur Ver. Vat. innom . į Fralruin oniillit Oxon .
Spir . Remb. k Etrectissimus Bod. 2 . Lam . Ebor.NC. 1 . Et recreati
b Baptizantes Ebor. NC. 1 . Ben .
Ponit et dicit Pem . Lin . Voss . 2 .
d Cum custodienda 0 ron .
1 Dolenti animæ roboris fomeula Lam . Lin . NC. 1.
Bod . 2.
e Pro Domino NC. 2 . m Instructius Manut.
. Nolle Pem . n Exorta Bod . 2. Ben . Lam . Ebor. NC. 1 .
8h Dilectissimifratres Lam . Lin . Ebor. NC. 1. o Lux refulgens Ben . Bod . 2 .
Illis Pem . P Certamen apimiLan . Bud . 2. Ebor.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Præler Dominum . In pierisque veieribus libris tianopolitano Myscus sepe dicitur quem vulgo vo
scriplum est per Dominum . In uno meo , nam præler comus Moysem . In martyrologio edilo a Florella
Dominum martyrem fieri. In Beccensi, nec propler Do - linio xv februarii, civilale Asice Moysei. Io fragmen .
minum martyria fieri. Ita etiam ſere Carnolensis. lis Paciani, in codice Flori, legilurin parancsi ad
Honoratis . Codex Gratianopolitanus, honerulis .Quie poniientiam , apud Moseum el veteres, et jaulo post,
dam libri veteres et quædam editiones habent co . Moyseum pro blasphemalore. In initio conflicius. Ar
ronatis. nobii cum Serapione legilur Moseo . Vides præfatio
Ælatem nostram . Ila nos reposuimus secuti all nem viri clarissimi domni Bernardi de Monicfalcone
clorilalem veterum editionum cloclo velerum ad Athanasium , pag. 34 . De Novatiani cloquentia , a
esemplarium . Falendum tamen est lectionem quæ quo epistola ista dicitur dictata , vide quit notantur
habet wiate nostra esslare etiam in octo codicibus infra ad Epistolam xxx.
antiquis . 1. - Cæcilio Cypriano.Hancinscriptionem accepimus
In calce hujus Epistolie el in calce Epistolæ xxxiv , ex eodem codice sancti Remigii. Eam vero ob eam
scriptum est antiquilus in codice Pillici: Emendavit in primis causam posuimus , quod ex ea discamus
Justinus Roma . formam scribendi illorum temporum . Nam baud du . '
Epist. XXVI. - Io. vetustissimo codice sancti bie inscripta fuit epistola eo modo quo ligilur in illo
Remigii Remensis scriptum est antiquilus in litulo veteri libro .
istius Epistolae : Incipit rescriptum Mysei el Maximi Paslos et saginalos. Supra in Epistola ad Donalum ,
ad Cyprianuni, quam dictavii Novulianus. In Gra . pag . 3 (col. 192 ) : Impletur in succum cibis fortioribus
291 DIVI CYPRIANI
tua charitate mercedem , el hujus tam boni operis re. A Deum , quam inter sævientia e sæcularis 'potestas
presentabil debitam frugem .Non minus enim coronæ varia et esquisita tormenta , eliam extorto elesit,
mercede condignus est qui hortatus est quam qui et cialo i el excarnificato corpore, Christum Dei Filica
passus est , non minus laude condignus qui docuit etsi recedenle sed tamen libero spiritu , coniei,
quam qui et fecit. Non minus honorandus est qui quam relicto mundo cælum petisse, quam desetis
monuit quam qui dimicavit, nisi quoniam nonnum - liominibus inter Angelos stare , quam impediuen.
quam magis gloriæ cumulus redundat ad eum qui in omnibus sæcularibus ruptis in conspectu Dei jane
stiluit quam ad eum qui se docibilem discipulum sul. liberum sistere, quam cæleste regnum sine ulla co
ministravit. Hic enim fortassis hoc quod exercuitnon talione lenere , quam collegam passionis cum Chris
habuisset, nisi ille docuisset. in Christi nomine facium fuisse , quam judicissait.
[{ II. Percepimusigitur,iterum dicimus,frater Cypriane, vina dignatione judicem factum fuisse , quan is
magna gaudia ,magna solatia, magna ſomenta , maxi- maculatam conscientiam de confessione nominisna
mequod et gloriosas martyrum , non dicam morles, sed portasse , quam humanis et sacrilegis legibusquan
immortalitates gloriosis et condignis laudibus prose. fidem non obedissc , quam veritatem roce puikia
cutus es. Tales enim excessus talibus vocibus prose- conleslalum ſuisse , quam ipsam quæ ab omnibus *
quendi fuerunt, ut quæ referebantur sic diceren (ualur moriendo mortem subegisse, quam per ipsa
tur qualiter facta sunt. Ex tuis ergo lilleris vidimus B mortem immortalitatem conseculum ſuisse ,quam -
gloriosos illos martyrum triumphos, et oculis nostris nibussauvilize instrumentisexcarnificalum eleslario
quodam modo coelum illos petentes prosecuti sumus, ipsis tormentis tormenta superasse , quam omola
et inter Angelos ac Potestales Dominationesque coe - dilanjali corporis doloribus robore animi feuda
lestes constitulos contemplati a sumus. Sed et Do . tum fuisse , quam sanguinem suum profluenlem nu
minum apud Patrem testimonium suum illis promis horruisse, quain supplicia sua post lidem amare at
sum perhibentem b auribus nostris quodam modo pisse , quam detrimentum vile suæ pulire
sensimus c. Hoc est ergo quod el nobis animum in exissc b ?
dies erigit , etad consequendos gradus tantæ digna . IV . Ad hoc enim prælium quasi quadam luba Eras
lionis incendii d . gelii sui nos excitatDominus dicens: Quiplusdiliga pro
III. Quid enim gloriosius, quidve felicius ulli homi. Irem autmatrem quam me, non esimedignus;et quipies
num poterit ex divinadignatione contingere,quam inter diligit animam i suam quam me, non est medignus,ya
ipsos carnifices in ipso interitu confiteri Dominum non tollit crucem suam el sequitur me,non estmedigtas
LECTIONES VARIANTES.
a Quasi contemplati Lam . NC. 1. Ebor. Ben. Bod. 1, C e Sævienles Lam . Ebor. NC. 1.
2 . Val. ret . innom . f Excruciato corpore Laun . Ebor. NC. 1. cod.1. 2.
b Reddentem Lam . Ebor . NC. 1. Ben . 6 Excoriatum Lum . Bod . 2. Ebor.
© Similiter sensimus Bod . 2. Lam . Ebor. NC. 1. Ben . h Vixisse Val. Bod . 2 . Vicisse Ver. Ben .
d Acceudit Ben . intendit Impr . i Sic Ben . Omittit Oxon .
STEPII. BALUZII NOT.E .
corpus, ul saginalus in poenam carius pereat. Mos olim rila e etiam Cypriani , qui scribit in epistola 15,
crat, ut annotat Holstenius ad Acta sanctiuum Per - pag . 71, sub iciil morlis, in Epistola Liv, p. 115,sal
peluxe et Felicitatis, eos qui vel pænæ causa ad gla - ictu passionis, ut apud Pontium quoque diaconum in
diatorium vel venatorium ludum dati esseni, aut Vila ejus, in epistola Lsxxi, pag. 16 ), sub ictu aguw,
sponte se iisdem addicerent, siginari prius a magis el in calce libri adversus Demetrianum , pag. 221, )
tris ludi, ut habiliores ac valentiores producerentur . ipso exiru rila . Verum , inventa semel vera leclicue,
Apud T . Livium , lib . v , scriptum esisaginare plebem non opus est li conjecturis. Lectionem autem ah.
populares suos ut jugulentur. Tacilis in libro i His restitiam reperi in eode.in libro Remigiano. E23.
ioriarum : Ibimilitibus Vitellius paratos cibos ei gia - dem habuisse Anglos in suis codicibus, salis constal.
dialoriam saginam dividebat. Hieronymus in libros ad . Quam judicis.... ſuisse. Segmen:lim islud deestin
versus Jovinianum : Athlelas, quorum vita el ars sagina tribuis antiquis codicibus, in Remigiano nimirum,!
esi. 0 . Curtius, lib . IX : Intereral epulis Dionysius
theniensis,
a rege pugilnobilis
promolus et gratus., etInvidi
ob eximiam virium1 DD Divionensi
virtutem increpa
malignique
et in Sorbonico.
Non exiss? . Id est, non cxcessisse a vila . Ipse Cf.
bani per seria et ludum saginali corporis sequi inutilein prianus in libro de Mortalitale , pag. 254, Patiini
belluam . Vide Cassianum lib . vi, cap. 7, de institutis lis , exire non vullis . Hinc erilus pro morle sæpe apet
renuntiantium . cumdern Cyprianum .
11. - 12 Prosequendi. Ita nos restituimus, secutiauc- IV . - Elqui plus diligit animam . Haec, que exslab
toritatem velusti codicis Remigiani, cum antea legere- in editione' Mänulii, et desunt in Morelliana ,las
lur personandi. El certe nostra lectio semper melior melius consilio potius quain auctoritale prelerini
apparebit. sil, quia non reperiuntur, ut ille ait, neque in gratis
Perhibentem . Codex Fuxensis , Perhibentem atque meule in Htinis codicibus. Sed ego in emendanus
reddenlem . Cypriani operibus non quæro quid reperialur in gres
III. - In ipso interitu. In editione Manutii, cui prima cis et latinis exemplaribiis sacrorum Bibliorum ,
cditio istius epistolæ debelur, et in edilionibus quæ quid Cyprianus scripserit. Exial auleni hæc senten:
postea seculae sunt legitur interritum . Quod cum tja in duobus antiquis codicibus sancti Remigil he
vir doctissimus Dionysius Pelavilis existimaret esse mensis , in Sorbonico et in Fusensi, id est in omo.
mendosum . censuit in notis ad Themistium reponi dus fere codicibus antiquis . Elenim sed tantum ej
debere inter ictus. Quæ conjectwa videbatur ei loco stola istius antiqua exemplaria babui . Exstal elan
admodum convenire ; eamque ego valdc probabam , in quatuor antiquis codicibus laudalis ill cduong
præsertim cum ea confirmari posse viderelur aucto- Anglicana ,
 993 EPISTOLA XXVI. 294
(Alalih . S, 57). Etiterum : Bealiquipersecutionem passi A tra veritatem leges b subegimus. Et si nondum nos
Ple erint a propter justitiam ; ipsoruin enim est regnum trum sanguinem fudimus, sed fundere i parali su
cre lorum . Beali erilis b cui vos persecuti fuerint et pus, nemolanc dilationis nostra moram clementiam
ord so hubuerint c. Gaudele el exultate . Sic enim et judicet, quze nobis officit, quæ impedimentum glo
o- phelas perseculi sunt, quiante vos fuerunt,patres co . riæ facit, quæ cælum differt, quæ gloriosum Dei
Turn(Mallh . v, 10, 12). Ec iterum : Quoniam 36 ante conspectum inhiber. In hujusmodi enim certamine ,
reges el polestales d stabilis , et tradel frater fratrem ad et in hujusmodi, ubi decertat fides i , praelio, mora
merlem , et pater filium ; el qui perseveraverit usque ad martyres k non distulisse, vera clementia est. Pele
finem , hic salvus erit (Malth , x , 18, 21, 22). Et: Vin - ergo , Cyprianc charissime, ul nos gratia sua Dominus
- * centi dabo sedere super thronum meum , sicut el ego vici magis ac magis in dies singulos quosque uberius 1
* * el sedisuper thronum patris mei (Apocal., VI, 21) . Sedalque propeusius et armet et illustret el viribus po
* el Apostolus e : Quis nos separabil a charitate Christi ? lentiæ suæ firmet ac roboret m , et quasi » opti
- - Pressura , an angustia , an persecutio ,an fumes, an nu mus imperator, milites suos, quos usque adhuc in
*** dilas, an periculum , an gladius? sicutscriptun est: qui castris carceris exerculi el probavil, producat jam
*** propler le inter ſicimur lola die , aestimati sumus velut oves ad propositi certaminis campum . Porrigat nobis
victimæ, sed in iis omnibus supervincimus pro eo quinos B arma divina, illa tela quie nesciunt vinci, loricam
dilexil (Rom . viii, 35,37). justitiæ quæ nunquam solet rumpi, clypeum fidei
*** V. Hæc el hujusmodi cum in Evangelio collata per - qui non potest perforari, galeam salutis que non
5 . legamus , et quasi faces quasdam ad inflamman potest frangi ° , et gladiun spiritus, qui non con
i dam fidem Dominicis vocibussuppositas nobis sentia : suevit vulnerari. Cui enim magis hæc ut pro nobis
F . mus, hostes veritatis jam non tantum non perhorres- petalmandare debemus, quam lam glorioso episcopo ,
cimus , sed et provocamus, et inimicos Dei jam hoc ut hostize destinali P pelant auxilium de sacerdote ?
ipso quod non cessimus vicimus 6, el 'nefarias con - VI. Ecce aliud gaudium nostrum , quod in officio
LECTIONES VARIANTES .
a patiuntur Lam . Ebor. NC. 1. i Certamine ubi decertat fides Lam . Ebor. NC. 1,
b Beati estis Bod . Ben .
© Sic Lim . Ebor. NC. 1 Oderint Oxon . k Martyres prælio non Lam . Ebor. NC. 1. Ben .
d Præsides Bod . 1. 2 . Lam . Ebor . NC. 1. . 1 Liberius Lam . Ebor , NC. 1.
e Paulus Lam . Ebor. NC. 1. Ben . m Probetac formel Lam . Ebor . NC. 1. Ben .
f Perlegimus Oxon . n Qua optimus Ver. Quia Val.
* Vincimus Lam . Ebor . NC. 1 . Bod . 2 . o Galea - frangi omillil 0 .xon .
h Civitatem leges Ver . P Destinatæ Ver . Ben .
i Fudisse Oxon .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Odio habuerint. Ila velus codex Remigianus, Sor- dicein Veronensem habere supervincimus in libro
bonicus , Divionensis, Gratianopolitanus et Fuxensis . ad Fortunatum , non vero speramus.
Ita etiam editio Manuliana. V . - Provocamus, id est, ultro nos offerimus per
Patres eorum . Hæc desunt in codice Remigiano et seculoribus, mori optantes,ut fecerant olim martyres
in Fuxensi . Lugdunenses et Viennenses apud Eusebium . Terul
Polestates. Idem libri veleres habent prasides. lianus in libro ad Scapulam : Denique, cum omni sæ
Victimæ . Ita etiam in epistola ad Fortunalum de vilia vestra concerlamus, eliam ultro erumpentes. Vide
Exhortalione Martyrii, cap. 6 , el lib . in Testimoniorum , Acta passionis sancti Stephani Papæ el martyris in
cap. 18 . At tres codices nostri el quinque in cditione ipso initio . El tamen publica temporis illius disci
Anglicana laudatí preferunioccisionis, Fuxensis jugit- plina prohibebat ne quis ultro se offerret, com hoc
lationis. Vulgata editio Epistolie Pauli ad Romanos Scriptura divina prohibeat, ul legitur in Actibus pro
occisionis. Sic etiam citat sanclus Augustinus, lib . I consularibus de martyrio Cypriani ; quia non temeritas
Retractat., cap. 7, et lib. iv de Doctrina christiana, sed lides etmodestia coronatur, 413 ut legitur in epi
cap. 20 . Jtem Primasius. Vide annotationes Erasmiin stola ecclesiæ Smyrn:rorum apud Eusebium , ex ver .
hunc locum Pauli. sione Rufini. Deinde Mensurius episcopus Carthagi
Supervincimus. Cum viderem pro hac voce, que p nensis istud ila severe prohibuit ut etiam honorari pro
Talina non est, scriptum esse speramus in codice Re- hibuerit Christianos qui se offerrent persccutionibus
migiano veteri, in Gratianopolitano el in Divionensi, non comprehensi, uti pluribus dicum a nobis est ad
lum eliani in quinque quorum variæ lectiones exstant caput undecimum Laciantii de Morribus Persecuto
in editione Anglicana, huc valde inclinabat animus rum . Vide etiam sanctum Ambrosium , sive quis alius
ut vocem minime latinam expungerem , eam qua auctor est (cap. 37 ) Officiorum , et concilium Eliberila
latina est substituerem , præsertim cum ea exstei in num , canone60 , et Rigallium ad Epistolam iv Cypriani.
Vulgala editione Epistolæ sancti Pauli ad Romanos, Fundere, lac est lectio veteris libri Remigiani,
el illa quoque ulatur sanctusmartyr in libro de Ex- certe optima. Sic etiam habent tres libri veteres lau
horlacione Martyrii ad Fortunatum . Verum , cum vide dali in editione Anglicana.
rem illum posuisse supervincimusin libro in Testimonio . Nemo hanc. Idem codex Remigianus : Nemo hanc
rum , cap. 18 , eamque vocem releniam esse a Tertul dilectionem nostram more dementiæ judicel.
Jiano in Scorpiace et a sanclo Augristino , lib . iv de Quæ impedimentum glorice facil. Istud deest in
Doctrina christiana, cap. 20 , el lib . 1 de Civilate Dei, eodem codice Remigiano.
cap. 23, lo eliam in epistola Evodii ad Augustinum , Exercuil et probavil. Codex Divionensis et recen
existimavi nihil esse mutandum . Sic in Psalmis supe tior Remigianus, el probavit et probal. In illis aulein
legiiur supersperavi; apud Tertullianum , in libro de omillitur vox exercuil.
Pænitentia , superscenditur; apud Symmachum , lib . I , Galeam saluris. Islid addidimus ex vetusto Remi
Epist. 56, superpingo ; apud Sidonium , lib). ix , Epist. giano , auctoritatem quoque scculi quinque veterum
superinsvicis. Heic intcrim admonendum est co - esemplarium Anglicanorum ,
 295 DIVI CYPRIANI
episcopalus lui, licet interim a fratribus pro tempo . A maturitalis sur lempus nutriendi, el de Scriptors
ris conditione distractus es, lamen non defuisti, quod sanctis quam ingens et supra omnia peccatum cie
lillcris confessores frequenter corroborasli, quod miserint instruendi. Nec hoc animentur yaiamer
eliam sumplus necessarios de luis laboribus justis sint; sed hoc ipso magis reprimantur quia non pauci
præbuisti, quod in omnibus le präsentem quodam sunt, Nihil ad extenuationem delicii numerus impi
modo semper exhibuisti, quod in nulla oflicii lui denis valere consuevit , sed pudor, selmode:12,
parle quasi aliquis desertor claudicasti. Scd quod sed patientia , 97 sed disciplina, sed humilitis atque
nos ad majorem lielitiam robustins provocavit a subjectio , sed alienum de se expeclasse judiciun,
lacere non possumus, quin omni vocis nostra testi sed alien::m de suo sustinuisse sententiam . Bax
monio prosequamur. Animadvertimus enim le con est quod panitentiam probal ; hoc est quod ir
gruente censura et eos digne objurgasse qui, imme. presso i vulneri inducit cicatricem ; lioc estquod
mores delictorum suorum , pacem a presbyteris per dejecte mentis ruinas erigil el altollit, quod ardenten
absentiam luam festinata el præcipiti cupiditate ex - deliciorum æstuantium vaporem restingul ei bol
torsissent b, et illos qui sine respectu Evangelii Nou enim que sanorum sunt corporum medias
sanctum Domini canibus et margaritas porcis pro ægris dabiti , ne importunus cibus tempestila
fana c facilitate donassent, cum grande delictum , B valetudinis sævientis k noii reprimal , sed accenda;
et per totum pene orbem incredibili vastatione gras- scilicet ne quod poluisset malurius jejunio era
salum , non oporteat nisi, ul ipse scribis, caule mode- nuari ', per impatientiam longius pasta cruditate
rateque tractari, consullis omnibus episcopis, presby - producat m .
teris, diaconibus, conſessoribus, et ipsis stantibus VII. Eluendae sunt igitur impio sacrificio minia
laicis , ut in luis lilieris et ipse lestaris ; ne, dum vo . inquinatæ operibus bonis n , el nefario cibo a
Jumus importune ruinis subvenire, alias majores misera " pollula pænitentie sunt p verir serine
ruinas videamur parare : ubi enim divinis d sernio nibus expianda, et in secretis cordis fidelis novel
relinquitur, si tam facile peccantibus venia præsic . landus et consecrandus est animus 9. Crebri pe:
lur ? Forendi sunt sane ipsorum e animi et ad milentium gemilus audiantur : non semel laplum ,sed
LECTIONES VARIANTES.
a Provocasti Lam . Ebor. NC. 1. Bod. 2. Ebor . 2. NC. 1.
b Extorsisse dicuntur Lam . Ebor . Bod . 2. NC. 1. k Sievientis omilt. Lam . NC. 1. Ebor .
e Prona Ver . 1 Altenuante sanari Lam . Bod . 1, 2. NC.1. AltenuariTer.
d Divini metus Lam . Ebor. Bod . 1. NC. 1. m Videalur produci Lam . Ebor. Bod . 1, 2. Ben. Vor .
Lapsorum Vat. Mais Ben Lam . Ebor. NC. 1 .
f Impudens contulit val. • Misera omittit. Lam . NC. 2 . Ben .
8 Subjectio : Hoc est Lum . Ebor. P Patienter addit. NC. 1. Veris sermonibus Lam . Ebor.
h Sed de suo aclu Bod . 1. NC. 1. Ben .
i Hoc impresso Ver . 9 Novellandus est animusLam . Bod . 1, 2.Ebor.NC.1.BIH
į Sanis corporibus, sed ægris medicus dabitur Lam .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
VI. - Licel interim . In codem vetusto codice Remi. dialogo adversus Pelagianos : Multitudo socioran
giano legitur, licet inter inilia fratribus pro temporis numquam le catholicum , sed hæreticum esse demonstra
condilione destrictis, haud dubie pro distractis . lla bil. Nam , ut idem alibi aii, peccantium multitudo non
eliam quinque codices Anglicani. .. quærii errori patrocinium . Sencca in libro de Vild
Te congruente censura. Idem codex Remigianus, beala cap . 2 : Non tam bene cum rebus humanis ami.
tua congruente censura eos digne. Ita etiam recentior tur ulmeliora pluribus placeant. Argumentum pessida
Remigianus et Compendiensis . turba est. ldem lib . i de Clementia , cap. 21 : Fecil
Eos objurgasse. Respicit hic locus ad Epistolam enim consuetudinem peccandi multitudo peccaniin ,
XXII, in qua agitur de pace quam quidam lurbulenii Quintilianus, lib . I, cap. 6 : Unde enim lantum bont
sibi dalam aiebant a confessoribus et martyribus. ut pluribus quæ vera sunt placeant ? Ovidius, lib .1de
Quæ res magnam invidiam conflaverat Cypriano , quia Arte amandi :
id aiebat faciam esse contra disciplinam ecclesiasticam . Pleraque sunt semper deteriora bonis .
Vide etiam Epist. XIV,
Per absentiam tuam . Editio Manutiana et qualuor Maltbæus Bossus in disputatione, que est deGaudio:
libri veleres, per impalientiam . Utraque lcctio potest n Levitalis el pessimi erroris auctor semper esl turba.
esse bona. Ei Cicero in initio libri Tusculanarum quæstionna :
Canibus. Hæc vox itemque vox porcis desunt in Ad vilia consentiens mulliludo . Annotal Nonius Marº
omnibus libris veleribus. cellus antiquos paucorum numerum posuisse pro lod
Stantibus laicis. Id est laicis qui constantes ſuerant nis, sicut etmultorum pro malis. T. Livius lib. så :
in confessione nominis, qui non cesseranl tormentis, Pauci ac oprimus quisque Hannoni assentiebantur.
qui non sacrificaverunt idolis. Inde in Epistola se . Valere. Hæc vox non habetur in editioneMorelliana,
quenti scriplum est Ecclesiam esse constitutam elian el deest eliam in quinque codicibus antiquis. Pro ea
in stanlibus. Vide eliam Epistolain xxx . autem vetus Remigianus præfert proficere.
Ubi enim . Velus Remigianus : Ibi enim divinusmelus Parienlia. Quidam codices habent pænitentia, facili
relinquitur cum tam facile peccaniibus venia præstalur. elmultum obvio errore, uli monuimus ad Epistolam
Vocem melus habent etiam aliquot alii libri veteres. XVII, pag . 403 . Codex Gratianopolitanus el edilio do
El de Scripturis instruendi. Häc desunt in tribus rellii habent sapientia .
antiquis codicibus . Dejeclæ mentis ruinas. Velus Remigianus,declives
Quia multi sunt. Tertullianus in initio libride Pu- el tremenles ruinas erigit el extollit.
dicilia : Quasi non facilius sit errare cum pluribus, Vaporem reslinguil. Tres libri veleres babentextin
quando veritas cum paucis umelur. llieronymus in guil : Congruas escas mediciis ægris dal. Non enim ,ele
 297 EPISTOLA XXVII. 298
iterum fideles ex oculis lacrymx profundantur , ut A potuit el a Christo in communicatione retineri. Opla
illi ipsi oculiquimale simulachra conspexerunt, que music , beatissime ac gloriosissime papa i, in
illicita courmiscrant, satisfacientibus a Deo fletibus Domino semper bene valere et nostrimeminissc .
deleant. Non
on est
est nisi paticntia morbis necessaria .
Luciani " cum suo dolore qui languent, et ila de EPISTOLA XXVII.
mum sperant sanitatem , si tolerantia superarint dolo (Pamel., Rigalt., Baluz., XXVI . Paris., XXVI, Oxon.,
rem ; infidelis enim cicatrix quain cito festinans Lips., XXXIII.)
medicus induxit, et ad quemlibet casura medela CYPRIANUS LAPSIS.
rescindilur b , si non · fideliter de ipsa tardi ARGUMENTUM . — Argumentum hujus epistolæ infra ha.
tale remedia prästentur : cito rursus in incendium bes Epistola xxix . i Lilleras, inquit, adme fecerunt,
flamma d revocalur, nisi tolius ignis, etiam usque pacem non dandam sibi postulantes, sed quasi jam
ad extremam. scintillam , materia restinguatur ; uit me datam sibi vindicantes, quod dicant Paulum omnibus
rito hujusmodi homines sciant sibi etiam de ipsa pacem dedisse, sicul in litteris eorum quarum exem
mora magis consuli et fideliora necessariis dilationi plum ad vos transmisi, legeris, simul quid et ego eis
bus remedia præstari. Cæterum ,ubi crit quod custo breviter rescripserim . » Desideratur aulem lapsorum
dia squalidi carceris includuntur e qui Christum B. epislola ad quos rescribil.
conſilentur , si sine periculo fidei sunt qui negave . 1. Dominus noster , cujus præcepta et monita ob
runt ? ubi quod in nomine Dei calenarum ambitu servare debemus, episcopi honorem et Ecclesize sux
vinciuntur , si sine communicatione non sunt qui rationem disponens, in Evangelio loquitur k et di
confessionem Dei non retinuerunt f ? ubi quod cit Petro : Ego libi dico quia tu es Petrus, et super
detenli martyres gloriosas 5 animas ponunt, si islam petram ædificabo Ecclesiam meam ,el portæ infe
qui dereliquerunt fidem periculorum et delicio - rorum non vincent eam : et libi dabo claves regni coelo
rum suorum non sentiunt magnitudinem ? Quod si rum ; el que ligaveris super terram erunt ligala et in
nimi am impatientiam præferunt h el intolerabili cælis, et quæcumque solveris super terram erunt solula
festinatione communicationem exposcunt , frustra et in cælis (Matth . xvi, 18, 19). Indeper temporum et
quer ula isla et invidiosa ac nihil adversus veritalem successionum vices episcoporum ordinatio et Ecclesiac
vale nlia jaciant petulanti el infreno ore convicia, ratio decurrit, ut Ecclesia super episcopos 38 consti
quandoquidem licuerit illis suo jure retinere quod tuatur et omnis actus Ecclesiæ per eosdem præpositos
nunc sua sponte qu:esita necessilale i coguntur gubernetur. Cum hoc itaque divina lege i fun
postulare. Fides enim quæ poluit Christum conlileri, C dalum sit , miror quosdam audaci temeritale sic
LECTIONES VARIANTES .
a Satisfacientes Lam . Ebor. 1.NC! 1. Ben . 6 Ubi qui detenti gloriosas, Lam . Ebor . NC. 1. Manut.
b Extinguitur Var. h Præferunt minimarn patientiam Ben . Val. Lam . Ebor.
c Cui non Lam . Ebor. NC. 1. Ben . Bod . 1, 2. NC. 2 . Impatientiam præ se ferunt Oron .
d Præstentur. Incendium flammæ Lam . Ebor. NC . 1. i Nunc necessitate Lam . Ebor. NC. 1 .
Lamina revocatur Ver. i Optamus te , frater Rigalt. Oxon .
e Cæterum ubi erit quod judicia patiuntur , quod k Loquitur Ecclesiæ Bod . 1.
carcere includuntur Lam . Ebor. NC. 1. Bod . 2 . Ben . 1 Hoc ita divina lege Bod . 1 .
i Dei renuerunt Lam . Ebor . NC. 1. Manut.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
Velus Remigianus , morbum reslinguit el finil. Ita quam præferunt editiones Manutii etMorellii etvelus
etiam Gralianopolitanus. liber mweus, ubi scriptum est, cujus præcepta debemus
VII. - 514 Nisi patientia . Idem codex Remigianus , meluere el observare. Codex sancti Dionysii Remen
non est impatientia . Ita etiam Sorbonicus, Fuxensis et sis, præcepta servire el observare.
Gratianopolitanus. In recentiore Remigiano el in Di.
vionepsi : Non est nisi palientia in morbis. Lucanusix : Non vincent eam . Ita etiam in libro de Unilale Ec .
** D clesiæ , pag . 194 . Codex Fuxensis , non prævalebunt
Gaudetpatientia duris. adversus eam . Apud Pacianum in epistola ad Sym
Intolerabili festinatione. Vetera exemplaria , intole phronianum contra traclalus Novatianorum , non
rabilem festinationem communicationis. Sed hanc leclio convalescent adversus eam .
nem Pamelius ait esse pessimam .
Querula . Quidam libri veleres, querelosa. Tibidabo claves. Quamvis istic claves non dentur
Oplanius lc . Revocavimus hanc clausulam veterum Petro , sed proinittantur, veteres tamen existimarunt
editionum , quam reperimus etiam in qualuor anti et recte , datas esse, easque solum Petrum accepisse
quis codicibus. Nescio aulem qua auctoritate Rigal- ait Optatus , sed communicandas cum cæteris . Ge
lius aliam induxit, quam ego nuspiam reperi. Angli rebat enim , ut ait sanctus Augustinus, lolius Ecclesize
lamen eam retinuerunt. figurala generalitale personam ; et erant utique ce
Epist . XXVII. – Hæc epistola in veteri libro ieri Apostoli quod fuit Petrus, pari consortio præditi
sancti Dionysij Remensis et in uno meo est anepi et honoris et polestatis , ut ait Cyprianus in libro
graphia . In editione Morelliana dicitur esse Celerini de Unilale Ecclesiæ . Vide epistolam Stephani episcopi
ad lapsos . In editione Manutiana , quæ prima om Larissææ ad Bonifacium papam II , editam in col
gium est, et in libro Fuxensi, Cyprianus lapsis . Que lectione Romana Holstenii , epistolam Mapinii epi
estvera lectio . scopi Remensis apud Frcherum et Duchesnium , et
1. - Cujus præcepla . Sequi in hoc loco placuit scrip- Franciscum Masonum lib . IV, cap . 3 , 4 , de Ministea
turam libri Fuxensis , quam pulo esse meliorem ea rio Anglicano.
PATROL. IV . S. CYPRIAN . . 10
299 DIVI CYPRIANI
mihi scribere voluisse ,utEcclesiæ nomine lilleras fa - A dum Domini disciplinam quiete et tranquille agere.
ccrent , i quando a ecclesia in episcopo et clero et Valele.
in omnibus stantibus sit constiluta . , Absit enim nec EPISTOLA XXVIII.
Dominib misericordia et potestas ejus invicta (Pamel., Rig ., Baluz., xxvi . Paris. , Ifti. 0101.,
paliatur ut Ecclesia esse dicatur lapsorum numerus, Lips., XXXIV .)
cumscriptum sit : Deusnon estmortuorum , sed vivorum AD PRESBYTEROS ET DIACOSOs.
(Matth . xxi, 32). Omnes quidem vivificari optamus,
et ut in statum pristinum restituantur precibus no ARGUMENTUM . – Argumentum hujus epistolæ sa 'is
stris el gemitibus oramus. Si autem quidam lapsi Ec convenit cum præcedenti , ac pulo eam esse
clesiam se volunt esse , et si apud illos atque in illis de qua in sequenti epistola loquiiur ; laudat enim
est Ecclesia , quid superest quam ut ipsi rogenlur a clerum suum , quod Gaium Diddensem presbyterum ,
nobis ut nos ad Ecclesiam dignentur admittere ? Sum . el diaconum ejus , qui lapsis temere communicaberi,
missos ergo et quietos et verecundos esse oportet eos communione movissent , el ul de aliis quibusdam
quidelicti sui memores satisfacere Deo debent, nec idipsum fial hortatur.
Ecclesiae nomine litteras faccre, cum se magis sciant 1. Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus
Ecclesiæ scribere. salutem . Integre et cum disciplina fecistis, ſraires
II. Scripserunt autem mibi nuper quidam de lapsis charissimi, quod , consilio collegarum meorum qu.
bumiles elmites et trementes et metuentes Deum , et præsentes erant, Gaio Diddensi presbytero et diacono
qui in Ecclesia semper gloriose et granditer operati ejus censuistis non communicandum , qui, communi.
sunt, et opus suum numquam Domino impulaverunt. cando cum lapsis et offerendo oblationes eorum , iti
scientes illum dixisse : Et cum hæc omnia fecerilis. pravis erroribus suis frequenter deprehensi, et semel
dicile : Servi supervacui sumus, quod debuimus facere alque iterum , secundum quod mihi scripsistis, a col.
fecimus (Luc. XII , 10 ). Ouæ illi cogitantes, et quam . legis mcis monili ne hoc facerent, in præsumptione
vis libello a martyribus accepto, ut tamen a Domino et audacia sua pertinaciter perstiterunt, decipientes
satisfactio sua admitti possit, orantes scripserunt quosdam fratres ex plebe nostra ; quibus nos omni
mihi se delictum suum cognoscere et pænitentiam humilitate consultum cupimus, et quorum saluti
veram agere, nec ad pacem temere aut importune non adulatione composila , sed sincera fide prospici
properare, sed expectare priesentiam nostram , di- mus ut vera pænitentia et gemitu et dolore pleno
centes pacem quoque ipsam , si eam nobis praesentin Dominum d deprecenlur, 9 quia scriplum est : Je
bus acceperint, dulciorem sibi futuram . Quibus mento unde cecideris, el age pænitentiam (Apoc. I,
quantum gratulalus sim Dominus testis est, qui digna - c 5) ; et iterum loquitur Scriptura divina : Sic dicit
tus est ostendere quid ejusmodi et tales servi de Dominus : Cum conversus gemueris, tunc salvaberis, et
ejus benignitate mereantur. Quae litteras cum nuper scies ubi fueris (Isa , XXX, 15 ) .
acceperim , et nunc aliud scripsisse vos legerim , pelo II. Ingemiscere autem el agere pænitentiam qivo
discernalis desideria vestra , et quicumque estis qui modo possunt quorum gemitibus et lacrymis inter
has lilleras nunc misistis, nomina vestra libello sub- cedunt quidam de presbyteris, ut communicandum
jicialis et libellum cum singulorum nominibus ad cum illis iemere existiment ? nescientes qnia scri
me transmillatis. Ante est enim scire quibus rescri - plum est : Qui vos felices edicunt, in errorem ros mil
bere habeam . Tunc ad singula quæ scripsistis pro iunt, et semilam pedum vestrorum turbant (Isa . ii, 12).
loci et actus nostrimediocritate rescribam . Oplo vos, Merilo salubria nostra et vera consilia nihil promo.
fratres charissimi, semper bene valere et secun- vent,dum blanditiis et palpationibus perniciosis salu
LECTIONES VARIANTES.
a Voluisse, quando Impr. d Domini Bod . 1.
b Ne Domini Oxon . e Nescientes scriplum esse : Qui vos et beatos Bod .
c Utilitate Bod . 1. D i Blandientis Conjic . Rigalt .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Ui Ecclesiæ ... facerent. Ista addita suntex libro meo II. - - Benignitale . Liber meus el oditio Morelliana ,
velere et ex editione Morellii. Qux miror præter- bonitatem .
missa fuisse a Pamelio el Rigaltio , cum absque iis Epist. XXVIII . - Hæc epistola primum edila
sensus non sit integer. Recte ergo fecerunt Angli est a Manulio . Pamelius nullum illius velus exemplar
ista reponentes. Reinhartus omisit, quia ea non in - habuil . Angli unum babuerunt ex bibliotheca Bod
veniebat in editione Rigaltii. leiana. Ego unum habui ex Colbertina , quod suit
Quando Ecclesia. Verba sunt lapsorum ad Cy- olim collegii Fuxensis . Habui eliam unum ex mea ,
prianum . aliud ex urbe Gratianopolitana . Porro epistola ista
Invicta . Non admonerem hanc vocem , quam præ - bis descripta est in libro Fuxensi.
ſerunt editionesMuntii , Morellii , et Pamelii , quie J . -- Composita . Ila codex Fuxensis el editiones Ja
exstat eliam in libro meo veteri et in Gratianopoli- nutii et Morellii. Al codex meus ci Gratianopolitanus
lano, posilam a me esse in hoc loco , nisi Rigallius preferunt corrupta . Sic etiam in uno Bodleiano legi
et edilio Anglicana pro ea haberent, invidiani, nullo monuerunt Angli.
sensu ani certe pessimo, Puto autem Rigaltium eam 11.-- Blundiliis . Tacitus lib . iHistoriaruni : Blanditiæ
pravam lectionem accepisse ex libro Fuxensi , quo pessimum veri afl'eclus venenum . 415 Et in vita Agri
usum esse illum constat, colæ : Pessimum inimicorum genus laudonies, Cicero
301 EPISTOLA XXIX . 502
laris veritas impeditur, et palitur lapsorum saucia et A sero repetendum putarerunt , et hxc singalorum
argra mens quod corporaliter quoque Igri el infirmi tractanda sil et limanda plenius ratio , non tantum
srpe paliuntur, ui, dum salubres cibos et utiles po - cum collegis meis , sed et cum plebe ipsa universa .
lus qua-i amaros el abhorrentes respuunt, el illa Expensa enim moderatione libranda et pronuntianda
quae oblectare et ad prasens suavia videntur essc res est,quæ in posterum circa ministros Ecclesix con
appelunt, perniciem sibi ct mortem per inaudien - slisual excmplum . Interim se a divisione mensurna
tiam el intemperantiam prorocent , nec proficiat ad tanluin contineant, non quasi a ministcrio ecclesia
salutem artificis mcdela vera , dum blandimentis de- stico privati esse vidcantur, sed ut integris omnibus
cipit dulcis illecebra. ad nostram pra sentiam differantur a. Oplo vos ,
III . Vos itaque, sccundum litteras meas fideliter et fratres charissimi,semper bene valere. Fraternitatem
salubriter consulentes, a consiliis mclioribus ne rece . universam salutate , ct valele .
datis. Legile vero has easdem lilleras ct collegis EPISTOLA XXIX .
meis, si qui aut præsentes fuerint aut supervenerint,
ut unanimes et concordes ad ſovenda el sananda la (Pamel., Rigalt., Baluz. , xxix. Paris., XXXIII. Oxon .,
psorum vulnera consilium salubre teneamus, Ira Lips., Xxxv.)
claturi plenissime de omnibus cum convenire in B AD PRESBYTEROS ET DIACONOS ROMÆ CONSISTENTES
ARGUME
unum per Dominimisericordiam cæperiinus. Interea, An NTUM . - Clerus Romanus cerlior redditur de
*
si quis immoderalus et præceps , sive de nostris temerilale lapsorum qui pacem deposcebant,
presbyteris vel diaconibus, sive de peregrinis , ausus Cyprianus presbyteris et diaconibus Romæ consi
fuerit ante sententiam nostram communicare cum stentibus fratribus salutem . Et dilectio communis et
lapsis, a communicatione nostra arccalur,apud omnes ratio exposcit , fratres charissimi, mihil conscientiæ
nos causam dicturus lenieritatis suæ quando in unum , vestra subtrahere de his quic apud nos geruntur, uit
pcrmillente Domino , convenerimus. Desiderastis quo - sit nobis circa utilitatem ecclesiastica administratio
que ut de Philumeno el Fortunato lypodiaconis et nis commune consiliuni, Nam , posteaquam ad vos
Favorino acolytho, qui medio tempore recesserunt litteras feci , quas misi per Saturum lectorem et
et nunc venerunt, quid mihi videalur rescribam . Optatum hypodiaconum , quorumdam lapsorum con
Cui rei non potuime solum judicem dare, cum multispirata temeritas b, quipænitentiam 40agere ct Deo
adhuc de clero absentes sint, nec locum suum vel satisfacere detrectant, litteras ad me lecerunt, pa ,
LECTIONES VARIANTES.
a Cognitio hæc differatur Bod. 1. C dam temeritate Mamut.
Quorumdam prospecta temeritas Oxon . De quorum
STEPI . BALUZII NOTÆ .
in libro de Amicitia ait nullam pestem esse majorem Sero . Hxc ési lectio editionis Manutianr ei codicis
quam adulationem , blanditiam , assentationem . Dio Gralianopolilani. Editio Morellii et annis Bodleianus.
Chrysostomus Orai. , scribit omnium vitiorum sorle. In meo , sorore, pro sorte, ut opinor.
lurpissimum esse adulationem . Hieronyinus in epi. Ministros. Quamvis non dubitem quin hacc lectio
stola ad Eustochium de virginitale servanda : Adu sil bona , admonere lamen debeo in codice Fuxensi ,
lator quisque blandiens inimicus est. Idem in Dialogo in quo, ut antea dixi, Epistola isla bis descripla est.
contra Pelagianos : Semper insidiosa , callida , blanda constanter scriptum esse omnes viros. Quo etiam
est adulatio. Sancius Ambrosius , seu quis alius , lib . modo scriptum fuisse in Veronensi mihi constat.
were amicitia ubi Sed alii libri veteres el editiones præferuntministros.
III Officior. cap . 16 : Non est enim vera
est fallax adulatio. Seneca dixit Epist. xlv, adula A divisione. Sic edidit Morellius pro eo quod editio
tionem esse similem avaritic.Apud Plutarchum exstat Manutii habel, (lictione. Scd in codice Latinii ct in
liber quomodo possil adulator ab amico internosci. Veronensi, tum etiam in Fuxensi, scriplum est, a
Symmachus lib . 1, Epist . 31 : Quassa fide sunt qui dictione. Nous confirmat editionem Morellii.
jugiter blandiunlur. Ovidius lib. ii Amorum , eleg. 8 : Monsurna . Infra Epist. xxxiv , pag . 28, divisiones
Impia sub dulcimelle venena latent. mensurnas aquatis quantitatibus partiantur. Rufinus
lib . iv , cap . 28. centum quinquaginta denariis menstrua
Placentinos vocat adulatores veluis auctor gloss.r ad D praestati onis . Codes Fuxensis el Gratianopolitanus
capitulare Karoli M . de causis lalice , ul monuimus et edilio Morellii mensurantium ,mcus mehsuraluntum ,
tom . u Capilularium pag . 1043 . EpiST. XXIX -- Tria istius Epistolæ , quam debe
Inaudientiam . Codex Fuxensis, inobedientiam . El mus cdilioni dlamutiant, exemplaria habui, unam ex
lamen idem codex in Epistola xill, pag . 56 , habet , bibliotheca Colberlin .quod Init olim collegii Fuxen
que discordiosis el inaudientibus scandalum . Tertul. sis , aliud es mea , tertium ex urbe Gratianopolitana .
lianus in libro de Exhortalione Castitalis dixit obal Angli umum habuerunt ex Bodleiana.
dientiam . Typodiaconum . Posica in omnibus editionibus que
III. Non polui me solum . Ita Manutius et Rigale prodier' ll post Mancianam addiuir fratres nostros.
tius. Al in libro meo veleri, in Gratianopolita ne et Quic vcrba , addita videlicet a Morellio , nos sustuli
in uino Bodleiano legitur, non puto me solun debere mislil siperflua , quia non exstant in libris nostris
sententiam dare. Sic etiam in editivne Morellii, nisi veteribus. El tamen in Gratianopolitano post hypo
quod posuit polui pro puto . diacomum additur frairem nostrum .
Locum suum . lta Pamelius cl cateri. Manulius Quorumdam conspirala . Nescio qua auctoritate Mo
edidit, hoc solum . Quo etiam miod legilor in codice rellins addidit quorumdam prospecla temcritate. Nam ,
Fuxensi. Sic etiam rereri scriplu Tuis:e in 0110 præterquam quod vox prospecla istic nccessaria non
codice Valicano. est, ea non exstat in cditione Manulii, nequc in
303 DIVI CYPRIINI
cem non dandam sibi postulantes , sèd quasi jam da- A ista que diximus graviter affligerent, tamen mwen .
tam sibi vindicantes, quod dicant Paulum omnibus ris nostri tam gravem sarcinam vigor tuus et secun
pacem dedisse, sicut in litteris eorum , quarum dum evangelicam disciplinam adbibila severitas (en
cxemplum ad vos transmisi, legetis, simulque quid perat a , dum et quorumdam improbitatem jeste
ego eis breviter interim rescripserim ; sed et qualcs coerces, et cohortando b ad pænitentiam , viam le.
poslea ad clerum litteras fecerim ut scire posselis, gilimam salutis ostendis c . Quos quidem salk
hujus quoque rei exemplum vobis misi. Quod si mirati sumus ad hoc usque prosilire voluisse,uttan
ulira lemeritas eorum nec meis ncc vestris litteris urgenter et lam immaturo atque acerbo lempore,in
compressa fuerit, nec consiliis salubribus oblempe- tam ingenti et immenso crimine alque deliclo,fa
raverit , agemus ea quæ secundum Evangelium Do- cem sibinon lam peterent quam vindicarent, imah
minus agere præcepit. Opto vos, fratres charissimi, jam et in cælis habere se dicerent. Qui si habent,
semperbene valere. Valele. quid pelunt quod tenent? Si autem non labere ilos
EPISTOLA XXX. probatur hoc ipso quod petunt, cur non judicium
(Pamel., Rigalt., Baluz., xxx . Paris., xxix. Oxon., Lips.,
eorum sustinent a quibus petendam pacem , quan
Mique non
pon habent
babent , pulaverunt ? Quod si aliunde
Xxxvi. Novat. opp. ed . Jackson. p . 309.) ips., B utique
prærogativam communicationis habere se credusi,
PRESBYTERI ET DIACONI ROMÆ CONSISTENTES cum Evangelio illam conferre conentur; ut ita de
AD CYPRIANUM mum firmiter valeat, si ab evangelica lege non dis
ARGUMENTUM . - Ecclesia Romana sententiam suam sunat. C:eteruin , quo pacto evangelicam poteril pra
de lapsis cum Carthaginensis decretis consentientem slare communicationem quod contra evangelican
proponit. – Lapsis adhibila indulgentia ad Evungelii decretum videtur veritatem ? nam , cum omnis pre
normam exigilur. — Pacem confessoribus concessam rogativa ita demum ad indulgentia privilegium spé
gratia tantum et favoribus innili inde conslal quod ctet,si ab eo cui sociari quærit non discrepet, quia a5
lapsi ad Episcopos remittantur. - Seditiosa pacis eo cui sociari quærit discrepat, necesse est indulgen.
postulatio Felicissimi factioni impulanda . tiam et privilegium societatis amillat.
I. Cypriano papa presbyteri et diacones Romae II. Videant igitur quid in hoc negotio agere conex.
consistenles salutem . Cum perlegissemus, frater cha- tur d. Nani, si aliud quidem Evangelium ,aliud autem
rissime,litteras tuas, quas per Forlunatum hypodia . martyres dicunt posuisse decreturn , collidentes col
conum miseras,gemino sumus dolore perculsi etdu tra Evangelium martyres utrobique periclitabuntur.
plici moerore confusi , quod neque tibi requies ulla Nam et Evangelii fracta jam et jacens videbiturese
in lantis persecutionis necessitatibus traderelur, et C majestas, si potuit alterius decreti novitate superali,
lapsorum fratrum immoderata pelulantia usque ad et de mariyrum capite gloriosa confessionis corona
periculosam verborum lemeritatem producta deno - detracta, si non illam de Evangelii conservationeII
laretur. Sed, quamquam nos atque animum nostrum veniantur consecuti unde martyres fiunt ; utmer.lv
LECTIONES VARIANTES.
a Temperata Bod . 1. Ostendit Oxon .
1 Juste coercet et hortando Oron , d Agere cogentur Bod . 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
teribus codicibus nostris, neque in Anglicanis. Quare Ejus habemus Traclatum de Trinitale edilum cum ope
mirum est illam fuisse relenlam in editione An - ribus Tertulliani.
glicana. Papæ . In libro meo veleri, in codice 199 biblio.
Salubribus. Nos seculi in hoc loco sumus auctori. thecae Vaticana et ini Gralianopolitano scriptum
talem veterum exemplarium et editionem Morellii. papali. Sic apud Liberatum cap . 23 , quatuor ve
Rigaltius et Angli prætulerunt lectionem quæ habet codices habent Menale pro eo quod in edili
salularibus. legilur Menna, ut monuimus ad Epistolam Xvt.
416 EPIST. XXX . - I. Primus Manulius edidit hanc etiam notas ad Epistolam secundam , pag. 387.
Epistolam . Rarissimaautem sunt velera illius exem - ., Verborum temeritatem . Hic locus adjuvare pe
plaria . Ego duo habui, unum ex bibliotheca mea , D opinionem illustrissimi episcopi Osoniensis er
aliud ex urbc Gratianopolitana . Angli usi sunt in ea mantis verba quædain minus decocta que exstar re
emendanda uno Bodleiano. Epistola xvii confessorum ad Cyprianum , conlin
Lomberlus elGuillelmus Cave aiunt illam scriplam . minas excommunicationis . Verum cum hujus
fuisse a Novaljano nomine Cleri Romani antequam minarum nullam mcntionem faciat salictusmer merilate
is facerel schisma , sed non probant. Fortassis ita in Epistola XXII, in qua conqueritur de termerili
conjecerunt ex his verbis Epistolae Lii, p . 67 : Nova- Luciani, maniſes!um videtur verborum tem
tiano lunc scribente. In veleri codice Remigiano an - lem que istic reprehenditur respicere lantum au
nolatum est Epistolam xxvi diciaiam essc a Novaliano, meritatem notalam in Epistola precedenti.
ut illic monuimus.Hieronymus in Epistola de quinque mendavimus
eo .. EEmend
Quia ab eo. Antea legebatur a Deo
Quæstionibus ad papam Dimsum , Novatianum vocat ex auctoritale codicum Vaticanorum citalorum1 in orA
eloquentissimum virum , et in Epistola ad Paulum editionis , Manutiana in exemplari excuso quou N
Concordiensem facit mentionem epistolarum Nova me est, Tum etiam ex Gratianopolita no,stuletates e
tiani. Ei Cyprianus ipse Epist. Lii, pag. 73 , ad Anio meo optimo. Sic vero scribi debereDere popostala plac
nianum , loquens de Novatiano : Jaciel se licel el philo - sensus.
sophiam veleloquentiam suam superbis vocibus prædicel, II. - Unde marlyres fiunt. Supra , Epist.
305 EPISTOLA XXX. 306
nulli magis sit competens nihil contra Evangelium A cens est la psorum nuper hoc vulnus et adhuc in
decernere quam qui martyris nomen ex Evangelio lumorem plaga consurgens : et idcirco certi sumus
laborat a accipere. Illud * præterea vellemus addi- quod, spatio productioris temporis impelu isto con
scere : si mariyres non propter aliud martyres fiunt senescente, amabunt hoc ipsum , ad fidelem se dila
pisi ut non sacrificantes tencant Ecclesie usque ad tos esse medicinam , si tamen desint qui illos ar
effusionem sanguinis suipacem , ne crucialus, dolore ment ad periculum proprium , et, in perversum in
superali, perdendo pacem , perdant salutem , quo pa- Struentes, pro salutaribus dilationum d remediis
clo salutem quam , si sacrilicassent, se habiiuros exiliosa deposcant illis properatæ communicationis
non pulaverunt, illis existimantdonandam qui sacri- venena. Neque enim credimus sine instinctu quorum
ficasse dicantur, cum legem hanc debeant in aliis dam ausuros fuisse omnes tam petulanter sibi pa
tenere quam ipsi videbantur sibi ante posuisse ? In cem vindicare . Novimus Carthaginensis ecclesiæ
quo negotio hoc ipsum quod pro se ipsis facere pu - fidem , novimus instilulionem ,novinus humilitatem :
taveruni animadvertimus contra se ipsos protulisse. unde etiam mirali sumus quod quædam in te per epi
Nam , si dandam illis pacem martyres putaverunt, stolam injecia durius notaremus, cum amorem ve
cur ipsi non dederunt ? cur illos ad episcopum , ut strum muluum et charitatem exemplis multis reci
ipsi dicunt , remittendos censuerunt ? Is enim qui B procæ affectionis in vos invicem sæpe comperissemus.
jubet fieri potest utique facere quod fieri jubet. Sed , Tempus est igitur ut agant delicti poenitentiam , ut
ut intelligimus, immo, ut res ipsa loquitur ci clamal, probent lapsus sui dolorem , ut ostendant verecun
sanctissimimartyres utrobique adhibendum putave- diam , ut monstrent humilitatem , ut exhibeant mo .
runt temperamentum et pudoris et veritatis . Nam , destiam , ut de submissione provocent in se Dei cle
quia a mullis urgebantur, dum ad episcopum b illos mentiam , et de honore debito in Dei sacerdoteme
remillunt, verecundi propriæ , ne ulterius inquieta - eliciant in se divinam misericordiam . Quanto melio .
rentur, consulendum putaverunt ; et dum illis non res ipsorum litteræ fuissent si pro ipsis preces stan
ipsi communicant , evangelicæ legis illibatam sin - tium hunuilitate ipsorum adjutæ ſuissent ! quoniam et
ceritalem custodiendam judicaverunt. facilius impetratur quod petitur quando is pro quo
II . Tu tamen, frater , numquam pro tua charitate petitur condignus est ut quod petitur impetretur .
desistas lapsorum animos lemperare et errantibus IV. Quod autem pertinet ad Privatum Lambesita
veritatis præstare medicinam , licet animus xgro- num , pro tuo more lecisti , qui rem nobis lam
rum medentium respuere soleat industriam . Rc quam r sollicitam nuntiaro voluisti ; omnes enim
LECTIONES VARIANTES .
a Laborabat Oxon . C d Dilationis Bod . 1 .
b Qui ad ep. Bod . 1. e Sacerdote Oxon .
C Egrotans Bod . 1. f Tanquam delet Oxon .
STEPH . BALUZII NOT.£ .
pag . 32 : Minime consideravil quod non martyres grinis assertionibus student, Caput institutionum vi
Evangelium faciuni,sed per Evangelium marlyres fiunt. deantur omillere. Ita etiam sanctus Gregorius lib . vii,
Infra, Ep. xxxii , pag . 46 : Evangelium Christi legere indict. 1, Epist. 32, scribens ad Dominicum episco
unde martyres fiuni. Et in libro de Lapsis pag. 188 : pum Carthaginensem : Scientes præterea unde in Afri
Qui de Evangelio martyres fiunt. canis parlibussumpserit ordinalio sacerdotalis exordium ,
Tam petulanler, id est, commola seditione adversiis laudabililer agilis quod Sedem apostolicam diligendo
præpositos ut pacem ab illis extorquerent, ut videre ad officii vestri originem prudenti recordatione recur
est in Epistola xxii, pag. 32. rilis . Eadem menle sanctus Leo papa ita scripsit ad
III. – Novimus institutionem . I'milo Romanos istic episcopos per Siciliam constitutos : Quam culpam nullo
loquide institutione sive initiis ecclesiæ Carthaginen modo \17 poluisselis incidere, si unde consecrationem
sis, quam sanclus Augustinus in libro de Unitale Eccle - honoris accepistis, inde legem lotius observanliæ sume
sive, cap. 15 , ex eo collegit accepisse fidem Christi in relis , elbeati Petri apostoli sedes, quæ vobis sacerdota
iniliis fundate Ecclesiae quia manifestissimis testimo- lis maler est dignilalis, esset ecclesiasticæ magistra
niis constat Ecclesiam lum fuisse toto orbe diffusam . ralionis. Suppar Innocentio elLeoni Salvianus non
Quod etiam sensisse Teriullianum liquet, ex libro p dubitabat quin ecclesia Carthaginensis instituta fuis .
ejus adversum Judæos et ex libro de Præscriptionibus; ” sel ab Apostolis. Ævo quoque Gregorii M . Nuniid :
ex quo colligere licet illuin existimasse ecclesiam credebant ecclesiam Africanam fundalam fuisse ab
Africanam initia fidei suc debere Episcopis Romanis. Apostolis. Porro illustrissimus episcopus Oxoniensis
Ail enim : Si autem Italiæ adjaces, habes Romam , unde in notis ad librum Pontii diaconi de Vila sancti Cv
nobis quoque auctoritas presio est. Et Augustinus in priani putavit Simoncm zelotem fuisse Aſrorum
epistola ad Severinum ail christiane fidei auctorita . Apostolum , Eysingrenius vero sanclum Crescentem .
tem in Africam inanavisse ab Ecclesia transmarina , Quod quidam . Difficile est certo constituere lectio
id est Romana . Quæ opinio confirmari potest auclue nem hujus loci. Sed , ut lector scire possit in quo con
ritale epistole quam linocentius papa scipsit ad De sistat difficultas, afferam lectiones veterum librorum .
centium episcopum Engubinum , in qua aitmanifestum In meo velere optimo sic scriptum est, quod quædam
esse nullom instituisse ecclesias in Italia , Galliis , interpretare Epistolam injecta durius. In Gratianopoli
Hispaniis, Africa atque Sicilia , nisieos quos venera lano vero sic , quod quædam interprete per epistolam
bilis Petrus aut ejus successores constituerunt sacer injectam durius.
dotes ; el lunc concludit ecclesias illas oportere hoc IV . - Privatum Lambesilanum . Vide AnnalesCypria
sequi quod Ecclesia Romana custodit, a qua eas nicos, anno CCLII , § 8, el Pameliun ad Epistolam Lv
principium accepisse non dubium est, ne dum pere . Cypriani. . 6
507 DIVI CYPRIANI
nos decet a pro corpore totius Ecclesiæ , cujus per A subnixus, ét verus sibi in decretis c cælestibus te.
varias quasque provincias membra digesta sunt, siis effectus, soleat solo Deo judice esse contentus,
excubare . Sed nos etiam ante litteras tuas fraus cal- nec alterius aut laudes pctere autaccusationes perti
lidi hominis latere non potuit : nam , cum antehac inescere, tamen geminala sunt laude condigni qui,
quidam ex ipsius nequitive cohorte venissel vexilla . cum conscientiami sciant Deo soli debere se judici,
rius Privati Fulurus, et fraudulenter lilleras a nobis aclus tamen suos desiderant etiam ab ipsis suis fra
elicere curaret, nec quis esset laluit , nec lilleras tribus comprobari. Quod ie , frater Cypriane, facere
quas volebat accepit. Oplamus le in Domino bene non mirum est, qui, pro tua verecundia et ingenita #
valere. industria consiliorum luorum , nos non lam judices
** EPISTOLA XXXI. voluisti quam participes inveniri , ut in tuis rebus
(Erasm ., 11, 7. Pamel., Rigall., Baluz , xxxi. Paris., xxx, gestis laudem lecum , dum illas probamus, inveni
Oxon , Lips., XXX; Novalian . opp. edit . Jackson . p . 277 . remus, el luorum consiliorum bonorum cohæredes ,
Galland., Biblioth . Velt . PP. m , p. 291.)
quia et affirmatores, esse possimus. Idem omnes
CLERI ROMANI AD CYPRIANUM . credimur operati ' , in quo deprehendimur ca
ARGUMENTUM. - Quod paucis epistola præcedenti , nune dem omnes censuræ et disciplinæ consensione 50
lalius et solide tracial Clerus Romanus, respundens B ciati.
alieri quoque epistolæ Cypriani, e qua verba aliquot II. Quid enim magis aut in pace lam aplum aut in
cilal, quae exstare non putatur, obiter etiam gratias bello persecutionis tam necessarium quam debi
agitCypriano promissis litteris ad martyres el con tam & severitatem divini vigoris lenere ? quam qui
fessores Romanos.Scripta est aulem ,uti el præceden - remiserit, instabili rerum cursu erret b semper ne
tes Cleri Romani, vacanle Sede postmorlem Fabiani. cesse est, et huc atque illuc variis et incertis nego
I. Cypriano papa presbyleri el diaconi Romæ liorum lempeslatibus dissipelur , et, quasi extorlo de
consistenles salutem . Quamquam bene sibi con manibus consiliorum gubernaculo , navim eccle.
scius animus, et evangelicæ discipline vigore b siasticæ salutis illidat in scopulos ; ut appareatnon
LECTIONES VARIANTES.
a Nos docet Bod . 1 . j e Consiliorum hæredes Spir Line
1 Rigore Bod. 1. i Operari Lin .
© Castris Val. 8 Quam ut debeat Lin .
i d Et ingenita omit. Lin. b Ruat Lin .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Vexillarius, id est signifer seditionis , ut vocalur in C legitur in litulo : Incipil ad Romanos. Quamquam sibi
Epistola lv, pag. 83 , ad Cornelium , eo modo quo bene conscius. El in fine additum est : Explicit mit
Paschasius vocatur signifer furoris in eristola conci- Romanos. Sed istud falsum esse constal cx tenore
lii Aquileiensis ad Gratianum imperatorem , et co ipsius Epistolie, que cerlo scripla est a Clcro Romano
eljam modo 00 Lalinus Pacilus Drepanius ducen ad Cyprianum , uti euam adnotalum est in Con
copiarum Maximi tyranni roca vil verillariun sacri. Gratianopolitano in fronte Epistolae : Cleri Romanmal
legre factionis, in panegyrico quem dixit Theodosio Cyprianum . Et tamen Hincmarus in libro de Preacle.
Augusto , el auctor panegyrici dicti Maximiano Au- stinatione adversus Goiliescalcum pag. 73 , cilil
gusto cjus adversariumi vocal signiferum nefariæ fum Epistola ad Romanos. Ex quo liquel errorem esse ile
clionis. Sic Robertuis Gervasii episcopus Senecensis lustum ).
ini Tractaill de Schismale, Bartholomæum archiepisco Decrelis cælestibus. Hanc lectionem reperi in clo
pum Baren -em vocat vexillarium schismalicæ pravi codicibus antiquis. Angli monent in codice Vaticano
intis , in notis ad Vitas Paparum Avenionensium , pag . legi castris celestibus. Onam lectionem merito ail R .
1270 . gallius sibi non placere . De castris cælestibus Vdc
Friturus. lia codex Veronensis. Miror Anglos , qui quæ notantur ad Epistolain XLIV .
Rigallianam editionem sequi solent , excudisse . fulu
rus. Pessime Reinharlus, qui, lepudiata editione Ri Dum illas probanius. Infra , Epist. LXXI, pag. 1273
Quæ salubriler suggeruntur , si sint vera el legiline,
gallii,
Privatiquæ bona acest,fraudulenter.
et furio velerem revocavit
In libro elmco
scripsit
veteri: ipsa polius nostra ducamus. Quod enim prom.
legilur futuros uc fraudolenter. Pamelius existimavit , nostrum facimus , ul ait imperator Juslimans.""*
ninem .. D constitutione deConceptione Digestorum . liem
Epist. et
Futuruni Felicissimum
xxxi. esse eumdem
- Hæc Epistola hominem
valde mutila el nibi- slinus papa , sive quis alius auctor sit collections
lominus interpolata est in codice sancti Arnulphi cujusdam quæ inter decrela ejus circumferlur,boqucn
Metensis ; cui paulo post initium insertum est pro de sententiis sancti Augustini de gralia Cliristi, i
lixum fragmentum ex libro de Laude Nartyrii , nimi Cassianus, eas suas fecisse antistiies apostolicos cum probaru
lib . vi de Incarnatione Domini, cap.
usque
verbisipse
rum abadhissecum 343 , ul quantum
pag.convolvens. Sed post isla reditur, Repelamus confessionem symboli et luam . Tud en
in exprimenda
illius, quia conſessionem illius tuam confilendo
ad epistolani in his verbis pag . 44 , habitum nuplia quæ cisti. Joannes Saresberiensis in prologo Pulicratic
rum non habentem usque ad finem . Præterea magna Quicquid ubique bene dictum est , 418 facio meum .Juel ,
pars istius Epistolæ disjuncia exstat supra in codice
illo post Epistolam xvii, quæ dala est ad Cornelium Epist. ccxxx : Nonne et omnia nostra facimus quibus
et incipit : Et egisse nos. nostrum imperlimur auctoritalei .
J.- Quamquam .., sibi. In variis excerptis quæ exstant II. - Navim Codex sancti Remigii Remensis,nave
in calce Operum sancti Cypriani in veieri codice, qui ecclesiasticae disciplince illidat. Divionensis el1rector
0.
fuit olim monasterii Fossaiensis , nunc vero meus est , tior Victorinus , navem Ecclesie falsos illidatis
cum illic descriptum sit initium istius Epistolie , sic pulos.
 L A
309 EPISTO XXXI. 510
aliter e Iluti ecclesiasticx consuli posse nisi si qui et A sus cos qui se ipsos infideles illicita nefariorum li
this contra ipsam faciunt, quasi quidam adversi fluctus bellorum professione prodiderant , quasi evasuri
repellantur, et disciplinæ ipsius semper custodila irrelientes illos diaboli laqueos viderentur, quo o
ratio quasi salutare aliquod gubernaculum in tem - non minus quam , si ad nelarias aras accessis
pescale servetur. Nec hoc nobis nunc nuper consi- sent, hoc ipso quod ipsum contestati fuerant tene
lium cogitatum est, nec hæc apud nos adversus im - rentur, sed etiam adversus illos qui acla i fecis.
probos modo supervenerunt repentina subsidia ; sed seni, licet præsentes cum fierent non affuissent,
antiqua hæc apud nos severitas , antiqua fides, cum præsentiam suam utique ut sic scriberentur
disciplina legitur antiqua : quoniam nec lantas de mandando fecissent. Non est enim immunis a
nobis laudes Apostolus protulisset a dicendo, Quia scelere qui ul fierel imperavit , nec est alienus a
hides vestra prædicatur in tolo mundo (Rom . 1, 8), crimine *3 cujus consensu , licet non a se admissum
nisi jam exinde vigor iste radices fidei de tempori- crimen , tamen publice legilur ; et cum locum fidei
bus illis mutuatus fuisset; quarum laudum et glorix sacramentum in confessione Christi nominis intelli
degenerem b ſuisse maximum crimen est. Minus galur esse digestum , qui fallaces in excusatione
est enim dedecoris numquam ad præconium laudis prestigias querit negavil, et qui vull videri propo
accessisse, quam de fastigio laudis ruisse : minus < B sitis adversus Evangelium vel edictis vel legibus sa -
est criminis honoratum bono lestimonio non fuisse, lisfecisse , hoc ipso jam paruit quod videri paruisse
quam honorem bonorum lestimoniorum perdidisse : se voluit ; necnon etiam contra illos quoque qui illi.
Minus est sine prædicatione virtutum ignobilem sine citis sacrificiis manus suas atque ora polluerant, pol
laude jacuisse !, quam exhæredem fidei factum lutis ante mentibus propriis, unde etiam sunt ipsa
laudes proprias perdidisse. Ea enim quae in alicujus manus atque ora polluta, fidem nostram consensum .
gloriam proferuntur, nisi anxio et sollicito labore que monstravimus. Absit enim ab Ecclesia Romana
serventur , in invidiam maximi criminis inlume- vigorem suum tam profana facilitale dimillere et
scunt. nervos severitatis eversa fidei majestate dissolvere ;
III. Hoc nos non falso dicere superiores nostræ ut, cum adhuc non tantum jaceant , sed et cadant
lilleræ probaverunt, in quibus vobis sententiam eversorum fratrum ruinæ , properala nimis remedia
nostram dilucida expositione protulimus et adver - communicationem utique non profulura præstentur,
LECTIONES VARIANTES.
a Protulit Lin . Bod . 2 . € Hoc evasuri in retinendis illos diaboli laqueos vide
Degeneres Lin . rentur, quod Lin .
c Minoris Bod . 1 . † Accepta Lin . Bod. 1. Benev. Manut.Oron. Lips.
d Tacuisse Lin .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
• Antiqua... severitas. Ista , quæ addila sunt in edi. Bellovacensi, quibus impetrare divino judicio , pro in
lione Manutiana, desunt in antiquis editionibus el in perare . Facilis error, qui admissus est etiam in alio
duobus antiquis codicibus. Habentur autem in aliis. veieri codice ejusdem ecclesiæ , in breviario nimirum
Lillerce probaverunt. Postea sequitur in codice san - Liberati cap . 18 , ubi pro , nihil impetrantes dimisit ,
cli Arnulphi fragmentum ex libro de Laude Martyrii. uti habent editiones et tres libri veteres , codex éc
III. - Irrelientes. In uno libro meo vereri legitur clesiæ Bellovacensis habel imperantes. Sic apud Ful
relinentes; in Remensi sancti Dionisii , in relinendis gentium Placiadem lib . i Mythol.,ubi agit de Vulcanio
illis diaboli laqueis. et Minerva, legendum est Jupiler imperavit, pro co
Mandando. Sic in actis Collationis Carthaginensis quod ibi legitur impetravil. Confirmat lectionem a me
inter Catholicos et Donatistas videmus plures episco- · retentam in hoc loco Cypriani Lactantius in epilome
pos mandasse collegis suis ut suam praesentiam sua Divinarum Institutionum cap . 64 : Velus præcepium est
pro ipsis subscriptione exbiberent. Sic,nec longinquo non occidere.Quod sic accipi debet, non tamquam jubea
Tantum exempla repetantur, Natalis al) Oea senten - mur ab homicidio tantum , quod olim legibus publicis ju
tism dixit in Concilio Carthaginensi sub Cypriano pro belur, manus abstinere, sed nec jussione interposila nec
se el pro Pompeio Sabralensiel Dioga Lcptimagnensi, verbo licebil periculum inferre. Illum enim iormentis
qui mihimandaverunl. subdi oportere cujus consilio atque instinctu alius ad
Non est immunis. Cicero apud Ammianum Marcel- D accusationem accesserit pronuntiavit imperator Con
lidem lib . XXVII : Quid enim interest inter suasorem stantinus in titulo Codicis Theodosiani ad legem Ju
facii et probalorem ? quod sumplum est ex secundi liam Majestatis . El apud Julium Paulum lib . v, lit.
Philippica . Seneca, Troade : Qui non veluil peccare 23 : Mundalores cædis perinde ut homicidæ puniantur .
cum possil, jubel. Et infr:' : Ad auctorem redil sceleris Salvianus lib . VII, cap. 19 : Potestas quippe magna et
coacli culpa .Auctor Epistolae ad Colantiam , inter Opera potentissima, quæ inhibere scelus maximum potest ,
Hieronymi : Quantum enim ad peccali rationem perli. quasi probat debere fieri, si sciens patilur per pelruri. In
nel, nocuit qui el nocere disposuit. Valerius Maxiinit cujus enim manu esi ul prohibeal, jubel ayi si non pro
lib . ix , caput 2 : Iniquo animo scelus intueri scelus hibel admilli. Ennodius libs Episi. v : Fecisse scelus
admillere fuil. Arator , lib . II Actuum Apostolorum : credilur qui poluisse facere perhibetur. Pacianus in
Nec pæna sequestral quos par culpa ligal. Parcnesiad Paenitentiam : Addo etiam non solasmanus
hiperavit. Hæc lectio videtur optima. Et tamen in homicidio plecli , sed et omne consilium quod alterius
illam non inveni nisi in uno veleri libro . Cieleri et animam impegit in mortem . Epistola episcoporum .
cililiones Pamelianae velustiores habent impetravil . gypti ad Leonem imperatorem in capile vii Codicis
Pamclius aule m mula vil ,secutus conjecturam Cosie . Encyclii : Postea eliam homicida pene manibus propriis
rii, quamvis latealur se ubique legisse impelravil. Sic hoc nejus efficiens, el propterea condemnandus , quando
in EpisidaXLL Codicis Encyclii scriplum est in codice agenti qui jubet malum fieri in supplicio proximus est .
311 DIVI CYPRIANI
el nova per misericordiam falsam vulnera a vete - A condignis laudibus proseculus h, accendisti admuko
ribus transgressionis vulneribus imprimantur, utmi- ardentiorem cælestis gloriæ cupiditatem , quod pro
seris ad eversionem majorem eripiatur et pæniten- nos impulisti, quod, ut credimus et optamus,victo.
tia ! Ubi enim poterit indulgentiæ medicina proſi- res futuros viribus lui sermonis animasti i; ut,
cere , si etiam ipse medicus intercepta pænitentia quamquam hoc lolum de fide confitentium i et de
indulget periculis, si tantummodo operit vulnus, nec divina indulgentia venire vidcatur, tamen in marts
sinit necessaria lemporis remedia obducere cicatri- rio suo libi ex aliquo debitores facti esse videantur.
cem ? Hoc non est curare , sed , si dicere verum vo- Sed , ut ad id unde digressus sermo videbalur esse
lumus, occidere. rursus reverlalur, quales litteras in Siciliam quoque
IV. Quamquam confessorum quoque quos hic miserimus subjectas habebis : quamquam nobis dif
adhuc in carcerem dignitas suæ confessionis inclu . ferendæ hujus rei necessitas majorincumbat, quibus,
sit, et ad certamen evangelicum sua fides in confes. post excessum nobilissimæ memoriæ viri Fabiani,
sione jam gloriosa semel coronavit, litteras habeas nondum est episcopus propter rerum el temporum
conspirantes cum litteris nostris, quibus severitatem difficultates constitutus, qui omnia ista modere.
evangelicæ disciplinæ prolulerunt et illicitas petitio - lur k et eorum quilapsi sunt possit cum auctoritate
nes ab Ecclesiæ pudore revocarunt.Nisi hoc fecis. B et consilio habere rationem : quamquam nobis ia.
sent, disciplina evangelicæ ruinze non facile sarci- lam ingenti negotio placeat quod et tu ipse tractasti,
rentur b , præsertim cum nulli magis lam congruens prius Ecclesiae pacem i sustinendam , deinde , si:
esset tenorem evangelici vigoris illibalum dignila collatione consiliorum cum episcopis, presbyleris,
temque servare c, quan qui se excruciandos el ex - diaconis , confessoribus pariter ac stantibus laiti
carnificandos pro Evangelio furentibus tradidissent, facta , lapsorum tractare rationem . Perquam cnim ng
ne marlyrii d honorem merito perderent , si in bis et * * invidiosum etonerosum videtur non permul.
occasione e, martyrii prævaricatores Evangelii esse los examinare quod permullos commissum videatur
voluissent. Nam qui id quod habet non custodit in fuisse, et unum sententiam dicere, cum tam grande
eo ex quo illud possidet, dum id ex quo possidel vio -
crimen per mullos diffusum notelur exisse ;quoniam
Jat, amillit illud f quod possidcbat. nec firmum decrelum polest esse quod non pluri
V. In quo loco maximas libi atque uberes gratias morum videbitur habuisse consensum . Aspice lolum
referre debemus et reddimus quod illorum carceris orbem pene vastatum et ubique jacere dejectorum
tcnebras litteris tuis illuminasti , quod ad illos reliquias et ruinas , et idcirco tam grande espeli
venisti, quomodo introire potuisti, quod illorum ani- consilium qnam late propagatum videtur esse de
mos sua fide et conſessione robustos luis allocutio - C lictum .Non sit minor medicina quam vulnus,ma
nibus litlerisque recreasti, quod , felicitates eorum sint minora remedia quam ſunera , ut, quomodo
LECTIONES VARIANTES.
* Facta vulnera Lin 6 Animasti Fab .
b Sarcirent Bod . 1 . h Persecutus O .ron .
c Illibala dignitate servare vat . i Armasti Bod . 1.
d Tradidissentmartyris Bod . 1. j Hanc tolam confidentiam Bod . 1.
• Occisione Lin . k Mederetur Lin .
r Violat, violat illud Oxon . i Prius; Ecclesiae ,disling. Oxon .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Proficere. Ita cmendandum esse cxistimavi, scculus Stalius initio Thebaidos , tumulisque curentia rega!
auctoritatem velerum exemplarium el editionum pro funera . Silius Italicus lib). Vil :
co quod posteriores ediciones pripferuntprocedere. Sed Fratrisque petebat
hanc tamen ultimam lectionem ego me reperisse laleor Mancini stratum sparsa inter funera corpus.
in duobus libris mcis veteribus, in Gratianopolitano Tacitus lib . i Annalium , ul porta triumphali ducerein
clin uno Victorino, tum etiam in edilione Manutiana . fumus. Ubi vide notas Freinshemii. Epilone Aurel
Codex Remensis sancti Dionysii et Lamonianus habent Vicioris in Diocletiano : Funus ejus Galieni sepulchru
prodesse, eodem sensui. D infertur. Apuleius lib . vin Melamorphoseon : Funds
IV . - Martyrii honorem . Hoc fragmentum istius vero 1010 ſeralem pompam proseguente populo dedur
Epistolæ exstal , ut diximus , in loco non suo in co . ad sepulluram . Ammianus Marcellinus lib . IV :1
dice sancti Arnulphi. Chonodomarius lapsus per funerum strues. Idem ho.
V . - Elruinas. Editio Spirensis et tres libriveleres XXIX : Funus ejus per Vespillones illatum pullalipre
non habent hæc duo vocabula. Veneta velus habet. cedere honorali quamplures. Ilein liber XXXI: Imper
Duo alii libri veteres prælerunt laqueos pro ruinas. 1or diris pavoribus circumseplus, paulatimque insi
Funera . Codex sancti Arnulphi habet vulnera . Quæ funerum moles, ad lancearios confugil. Julius Cap
Jectio mihi videtur esse melior ; 419 ean .que posuissem linus in Antonino philosopho : Denique prius,qui
in contextu , si tum cum hic locus cudebalur babuis funus conderelur. Opialus Milevitanus lib . II: Umcule
sem codicem illum . At si quis retinendam putat vo . que sepulchro sufficil unum funus et claudilur, li
cem funera , intelligere oportel mortes, seu potius ca jymus in Epistola ad Paulinum de Institutione do
davera mortuorum . Supra in Epistola ad Donatum , machi : Quanli hodie sic vivendo portant sua funera, tuorum .
p . 3 :Viventes in ulironeum funusornantur. Funus enim quasi sepulchra dealbata , plenisunt ossibus morluo
frequenter sumitur pro corporemortuo sive cadavere. Idem in Epitaphio Nepotiani : Quem hæredem p
Apud Virgilium lib. IX Æneidos, funus lacerum , id est mus ſunus' tenemus. Idem in Vila Malchi nion.
cadaver d luniulum , ut Servius inteprctatur. Juvena Prosecutus ergo mede monasterio quasi unus ellerte.
Jis in prima Salyra : Rufinus lib . 1, c. 8, Hisi. eccles. : Funera liberorum .
Ducitur iratis plangendum funus amicis . Libellus precum oblalus Valentiniano et Marciano
313 EPISTOLA XXXI. 314
virs Crunt ob hoc ruerunt quod cæca temeritale A Multum illis proficiet pelilio modesta , postulatio ve
mimis in cauti fuerunt, ita qui hoc disponere nitun- recunda, humilitas necessaria, patientia non oliosa.
tur, omni consiliorum moderamine ulantur ne quid Millant legalos pro suis doloribus lacrymas, advo
non ut oportet factum tamquam irrilum ab omnibus catione funganlur ex intimo pectore prolati gemillis ,
judicelur. dolorem probantes commissi criminis et pudorem .
VI. Uno igitur eodemque consilio , iisdem precibus VII. lmmo, si dedecoris admissi magnitudinem
et felibus tam nos, qui usque adhuc videmur tem - perhorrescunt , si pectoris el conscientia sua le
poris istius ruinas subterfugisse, quam illi qui in ihalem plagam et sinuosivulneris altos recessus vere
hos lemporis videntur clades incidisse , divinam medica manu tractant, erubescantelpelere ; nisi quia
majestalem deprecantes pacem ecclesiastico 10. majoris est rursum et periculi et pudoris auxilium
mini postulemus. Muluis votis nos invicem fovca - pacis non pelisse : sed hoc lotum in sacramento , sed
mus, custodiamus, armemus. Oremus pro lapsis ut in ipsius postulationis lege, lemporis facto lempera
erigantur, orenius pro slantibus ut non ad ruinas mento , sed postulatione demissa, sed prece subdila ,
usque tententur, oremus ut qui cecidisse referun
tiir , delicti sui magnitudinem agnoscentes , intel- quoniam
et et quipelilur
sicut respici debet divina clementia , incitari
flecti debet,non b;
sic respici
Jigant non momentaneam neque præproperam B debet et divina censura ; et sicut scriptum est.
desiderare medicinam . Oremus ut effeclus indul- Donavi libi omne debitum ,quia me rogasli (Malth . xviii.
gentiæ lapsorum subsequalur et pænitentia , ut, 32), sic scriplum est : Qui menegaverit coram homi
intelleclo suo crimine , velint nobis interim prastare
patientiam , nec adhuc fluctuantem turbent Ecclesiæ nibus,negabo
el ego eum coram patre meo el coram an
gelis ejus (Malih
slalum , ne interiorem nobis persecutionem ipsi in ita est præceptorum . x, 33). Deus enim ut est indulgens,
suorum exactor, et quidem dili
cendisse videantur, el accedat ad criminum cumu gens; et sicut ad convivium vocal, sic habilum nuptia
lum quod etiam inquieti fuerunt. Maxime enim illis rum non habentem < ligatis manibus et pedibus ex
congruil verecundia quorum in delictis damnalur sanctorum cælum foras jactat. Paravit cælum ,
mens in verecunda. Pulsent sane ſores, sed non uli tra et tartarum : paravit refrigeria , sed pa
que confringant ; aileant ad limen Ecclesiæ , sed non ravit paravit
sed
:*sparavilinaccessibilem
utique Transiliant a : castrorum coelestium excubent lucem , sed paravitsupplicia
etiam æterna
etiam perpeluæ noctis vaslam
portis, sed armati modestia , qua intelligant se de
sertores ſuisse. Resumant precum suarum tubam . ælernamque " callgien .
sed qua non bellicum clangant: arment se quidem vill.Cujustemperamentimoderamen nos bic lenere
modestiä telis, et quem negando mortis melu fidei c quærentes diu , et quidem multi, et quidem cum qui
dimiserant clypeum resumant, sed ut contra hostem busdam episcopis vicinis nobis el appropinquanti
diabolum vel nunc armali , non contra Ecclesiam , bus, et quos ex aliis provinciis longe positis perse
que illorum dolct casus, armatos esse se credant. cutionis istius ardor ejecerat, ante constitutionem
LECTIONES VARIANTES.
a Ut transiliantrelus innom . Spir. c Non habentium manus Bod . 1.
b Citari Lin . Elletram Vat.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
AA , a Basso episcopo Epliesino in concilio Chalce- tionem Anglicanam el auctoritatem quorumdam vele .
donensi : Super hæc etiam multos homines meorum rum librorum secuiti . Si quis tamcn legere malit
diversis plagis morli tradiderunt, ita ut funera ante nomine , non repugno .
jurruns Sanctæ Dei Ecclesiæ quidam exponerent. Ubi Non momentaneam . Non enim lenta remedia nec
pro funera auctores editionis Romanae posuerunt in segnesmedicos expelunt quædam Tempora , ut apud
margine cadavera per speciem interpretationis. Sul- Q . Curlium lib . iii de sc siebal magnus Alexander. Sic
pilius Severus, lib . u Sacrre Historiæ loquens de in - in Epistola concilii Chalcedonensis ad Imperatores in
ventione sanclie Crucis Domini nosiri Jesu Christi : edilione Rustici diaconi legitur : Maynæ pussioncs cl
Capiunt deinde consilium ul aliquem recens mortuum medicamenta forlia el medicos indigeni sapientes.
crucibus admoverent. Nec mora, quasi Dei nutu funeris Desiderare. Duo libri veteres babent desiderare de
extincli solemnibus exequiis deferebatur , concursuque D beremedicinam .
omnium feretro corpus eruilur. — funus excussum , el Pænitentia. Antea legebatur pænilenliam , camquc
wiler speelalores suos adstilii. Comedia Queroli : El lectionem confirmant veteres editiones et seplem vc ,
nos ipsi ſunus illud nescio quo ferebamus. Sidonius lib . lera exemplaria. Nostram , que videtur esse melior,
"II, Epist. 17 : Sibi maximus honorandi funeris partes confirmant tres antiqui codices.
ipse præripil. Idem carmine xvi extremo : Seu mage Millant legalos. Tertullianus in libro de Poenitentia :
Juneribus mentem distraciis humandis. Cassiodorus Presbyteris advolvi el caris Dei adgeniculari, fratribus
lib . III, Epist. 19 : Arere ad recondenda funera. Acta legaliones deprecationis suæ injungere.
Concilii Bagaiensis , pereuntium funeribus plenu sunt VII. - Convivium . lia scriptum est in editione Morel
Millora . Liberalus cap . 11 loquens de morie Proierii liana et in tribus antiquis codicibus. Veteres editiones
episcopi Alexandrini : Occiditur, laniutur, ejicitur, el et quinque libri veleres præferunt convivio.
fumus ejus incenditur ; sparguntur el cineres ejus in VIII. — Episcopis vicinis. Qui cum viderent diversas
venios. Assentior Livineio et Acidalio , qui pro eo esse in Ecclesia Christi opiniones circa lapsos, existi
quod apud Drepanium in pinegyrico Theodosii A . marent autem orienti malo occurrendum esse, Ro
segilur, damnatorum fræna traclassent , pulant repo - mam commearundul de corum causa tractarent.
nendum csse funera . Causa communis erat, que commovebal universam
H . - Erclesiastico nomini. Ila nos reposuimus edin Ecclesiam . Sciebant autem illi singulis cpiscopis in .
315 DIVI CYPRIANI
cpiscopi nihil innovandum putavimus , sed lapsorum A litteras Cleri Romani et Cypriani responsa COHA
curam mediocriter lemperandam esse credimus ; ut nicanda curel.
interim , dum episcopus dari a Deo nobis sustinetur,
in suspenso eorum qui moras possunt dilatio
nis sustinere causa tencatur, eorum autem quoruin run temem .. Quales litteras ad Clerum Rome agenten fece
vitæ suæ finem urgens exilus dilationem non potest sim , quidque illi mihi rescripserint , quid etiam
ſerre, acta pænitentia et professa frequenter suorum Moyses et Maximus presbyteri el Nicosiralus etRa
delestatione factorum , si lacrymis, si gemitibus , si linus b diaconi el cxleri cum eis confessores in
flelibus dolentis ac vere penitentis animi signa pro custodia constituti , æque ad lilleras meas rescrip
dideriot, cum spes vivendi secundum hominem nulla rint, ut scire posselis, fratres charissimi,exempla vobis
substiterit , ila demum caute et sollicite subveniri , legenda transmisi. Vos curale quantum polestis pri
Deo ipso scienle quid de talibus faciat et qualiter ju diligentia vestra utscripla nostra et illorum rescripu
fratribus nostris innotescant.
dicii sui examinet pondera , nobis tamen anxie Sed et si qui de pre
curantibus ut nec a pronam nostram improbihomi- grinis episcopi college mel , le presbyteri , id
usent diacones d præsentes ſuerint vel supervenerint,
nes laudent facilitatem , nec vere pænitentes accusent
nostram quasi duram crudelitatem . Oplamus le , BR hæc hæc omnia de vobis audiant; et si exempla epistola
omnia de
beatissime ac gloriosissime papa, in Domino semper rom transcribere . et ad suos perterre voluerint,
facultatem transcriptionis accipiant : quamvis etSa
bene valere et nostri meminisse.
EPISTOLA XXXII. luro lectori fralri nostro i mandaverim ut singulis
(Erasm .,11, 4, Pamel.,Rigalt.,Baluz., Oxon .,Lips., XXXII.) desiderantibus describendi faciat poleslalem , utit
AD CLERUM CARTHAGINENSEN , DE MISSIS ROMAM ET ecclesiarum statu quoquo modo interim componer.de
ACCEPTIS INDE LITTERIS. servelur ab omnibus una et fida 6 consensio. De
ARGUMENTUM. - Monelur clerus Carthaginensis ut cæteris vero quæ agenda erunt, sicut et collegismes
LECTIONES VARIANTES .
& Ut in eo Bod . 1. Transferre Neap .
h Rufus Lam . i Lectori nostro Lam . Bod . 2 .
c Episcopis Bod . 1. & Vua fide Lin . Bou . 1. Fidea NC. 1. Una lida.
a Diaconi Ar. Lam . Ebor, NC. 9 ,
STEPH , BALUZII NOTÆ .
cumbere ut provideant ne quid ea capiat detrimenti. C nibus Carthaginis. Unusmeus velus : Ad clerum Ctr
Itaque ex compacto Romam profecti, non vero con - Thaginensem de his quæ ad confessores el clerum Ro
vocati a clero Romano, ut putavit Baronius, Synodum manum scripserat el de eorum rescriptis . Al in alio moi
cum presbyteris et diaconis urbicis celebraverunt, vetere ita scriptum est : Ad presbyteros et diacones
ut firmalo consilio , quemadmodum scribit in cpis. Romæ consistentes. In veteri editione Vencia : 1
tola xl Cyprianus, quid circa personam eorum ob presbyleros Romae consistentes.Codex Remensis sancti
servari deberet consensu omnium staluerelur. Hinc Dionysii : Presbyleris el diaconibus fratribus Rowe
collegit Baronius Concilium eo tempore habitum a consistentibus. Ex quodam ergo simili codice emersii
clero Romano. Ego non contradico quin co tempore lectio Rembolli, Erasmi, el Morellii, quæ habet :
habitum sit Romæ Concilium . Cerium quippe est Presbyleris et diaconibus Rome consistentibus. Pame
Concilium esse cum episcopi congregati in causa reli- lius voces Romae consistentibus expunsit , quia ipsi ei
gionis consulunt in commune. Et tamen R . P . Har ipso contextu constabal non ad Romanum sed ad
duinus aliter sensit . Concilii enim istius nullam men Carthaginensem clerum has litteras dirigi.
tionem facit in sua Conciliorum edilione, quamvis Bi Innolescant. Hæc lectio est optima, eamque præfe
nills et Labbeus illud posuissent in suis. Sed quod ait runt aliquot libri veteres el editiones. At aliam , id el
Simon Starovolscius Concilium illud a clero Romano innolescalis, habent etiam aliquot libri veteres etedi.
congregatum fuisse ad requisitionem D . Cypriani, me. tio Spirensis, tum etiam velus Venela . Est aulem ea
rum commentum est. quoque optima. Vide notas ad librum Agobardi de ik
In suspenso. Sic emendavit Morellius pro eo quod solentia Judeorum .
antea legebatur in suspendio . Unus liber meus
meus navel
habet ,D. De per. episcopis. Codes sancti Arnulphi : Sed el
volo suspenso .
Moras possunt. Codex Gratianopolitanus, qui foris si qui peregrini episcopi.
El ad sios. Reliqua istius Epistolæ desuntin eodem
possunt dilectionem suslinere. Velustiores editiones,
foris possunt dilatione sustineri. codice sancti Arnulpli, et in eorum loco positum est
Nobis lamen . Codex sancti Dionysii Remensis : Nos prolixum fragmentum Epistole XXXI, pag . 42, ab bis
aulen anxie curavimus. verbis, vobis sententiam nostram dilucida, usque ad ,
Oplamus. Unus codex meus velus habel : Opto le , martyrii honorem .
fraier carissime ac sanctissime, semper bene valere el Saturo leclori. In editione Manutii legitur Saturo
nostri meminisse.Gratianopolitanus : Optole, gloriosis semper lectori, in codice sancti Dionysii Remensi el
sime ac beatissime Papa , semper in Domino bene valere. in Lamoniano, Salyro collega leclori. Verum hæ lcc.
Epist. XXXII. - Hæc Epistola in editione Spi tiones non sunt boni .
rensi, in codice Fossalensi, in vetere Compendiensi, Una el fida. Ila ferme velera exemplaria . Quædam
in Pithænno, in Beccensi, in uno Victorino, et in Mia tamen habent una fide. Ex quo fortassis colligi possct
chaelino inscribitur Epistola prima ad Romanos, in veram esse lectionem Rembolli, qui edidit una fidei
Vetere Victorino, in Lüliensi, in Metensi sancti Ar- consensio . llanc vero lectionem retinuerunt Erasmus,
mulpli, el in fragmentis Bigotianis : Epistola Cypriani Morellius , et Pamclius. Rigaltiusmutavit.Mulalionell
ad Romanos. Melius in recentiore Remigiano ei in Din Riyallii approbavit edilio Anglicana. Ego vero eo
vionensi ; Epistola beati Cypriani presbyteris el diſco. rum opinioni lubenter accedo. Quippe istic non agilur
317 EPISTOLA XXXIII. 318
plurimis scripsi, plenius consilio communi tractabi- A charissimi, solemus vos ante consulere , etmores ac
mus quando convenire in unum , permitente Domino, merila singulorum communi consilio ponderare. Sed
cæperimus. Oplo vos, fratres charissimiac desideran expectanda non sunt testimonia humana cum præce
tissimi, semper bene valere. Fralernitatem salutale. duntdivina suffragia . Aurelius frater noster, illustris
Valele . adolescens, a Domino jam probalus et Deob charus ,
46 EPISTOLA XXXII. in annis adhuc novellus, sed in virtutis c ac fidei
(Erasm ., 11, 51. Pamel , Rigalt., Baluz., XXXni. Paris., laude provectus,minor in ælatissuæ indole, sed major
XXXI . Oxon ., Lips., XXXVII .) in honore, gcmino hic agone certavit ; bis conſessus,
AD CLERUM ET PLEBEM , DE AURELIO LECTORE ORDINATO . el bis confessionis suæ victoria gloriosus, et quando
ARGUMENTUM. - Clero el plebi renuntiat Cyprianus vicit in cursu d factus extorris , et cum denuo cer
Aurelium conſessorem a se lectorem ordinatum , ob tamine fortiore pugn: vit e , triumphalor et victor
iler virtutis illius et animiconstantiam commendans, in prælio passionis. Quoties adversarius provocare
quibuseliam ulteriorem gradum in ecclesia merebulur. servos Dei voluit, toties promptissimus ac fortissimus
1. Cyprianus presbyteris et diaconibus et plebiuni- miles el pugnavit et vicit. Parum fuerat sub oculis
versæ salutem . In ordinationibus clericis a , fratres ante paucorum , quando extorris fiebat , congressum
LECTIONES VARIANTES.
a De ordinationibus Bod . 1. Ordinandis Pem . Corb. B C Virtute Lem . Ebor. Lin . Bod . 1.
Ordinationibus clericorum Bod . 3. NC. 2 . Lin . d Vicit excursu Corb .
b Probatus est V oss. 2. Et in Deo Oxon . e Repugnavit Lam . Lin .
STEPH , BALUZII NOTÆ .
de doctrina lidei, sed de bono disciplina . Reinhariotic dicitur in annis novellus et adolescens, factum
tamen magis placuit editio Rembolli. Illam contir fuisse lectorem in ecclesia Carthaginensi, cum 'videa
mant codices Carnotensis el sancti Arnulphi. mus apud Victorem Vitensem lib . V cap. 9 , plurimos
Quando convenire. In codice Fuxensi scriptum est, in ea ecclesia lectores infantulos fuisse sub episcopo
quando in unum , permiltenle Domino, venerimus. Eugenio .
EPIST . XXXIII. - 1. Presbyteris . . .. universa . Sic In cursu . Ila editiones Morellii et Rigaliji. Angli
etiam in Epistola sequenti. In margine libri impressi posuerunt incursu , umica dictione, uti scriptum est in
Nicolai Fabri ita scrip!um est : Ad presbyleros el dia- codice sancti Arnulphi et in Carnotensi. Vetus co
conos et plebem universam Hipponensem . Ex quo colligi dex ccclesiae sancti Martini Turonensis babet excursu ,
possel hanc Epistolam fuisse encyclicam etmissam Corbeiensis ex cursu . Rigaltius retinuit lectionem
fuisse ad omnes ecclesias Africanas, eas saltem quæ quæ duo vocabula constituit. Et tamen in observatio
constitutae erant in provincia proconsulari. nibus suis aliam przelulit, excursum aiens significare
Ordinationibus clericis. llaec est vera lectio .Quidam prolusionem ad fortius certamen , quod probal auclo
tamen antiqui codices habent clericorum , sed per Critate Vegetii.Cyprianus in libro de Lapsis, pag . 182,
speciem emendationis. Etenim in illis scriptum primo ail perfectionis incursu ; pro quo codex Fuxensis habet
fuit clericis, et emendatio posita est supra lineam . In impelu . Incursus alibi quidvis aliud signilicat, si veria
Gralianopolitano el in velerieditione Veneta legilur : est lectio velerum codicum et veterum editionum epi
In ordinandis clericis . Codex Sancti Arnulphi : De or- tomes Victoris de Cæsaribus, in quibus legitur Augus
dinandis clericis. tum , dolore permotum ob exercitum amissum trans
Solemus'vos ante consulere. Isla disciplina lumubique Rhenum , cerebri vario incursu parielem pulsasse.Sed
recepta erat ut episcopineminem in clerum adscisce- hil'c lectio non placuit Andrea Schyllo , qui, insuper
rent nisi cum consensu cleri et plebis; idque semper habita ea auctoritate , reposuit incussu . Ccrlim autem
servabatur, nisi magna aliqua causa subesset festi- est Augustum ea clade adeo consternalum fuisse ul
nandi. Quare uirum non est episcopum Romanum per continuos menses Darba capilloque submisso , cale
qui Novatianum ordinavit presbyteruin , cum id fieri put interdum foribus illideret.
clerus universus multique ex populo justom ob hoc Passionis. Ita omnes libri veteres et omnes editiones
causam repugnarent, ab omnibus. ut lib . VI. cap . 31, ante Rigalliajam .Nescioautem unde illc acccperit vo
Misl. eccles. scribit fiulinus , specialem gratimun popos- cem confessionis, quam istic posuil.
cisse ut sibi hoc de isto uno concederetur , fuil igicur Q uoties. In veleribus libris sæpissime scriptum vi
specialis gratia concessa episcopo a clero el a plebe demus quotiens et loliens, etiam in iis qui continent
ut Novalianugi ordinaret presbyterum . El lamen Ba- Opera sancti Cypriani. Cum autem viderem tantum
ronius mirum in modum laudans istic modestiam ad - consensum veterum in retinenda scriplura illa , facile
inirandam Summi Pontilicis, cujus cum auctoritas in D adducebar ut ego quoque ita scriberem . Abstinui la
Ecclesia summa esset, tamen non pro animiarbitrio men , ralus veram esse observationcm Dionysii Lam
sed fratrum consensu solilus cuncta facere, quos sibi bini, viri doctissimi, qui in annotationibus suis ad
renilenles videret, non vi ulia aut potestate cogeret, orationem Ciceronis pro P . Quintio monuit debere
sed submisso animo exoraret. Rhetoricalur islic Ba - semper scribi quoties el loties , errorem vero eorum
ronius, el mores illorum temporum accommodans, ut qui posuerunt quotiens el iotiens ortum esse ex constie
solet, ad nostros, ad facilitatem boni istius Papæ re- Tudine qua utebantur antiquissimi Romani, qui inter
fert specialem gratiam ei factam a clero el plebe , ut dum nolabant vocalemi e, si longa esset , linea lenui
manileste palel ex ea historia . In rebus bistoricis non el non ita longa , hocmodo , quoliès, loliés, hincquc
speciem exposilionis querimus, sed lidem , ut uiar factum esset ut indocti scriptores librarii, cum cxis
verbis Quintiliani. limarent lineolam illam vicem obtinere littera ii ,
Aurelius.... adolescens. Hinc constathunc Aureliuin scripserintquoliens et loliens. Audit autem Lambinus
esse diversum ab eo cujus mentio facta est in Epis- hanc scripturam jampridem lacilo omnium consensu
tola xxii, pag. 31. ejectam et explosam esse. Vide etiam que de hoc ar
Deo carus. Ita omnia fere vetera exemplaria . In gumento scripsit Antonius Augustinus, lib . u Emen
duobus tamen legitur Deo suo carus. Quvd Rigallio dalionum , cap. 6 .
melius arrisit. Ego pulo aliam lectionom esse mo. Prumpi. ac forlis. Hanc lectionem reperi in unde
liorem . cim codicibus auliquis . Alia babet fortissimus ac
In annis novellus. Mirum non est Aurelium , qui is promplissimius.
319 DIVI CYPRIANI
fuisse , meruit et in foro congredi clariore virtule, ut A tres dilectissimi, a me et a collegis qui presentes
post magistratus etiam proconsulem vinceret, el post aderant ordinatum sciatis. Quod vos scio et libenter
exilium tormenta superaret. Nec invenio quid in eo amplecti et oplare tales in ecclesia nostra quample
prædicare p !us debeam , gloriam vulncrum , an vere - rimos ordinari. Et quoniam semper gaudium prope.
cundiam morum , quod honore virtutis insignis est , rat, nec potest moras ferre lætitia, dominico legit
an quod pudoris admiralione laudabilis. Ita el digni- interim nobis , id est b , auspicatus est pacem
tate excelsus est el humilitate submissus, ut appareat dum º dedicat lectionem . Vos orationibus frequenter
illum divinitus reservatum qui ad ecclesiasticam insistite, ct preces nostras vestris precibus adjuvate,
disciplinam cæteris esset exemplo , quomodo servi utDominimisericordia favens nobis, cilo plebi suæ et
Dei in confessione virtutibus vincerent, post confes- sacerdotem reddat incolumem etmartyrem cum sa
sionem moribus eminerent. cerdote lectorem . Opto vos , fratres charissimiè, in
II. Merebatur talis clericæ ordinationis ulteriores Deo Patre et Christo Jesu semper bene valere .
gradus el incrementa majora, non de annis suis sed 47 EPISTOLA XXXIV .
de meritis zstimandus. Sed interim placuit ut ab of- (Erasm ., iv, 5 . Pamel., Rigalt., Baluz., xxxiv. Paris..
ficio lectionis incipiat, quia el nihil magis congruit AD CLERUM ETXXXiPLEBEM,
. Oxon ., Lips., XXXIX.)
DE CELERINO LECTORE ORDI
voci quæ Dominum gloriosa praedicatione confessa est, B * *
ΝΑΤΟ .
quam celebrandis a divinis lectionibus personare ;
post verba sublimia quzc Christi martyrium prolocuta ARGUMENTI pene ejusdem est cum præcedenti ,
sunt, Evangelium Christi legere ,undemartyres fiunt; præterquam quod multis commendet Celerini in
ad pulpitum post catastam venire , illic fuisse conspi. confessione fidei constantiam . Utramque autein is
cuum gentilium multitudini, hic a fratribus conspici, secessu scriplam , ipsæ contextus circumslantiæ sati
illic auditum esse cum miraculo circumstantis populi , indicani.
hic cum gaudio fraternitatis audiri. Hunc igitur, fra J. Cyprianus presbyteris et diaconibus et plebioni
LECTIONES VARIANTES.
a1 Quam celebrantibus Lam . NC. 1, 2. Lin.
Hodie Ebor.
d Semper add. Pem . Voss. 2. Lam , Lin.NC. 1, 2.E
nostri meminisse Lam . NC. 1 .
C Auspicatus est, dum Ebor .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
II. -- Non deannis suis. Virgilius lib . ix Æneidos : C Tertullianus in libro de Pudiciia ,magis tristiora cunce
Ante annos animumque gerens curamque virilem . Tantur quam læla . Symmachus, lib . vii, Epist. 1 : Log.
Nazarius in panegyrico Constantini ait : Ostendisti cur. giora enim funt quæ differuntur. Petronius de As.
sum alalis non expectandum in festinatione virtutis. Et cylio , Tardum est differre quod placet. Cicero,libro
mox de Crispo ,in quo velox virtusalalismora non relar- quarto quaestionum Tusculanarum , ponit discrimen in .
dala pueriles annos gladiis triumphalibus occupavil.Apud ler gaudium el lætitiam . Lactantius, lib . vi, cap. 11:
Victorem Vitensem lib . V , cap. 10, mentio est duode - Latilia nihil est quam profusum gaudium . Hieronymus
cim clericorum inſanlulorum ecclesiæ Casıhaginien - in caput quartum Epistolæ ad Galatas : Gaudium quippe
sis, quos Ariani suis blanditiis avocare non potuerunt esse aiuni elationem animi super his quae digna şan!
a professione reclac fidei, et superiores suis inventi sunt exultanlis, lætitiam vero effrænati animi elaiionem qui
annis. Gravissimis enim tormentis afflicti sunt, et la medium nescial et in his quoque que vitio sunt misie
mcı ætas minor non defecit in dolore. Istud ipsum lætatur. Vide Ludovicum Cælium Rhodiginum , lib . ,
versibus elegantissimis expressit vir cum antiquis cap . 33. .
comparandus Petrus Cornelius in tragoedia Cidi. Ejus Nec moras.Omnis enim nimia longa properantimo
verba merentur hic describi : ra est ; ut ait Seneca in Agamemnone. Epistola Hero
Je suis jeune il est vraj, mais aux âmes bien nées nis ad Leandrum apud Ovidium : Longa mora esi ke
La valeur n 'attend pas le nombre des années. bis omnis quce gaudia diſſeri.Seneca , Ilercule furenie:
Ad pulpilum , id est tribunalecclesi:e,ut infra, Epist. Odil verus amor nec palilur moras, Idem , Thebaide :
Xxxiv, pag . 48, dicel Cyprianus. Ambonem posterior Omillo pænas languidas longæ more . Apuleius, lib .IV
l'lis vocavit. Concilium Laodicenum can. 15 ex in - n Metamorphoseon dixil impatientiam animæ. Juvena:
terpretatione Dionysii Exigui : Dehis qui debent in Vlis sal. 6 : Impaliensquemoræ silet. Lueanus, lib . Elle
ambone, id est in pulpilo , psallere. Vide Ciampinu Æger quippemore flugransque cupidine reyni.
in libro de sacris Ædificiis, p . 15 , 52 , et in Collectio Dominico . In libro de Opere el eleemosynis, pag.
ne velerum monumentorum pag . 18 . Vide etiain no 242 : Dominicum celebrare le credis. Epist. LIUI,I'.
tas nostras ad Capitularia pag. 1147. 109 . Numquid ergo dominicum posi cænam celebrare
Calastam . Vide Victorem Giselinum in notis ad I!y debemus. Vide Acia martyrum Donatistarum in lilira
mnum Prudentii do martyribus Calagurritanis . secundo Miscellaneorum nostrorum , pag. 61 , 63 ,
Gaudium properal.llieronymus in Epistola ad Deme 64 , 66 .
triadem de virginitate servanda ail omnes per Italiam . Id est. Ita libri octo veteres. Quidam alii habent
el Africam , insulas audilo sanclä virginis proposito, idem , alii id enim : errore nimirum librariorum .In
repletas fuisse hoc rumore, et inoffenso pede gaudia Carnotensi hac die . In recentiori Remigiano scripti
longius cucurrisse . Symmachus lib . 1, Episı 32,scribit est : Dominico legii interim nobis . Interim nobis hoc
diflicilem essepatientiam gaudiorum .Martialis lib .yui, die auspicatusest pacem .
epig. 21 : Phosphore, redde dienı : quid gaudia nostra Dedicat. Id est incipit, incohat , ut palam est. A!
moraris ! Sanctus Leo papa, Epist. 52, ad episcopos vero hinc colligi possit Aurelium , cum ei recilandi
Gallie : Nam fratrem Ingenuum nolumus hac experia Evangelii potestas esset facta , allocutumn csse el salo
lione tardari, cum ob hocipsum properantius remeare lutasse populum et pacem ct benedictionem Christi
debuerit, ne diutius vobis esset incognita omnium male Domini lidelibus condonasse, aliis excutiendum re:
ria gaudiorum . Cassiodorus, lib . iv, Epist. 4 : Gaudia linquo. Vide notas Albaspinei ad concilium terlium
semper animos inquietant. Modus enim raro rebus lælis Carthaginense .
imponilur, quimagis in tristibus invenitur. Nam , ut ait Epist. XXXIV. - In codice 159 bibliothecæ Cole
321 EPISTOLA XXXIV . 522
yersæ , fratribus in Domino, salutem . Agnoscenda et A adhærentibus diu et permanentibus d poenis longa
amplectenda sunt, fratres dilectissimi, benefcia di- colluctationis miraculo triumphalor. Per decem et
vina, quibus Ecclesiam suam Dominus illustrare tcm - novem dies custodia carceris seplus in nervo ac ferro
poribus nostris et honestare dignatus est, commeatum fuit; sed, posito in vinculis corpore, solutus ac liber
dando bonis confessoribus suis etmartyribus glorio - spiritus mansit. Caro famis ac sitis diuturnitate con
sis, ut, qui sublimiter Christum confcssi cssent, clerum abuit, sed animam fide et virtute viventem nutrimentis
poslmodum Christi ministeriis ecclesiasticis adorna- spiritalibus Deus pavit. Jacuit inter pænas pænis suis
rent. Exultate ilaque et gaudete nobiscum litteris a fortior, inclusus includentibus major , jacensstanti
nostris, quibus ego et collega mei qui præsentes bus celsior, vincientibus firmior vincluse, sublimior
aderant, referimus ad vos Celerinum fratrem nostrum , judicantibus judicatus; et quamvis ligati nervo pedes
virtutibus pariter et moribus gloriosum ,clero nostro, essent, calcalus serpens et obtritus et viclus est. Lu
non humana suffragatione sed divina dignatione con- cent in corpore glorioso clara vulnerum signa, emi
junctum . Qui cum consentire dubitaret ecclesiæ , ipsius nent et apparent | in nervis hominis ac membris
admonilu et hortalu in visione per noctem compulsus longa tabe consumptis expressa vestigia. Suntmagna,
est ne negaret b nobis suadentibus. Cui plus licuit et sunt mira quæ de virlulibus ejus ac laudibus frater
coegit quia nec fas fuerat nec decebat sine honore B nitas audiat. Etsi aliquis Thomx similis exsliterit qui
ecclesiastico esse quem sic Dominus honoravit coelestis minus auribus credat, nec oculorum fides deest ut
glorive dignitale. quis quod audit et videat. In servo Dei victoriam gloria
Jl. Hic ad temporis nostri prælium primus , hic vulnerum fecit, gloriam cicatricum memoria & custodit.
inter Christi milites antesignanus, hic inter persecu - III. Nec rudis iste autnovus est in Celerino charis
tionis initia ferventia cum ipso infestationis principe simo nostro titulus gloriarum ; per vestigia cognatio
et auctore congressus, dum inexpugnabili firmitate nis suv graditur , parentibus ac propinquis suis ho
certaminis sui adversarium vincit, vincendi cirleris nore consimili divinæ dignationis æquatir. Avia ejus
viam fecit, non brevi compendio vulnerum victor, sed Celerina jam pridem martyrio coronala est. Item pa
LECTIONES VARIANTES.
a Lectis litteris Oxon . ex mullis edd. el codd . : e Vincentibus... victus Ebor . NC. 4.
1Est negaret Rigalt. f Eminent apparenter Lam . Bod . 1, 3 .
c Primus ingressus Lawi. E60: . Ben . NC. 1. 8 Gloria cicatricum memoriam Lam . Ebor. NC. 1.
d Admanentibus Corb .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
berline sic scriptum est in titulo istius Epistolæ : C 1. - Commeatum . Id est commeatum permanendi
Incipit Epistola sancti Cypriani episcopi de Celerino adhuc aliquantisper in sæculo , ut explicat, el recie ,
leclore ad plebem , cujus natalis celebratur tertio No- Rigaltius. Hieronymus in Epistola ad Paulam super
nas Februarii . Recte. Ejus enim hac die mentio est in obitu Blæsille filie : ltaque dum spiritus hos artus
martyrologiis . At in ecclesia ejus nomini dicala , de regil, dum vilæ hujus fruimur commeatu .
qua mox dicam , festum ejus celebratur die septima Cui plus licuit. Sic distinguendum . Ut autem ita
Maji . In vetustissimo martyrologio monasterii Gello . facereni sensus ipse monebat, et auctorem habui ut
nensis, cum quo concordat vetus codex monasterii ita distinguerem codicem 801 bibliothecæ Colber
sancti Galli in Helvetia , noninatur eo die Celerinus, linæ et Nicolaum Fabrum , qui sic manu sua emen
sed absque litulo, qui tamen in additionibus ad novam davit in libro suo impresso . Vide observationes La
editionen Usuardi vocalur episcopus el confessor. tini Lalinii ad hunc locum . Hieronymus in Epistola
In diocesi Cenomanensi exstat parochialis ecclesia 11. - Inclusus incl.major.Sic
sub nomine sancti Celerini ad Sartam fluvium , me- ad Paulinum de divinæ historiæ libris, loquens de
dia, ut aiunt, via inter Bellum montem el Alenco - Platone venundato , ait : major emente se fuit. Vide,
nium . Ibi est prioratus ordinis sancti Benedicti. lector, scholion Erasmi ad hunc llieronymi locum :
In chartulario Cenomanensi Majoris monasterii Tu . ridebis.
Calcatus. llæc lectio certa est. Et tamen quidam
ronensis, a quo dependet hic prioralus, exstant plu
res chariae veteres mentionem facientes hujus paro. libri veteres habent galeatus.
chize sancti Celerini, el in earum una vocalur Sere . Nec oculor . Plaulus :
nicus, per errorem , utopinor. Nam constat ecclesiam Plus valet oculatustestis unus quam auriti decem :
illam et castrum in eodem loco situm habuisse sem - D Qui audiunt audita sciunt qui vident plane sciunt.
per antiquitus nomen sancti Celerini, uti etiamnum Moyses eremita apud Rufinum lib . xi, cap. 6 : Num
habent. Ex quo colligi facile potest castrum sancti quid potest verior esse fides quæ auribus capitur , quam
Serenici commemoratum in Historia ecclesiastica quæ oculis pervidelur ? Contra Apuleius in initio libri
Orderici Vitalis esse diversum ab isto, adeoque falli primi Floridorum tradit Socratem in ista re non con
eos qui sumpla auctoritate ex Orderico erroris ar. gruissc cum Plauto et ita convertisse hunc versum ;
guuni scriptores bistoriarum qui mentionem faciunt Sed ista referebat ad oculosmentis, ad animi judicia .
belli quod fuit anno 1432 inter Francos et Anglos Vide Lambinum in illud Horatii ex Arle poelica :
propter castrum sanctiCelerini. In charlulario supra Segnius irritantanimos demissa per aurem
nominato , ul ad id redeam unde digressus sum , re Quam quæ sunt oculis subjecta fidelibus.
perio donum quod tempore Bartholomæi abbatis le. III. — Per vestigia cogn . Simile quid apud Casa
cil Hugo dominus de Brajetello . Dedit autem , ali siodorum lib . II , Epist. vi.
nuenle uxore sua , consentientibus quoque Gauffredo Celerina. Istius Celerinæ , ut opinor , mentio exstat
genero ejus et filia ejus Hervisa , quamdam ecclesiam in libro primo Victoris Vitensis de persecutione
quam cæperalædificare in honorem sanctæ Trinitatis in Africana . Iiem alterius in libro inscriptionum sancti
parochia sancli Celerini, ipsam ecclesiam sancti Celerini Pauli de Urbe pag. 26 . Apud sanctum Augustinum
cum omnibus redditibus ad eam perlinentibus. in nova editione sermones 48 et 174 nolaulur habiti
in basilica Celerinæ ,
 323 DIVI CYPRIANI 521
truus ejus et avunculus Laurentius a el Egnatius, in A gloria sublimes; in tantum verecundia hamiles, quan
castris et ipsi quondam sæcularibus militantes, sed lum divina dignatione promoti, tantum sua quiele et
veri et spiritales Dei milites, dum diabolum Christi tranquillitate summissi, el virlulum pariter et quo
confessione b prosternunt , palmas a Domino é et rum singulis exempla præbenles, et congressioni e
coronas illustri passione meruerunt. Sacrificia pro eis paci congruentes, illic robore, bic pudore laudabiles.
semper, ut meministis, offerimus quoties martyrum V . In talibus servis lalalur Doininus; in ejusmodicon
passiones et dies anniversaria d commentoratione ſessoribus gloriatur, quorum secla et conversatio sic
celebramus. Nec degener ergo esse nec minor po . proficit ad præconium gloriæ , ut magisterium celeris
lerat quem sic domesticis exemplis virlutis ac lidei præbeat disciplinæ . Ad hoc cos Christus esse bie in
provocabat familiæ dignitas et generosa " nobilitas. Ecclesia diu voluit, ad hoc de media morte sub
Quod si in familia sæculari prædicationis e et laudis tractos , quadam , ut ita dixerim , resurrectione
est esse patricium , quanto majoris laudis el honoris circa eos facla , incolumes reservavit, ut, dum nihilin
est fieri in cælesti prædicatione generosum ! Non in - honore k sublimius, nihil in humilitate summissius
venio quem beatiorem magis dicam , utrumine illos de a fratribus cernitur, hos eosdem fraternitatis secta !
posteritale lam clara, an hunc de origine gloriosa. comitelur. Hos tamen lectores interim constitulos
Ila æqualiter apud eos recurrit el commeat divina di- B sciatis , quia oportebat lucernam super candelabron
gnatio , ut et illorum coronam dignitas sobolis f illus- poni, unde omnibus luceat, et gloriosos vultus in loci
tret, el hujus gloriam sublimitas generis illuminet. altiore constitui, ubi, ab omni fraternitate circum
IV. Hunc ad nos, fratres dilectissimi, cum tanta stante conspccti, incitamentum gloriæ videntibus pre
Domini dignatione venientem , testimonio elmiraculo beant. Ceterum presbyterii honorem designasse nos
cjus ipsins qui se persecutus fuerat illustrem , quid illis jam scialis, ut el sportulis iisdem com presbyteris
aliud quam super pulpilum , id est super iribunal ec- honorenlur, et divisiones mensurnas m aquatis
clesiæ , oportebat imponi, ut, loci altioris celsilale e quantitatibus partiantur, sessuri nobiscum proreclis
subnixus, et plebi universæ pro honoris sui claritate et corroboratis annis suis ; quamvis in nullo minor
conspicuus , legat præcepla et Evangelium Domini, possit videri ælatis indole qui consummavit ætatem
quæ fortiter ac fideliter sequitur ? Vox Dominum con - glorie dignitate. Oplo vos,fratres charissimi etdeside
fessa in bis quotidie quæ Dominus locutus est audire rantissimi, semper bene valere.
lur. Viderit an sit ulterior gradus ad quem proficih EPISTOLA XXXV.
in ecclesia possit. Nihil est in quo magis confessor (Erasm ., ix , 10. Pamel., Rigalt., Baluz., XXXy Paris.,:
fratribus prosit i quam ut, dum evangelica lectio de XXXIV . Oxon ., Lips., SL.)
ore ejus auditur, lectoris fidem quisquis audierit imi. C AD EOSDEM, DE NUMIDICO ORDINATO PRESBYTERO.
letur. Jungendus in lectione Aurelio fuerat, cum quo ARGUMENTUM . — Nuntial clero et plebi Numidicum e
ei divini honoris sociclate conjunctus est, cum quo se ordinatum presbyterum , paucis dignitatem illius
omnibus virtutis et laudis i insignibus copulatus commendans.
est. Pares ambo, el ulerque consimiles, in quantum Cyprianus presbyteris et diaconibus et plebị uni
LECTIONES VARIANTES .
a Laurentinus Egnatius Oxon . h Proficisci Bod. 3.
b Congressione Oxon . i Possit Pem . Voss. 2.
c Palmas Domini Oxon . į El tidei Lam . NC. 1. Ebor.
nl Auniversarios Pem . k In humilitate Bod . 1.
• Majoris et laudis Lam . 1 Seclata Oxon . Sortita Bod. 3 ,
i Dignitatis soboles Lam . Ebor . NC. 1. m Menstruas Pem . Lam .
8 Celebritale Pem . n Æquales Bod . 1. Ebor. NC. 1.
STEPNI . BALUZII NOTÆ .
Palmas a Domino. Sic veleres editiones et quidam D IV . - Profici. Relinui hanc lectionem , quamvis an
libri veleres. Atque ego lectionem illam puto essc tiquiores editiones el sex antiqua exemplaria præferant
mcliorem ea quæ præfert palmas Domini, quamvis proficisci, quia ista nititur aucloritale plurium vele
ista plurium velerum codicum auctoritate nilalur. rum librorum et editionum . Inveni enim illam in
Codex Turonensis habet palmas a Deo . septem codicibus antiquis. Neutra autem bona est.
Egnatius. Jia codex Thuanus et aliquot alii. At in Conjici posset legendum esse præfici. Sed hæc con
aliis vocalur Ignalius. Utraque lectio bona est. Pa. structio non esset latina. Melius scriberetur promo
mclius scribere maluit Ignalius. Sed alia mens fuit veri. Verum omnes libri veteres et omnes editiones
Latinio , quiait eos qui meliorum codicum fidem se . repugnant.
cuti sunt, et posuerunt Egnalius, recte fecisse. Vide Aurelio. De cujus ordinatione actum est in Epistola
Colelerium in Epistolam Ignatii martyris ad Ephe. superiore .
sios. V. - Fraternitalis secta, lia codex Pitheanus. Edi
tiones vulgatæ , quibus consentiunt alii libri veteres,
El dies. Hæc desunt in codice 801 bibliothecae Col. habent fraternitas sectata . Verum nostram lectio
bertinæ . Et puto posse omilli absque ullo incom nem esse meliorem satis constat , præsertim cum
modo. sumpla sit ex codice veleri antiquitus emendalo in
Generosum . Ego non dubito quin hac lectio sit urbe Roma a quodam Justino , ut adnotatum est in
oplima. Monco lamen gloriosum legi in qualuor anti- calce Epistolæ in codice Pillicano.
quis codicibus. Divisiones mensurnas. Mullum variant libri veteres
Celsitale. Idem codex Colbertinus, celsitudine. in hoc loco . Quidam enim præferunt divisiones mon
 EPISTOLA XXXVI.
versx , charissimis ac desiderantissimis fratribus, sa - A modi ornamenta complura , ut, redintegrato Ecclesia
Tulem . Nuntiandum a vobis fuit, fratres charissimi , sur robore, tam mites et humiles faciatin consessiis
quod pertineat et ad communem lætitiam et ad ec . nostri honoreflorere .Oplo vos, fratres charissimiac
clesiæ nostræ maximam gloriam .Nam admonitos nos desiderantissimi, semper bene valere .
el instructos sciatis dignatione divina *' ut Numidicus EPISTOLA XXXVI,
presbyter adscribatur presbyterorum Carthaginensiun (Erasm ., III, 24. Pamel., Rig ., Baluz., XXXVI. Paris.
numero et nobiscum sedeat in clero, luce clarissima xxxv. Oxon., Lips., vii.)
confessionis illustris b , et virtutis ac fidei honore
sublimis ; qui hortalu suo copiosum martyrum c nu AD CLERUM , DE CURA PAUPERUM ET PEREGRINORUM.
merum , lapidibus et Nammis necatum , ante se misit 4 ; ARGUMENTUM .- Monet ne glomerarim martyres visitent,
quique uxorem adhærentein laleri suo concrema. ne viduas , infirmos , pauperesve aut peregrinos
lam e simul cum cæteris, conservalam magis dixe negligant.
rim , lælus aspexit. Ipse semiustu!alus et lapidibus Cyprianus presbyteris et diaconibus, fratribus cha
obrutus el pro mortuo derelictus , dum f postmo- rissimis, salutem . Saluto vos, fratres charissimi, per
dum filia sollicilo pietatis obsequio cadaver patris in - Dei gratiam incolumis, optans cilo ad vos venire ,
quirit, semianimis inventus et extractus et 6 refo- B ut desiderio lam meo quam vestro et omnium fra
cillatus , a comitibus quos ipse pramiserat reman - trum salisfiat i. Oportet nos tamen paci communi con
sil invictus b . Sed remanendi, ut videmus, hæc fuit sulere et interdum , quamvis cum tædio animinostri.
cusa ut eum clero nostro Dominus ailjungeret el de- deesse vobis, ne præsentia nostra invidiam et violen
solitam per lapsum quorumdam presbyterorum nos- tiam gentilium provocet, et simus auctores rumpen
Irorum copiam i gloriosis sacerdotibus, adornaret. dæ pacis, quimagisquieti omnium consuleredebemus.
El promovebitur quidem , cum Deus permiserit, ad Quando ergo vos scripseritis, rebus compositis, me
ampliorem locum regionis suæ ,quando in præsentiam venire debere, aut si ante dignatus fuerit Dominus
protegente Domino venerimus. Interim quod osten - ostendere , lunc ad vos veniam . Ubi enim mihi ant
ditur fiat. ut cum gratiarum actione suscipiamus hoc melius possit esse aut lætius quam illic ubime Deus
Deimunus, sperantes de misericordia Domini ejus- et credere voluit et crescere ? Viduarum et infir
LECTIONES VARIANTES
a Mandandum Lam . Ebor. Bod . 2. í Prope modum relictis. Denique dum Ben .
b Confessionis muneri NC. 2. Confessionis et virlu . 8 Et retractus et vix Ver .Mannt.
tis ac fidei honore Ebor . Lin . h Refocillatus remansit invitus Bod . 1 .
C Gloriosum martyrem Ben . Ver. Lam . Ebor. Lin . i Presbyterii nostri copiam Oxon . presbyterorum no
Bod . 1 , 2 . stram copiam Lam . Ebor . Lin . Bod. 1 .
d Ante præmisit Ben . C i De fratribus salistiat S . Mich .
e Igne crematam NC. 2.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
surnus, alii divisiones menstruas, divisiones mensuras, tamus ad librum de Oratione dominica .
divisiones mensurice , divisiones mensuræ . Hadrianus Presbyter . nostr. Hanc lectionem reperi in octo co
Saravia maluit menstruas. dicibus antiquis et in editionibus quæ antecesserunt
Epist. XXXV . - Numidicus presbyter. Relinui Pamelianam .Pameliusmaluit presbyteriinostri. Presby .
lectionem vulgatam . Vox presbyter deest in duo- terium lapsum non est, sed presbyteri quidani.
bus antiquis codicibus. Adscribit illum Cypria . Lectio itaque nostra melior est. .
nus numero presbyterorum Carthaginensium . Quod Cum Deus permiserit. In quibusdam velustis exem
sane efficere nemo posse videtur nisi episcopus. plaribus et editionibus legitur cum tempus per
Quare mirum videri potest quod ait Cassianus collat. miserit.
IV, cap . 1. Danielem , diaconum Paphnutii presbyteri, Regionis. Antea legebalur religionis. Hanc emen
promotum ab eo fuisse ad honorem presbyterii, nulla dationem , quäe est optima, inveni in duobus libris
episcopimentione. Verum salis commode ad hunc anuquis. Notum est autem urbes fuisse divisas in
locum commentatur Alardus Gazæus, non fuisse Da- regiones. Amplior autem locus regionis recte dicitur,
mielem promolum a Paphnutio, sed missum ad epi- D non vero religionis. Apud Lactalitium , lib . 11, c . 18 :
scopum ut ab eo promoveretur . Exempla sequen - Non in una potius sed in suinma religione quærendus
lium temporum allala a Gazzo luerunt. est. Pro quo quidam libri veleres habeni regione.
Presbyieror. Aliæ editiones el tria exemplaria Ilem lib . iv , cap. 27 , per diversa regionum ; pro quo
velera habent presbyterii Carthaginensis. Quie codex Bononiensis a Thomasio laudalus pracfert re
lectio bona quoque est. Sed ca quam ego posii, ligionum . Lectio tamen quæ babel religionis polest
quam inveni in pluribus antiquis codicibus, mihi vi habere bonum sensum .
delor esse melior . EPIST. XXXVI. — Hæc epistola est ejusdem ar
Marlyr. numerum . In codice Thuano et in Fuxensi gumenti cum quinta , consule.
scriptum est martyrem verum . Sed hæc lectio non est Ostendere. Per visionem , in somno. Modus lo
bona. Gratianopolitanus habel : Bonos martyres et ve - quendi frequenter usurpatus a Cypriano .
ros lapidibus ei flammis necalos ante se misit. Autlælius...crescere. Hæcdesuntin antiquis editioni
Concremalam . Codex Lamonii , omnino crematam . bus. Hunc ergo hialum supplevit editio Manutii, aut
A comitibus. Tria exemplaria vetera præferunt ex lælius quam illic ubi me Dominus esse decrevit .Mo
comilibus, quod idein est. Ait enim Cyprianus Numi rellius autem sic : Ubime Deus et credere voluit el
dicum remansisse seu superstilem fuisse comilibus crescere. Paitavit autem Pamelius illos ita supple
seu sociis martyrii sui, eo modo quo Dominus epi visse ex ingenio . Frustra . E : enim quit Morellius
scopus Antiochenus remansit ab orthodoxoruin depo- posuit exstant in uno codice Vaticano el in tribus
sitione, uti diximus in praefatione nostra ad conci- aliis antiquis a me visis, nisi quod in uno eorum ,
lium Chalcedonense cap. 37, Vide rursum quic no - in Fuxensi nimirum , scriplum est secedere pro credere,
327 DIVI CYPRIANÍ
morum et omnium pauperum curam pelo diligenter A possem ! promplus et libens solemni ministeria
habcatis. Sed et peregrinis, si qui indigentes luerini, cuncta circa fortissimos fratres nostros dilectionis
sumptus suggeralis de quantitate mea propria quam obsequia complerem . Sed officium meum vestra,
apud Rogatianum compresbyterum nostrum dimisi. quxso, diligentia representet, et faciat omnia que
Quæ quantitas ne forte jam universa erogala sit , fieri oportet circa eos quos in talibus meritis fida
misi eidem per Naricum acolythum aliam portionem , ac virtutis suza illustravit divina dignatio. Cor
ut largius et promplius circa laboranles fiat opera - poribus etiam omnium qui, etsi torti non sont in
lio. Opto vos, fratres charissimi, semper bene valere carcere, tamen glorioso exilu mortis excedunt,
et nostrimeminisse. Fraternitatem vestram meo non impertiatur et vigilantia el cura propensior. Neys
mine salutale , et ut nostri memores sint ad . enim virtus eoruin aul honor minor est quo minus
monete . ipsi quoque inter bealos martyres aggregentur : quod
50 EPISTOLA XXXVII. in illis est , toleraverunt quicquid , tolerare parati er
prompti fuerunt. Qui se tormentis et morti sub
(Erasm ., m , 6. Pamel., Rigalt., Baluz., XXXVII. Paris.,
oculis Dei obtulit, passus est quicquid pali voluit ;
XXXVI, Oxon ., Lips., XI .)
non enim ipse tormentis, sed tormenta ip idelus.
AD CLERUM , UT CONFESSORIBUS IN CARCERE CONSTITUTIS .B runt c.
OMNIS HUMANITAS PRÆBEATUR .
Qui in me conſessus fuerit coram honumibas,
el ego in illo confitebor coram Patre meo quiin celis
ARGUMENTUM . - Horlalur clerum suum ut omnishuma. est (Malth. x, 32), dicit Dominus d. Confessi sunt
nilas el cura adhibeatur circa confessores, lum vivos, Quisoleraveril usquead finem hic salvus erite (Ibid ., 22 ,
lum in carcere defunclos;uldiesmortis eorum diligen dicit Dominus. Toleraverunt, et ad finem uslu?
ler adnolentur,ad celebrandantquotannis'eorum memo. incorrupla ,et immaculala virtutum suarum merita
riam ; denique ul pauperum eliam non obliviscantur. perlulerunt. Et iterum scriptum est : Esto fidelis as
1. Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus sa . gue admortem , eldabo tibicoronam vitæ ( Apoc. 11,1m ,
lutem . Quamquam sciam vos, fratres charissimi, lit- Usque ad mortem fideles et stabiles el inexpugna.
leris meis frequenter admonitos esse ut gloriosa biles perseveraverunt. Cum voluntati el conlessioni
voce Dominum confessis et in carcere constitutis nominis in carcere el in vinculis accedil i el mo.
omnis diligentia prebeatur, tamen identidem vobis riendi terminus, consummata martyris gloria est.
incumbo , ne quid ad curam desit iis quibus ad Il. Denique et dies eorum quibus excedunt anno
gloriam nihil deest. Atque utinam loci et gradus tate , ul commemorationes eorum inter memorias
mei conditio permilleret ut ipse nunc prxsens esse C martyrum celebrare possimus :quamquam Tertullus,
LECTIONES VARIANTES .
a Suæ deest in Oxon . € Salvabitur Bod . 1.
b Potuit Bod . i Cum voluntale et confessionis nomine in carcere #
c Sicut scriplum est addil Oxon ., ex Bod . 1. cidit Impr . Bod . 1.
d Dicit Dominus deest in Oxon .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
- Crescere. Cælestinus papa ad episcopos per Vien - dem optimi, habent pervenerunt.
nensem et Narbonensem provincias constitutos : Non II. - - Dies eorum . Tertullianus in libro de Corona:
mirum si contra ecclesiasticum morem faciunt qui in Oblationes pro defunctis, pro natalitiis annua die (d
Ecclesia non creverunt. Assentior autem illustrissimo cimus. idem in libro de Exhortalione castitalismens
episcopo Oxoniensi existimanti Carthaginein intelligi tionem facit oblationum quæ fiebant pro deluncus
in hoc loco, ubi Cyprianusprimo credidit in Chris- et eorum spiritu. Vide scholia viri dociissimi Jacobi
lum , ubi baptizatus est, ubi crevit, faclus illic epi- Billii ad Orationem Gregorii Nazianzeni in landen
scopus. Ciesarii fratris et Euchologium Goaris , pag. 14).
De quantilatemea. Vide
tem epistole sexlæ pag. 393.
Nolas ad postremam par- Tertullus. Quia sanctus Cyprianus istic ait Ter
tullum sibi significasse dies quibus martyres ad ini
Laborantes. Pauperes, indigentes, quos Constan . mortalitatem gloriosa mortis exitu transicrant,
tinus imperator in 1. vi, el vi, Codicis Theodos. , existimarunt Angli Terlullum arlem notariam
De episcopis el clericis ait ecclesiarum divitiis sus. D dicisse sub Cyprialio rhetore , quem constare sans
lentari debere. Augustinus in Sermone decimo de putant eam artem scisse, et notis usum esse
Verbis Domini laborantes dixit pro indigentibus, item - acta martyrum excipienda . Verum non agilur
que Græcus episcopus Massiliensis ad Ruricium Le hoc loco de actis martyrum excipiendis, ubi no
movicensem scribcns. Symmachus, lib . iv , Epist 18 poterant essenecessariæ ,sed lantum *96 de significa
Interea laborantium murmur est. Videsupra , pag. 591. diebus quibus Martyres excesserant. Quod sanel
Epist. XXXVII. — In velericodice sancti Lamberti cile fieri potest absque usu notarum . Quare
Laliensis ita scriptum est in titulo istius Epistolic : Cy - bene ex hoc loco collegerunt Angli munus o
prianus ad clerum quod non possel lemere Carthagineni bendi acta martyrum concreditum fuisse Ter
venire, ut his confessoribus qui in carcere sunt con in persecutione Deciana. An vero Cyprianus so
sliluti humanitas omnis præbeatur. In Compendiensi artem notariam , aliis examinandum relinquo. 3 /
vero : Incipit ad clerum eo quod non posset temere Tertulli diaconi Ecclesiie Romanæ mentio em lli
Carthaginem venire propler corpora quo in Carlha- nova nostra collectione Conciliorum pag. 1 164, le
gine reddiderunt. Ista ponebantur pro caplu et inge- pore Symmachi papæ . Eadem porro lempeslan suum
njo veterum librariorum . vebat alter Tertullus civis Romanus, qui filium
1. - Perseveraverunt. Quidam libri veteres, et ii qui- Placidum tradidit in disciplinam sancto Beneu. .
329 EPISTOLA XXVIII . 530
Gideli s simus et devolissimus frater noster , pro cætera A tionem plebis dividere, id est, a pastore ovcs et filios
sollici Ludine a et cura sua quam fratribus in omni a parente separare , et Cbristi membra dissipare
obser so operationis imperlit, qui nec illic circa tentaverit. Cumqne ego vos pro me vicariosmiserim ,
ouras y corporum deest, scripserit et scribat ac signi- utexpungerelis necessitates fratrum nostrorum sum
ficel Smihi dies quibus in carcere beati fratres nostri plibus, si qui etiam vellentsuas artes exercere, addi
wiro smortalitatem gloriosæ mortis exilu transeunt, tamento quantum satis esset desideria eorum juvare
el ce celebrentur hic a nobis oblationes el sacrificia obtis, simul etiam et alates eorum et conditiones et
como emorationes eorum , quæ cito vobiscum , Domino merita discerneretis , ut etiam nunc ego, cui cura in .
prole genle, celebrabimus. Pauperibus quoque, ut cumbit omnes optine nosse , et dignos quosque et
sene Jilm scripsi , cura ac diligentia vestra non desit, humiles el milcs ad ecclesiasticæ administrationis
kisla culen qui, in fide stantes et nobiscum fortitermi. officia promoverem , ille d intercesserit ne quis
litan Les,Christi castra non reliquerunt; quibus qui- possel expungi, ncve ea qux desideraveram possent
dem nunc major a nobis et dilectio et cura præ - diligenti e examinatione discerni , comminalus sit
standa est quod nec paupertate adacti , nec etiam fratribus nostris qui primi expungiaccesserant
persecutionis tempestale prostrali, cum Domino fide potentalu improbo et lerrore violento quod secum
liler serviunt, cæleris quoque pauperibus exemplum B in morle f non communicarent qui nobis oblempe.
fidei præbuerunt. Opto vos,fratres charissimiacdesi- rare voluissent.
derantissimi, semper bene valere elnostrimeminisse . II. Cumquc post hæc omnia , nec loci mei honore
Fraternitalem meo nomine salulale. Valele. molus, nec vesira auctoritate et præsentia fraclus,
31 EPISTOLA XXXVIII. instinclu suo quietem fratrum turbans proripueril se
cum plurimis , ducem se factionis et seditionis princi
(Pamel., Rigalt., Baluz., xxxvIII. Paris., xxxvn.Oxon., pem temerario furore contestans ; in quo quidem gra
Lips ., XLI.)
AD CALDONIUM , HERCULANUM ET CÆTEROS, DE ABSTI culor plurimos fratres ab hac audacia recessisse ct
NENDO FELICISSIMO. vobis acquiescere maluisse , ut cum Ecclesia matre
remanerent et stipendia ejus episcopo dispensante
ARGUMENTUM . – Felicissimus,una cum seditionis suæ perciperent ; quod quidem et cæleros pro certo scio
sociis, a communione omnium arcendus. cum pace facturos et cito ab errore temerario reces
J. Cyprianus Caldonio et flerculano collegis, item suros. Interim , cum Felicissinius comminalus sit non
Rogaliano et Numidico compresbyteris salutem . Ve communicaturos in morte secum qui nobis obtempe
hementer contrislatus sum ,fraires charissimi,acceplis rassent, id est qui nobis communicarent, accipiat
lilleris vestris , ut, cum mihi propositum semper et c sententiam quam prior dixit, utabstentum se a nobis
volum sit universam fraternitatem nostram incolu - sciat, quando ad fraudes ejus et rapinas, quas diluci
mem continere, et illibalum gregen , secundum quod da veritate cognovimus, adulterii etiam crimen acce
cha rilas exigit, reservare,nunc nuntietis Felicissimum dit,quod fratres nostri graves viri deprehendisse se
mul ta improbe el insidiose esse molitum ; ut præter nuntiaverunt, et probaluros se asseverarunt. Quæ
ſrau des releres b et rapinas, de quibus jampridem omnia tunc cognoscemus quando in unum cum col
mul la cognoveram , nunc quoque cum episcopo por- legis pluribus permittente Domino convenerimus. Sed
LECTIONES VARIANTES.
Pro certa sollicitudine ver. d Mi Rig .
Fraudes suas Bod . 1 . e Diligentiæ vestræ Bod . 1 .
A pastore oves separare et filios a parente secer. Sic edd . et Vat. In monte Manul. Morel. Pamel.
ner e Bod . 1 . O .con . Lips.
STEPH . BALUZIINOTÆ .
mmortalitalen . Codex Fuxensis, ad immortalitatis beneficentia fratrum sublevabatur, ejus ct nomen
gloz riosce palmam mortis exilu transeunt. Salustius in expungebatur. Sic beneficentia necessitalem et cum
Jugurtha : Elenina nemo ignavia immortalis factus. necessitate nomen egentis expungebat. Rigalt.
A dacti . Ila plerique libri veteres et editiones. Mo- Additamento .. Codex
Codex Fuxansis , or
relius posuit adjecti, quam lectionem ego inveni D menAddilamento tamquam sua salisFuxensis exercere
esse desideria addiditexcr
. Melis, la .
in ibro 'Gratianopolitano. Angli scripserunt victi exexceret, addidi tamen lamquam sua satis esseni.
lidecodicis Bodleiani. Eamdem cgo lectionem re.
pedi in septem codicibus antiquis. Et tame.. I ræ Accesserant. Codex sancti Dionysii, arcessebantur.
ler veterem . In morte . Ita veleres libri. Manulius, Morellius,
Pauperibus . Vetus codex Remigianus liabet fra et Pamelius maluerunt in monte . lla eliam Angli ,
triBus. lamenetsi moneant in codice Vaticano scriptum
Epist . XXXVIII . - Hæc epistola primum prodiit in esse in morte. Nescio aulem quem istic montem
ed tione Manuliana . Duo porro vetera illius exem apud Carthaginem comminiscalur Pamelius. Et la
plaria habuerunt Angli,unum ex bibliotheca Vaticana , men Rigaltius multum approbavil ejus opinionem .
ali ud ex Bodleiana. Ego illam contuli cum quatuorVide quæ idem Rigaltius de monte Bellonä scribit
an diguis ; quorum unum extat in bibliotheca sancti in addendis ad observationes suas in Tertullianum
Di onysii Remensis , aliud , quod fuit olim collegii pag. 127 . Baronius anno 254 legit in monte , et
Fuxensis , exlatnunc in Colbertina , tertium in mea : hinc repelit originem Montensium sive Donatista .
quartum habui ex urbe Gratianopolitana . rum . Vide notas nostras ad caput 11 Lactantii
* 1 . - Expungerelis .Matricula necessitatum continebat de Mortibus Perseculorum et ad acta purgationis
nomina personarum egentium . Cujus ergo necessitas Cæciliani.
PATROL. IV . S. CYPRIAN . 11
351 DIVI CYPRIANI
el Augendus, qui, nec Episcopum ncc Ecclesiam cogi- A Royaliano cum Numidico presbyteris, Abstinuimus
tans, pariler se cum illo conspiratione et factione a communicatione Felicissimum et Augendum , item
sociavit, si ultra cum eo perseveraverit, sententiam Repostum de extorribus, et Irenem Rutiloruin , et
ferat quam ille in se factiosus et temerarius provoca- Paulam sarcinatricem ; quod ex annotatione mea sci
vit. Sed et quisquis se conspirationi et factioni ejus re debuisti. Item abstinuimus Sophronium , el ipsum
adjunxerit, scial se in ccclesia nobiscum non esse de extorribus, Soliassim budinarium .
communicaturum , qui sponte maluit ab ecclesia se
parari. Hac lilleras meas fratribus nostris legile , et EPISTOLA XL.
Carthaginem ad clerum quoque transmillile , additis (Erasm .,1, 8. Pamel., Rigalt., Baluz., xl.Paris., III .
Oxon ., Lips., XLII .)
nominibus eorum qui cum Felicissimo se junxeruni.
Opto vos, fratres clarissimi, semper bene valere et AD PLEBEM , DEFACTIONIS
QUINQUE PRESBYTERIS SCOISMATICIS
FELICISSIMI.
nostrimeminisse. Valele .
62 EPISTOLA XXXIX . ARGUMENTUM. - Quemadmodum epistola anle kanc
secunda clero, sic nunc plebi nuntiat Cyprianusti
(Pamel., Rigalt., Baluz., XXXix. Paris. XXXVIII. Oxon., tandum Felicissimum , cum suæ faclionis quinque
Lips., XLI .) presbyteris, quitum lapsis sine discrimine pacem da
CALDONII, HERCULANI ET CÆTERORUM EPISTOLA AD B bant, tum sedilionem et schisma adversum se cond
CYPRIANUM , DE ABSTENTO FELICISSIMO CUM SUIS . tarent,
ARGUMENTUM . -- Quod jusserat illis epistola præce I. Cyprianus plebi universæ salutem . Quamquam ,
dens, perficiuntCaldonius, llerculanus ac cæleri. fratres charissimi, Virtius a, fidelissimus atque inle .
Caldonius cum Herculano et Victore collegis , item gerrimus presbyter, item Rogatianus et Numidicus,
LECTIONES VARIANTES.
i a Viritus mr.fThu. ..
STEPH . BALUZII NOTÆ .
į 1. - Augendus.Hic homo conſundendus non est cum Sarcinatricem . Salmasiusad scriptores Historiæ Ax
Augendo conſessore cujus mentio est in Epistola gustæ , pag . 408 , scripsit ſarcinatricem , forle errore
XLVII, pag. 62. Typographi. Nonius Marcellus : Sarcinatricis, non , a
Carthaginem . Fuit nuper vir quidam doctus et quidam volunt, sarsitricis, quasi a sarciendo, sed magis
eruditus qui locum istum existimans esse mendosim c a sarcinis, quod plurimum vestiuni sumant, Varro onos
censuit hanc vocem esse amovendam ab hoc loco et lyras : Homines rusticos in vindemia incondita cantare
seribendum esse Romam . Et sane argumenta ejus sarcinatricis in machinis .
ita fortia sunt et valida ut necessaria videatur hiec Annotatione. Id est subscriptione. Vide novam nos.
emendatio , quamvis omnes editiones et omnia vetera tram collectionem Conciliorumi, pag . 1011, 1090 .
exemplaria . ut ipse annotat et verum est, habeant Debuisli, Ita editio Manutii et libri veteres. Morel.
Carthaginem . Quæ sententia hinc quoque confirmari lius el Pamelius posuerunt debuistis, itemque editia
posse videtur quod epistola ista scripla est in initiis Anglicana . Sed ista lectio non est bona . Epistola
Schismatis Felicissimi, qui de Romano itinere cogi- enim est Caldonii scribentis, ut dixi, nomine suo et
tabat, ut in Epistola lv, pag . 85, docet Cyprianus. collegarum suorum ad Cyprianum ). Rigaltius, lamen
El ideo operae pretium videbatur illum praevenirc etsi posuerit in contextu debuistis, in observationi
et admonere clerum Romanum ne se decipi ac fullibus censet legendum esse debuisli.
sineret fraude el perfidia hominis sceleraii. Budinarium . Velus liber meus habet budianarium .
Epist. xxxix . - llanc epistolam , cujus duo tan - Al Salmasius in loco mox laudato censeţ reponi de .
Lum vetera exemplaria hahui, umumi ex bibliotheca bere butinarium a voce Grieca Boutive apud Hesy
mea, aliud ex urbeGralianopolitana ,primum prodiilex chium , et inde dictum butinum , quod acetabulum si.
Typographia Manulii. Varize sunt autcm opiniones gnilicat. Si ea conjectura esset certa , facile amplecie
id quem vel ad quos scripta sit. Ego non dubito rer opinionem Salmasii, cum Quintilianus, lib. 1,
quin sit Caldonii reddentis Cypriano rationem eorum cap. 4, scribal quamdam cognationem esse inler lit
quae ab eo et aliis vicariis collegis suis gesla ſuerant teras i el d , ac propterea facile existimarem Cypria
auversus Felicissimum et socios ejus. Itaque opuma D num heic loqui de artifice acetabulorum sive lagena
est lectio librorum qui haberl debuisti. Solus enim rum , ut interpretatur Cangius, id est parvorum va
Caldonius scribit nomine suo el collegarum suorum . sorum in quibus reponuntur olca, vina, et alia li
Arbitror 427 autem lilleras scriplas ad clerum Roma- quida , prixsertim cum voce bulina ulatur Joannes Da
num habuisse aliam formamelexplicasse latius, ul par mascensa Cangio citalus. Plinius, lib . XXI, cap. 31,
erat, causam Felicissimi, addita porro fuisse nomina scribil, cum acetabulimensura dicitur, significari lie:
corum qui se Felicissimo junxerant, uli Cyprianus mina quartam partem , id est drachmas quindecini.
præscripscral. Hanc meam opinionem confirmat co Illustrissimus cpiscopus Oxoniensis contendit legen
Dex Bodleianus ab illustrissimo episcopo Oxoniensi dum esse istic apud Cyprianum burdonarium , qua
laudatus, in quo epistola ista dicitur scripla ad Cy. voce significari mulionem ait. Sed hæc conjectura
prianum . Caeterum assentiri non possum iis quipulant milii non probalur, cum nihil in verbo budinarium
illam esse tabellam publice allisam el propositam in extel es q110 ca sumi possit, prxsertim cum burdo
ccclesia Carthaginiensi. Est enim certo epistola Cal Darij nuspiam reperiantur apud auctores linguæ La
donii. Istud tamen non impedit quin aliquid simile tin 2 . Si genus illud farciminis quod nos vocamusbo.
publicatum sit in ccclesia . dinos fuisset olim in Africa et vocabulum accedens ad
Extorribus. Veleres libri el editio Manuli istic et norum vulgare deprehendi posset in aliquo veteri
paulo posthabent extorrentibus. Quae lectio confirmari scriptore, absoluta res esset. Verum nihil istiusmodi
polest ex iis que obscrvalil sunt supra ad Episto - reperio . .
las xiv et XVIII. EPIST.. XL. - I. Virtius. Ita scripsi , secutus cdilio .
333 EPISTOLA XL . 351
presliyteri confessoras et gloria divina dignationis A gloriam incorrupta ct immaculata conversatione ser
illustres , sed et diaconi, boni viri ct ccclesiastica varent. Ac, ne parum ſuisset corrupisse quorumdam
administrationi per omnia obsequia devoli, cum cæ confessorunu mentes et contra sacerdotium Dei por
scris ministris a plenam vobis prii'sentir sue dili- tionem rupla fraternitatis armare voluisse, nunc se
gcntiam przcbeant, el exhortationibus assiduis singu . ad lapsorum perniciem venenala sua deceptione rerte
loi corroborare, scd et lapsorum mentes consiliis runt, ut agros, el saucios el ad capienda fortiora con
salubribus regere ct reſirnarc non desinant, timen silia per calamitatem ruine sue minus idoncos et
cgo quantum possum admonco ct quomodo possuin minus solidos, a medela vulneris sui avocent, et $3 in
visito vos litteris meis . Lilleris, inquam , fratres cha - tcrmissis precibus el oralionibus,quibus Dominus longa
rissimi : hoc enim quorumdam presbyterorum mali- el continua satisfactione placandus est , ad cxiliosam
gnitas et perſidia perſecit , ne ad vos ante diem temeritatea mendacio capliose pacis invitent.
Paschæ venire licuisset, dum , conjurationis sur mc- NI. Sed oro vos , fratres, vigilate contra insidias
mores, et antiqua illa contra episcopalum meum , diaboli,et,pro vestra salute solliciti, contramortiſeram
immo contra suffragium vestrum et Dei judicium , vc fallaciam diligentius excubate.Persecutio est hæc alia,
nena relinentes, instaurant veterem contra nosimpu• ct alia tentatio. Quinque isti presbyleri nihil aliud
gnationem suam , et sacrilegasmachinationes insidiis B sunt quam quinque primores illi qui cdicto nuper
solitis denuo renovant. Et quidem de Dei providen - magistratibus ſucrant copulati ut fidem nostram sub
lia, nobis hoc nec volentibus nec optantibus, immo ruerent, ut gracilia fratrum corda ad lethales e la
et ignoscenibus et laccntibus, panas quas meruerant qucos pr.čvaric : tione veritatis grerlcrent. Eadem
pependerunt, ut a nobis non cjecli ultro se ejicerent, nunc ratio , eadem rursus eversio per quinque pre .
ipsi in sc pro conscientia sua sententiam darent, se - sbyleros Felicissimo copulalos ad ruinam salutis in
cundum vestra ct divina suffragia conjurati et scele- ducitur, ut non rogetur Deus , nec qui negavit
rali de Ecclesia sponte se pellerent. Cbrislum , eumdem Christum quem negaveral depre
II. Nunc apparuilc Felicissimi factio d unde celur , post culpam criminis tollaluir el pænitentia ,
venisset, quibus radicibus ct quibus viribus staret. nec per episcopos et sacerdotes Domino salisfiat, scd .
Hi fomenta olim quibusdam confessoribus et horla - relictis Domini sacerdotibus; contra evangelicam di
menla tribuebantne concordarent cum cpiscopo sun, sciplinam nova traditio sacrilegic institutionis cxsur
ne ecclesiasticam disciplinam cum fide ,et quiete juxta gat ; cumque semel placuerit lam nobis quam conſes
præcepta Dominica , continerent, ne confessionis suz soribus et clericis urbicis, item universis episcopis
LECTIONES VARIANTES.
a Ministeriis Lam . Ebor ..NC. 1. Thu. Mich. c « Proveclis Vic . Fat. Profectio Thu .
b Perficit Rigall. Vict. Perfert Bod . J . © Allectare Bod . 1. Thu .
c Nunc apparebit Lin .
STEPH . BILUZII NOTÆ .
nem Manutii, et quia ita scriptum vidi in multis co . tiones et omnia fere velera exemplaria preferre hanc
dicibus antiquis. ' Onadam editiones et quidam libri lectionem , nisi Rig:illius edislissct rependerunt, Ouxe
veteres habent Briccius. Ista sunt levioris momenti. sane lectio nititur auctoritatc codicis Veronensis et
El lamen erant annotanda . illius quem habui ex monasterio sancti Eligii Allrc
Ecclesiasticæ administrationi. Quidam libri vetcres baleisis.
habent ecclesiasticæ disciplinæ administrationi. Uliro , Codex sancti Arnulphi habet ipsi.
Præbeant. Codex Fuscnsis præstent. II. -- Contra sacerdotium . In uno codice Vaticano clin
Quorumdam presbyterorum . Nominantur in Epic Lamoniano legitur adversus disposilionem Domini el
slola lv, pag. 84, quam consule . contra sacerdotium Dei. Ubi admoneri convenit hanc
Conjurationis. Agitur hicic de causa Felicissimi, ut lectionem non reperiri in codice Thuano, neque in
palet etiam ex his quze sequuntur et ex Epistola XLII, Fossalensi, in quibus Angli dixeruiil cam cxtare .
pag . 57 : Quantum sero hic el ad presbyterorum quo- III. - Subruerent.Ita omncs libri velcres et editiones
rumdam el Felicissimi causam pertinet, etc. Rigallian : antiquiores, si tres priores excipias, in
Velerem contra nos. Cum l'óntii diaconi (cstimonio quibus legiiur obruereil. Solus ex codicibus a me
constet quosdam Sc opposuisse electioni Cypriani, D visis Fusensis habci subverlereil. Scio lainen ita quo
Hinc colligi posse videtur Felicissimum fuisse ex illo que scriptum fuisse in Veronensi. Verum alia lectio
Jum numero , el fortasse principem illius factionis . mihi magis placci, cam porro liquçi adjuvari ex lcc
Renovani. Revoca vinius antiquam lectionem , quin tione antiquarum editionum .
nililur auctoritate plurium veterum librorum . Rigalo Cracilia . In codice Veronensi ct in uno Anglicano
uns posuit revocant, quia ita scriptum invenit in File scriptum est fragilia . Sic etiam scripsit Nicolaus Fa
Xensi. Ea vero lcctio 'extat ctiam in Michaelino ci ini ber in marginie libri sui impressi. In codice Lamonii
Lamoniano. Cicleri el editiones Rigalliana antiquiores legitur grucilium , tanquam si istud referendum esset
habent uiti nos reposuimus. Ellamen Anglimaluerunt ad fratri's.
sequieditioncm Rigaltii, 428 mullum interim istius sula Clericis urbicis. Id est Romanis , quia Urbis voca
opinionis Testimonium referentes ex libris vetcribus , bulo olim intelligebalurRomaGentium domina, utait
Immo plura adducentes in favorem antiquarum cdi- Quintilianus, lib . vi, cap . 5 , ci lib . VIII, cap . 12. Op
Honum Reinlarlus quoqueretinuit cditionem Rigului. Caliis lib . 1 : Zephyrino urbico , cl lib . II, urbica
Ignoscentibus. In uno codice Analicano scriptum commoralio ; ct apud Victorem vilensem , lib . I, c. 8,
est ignorantibus. Ouo ctiam modo in mar: inc libiisui urbici caprivi... Vide lleribcri Rosweydi noias in
impressi scripsit Nicolaus Faber. D . Paulinum pag . 745 . In prefationc symboli editi
Pependerun :. Non admoucrem omics antiguas edi. in concilio Toletano primo legitur cum præceplo
335 DISI CYPRIANI
vel in nostra provincia vel trans mare constillitis ul A sitim , venenum pro remedio, morlem pro salute su
nihil innovetur circa lapsorum causam , nisi omnes in matis . Ne I was vos eorum nec anctoritas fallat,
unum convenerimus, el, collatis cousiliis , cum disci- qui ad duorum presbyterorum velerem nequitiam
plina pariter etmisericordia temperalam sententiam ( Dan. xlll) respondentes , sicut illi Susannam pudi
fixerimus, contra hoc consilium nostrum rebellellir , cam corrumpere et violare conati sunt, sic et hiadul.
cl omnis sacerdotalis auctoritas et poleslas facliosis terinis doctrinis Ecclesiae pudicitiam corrumpere et
conspirationibus destrualur. verilatem evangelicain violare conantur .
IV. Quas nunc pænas patior, fratres charissimi, V. Clamat et dicit Dominus : Nolile audire sermones
quod ipse ad vos in præsentiarum venire non possum , pseudoprophelarum , quoniam visiones cordis eoruar
ipse singulos aggredi, ipse vos, secundum Domini et frustrantur cos. Loquuntur, sed non ab ore Domai.
Evangelii ejus magisterium a, cohortari! Non suffe - Dicunt eis qui abjiciunt verbum Domini : Par erit vobis
ceral b exsilium jam biennii et a vultibus atque ab (Hier . XXII, 16, 17). Pacem nunc offerunt qui insi
oculis vestris lugubris separatio , dolor jugis el gemi. non habentpacem . In Ecclesiam e lapsos reducere
lus, qui me solum sine vobis continua lamentatione el revocare promillunt qui dc Ecclesia i recesse
discruciat, lacryma diebus ac noctibus profluentes, runt.Deus unusest et Christus unus (Ephes. Iv,5), et
quod sacerdoti quem tanto amore el ardore fecistis, B una Ecclesia, et Cathedra una super petram Domini
necdum vos salutare, necdum complexibus vestris voce fundala . Aliud altare constitui aul sacerdotium
inbærere contingat. Accessit hic labescenti anino novum fieripræter unum altare et unum sacerdoliuni
nostro dolor major, quod in tanla sollicitudine ac ne- non polest. Quisquis alibi collegerit, spargit. Adolle
cessilale excurrere ad vos ipse non possum , dum , rum est, impium * esi, sacrilegum est quodcumque
per minas et per insidias perſidorum , cavemus ne ad - humano furore instituitur ut dispositio divina viole
venientibus nobis tumultus illic major orialur,et, cum tur. Procul ab hujusmodi hominum contagione disce
paci et tranquillitati episcopus providere in omnibus dite, el sermones eorum velut cancer et pestem fu
debeat, ipse materiam c seditioni dedisse et perse - giendo vitale , præmonente Domino et dicente : Ceci
cutionem denuo .exacerbasse videatur. Hinc tamen , sunt duces cæcorum . Cæcus autem cæcum ducens s•
fratres dilectissimi, hinc admoneo pariter el consulo mul in foveam cadent (Matth. xv , 14). Intercedunt
ne perniciosis vocibus temere credalis , ne fallacibus precibus vestris , quas 6 nobiscum diebus ac nocli
verbis consensum facile commodelis , ne pro luce bus Deo funditis ut eum jusla satisfactione placelis.
lenebras, pro die noclem , pro cibo famem , pro potu Intercedunt lacrymis vestris , quibus commissidelicti
LECTIONES VARIANTES.
a Ministerium Nic. Fab . C e In Ecclesia lapsos Vict.
b Nos affectat Lam . affeceratEbor. NC. 1. f De Ecclesiæ comrnunione NC. 1 .
c Magisterium Thu . 8 Precibus quas v'er. nostris Rig .
d Nec Pem . Bod. 3. Voss. 2. Lam . Thu . Foss . Vict .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Papæ urbis Romce Leonis. Al in tribus antiquissimis TV . - Quem tanto amore. Codex sancli Eligii Allrela.
el præstantissimis codicibusmanuscriptis, uno illus- lensis, quem lanto honore el amore fecistis. Fusensis,
trissimae ecclesiæ Lugdunensis, altero qui fuit Lei- tanto ardore, pari dolore. Ubi videlur legendum pari
dradi Arcbiepiscopi Lugdunensis , et censetur nunc honore. Vide Pontium diaconum ubi agit de electionc
in bibliotheca Seguieriana, tertio bibliothecæ Colber- Cypriani.
linæ , in quibus continelur velus collectio canonum Paci el tranquillilali. Omnes fere libri veleres ba
facta , ut opinor, paulo post concilium Toletanum bent pacem el tranquillitalem .
duodecimum ; in tribus inquam codicibus illis deest Videalur, Codex Lamonii videamur .
vox Romæ , et legitur simpliciter cum præceplo Papae V. - Cancer.Duo libriveteres præferunt cancerem ,ali
Urbis Leonis. Exlat llieronymi Epistola ad Paulum quatuor, cancrum . Michaelinus cancerum vel cancrun .
urbicum , quæ incipil, Nudius terlius, ct in Epistola Ego relinuivulgatam lectionem , quam plerique codi
Augustini ad Casulanum legitur sermonem cujusdamı ces exhibent, quia locus iste ita vulgo citatur.
urbici. Apud Burchardum , lib . ii, cap. 226 ; Juonem , Super petram , Veteres ediciones el xvii libri vele
par. II , cap. 270 ; elGratianum , dist. 2, de consecrat., D res ita scribunt. Manulius posuit Petrum . Alque eam
reperitur quoddam decrelum ex concilio urbico quod lectionem retinuit Pamelius, tesialus tamen aliam re.
sic habet : In altari in quo episcopus Missam celebra - periri in codicibus antiquis. Hinc propagata est,in pos
vil, presbyter eodem die aliam celebrare non praesumal; teriores editiones, etiam in Anglicanam . 29 Sane verum
quod etiam reperitur in canone decimo synodi Aulis- esl quod adnotat Pamelius alibi frequentissime Cya
siodorensis sub Aunachario . Et tamen non semperprianum dicere Ecclesiam esse fundalam super Plo
verum est vocabulum urbici significare civem Roma- irum , adeoque mirum non esse si etiam istic eo modo
mum . In Epistola quippe Evodii ad Augustinum civis loquatur. Ego non dispulo an Ecclesia fundala sit su
quaedam cujusdam oppidi Africa vocalur urbica id est per Petrum . Id enim scio sensisse Cyprianum . Sed a10
civis illius loci : Sed ecce post biennium quædam vi- istic retinendam esse lectionem quam major velerum
dua honesla urbica de Frigentibus. librorum numerus el veteres editiones præferunt. Pa
Trans mare. Id est Romam . Inde appellationes iram quippe fuisse Christum et super hanc pelram
transmarine postea velitæ in codice canonum eccle fundatam esse Ecclesiam nemo ambigit. Quia de re
siæ Africana , el ut episcopi Africæ trans mare non vide quæ nolamus infra ad librum de Unilate Ecclesit.
proficiscantur nisi consulto prim : sedis episcopo ; Ceterum ex prava lectione quæ irrepsit in hunc locuin
quod et ipsum confirmatum est a papa Innocentio . poluit auctor Epistolae in Pelagii II ad cpiscopos ls.
Èlian transmarina judicia prohibita. Vide codicem Triæ accepisse qiiod scripsit, qui Cathedram Petri,s.**
canonum ecclesie Africane, cap. 23, 25, 56 , 94 . per quem fundata est Ecclesia , deseril.
337 EPISTOLA XL. 338
crimen abluitis. Interceduntpaci quam vere et fideli- A vobis quotidie continuas Domino preces fundimus,
ter de Domini misericordia postulatis , nec sciunt qui vos ad Ecclesiam revocari per Domini clemen
scriptum esse : Et prophela ille aul somnium somnians tiam cupimus, qui de Deo pacem plenissimam prius
ille qui loculis esl ut errare le facerel a Domino Deo matri, tum el filiis ejus oramus. Cum precibus atque
tuo, interficietur (Deut. xli, 6 ). Nemo vos, fratres orationibus nostris vestras quoque orationes et preces
charissimi, errare a Domini a viis faciat :nemo vos jungite , cum fletibus nostris vestraslacrymas copula -
Christianos ab Evangelio Cliristi rapiat : nemo filios te .Vitate lupos, qui, oves a pastore secernunt. Vitale
Ecclesiæ de Ecclesia tollat. Pereant sibi soli qui per- linguam diaboli venenatam , qui, ab initio niundi fal
ire voluerunt : extra Ecclesiam soli remaneant qui lax semper el mendax, mentitur ut fallat, blanditur
de Ecclesia recesseruni. Soli cum episcopis non sint ut noceat, bona promittit ut malum tribuat, vitam
qui contra episcopos rebellarunt. Conjurationis suze pollicelur ut perimat. Lucent nunc quoque verba
pænas soli subcant qui olim , secundum vestrab ejns, el venena maniſesta sunt : pacem pollicelur, ne
suffragia , nunc secundum Dei judicia , sententiam perveniri possit ad pacem ; salutem promittit, ne qui
conjurationis et malignitatis suæ subire meruerunt. deliquit veniatad salutem ; Ecclesiam spondet, quan
VI. Monet nos Dominus in Evangelio suo dicens : do id agat ut qui illi credit in lotum ab Ecclesia
Rejicilis mandalum Dei ul traditionem vestram slaluatis B pereat.
(Marc . VII, 9). Qui mandalum Dei rejiciunt eltradi- VII. Nunc est, fratres dilectissimi, ut et qui statis
tionem suam staluere conantur, ſortiier a vobis el lir fortiter perseveretis, et stabilitatem vestram glorio
miler respuantur : sufficiat lapsis ruina una. Nemo sam , quam in persecutione tenuistis, perpelua firmi
volentes surgere sua circumventione praecipilet; nemo tale servetis , et si 6 qui, circumveniente adversario ,
jacentes, pro quibus nos rogamus ut Deimanu et lapsi estis, in secunda hac lentatione spei cu paci
brachio sublevenlur, prosternat gravius el deprimai : vestræ fideliter consulatis ; cl ut vobis Dominus igno
nemo semianimes cl ut salutem suam pristinam re . scal, a sacerdotibus Domini non recedalis , cum scri
cipiant deprecantes, ab omnispe salutis averlat; nemo plum sil : Elhomoquicumque fecerit in superbia , ul non
mutantibus lapsus sui caligine omne itineris e salu - exaudiat sacerdotem aut judicem quicumque ſuerit in die
laris lumen extinguat. Instruit Apostolus dicens : Si busillis,morielur 68 homo ille (Deut. XVII,12 ). Persecil
quis aliler docel, el non acquiescil sanis verbis Domini tionis istius novissimahæc estel extrema tentatio , qux
nostri Jesu Christi et doctrinæ ejus, stupore d elalus, et ipsa cito,Domino prolegenle ,transibil,utrepræsen!cr
discede ub hujusmodi ( I Tim . vi, 3 - 5). Et iterum vobis post Paschæ diem cum collegis meis ; quibus
dicit ipse : Nemo vos decipiat inanibus verbis. Pro. präsentibus, secundum arbitrium quoque vestrum et
plerea enim venil ira Dei super filios contumaciæ , C omnium nostrum commune consilium , sicut semel
Nolite ergo esse participes eorum (Ephes. v, 6, 7). płacuit, ea quæ agenda sunt disponere pariter et li
Non est quod, decepli inanibus verbis, pravitatis mare poterimus. Si quis autem , pænitentiam agere et
corum incipiatis esse participes e. Discedite a talibus, Deo satisfacere detreclans, ad Felicissimiei satellilum
quæso vos, et acquiescite consiliis nostris , qui pro ejus partes concesserit, el se hæreticæ factioni con .
LECTIONES VARIANTES.
a Dominicis Pem . Bod . 1 . e Non sit quod dec. vos, in verb. non prayitatis eo
b Nostra Nic. Fab. rum incipiatis esse participes Nic . Fab
c Muneris Lin . f Revocare Vict. Foss .
d Tumore Erasm . 8 Et qui Pem . V oss . 2 . Bod. 1 , 2 . Lam .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Inter ficielur. Haec vox deest in antiquis editionibus nuliana . Veleres editiones et tria exemplaria velera
el in omnibus antiquis codicibus quibus usus sum . habent ruina sua .
Scio tamen illam fuisse in Veronensi et in Neapoli- Non acquiescit sanis verbis. Sex libri veteres , non
tano uno. In codice Lamonii scriptum est morietur , acquiescil sanis sermonibus. Sic etiam in editione
eodem sensu . In uno meo vetere legitur , ut errare i vulgala Epistole sancti Pauli ad Ephesios .
le facerel a Domino luo , el cæ !era. Ex quo facile est Discede ab hujusmodi. Ila scriptum vidi in XIV
colligere addenda fuisse nonnulla in hoc loco . Itaque exemplaribus antiquis. Reliqua multum variant.
cum plura addenda fuerint , non sufficiebat addere Contumaciæ . Ita etiam Epist. Lxiv, pag. 112 ; ct
vocem interficietur all morietur . Erasmus primus in libro de Unitate Ecclesiæ , pag. 202. Vide Annola -
scripsit interficietur. Addendus autem eral integer liones Erasmiad hunc locum Pauli.
locus ex capite xiii Delileronomii , aut edendus VII. — Nunc est fratres. Veleres editiones babent.
ul exstat in veteribus libris , omissa voce illa . Nunc curandum est fralres. Editio Manutiana expunxit
A Domini riis. Hxc est lectio multorum velerum vocem curandum . Ea vero deest in quinque antiquis
exemplarium el editionis Manutianæ . exemplaribus, el videtur esse ex glosscmale.
Pereunt sibi soli . Nescio an sit præferenda lectio Repræsenter . Quatuor libri veteres habent repræ
unius ex vetustis codicibus bibliotheca regia , in quo sentem me. nostrum . In plerisque vetustis exempla
Omnium
legitii pereant illi soli.
Nunc secundum . Ita edilio Manutii et seplem libri ribus scriptum est animinostri.
veteres. In recentiore Remigiano , el secundum . Male Ad Felicissimi. Veteres editiones ante Manutianam
in Sorbonico nec , in Eligiano non . In antiquis edi- el seplem vetera exemplaria preferunt ad infelicis
lionibus et in sex antiquis codicibus scriplum est simi. Manutius et Morellius el ocio item exemplaria
olim secundum Dei judicia . vetera in felicissimi. Alia duo vetera, ad felicissimi.
VI. – Ruina una . lua xvi libri veteres el editio Ma- Concesserit. Codex Fuxensis , consenserit.
339 DIVI CYPRIANI 310
junxerit, sciat se postea ad Ecclesiam redire ci cum A aulem ex nuntio unam missam hanc epistolam et se.
episcopis et plebe Christi communicare non posse. quentem cum praesenti .
Oplo vos, fratres charissimi, semper bene valere et (Vide notam duabus epistolis præcedentibus subjectan .
circa Domini misericordiam exorandanı continuis
nobiscum precibus insistere. EPISTOLA XLIV .
EPISTOLA XLI: (Erasm .,in , 2. Pamel.,Rigalt., Baluz ., XLIV . Paris., Ilm .
Oxon ., Lips., XLvi.)
(Erasm ., 11, 11. Pamel., Rigalt., Baluz., XLI . Paris., XL.
Oxon ., Lips., XLIV .) AD CONFESSORES ROMANOS, UT ÅD UNITATEM REDEANT.
AD CORNELIUM ; QUOD ORDINATIONEM NOVATIANI NON RE
· CEPERIT. ARGUMENTUM . — Confessores Romanos factione Nora
liani et Novati seductos hortatur, ut ad unitatem
ARGUMENTUM . – Nuntii a Novarinno missi, qui il . redeant.
lius ordinationem ecclesiæ Carthaginensi significave
: rant, a Cypriano rejiciuntur . Cyprianus Maximo et Nicostrato et cæteris confes.
(Hanc epistolan) ad tomum in hujusce bibliothece , cum soribus salutem . Cum frequenter, charissimi, cogno
epistolis S. Cornelii papæ consociandam , remisimus.) veritis ex literis mcis quem et confessioni restre
56 EPISTOLA XLII. B honorem et fraternitati connexæ dilectionem meo ser
( Erasm .; 11, 10. Pamel., Rigalt. Baluz.. XLI . Paris .. XLI. mone servaverim , credatis quæso et acquiescatis his
Oxon., Lips., xlv. Coustant., Epist. Rom . Pontif.,'', p. litteris meis, quibus vobis et aclui ac laudibus ves
127 . Galland. , Bibl. vett. PP., lil, p. 354.)
tris et scribo et simpliciter ac fideliier consulo .Gra
AD CORNELIUM , DE ORDINATIONE EJUS A SE COMPROBATA vat enim meatque contristal et intolerabilis perculsi
ET DE FELICISSIMO. pene prostrati pectoris mæstitia perstringit cum ros
ARGUMENTUM. -- Excusat se Cyprianus quod indu . illic comperissem contra ecclesiasticam dispositio
bilalam fidem non habueril ordinationi Cornelii, prius- nem , contra evangelicam legem , contra institutionis
quam ad se pervenirent litteræ collegarum Caldonii et catholica unitatem a alium episcopum ficri con
Forlunali, quibus illa legilima fuisse comprobalur : sensisse, id est, quod nec fas est nec licet fieri, ec.
idque, ob contrariam Novarianæ partis faclionem ,obi clesiam aliam constitui, Christi membra discerpi,
ler repetens , quod illi stalim in ipsis primordiis non Dominici gregis animum et corpus unum discissa
adhæserit, sed potius Cornelio , usque adeo ut crimina - mulatione lacerari. Quod quzso ut in vobis saltem
riones contra hanc suscipere detrectarit. illicitum istud fraternitatis nostra discidium non perº
(Hanc epistolam , sicut precedentem et sequentem , ad severet, sed , et confessionis vestrie et divinæ tradi
tomum tertium , ubide S . Cornelii papie epistolis, transfe - C tionis memores: ad matrcm revertamini unde pro
rendam dusimus.)
diislis , unde ad confessionis gloriam cum ejusdem
(Erasm
58 EPISTOLA XLIII.
., 11, 9. Pamel., Rigalt., Baluz., slui. Paris., xlii. matris exultatione venistis. Nec puletis b sic vos
Oxon ., Lips. xLvii. Coustant., Epist. Rom . Pont.. 1. D. Evangelium Christi asserere, dum vosmetipsos a
130. Gallard., Bibl. velt. PP., p. 333.) Cliristi grege el ab ejus pace et concordia separalls,
AD EUMDEM , QUOD AD CONFESSORES A NOVATIANO SEDUC . cum magis militibus gloriosis et bonis congruat intra
TOS LITTERAS FECERIT . domestica castra consistere, et intus positos, ea quic
ARGUMENTUM Epistolae lilulus satis indical ; constat in commune tractanda siint agere ac providere : NM,
LECTIONES VARIINTES .
a Catholicæ veritatem Lam . Bod . 2 . Nec potestis Lan . Ebor. Lin ,NC. 1, 2.
STEPH . BALUZİI NOTÆ .
Misericordiam . Codex Lxliensis , clementiam . Sed Ecclesiain aliam . Quidam libri veteres habent al
postrema ista pars deest in codice sancii Arnulphi. D teram , evdein sensu .
*33 Epist . xliv, - Nicostrato . Diacono Ecclesiac Corpus unum .Vos unum , qux ccrle necessaria non
Romanir , ut nolat Pameljuis.Erat ille socius Maximi, est, ei omilli potestabsque ullo incommodo, deest in
quem supra ad Epistolanıxli,diximus ad Ecclesiam esse codice Gratianopolitanio .
reversum . Nicostratus tamen non rediit , sed factus Ad matrem rererlamini. Uli cos fecisse diximusad
est episcopus in Africa factione Noralianorum . Epistolam xli.
Contra ecclesiasticam . Duo libri veteres haberit din Nec pulelis. Duodecim codices antiqui nostri el sex
vinam . Quidam alii nequc ecclesiasticam halient nc - Anglicani habent Nec poleslis .
quc divinam . Gronovius, cap . 14 Observationum sua Domestica castra . Quamvis sciam Juvenalem satyra
rum in scriptoribus ecclesiasticis, ait sibi magis10 dixisse castra domestica , ego istic mallem castra
placere quod erat in membranis , contra dispositio dominica , ut dicit ipse Cyprianus in Epistola Liv,
mem Dci. r . 77. Prosper, lib . ii de Promissionibus el Prædic
Alium episcopum . Novatianum , qui Sedem aroslo . tionibus Dei, cap . 6 : Sic in lolo leproe macula vitiali a
licam invasit post electionem Cornelii. Vide Epísto castris dominicis etiam ipsi pulsi sunt. Acta ma lyrulit
lam ui , Paciani ad Symphronianum et llenrici Valesii Donatistarum in libro ij miscellaneorum nostrorum ,
annotationes ad librum vi Euscbii cap. 43. pag .57 : Ubi quisque hostem repereral, castra illic do
Consensisse. In antiquis editionibus et in veleri minica collocabai. Nicolaus Papa I, Epist . vr: Ex
libro sancti Eligii Altrebatensis legitur censuisse. De laicis subito in dominicis castris impetu irrepere. Cy.
illis aule consial heic agi quos sügillat Pacianus in prianus dixit spiritalia castra in Epistola ad Donalull,
eadem Epistola ir, ad Symphronianum . pog . 6 : alibi sæpe castra Christi el castra cælestia.
541 EPISTOLA LI. 312
cum unanimitas et concordia nostra scindi omnino A CORNELII AD CYPRIANUM , DE FACTIONE NOVATIANI CUM
non debeat, quia nos, Ecclesia derelicta , forasexire et SUIS .
ad vos venire non possumus, ut vos magis ad Eccle- ARGUMENTUM. – Cornelius Cypriano rationem red
siam matrem et ad nostram a fraternitatem rever- dit factionis Novatianæ .
lamini, quibus possumus hortamentis petimus et ro (Vid . lom . m .)
gamus. Oplo vos, fratres charissimi, semper bene 63EPISTOLA XLIX .
valere . (Erasm ., 11, 8. Pamel., Rigalt., Baluz., xlix. Paris., XLII .
Coustant., Epist. Rom . Pontif., 1, p . 139.Galland., Bibl,
89 EPISTOLA XLA. vell. PP. III, p . 538.)
(Erasm ., IV, 8 . Pamel., Rigalt., Baluz., xly. Paris ., xliv. CYPRIANI RESPONSUM AD CORNELIUM , DE NOYATI SCE
Oxon Lips., XLVII Coustant., Epist
., . . Rom . Pont., 1, p . LERIBUS.
131. Galland ., Bibl. vett. PP ., III, p . 335 .) ARGUMENTUM. - Laudat Cornelium quod opportu
AD CORNELIUM , DE POLYCARPO HADRUMETINO. nie illum admonuerit, utpote cum postridie quam ve
ARGUMENTUM . — •Hac se purgal epistola quid fac . nisset ad se nocens factio, litleras illius acceperit.
lum sit, ut interea dum Hadrumeti fuerit,non ad Core Deindemuliis describir Novali scelera ,elschismaprins
nelium , sed ad Clerum Romanum lilleræ inde a Po in Africa ab illo concilatum .
lycarpi Clero fuerint factæ , cum tamen antea ipse Po. B (Vid . tom . 11.)
64 EPISTOLA L .
lycarpus ad Cornelium potius scripserit . Constat au (Erasm ., ni, 3 . Pamel., Rigalt., Baluz., L . Paris., XLIS .
lem ex ipso contextu paulo, post præcedenteshancesse Oxon ., Lips., LIII . )
conscriptam . MAXIMI ET CETERORUM CONFESSORUM AD CYPRIANUM ,
(Vide tom . 11.) DE SUO REDITU EX SCHISMATE .
60 EPISTOLA XLVI. ARGUMENTUM . - Cyprianum certiorem reddunt se
(Erasm ., m , 11. Pamel., Rigalt., Baluz., xlvi. Paris , ad Ecclesiam rediisse.
XLV. Oxon ., Lips., xlix. Coustant., Epist.Rom . Pontif., Cypriano fratri Maximus, Urbanus, Sidonius et
1, p. 135 . Galland ., Biblioth . velt. PP . in , p. 357. Routh ,
Reliq . sacr., , p. 6 , 23.) Maciarius salutem . Certi sumus, frater charissinie , le
CORNELII AD CYPRIANUM , DE CONFESSORIBUS AD UNITAquoque nobiscum pari volo congaudere nos l, habi
TEM REVERSIS. 10 consilio, utilitatibus Ecclesiæ el paci magis con
sulentes, omnibus rebus prætermissis ct judicio Dei
RGUMENTUM . - Cornelius Cyprianum certiorem fa servalis, cum Cornelio episcopo nostro pariter et cum
cil de solemni, quem describit, conſessorum ad Eccle. universo clero pacem fecisse c. Cum gaudio etiam
siam reditu . universæ Ecclesije , prona etiam omnium charitate,hoc
(Vid . tom . 111.) C factum his litteris nostris scire certissime debuisti.
61 EPISTOLA XLVII. Oramus te,frater charissime,multis annisbenc valere. ·
(Erasm ., 11, 12.Pamel., Rigalt., Baluz., xlvi . Paris., XLVI. 63 EPISTOLA LÍ .
Coustant., Epist. Rom . Pontif., 1, p. 143 . Galland ., Bibl. (Erasm ., m . Pamel., Rigalt., Baluz., Li. Paris., L. Oxon .,
vell. PP . II , p . 3 10. ) Lips., LIV .)
CYPRIANI AD CORNELIUM , RESPONSUM CONGRATULATORIUM CYPRIANI AD CONFESSORES, DE REDITU EX SCHISMATE
DE ILLORUM REDITU EX SCHSMATE . CONGRATULATORIA .
(Vid . tom . II .) ARGUMENTUM . - Gratulatur Cyprianus confessori
62 EPISTOLA XLVIII. bus Romanis de eorum redilu in Ecclesiam et litteris
(Erasm ., 1 , 12. Pamel.,Rigalt.,Baluz., XLVIII, Paris., XLVII. eorum respondel.
Coustant. Epist. Rom . Pont., 1, p . 133 . Galland., Bibl. I. Cyprianus Maximo presbytero , item Urbano, ct
vett. PP ., i , p . 336 . Routh . , Reliq . sacr. I , p . 5
et 18 .) Sidonio et Machario fratribus salutem . Lectis lille .
LECTIONES VARIANTES.
a Vestram Ben . Neap. Lam . Ebor.NC, 1, 2. D c Fecimus Lam . Ar.
b Quod nos Lam . Ar. Ebor. Bod. 1, 2. NC. 1.
STEPI. BAALUZIINOTÆ .
Lucifer Calaritanus in libero Quod moriendum sit pro plum insigne refert sanctus Augustinus, lib . ji de Doc .
Dci filio : Nisi e castris diaboli ad exercitum in cælestin irina Christiana cap. 13, ubi sic legitur : Illud etiamı
bus castris constitutum .feceris transilum . quod jam auferre non possum de ore cantanlium popil
*3* Nostram fralernilutem . lla relus editio Spirensis lorum , super ipsum autem floriel sanctificatio mea ,
elalie . Piembollus posuil vestiam , caque lectio con - nihil profecto sententia detrahit. Auditor tamen peritior
sentientes habet xviii libros nostros veteres et scptem mallei lioc corrigi, ut non floriet, sed lorebit dicere
Anglicanos. Uiraque lectio bona est. lur . Nec quicquam impedil correctionem nisi consule
+39 EPIST. L. - Quod nos hubilo. Certum est con tudo cantantium . Sane Hieronymus in quadam Episto
structionem hujus periodi non congruere . Eam tamen la ad Augustinum de se testatur incurrisse sc in gra
lalin exhibent omnes libri veteres et omnes editiones vem reprehensionem quia in capite quarto Jonic
ante Pamelianam . Pamclius expunxit vocem quod abs emendaveratlocum , ** nit sibi videbatur, viliosnm , ct .
que auctoritate, ca opinor de caus: quod constructio lectionem substilverat quam putabat esse melioreni.
percabil adversus regulas grammaticae. Scd isla radio Possel tamen in hac Cypriani Epistola reponi feci
non sollicit. Extant enim quandoque in melioribus mus pro fecisse , cum plerique codices Anglicani prar
auctoribus, cliam in Cicerone, paria peccata . Exem - ferant eam lectionem .
343 DIVI CYPRIANI 344
ris vestris ,fratres charissimi,quasadmede vestra re- A pissem . Posteaquam vos i de carcere prodeuntes
gressione etde ecclesiastica pace ac fraterna redinte- schismaticus et hæreticus error excepit, sic res erat
grationc fecistis, in tantum me lalalum esse confiteor quasi vestra gloria in carcere remansisset. Illic
in quantum fucram et ante lælatus quando confessio - enim resedisse 5 vestri nominis dignitas videbalur
nis vestræ gloriam comperi et militiæ vestræ cæles. quando milites Christi non ad Ecclesiam de carcere
icm ac spiritalem laudem a gratulabundus excepi. redirent, in quem prius cum Ecclesiæ laude etgrati
Nam et hæc fidei b et laudis vestræ alia confessio latione venissent.
est unam esse Ecclesiam conſileri, nec alieni erroris III. Nam , elsi videntur in Ecclesia esse zizania,
vel polius pravitatis participem fieri, repelere eadem non tamen impediri debel aut fides aut charitas nos.
casıra unde prodistis, unde ad gerendum prælium et tra , ut quoniam zizania esse in Ecclesia cernimus,
adversarium subigendum fortissimis viribus prosilis- ipsi de Ecclesia recedamus. Nobis tantum modo la
lis.Iuc enim erantde acie trophiea referenda unde borandum est utfrumentum esse possimus, ut,cum
ad aciem fuerant arma suscepla , ne quos ad gloriam cæperit frumentum Dominicis horreis condi, fruclan
Christus parasset, eosdem gloriosos Christi Ecclesia pro opere nostro et labore capiamus. Apostolus in
non baberel. Nunc vero et vos congruentem fideives. epistola sua dicit : In domo autem magna non solur
træ tenorem atque individux charitatis et concordiæ B vasa suntaurea el argentea , sed et lignea el fictilia, el
legem Dominica pace c tenuistis, et exemplum cc- quædum quidem honorata, quædam vero inhonorata
teris dilectionis et pacis vestro itinere fecistis, ul Ec- (II Tim . 11, 20).Nos operam demus, fratres charissimi,
clesiæ veritas ct evangelici sacramenti d unilas, qux et quantum possumus laboremus ut vasa aurea ve!
a nobis tenebatur, vestro etiam consensu ac vinculo argentea simusi. Cæterum , fictilia vasa confringere
neclerelur,nec confessores Christi errorisduces fierint Domino soli concessum est,cui et virga ferrea data
qui virtutis el honoris auctores laudabiles extitissent. est. Esse non polest major domino suo servus ; nec
II. Viderint quantum vobis cæteri gralulentur , vel quisquam sibi quod soli filio pater tribuit vindicare
quantum apud se ipsos singuli glorientur. Ego me et polest,ut pulet aut, ad aream ventilandam et pur
gratularimagis vobis et plus cæteris gloriari in hac gandam , palam ferre i posse, aut a frumento uni
vestra pacifica regressione e et charitate conſileor. versa zizania humano judicio separarek. Superba est
Simpliciter enim quid in meo corde fuerit debelis isla obstinatio et sacrilega presumptio quam sibiſu
audire . Dolebam vehementer et graviterangebar quod ror pravus 66 assumit; et, dum dominium sibi 2 sem .
eis comunicare non possem quos semel diligere coc - per quidam plusquam milis justitia deposcil assi
LECTIONES VARIANTES.
a Cæleste el spiritale gaudium Lin . C & Recessisse Ar. Lam . Ebor. NC. 1.
b Hujus fidei Ar. Lam . NC. 1 . Ebor. h Fratres carissimiLaborandum ver .
c Dominicam pacem Lam . Bod. 2. MR. Ar. NC. 2. · Aul argentea esse possimus Ver . Vas aureum rel
El'or . Mic . argenteum sinus.
d Evangelii ac Ben . Bod .1. Ver. Evangelica Ar.Lam . i Ferre se ventilabrum Cod . Goulart.
Ebor. NČ. 1. Bod . 2. k Segregare Oxon . Lips.
• Ingressione Ar. 1 Et dum sibi amplius quiddam Lin , NC. 2. Semper
* Postquam vos enim Ver . quiddam Ver. Ben . Aug.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
410 Epist. LI.-- 1. Christus parasset. Ita plurimi libri stola Lii, ad Antonianum , pag. 78 . Sic etiam sanclus
nostri oplimi. Alii quidam et veteres editiones Pame- Leo in Epistola ad Episcopos Maurilaniæ Cæsariensis.
liava antiquiores habent Christi Ecclesia parasset. Ul se putet. Unus codex meus velus habel, pule!
III. Zizanin. Quidam codices heic et paulo post ad aream ventilandan el purgandam paleain jam ferro
habent zizaniani. Gralianopolitanus : Nam elsi vide . se ventilabrum . Lectio vero ista Jibri mei extat apid
tur in Ecclesia esse zizania. Avenas pro zizaniis dixe sanctum Augustinum in Epistola ad Macrobium .Eum
l'unt Tertullianus el Symmachus. Ita etiain pulasse quoqueGoulartius invenisse se scribit in libro episco
videlur Ilyeronimus in Dialogo adversus Luciferianos. pi Acconensis . In libro sancti Arnulphi scriptum
Non solum in Ecclesia , inquil , morantur aves , nec nesl vindicare se pulel. Ventilabrum pro pala posun
mundæ lunlum aves volitant, sed frumentum in agro se- D etiam vetus ini interpres Matihi. El tamen ventilabrum
rilur el inter nitentia cultu lappæque el tribuli el sle instrumentum est agricolarum diversum a pala. La
riles dominantur avenæ . lumelia , lib . II, cap . 10 . Nam cum acervus paleis gro
III. - - Frumentum esse possimus.Augustinus, libro ili nisque mic!us in unum fuerit congestus, paulalım
contra Cresconium , c. 5 : Audi Cyprianum , Tolera ziza ventilabris per longius spatium jactatur. Pl:nullis in
nias, esto frumentum . Vide etiam Epistolam ad Macro Tulo : Palas vendundas sibi ait et margasdalas Ul "
bium , ubi verba Cyprianireferuntur. Tertullianus, in lum ſodint alque ul frumentum metal. Margam grama
libro de Fug: in persecutione :Hæ : pula illa quæ elnunc matici aiunt esse furcam qua acervi frugum um
dominicam aream purgal, Ecclesiam scilicei, confusum Vidc nolas viri doctissimi Frontonis Ducri in Home
acervum fidelium eventilans, el discernens frumentum
lias sancti Basilii in Hexaemeron . pag. 4 .
martyrum el paleas negatorum . Ignatius episcopus Humano judicio separare. Hanc lectionem , quan
Autiochenus
mentum Christiapud
sum Eusebium
, dentibus, bestiarum
lib . lll, capmolar.
. 36 : Fru
Vide
pulo essemeliorem , inveni in codice Flori ci in plus
ribus aliis. Infra in Epistola LII, pag. 74 : paleuscom
Samuelem Peritum in commentario ad leges Alli tur
cas, pag . 136 . a tritico separare.
Vasa aurea. Ita nos posuimus seculi auctoritatem furor assumil. In codice Veronensi et in Flach
veterum exemplarium . Ita cliam scriptum est in Epi- si legitur pravus insipienler assumil,
345 EPISTOLA LIII . 316
munt, de Ecclesia pereunt; et dum se insolenter ex- A et Cornelium virum optimum et legitime eleclun , No.
tollunt, ipso suo tumore vatianum veromullis sceleribusobnoxium illegitimam
tunt. Propter quod et noscæcati, veritatis lumen
temperamentum amit
tenentes electionem usurpasse docet : obiler eliam sub initium
et librum Domini contemplantes , et Dei Patris pie epistolæ se excusans de mutala quod ad lapsorum
tatem ac misericordiam cogitanles , diu multumque rationem allinel sententia , el sub finem in quo Nova -
Tractatu inter noshabito justa moderatione que sunt tiana hæresis consistat explicans.
agenda libravimus. (Huic epistolæ opportuniorem locum dari visum est in
tom . ill , ubi tota Novatiani schismatis historia cum omni
IV . Quæ omnia penitus potestis inspicere, lectis li. bus instrumentis describitur.)
bellis quos hic nuper legeram et ad vos qnoque le 76 EPISTOLA LUI.
gendos procensura
lapsis nec communi dilectione transmiseram ; ubi
deest quæ increvet. nec medicina (Erasm ., III, 23. Pamel., Rigalt., Baluz., Lill. Paris., LII.
quz sanet. Sed et catholicæ a Ecclesiæ unitatem Oxon ., Lips., LVI.)
quantum potuit expressit nostra mediocritas. Quem AD FORTUNATUM ET ALIOS COLLEGAS,DE JIS QUI PER TOR •
libellum magis ac magis nunc vobis placere contido, MENTA SUPERANTUR .
quando eum jam sic legitis ut et probelis et ametis; ARGUMENTUM . — Consullus Cyprianus a collegis num
siquidem quod nos verbis conscripsimus vos factis B admillendi essent ad communionem lapsi quidam
impletis quando ad Ecclesiam charitatis ac pacis uni per tormenta superali , respondet, quia triennio jam
lale remealis. Oplo vos, fratres charissimi ac de penitentiam egissent, sibi quidem videri admillendos
siderantissimi, semper bene valere. esse, sed cum post Paschæ solemnia concilium epi
scoporum apud se futurum esset, se cum illis rem
EPISTOLA LII. lruclaturum .
(Erasm ., 'iv, 2 . Pamel., Rigalt., Baluz., Lil. Paris ., LI .
Coustant., Epist. Rom . Pont., 1, p . 159 ; Galland ., Bibl.
I. Cyprianus Fortunato , Ahymmo, Oplalo , Priva
velt . PP . m , p . 347.) tiano, Donalulo et Felici fratribus salutem . Scripsi
stis mihi, fratres charissimi, quod, cum in Capsensi
AD ANTONIANUM , DE CORNELIO ET NOVATIANO. civitate propler ordinationem episcopi essetis, perlu .
ARGUMENTUM. — Cum Antonianus , acceptis litteris lerit ad vos Superius frater el collega noster Ninum ,
a Novaliano, in partes illiusanimo propendere cæpis . Clementianum , Florum fratres nostros, qui in per
sel, confirmat illum Cgprianus in priori sententia , ut seculione apprehensi prius fuerant, el nomen Do
nempe cum Cornelio , hoc est cum Ecclesia catholica mini confessi violentiam magistralus el populi fre
communicare pergal. Quod ut persuadeat, lolius tra- mentis b impelum vicerant, postmodum cum apud
gediæ inler Cornelium el Novatianum historiam lexit, C proconsulem pænis gravibus excruciarentur, vi lor
LECTIONES VARIANTES.
* Ecclesiæ charitatis ac pacis unitatem Ar. Ebor. bo Frequentis Bod . 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
IV. - Catholicæ Ecclesiæ unitatem .Respicit Cyprianus Ninum . In duobus antiquis codicibus scriptum
ad librum suum de Unitate Ecclesiæ , quem hinc constat est Saturninum . Saturnini mentio extat in variis
scriplum esse eo tempore quo Novalianus schisma fecit. epistolis apud Cyprianum ). Nini nulla alibi, quod
Sic legitis. Imitalum cx carmine de operibus Vir sciam , mentio habelur. Quod fortassis approbare
gilii quod Augusto tribuitur : possei lectionem horum duorum veterum librorum ,
Verum nulla uspiam memoria de lapsu Salurnini.
Laudetur, vigeat, placeat, relegatur, ametur. Jtaqueaut alius ſuit Saturninus, si vera est lectio , aut
liem in carmine sacrorum Bibliorum que Karolo cerie retinendum cst istic nomen Nini. Episcopum
calvo regioblata sunt a Viviano abbale sancti Martini fuisse hinc colligi possel quod Cyprianus eum vocat
Turonensis edilo in lumo 11 C : pilularium , p. 1572 : fratrem , nisi constarel persbyteros quoqueab co vo
Cujus lionore rogant placeat, laudetur, ametur. D catos fuisse fratres. Pæniluisse Ninum quod lidem
450 EPIST. LIII. - 1. Superius. Ita scriptum fuisse in fregisset testatur abunde Cyprianus ; adeoque puito
velustissimo codice Veronensi mibiconstat, et monet illum postea gloriam suam reparasse . Nam in ve .
cuiam Rigallius. Sic etiam cdidit Manulius. Teslatur lustissimo martyrologio ad xvi kal. decembris no
ailem Panelius codicem Anglicanum quo ille utebalur lalur : In Jauritania Nini, el xvin kal. januarii : 112
Bibere sicut Manutius habel. El lamen mupera editio Africa Nini. Non dicitur fuisse martyr, laque existi
Anglicana lumilliuslectionis velusexemplar allegat mari posset pum non esse diversum a Nino confis
quam Veronense. Adjuvantnihilominus illam codices sore, cujus mentio habetur in narratione de quodam
lligianus ct Beccensis, in quibus scriptum est supe qui vidit filium Dei. Ea narratio exstat in codice Fos
rus, et decem alii veleres , qui habent super. ' In satensi. Sic autcm incipit : Quidam presbyter (uil reli
(xemplari editionis Basileensis anni 1540 , quod fuit giosus valde Airgils nomine, frequenter Missarum so
Jacobi Cujacii , etnunc penes me est, vir ille doctissie lemnia celebrans ad corpus sancti Nini episcopi el con
mus
perusscripsit in margine ex quodam *51 veteri libro su - fessoris .
ul in codice sancti Eligii et in Beccensi. Vele . Proconsulem , Africæ nimirum . Magia illum di
res editiones, ctiam Morelliana et tria vetera exem gnationis et auctoritatis fuisse liquet es lestimonio
plaria preferunt nuper. Alius Superius presbyter in Salviani, qui, lib .vii, cap . 16 , ait illum , quantum ad
libro secundo miscellaneorum nostrorumi, pag . 101 , nomen quidem proconsulem , sed quantum ad polen
el Superius stationarius apud Optatum Milevilancu tiam consulem fuisse. Proconsulum Afric:u mulia
in calce libri primi. mentio est apud veteres historiarum scriptores . Mul.
317 DIVI CIPRIANI
mentorum subactos esse, et de gradu gloriæ , ad quam A tanta exigit majus et impensius de multorum colis.
plena fidei virtute tendebant " , diutinis cruciatibus tione consilium , et nunc omnes fere inter Pasha
excidisse, nec tamen post hunc gravem lapsum non prima solemnia apud se cum fratribus demorantur,
voluntate sed necessitate susceptum a pocnitentia quando solemnitati 17 celebrandae apud suos satisfece.
agenda per hoc triennium destitisse. De quibus con - rint et ad me venire corperint, tractabo cum singulis
sulendum putastis an eos ad communicationem jam plenius, ut de eo quod consuluistis figatur apud nas
ſas essel admittere. el rescribatur vobis firma sententia multorum sacer
II. Etquidem quod ad mei animi sententiam perti. dolum consilio ponderata .Oplo vos,fralres charissimi,
net, puto his indulgentiam Domini non defuturam semiper bene valere.
quos constal slelisse in acie, nomen Domini e con EPISTOLA LIV.
ſessos esse, violentiam magistratuum et populi fu (Erasm ., 1, 2. Pamel., Rigall., Baluz., Liy. Paris., lai
rentis incursum immobilis fidei obstinatione vicisse, Oxon ., Lips.,LVII . Constant.,Epist.Rom . Pont., 1, p .1o .
passos essc carcerein , diu interminas proconsulis el Galland., Bibl. vell.PP. 11 , p.330 . Routh.,Rel. Sacr. in
P . 69 .)
fremitum populi circumstantis tormentis laniantibus
ac longa iteratione cruciantibus d repugnasse ; ut AD CORNELIUM , DE PACE LAPSIS DANDA .
quod in novissimo e infirmitate carnis subaclum B ARGUMENTUM . -- Cum prius slatuissent Africani epi.
videtur, meritorum præcedentium defensione releve scopi in concilio quodam , ut lapsinon ,nisi diu peu
lur, et sit satis talibus gloriam perdidisse, non la - tentia ,acta admillerantur ad pacem , nisi forte perici.
men debere nos eis et veniæ locum claudere atque lum infirmitatis urgerel; jam instante nova perser
eos a paterna pietate et a nostra communicatione lione statuerunt, omnibus qui pænitentium egissen!
privare ; quibus existimamus ad deprecandam cle pacem dandam , ut fortiores essentad passionis pre
mentiam Domini posse sufficere quod triennio juzi lium . Id episcoporum statulum , totius synodi No
ler ac dolenter, ut scribitis , cum summa poenitentiæ mine, nuntial Cornelio papæ Cyprianus, atque adeo
lamentatione planxerunt. Certe non pulo incaule et non iam ipsius Cypriani quam synodi Aſricanæ est
lemere his pacem committi quos videmus militiæ hæc epistola .
sux fortitudine nec prius pugnæ defuisse , et si acies (Hanc epistolam , ut et alias omissas, inter pontibcies
etiam denuo venerit, gloriam suam posse reparare. tom . præcedentis epistolas suo loco reperies.)
Nam , cum in concilio placuerit pænitentiam agenti 79 EPISTOLA LV.
bus in infirmitatis periculo subveniri et pacem dari, (Erasm ., 1.3. Pamel., Rigalt., Baluz.,Lv. Paris.,Liv.Oron ,
debent utique in accipienda pace præcedere quos Lips., Lix. Coustant.,Epist. Rom . Pont.,1, p.172 .Galland.
Bibl. vett . PP . 111, p. 352.)
videmus non animi infirmitate cecidisse , sed in præ - C
lio congressos et vulneratos per imbecillitatem carnis AD CORNELIUM , DE FORTUNATO ET FELICISSINO , SITE
confessionis sua coronam non potuisse perferre ; CONTRA HÆRETICOS.
maxime cum cupientibus mori non permitterentur ARGUMENTUM. -- In primis monet Cornelium Cyprianus
occidi, sed tamdiu ſessos tormenta laniarentquamdiu hac epistola , ul Felicissimi el Fortunati contra se ci
non fidem , quæ invicta est, vincerent, sed carnem , lumnias non audial, nec minis eorum lerreatur, sed
quæ infirma est ', fatigarent. forli sit animo, siculi Dei sacerdolem conlra hæreli
III. Quoniam tamen scripsistis ut cum pluribus cos decet; utpote qui pro more hærcticis usitato,hư
collegis & de hoc ipso plenissime tractem " et res resin suam et schismata incæperint ex contemplu
LECTIONES VARIANTES. .
a PeryenerantVer . 1 Quæ victa est Lam . Ebor NC. 1.
b Susceplos ad pænitentiam agendam Thu. Mich . 6 Cum plurimi collega ver . Celebrata Lam . Ebor.
c Domini deest in Oxon . Bod . 2,
d CruciatusMich . hi Plenius tractarem Ebor. Lin.NC.1.
+ Novissima Oxon . Rigalt.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
tur præterea exstant in Codice Theodosiano constilu . D mortem supplicia conquirens animas cupiebat jugulare,
tiones Imperatorum directæ ad proconsules Alrice. et ut ipse qui ab eo passus est Cyprianus ait, volentibus
II. — Nomen Domini.Addidivoceni Domini,quamvis mori non permittebatur occidi. Codex Fuxensis istic
sciam illam non esse necessariam in hoc loco, quia apud Cyprianvin habet paterentur. Sed Hicronynilis
ita reperi scripium in ompibus fere velustis exempla habebai in suo exemplari permillerentur. Lucanus,
ribus quibus iisus sum et in antiquis editionibus. Pa- lib . vi:
melius expunxil. Ah miser, extremum cuimortis munus iniquo
Novissimo. Id est poslea . Sic reslilui debere vi Eripitur non posse mori.
sum est pro co quod Rigallius et Angli posuerunt
novissime. Quippe omnes libri veteres el editiones an - Seneca Thebaide : Occidere est velare cupieniem mori.
le Rigaltianam babent cam lectionem quam ego re Venire cæperint. Hinc colligi posse videtur consul
vocavi. Quapropter miror Anglos, qui sciebant illam visse co tempore episcopos Africanos convenire Car
exstare in libris inostris veleribus, prætulisse cam que thaginem apud episcopum magn:r illius ecclesie,
nuspiam babelur quam in editione Rigallii. Onid si sicul episcopi Ilaliie ei Sicilize apud Romanum , sed
mendum illius editionis impulemus typographo ? tamen necesse fuisse ill in precipuis festivitatibuses
Clementiam . Codex Fuxensis , misericordiam . scut in suis civitatibus. Editio Anglicana male lunc
Pernillerentur . Citat hunc locum Hieronymus in locum interpretata est de synodis habendis bisin 38
Vila Pauli monachi : Verum hostis callidus Tarda ad no. La regula nondum inventa erat.
319 EPÍSTOLA LVI. 350
unius in ecclesia episcopi; obiter etiam indicans A Scirc enim debelis et pro certo credcrc ac tenere
unde oriri soleant hæreses el schismala , utmerito a pressure diem super caput esse cæpisse cl occasum
Morelio inscribatur CONTRA HÆRETICOS . sxculi atque antiehristi tempus appropinquasse, ut
(Vid.not. ad Ep. præced.) parati omnes ad prælium slemus, nec quicquam nisi
90 EPISTOLA LVI. gloriam vitæ æternæ et coronam confessionis Domi
(Erasm ., IV, 6 . Pamel., Rigalt., Baluz., lvi. Paris., Lv. qualia fuerunt illaNecquæpulemus
nicæ cogitemus. talia esse quæ veniunt
Oxon ., Lips., LVII.) transierunt : gravior nunc et
AD THILARITANOS, DE EXHORTATIONE MARTYRII. ferocior pugna imminet, ad quam fide incorrupla et
ARGUMENTUM . — Excusat primum se Cyprianus Thi virtute robusta parare se debeant milites Christi,
consideranles
baritanis quod illosnon visisset,el de persecutione in Christi bibere, idcirco se quotidie calicem sanguinis
possint
minente admonet; lum stimulos subdit ad martyrium sanguinem funderc. Hoc estetenim
ut ipsi propter Christum
alacriler subeundum . — llinc proponuntur exempla inveniri, id quod Christus et docuit velleet ſecit Christo,
cumimitarib
piorun a mundi inilio qui martyrium passi. In secundum Joannem apostolum dicentem : Qui dicit
primis quæ omnia exempla superat Domini nostri se in Christo manere , debet quomodo ille ambulavil el
passio . - Quid, quod sladii et theatri agones fortiler B ipse ambulare (1 Joa. 11 , 6 ). Item beatus Paulus apo
el alacriter toleraii incilamento sint ad martyrii pas- stolus exhortatur et docel dicens : Sumus filii. Si au
siones? - Demum considerelur futura merces, quce
jam superque ad omnia sustinenda animal et accendit . tem filii Dei,
siquidem el haredes, utDei,et cohæredes
compaliamur autemurChristi,
commagnificem (Rom .
1. Cyprianus plebi Thibari consistenti salutem . Co. viii, 16, 17).
gitaveram quidem , fratres dilectissimi, atque in votis 11. Quæ nunc omnia consideranda suni nobis, ut
habebam , si rerum ratio ac temporis conditio permite nemo quicquam de sæculo jam moriente desiderel,
lerel, secundum quod frequenter desiderastis, ipse ad scd serjualur Christum , qui et vivit in æternum , el
vos venire , et quantulacumque mediocritate exhorta - vivilicat servos suos in fide sui nominis constitutos.
tionis nostræ przesens a illic fraternitatein corrobo- Venit enim tempus, fratres dilectissimi, quod jampri
rare. Sed , quoniam sic rebus urgentibus detinemur ut dem Doininus noster prænuntiavit el docuit advenire
longe istinc excurrere el diu a plebe cui de divina in - dicens : Veniet hora ut omnis qui vos occiderit pulet se
dulgentia przsumus abesse non datur facultas, has officium Deo facere. Sed hæc facient, quoniam non co
interim pro me ad vos vicarias lilleras misi. Nam , anoverunt Palrenu, neque me. Hæc aulem loculus sum
cum Domini instruentis dignatione instigemur sæpius vobis,ut cum venerit hora eorum , memores silis quid
et admone:imur ad vestram quoque conscientiam ad - C eno diri vobis (Joa . XVI, 2 -4 ). Nec quisquam mictor
monitionis nostra sollicitudinem perferre debemus. persecutionibus nos assiduis laligari el pressurishe

LECTIONES VARIANTES.
3 Præsentem Ebor. Bod . 2. NC. 1. Vestram Oxon .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
462EPIST. LVI. — I. Plebi Thibari.In concilio Cartha - mus filii etc. Sed ista alibi non reperi quam in libro
ginensi habito sub sancio Cyprianoadfuit Vincentiusa
Thibari, el collationi Carthaginensi inter Catholicos et
Donatistas Victor episcopus Thibaritanus Catholicus et
Victorinus episcopus Thibarilanus Donatista , qui no -
minanlur inter episcopos provincie Byzacent . Quare
existimari potest Thibarim fuisse in e: provincia , præ -
sertim cum ex hac epistola constet eam urbem non
ſuisse mullum remolam : Carthagine . Alioqui enim
plebs illa non expeliissel a Cypriano ut ad se veniret.
Fraternitatem . Expunxi voceni vestram , que postea
sequebalur in cditionibus, non solum quia mihi su -
perſua videbaiur , sed in primis qnia iicque in anti- D
quis exemplaribus habemus neque in antiquis cditio .
nibus. Pamelius illam adjecit ex manuscriptis, ut ipse
ail, Camberonensi 'et Alligemensi .
Sæpius. Postea sequebatur in editionibus vox am
plius, quam sustuli, quia neque in veleribus libris
cxslal neque in antiquis editionibus. Pamelius illam
adjecit ex iisdem duobus libris veleribus .
Hoc est enim velle. Ista usque ad Sumus filii desunt
in codice Beccensi, Pro his vere sequentia substituta
sunt, sacrum Christi sanguinem ad quoddam documen -
Tum Christi fiquralum . Joannem quoque Barlistam atque
prærursorem Domini, quiChristum in agua lingir, atine
ab eo fucius est ipse spiritus qui venit super Joimnem
figura quæ hodie est in nobis, sicut Apostolus hortatur
nos dicens : Ipse Spiritus testimonium reddil spiritui
***nostro quod sumus filii Dei. Etstatim sequitur : Su
b Fieri voluerit imitemur Lam . Ebor .
Beccensi.
Id quod Christus. Quidam libri veteres habent , si
id quod Christus fieri voluit imilemur. Etiam quidam
qui' habent si id quod Chrislus , non habent imilemur .
II. - Officium . Ita omnes libri nostri et Anglicani ,
tum eliani ediliones antiquz . Pamelius, qui posuit
obsequium , scribit se eam vocem substituisse ex lau
dalis paulo ante duobuis codicibus pro eo quod erat
officium . Sane in vulgata critione Novi Testamenti
legitur obsequium . Sed ea auctoritas nullius momenti
esi contra lidem tol velerum exemplarium et editio
num . Contra id quoque probat relinendam non essc
istic vocem obsequium quod constet Cyprianim alia
versione usum esse quam ea quan vulgatam vocil
mus, et quia officium legitur etiam in capile 11 Epi
stola ad Fortunalım de Exhortationemartyrii et apud
Augustinum in Epistola ad Bonifacium comitem . Tanien
adversus ea quae disseruimus opponi potest reſerri in
libro ni Testimoniorum , cap . 16 , elillic legi obsequium .
Ad quod respondeo vocabulum illud exslare sulle "Il
quibusdam codicibus antiquis , deesse in aliis , nimi•
rum proul diverse pl: cuitantiquis librariis. Vide anno
taliones Erasmi in hunc locum Joannis et in caplit IX
Epistolic Pauli ad Romanos el in capul 1 Epistola
ad Philippenses.
Sumus flii. Lege Sumus filii Dei. Error Typogra -
phicus.
" Memores silis, Quatuor libri veleres babent remi
551 DIVI CYPRIANI
gentibus frequenter urgeri, quandohæc futura in no- A lunc martyribus patent coeli. Neque enim sic nomen
vissimis temporibus Dominus ante prædixerit, et mi- mililiic dedimus ut pacem tantummodo cogitare,et
Jitiam nostram magisterio et hortamento sui sermo - detrectare el recusare militiam debeamus, quando i
nis instruxerit, Pelrus quoque apostolus ejus docuerit ipsa militia primus ambulaverit Dominus humilitats
ideo persecutiones fieri ut probemur, et ul dilectioni ei toleranlia et passionis magister, ut quod fieri da.
Dei , justorum præcedentium exemplo , nos etiam cuit prior faceret, el quod pati hortalur, priorbir
morle et passionibus copulemur. Posuit enim in nobis ipse pateretur. Sit c ante oculos vestros, fra.
Epistola sua dicens : Charissimi,nolile mirari ardorem tres dilectissimi, quod qui omne judicium a Patre sa
accidenlem vobis, qui ad tentationem vestrami fil, neclus accepit et qui venturus est judicaturus, jam juf
excidalis tamquam novum aliquid vobis contingat; sed cii sui et cognitionis future sententiam d prut
quotiescumque communicatis Christi passionibus, per lerit , prænuntians et contestans confessurum ,
omnia gaudele , ul ei in revelatione facta claritatis ejus coram Patre suo confitentes et negalurum negables
gaudentes exullelis. Si improperatur vobis in nomine Simortem possemus evadere,merilo morilimereme;
Christi, beati eslis, quia majestatis et virtutis Domini porro autem , cum mortalem mori necesse sil, 2
nomen in vobis requiescit, quod quidem secundum illos pleclamur occasionem de divina promissione el di
alblasphematur, secundum nos autem honoratur (1 Pet. B gnatione e venientem , el fungamur exilu morts
iv, 12 14). Docuerunt autem nos Apostoli ea quæ de cum præmio immortalitatis, nec vereamur occidi,
præceptis Dominicis et cælestibus mandatis ipsi quo . quos constat quando occidimur coronari.
que didicerunt, Domino ipso scilicel corroborante nos IV . Nec quisquam , fratres dilectissimi, cum po
et dicentc : Nemo est qui relinquatdomum , aulagrum , pulum nostrum fugari conspexerit melu persecutio
aulparentes,autfratres, aulsorores,autuxorem ,aut filios nis el spargi, conlurbelur quod collectam (raternia.
propler regnum Dei, el non recipiat septies tantum in isto lem non videat, nec traclanles episcopos audiat. S.
tempore, in sæculo autem venturo vilam alernam (Marc. mul lunc omnes esse non possunt, quibus occidere
x, 29; Luc. XVIII, 29, 30). Elilerum : Beali, inquit, erilis non licet, sed occidi necesse est. Ubicumque in il's
cum odio vos habuerint homines, et separaverint vos, et diebus unusquisque fratrum fucrit a grege interin
expulerint, elmaledixerint nonrini vestro quasi nequam necessitate temporis corpore non spiritu separa
propler Filium hominis. Gaudele in illa die el exullale : lus I, non moveatur ad ſugæ illius horrorem ,nec
ecce enim merces vestra mulla est in cælis (Luc. VI, recedens et laiens deserti loci solitudine terrcalur.
22, 23). Solus non est cui Christus in fuga comes est; solus
III. Gaudere nos el exultarc voluit in persccutioni- non est qui, templum Dei servans, ubicumquefuerit
bus Dominus, quia , quando persecutiones fiunt, lunc c sine Deo non est. Et si fugientem in solilodine je
dantur coronz a lidei, tunc probantur milites Dei, montibus latro oppresserit, fera invascrit, fames all
LECTIONES VARIANTES .
a Dalur coronæ Lam . Bod . 3. d Futuram sententiam Lam .
b Qui prior hortatur Bod . 1. 4 . e Divina dignatione Lam . Ebor. Bod . 2. NC. 1.
c Si ante oculos Lam . Bod . 1, 2, 3, 4 . Rig. f Spiritu segregalus Lin .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
miscamini. Sic etiam in editione vulgata Novi Tes cap . 16 de Mortibus Perseculorum : lloc est esse dése
lament . Verum retinenda est istic lectio quam edi- cipulum Dei, hoc est militem Christi.
tiones et major veterum librorum pars asserunt. Mori. Revoca vinius hanc lectionem , quam el on
Copulemur. Reliqua istius cpistolæ desunt in libro nes libri reteres et omnes veleres editiones preke
inonasterii Beccensis. runt. Pamelius posuit mortem ex unico MS. Ct glo
Noliie mirari. Ita etiam in Epistola ad Forluna - riam captat ex ea emendatione. Et lamen infra Epist.
lum de Exhortatione martyrii, cap . 9. Sumplum est LVII, pag . 95 , Cyprianus ait Christianos hoc ipo
isiud ex Epistola i sancti Petri, c. iv , in qua legitur , invictos esse quia morinon ciment.
nolile peregrinari in fervore. Mullum ab ea ei Cypria
pi versione discedunt rerentiores interpretcs. Vide D siIV non
. -...Occiderenon
amid istam licet. Tertullianus
disciplinam magisin Apologetici
occidi ile :
quae ibi commentatur Erasmus. quam occidere. Lucifer C:llarilanus in libro ai Com
Novum aliquid . Addidi vocem aliquid seculus anc stantinum de Moriendo pro Dei Filio : Hostisquippe!
toritatem duorum veterum librorum . Et alioqui ha religionis , in qua pielas , humanilas , omnisque publice
belur in Epistola leiri. versatur, in qua nec malum pro malo discimur reddere,
Aul sorores . Hirc desunt in omnibus Cypriani co in qua non occidere sed occidi propier Dei Filium che
dicibus. Extant lainen in capite x Evangelii secun
dum Marcum , sed non in capite XVIII Luce , ubi mur ruplo
... Gerohus Reicherspergerisis in libro de los
Ecclesiæ slatu , pag. 215 : Semola penitusilli
locus iste refertur . lione aliquem orcidendi , quod a spiritualis propos
Seplies. Legi centies in tribus libris veteribus , viris non licet fieri , qui malle debent occidi quis
lili etiam legitur in Evangelio D . Marci. Et in aliis occidere . Vide stipra , paz . 402, 461.
antiquis et in editionibus scriptum est seplies , uti
etiam in libro de Lapsis el lib . iii Testimoniorum cap . Solus non est. Refert hunc locum sanctus Fulbcie
16. Sic ctiam legisse Gregorium IX papam liquel ex tius in capile 17 libri ii ad Trasimundum .
Epistola ejus ad Germanum patriarcham CP. apud in solitudine et montibus. Rulimus, lib. vi, cap.
Odoricum Raynaldum , an . 1232 , $ 51 . Quid vero memorem quantæ muliitudines in dese
III .-- Milies Dei. Qualuor libri veleros habentmilie
et in montibus oberrantes fame , sili, frigore, langue
les Christi, uti amat dicere Cyprianus. Lactantius latronibus , bestiisque consumptæ suni.
553 EPISTOLA LVI. 554
sitis aut frigus afflixerit, vel per maria præcipiti na- A Dixit quid loqui el respondere possimusdarinobis in
vigatione properantem lempestas ac procella sub - illa hora divinitus et offerri 6 , nec nos tunc esse
merserit, special militem suum Christus ubicumque qui loquimur , sed Spirilum Dei Patris, qui, cum a
pugnantem , et persecutionis causa pro nominis sui confitentibus non discedit neque dividitur, ipse in
honore morienti præmium reddit quod daturum se nobis et loquitur el coronalur. Sic et Daniel cum
in resurrectione promisit. Nec minor est martyrii compellerelur adorare idolum Bel, quem tunc po
gloria non publice et inter multos perisse, cum per pulus et rex colebat, in asserendum h Dei sui ho
eundi causa sit propter Christum perire. Sufficit ad norem plena fide et libertate i prorupit dicens :
lestimonium martyrii a sui testis ille qui probat Nihil colo ego nisi i Dominum Deum meum , qui
martyres et coronat. condidil celum et terram (Dan. xiv , 4).
V. Jinitemur, fratres dilectissimi, Abel juslum , VI. Quid in Machabæis, beatorum martyrum gravia
qui initia vil martyria dum propter justitiam primus tormenta , et multiformes septem fratrum pænæ , et
occiditur. Imitemur Abraham Dei amicum , qui non confortans liberos suos maler in pænis et moriens
est cunctalus ut filium victimam suis manibus offer- ipsa quoque cum liberis, nonne magnæ k virtutis ct
rel, dum Deo lide devotionis b obsequilur. Imile - fidei documenta testantur, et nos ad martyrii trium
mur tres pueros, Ananiam , Azariam et Misahelem , B phum suis passionibus adhortantur ? Quid propheta ,
qui, nec ætale territi, nec captivitatc fracti, Judæa quos ad præscientiam futurorum Spiritus sanctus
devicta et Hierosolymis captis, in ipso regno suo regem animavit ? quid Apostoli, quos Dominus elegit ? Nonne
fidei virtute vicerunt; qui, adorare statuam quam cum l justi occiduntur propter justitiam mori nos
Nabuchodonosor rex ſecerat jussi , et minis regis et quoque docuerunt? Christi nativitas a martyriis in
flammis fortiores extiterunt, proclamantes el fidem fantium statim coepit, ut ob nomen ejus a bimalu et
suam per hæc verba 92 lestantes : Nabuchodonosor infra qui fuerantnecarentur : ætas necdum habilis ad
rex, non opusestnobis de hoc verbo respondere tibi. Est pugnam idonea extilit ad coronam : ul appareret in
enim Deus, cui nos servimus, poiens eripere nos de ca . nocentes esse qui propter Christum necantur, infan .
mino ignis ardentis, el de manibus luis, rex , liberabit tia innocens ob nomen ejus occisa est. Ostensum est
nos c. Et si non , nolum sit libi quia diis luis non ser neminem esse a periculo persecutionis immunem ,
vimus, el imaginem auream quam slaluisti non adora - quando et tales martyria fecerunt. Quam vero m
mus (Dan . ii, 16 - 18 ). Credebant sc illi secundum gravis causa sit hominis christiani servum pali nolle,
fidem d posse evadere ; sed addiderunt, el si non, ut cum prior passus sit Dominus, el pro peccatis nostris
scirel rex illos propter Deum quem colebant et mori nos pali nolle, cum peccatum suum proprium non
posse. Hoc est enim robur virtulis et fidei credere c habens passus sit ille pro nobis ? Filius Dei passus est
et scire quod Deus a morte presente liberare possit, ut nos filios Dei faceret, el filius hominis pati non
el tamen mortem non timere nec cedere , ut probari vult ut esse Dei filius perseveret ! Si odio sæculi la
fortius fides possit. Erupit per os eorum Spiritus boramus, odium sæculi sustinuit prior Christus. S
sancti incorruplus el invictus vigor , ut appareant conlumelias in hoc mundo, si fugam , si tormenta
vera esse quze in Evangelio suo Dominus dixit e : toleramus, graviora experlus est mundi factor el do
Cum autem vos apprehenderint î, nolile coyilare quid minus, qui et admonet dicens : Si sæculum , inquit,
loquamini ; dabitur enim vobis in illa hora quid loqua- vos odil, memenlole quia me priorem vobis odiil. Side
mini : non enim vos eslis qui loquimini, sed Spiritus sæculo esselis , sæculum quod suum esset amaret : sed ,
Palrisvestri qui loquitur in vobis (Malth , x , 19, 20). quia de sæculo non eslis et ego elegi vos de sæculo,
LECTIONES VARIANTES .
- a Testimonium martyris Ebor. Bod . 1, 2. NC. 1, 2. h Asserendo ... honore Bod . 3 .
h Fide et devotione NC . 2. i Fidei libertate Oxon .
C Manibus tuis liberabit nos Lam . Bod . 1, 2. į Nisi uinum Deum Bod. 2.
a Fidem suam Ebor . NC. 2. Lam . Bod . 2 . k Magna Lam . bod . 2 .
°f Edixit Bod. 1, 2. Dixit dicens Lam . Bod . 3, 4 . i Qui justi Oxon .
Tradiderunt Lam . Bod . 2. D m Ergo Oxon .
8 Nobis et in illa hora divinitus offerri Bod . 3 .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Resurrectione. Veleres editiones et codex Turo . lis : Præclara hinc fulsere martyriu , dum justi occi
nensis habent surrectione. Ita etiam Aralor, lib . I duntur ab impiis. Vide llomiliam oclavam sancti
Actuum apostolicorum . At omnes alii libri veleres Joannis Chrysostomi adversus Judiros in nova edi
præferunt 6i resurrectione ; eamque lectionem Angli tionc , pag . 686 .
posuerunt in sua editione. Aliæ editiones habent Fide el liberlale. Revocavimus lectionem velerum
persecutione , etiam Rigaltiana . El tamen ille in ob - editionum , quam etiam omnes fere libri veleres ex
ervationibus suis ait non videre se cur scriptura hibent. Emendationem enim Erasmi, qui posuit fidci
quæ habet resurrectione deleridebuerit. libertate , in nullo alio libro reperi quam in Turonen
· Propter Christum . Unus codex Remigianus habet si . Reinl:arlus tamen illam reținuit , aliam repu
pro Christo , eodem sensi. diavit.
V. - Abel initiavil. Ita etiam in libro de Bono VI. - Ælas necdum habilis . Vide qu : supra , p . 393 ,
Patientiæ , pag. 250. Prosper, lib . i de Promissionibus relata sunt de sancta Agnele ex Ambrosio .
el Prædictionibus Dei cap. 6 , loguens de cæde Abe. Me priorem . Duo libri velereshabent meprimo,
3: 5 DIVI CYPRIANI
propterea odit vos sæculum a. Mementole sermonis A gnalus est oculos suos pandens, certaminis noir
quem dixi vobis : Non est servus major domino suo ; si spectaculo perfrualur. Præliantes nos et fidei con.
mepersecuti sunt, el vospersequentur (Joan . xv,18-20). gressione pugnanles spectat Deus , speciant And
Dominus et Deusnoster quicquid docuit,et ſecit, ut dis ejus , spectat et Christus b. Quania est glorix d
cipulus escusalus esse non possit quidiscit el non facit. gnitas et quanta felicitas prxsente e Deo congredi
VII. Nequealiquis ex vobis , fratres dilectissimi, fu - et Christo judice coronari ! Armemur , fratres dile -
turæ persecutionis melu aut anticliristi imminentistis-imi, viribus lolis ct paremur ad agonem mente
adventu sic terreatur, utnon evangelicis exhortatio - incorrupta , lide integra , virtute devota . Ad acia
nibus et præceptis ac monilis cælestibus ad omnia quæ nobis indicitur Dei casira procedant : armenter
inveniatur armalus. Venit antichristus, sed el su integri, ne perdalinteger quod nuper stelit : armente
pervenit Christus : grassatur el savit inimicus, scd et ci lapsi, ut et lapsus recipiat quod amisit. Integras
statim 33 sequitur Dominus passiones nostras et vul- honor , lapsos dolor ad prælium provocet. Aribari
liera vindicalurus : irascitur adyersarius et minatur, et preparari nos bealus Paulus apostolus doce
scd est qui possit de ejus manibus liberare. Ille me- dicens : Non est nobis colluctatio adversus carnem e
luendus est cujus iram nemo poterit evadere , ipso sanguinem , sed adversus poleslales el principes hajar
præmonente el dicente : Ne timuerilis eos qui occi- B inundi et harum tenebrarum , adversus spiritus neque
dunt corpus, animam autem non possunt occidere. tiæ d in cælestibus. Propter quod induite tola arina,a
Magis autem meluile eum qui polest el corpus et ani- possilisresistere in die nequissimo ; ul cum omnia pa.
main occidere in gehennan (Matth . X , 28 ). El ile - feceritis , stelis accincli lumbos vestros in verilale , i*.
rum : Qui amat animam suam , perdel illam , el qui duli loricam justitie , et calcinli pedes in præparatione
odil animam suam in isto sæculo , in vitam æternam evangelii pacis, assumenles scutum fidei, in quo possitis
conservabit illum (Joan . XII , 25). Et in Apocalypsi omnia ignila jacula nequissimi extinguere , et galmas
instruit et præmonel dicens : Si quis adorat bestiam salutis, et gladium spirilus, qui est sermo Dei (Eph.
el imaginem ejus, el accipit notam in fronte sua el in vi, 12 -17 ).
manu, bibet et ipse de vino iræ Dei mixto in poculo IX. Hæc arma sumamus,his nos lutamentis spirita:
iræ ejus, el punielur igne et sulphure sub oculis sancto - libus et cælestibus muniamus , ul in die nequissimo,
rum Angelorum el sub oculis Agni, el fumus de tormena resistere diaboli minis el repugnare possimus. li
lis eorum ascendet in sæcula sæculorum , nec habebunt duamus loricam justitie , ut contra inimici jacula
requiem die ac nocle quicumque adorant bestiam et ima munilum sil peclus et lulum . Calciati sint evangelico
ginem ejus (Apoc. XIV, 9-11). magisterio et armati pedes , ut, cum serpens calcari
Vill. Ad agonem sæcularem exercentur homines C a nobis et obteri cæperit , mordere et supplantare
et parantur; elmagnam gloriam computant honoris non possit. Portemus fortiter sculum fidei , quo pro
sui si illis, spectanle populo et imperatore præsente, legente quicquid jaculalur inimicus possit extingu .
contigerit coronari. Ecce agon sublimis etmagnus et Accipiamus quoque ad tegumentum capitis galeam
coronæ cælestis prämio gloriosus , ut speciel nos salutarem , ut muniantur aures , ne audiant edicla
ccrlantes Denis , et super eos quos filios facere di feralia ; muniantur oculi , ne videant detestanda si
LECTIONES VARIANTES.
a De mundo... mundus Bod . 3 . C Präside Bod. 1, 2. Lin. NC. 1, 2. Ebor .
b Christus ejus Lam . Ebor. Bod . 2.NC. 1. a Ncquam Evor . NC. 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
VII.-- Futuræ perseculionismetu . Unus codex regius pro instrumenta . Vide Obsopæum ad Epistolam u
habet futuram persecutionem melual, · Seneca .
Occidere in gehennam . Jidem duo libri habcnt Armari et præparari. Ila 'veteres editiones, unde
perdere, cim libri nostri veteres , ses Anglicani , ct codes
Imaginem ejus. Postea sequitur in codicc Gralia - Flori. Ita cliam editiones Manutii et Morellii. Alia
nopolitano, magis insistere precibus el orareel primo editio , quæ habel Armat et præparat nos bealus Apo'
ipsum rogare , lunc deinde Deo patri satisfacere debe- D stolus dicens , placuit Pamelio , Rigaltio , et Anglis.
11ils. Habemus autem advocatum el deprecatorem pro Tota arma. In editione Erasmi, quam seculi sunt
peccalis nostris Jesum Christum Dominum nostrum et Pamclius , Rigallius , et Angli , additur vos Dä.
Deum , si modo nos in præleritum peccasse panileal et Verum hoc additamenlum nuspiam reperi in antiquis
confilcntes atque intelligentes debila nostra , quibus exemplaribus. In Sorbonico legitur induite vos arnia
nunc Domino offendimus , vel de cælero 1108 ambulare lucis . Pichæanum habet induile tota arma.
in viis ejus el præcepta meluere spondeamus. Non au - Qui est sermo Dei. In tribus antiquis codicibus
Siis sum isla ponere in contextu , quia non videntur scriptum est , quod est verbum Dei, eodem sensel.
muihi cohærere cum argumento quid iştic Tractalıır. Sed tamen istud admoneri debere visum est ob (18•
VIII. - Pandens. Codex Pithoei spandens. Forle crepantiam versionum .
riponendum est expandens, sicul si pe vidi in pluribus IX . - -Galeam salutarem .Hanc lectionem intulil Era.
libris spectans pro expeclans et e contra . Vide glos- smus , eamque Manulius et Morellius relinuerupt.
strium Latinum Cangii in verbo spando. Ita splendor Habent autem illam tres libri veteres. Al alii quinque
pro explendor in libro Tertulliani de Anima , ut no et antiquiores editiones præferunt spiritalem . Ja
iat Rigaltius. Sic in tomo n Capitularium , pag . 981 , etiam in excerptis Flori. Supra, in Epistola II ,
straneis pro extraneis. Sic şilje alibi in antiquis codi- pag . 36 , legitur galeam salutis . Vide annotationes
cibus MSS. et in instrumentis publicis legi strumenta Erasıni in caput vi Epistola ad Ephesios.
 357 EPISTOLA LVIII . 358
mulachra ; muniatur frons , ul signum Dei incolume A XI. Hec , fratres dilcctissimi, hæreant cordibus
servelur ; muniatur os , ut Dominum suum Christum nostris v . llæc sit armorum nostrorum præparatio ,
victrix lingna falealur. Armcmus et dexteram gladio hæc diurna ac nocturna meditatio , ante oculos lia
spiritali , ul sacrificia funesta fortiter respuat, ut, bere et cogitatione b seinper ac sensibus volvere
Eucharistiæ memor , que Domini corpus accepit , iniquorum supplicia et præmia ac merita justorum ,
ipsum complectalur, postmodum à Domino sumplura quid negantibus Dominus comminetur ad pænam ,
præmium cælestium coronarum . quid contra confitentibus promittat ad gloriam . Si
X . O dies ille qualis et quantus adveniet, fratres di- hæc cogitantibus acmeditantibus nobis supervenerit
lectissimi, cum cæperit populum suum Dominus re- persecutionis dies, miles Christi præceptis ejus et
censere et divinæ cognitionis examine singulorum monilis eruditus non expavescit ad pugnam , sed
merila recognoscere ,millerein " gehennam nocentes, paratus est ad coronam . Opto vos, fratres charissimi,
et persecutores nostros flammæ pænalis perpetuo semper bene valere,
ardore flammare, nobis vero niercedem fidei et devo . EPISTOLA LVII.
lionis exsolvere ! Quze erit gloria et quanta lielitia (Erasm ., 1, 1. Pamel., Rigalt., Baluz., Lvii. Paris., Lvi.
admilli ut Deum videas , honorari ut cum Christo Oxon ., Lips., LV.)
Domino Deo luo salutis ac lucis alernæ gaudium B AD CORNELIUM ESILIO,
capias; Abraham et Isaac et Jacob et patriarchas IN DE EJUS CONFESSIONE.
omnes et prophctas et apostolos et martyres salu ARGUMENTUM . — Laudat Cyprianus in Cornelio el plebe
tare; cum justis et Dei amicis in regno cælorum data ejus confessionem nominis Christi ad exilium usque ,
immortalitatis voluptate gaudere ; sumere illic quod hortaturque ad constantiam el mutuas pro inviceni
nec oculus vidit, nec auris audivil, nec in cor hominis Orationes , lum ob instantem certaminis diem in hac
ascendit (I Cor . 11, 9) !Majora enim nos accipere quam vila , lum post obilum . Meminit aulem hujus epistolæ
quod hic autoperamuraut patimur Apostolusprædicat Damasus in vita Cornelii , ulpole propier quam
dicens : Non sunt condignæ passiones hujus temporis calumnia facta , occasionem necis sumpserit ly
rannus.
ad superventuram claritatem quæ revelabitur in nobis (Pontificiis lom . 111. Epistolis hæc Cyprianimerito adjun
(Rom . viii, 18 ). Cum revelatio illa venerit,cum claritas gitur.)
super nos Dei fulserit, tam beati erimus el læli , 96 EPISTOLA LVII .
dignatione Domini honorali , quam rei remanebunt et (Erasm ., III, 1. Pamel., Rigalt., Baluz., LVIII. Paris., Lyi.
miseri qui, Deidesertores aut contra Deum rebelles, Constant., Epist. Rom . Pont. I, p. 207.
voluntatem fecerunt diaboli , ut eos necesse sit cum AD LUCIUM PAPAM ROMANUM REVERSUM AB EXILIO .
ipso simul inextinguibili igne torqueri. C ARGUMENTUM . – Gratulatur Lucio Cyprianus cum col
LECTIONES VARIANTES.
a Cordibus vestris. Hæc diurna Rig. b Habere et cogitare Lam . Bod . 2,3.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Signum Dei. In fronte posilum . Lactantius, cap. 10 parcas maculas insperserunt his elegantissimis lita
de Mortibus Persecutorum ; Imposucrunt frontibus suis leris imperiti librarii, ut conqueritur Josephus Sca
inmortale signum . Idem lib . iv Inslilul. cap . 27 : liger in initio notarum suarum ad libros Varronis de
Imposito frontibus signo, et quos signum immortaleiu Rerustica . Confirmare quoque videtur banc emen
nicril . llem Cyprianus in libro de Unilale Ecclesiæ , dationem locus iste ex libro adversus Demetrianum .
pag . 200 : Lepræ varietate in fronte maculatus est , en pag . 224 : Cremabit addiclos ardens semper gehenna .
parte corporis notalus olfenso Domino ubi signantur Quæ erit gloria . Codex Fuxensis, quæ erit glorice
qui Dominum promerennir. Victor Vitensis , lib . I , dignitas. Potest hanc lectionem adjuvare aller locus
cap . 14 : Fronlem in qua Chris:us vexillum sum fixeral ex libro adversus Demetrianum , pag . 224 : Que lunc
crucis. Vide Savaronem ad Sidonium , lib . II, erit fidei gloria, quæ pæna per fidice cum judicii dies
Epist. 12. veneril.
Armenus et dexteram . Citat et egregie illustrat Cumi amicis.
hunc locum envinentissimus Cardinalis Joannes Bona , D e Dei
uslie Duo
justis. libriuveieres, cum justis omnibus
Duo libri
lil), ii Rerum liturgicarum , cip . 17 quem consule.
Domini corpus accepil. In inanu dextera videlicet. Claritatem . Idem libri duo veteres, gloriam . Sic
Vide quæ de ea re dixit idem eminentissimus Cardi- Sape librarii mulaverunt vocabula apud Cyprianum ct
alios veteres scriptores. Sed legendum esse claritate in
nalis in loco mox laudato . Lubenter enim litor alice docet
torilate *65 viri optimi et doctissimi, quo ego amico bens inipseEpistola
Cyprianus, qui locum hunc Pauli descri
Lxxii, ad Nemesianum el alios, in
gloriabar, el cui me inultum debere professus sum
in præfatione ad Capitularia . Epistola de Exhortationemartyrii, cap. 12, el in libro
ipsum complectatur. Recentior codex Victorinis, Iu Testimoniorum , cap . 17, semper ponit claritatem .
in ipso Dominum suum complectalur, postmodum Do- Deideserlores... rebelles. Infra , Epist. LXXIII, p . 131:
minum sumplura . Sic etiam in editione Morellii, nisi Boni nililis est adversus rebelles eilosles imperatoris
quod in extrema parte in ea scriptum est a Domino , suicastra dejendere. liaq ! c qui deserebant castra sui
X. - Ardore flammare.Ita omnino scriptum est in 1110 imperatoris adeo odiosi crant el detestabiles ut si in
libro volere bibliothecæ regije . Alque ego eam lection desertione deprehenderentur, extremo periculo sub
nem facile pritfero, lum quial yox est latina lum quia jacerent, ut ait sanctus Joannes Chrysostomus in
vocem damnare, quic istic ponilw ' pro flammare in aliis initio Parienesis II ad Thevdorum lapsum , elsi deser
veluistis exemplaribus coeditionibus, suppositam fuisse lorem servus proderet, liberale donaretur. Qua de
arbitror a quodam librario imperilo , cuisatis nota noll re consulenda sunt que de descrioribus erudite
erat alia lectio , lynorantia enim priscie latinitatis non scripsit Godeschalcus Slewechius ad Vegetium .
359 DIVI CYPRIANI
legis de redilu ab exilio, docens dilatam martyria A salutem . Cum maximo animinostri gemilu el nin
gloria :n non minuere. Deinde, indicuns divinitus sine lacrymis legimus lilleras vestras, fratres charis
contigisse Cornelii martyrium et Lucii exilium , ad simi, quas ad nos,pro dilectionis vestrae sollicitudin ,
confundendos Novalianos , prædicit illi instans mar- de fratrum nostrorum et sororum captivitatc fecistis,
lyrium ; ila Deo ordinante , ut non foris, sed apud Quis enim non doleat in ejusmodi casibus, aut quis
SUOS consummarelur cjus martyrium . non dolorem fratris sui suum proprium non computel,
(Vid. not. ad Epist. præced.) cuni loquatur apostolus Paulus el dical: Si patis
97 EPISTOLA LIX . Unum membrum , compariuntur el cælera membra;#
(Erasm ., 111, 8. Pamel., Rigalt., Baluz., Lix . Paris., LVI . Tælalur membrum unum , collætantur et cælera mente
Oxon., Lips., LXiv. Routh ., rell. scr. III, p. 74 et (1 Cor. xII, 26). Et alio loco : Quis infirmatur,inqui,
116.) el non ego infirmior (II Cor. 11, 29) ? Quarenune et
AD FIDUM , DE INFANTIBUS BAPTIZANDIS . nobis captivitas fratrum nostra captivitas computada
ARGUMENTUM — hujus epistolæ præcipuum paucis in - est, el periclitantium dolor pro nostro dolore nung:
dicat D. Augustinus , Epistola xxvm ad Hierony - randus est, cum sil scilicet adunationis nostre cer.
mum : « Beatus Cyprianus , inquit , non aliquod pusunum , el non tantum dilectio , sed etreligio inst
decretum condens novum , sed Ecclesiæ fidem fir - B gare nos debeat el confortare ad fratrum memin
missimam servans, ad corrigendum cos qui putabant redimenda.
ante oclavum diem nalivitalis non esse parvulum bap- JI.Nam , cum denuo apostolus Paulus dicat,Nescitis
lizandum , mox nalum rile baplizari posse, cum quia templum Deiestis, et Spiritus Dei habitat in res
suis quibusdam coepiscopis, censuil. Obiler tamen (1Cor . III, 16) ? etiamsi charitas nos minus adigerd
sub principium pacem Victori cuidam , quamvis ad opem fratribus ferendam , considerandum lama
contra decreta synodorum de lapsis datam , non hoc in loco fuit Dei templa esse quæ capta sunt,net
revocal, sed Therapio cpiscopo ne deinceps id pali nos longa cessatione et neglecto dolore deler
fucial interdicil. 1 E quo loco salis constal scrip - ut diu Dei templa captiva sint, sed quibus possumus
tam hanc epistolam poslutramque synodum delapsis viribus elaborare et velociter gerere ul Christum judi
quarum supra mentio Epistola Liv. Verum an cem et Dominum et Deum 100 nostrum promereapur
paulo post, an longo post tempore, incerlum est ; in obsequiis nostris . Nam , cum dicat Paulus apostolus
pace tamen scriptam contextus indicat. Quotquot in Christo baplizati estis , Christum induistis
(Hæc epistola supra recensetur inter acta conciliorum (Gal. iii, 27), in captivis fratribus nostris conlem•
Carthaginiensium quæ sub S . Cypriano habita fuere .) plandusest Christus, et redimendusde periculo capti
99 EPISTOLA LX . C vitalis qui nos redemit de periculo mortis; ut qui
nos de diaboli faucibus exuit, nunc ipse qui manet
(Pamel., Rigalt., Baluz., Lx.Paris.,Lix . Oxon., Lips.,L51.) et habitat in nobis, de barbarorum manibus exualor,
el redimatur nummaria quantitale qui nos cruce re
AD EPISCOPOS NUMIDAS, DE REDEMPTIONE FRATRUM EX demit el sanguine ; qui idcirco hæc fieri interim
CAPTIVITATE BARBARORUM . palitur ut fides nostra lentelur an facial unusquisque
ARGUMENTUM . - Deplorala sub initium captivitale fra pro altero quod pro se fieri vellet, si apud barbaras
teneretur ipse caplivus. Quis enim , non humanitatis
trum , Cyprianus sibi per episcopos Numidas nuntiata, memor etmutuæ dilectionis admonilus, si pater est,
millere se dicil seslerliorum centum millia , adscrip illic esse nunc filios suos compulet, si marilus est,
tis nominibus singulorum tum fratrum et sororum ,
uxorem suam illic caplivam teneri cum dolore parilar
lum collegurum , qui aliquid contribueranı. Verisi ac pudore vinculi maritalis existimet ? Quantus teru
mile est autem factam hanc caplivitatem ab illis Bar communis omnibus nobis mæror atque crucialus est 1 AS

baris, contra quos Decius in bellum profectus, inter de periculo virginum qur, illic tenentur ! pro quibus
ſectus est. Primi autem recens ediderunthanc episto non tantum libertatis, sed et pudoris jactura plan.
lam Manulius et Morelius.
D genda est, nec tam vincula barbarorum quam leade
1. Cyprianus Januario , Maximo, Proculo , Victori, num et lupanarium stupra deflenda sunt, ne memb
onora
Modiano, Nemesiano, Nampulo, et Honoralo fratribus Christo dicala et in æternum continentiæ hodie
STEPH . BALUZII NOTÆ .
470 EPIST . LX . - Angli aiunt hanc epistolam raris - videtur his verbis : ltem in litteris quas collega nos
sime occurrere in antiquis exemplaribus et se nullum ad episcopos in Numidia præsidentes anle facere
vidisse in quo ea reperiretur. Ego unum habui ex Eisdem quoque inscripta est Epistola LXXII. Schip
monasterio sancti Dionysii Remensis. Cæterum , esse nihilominus ad episcopos Mauritaniæ puta
quamquam nulla episcoporum Numidiæ neque rerum drianus Saravia in capite 11 tractalus de Honore pris
Numidicarum mentio exsiet in hac epistola , tamen sulibus el presbyteris debito .
scriptam esse ad episcopos Numidas, ut recle censuit Caplivilale . I. — Vide Annales Curianicos ad aliam
auctor annalium Cyprianicorum , salis constal ex in - 253.
scriptione quae exstat in cditione Manuliana, ubi pri- II. - Pudore, Codex Remensis, ac vinculi maria
mum prodiit, et in codice Remensi , lum etiam ex eo amore.
quod in Epistola LXXII, pag . 128 , istius mentio fieri
301 EPISTOLA LXI. 362
pudica virtute devota insultantium libidine el con- A fuerint, libenter et largiter subsidia præstare. Ut
tagione fudentur. autem fratres nostros ac sorores, qui ad hoc opus
JII. Quæ omnia istic , secundum litteras vestras,fra - tam necessarium prompic ac libenter operati sunt ,
ternitas nostra cogitans ct dolenler esaminans, ut semper operentur, in mente habealis in orationi
prompte omnes et libenter ac largiler subsidia num - bus vestris, et eis vicem boni operis in sacrificiis et
maria fratribus contulerunt, semper quidem secun- precibus repræsentelis, subdidi nomina singulorum ,
dum fidei suæ firmitatem ad opus Dei proni, nunc sed el collegarum quoque et consacerdotum nostro
tamen magis ad opera salutaria contemplatione lantiruni, quiet ipsi, cum præsentes essent, et suo ct plebis
doloris accensi. Nam , cum Dominus in Evangelio suo suæ nominc quædam pro viribus contulerunt, nomina
dical, Infirmus fui, el visitastisme, quanto nunc quo - addidi; et præler quantitatem propriam nostram ,
que cum majore operis nostri mercede dicturus est : eorum quoque summulas significavi et misi, quorum
Captivus ſui, el redemistis me (Matth . xxv, 36 ). Et omnium secundum quod fides et charitas 101 exigit, in
cum denuo dicat, in carcere fui, el venistis ad me, orationibus el precibus vestris meminisse debetis,
quanto plus estcum cæperit dicere : « In carcere capli- Oplamus vos, fratres charissimi, semper bene valere
vitalis fui, el clausus et vinclus apud barbaros jacui, et nostrimeminisse.
et de carcere illo servitutis liberastisme,, cum judicii B EPISTOLA LXI.
dies venerit præmium de Domino recepluri ? Denique ue (Erasm ., 1, 10. Pamel., Rigalt., Baluz., LXI. Paris., LX
maximas vobis gratias agimus quod nos vestræ sol. Oxon., Lips., 11.)
licitudinis et tam bonæ ac necessariæ operationis AD EUCHRATIUM , DE HISTRIONE.
participes esse voluistis , ut offerrelis nobis agros ARGUMENTUM . — Histrionem , siin turpiartificio persis
uberes, in quibus spei nostre semina mitteremus, lat, communicare prohibel in ecclesia . Neque vero
expectaturi messem de amplissimis fructibus qui de excusari debere quod ipse histrionicam non exerceat,
hac cælesti et salutari operatione proveniunt. Mi. quamdiu illam alios docet; aul ob rei familiaris ino
simus autem seslerlia centum millia nummorum , piam , cum ecclesiæ sumptibus illi alimenta prestari
quæ istic in ecclesia cui de Doinini indulgentia præ possint; alque adeo , si Ecclesiæ Euchratii bona non
sumus, cleri et plebis apud nos consistentis collatione sufficiant, Carthaginem monet ut veniat.
collecta sunt, quæ vos illic pro vestra diligentia I. Cyprianus Euchratio fratri salutem . Pro dilec
dispensabilis. tione mutua et verecundia tua, consulendum me
IV. Etoptainus quidem nihil tale de cætero fieri et existimasti, frater charissime, quid mihi videatur de
fratres nostros, Domini majestate proiectos , ab ejus- bistrione quodam ,qui,apud vosconstitulus, in ejusdem
modi periculis incolumes reservari. Si tamen , ad ex - C adhuc artis suæ dedecore perseverat, et magister et
plorandam nostri animicharitatem et examinandam doctor non erudiendorum sed perdendorum puero
nostri pectoris fidem , tale aliquid acciderit, nolite rum , id quod male didicit cæteris quoque insinuat,
cunctari nuntiare hæc nobis litteris vestris, pro certo an talis debeat communicare nobiscum . Quod pulo
babenles ecclesiam nostram et fraternitateni istic ego necmajestati divinæ nec erangelicæ disciplina
univcrsam ne bæc ultra liant precibus orare; si facta congruere, ut pudor et honor Ecclesize tam turpi et
STEPH . BALUZII NOTA .
III.-- Sestertia . Secuti sumus heic editionem Manu . Thenis autem vel Tiienarum colonia erat in provincia
tii , Pamelii , et Rigaltii. Angli posuerunt seslerlium , Byzacena haud procul ab Usula , lili dictum est alias
sed absque ullius velusti codicis mentione , tantum a nobis .
quia Rigallius monuerat ita scribendum esse, et pro . 1. - Pro dilectione.Codex Carnolensis itemque Bec .
pter analogiam sermonis, cum scirent veteres auclo - censis et editio Morellii præferunt : Pro dilectione lua
res lingua latinæ scribere sestertium in numero plu• el verecundia mulua.
rali. Quod tamen non esse semper verum probant Histrione. Quærit Plutarchus in libro de Quæstioni
hæc verba Sosipatris Charisii : Nec slatim cenlies bus Romanis cur scenici artifices Baccho sacri histrio .
nummum dicere possumus , sed centies seslerliun : nec nes dicantur .
tamen quinquaginta sestertium , sed quinquuginla sesler- D Magister et doctor : id estdoctor artium ludicrarum ,
tia dicimus. Juvenalis Satira prima : ut in libro xiv loquitur Ammianus Marcellinus. Lac
Simplexne furor sestertia centum lantius in EpitomeDivinarum Institutionum , C. LXII :
Perdere . Histrionici etiam impudici gestus, quibus infames femi
El Salira quarta : nas imitantur, libidines quas saltando exprimunt doceni.
- Mullum sex millibus emit Vide etiam lib . vi, cap. 20. Tacitus, in lib . i Anna
Æquantem sane paribus sestertia libris. lium : Erat in castris Percennius quidam , dux olim
671 Vide Lambini Annotationes in Orationem Ciceronis Thealralium operarum , dein gregariusmiles, procax lin
pro Sex. Roscio Amerino , et Joannem Tristanum a gua , el miscere cælus histrionali studio doclus. Idem in
sancto Amantio l. 11 commentariorum suorum , p.576 . libro 11 Historiarum scribit habuisse Vitellium apud se
Vide etiam Baronium , anno 254, sub finem . scurras, histriones, et aurigas, quibus ille amicitiarum
IV . - Pro certo habentes. Codex Remensis addit et dehonestamentis mire gaudebat.
scientes. Geslus turpes. Vide Theodoretum , lib. iv, cap . 22
Epist. LXI. - Hanc epistolam inveni in XXIN Historiæ religiosa .
cxemplaribus antiquis . Suni vero nonnulla ex iis quæ Magisterio impudicæ artis. Apuleius,in Apologia sua :
nomen Euchralii varie referunt. Verum fere omnia Negaiur enim quicquam histrionis habuisse præcler in
habent uli nos edidimus. Euchralius episcopus a The- pudiciliam .
Dis interfuit concilio Carthaginensi ' sub Cypriano. Quod pulo ego. Nescio qua ratione molus Pamelius
PATROL. IV . S. CYPRIAN . 12
503 DIVI CYPRIINI
infami contagione fødetur. Nam , cum in Lege a pro- A lum atque ad vestitum necessarium fuerit accipere,
hibeantur viribinduere muliebrem vestem et ma. nec alios extra ecclesiam mortalia docere , sed ipse
ledicti ejusmodi judicentur, quanto majoris est cri- salutaria in ecclesia discere. Oplo le ,frater charissime,
minis, non laulum muliebria indumenta accipere, semper bene valere.
sed et gestus quoque turpes et molles et muliebres
magisterio impudicæ artis exprimere ? . 109 EPISTOLA LXII.
11. Nec excusetse quisquam si a theatro ipse cessa - (Erasm ., 1, 11. Pamel., Rigalt., Baluz., Lån . Paris.,24.
Oxon ., Lips., w .)
verit, cum tamen hoc cæteros doceat. Non potest AD POMPONIUM , DE VIRGINIBUS.
enim videri cessasse qui vicarios substituil et qui pro
se uno plures succedaneos suggerit, contra institutio - ARGUMENTUM. — Cyprianus cum collegis aliquot Pen .
nem Dei, erudiens et docens quemadmodum mascu ponio collegæ respondet, virgines quæ slatum cok.
lus frangatur © in feminam et sexus arte muletur, et tinenter et firmiter teneredecreverant, reperlas (ama
diabolo divinum plasma maculanti per corrupti atque postea in eodem leclo cum masculis, si virgines at
enervati corporisdelicia placeatur. Quod si penuriam huc repertæ fuerint, communione recepla, admilia:
talis et necessitatem paupertatis obtendit, potest, das ad Ecclesiam ; sin secus, cum non mariti si
inter cæleros qui alimentis Ecclesiae sustinentur, B Christi sint adulleræ , ad plenam poenilentiam cogek:
hujus quoque necessitas adjuvari, si tamen conten das : quce vero obstinale perseverant de Eccles
lus sit frugalioribus sed innocentibus d cibis . Nec ejiciendas : obiter interjiciens disciplinæ genus qão
pulet salario se esse redimendum ut a peccatis cesset, contineri possint in officio virgines , el quædam de
quando hoc non nobis sed sibi præslet. Cæterum , excommunicandi poleslale in Ecclesia .
quantum velit e inde quærat qualis quæstus est I. Cyprianus, Cæcilius, Victor, Sedatus, Tertallos,
qui de convivio Abraham et Isaac et Jacob homines cum presbyteris qui præsentes aderant, Pomposio
rapit, et, male ac perniciose in sæculo saginatos, ad fratri salutem . Legimus litteras tuas, fraler charis
æternæ famis ac sitis supplicia deducit. Et ideo, sime, quas per Paconium fratrem nostrum misisti,
quantum potes, ab hac eum pravitate et dedecore postulans et desiderans ut tibi rescriberemus quid
ad viam innocentiæ atque ad spem vitæ æterne re- nobis de iis virginibus videatur que cum semel sla
voca , ut sit contentus Ecclesiæ sumptibus, parcio - lum suum continenter el firmiter tenere decreverint,
ribus quidem , sed salutaribus. Quod si illic eccle - detectæ sint postea in eodem lecto pariter mansisse
sia non sufficit ut laborantibus præslet alimenta, po - cum masculis, ex quibus unum diaconum esse dicis,
terit se ad nos transferre , et hic quod sibi ad vic - plane easdem quæ se cum viris dormisse confesse
LECTIONES VARIANTES.
a Lege Dei Lam . Ebor. Bod . 2. C Ebor. Lin .
h Prohibeatur vir Lam . Bod . 2. e Quantum vult Lam . Ebor .NC. 1 . Bod . 2 .
© Fingatur MR. f Et id quod Lum . Ebor. Bod . 2 .
a Frugalioribus et innocentibus cibis NC. 1, 2. Lam .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
ex unico codice Cauchii mutavit lectionem superio - clesia, quæ vitæ clernæ gratiam consecuta. Et tamen
rum editionum , quæ est hæc nostra. Illam enim ex - quidam libri veteres habent vitæ sure .
hibent omnia vetera exemplaria . Et probabile est ita Frater charissime. Hæc est vera lectio, quam eshi.
factum esse in libroCauchii per errorem librarii,ut sæpe bent multa vetera exemplaria manuscripta etantique
accidit in libris veterum , præcipue vero in operibus editiones, etiam Morelliana, et ea quoque quam Si
sancti Cypriani , quorum nulla reperiuntur antiqua mon Goulartius emisit posi Pamelianam . Al Pame.
exemplaria in quibus non exstent istiusmodi errores. Jius , qui fili vidcbat scriptum in Manutiana, ita scrip
II. - Succedaneos. Ita veteres editiones etundecim sit in sua. El binc ea prava lectio derivala est in edi
libri veteres. Hoc porro vocabulum exstal apud Plau - tionem Rigaltii et in Anglicanam . Quod ideo FISURI
tum , apud quem , prout variant interdum libri veteres, est admonere ne quis deinceps in lioc fallatur. Nam
scriplum quandoque reperitur succidaneos. Quæ est is qui nuper composuil vitam sancti Cypriani,ea falsa
lectio novem veterum exemplarium sancti Cypriani. scriptura deceptus, hinc capi posse 572 pulavit argu:
Vide A . Gellium , lib . iv, cap . 6 . D mentum ad asserendam dignitatem episcopi Magoo,11
Sexus arle muletur . Constitutio Constantii et Con - quem Epistola LXXVI, scripta est, tamenetsi ibi Ck.
stantis in titulo Codicis Theodosiapi de adulteris, ubi prianus eum vocet filium , non fratrem , ut solet sc14
sexus perdidit locum . Seneca , Epist. CXXII : Non vide- bens ad episcopos. Sciebat enim Euchratium fuisse
tur tibi contra naturam vivere qui commutavil cum fe episcopum . Et nihilominus videbat illum appelları
ixinis vestem ? Quintilianus, lib . V , cap . 9 , ait signum filium in calce istius Epistolæ .
esse mollis et parum viri si vir muliebrem vestem Epist. LXJl. – I. Pomponio , Episcopu Dionysiz.
simpserit. Porlentosam historiam de exolelo Neronis nensi in provincia Byzacena. Interfuit concilio Caro
narral Dio Chrysostomus Orat. xx. Vide Guillelmi haginensi sub Cypriano.Concilio Cabarsussitano sub
Beveregii annolationes in canonem xiii synodi Gan scripsii Fortunalus episcopus Dionysianensis. In col
grensis. latione Carthaginensi inter Catholicos et Donalistas
Quærat. Quatuor libri veteres habent acquira!. Cæ adfuit Victor episcopus Dionysianensis Donatista,qui
terum omnes fere libri veteres sequentia distinguunt profitetur se non habere adversarium . Quamquam i!
ab hoc verbo el alteram periodum inchoant. Quod negatum est statim ab Aurelio episcopo Macomadienst
nos existimavimus esse sequendum . catholico .
Vitæ ælernæ . Sic en endavimus ex codice Fuxensi Cum presbyteris. In uno libro meo veteri legitur
et Gratianopolitano , cum antea male legeretur vitæ presbyteris Romanis.
sua . Jofra , Epist. LXXI, pag.127 : Quandouna sit Ec. . Cum semel slalum . Restituimus lectionem veterum
365 EPISTOLA LXII. 366
sint asseverare se integras esse. Circa quam rim , A et atas adhuc lubrica per omnia frænari a nobis et
quoniam consilium nostrum desiderasti, scias nos regi debeat, ne diabolo insidienti et sevire cupienti
al) cvingelicis ct apostolicis traditionibus non ad nocendum delur occasio , quando el Apostolus
recedere quominus fratribus el sororibus nostris dical : Nolite locum dare diabolo (Ephes. IV, 27).
constanter el fortiter consulatur a, el per omnes Liberanda est vigilanter de periculosis locis navis,
utilitatis el salutis vias ecclesiastica disciplina sersc- ne inter scopulos el $3x2 frangalur. Exuenda est
lur b , cum Dominus loqualur et dical : E ! dabo velociter de incendio sarcina prius quam llammis
robis pastores secundum cor meum , el pascent vos pas- supervenientibus concremelur ; nemo dil lulus c
centes cum disciplina (Hier. III, 15 ); el iterum scris esi periculo proximus; nec cyadere diabolum d ser
plum sit, Disciplinam qui abjicit in felix esl ( Sap. ui, vus Deipoterit, qui se diaboli laqueis implicavit. In
11); et in Psalmis quoque Spiritus sanclus admoncat tercedendum est cito talibus ul separentur dum adhuc
et instruat dicens : Conlinele disciplinam , ne forle separari innocentes possuni, quia dividi postmodum
irascalur Dominus, el pereatis a via recta , cum erar. nostra intercessione non poterunt postea quam con
serit cilo ira ejus super vos (Psal. 11, 12 ). scientia gravissima coheserunt. Denique, quam gra
II. Primo igitur in loco, frater charissime, elprx . vesmultorum ruinas binc fieri videmus, el per hu
positis et plebi nihil aliud elaborandum est quam ut B jusmodi illiciras et periculosas conjunctiones cor
quiDeum timemus, cum omni observatione disci. rumpi plurimas virgines cum summo animi nostri
plina divina præcepta leneamus, nec patiamur er - dolore conspicimus. Quod si ex lide se Christo dica .
rare fralres nostros et pro arbitrio el ruclu suo vivere, verunt, pudice cet caste sine ulla fabula perscre
scd ad vilani singulis fideliter consulere, nec pati rent, et ita fortes et stabiles præmium virginitatis
virgines cum masculis habitare; non dico simul dor- expectent. Si aules perseverare nolunt vel non
mire, sed nec simul vivere, quando et sexus infirmus possunt, melius est ut nubani quam in ignem delictis
LECTIONES VARIANTES.
a Fortiter consuleremus per Lin . c Diuturnus Bod . 1.
b Per omnes vias ecclesiastice disciplinæ Bod . 1, 2. d Diabolimanus Lin . NC. 2 .
Ompes utilitales et salutes ecclesiasticæ disciplinæ Ebor. e Sipudice Bod . 2.
Lm. N C. 1 .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
librorum quibus nos usi sumus. Sic etiam in uno Exucnda est. Costerius, ultestatur Pamelius, existi
Bodleiano legi testatur editio Anglicana. Rigallius mabat legendum esse cruenda , uti ego reperi in duo
ediderat, cum in slalu suo esse et continentiam firmiler bus libris veteribus optimis. Sed hanc conjecturam
Tenere decreverint. Quam lectionem ego in exemplari c pluribus argumentis refellit Gronovius, cap. xiv Ob.
meo editionis Manutianæ vidi scriplam in margine et servationum suarum in Scriptoribus ecclesiasticis.
illic adnotatum eam esse ex codice Veronensi, cum Periculo proximus. Hieronymus. in Epistola ad Pau
quo consentire etiam videtur Fuxensis, in quo sic le - lam de interpretatione alphabeli llebraici : Nemo, ut
gitur , cum semel in stalu essent, continentiam firmiler bealus Cyprianus ail, saiis tulus periculo proximus.
Tenere decreverini. Idcm in Epistola de Vilando suspecto Contubernio : Se
Jl. - Ruclu . Autea legebatur fructu , non solum in curius estperire posse quam juxta periculum non perisse.
edilionibus, sed etiam in libris antiquis . Rigallius Ül separentur. Nescio quo modo factum est ut hæc
monuit scriptum esse ructu in Veronensi, eamque verba ei ea quæ scquuntur, postea quam conscientia
lectionem pronuntiavit esse verissimam . Ego contra gravissima cohaserat, omissa sint in editione Rigaltii ,
putabam esse falsissimam . Quid enim , aiebam , com cum exstent in omnibus anterioribus editionibus el in
mune arbitrio cum ruclu , quo res inhonesla signifi - omnibus libris nostris veteribus, tuo etiam in sexAn
catur , quam Stoiei, ut Cicero lestatur, æquo passu glicanis. Quo magis mirum est Anglos cam quoque par
incederc volebant cum crepili ; Columella , lib . vi, em oinisisse in sua editionc. Verus codex Remigianus
cap . 6 , cum sonilu ventris ; Hieronymus, in Epistola cl Fuxensis habentconscientiæ glutino cohæserunt.Hie
ad Principiam virginem et in libro ii adversus Jovi ronymus in Epistola de Vitando suspecto Contubernio :
nianum cum crepitu ventorum qui orilur ex ventre Si peccatorum vos existimareni glulino cohesisse.
pleno el exesluanti ? Conjiciebain itaque legendum 478 Sine ulla fabula . Id est rc passim vulgata, ut ait
forlean esse cum arbitrio el rilu , ut apud Hicronymum Varro libro y, de Lingua Lalina . lloratius, Salyra 1 :
in libro ii adversus Jovinianum , vel nulu , ut apud T . _ Mutato nomine de te
Livium , lib . IV : sub nului alque arbitrio , et apud Cy - D fabula narralar.
prianum Epist. Lxix , ubi legitur Christum Ecclesiain Petronius in llistoria matrona Ephesinz : Una igitur
gubernare suo arbitrio el nulu . Sed cum animadver , in tola civilale fribula eral. Apuleii Apologia : Mulier
lissem vocabulum ruclus in eodem senso posilam sancle pudien , 102 annis viduitalis sine culpa , sine
esse a Pontio diacono in Vila sancti Cypriani, am - subula . Ovidius lib . 11 Tristium :
plexus sum lectionem quam Rigallins ait esse verissie Surinscrit lit nomen tabula nulla luum .
mam . Hæc sunt verba Pontii : Absit all malum loc Lib . iv , Eleg . 10 :
intra conscientiam religiosa mentis admillam ul de lam Nomine sub nostro fabula nulla fuit.
bcatissimo Marlyre ruclus hominis judicrirer.
Virgines cum masculis . Hieronymus in Epistola ad Amorum lib . II, Elcg 1 :
Paulum Concordiensem : Umun miser locutus, quod Fabula, nec sentis, lola jactoris in urbe.
virgines sæpius deberent cum mulieribus esse quam cum
masculis, colius oculus urbis offendi, cunctorum digilis Lib . Utquamque
II de Arle amandi :
attigeris,fabula turpis erit.
notor. Vide Homiliam sancti Joannis Chrysostomi
adversus eos quiapud se virgines subintroductas ha . Possein multa similia exempla proferre. Sed ista
bent, itemque ejusdem llomiliam ; Quod regulares fe- suſliciunt.
minæ viris cohabitare non debeant. Melius cst ul nubant. Inde ansam sumunt Prole .
367 DIVI CYPRIANI
suis a cadant. Certe nullum fratribus aut sororibus A el si incorrupta inventa fuerit 103virgo ea parte suiqua
scandalum faciant, cum scriplum sit : Sicibus scan . mulier polest esse, poluerit tamen ex alia corporis
dalizal fralrem ,non manducabo carnem in sæculum b, parle peccasse que corrumpi poiest et lamen inspici
ne fratrem scandalizem (1 Cor. viii, 13 ). non potest. Certe ipse concubitus, ipse complexus,
JII. Necaliqua pulet se posse c hac excusatione de- ipsa confabulatio et inosculatio, el conjacentinm
fendi quod etinspici et probari possit an virgo sit , duorum turpis et fæda dormitio , quantum dedecoris
cum et manus obstetricum et oculi sxpe fallantur , el criminis confitetur ! Si superveniens maritus spon
LECTIONES VARIANTES.
a Pro delictis Lam . Ebor. NC . 1.
b In æternum Lam . Ebor. Bod . 2. Lin .
© Posse deest in Oxon.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
stantes declamilandi adversus vota. Sed si ex verbis tullianum , in libro de Virginibus velandis .Ouintilianus,
Cypriani sequitur tolerala olim in nonnullis ecclesiis lib . vi, cap. 1 , Iradit Ciceronem , cum eum quidam
fuisse virginum connubia , probala fuisse minime se objurgarent quod sexagenarius l'opiliam virginen
quitur. Nam S . Augustinus , qui de nonnullis virgi- duxisset, respondisse : Cras mulier erit. Ulpianus, in
Liibus ait , melius nuberent quam urerentur , lib . de lib . Alioquin Dig , de contrah . empt. ail : Quid si ego
Virginil., cap . 34 , probat ex Scripturis non solum ” me virginem emere putarem , cum essel mulier, emprio
capessere nuplias, sed etiamsi non nubalur , nubpre valebil . In sexu enim non est erralum . Lactantius, lib.
velledamnabile esse virginibus, lib . deBono Viduitalis, 1, cap . 17 : Sivirgo fuil primo, postea mulier. Hiero
cap . 9. Sed sancti Doctoris verba referenda sunt. nymus in libro adversus Hclvidium , in primo libro
Mullas, inquit in lib . de Virginil. cap. 34, earum revo - adversus Jovianum , et in Epistola ad Eustochiun
cat a nubendo,non anior præclari proposili , sed aperti de Virginilale servanda,refert locum Pauli apostolier
dedecoris limor, l'eniens el ipse de superbia , qua formi. capile septimo prioris Epistolc ad Corinthios , oli
datur magis hominibus displicere , quam Deo. Hæc pro eo quod in editione Vulgata scriptum est,mula
igitur quæ nubere volunt, et ideo non nubunt quia im - innupla et virgo, veliis interpres posuit : Dirisa est
pune non possunt, quæ melius nuberent quam ureren . virgo et mulier. Atque hunc locum ex illa veleri ver
iur, id esi, quam occulta flamma concupiscentice in sione cilat eliam Tertullianus in libro de l'irginibus
ipsa conscientia vastarentur , quas pænilel professionis velandis. Ex quo apparet veterem hunc interprelem
el pigel confessionis , nisi correctum cor diriganl , el mulierem vocasse eam quæ virgo non est. Idem seii
Dei limore rursus libidinem vincant, in morluis deput sit s:inclus Ambrosius, seu quis alius , lib . ui Offic.
lande sunt. Et in libro de Bono Viduitatis , cap . ix : cap . 8 , scribens, mulieres suas el pueros direplioniſe.
In conjugali quippe vinculo si pudicilia conservalur , furos. Optatus Milevitanus, lib . il : Inde rererlenlos
damnatio non iimelur : sed in viduali el virginali con- Urbanus Formensis el Felix *7* Idicrensis invenerunt
Linentia , excellentia muneris amplioris expelilur ; qua matres quas de castimonialibus fecerant mulieres. Hinc
expetita el electa el voli debilo oblata, jam non solum nova mulier apud Catullum in carmine de Altine. N.
capessere nuptias, sed etiamsi non nubalur, nubere velle Cato , apud A . Gelliuin , lib . XVII , cap . 6 . Voconiam
damnabile est, Nam ut hoc demonstraret Apostolus , legem suadens his verbis usus est : Principio robis
non ait, cum in deliciis egerint , in Christo nubunt , mulier magnam dotem altulit. Hieremiæ cap st :
sed , nubere volunt : habentes , inquit, damnationem ; Mulieres in Sion humiliaveruntet virgines in civilatibus
quoniam primam fidem irritam fecerunt: elsi non Juda . Nos Lemovices etiamnum mulierem , Moulier,
nubendo , ianlum volendo : non quia ipsae nuplice vel vocamus feminam in matrimonio constitutam , de.
talium damnandæ judicantur, sed damnalur proposili ducto videlicet vocabulo a roce latina . mollier, quam
fraus, danınalur fructa voli fides, damnatur non sus- Varro apud Lactantium , cap. 12 de Opificio Dei, ail
ceplio a bono inferiore , sed ruina ex bono superiore : ita vocaiam a mollitie . Ilali dicuntmoglie. Vide 10. Il
postremodamnantur tales , non quia conjugalem fidem Capitularium p . 796 .
poslerius inierunt , sed quia continentiæ primam fidem Corrumpi possit. Ita omnes editiones et omnes fere
irritam fecerunt (1 Tim ., v, 11 , 12). Qualni non viola : libri nostri veteres , luin etiam tres Anglicani. Tres
bilia voia crediderit Cyprianus perspici potest ex hac tamen habent violari. Vocem autem istam primus in
ipsa epistola , et ex sexagesima ei libro de Habitu Virgi contextum Cypriani intulil Rigallius. Emendationem
num .Corruptas virgines non mariti sed Christi adulte. nostram esse bonam hinc quoque colligi polest quod
ras essedeclarat, pag. 103 et 172.Hinc eis lam gravem paulo supra in hac epistola scriptum est , corrumpi
pænitentiam imponendam esse duxit. Eas sese Christo plurimas virgines.
dicavisse el tam carne quam mente Deo vovisse docel, Inosculatio . Haec est lectio veterum editionum el
pag . 174 , eorumque membra Christo dicala esse , septem exemplarium , quam pulo esse bonam , quam
el in ælernum continentiæ honore pudica virtute ) vis eam , quod sciam , non agnoscant antiqui Latitil.
devota , pag. 100 . Nam eo modo dici potest inosculatio quo videmus
III. - Oculi sæpe fallanlur. Sic antiquae editiones , antiquos vocasse inoculationem genus insilionis que
seplem velera exemplaria nostra , elduo Anglicana . fit per implastrationem ; cum oculus unius arboris
Alia duo nostra el duo item Anglicana babent oculos alteri adbibetur, seu oculus in arbore aperitur , ut
sæpe fallal. Alia sex nostra el editio Manulii , oculus videre est apud Plinium et Columellam . Sic inoscu
sæpe fallalur. Nolum est illud : Frons , oculi , vullus latio est applicatio osculi ad osculum . Manulius el
persæpe mentiuntur. qui postea secuti sunt posuerunt osculatio . Quam lec
Mulier potest esse.Mulieris nomen generale estelin tionem ego reperi in septem libris veteribus. Hiero.
universum significat ſeminas experlas venerem et pymus, lib . i adversus Rufinum : Hebræijuxta lingut
inexpertas , id est virgines. Hinc illud llieronymi in sure proprietalem deusculationem pro veneralione po
Epistola de vilando suspccio Contubernio : Mulieres nunt. Ecce
nunt. Ecce in Hieronymo vocabulum
vocabulum æque rarum in
cilo senescunt, præsertim quæ juxta viros sunt. Ad
quam rem apposite Ovidius, lib . ii de Arte amandi : Ši superveniens maritus. Apud Xenophontem , lib.
v de Padia Cyri : Si quis uxori suæ ita morem gerere!
Adde quod et partus faciunt breviora juventa
Tempora.
ut illam faceret magis amicam quam libi, num le hot
beneficio lætum redderet ? Vide quæ in simili argi
Altamen sæpe vocabulum mulieris sumitur pro iis mento dixil Venantius a Timisa in concilio Carthaa
tantum quæ viros expertæ sunt, ut istic elapud Ter- ginensi sancti Cypriani, p. 335.
 369 EPISTOLA LXII. 370
sam suam jacentem cum altero videat, nonne indi- A cubitus sui egerint et a se invicem recesserint,
gnalur et fremit et per zeli dolorem fortassis et inspiciantur interim virgines ab obstetricibus dili
gladium in manu sumit? Quid Christus et Dominus genler ; et, si virgines inventæ fuerint, accepta com
et judex noster, cum virginem suam sibi dicatam et municatione, ad Ecclesiam admittantur, hac tamen
sanctitati suæ destinalam jacere cum altero cernit, interminatione , ut si ad eosdem masculos postmo
quam indignatur et irascitur, et quas prenas incestis dum reversæ fuerint, aut si cum eisdem in una domo
ejusmodi conjunctionibus comminatur, cujus ut gla - el sub eodem teclo simul habitaverint, graviore cen
dium spiritalem et venturum judicii diem unusquis- sura ejiciantur, nec in Ecclesiam postmodum tales
que fratrum possit evadere omni consilio providere facile recipiantur. Si autem de eis aliqua corrupta
et elaborare debemus? Et cum omnes omnino disci- fuerit deprehensa , agat pænitentiam plenam , quia
plinam lenere oporteat, multo magis præpositos et quæ hoc crimen admisit , non marili , sed Christi
diaconos curare hoc fas est, qui exemplum et docu - adultera est, et ideo æstimato justo tempore postea ,
menlum cæteris de conversatione et moribus suis exomologesi facta , ad Ecclesiam redeat. Quod si
præbeant. Quomodo enim possunt integritati el con - obstinale perseverant , nec se ab invicem separant,
tinentiæ præesse, si ex ipsis incipiant corruptelæ et sciant se cum hac sua impudica obstinatione num
vitiorum magisteria procedere ? B quam a nobis admitti in Ecclesiam posse, ne exem
IV . Et idcirco consulte et cum vigore fecisti, frater plum cæteris ad ruinam delictis suis facere inci
charissime, abstinendo diaconum quicum virgine sæpe piant. Nec putent sibi vitæ aut salutis constare ra -
mansit, sed et cæleros qui cum virginibus dormire tionem si episcopis et sacerdotibus oblemperare no
consueverant. Quod si pænitentiam hujus illiciti con - luerint, cum in Deuteronomio Dominus Deus dicat :
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Zeli dolorem . Ita omnes libri vcteres et omnes thaus Bossus, libro primo, Epist. LXXVII , ad Polycle
editiones. Rigaltius posuit livorem , eamque lectio - lum . Hunc tamen morem diu relentum fuisse in
nem retinuerunt Angli, quamvis fateantur dolorem Ecclesia Dei facile probari potest. Sanctus Ambrosius,
legi in ocio codicibus antiquis. Illud tamen moneo , in Epistola ad Syagrium episcopum narrat historiam
codicem Veronensem el Fuxensem habere livor em . Indiciæ virginis Veronensis ; quæ cum accusata fuis
Hinc ergo acccpit Rigaliius. sel impudicitiæ , 475 et Syagrius eam ab obstetricibus
Præpositos et diaconos. Vulgo Cyprianus præposi- inspici et videri vellet , rejecta est ejus postulatio ,
forum vocabulum adaptat episcopis . Heic tamen vi- cum bonis Testimoniis probatum fuisset illam inof
detur loqui de presbyteris , conjungens eos cum fensi virginem muneris esse . Sanctus Augustinus, lib .
diaconis . Clarius infra , Epist . Lxv , pag . 113 : Me- II de Civitate Dei cap. 18 : Obstetrix virginis cujus
minisse autem diaconi debent quoniam Apostolos id est C dam integritatem manu velut explorans , sive malevo
episcopos et præposilos Dominus elegil. Certe presby . lentia , sive inscitia , sive casu , dum inspicit, perdidil.
teri gubernabant Ecclesiam cum episcopo. Tesiis Nam inspectio ipsa sæpe etiam falsum deprehendit , ut
Cyprianus , qui nihil quod esset alicujus momenti ait Quintilianus, lib. v. cap . 6. Recie itaque Rigaltius
agebat nisi coaclo prcsbyterio . Clerus Romanus sic ad hunc locum sancti Cypriani dixit inspectionem
de se loquilur, pag. 7 : 'El cum incumbat nobis , qui virginum esse turpe negolium et virginilaiem occidi
videmur esse præpositi el vice pasloris custodire gregem . inter manus obstetricum . Ars enim obstetricum est
Sic etiam Celerinus loquens de clero Romano : Qua valde obscura et incerta in rebus istis ; et Laurentius
rum jam causa audita , præceperunt eas præposili lan . Joubertus, lib . v Errorum popularium cap. 4 , con
lisper sic esse donec episcopus constilualur. Cyprianus tendil vilil certi statui posse ex inspectionc ejus par
in Epistola xi, qu :e est ad Martyres et Confessores , lis qua virgo mulier esse potest. Victor Vitensis , lib .
eadem voce clerum suum designat. Sed præposilo - II, cap . 7, loquens de persecutione Hunerici regis
rum est , inquit , præceptum tenere et vel properantes , Vandalorum : Præcepit deinde sacras virgines congre
vel ignorantes instruere, ne qui ovium pusiores esse gari, dirigens Vandaloscum suce gentis obstetricibus ad
debent, lanii fiant. Presbyteri vocantur etiam sacer- inspicienda el contreclanda contra jura verecundiæ ve
dotes a Cypriano, velut cum ait , in Epistola xxxv, recunda pudoris . Vide Matthaeum Bossum , in Epistola
pag. 49. Numidicum in vita rcmansisse , ut eum Do- ad Polycletum paulo ante laudata. Vide etiam caput
minus clero Carthaginensi adjungeret , et desolatam Proposuisti in titulo Decretalium de Probationibus.
per lapsum quorumdam presbyterorum copiam Sub eodem lecio. Hieronymus in Epistola de Vi
gloriosis sacerdotibus adornaret. Vide Epistolam xL , n lando suspecto Contubernio : Separentur domusvestro ,
pag. 53 . D dividalurque convivium , ne maledici homines sub uno
IV . - Diaconum qui cum virgine. Vide epistolam Hie- tecto vos manentes lectulum quoque criminenlur habere
ronymiad Subinianum diaconum . communem .
Inspiciantur interim . lia etiam apud Ivonem , par . Habitaverint. Codex Fuxensis , habitare voluerint.
VII , cap. 128 . Sed apud Gratianum , XXVII , q . 1, cap. Posimodum lales facile. lla oclo libri nostri ve .
Quid si pænitentiam , legitur ilerum . At glossa monet teres , quinque Anglicani , et veteres editiones. Vox
alibi legi interim que est vera leclio. tales deest in sex aliis velustis exemplaribus. Major
Inspiciantur virgines. Cum oinnia quæ ad virgines pars veterum exemplarium et editionum persuasit ut
spectant debeant essc casta el pudica , miror eam eam reponeremus.
menlem sedisse interdum antiquis ut juberenl eas Aliqua corrupta. Veteres editiones et sex vetera
inspici per obstetrices , .ut sciri possel an virgines exemplaria habent aliquæ corrupta . Velus Remigia
esseni, ut fecit sanctus Cyprianus. Immo co usque num et Fuxense , aliquæ contumaces fuerint. Ita etiam
audaciäe olim processum est ut , leste Clemente Ale - Pitheanum . Sed in isto supra vocem contumaces
xandrino in libro septimo Stromalum , quidam dice - scriptum est per speciem emendationis corruplæ .
rent Mariam virginem , postquam pepcrisset, inspec- Lectio quæ habet contumaces adjuvari potest ex iis
lam ab obstetricibus, inventam fuisse virginem . qu :e paulo post sequuntur , superbi et contumaces
Adversus hanc fabulam vehementer exardescit Mat- necantur .
$71 DIVI CYPRIANI 373
Elhomo quicumque fecerit in superbia , utnon exaudial A dant 4. Et si ad præsens a nobis quidam ex fratri
sacerdotem aul judicem quicumque ſuerit in diebusillis, bus nostris contristari videntur, nos tamen in salobri
morietur homo ille, et omnis populus cum audieril li. persuasionemaneamus, scientes et Apostolum dixisse:
mebil, et non agent impie eliam nuric (Deut. XVII, 12, Ergo ego inimicus faclus vobis sum verum dicens ro
13). Interfici Deus jussit sacerdotibus suis non bis (Gal. iv, 16) ? Quod si obtemperaverint nobis,
obtemperantes et judicibus a se ad tempus consti- lucrati sumus fratres , et eos ad salutem pariter et
tutis nồn obaudienles *. Et tunc quidem gladio dignitatem nostro sermone formavimas. Si autem
occidebantur , quando adhüc el circumcisio carnalis quidam de perversis obtemperare noluerint, sequa
mancbat. Nunc autem , quia circumcisio spiritalis essemur cumdem Apostolum dicentem : Si hominibus
apud fideles servos Dei cæpit, spiritali gladio superbi placerem , Christi servus non esseni (Gal. 1, 10 ).S
el contumaces necantur dum de Ecclesia ejiciunlur. quibusdam suadere non possumus ut eos Christo
Neque enim vivere foris possunt, cum domus Dei placere faciamus, nos certe , quod nostrum est, Chr.
una sit, et nemini salus esse nisi in Ecclesia pos- sto Domino et Deo nostro , przcepla ejus servande,
sit. Indisciplinatos autem perire, dum non audiunt placeamus. Oplo te, frater chiarissime ac desideran
nec obtemperant salubribus præceptis, testatur Scri- tissime, in Domino bene valere.
plura divina quzc dicit : Non diligit indisciplinalus B
casliyantem se. Qui uuteri oderunt correptiones, con EPISTOLA LXIII.
sumentür Turpiler (Prov. xv, 12, 10). (Érasm ., 11, 3. Pamel., Rigalt.,Baluz., LXIII. Paris., l!!
V. Ergo , ne indisciplinaticonsumantur et pereant Oxon., Lips., LXII .)
da operam , frater charissimc, ut, quantum potes , con . AD CÆCILIUM DE SACRAMENTO DOMINICI CALICIS .
siliis salutaribus b fraternitatem regas et singulis
ad salutem suam consulas. Arcia et angusta est via ARGUMENTUM . – Docel Cyprianus, contra aquarios,in
per quam ingredimur ad vitam , sed summus et ma calice Dominico non aquam solam , sed rinum aqua
gnus est fructus cum 104 pervenimus ad gloriani c. mixium esse offerendum ; per eam in Scriptura
Qui se seinel castraverunit propter regnum cælorum , Baptismum , minime vero Eucharistiam designari.
Deo per omnia placeant, nec sacerdotes Dci aut Ec- Typis ei Veleri Teslamienlo sumplis, usus Vini ta
clcsiam Domini scandalo sud pravitatis offen - Sacramento corporis Dominici illustratur , popy
LÉCTIONES VARIANTÉS.
a Judicii sui sic tempus constituit non obedientibus etC c Fructus pervenientis ad glorian Bod . 1.
Bod.1. d Scandalo se fratribus offerant Lam . Bod . 2 . NC. 1.
Salubribus Lam . Ebor.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Salubribus præceptis. Veteres cditiones et duo li. submisso dicendi genere. Contra Goulartius putit
bri veterés præferunt consiliis salutaribus. At omnes Cyprianum istic vehementcm fuisse.
alii libri habent præceptis, Post verbun salubribus 1. - Ad Cæcilium . Quamvis id quod dicturus cum
nihil aliud exista cpistola exstat in codice sancti Ar videri possit aliquibus exiguimomenti, dicam tamen.
nulplii, et eorum qua desunt loco adjecta sunt con - Posleditum librum Lactantii deMortibus Perseculorid
sequciller duo fragmenta aliaruni epistolaruin , unum fuere qui disputarent678 aniCeciliinomen scribendin
nimiruief Epistula lxiv , ad Epiclelünt, el aliud cx esset cum diphthonigo vel sine diphthonigo. Ego rero
Epistola LXXI , ad Sicphanuni usque ad finem . aio plurimos véleres operuin sancii Cypriani codices,
V . - Ingredimur. Rigaltius posuit gradimur, ex li- et in liis etiain Seguieriauum oniniuni nostrorud
bro nimirum Veronensi, cum quo consentit etiain vetustissimum , plures inscriptiones antiquas, el
Fuxensji. Verus Remigianus liabel graditur. Veram nummos veteres habere diplithongum . Novie tanien
lectionein quam nos revocavimus exhibent omnia bujus disputationis prirsidio fretus vir clarissiinus,
alia vcterii exemplaria , septem Anglicana , et omnes D qui nuper nová cditione donavit hunc libruni Lac
ediliones R galliana antiquiores. Recie itaque fecit tulii, hoc illius nomen scripsit absque diphthongo,
Reinharlus retinens lectionem velerum editionum . ea de causa quod ita scriptum videbat in veteri co
Angli inalierunt gradimur . dicc ex quo liber ille emissus est in publicum ,
Lucruli sumus fralres. Ista non reperi nisi in tribus non animadvertens plurimos sæpe errores contra
codicibus antiquis. Alii , id est qualuordecim nostri orthographiam admissos esse a veteribus librariis et
et septêm Anglicani, ita lerme habent , gratissimum in aniiquis inscriptionibus el nummis. Contendit au.
est nobis. Stare eos ad salutem pariler nostro sermone tem vir optimus , ut id quoque dicam , libruin illum
formavimus. Diſlicile est inter ista constituerc quid non esse Lactantii, quia nomen ejus non habetur
scripserit Cyprianus. Ego , si licet conjecturam fa - in veteri libro, omissum videlicet a librario festinante
cere, existimarem legendum essc ul in antiquis libris qui , ul in simili causa dixit Sirmondus vir istarutti
et editionibus : Quod si obtemperaverint, gralissimuini rerum peritissimus , cum omnia scriptoris istius
est nobis. Slanles eos ad salutem parilci dignatione no . nomina brevitalis studio describere nollet , pro ul
stri sermonis forniavimus. timo , quod proprium eral , id potius imperite delegit
Christo Domino . Hanc lectionem proferunt septeni quod primo loco occurrebat. Cum banc viri ccle
velera exemplaria . Alia octo et quatuor Anglicana berrimi observationem , qua ego usus eram , non
habeuil Christi Domini el Dei nostri præcepta servantes inveniret novus ille editor in Sidonio Sirmondi, mo
placeamus. in suspicionem malæ fidei trabere voluit, tamquam
EPIST . LXIII. - Sanctus Augustinus citat si falso usus essem auctoritate Sirmondi üt id pro
hänc epistolam et ex ea magnum fragmentuin alfert barem quod susceperam probandum , non facturus
lib . iv de Doctrina christiana , cap. 21. Ac sicut haud dubie si legisset brevem istius prefalionem de
dixerat Cypriani Epistolam ad Donaium ornalim esse nominibus propriis mediie ætatis editam in initio
spumeo verborum ambitu , sic istam ait scriptam esse polarum ad Sidonium . Vellem autem ut vir doctissió
373 EPISTOLA LXIII. 374
lunque christianume per aqur symbolum intelligi de- A specta , ad radicem atque originem traditionis Domi
claratur . nicæ revertatur. Necnos putes , frater charissime, no
I. Cyprianus Cæcilio fratri salutem . Quamquam stra et humana conscribere aut ultronea voluntale
sciam , frater charissime, episcopos plurimos, ecclesiis hoc nobis audacter assumere, cum mediocritatem
Dominicis in loto mundo divina dignatione præposi postram semper humili et verecunda moderatione
105 , evangelicæ veritatis ac Dominicæ traditionis te . teneamus. Sed quando aliquid Deo inspirante et
nere rationem , nec ab eo quod Christusmagister et mandante præcipitur , necesse est Domino servis
præcepit et gessit humana et novella institutione a fidelis obtemperet, excusalus apud omnes quod niliil
decedere; tamen , quoniam quidam , vel ignoranter vel sibi arroganter assumat, qui offensam Domini limere
simpliciter , in calice Dominico sanctificando et plebi compellilur, nisi faciat quod jubetur.
ministrando non hoc faciunt quod Jesus Christus II. Admonitos autem nos scias d ut in calicc of
Dominus et Deus noster , sacrificii hujus auctor et ſerendo Dominica traditio servelur, nequc aliud fiat
doctor fecit et docuit, religiosum pariter ac necessa - a nobis quam quod pro nobis Dominus prior ſecerit,
rium duxihas b ad vos litteras facere; ut, si quis in ut calix qui in commemorationem cjus offerlur,
isto errore adhuc tenetur , veritatis luce per- mixtus vino offeratur. Nam cum dicat Christus, Ego
LECTIONES VARIANTES.
a Humanam et novellam institutionem Bod. 3, 4 . P C Tenebratur NC. 2. Vat.
b Duxide hoc Lan . NC. 1, Bod . 1, 2, 3, 4. B d Vos sciatis August .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
mus et optimus Christophorus Matthæus Pfaffius non cello : Elsi aliqua culpa tenear erroris humani. Ovidius
scripsisset in præfatione ad editionem EpitomesLac- lib. III. Metamorphoseon ,
tantii, nullum antiquum codicem operum Lactantii Tantus tenet error amantem .
habere nomen Lucii Caecilii. Nam ego diu ante quam Virgilius lib . x. Æneidos dixit leneri malo errore .
ista editio Epitomes prodiretmonueram exstare heic Olando aliquid . Fragmentum istud refert Pascha
Lutetiæ in bibliotheca regia duos antiquissimos co - lis 11 Papa in Epistola ad Pontium abbatem Clu
dices, in quorum uno vocalur Lucius Cæcilius , in niacensem , quae edita est in lomis Conciliorum .
alio Lucius Cælius. Quod eodem redit. Inspirante . Ita antique editiones. Vocem aspirante,
Cæcilio fratri. Episcopo , ut reor , Billensi in pro - quam Rigallius substituit, non alibi reperi. Angli,
vincia proconsulari. Quippe Cæcilius a Billa inter. timenetsi viderent in codicibus suis antiquis scri
fuisse reperitur concilio Carthaginensi sub Cypriano . plum esso inspirante , retinuerunt editionem Rival
Alius est Caecilius presbyter qui Cyprianum ad alii. Reinharlus rejecit. Exstal in epistola papa Pas
agnitionem vere divinitatis a seculari errore cor- U chalis.
rexit. Illum enim e vivis excessisse ante Cyprianum , 477 II . - Commemorationem . Ita vetereseditionesMa
cui conjugem ac liberos suos de sæculo excedens nutiana antiquiores, sex librinostri veteres,etquinque
commendavit , planum est ex libro quem Pontius Anglicani , luni etiam Rhabanus, lib . i de Insiitulione
diaconus scripsit de Vita Cypriani. Hanc historia in Clericorum , cap . 31 , ubi refert hune Cypriani locum .
in contrarium converlit Baronius aiens , Pontii testi Recle, ut opinor. Nam in capite xxii Evangelii secun
monio male usus, Cyprianum , cum Christi religionem dum Matthæum et in capite xi prioris Epistolæ beati
amplexus esset, charissimam conjugein el dulcissimos Pauli ad Corinthios Christus , cum instituerel sacra
liberos commendasse Cæcilio presbytero. Idem Ba - mentum Eucharistie , dixisse fertur discipulis suis :
ronius existimavit hunc presbyleruifuisse aliquando lloc facile in meam commemorationem . Dissimulandum
magistrum Diadumeni Imperatoris. Verum hanc illius tamen non est lectionem Manutii, id est commemora
opinionem non posse esse veram ostendit vir doc- tione, inveniri in octo libris veteribus. Pamelius ct
lissimus Pearsonius in annalibus Cyprinicis. Reinhartus posuerunt commemorationem , Rigallius
llas ad vos. Melius, ut opinor , in libro Beccensi, commemoratione. Et tamen idem Rigaltius in calco
de hoc ad le. Nonduin videram hunc librum cum islá istius epistolæ , ubi ista repetuntur, bis scripsit com
epistola excudebalur. memorationem . Angeli retinuerunt lectionem Rigaltii.
Nostra et humana . Hanc lectionem prrferl codes Mixtus vino offeratur . Concilium Carthaginense ini,
Segwierianus. Carnotensis et editio Morellii , nostra canone 24 : Ul in sacramento corporis et sanguinis Do
el humana mente . Fusensis , hac humana mente, mini nihil amplius offeratur quam Dominus tradidit,
omissis illis nostra el, qux etiam desunt in Corbeiensi D hoc est panis el vinum aquæ mixlum . Vinum autem
el in Turonensi. Beccensis , nostra el humana con poni debel in majori quantitate quam aqua , ut scribit
scientia , Budleiani duo , humana el novellam instilu cliam Richardus archiepiscopus Armachanus, lib. ix ,
lionem . Vide observationes Rigiillii. cap. 9, de Quæstionibus Armenorum . Quare cum contra
Trnetur. Non adnotassem varias hujus loci lec fierel olim in regno Succiæ , Honorius Papa III, scri
tiones que reperiuntur in vetustis exemplaribus , bens ad archiepiscopum Upsalensem , veluit ne dein
nisi Pigallius monuisset legisse se in quibusdam ceps fieret, inquiens id perniciosum , valde esse. Ejus
libris veleribus lenebralur, eamque lectionem pra - ea de re constitutio exstat in libris Decretalium et in
tulissel vulgatæ . Invenit autem illam in margine edi- quinta compilatione. Vide Emmanuelis Gonzales com
tionis Manulianæ , ubi quidam studiosus adnotavit mentarium in litulum Decretalium de Celebratione
varias lectiones ex codicibus Italiæ , etmonuit lence Missarum . Singularis est constitutio synodalis Didaci
bralitr scriptum esse in Vaticanis duobus. Al ego , Escolani episcopi Majoricensis edita anno 1659 , his
qui loc vetera exemplaria contuli cum operibus Cya verbis : Cum sacrosanctum altaris sacrificium , in quo
priani, in duobus tantum inveni lenebrutur. Omma fons omnis sanctitatis et niloris retinelur, minus decen
alia habent lenelur, leneretur, tenebatur, aut teneantur. ier peragalur dumi vinum rubrum consecratur, cum sic
Cricrum arbitror nemini placere posse opinionem mundities altaris vir conservari possit, ideo hortamur
Rigaltii. Cicero in Oratione de Consulatu suo disil : omnes hujus diocesis presbyteros ut posthac vino albo in
Nescio quis me lenet error. Et in Oratione pro Mar - celebratione missarum ulanlur.
 375 I DIVI CYPRIANI * 376
sum vitis vera (Joa. xv, 1), sanguis Christi non aqua A El Melchisedeh , rex Salem , prolulit panem et vinum
est utique , sed vinum . Nec polest videri sanguis (Gen. XIV , 18 ). Fuil aulem sacerdos Dei summi,
ejus, quo redempli et vivilicati sumus, esse in calice el benedixit Abraham . Quod autem Melchisedech
quando vinum desit calici, quo Christi sanguis os - typum Christi portaret, declarat in Psalmis Spiritus
tenditur , qui Scriplurarum omnium sacramento ac sanctus cx persona Patris ad Filium dicens : Aile
testimonio prirdicetur a. luciſerum genui le. Tu es sacerdos in æternum secun
III. Invenimus enim et in Genesi. circa sacramen- dum ordinem Melchisedech ( Psal. cix , 4, 5 ). Osi
tum in Noe hoc idem præcucurrisse el liguram Domis ordo ulique hic est de sacrificio illo veniens et
nicx passionis illic cxtitisse quod vinum bibit, quod inde descendens, quod Melchisedech sacerdns Dei
inebrialus est (Gen . 1x , 21), quod in domosua nuda - summi ſuit, quod panem et vinum oblulit , quod
tus est, quod fuit recubans nudis et patentibus ſemo- Abraham benedixit. Nam quis magis sacerdos Dei
ribus, quod nudilas illa patris a medio filio denolata summi quam Dominus noster Jesus Christus, qui
est el foras nuntiata , a duobus vero,majore elminore, sacrificium Deo Patri obtulit, et obtulit hoc idem
conlecia , et criera quæ necesse non est excqui, cum quod Melchisedech oblulerat, id est panem et vinum ,
satis sit hoc solum 10 % complecti, quod Noe, typum lulile suum scilicet corpus et sanguinem ? Et circa Abra.
ræ veritatis ostendens, non aquam sed vinum biberit, B ham benedictio illa præcedens ad nostrum populum
et sic imaginem Dominica passionis expresserit. pertinebat. Nam , si Abraham Deo credidit et de
IV . Item in sacerdote Melchisedech sacrificii Do. pulalum est c ei ad justitiam (Gen . xv, 6.), utique
minici b sacramentum præfiguralum videnius , se- quisquis Deo credit et fide vivit, juslus invenitur, e
cundum quod Scriptura divina leslatur et dicit : jam pridem in Abraham lideli benedictus et justif
LECTIONES VARIANTES.
a Testimonio effusus prædicatur Oxon . Aug.
b Sacramenti Dominici mysierium præfiguralum Reputatum NC. 1, 2. Ebor.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
• Sanguis Christi non est aqua . Non legerat haud dubiecx regie et in codice 584 Colbertinæ , in quibus
hunc Cypriani locum Innocentius Papa VIII, cum Nor- exslal hic Rhabani liber. At codex 4063. ejusdem bi.
vegis permisit ut sacrificium missæ celebrarent sine bliothece regiæ el duo Colbertini sane vetustissimi
vino. Quod illum eis concessisse testalur Raphael et oplimi, in quibus idem liber exstat, præferunt te
Voleicrranus, lib . vii, pag . 159. Norvegice Innocen - cubans.
i Vul pont. concessione permissum sine vino calicem Denolala. Jia veleres editiones et plerique libri re.
sacrificare, quod ob immensa frigora vinum in ea re re .. CC teres.
teres. In uno
in regio , in uno item Anglicano , in Grae
gioneimporlatum acescai .Cujus rei gralia legalio missa . LianopolIn itano , in Fuxensi, in duobus a Pamelio lau .
In velusto missali ms. ecclesiie sancti Martini Tu dalis, el apud sanctum Augustinum legitur denudala,
ronensis legi sequentia : Si per negligentiam evenerit in capile nono Geneseos et apud Rhabanum nudaia ,
ul perleclo canone el peracta consecratione nec vinum id est patefacta , revelala . In velustis lamen Rhahani
nec aqua reperialur in calice, statim debel infundi codicibus scriptum est notata . Hieronymus in Dia.
ulrumque, e: sacerdos ilerabit consecrationem ab illo logo adversus Luciferianos : Nudatum palrem irrisi!
loco canonis , scilicet , Simili modo poslea quam cæ . major filius el minor texit. Tertullianus in libro de
naluin est, i usque ad finem , ita tamen ut illas duas Cullu Femina rum : Bonum non amal lenebras, gaudil
cruces omillat quas singulariler feceril super panem . videri, elin ipsas denotationes exullal, id est ostensio .
Quod si de simplici vino vel de aqua sine vino fiat con - nes, ut recte interpretatur Pamelius. Cassianus, Col-
secralio , vinuin repulatur pro sacramento , sed aqua lat. 12, c.9 : Siqua forte inverecundius fuerintdenudata ,
non reputatur. Et ideo isla negligentia de aqua major 478 id est denotaia . Itaque istic voces denotatæ el
est el majori pænitentia emendanda. Armeni, ut tradit denudatæ habent eamdem significationem . Alio sensu
Guido de Perpiniano, ajebant aquam non esse mi- apud Tartullianum
anum lib
lib .. 1, ad Nair
scendain vino ju sacramento altaris, et si aqua pona apud Tertulli Gothofredi.
Nationes cap . 10, ubi
tur , dicebant nullum sacramentum esse . Hunc eorum vide notas
errorem confutavit Eugenius Papa IV , apud Odoricum IV . - Genui te. Postea sequitur in antiquis editio
Raynaldum an . 1439, § 15 . Etiam lacte pro vino nibus et in quinque antiquis codicibus : Jurari!
pro vino
usos esse quosdam antiquillis in sacrificio missæ , Dominus el non pænitebit eum . Verum ea desunt in
ostendit Joannes B : plista Casalius in opere de Vele. D aliis codicibus antiquis , etiam in Veronensi et in
ribus sacris Christianorum Rilibus , c. 11, ubitractat Segujeriano et apud Rhabanum , Habentur tamen in
de calicis usui. Vide etiam Epistolam Joannis S . R . E . Psalmo cix, ex quo locus iste sumptus est et in libro
diaconi ad Senarium cap. 12, in lomo i Musei' Italici primo Testimoniorum cap . 17 . Maniitius expunxit,
Mabillonii, pag . 75 , el nolas Colelerii in librum vil Morellius reposuit, Pamelius rejecit . Pamelianam
Constitulionum Apostolicarum , c. 8. editionem seculic sunt posteriores . Certe absquc illo
Vivificali. Unus codex regius el Rhabani cditiones additamento , quod superfluum videtur recte constat
habent justificali. Al dio codicesmanuscripti biblio sensus. Epistola ad Demelriadem edit: inter opera
thec:v regie et Colbertine, in quibus habentur libri Hieronymi, quam quidam viri docti pulalit esse Pela
Rhab:ini de Instirutione Clericorum , præferunt vivifi. gii : Melchisedech sacerdos Dei legitur, cujusmeritiu
cali. Ei liec est vera leciio . ex hoc fucile intelligi potest quod mullo post ſuturun
III. - Recubans. lia veteres editiones et plerique libri Domini Sacramentum ante signaveril ac sacrificio panis
velcres eleditio Reinharti. Pamelius scripsil recum et vinimysterium corporis ei sanguinis expressil el sd
bens, auctoritate simpla , ut opinor, ex Rhabano. cerdolii sui lypo Christi Sacrumenlum fiquraril. Citat
Quippe nullum velerem librum laudat ex quo acce . autem hunc Cypriani locuni Alcuinus in Epistola ad
perii hanc lectionem . Rigaltius illam invenii in Cor Karolum M . edita in libro primo miscellaneorum no
beiensi. Sane lectio Pamelii, sumpla videlicet, ut strorum . De temporali porro sacerdotio Christi vide
dixi, ex Rhabano, habelur in codice 4064 biblioche Matthieuin Bossum , lib . 1, Episi. 77 , ad Polycleturn .
377 EPISTOLA LXIII. 378
catus ostenditur, sicut beatus apostolus Paulus pro- A Qui est insipiens declinet ad me. Elegentibus sensu
bal dicens : Credidit Abraham Deo, el depulalum a est dixit : Venite, edile de meis panibus, el bibile vinum
ei ad justiliam (Gal. I , 6, 7). Cognoscitis ergo quod miscui vobis (Prov. ix , 1-5). Vinum mixtum
quia qui ex fide sunt, hisunt filii A brahæ. Provi- declarat, id est calicem Domini aqua el vino mixtum
dens autem Scriplura quia ex fide justificat gentes prophetica voce prænuntiat, utappareat in passione
Deus, prænuntiavit Abrahæ quia benedicentur in illo Dominica id esse gestum quod fuerat ante prædictuni.
omnes geales (Gen. xli, 3 ). Igitur qui ex fide sunt VI. In benedictione quoque Judze hoc idem signi
benedicti sunt cum fideli Abraham . Unde in Evan - ficatur, ubi et illic Cliristi figura exprimitur, quod
gelio invenirous de lapidibus excitari, id est de a fratribus suis laudari et adorari haberet, quod
gentibus colligi filios Abrahæ (Malth . , 9). Et cum inimicorum dorsa cedentium atque fugientium mani
Zachæum laudaret Dominus, respondit et dixil : bus, quibus crucem pertulit et mortem vicit, com
Salus hodie domui huic facta est, quia et hic filius pressurus fuisset, quodque ipse sit leo de tribu
est Abrahæ ( Luc. XIX , 9). Ut ergo in Genesi per Juda, et recubet dormiens e in passione, et sur
Melchisedech sacerdolem benedictio circa Abraham gat, et sit ipse spes gentium . Quibus Scriptura di
posset rite celebrari, præcedit ante imago sacrilicii vina adjungit et dicit : Lavabil in vino stolam suam
Christi, b in pane et vino scilicet constituta ; quam B et in sanguine uvæ amicium suum (Gen. xlix , 11).
rem perficiens et adimplens Dominus panem el ca . Quando aulem sanguis uvæ dicitur, quid aliud quam
licem mixtum vino obtulit, el qui est plenitudo vinum calicis Dominici sanguinis ostenditur ?
veritatis veritatem præfiguralæ imaginis adimplevit. VII. Necnon et apud Esaiam hoc idem Spiritus
V . Sed et per Salomonem Spiritus sanctus typum sanctus de Domini passione testatur dicens : Quare
Dominici sacrificii c ante præmonstrans d immo- rubicunda 108 sunt vestimenta tua , el indumenta tua velut
latic hostiæ et panis et vini sed el altaris el Apo - a calcatione torcularis pleni et percalcali ( Isa .
stolorum faciens mentionem , Sapientia , inquit, ædi- LXII , 2) ? Numquid rubicunda vestimenta aqua potest
ficavit sibi domum , et subdidit columnas seplem . Mac. facere, aut in torculari aqua est que pedibus cal
tavil suas hostias, miscuit in cralera vinum suum , et calur vel prælo exprimitur ? Vini utique mentio !
paravit mensam suam . El misil servos suos, con . idco ponitur ut Domini sanguis intelligatur b , el
vocans cum excelsa prædicatione ad crateram dicens : quod in calice Dominico "postea manifeslalum est
LECTIONES VARIANTES.
a Reputalum NC. 1, 2. Ebor. c e Recubans et dormiens in passione et surgens Lin .
D Sacrificiiin pane Bod . 1 , 2, 3. NC. 1, 2. Lin . Ebor . i8 Vinum tur Lam Ebor
itaque mixtum . NC . 2 . _ .
e Sacramenti Lam . Bod . 2. Ebor . NC. 1 . Vino intelliga . Bod . 1, 2, 3, 4. Ebor. NC. 1 .
d Præmonstrat Oxon .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Providens auelem .Antiquæ editiones et quinque libri V . - Præmonstrans immolale. Velus codex Remi
vcleres habent prævidens. Utraque lecii obona est. gianus , prænuntians inmolare Christus.
Benedicti sunt.' Veteres editiones et quidam libri Subdidit. Ne quid dissimulem , facile mutassem
veteres preferunt benedicentur. Verum lectionem hanc lectionem , eamque pretulissem quam reperi in
viilgalam , quae nostra etiam est, confirmant editiones codice sancti Eligii Allrebatensis , in quo legitur ex
Manutii, Morellii, et Panielii, lum eliam tredecim ve cidir. Quo etiarn modo scriptum est in capite nono
lera exemplaria . Proverbiorum . Nam vox subdidil
Plenitudo verilatis. Ita nos restituimus ex fide quod dicere voluit Salomon , Verumnonnonsignifical sum ausu
id .
trium veleru m exemplarium , in quibus sic scriptum mutare contra tot velerum librorum et editionum
est, plenilud o veritatis veritatem praefiguralæ imaginis auctoritatem , praesertim cum videam scriptum subdi
adimplevil.Cyprianus , Epist. 74 , p . 171 : Consueludo dit in libro iu Testimoniorum , et quia Prosper, sive
sine verilale vei usus erroris est. Propter quod , relicto quis alius, in libro ii de Promissionibus el Prædiclio
errore, sequamur veritalem , el paulo post, quam veri- nibus Dei, c. 2, ita etiam legit. Sancliis Augustinus,
latem nobis Christus ostendens in Evangelio suo dixit : lih , vil de Civitate Dei , cap . 20 , legil sulflsil, el IN
Ego sum veritas. Citatur bic locus apud Gratianum , D canite i Epistolae ad Galatas substitui t. Quid si istic
disi. 8, ex Epistola Gregorii ad Wimundum episco . apud Cyprianum ponerelur subscidil pro subdi
pum Aversa num , itemque alius ex Epistola ad Pom - notas Flaminii Nobilii ad caputix Proverbiorum .
peitim . Yide notas nostras ad Gratianum , pag . 443 . Mactavit. Quatuor libri veleres babent occidit ,
Redeo nunc in viam . Tertullianus in libro de Virgi editio vulgata sacræ Scripturæ immolavil. Vide ilcrum
s
mibus velandi : Dominu noster s Christus veritatem se
non consuetu dinem nominavit. Confirmat hanc cmen Nobilium .suos. Ila etiam lib . 11 Testimoniorum cap. 2.
dationem nostram codex Fuxensis , in quo ita scri In Servos libro Proverbiorum scriptum est ancillas silas in
ploum est, qui est plenitudo veritatis præfiguralam imu viilgala . Al in Greco Lxx, legitur oculous.
ginen adimplevit, ubi excidit vocabulum veritatem , editione 79.Eacelsa . Unus codex regiusmagna , velus Remi
quod alii codices habent. Velustum autem esse hunc gianus Sublimi. Vel hinc liquet quantum sibi licentie
erroreni bincopera potest,
colligisancii quodicum nonnull
legeren i qui el auctorit
t prochar atis arrogaverint antiqui librarii.
Cyprian
ralæ imaginis, viderent porro periodum non esse in quenter VI. - Recubet. Soleo, ut vides, lector,:dnorare fre
legram , addiderunt vocein rem , ita scribentes , veritatis magna fuit hanc velerum librariorum audaciam , qu :
præfigurale imaginis rent adimplevit. Sic enim scri. veleres babent etiam in hoc loco . Quidam enim libri
pluin est in tribus antiquis exemplaribiis . Videntiis alii recumbit, recubuil, recubetdormiens, alii recubaldormiens,
m
autem moli ad hanc vocem addenda , quia paulo recubans dormiat, recubans el
20
", quam rem perficiens et adimplens Dominus. dormiens , et recubavil .
379 DIVI CYPRIANI
Prophetis annuntiantibus prædicerelur a. Torcula - A Scriptura dicens : Hoc antem dixit de Spiritu que
ris quoque calcalio el pressura tasatur, quia , quo. accepturi erant qui in eum credebant. Per Baptisna
modo ad polandum vinum veniri non potest wisi enim Spiritus sanctus accipitur, et sic a baptizati
botrus calcelor anle et prematur , sic nec nos san . et Spiritum sanctum consecutis ad bibendom ca .
guinem Christi possemus bibere b, nisi Christus licem Domini pervenitur. Neminem autem moveat
calcatis prius fuisset et pressus, et calicem prior c quod , cum de Baptismo loquatur Scriptura divina,si
biberet, in quo d credentibus propinaret. tirenos dicit et bibere, quando et Dominus in Evan
VII . Quotiescumque autem aqua sola in Scripturis gelio dicat: Beati esurientesel sitientes justitiam (Matth
sanctis nominatur, Baptisma prædicatur, ut apud v, 6); quia quod avida et sitienti cupiditate su:
Esaiam significari videmus : Nolite , inquit , priora cipitur, plenius et uberius hauritur. Sicut et alia
meminisse et antiqua nolile reputare : ecce ego facio loco ad Samaritanam mulierem Dominus loquitur
nova quae nunc orientur, et cognoscelis e , et faciam dicens i : Omnis qui biberit ex aqua ista , sitel
in deserlo viam , et pumina in loco inaquoso I ad - iterum : qui aulem biberit ex aqua quam ego dedere,
aquare genusmeum electum , plebem meam , quam ac- won sitiet in æternum (Joan . iv , 13, 14). Quo et ipsum
quisivi, ut virtulesmeas exponeret (Isa . xLlli, 18-21). Baptisma salutaris aquæ signiſicatur , quod sê.
Prænuntiavit illic per prophetam Deus quod apud B mel scilicet sumitur, nec rursus ilcratur. Ceterum
Gentes in locis quæ inaquosa prius fuissent, flumina calix Domini in Ecclesia semper el sititur et bibilur.
postmodum redundarent et electum genus Dei, id IX . Nec argumentis plurimis opus est, fraler chia
est per generationem Baptismifilios Dei factos, ade rissime, il probemus appellatione aquæ Baptisma
aquarent. liem , denuo præcanilur et ante prædicitur significatum semper esse et sic nos intelligere de
Judæos, si silierint ct Christum quæsierint , apud bere , quando Dominus adveniens Baptismi et
nos essc potaturos , id est Baplismi gratiam con - Calicis manifesta verit veritatem , qui aquam illam
secufuros : Si silierint, inquit, per deserla adducet fidelem , aquam vitæ æternæ , præceperit credent
illos, & aquam de perra producel illis, findetur petra, bus in Baptismo dari, calicem vero docuerit exem
el fluet aqua, el bibel h plebs mea (Isa . xLvIII, 21). plo magisteriisui vini et aquae conjunctionemisceri.
Quod in Evangelio adimpletur , quando Christus, Calicem elenim sub die passionis accipiens, benedixit
qui est pelra , finditur ictu lancez in passione : qui et dedit discipulis suis dicens : Bibilc ex hoc omnes
et admonens quid per prophetam sit ante prædiclum Hic est enim sanguis novitestamenti, qui pro mullis
clamat et dicit : Si quis silit , veniat et bibat. Qui effundetur in remissionem peccatorum . Dico robis ,
credit in me, sicut Scriptura dicit i, flumina de non bibam amodo ex ista creatura vitis usque in dien
ventre ejus fluent aquæ vivæ (Joan . vii, 37 -39 ). Atque , C illum quo vobiscum bibam novum vinum in regno
ut magis posset esse manifestum quia non de calice Patris mei (Matth . XXXVI, 28 , 29 ). Qua in parte in .
sed de Baptismo illic loquitur Dominus , addidit venimus calicem mixtum ſuisse quem Dominus ob
LECTIONES VARIANTES.
a Prædicatur Lin . Bod . 1, 2. Ebor . NC. 1. Prædice 8 Illis aquam Bod . 1, 2. Ebor . Lin . NC. 1.
tur NC. 2. 1 Bibetis, plebs Bod . 1.
b Possumus Bod . 1. Ebibere Lin . NC. 1. i Sicut scriptum est Lam .
c Prius NC. 2 . 1 Loquitur et dicit Lam .
d In quem Bod . 2. k Significatum Bod . 3.
e Cognoscetis veritalem Lam . Bod . Ebor.NC. 1. 1 Debemus NC. 2 .
f Loca inaquosa Lam . Ebor. NC. 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
VII. - Præcunilur. Bonacsthaud dubielectio earum legitur : Beati qui esuriunt justitiam ; ubi editio Angli
editionum qu:e label præcinitur. Mihi tamen visum cana monet scriptum esse in ocio codicibusantiquis :
est reponendam esse lectionem veterum editionum Beali esurientes et sitientes. Admonendum tamen
et tredecim veterum exemplarium . Sane codex sancti D existimavidecem antiqua exemplaria istic preferre ,
Albini habet præcanilur. Sed emendatum est antiqui- Beati silientes et esurienles.
tus el posilum præcinitur. In uno meo veleri scriptum IX . - Ilic est enim . Hæcestlectio omnium fere re
est præcinilur. terum exemplarium . Tria lamen velera et antiqu .
Pradicitur. Etheic quoque sequi placuit scriptu . editiones præferunt Hoc est enim . Quo etiam modo
ram veterum editionum et velerum librorum nosiro . Nicolaus Faber in margine exemplaris sui editionis
rum , quibus consentiunt etiam aliquot Anglicani. In Pamelianæ adnotavit se legisse in velustissima cdi
Veronensi scriptum erat prædicatur. tione quam ipse habebat.
Findetur. Quamvis sciam omnes editiones et om Novi testamenii. Vox novi deest in tredecim codici
nes ſere veleres libros habere findetur, facile pratu bus antiquis.
lissem lectio nem Fuxensis , in quo scriptum est scin - Novum vinumi. Vox vinum deest in Evangelio
detur, quia in capite xlviii. Isaiæ , ad quod respicitMatthæi, apud Hieronymuin in tilulo quæstionis se
hic locus, legitur : Aquam de pelra produxit eis , et cunde ad lledibiam , in undecim codicibus antiquis,
scidil pelram , et fluxerunt aquæ . At cum viderem in et in editionibus Manulii et Morellii. Decsse etiam
libro quoque primo Testimoniorum , cap. 12, scriplum constal in novem Anglicanis. Lectio vulgala , quæ
esse findetur, non siim ausus mutare. habet Cum illud bibam vobiscum novum in regno pa
Beati esurientes. Ila omnes editiones el sex libri tris mei, magis placuit Pamclio, qui lestatus est se
veteres, inter quos nomino Seguierianum . Recte cam invenisse in codice Alfligemensi. Apud Varronem ,
profecto . Nam in libro Testimoniorum cap. 1, libro y de Lingua latina : Novum vetus vinum bibo.
581 : EPISTOLA LXIII. 382
tulii 107, ct vinum fuisse quod sanguinem suum dixit. A et facere debere,constantins et forliusalio in locobea
Unde apparet sanguinem Cliristi non offerri si desitlus Apostolus i docct dicens : Miror quod sic tam
vinum calici, nec sacrificium Dominicum a legi. cito demutamini k ab eo qui vos vocavit ad gratiam ,
lima sanctificatione celebrari nisi oblatio et sacri- ad aliud evangelium , quod non esl aliud, nisi si suni
ficium nostrum responderit passioni. Quomodo autem aliqui qui vos conturbanl et volunt convertere Evange
de creatura vitis novum vinum cum Christo in regno lium Christi. Sed, licet autnosaut Angelus de cælo aliter
Patris bibemus, si in sacrificio Dei Patris et Christi annuntiel præterquam quod annuntiavinius vobis, ana
vinum non offerimus, nec calicem Donjini Dominica thema sil. Sicut prædiximus, et nunc iterum dico : Si
Traditione miscemus ? quis vobis annuntiaveril præterquam quod accepistis ,
X . Beatus quoque apostolus Paulus, a Dominoclec- anathema sil (Gal. 1, 6-9).
tus etmissus et prædicator veritatis evangelice con XI.Cum ergo ncque ipse Apostolus neque Angelus
stintus, hæc eadem in Epistola sua ponit dicens b : de cælo annuntiare possit aliter aut docere præter
Dominus Jesu s in qua nocle tradebalur accepit panem , quam quod semel Christus docuit etApostoli ejusan .
el gratias egit cel fregil et dixit : Hoc est corpus nuntiaverunt, miror satis unde hoc usurpatum sit ut,
meum quod pro vobis tradetur. Hoc facile in meam contra evangelicam et apostolicam disciplinam , qui
commemorationem . Simili modo del calicem , post- B busdam in locis aqua offeratur in Dominico calice ,
quam cænalum , est accepil dicens :Hic calix novumles- quæ sola Christi sanguinem non possit exprimere.
lamentum e est in meo sanguine.Hoc facile, quotiescum - Cujus rei sacramentum nec in Psalmis tacet Spiritus
que biberitis, in meam commemorationem . Quotiescum sanctus faciensmentionem dominici calicis et dicens :
que enim ederilis panem istum el calicem biberilis,mor Calix tuus inebrians perquam optimus 1 (Psal. xxII,
tem Domini annuntiabilis quoadusque veniat ( I Cor. 11, 5 ). Calix autcm qui inebriat , utique vino mixtus
23 - 26). Quod si et a Domino præcipitur ļ, et ab est m : neque enim aqua inebriare quemquam polest.
Apostolo ejus hoc idem confirmatur et traditur, ut Sic autem calix Dominicus inebriat ut et Noe in Ge
quoliescumque biberimus, in commemorationem Do - nesi vinum bibens inebriatus est. Sed, quia ebrielas
mini hoc faciamiis quod fecit et Dominus, inveni- Dominici calicis et sanguinis non est talis qualis est
mus & non observari a nobis quod mandatum est, nisi cbrietas vinisæcularis, cum diccret Spiritus sanctus
eadem quit Dominus fecit nos quoque faciamus, et in Psalmo, Calix tuus inebrians, addidit perquam opli
calicem Domini pari b ratione miscentes a divino mus, quod scilicetcalix Dominicus sic bibentes inebriat
magisterio non recedamus. Ab evangelicis autem prx - ut sobrios faciat, ot mentes ad spiritalem sapientiam
ceplis omnino rccedendum non esse i, ei eadem quae redigat, ut a sapore isto sxculari ad intellectum Dei
magister docuit et fecit discipulos quoque observare c unusquisque resipiscat, et quemadmodum vino isto
LECTIONES VARIANTES.
& Dominum Bod . 3, 4. Ebor. NC. 1, 2. Lin . 8 Inveniemus Bod . 1.
Ponit el dicit Lami. Bod . 1, 2. h Calicem pari Bod . 1, 2, 3. Lam . Ebor NC. 1, 2. Lin .
°Gratias
0.ron .
egit et Lam . Ebor . NC. 1, 2. Agens fregit et i Non est Lam . Bod . 2 .
Beatus Paulus docet Lin .
d Similiter Lam . k 'Transferimini NC. 2.
Hic est calix novi testamenti Lam . Lin . Ebor.
e Præcipiatur 1 Quam peroptimus 0 .ron .
i Bod . 3 . m Mixtus sit oportet.Neque enim aqua sola Lin .
STEPH . BALUZII NOTXE .
ollerri. Codex Monasteriensis addit aut et celebrari. prianus Epist. ii, pag. 8 : Perquam enim grave es!,eiin
Si desil vinum . Codex Fusensis , nisi vinum calici Epistola xxX1, pag . 43 : Perquam enim nobis el invidio
misceatur. sum el onerosum videtur, etiam in editione Pamelii. Et
2 .- Gratias egit. Haec est lectio omnium editionum ut exempla sumamus de sæculari literatura , Cicero ill
qua Pamelianam antecesserunt. Pamelius autem ex libro u de Oratore dixil : Perquam oplanda nobis ra
unico codice Camberonensimulavit el edidil gratias rielas el incredibilis illa vis dicendiCarneadis. Valerius
agens !regil . Quo eliam modo nos scriptum vidimus Maximus, lib . vii , cap 4 : Perquam oplimogenere con
in Eligiano ei in Remensi sancti Dionysii . Al com D silii. A . Gellius, lib . 1. cap. 4 : Antonius Juliannis
omnes fere libri nostri veteres et cliani Anglicani ” rhetor perquam fuit honesli alijue amani ingenii. Vide
praeterant lectionem quam Pamelius rejecil , existi. etiam Quintillianum , lib . viii, in Proæmio, et c. 3, et
mavimus illam esse revocandam . Sed sive loc , sive lib ix , c. 1. Dissimulandum interim non est usum me
er at nodo
vetus legas,
lectio . sensus est idem ; adeoque retivenda esse quatuor exemplaribus antiquis in quibus scri
plum *80 est quam peroplimus. Porro quod ait Pame
A
Aliler annuntiet. In codice Seguieriano scriptum est
evangelizaverit lius Rembolium fuisse primum qui scripserit perquam
. oplimus, id certe verum non esi. Nam ea lectio ha
- Perquam . Ita istic et paulo post scriptum est belur in editione Spirensi et in veteri Venela, quæ
! octodecim exemplaribus nostris et in sex Anglica multo antiquiores sunt ea quam Remboltus emisil .
Quo eliam modo legisse Joachimum Vadianuin Redigal. Codex Fuxensis et unus Bodleianus, re
ere est quoque 11 Aphorismorum
in libro habent ejus de Eucha -
editiones Panieliana ducal. Unus meus et Monasteriensis, ad spirilalein
ristia. lta anti amorem redigal.
quiores. Pamelius itaque omnium primus posuit Sapore. Diverse scribitur hic locus. In editionibus
". peroplimus, aiens verisimile esse hanc esse Paneliana antiquioribus, in novem libris nostris vele
hoc mam Cypriani
errasse. Perquamlectionem
etenim . Sed ego puto estillumquod
adverbium in ribus,
quem inlaudat
tribus Pamelius,
Anglicanis,legitur
in Camberonensi
sopore. Al quoque
sapore
causa præponi solet, et quo usus est Cy - preferunt alia liovem vetera exemplaria nostra et
383 DIVI CYPRIANI
communimens solvitur et anima relaxatur et tristi- A Quando autem in calicc vino aqua miscetur, Christo
lia omnis exponitur, ita , epotalo a sanguine Domini populus adunalur, et credentium plebs ei in quem
et poculo salutari, exponatur memoria veteris homi- credidit copulatur et conjungilur. Que copulatio el
nis, et fiat oblivio conversationis pristinæ sæcularis, conjunctio aqur et vini sic miscetur in calice Domini
et mæslum peclus ac triste , quod prius peccatis an- ut commixtio illa non possit ab invicem separari. Unde
gentibus premebatur, divinæ indulgentiæ lætitia re - et Ecclesiam , id est pleben in Ecclesia constilular ,
solvatur; quod tunc demum polest lætificare in Eccle. fideliter et firmiter in eo quod credidit perseverantem ,
sia Domini bibentem , si quod bibilur 108 Dominicam nulla res separare poterit a Christo quominus be
tencat veritalem . realsemper elmaneat individua dileclio . Sic autem in
XII. Quam vero perversum est quamque contra sanculcando calice d Domini oſferri aqua sola non
rium ui, cum Dominus in nuptiis de aqua vinum fece- polest, quomodonec vinum solum polest. Nam , sivi
rit (Joan. 11, 7), nos de vino aquam faciamus, cum sa- num tantum quis offerat, sanguis Christi incipit esse
cramentum quoque rei illius admonere el instruere sine nobis : si vero aqua sit sola , plebs incipit esse
nos debeat ul in sacriliciis Dominicis vinum polius sine Christo . Quando autem utrumque miscelur e
offeramus. Nam , quia apud Judæos defecerat gratia adunatione confusa sibi invicem copulatur, tunc sa
spiritalis , deſecit et vinum : vinea enim Doinini sa - cramentum spiritale et coeleste perficitur. Sic vero
baoth domus eral Israël (Isa . V, 7). Christus autem , º calix Domini non est aqua sola autvinum solum ,nisi
docens et ostendens gentium populum succedere , el utrumque sibi misceatur, quomodo nec corpus Dü
in locum quem Judæi perdiderant nos postmodum mini polest esse farina sola autaqua sola , nisi utrum .
merito fidei pervenire, de aqua vinum fecit, id est , que adunalum fuerit el copulatum el panis unius coni
quod adnuptias Christi et Ecclesiæ ,Judæis cessanti- page solidatum . Quo et ipso sacramento populas
bus, plebs magis gentium conflueret et conveniret os noster ostenditur adunatus; ut, quemadmodum grata
iendil. Aquas namque populos significare b in Apo- mulla in unum collecta et commolila et commista
calypsi Scriptura divina declarat dicens : Aquæ quas panem unum faciunt, sic in Christo , qui est panis
vidisti, super quus sedelmeretrix illa, populi el turbæ el cælestis , unum sciamus esse corpus, cui conjuncius
gentes ethnicorum suntel linguæ (Apoc. xvii, 15). Quod sit noster numerus el adunalus. ·
scilicet perspicimus et in sacramento calicis contineri. XIV. Non est ergo, frater charissime, quod aliquis
XIII. Nam , quia nos omnes portabat Christus, qui existiinetsequendam esse quorumdam consueludinem ,
et peccata nostra portabat, videmus in aqua populum si qui in præteritum in calice Dominico aquam solam
intelligi , in vino vero ostendi c sanguinem Christi. vfferendam putaverunt. Quærendum est enim ipsi
LECTIONES VARIANTES.
a Et potato Lam . Ebor. Etpoto Ver. Bencd . Potans Lin . C C Ostendit Rigalt.
Potus sanguinem NC. 2. Epoto Oxon . d Calicem Lin . NC. 1, 2.
b Aquis ... SignificariNC. 2.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
duo laudata a Pamelio. Dubitatum autem fuisse olim commixtio illa non ab inviccin separelur et unilas in .
quonam modo scribendum esset colligi videtur ex telligatur Ecclesiæ , id est plebis in Ecclesia constituta,si
uno libro meo velere , in quo scriptum esl sopore et fideliier el firmiler in eo quod credidit perseverareril,
siipra lineam vel sapore. Prælulit aulem Pamelius quam nulla res separare poterit ut nec ex eo quod
supore ex conjectura olim sua , quam gavisus est inve-
minus erat semper maneat individua dilectione.
nisse se confirmatam auctoritate codicum Alflige . Individua dileclio. Hanc lectionem , quæ est optima,
mensis et Coloniensis. reperi in qualuordecim libris veleribiis et in editione
Dominicum teneat verilalem . Codex Fuxensis , Pamelii, qui primus illam protulit. Al editiones Ma.
Dominica mente teneat verilalem . muti eiMorellii et codex Beccensis habent individua
XII. - Apud Judæos. Isla quæ statim sequuntur dilectione. Velcies editiones el qualuor libri veteres ,
usque ad de aqua vinum desuntin libro Beccensi el in in divina dilectione. Eit lectio melior est quam ego
corum loco ista posila sunt. Nam quae apud Judæos of relinui. Nam et in Epistola Lvii, pag. 96 : Perserere
ferebantur spiritualem intellectum significabani, Quæ apud Dominum nostra dilectio.
Judæi in veleri testamento offerebant, omnia nunc com . Nam si vinum . Pulo Paschasium Radberlum , cim
pleta sunt, quia lex velus umbra fuil . Postmodum Do - D eo loco ulerelur, Cypriani verba mutasse ut illa la
minus in Novum Testamentum in Cana Galilex coram ceret sua . Sic enim posuit in capite xi libri de Cor.
Judæis de aqua, etc. pore et Sanguine Domini : Nami si vinun sine aqua
sine nobis. Sinu
El lurbæ . Isla non habentur in capite xvil Apoca oleratur, sanguis Christi incipit esse esse
lypsis . Porro pro el turbæ codex Remensis sancti lem aqua sola , jam plebs videtur sine Christo .
Dionysii babelel tribus. Quando aulem utrumque miscetur el conjungilur, tunc
XIIJ. - Videmus in aqua . Hiro verba , qux certo non recle wysterium Ecclesiæ spiritaliter per ficitur,
suint Julii Papie, ex Julio lamen refert Eugenius IV in Cæleste perficilur. Reliqua istius epistolae descripla
Confessionemissa ad Armenos apud Odoricum Raynal non sunt in libro Beccensi.
dum an . 1439 , § 15 . Al Regino,lib . I, cap . 66 , cilat Sanctificando. Duo libri nostri veteres et duo An
ex concilio Wormaciensi, cap 29,ubi exstat in canone glicani præferunt sacrificando.
quarto in cditionibus conciliorum . Vide notas ad Re Grana mulla . Infra, Epist. LXXVI, pag. 153 : Nam
ginonen , pag . 550. Codex veronensis, credentium quando Dominus corpus suum panem vocul de mullo
Credentium plebs.
plebi surguini ejus in quem credidit copulatur el con . rum granorum adunalione congeslum .
jiingilur . El commolila .Hæcdesunt in excerptis Flori, exstant
Ut commixtio. In codice Beccensi scriptum est, ut tamen in codicc Seguieriano.
583 EPISTOLA LXIII. 386
quem sint seculi. Nam , si in sacrificio quod Christus A et hoc fieri in sui commemorationem prxcepit,
obiulit , non nisi Christus scquendus est , ulique id ulique ille sacerdos vice Christi vere fungitur qui
nos obaudire et facere oportet quod Christus fecil el id quod Christus fecit imitalur, et sacrificium verum
qued faciendum esse mandavit, quando ipse in Evan- ct plenum tunc offertin Ecclesia Deo Palri, si sic in
gelio dical : Si fecerilis quod mando vobis , jam non cipiat offerre secundum quod ipsum Christum videat
dico a vos servos, sed amicos (Joan. xv, 14 ,15). Etquod oblulisse.
Christus debeat solus audiri. Pater etiam de cælo XV. Cæterum omnis religionis et verilalis disci
contestatur dicens: Hic est filiusmeus dilectissimus b plina subvertitur, nisi id quod spiritaliter præcipitur
in quo bene sensi, ipsum audite (Malth . xvii, 5). Quare, fideliter reservelur 8 , nisi si in sacrificiis matutinis
si solus Christusaudiendus est, non debemus attendere hoc quis veretur ne per saporem vini redoleat san
quid alius alle nos faciendum esse pulaverit, sed quid guinem Christi. Sic ergo incipit et a passione Christi
quiante omnes estChristus prior fecerit. Neque enim in persecutionibus fraternitas retardari, dum in obla
bominis consu eludinem sequi oportet, sed Dei verita tionibus discit de sanguine ejus et cruore confundi.
lem , cum per Esaiam prophetam Deus loquatur et Porro autem Dominus in Evangelio dicit : Quiconfu
dicat: Sine ca usa autem coluntme, mandata el dociri- sus me fuerit , confundetur h eum Filius hominis.
nas hominum docentes (Isa . xxix, 13). Et iterum Do- B (Marc.viii, 38). Et Apostolus quoque loquitur dicens ;
minus in Evangelio hocidem repetat dicens: 109 Rejicitis Si hominibus placerem , Christi servus non essem
mandatum Dei , ul traditionem vestram staluatis (Marc. (Gal. 1, 10). Quomodo autem possumus propter Chri
v1,13). Sed et alio in loco ponit et dicit : Qui solve. Slum sanguinem ſundere , qui sanguinem Christi eru -
ril unum ex mandatis istis minimis , el sic docuerit ho - bescimus bibere ?
mines, minimus vocabitur in regnocælorum (Matth . v, XVI. An illa sibi aliquis contemplatione blanditur,
19). Quod sinec minima de mandatis Dominicis licet quod, etsi mane aqua sola offerri videtur, tamen , cum
solvere , quanto magis lam magna, lam grandia , iam ad cænandum venimus, mixtum calicem offerimus.
ad ipsum Dominicæ passionis etnostræ redemptionis Sed cum cænamus ad convivium nostrum plebem
sacramentum pertinentia fas non est infringerc, aul convocare non possumus , ut sacramenti veritatem
in aliud quam quod divinitus institutum sit humana fraternitale omni präsente celebremus. Atenim non
traditione mutare ?Nam , si Jesus « Christus Domi- mane, sed post coenam , mixtum calicem oblulit Do
nus et Deus noster ipse est summus « sacerdos Dei minus. Numquid ergo Dominicum post cænam cele
Patris, et sacrificium Patri se ipsum primus oblulit e, C brare debemus, ut sic mixtum calicem frequcnlandis
LECTIONES VARIANTES.
aNon dicam Lam . Bod. 1 , 2 . NC. 2. Ebor . f Commemoratione Bod . 1, 2. Lin . Ebor. NC. 1,2.
þ Dilectus Bod . 2 . Ebor. NC . 1, 2 . cialiter percipitur et fideliter observatur Val.
c Nam Jesus Bod. 1 . h Confusus me fuerit , coram hominibus confundet
a Ipse summus Bod . 1. eum Bod . 2. NC. 1. Ebor.
€ Deo patri seipsum oblulit Lam . Ebor. NC. 1 .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
XIV.- Si solusChristus. Cilathunc locum Gratianus cula propinquis offerre eliam necessitas erat, ul Spiritu
disi. 8, cap. Si solus , cap . Si consueludinem , et cap . judicarentur. Al nunc in feminis præ vino nullum libe
Consuetudo.Ad locum autem istum Cypriani, ubi di- rum est osculum . Respicit ad mores Romanarum
cil solum Christum audiendum esse , Joannes cardi- mulierum , quibus non licebat bibere vinum , ut do
palis de Turrecremata ail vocem solus non excludere cent Plinius, lib . XIV, c. 13 , el A Gellius, lib . x , cap .
papam vel prælatos vel alios doctores aut prædica - 23 . De Moribus autem Christianorum , de quibus
lores Donos, sed tantum antichristos, id est contri - agitur in hoc Cypriani JOCO, vide Petav!I animiaver
rios Christo, qui contraria prædicani. siones ad Epiphanium , pag . 265 ; el Josephium Vicc
Aliusantenos. Ila scriptum reperimus in seplein co - comitem , lib . iii de Missæ Rilibus, pag . 236 .
mus antiquis . Veteres editiones, eljam Manutiana et Q ui confusus. Ila plerique libri veleres. Al in uno
Morelliana,quod aliquis antenos. lia etiam codex 481 Remigiano, in Divionensi, et in Gratianopolitano
Thuanus et Carnotensis el duo libri veteres laudat D legitur : Quime confessus fuerit coram hominibus, con
Bil cditione Pameliana. In Fuxensi scriptum est alius filebilur eum filius hominis. Sic etiam in Pitheano
aliquid ante , in Turonensi aliud aliquis, in Corbeiensi nisi quod illic legitur confundet pro con filebitur. At
alius aliquis. in libro de Lapsis, p. 190 , scribit : Quime confusus,
Neque enim . Codex Monasteriensis , nec alterius ho - etc . Vide Pamelii notas ad hunc locum .
minis consuetudinem sequi quemquam oportet . XVI. - Dominicum celebrare, id est sacrificia divina
Traditione mutare. Unus codes regiis habet ratione offerre , sacrificare, ul recle explicat Pamelius. Alibi
præcipilare . Dominicum significatEcclesiam in quam Christianicon
XV. - Redoleal sanguinem . Postea codex Corbeien - veniebant ad celebranda mysteria.Vide Baronium , ad
sis addit, flagrantem ab infideli conscientia odor umbris diem 25 Decembris , Cardinalem Bonam , lib . I, cap .
du
uus fuerit agnitus el cognoscatur esse Christianus 33 et et 19 Rerum Liturgicarum
19 Rerum Luurgico , et glossarium Latinum
un nos sanguine Christi confundimur. Quod ego miror Cangii. Acta martyrum Donastistarum in libro i ,
nimadversum non fuisse a Rigaltio. Ilanc additio . Miscellaneorum nostrorum , pag. 66 · An nescis, Sa
nem inveni etiam in codice Turonensi et in Fuxensi. tanas, in Dominico Christianum et in Christiano Domi
non habelur in Seguieriano omnium vetustissimo, nicum constilutum ? Aliud videlur esse Dominicum in
eronymus in Epistola ad Népolianum de Vila Cle . Epistola falsa synodi Nicænæ ad Sylvestrum Papam
rum : Numquam vinum redoleas, ne audias illud edita in collectione Merlini.
losophi : Hoc non est osculum porrigere, sed vinum Post cenam . Vide Durantum lib . 11, cap 51 de Ri.
propinare. Tertullianus in Apologetico : ldcirco el os- tibus Ecclesiæ Catholicæ .
587 DIVI CYPRIANI
dominicis offeramus ? Christum offerre opportebat A nes et lestamenlum Domini, et non hoc idem facere
circa vesperam diei, ut hora ipsa sacrificii ostenderet quod fecerit Dominus, quid aliud est quam sernione
occasum et vesperam mundi , sicut in Exodo scris ejus abjicere el disciplinam Dominicam contemnere,
plum est : Et occident illum omne vulgus synagogue nec terrena sed spiritalia furla et adulteria commi
filiorum Israel ad vesperam (Exod. xII,6 ). Etiterum in Icre , dum quis de evangelica veritate furatur Domini
Psalmis : Allevatiomanuum mearum sacrificium vesper nostri verba el facia, corrumpit atque adulteralpre
linum (Psal.' CXL , 2) . Nos autem resurrectionem Do - cepla divina ? Sicut apud Hieremiam scriptum est;
mini mane celebramus. Quid est, inquit , paleis ad triticum ? Propler hoc etit
XVII. Et quia passionis ejusmentionem in sacrifi ego ad prophelas, dicit Dominus , qui ſuranlur tek
ciis omnibus facimus (passio est enim Domini sacrifi- miea unusquisque a proximo suo, el seducunt popular
cium quod offerimus), nibil aliud quam quod ille fecit meum in mendaciis suis et in erroribus suis (Hia", SIID,
facere debemus. Scriplura enim dicit : Quotiescum - 28 , 30 , 32). llem apud eumdem alio loco : Etme.
que enim ederilis panem istum et calicem istum biberi- chata est, inquit , in lignum el lapidem a , el in das
lis , mortem Domini annuntiabilis quoadusque veniat omnibus non est reversa ad me (Hier . ix , 10). Quod
( 1 Cor. II, 26 ). Quotiescumque ergo calicem in comme ſurlum el adulterium ne in nos etiam cadal carere
moralionem Domini et passionis ejus offerimus , id B sollicile et timide ac religiose observare debemos.
quod constat Dominum fecisse faciamus. Et viderit, Nam , si sacerdotes Dei et Christi sumus, non invenio
frater charissime; si quis de antecessoribus nostris vel quem magis sequi quam Deum et Christum debea.
ignoranter vel simpliciter non hoc observavit et lenuit mus, quando ipse in Evangelio maximc dicat: Ego
quod nos Dominus facere exemplo etmagisterio suo sum lumen sæculi. Quime secutus fuerit , non ambula
docuit , potest simplicitati ejus de indulgentia Domini bil b in tenebris , sed habebit lumen vilæ (Joan . Filli,
venia concedi. Nobis vero non poterit ignosci , qui 12). Ne ergo in tenebris ambulemus, Christum sequi
nunc a Domino admonili et instructi sumus ut cali- el præcepla ejus observare debemus , quia el ipse in
cem Dominicum vino mixtum , secundum quod Domi- alio loco ,millensApostolos, dixit : Data estmihioff
nus oblulit, offeramus ; et de hoc quoque ad collegas nis potestas in cælo el in terra. Ile ergo el docete ontes
nostros litteras dirigamus , ut ubique lex evangelica Gentes, lingentes eos in nomine Patris el Filü etSpi
cl traditio Dominica scrvelur, et ab eo quod Christus ritus sancti , docentes eos observare omnia quæcumque
et docuit et fecit non recedatur . præcepi c vobis (Malih . Xxju , 18 - 20 ). Quare si inlu
XVIII. Quæ ultra jam contemnere el in errore mine Christi ambulare volumus, a præceptis etmo
pristino perseverare,quid aliud est quam incurrere in nitis ejus non recedamus, agentes gratias quod, dan
objurgationem 110 Domini increpantis in Psalmo etdi. C instruit in futurum quid facere debeamus, depræle
centis : Ad quid exponis justificationes meus et assumisrilo ignoscit quod simpliciter erravimus. Etquiajam
lestamentum meum per os luum ? Tu autem odisti dis- secundus ejus adventus nobis appropinquat,magis ac
ciplinam , et abjecisii scrmones meos reiro . Si videbas magis benigna ejus et larga dignatio corda nosifa
furem , concurrebas ei, et inter mæchos particulam po- luce veritatis illuminat.
nebas (Psal. xlix , 16 -18) . Exponere enim justificatio- XIX . Religioni igitur nostræ congruit el timori et
LECTIONES VARIANTES.
a De ligno et lapide NC. 2 . © Mandavi NC. 2.
b Non ambulat Ebor .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
XVII. - Scriptura enim . Undecim libri veleres,et in
his Seguierianus, omissa mentione panis, ita referint
est pseudopropheta . Quod fortassis est melius. Nam
Cyprianus in libro sde Unitate Ecclesie , pag. 197, p .
hunc locum : Scriptura enim dicit ut quotiescumque ferens alium locum ex eodem capite lieremiæ legitur
calicen in commemorationem Domini el passionis, etc. dixisse : Nolite audire sermones pseudoprophelarium
Et videril. Rursum hic locus ostendit audaciam , Lumen saeculi. Retinui hanc lectionem , quia ili
negligentiam et oscilantiam velerum librariorum .
Quidam enim libri veleres habent el viderit, alii , et iulissemin eam
D inveni sexdecim codicibus
quae habet antiquis.
lux mundi, quam et veleprile
Alioqui leres
videris, sed vide, sed videris, sed videamus. Aliquas edition
cditiones et quinque libri veteres exhibent, nisi quou
enim harum lectionum falsas esse necesse est. in Carnotensi scriptum est mundi vel sæculi. Kerusi
XVII . - Increpantis. Qualuor antiqui codices ita
distinguunt, objurgationem Domini. Increpantis vox est enim , quod est in Græco, significal propriemundum .
in Psalmo. Unde et Græci, inquit Tertullianus in Apologetico,
Concurrebas ei. Sic etiam Epist. LXIII, pag . 120 , nomen mundo Koguer accommodaverunt. Ita ellam
ubi locus iste reſerlur, Tertullianus in libro de Specta sanctus Hilarius, in libro i de Trinitate . Plinius, lib.lt,
culis el quidam libri veteres habent concurrebas cum cap. 4 : Nam quem Kóguay Græci nomine ornamenti
co. Quo etiam modo legitur in Epistola Siricii Papæ appellaverunt, eum etnos a perfecta absolutaque elegana
lia mundum . VideLudovicum *82 Cælium Rhodiginud ,
ad Himerium . Quidam alii simul currebas cum eo. lib . I, cap. 5 . Quamquam verum est scriptores eccle
Quam lectionem Pamelius ait se invenisse in codice
Affligemensi et in Coloniensi. siasticos sæpe usurpare sxculum pro mundo.
Particulam . In quibusdam exemplaribus antiquis , Tingentes. Quinque libri veteres et Affligemensis
legitur portionem . Quo etiam modò scriptum est in a Pamelio laudatus habent baplizantes, eodem seu
Epistola Lxvui, etin Epistola Siricii. Sic placuit librariis mutare pro arbitrio suo dictionc
Ad Prophelas. In duobus libris veleribus scriptum Sancli Cypriani,
 389 EPISTOLA LXIV. "? 390
ipsi loco atque officio sacerdotii nostri, frater charis- A ritatis magister existat, et qui non docuit fratres in
sime, in Dominico calice miscendo el offerendo cus prælio forliter stare, doceat eos qui victiet prostrati
todire traditionis Dominicæ veritatem , et quod prius suntnec rogare , cum Dominus dicat: Illis ſudistis li
apud quosdam videlur erratum , Domino monente, bamina, el illis imposuistis sacrificia ; super hæc omnia
corrigere ; ut, cum in claritate sua el majestate cme- ergo a non indignabor ? dicit Dominus (Isa. LvII, 6 ). Et
lesti venire cæperit, inveniat nos tenere quod mo alio loco : Sacrificans diis eradicabitur, nisi Domino
nuit, observare quod docuit , facerc quod fecit. Oplo soli (Exod. XXII, 19). Item Dominus denuo loquitur et
le, Iraler charissime, semper bene valere . dicit : Adoraverunt eos quos fecerunt digiti eorum , et
EPISTOLA LXIV . curvatus est homo et humiliatus est vir, et non laxabo
(Erasm ., 1, 7. Pamel., Rigalt., Baluz., lxiv . Pariss., LXII. illis (Isa. 11, 8, 9).In Apocalypsi quoque legimus iram
Oxon ., Lips., LXV.) Domini comminantis et dicentis : Si quis adoral bes
AD EPICTETUM ET PLEBEM ASSURITANORUM , DE FORTU- tiam et imaginem ejus , et accipit notam in fronte sua
NATIANO QUONDAM EORUM EPISCOPO . at in manu , bibet el ipse de vino iræ Dei mixto in po
ARGUMENTUM . - Monet Epictelum el plebem Asswila - culo iræ ejus , et punietur igne et sulphure sub oculis
norum ui Fortunatianum , quondum episcopum , scd sanctorum Angelorum et sub oculis Agni, el fumus de
lapsum , ad episcopatum redire non permillant ; tum B tormentis eorum in sæcula sæculorum ascendet, nec ha
aliis de causis , tum quod stalulum esset ne episcopi bebunt requiem die ac nocle qui adorant bestiam et ima .
lapsi ad priorem gradum admillerentur. ginem ejus (Apoc. xiv , 9-11).
1. Cyprianus Epictelo fratri et plebi Assurasa 1. Cum ergo hcc tormenta , hæc supplicia in die
consistenti salutem . Graviter et dolenter motus sum , judicii Dominus comminetur iis qui diabolo oblem
fratres charissimi, quod cognoverim Fortunatianum perant et idolis sacrificant, quomodo se pulat posse
quondam apud vos episcopum post gravem lapsum agere pro Dei sacerdote qui obtemperavit et servivit
ruine suæ pro integro nunc agere velle et episcopa - diaboli sacerdotibus ? aut quomodo putat manum
lum sibi vindicare coepisse. Quæ res contristavit me, suam transferri posse ad Dei b sacrificium et pre
primo propter ipsum , quimiser, vel diaboli tenebris cem Domini quæ captiva fuerit sacrilegio el crimini,
in lolum excoecalus, vel quorumdam sacrilega per- quando in Scripturis divinis Deus ad sacrificium pro
i suasione deceptus , cum debeat satisfacere et ad Do - hibeat accedere sacerdotes etiam in leviori crimine
minum exorandum diebus ac noctibus lacrymis et constitulos, et in Levitico dicat (xxi, 17) : Homo in
" orationibus el precibus incumbere,audet sibi adhuc quo fuerit vilium et macula non accedet offerre
sacerdotium quod prodidit vindicare , quasi post dona Deo. Item in Exodo (xix , 22) : Et sacerdotes
aras diaboli accedere ad altare Dei fas sit, aut non C qui accedunt ad Dominum Deum sanctificentur, ne
majorem in se iram el indignationem Domini in die forte derelinquat illos Dominus. El iterum : Et cum C
judicii provocet, qui, cum fidei et virtutis dux fratri. accedunt ministrare ad altare sancli, non adducent
bus esse non potuerit , perfidiæ et audaciæ et teme in se delictum , ne moriantur (Ibid . xxIX , 43 ). Qui ergo
LECTIONES VARIANTES .
a Asturas Lin . Thu . Foss. Corb. « Qui accedunt Bod . 1, 2. Lam . Ebor. NC.1, 2. Lin .
u Dei deest in Corb .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
XIX . - Opto te. Vetus Remigianus : Semper vale in nulphi, cum scriptum fuisset apepiscopum scriptum est
Deo Domino , frater charissime. supra lineam apostulam eadem ,utvidelur,manu.Prop .
EPIST. LXIV . - 1. Epictelo , episcopo Assurilano in terea ergoCyprianus eum ait quondam episcopum ſuisse,
provincia proconsulari. Illi in ea calliedra successisse nunc non esse. Similem loquendimodum adnotaviinus
Victorem liquet ex concilio Carthaginensi sancti Cy- in Epistola lix, p. 97 , de Victore quondam presbytero ,
priani. In concilio Bigaiensi damnatus est Prictextalus Quod prodidii, Codex sancu Arnulphi perdidii.
episcopus Assuritanus , in cujus loco Donalistie posue- Fidei et virtulis. Quamvis hæc lectio , quam et ve
runt Rogatum ; il Collatione Carthaginiensi inier Ca - 1) teres editiones et duodecim libri veteres præferunt,
tolicos el donalistas adfuit Evangelus , episcopus sit opuma, silere lamen non debeo editionem Morel
ecclesiae Assuritan Catholicus. lianam et quinque libros vetereshabere virtutis et fidei.
Fratres charissimi. Tres libri velercs preferunt II . - Diaboli sacerdotibus. Codex Fuxensis , diabolo
frater charissime, Quæ lectio potest esse bona . Quippe qui sacerdotibus ejus.
epistola scripta est ad episcopum et plebem , et polnit S acrilegio et crimini. Codex Gratianopolitanus, que
wyprianus eo modo scribere quo scripsisse reperitur capta fueral sacrilegio el crimine. Corbeiensis, sacrile
Epist. LVII, ad Cornelium : quæ cum scripla sit ex giorum et criminum . Quæ lectio videtur csse melior, si
æquo ad Cornelium et ad omnem Ecclesiam Rom : vox capliva retincatur. Hieremie cap. xlix , captivos
ham , tamen inquit Cognovimus frater charissime, et filiorum Anmon . Neque enim dicitur servus domino,
mox slylum convertit Cyprianus ad omnes, qui prop . sed servus domini. llinc apud Ciceronem servi legum ,
Lerea fratres charissimi vocantur paulo post. Ea dis - seditionum , cupiditatum . Idem dicendum de captivis ,
crepantia lectionum in Cypriano videtur orta es c'ex qui sui juris non sunt.
N01
olis. Nam anidmaverti frater charissime et fratres cha- Ad altare sancti. Ila omnes fere libri vetcres , etiam
saint quandoque ita scribi in antiquis codicibus F . Anglicani, et ediliones omnes anle Erasmicam , in
et FF. CC . eo modo quo dilectissimi vidi sæpe qua legitur ad aliare sanctum . Quamquam hanc quo
scriptum DD . que lectionem prcfcrunt duo libri yeleres. Rigallius ,
Fortunalianum , quem apostasia dejcceratab episco . omissa voce aliare, posuil ad sancium , auctoritate, ut
palu , cum sacrilicasset idolis. Unde in codice sanctiAr ipse ait, codicis Veronensis, quod ego tamen non in ,
591 DIVI CYPRIANI
gravja in se delicta adduxerunt, id est, qui idolis sa- A bandum cst, et omni vigore nitendum ut quantum
crilica ndo sacrilega sacrilicia fecerunt , sacerdo . possumus ab hac cos sui sceleris audacia retunda
tium Dei sibi vindicare non possunt, nec ullam in mus, ne adhuc agere pro sacerdote d conentur qui
conspectu ejus precem pro fratribus facere, quando ad mortis extrema dejecti, ultra lapsos laicos
in Evangelio scriptum sil : Deus peccatorem non audit; ruiny majoris pondere proruerunt.
sed si quis a Deum coluerit el voluntatem ejus fecerit, IV. Si vero apud insanos ſuror !!! insanabilis per
illum audit ( Joan. IX , 31). Quamvis sic quorumdam severaverit, ei, recedente Spiritu sancto , que coepit
pectora tenebrarum ingruentium b profunda caligo cieciras in sua nocte permanserit, consilium nobis
cæcaverit,ulde præceptis salubribusnihil lucis admil. eril singulos fratres ab eorum fallacia separare,et, de
tant, sed semel a recto limite veri itineris aversi, per quis in laqueos erroris incurrat, ab eorum contagione
præceps et per abruptum < criminum suorum nocle secernere, quando nec oblatio sanctificari illic posit
atque errore rapiantur. ubiSpiritus sanctusnon sit,nec cuiquam Dominus per
III. Nec mirum si consilia nostra aut Domini præ - ejus orationes et preces prosil qui Dominnm ipse vio .
cepta nunc abnuunt qui Dominom negaverunt : stipes lavil. Quod si Fortunatianus,aut immemor criminis sui
et oblationes el lucra desiderant , quibus prius insa- per diaboli crcitatem , autminister el servus diabol
tiabiles incubabant ; et cænis atque epulis etiam nunc B facliis ad decipiendam fraternitatem , in hoc suo foro.
inhiant, quarum crapulam superstite nuper in dies re permanscrit, vos quantum polestis elaborate ,
cruditale ructabant, nuncmanifestissimecomproban el in hac caliginc diaboli sævientis fratrum mentesab
les nec ante se religioni, sed ventri polius el quæs errore revocate, ne alienze dementie facile consen
lui profana cupiditate servisse. Unde et ipsam ve- tiani, ne se desperatorum delictis participes faciant,
nisse perspicimus et credimus de Dei exploratione sed teneant integri salutis suæ el integritatis conser
censuram , ne apud allare consistere el contrectarc vatie a se el custoditie perpetuum tenorem .
ulterius perseverarent pudorem incesti , fidem V . Lapsi vero magnitudinem delicti sui cognos.
perlidi, religionem profani, divina terreni, sancia centes, a deprecando Domino non recedant, nec Ec
sacrilegi. Quod ne lales ad altaris impiamenta el con - clesiam catholicam , quæ una et sola est a Domino
lagia fratrum denuo redeant, omnibus viribus excu - constituta , derelinquant ; sed, satisfactionibus in
LECTIONES VARIANTES.
a Si qui Oxon . d Agere sacerdotem Lin .
B Irruentium Lin . NC. 1. e Lapsus laicos Oxon .
c Abrupta Bod . 1. C ſ Consecrala ver .
STEPH . BALUZII NOTE.
yeni in margine exemplaris mei editionis Manutiana , enim Fuxensis, Metensis, sancti Arnulphi, et Gra
etlectionem illam ait esse rectissimam , non animad - tianopolitanus habent impia menle , Monasterien
verlens hunc eumdem locum infra Epist.LXVIII, pag. sis amplas mentes ; Divionensis el unus Remi
217 et Epist. LXII, pag . 129 editum à senelipso fuisse gianus per simplus mentes unus meus vetus , pa
eodem omnino modo quo ego istic restitui. Is qui simplicia merita. Quarum lectionum nulla bona est.
scripsit codicem Fuxensem posuit ad allure Domini, Sex Anglicanihabent ad allaris sanctificationem impis
quod confirmat emendationem nostram . Ait autem menle accedunt, ubi vox sanctificationem addita vide
Pamelius reperire se non poluisse quem Scripturæ tur a librario non intelligente quod scribebat.
locum citet Cyprianus. Goulartius vero ait alludere Impiamenta . Festus Pompeius : impialus, scelera
eum ad varia Mosis dicta in Exodo, præsertim de s. - lus. Vocabulum deduclum a verbo impio , quod si
cerdotum altari Jehovæ inservientium officio . Recie gnifical committere crimen adversus pietatem . Unde
profecto. Nium locus iste sumplus est ex capite XXVII apud Plautum Rudente legitur : Si erga parentem out
Exodi secuidum versionem Septuaginta interpretum . deos impiavi ; quod interpretes exponunt ac si Plaglus
In editione nostra Vulgata sacræ Scriplur:e legitur : dixissct : Si impius fui erga parentes, Apuleius, lib. i
Yel quando appropinqùani ad allare ut ministrent in Melamorphoseon : Ul adhuc credam cruore me esta
sanctuario , ne iniquitatis rei moriantur . Versio qua humano aspersum alque impialum , et lib . n . Habelis
sanclus Martyr usus est dilucidior est et facilior ad in - D itaque reum 101 cædibus in pialum . Contra dicebant
telligendum sensum bujus loci. Hieronymus in Dia . etiam Piamentum . Plinius lib. XXV, cap. 4 : Blac
logo adversus Luciſerianos legebal, cum accedunt mi. evulsa scrobem repleri vario genere fruguni religio est
nistrare sancia . Quæ lectio mullum accedit ad eam ad lerræ piamentum , el cap. 9; Favis anie etmelle terræ
qu:x: cilatur ex codice Veronensi . ad piamenlum dalis; lib . XXXVII, cap. 1 , salis piamenti in
Quorumdam peclora .CodexGratianopolitanus, quos unius gemmæ voluntario damno viderelur. PIARE vetus
dam peccatores . verbum est quod invenitur apud Plautum , Horatium ,
u _ 483 Cruditate. Hieronymus in Epistola ad Rus - Senecam , alios. Significat autem purgare vel expiare.
ticum monachum , erumpentem crudilalem , quæ pa El omni vigore nilendum . Cum isla exstent in omni
rens libidinum est. Salvianus lib iv, cap. 3, crudilale,
bus antiquis editionibus , in omnibus codicibus no
distenderis , ubi codex Corbeiensis habel crudelitate; stris et in Anglicanis , mirum est excidissc in Rigal.
lib. VII , cap. 16 , alios cruditate distentos , ubi codex
liana . Reinhartus el Angli reposuerunt.
Colbertinus. habel crudelitale. El apud Avilum Vien IV . - Sed teneant, In uno codice regio legitur, sed
nensem Epist. LXXXV , gentium distanlia crudi:alem . teneant inlegri salutis sure tenorem et integritatis con
Pro quo in codice Viennensis Marnæsii scriptum cst servent el custodiant perpetuum vigorem . Melius in co
crudelitale. Crudelitatem ilaque el cruditalem antiqui dice sancti Arnulphi, salutis suæ tenoren el integrita
librarii quandoque commutabant. lis conservale a se et custoditæ perpeluwn rigorem .
Ad aliaris impiamenta. Hic in primis locus ostendit Atque ita reponendum esse pulo. In Gratianopoli
audaciam et insciliam veterum librariorum . Codices tano desunt hæc , inlegri salutis suæ tenorem ,
 393 EPISTOLA LXV.
morantes et Dominimisericordiam deprecantes, ad A prianus, ut diaconisuperbiam qui illum contumeliis
Ecclesiam pulsent, ut recipi illic possint ubi fuerunt, 'exacerbaverat coerceal, el audaciæ suæ pænitentiam
el ad Christum redeant, a quo recesserunt. Nec au agere cogal, ea occasione denuo repetens quacumque
diant eos qui se fllaci a et mortali seduclione de . de sacerdotuli sive episcopali polestale supra dicta
cipiunt, cum scriplum sit: Nemo vos decipiat inanibus sunt Epistola lv. Quo autem tempore scripla sit ,
verbis. Proplerea enim venit ira Dei super filios conluma non salis consial,nisi quod in eadem synoilo scriptam
ciæ . Nolile ergo esse participes eorum (Ephes. v, 6 , 7). cum sequenti, inilium utriusque epistolæ simile per
Ergo contumaces et Deum non tinentes etab Ecclesia suadeal.
in lolum recedentes nemo comitetur . Quod si quis
impatiens ſueritad deprecandum Doininum qui of.. I. Cyprianus Rogatiano fratri salutem . Graviter et
fensus est, et nobis obtemperare noluerit, sed des dolenler commoti sumus ego et collegir mei yni pra
peralos el per ditos seculus fuerit, sibi iniowahis
imputabit bb sentes aderant, frater charissime, lectis literis luis ,
cum judiciidies venerit. Quomodo enim desrecariin
deprecari in quibu de diacono luo conquestus es quod,immemor
quibus
istum et
die illo Dominum poterit qui et ante hoc Christum el sacerdotalis loci lui etofficii, ac ministerii sui oblitus,
sacerdotalis
nunc quoque Ecclesiam Christi nega yit et episcopis contumeliis et injuriis suis le exacerbaveril. El lu
sanis el integris el viventibus non obtemperans, comi. R quidem honorilice circa nos el pro solila lua humili
leni se et participem morientibus pr:ebuit ? Opto vos. lale fecisti, utmalles de eo nobis conqueri, cum , pro
Sraires charissimi ac desiderantissimi, semper bene episcopalus vigore et cathedrit auctoritate, habercs
valere . potestatem qua posses de illo stalim vindicari, certus
EPISTOLA LXV. quod collegæ lui omnes gratum c haberemus quod
cumque circa diaconum luum contumeliosum sacerdo
(Erasm ., 1 , 9. Pamel., Rigalt., Baluz ., lxv. Pariss ., LXIV . tali poleslale fecisses , habens circa hujusmodi 110
Oxon ., Lips., II.) mines præcepla divina , cum Dominus Deus in Deutc
• AD ROGATIANUM , DE DIACONO QUI CONTRA EPISCOPUM ronomio dicat : Et homo quicum uc feceril in superbia
. CONTENDIT. ul non exaudial sacerdotem aul judicem , quicumque lue
ARGUMENTUM . — Rogatianum episcopum monet Cyril in diebusillis,morieturhomoille, el omnis populis
LECTIONES VARIANTES .
a Qui se falsa Bod . 1. NC. 2. · c Ratum Erasm .
b Imputabitur Lam . NC. 1. Bod . 2. Ebor .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
V . - Fallaci elmortali. Jta Erasmus el qualuor libri C in abbatem suum . Alterius diaconi superbi vocati
veteres. Al velustiores editiones el quatuor item libri Maximiani mentio est apud Augustinum in libro de
veleres habent falsa el mortali seductione. Correctione Donalistarum , cap. 4 , et in Epistola ad
Seduclone. Ita reponendum esse perniolus sum Bonifacium comitem .
anclorilale velerum ediljonum et omnium fere vete - De diacono. Retinuimus hanc inscriptionem , quam
rum librorum . Nain vocem circumventione, quam el veteres editiones præſerunt et omnes fere libri
Erasmus invexil , non reperi nisi in tribus antiquis · veieres. Quidam habent de diacono tantum , alii de
codicibus. Angli iestantur illam non fuisse in suis. diacono ejus , alli denique de diacano contumaci.
Desiderantissimi. Isia , que exstant in undecim co - 1. - Rogatiano. Episcopo Novensi in Mauritania . In -
icibusantiquis et in antiquis cditionibus , que vero tcrfuit concilio C : rthaginensi sub Cypriano. Collationi
Lrasinus expun xil , ac postea alii omiserunt , ego Carthagincnsi inter Catholicos et Donalistas adfuit
reslilui, eam etiam ob causam quod scio Cyprianum Felix episcopus Novensis Catholicus. Alia fuit Nova
frequenter ea formula usum esse in scribendo. Pr£- in Masia secumda , cujus episcopus Petrus nominatur
ler auctoritalem veterum exemplarium sancti Cypria - in codice encyclio cap. 19 , in editione nostra ;
ni , in quibus semper vidi scriptum desiderantissimi, cap. 12, in edilone Harduini , qui sequi noliul nos
eyslal apud Syonium pag. 208 , inscriptio velus quic tram , sed turbavil ordinem institutum ab co qui pri
Sic etiam haber. llem apud Julium Capitolinum in mus collegit Epistolas in codice encyclio conlentas.
Albino , fralri amantissimo el desiderantissimo. In cdi- Et tamen sciebal me conqueslum esse de iis qui Ro
tionibus Epistolarum sancti Leonis Pape ad Euty - manic Conciliorum editioni præfuerunt quod mulas .
chem legitur : Dilectissimo filio Eutycheli. Alin codici- , sent ordinem veterem contra mentem ejus qui colle : -
Dus Ruslici diaconi leowur Desiderantissimo filio Eu - git Epistolas encyclias .
lychi ; el in calce pro dilectissime fili legitur fili de- Collega mei. Angli, qui vocem mei legebant in
siderantissime , ut monui in mea Conciliorum editione suis codicibus manuscriptis , illam tamen omiserurit
pag: 1011. Ibidem pag. 1514 , legi desiderantissimis, in sua editione. Quod cur ita fecerint divinare non
Epistola Cyrilli ad Monachos edita in actis concilii polui, nisi quod puto illos, ut sæpe alias, voluisse rc
qui, ubivulgo scripium est desiderantissimis.El sane linere lectiones editionis Rigallianz . Agnoscere li
cum isla vox descendat a participio desiderans, ne - men facile poterant erralum istic esse in editione
cesse est ut scribimus desiderantissimus. Benedictini illa , indicante etiam errorem Epistola sequenti, in
ila interdum
nostrisancti Augustiniscripserunt in sua editione Ope - cujus initio scriptin est : Graviler commioli sumus ego
ruin . el college mei qui præsentes aderant.Clerum vocem
EPIST. LXV . - Hanc Epistolam fere totam inte a Rigaliio et Anglis omissam præferunt omnes editio .
graniexscripsit et suam feciiGoffridus abbas Vindoci nes antiqua , XVIII libri nostri veteres , el etiam
nensis lib .iv,Epist .xxu . scribensad Amblardum abbatem quidam Anglicani. Itaque si deest in aliquibus , qui
ancoMartialis Lemnovicensis, mutalismutandis. Nam sane sunt pauci, existimandum est id evenisse per
stic de diacono superbo dicuntur, ca Goffridus -86 indiligentiam el oscilantiam librariorum .
translulit ad monachum contumacem el contumeliosum De diacono tuo. Si lectio libri Lamonianiet alius cum
PATROL. IV . S . CYPRIAN . 13
393 DIVI CYPRIINI
audieril limebit,etnon agent impic etiam nunc Deut.xvii, A noster , usque ad passionis diem servavit honorem
12).Etutsciamus hancDeivocem 113cum vera el summa pontificibus et sacerdotibus, quamvis illi nec limorem
majestate ejus a processisse ad honorandos ac vindi. Dei nec agnitionem e Christi servassent. Nam , cum
candos sacerdotes suos, cum adversus Aaron sacer- leprosum emundasset, dixit illi : Vade, el monstra le
dotem tres de ministris, Chore el Dathan et Abiron, sucerdoti, et oſſer donum (Marth . vii, 4). Humilitate
ausi sunt superbisse et cervicem suam extollere et ea qua nos quoque esse humiles docuit, sacerdotea
sacerdoti præposilo se ad:equare, hialu (erre absor- adhuc appellabat quem sciebat esse sacrilegum . llem
pli ac devorati, pænas statim sacrilege audaciae per- sub ictu passionis cum alapam accepisset, el ei
solverunt. Nec soli illi, sed el cæteri ducenti qui: diceretur, Sic respondes pontifici, nihil ille contume
quaginta qui eis comites ad audaciam fuerunt, pro - liose loculus est in personam pontificis, sed magis
rumpente a Domino igne consumpti sunt, ut probarc - innocentiam suam luilus est dicens : Simale locutus
tur sacerdotes Dei ab eo qui sacerdotes facit vindica - sum , exprobra 8 de malo. Siautem bene, quid me
ri. In libro quoque Regnorum , cum Samuel sacerdos cædis (Joan. Xvui, 23)? Quæ omnia ab eo ideo facta
a Judæorum populo ob senectutem , sicut tu modo , suntbumiliter atque patienter ut nos humilitatis &
contemnerelur, exclamavit iratus Dominus et dixit: pacientiæ haberemus exempluin . Docuit enim sacer.
Non le spreverunt, sed mespreverunt ( I Reg. vin , 7). B dotes veros Icgitime el plene honorari, dum cira
Et ut hoc ulcisceretur, excitavit eis Saul regem ,quicos falsos sacerdotes ipse talis exstitil.
injuriis gravibus affligeret, etper omnes contumelias III. Meminisse autem diaconi debent quonian
et pænas superbum populum calcarel et premerel , Apostolos, id est episcopos el præpositos, Dominus
ut contemptus sacerdos de superbo populo ultione elegii, diaconos autem , post ascensum Domini in cr
divina vindicaretur. los, Apostoli sibi constitucrunt episcopatus sui et Ec
II. Sed ctSalomon in Spiritu sancto constituilus lesta - clesiie ministros. Quod si nos aliquid audere contra
lur etdocetqux sit sacerdotalis auctoritas el potestas, Deum possumus,quiepiscopos facit, possunt el contra
dicens : Ex lola anima lua time Deuin , et sacerdotes los andere diaconi, a quibus fiunt. Et ideo oporlet
ejus sanclifica. Et ilerum b : Honora Deum ex lola diconum b de quo scribis agere audaciæ suæ pe:
anima lua, el honorifica « sacerdotes ejus (Eccli. vii, niientiam , ethonorem sacerdotis agnoscere et epises
29, 31). Quorum præceptorum memor beatusaposto - po præposito suo plena humilitate satisfacere.Hæe
lus Paulus, secundum quod in Actibus Apostolorum sunt enim initia hæreticorum cl orlus atque conalus
legimus, cum ei diceretur : Sic insilis in sacerdotem schismaticorum male cogitantium , ul sibi placeant,
Dei maledicendo, respondil et dixit d ; Nesciebam , ut præpositum superbo tumore contemnant. Sic de
fratres , quia pontifex est. Scriptum est enim : Princi. C Ecclesia recedi'ur, sic allare profanum foris collo
pem populi lui non maledices (Act, XXIII, 4). Dominus catur, sic contra pacem Christi et ordinationem atque
ctiam noster ipse Jesus Christus, rex el judex el Deus unitatem Dei rebellatur. Quod si ultra le contumeliis
LECTIONES VARLANTES.
a Ejus omit. Oxon . e Dignationem Bod. I.
b Dicit add . Lam . Bod . 1, 2. í Subdilus Lin .
© Et honora Bod. 1 . 8 Testimonium improba Lan . Ebor. Bod.2, NC. 1,2.
d Respondit dicens Bod . 2, Lam . h Oportet Cassium diaconum Lin .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
veleris is cditione Anglicana laudati certà est, diaco - dist. 93 . Correctores Romani suppleverunt ex Epis
mus ille vocabalur Cassius. Coucilio Carthaginensi lola Cypriani.
sub Cypriano interfuit Cassius episcopus Macoma- Subiclu passionis. Tertullianus in libro de Oratione
diensis . dixit sub instantia passionis , ut recte monuit Rigal
Superbisse. Hanc lectionem inveni in tribus tantum tius , qui refert locum similem ex sermone vil sancti
libris veteribus. Habetur tamen in antiquis editioni- Lconis de Passione Domini, At Pamelins edidit sub
bus. Manutius posuil superbi esse. Sic etiam septem slantiu passionis. Quo etiam modo scriptum est in li.
libri nostri veteres el septem Anglicani. Niorellius D bro Agobardi bibliotheca regi:e .
scripsit superbire. Erobra . Sic etiam in Epi- tola txix , ad Floren
Probareiur. lla duodecim libri nostri veteres et lium pag . 122. Apud Hieronymum lib , ni , adverses
seplem Anglicani. Vcteres editiones ante Pamelianam Pelagiumos legitur argue de zelo scu de peccato.
habent probarenlur. Ipse emendavit ex quatuor codi- Que omnia . Vide notas nostras ad Agobardum
cibusmanuscriptis el veleri excuso pro eo quod Rem - pag . 107 .
bollus ediderat probarentur. In quo falsus est Pame III - Diaconi.... Apostoli constituerunt. Vide Ter
lins. Nam editio quoque Spirensis et Veneta velus tullianum in libro de Exhorintione Caslilalis.
habent e::mdem lectionem ; eamque nos etiam inve Ascensum . lla sexdecim libri veteres. Editione san .
nimis in ocio exemplaribus manuscriptis. liquæ el cliain Morelliana habent ascensam , eo inodo
II . - Populi tui. Sept m libri veleres habent plebis quo Tertullianus et Cyprianus scribere solent defen
tur . Al in Epistola lv , pag. 80 , et in Epistola ixix , S: m pro defensione et remissam pro remissione.
pag . 122, et lib. in Trstimoniorum , cap . 12 , scriptuin Verum vocem ascensam istic non reperi nisi in qua
est populi qui. Sic etim legilur in editione vulgata tror antiquis codicibus. Unus habet ascensionem .
Novi Testamenti, cap . XXIII Actorum . Vide Supra Ei honorem sacerdotis. Codex Beccensis , et ut ho
pag . 454. norem sacerdotis agnoscat. Carnolensis , u honorer
Dominus etium . Hunc locum valde decurtatum et sacerdolis agnoscat. Metensis sancti Arnulphi, el hoe
mulilun refert Juo parte v , cap. 355 , el Gratianus norem sacerdotis agnoscal.
397 EPISTOLA LXVI. 398
suis exacerbaverit et provocaverit, ſungeris circa A mus ego el collegic mci qui præsentes aderant , et
eum potestate bonoris lui, ut eum vel deponas vel compresbyteri nostriquinobis assidebant b , fratres
abstineas . Nam , si apostolus Paulus ad Timotheum charissimi, cum cognovissemusquod Geminias Victor
scribens dixit : Juventutem tuam nemo despicial a frater noster de sæculo excedens Geminium Fausti
(I Tim . iv , 12), quanto magis tibi a collegis tuis dicen - num presbyterum tutorem testamenlo suo nominave
dum est: « Senectutem tuam nemodespiciat., Et quo - rit, cum jam pridem in concilio episcoporum statutum
niam 11% scripsistiquemdam cum eodem diacono tuo se sitne quis de clericis et Dei ministris lutorem vel cu
miscuisse et superbiæ ejus atqueaudacie participem ratorem e testamento suo constitual, quando singu
esse, hunc quoque, et si qui alii tales exstiterint et li divino sacerdotio honorati et in clerico ministerio
contra sacerdotem Dei fecerint, vel coercere poteris constituti non nisi altari et sacrifieiis deservire et
vel abstinere ; nisi quod hortamur et monemus utprecibus atquc orationibus vacare debeant. Scriptum
peccasse se potius intelligant el satisfaciant, et nos est enim : Nemo militans Deo obligat d se molestiis e
proposilum nostrum tenere patiantur. Magis enim sæcularibus , ut possil placere ei cui se probavit
oplamus et cupimus contumelias el injurias singulo . (II Tim . 11,4 ) .Quod cum de omnibus dictum sit, quan
rum clemen ti patientia vincere, quam sacerdotali lieto magis molestiis et laqueis sæcularibus obligari non
centia vindicare. Oplo te, frater charissime, semper B debent qui divinis rebus et spiritalibus occupati,
bene valere . ab ecclesia rccedere et ad terrenos et sæculares actus
EPISTOLA LXVI. vacare non possunt ? Cujus ordinationis et religionis
(Erasm ., 1, 9 . Pamel., Rigalt., Baluz., lxvi. Paris., LXV. formam levitæ prius in lege tenuerunt, ut, cum ter
Oxon ., Lips., 1.) ram & dividerent et possessiones partirentur undecim
AD CLERUM ET PLEBEM FURNIS CONSISTENTEM , DE VICTORE Tribus, Levitica tribuis, quia lemplo et allari el mini
QUI FAUSTINUM PRESBYTERUM TUTOREM NOMINAVIT . steriis divinis vacabar, nihil de illa divisionis portio
ARGUMENTUM . - Cum , contra concilii episcoporum sia - ne perciperet,sed,
Deum coleret, et adaliisvictum colentibus,illa
terram atque alimenlum tantum
suum
Tulum , Geminius Victor Icstamento culorem sive cu ab undecim tribublis de fructibus qui pascebantur
ralorem suum nominassel Geminium Faustinum pre- decimas perciperet h . Quod lolum fiebai de aucto
sbyterum , prohibet pro illo oſſerri aul sacrificium pro ritate ct dispositione divina , ut qui operationibus di
dormitione illius celebrari; obiter , exemplo Leviticæ vinis iusistebant, in nulla re avocarentur, nec cogi
tribus, deducens clericosmolestiis sæcularibus immi- tare aut agere sæcularia cogerentur. Quæ nunc ratio
scere se non debere .
et forma in clero tenetur, ut qui in Ecclesia Domini
1. Cyprianus presbyteris cl diaconibus et plebi c ordinatione clerica promoventur, in nullo ab admi.
furnis consistentibus salutem .Graviter commoti su - nistratione divina avocentur, necmolestiis et negotiis
LECTIONES VARIANTES.
a Contemnat Lam . NC. 1, Ebor . f Bonis rebus Bod. 2. Ebor. NC. 2. Lam . Qui spiris
' Assistebant Foss. .Ebor
Cuslodem Lam . Ben . Nobiscum Thu . Corb .
SpiriRemb. Cualibus Impr .
d Implicat Foss. 8 Et cum terram Thu .
h Reciperet Oxon .
e Negotiis Lam . Ebor. Lin.NC. 1, 2.
STEPH. BALUZIT NOTÆ .
Circa eum . Quamvis hæc lectio ferri possit, male bent clericali ministerio, cdilio Manuliana el undecim
imen cam quain quinque exemplaria vetera libri veteres clerico ministerio , cum quibus consentit
piclerunt , in quibus scriptum est contra eum . Ego vernis Remigianus, quamvis illic per errorem scri
Chin sæpe vidi scriptum in antiquis codicibus circa ptum sit cleri comministerio . Fuxensis et Beccensis
pro contra tit e diverso . Nihil tamen volui mitare . habent cleri ministerio , Pithaanus clericorum mi.
CPst. LXVI. - 1. Furnis. Collationi Carthaginensi nisterio .
inter Catholicos et Donatistas adfuit Florentius epi. Quanto magis molestiis . Rigaltius posuit quanto ma
scopus Furnitanus Donatista , concilio vero Carthà
Sinensi sul) Bonifactio episcopo Simon episcopus , gis seunt aliae molesliis
clerici . Verum
editiones clerici non
vocemAnglicana
, excepta agno.le
, que
plebs Furnitan to vero tempore quo hec scribe - Doglianam imitatur , neque velera exemplariil . Cerle
Dal Cypria opus Furnitanoruin episcopus erat Gemi supervacanea est et inuiilis. Itaque recte Reinharliis
Bius, ut docent acta concilii Carthaginensis habili illau expunxit . Nos seculi sumus vetera exemplaria
$ ID) Cypriano , idem fortasse qui Geminius Victor
Sicnominalur, ut conjecit Pamelius, quem refellit et veteres editiones
carsonius in annalibus Cyprianicis ad annum 249. Ordinalione clerica . Et hanc quoque lectionem
In concilio Nula
, , quod sciam , istius concilii men pricfero ob congruentiam cui siylo sancti Cypriani,
lo habetur alibi quam in hac Epistola . Rigaltius pu quamvis eain non repererim nisi in quinque libris
Vil hiec Cypriani verba transcripta ab illo esse ex veteribus et in editione Manuljana . Morelliana et
decreto concilii . Nescio autem anca sententia possit unus vetus codex regius habent ordinatione clericali,
essc vera . Vide Julium Nigronium in Tractatu XIV Veronensis et alii ocio ad ordinationem clericam , vc
Ascetico , cap . 2 . teres editione ; et octo vetera exemplaria ad ordina
Clerico ministerio . Hanc lectionem , quam inde . tionem clericalem . Editio mea confirmatur etiam au .
cim libri veteres exhibent, prefero , quia pulo illam ctoritate Cypriani , qui Epist. XXXIII, pag . 46 , dixit :
mclius convenire cum stvio Cypriani, Et tamen dil Merebatur talis clericæ ordinationis ulleriores gradus.
ne est constituere veram lectionem hujus loci. Item in versione Epistolae Firmiliani, pag. 149 : Sibi
editiones et quatuor libri veteres ha- potestatem
porestales clericæ ordinationis assumenies.
399 DIVI CYPRIANI
sæcularibus alligentur, sed in honore a sporlulan - A 117 EPISTOLA LXVIII.
lium fratrum , tamquam decimas ex fructibus acci- Erasm .. .. 4. Pamel. , Rigalt. , Baluz., LXsi . Paris..
pientes, ab allari el sacrificiis non recedant, sed die LXVII. Oxon., Lips., LXVI. Rou !h . Rell. Scr., II , p. 77
ac nocle coelestibus rebus et spiritualibus serviant. et 122.)
II. Quod episcopi antecessores nostri religiose con AD CLERUM ET PLEBES IN HISPANIA CONSISTENTES , DE
siderantes el salubriter providentes , censuerunt ne BASILIDE ET MARTIALE .
quis frater excedens ad tutelam vel curam clericum ARGUMENTUM . — Cum Basilides el Martialis, episcopi,
nominaret, ac si quis hoc fecisset , non offerretur pro lapsi essent et libellis idololatriæ contaminali, lau
co b , nec sacrificium pro dormilione ejus celebrare dat(yprianus cum coepiscopis clerum etpleberu llispl
lur. Neque enim apud altare Dei meretur nominari niarum , quod in locum corum Sabinum et Feliceix
in sacerdotum prece qui ab altari sacerdotes et mini legitima electione substituissent; præsertim cum ,
stros voluit avocare. Etideo Victor, cum , contra for jux !a Cornelii stalulum , episcopi lapsi ad pænilen
mam nuper in concilio a sacerdotibus dalanı, Gemi tiam quidem agendam admilli possent, sed a sacer.
nium Faustinum presbyterum 115 ausus sil lutorem dolali honore prohiberentur, obiler elian quedan
constiluere , non est quod pro dormitione ejus apud allingens de veteri electionis episcoporum rilu. Sub
vos fial oblatio, aut deprecatio aliqua nomine cius B Stephano autem scriptam esse, contextus indical.
in Ecclesia frequentetur, ut sacerdotum ( decretum
religiose el necessarie factum seryelur a nobis, simul 121 EPISTOLA LXIX .
ct cæleris fratribus detur exemplum ne quis sacerdo . (Erasm ., iv , 9. Pamel.,Rigalt., Paluz., LXIX . Paris., LVI .
les etministros Dei altari ejus et Ecclesiæ vacantes Oxon ., Lips., LXVI.)
ad sæculares molestias devocci. Observari enim de AD FLORENTIUM PUPIANUM , DE OBTRECTATORIBUS.
calero poterit ne ultra hoc fiat circa personam cleri- ARGUMENTUM. - Purgal seapud Florentinm Pupianun
corum , si quod nunc factum est fuerit vindicalium . Cyprianus de variis ab illo objectis criminibus; et
d Oplo vos, fratres charissimi, semper bene valere . animi ejus levitatem arguil, quod iam lemere obtre:
EPISTOLA LXVII. claloribus crediderit. Ex eo autem quod dicit se jant
(Erasm ., II , 13 . Pamel ., Rigalt ., Baluz., LXVII. Paris., lum sex annis episcopalu ſunclum , satis constatsub
Lxvi. Lips., Oxon ., LXVIII. Coustant., Epist. Rom . Pont. Stephano scriplam .
4 . p . 211.)
AD STEPHANUM , DE MARCIANO ARELATENSI , QUI NOVA - 1.Cyprianus,qui
piano, fratri salutemet'Thascius, Florentio
. Ego le, fraler, , cui et lan•
credideram Pu.
TIANO CONSENSIT .
dem jam ad pænitentiam converti, quod in præteri
ARGUMENTUM. — Cum Martianus, Arelatensis episco.Clum tam infanda, tam turpia , tam etiam gentilibus
pus, Novatiani seclam seculus mullos seduxissel, et execranda aut audisses de nobis lcmere aul credi•
se communione cæterorum episcoporum per schisma disses. Porro autem etiam nunc in litteris tuis anim
separassel,monet Stephanum , summum Pontificem , adverto eumdem te adhuc essequi prius fueras,ea
fil pro sua auctoritate , absente illo , alium in locum dem le de nobis credere et in eo quod credideris
ejus substituat, el lum lapsis lum per illum seductis, perseverare, el, ne forle claritatis et martyrii luidi
actu pænitentia , pax detur, et ad Ecclesiam reditus gnilas nostra communicatione maculetor, in mores
concedatur.
nostros diligenter inquirere, et post Deum judicem ,
LECTIONES VARIANTES.
a Donaria NC. 2. Thu . Aut
ḥ Pro eo sacrificium , nec pro dormilione Lam . Ebor. tum Bod
Desunt. 1. seqq. delegatio
in Lam . Ebor.aliqua
NC. nomine ejus Corb.
1 ; et quidem foro
rod . 2 . NC . 1 , 2. mula isla valedictoria in mss. plerisque perpetuo abest.
c Oblatio aliqua nomine ejus in Ecclesia , ut sacerdo
STEPH . BALUZII NOTÆ .
II. — Pro dormilione. Iloc loco rursum observanda D liguis codicibus qui continent vilas sanctorum .Nola
est inscitia et incuria veterum librarioruin . Duo libri esi controversia que ævo nosiro emersil in ecclesia
veteres pro dormilione habent ordinarione , falso ct Parisiensi propter Assumptionem beatissimæ virginis
inepio sensu. Idem dicendum de voce deprecarid, Marie . Non est hujus loci eam retractare. Illud lan
quæ paulo post sequitur , pro qua in libro Corbeiensi cum dicam : Joannem Papam XXII pulasse illam non.
et in Fuxensi legitur delegatio. Angli monent ila dum in cælum ivisse el illam non intraluram il
quoque scriptum esse in Thuano . Quod verum non gaudium domini sui ante diem judicii. Vide notas
est. Quippe he dur voces, aul deprecalio, in illo nostras ad vilas Paparum Avenionensium , pag. 789
desunt, el nihil in earum loco positum est. . Sacerdotes el ministros. Codex Fuxensis, sacerdo
Dormitione. Mortis nomen , ul ad Epistolam ler - tes et Dei ministros ab allario ejus el ecclesia evacuant
tiam observat Rigaltius, quantum poterantcritabant ' ad sacularesmolestias devocani.
Christiani ob spem resurrectionis et vilic sempiterna . Ministros. Editiones Erasmi et Morellii addunt suos
liaque pro mortuo dicebant premissum , et pro morte levitas. Ego hanc Epistolam inveni in xix excm .
obitum , excessum , dormitionem , et assumptionem , plaribus antiquis , el in nullo eorum reperihoc ad:
uti facile esset probare le: timoniis Tertulliani, Cy- dicamentum . Recle ergo fecerunt Manutius etalii
priani, Hieronymi, ct aliorum . Vide annotationes illud abjicientes.
Erasmi in caput ix Lucx . Assumptionem Petri, as 493 Epist. LXIX . - 1. Pupiano. Joannes Tristaiils
sumptioncin Pauli et cæterorum sepe reperi in an a sancio Amantio in tomo secundo Cominentariorum
401 EPISTOLA LXIX . 402
qui sacerdotes facit , le velle , non dicam de me A bere,quia et Dominus et Apostoli ejus humiles fue
(quantus enim ego sum : ) ! scd de Dei et Christi runt, humilitatem meam el fratres omnes et gentiles
judicio judicare. Hoc est in Deum non credere, hoc quoque optime norunt et diligunt ; el lu quoque no .
est rebellem adversus Christum et adversus Evan - veras et diligebas, 122 cum adhuc in Ecclesia esses et
gelium ejus existere, ut cum ille dicat : Nonne duo mecum communicares. Quis autem nostrum longe
passeres asse vaneunt ? el neuter eorum cadil in terram est ab humilitate, ulruinne ego , qui quotidie fratri
sine Patris voluntate (Balth . x, 29), et probetmaje bus servio , el venientes ad Ecclesiam singulos beni
stas ejus et veritas sine conscientia et permissti Dei gle et cum voto et gaudio suscipio? an ill, qui le cpi
etiam minora non fieri, lu existimes sacerdotes Dei scopum episcopi ei judicem judicis 6 ad tempus a
sine conscientia ejus in Ecclesia ordinari? Nam cre - Deo dati constituis ? cum Dominus Deus in Deutero
dere quod indigni et incesti sint quiordinantur,quid nomio dicat : Et homo quicumque fecerit in superbia uc
aliud est quam credere b quod non a Deo nec per non exaudiat sacerdotem aut judicem , quicumque fueril
Deum sacerdotes ejusin Ecclesia constituantur ? in diebus illis ,morietur homo ille, et omnis populus cum
JI. An pulas majus esse de memeum quam Dei audierit limebit, et non agent impie eliam nunc (Deut.
testimonium , cum Dominus ipse doceat el dical le XVII, 12, 13). Etiterum ad Samuelem loquitur el di
stimonium non esse verum si quis ipse de sc testis B cil : Non le spreverunt, sed me spreverunt (III Reg .
existat, eo quod unusquisque utique sibi faveat , vii, 7). El adhuc Dominus in Evangelio , cum ei di
nec contra se aliquis infesta ct adversa depromat, ctum esset, Sic respondes Pontifici, custodiens el do
lides vero sincera sit vcritalis d, si in prædicationi- cens sacerdotalem h honorem servari oportere, con
bus nostris alius sit prædicator ac lestis : Si lestimo . Tra Pontilicem nihil dixerit, sed innocentiam suum
nium , inquit , dicero deme, lestimonium meum non est tantummodo purgaps responderit dicens : Simale lo .
rerum . Alius est enim qui lestis est de me (Joan . v, 31, culus sum , exprobra de malo . Siautem bene, quid nie
52). Quod si ipse Dominus, omnia e postmodum jus cædis (Joan . XVII)? Item bealus Apostolus, cum cidi
dicaturus , noluit de testimonio suo sibi credi, clum esset, Sic insilis iu sacerdotem Dei maledicendo
sed maluit de judicio ac testimonio Dei Patris probari, (Act. XXIII, 4 , 5 ), nihil contumeliose loculus sil ad
quanto magis hoc servos ejus observare oportet, qui versus sacerdotem , quando el polueril se constanter
judicio aclesiimonio Dei non probantur tantum , sed exerere adversus eos qui Dominum crucifixissent et
elianigloriantur. Prævaluit autem apud le contra di qui iam Deum et Christum el templum et sacerdo
Vinam sententiam et contra conscientiam nostram , lium perdidissent i ; sed , quamvis in falsis et spo-
lidei sur viribus mixam , inimicorum et malignorupi liatis sacerdotibus umbram lamen ipsam inanem sa
commenlum , quasi apud lapsos et profanos et cx- C cerdotalis nominis cogitans dixerit : Nesciebam , fra--
tra Ecclesia mn positos, de quorum pectoribus exces. tres, quia pontifex est. Scriplum est enim : Principem
serit Spiritus sanctus, esse aliud possit nisi mens populi i cui non maledives (Excd . xxii, 23) .
prava et fallax lingua et odia venenata et sacrilega IV . Nisi si sacerdos tibi fui ante persecutionem ,
mendacia ; quibus qui credit, cum illis necesse est quando meciim communicabas, post persecutionem
inveniatur cum judicii dies venerit . sacerdos esse desivi. Persecutio enim veniens te ad
III. Quod vero dixisti sacerdotes humiles esse de- summam martyrii sublimitalein provexit, me auteni
LECTIONES VARIANTES.
Sum deest in Spir . Innom . Erasm . I Judicaturus sit Lam . Lin. Bod ., 1, 2. Ebor. NC. 1, 2 .
Ver .. Ebor . Bod ., 2. NC. 1, 2. Ben . 8 Episcopum episcopo, et judicem judici Bod . 2. Lam .
Neap . Concedere Lam
" Contendere.
c Placeat Ver . Ebor.
h Saccrdotibus Lin . NC. 2 .
d Sincera sit si veritas Lin . i Amisissent Lin . NC. 2 .
cum omnia Lam . NC. 1. Qui omnia Pem . Bod . 1. i Plebis Bod . 1, 2. Lam . Ebor. Lin . NC. 1, 2.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
suorim pag . 493 suspicatur Ingi heic posse Pupienus, D et Exerere.
quia in Historia Augusta invenit plures ita nomina
Apostolihumiles (uerunt.
Idem codex experiri.
LOS: (Credilerim Pupianum invidisse Cypriano C . Populum . Relinui banc lectionem , quia con
Chinomen et per contemplum
noscebatur
Thascii titulo salutas- venit cum pluribus antiquis codicibus , et quia
se, quo inter gentiles . Oxon .) ita legitur in Epistola LV , pag. 81, et in Epistola
Dinora. Codex Cornolensis , minima . LXV, pag . 113 . Et tamen plebis luce scriptum est in
desHi- Fides vero sincera . Codex sanctiArnulphi: fi- duodecim vetustis exemplaribus nostris et in septem
teslis . mcerra sit veritatis , nisi alius sit prædicator et Anglicanis , in veteribus editionibus, el etiam in M : .
nutiana et Morelliana.
Testis est de me. Codex Fuxensis , testifical de me. Perseculio enim . Codex sancti Arnulphi : Perseculio
Fidei suæ viribus. lia legi in undecim antiquis enim le venientem ad summam .
xemplaribus el in editionibus Manutii et Morellii. IV . -- Me antem . Multum variant in hoc loco libri vc
pirensis, Venela vells, Erasmica , et alia quinque Teres. In Divionensi quippe, in Metensi sancti Arnul
kemplaria velera baben ! Dei juribus, haud dubic ver
erro phi, et In Lamoniano scriptum est :Me autem pro
rorem librariorum . Nam sepe in antiquis codicibos scriplionis honore depressil, cum magis publice legere
mani
plis vidi scriplum juribus pro viribus cte tur : Si quis de bonis Cæcilii Cypriani episcopi. Sic
converso , etiam fere unus meus velus. Unus Remigianus sic :
III. - Quia et Dominus. Codex sancti Arnulphi, quia Me autem cum proscriptio Caecilii Cypriani legeretur,
403 DIVI CYPRIANI 401
proscriptionis onere depressit, cum publice legeretur : A tiam judicetur, ne lot lapsis et pænitentibus pax dala
« Si quis tenet vel possidet de bonis CæciliiCypria - et communicatio nostra examinatione concessa jo
ni episcopi Christianorum ; , ut etiam qui non cre dicii tui auctoritate solvalur. Amue aliquando el
debant Deo episcopum constituenti, vel diabolo cre dignare pronuntiare de nobis et episcopatum no
derent a episcopum proscribenti. Nec harc jacio , sirum cognitionis tue auctoritate firmare, ut Deirs
sed dolens profero, cum le judicem Dei constituas elChristus ejus agere tibi gratias possiul quod per te
et Christi, quidicit ad Apostolus,ac per hoc ad omnes sit antistes et rector altari eorum pariter eiplebi re
prxpositos qui Apostolis vicaria ordinatione succe - stilulus.
dunt : Quiaudii vos,me audil ; et quime audit, audit 9 . Apes habent regem et ducem pecudes,etei
eum qui memisit. Et qui rejicit l'os,me rejicit el eum fidem servant :latrones mancipi d obsequio pleno
quimemisil (Luc. XI). 123 humilitatis obtemperant. Quanto simpliciores et
V. Inde eniin schismala el hæreses obortæ sunt etmeliores vobis sunt brutie pecudes el nula animalia,
oriuntur, dum episcopus, qui unus est et Ecclesie el cruenti licet ac furentes inter gladios alque inter
præesi, superba quorumdam præsumptione contempi. arma prædones ? Præposilus illic agnosciur et time.
tur, et homo dignatione Dei honoratus indignius ho - turquemi non sententia divina constituit , sed in quem
minibus judicatur. Quis enim hic est superbiz 14 - B factio perdita el nocens caterva consensil.
mor, que arrogantia animi, quae mentis inflatio , ad VII. Dixisti sane scrupului libi esse tollendum
cognitionem suam praepositos et sacerdotes vocare, ac de animo, in quem incidisti. Incidisti, sed lua cre
visi apud te purgati fuerimus el sententia lua abso- dulitate irreligiosa; incidisti, sed lua mente el volun
lui, cccc jam sex annis nec fraternitas habuerit epi. !ale sacrilega, dum incesla , dum impia ,dum nelinda
scopum , nec plebs præpositum ,nec grex pastorem , contra fratrem , contra sacerdotem facile audis, li.
necEcclesia gubernatorem , nec Christus antistitem b , benter credis , aliena mendacia quasi propria et pri
nec Deus sacerdotem . Subveniat Pupianus et seni vala deſendis ; nec recordaris scriptum esse : Sepi
lentiam dicat et judicium Dei et Cliristi in accepluin aures tuus spinis, et noli audire linguam nequain (Ec.
reſurai, ne tanlus fidelium c numerus, qui sub 10 cli. XXVIII, 28 ). Et iterum : Malus obaudit lingue
bis arcessilus est, sine spe salutis el pacis exisse vin iniquorum , justus autem non intendil labiis mendaci
dealur, nec novus credentium populus nullam per bus (Prov. XVII, 4). Quare in bunc scrupulum non
nos conseculus esse Baptismi et Spiritus saticii gra - inciderunt martyres sancto Spiritu pleni et ad con:
LECTIONES VARIANTES.
a Credebat... crederet Bod . 1, 2. Lam .Ebor. Lin . 1, 2.
NC. 1, 2. d Et fidem servant latrones, mancipi Oxon. Mancipia
b Spiritus sanctus antistitem lin . C Lam . Bod ., 1 , 2 . Ebor. NC . 1 .
• Novus credentium Dod.,1, 2. Lum .Ebor . Lin . NC.,
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Siquislenet possidel, honore depressit, cum magis public quod in co vox vigore excidit librario. 111 Thuano
ce legeretur : Si quis tene:*** de bonis Cæcilii Cypriani scriptum est cognitionis 11 m victore formare. In L1
episcopi Christianorum , proscribatur', u cium , eic. niano cognitionis illæ victorem . Que omnia videre ilvill
Oncre. Sex libri vostri velcres duo Anglicani, et impuere legendum forlean esse cognirionis !!! vigere.
Veroncnsis habent honore, ut in locis paulo ante lau 11. - Elducem pecudes. Quidam libri veteres is it
daris Iria horror7. Vide observationes Rigiillii . omillum vocem pecudes, el judicem scriptum la
Episcopi Christianorum . Erasmi editio addil pro- beni pro ducem .cini. Id est principi, duci sno, $A!
scribi:[ur. Quod ego nuspiam in veniquam in Remis Luronesm
giallo quien paulo ante laudavi. Sed illic omnia sunt prosilo , il dicet paulo post Cyprianus. Lucifer
valde confusa el permixtit . Cilaritamus, in Alok girsecunda pros: ncio Athanat
Vicariu ordinatione. Vide notas nostras ad Lupum sio : Ex fructibus tuis , Jonperator Constanti, non esse
Ferrariensem pag. 422, 425 , 4 % 7. Christianus sed plane manceps lutronun esse cono
V. - Inde enim . Veteres editiones et Morelliana et sceris. Mancipeni operarum dixit Suetonius in leo
octo vetera exemplaria habent : Unde enim schismula Spasiano eum qui ex Umbria in Sabinis ad cultorm
et hureses oborla sunt el oriuntur nisi dum episcopus. n agrorum quotannis commeare solebat. Prudentius
Nos seculi sumus auctoritatem pluriumi veierum D in Carovine de sancio Vincentio marlyre (uslodeill
exemplarium . carceris vocal mancipem : Tum ipse manceps carie
Indignus hominibus. Ilanc lcclioram confirmant un ris el vinculorum jonilor. Cicero lib . i Officiorum :
decim libri vcteres el cdiliones Manulii et Morellii. At Etiam lcgeslatronum esse dicuntur quibus pareant, quas
antique et duo librimanuscripti prarferunt ab indi observant. llem in Oratione pro domo sua : Posliemo
guis hominibus. Sic Paulinus episcopus Tieverensis me in prædæ quidem societate mancipem aut prædoncha
indignus Ecclesia ab episcopis Arrianis judicatus facium reperire potest. Cælius Calcagniuus lib. 1,
est, utmonuimus ad Lupum Terrariensem , pag. 486 . Epist. 21 , mancipes interpretatur, conductores re
Nec fraternilas. Codex Fuxensis, nec clerus hubue- demptoresque vectigalium . Vide Jacobi Gotholicui
rit episcopum . Quam lectionem ego lubenter prefer molas ad librum primum Tertulliani , ad Naliunes
rem , si plurium veleruin librorum auctoritate nile cap . 9 .
relur. . Quanto simpliciores . Quinque libri veleres lia
El communicatio . Qualuor libri yeleres, et lege bent : Quanto simpliciora ei meliora vobis sunt
communicationis tradi!i . bruta el crudeies ac furentes. In uno vero in qw
Cognitionis luæ auctoritate. Tres libri veleros, co eadem lectio reperitur scriptum , est mula pro brule
gnilionis tuæe judicio reformare. Duo alii, cognitionis Fuxensis : Quanto simpliciores et meliores brula aille
tuæ vigore reformare. lla eliam Sorbonicus, nisi malia .
405 EPISTOLA LXIX . 400
spectum Dei et Christiejuspassione jam proximi,quiad A Numquid infidelitas illorum fidem Dei evacuavil ? Ab
Cyprianum episcopum lilleras de carcere direxerunt, sit. Est enim Deus verax, omnis autem homomendax
sacerdotem Dei agnoscentes et contestantes ei. Quare (Rom . II , 3, 4). El Dominus quoque in Evangelio,
in hunc scrupulum non inciderunt loi episcopicollega cum eum loquentem discipuli derelinquerent, con
mei, qui vel cum de medio recederent a proscripti versus ad duodecim dixit : Numquid et vos vullis ire ?
sunt, vel apprehensi in carcerem conjecti ei in cale . Respondit ei Petrus dicens : Domine , ad quem ibi
nis fuerunt,aut qui, in exilium relegati, illustri itinercmus c ? Verbum vitæ d æternæ habes : el nos credi
ad Dominum profecti sunt, aut qui quibusdam locis mus et cognovimus quoniam tu es Filius Dei vivi (Joan .
animadversi cælestes coronas de Domini clarifica - v1, 67). Loquitur illic Petrus, super quem ædificanda
tione sumpserunt. Quare in hunc scrupulum non fuerat Ecclesia ,Ecclesize nomine docens el ostendens
inciderunt de plebe isla nostra quæ apud nos est, et quia , elsi contumax ac superba ubaudire nolentium
nobis de Dei dignatione commissa est, lot confessores multitudo discedal, Ecclesia tamen a Christo non re .
quæstionati et torti et insignium vulnerum et cica - cedit , et illi sunt Ecclesia plebs sacerdoti adunala ct
tricum memoria gloriosi, lot virgines integræ , lot pastori suo grex adhærens. Unde scire debes cpi
laudabiles viduæ , ecclesiæ denique universa per to - scopum in Ecclesia esse et Ecclesiam in episcono ,
Lum mundum nobiscum unitatis vinculo copulala ? B el si quis cum episcopo non sit , in Ecclesia non
Nisi si omnes b isti communicantes mecum , secun - esse; et frustra sibi blandiri eos qui pacem cum site
dum quod scripsisri, polluto nostro ore polluti sunt cerdotibus Dei 1109 habenles obrepunt et latenter
et spem vitæ ælernæ communicationis nostræ conta - apud quosdam communicare se credunt, quando Ec
gione perdiderunt. Pupianus solus integer, inviola- clesia , quæ catholica el una est, scissa non sit nc
lus, sanctus, pudicus , qui nobis miscere se noluit, que divisa, sed sit utique connexa et cohærentium
in paradiso atque in regno coelorum solus habitabit. 126 sibi invicem sacerdotum glutino copulala .
VIII. Scripsisti quoque quod Ecclesia nunc pro- IX . Quamobrem , frater, si majestatem Dei, qui
pter me portionem sui in disperso habeat, quando sacerdotes ordinat, cogitaveris ; si Christum e , qui
omnis Ecclesiæ populus et colleclus sit et adunalus arbitrio el nulu ac presentia sua ct præpositos ipsos
et individua concordia sibi junctus, soli illi foris re- et Ecclesiam cum præpositis gubernal,aliquando rc
manserint qui, etsi inlus essent, ejiciendi fuerant, spexeris, si de innocentia sacer:Iotum , nou humano
nec paliatur Dominus, populi sui protector el tutor, odio, sed divino judicio credideris , si temeritatis et
Trilicum de area sua diripi, sed sola possint pale superbize atque insolentiæ luxe agere vel sero pæni
de Ecclesia separari , quando et Apostolus di- ientiam cceperis, si Deo et Christo ejus, quibus ser
cal : Quid enim si exciderunt a fide quidam illorum ? C vio et quibus puro atque immaculato ore sacrilicia
LECTIONES VARIANTES.
a Recesserunt Bod .'1 . d Verba vitæ Oxon .
u Nisi omne Lam . Ebor. Lin . Bod . 2. NC. 1 . . e Ordinat Christi Lam . Lin . Ebor. NC. 1. Bod . 1.
© Imus Rigalt . conlra mss. et edd . Spir . Innom .
STEPH . BALUZU NOTÆ .
VII.-- Tot e piscopi.Revocavi lectionem veterum edi- Obaudire nolentium . Ita veteres editiones et qua -
nonim , quæ conlirruatur auctoritate veterum exem . Tuor libri veteres, Ita etiam apud Nicolaum de Cusa
plariuni. Manutius et Morellius posuerunt coepiscopi. lib . xi, cap . 14 de Concordantia Ecclesiae Catholica .
Quie lcetio reperitur in septem antiquis codicibus. Manutius posuit volentium . Quod etiam placuit Morel
Quæstion uli. Id est questioni appliciti. Carnifices lio , Pamelio, el Rigaltio , qui tameu in Erralis anno -
vocantur quæstionarii in veleri versione concilii Ephe - lavit legendum esse nolentium . Id vero non animad
sini el apud Maria Mercatorem . Vide supra , p . 408. verterunt Angli, qui alioquifere semper sequuntur
. Solus illleger. Sic Hieronymus in Epistola ad Pam - editionem Rigaltii. Posnerunt enim in sua volentium .
machium , alloquens Joaninem Hierosolymitanum , Reinbarlus amplexus est emendationem Rigallii. llæc
ail : Tu bealissimus Papa el lastidiosus antistes, solus autem est vera lectio . Alia ferri non polest.
cs, solis sapiens, solus nobilis ac disertus, consertos Scire debes. Apud Juonem parte v, cap . 360 , et
mos el rellem plos sanguine Domini tui rugala fronte el apud Gratianuni vii,q . 1 cilatur ex Epistola Cypriani ad
Ouriquis oculis despicis. Contrario sensu Socrales apud D l'apiarum sive ad Papinianum , ut alii scripsere . Cor
Apuleiunt in libro prinio Metamorphosion vocilurrectores Romani emendaverunt elmonuciunlesstare
integer , sanius , incolumis . in Epistola ad Florencium Pupianum . Ex hoc loco
VIII. - Ejiciendi forenin. Rutimus in Psal. xxiv , lo - Joannes de Turre Cremala sumipsil argumentum in
quensde hujusmodi hominibus, ait : Non solum enim velendi in episcopos titulares, qui neque ecclesiam
foris, sed etiam in ipsa inius Ecclesiæ communionenon habent neque plebem , de quibus nos muper nonnulla
desunt inimici. salis curiosa diximus lib . II, cap 19, Historia Tule
Edificanda. Sic omnino scribendum est. Nondum lensis. Dc his tollendis actum est anno 1517, die
enim cum hic dicla a Pelro sunt, Christus ei spon - sabbati Februarii in Concilio Tridentino, quod
quinta Februar
sabbati quinta
SOU lecerat de ædificanda super ipsum Ecclesia . ab iis mulla damna el incommoda sustineal Ecclesia
Hanc aulem lectioneni preferunt plures antiqui codi et nullam vel modicam utilitatem recipit, ut ex co
ces el veleres editiones. Vide annotationes Erasni in dice MS. archivi Vaticani docuit Odoricus Raynal
capillil xvi Malthæi. dus an. 1547 , S. 76. De iis etiam tollendis actur )
698 Ecclesiæ nomine. Quia Petrus gerehal totius Ec postremo est ad relationem illustrissimi viri Fran
ngurala generalitate personam , utait Augusti cisci Bosqueti episcopi Lodovensis anno 1056 , in con
nus uler se torquent qui argumenlunu học alio ventu Ecclesiæ Gallicana . Vide Acla , pag . 500 , 314 .
transferre conantur. ' Episcopum in Ecclesia. Certissimum est episcopum
407 DIVI CYPRIANI
et in persecutione pariter et in pace indesinenter A EPISTOLA LXX.
offero , plenissime satisfeceris ,. cimmunicationis luze (Erasm ., 1, 2 . Pamel., Rigalt., Baluz., Oxon ., Lips., 1.11.
poterinius habere rationem , manente tamen apud Paris., Lxix. Routh ., Rell. scr. ill, p . 84 et 135.)
nos divinæ censur & respectu el metu , ut prius Do- AD JANUARIUM ET CÆTEROS EPISCOPOS NUMIDAS,DE BAPTI
minum meum consulam aj tibi pacem dari et le ad ZAXDIS HERETICIS .
communicationem Ecclesiæ suæ admitti sua osten - ARGUMENTUM . Arqumentuin hujusetsequentis epistola
sione et adnionilione permillal. habes tertia post hanc epistola ad Stephanum in
X . Memini enim quid jam mibi sit ostensum , hæc verba : ( Buplismum non esse quo hæretici ulan
immo quid sit servo a obsequenti et timenti de lur, nec quemquam apud eos qui Christo adrersantu
Dominica el Divina auctoritate pr:cceplum ; qui, in per gratiam Christi posse proficere, diligenter nonper
ler criera quir ostendere et revelare dignatus esl, el | expressum es! in epistola quæ ad Quintum , colle
hoc addidit : « liaque qui Christo non credit b sa gam nostrum in Mauritania coustilulum super ea
cerdotcm facienti, ei postea credere incipiet c sacer rescripla est ; item in lilleris quas college ató
dolem vindicanti.» Quamquam sciam somnia ridicula stri ad episcopos in Numidia præsidentes ante ſe.
et visiones ineplas quibusdam videri, sed utique illis cerunt , cujus utriusque epistolæ exempla subdidi.)
qui malunt contra sacerdotes credere quam sacer - B Utriusque eliam fit mentio in epistola ad Jubaianna ,
doti. Sed nibil mirum , quando de Joseplı fratres sui et hujus epistola sequenti.
dixerunt : Ecce somniutor ille venit : nunc ergo venirc, 196 EPISTOLA LXXI.
occidamus illum (Gen . xxxvn , 19, 20), et somniator (Erasm . ad Quinlinum , p . 337. Pamel., Rigall., Baluz.,
postea quod somniaverat conseculus sit , el occiso Oxon . Lips. lxxi Paris., LXX .)
res ac venditores confusi sint ; ut qui verbis prius AD QUINTCM , DE HÆRETICIS BAPTIZANDIS.
non credidi-sent, factis postmodum crederent. De iis
autem qux lu egisti vel in persecutione vel in pace ARGUMENTUM. - Respondetur Quinto, in Mauritania epi
slullum est ut velim le judicare, quando tu magis ju scopo, consulenti de hærelicis baptizandis.
dicem le nostri constilleris . Jec pro animimei 1. Cyprianus Quinto ſratri salutem . Relulitad me,
pura conscientia el pro Domini et Dei mei fiducia frater charissime, Lucianus compresbyter noster le
rescripsi. llabes tu lilleras meas, et ego tias. In desiderasse ut signilicaremus tibi quid sentiamus de
die judicii ante tribunal Christi utrumque recitabia his qui apud hæreticos et schismaticos baptizati
lur d . videntur. De qua re quid nuper in concilio plurimi
coepiscopi, cum compresbyleris quiaderant, censue
LECTIONES VARIANTES.
a Quid servo Oxon . C c Incipit Rigult.
h.Crederet Impr. d Ulræque recitabuntur Oxon .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
in Ecclesia esse et Ecclesiam in episcopo . Ecclesia bani nocturnis illis visionibus, ut patet ex extrema
enim est plebs sacerdoti adhærens. Fuit quiilam parte Metamorphoseon Apuleii, ex libro secundo T.
scripior non incelebris qui desinente Christi seculo Livii, Valerio Maximo, ei : liis. Quintilianus, lib . IV,
XVI, ita explicarei hunc Cypriani locum ac si Cy- cap . 2 : Somniorum et superstitionum colores ipsa jain
prianus scnsisset summum Pontificem esse supra facilitate auctoritatem perdiderunt. Vide eliam Laclan
concilium , cum tamen nulla jstic mentio liai Episco - rium lib . II, cap . 8 , et praefationem Nicolai Gerbelin
pi Romanineque concilij. Sic sxpe lit ul zelus abri ad librum Pastoris.
piat homines in opiniones detortas. Utrumque recitabilur. Ita veteres editiones, d110
X . -- Quid mihi sil ostensum . Vetustis illis tempori- decim libri nostri velcres, et unus Bodleianus. Da
bus revelationes aecipiebanlur in somno, ut palet cx nutius edidit : ulroque recitabuntur . Quamvis autem
Tertulliano, Cypriano , Rulino, et aliis . Postea , cum sciam lectionem illam extare in tribus antiquis exem
Religio Christiana libertale integra fruebatur, Chri- plaribus et posse esse bonam , non dubito quin ea
slus, beata virgo Maria , Petrus apostolus, et cæteri n præferenda sit quam retinui.
sancti se conspicuos præbuerunt piis et credulis ho- D 497 EPIST. Lxxi. - I. Qujus Epistola prima edilio
minihus el cum eis loquebantur facie ad faciem sicut debetur Erasmo, qui illam edidit anno 1519. Yerim
amicus loqui solel ad amicum suum . llarum visio - quia exstat extra ordinem Epistolarum , et positii est
num inlinila exstantexemplar in Historia Ecclesiastica . post libros Testimoniorum , post Epistolas ad Jubala
Sancius Vincentius Ferrarii Sermone in Octava Inno . num et ad Pompeium , non animadverlens Erk!
centium : Multa somnia sunt quce creduntur divince illam esse extra numerum Epistolarum , cum illis
revelationes et sunt illusiones. Vide supra , pag. 452. exemplar haberet, ex ea tamquam inedita fragmen.
Somnia,Ammianus Marcellinus,lib . XV, tradit doc luin attulit in libro ii, cap . 1, de Primatu Papa , c!
los quosdam doluisse quod apud Allanteos nati non quædam ejus verba describit ex libro il Augustini
essent, ubi memorantur somnia non videri. Idem contra Donatistas, cap . 1. Emendavi illam collatione
lestatur MarlianusCapella , lib . vi, in Descriptione in facta cum sexdecim codicibus antiquis.
terioris Africæ . Quinio fratri. Episcopum fuisse in Mauritania do
Visiones ineptas. Ælius Spartianus in Adriano , cum cebit sequeris epistola .
narrasset historiam de muliere quadam quæ dicebat Lucianus. Illum ego esse pulo qui scripsi
somnio se moniiam ut insinuarel Adriano ne se oc - las xvi el xxi, cujus eriam mentio habelur in Epla
cideret, addit Marium Maximum commemorare hæc stola xxII.
per simulationem facta . Nam ethnici multum tribue. In concilio . Vidc Epistolain Lexad Nimidas.
409 EPISTOLA LXXI. 410
rimus ut scires, ejusdem epistolæ exemplum libi misi. A quos tunc tamen, ad Ecclesiam revertentes el pæni
Nescio elenim qua præsumpljonc ducuntur quidam tentiam agentes,necesse non erat baptizare. Quod
de collegis nostris, ut putent eos qui apud hæreti . nos quoque hodie observamus, ul quos constel hic
cos a tincti sunt, quando ad nos venerint, bap- baptizatos esse el a nobis ad haereticos Transiisse ,
tizari non oportere, eo quod dicant unum Baptisma si posimodum , peccato suo cognilo el errore digeslo ,
esse : quod unum scilicet ideo est, quia Ecclesia ad veritatem el matricem redeant, satis sit in pa
una est, et esse Baptisma extra Ecclesiam non nitentiam manum imponere; ut quia ovis jam fue.
polest. Nam , cum duo baptismala esse non possint, rale, hanc ovem abalienatam et errabundam in
si hæretici vere baptizant, ipsi habent baptisma. Et ovile suum pastor recipiat. Si autem qui ab hxre
qui hoc illis patrocinium de auctoritate sua pre - ticis venit , baptizatus in Ecclesia prius non fuit,
slat, cedit illis et consentit ut hostis el adversa - sed alienus in lolum et profanus venit, baptizan
rius Christi babcre videatur abluendi et purificandi dus est ut ovis fiat, quia una est aqua in Ecclesia
el sanctificandi hominis potestatem . Nos autem di- sancta quæ oves faciat. Et idcirco , quia nihil potest
cimus eos qui inde veniunt non rebaptizari apud esse commune mendacio et veritati, tenebris et
nos, sed baptizari. Neque enim accipiunt illic aliquid luci, morti el immortalitati, antichristo et Christo ,
ubi nihil est; sed veniunt ad nos ul hic accipiant B per omnia debemus Ecclesiæ catholica unitatem
ubi et gratia et veritas omnis est, quia et gratia tenere,nec in aliquo fidei el veritatis hostibuscedere.
et veritas una est. Porro autem quidam de collegis III. Non est autem de consuetudine præscriben
nostris malunt hæreticis honorem dare quam nobis dum , sed ratione vincendum . Nam nec Petrus, quem
consentire; el dum , unius Baptismi asseveratione, primum Dominus elegit, et super quem ædificavit
baptizare venientes nolunt, sic aut duo baptismala Ecclesiam suam , cum secum Paulus de circumci
ipsi faciunt, dum et apud hærelicos baptisma esse sione postmodum disceptaret, vindicavit sibi aliquid
dicunt, aut ceric , quod est gravius, hæreticorum insolenter aut arroganter assumpsit, ut diceret se
sordidam et profanam linctionem vero el unico et primatum tenere el obtemperari a novellis el poste
legilimo Ecclesi:c catholicæ Buplismo preponcre ris sibi polius oportere . Nec despexit Paulum quod
el pra:ferre contendunt, nen consideranles scriplum Ecclesiæ prius persecutor fuissel, sed consilium
esse : Qui baptizatur a mortuo , quid proficil lavatio veritatis admisit, el rationi legitimae quam Paulus
ejus b (Eccli. xxxiv, 30) ? Manifestum est autem vindicabat facile coltsensil (Gal. 11, 14); documen
eos qui von sunt in Ecclesia Christi juler mortuos lum scilicet nobis el concordiæ el patientiæ tribuens,
computari, nec posse ab eo vivificari alterum 127 qui ut non pertinaciter nostra amemus, sed quæ aliquando
ipse non vivat, quando una sit Ecclesia , qux vilä с a fratribus et collegis nostris utiliter el salubriler
æternæ gratiam consccula el vivit in æternum et suggeruntur, si sint vera et legitima, ipsa potius
vivificat Dei populum . nostra ducamus d. Cui rei Paulus quoque prospi
II. El dicunt se in boc veterem consuetudinem ciens, et concordiae el paci fideliter consulens , in
sequi, quando a pud veteres haereseos et schismatum epistola sua posuit dicens : Prophelæ aulem duo aui
prima adhuc fuerint initia, ut hi illic essent qui de tres loquantur, et cæleri examinent. Si autem alii reve
Lcclesia recedebant, el bic baptizati prius fuerant; latum fueril sedenti, ille prior laceat (1 Cor. xiv, 29, 30).
LECTIONES VARIANTES.
Et schismaticos
à Lavalione Bod
Lum
. 1.
. Ebor
Lin .
.NC. 1. Bod . 2. c Ovis fuerat Oxon .
amur . Ista Foss.
Thu
b I e Ipsa potius amplect
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Quidam de collegis , ut Florentius cognomento cibus.
Priprandis , ut patet ex Epistola txix ad eum scripta . 498 Qui baptizalur. Hunc.morem explicat sa nclus
Quod imum scilicer. Retinui lectionem quinque ve-
lcru
Joannes Chrysostomus in initio Homiliæ xl, in pri
mus n librorum , qu: niihi videtur esse oplima. Eras . D mam Pauli Epistolam ad Corinthios. Vide Rigallii ob
Each all posl enim posuerunt, quod unum scilicet in servaciones ad librum Tertulliani de Resurrectione
in Gillholica est. Quæ Ecclesia si esl una, esse carnisxil, synodi
nem Christophorum Justellum in notis ad Cimo
con Lillesz am Baptisma non polest. Quidam libri
Veieres habent præler Ecclesiani. , nem XII syno Anliochenæ , Fridericum Spawbemium
el Joannem Harduinum in dissertationibus quas en:i
Duo baplismala . Editiones Erasmi et Morellij ad serunt de Baptismo pro morluis. Vide etiam profilio
um all mulla . Verum ea desunt in qualuordecim nem
nem Amboesii
Amboesii adad Avatar
Abwiardum , pag. 24 .
LOV s velcribus . llabentur tamen in Corbeiensi. Ara 11. - Abalienatam . Tres libri veleres habentabigella
1 . Il cluum Apostolicorum : Quid geminum Ba- tam , octo alii abjeciam , alius abuclam , dus regius
cupis simulare profana. Oplatus, lib. 1 : Vides abjeclam el tremebundam in ovile. Rig.illius magis
ergo
CIL
, fratrer Parmeniane : hæreticos a domo veritatis probal abigealam .
res solos habere varia el fulsa baptismala , quibus II . - Nam nec Pelrus. Refert hunc locum sanctus
alus non possit abluere, immundus emundare, Augustinusin initio libri secundide Baplismo adversus
supplantator erijere. Ubi nemo non videt legendum Donatistas.
esse supplantillus. Se primatum tenere. In glossemale libri de Unilate
1108118 el adversarius. Sic restituimus bunc locuin Ecclesiæ : Primutus Pelro datur ul una Christi Eccle
alie editiones habent hostes el adversarii, sia di una Cathedra esse monstrelur . Vide illic obser
quia ila scriptum vidimus in omnibus antiquis codi- vationes Rigaltii.
411 DIVI CYPRLISI
Qua in parte docuit et ostendit muita singulis in A recipiantur episcopiautpresbyteri ab iisdem renieu'as,
melius revelari, et debere ununquemjuc, non pro quam ul communicarent laici.
eo quod semel imbiberat et tenebat pertinaciter 127 EPISTOLA LXXIH .
congredi, sed , si quid melius et uilius extiterit, li
benler amplec!i. Non enim vincimur quando vffc. (Erasm . ad Jubaian de Ierei.bape., p.522. Pamel.,Riga ,
rmtur nobis meliora, sed instruimur, maxime in Baluz. Oxon . Lips., LXXUI. Paris., LXXI .)
his quæ ad Ecclesiie unitatem pertinent et spei AD JUBATANUN , DE HÆRETICIS BAPTIZANDIS ,
ac fidei nostræ veritatem ; ut nos sacerdotes Dei, et
Ecclesiæ ejus de ipsius dignatione præpositi sciamus ARGUMENTUM hujus epistolæ habes initio synodi Car
remissam peccatorum non nisiin Ecclesia dari posse , Thagin ., supra 10m . ni, in hæc verba : Cyprianus
nec posse adversarios Christi quidquam sibi circa dixit : « Audislis, college dilectissimi, quidmihida.
ejus gratiam vindicare. baianus coepiscopus noster scripserit , consulenste
IV . Quod quidem et Agrippinus, bonæ memoriæ diocritatem nostram de illicilo el profano hardi.
vir, cum cæteris coepiscopis suis qui illo in tempore corum baptismo ,et quid ego ei rescripserim , census
in provincia Africa et Numidia Ecclesiain Domini scilicet quod semel alque iterum et scepe censuikas,
gubernabant, slaluit et librato consilii cominunis B hæreticos ad Ecclesiam venienles , Ecclesiæ Baptisms
examine firmavit. Quorum sententiam et religiosam sanctificari el baptizari oportere. ,. Pertinet itaque
el legitimam el salularem , fidei et Ecclesiae catho- etiam hæcad errorem Cypriani el coepiscoporas.
cum Et
lice congrucntem , nos etiam secuti sumus. quals. Su nhane Tieten diede TI. . col . 1109
fi quales
(Eam porro
super hac re lilleras fecerimus ut scires, exemplum baptismatis , sicut et præcedentem , inter magne Re
causæ monumenta demandavimus. Vide 1.54.
earum ad notitiam tam luain quam coepiscop:). 138 EPISTOLA LXXIV .
rum nostrorum qui illic sunt, pro communi dilec
lione , transmisimus. Optole, frater charissime, sem - ( Erasm . ad Pompeium contra epist. Stephani, p. 352
per bene valere. Pamel., Rigalt., Baluz., LXXiy. Paris., Laru . Osob.
Lipis ., LX .)
128 EPISTOLA LXXII. . AD POMPEIUM CONTRA EPISTOLAM STEPHANIDE HERETICIS
(Erasm ., 11, 1 . Pamel., Rigalt ., Baluz.,Oxon ., Lips., LXXII. BAPTIZANDIS.
Paris., LXXI. Coustant., Epist. Rom . Pont., 1, p . 216 .
Routh . Rell. scr . II, p. 88 et 1.14 .)
ARGUMENTUM hujus Epistolæ islud est apud D.Are
AD STEPIANUM PAPAM , DE CONCILIO . gustin . lib. v contra Donatist., cap. 23 : AdPon
ARGUMENTUM . -- Cyprianus cum collegis in concilio peiumi inquit eliam scribit Cyprianus de hac ez
i quodam , nuntiat Stephano Romano Pontifici, ale dem re , ubi aperte indical Stephanum , quem Ro
sese statutum esse , lumulvb hæreticis ad Ecclesiam manæ Ecclesice cpiscopum tunc fuisse didicimus,
reverlenles baptizentur, tum ul alia conditione non non solum sibi ad ista non consensisse,verum etiart
LECTIONES VARIANTES .
a Tuam tamquam Bod . 2 .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
IV .-- Agrippinusbonæ memoria vir .Cilathunclocum malum , nullo acul contrario interruptum . Cypriantis
Sinclus Augustinus lib . I de Baplismo contra Dona contra consuetudini Romanorum , quam aiebatn.
listis , cap . 9. Sed ego non invenio in hoc loco Cys dimianare de fonte Apostolico , ut agnovit etiam Ba.
priani quod Augustinus paulo ante ait Cyprianuin ronius, opponebal consuetudinem veritatis, qu.mpy
dixisse consuetudinem de recipiendis Bereicis abs- tabal esse in ecclcsia Africana . Sane Augustinus all
que rovo Biptismo quasi cupisse corrigi per Agrip consueludinem cedere debere veritati manifestali.
pinum , el mox de suo ail eam rer Agrippinum cor - Et quia illa non erat manifestata evo Cypriani,lih
ruinpi cæpisse , non corrigi. ista explicanda sunt. Ail que nonium pertractala ſuerat diligenter, propterea
Augustinus quaestionem de repetitione Bajilisminom . illum excu -ill , it putat illum recepturum fuisse per :
dum Diale Cypriani fuisse peilractalani diiigenter, talem , si tum ea fuissel-manifestala , lili postea funt
scd laman saliberrima consuetudine lenwisse Eccle- p in Consiiio plenario . Cæterum istic adholandum est
siam , Ronanam videlicet , ut planin est ex Epistola diu ante Cyprianum reccplam fuisse disciplinam (il
Firmiliani , in ipsis quoque schismaticis et barelicis baptizandis h :2reticis ad Ecclesiam venientibus, il
corrigere quod pravuni erat, rion ilerare quod datuin dicemus in notis ad Coricilium Carthaginense,adcopic
esset. Alia eral consueludo ecclesiae Africanie , El falsum fuisse Nicephorum Callistun cinn scripsillipo
quia Papa Stephanus nihil afferebat ad confirmania priadium primum fuisse qui baptizandos esse censic
dam opinionem suam quam consuetudineni, su rit batericos. Addam in hoc loco Gregorium Pa
gillat Cyprianus hanc disputandimethodum , et ait panu VII, usum esse auctorilale Cypriani allversus
Episi. LXXI, p . 127 ei Epist. LXXIV , pag. 141, agen consuctudinem cujus usus contrarius est veritali,
dum es: e ratione, non consuetudine, quam vocad er quia quolibet consuctudo , . quantumvis velusta,
roris velustalem . Nini quamvis consuetudo ligem quantumvis vulgata , veritati esi postponenda. Exstat
imitetur el non inimus quanr quod scriplum est usu '. ea Gregorii, Epistola apud Gratianum , dist. VIII,cap.
pelur, tamen non de longa consuetudine prescribene Si consuetudinem .
dum est , nisi sit rationabilis et per tantum temporis Libralo . Tres libri vetcres , librato consilio como
duraverit quod ejus initium non teneatur in homi niuni. Alii seplem ei edilio Erasmi, librala consin
num memoria. Consueludinem enim aiunt juriscona communis exuminatione. Qui scribendi modiscista
sulti csse usum rationabilem competenti tempore tir etiam in initio Epistoli scquentis.
413 EPISTOLA LXXVII . 411
contra scripsisse alque præcepisse. » De qua rur- A Firmilianum , el Cappadociam omnem . Præcipuos
sum cap . 25 : 1 Jam illa quce in Stephanum iralus enim Episcoporum nominavi, ne epistola longior
efl'udit retractare nolo , quia el opus non est ; ea a fiat. neve mullis verbis sim molestior. Sed etuni
dem quippe ipsa dicuntur quæe jam salis discussa ( versæ Syriæ et Arabiæ , Mesoplamia ipsa , Ponus,
sunt ; et ea prælerire melius est, quæ periculum < Bythinia : el (ul semel dicam ) exultant, ubique
pernicio sa dissensionis habuerunt. Siephanus au i omnes, concordia el fraterna charitate glorifican
Tem et abstinendos pulaverat qui de suscipiendis i les Deum . , lactenus Dionysius. Cui similia vi
hereticis priscam consileludinem convellere cona dere est apud D . Hieronymum contra Luciferianos,
rentur. Isle aulem quæstionis ipsius difficultate per et apud D . Aug., lo un contra Cresc. Gramm ., c. 1, 2
motus , el sanctis charitatis visceribus largissime et 3, ubi ex ipsa confessione Donatistarum refert,
præditus, in unitate eis manendum qui diversa Orientales Episcopos rescidisse seu polius correxisse
sentirent. lla quamvis commolius, sed tamen fra Suum judicium , quo eis placuerat, de ista Baplismi
lerne indignelur, vicil tamen pax Christi in cordi qua stione Cypriano el Africano Concilio consentire
bus eorum , ut in tali discrepalionenullum inter eos oportere .-- De hujus cæterarumque Epistolarum quae
malum schismatis oriretur. , llactenus ille ; que ad litem rebaptizantium pertinent, indole , authentire
prolixius cilavimus, eo quod antidoti sint loco, ad-B auctoritate el tenore vide sis quæ como præcedenti
versus eos qui hinc schisma suum a Romano Ponti disputantur. Epp.
fice confirmare nituntur . - Hanc aulem epistolam ,
ut el præcedentem , inter ejusdem rebaplizantium dis 151 EPISTOLA LXXVI.
sidii instrumenta reperies, eod . t. III. Epp . (Erasm ., 1, 6 [ 1-81 ), et iv , 7 [ XII-XVI ). Pamel., Rigalt.,
Baluz., LXXI. Paris., LXXV ., Oxon ., Lips., LXIX .)
112 EPISTOLA LXXV. AD MAGNUM DE BAPTIZANDIS NOVATIANIS ET DE IIS QUI IN
(Pamel. , Rigalt., Baluz Oxon ., Lijis .,LXXV. Paris., LXXIV. LECTO GRATIAM CONSEQUUNTUR.
Routli. Script. Ecclesiasticor. Opusc . praecip ., 1, p. 221.)
FIRMILIAXI, EPISCOPI C.ESARE E CAPPADOCIE , AD CYPRIA ARGUMENTUM . – Prior Epistolæ pars ejusdem est ar
NUM , CONTRA EPISTOLAM STEPHANI. gumenii cum præcedentibus præterquam quod hic
ARGUMENTUM . - Argumenti prorsus ejusdem estcum prce inculculde Novatianis quod in genere prius de on
cedenti, sed paulo rehementius el acerbius quan epi nibus hæreticis dixerat; obiter etiam insinuans suc
cessionem legilimam in Cathedra Peiri , nolam esse
scopum deceat scripla , en polissimum , quantum suspi
cor, decansa ,quod ad Firmilianum ,Helenum el cæteros qua cognosci possil Ecclesiu. Secunda parle (quam
illaz 'um partium episcopos Stephanus aliam quoque c hactenus
salis
perperam pro alia Epistola edilam titulus
indical) aque rerum Baptismum esse docet, qui cal
epis lolum scripserat , se illis non communicaturum
qua mdiu in eu sententia de baptizandis læreticis pera per aspersionem in lecto fil, atque qui per immersior
sisterent : uti ex Epistolu Dionysii Alexandrini ad li nem fil in Ecclesia . Videlom . jii, col. 113
sium Stephanisuccessorem docet Eusebius Hist. Ec 188 EPISTOLA LXXVII.
cles., lib . vil, c. 4 . Alque adeo fortassis consuliius
foret, nunquam editam fuisse hanc Epistolam , ita ut (Erasm
" ., , 25. Pamel., Rigalt,. Baluz., LXXVI). Paris.,
Oxon ., Lips., LXXVI.)
putem consullo illum omisisse Manutium . Verum AD NEMESIANUM ET CÆTEROS MARTYRAS IN METALLO
qizin a Morellio evulgita sil , præ 'ermildere nolui : CONSTITI TOS .
lum quod res quasdam memorandris coulineal, 1UIN
queod Antidoti loco esse queunt verbre Evistotre dici ARGUMENTUM . --- Miris præconiis ( flert martyres « d
Dionysii ad Stephunum , quam habet dicti lib . c. 3 mercillum dumnatos, singulis tormentis singula solatin
Ele sebius, et reperit larins Nicephorus Ilisi. Eccles. pulchra anlithesi opponens. In exilio uutem scriptum
1b , vi, c. 7 , ex quibus Palmodiam illum (quod colligere esi, ex illis verbis : Nisime ob confessionen
la lent) cecinisse conslut : « Scilo (inquit) prater, nominis rclegatum præfinili lermini arcerent.
orientales atque etiam ulteriores ecclesias, quæ I. Cyprianus Nemesiano, Felici, Lucio , alteri Fc
antea dissidebant, od unitatem esse reductus, om - lici, Lilleo , Poliano, Victori, Jideri Dativo coepisco
' nesque utique earum antistiles ununimes el consen - pis, item compresbyteriset diaconibus, el calcris ma
e tienles, supra modum de puce el concordia quce Tribus in metallo constitutis martyribus Dei patris
& praler expectationem accidil lætari : Demetria - omnipotentis ad Jesu Christi Domini et Dei conser
{ num in primis Antiochenum!, Theociistum Cæsai valoris nostri alernant salutem . Gloria quidem ve
* riensem , Mazabenem Eliensem Alexandride umcti sua poscebal, beatissimiac dilectissimi fratres, il
y successorem , Marinum Tyrium , Ilcliodorum Lao - ad conspectum atque ad complexum vestrum venire
a dicenscm qui in locum T helymedris surrogatus est, ipse deberem , nisi me quoque ob conlessioneni no
Helenum Tharsensem , el ecclesias Cilicic omnes. minis relegalum præfiniti loci lermini coercerent. Scd
STEPII. BALUZII NOTÆ .
517 Epist. LXXVI. - ]. In metallo . Siguensi in Baroninotationes ad diem 16 Februarij .
Epistola xxx. DeChristianis damnatis ad metalla vide C onfessionem nominis. Veieres editiones el tres
415 DIVI CYPRIANI :
quomodo possum repræsento me vobis, etad vos, A II. Quod autem , fustibus cæsi prius graviter etal
etiamsi corpore et gressu venire non datur, dilec- ficii,per ejusmodi pænas initiastis confessionis rs
lione lamen et spiritii venio , expriniens lilleris ani sir gloriosa primordia , execranda nobis isla të
mum meum , quo in istis virtutibus et laudibus vc non est. Neque enim ad ſustes christianum corpus
stris lielus exullo, participen me computans vobis, expavit, cujus est spes omnis in ligno . Sacramen
etsi non passione corporis , consortio charitatis . An ium salutis suæ Christi servus agrovil. Redempla:
ego possim lacere el vocem meam silentio premere ligno ad vitam eternam ligno provectus est ad euro
cum de charissimismeis lain mulla et gloriosa cogno - nam . Quid vero mirum si vasa aurca et argentea in
scam quibus vos divina dignatio honoravit, ut ex ve metallum , id est auri et argenti domicilium , da
bis pars jam martyrii sui consuminatione precesse - cstis, nisi quod nuncmetallorum natura conversa el,
rilmeritorum suorum coronam de Domino receptura , locaque qua aurum el argentum dare ante conse2.
pars adhuc in carcerum claustris sive in metallis et verant, accipere cæperunt. Imposuerunt quoquecna
vinculis demorelor a, exhibens per ipsas suppli• pedes pedibus vestris , et membra felicia ac Da
ciorum moras corroborandis fratribus el armandisma- templa infamibus vinculis ligaverunt, quasi cum cor
jora documenta, ad meritorin liculos b ampliores pore ligetur et spiritus , aut aurum vestrum ferri
tormentorum lardilale proficiens, habitura lol mer- B contagione maculetur. Dicatis Deo hominibus etfi
cedes in cælestibus premiis quod nunc dies numeral dem suam religiosa virtute lestantibus ornament
in pænis ? Quæ quidem vobis, fortissimi ac beatis - sunt ista , non vincula ; nec Christianorum pedes ad
simi fratres, pro merilo religionis ac lidei vestræ ac - infamiam copulant, sed clarificant ad coronam . Ope
cidisse non miror, ut vos sic Dominus ad gloriarum des feliciler vincii, qui non a fabro scd a Domino re
sublime fastigium clarificationis sure honore pro solvuntur ! o pedes feliciter vincti, qui in itinere salu
vexerit, qui semper in Ecclesia ejus custodilo fidei lari ad paradisum diriguntur ! o redes in sæculo ad
tenore viguistis , conservantes firmiler Dominica praesens legali , ut sint semper apud Dominum i
mandala , in simplicilisle innocentiam , in charitate beri ! o pedes compedibus et traversariis interim
concordiam , modestiam in humilitate, diligentiam in cunctabundi, sed celeriter ad Christum glorioso ili
administratione, vigilantiam in adjuvandis lahoran - ncre cursuri d ! Quantum vult hic vel invida crud:•
libus, misericordiam in fovendis pauperibus, in de- litas vel maligna, nexibus vos suis et vinculis teneat,
fendenda veritate constantiam , in discipline severi- cito a lerris et pænis istis ad cælorum regna venie
lale censuram . c, ne aliquid ad exemplum bonorum iis. Non fovetur in metallis lecto el culciuris corpi ,
factoruin decsset in vobis , etiam in confessione nunc sed refrigerio el solatio Christi ſovelur. Humijacent
109 vocis et possione corporis fratrum mentes ad divina C fessa laboribus viscera ; sed poena non est cum Cho
martyria provocatis , duces vos exhibendo virtulis, sto jacere. Squalent sine balneis membra silu al
ut, dum grex pås!ores suos sequitur et quod fieri a sorde deformia ; sed spiritaliter intus abluitur quoi
præpositis cernit imitatur, paribus obsequiorum me foris carnaliter sordidalur. Panis illic exiguis :#!
ritis a Domino coronetur. non in solo pane vivit homo , sed in sermone Da
LECTIONES VARIANTES.
a Metallis demoretur Lam . Ebor. Bod . 2 . NC. 1. © Ligetur et Christus Lam . Ebor . Bod . 2. NC. 1.
b Martyrii litulos Pem . Voss. 2 . d Recursuri hanc Bod . NC. 1. Ebor . Curritur Peni.
STEPH . B.ALOZII NOTÆ .
libri veteres adduntnomen Christi.Manutiusexpunxit. Custodito fidei tenore. la sex libri veleres. All
Recle sane. Non exstat enim in xix libris antiquis. faluor habent custoditæ 518 fidei tenore viguistis.Sic
Necessarium non esse palel ex multis locis similibus eliam soplem Anglicani. Alii tres, custoditæ fidei.
apud Cyprianum . Vide Pamelium . gorem : remislis . Vide Pamelium .
Corpore el gressu . Codex Fuxensis el unus Angli. Dominica mandala. Duo libri veteres babent divine ,
canus, coporeo gressu . codem sensu .
Habitura lotmercedes. Sulpilius Severus in Epistola D. Exhibendo viriuris. Codex sancti Arnulphi virtuli.
ad Claudiam sororem : Quantam in cælestibus beati!11- * bus.
dinem virginitas sancla possident, prieter Scripturarum 11. – Gloriosa primordia . Antea legebatur religiosa .
testimonia , Ecclesice cliem consuetudine edocemur, qua Sic etiam label codex sancti Arnulphi. Lectio que
dicimus peculiare illi subsisteremerilum cujus est spee ( go substinui melius mihi convenire videtur cum
cialis consecratio . Hiec epistola edita ante.i fuerat in - saylo el cum sententia cancti Martyris . Inveniauleid
ter opera Hieronymi. Immo in codice 1128 biblio illam in quinque antiquis exemplaribus.
thecae Colberlinse inserta est Epistola ad Euslochium Menllorum natura conversa . Rufinus lib. il, cap by
de Virginitale servanda . In concilio vero Aquisgranensi Per idem tempus Ecclesin , velut perseculionis igne colle
anni816 , lib . 11, cap. 6,dicillir esse sancti Jihanasii, panti, purior aurimetallo reſulgebal.
itemque in appendice Codicis Regularuin edili ab Dicalis Deo hominibus. Hunc locuin illustrant en
Holstenio . quz in simili argumento notavit Colelerius in Epis:o
Numerat. Ego præfero eam lectionem pro eo quod lam suicii ignalii ad Ephesios.
antea legebatur numerantur. Eam porro restillitionem Pedes copulant. Seneca cap. 11 , de Tranquillitale
confirmant quindecim libri veteres ; eamque confir animi: Vincias ud sodaliliunmanus copulatas intercidl,
mari posse puto etiam auctoritate duorum Anglicar:0 Traversariis. Ita editio Morellii ei duodecim libri
rum , in quibus scriptum est numerant. Quo etiam veleres. Alii quinque el edilio Manutiihabent trans
modo leg in quibusdam nostris. versariis . Vi le glossarium Latinum Cangii.
 17 EPISTOLA LXXVII . 418
(Deut. viii, 3 ). Vestis algentibusdeest ; sed qui Chri- A minimors justorum b ejus (Psal. cxv , 12 , 13, 15).
slum induit , el vestiius abundanter et cultus cst. Se- Quis non libenter et promplec calicem salutis ac
milonsi cap ilis capillus horrcscil; sed , ciim sit caput cipial ? quis non appeta ! gaudebundus el lætus in quo
viri Christus,qualecumque illud caputdeceal necesse aliquid et ipse Domino suo retribuat ? quis non pre
cst quod ob Domini nomen insigne est. Omnis ista tiosam in conspectu Domini mortem fortiter et con
deformitas detestabilis el lelra gentilibus , quali slanter excipiat , placiturus ejus oculis qui nos in
splendore pensabitur ? Secularis hæc et brevis pæna congressione nominis sui constitutos desuper spec .
quam clari el äterni honoris mercedemutabitur, claris, volentes comprobat, adjuvat diricantes, vin
cum , secup dum beatiApostoli vocem transformaverit centes coronal, relributione bonitatis ac pietatis pa
Dominus corpus humilitatis nostræ conformatum ternæ d remunerans in nobis e quidquid ipse præstitit,
corpori claritatis suze (Philip . II , 21) ? el honorans quod ipse perſecil ?
III.Sed ncc in illo , fratres dilectissimi, aliqua potest V. Ipsius enim esse quod vincimus et quod ad
autreligionis aut fidei jactura sentiri quod illic nunc sa - maximi certaminis palmam , subacto adversario , per
cerdotibus Deifacultasnondalur offerendietcelebrandi venimus declarat el docet Dominus in Evangelio suo
sacrificia divina. Celebratis , immo alque offertis sacri- dicens : Cum aulem vos tradiderint , nolite cogitare
ficium Deo etpretiosum pariter el gloriosum el pluri- B quomodo aul quid loquamini; dabitur enim vobis in illa
bium vobis ad retributionem præmiorum coelestium hora quid loquamini. Non enim vos estis quiloquimini,
profulurum , cum Scriptura divina loquatur el dicat: sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis (Malih .
Sucrificium Deo spiritus contribulatus, cor contrilum et X, 19, 20). Et iterum : Ponite in cordibus vestris non
lumiliatum . Deus non despicit (Psal. L, 18). Hoc vos præmedilari excusare. Ego enim dabo vobis os el sipien
sacrificium Deo offertis, hoc sacrificium sine intermis- tiam cuinon poterunt resistere adversarii vestri (Lic.
sione die acnocle celebratis, hostiæ facti Deo, el vos. XXI, 14, 15). In quo quidem el credentium magna ſi.
Iniclipsos Sanctas ulque immaculatas victimas exhi. ducia est el culpa gravissima perfidorum non credere
Lentes, sicut Apostolus adhortatur et dicit : Oro ergo ei qui se opem suam daturum conliientibus pollicc
ros, fralres, per misericordiam Dei, ut constitualis cor . lur, nec rursus eumdem tiniere qui sternam panam
pora vestra hostium vivam , sanctam , placentem Deo, negantibus comminatur.
11ec configuremini sæculo huic , sed transformemini in VI. Que vos omnia, fortissimi ac fidelissimimili
renovatione sensus, ad probandum quce sil voluntas Dei les Christi, insinuaslis fratribus nostris , implentes i
bona el placens el perfectaikom , NII, 1 ; Phil. iii, 21). factis quod verbis ante docuistis , fuluri maximi in
I . Hoc est enim quod præcipue Deo placeat, hoc regno cælorum , pollicente Domino et dicentc : Qui
est in quo majoribus 160 merilis ad promerendam vo - C fecerit et sic docuerit, maximus vocabitur in regno ca
Juntale 1 Dei opera nostra proveniant; hoc est quod lorum (Malth . v, 19). Denique exemplum vestrum se
solum Domino a de beneficiis ejus grandibus et cula , multiplex plebis portio confessa est vobiscum
salutaribus fidei ac devotionis nostra obsequia pariler el pariler coronata est, connexa vobis vinculo
reliibuant , prxdicante in Psalmis et contestante fortissime charitatis , el a præpositis suis nec carcere
Spiritu sancio : Quid relribuam , inquit , Domino pro nec metallis separala. Cujus numero nec virgines
omnibus quæ tribuit mihi ? Calicem salutaris accipiam . desunt, quibus ad sexagenarium fructum cenlenus
el nomen Domini invocabo . Preliosa in conspectu Do. accessit (Malth . XII , 8) , quasque ad coelestem coro
LECTIONES VARIANTES.
a Domino de omnibus vos. 2. Lam . Ebor . d Bouitatis paternæ Lam . Bod . 2. Ebor. NC. 1 .
Sanctorum Lam . Elor. Bod . 1. e In bonis Lam . Bod . 2 . NC. 1 . Ebor .
Libenter et prospere NC. 2. f Complentes Bod . 1, 2. Lam . Ebor . NC. 1, 2.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
mira Epist. LXXVIII, pag. 161, Semilonsis capitis D gaudibundus. In libro de PassioneMaximiani et Isaac
Ne lurcm adæquasti. Annotatvir doctissimus Joan - martyrum Donatistarum , qui ediliis est a doctissimo
Wes Orinus in Exercitatione xy, de l'onsura clericali, viro Ludovico Ellies du Pin , legitur : Hoc illi mira
Cilp. 1 , 89, londeri et radi ignominiosum servilulis culum gaudebundus cunctis præsentibus demonstravit.
nes signe fuisse ; id quod probal pluribus exemplis. Exco fonte orla sunt plurima similia vocabula ,Ilnu
liono rius el Theodosius AA . I, IV Codicis Theodu dabundus in Epistola Cypriani ad Donatılm , cruciale
slani , de Habilu quo uli oporlel intra urbem , aiunt : Ma bundus in Epistola xv, ad Cornelium , Turchina bundus
jores crines, indumenta pellium etiam in servis, inter uir el lurchubundus apud Quintilianum ; apud Suetonium
bem sacralissimam præcipimus inhiberi. Vide concilium ludibundus, gratulabundus, osculabundus, apud Sene .
Spilonense canone 39. Romani enim lunsa barba ct call replabundus, apud A . Gelliun amor bundus,
capile incedere sulebant, ut annotavil Baronius in stomachabunilus, et errabundus , apud Apuleiun buc
Tom o primo Annalium ecclesiasticorum . chabundus, murmurabundus, imaginabundus, munera
L I . - In codice Flori, sacrificia. Vos divina celebralis. bundus. Abundat autem hic auctor similibus vocabulis,
In codice vero Lamonii , sacrificandi officia divina . quæ necesse non est commemorare. Apud (). Cur :
Placentem Deo. Codex Veronensis addit, rationabile cum bacchabundus. Apud Nonium Marcellum , vila
Muur isterium vestrum , bundus.
IV. -- Gaudebundus. Ita veteres libri el editiones. Constilulos. Tres libri veleres exegerit ul addc .
Alii habent gaudibundus, quod idem est. Apuleius, remushoc vocabulum . Sed tamen pulo non csse nc
lib . viii Melamorphoseon , soboli novorum marilorum cessarium .
419 DIVI CYPRIANI .
nam gloria gemina provexit. In pueris quoque virtus A EPISTOLA LXXVIII. '
maior aetate annos suos confessionis laude transcen - ( Pamel , Rigalt., Baluz., Lxxvi . Paris ., Oxon., L . ,
dii,utmartyrii vestribcatum gregem et scxus ctætas LXXXn .)
omnis ornaret. NEMESIANI, DATIVI, FELIGIS ET VICTORIS RESPONSCY
VII. Quinunc vobis,dilectissimi fratres, conscien . AD CYPRIANCM .
lix victricis vigor , quæ sublimitas animi, quæ in
sensu exultantia, qui triumphus in pectore, unum - ARGUMENTUM . – Epistola hæc el duæ sequentes al
quemque vestrum stare ad promissum Dci premium , aliud quam responsa continent ad cpistolam prtir
de judicio Dei esse securum , ambulare in metallis, dentem , ulpole quæ gratiarum actionem continens,
captivo quidem corpore , sed corde regnanle a , lum pro consolatione lilleraria ,lum pro subsidio se
scire Christum secum esse præsentent, gaudentem misso .Ex eo autem quod tres diversæ epistolæ rescris
tolerantia servorum suorum per vestigia el vias suas t æ sunt ad unicam Cypriani, colligere est in diteen
ad regna æterna gradientium ? Exspectalis quotidie melalli fodinis constitulos fuisse episcopos quies
la ti profectionis vestra salutarem diem , et jam jam scribunt. Quod confirmat Epistola Lssx, rbicah
que b de sæculo recessuri , ad mariyrum munera metalli fil mentio .
ci domicilia divina properatis, post has munditene - B I. Cypriano fratri Nemesianus, Dativus Felis,et
bras visuri candidissimam lucem , el acceplurimajo - Victor in Domino xternam salutem . Sempermarnis
rem passionibus omnibus et conflictationibus clari- sensibus pro temporis conditione litteris luis locutus
talem , Apostolo contestante et dicente : Non sunt cs , Cypriane dilectissime ; quibus a sidne lectis e
condignæ passiones hujus temporis ad superventuram pravi corriguntur ei bone fidei homines corroborar
claritatem quæ revelabitur in nobis (Rom . vin , 18). lur. Dum enim non desinis tracta libus tuis sacra
Plane, quia nunc vobis in precibus eflicacior sermo menta nudare, sic nos in fide e facis crescere et le
cst, el ad impetrandunt quod in pressuris pctitur fa - saculo homines ad credulitatem accedere. Num quia
cilior oratio est , petite impensius et rogale ut con - cumque bona in multis libris lu's intulisti, nescins
ſessionem omnium nostrum dignatio divina consum ipsum te nobis designasti; es enim d omnibus bo
mel,ul de istis tenebris et laqueis mundi nosquoque minibus in practaliimajor, in sermone facundior, :a
vobiscum integros el gloriosos Deus liberet, uit qui consilio sapientior, in patientia simplicior, in operi
charitatis 164 el pacis vinculo copulati contra hzretico- bus largior , in abstinentia sanctior, in obsequio bu
rum injurias el pressuras genulium simul sietimus milior, el in actu bono innocentior. Scis eiipse, cha
pariter in regnis coelestibus gaudeamus. Opto vos, rissime, nostrum optabile votum esse quod te videa.
beatissimi ac dilectissimi fratres, in Domino bene C mus, doctorem et amatorem nostrum , ad coronan
valere elnostri semper el ubique meninisse. magna confessionis pervenisse .
LECTIONES VARIANTES.
a Corde regnantem scire Lam . Bod . 2. Ebor . c Fidem t'oss. 7 .
b Et etiam voss. 2. d Etenim omnibus NC. 2 .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
VI. - Gemina .-Ita veteres editiones, quatuordecim Exultantia.Quinquc libriveteres prirfcruntezuhalie.
librinostri, et septem Anglicani. Ala lectio , que la De judicio Dei. Quamvis hanc lectionem non inte:
bet geminata , quam Erasmus invexit , Manutius et nerim nisi in tribus libris veteribus, non dubito la:
Morellius retinuerunt,exstat in quinque codicibus an - men quin sil melior quam ea quæhabetde judiciitie.
tiquis . El tamen illa essial in pluribus antiquis codicilar.
: In pueris quoque. Infra Epist. LXXXI, pag .164,Pueros Quod idem annoto ul si quis illam præfcral, sciat se
cliam vobis gloriosa confessionesociavil divina dignario. posse lacere cum auctoritate.
Multa virtutis ac fidei puerorum exempla vobis sul). In inetallis. Jia veteres ediciones ct xfun librikeo
ministrat antiquitas. Ex multis que proferri possent lere ;., Rulinus lib . VII, cap . 7, in metalladestincios,et
afieram lantuin nonnulla illustriora . Apud Eusebian) lib . IV , cip . 23 , per melalla fratribusrelegatis. Alorile
videmus Pontinm quindecim annorum puerum mar - D lius posuil in metallo.
lyrio affecuum cum Blandina martyre Lugdunensi , et EPIST. LXVIII. - I. E amaiorem , Ista dua d•
Dioscorum quindecim quoque annorum puerum sub cabula non habentur in editione Manutii , qui primis
Decio mulla passim gpud Alexandriam pro nominie bunc epistolam edil. Desunt etiam in codice Mors:
Christi. Prudentius in Carmine de sancto Romano siacensi, in Fixensi, et in Lamonia :10 . Esstant auleih
martyre Antiocheno, celcbral incredibilem fere con - in pluribus aliis antiquis , etiain in Veronensi kl 10
stantiam pueri adhuc lactentis . In Actis Martyruin edilione Morelliana . Emendalo autem , dala occasione,
Donalistarum editis in libro secundo miscellaneorum locum vilde mendosum in Epistola Xxxv Avili crno
nostrorum pag. 70 , cap . 15 , mentio est llilariini scopi Viennensis , qui sic habet : Nam per majorem?
parvuli fortiter passi pro nomine Christi. Victor Vi domus Tullii, qui amorem tuum Dominion me!12 S.
Tensis commemorat filium cujusdam nobilis Cartha - gismunduin a paire tuo , etc. Mullum torsit liic locus
ginensis annorum circiter seprem postmultos crucia - virum praestantissimum Jacobum Sirmondum. Neque
ius demersum in gurgite.In Pasiene vero beatissimo- id hercle injuria. A ! si Sirmondus vidisset veteri!
rum Martyrum 519 qui vi nonas julii passi suntapud librum Petri Marncji senatoris Grazianopolitanit,
Carthaginem sub llunerico rege Vandalorum nomina- nullum in explicatione hujus loci laborem habussil.
lur infantulus nomine Maximus cum illis excrucialus Sic enim scriptum est in libro illo veteri : Nam per
el extinclus. Sufficiunt haec exempla . imajorem domus tuce , qui damnatorei domnum mer!
421 EPISTOLA LXXIX . 422
11. Nam , quasibonus et verus doctor, quiil 10 di- A le, domine frater 162 , semper bene valere elnostri
scipuli see uli apud praesidem dicere deberemus, prior meminisse. Saluta omnes qui lecuin sunt. Omnes
apud acla proconsulis pronuntiasti, el tuba canens nostri qui nobiscum sunt te amant et salutant, ci vi
Dei mililes ,calestibus armis instructos ,ad congressio . dere desiderant.
nis præliu m excilasti, et in acie prima pugnans spi EPISTOLA LXXIX .
ritali gladio diabolum interfecisti, agmina quoque fra
triim hinc el inde verbis luis composuisti , ul insidice (Erasm ., iv , 7 . Pamel., Rigalt., Baluz., LXXIX . Paris.,
inimico undique lenderentur, el cadaveris ipsius pu Oxon ., Lips., Lxxym .)
blici hostis nervi concisi calcarentur. Crede nobis , AD EUMDEM LUCII ET CÆTERORUM MARTYRUM
charissime, quoniam non est a centesimo premio mi RESPONSUM .
nor tua innocens anima , quae nec siculi primos
impetus timuit, nec ire in exsilium recusavit ,ncc rc ARGUMENTI esse ejusdem cum præcedenti , verba ipsa
linquere civitatem dubitavit , nec in deserto loco epistolæ demonstront, atque adeo non Lucii Romani
commorari a horruil ; el, quoniam multis documen Pontificis, sed Lucii martyris et episcopi Africani
lum confessionis dedil, ipsa martyrum prior duxit. epistola est , multo minus aulem Cyprianiad Lucium
Alios enim ad martyria facienda exemplo suo provo - B Papam .
cavit ; et non tantum martyrum de seculo jam exce J. Cypriano iratri et college , Lucius et quimecum
dentium socia esse cæpit, sed cum etluturis cælestem sunt fratres, omnes in Domino salutem . Exultantibus
amicitiam copulavit. nobis el lælantibus in Deo quod nos ad congressio
NI. Agunt crgo libi nobiscum damnati maximas nem î armaverit el in prxlio victores sua digna
apud Deum gratias, Cypriane dilectissime, quod lit - tione fecerit, supervenerunt lillere lue, frater cha
teris tuis laborantia peclora recreasti, fustibus vulne- rissime, quas per Herennianum lypodiaconum et Lul
rata membra curasti, compedibus pedes ligalos re- cianum et Maximum et Amantium acolythos misisti
solvisti , semitonsis capitis b capillaturam adæquasti, nobis ; quibus lectis, recipimus Ġ in vinculis laxa
tenebras carceris illuminasti,montes metalli in pla - mentum , in pressura solatium et in necessitalc prc
pum deduxisti, naribus etiam fragrantes c , flores sidium , et excitati li sumus et robustius animati ad
imposuisti, et letrum odorem fumi exclusistid. Fe- si quid amplius fuerit pænarum . Nam ante passionem
citautem et prosecutum ministerium tuum et Quirini a le sumus ad gloriam provocati, qui prior nobis dil
dilectissiminostri quod per Herennianum liypodia - catum ad confessionem nominis Christi præbuisti i.
Conunk ), el Lucianum et Maximum el Amantium aco - Nos vero , seculi vestigia conſessionisluz, parem gra
lylos distribuendum misisti e quzcumque necessita- C tiam tecum speramus. Nam qui prior est in cursul
iibus corporum deſuerant expediri. Simus ergo ora- prior est etad præmium ; et qui prior occupastide quo
tionibus nostris allerutrum adjutores , el rogemus, coepisti, inde hoc nobis communicasti, demonstrans
sicut mandasii, ut Deum et Christum ct Angelos in scilicet individuam charitatem i, quia semper nos
omnibus actibus nostris habeamus fautores. Optamus dilexisti ; ut quibus unus ſuit spiritus in conjunctione
LECTIONES VARIANTES.
a Morari Lin . NC. 2. 6 Recepimus Oxon .
Þ Capitibus Lin . h Exercitati Ar . NC. 1.
o blagrantibus voss. 2 . i Tribuisti Bod . 2, NC. 1 . Ebor.
de Discussisti
Mandasti PemPem. . NC. 2. Voss. 2. į Inde eamdem NC. demonstrationem scilicet indivi
due charitatis Ar. Voss . 2 . Lin . Bod . Demonstrasti scili
Bod .In2.
congressione Ar., et ad congressionem tam . cet individuam Pem .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
Sigismundum a patre luo , elc. Ubi tamen reponendum rum subsidia misit ad confessores ad metalla dam
Csi amatorem pro damnatorem . Similis emendatio for - nalos .
tassis adhibenda est Epistola xi Nicolai Papel, in D Epist. LXVI. - Diflicile
qua legitur : Apparel le minus saluti communi quam est certo definire an
sor li privatre intendere. Nam in veteri codice ms. mo hxc cpistola Cypriani sit, an vero Lucii, quamvis vi
masterii sancti Remigii Remensis scriptum est quam deatur esse Cypriani potius quam Lucii. In tribus
an ori privalo . enim antiquis codicibus dicitur scripla a Cypriano ad
II. - Cadaveris. Duo,libri veteres habent cadavera Lucium et qui cum eo sunt, in aliis vero Lucii ad Cy
. Duo autem tribuunt Lucio episcopo Romita
ipsius publici hostis el nervi concisi calcarentur. Sic priamm . Existimat tamen Pamelius hunc Lucium esse
eliam ires Inglicani. Ita quoque habuisse Veronen no ab co qui ſuit episcopus Romanus. Ea vero
se in omnium antiquissimum mihi compertum est.. diversum Pimelii opinio hinc confirmari posse videtur quod si
llis auctoritalibus lullus constitui veram lectionem
Nam præterea certum est non esse plura cadavera in qui epistola ista esi Cypriani, cum missa sit per eodem
Unohosle . allulcrant eam quæ scripta est ad Nemesianum ,
III. - Per flerennianum . Codex Remensis sanctiDio . missa videtur in Africam ad queindan : Lucium . Cerie
li ysii, per Felicem Herennianum hypodiaconum et L16 in Epistola LXXVII Cypriani ad Martyres in metallo
căanum et Maximum el Augustum el Amandum presby constilulos, pag. 158, Lucius nominalur inter cpisco
lerum distribuendum , elc. Sic etiam ferme in duobus pos Afrosad quos ea scripta esi.
Anglicanis . Hunc Herennianum Baronius pulal illum J. -- Parem gratiam . Duo libri yeteres habentparem
esse per quem Cyprianus, cum esset exul , pecunia - gloriam .
423 DISI CYPRIINI
pacis, csset precum luarum a gratia et una corona Polianus, una cum presbyteris el omnibus nobiscus
confessionis. A commorantibus apud metallum Siguense, a ternam in
II. Accessit autem tibi, frater charissime, ad con - Domino salutem . Resalutamus le, frater charissine,
fesjonis coronam retributio operum abundans men per llerentianum & hypodiaconum , Lucianum et
sura, quam accipies a Domino in die remunerationis , Maximum fratres nostros fortes et incolumes adju.
qui et le nobis lilleris tuis repræsentasti, ut peclus vantibus orationibus luis ; a quibus accepimus obla.
illud luum candidum el bealum , quod semper novi. tionis nomine non minimam quantitatem una con
mus, manifestares, el secundum latitudinem ejus no - liicris tuis quas scripsili , in quibus dignatus es
biscum laudes Deo diceres, non quantum nos mere - de verbis coilestibus nos lamquain lilios conforture.
mur audire, sed quantum lil potes dicere. This enim Et leo Pairi omnipotenti per Christum ejus gratias
vocibus el quæ minus in nobis instructa erant exor ( gimus el agimus quod sic conforlati el corroboral
nasti et coufirmasti ad sustentationem earumdem sumus per quam allocutionem , petentes de animilui
passionum quaspalimur, securi de præmio cælesti ct camiore ut nos assiduis orationibus tuis in mente la.
de coronamartyrii et de regno Dei, ex prophetia quam here digneris, ut confessionem vestram cinosiP.10,
Jilleris luis Spirilli sancto plenus spopondi ti. lloc quam Dominus in nobis conferre dignalus esi, sip.
lolum b fiet, dilectissime , si nos orationibus luis plea . Saluta omnes quilecum cormorantur. Opla
in mente habueris , quod te facere confido , sicut et is mus te . frater clarissimo, in Deo semper bene vale.
nios utique facimus. re. Felix scripsi. Jader subscripsi. Polianuslegi. Do
III. Accepimus itaque, frater desiderantissime, id minunu meum Eutychianum h salulo .
quod a Quirino el a le ipso misisti sacrificium ex
omni opere mundo. Sicut el Noe oblulil Dco , el de
leclatus est Deus in odorem suavitatis, el respexitin EPISTOLA LXXXI.
sacrificium ejus, ila et in vestrum respiciat el delec (Erasm ., iv, 1. Pamel., Rigalt., Baluz., LXXXI. Paris.,
letur d reddere vobis hujus tam boni operis merec LXXX. Oxon., Lips ., VI.)
dem . Pelo autem ut lilleras quas ad Quirinum e
fecimus Transmilli præcipias. Oplo le, frater charis CYPRIANI AD SERGIUM ET ROGATIANUM ET CÆTEROS
sime ac desiderantissime , semper bene valere et CONFESSORES IN CARCERE CONSTITUTOS.
nostri meminisse. Salula omnes qui tecum sunt. ARGUMENTUM . - Rogalianum el collegas confessores,
Valel. in carcere constitulos consolatur , et exemplo Roga
163 EPISTOLA LXXX . liani senioris et Felicissimimartyrum animosillis ad
( Pamel., Rigalt., Baluz., LXXX. Paris., Oxon., Lips., C dil. In exilio scripram epistola ipsa indical.
LXXIX ) I. Cyprianus Sergio ei Rogatiano el celeris con
FELICIS, JADERIS , POLIANI, ET CÆTERORUM MARTYRUM fessoribus in Domino perpetuam sululem . Saludo
RESPONSUM AD CYPRIANUM . vos , fratres charissimi ac beatissimi, oplans ipse
ARGUMENTUM . – Marlyres supra dicti subsidium a quoque conspeclu vestro frui, sime ad vos pervenire
Cypriano transmissilm grati agnoscunl. loci conditio permitteret. Quid enim mihioplatiuset
Cypriano charissimo el dilectissimo Felix, Jader, lielius posset accidere quam nunc vobis inhærere, ut
LECTIONES VARIANTES.
a Unitarum 0.xon . e Cyrinum ver.
b Hoc tamen Ar . Tantum Bod . 2. i Præcipias. Vale Sem . i'oss. 2. Bod . 1.
c Vestrum add . Lin. NC. 2 . 5 Victorium , Herenn . Imp.
d Respiciet et delectabilur. ver. Reddens Lin . NC. 2. h Eutychianum abesl in codd . Lam . Ebor. NC,2.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
JI. - Quaspalimur. Codex Veronensis, octo libri no- in solitudines Ægypli. At Baronius anno 260 putat
stri, el duo Anglicani præferunt uti nos edidimus. n intelligendum esse demetallo Sigensi in Mauritana
Antea legebatur quas palienter ferimus. Sed eam le- " Tingitani . Quod fortasse melius est.
ctionem ego pulo orlam esse ex prurigine corri Quas scripsisli . Quinque libri veteres, quinque
gendi. item Anglicani, el ediliones Manutii el Morelliidia
520 EPIST . LXXX. - Hujus epistolac prima editio bent quas misisti , eodem sensu .
facta est in oflicina lypographica Manulii. Ea autem Tamquam filios. Tres libri veteres addunt tuos.
cdilio Victorium llerenniano præponil. Sed nomen Felix scripsi. Istui addilum est ex editione Angli.
Victorii non comparet in ullo veterum codicum cum cana. Non inveni enim in aliis editionibus neque in
quibus ego contuli opera sancti Cypriani, neque in libris nostris. Itaque si vera est lectio, uti eam pulo
editionibus quæ postea secule siini, una excepła Rie veram , Epistolam scripsit hic Felix qui priorc loco
galliana el ea quam procuravil Reinbarlus. nominatur inter episcopos a quibus Epistola scripta
Siguense. lla libri duo veteres. Alii sex habent est. Jader, qui secundo loco nominatur, subscripsit;
Singuense, Manulius Sibuense. Vir clarissimus Dom - Polianus, qui tertio, legil.
Tius Bernardus a Montefalcone in tomo li novæ sue EPIST. LXXXI. - I. Sergio . Ita edidit Pamelis
collectionis Patrum Græcorum , cdidit Cosme India et alii post eum ; eamque lectionem exhibent "
copleustac librum , de Christianorum Opinione demundo , velera exemplaria . Alia habent Seayrio vel Sengelo.
ubi lib . II, pag. 142, Cosmas loquens de veleri tabule In Remigiano vetere : Cyprianus Sergio et Rogalang
la Prolemæi Evergelæ , commemorat illum in Ægy el Victori et Felicissimo el cæteris confessoribus. Om
plum profectum subegisse Agamen et Siguen . Unie autem nonnulli veteres libri el editiones habento ad
fortassis colligi posset confessores fuisse projectos Rogatianum juniorem , id male positum esso 10
 425 EPISTOLA LXXXI. 420
complec tereminimemanibus illis que puræ et inno- A sionis probatione sanctificant : El si coram hominibus
cenles etDominicam fidem servantes sacrilega obse- tormenta passi suni, spes eorum immortalitate plena est.
quia respuerunt? Quid jucundius et sublimius quam Et in paucis vexati, in multis bene disponentur, quo
osculari nunc ora vestra, quæ gloriosa voce Dominum niam Deus tentavit illos, et invenil illos dignos se . Tam .
confessa sunt , conspici etiam præsentem ab oculis quam aurum in fornace probavit illos et quasi holo
vestris , qui, despecto sæculo , conspiciendoDeo digni causti hostiam accepit illos, et in tempore erit respectus
extiteru nil ? Sed , quoniam huic lætitia, interesse fa - illorum . Fulgebunl justi, et tamquam scintillæ in arun
cullas non datur, a has pro me ad aures et ad ocu - dinelo discurrent. Judicabunt nationes el dominabun
los vesi ros vicarias lilleras milto , quibus gratulor tur populis, el regnabit eorum dominus in perpetuum
pariler et exhortor ut in confessione cælestis gloriæ ( Sap. iii, 4 -8). Quando ergo judicaluros vos et re
fortes et stabiles persevcretis, et ingressi viam Domi gnaluros cum Christo Domino cogitatis, exultetis ne
nicæ dignationis, ad accipiendam coronam spirilali cesse est et fulurorum gaudio præsentia supplicia
virtute pergatis b,habentes Dominum protectorem calcetis, scienles ab initio mundi sic institutum ut la
et ducem qui dixit : Ecce vobiscum sum omnibus die- borel istic in sæculari conflictatione justitia , quando in
bus usque ad consunimationem mundi c ( Matth. , origine i statim prima Abel justus occiditur , et
XXVII, 20). O beatum carcerem , quem illustravil ve- B exindc justi quique et Propheta: et Apostoli missi.
stra pr:rsentia ! o bealum carcerem , qui homines Quibus omnibus Dominus quoque in se ipso consti
millil ad cælum ! o tenebras lucidiores sole ipso et luit exemplum , docens ad suum regnum non , nisi eos
luce lac mundi clariores , ubimodo constiluta sunt ! qui se per h viam suam seculi sint, pervenire dicens :
Dei lempla el sanctificanda divinis confessionibus Qui amat animam suam in isto sæculo, perdet illam . Et
membra vestra . qui odit animam suam in islo sæculo , in vitam æternam
conservabil illam (Joa . XII, 25). Et iterum : Nolite
II.Necquicquam versetur in 16. cordibus etmentibus iimere eos qui occidunt corpus, animam vero non pos
vestris quam divina præcepta el mandata caelestia , sunt occidere : magis autem meluite eum qui potest et
quibus vos ad tolerantiam passionis Spiritus sanctus animam et corpus occidere in gehennam (Matth . x, 28).
semper animavit. Nemo morlem cogilet, sed immor. Paulus ctiam nos adhortalur ut qui ad Domini pro
talitalem , nec temporariam pænam , sed gloriam sem missa venire cupimus, imitari Dominum in omnibus
pilernam , cum scriplum sit : Preliosa est in conspectu debeamus : Sumus, inquit, filii Dei. Si autem filii, et
Domini mors justorum d ejus ( Psal. cxv, 15 ). Et hæredes, hæredes quidem Dei, cohæredes autem Christi,
ilerura : Sacrificium Deo e spiritus contribulatus, cor siquidem compatiamur, ut et commagnificemur h.
contre lum el humilialum Deus non despicit (Psalm . L, C (Rom . viii, 16). Addidit etiam comparationem prx
19 ). Et ilerum , ubi loquitur Scriplura divina de tor- senlis temporis et futuræ claritatis dicens : Non sunt
menL is quc martyres Dei consecrant et in ipsa pas- condignæ passiones hujus temporis ad supervenluran
LECTIONES VARIANTES.
a Interesse non datur Lam . e Sacrificium Dei Bod . 1.
Vitæ coronam spiritali virtute Ebor. Pem . Lam . Bod . f In originemundi Bod . 3 .
1, 2, 3 . 8 Eos qui semper Bod . Lam . Ebor , NC. 1.
Sæculi Lam . Ebor. Bod . 2. h Ut sic glorificemur veron . Ut et commagnificemur,
d Sanctorum Lan . Bod . 2. Ebor. NC. Bod . 1, 2. Lam . Lin . Ebor.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
censuerunt Angli , qui hanc suam sententiam mullis Habet vincula , sed vos Deo soluti estis. Arator , lib . Il
ratio nibus ostenderunt esse veram . Sergii porro no . Actuum apostoloricum :
men non habetur in codice Vaticano 195 , neque in O felix de clade locus, cui clara refulgent
Gralianopolitano , neque demum in Lamoniano.Non Lumina pro tenebris.
isl i tisse ctiam in veieri codice optimo liquet ex an
nola lione Nicolai Fabri posita in exemplari editionis Dei miltit. Duo libri veleres, homines dimillil ad ce .
D elianæ , ubi vir doctissimus monuit in eo codice d lum . Vetus Remigianus, homines Dei dimillil ad coe
legi simpliciter Rogaliano el cæteris confessoribus, uti lum .
elia m habetur in codice sancti Arnulphi. 11. - Tolerantiam . Illustrat hunc locum Holstenius
Complecierenini me. Haec est vera lectio , quam in nolis ad Passionem sanctarum Perpetuie et Feli .
confirmant omnes fere libri veleres, el omnes editio cilatis, ubi auctor ponit sufferentiam pro co quod
nes antiquæ . Pamelius tamen , ea auctoritate insu - Cyprianus dixit 521 tolerantiam . Vox est Africana ; quæ
per habita, mula vil et edidit, ut compleclerer manns reperitur etiam in Actis martyrum Donatistarum in
illas , tantum quia lectionem illam invenerat adjectam libro ii miscellaneorum nostrorum , pag.
ad marginem codicis Affligemiensis. Eam quam nos tibus. Vide glossarium Latinum Cangii.60,et sequen
relocamus præferunt ociodecim libri nostri et decem Fulgebuni..... discurrent. Hæc desunt in undecim
Anglicani. Pamelio favent duo tantum . codicibus manuscriptis et in editioneManutii. Deerant
Dominum confessa. Codex Burgundicus, nomen Do etiam in capite 12 Epistolæ ad Fortunatum de Exhor
mi niconfessa . . talione martyrii. Nos reposuimus.
O beatum carcerem . Tertullianus in libro ad Marly In gehennam . Reliqua istius epistola desunt in co
ras loijuens de eoruin carcere ail : Si enim recogite dice sancti Arnulphi, et in eorum quæ desuni loco
musipsum magis mundum carcerem esse , exisse vos e substilula est consequenter magna piirs Epistolae ad
carcere quam in carceren introisse intelligemus. Etmox Antonianum , incipiendo ab his verbis pag . 71 : Exo
addit de carcere : Habet lenebras, sed lumen eslis ipsi. mologesis apud inferos non esi, etc., usque ad finem
PATROL. IV . S . CYPRIAN . ' 16
427 DIVI CYPRIINI
clarila !em quæ revelabitur in nobis ( Ibid . 18 ). Cujus A nobisde hoc verbo respondere tibi. Est enim Deus, cui
claritatis gloriam cogitantes, pressuras onines et per- nos servimus, polens eripere nos de camino ignis arde
secutiones tolerare nos convenit , quia , etsi suntmul- tis, 165 et demanibus tuis, rex , liberabil nos. El si non,
1x pressura justorum , ex omnibus tamen liberantur notum tibi sit quoniam diis tuis non servimus el imani.
qui in Deum fidunt. nem auream qnam staluisti non adoramus ( Dan. II ,
S JII. Bcatas etiam ſeminas qux vobiscum sunt in ea- 16-18 ). Cum se crederent et pro fide sua scirent
dem confessionis gloria constitute,qux , Dominicam ti- posse etiam de præsenti supplicio liberari, jactare
dem lenentes etsexu suo fortiores , non solun ipsa ad hoc tamen et vindicare sibi noluerunt dicentes, Et
gloriæ coronam proxime suni, sed el cæteris quoque si non, ne minor esset confessionis virtus sine testi
feminis exemplum de sua constantia præbuerunt. Ac, monio passionis. Audiderunt posse omnia Deum fa.
ne quid deessetad gloriam numeri vestri a, ut omnis cere, sed tamen non in hoc fidere ut liberari in pre
vobiscum et sexus et ætas esset in honore, pueros sentia vellent, sed illam libertatis et securitatis æter
etiam vobis gloriosa confessione sociavit divina di- ne gloriani cogitarent,
gnatio , repræsentans nobis tale aliquid quale Ana IV. Quam fidem vos quoque retinentes et die ac
nias, Azarias et Misahelillustres pueri aliquando fe- nocle meditantes, loto cordc ad Deum prompti, con
cerunt ; quibus inclusis in caminum b cesserunt B templu presentium ſutura tantummodo cogitatis ,ut
ignes et refrigerium flammæ dederunt, präsente ad fructum regni ælerni et ad complexum et oscu
cum illis Domino et probante quod in confessores et lum Domini et conspectum venire possitis, ut sequa
martyres ejus nihil posset gehenne ardor operari, mini in omnibusRogatianum presbyterum , gloriosum
sed quod qui in Deum crederent , incolumes sem - scnem , viam vobis d ad gloriam temporis nostri re
per et luti in omnibus perseverarent. El consideretis ligiosa virtute ci divina dignatione facientem , quicum
diligentius peto, pro vestra religione, quæ apud pue- Felicissimo fratre nostro quielo semper et sobrio er
ros fides fuerit, quæ promereri Dominum plenius cipiens ferocientis populi impetum , primum hospi
potuit. Ad omnia enim parati, sicut omnes esse de. lium vobis in carcere præparavit, et melator quodam
bemus, aiunt regi : Nabuchodonosor rex , non opus est modo vester, nunc quoque vos antecedit. Quod ut
LECTIONES VARIANTES.
a Numero vestro Neap . Muneris vestri Ver. Ebor. Lin .
b In camino Lam . a Viam nobis Oxon .
c In Deum se crederent Bod . 1, 2. Lam . NC. 1, 2.
STEPH . BALUZII NOTE .
Epistolae ad Antonianum , et in calce scriplum est : Ad C De hoc verbo. Codex Pitheanus, de hoc sermone. Et
Antonianum de Cornelio et Novaliano erplicil . Sic tamen Cyprianus Epist. Lv, ad Thibarilanos, in ca
etiam in Thuano . Porro Epistole ad Anlonianum pri- pite xi Epistolae ad Fortunalum de Exhortalione mar
mapars desideralur in utroque codice , et incipit uter- lyrii, et lib . iii Testimoniorum , cap. 10, semper ponit
queab his verbis exomologesis apud inferosnon est, etc. de hoc verbo. Itaque mulandum istic non fuit. Vide
Claritatem . Codex Fuxensis , gloriæ coronam . annotationes Erasmi ad caput primum Evangelii se
III . - Sexu suo fortiores.Infra , in libro de Habitu virgi cundum Joannem .
num , pag. 175 : Fortior feming viris torquentibus inté- IV . - Cogitatis.Hunc locuni nos emendavimus er
nilur . Lactantius lib . v , cap. 13 : Ecce sexus infirmus fide duorum velerum exeniplarium .
et fragilis ætas dilacerari el loto corpore urique perpeli. Metator vester. Vocabulum hoc, quod diversas ha
lur.Hieronymus in Epistola ad Eustochium deCusio bel significationes, ortum est ex agricolarum arte. Sic
dia Virginitatis : Beala martyr Agnes el retalem vicil et enim vocantur qui arbores in seminario vel arbusto
tyrannuin el titulum castilatis martyrio consecravit. disponunt et ordine quodam digerunt, origine ducia
Nem in Epistola de Muliere seplies icta : Mufier sexu a meta , id est agrorum termino seu linea a qua in
in firmior, virtute fortior . Eusebius, lib . vi, cap . 41 , re - cipit mensura ad disponendas arbores. Istic accipilur
fert historiam sancta Apolloniie . Rufinus eam quoque de eo qui praecedens milites casira local, hospilia
referens, lib. vi, cap. 31, cum dixisset illam sporile præparar. Vegelius, lib. I , cap. 7, Melatores, qui pre
prosiliisse in ignemi quem perseculores minabantur , cedentes locum eliquit castris. Nonius Marcellus : Ne.
addit : Ita ut perterrerenlur etiam ipsi crudelitatis auc- lari, parare. Unde et melatores. Prir falio Celsi in Al
lores quod promplior inventa est ad mortem feminalercalionem Jasonis et Papisci : Frequentatur ubigne
quam perseculor ad pænam . Vide etiam historiam D aut manifestat prophetatio cunctorum qui sanclo Spi.
Blandina martyris apud eumdem Eusebium . Florus, rilli præmonente adventus Domini melaiores esse sohti
lib , II, cap . 15 , meninil cujusdam feminæ Carthagi sunt. Victor Vitensis, lib . v, cap . 12 : Vel superare
nensis quæ in excidio urbisCarthaginensis, a culmine possel aqua mendax lantæ voluntatis propositum , quod
se domus in medium misit incendium , eo tempore quo jam homo Deimelantibus lacrymis miserat legatum ist
se quadraginta millia virorum dediderunt duce Asdru . cælum . lidem vocantur mensores in titulo Codicis
bale. Ait ergo Florus : Quanto fortius ſemina. Ælius Theodosiani de Melatis. Lucianus, in Epistola ad Celpo
Spartianus de Zenobia uxore Odenali ait : Quæ mula rimum , pag . 50, vocat Decium metatorem antichristi.
lorum sententia fortior marilo fuisse perhibetur. Sta Quem locum male Rigaltius transtulit ad artem agri
Lius, lib. 1x, Thebaidos : colarum , lamquam si Lucianus ita scribens respexis
Ipsa nihil metuens, sexusque oblita minoris. set ad lineam sive funiculum metatoris arbores suas
disponentis. (Vegel., Instit. rei mil., 11, 7 : Metalores
Refrigerium . Ila veteres editiones el qualuor libri dicuntur, qui precedentes locum castris idoneurt
veleres . Manutius edidit refrigerii locum . Quo etiam eligunt. GOLDAST.)
modo legitur in undecim codicibus et in editione Mo- Antecedit. Certum est melatores vocatos fuisse an
rellii, tecessores, quia antecedunt milites ut eis hospitia
429 EPISTOLA LXXXII . 430
cousummetur in vobis,assiduis orationibus Dominum A Multa enim varia el incerla opinionibus ventilantur.
deprecamur, ut, initiis ad summa pergentibus, quos Quce autem sunt in vero ila se habeni. Rescripsisse
confiteri fecit , faciat el coronari. Oplo vos , fratres Valerianum ad senatum ul episcopi et presbyteri ct
charissimiac beatissimi, in Domino semper bene va - diacones in continenti animadvertanlur , senatores
lere et ad coronam coelestis gloria pervenire. Victor vero et egregii viri et equites Romani a , dignitate
diaconus el quimecum sunt vos salutant. amissa,etiam bonis spolientur ; el, si ademptis facul
EPISTOLA LXXXII. tatibus christiani esse perseveraverint , capile quo
que mulctenlur ; matronæ vero , ademplis bonis , in
(Pamel., Rigalt., Baluz., LXXXII. Paris., LXXXI. Oxon ., exsilium relegentur ; Cæsarianiautcm quicumque vel
Lips ., LXXX .)
AD SUCCESSUM , DE NUNTIIS ROMA REVERSIS PERSECUTIO prius confessi fuerant vel nunc confessi fuerint,
NEM NUNTIANTIBUS. confiscentur el vincli in Cæsarianas possessiones
descriptib mittantur. Subjecit etiam Valerianus
ARGUMENTUM. - Nuntiat Successo episcopo Cypria imperator orationi suæ exemplum litterarum quas
nus, perseculione acriori jam decrela per Valerianum ad praesides provinciarum de nobis fecit : quas
imperatorem (haud dubie cum Gallieno) , passum lilleras quotidie speramus venire , slantes secun
Romæ Xistum pontificem yılı idus Augusti, idque ul B dum fidei firmitatem ad passionis tolerantiam , et
collegis cæleris significet pelil , quo suum quisque expectantes de ope el indulgentia Domini vitæ æternae
gregem ad marlyrium aniinel. Cum autem paulo post coronam . Xistum autem in cimiterio animadversum
mense septembri passus sil Cyprianus , non dubium sciatis octavo iduuni augustarum die, el cum eo dia
quin sub finem vitæ scripla sil hæcepistola. cones quatuor c. Sed et huic persccutioni quotidie
I.CyprianusSuccesso fratrisalutem . Ul non vobis in insistunt præfecti in Urbe ; ut, si quisibi oblati fuerint,
continenti scriberem , frater charissime, illa res fecit, animadvertantur, ct bona eorum 166 lisco vindicentur.
quod universi clerici sub ictu agonis constituti, rece . II. Hæc pelo per vos et cæteris collegis nostris in
dere istinc omnino non poterant, parati omnes pro notescant, ut ubique hortalu eorum possit fraternitas
animisui devotione ad divinam el coelestem gloriam . corroborari el ad agonem spiritalem præparari, ut
Scialis autem eos venisse quos ad Urbem propter lioc singuli ex nostris non magis mortem cogitent quam
miscram , ut quomodocumque de nobis rescriptum immortalitatem , el, plena lide ac fola virtule Doming
fuisset, exploratam sibi veritalem ad nos perferrent. dicati, gaudeant magis quam limeant in hac confes
LECTIONES VARIANTES.
a El delerit Lips. editor , suadente Neandro Kg. 1 , C Et scripti Ver .
p . 141, n. 3, cui adsensit Muenterus primord . Eccl. Äfric. c Quarto Ver. Cum eodem quartum 0.xon .
p . 171 , n . 1.
STEPIT. BALUZII NOTÆ .
preparent. Itaque castrensi vocabulo usus est sanctus versus Pelagianos ; Evagrius Ponticus confudit Xistumi
Cyprianus. Vide Vegelium . Pythagoreum cum Sixlo martyre el episcopo Romance
Victor Diaconus. llæc addita sunt ex velusto codice Ecclesiæ .
Remigiano . Mulclentur. Treslibri vetcres habent puniantur,duo
i22 EPIST. LXXXV . -- Hujus Epistolae , cujus prima pleelantur.
cditio debelur Manutio , habui decem vetera exem - Octavo iduum . Quinque libri veteres præfcrunt
pl: rin , Pamelius habuit duo. Angli nullum habuerunt. quinto. Sed in marlyrologiis scriptum est Oclaro, in
' . - Successo, Episcopo ab Abbir Germaniciana, qui Gestis pontificalibus sexlo .
interfuit concilio Carthaginensi sub Cypriano. Mariy Diacones quatuor. Scio istic legi in quibusdam vete .
rio yitam liniisse docent Acla passionis sanctorum Moij ribus libris et in posterioribus cditionibus el cum eo
lani, Lucii et aliorum edita a sociis Bollandianis et dem Quartum . Al ego prefero lectionem Manutii et
Theoderico Ruinarto . Morellii, cl puto veterum librorum lectionem qui ha
Illa res fecit. Sic legendum apud Ruricium , lib . ii, bent Quartum ortam esse ex prava lectione hujus loci
Epist . 14 . Apud Caesariuin Arelatensem in Exhorta - Cyprianici. Error autem ortus est, ut opinor, ex co
lone ad eharitalem : Illa vel maxime res facit. quod in quodam libro veieri scriptum crat in com
Sub iclu agonis. Acta sanctorum martyrum quae pendio et cum eo d . iv . quemadnodum ego quoque
mox cilavimus : Negavit esse in passionis iciu dolorem . D vidi scriptum iv. in uno relcri libro . Ex quo sequen
Viile quae dicta suni supra ad Epistolam xxvi, in ipso tes librarii fecerunt el cum eodem Quartum . Nam
interitu pag. 412. sunt aliqui libri veleres qui habent tantum el cum eo
Clerici. Per quos mitti consuleverant Epistolæ ec- dem quatuor, omissa voce diacones. Certum est porro
clesiasticæ , ut alii animadverierunt el satis notum est nullam Quarti mentionem alibi reperiri quam apud
velex unico Cypriano.Hieronymus in Epitaphio Paulæ : martyrologos, qui citant Epistolam Cypriani. Cerium
Misil libi per clericum suum epistolam , quoque est Felicissimum et Agapitum diaconos decol
Parali omnes. Editio Morelliana el quinque libri latos fuisse cum Xislo. Quare pulo falsam esse ani
veteres , parali omnes pro animatione divina et cælestimadversionem Pamelii censcntis nullo modo defendi
corona . posse lectionem Manulii et Morellii. Sane istic com
Valerianum . Vide nolas nostras ad caput v Lactantii memorantur quatuor diaconi culi Xisto passi. El la
de Mortibus Perseculorum . men duo tantum cum eo decollati dicuntur in Actis ejus .
Xistum . Pontius diaconus in Vila sancti Cypriani : In Gestis vero pontificalibus, qux cilanlur eliam , in an
Jam de Xisto bono et pacifico sacerdote ac propterea tiquis martyrologiis, scriplum estsex cum illo passos
beatissimo Martyre ab Urbe nuntius reneral. Vide Anna esse . Scd ista repugnantia nullius est momenti. Fe
les Cyprianicos et dissertationem xi Cyprianicam Dod licissimus et Agapitus mortem obierunt cum Xisto,
we!li. llieronymus in Epistola ad Ciesiphontem ad reliqui aliquo ex dicbus sequentibus.
431 DIVI CYPRIANI 432
sione ; in qua sciunt Dei ct Cbristi milites non pe- A plcm ct debeam . Expectamus ergo hic, in secessa
rimi, sed coronari. Oplo le , frater charissimo, sem abdito constiluli, adventum proconsulis Carthaginem
per in Domino bene valere. redeuntis , audituri ab co quid imneralores super
EPISTOLA LXXXIII. Christianorum laicorum et episcoporum nomineman
(Pam ., Rigall., Baluz ., LXXXI . Paris.,Lxxxi.Oxon ., Lips., daverint, et dicturi quod ad horam Dominus dici vo
. LXXXI.) luerit.
AD CLERUM ET PLEBEM , DE SUO SECESSU , PAULO ANTE II. Vos antem , fratres charissimi, pro disciplina
PASSIONEM . quam demandatis Dominicis a me semper accepistis,
ARGUMENTUM . — Cum jam , sub finem vilæ , ad horlos et secundum quod me tractante sæpissime didicistis,
suos reverso Cypriano nuntiaretur missos esse qui se quielem el tranquillitalem tenele , nec quisquam re
strum aliquem lumullum fratribus moveat, aut uliro
Ulicam ad supplicium pertrahereni, secessit. Nevero se gentilibus offeral. Apprehensus enim et traditus
metu morlis id fecisse crederetur , hac epistola cau
sam reddit, ulnempe non alibi quam Carihagine, in loqui debet; siquidem in nobis Dominas positus illa
conspeclu suorum ,martyrium subiret. hora loquatur, quinos conſileri magis voluit quam
1. Cyprianus presbyteris et diaconibus et plebi' ,B profileri a. Quid autem de cætero nos observarecon
veniat antequam in me super confessione nominis
universe salutem . Cum perlalum ad nos fuisset, fra - " Dei proconsul sententiam ferat , instruente Domino
tres charissimi , commentarios esse missos qui me in commune disponemus. Incolumes vos, fratres
Ulicam perducerent, et consilio charissimorum per charissimi, Dominus noster in Ecclesia sua perma
suasum essei ul de hortis nostris interim secedere
ncre faciat et conservare dignetur. Ita fiat per suam
mus, justa interveniente causa, consensi, eo quod con miseric ordiam .
grual episcopum in ea civitate in qua Ecclesiæ Domi 167 Tres epistolæ quæ sequuntur inter episcolas CF
nicæ præest, illic Dominum confiteri et plebem prianireperiuntur in quibusdam libris auliquis ..
universam præpositi præsentis confessione clarificari.
EPISTOLA CORNELII PAPE AD CYPRIANCY .
Quodcumque enim sub illo confessionis momento
confessor episcopus loquitur, aspirante Deo, ore om Dilectionis tuæ non delectabilia et contra fidei re.
nium loquitur. Cæterum mutilabitur honor ecclesiæ gulam scripta suscepi, in quibus nauseas recognovi,
nostræ iam gloriosa , siego episcopus alterius ecclesiæ et venena sermonum adversus catholicam per totum
præpositus , accepta apud Ulicam super confessione orbem diffusam Ecclesiam horribilibus a te su perseri
sententia , exinde martyr ad Dominum proficiscar, zizaniis non laudavi. Quæ pelo velociter tollas ac
quandoquidem ego et pro me et pro vobis apud vos prædamnes. Quod prius quidem le facere oportebat
confiteri et ibi pati, et exinde ad Dominum proficisci, quam in mundo lethale virus aspersum simplicium
orationibus continuis deprecer et votis omnibus exo- et innocentium interficerelmentes. Non ergo dignum
LECTIONES VARIANTES.
a Temere profiteri vat. 1. b Hæc ultima verba rejiciunt 0.con. Lips.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Epist. LXXXIII. - I. Commentarios. Manutius, cui eos vocat qui idcirco frumentum emunt ut fratres
prima Epistolze istius editio debelur, et Morellius suos opprimant.
posueruni frumentarios ; quam lectionem præfert De horlis nostris. Vide qua, de hortis istis dicla
etiam codex Remensis sancti Dionysii. Omnes alii et sunt ad Epistolam vi, pag . 393 .
duo laudati a Pamelio habent commentarios. Istam 1 1. — Proconsul sententiam feral. Quinque libri ve
lectionem sibi magis probari dixit Pamelius, el la teres, proconsulis sententia ſerial.
men edidit frumentarios. Commentarii sive commen In commune. Quamquam ista leclio sit optima, non
tarienses, quorum mulla mentio in Codice Theodo - displicel tamen ea quam codex 2442 bibliothecæ Col
siano, ubi vocantur nequissimi, ii erant, ul ail Julius berlinar. et Fuxensis exhibent. Exhibent autem in
Firmicus in libro de Institutione Matheseos , quibus comminus, id est cum simul erimus, cum in unum
damnatorum $93 cura commillebatur , vel carcerum convenerimus. Cum autem frequenter observaverim
custodes, quos nos vocamus geolarios, geôliers. Sic codices Veronensem el Faxensem præferre easdem
enim recte explicanturin Actis primiingressus Joannis lectiones, hæc mea observatio fulcitur etiam testimo
d'Orleans, episcopi Aurelianensis, in urbem suam nio istius loci. Veronensis enim habebat comminus.
anno 1522 ; Episcopalus Aurelianensis carcerum conllo Quo etiam modo scriptum vidi apud Suetonium ir
mentarienses sive geolarios. lisdem , ut ait idem Firmi- Vita Cæsaris. Apollonius apud Rolinum , lib . v. Hist.
cus, publicarum calenarum cura demandabatur ; de Eccles., cap. 18, aut si confidunt, in cominus ve
quibus vide etiam Ludovicum Cælium Rbodiginium niant.
lib . ix , cap . 34. Recte ergo Cyprianus ait missos Ita fiat. Istud addidimus ex libro Fuxensi.
esse commentarios qui eum Ulicam perducerent. li
dem liciores vocantur in Epistola Hieronymi de Mu - Quamvis nolim prestare has tres epistolas esse
liere seplies icla : Turbatur lali nuntio urbs propinqua, Cypriani, pulavi tamen debere me illas edere in hoc
el lola liclorum calerva glomeralur, e quibusmedius, ad loco, quia referuntur in quibusdam veteribus libris
quem damnatorum cura pertinebal, erumpens, etc. De Epistolarum sancti Cypriani. Viri docti illas exami
frumentariis vide nolas Andre Scholli ad Aurelium nabunt. Prima, quæ est Cornelii Papæ , invenla est,
Victorem ; Henricum Valesium ad librum vi, cap . 30, ut ad Epistolam Lxx . dictum est, in duobus libris ve
Hist. Eccles. Eusebii, et glossarium Latinum Cangii. teribus, secunda in codice Fuxensi bibliothecæ Col
Alio sensu Jacobus Billius in scholiis ad Orationem berlinæ , lertia in eodem codice Fuxensi et in eo qui
Gregorii Nazianzeni de Plaga Grandinis, frumentarios servatur Rcmis in abbatia sancti Dionysii.
433 EPISTOLA AD TURASIUM PRESBYTERUM . 434
est rebaplizare. Ergo eradica et extrica , ut diximus, A lorqueri, quorum exempla habemus. Tertio negave
florulentis sermonibus atque dignis per posteriorem runt, et sacramentum non tradiderunt. Hiautem qui
epistolam priora scripta , quæ contra, catholicam fi - nec interrogati oblulerunt, interim usque ad statum
dem servare censuerunt genimina viperarum . Non consilii laici communicabunt. Verumlamen in slalum
enim decet lantæ urbis antislilem excellentissimum consilii quod Scriptura sancta promoverit,' secundum
que doctorem ut, dum putas hæresis baptisma præ- sententiam fixam sanctis et amicis Dei suppleri vo
damnandum , verum Baptisma sermonibus maculare lumus, cum jam iesles et proximialiquid jam dudum
audias quä doles contra Apostolum scilicet repugna - slaluerant nostri antecessores. Ob quam rem necesse
re dicentem : Unus Deus, una fides, unum Baptismu. est nos testibus consentire complecti et supplere .
Opto vos in Domino semper bene valere. Amen . Deo
AD PLEBEN CARTHAGINIS. gratias.
Cypriapis plebi Carthagini consistenti æternam in AD TURASIUM PRESBYTEROM .
Domino salutem . Gralias quidem agimus Deo Patri
et Domino Jesu Christo , qui vos adunalos atque in Cyprianus benedicto et dilectissimo parenti Tura
conventicula restituit. Propter quam rem memoravi. sio in Domino æternam salutem . Charitatis lux scri
mus et scriplum beatissimorum martyrum atque B pla percepi, quibus animum tuum dolore commolum
confessorum voluimus ad consilium nostrum servare. de filiæ dormitione cognovi. Non aliud principaliter
Jubetdesuper majestas atque Spiritus sanctus, cujus admiratus sum quam christiani pectoris in le jacla
in nobis gratia testis est salutaris .Nam , cum tractaret tam fuisse virtutem , ut animum flecteres autdolorem .
de traditoribus, jubet tam in Evangelio quam in Stupeo murum fidei penetratum vulneribus orbitatis,
A postolo , lam in Psalmis quam in Prophetis et cæ - quem sepire debuerat spes resurrectionis et regni
leris Scripturis : Scrulamini (Joa. v, 39). Quo scru- coelestis . Numquam spes cum dolore concordat, nec
lalo a nobis, inventis a ab iis qui Scripturas san - fides aliquando sentit quacumque jacluram . Resurgc
clas tradiderunt non mereri eos congredi consilium re credimus mortuos, et plangimus : quid faceremus,
nostrum , id est consilium habitare . Nemo est enim si mori tanlummodo sine resurrectione præciperet
qui hoc consilium condrealur b non coelestem spe. Deus ? Voluntas utique ejus sola sufficeret ad sola
clet. Ac propterca memoravimus ut ii qui taliter tium , cui nullum præponendum scimus affectum .
Scripluras tractavcrunt ad stalum plebis et judicium Quod dederat abstulit qui creaverat. Quid cerlas
ab ipsis porreclum , nec aliqua actio ab ipsis promi, plangere quod ad tempus acceperas ? Commodaverat
sed nec etiam ad statum sacrificii neque plebis esse ut haberes quantocumque tempore voluisset, et cum
proximi; qui utique, jam dudum derelicta plebe, nu - C vellet rursus auferret. Nibil abstulit luum qui recipe .
daia allaria , prompla sacrificia c. Merito hæc memo- re dignalus est proprium . Creditum suum recipere
rantes cum mestitia atque dolore animiprofici leste decueral creditorem , et nihil aliud decet quam cre
ad Dominum quod debuimus staluere , quam omnes ditori suo gratias agere mutuantemi. Sic Job legimus
disceptationes et dissensiones ethæreses et scandala quam sequarnur devolissimam vocem : Dominus, in
hauserant,ne ulterius provocent se homines seu mi- quit, dedit, Dominus abstulil. Sicut Domino placuit,
nus fidei seu Scripluris leves sint etlectores id stalui. ila factum est. Sit nomen Domini benediclum (Job 1,
mus alque statuimus , atque slatuto nostro recedino . 21). Parum ergo non erat hæc sola consolatio contra
lumus, ut si qui tradidit præpositus huic plebi me. Juclum quod nemo lugere debeat cum aliquid reddi-
reantur antistitem administrantem altari ac corpore derit alienum , quia fas non erat apud alium detineri
integro . lis vero jussimus a quibus et sacrificium quod domino suo fuerat necessarium . Additur conso
offerri jubemus, merito præceptis iis 168 obtemperari lationis alia providentia , quæ jaculis occurrat orbita -
debet, nec aliud fiel quam stalim evangelica vox sin- tis. Gaudere debuimus de sæculo recedentibus, si
cera cala Jobannem loquitur : Nolo , inquit, de mani- sæculi contra nos inimicitias sentiremus , et plangi
busvestris sacrificia , quia non venislis ad mecum hostia mus benelicia Domini, qui nobis quod præstat infir
munda. Qui utique hostiam mundam non offert, ho. D mitati nostræ præslat. Periclitari volebat adhuc qui
slia de manibus ejus non ascendit. Nam iterum legi- dolet aliquem dormientem , et inter fuclus vitæ præ
mus : In principio eral Verbum , et Verbum erat apud sentis videre cupiebat miserum laborare. Ad quid
Deun , et Deus erulVerbum (Joan.1,1).Quiper Verbum christianum et fidelem animam pulas intra carcerem
finctionem finxerint dare res inbabitabiles apud illos mundi remorari debuisse, cui lolus mundus naufra .
seu veras scripluras sanclas seu ficlas, qui dat vocem gium est? 169 Tantis et lalibus tempestatibus vilæ tot
el qui dal desideria proxiina, qui utique linget tradere impugnationes diaboli , lot corporis bella , tot clades
supplebit traditionem . Merito negantes volumus in - sæculi, lot calamitates evasit. El lacrymas fundis ,
ierim veniam habere confilenles patres. Nam qui die quasi nescias quid in le ipse quotidie patiaris. Pro .
cil se Scripturas non habere, ulique paratus fuit et pler quod Dominus sic admonel Apostolos suos di
LECTIONES VARIANTES.
& Inventum est conjicit Baluz . d Alque statuimus. Hæc supersunt ac psalma amanuensis
bo Congredialur forte . Edd. redolent. Edd .
c Forie dereliquerunt. Edd .
435 DIVI CYPRIANI 436
ccns : Sime diligerelis , gauderelis , quonianıvado ad A secum vacare quos diligunt patiuntur. Etut ad pala
palrem (Joan. xiv , 28 ). Planemortuum Lazarum flcvit, tium coeli, ad sludia Christi, ad honorem vitæ per.
sed non luis lacrymis . Resurrectionis promissor do- peluæ , ad patrimonium possessionis æternæ 178 cum
lere non poterat , ne fidem perfidiam faceret quam securitate valeant pervenire, nemo filios suos liben .
docebat. Doluit Lazarum non dormientem , scd po - ter a se gratulatur abscedere. Propler incerta per
lius resurgentem , ct flebat quem cogebatur, propter incerla filium vel fralrem vel parentem peregrinari
salvandos alios el conſundendos incredulos, ad secu - unusquisque compellit , et propter certa per certa
lum revocare. Ilanc vitam dans Dominus ingemisce- suorum aliquem proficisci nullus admillil.Ad compa .
bat, quam tu dolcs esse sublatam . Contra lacrymas randa peccata gaudent tam parentes a filiis quam filii
ejlis pugnant lacrymæ luæ , el amor luus amori ejus a parentibus separari provocante diabolo , ad indul
non convenit. Flelus ejus non habet p :irem . Ille no- gentiam percipiendam nolunt ab invicem Deo rocante
lebat reddere laboribus quem dilexeral, el lu amare discerni, itappareat non pro nostra ratione nos do
le credis cui laborum volebas adhuc restare formen lerc quemcumque videmur amillere , sed indicium
la ?Cæterum , si pulas eum mortuum Lazarum doluis- magis ostendere diffidentie , qui non sustinemus
se, ante non permisisset exire qui repellere poterat nostrorum profectiones ad Dominum , quorum perc
mortem , aut cerie non lleret quimortuum resuscitan - B grinaliones in sæculo gralidamur. Quia credimus
di posunodum habuerat potestatem . Unde apparet mundi lucris , toleramus divisa nostri corporismem
eum sola ea causa fuisse commotum , quod ad hosii. bra . Si crederemus Dei promissis , post abscessionem
lcm vilam charissimum suum revocare denuo propier nostrorum nihil aliud quam gratias debuerant reso
crcdituros aliquos vel confundendos incrcdulos urge . nare nostri pectoris gaudia. Mihi crede, semper in
batur . Denique sic subsecutus est Dominus dicens : omnibus incredulitas mæret, et sicut non potest
Ergo, Pater , ut credunt quia tu memisisti , ait clara posse fides quod doleal, sic diffidentia sola doloribus
voce : Lazare, prodi foras (Joan. XI, 43). Et factiim tenctur ancilla . Nam si durmientes dicimus, dormien
est. Gaudere ergo debes unde ille coactus est flere , les utique credere debemus , non mortuos, sed re
ne videaris dormientis felicitatibus invidere. Ab quiescentes interim sccunduin vocem Domini fideliter
alieno mundo ad proprium transivil, Iransivit ad Do- loquentis : Omnis, inquit, qui credit in me, licet mo.
minum , et de hostili patria ad paternam patriam mi: rialur, virel (Joan., xi, 25). Si cuimedicus homo pro
gravit ad cælum , dicente Apostolo : Scimus, inquit, mitteret quicquam , sine dubio promissioni ejus
quoniam , si terrena domus nostra hujus corporis resol negare non poterit omnino letitiam . Nunc quia Do
vatur , quod habitationem habemus non manu faciam minus Chrisius fabricator et resuscitator promittit,
æternam in cælis (Il Cor . v, 1). Caruit ergo domo, C non times plangere, ut fideliorem Christo pariter et
quam ncc nosse debuerat; caruit malis civibus, quo potentiorem medicum videaris in promissionibusji
rum odia sustinebat, ne adhuc peregrinaretur in dicare . Sed destitulam , dicis, doleo sericctutem , quia
terra contraria , sicut Apostolus memorat dicens : debueram meus liberos potius antecederc , ne in
Quamdiu sumus in hoc sæculo, peregrinamur a Domino laboribus remanerent. Quando de spiritualibus lionis
(Ibid ., 6). Non nobis ergo debet luctus incumbere, quodcumque tractatur, nihil est omnino de carnati
quisquis a peregrinatione redire meruerit ad pro - bus ante oculos reponendum . Ego ribi mclius prifi
priani legionem , maxime cum non inanis et vacuus teor evenisse, quoniam non carnalem sed spiritualem
redire noscatur qui cliristianitatis mercatus est line circa te considero lidelitatem . Tu le dicis dealicujus
crum , propter quod venit ad mundi commercium . pignoris obitu in seriecliile confi ctum . Ego contia
Negocium explicavit, rediit , et Deo debitum solvit. comprobo sublevaram senectulem Tuami. Àmputavit
Comparavit propter quam descenderat emptionem , Dominus sollicitudinem qux le lorquebat de siva lilia
cl ad Dominum regredi propera vit , cui offeral mer- die periret. Melius utique nunc mortuam sa 'culo re
cem , ut comparatie mercis tam securitatem accipiat disse ad Dominum vivam quam vivam sæculo dole .
quam honorem . El ego , inquies, nulla promissorum res forsitan apud Dominum mortuam . Gaude lilli
cælestium dubitatione conturbor, sed sola separa- D quod christianamımereberis sequi, quani secutus in
tione norientis æstuans desolatus solatio pii pignoris cælo gaudeas rursus amplecti. Non te deseruit, sed
jaclor. Excusalio hrc est sine dubio fragilitatis hu- przecessit ; ctne doleretexcedentem patrem suscipere
manæ , quæ patrocinari non potest dillidentir. Si festinavil. Non amisisti lua nutrimenta . Si luclun:
enim desolationem homines ferre non valereni, num horrueris et senex luum obtulisse pignus Domino
quam prorsus a se sua pignora dimisissent. Destitu - depulare poteris , potes secundum votum habere post
tos se a morientibus congueruntur, et viros filios aut Abraham , si non poles primum , ut quod ille non ire
propter litteras aut propter honorcs aut proper nc- pidavit offerre , lu saliem videaris de sublato gaude ,
golia peregrinis regionibus credunt, et, gaudent lola re . Ab illo Dominus postulavil, a le tulit. Ille jussioni
vita sine affectibus commorari, dummodo capiant paruit, tu voluntati consensisti. Ille per illicitam
quod de suis cupiunt pignoribus adipisci ; el ut ad ; legem naturæ quem Dominus sibi probavit devotum ,
palatia pergant, peregrinantur.Ad studia dignitatis pa le saltem per licitam conditionem religionis annotei
vigantacquirenda, vel causas patrimonii explicandas religiosum , advocet religiosum . Nam sive voluntate
er labores et vericula rolciscentes impellunt, nec nec necessitale compelleris devotionis Domiuo ali
437 EPISTOLA AD TURASIUM PRESBYTERUM . 438
quid exhiberc , in qua paric is christianum poteris A quod vel de occasione debcas tolerare Domini vo
approbare. Erubescat incredulitas nostra cum genti- luntalem , cui non potes contradicere. Et cum sit
libus , si Domino vult esse subjecia. Communis omnibus communis hic casus, vanus dolor est, qui
est nobis cum illis exitus mortis , et dolores illorum nec prinus videtur esse nec solus. Sed dicis : Nullus
superamus doloribus nostris . Quid ageremus si medemea desolationementis angor exulcerat, sed
peculiariter aliquid exigeretur a nobis quod ad de - pro delictis parvuli morientis humanitatis aſecius
decus nostrum pertinerel ? Gentiles dolores se impulsat. Nec hoc licet commovere animum christia
pe contemnunt, cum non ad promissa cælestia num , ne contra Christi imperia luctelur. Quid est
sed ad pænas tarlari rapiantur. El nos 174 plangimus inter quoscumque el qualescumque filios dimisi se ,
euntes ad cælum . Consideret christianus talis quos jubeamur a Domino pro causa devotionis odisse,
quid deinceps merealur qui nec imitari contendit Meliusnunc salvat animam suam moriens. Relinquit
exempla sanctorum , nec contemptum habere genti in pace, ne persecutionem dimillere cum suo interira
lium . Ili luctus desperando despiciunt, el nos spe- non valeret , ipse illi auxiliatur in mundo quorum
rando despicere conamur. Denique vendere liberos naler habitat in cælo , el qui matri subvenit, el filiis
sepe non dubitant, ut vivos, quod pejus est, sper- pro certo succurrit. Postremo vide si habeat aliquis
nant. Et nos nec defunctorum obitus sublevant. Et B dolore concidi , ubi sine aliquo remedio potest ali
nos sublatos captivitati et libertate donatos volumus quis fatigari. Sapienter debet dolere qui dolet, no
servire . Filios suos intrepide mortalibus tradunt, perdat sine causa quod dolet. Nunc autem contra
et nos de nostro simul el suos liberos et nostros luctum sumenda sunt arma , ut spes nostra possit
liberandos dimittere sacrilega mente cunctamur , habere victoriam , Principaliter quod Dominus voluit
quasi lutius apud homines judicemus magis quam suscipere gratulemur. Denique quia hoc omnibus in
penes Dominum commendari aliquem filiorum . Pu- mundo commune additur , privatum particulare no .
dendum nescio quid christianus est apud gentiles sirum quod ad requiem revocamur. Sequitur con
opprobrii; quibus pejores sine dubio judicantur quos summatio omnium gaudiorum , quæ in resurrectione
pares habere non dicam meliores fuerat putare cri. invicem nobis Domino reformante reddetur, sicut
minosum . Christiani nolunt vel gratulatione suos Apostolus pollicetur : Nolumus igitur ignorare oos,
deducere ad bona, gentiles Tradere non cunctantur ad fratres, de dormientibus, ut non contristemini sicul el
mala . Postremo vel cum ipsa felicitate nostrorum cæteri qui spem non habent. Si enim credimus quod
morientium cogamur animum fleclere , et desideriis Jesus mortuus est et resurrexit , sic et eos qui dormie
eorum desideria nostra incipiant repugnare. Lælan - runt in Jesu adducet cum eo (I Thess. iv , 12). Ilic
tur illi qui exeunt venientes ad requiem . Lætemur C tibi , bencdicie , pro charitate mutua transmisi. Cic
el nos cum ipsis, saltem computantes nostrorum terum scio te bene valere , alios consolari. Tunc le
exeuntium beatitudinem . Si religiosus vel novilius orbitas non inveniet penetrabilem , si alios contra
qui evasit, si non potes vel exulta quia placuisse illam non cessabis armare .Oplo le, frater charissime,
cognoscis participium tuisanguinis Christo , maxime semper benevalere et nostri meminisse .
 THASCII CÆCILII CYPRIANI
EPISCOPI CARTHAGINENSIS ET MARTYRIS

OPERUM PARS II.

OPUSCULA.
LIBER DE HABITU VIRGINUM . DE OPERE ET ELEEMOSYNIS
LIBER DE LAPSIS . DE BONO PATIENTIÆ .
LIBER DE UNITATE ECCLESIÆ . DE ZELO ET LIVORE .
LIBER DE ORATIONE DOMINICA. AD FORTUNATUM , DE EXHORTATIONE
AD DEMETRIANUM . MARTYRII .
DE IDOLORUM VANITATE . · AD QUIRINUM , TESTIMONIA CONTRA
DE MORTALITATE . JUDÆOS , LIBRI III.

'' LIBER DE HABITU VIRGINUM .

ARGUMENTUM . - Ponlius in vila D . Cypriani paucis A gnia prostilulis potius feminis convenire quam vir.
hujus libri argumentum complectitur : « Quis, inquit, . ginibus, docel ex Apoc.; ex I saiæ quoque iu cap,
virgines ad congruentem pudicitiæ disciplinam et ha quam Deum offendantlam varia, lam sumptuosa mit
bitum sanctimonia dignum , velut frænis quibusdam liebria ornamenta deducit. Atque adeo, a superfluo or.
lectionis Dominicæ coercerel? , Primum , ulpaulo fusius nulu ad fucorum diversa genera Iransilum faciens,
argumentum explicem , disciplinæ encomium celebral, non virginibus dumtaxat, sed el nuplis illa prorsus
el ejus utilitatem Scripturis comprobal, deinde, glo interdicit, utpole quæ impune laluræ non sint, quod
riam , decus el merila virginitatis, el earum quæ vir facluram Dei reformare, transfigurare el adulterare
ginilalem suam Christo voverant el dicaverant prose nilantur. Porro eliam illa virginibus interdicit quæ
culus, continentiam non in sola carnis integritale, sed negligentia in usum venerant, tum nupliis ne inler.
et in cullus el ornalushonore docel consistere : neque sint, tum ul promiscuas balneas non adeant. Brevi
vero divitias superfluam cullus curam excusare apud denique epilogo, quid bonicontineal continentiæ vir
eas quæ jam sæculo renuntiaverant; quin potius , lus, quove malo careat, rribus, quod aiunt, verbis
cum moderandum justo fine culium præscribat nup proseculus, librum hoc epiphonemale concludit:
lis fæminis Aposloli, niulio id magis observare virgi- Durale (orliler, spiritaliter pergile, pervenile feliciler,
nem oportere ; elsi ilaque locupleles sint , cogilare B . tantum memenlote lunc nostri cum incipiel in vobis
debere ulendum quidem divitiis, sed ad bonas arles, virginilus honorari.) PAMELIUS.
ad illa quice præcepil Deus, expendendas nempe in
purperes. Post hæc, ornamentorum ac l'estium insi- I. Disciplina custos spei, retinaculum fidei, aus
STEPII. BALUZII NOTÆ .
* Antca legcbalur De disciplina et habilu Virginum . nachorum . Sic enim legitur in codice ( orbeicisi: lii
Coactus sum mutare propter auctoritatem veterum cipit liber primus de Habilil Nonachorum . Et in line :
exen plarium , in primis vero Seguieriani, omnium an - De ILabien Monachorum liber primusexplicii. Sic etia !
liquissimi, el quia co modo librum istum citat sanctus in codice 782 bibliothece Colberline. Immo in eol
Augustinis, lib . iv de Doctrina Christiana , cap . 21. De tione Autuerpiensi Christophori Plantini legilor !!
illo ita scribit Hieronymus in Epistola ad Eustochium initio : Liber primus deHabilu Monachi.Esstal insignis
de Custodia Virginitalis : Legas Terlullianum ad amic liber salicii Joannis Chrysostomi de Virginilale..
cum philosophum el de Virginilale alios libellos el beati 1. - Disciplina custos spei. T . Livius, lib . XXXIY DISC
Cypriani volumen egregium . Idem in Epistola ad De- plina custos infirmilatis. Cyprianus in Epistola ad Do
metriadem de Virginilale servanda : Cerie etbealus Cy - natum , pag . 2, Timor innocentiæ cuslos. Cicero in
prianus egregium de Virginitale volumen edidil, Quic tione in L . Calpurnium Pisonem : Vetus illa magistro
eliam reperiuntur in Epistola 79 Wildeberli. Hanc pudoris etmodestiæ severitas censoria . Apuleius, lib
nosirom imulationem in itulo istius libri confirmari Melamorphoseon : Inimica fidei, hostis pudicitiæ. Po an
dosse pulo auctoritate Cassiani, qui libros quos edi- chira pudicitiae commendatio exstat apud Ludovicu
dil de Institutione Monachorum vocavil de Habilu Mo. Ciclium Rhodiginum , lib . vu , cap. 27.
 LIBER DE HABITU VIRGINUM . 442
jtineris salutaris, ſomes ac nutrimentum bon2 indo- A quid cupidius appetere , quid magis velle ac lenere
lis, magistra virtutis, facil in Christo mancre semper nos convenit, quam ui, radicibus fortiusfixis, eldomi
ac jugiler Deo vivere et ad promissa a celestia et ad ciliis nostris super petram robusta mole solidatis,
divina præmia pervenire. Hanc et sectari salubre est, inconcussi ad procellas et turbines sæculi slemus, ut
et aversari ac negligere lethale . In Psalmis loquitur ad Deimunera per divina precepta veniamus, con
Spiritus sanctus b : Continele disciplinam , ne forle siderantes pariter ac scientes quod templa Dei sint
irascalur Dominus, et perealisa c via recta , d cum exar - membra nostra, ab omni face contagionis antique
seril cito e ira ejus super vos (Psal. vi, 12). Et iterum : lavacri vitalis i sancificatione purgala, nec violari ca
Peccatoriautem dixit Deus. Ad quid i exponisjustifica. aut pollui fas sit, quando qui violat et ipse violetur.
tiones meas, etassumis testamentum meum per ostuum ? Eorum nos templorum cultores et antistites sumus.
Tu autem odisti disciplinam el abjecisti sermones meos Serviamus illi cujus esse jam cæpimus. Paulus in
retro 8 (Psal. xlix, 16 , 17). Et denuo legimus : Dis Epistolis suis dicit i quibus nos ad curricula viven
ciplinam quiabjicit, infelix est (Sap.in , 11). Et de Sa- di perdivina magisteria formavit : Non estis vestri.
lomonemandala Sapientiie monentis accepimus: Fili, Empli enim estis prelio magno k. Clarificale l el por
ne neglexeris disciplinam Domini, nec defeceris ab eo lule Deum in corpore vestro ( 1 Cor. vi, 19, 20) Cla
correptus; quem enim diligit Deuscorripit h (Prov. Ji, B rificemus el portemus Deum puro el mundo corpore
11 , 12 ). Si autem Deus quem diligit corripit et et observatione meliore; et qui per sanguinem Christi
ad hoc corripitut emendet, fratres quoque, et maxime redemplim sumus, per omnia servitutis obsequia Re
sacerdotes,non oderuntsed diligunt eos quos corripiunt demptoris imperio pareamus, demusque operam ne
ul emendent. quando et Deus per Hiereinjam ante quid immundum et profanum templo Dei inſeralur,
prædixerit el tempora nostra significaverit dicens : ne offensus sedem quam inhabitat derelinqual. Sos
Etdabo vobis pastores secundum cor meum , el pascent pitantis 1 Domini verba sunt et docentis, curantis pa
vos pascentes cum disciplina (Hier. In , 15 ). riler elmonentis : Ecce , inquit, sanus factus es, jam
II . Quod si in Scripturis sanctis frequenter et ubi- noli peccare, ne quid libidetcrius fiat (Joan . v, 14). Dat
que disciplina præcipitur, et fundamentum omne re- vivendi tenorem , dat innocentiæ legem , postquam
ligionis ac fidei de observatione ac limore profiscitur, contulit sanitatem ; nec habenis liberis el solutis va
LECTIONES
LLUTI : VARIANTES.
a Semper et ad promissa Ar. NC. 1. Bod . 2. Ebor . hi Salutaris s. 1 . Ebor. Lam . MR. sic ad Donalum .
Sic corripitAr.FosNC.
Lum . Var. 3 . MR . 2 .
b Sanctus, dicens ver . į Ponil et dicit Foss. Quibus nossuccessibus voss., 3 .
c De via Bod. 1 . k Empti estis magno Bod . 2, 4.NC. 1. Voss. 1, 2. Pem .
d Via justa Lam. Ebor, NC. 2. Corb. Thu. Lanı. Evor. Ver. MR .
e lo brevi val. 2. 1 Glorificate Oxon .
f Ut quid Vel. Innom . Voss. 1. Bod. 1. Thu . Foss. m Christi Domini nostri redempti Thu . Foss .
Retrorsum Pem . Bod . 4. Post se NC. 2. n Hospilantis Bod . 4 . Suscitantis voss. 3. é
STEPH . BALUZII NOTÆ .
5 Aversuri, Codex sancti Arnulphi et Beccensis prirsertim cum infra in libro adversus Demetrinnum ,
i cinque edilio Morellii habent adversari. Ila etiam nog . 223, ita etiam scriplum sit. Et licet in libro de
Thuanus et Fossalensis, ut recle annotalum est in Unilule Ecclesiæ , pag . 195, legalur Christi præmia ,non
editione Anglicana . inde colligi potesi in isto loco retinendavi esse vocem
A via recla. In codice sancti Arnulphi scriptum est Christi, quamvis ea quoquc lectio bona sil.
justa elsiipra lineam vel recla. Quibus nos. In tribus alitiquis codicibus legitur qui
Ad quid exponis. Idem codex et Beccensis Ul quid . bus nos successimus. Sed verbum successimus, quod
Ila eljam edilio Morelliana . certe non est bujus loci, deest in omnibus aliis.
II. - Scripturis sanctis . In editione Erasmi et in iis Clarificale, lia seplemdecim libri vetcres, el mox
qui postea seculiu sunt additur consequenter tam ve- clarificen:us. Non monuisseni me ita scripsisse, nisi
teribus quan novis,quum additionem Rigallus ait esse alia inclio , que habel glorificale et glorificemus, pric
superfluain . Sane non exstat in antiquis editionibus ; valuisset in omnibus editionibus, excepla Morelliana .
ilquc verum esse amntolat Pamelius, sed tamen mo- D Pratili porro istam propter auctoritatem veterum
nec codices manuscriptos eam habere. Ego vero les exemplarium , et quia ita loqui amat sanctus Cypriit
tari possuime illam in tanto numcro veterum exem - nus.
plarium cum quibus opera sancii Cypriani contuli Mundo corpore. In libro Flori scriptum cratmundo
non Piperisse nisi in lino recentiore . sancti Victoris pectore .
Parisienis. Certe non exstal in Seguieriano neque in Demusque operam . Hixc desunt in codice sancti Ar
Epistola Pelagii llai episcopos Istrie , ubi hoc frag- nulphi.
thienlum refertur. Editio, profecto que diclur Gravii Tenorem . Ita emendavimus ex fide codicis Burgin
illion habet, sed minutiore charactere, et in margine dici pro eo quod veteres editiones habenl moren ,
dolalt ir ca verba alibi non baberi, id est alibi quam tredecim libri nostri et quinque Anglicani limorem .
in cui lione Erasmi, quæ emersil ante illam quae dici- 0110 prejudicio freti Angli limorem posuernill. Sed
Hur G rayii. Lomberlus, qui gallice verlit opera sancti . ego mam lectionem puto esse falsissimam , cami vero
Miriris, illam omisit in sua versione. Angli eliam quam praefert codex Burgundicus verissimami. Con
expunscrunl. firmare illam videlur Plinius in Panegyrico, ubi 16
De z munera . Antea scriptum erat Christi munera. quensde llxore et sorore Trajani ait : Idem utrique
Chit Salle lectio bona est. Verum ( 110vinn editio Mo. propositum , idem ville lenor. Cyprianlis ipse, Lp. LXIV,
rella s Bilel omne's libri voleres quos ego vidi, duobus ait : Teneant integri salulis suide perpelulum Tenoremi, uli
aumla xal excepuis, legunt Deimunera , arbitrallis sum nos emendavimus ope libri Fusensis. Stalius in La
ceuen uum esse auctoritati tol veterum exemplariuw . civmis Hetrusci, atque avi sine ben tenor. Taciliis in
· 443 DIVI CIPRIANI
gari postmodum patitur, sed ipsis potius quibus sa- A placere cuiquam nisi domino suo studeant,a quoet
nalus fueral mancipato gravius comminatur, quod sit pcrcedem virginitatis expectant, dicentc ipo :No
scilicet minor culpa deliquisse ante cum necdum omnes capiunl verbum , sed illi quibus datum est. Six
nosses disciplinam Dei,nulla sit venia a ulira deline enim spadones qui ex utero matris sic nali sunt,et
quere postquam Deum nosse cæpisti. Et quidem hoc suntspadones qui coacti sunt ab hominibus, et suntspe.
lam viri quam mulieres, tam pueri quam 17' puellæ , dones qui se ipsos castraverunt propter regnum calirua
sexus omnis atque omnis ætas observel, ei curel, pro ( 316l1h . xix , 11 , 12). Denuo quoque per bane di
religione el lide quam Deo debet, ne quod sancium geli vocem continentire munus ostenditur,virgizils
et purum de Domini dignationepercipitur, minus sol pra dicalur : li sunt qui cum inulieribus se non ce'a.
licilo linore teneatur. quinaverunt. Virgines enim permanserunt. Hi sun! i
III. Nunc nobis ad virgines sermo est ; quarum sequuntur Agrium quocumque ieril (Apoc. xiv, 4). Ne
quo sublimior gloria est, major et cura est. Flos est que enim tantum masculis continentir gratiamiD).
ille b ecclesiastici germinis , decus atque ornamen - minus repromillit el ſeminas præterit, sed, quonia
tum gratiæ spiritalis, læta indoles, laudis et honoris femina viri portio est et ex eo sumpla aique form :D
opus integrum atque incorruplum , Dei imago respon - est, in Scripturis fere omnibus ad protoplastum Dicus
dens ad sanctimoniam Domini, illustrior portio gre- B loquitur, quia sunt duo in carne una ce in masculusi
gis Christi. Gaudet c per illas atque in illis largiter mul signilicalar el femina.
floret Ecclesiæ matris gloriosa foecunditas; quantoque V . Quod si Christum continentia sejuitur, et regno
plus copiosa virginitas numero suo audit, tanto Dei virginitas destinalır, quid est illis cum terreno
plus gaudium matris d augescit. Ad bas loquimur,has cultu et cum ornamentis, quibusdum hominibus pla:
adhortamur affectione potius quam potestale ; non cere gestiunt, Deum offendunt, non cogilanles esse
quod, extremi eiminimie et humilitatis nostre admo. prxdictum : Qui hominibus placent conſusi sunt,qua.
dum conscii,aliquid f ad censuram licentiæ vindice. niam Deus nihil fecit illos (Psal. Lii, 6), et Paulum
mus, sed quod 5,ad sollicitudinem magis caulii, quoque gloriose et sublimiter prædicasse ! : Sikopi
plus de diaboli infestatione limeamus. nibus placere vellem , Christi servus non essem (Cai.
IV. Neque enim inanis hæc cautio est el vana for- , 10). Continentia vero et pudicitia non in studi
mido que ad salutis viam consulit, quæ Dominica et carnis integritate consistit, sed cliam in cultus el or
vitalia præcepla custodit , ut quz se Christo dicare- nalus honore pariter ac pudore, ut, secundum Apin
rint, el a carnali concupiscentia recedentes tam car- stolum , qux innupta est sancla sil el corpore etspin
ne quani inenle se Deo voverint, consunment opus eu . Iostruit nos Paulus et docet dicensm : Cwlebs co
suum magno præmio destinalum , nec ornari jam aut C giat ea quæ sunt Domini, quomodo placeat Deo : qu
LECTIONES VARIANTES.
a Non facitis venia Voss. 3 . quo MR. Quod Foss.
» Hæ sunt ecclesiastici germinis flores NC. 1. Lun . h Sollicitudinem pertinet Ver.
Evor. Oxon . i Ex ultra nati Lin . Matris nati Man .
c Et per illos Pem . į Continentiam Dominus'MR.
d Aduit gaudium matris Thu . Corb. Foss. k Paulo prædicante Bod . 4. Ver. Paulus quoque fir
e Potestates, extremi eiminimiAr. dicat Voss ., 3 .
f Conscii lalé quid Bod . 2 . Lam . Ebor. Ben . NC. 1. 1 Sihominibus placerem Lam . NC. 1. Voss. 1. Cork,
6 Nec quod voss. 1. Bod . 1 , 2 , 4. Tliu . Corb . Nec m Paulus et dicii Oxon .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Vita Agricola : Idem praturre tenor. Item Cyprianus III.-- 828 Nunc nobis ad virgines. Relert bunc locum
Epist. xxv pag. 33 scripsii disciplinæ lenor, Epist, LII, sanctus Augustinus lib . vi de Doctrina christiana,
pag . 72, tenorem glorice . Epist. LI, pag . 65 , Epist. cap. 21 .
LXXVII, pag . 158 , custodilo fidei tenere. Arnobius, Sanctimoniam . Codex sancti Arnulphi sancting
lib . II, Virtutum omnium servamus algue integra- nium . Vide supra , pag. 407 .
mus tenorem .Lactantius, lib . v , cap. 9, Pielas in summo Copiosa . Apud Augustinum gloriosa, in codice Flo
regulam lenens lenorem suum servat. Dido in Epistola s riacensi illic citalo generosa, Sic etiam Morellius I
ad Æneam apud Ovidiuin : veteri codice.
Dural in extremum vitæque novissima nostri . IV .--- Spadones. Vide annotationes Erasmiin caput
Prosequitur fati qui fuit ante tenor. xix Malthæi.
Sunt alia mulia exempla istiusmodi apud eumdem Angeli vocem . Duo libri veteres habent archan
Ovidium , Suetonium , Valerium Flaccuni, Lucretium , geli, novem evangelii. Sic etiam vidit Morellius in
Virgilium , etalios, a quibus relerendis abstineo. Ad- veteri codice.
dam tamen locum Pontii diaconi in Vila Cypriani V . - Continentia vero. Vide quæ de continentia dill
prout legitur in codice Bodleiano ; concupiscentiam mus supra , ad Epistolam Lii, pag . 442.
sanctimoniæ lenore calcarel, pro eo quod editiones lia . Cælebs cogitat. Ita etiam lib. li Testimoniorum
bent vigore. cap 52. At Hieronymus in Epistola ad Eustochun
Minus sollicito . Codex Turonensis, minus caule el de Virginilale servanda aliter referi hunc locum es
sollicito limore. quadam veleri versione hoc modo : Qui sine uxore
Teneatur. Posl ista P.melius adjecit ex Codice est sollicilus est ea quæ Domini sunt quomodo placcal
Camberonensi, quia scriptum est : Qui perseveraverit Domino. Qui nulem cum uxore est sollicitus est elque
usque in finem hic salvus eril. At ego additamentum sunt hujus mundi quomodo placeat uxori. Divisa ese
illud delevi, quia illud nuspiam inveni in codicibus mulier et virgo. Quæ non est nupla cogitat quæ $
antiquis cum quibus contuli opera sancti Martyris, et Domini, ul sil sancta corpore et spiritu . Verum idem
deesi etiam in novem Anglicanis. Hieronymus in libro primo adversus Jovinianum im
445 LIBER DE HABITU VIRGINUM . 446
autem matrimonium contraxit,cogital ea quæ suntmun- A inquit Esaiæ Deus : Omnis caro fonun, et omnis cla
di hujus, quomodo placeat uxori. Sic el virgo elmu- ritas ejus ut flos fani. Aruil fænum , et flos decidie :
lier innu pla cogitat ea quæ sunt Domini, ut sil sancta sermo autem Domini manel in æternum ( Isa. XL ,
et corpore et spiritu (1Cor. vii, 32-34). Virgo non esse 6 -8.) Neminem christianum decet, el maxime virri
tantum sed et intelligi debel et credi. Nemo cum vir- nem non decet, claritalem ullam computare e carnis
ginem videril 4, dubitet an virgo sil. Parein le in - et honorem , sed solum appetere sermonem d Dei,
tegritas in omnibus præslet, nec bonum mentis cor- bona in æternum mansura complecti. Aut si in carno
poris cillus infamet. Quid ornata , quid compta sit gloriandum , tunc plane quando in nominis e con
procedit, quasi maritum aut habeat aut quærat ? Ti ſessione cruciatur, quando fortior femina viris lor
meat polius placere, si virgo est, nec periculum sui quentibus invenitur , quando ignes aut cruces aut
appetat quæ ad meliora et divina se servat. Quæ vi- ferrum aut bestias patitur ut coronelur. Illa sunt
rum non habent, cui placere se simulent , integræ carnis pretiosa monilia , illa corporis ornamenta
et puræ non lanlum corpore sed etiam spiritu per- meliora.
severent.Neque enim fas est virginem ad speciem for VII. Sed suntaliquæ divites et facultatum ubertate
mäsnä сomiaul de carne el de ejus 178 pulchritudine locupletes, quæ opes suas præferant et se bonis suis
gloriari, cum nnlla sit illimagis quam adversus car- B uti debere contendant. Sciant primo illam divitem
nem colluctatio el vincendi corporis ac domandi obe esse quze in Deo dives est, illam ésse locuplclem quic
stinata certatio. Jocuples in Christo est, bona illa esse quæ sunt spi
VI. Paulus fortiac sublimivoce proclamat :Mihi au - ritalia, divina, coelestia , quæ nos ad Deum ducant,
tem absit gloriarinisi in cruce Domininostri Jesu Christi, quæ nobiscum apud Deum perpelua possessione
per quem nihimundus crucifixus est, el ego mundo. permalieanit. Caeterum , quicumque terrena sunt in
(Gal. vi, 14 ) : et virgo in Ecclesia de specie carnis ac seculo accepta el hic cum sæculo remansura ', lai
de corporis pulchritudinegloriatur ! Addit Paulus et contemni debent quam mundus ipse contemnitur,
dicit : Quienim suntChristi, carnem suam crucifixerunt cujus pompis el deliciis jam lunc renuntiavimus cum
cum vitiis et concupiscentiis ( Gal. v, 24 ) : et que se meliore transgressi ad Deu:n venimus. Joannes nos
concupiscentiis carnis et viliisrenuntiasse profiletur, excitat el hortatur spiritali el cælesti voce conle
in iisdem quibus renuntiaverat,invenitur ! Deprehen - stans : Nolile, ait, diligere mundum neque ea quæ in
deris virgo , delegeris. Aliud esse te jacias, el aliud mundo sunt . Si quis dilexerit inundum , non est chari
affectas.Maculis le concupiscentiæ carnalis aspergis b, tas Patris in illo ; quoniam omne quod in mundo est,
cum integritatis candidata sis ,et pudoris. Clama, concupiscentia carnis est, el concupiscentia oculorum ,
LECTIONES VARIANTES.
Ebor.
a Virginem videt Oxon. Videret Lin . Voss. 1. Lam . C Nominis Christi NC. 1. Lam . Bod. 2. Ben.
flu sæculo el sæculo remansura Bod . 1. Accepta Lm . .
b Carnis aspergis Bod . 4 . Ebor .
€d Verbum
ProponereBodår.. 4 Lam . NC. 1. Ebor. Bod. 2. Ben . Blut ea quæ in mundo suut Pem , Voss. 2.
. Foss.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
probat hanc versionem et ait illam non esse aposto . Oratione Dominica , pag .204, pro co quod illic scripium
lice veritatis. Et tamen in libro adversus Ileluidium estmagis spiritalis, quosdam veteres libros habere
reſerens eumdum locum ait : Quid oblabras, quid i'ee spiritulior.
pugnas ! Vas electionis loquitur, Divisa esi, dicens, Comi. Ita plerique libri veteres. Sic etiam apud
mulier el virgo. Eadem versione isum esse Tertulia - Aldelmum in libro de Laude Virginilalis. Non displi .
num liquet ex libro cjus de Virginibiis vilandis. cel tamen alia lectio , comam nutrire. Infra , in hoc
ipso libro, pag. 118;
Sic el virgo. In codice sancti Arnulphi, iu Bec- ipso.hiro, 178, Quod
! ornari le pulas, quod pulas
censi, el in editione Morellii legitur ; Sic el mulier et comi, irnpugnatio est isla divini operis.
virgo innupla . . . VI.- Cum integritatis. Duo libri veleres, cum affectie
Dubilet an virgo sit. In codice Gratianopolitano integritatis. Alii tres, cum integritate candida sis el
legitur, dubilet an nupia aut virgo sil. Tertullianus pudore.
in libro de Virginibus velandis : Difficile mulier semel D . Candidata . lia edilio Erasmi, cum antea legere
fi quæ non timet fieri quæque jam facta potest virgi D tur cundida. Quam lectionem ego deprehendi in line
cui decim libris veteribus. Aliam reperi in editionibus
nem mentiri sub Deo. Apud Dionem Cassium , lib . XXXVII,
legimus Cæsarem uxorem suam suspectam adulterii Manutii et Moreilii et in aliis octo codicibus. Tertul.
repudiasse , non quod crederet que de ea ferebantur, lianus in libro ad Uxorem disii : Ipse Dei candidulus
sed quod diceret non posse se earn conjugem habere est timore. Et in libro de Baptismo : Ayebatur itaque
quæ semel adulterii commissi suspecta haberetur , Baptismus pænitentiæ quasi candidatus remissionis et
pudicæ enim esse non modo ut ne quid peccel, sed sanctificulionis in Christo subsecutura .
ne su spicionem quidem ullam turpem de se priebeal. alibi,Sermo. Plerique libri velcres, ut frequenter
Parem . Codex Segoierianus , Talem le integrilas. ad Epistolamhabent verbum . Vide supra , pag . 465, et notas
LXXXI, pag. 521.
Non tantum corpore. Dissimulare jon debeo de Vil. Possessione. Veteres editiones et decem libri
cem el novem vetera exemplar ? , et in eis Seguic . veteres mansione.
rianus 1 , habere non solum corporaliler sed spiriluliler . Contestans. Ila scriptum vidi in plerisque codi
LECIL Onem vulgalam non reperi nisi in antiquis odi- cibus manuscripiis. Quidam tamen er vereres ento
lionibus et in duobus libris veleribus. Relinui tamen nes præferunt corroborans. Infra in libro de Lapsis,
can q ua est elegantior, quamvis sciam in libro de dag . 183. Dei servos colesli voce corroborans.
447 DIVI CYPRIANI
elumbilio sa:culi, quæ non est a Patre , sed ex concupi. A Quod si illimulieres quoque admonent coercendase
scentia sæculi. Et mundus transibil el concupiscentia ad ecclesiasticam disciplinam religiosa observations
ejus. Qui autem ſecerit voluntatem Dei,manel a in æler- moderandas quæ excusare cultus suos soleantpar
num , quomodo el Deus manet in æternum . (1 Joan . II, maritum ', quanto id magis observare virginem las
15 -17). Ælerna igiturel divina seclanda sunt, et om . est, cui nulla ornatus sui compelat venia , nec defi.
nia de Dei voluntate facienda sunt, ut Domini nostri vari in alterum possil mendacium culpæ , sed sola
vestigia el magisteria divina seclemur b , qui monuilipsa remaneat in crimine.
el dixil : Non descendi de cælo ulfaciam voluntatem IX . Locupletem le dicis et divitem . Sed non oma
meam , sed voluntatem ejus qui memisil (Joa. vi, 38). quod potest debet et fieri, nec desideria prolixa elde
Quod si non estmajor domino suo servus et libera- sæculiambitionenascentia ultra bonorem ac pudoren
tori debet obsequium e liberalus, qui esse cupimus virginitatis extendi, cum scriptum sit : Omnia lical,
christiani , debemus quod Christus dixit et fecit sed non omnia expediunt; omnia licent, sed non om
imitari.Scriptum est, et legitur el auditur et in exem - · ædificant (I Cor. x, 23). Cæterum , si lu le sumplo)
plum nostri Ecclesize ore celebratur : Quidicil se ir sius comas, et per publicum notabililer incedas,
Christo manere debet quomodo ille ambulavit el ipse oculos in le juventutis illicias , suspiria adolescen
ambulare (I Joan. 1, 6 ). Ambulandum est igitur B lium post te trahas, concupiscendi libidinem nulrias,
vestigiis paribus, æmula ingressione nitendum est. suspirandi fomenta succendas, ut, etsi ipsa non per
Tunc respondel d ad fidem nominis sectatio veritatis, eas, alios tamen perdas, et velut gladium te elft
et credenti præmium dalur e si quod creditur et nenum videntibus præbeas, excusari non poles quasi
geratur. mente casla sis el pudica . Redarguit le cullus inpro
VIII. Locupletem le dicis et divitem . Sed divitiis bus et impudicus ornalus , nec computari jam prites
tuis Paulus occurrit , et ad cultum atque ornalum inter puellas el virginesChristi, quæ sic vivisutpossi
luum justo linemoderandum sua voce prescribit: Sint, adamari.
inquit,mulieres cum verecundia et pudicitia componen - X . Locuplelem le dicis et divitem . Sed jaclare di
les se, non in tortis crinibus, neque auro , neque marga vitias suas virginem non decet, cum dical Scriplurà
rilis,autveste preliosa, sed ul decel mulieres promillen- divina : Quid nobis profuit superbia , aut quid dividia.
les castitalem per bonam conversationem (I Tim . 11,9 ). rum jactatio de conlulit nobis ? Iransierunt omnia illa
176 Item Petrus ad hæc eadem præcepta consentit et tamquam umbra ( Sap. V , 8 ) ; et Apostolus cursuri
dicit : Sil in muliere non exlerior ornamenti aut auri moneat el dicat : Et qui emunl sic sint quasi non emen
aul veslis cullus , sed cultus cordis ( I Pel. I , 3-4 ). les , el qui possident quasi non possidenles, el quihee
LECTIONES VARIANTES.
a Manebit Thu . c e Dabitur Ben . MR.
b Divina omill. Oxon ..et Man. ex codd. ver. Lam . Ebor. i Marilos Voss. 1 .
Lin . Voss . 2 . Sectamur Ar. Lam . Lin . Bod . 1, 2. * Mendacii culpa Bod. 1 .
c Officium Bod . 1, 3, 4 . h Jactantia Thu .
d Respondebit Ari Bod . 1, 2, 4. MR.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Christus dixit. lla omnes libri veteres, uno præfinit oculos quibus formam luam approbes. Ullenon
Thuano excepto , in quo legitur fecil. Ita etiam Eras - iniconspectus superavacua irritatione accersitus in $48
mus. Melior est autem leclio veierum . Respicit enim picione el crimine subhæreal necesse esl.
istic Cyprianusad verba Christi paulo ante descripia . Suspirandi fomenta . Mirum est quanla sit in lige
V ] Il. Juslo fine. Codes Thurnus, justificatione. lia loco discrepantia in codicibus manuscriptis. Duo
etiam codex sancti Arnulphi, habent suspirandi, octo el edilio Manutii sperandi,
IX . - Si le sumpluvsius. Hieronymus in Epistola ad unus pereundi, ilem unus slipandi, alius siupranul,
Lalain de Institutione filiæ : $ 26 Cave ne aures ejusper alius denique peccandi. Apud Aldelmuin in libro de
ris, ne cerussa et purpurisso consecrata Christo ora Laude Virginitatis : spirandi, forle pro suspirandi.Ter
ilepingas, elc. Idem in Epistola ad Furiam de Vidui- tullianus in libro de Cultu feminarum : Suspiria ador
tale servanda : Quid facii in fucie Christiance purpu - D lescentinin posl se trahat, Hieronymus in Epistola dd
rissus el cerussa ? Vide in libro iv T . Livii historiam Eustliochium de Virginilale servanda : llæ sunt que
de virgine Vestali accusata propter cullum amanio . per publicum notabiliter incedunt et furtivis oculorum
, rem . In noctibus Fesulanis Malihai Bossi cxstat ejus nuribus adolescentium greges posi se trahunt. Iden
exhortatio ad Bessarionem ne feminea ornamenita Epistola ad Geruntiam de Monogamia : Nepropostluk
Bononiensibus rcstiluantur. Vide etiam Epistolam vi viduæ exquisilior cullus infamel. Ne oculorum nulipas
ejusdem Matthæi. et hilarilale vullus juvenum posl se greges trahal.
le . Tertullianus in libro de Virginibus velul gladium . Tertullianus, lib . ll de Calle le
velandis : Ejusdem libidinis est videre et videri. Sulpi- minarum : Peril enini ille simul ul luam formam con
tius Severus Dial. 2, cap. 12 :Mulieris prima virlus est cupierit, et facla es lu gladius illi. Vide Homiliam
non videri. Valerius Maximus lib . iv, cap 5 , tradit sancti Joannis Chrysostomi : Quod regulares ſemina
Spirinam excellentis pulchritudinis adolescentem , viris cohabitare non debeant.
cum mira specie complurium feminarum illustrium X . - Non ementes. Quamvis sciam hoc segmenlom
sollicitaret oculos, oris decorer vulneribus confudisse non exstare in prima Epistola Pauli ad Corinthios,ta
quia nolebat formam suam esse irritamentum aliene qua suinptus est hic locus, quamvis sciam illud ra
libidinis. Idem , lib , vi, cap . 3, ail C . Sulpitium Galluin repeririin antiquis codicibus operum sanctiCypriani,
dimisisse uxorein quod eam capile aperto foris ver - tamen addidi, quia illud inveni in Pithæano, cuicoll
salumi cognoverill. Lex enim , inquit, iibi Tantum mcos sentil Camberonensis a l'amelio laudatus, el qual
 449 LIBER DE HABITU VIRGINUM . ' * 450
mundo utuntur , quasi non ulanlur a. Præleril enim A ferrum esse ad culturam terra Deus voluit,nec bo
figura hujusm undi (1Cor. vii, 30 , 31). Pelrusetiam ,cui micidia sunt idcirco facienda; aut quia thura el me
oves suas Dominus pascendas luendasqic commen - . rum et ignem Deus instituit , sacrificandum est inde
dal, super quem posuit et fundavit Ecclesiam b, au - idolis ; vel quia abundant pecudum greges in agris
rum quidem sibi esse et argentum negat (Act. III, 6 ), tuis , victimas et hostias diis immolare debebis . Alio
sed esse se dicit Christi gratia divitem , esse fide ejus qui tentatio esl patrimonium grande , nisi ad usus
et virlute locupletem , quibus multamagnalia cum mi- bonoscensus operetur, ut patrimonio h suo unusquis
raculo faceret, quibus ad gratiam glorix bonis c spi- que locupletior magis redimere debeat quam augere
ritalibus ab andaret. Has opes, las divitias possidere delicla.
non potest quæ se divitem sæculo mavult esse quam XII. Ornamentorum ac vestium insignia etlenocinia
Christo . formarum 177 non nisi prostitutis et impudicis feminis
5. XI. Locupletem le dicis et divitem , et utendum congruunt , et nullarum fere pretiosior cultus est
pulas iis quæ possidere te Deus voluit. Utere, sed ad quam quarum pudor vilis est. Sic in Scripluris sanc
res salutares ; ulere, sed ad bonas artes d ; ulere, sed lis , quibus nos instrui Dominus voluit et moneri,
e ad illa quæ Deus præcipit , quæ Dominus ostendit. describitur civitas meretrix , compla pulchrius et
= Divilem te sentiant pauperes, locupletem te sentiant B ornata , et cum ornamentis suis ac proptcr ipsa potius
indigenles ; patrimonio luo Deo fænera : Christum ornamenta peritura. Et venil, inquit, unus ex septem
- ciba. Ul virginitatis perferregloriam liceat, ut ad Do- Angelis habentibus phialas seplem , et aggressus eslme
mini præmia venire contingat , multorum precibus dicens : Veni , ostendam tibi damnationem meretricis
exora . Commenda illic thesauros tuos ubi ſur nullus magna sedentis super aquas mullas, cum qua fornicali
o effodiat, quo nullus insidians grassator irrumpat. sunt reges lerræ . El duxit mein spiritu . Et vidimulie
Possessiones tibi sed cælestes magis compara , ubi rem sedenlem super besliam ; elmulier illa amicla erat
fruclus luos juges ac perennes el ab omni contaclu pallio purpureo i el coccineo , el adornula eral auro el
E injuriæ sæcularis immunes c nec rubigo allerat , nec lupidibus preliosis et margaritis , lenens poculum in
E grando cædal , nec sol urat, nec pluvia corrumpat. manu sua plenum execrationum et immunditiæ i el forni
* Nam delinquis et hoc ipso in Deum , si ad hoc tibiab calionis totius terræ (Apoc. XVII, 1-4 ). Fugiantk caste
in illo divitias datas credis ut illis non salubriler per- virgines el pudicæ inceslarum cultus, habilus impu
des fruaris. Nam et vocem Deus homini dedil ", et tamen dicarum , lupanarium insignia , orna menta mere
e non sunt idcirco & amatoria cantanda 'nec lurpia ; et tricum .
LECTIONES VARIANTES.
« Ecclesiam
Uta ntur eo Ar. Lam . NC. 1 . Ebor. C & Idcirco omitt. Lam . Ebor.NC. 1. Bod. 1, 2. .
Þ suam Bod . 4 . h Et patrimonio Thu .
c Donis Bod . 4 . i Pallium purpureum Lin .NC. 1. Pem . Ver.Neap. Thu .
d Salutares et ad bonas artes Lam . Lin . Foss. Corb .
Imonunes, nec judex ambiat nec quæsitor inquirat
Val . 1. į Omnia immunditiæ Ver.
k Fugiant, fugiant Ver.
i Hominibus dedit Lin .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Cyprianus, lib. j11. Testimoniorum cap. 11, eumdem telligal, cantica mundi ignorel. Ælius Spartianus ira
locum describens etiam hoc segmentum refert. Ego dit Adrianum Imperatorem scripsisse cantica ama
enim , ut antea dixi, in emendaridis sancti Martyris toria .
operibus non quæro quid reperialır in codicibus sa Ferrum ad culturam . Ovidius, lib . 11. Tristium :
crorum Bibliorum , sed quid Cyprianus scripserit.
Videlor autem ille voluisse sensum facere integrum Et latro et cautus præcingitur ense viator.
cum isla addidit. Me sed insidias, hic sibi porla : opem . ,
XI. - Palrimonio ruo. Pamelius et post eum Rigaltius Quintilianus, lib . 11, cap. 16 : Non fabricelur milili
posuerunt
uonem patrimonium
inveni in quatuorluum Deo fænera.antiquis.
exemplaribus Quam lec
Vee gladius. Polesl uli eodem ferro lalro. Tertullianus, 627 in
teres editiones et undecim velera exemplariais habent:
Paurimonia tua Deo foenera. Lectionem autem
hahenk libro de Spectaculis : Ferrum Dei res est. Numquid la
quam men in hominis necem auctor isla providil ?
ego retinui preferunt duodecim libri veteres et editio D XII. - Civilas meretrix . Nescio quid heic facial vox
Manu liana , itemque Anglicana . civilas. Non enim agitur de civitate aliqua in Apoca
Annaloria canlanda. Seneca rhelor in præfatione lypsi, sed de meretrice magna. Videtur igiturCypria
Diroversiarum : Cantandi sallandique nunc obscana nus accepisse ex libro i Tertulliani de Cullu ſemina
le effeminalos tenent. Quintilianus : lib . 1, cap. 2 : rum , ubi legitur : Illa civilas valida quæ supermontes
ne convivium obsconis cantibus strepil, pudenda septem el plurimas aquas præsidet. Idem civitatem
u spectantur. Concilium Veneticum , can . 11 : Pres- etiam prostitutam vocat in libro de Resurrectione car
oyleri, diaconi, atque subdiaconi nuptiarum evilent nis. In capite primo Isaiz legitur : Quomodo facta est
convivia ,nec iis admisceantur ubi amatoria cantanturm eretrix civilas fidelis. Hieronymus in Epistola ad
Allurpia . Sic etiam in canone 37 concilii Agathensis ; Eustochium de Custodia Virginitalis : Ne fiat obsecro
el

Burchardus, lib . II, cap . 134 hoc decretum synodi civitas merelrix fidelis Sion . Vide Estium in caput
Ag athensis refert ex dictis Augus:ini. Sic etiam Ivo illud Apocalypsis.
W rnolensis, parte 6 , cap. 209. Au Gratianus recie Ornamenta merelricum . Vide Nicolaï Abrami no
ex concilio Agathensi. In concilio Trosleiano, cap. 11, las ad Orationem Ciceronis pro M . Cælio, pag. 491, et
prohiben 'ur iurpia cantica . Hieronymus, in Epistola commentarium Joannis Bourdelotii ad Petronium ,
au Lætam de Institutione filiæ : Turpia verba non in - pag . 277 .
451 DIVI CYPRIAN
XIII. Clamat eliam Spiritu sancto plenus Esaias , A cum et purpuram e indulæ Christum induere non poi.
et filias Sion auro et argento ac ve le corrup'as in - sunt. Auro cl margaritis el monilibus adornate or.
crepat el objurgal perniciosis opibus affluentes el a namenta cordis ac pectoris perdiderunt. Quis non i
Dco a per sæculi delicias recedentes: Exaltalæ sunt, execrelor cu fugiat quod alii fueril exilio 1? quis il
ait, filiæ Sion , et ambulaverunt alio collo 5, el nulie 2pctat elassumat quod ad necem alterius pro gladio
oculorum et incessu pedum trahentes tunicas, el pedi. fuerit el telo ? Si husto poculo morerelur ille çi
dibus simul ludentes. El humiliabil Dins principiiles biberat , venenum scires esse quod ille polarit. Si,
filias Sion , el revelabit Dominus habirun earum , et accepto cibo, qui acceperat interiret, scires esse la
auferet Dominus gloriam vestis illarum et ornawierta thale quod acceptum potuit occidere, nec ederes inde
earum el crines et cincinnos el lunulas cl discriminalia nec biberes unde interiissc alios ante conspiceres.
el armillas el bolronalum el dextralia el annulos Nunc quanta ignorantia veri 8 est, animi quanta de
et inaures el serica contexta cum auro el hyucintho. Et mentia , id velle quod et nocuerit semper et noceat,
erit pro odore suavitalis pulvis, el pro cingulo reste et putare quod inde ipsa non percas unde alios peri
cingeris , et pro ornamento capilis aureo ' calvitium ha . isse cognoscas !
bebis < (Isa. 111, 16 -24 ). lloc Deus culpat,hoc denotal. XIV . Neque enim Deus coccincas aut purpureas
llinc corruplas esse virgines,hinc a cullu vero atque B ores fecit, autherbarum succis et conchyliis tingere
divino descivisse pronuntiat. Exaltate ceciderunt , et colorare lanas docuit ,'nec distinctis auro lafil.
complac lurpitudinem feditatemque meruerunt. Scri- lis et margaritis contexta serie et numerosa com
LECTIONES VARIANTES.
a A Domino Voss, 3. d Exaltate , inquit, ceciderunt Veron .
b Processerunt alta cervice Neap. Foss. Incesserunt
Беп .
e Serico elpurpura Vat. 3. Foss.
í Aliis fuerit Foss. exilium Voss , 1.
© Calvitiam habebunt Pem . Voss. 1 6 Tui Foss.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
XIII.-- Veste corruptas. Ita omnes veteres libri elcdi gustae , pag . 251, et lexicon Marlinii elglossarium Li
tioncs. Et tamen Erasmus putabat vocem corruplas limun Cangii. Vide etiam Ludovicum Celium Rho.
essemale positam el conjeceratlegendum esse comptas. diginum , lib . v, cap. 13 .
Paulo post Cyprianus dicer, hinc corruptus esse virgines Inaures. Intra , in hoc ipso libro , pag. '177, du
elmox corrupice turpitudinem fæditatemque ineruerwil. vulnera inſerri muribus Deus voluil. Ei iterum infra,
Sæculi delicias. Quatuor libri nostri ei unus Alle pag. 179, Non inferantur auribus vulnera. Tertullia.
glicanus habentdivilias. C nus, lib . Ji de Cullu ſeminarum : Scrupulosa Deus
Lunulas. Etiam masculi lunulas gestabant, non auribus vulnera intulil, el tanti habuil vexationem opice
sone in capite, sed in calceis , ut docet Plutarchus in ris sui el crucialus infantiæ imiocentis lunc primary
questionibus Romanis. Nos quoque in juvenille dolentis ut ex illis ad (errunt nati corporis cicatricibus
nostra portavimus Junulas in calceis . Vide Ludovi- grana nescio quæ penderent. Hieronymus, in Epistola
cum Galium Rhodigimoni, lib . xi, cap . 28 . ad Lietam de Institutione filiæ : Cave ne autres ejus
Discriminalia. Hieronynius in Apologia Adversus perfores. Idem in Epithapbio Marcelle :Auribus per
Rufinom : Linguam veriloquam discriminali acu confo- foralis rubri maris preliosissima grana suspendere.
diebat. Iu Apologia Apuleii capilli discriminandi. Ovi- Plinius, lib . xii, cap. 1. Ad haec excogitata sunt aarika
dius, lib . nu de Arte amandi : vulnera , nimirum quoniam parum esi collo crinibusene
Longa probat facies capitis discrimina puri. gestari nisi ingererentur etiam corpori. Gregorius 13
zianzenus in Carmine ad Olympiadem cam monet ng
OngeritPlutarchus in libro de Questionibus Romanis cur aurium ommalım ponat in margaritis. Vide Diodorum
Romaninuptarum comain discriminant bastir cuspide. Siculum , lib . v, ubiagit de l'anchalia .
Vide lexicon Martini el glossarium Latinum Cinzii . XIV . - Colorare lunas. Tertullianus, in libro primo
Armillas. Hieronymus in Episiola ad Eustochium de Cullu ſeminaru : 1 cdicamenta ex fuco quibuslaxe
de Acceptis ab ea munusculis : Armillie sunt brachio. colorantur. Virgilius, Ecloga !V :
900m . Sic etiam Diodorus Sicullis , lib . v, agens de Nec varios disceimentiri lana colores.
Gullis . Tertullianus, lib . I de Cullu feminarum : Circus lloralius lib . III, od . 3.
los ex auro , quibus brachia arclantur. Idem Hicronymus, Neque amissos colores .
in Epistola ad Demetrieme Virginie sercu D
Astrictas habent manicas. Vide Colelerii nolas ad li Lana refertmedicata fuco .
brum primum Constilulionum Apostolicarum , cap . 3. Hieronymusin Epistola ad Lirtam de Institutionefiliz :
Bolronalum . Si Cyprianus reddidissel verba Isaic Lanarum conchylin quis in pristinum candorem rerocer!
Sccundum ordinem quem tenent in libro Isalie , facile 828 Lapiliis. Quamvis codices antiqui cl editiones
binc esset intelligere quid significet hoc vocabulum . ita habeant, ego puto scribendum esse capillis. See
Verum alia versione, ul apparet, usus est, antver Jebantantiqui miscere auri ramcuta cum capillis ut
borum ordinem turbavil . Vide Salmasium in exerci niagis llavi apparereut. Onippe flavus color, ut ligu !
Talionibus Plinianis , pag . 763, et in nolis ail scripto etiam es testimonio Virgilii in libro iv Æneidos, la
11's llistoriæ Auguste, pag . 359, el lexicon Marlinii. prelio crat ad pulchrilldinein oris cu capitis. Dorel
Vide Etiam etymologicum Vossii in verbo botrus. illud Julius Capitolines in Vero : Dicitur sane tanah
Dextralia. Numerorum cap . XXXI, annulos et dex. habuisse curum flaventium capillorum ulcăpiti nuri ra
lraria ac murænulas. Lucifer Cilaritanus in libro mohli respergeret quo magis coma illuninata ſlaviste
de Non parcendo delinquentibus in Deuin : Debemus rel . Idem in Commodo : Fuil forma quidem corporis
vereri regni lui diadema, inaurem eriam et dextroche justa, capile semper ſucalo el auri raumentis illuminalo.
rium . Ubi Joannes Tilius episcopus Meldensis, cui Trebellius Pollio in Gallicno : Crimbus suis auri sco
debemus primam editionem operum Luciferi, dixit bem aspersil. Auctor Epistolae ad Demetriadem edilib
dextrocherium sibi videri esse dictionem ex Latino inter opera llieronyini : Hæc est illis per dies singulos
ctGraco compositam pro ornamiento quodam in manu cura priucipua, implicare auro crinem el ardentes coll
dextril, Vide Salinasiunn ad scriptores llistoric Au - charum lipides capitis honorem facere, Martianus lite
453 LIBER DE HABITU VIRGINUM . 454
page digestis monilia instituit , quibuscervicem quam A nigrore fucare et genas mendacio ruboris inficere
ſecil absconderes , ut operiatur illud quod Deus in etmutare adulterinis e coloribus crinem el expugnare
homine formavil , et conspicialur id desuper quod omnem oris el capitis veritatem corruptele suæ imple
diabolus adin venit. An vulnera inferri auribus Deus gnatione docuerunt.
roluit , quibus innocens adhuc infantia ei mali sxcu- XV.Etquidem isto in loco, pro timore 178 quem no
laris ignara Crucietur , ut postea de aurium cicatri- bis fides suggerit, pro dilectione quam fraternitas exi
cibus et cavernis pretiosa grana dependeant, gravia git, non virgines lantum autviduas, sed etnuplas puto
elsi non su -o pondere , mercium tamen a quantitate ?' et omnes omnino feninas admonendas quod opus Dei
Quæ omnia peccatoresb el apostatie angeli suis artibus et faclura ejus et plastica adulterari nullo modo
prodiderun i quando, ad terrena contagia devoluti , a debeal adhibito flavo colore d, vel nigro pulvere, vel
cælesli vig ore recesserunt. Illi et oculos circumducto rubore e, autquolibetdenique lineamenta nativa cor
LECTIONES VARIANTES.
a Pondere, tamen Neap. Bod . 2. d Facturam ejus et plasma adulterare nullo modo de .
b Praevaricatores NC. 2 . beant Ar. Lam . NC . 1 Voss, 1.
C Adulteris Ver. Corb . e Vel rubore deest in MR.
STEPH, BALUZII NOTÆ .
pella , lib . 1 : Juno quoque expurgalioris auri splendente B Joannes Ludovicus de la Cerda notavit ad librum se
vena addideral crinibus socivile vinculum . Idem paulocandum Tertulliani ad Oxorem , pag . 642 . Contra in
post ait Phoebum vocari auricomum . Nam solis augus - capite i Threnorum Hieremiie legimus filias Sion
lum capul, inquit, radiis perſusum circumactumque flam - squalidas et desolatas conspersisse cinere capita sua,
mantibus velul curalan cæsarieni rudili verticis incitatur. nimirum ut dedecorarent formam suam , et sic osten
Ilinc apud Tacitum , lib . iv listor., Crinis rutilatus. derentmiserabilem sialum suum .
Virgilius, lib . XI Æneidos, pro crinali auro . Ovidiis , Ex his que annotavi de capillis auro mixtis pulo
lib . ni Amorum , Eleg . 12 : 'sumi posse conjecturam it emendetur locus Juvena
Virginei crines auro gemmaque premuntur. Jis ex Salyra in qua depingit pravos mores Messaline,
quam ail hudam papillis auravis conscitisse in lupa
Ibidem , eleg . 14 : nari. Pro quo facile crederem legendum esse capillis ,
Nec tamen ater erat, nec erat color aureus illis. Non video enim quid dicere voluisset Juvenalis, si
Sed quamvis neuter , mixtus uterque color. scripsisset papillas fuisse auralas. Quid enim facitall
Item in Epistola Cydippes ad Acontium : Ipse deilil gem - rum papillisposse
illam inadjuvari libidinem
ad puto Conjecturam
ex eo ?quod porro
Juvenalis paulo
mas digitis etcrinibus aurum . Virgilius, I. 1 Æneidos : ante dixit illam nigrum flavo crinem abscondisse ga .
Fronde premit crinem fingens atque implicat auro . lere. Recte enim flavus color convenit cum auro, ut
Uue formam
Tibullus, lib . 1, Eleg. 10 : Auro ne pollue foram . ostendunt loca veterum relala supra . Ei Ovidius, lib .
Plinius, lib . VI. cap . 1 : Virorum crinibus aurun im - XV. Melamorphoseo n dixit copillos auro similes, id
plexum . Seneca Medea : Gemmarum nilor distinguitu flavos. (Bluz. emendavit capillis, parum caute ac
w ie C est malo
aurum quo solent cingi comæ . ldem Hercule Oeleo : sensu prorsus invito . GOLDHORN.)
Quid nudus auro crinis el gemma jacet. Prudentius in Absconderes . Tres libri veteres habent absconde
Hamar ligenia ; Aureolisque rigel coma lexla catenis. rel. Sic etiam Morellius.
ApudApuleium , lib . v Metamorphoseon , Venus irrila Circumducto nigrore. Codes sancti Albini, cir
adversus filium ait : Tunc injuriæ mere liturum credi cumducto nigrore pulveris. Tertullianus , in libro i de
derim Cum comas ejus, quas istis manibus meis subinde Cullu jeminarum : Illum ipsum nigrum pulverem quo
aurea a vlore perstrinxi, deraserin . Et libro decimo : oculorum 523 exordia producuntur . Apud Commodia
Adest Zuculenlus puer nudus, flavis crinibus usquequ1(1 nun , Instructione 60, legitur , Oculos fuligine relinilis.
que conspicuus, el inter comas ejusaurea ninnulie cogna Genus mendacio. Origenes , homilia i in Canti
lione simili sociale prominebani. Vide Bordclolii noias cum canticorum : Pulchritudo quippemulierum in genis
ad Petronium , pag. 211 . dicitur esse quam plurimum . Plinius, lib . XI, cap . 57,
Pos I edita a nobis opera Cypriani, post emendatio . loquens de genis : Pudoris hæc sedes. Ibi maxime
nem hujus loci a me lentatam , inveni tandem veram ostenditur rubor . Ovidius, in libro de Medicamine faciei :
lectionem in veteri et oplimo codice monasterii Bec Nec cerusa tibinec nitri spumarubenlis
censis , in quo diserte scriplum est capillis. Itaque Desit....
cmendatio ceria est. Illam porro posuissem in con - Seneca , lib . v , Controv. 6 : Muliebrein vestem sump
lexlu hujus operis Cyprianici, si codicem Beccensem , sil, capillos in ſemina habitum composuit, oculos puel
quisero venit in manus meas, habuissem eo tempore D lari lenocinio circumdedil , coloravil gens. Apuleius
quo locus iste cudebalur a typographo. Apologia sun disil purpurissalas genas. Commo .
Alia fraude , ut in capilc primo libri sui secundi indianus, lnstruct. 59 : Nec non el inducis malis medi
all Valerius Maximus, uiebantur mulieres Romane, camina fulsa , et Instruci. 60 : Malas mellicalis quo
quæ , quo formam suam coneinniorein ellicerent, dam superduclo rubore. llodie nihil vulgatius. Id vero
summacum diligentia capillos cinere rulilabant. So ab italis id nos pervenisse adnotatum est in The
sipaler Charisius, lib. 1: Muliebre ministerium cinerne sauro linguæ Latine ; ubi legitur purpuri ssimo olim
rius dicitur . Nam Cato in originibus, Mulieres, inquil , usas fuisse mulieresad labra et genastingendas, quem
nostræ capillum cinere ungitabanı ul rutilus esset crinis. admodum hodie plerumque apud Italos fieri videmus.
Concilium Eliberitanum , canone 67 : Prohibendum est Corruptele impugnatione. Erasmus mallet impig
ne qua fidelis vel calicumina aul comatos autviros cine malione, unde pigmenti dicta videntur, ut ille ait. Sed
rar ioshabeant. llaec synodi verba reſero liti scripta ego impigmationem alibi non legi.
Sui al in tribus antiquissimis et oplimis codicibus ma- XV . - Plastica adullerari. Tertullianus, lib . ii de
nu Scripris el in edilione Gursie Loais . Quod ideo Cullu feminaru : Displicet nimirum illis plastica Dei.
an nolo quia Ferdinandus de Mendoza hanc lectionem Et paulo ante dixerat : Nam etsi accusandus decor non
sibi non probari ait quia ratio cl reiiqui codiccs man est ici felicitus corporis, it dirina plasticil accessio .
Danscripti congruunt cum editione vulgata , in qua Elin libro de Spectaculis : Plasticain Dei supergressa,
scriptum est comicos aut viros scenicos. Vide ( C Flaro colore. Juvenalis Saira bi
 455 DIVI CYPRIANI
rumpente medicamine. Dicit Deus a : Faciamus homi- A potiorem ? Audaci conatu et sacrilego contemplu ci
nem ad imaginem et similitudem nostram . (Gen . 1, 26 ). ncs luos inficis , malo presagio ſulurorum capila
El audet quisquam mutare el convertere quod Deus jam tibi flammeos auspicaris , et peccas, prob ne
fecit ? Manus Deo inferunt quando id quod ille for. fas ! capile h, id est corporis parle meliore. Et cum
mavil reformare et lransfigurare contendunt, nescien . scriptum sit de Domino : Caput autem ejus et caput
tes quia opus Dei est omne quod nascitur, diaboli erant albi velut lana aul nix ( Apoc. 1, 14 ),tu ere
quodcumquemutatur b . Si quis pingendi artifex vul- craris caniliem , delestaris alborem qui sit ad Domini
tum alicujus et speciem et corporis qualitatem æmulo capill similis.
colore signassel, el, signato jam consummatoque si- XVII.Non metuis,oro , qua talis es, ne, cum resur
mulacro , manus alius inferret, ut jam formata, jam rectionis dies venerit , artifex (uus le non recognos.
picta quasi perilior reformarel, gravis prioris arti- cai, ad sua præmia el promissa venientem reme.
ficis injuria el justa indignatio videretur. Tu le exis - veal et excludat , increpans vigore censoris cl judicks
limas impune laturam lam improba temeritatis auda- dical: Opus hoc meum non cst, nec imago nostra
ciam , Dei artificis offensam ? Ut enim impudica circa esi. Cutem falso medicamine polluisti, crinem adik
homines et incesta fucis lenocinantibus non sis , tero colore mulasti , expugnata estmcndacio facies,
corruptis violatisque quæ Dei sunt , pejor adullera B figura corrupta est , vullus alicnus est. Deum videre
detineris. Quod ornari te putas , quod putas comi, non poteris , quando oculi tui non sunt quos Deus
impugnatio est ista divini operis , prævaricatio est fecit, sed quos diabolus infecit. Illum tu seclata es,
veritatis c. rutilos alque depictos oculos serpentis imitata es,
XVI. Monentis Apostoli vox ,est : Expurgate velus de inimico luo compla , cum illo pariter et arsura.
fermentum , ut sitis nova conspersio, sicut estis azymid. Hæc,oro, cogitanda non sunt Dei servis ?non die sem
Nam et pascha nostrum immolatus est Christus. Itaque per ac nocle meluenda ? Viderint quid sibinopleper
festa celebremus , non in fermento velere , neque in placendi studium de conjugum solatio blandiantar;
fermento malitiæ el nequitiæ , sed in azymis sinceritalis quos dum in excusationem suam proferunt , ad 50
el veritatis (1 Cor . v, 7). Num sinceritas perseverat et cietatem criminosæ consensionis adsciscunt. Virgines
veritas quando quæ sincera sunt polluuntur colorum certe , quibus bic sermo nunc consulit , qux se ejus
adulteriis , et adulterinis medicaminum fucis & in modi artibus compserint, inter virgines non putem
mendacium vera mutantur ? Dominus tuus dicit : Non debere numerari,sed tamquam contactas oves et mor
polesfacere capillum unum album aut nigrum (Maith . v, bidas pecudes i a sancto et puro grege virginitatis
36 ) : et lu ad vincendam Domini tui vocem vis lê esse C arceri , ne contagio suo cæteras polluant dum si
LECTIONES VARIANTES .
a Cum dicat Deus Lin . i Coloribus adulteriis Bod. 2.
h Quod additur etmutatur Ar. Neap. Bod. 4 . 6 Medicaminum succis Lam . Bod . 1. Adulterinis delet
c Impugnatio veritatis NC. 1. Pem . 0 .ron .
d Azyma ver . Nedip . h Proh nefas ! in caput Bod . 1 .
e Itaque epulemur'Voss . 3. i Pecudes deest in NC. 2 .
STEPH , BALUZII NOTÆ .
favo crinem abscondente galero. Dio Chrysostomus biscum afferetis quod Deus qui vos fecit agnoscal. Hie
Orat. 24 , ait Achillis comăm fuisse flavam . Apuleius ronymus in Epistola ad Furiam de viduitale servanda:
lib . I de Asino aureo ; rubor temperatus, flavum el Qua fiducia erigit ad colum vultus quos condilornok
inaffectatum capillilium . Idem lib . V : Per islos cin - agnoscit . Apnd Victorem Vilensem lib . x, cap. ,
nanieos et undique pendulos crines (uos. Ovidius, lib . extat objurgatio Murillæ diaconi Carthaginiensis ad
III, de Arte amandi : Elpidoforum olim christianum , cui fuerat delegalan
Femina caniliem germanis inficil herbis, membra confessorum Christi suppliciis grassanli
Elmelior vero quæritur arte color . bus laniare . Ad illum ergo ait inter cælera Mu.
rilla Deum non agniturum illum , cum venerit dies
Opus Dei est. Imitatus est magistrum suum extremus, et dicturum : Non conspicio vultum signa
Cyprianus. Tertullianus enim in libro l, de cultu D culi mei, characterem non video Trinitatis. Impera.
feminarum ait : Quod nascitur opus Dei est. Ergo quod tor Constantinus in titulo Codicis Theodosiani de
fingitur diaboli negotium est. Penis : Si quis in ludum fuerit vel in metallum pro
Manus Deo inferunt. Tertullianus ibidem : Ille criminum deprehensorum qualitale damnalus,miuR
indubilate hujusmudi ingenia concinnavil ul in vobis in ejus facie scribetur, dum ei in manibus el in Suri
pareat 'manus vos quodam modo Deo inferre. possil poena damnationis una scriptione comprehendi,
Si quis pingendi. Cilat hunc locum sanctus quo facies, quæ ad similicudinem pulchritudinis ct *
Augustinus lib . iv de Doctrina christiana , cap. 21 . leslis est figurala , minime maculetur.
XVI. - Capillos flammeos. Tertullianus ibidem , Depictos oculos. Plinius lib . XI, cap . 37 : 1
male ac pessimie sibi auspicantur flammeo capite. Vide pebræ in genis homini ulrinque . Mulieribus etiam tkº
lib . ii Observationum Cuperi, cap. 14. feciæ quodam modo. Tanla est dedecoris affectatio
Capilli erant albi. Passio sanctarum Perpetuæ ui iingantur oculi quoque. Hieronymus in Epis
et Felicitatis : El vidimus in eodem loco sedentem tola ad Furiam de Viduitale servanda ait : Nec orbes,
quasi hominem canum niveos habentem capillos. id est oculos, slibio fuliginalos.
libro - Te non
XVIIde. Errore recognoscal.
profanarum Julius : Firmicus
religionum in
Cum cohors Meluenda. Erasmus monuit alibi legi medilanda
vestra ad tribunal judicantis Dei accesserit, nihil vo - quam lectionem ego reperi in libro Fuxensi.
 457 ' LIBER DE HABITU . VIRGINUM . 458
mm) degint , ne perdant alias qurcumque perierunt. A lis , auribus , lingna minuit illa quæ habelrt.
XVIII. E t quoniam continentjie bonum a quaerimus,
perniciosa quæque et infesta vitemus b. Nec illa prip - XIX . Quid vero quæ promiscuas balneas adeunt,
tereo que , dum 179 negligentia in usum veniunt, con- quæ oculis ad libidinem curiosis pudori ac pudicitize
Tra pudicus el sobrios mores licentiam sibi de usurpa . corpora dicata prostiluunt ? quæ cum viros atque a
tione fecerunt. Quasd: m non pudei nubentibus inte- viris nud:e vident lurpiler ac videntur, nonne ipse il
resse, et in illa lascivientium libertale sermonum lecebram vitiis præstant? nonne ad corruptelim el in
colloquia incesta miscere , audire quod non decel , juriam suam desideria presentium sollicitant ct invi
quod non licel · dicere , observari et esse præsentes tant ? Viderit, inquis, qua illuc mente quis venial,
inter verba lurpia et temulenta convivia quibus libi- mihi tantum reficiendi corpusculi cura est el lavandi.
dinum foames accenditur, sponsa ad patientiam stu - Non te purgal ista f defensio , nec lasciviae et pe
pri, ad audaciam sponsus animatur. Quis illi in tulantiæ crimen excusat. Sordidat lavatio , ista non
nuptiis locus est cui d animus ad nuptias non est , abluit, nec emundat membra, sed maculat. Impudice
aut voluptaria e illic et læta esse quæ possunt ubi et tu neminem conspicis, sed ipsa conspiceris impu
sludia et vola diversa sunt? Quid illic discitur, quid dice. Oculos tuos turpi oblectalione non polluis; sed,
videtur ? Quantum a proposito suo virgo delicit , B dum obleclas alios, ipsa pollueris . Spectaculum de
quando pudica quæ venerat impudica discedil ? lavacro facis. Theatro 8 sunt lædiora quo convenis.
Corporc licet virgo ac mente permaneal , ocu- Verecundia illic omnis exuitur, simul cum amictu
LECTIONES VARIANTES.
a Donum Voss. 1. e Voluntaria Thu .
b Vitamus 0.xron ex 4 codd . Incesta Lam . f Sordida ista Pem . Voss. 2 .
Quod non licet,... quod non decet Voss. 1. Bod . 2. 8 Theatra Voss. 1. Vetus Innom .
d Quis illis ,... quibus Lin . Bod. 4 .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
XVIII. – Nubentibus interesse. Damnat virgines dicilia est. In Epistola Oeonis ad Paridem apud
christianas quæ nuptiis intererant, ubi sane mulla Ovidiuin :
etiam in coniventibus honestioribus liunt qui non
videntur congruere 580 proſessis virginitatem . Nam Nulla reparabilis arte
ſescennina quz cantabantur in nuptiis maximam li Læsa pudicitia est. Deperit'illa semel.
centiain et lasciviain exhibebant. Ista fortiter in Quid enim , inquit Lucretia apud T. Livium , salvi
hoc loco exequitur sanctus Martyr. Hieronymus in esl mulieri ariissa pudicilia ? Seneca Hippolylo : Mens
Epistola ad Demelriadem de Virginilale servanda : impudicam facere non casus solel.
Stridor Punicæ linguæ procacia tibi fescennina cantabil. XIX . Promiscuas balneas. Olim feminas lavari
Sed de fescenninis vide Murelum ad Calullum . Immo C cum viris signum esse adulteræ putabani, ut vi
sanctusGregorius Nazianzenushortatur Olympiadem , dere est apud Quintilianum lib . v, cap . 9 . Hiero
quæ maritala eral, ne ad nuptiale convivium eat , nymus in Epistola ad Litlam de Institutione filiæ :
ubi et perpolatur et denique infacetis facetiis indul- Mihi omnino in adulta virgine lavacra displiceni, quce
getur . Omne enim convivium , ut lib . 1, cap. 2 , ait se ipsam debel erubescere et nudam videri non posse.
Quint ilianus, obscenis cantibus strepit , pudenda El paulo post ait illam e contrario balnearum fo
diclu spectantur. El Prudenljus in Hamarligenia mentis sopitos ignes suscitare. Balnearum enim ca
dixit : Convivale calenlis carmen nequiliæ . lor, ut idem scribit in Epistola ad Furiam de Vic
In illa lascivientium . lia habeni undecim libri duitale scrvanda , novum adolescentule sanguinem
veler es el editio Manulii. Non displicet tamen lec incendit. Idem in Epistola ad Rusticum monacum :
tio r clerum editionum , in quibus scriplum est, in Balnearum fomenta non quærat qui calorem sanguinis
ter il lam lascivienlem libertatem . Habelur autem illa jejuniorum cupil frigore extinguere. Ælius Sparlianus
in quinque libris veleribus. Codex Beccensis habet, Iradil Adrianum Imperatorem lavacra pro sexibus
in illa libertale convivantium . Lascivam licentiam dia separavisse . Et Julus Capitolinus scribit M . Anto
xit Horatius lib. 1, Od . 19. ninum philosophum lavacra mista submovisse . Ælius
Ad audaciam sponsus. Hildeberlus, Epist. 36 : vero Lampridius docet Alexandrum Severum balnea
Nesciunt virgines quid ex maritali licentia muliebris mista Romæ exhiberi prohibuisse, el eunuchos nihil
suslin eal infirmitas. Descriptio licentiæ maritalis ex - in palalio curare voluisse nisi balneas ſeminarum
stal in veleri epigrammate quod exstat inter nolas Concilium Laodicenum canone 30 : Quod non opor
Salmasij ad Scriptores historiæ augustre , pag. 285 . pleal sacris officiis deditos aut clericos aul continentes
Quando pudica . Hic locus in exemplaribus ma - vel omnem laicum christianum lavacra cum mulieribus
nuscriptis et in vulgatis editionibus diverso modo celebrare, quia hæc apud genles reprehensio prima est.
legilur. Elenim jonnulla eorum habent quomodo Recte profecto . Nam , ut ait Ovidius in libro ili de
pudica quce veneral impudica discedil. Alia contrario Arte amandi : Celani furlivos balnea multa jocos; ubi
sensu , quando impudicior quc veneral impudica dis pulo legendum misla . Vide Palavii animadversiones
ul . Ego przefero priorem lectionem , eam etiain ad Epiphanium in hæresi 30 , que est Ebionitarum ,
OD , Causam quod Cyprianus in simili argumento Colelerium in notis ad Constitutiones apostolicas pag .
scribit ad Donarum pag. 4 : Quæ pudica fortasse ad 131, editionis parisiensis, et Beveregium in annolie
spectaculum
titu
matrona processerat de spectaculo rever- tionibus ad canonem 77 Trullanum .
UT impaaica . Sic Martialis lib . 1, Epigr. 30 , lo - Verecundia exuitur. Herodotus lib . 1: Mulier exuta
que ns de Levina casta el ad balneas adultera ail : Tunica verecundiam exuit. Hieronymus lib . 1. adversus
Peizelope venit, abil Helena. Alia Rigallio mens fuit . Jovinianum ? Scribit Herodorus quod mulier cum veste
Nic n lamenelsi in contextu posuerit lectionem , quam deponil el verecundiam . Rufinus lib . 1. in Oseam : A
ego prirfero , in obscrvationibus suis eam magis vullu suo verecundiam , qure solel obscenilali impedi.
probat, quae habel impudicior quæ veneral, pudica mentum esse , depuleral. Plinius lib . XXXV, caj . 10
discedil. Hieronymus in Epistola ad Salvinam de mentionem facit novæ nuptie verecundia notabilis . Ju
15 % . Servanda Viduilale : Tenera res in feminis fama päe slinus lib . xiv traditOlympiadem matrem AlexandriM .
PATROL . IV . S . CYPRIAN . 15
459 DIVI CYPRIANI
vestis honor corporis ac pudor ponitur, denolanda A eslote tales quales vos manus Patris instituit :ma
el contrectanda virginitas revelatur. Jam nunc consi- neat in vobis facies incorrupta , cervix pura, forma
dera an, cum vestita es, verecunda sis inter viros lalis sincera . Non inferantur auribus vulnera, nec brachia
cui ad inverecundiam proficit audacia muditatis . includat aut colla de armillis etmonilibus catena pre
XX . Sic ergo frequenter Ecclesia virgines suas liosa ; sint a compedibus aureis pedes liberi, crines
plapgit, sic ad infames earum ac detestabiles fabulas nullo colore fucali, oculi conspiciendo Deo digni.
ingemiscil, sic flos virginum extinguitur, honor con - Celebrenlur lavacra cum feminis, quarum inter vos
tinentiæ ac pudor cæditur a, gloria omnis ac dignitas pudica « lavalio est. Nuptiarum fesla improba et con
profanatur ! Sic se expugnator inimicus per artes vivia lasciva d viientur, quorum periculosa conta .
suas inserit ; sic insidiis per occulta fallentibus diabo. gio est. Vince vestem , que virgo és : vince auriin ,
lus obrepit. Sic, dum ornari cultius, dum liberius quæ carnem vincis et scculum .Non est ejusdem non
evagari virgines volunt, esse virgines desinunt, fur possea majoribus vincietimparem minoribus inveniri.
tivo dedecore corrupte, viduæ antequam nuptæ , non Arcla el angusta est via quæ ducit ad vitam (Vatih.Tu,
mariti sed Christi adulteræ ; quam fuerant præmiis 14 ) durus et arduus 6 est limes qui tendit ad gloriam
ingentibus virgines destinatæ , tam magna supplicia (16.13).Per bunc vix limitem mariyres pergunt,eust
pro amissa virginitate sensuræ . . B virgines, justi quique gradiuntur. Lala el spatiosa ili.
XXI. Audite itaque me b, virgines, ut parentem ; nera vitate. Lethalesillicillecebræ etmortifere rolup.
audite , quæso, vos timentem pariter ac monenlem ; tales. 189 Hlic diabolus blandilur ut fallat, arridet ut
audite utilitatibus et commodis vestris fideliter con - noceat, illicit uloccidat. Primus, cum centeno,marly
sulentem . Estole tales quales vos Deus artifex fecit : rum fructus est, secundus, sexagenarius, vester ést.
LECTIONES VARIANTES .
a Cæditur Neap. Ponitur Vat. 1, 2 , 3. e Ejusdem virtutis et animi ross. 2.
Me deest in Oxon . f Adail Lin . Parem se integritas præstat in omnibus,
c In vos pudica Impress. fere omnes . Debet in vos nec bonum virginitatis cultus infamet.
Oxon . 6 Arctus Bod . 2.
d Temulenta Ver .
STEPH. BALUZII NOT Æ .
expirantem capillis et veste crura contexisse ne Denolanda. Id est denudanda . Vide nolas ad Epis
quid posset in corpore ejus indecorum videri. Et Q . colam Lxli, pag. 677 .
Curtius lib. v ait feminarum Babyloniæ convivia ine- Conreclanda. Dissimulandum non est conspectonda
untium in principio fuisse modestum habitum , deinde scriptum esse in uno libro velere, laudato in margine
summa quæque amicula exuisse paulatimque pudorem c edilionis Lugdunensis anni 1544 , in quo descriple
profanasse , ad ultimum ima corporum . Qua de re sunt variie lectiones ex pluribus antiquis codicibus
vide Ludovicum Cælium Rhodiginum lib . v , cop. 11. manuscriptis .
A Gellius lib. xv, can. 10 scribit ex Plutarcho Mile. Verecunda sis. Cod.
Verecunda sis. Codex Burgundicus , verecunda sit
sios virgines Milesias que sine ulla evidenti causa vi. virginitas inter viros.
lam suspendio amilierent, decrevise ut qu :e corpo. XX. - Expunator. Vcteres ediciones el quinquelibri
ribus. suspensis demortuæ forent , ec omnes nude
cum eodem laqueo quo essent precinctx efferrentur, veteres habent expugnalus. Quae lectio potest esse
bona . Ego tamen aliam præfero, tum quia habelur in
nonposl
et id decretum
petisse pudore solovirgines voluntariam
delerritas mortem
tam inhonesti fue editionibus Manutii et Morellii et in duodecim anu.
neris. Claudam nolas istas insigni loco Valerii Maxi quis codicibus, lui etiam quia infra in libro delapsis
mi, qui lib .IV . cap . 5 ail verecundiam esse parcnlem legitur pag. 184 : Hostem nunc et expugnalorem do
omnis honesti consilii, tutelam solemnium officiorum , mesticum non haberent.
inagistram innocentiæ , eamyue omni tempore favo Viduce antequam nuplæ . Ilieronymus in Epistola ad
rabilem præ se ferre vultum . Idem lib . vi, cap. 1 Enstochium de servanda Virginitale :Videas plerasque
pudicitiain ait esse virorum paritcr ac feminarum pre- riduas antequam nuplas infelicem conscientiam menuli
cipuum firmamentum . Atnon solum in feminis vilu - tantum veste protegere. In Apologia Apulei : Fortasse
perabatur nudilas , sed etiam in viris. Narrat enim adhuc vidua antequam nupta domi sedissel. Ovidius
Massurius Sabinus apud A . Gellium lib . x , cap. 15 . lib . 11, Fastorum , viduce cessale puellit.
flaminem dialem non potuisse lumicam intimam exuere XXI __ Timentenz. Hanc lectionem prafe minnes
nisi in locis teclis , ne sub coelo tamquam in oculis D fere veteres libri et editiones. Pamelius rosuit do
Jovis nudus esset. centem ; quum lectionem ego reperi in sex codicibus
Pudor ponitur. Quamvis ita scriptum sit in antiquis , in q10 uno primo scriptum fuil limone
omnibus fere libris manuscriptis et in editionibus, tem , sed postea ju deletum cst ut scriberetur ducen .
mallem tamen scriptum fuisse cædilur, uti legilur lem . Alii numero viginti habent limentem . Ait ers!
in uno codice Remigiano et in Beccensi, etali se Cyprianus limcre se pro virginibus Deo dicalis, si
legisse in veteribus aliquot libris testantur Morellius
non observaverint vitam proposito suo congruentein ;
ct Pamelius. Nam paulo post istic video scriplun, " ; adeoque illas admonel ul in incaplo perseverent.
honor continentice ac prior cæditur. Hanc lectionem , Quæ virgo es. Postea sequilur in editione Erasmi,
confirmare videtur etiam codex Camberonensis apud qua aliie acceperunt, quae Deo servis. Al ego, cum
lamelium . itemque alius Neapolitanus in margine ex jslud non invenerim nisi in ono veleri libro , desit
exemplaris mei Minutianæ cililionis notalus , in auteun in omnibus aliis, id est viginti, in primis vero
quibus scriptum eral ledilar . El lamen , quamquam
ea vera sint, non sum alsusmutare contra 531 toi vc in Seguieriano , ( xistimavi non esic Cypriani et ad.
terium codicum et editionum auctoritatem . Gregorius ditum fuisse id quodam studioso), fortassis in margia
is in carmine ad Olumnioden ait pudo . ne, per speciem interpretationis. Itaque expun &i.
ris jacturam flagitiorum omnium certissimam esse Cum conteno. Relinui hanc lectionem , quia extatin
parentem , omnibus antiquis codicibus, etiam iu Seguieriano, ch
 161 LIBER DE HABITU VIRGINUM . 462
Utapnd martyres a non est carnis et saeculi cogitatio , A limelis . Nullus vobis de parta circa filios metus est,
nec parva et levis et delicala congressio , sic et in nec maritus est dominus, sed dominus i vester et
Vobis, quarum ad gratiam b merces secunda esi, sit caput Christus est ad instar et vicem masculi. Sors
en Virtusad tolerantiam proxinia. Non est ad magna vobis et conditio communis est. Domini vox est in
facilis ascensus. Quem sudorem perpetimur, quem illa dicentis: Filii sæculi hujus generoit et generan
ab
faporem , cum conamur ascendere colles el vertices iur. Qui autem habuerint dignationen sæculi illius et
montium ? Quid, ut ascendamus ad cælum ? Siprie resurrectionis a mortuis, non nubunt, nequematrimo
miumi pollicitationis aliendas, minus est quod labo - nium faciunt. Neque enim incipient mori : wquales
ras. Immortalitas perseveranti o datur, perpetua vita enii sunt Angelis Dei, cum sint filii resurrectionis
prom Ellilur, regnum Dominus pollicetur. ( Luc. xx, 31-56). Quod futuri sumus jam vos esse
SK 11. Servate d, virgines, servate quod esse cæpi- coepistis . Vos resurrectionis gloriam in isto sæculo
stis, Servale quod eritis. Magna vos merces maret, jam tenelis, per sæculum sine sæculi contagione
präns fum grande virtutis, munus maximum castita- transitis. Cum castæ perseveraris et virgines,Angelis
tis . ullis scire quomalo careat et quid boni leneat Dei estis æquales. Tantum maneat el durct solida et
conti pentive virtus ? Multiplicabo , inquit mulieri illæsa virginitas, et ut coepit fortiter, jugiter perseve
Deus , tristilias luas el gemilus luos, et in Iristitia e pa- B ret ; nec monilium aut vestium quaerat ornamenta,
ries filios, el conversio tua ad virum tuum , et ipse lui sed morum . Deum speciel et coelum , neque oculos
dominabilur (Gen . III, 16 ). Vos ab hac sententia li- ad sublime porrectos ad carnis et inundi concupi
berx estis, vos mulierum tristitias el gemitus non scentiam deprimataut ad terrena % deponat.
LECTIONES VARIANTES.
a Martyrem Oron . Martyras Thu . Corb. e Cum tristitia ver .
b Ad gratiam Bod . 1, 2, Thu . Foss. Corb. MR. f Dominus, Dominus Deus véster. Bod . 1, 2, 4.
c Perseverantibus Bod. 1 . 6 Nec ad terrena Bod. 2.
d Servate quod debetis Foss.
STEPH . BALUZII NOTXE .
in editionibus quæ Manutianam antecesserunt. Pru innuptam , id est virginem , qux non congressa erat
de ntius in Carmine de sancia Agnele ait : cum marito . Nam el Rufinus lib . I, cap. 6 Hist. ec -
Cingit coronis interea Deus cles., innuptam dixit pro virgine. Pro quo Hieronymus
Frontem duabus martyris innub . in initio libri adversus Helvidium disii Mariam fuisse
Unam decemplex edita septies matrem antequam muptami, quia nimirum conceperat
Merces perermilumine conficit. ex Spiritu sancto antequam ex sponsa fieret uxor Jo .
Centenus extat fructus in altera . sephi. Et sanctus Ambrosius in Epistola de Bonoso
In codice Pithoeano el in Veronensi legitur istic : Pri- episcopo accusato in synodo Capuensi quod diceret
mus cum centesimo. Hieronymus in 539 Epistola ad Eu- Mariam virginem habuisse plures liberos ; Ncquc enim
siocbium de servinda Virginitate : Centesimus el sexa . elegisset Dominus Jesusisci per virginem , si eam judi.
( esiinis fructus de uno sunt senrine castitalis. Joannes cassei tam incontinentem fore ut illud genitale dominici
Saresberiensis lib . viii, Policratici cap . 11: Non tamen corporis , illam anlam regis alerni concubilus humani
quod conjugali delraham castitati , sell centesimum (nt semine coinquiniissel. Cateron , lit id quoque obiter di
seragesimum fructum , licet de radice tricesimi orialur, cain , Rigallius arbitratus est huic locum ex Apologetics
17 nime arbitror tricesimo comparandum . Tertulliani sic scribendum esse ut dicalur Christum
Sexagenarius.Prudentius l. ii adversus Symmachum : nullam de pudicitia habere matrem , quia videbat La
Suntet virginibus pulcherrimapræmia nostris. tinum Latinium et Pamelium ita legissc in quibusdam
Elmox : velustis exemplaribus. Ego contra putó retinendam
Hic decies senirediguntur in horrca fructus. essc lectionem vulgatam , quae vetustissimorum et
Cogilalio . Ita omnes fere libri veteres. Duo tamen optimorum codicum auctoritate nititur, ut sensus sit
habent colluctalio. In Veronensi scripiumi primo fuil Christi matrem nullam impudicitize labem , non qui
collucialio , sed supra lineam scriptum est cogitatio . . dem obscuenæ alirectationis injuriam , ut Rulini ver
XXII.- Non nubunt. Codex Foxensis, non nubent bis utar , passam esse , quippe qux nunquam cum
neque nubentar. Seguierianus et umus alius velus non marilo exercuerit conjugale commercium , sive , ut
hubuntur tantum . Nubendi vocabulum sitpe reperitur loquar cum Lactantio , nunquam per voluptatis ille
in obsconis , ut post Lipsium annotavit vir doctissi- D cebras copilata est cuin marilo . Vide Erasmi anno
mnus Joannes Seldenus lib . v. cap , 4 de jure naturali liliones in hunc locum Malthæi.
ci gentium , el nos quoque alibimonuimus. Etila vide- Jam vos esse cæpislis. Hieronymus in expositione
tur etiam sensisse Servius grammaticus in secundum psalmi xliv , ad Principiam : Sexus devoralur a vir
Æneidos: Innuplæ , quae nunquam nubit. Nam virgo gine. Christum portal in peclore. Jam possidet quod
porest el nubere. Tertullianus lib . iv,adversus Marcio . ſutura est. Idem in Epistola ad Euslochium de Cuslo
nem :Manente matrimonio nubere adulterium est. ldem dia virginitatis : Gande soror , gaude filia, gaude mi
in Apologetico agens de Incarnatione Christi ait Dei virgo, quia quod aliæ simulant lu vere esse cæpisti.
Filium nullam de impudicitia habere matrem , elian Gratiam . Hanc lectionem pr:clerunt omnes fere
quan videbatur habere non nupserat. Ubi manifestum libri veteres et veleres editioncs. Manutius maluit
est vocem nupserat posilam e-se pro coitione mulieris gloriam . Ilinc acceperunt posteriores ediciones. Ego
cum viro. Alioqui falsum essetquod ait Tertullianus , jo veterum exemplarium et editionum contra scri
cum certum sit Mariam mairem Christi ductam fuisse bentium auctoritatem contemnere non audco. Si quis
a Joscplio, nupiam fuisse Josepho, uxorem ejus fuis . lanen mavult gioriam , judicio suo fruatur.
Sc, el propierea Christum existimalum filium fabri, Castæ . perseveralis el virgines. Hieronymus in Epis
quia filius cius mulieris erat ane fabri uxor erat, quia tol: ad Eustochiuni de Custodia virginitalis : Et quia
filius est qncm nuptiæ denronstrant. llinc in scholiis marilorum experlæ sunt dominatum , cast vocantur el
Sincu Cyrilli de Incarnatione Domini cap . 25 legi- nonnue. Quid sint nonna quiere in glossario Lating
lur: Natus est enim ex virgine , el solus habetmahrem Cangii.
463 DIVI CYPRIANI
XXXIII. Prima sententia crescere el generare A misil : Primus homo, inquit, de terræ limo, secundus
præcepit, sccunda continentiam suasit. Cum adhuc homo de cælo e. Qualis ille de limo, tales el quide
rudis mundus et inanis est a, copiam 1 ſæcunditale limo ; et qualis cælestis, tales et cælestes. Quomodo
generantes propagamur, et crescimus ad humani ge- portavimus imaginem ejus qui de limo est, portenus et
neris augmentum : cum jam referlus est orbis et imaginem ejus qui de cælo est (1 Cor. xv, 47-19) Hane
mundus impletus, qui capere continentiam possunt, imaginem virginitas portat, portat integritas, ! ! sam .
spadonum more viventes, castrantur ad regnum . Nec cuilas portat et veritas ; portant disciplina Dci meno
boc jubet Dominus, sed hortatur ; nec jugum neces- res, justitiam cum religione retinentes, stabiles in
silatis imponit, quando maneat voluntatis arbitrium fide, humiles in timore, ad omnem tolerantiam for
liberum . Sed cum habitationes multas apud Patrem les, ad sustinendam injuriam miles, ad faciendam
suum dicat (Joan .xiv, 2), melioris habitaculi hospitia misericordiam faciles, fraterna pace unanimes atque
demonstrat. Habitacula islameliora vos petitis,carnis concordes.
desideria castrantes,majoris gratiæ præmium in cales. XXIV . Quæ vos singula, o bonæ virgines,obser
libusoblinelis. Omnes quidem quiad divinum lavacrum vare, diligerc , implere debetis ; quæ Deo el Cliristo
Baptismi sanctificatione perveniunt, hominem illic vacantes, ad Dominum , cui vos dicastis , el majore
veterem gratia lavacri salutaris exponunt, et innovati B elmeliore parle præceditis. Provectx annis, juniori
Spiritu sancto , a sordibus contagionis antiquae iterala bus facilemagisterium : minores natu, præbete com
nativitate purgantur. Sed nativitatis iteralæ vobis paribus incitamentum . Hortamentis vos muluis exci
major sanciilas et veritas competit, quibus desideria tale , æmulis de virlule documentis ad gloriam pro
jam carnis et corporis nulla sunt. Sola in vobis quae vocate . Durate forliler, spirilaliter pergile, pervenite
sunt virtutis et spiritus ad gloriam remanscrunte, feliciter. Tantum memenlote lunc nostri, cum inci
Apostoli vox est, quem Dominus vas electionis su piel in vobis virginitas honorari.
dixit, quem ad promenda d mandata colestia Deus
LECTIONES VARIANTES.
EssetOxon . ex omnibus mss. Est Impr . c Ad gloriam deest in Ar.MR.
h Copiosa Ar. Copia fæcunditatis Bod . 1 , 2 . ver. d Promerenda MR.
Voss. 1. e Secundusde coelo Thu . Foss . Corb.
STEPI . BALUZII NOTÆ .
XXIII. — Habitationes. Codex Fuxensis mansiones. bus, neque in ullo eorum veterum exemplarium qui
Quod fortasse melius est. Nam in capite xiv , Evan - r bus usus sum , id est viginti seplern .
gelii secundum Joannem , ad quod istic respicit Cy- Virginilas honorari. id est, cum in vobis Dominus
prianus , legitur in editione vulgata : In domo patris martyrium coeperit honorare, ut scriptum est in libro
mei mansiones mullæ sunt. Sed heic meminisse oportet de Laude marlyrii, pag. 352, quando ignes aut cruces,
Cyprianum alia versione usum esse quam ea qua nosul ail in hoc ipso libro de Habitu virginum , pag. 175,
utimur . sanctusMartyr, autferrum velbestias palieminiulco•
Ad divinum lavacrum . Ila posui seculus fidem unius ronam martyrii accipialis . Prudentius in Carmine de
librimei veteris. Atque ea lectio mili videtur opli suncto Fructuoso episcopo Tarraconensi : Carcer chri
mna. Nam alia est adınodum intricata , quæ ita habet : slicolis gradus coronce est. Hieronymus in Qux
Omnes quidem qui ad divinum munus ei patrium Bap- slione xi ad Hedibiam : Triumphus Dei est passto
lismisanctificatione perveniunt. Quid 633 enim heic facit martyrum et pro Christi nomine cruoris effusio el inter
vox patrium ? El tamen illa habelur in codice Seguie tormenta læliiia. Virginilas igitur incipit honoraricom
riano et in sex aliis . Alii septem el veleres editiones virgo christiana incipit pati pro nomine Christi.CF:
præferunt patrimonium , Beccensis patriam . Sed nul- prianus in libro de Unilale Ecclesiæ , pag. 201 :CoR
lum horum vocabulorum congruit buic loco,mea qui fessio exordium gloriæ est , non meritum jani co
dem sententia. Si quis tamen horum alterutrum ronce , nec perficii laudem , sed initial dignitateix , et
retinere voluerit . non repugno. Epist. LXXVII, ad Martyres, pag . 159 : Fustibus cæs
Quomodo portavimus. Referthanc postremam libri prius graviler et afflicti per ejusmodi pænas initiasis
istius parlem sanctus Augustinus lib . iv de Doctrina confessionis vestræ gloriosa primordia . Inde illa que
christiana cap . 21 . rela Secundae virginis el martyris, qui cum videret
XXIV . - Minores nalu priebete.Postista Pamelius ,cui D Rufinam sororem suam flagellari, clamavit ad judi
præiveral editio quæ dicitur Gravii, adjecit ex codice cem : Cur sororem meam gloria afficis, me vero qus
Alfigeniensi et ex Coloniensi, majoribus ministerium ; gloriæ non paleris esse participem ? Celerinus in Epi
idque optimequadrare ail . Ego non dispulo ani optime stola ad Lucianum , pag. 29 : Sic coronet te cujusNo.
quadret. lllud tantum aio, me ideo expunxisse hæc men confessus es.
duo vocabula , quia illa non inveni in antiquis editioni

LIBER DE LAPSIS .
ARGUMENTUM. - Pollicitus erat frequenter Cypria - liusquid scriplurum deratione lapsorum : hoc igitur
nus, ubi primum pax Ecclesiæ reddita foret , se cer - libro promissis satisfacit. Et in primis, ob oculos
STEPH . BALUZII NOTÆ .
DE LAPSIS. — Libri istius, lil ab aliis jam obser - sanctus Augustinus el sanclus Fulgentius in locisin
valum est, mentionem facit ipse Cyprianus Epist. Li fra nolatis . Addunt aliqui Eusebium Cæsariensill,
pag . 66 , et Pontius diaconus in vita ejus, tum etiam sed falsu . Decepit eos indiligentia . Cum enim Rule
465 LIBER DE LAPSIS . 466
posila cum gaudio lam insperata Ecclesiæ pace, et A licere potest ut non, quiDominum toto corde et anima
confessorum cæterorumque slantium in fide constantia et virtute diligimus °, benedicciones ejus et laudes
el deinde cum dolore summo lapsorum ruinis, ac semper et ubique cum gloria prædicemus . Exopla
persecutionis præteritæ causis explicalis, disciplinæ tus votis omnium dies venit, et, post longe noctis
nempe neglectu et peccalis fidelium ; graviter increpat horribilem tetramque caliginem , Domini luce radiatus
lapsos quod, ad prima slatim verba minanlis inimici mundus eluxitd.
plis sacrificaverint,et non potius, juxta Christi con - II. Confessores, præconio boni nominis e claros et
ilzum ,secesserint:item quod jam sacrificiis maculali, virtutis ac fidei laudibus gloriosos, lætis conspectibus
contra Evangelii legem , ante expiata delicla , ante intuemur, sanctis osculis adhærentes, desideralos diu
ex Omologesin criminis factam vim inferrent corpori inexplebili cupiditate complectimur. Adest militum
el sanguini Domini, et communicationem ac pacem a Christi cohors candida, qui persecutionis urgentis fe
que i busdam presbyteris sine episcopi sententia extor- rociom turbulentam stabili congressione fregerunt,
querent. Delerri!os proinde vindicta divina lapsorum parati ad patientiam carceris, armati ad tolerantiam
al i quot qui indigne communicarant (obiler interjecta mortis. Repugnastis i fortiter sæculo , spectaculum
nzentione libellaticorum , quod a crimine non excusa - gloriosum præbuistis Deo &, secuturis fratribus fuistis
rentur ), et animatos eorum exemplo qui, quamvis B exemplo . Religiosa vox Christum locuta est, in
nullo sacrificii aut libelli facinore constricti, quoniam quem se semel credidisse confessa est. Illustres ma- .
tamen de hoc vel cogitaverunt, hoc ipsum apud sacer- nus, quæ non nisi divinis operibus assueverant, sa
dotes Deidolenler el simpliciter confilenles, exomolo - criſiciis sacrilegis restiterunt. Sanctificala ora coe
gesin faciebant; ad confessionem delicti, ad pæniten - lestibus cibis, post corpus et sanguinem Domini, pro
tiam publicam , ad salisſaclionen plenum mullis fana contagia et idolorum reliquias respuerunt. Ab
hortalur. Postremo vilarimonet Novatianos, confu - impio sceleratoque velamine , quo illic velabantur
tans Scripturis aliquot illorum hæresin . sacrificantium capita captiva , caput vestrum liberum
mansit . Frons cum signo Dei pura , diaboli coronam
I. Pax ecce, dilectissimifratres, Ecclesia reddita ferre non potuit, coronæ se Domini reservavit. Quam
esl et, quod difficile nuper incredulis ac perlidis im - vos læle sinu i suo excipit i maler Ecclesia de prælio
possibile videbatur, ope atque ultione divina securi. revertentes ! quam beata , quam gaudens portas suas
las nostra reparata est. In lætitiam mentes redeunt, aperit, ut adunatis agminibus intretis, de hoste pros
el, tempestate pressurr ac nube a discussa, Iranquil trato crophæa referentes ! Cum triumphantibus viris
litas ac serenitas refulserunt. Dandæ laudes Deo , et el feminæ veniunt, que cum seculo dimicantes k ,
beneficia ejus acmunera cum gratiarum actione cele- C sexum quoque vicerunt. Veniunt et geminata militiæ
branda, quamvis agere gratias nostra vox b nec in suæ gloria virgines , et pueri annos suos virlutibus
persecutione cessaverit. Neque enim tantum inimico transeuntes. Necnon et cætera stantium multitudo
LECTIONES VARIANTES .
a Nube discussa et caligine discissa Ar.NC. 1. Bod . 2. Repugnantes Bod . 1 ,3 .
Lam . Ebor. Tempestale pressa Voss. 3. Nube et caligine & Deum secuturis Voss. 1.
O .ron . Rigalt . h Christi Bod . 1 . 4.
b Nostra vox convenit Bod . 4. i Lætos in sinum Voss. 1, 2, 3 . Lælo sinu O.xon . Impr.
c Nos qui Deum toto corde et animo diligimus, benedic- . Excepit Bod . 1, 4, Lum .
tiones ejus et laudes non Voss. 3 . k Cum sæculo sexum quoque Bod . 1 . 3. 4 . Lam . Ebor .
d Eluxit et confessores Bod . 4 . Voss. 1. 3 . Thu . Corb. vu . 2. MR.
e Numinis Ben . Luminis Ar. Voss. 1. Lam . Bon . 3 .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
nus latine verterit Historiam ecclesiasticam Eusebii, de Corona : Elde martyrii corona laurea melius coro
credentes illum eam vertisse simpliciter el nihil addi- nandus. Vide notas Joannis Ludovici de la Cerda
disse de suo, sibi persuaserunt ea quæ in interprete pag . 649 . De massa candida vide Baronium an . 261
leguntur de hoc Cypriani libro exstare etiam apud et 303.
Eusebium . Quod verum non est. Hæcc. Sunt sunt verba Sarriferi
Ruſini : Cyprianus de his, id est de Lapsis librum verba
ma Sacrificiis sacrilegis. Septem libri veteres habent
omo "concregns .
me Lapsos adD
gnifcentissi scriptum edidit, in quo et Lapsos ad D Reservavil . Duo libri veteres mancipavit .
pænitentiam cohorlandos el contradicentes alienios esse Sexum vicerunt. Supra , Epist. xxxi, pag. 164 sexit .
a Christi visceribus statuil. Hunc porro librın et li suo fortiores. Ubi vide notas.
brum de Unilate Ecclesiæ frequenter citat Venericus Annos suos virtutibus. Ila veteres cditiones, viginti
Vercellensis episcopus.reddita . Post obitum Decii, ut
1. - Pax ecclesiæ el tres libri nostri, et qualuor Anglicani. In uno regio
ostendit Pearsonius in Annalibus Cyprianicis. et in Moyssiacensi legitur, annos suos continentiæ vir
Nube. Rigaltius addidit et caligine. Sed lianc addi Tulibus. Cum autem vox continentiæ desil in tam mul
dubie est ex glossemale , non agno lis antiquis codicibus, cum non conveniat 53% huic
tionem , quæ haud
scunt alize editiones nec libri veieres. Reperta est in loco , ut ait Lalinius, nobis visum est illam esse deien
duobus tantum , in uno nimirum regio , ex quo pulo . dam . Sane Pamelius illam adjecit ex editione que
Rigallium accepisse, el in Moyssiacensi. dicitur Gravii et ex quodam veteri libro . Verum idem
Latinius jampridem pronuntiavit eam auctoritatem
Volis omnium . Codex Fuxensis , vocibus et voris tanti
omnibus. non esse ut persuadere possit vocem hanc esse
11. - Cohors candida , Tertullianus in libro i ad Uxo
rem : Tola illa Ecclesia candida de sanclilate conscrie . Stantium . Veleres editiones, codex Seguierianus,
bitur. Ubi vide Rigallium . Idem Tertullianus in libro Gratianopolitanus, recentior Victorinus, ei unus Va
467 DIVI CYPRIANI 468
vestram gloriam sequitur, proximis et pene conjunc - A inimicus populationis suæ strage dejecit. Quid ho
tis laudis insignibus vestigia vestra comitatur. Eadem loco faciam , dilectissimi fratres ? fluctuans vario
etinillissinceritas cordis, eadem fidei tenacis integri- mentis estu ,quid aut quomodo dicam ? Lacrymisma.
laş. Inconcussis præceplorum cælestium radicibus gis quam verbis opus est ad esprimendum i dolorem
182 nixos et evangelicis Traditionibus roboratos, non quo corporis nostri plaga deflenda est, quo populi ali
prxscriptı cxilia , non destinata lopmenia , non rei quando numerosi multiples lamentanda jactura est.
familiaris damna, non corporis supplicia terruerunt. Quis enim sic durusaut ferreus, quis sic fraternecha
Exploranda lidei pra liniebantur dies. Sed qui sæculo ritalis & oblitus , qui inter suorum multiformes ruinas
renuntiasse se meminit, nullum seculi diem novil; eilugubres ac mullo squalore deformes reliquias co
nec tempora lerrena jam computat qui Xlernitatcın stilulus siccos oculos tenere prævaleat, nec, erin
de Deo speral. penle starim Nelu , priusgemilus suos lacrymis quam
III. Nemo 4, fratres dilectissimi, nemo hanc glo- voce depromat? Doleo, fratres, doleo vobiscum, net
rian; mutile !, nemo incorruptam sianlium firmitatem mihi au leniendos doloresmeos iplegritas propria et
maligna obtrectatione debilitet. Cum diesnegantibusb sanitas privata blanditur , quando plus pastor in gra
praestilulus excessit , quisquis proſessus intra diem yis sui vulnere vulnerelur. Cum singulis pectus
non est, Christianum se esse conſessus est c. Primus B meum copulo, mæroris et ſuneris pondera luclusa
est victoriæ lilulus, gentilium manibus apprehensum participo. Cum plangentibus plango, cum deflentibus
Dominum confiteri : secundus ad gloriam gradus d cst defleo , cum jacentibus jacere me credo. Jaculis illis
cauta secessione subtractum Domino reservari e. Illa grassantis h inimicimea simulmembra percussa sunt,
publica , hæc privala confessio est . Ille judicem se süvienles gladii per mea viscera transierunt. Immu
culi vincit, hic contentis Deo suo judice conscientiam nis et liber a persecutionis incursu fuisse non potest
puram cordis integritate custodit. Illic, foriiludo animus. In prostratis fratribus et me proslavu al
promplior, hic sollicitudo securior. Ille appropin - fectus.
quarite hora sva, jam maturus inventus est; hic for V. Habenda lamen est , fratres dilectissimi, ratio
lasse dilalus est qui , patrimonio derelicto , idcirco veritatis, nec sic mentem debet et sensum persecu
secessit quia non erat negalurus : conficerelur utique tionis inſestie tenebrosa i caligo cæcasse, ul nihil re
si fuisset et ipse detentus. manserit lucis et luminis unde divina præcepta par.
IV . llasmartyrum cælesies coronas, has confesso spici possint. Si cladis causa cognoscitur , el medela
rum glorias spiritales, las slantium fratrum maxi. vulneris invenitur. Dominus probari familiam silan
mas eximiasque virtutes mastitia una contristat, voluil ; et quia traditam nobis divinitus disciplmam
quod a yulsam nostrorum viscerum parteni violentus C pax longa corruperal, jacentem lidem el pene ,u
LECTIONES VARIANTES.
a Nemo, fratres, nemo Voss. 1. Lam . MR. f Extendendum Ar. Lam , Ben . Ebor. NC. 2. Bod.2.
b Negantium Voss. 1. 3 . * Sic cladis Lam .
Se non est coniessus ? Lam . h Grassanlibus Lin . NC . 2.
d Gradus est, cum quis se Voss. 1. i Infesta illecebrosa l'oss. 1. 3.
e Servavit Voss. 1. į Et ut pene Lum . Bod . 2.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
licanus habent circumstantiun. Sed hæc lectio bona Vidu qu:e de incursu notavimgs ad Epistolam ssilt,
non esi. Lamonianus habet adsumtium . - poz. 421.
Damma. Iliec vox decsi in antiquis editionibus ct in in prostratis. Opialus lib . I, nonnullos funestir
tredecim libris veteribus . Erasmus adjecil. Non re . prostravil in mortem .
peri autem illam nisi in quinque codicibus, Retinui V . - Pax longa corruperal, Sanctus Augustinus in
tamen , quia videtur necessaria .
Explorandæ. Hanc lectionem exhibent sexdecim ! Epistola
sollicitudo
ad Bonifacium comitem ; Decuil enim eos
quos negligentes securitas feceral. Sulphins
velcra exemplaria . Codex Remensis san.cu
sancti Dionysii D Savarus lib'
binnYSII D Severus lib . Il sacræ llistoriæ : Plerique corum long,
habel : Expugnandæ fidei præefigebantur dies. Burgun
dicus, prænuntiabantur. Veteres ediciones, perlime rursum gre pacis
pace corrupii. El infra : Rursum corruptilon
malo idolis libaverunt. Velleius Paterculus
banliin . lib . II, Pannonia insolens longæ pacis bonis. Et Tali
III. - Caula secessione. De hac secessione sancti
Martyris sic scribit inter alia Pontius diaconus : Se lus lib iy Annalium tradit Pisonem fuisse pace incl.
riosum . Juvenalis Sal. vI : Nunc palimur longæ pacis
quil ur ul probemus secessun illum non hominis pusilo mala . Lucanus lib . v : Longaque in pace quielos bel
lanimitaté conceplum , sed , siculi est, vere fuisse divi lorum primus sparsil furor. Modestus in libro de lo
num . Sic de Paulo eremita ait Hicronyons : Cum per cabulis rei militaris : Longa securitas pacis homines
secutionis procella denotaret, in villam remotiorem et partim ad delectationem otii, partim ad civilia Iradaxi
secreliorcm recessil. Vide librum Tertulliani de fuga officia . Cesar lib . Il de Bello civili: Mullitudo insolens
in perseculione. diuturnitale olii. Cassianus lib . v, cap . 19 : Scilicetme
IV . – Durus aul ferreus. Cicero Actione ji in Ver pacis olio miles Christi leniescens incipial obliviscico??"
rem : Quis iam fuil illo lempore durus ac ferreus, quis stilulionum suarum gloriosa certamina , ac sécuri!!
Tam inhumanus. Juvenalis Sulira 1: inerlia dissolulus præmiorum stipendiis ac tritunpho
Nam quis inique rum merilis defraudelur. Sancius Leo Papa ser
Tam patiens urbis tam ferreus ul teneat se ! mone
Incursui Codex Fuxensis impelu. Paulo post in venda isuntin illasolemnitate Epiphania : Vigilanter ti
discrimina quæ de olio ipsius pacis
hoc ipso libro, nec proslralus est perseculionis impeļu . oriuntur. Vide notas nostras ad librum vi Salviams.
 469 LIBER DE LAPSIS . 470
ila dixerim , dormieniem censura cælestis erexit ; A dacio colorati. Ad decipienda corda simpliciuin cal
cumque nos peccatis nostris amplius mereremur , lidie fraudes, circumveniendis fratribus subdolž vo
clementissimus Dominus sic cuncta moderatus est, lunlales. Jungere cum infidelibus vinculum matri
uthoc omne quod gestum est exploratio potius quam monii, prostituere gentilibus e membra Christi. Non
perseculio viderelur .
jurare tantum temere,sed adhuc etiam pejerare : præ
VI. Studebantaugendo patrimonio singuli, ei, obliti posilos superbo lumore contemnere ; venenalo sibi
quid credentes aut sub Apostolis anle fecissent autore maledicere , odiis pertinacibus invicem dissiderc.
sem per facere deberent, insatiabili cupiditatis ardore Episcopi plurimi, qnos et hortamento esse oportet
ampliandis facultatibus incubabant. Non in sacerdoti- cæteris et exemplo, divina procuratione contempla ,
bus a religio devota , non in ministris , fides integra, procuratores rerum sæcularium fieri, derelicta cathie
non in operibusmisericordia, non in moribus disci. dra , plebe deserta, per alienas provincias oberrantes ,
plin a , Corrupta barba in viris , in feminis forma begotiationis quxstuose nundinas d aucupari, esurien
fuca ta, adulterali post Dei 183manusoculi, capillimen- tibus in Ecclesia fratribus, habere argentum largiter
LECTIONES VARIANTES .
a Sacerdotiis Bod . 1. 4 . Prostituere cum gentibus NC Pem
b Ministeriis Bod . 2. 4 . Thu . Foss. Lum . Manul. Gronov.
B
d Quæstuosasnundidas Bod . 4 . 1. .
Lips.
STEPH. BALUZII NOT.E .
Amplius mereremur. Ita antiquæ editiones. Erasmus tur. Geniiles istic, ul recte observat Jacobus Gotho
scripsit amplius pati mereremur ; quod ego reperi in fredus, non dicuntur respectu fidei seu religionis,
qualuor antiquis exemplaribus. Gravii yne dicitur verum respectu Romanorum , barbari, et speciatim
editio id quoque babuii, sed minutiore charactere ii qui ex variis gentibus felicitatem Romanam sequen
scriptum , ut intelligidaretur dubium videri an esset tes se ad imperium contulerant. Itaque provincialibus
Cypriani. Vox alitem pati non invenitur in octodecim opponuntur, id est Romanis, non etiain Christianis .
exemplaribus nostris neque in quinque Anglicanis , Horlamento. llæc est edilio Manutii, cum Sul
neque in editionibus Manutii et Morellii. Ego suppo - periores ediciones haberent ornumento . Leclionem
sitam arbitror a quodam sciolo qui pularet sensuin Manutianam inveni in duodecim velustis codicibus.
non esse integrum absque illo vocabulo, sicut Frein Alia extatin aliis septem , in editione Morelliana ,
shemius ad librum i Historiarum Taciti, ubi legitur etapud sanctum Augustinum lib . m contra Cresto
incipi victoriam ratus, existimat vocem ralus adje - nium , cap. 36 . Vide quæ in simili casu adnotavi ad
ctam esse ab aliquo extraneo, qui deesse aliquid heic Epistolam xy, pag. 401. In Concilio Toletano ul.
putabat. Erasmi tamen edilio posset adjuvari ex eo canone 10 , legitur horlamento concilii et alibi orna
quod paulo post sequitur , quid non perpeli tales promenlo .
peccatis ejusmodi mereremur. Procuratores. Velitum istud semper in Ecclesia
VI. In ministris. Duo libri veteres habent mi- C Dci. Insignis est in ea causa locus in canone 16 ,
nisteriis. concilii Carthaginensis habiti P . C . Honorii XII CC
Capilli mendacio colorati. Infra in hoc libro , Theodosii VIII , extatque apud Graljanum 21, 4 . 2 :
pag . 191, el quæ capillos tuos inficis. Ovidius lib . II, Placuil ul episcopi. Vide Epilomem juris pontificii
de Arte amandi : Femina canitiem germanis inficit Antonii Augustini lib . Jy, lit. 73 , et nolas nostras
herbis. Martialis lib . vi, Epigr. 57 : Meniiris ficios ad librum Agobardi demodo Regiminis ecclesiastici.
unguento Phæbe capillos. Columella in præfatione li - Vide etiam invectivam Jacobi Cardinalis Papiensis
brorum de Re rustica : Capilum el capillorum concin - adversus Joannem Cardinalem Altrebatensem . Sul
nalores non solum ipse audivi, sed ei ipse vidi. Vide pilius Severus lib . i Historiæ sacræ , cum dixissct
notas ad librumi de Habilu virginum in verbo lapillis, levilis nullam potestatem dalam , quo liberius servi
pag . 528 . rent Deo , addit : Equidem hoc exemplum non tacius
Jungere cum in fidelibus. Cilat hunc locum sanctus præterierim , legendumque ministris ecclesiarum libenter
Augustinus, lib . 1 535 de Conjugiis adulierinis ap . 21 : ingesserim . Etenim praccepli hujus non solum imme.
Quamvis beatissimus Cyprianus indenon dubitet nec in mores sed etiam ignarimihi videntur. Tanta hoc ten
leribus peccatis constituat jungere cum infidelibus vin . pore animos eorum habendi cupido,velut tubes, incessil .
culum matrimonii, algue id esse dical prostituere gen . Inhiunt possessionibus , prædia excolunt, auro incil
lilibris membra Christi. llem in libro de Fide el ( pe bani, emunt vendunque , quæslui per omnia student.
ribus car . 19 , ubi hinc colligil qhiedam uno s:eculo Vide sanctum Gregorium lib . vui, Epist. xi, adversus
tolerilla esse quæ in alio non licebant. Sane Terlilo Busilium episcopum Cupuanum . Hieronymus in Epi .
lianus duceluam fidei regulam esse immutabilem , n stola ad Nepolianum de Vira clericorum : Procuru
Ceteru vero correctionis et disciplina admitere lores et dispensalores domorum alienarum quomodo
novitatem correctionis. Vide rursum sanctum Au- possunt esse clerici qui proprius jubentur contemnere
guistinum in Epistola ad Bonifacium derariis Consue- lucullates ? Quo referri ctiam possunt ca quæ dixi
iudinibus Ecclesiarum el provinciarum . llicronymus mus in notis ad Capilularia, pag. 1169.
lib . 1 contra Jovinianum : Junguntur gentilibiis et Derelicta cathedra. Contra regulas ecclesiastica
templa Christi idolis prostiluunt. Idem in Epistola ad disciplina . Vide concilia Africana .
Enstochiuni de Custodia virginitalis : Si autem et illæ In Ecclesia fratribus. In edilione Pamelii adjec
quæ virgines sunt ob alias lamen rupas virginitate cor- tum est non subvenire. Sed ego additamentum illud
porum non salvantur, quid fiel illis quce vrostituerunt non reperi in veteribus libris a me visis neque in
membra Christi ? Concilium Arelatense lirimum ca Anglicanis. Sane Pitboanus habet nihil tribuere.
none 11 : De puellis fidelibus quæ gentilibus junguntur Quo ctiam modo scriptum quoque fuisse in Cambe
placuit ul aliquanto lempore a communione sepurentur. ronensi leslalur Pamelius. El tamen minime neces
Vide Rigaltii observationes in librum i Terlulliani ad sarium mihi videtur hoc additamentum . Reprehendit
U corem . In titulo Codicis 'l'heodosi:ini de Nupliis Cyprianus episcopos qui cum viderent fratres in
gentilium , præcipitur ut nulli provincialium , cujus Ecclesia esurientes, aurum et argentum siliebant.
cum que ordinis aut loci fuerit, cum barbara sit uxore Dixi aurum et argentum , quia in uno libro meu vc .
conjugium , nec ulli gentilium provincialis ſemina co - leri scriptum est : Esurientibus in Ecclesia fratribus
puleiul, ci si contra factum fuerit, capitaliler expie aurum hubere lurgiler velle, et in alio argentum pro
471 DIVI CYPRIANI 479
velle, fundos insidiosis fraudibus rapere, usuris mul- A iv, 10).Nonne, iram divinæ indignationis ostendens et
tiplicantibus fonus augere. Quid non perpeli talcs pænæ melum præmonens, denuo dicit : Adoraverunt
pro peccatis ejusmodi mereremur, cum jam pridem cos & quos fecerunt digiti eorum ; el curvatus est homo
præmonuerit ac dixerit censura a divina : Siderelique el humilitatus esl vir, et non laxabo illis (Isa. 11, 8!.
rine b legem meam et in judiciis meis non ambulaverint, Et iterum Deus loquitur dicens : Sacrificans diis era
si justificationes meas profanaverint el pruecepla mea dictibilur, nisi Domino soli (Exod. xxl , 19). In Evan
non observaverint, visitabo in virga facinora eorum et in gelio quoque postmodum Dominus, in verbis doclar
flagellis delicta corum (Psal. LXXXVIII, 31-33). el consummator b in facris, docens quid fieret,cila
VII. Prænuntiata sunt ista nobis et anle predicla. ciens quodcumque docuisset, quicquid nunc geritur et
Sed nos, date legis et observationis immemores, id gerelur nonne anle præmonuit? Nonne et negantibus
egimus per nostra peccata , ut, dum Domini mandala xterna supplicia et salutaria contitentibus przenia
contemnimus , ad correctionem d delicti et probatio - ante constituit ?
nem fidei remediis severioribus veniremus. Nec sala . VIII.Exciderunt quibusdam , proh nefas ! omnia et
lem sero conversiad Domini timorem sumus,ut hanc de memoria recesserunt. Non expectaverunt salten
correptionem nostram probationemque divinam pa- ulascenderent apprehensi, ut interrogatinegarent ,
tienter el fortiter subiremus . Ad prima statim verba B Ante aciem multi vicli, sine congressione prostrati;
minantis inimici maximus fratruin numerus fidem nec hoc sibi reliquerunt, ut sacrificare idolis videren
suam prodidit ; nec prostratus est persecutionis im - tur inviti. Uliro ad foruin currere, ad morlenu sponte
petu , sed voluntario lapsu se ipse prostravit . Quid oro properare, quasi hoc olim cuperent, quasi amplec.
inauditum , quid novum veneral, ut, velut incognitis terenlur occasionem datam quam semper oplassent.
atque inopinatis rebus exortis , Christi sacramentum Quot illic ka magistratibus vespera urgente dilati
temeritate præcipiti solverelur ? Nonne hæc et Pro sunt ? quot, ne eorum differrelur interilus, eliam ro
phele anle et Aposloli postmodum nuntia verunt ? gaverunt ? Quam vim potest lalis oblendere, qua cri
nonne justorum pressuras el gentilium semper inju men suum purget, cum vim magis ipse fecerit ut pe
rias pleni sancto Spiritu prædicaverunt? nonne fidem riret ? Nonne, quando ad Capitolium sponte ventum
nostram semper armans et Dei servos celesti voce est, quando ultro ad obsequium diri facinoris accessum
corroborans dicit Scriplura divina : Dominum Deum est, labavil I gressus, caligavit aspectus, tremue
luum adorabis, et illi soli servies (Deul. vi, 13 ; Matth. runt viscera , brachia conciderunt ? nonne sensus.
LECTIONES VARIANTES .
a Scriptura Voss. 1, 2. C & Adoraverint deos Voss. 3. p .
D Filii add . l'oss. 1 . h Doctor, consummatur in faclis Thu . Foss .
Iniquitales eorum et in flagellis delicta eorum ; mt- i Futura sua Bod . 4.
sericordiam aulem ab eo non dispergarn ab eis. Voss. 3. į Expectaverunt sallem ul interrogali rogarent , ut
d Correptionem Ar . Lam . Voss. 1. thus accenderent Voss. 3 . Impr.
e Patienter subiremus Voss. 3 . Lin . k Quod illic Voss. 4 . quid illi Oxon .
1 Ignotis Voss. 1.. i Lapsus est Boss. 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
aurum . Sed , quod jugulum pelit, sanctus Augustinus quoque vescebatur alieno, liclores consulum et milites
hunc eumdem locum referens in Epistola ad Macro - excubare, judicemque provinciæ melius apud te pran
bium , lib . III, adversus Cresconium , cap . 36 , el lib . IV dere quam in palalio. Cui loco recle adjungi possunt
de Baplismo contra Donalistas, cap. 9, non habet loc ea quæ Ammianus Marcellinus lib. XXVII, dicit de
additamentum . Deest eliam apud Venericum episco - conviviis episcoporuin Romanorum sui temporis,
pum Vercellensem in libro de Unilale Ecclesice et quos ail epulas curasse profusas, adeo ut eorum
apud Thomam Valdensem in Doctrina x de Sacra- convivia regales superarent mensas. Vide supra
mentalibus. Hieronymus in Epistola ad Nepolianum pag. 444 .
de Vila Clericorum : Gloria episcopi est pauperum Justificaliones. Novem libri nostri et sex Ano
inopiæ providere. Ignominia omnium sacerdotum est glicani el cditio Morelliana præferunt justilias.
propriis studere divitiis. Vide :Prosperum sive Ju - 1) Vill. - Ascenderent apprehensi. Hæc est lectio edi
lianum Pomerium lib . III de Vila contemplaliva 536 , - tionis Anglicana , quam confirinant vetera exem
cap. 24 . plaria , quam vero Rigallius in observationibus suis
Fundos rapere, Citat hunc locum sanclus Au ait esse verissimam . Cielerum Manutius et Morellius
gustinus lib . iv de Baptismo contra Donalislas, cap. non fuere primi qui eam induxerunt, ut putasse
10 , et in Epistola ad Macrobium , Juliannis Pumerius videtur Rigaltius. Habelur enim in antiquis cdilio
592.
lib. i de Vila contemplativa, cap. 13, loquens, de nibus. Vide quæ notamus ad Epistolam . vi,Nampag.supra
episcopis : Fundorum ierminos sine termino cupidi. Ad forum . El hinc in Capitolium
talis extendunt, el se passim exquisilis deliciis dedunt pag. 407 , adnotatuin est forum fuisse juxta Capi
quce animum corpusque debilitani. De Polainio Olys . iolium .
siponäe episcopo ila legitur in libello precum Marcel- Negarent. Post hæc Manutius et Painelius ad
lini et Faustini : Sed el Polamio non fuil inulla sacredunt ut lhus accenderent, Sed hanc lectionem me
fidei prævaricalio . Denique cum ad fundum properat rito reprobat Rigallius, quamvis eam retinuerit.
quem pro impia fidei subscriptione ab Imperaloreme. Quippe nuspiam reperitur in antiquis exemplaribus,
rueral imperare, dans novas penas linguæ per quam nisi quod Angli unum citant ex biblioiheca Valle
blasphemaveral, in via moritur, nullos fructus fundi cana .
vel visione percipiens. Hieronymus in Epistola ad Ne. Quam semper. Sexdecim libri veteres cl edilio
polianum de Vila clericoruin : Turpe est ante fores Morellii habent libenter.
sacerdotis Christi crucifixi el pauperis, et qui cibo Quot ne eorum . Codex Seguierianus , quod ul
 473 LIBER DE LAPSIS . 474
*** obslupuit,lingua hæsit, sermo defecit ? Stare illic a A cibis pollui violarique cogantur, non exeunt de me
poluit Dei servus, et loquiet renuntiare Christo , qui dio nec recedunt! Alibi quoque vox auditur e cælo ,
jam dia bolo renuntiaverat et seculo ? Nonne ara illa priemonens quid Dei servos facere conveniat dicens :
quo morilurus accessit rogus illi fuit? nonne diaboli Exi de ea, populus meus, ne particeps sis deliclorun
allare, quod fætore tetro fumare ac redolere con - ejus et ne perstringaris plagis ejus (Apoc. XVIII, 4),
spexerat, velul funus et bustum vite suæ horrere ac Qui exit el cedit 6, 'delicti particeps non fit ; plagis
gere debebal b ? Quid hostiam lecum , miser , quid vero et ipse perstringitur qui socius criminis inveni
tam immolaturus imponis ? ipse ad aram hostia , iur. Et ideo Dominus in persecutione secedere et
a pse venisti;immolastiillic salutem tuam , spem fugere mandavit,atque, ut id fieret, el docuit et fecit.
luans , Idem luam funestis illis ignibus concremasti. Nam , cum corona de Dei dignatione descendal, nec
IK . Acmultis proprius interitus satis non fuit possit accipi nisi fuerit hora sumendi, quisquis in
Hort amentis mutuis in exilium < populus impulsus Christo manens interim cedit, non fidem negat, sed
est, mors invicem lethali poculo propinala est ; ac,ne tempus h expectat : qui autem cum non secederet ce
quid deesset ad criminis cumulum , infantes quoque, cidit , negalurus remansit.
parentum manibus vel imposili velallracti, amiserunt XI. Dissimulanda, fratres dilectissimi, veritas non
parvuli quod in primo stalim nalivitatis exordio B est ,nec vulneris nostri materia et causa reticenda. De
fucrant conseculi. Nonne illi cum judicii dies venerit cepitmultos patrimonii sui amor cæcus, nec ad rece
dicent : Nos nibil mali d fecimus, nec, derelicto cibo dendum parati aut expediti esse poluerunt quos facul
el poculo Domini, ad - profana contagia sponte prope- tales suæ velutcompedes ligaverunt.Ila ſueruntrema
ravimus. Perdidit nos aliena perfidia , parentes sensi- nentibus vincula, illæ catenæ quibus elvirtus relardata
mus parricidas . Illi nobis Ecclesiam matrem , illi pa. esl,el fidespressa,etmens vincla , et anima præclus:,
trem Deum negaverunt; ut, dum , parvi et improvidi . ut serpenti terram , secundum Dei sententiam , devo
et lanti facinoris ignari, per alios ad consortium cri- rantipræda el cibus fierent quiterrestribus inhærerent.
minum jungimur, aliena fraude caperemur. Etidcirco Dominus, bonorum magister el præmonens
X . Nec est, proh dolor ! justa aliqua et gravis causa in ſulurum 1 : Si vis, inquit , perfectus esse , vade, vende
quæ lantum facinus excusel. Relinquenda erat pa - omnia lua, el da pauperibus, el habebis thesaurum in
Lria el patrimonii facienda jactura . Cui enim nas- coelis ; el veni, sequere me. (Malth., xix, 21). Si hoc
centi atquemorienti non relinquenda quandoque pa- diviles facerent, per divitias suas k non perirent ;
tria et patrimonii sui facienda jactura est ? e Christus thesaurum in cælo reponentes, hostem nunc et expu .
non relinquatur, salutis ac sedis alernæ jaclura ti- gnalorem 1 domesticum non haberent. Esset in cælo
meatur. Clamat ccce per prophetam Spiritus sanc- C cor et animus et sensus, si thesaurus esset in cælo :
tus : Discedile , discedite , exile inde, el immundum no- nec vinci a sæculo possel qui unde vincerelurm , in să
lile langere. Exile demedio ejus, separaminií,quiferlisculo non haberet. Sequeretur Dominum solutus et
vasa Domini ( Isa . Lii, 11 ). Et qui vasa sunt Domini liber », ut Apostoli el sub Apostolis multi el nonnulli
ac templum Dei, ne immundum langere et feralibus sxpe fecerunt, 188 qui, et rebus suis el parentibus
LECTIONES VARIANTES.
; a Illic quomodo Voss. 2. Illic num Bod . 2. h Horam Voss. 3 .
Debuerat Voss . 1. i Fides prodita et mens victa Voss. 1 .
© Exitum sium Oxon. j Sic xiMss. Et præmonens et consulens 0 :ron .
d Jaclura
Nescio cur Baluz. hic interponatmali Goldh . k Non suas Lam . Thr:. Foss. Voss .
e est? Ut Christus Oxon . 1 Hostem nunc expugnatorem 0 .xon .
i Nundamini Man . Qui portatis Lin . Bod . m Vinciretur Emendat Gronov . Obs. mon . p . 40 .
6 El secedit Pem . Lin . Voss. 3 . Securus et liber Bod ., 4.
STEPH . BALUZII NOTÆ .!.
interrogati negarent, ne eorum diſſerretur interitus et I) batur infantia , manibus parvi pueri porlabantur ad
rogaverunt. nefas, parentes incruenta parricidia facere cogebantur .
Brachia conciderunt. Codex Seguierianus , mem -
bra conciderunt. 'Amiserunt parvuli. Hunc quoque locum refert
sancius Augustinus in Epistola ad Bonifacium episco -
Immolaturus. Quidam 'libri veleres et veteres pum , ut Cypriani testimonio probel parvulis apud
editiones habent immolaturus vel supplicaturus. Ita Deum non ollicere parentum perfidiam .
que quidam librarius antiquus scripsii immolaturus. Aliena fraude caperemur. ita sex libri velcres el
Alius supra lineam , ut tum solebat, scripsit vel sup sanctus Augustinus. Plerique tamen librihabent mo
plicaturus. Ex his duabus lectionibus ii qui postea rerentur, quinque aliena morte morerentur .
secuti sunt eam elegerunt quæ illis magis placebat. XI. — Illæ calenæ . Sanctus Augustinus Traclalu x
Ego pricfero eam qu:e habel immolaturus, quam non in Evangelium Joannis : Eril tibi avarilia calena pe
dubito ſuisse primam . Nam et mox sequitur : In - dum . -
molasti hic salutem tuam . Aliam lectionem adjuvare Qui terrestribus. Pomelius adjecit cupiditatibus ,
possunt haec verba Tertulliani ex libro de Jejuniis : parum firinis testimoniis. Idem paulo post simili
Saccis voluti el cinere conspersi idolis suis invidiam auctoritate addiditet consulens post vocem priemonens.
supplicem objiciunt. Sed ista non extant in antiquis codicibus ncque in
'Ix . - Infantes quoque. Cilat hunc locum sanc antiquis editionibus. Angli tamen ea retinuerunt ,
Tus Augustinus in Epistola ad Bonifaciun eniscom . quamvis his carerent eorum libri. VOX cupiditalis
Onlalus lib. jul : Omnibus locis lemplum erat aut scelis. addila haud dubie est a quodam studioso qui infra
Inquinabantur prope morientes senes, ignorans pollue. legebat, qui lerrenis cupiditatibus prægravanlur .
478 DIVI CYPRIANI
derelictis, individuis Christo nexibus adhæserunt. A XIII. Sed tormenta postmodum venerant, et cru
XII. Sequi autem Christum quomodo possunt qui cialus graves reluctantibus imminebant. Queri de lor
patrimonii vinculo detinentur ? Aut quomodo cælum mentis potest qui per tormenta superatus est ? Poleht
pelunt, el ad sublimia etalia conscendunt qui,terrenis excusationem doloris oblendere qui viclus est in do
cupiditatibus degravantur ? Possidere se credunt qui lore ? Polest rogare lalis et dicere : - Certare quidem
polius possidentur, censussui servi, nec ad pecuniam fortiter volui, et , sacramenti meimemor, devotiquis
suam domini, scd magis pecuniæ mancipati.Hoc tem ac fideiarma suscepi ; sed mein congressionepugnas
pus, hos hominesApostolus denolat dicens : Qui au - tem cruciamenta varia et supplicia longa vicerunt.
lem volunt divites fieri, incidunt in lentationem elmus- Stelilmensstabilis et fides fortis, et cum torquent
cipulam a el desideria multa inutilia el nocentia b, quce bus pænis immobilis diu anima luciala est : sed , cum ,
mergunt hominem in perditionem el in interilum . Radix durissinijudicis recrudescente sævitia , jam fatigatun
enim omnium malorum est cupiditas, quam quidam ap- nunc flagella e scinderent, nunc conlunderent fis
petentes erraverunta fide et inseruerunt se doloribusmul- tes, nunc equulcus extenderet, nunc ungula elloderet,
lis (I Tim ., vi, 9). Dominusautem quibus nos præmiis nunc hamma torreret, caro me in colluctatione desc
ad conlemplum rei familiaris invitat ? Parva hæc et ruil, infirmitas viscerum cessit, nec animus sed cor.
exigua hujustemporis damna quibusmercedibus peu- B pus in dolore defecil.) Polest cilo ' proficere ad te
sal ? Nemo est, inquit, qui relinquat domum aut agrum , niam causa talis. Polest ejusmodi cxcusalio esse mi
aul parentes aul fratres, aut uxorem aut filios, propier serabilis. Sic hic 6 Casto et Emilio aliquando Domi
regnum Dei, el non recipial septies lantum in isto tem - nus ignovil; sic, in prima congressione desicios, vic
pore, in sæculo aulem venturo vilam wlernam ( Marc. tores in sccundo przelio reddidit, ut fortiores ignibus
x , 29). Quibus cognitis et de Domini pollicentis verifierentqui ignibus ante cessissent, et unde superali
tate compertis, non tantum limenda non est ejus- essent, inde superarent. Deprecabantur illi non la
modi sed et optanda jaclura , ipso denuo Domino c crymarum miseralione sed vulnerum , nec sola la
prædicante etmonenle : Beuli erilis cum perseculi vos mentabili voce, sed laceratione corporis et dolore.
fuerint d, el separaverint vos et expulerint, el maledixe. Manabat pro fletibus sanguis , el pro lacrymis cruor
rint nomini vestro ut nequam propter Filium hominis. semiustulalis visceribus defluebat.
Gaudele in illa die el exullate ; ecce enim merces vestra
mulla est in cælis ( Luc. vi, 22). XIV. Nunc vero quæ vulnera ostendere victi pos
LECTIONES VARIANTES.
a Muscipulam diaboli Foss. 3. C . e Flagella adhuc Bod . 1 , 3, 4 .
b Mulla et nocentia Oxon ex MSS. i Cilo deest in Voss.
« Et Deo Voss. 1. 3. & Sic sic Lam . Voss.1. Foss. Spir . Imp.nup.
d Fuerint homines Ar. Bod . 2, 3.
STEPA. BALUZII NOTÆ .
XII. - Possidere se creduni. Vide supra pag. 384 . veleri libro quam in Beccensi. Sed tamen in variis
Nec ad pecuniam . Quisque libri veteres babent lectionibus positis ali erudito quodam in marginibus
nec pecuniæ suæ . Alii duo , nec ad pecuniam domini, editionis Lugdunensis anni 1541, adnotatum vili
sed ipsi polius pecuniæ 537. contra hunc locum jam lassum . Ciesar lib. ide bello
Erraverunt. Revocavimus necessario hanc leclio Gallico dixit verberibus exanimatum corpus.
nem , quam Manutius cliniinaveral ponens naufraga In dolure dejecil. Hieronymus in caput i Epistoale,
verunt. Quamquam illius mutationis primus auctor Pauli apostoli ad Galatas : In martyrio non eada
non estManulius, cum ea lectio jam extaret in mar - pæna plectitur qui absque colluctatione et tormentis sta
gine editionis quių dicitur esse Gravii. Ea quam nos tim prosilivitad negandum et ille qui inter equuleos, fidia
reposuimus extat in antiquis editionibus et in decem culas, ignesque dislortus compulsus esl quod credebat
el novem velustis exemplaribus. Manlilianam non negare. Et in caput vı : Si quis pro Christi nominis coll:
inveni nisi in quinque . Pimelius, quamvis eam re - fessione crucialiis alium in Tormentis viderit denigasse,
tinuerit in contextu , magis aliam probat in observ: - compariniur vulneribus negatoris , et non lam illum ric
tionibussuis. In uno vero libro ex moje veterum li. cum quam se vicisse mirelur.
brariorum scriptum est naufragaverunt et erraverunt. Casto el Æmilio. Kalendarium velus ecclesie Car
El lanien Cyprianus in libro de oratione dominica , pag. Vthaginensis edilum a Mabillonio : xi kul. Junias sauc:
210 ; in libro de Opere et Eleemosynis, pag. 240; ellib).ullorum Castiel Æmilii. In martyrologiis Beda:el alio
Testimoniorum cap. 61, habel naufragaverunt à fide. rum legitur eadem die : In Africa Casti ei Æmilii,
Seplies. Qualuor libri seleres el editio Manutiana qui per ignem passionis martyriuni consummaverin .
habent centies Scribit Cyprianus in libro de Lupsis. Extat inter Ser.
XIII. — Venerant. Jia veleres ediciones el xxvii li. ' mones sancii Augustini Sermo in nalali plurimorad
bri veleres, in quibus pono Veronensem et Seguie . martyrum incipiens : Sanctorum martyrum , quem nu
rianum , nisi quod eorum tres babent venerunt. Eras- peri editores operum sancti Augustini collegerunt ex
mus scripsit ventura erant. indiculo Possidii dictum esse in nalali sanctorum
In dolore. Codex Lamonii per dolorem . Quod for- Casti et Æmilii.
lasse melius est. Vide Epistolam u Basilii ad Am Victores in secundo. Sic sancius Joannes Chrysos
philochium , ubi tractat de jis qui non ferentes dolores tomus, in initio secundar Parenesis ad Theodorunt
ad negationem Christi tracti sunt. lapsum aitmultos qui vi tormentorum fracti Christum
Reluctantibus. Qualuor libri veteres præferunt in negaverant, redintegrato certaminemartyrii coronam
luciationibus, alius in luclaminibus. reportasse .
*Congressione. Codex Fuxensis colluclalione. Semiustulatis. Codex Lamonii semiusli lateris.
Fatigatum . Morellius et Pamelius addunt jam las- XIV .- Quus plugas. Codex Seguierianus, quam vim
sum corpus. Sed ego delevi, quia pon reperi in ullo quas plagas.
 477 LIBER DE LAPSIS. 478
sunt, quas plagas hiantium viscerum , qux turmenta A per dolorem , gratias aget postmodum cum senserit
membrorum , ubi non fides congressa cecidit, sed sanitatem .
congressionem perfidia prævenit ? Nec excusat op . XV. Emersit enim , fratres dilectissimi, novum b
pressum necessitas criminis ubi crimen est voluntatis. genus cladis ; el, quasi parim persccutionis procella
Nec hoc ideo dico ut fratrum causas onerem , sed ut sävierit,accessit ad cumulum sub misericordiæ litulo
magis fratres ad precem satisfactionis instigem : nam , malum fallens et blanda pernicies. Contra Evange
cum scriplum sit, Quivos felices dicunt,in errorem vos lii vigorem , contra Dominieac Dei legern Temerilase
minuni, el semilas pedum vestrorum lurbant ( Isa. ii, quorumdam lasatur incaulis communicatio , irrila ct
12 ) , qui peccantem blandimentis a adulantibus pal- falsa pax, periculosa d dantibus et nihil accipientibus
pal, peccandi fomitem subministrat ; nec comprimit proſulura . Non quærunt sanitatis patientiam , nec ve
delic la ille , scd pulrit. At qui consiliis fortioribus re- ram de satisfactione medicinam . Pænitentia de pec
darsuit simul atque instruit fratrem , promovel ad sa toribus excussa est, gravissimiextremique delictime.
lute in . Quos diliyo, inquit Dominus, redarguo el cus- moria sublata est. Operiunlur morientium vulnera ,
tigo (Apoc. III, 19). Sic oporlel et 186 Dei sacerdotem el plaga leibalis altis et profundis visceribus infixa,
non obsequiis decipientibus fallere, sed remcdiis sa - dissimulalo dolore, contegitur. A diaboli aris rever
luta ribus providere. Imperitus esimedicus qui lumen - B tentes, ad sanctum Domini sordidis el inſectis nidoro
les vulnerum sinus mani parcente contrectat, el in manibus accedunt. Mortiferos idolorum cibos adhuc
aliis recessibus viscerum virus inclusum dum servat pene ructantes, exhalantibus etiam nunc scelus suum
exaggerat. Aperiendum vulnusesiet secandum ,et,pu - faucibus et contagia funesla redolentibus, Domini
traminibus ampulalis,medela fortiore curandum . Vo. corpus invadunt, quando occurrat Scriptura divina, et
ciſeretur el clamet liceiet conqueralur æger impatiens clamet el dicat : Omnis mundus manducabi: carnem ,
LECTIONES VARIANTES.
a Verbis Voss. 3 . c Contra Deum et Dei Voss . 3.
b In nos novum Voss . 3. d Perniciosa Eboj*.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Imperitus estmedicus . Tertullianus, in libro de poe. eos qui gravius laborant urere et secare, ut eos cu
nitenija : Miserum est secari el cauterio exuri et pulve. rent. Prudentius in Carmine de Romano martyre :
ris alicujus mordacitate cruciari. Tamen quce per insua Putate ferrum triste chirurgosmeis
vilatem medentur , ea el emolumento curationis offensime Inferre costis quod secat salubriter.
sui excusant el præsentem injuriam superventurce utili Non est amarum quo reformatur salus.
talis gratia commendant. Idem in Scorpiace : El est Ovidius lib . 1, Metamorphoseon :
planequasi sævitia medicina de scupello deque cauterio , C Cuncla prius tentanda, sed immedicabile vulnus
de sinapis incendio ; non tamen secari el inuri ei eredi Ense recidendum est, ne pars sincera trahatur.
idcirco malum , quia dolores utiles affert. Elinfra : Ulu .
lans denique ille et gemens et mugiens inter manusme Idem lib . i, de Remedio amoris :
dici postmodum eadem mercede cumulabil, el artifices Ut corpus redimas ferrum paliaris et ignes.
optimos prædicabit el sævos jam negabit . Liicifer Cala Vociſeretur. Tertullianus lib. ii adversus Marcio
rilanus in libro de Moriendo pro Dei Filio : Quid nem : Quid enim simedicum dicas esse debere, ferramenta
enim licet ferro medicus secel , cauterio ural , sinapis vero ejus accuses quod secent et inurani et ampulent et
incendio ad onineni dolorem agrum deducal, lamen inec constrictent, quando sine instrumento artis medicus esse
secari, exuri, exedi, morderique essel inimicum , quippe non possil ? llieronymui nomine Epistola scripta od
quod idcirco bonum sit quia dolores inutiles auferat per Ainicum ogrolum : Manusmedici multa cædendo con
adhibitos salulis causa dolores. Cassiinus Collal. vi, ferunt sanitatem non sine murmure patientis.
cap . 6 . Etenim seclio vel ustio salutaris quæ illis quilida Ayer impatiens. Supra Epist. xxvi pag . 37 : Non
cerum conlagione puirefucti sunt pie iulertur u medico 081 nisi patientia morbis necessaria .
mala a tolerantibus creditur. Pariants in Pariene si ad Cum senseril sanitatem . Julius Firmicus in libro de
Punilentiam : Prudentes agri medicos non verenlili ne Errore profanarum religionum : Sic homo recepla sa
inoccullis quidem corporum partibuseliam $38 secaturos, milale ei salute sibi reddita quicquid ægrotantis corporis
eriam perusturos. Meminimus quosdam remola elium ei virio invilus passus est, hos lolum pro ulililale sua luce
verecunda membrorum non erubescentes in ferro et tum esse siantis animi judicio confiletur . Innocentius
cuulerio el gravissima illa pulveris mordacila e durrissc. D Papa III, lib . xi, Epist. 211 : Ideoque simorbum tuum ,
Istud Fulgentius Placiades lib . 1. Mythol. vocalchirur - " quod absit, invenerimus induraluni, violentiori nos co
gicæ lanienam . Hieronymus in Epistola ad Marcellam ges insistere medicina , juxta quod necessaria cura de
de Onaso : Bledici quos vocant chirurgicos crudeles pre- poscel; cujus asperitatem elsi ſorsan in præsenti re[16 .
tantur etmiseri sunt. Annon est miseria alienis non do gias, saniitle lamen recepta , ipsius collaudabis eſſectum ,
lere vulneribus et mortuais carnes inclementi secare ferro ac perilum quoque medicum benedices.Seneca lib . v de
Idem in Epistola ad Amandum presbyterum : Pürride Beneficiis , cap. 20 : Non esl spectandum an doleal ali
carnes ferro indigent et cauterio ; nec est medicinæ quis beneficio accepio, sed an dolere debeal. .
culpa, sed vulneris, cum crudelitate clementi non parcit XV. - Irrila et falsa pax. Cicero, lib, x Epistola
medicus ul parcal, saevit ut misereatur. Idem in Epis- rum ad Allicum), Elisl. 1 : De pace idem senlio quocl
lola ad Matrem et Filiam ; Putridæ carnes ferro curan - tu . simulationem esse apertam , purari aulem belluin
lur el cuulerio. Siricius Papa in Epistola ad Himierium : acerrimum . Vide supra pag . 457.
Ferro necesse est exscindantur vulnera que fomentorum Sanitatis patientiam . Liber Flori penilenlian . El
non senserintmedicinam . Emodius in Vita Epiphanii : mox pro medicina codes Lamonianus habel penilen -
Numquam a medico ad plenissima curationum a'ger ad . liam .
dnclus est ab illo qui primum putrita ferro membra de Excussa. Ila duodecim libri veteres. Alii undecim
secuil ellalenlem penitus a sinu viscerum produxit illue el veteres ediciones exclusa . Utraque lectio bona est.
viem . Xenophon in libro v de Pædia Cyri ail medicos Codex Fossalensis : Pænitentia de peccatoribus exclusa
479 DIVI CYPRIANI
et anima quæcumque manducarerit ex carne sacrificii A gnandis adhuc lapsis e occulta populatione grassatur,
salularis quod est Domini, et immunditia ipsius super ut lamentatio conquiescal, ul dolor sileal, ul delicti
ipsum est, peribit anima illa de populo suo (Levil. vii, memoria evanescal,ut comprimatur pectorum ' gemi
20). Apostolus item testelur et dicat : Non potestis lus, statuatur fletus oculorum , nec Dominum , gravi
calicem Domini bibere el calicem demoniorum ,non po- ter offensum , longa el plena pænitentia deprecelur,
testis mensæ Domini communicare elmensie dæmonio - cum scriptum sit : Memento unde cecideris, el age på
rum ( 1 Cor. x, 21 ). Idem conluinacibus et pervica . nitentiam (Apoc. 11, 5 ).
cibus comminatur et denuntiat dicens : Quicumque XVII. Nemo se fallat,nemo se decipiat. Solus Do
ederil panem aut biberit calicem Domini indigne, reus minus misercri potest. 187 Veniam peccatis quæ in
erit corporis el sanguinis Domini ( 1Cor . xi, 27). ipsum commissa sunt, solus polest ille largiri qui pec
XVI. Sprelis bis omnibus atque contemplis, ante cala nostra portavit, qui pro nobis doluit, quem Deus
expiata delicta , ante exomologesin factam criminis , tradidit pro peccatis nostris .Homo Deo esse non potest
ante purgalam conscientiam sacrificio et manu sacer: major ; ncc remittere aut donare indulgentia sua ser.
dolis, ante offensam placalam indignantis Domini el vus potest, quod in Dominum delicio graviore com .
minantis, vis infertur corpori ejus et sanguini, elplus missum est , ne adhuc lapso el hoc accedat ad crimen
modo in Dominum manibus atque ore delinquunt, B sinescial esse prædiclum : Maledictus hoino quispen
quam cum Dominum negaverunıb. Pacem putantesse habet & in homine (Hier. xvii,5).Dominus orandus est,
quam quidam verbis fallacibus venditant. Non est pax Dominus nostra satisfactione placandus est , quine.
illa, sed bellum ; nec Ecclesiæ jungilur qui ab Evan- gantem negare se disit, qui omne judicium de Palre
gelio separalur. Quid injuriam beneficium vocant ? solus accepil. Credimus quidem posse apud judicen
quid impietatem rocabulo pietatis appellant ? Quid eis plurimum martyrum merita et opera justorum , sed
qui flere jugiter etrogare Dominum suum debent,in - cum judicii dies venerit, cum , post occasum sæculi
tercepta poenitentiae lamentatione, communicare se si- hujus el mundi, ante tribunal Christi populus ejus
mulant ? lloc sunt ejusmodi lapsis quodgrando frugi. adstiterit.
bus,quod turbidum sidusarboribus, quod armentispes. XVIII. Cälerum , si quis, præpropera festinatione
tilens vastitas,quodnavigiis seva tempestas. Solatium temerarius remissionem peccatorum dare, se cuuclis
æternæ spei d adimunt,arborem a radice subvertunt, pulal posse h , aut audet Domini præcepta rescindere,
sermone morbido ad lethale contagium serpunt, navem non tantum nihil prodest sed et obest lapsis . Provo
scopulis, ne in porlum perveniat, illidunt.Non concedit casse est iram , non servasse sententiam , nec miseri
pacem facilitas ista scd tollit , nec communicationem cordiam prius Dei deprecandam putare , sed contemplo
tribuit, sed impedit ad salutem . Persecutio est hæc c Domino de sua facultate præsumere. Sub ara Dei
alia el alia lentatio, per quam subtilis inimicus impli- animx occisorum martyrum clamant magna voce
LECTIONES VARIANTES.
a Comminetur etdenuntiet Bod . 1, 2, 3, 4. Bod. 1, 2 , 3, 4.
b Verba ante offensam ... neguverunt inter contemptis © Impuguandis hominibus Voss. 2, 4. Pem .
el ante expiata Ver. Iinpr . præter Baluz . interponunl. i Peccatorum Lin . Voss . 1 .
Oxon . nullam ad h . I. varietatem lectionum affert. 6 Confidit Ar. Bod., 2. Ben .
© Hiec suul Ar. Eod . 1, 2, 3 . h Dare se cunctis posse Imp. Dare se posse Bod. 2.
d Solatiuor spei Bod . 1, 2, 3, 4. Voss. 1. adimunt radice
STEPH. BALUZII NOTÆ .
esl velexcussa .Utramque lectionem protulit librarius,ut stola nomine Hieronymi scripta ad Amicum ægrolum :
lecior intelligeret liberum sibi esse em pricferre que Non enim esl arbor solida nec robusta nisi quæ assidui
sibi magis arrideret,ntsæpe acciditin libris veteribus. turbinis incursione stipitibus concussis huc atque illuc
Immunditia ipsius. lla eliam lib. ii. Testimoniorum , inclinala lentalur, in quam scepe ventorum turbinur
cap. 94 . Al Cassianus lib . vi, cap . 8 Collat. XII, cap. flamen incurrat. Ipsis enim vexationibus constringilur,
2, et Collal. xxi , cap . 5 , legit , in quo est immunditia , premitur, frisque radicibus cilius roboratur .
peribil coram Domino. XVII.---Solus Dominus misereri polest. Tertullianus
XVI. - Sprelis his omnibus. Restituimus hunc lo . in libro de Baptismo ; Sed neque peccatum dimittit
cum iti reperitur in antiquis cxemplaribus, in edi. neque spiritum indulgel nisi solus Deus . Item in libro
lione Morelliana , et in ea ine dicitur Gravii. In quo de pudicitia : Quis enim dimiltit delicta nisi solus Deus!
secuti sumus consilium Kigallii ; qui quamvis reti. Siuncius Joannes Chrysostomus llomilia iv in caputi
nuerit in contexli velerem lectionem , pronuntiat in Misllhiei, ait neminem posse peccala dimiltere nisi sa.
observationibus suis illam quam nos revocavimus lummodo Divinam Naturam . Guido de Perpiniano
esse verissimam . scribens adversus Errores Armenorum ait : Dicunt
Anle exomologesim factam . Nimirum apud sacerdo eliam quod homo non remillere potest peccala nisi salus
les Dei, ut ait infra Cyprianus in hoc libro , pag. 190. Deus. Ruricius , lib . II , Epist. 41 : Præstabil , ul(T
Rufinus in Psal. xxxi : Licet autem Deus dimilial pece dimus, misericordia ipsius ut qui pænilendi vobis ali
cala ex quo homo in voluntale poenitet , tamen con filen mum inspirare dignatus est, qui solus polest el sanare
dum e'stministris Ecclesiae Vide Socratem lib . x, cap. 19, corrupla et reparare collapsa el delere commissa. l'ide
cum annotationibus llenrici Valesii. Vide etiam infra Maldonali Tractatum de Sacramentis , pag . 255, se.
in notis ad paginam 209, peccure nec salisſacere. 539 . cundae editionis.
Verbis fallacibus. Codex Segnierianus fallentibus. Plurimum martyrum . Veteres editiones el octo
Arborem . Hæc vox deest in sexdecim codicibus an . libri veleres habent plurimum valere martyrum . Sed
tiquis et in antiquioribus editionibus. Deerat etiam in vox valere non extat in aliis antiquis .
alio veteri , scd addita est poslea supra lineam . Epi- XVII.- --Facullate.Veteres ediciones et novem libri
 481 LIBER DE LAPSIS . 482
dicentes: Quousque, Domine, sanclus elverus,non judi- A Noli , ait e , orare pro populo hoc, elnoli poslulare
cas el vindicas sanguinem nostrum de his qui in terris pro eis in prece et oralione , quia non exaudiam in
inhabitant (Apoc. vi, 10) ? El requiescere ac patien - tempore in quo invocabunt me, in lempore afflictionis
liam lenere adhuc jubentur. Et quemquam posse ali- suæ (Hier. si, 14 ). Quid vero juslius Noe , qui
quis existimat remillendis passim donandisque pec - cum repleta essel terra peccatis , solus invenlus est
lis bonuin fieri contra judicem velle, aut priusquam juslus in terris ? Quid gloriosius Daniele ? quid illo
Vindiceluripse alios posse defendere?Mandantmorlyres ad facienda martyria in tidei firmitale robustius , in
und lieri; sed si justa, si licita , si non contra ipsum Dei dignatione felicius , qui loties et cum confli
um a Dei sacerdote a facienda, si obtemperantis gerel vicit , et cum vinceret supervixit ? Quid Job
achias e prona consensio , si petentis fuerit religiosa iu operibus promplius , in lentationibus fortius, in
mod eralio. Mandant aliquid martyres fieri b ; sed , si dolore patientius , in tinjore submissius , in fide
scrig ta non sint in Domini lege quæ mandant, ante verius? Nec his lamen , si rogarent , concessurum
estu t sciamus illos deDeo impelrasse quod postulant, se Deus dixit. Cum propheta Ezcchiel pro delicio
lunc facere quod mandant. Neque enim statim videri populi deprecaretur , Terra , inquit , quæcumque
poiest de divina majestale concessum , quod fuerit peccaverit mihi ut delinqual delictum , extendam manum
bumana pollicitatione promissum . B meam super eam , et obteram stabilimentum 188 panis
XIX . Nam etMoyses pro peccatis populi peliit, nec et immillam in eam famem , et auſerum ab ea hominem
lamen peccantibus veniam cum petisset accepit : Pre . el pecora . Elsi fuerint tres viri hi in medio ejus ,
cor, ait, Domine, deliquit populus hic delictum grande, Noe, Daniel et Job , non liberabunt filios neque filias ,
et fecerunt sibi deos aureos ; et nunc, si dimillis eis , ipsi soli salvi erunt ( Ezech. xiv, 13 ). Adeo 8 non
delictum dimitte ; sin autem , dele me de libro quem omne quod petitur in præjudicio petentis di sed in
scripsisli «. Ei dixit Dominus ad Moysen : Si quis deli- dantis arbitrio est ; nec quicquam sibi usurpat et
querit d ante me , deleam eum de libro mieo ( E .cod . vindical humana sententia , nisi annual et censura
XXXII , 31 ). Ille amicus Dei , ille facie ad faciein divina.
loculus sæpe cum Domino , quod petiit impetrare XX. In Evangelio Dominus loquiturdicens: Qui con
non potuit , nec Dei indignantis offensam sua depre . fessus me ſueril coram hominibus i , et ego confitebor
catione placavit. Hieremiam Deus laudat et prædicat eum coram Patremeo quiin cælis est. Quiaulem mene
dicens : Prius quam le formarem in utero novi le , el gaveril, el ego negabo eum (Luc.X11,8).Sinegantem noni
prius quam exires de vulva sanctificari le , él prophe- negat, nec confitentem conlitelur. Non potest Evan
tam in gentibus posui le ( Hier . 1 , 5 ). Et eidem pro gelium in parle consistere et in parle nutare : aut
peccatis populi deprecanti frequentius et oranti , C utrumque oportet valeat , aut utrumque vim veri
LECTIONES VARIANTES .
a Ad Dei sacerdotem . f Facilius Voss. 2 .
► Fieri? Si O.ron . 8 A Deo Voss. 2.
c Libro luo Lam . Quem scripsi. r'oss, 1. h In preces judicio potentis Voss . 1.
d Deliquerit Voss. 1 . Pem . i Coram hominibus Bod . 4 .
e Ait Dominus Oxon . į Confitentem non NC. 4 . Lin .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
veteres, eliam Seguicrianus, pritferunt facilitate. Alii dicariab
qualuor felicitale, uimirum , 111 opinor, pro facilitate.
eo. Lucifer Calaritanus in Apologia i pro
sancto Athanasio : Talis mos esl Dei culloribus ul
Bonum . Pamelius posuit dignum , nescio qua aucto . lolum reservent Deo , scientes esse magnum vindicari ab
rilale . Ego sane bonum vidi scriptum in omnibus an - eo . Vide Rigaltji observationes ad librum Tertulliaini
liquis editionibus et in omnibus libris veleribus. de Oralione. Julius Capitolinus in Perlinace dixit :
Vindicelur. Falluntur profecto qui putant hanc Aliquos etiam mortuos vindicavit. Quod tamen referri
vocem istic accipiendam esse eo senisi quo accipitur non potest ad mortuos vindicalos in sensu Optati.
apud Oplatum cui loquilur de ossibus cujusdam Sinon contra , Rigaltius istic ait isia sic uno tractu
martyris nondum vindicati. Istic enim vox illa referri , perducenda , si non contra ipsum Dominum a Dei sacer
per consequentiam necessariam debet ad ea quæ an . D dole facienda sit oblemperantis facilis el prona consen
Accedunt , ex quibus liquet cxistimasse Cyprianum sio , bancque scripturam pulat esse verissimam .
plurimum posse apud judicem merila martyrum et Laudat autem codicem Veronensem , in quo scriptum
opera justorum , sed cum judicii dies venerit , cum erat sil pro sunt. Sic etiam in edilione Morelliana .
post occasum sæculi hujus et mundi anie tribunal Al in Seguieriano legitur : Mandant aliquid martyres
Christi populus ejus adsiiterit. Et mox Cyprianus af- fieri, si justa, si licita , si non contra ipsum Dominum a
fert locum ex Apocalypsi in quo animæ martyrum Dei sacerdote facienda . Sit obtemperantis facilis et
occisorum sub ara Dei constitutsc poslulani a Deo prona consensio , si petentis fueril religiosa moderatio .
vindictam de perseculoribus suis. Alia erat causa ſia etiam ferme codex sancti Arnulphi.
martyrum nondum occisorum , quos Cyprianus ait XIX . - Fecerunt sibi deos aureos. Hæc desunt in an
non posse remittere neque donare peccaia , neque tiquis editionibus et in quatuordecim codicibus ma
ipsos posse alios defendere antequam ipsi vindicen - nuscriptis . Exstant tamen in aliis sepiem , el in qui
tur , uti postulabant anima martyrum occisorum . busdam additur el argenteos , quod dcest in Fusensi
Eodem sensu Epist. Lvi, pag. 93 , ait Dominum pas el in editione Morellii. In capile iv Epistola ad For
siones nostras et vulnera vindicaturum . Vide eliam lunatuin de Exhortatione martyrii legitur : Fecerunt
extremani parlem libri de Bono patientiæ , pag . 255 . sibi deos aureos. In libro vero i Testimoniorum ,
Tertullianus in libro de Fuga in persecutione : Potes cap. 1 : Fecerunt sibi deos aureos et argenteos. In ca .
ilaque lemarlyrem vindicare, scientes esse magnum vin - piie xxxii Exodi, ſecerunique sibi deos aureos.
483 DIVI CYPRIANI 484
tatis amittat : si negantes rei criminis non erunt , & fractus est. Jacens stantibus et integris vulnerolas
nec confitentes præmiam virtutis accipient. Porro, si miratur ; el quod non slalim Domini corpus inquie
fides quæ vicerit coronatur , necesse est lit victa natis manibus accipiat , aut ore polluto Domini san
perfidia puniatur. Ita martyres, aut nihil possunt si guinem bibat , sacerdotibus sacrilegus irasciiur.
Evangelion solvi potest , aut si Evangelium non Alque, o luam nimiam , furiose, dementiam ! Iras
potest solvi a , contra Evangelium facere non possunt ceris ei qui abs te avertere iram Dei nililur ; ei ?
qui de Evangelio martyrès fiunt. Nemo , fratres di- minaris quipro le Dominimisericordiam deprecatur,
lectissimi, nemo infamet martyrum dignitatem , qui valnis luum sentit quod ipse non sentis , qui pro
nemo eorum glorias destruat et coronas. Manet le lacrymas fundil, quas forsitan ipse non ſundis.
incorruptæ fidei robur incolume; ncc dicere aliqnid Oneras adhuc crimen et cumulas ; et cum sis ipse
aut facere contra Christum potest, cujus et spes et implacabilis 8 ad autistiles et sacerdotes Dei , pulas
lides et virtus et gloria omnis in Christo est. Ut ab circa le Dominum posse placari ?
cpiscopis contra mandatum Dei fiat auctores ésse XXIII. Accipe potius et admilie qua loquimur.
non possunt qui ipsi Dei mandala fecerunt. An Quid surdæ aures salutaria prircepta non audiuntque
quisquam major Deo aut divina bonitale clementior , monemus? quid cæci oculi pænitentiæ iter non vident
qui aut infectum velit quod passus est Deus fieri , aut B quod ostendimus ? quid perculsa h el alienala 1
quasi illi minus potestatis ad prolegendam Ecclesiam mens remedia vitalia non percipit que de Scripturis
suam fuerit , auxilio nos suo pulet posse servari ? coelestibus et discimus et docemus ? Aut si incredulis
XXI. Nisi si hæc ignaro Deu gesta sunt , aut non quibusdann minor fides est futurorum , vel prxsenti.
permittente c illo omnia ista venerunt , cum doceat bus terrentur. Ecce eorum qui negaverunt que
indociles et admoneat immemores Scriptura divina , supplicia conspicimus, quos eorum tristes exitus fic
quæ loquitur dicens : Quis.dedit in direprionem Jacob mus ? Nec hic esse sine poena possunt, quamvis nece
el Israel iis qui prædabantur illum ? Nonne Deus , dum dies veneritpenx. Plectuntur interim i quidam ,
cui peccaverunt? Et noluerunt in viis ejus ambulare quo cxleri corrigantur. Exenipla sunt omnium lore
neque audire legem ejus : et superduxit super eos menta paucorum .
iram animationis suæ (Isa . XLII, 24 ). Et alibi testatur XXIV. Unus ex bis qui sponte Capitolium negatu
ac dicit : Numquid non valet manus Dei ul salvos rus ascendii, postquam Christum negavit obmuluit.
facial , aut gravavit aurem ul non exaudiat ? Sed pec . Pana inde ccepit unde cæpit et crimen ; ut nec ro
cata vestra inter vos el Deum separanı , et propter gare jam posset qui verba ad precum misericordim
delicta vestra averlit faciem a vobis ne miscreatur non haberet. Alia in balneis constiinta (hoc enim cri
( Isa . čix, 1). Delicia potius nostra reputemus,aclis C mini ejus el malis deerat i, il et ad balneas statin
nostros cl d animisecreta revolventes , conscientia pergeret que lavacri vitulis gratiam perdidisset), illic
merila ponderenius. Redeat in cor nostrum non ab immundo spiritu immunda correpta , laniavil den.
ambulasse nos in viis Domini el abjecisse legem Dei, tibus linguam qua fuerat vel pasta in pic vel locuta .
pr:ecepta ejus el monila salutaria numquam servare Postquam sceleralus cibus sumptus esi, in perniciem
voluisse. suam rabiesoris armata est. Ipsa sui carnifex exstitit,
XXII. Quid de eo boni sentias , quem timorem nec diu superesse postmodum poluit : doloribus vch
ſuisse apud eum , quam fidem credas quem corrigere Iris el viscerum cruciala, deſecit. "
ncc metus potuii , quem persecutio ipsa non refor- XXV. Præscnte ac leste meipso accipite quid ere
mavit ? Alla et erecta cervix nec quia cecidit inflexa nerit. Parentes foric fugientes, dum trepidi minus
cst. Tumens animus et superbus nec quia viclus est consulunt, sub nutricis alimento parvulam filiam re
LECTIONES VARIANTES.
a Si Evangelium solvi potest , aut si non potest solvi i Nilitur ct Bod . 1, 2, 3.
contra Lin. Lam . NC. 1, 2 . Pem . Ebor. Voss. 1. Bod . I, & Implacabilis irasceris Oxon . Ad sacerdotes Deiirasce
2, 3 , 4 . ris , et Lin . 10 S.
b Nemo hanc gloriam mutilet Bod , 3. h Prieciusa Pem . l'oss. 1, 2. NC. 2. Bod . 2.
c Aut permillente Lin . i in terra NC. 2 .
d Actus nostri Bod . 1, 2, 4. D j Non deerat Lum . Evor. NC. 1.
e Ob tuam Bod . 1, 2. 3. voss. 2.
STEPIJ. BALUZII NOTÆ .
XX. - Dilectissimi. Tres libriveteres : Nenio, fratres propter auctoritatem velcrum exemplarium el editio
dilectissimi, nemo hanc gloriam mulilet neque in ſamet. nis Spirensis . Erasmus primus posuit precandum .
XXI . -- Flemus. Codex Burgundicus addil ei dole . Sed ego lectionem illam non reperi nisi in codice
mus. Sic etiam in Vaticano scriptum esse inveni ad - Turoncusi. Citterum pro misericordiam Fuseusis
nolatum in editione Anglicana 50. habelmedelam .
Dies venerit pænæ . Codex Seguierianus , judicii dies Correpta laniavil. Erasmus scripsit correpta cecidit
venerit. laniavil. Al vocem ce idit nullus veleruin librorum
Corrigantur. Sic Erasmus et alii post eum . Quæ nostrorum agnoscit, nisi quod duo ex illis habent
lectio sane bona est. El lamen anliquæ editiones el Concidil. Non ellare etiam in Veronensi el in Benc
tredecim libri nostri itemque tres Anglicani prieſc ventano , itemque in Segnieriano , mihi compere
runt dirigantur . lum est.
xxiv , - Precum . Istud quoquc mutare oportuit XXV. Minus. Pamelius postea vocem sibi posuit
483 LIBER DE LAPSIS . 186
liquerunt; relictam nutrix delulit ad magistratus. Illi A Domini sanguine polus de pollutis visceribus erupit.
ci, apud idolum qiio populas confluebat, quod carnem Tanta est potešlas Domini, tanta majestas ! Secreta
necdum posset edere per xtatem , panem mero mix- tenebrarum sub ejus luce detecta sunt, sacerdotem
Tum , quod tamen el ipsum de immolatione pereun - Dei ncc occulta crimina fefellerunt.
tium supereral , tradiderunt. Recepit filiam poslmo - XXVI. Hoc circa infantem quæ ad eloquendum
dum maler. Sed facinus puella commissum tam loqui alienum circa se crimen necdum habuit ülalem . At
et indicare non potuit, quam nec intelligere prius po- vero ea qur , ætate provecta et in annis adultioribus
luit nec arcere. Ignorationc igitur obreplum est ut constituta, sacrificantibusnobis latenter obrepsit, non
sacrificantibus nobis eam secum maler inferrel. Sed cibum sed gladium sibi sumens, et velut quædam ve.
enim puella mixta cum sanctis, precis nostræ el ora nena lethalia intra fances el pectus admittens, angi
tionis im paliens, nunc plor:alu concuti , nunc mentis et anima exustuante concludi postmodum cæpit . Et
æstu coepit fluctuabunda jactari, et velut tortore con pressuram non jam persecutionis sed delicti sui passa ,
genle, quibus poterat indiciis conscientiam facti in palpitans et tremens concidit. Impunitum dia non
simplicibus adhuc annis rullis anima fatebatur. Ubi fuit nec occultum dissimulatæ conscientize crimen.
vero solemnibus adimplelis calicem diaconus offerre Quæ fefellerat hominem , Deum sensit ultorem . Et
præsentibus cæpit, el accipientibus cæteris locus ejus cum quadim arcam suam ', in qua Domii sanctum
advenit, faciem suam parvula instinctu divinæ majes - fuit, manibus indignis a tenfasset aperire, igne inde
latis averlere , os labiis obturantibus premere , cali surgente deterrita est ne auderet attingere. Et qui
čem recusare. Persiilit tamen diaconus, et reluctanti dem alius b, quia et ipse maculatus sacrificio a sacer
licet de sacramento calicis inludit. Tunc sequitur dote celebrato partem cum cæteris e ausus est laten
singultus et vomilus. In corpore atque ore violalo ter accipere, sanctum Domini edere et contrectare
Eucharistia permanere non potuit. Sanctificatus in non potuit, cinerem ferre se apertis 190 manibus inve
LECTIONES VARIANTES.
Inquinatis Pem . Voss. 2.
a Et c Cæteris accipientibus Pem . Voss. 2.
b cum alius Bod . 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
ex conjectura Cauchii. fassus eam non reperiri in ea quæ sequuntur in hoc loco Lactantii, tum etiam
aliis exemplaribus . Ego sane nuspiam illam inveni in alius locus ejus ex libro iv divinarum insiitutionum ,
jis quibus usus sum . cap. 27 , ubi de hac ipsa re agens scribit , quidune
veleres et editiones. ministrorum nostrorum sacrificantibus dominis adsiste
Panem mero . Ita omnes librimordidit
Pithreanus tamen haber panem mixtum .rent..
Arcere . Quatuor libri 'veteres preferunt cavere. In c. l a . Non admonerem me mulasse pro eo quod
uno tamen scriptum est arcere et supra lineam velcavere. Pinielius posuit inler , nisi ita me facere coegisset
lans anin . Infra in libro de Bono Patientiae . auclorilas velerum exemplarium . Quippe omnia , si
pag. 251 : Ploralu et gemilu rudis anima Icstalur. duo tantum excipias , habent intra . Ita etiam habet
Terlullianus in Apologetico : Fugientem animam no editio Morellii.
ram expecla , ercive rudem sanguinem . Hieronymus in Pectus admiltens. Pamelius seculus auctoritatem
codicis Camberonensis posuit pecius sanguinem ad
ola ad clesiphontein adversus Pelagianos : As miltens.
se nominem esse sine peccalo , si velit , el post Eam lectionem relinuil Rigaluus, Angli es
gravissimum Sonunt ad decipiendas rudes animas punxerant. Recie . Non exlal enim in libris nostris
frustra conaris adiungere non absque Dei gralia . neque in duobus Petavianis ab Albertino cilatis.
Fatebatur . Duó libri veleres leslibalur . Arcam suam . Hospinianus, lib . II, cap. 5 , de Tem
Calicem diaconus. Vide Beveregium ad canonem II plis afferens hunc locum sancti Cypriani mullun
synodi Ancyranae . Similem ferme historiam de qual disputar adversum nos, propterea quod Eucharistiam
" juvencu la Araba nationecap. concludimus in arca sive lecha vel armario , el ait
narrat Prosper in libro nullum de includenda Eucharistia mandalum exstare
inscriplo Dinzidium lemporis , 6.
Christi vel Apostolorum , Inutiliter profeclo scri
Obluranlibies . Ita quindecim libri veteres el editio vel
nes Manulii et Lorellii. Veteres et octo vetera exem : cedimus. pla illa sunt
m illa Hospiniano.
ab Ecclesi Nam , cum
e novitale inler c011
nos idilla facile per
plaria habenl ob durantibus. Quie discrepantia orta est secutores suos degeret , el in occulto Christiani pera
ex commutatione litterarum . gerent divina mysteria , lociis non erat tulus et certus
concludi posset Eucharistiaunusquisque
1.- Sacrificantibusnobis. Hanc lectionein exhi- D in quo fidelibus . Itaque distribue
parlem
Dent Oclo Codices autoni el editio Morellii. Sed ve - balur a ministris , el
leres
veteres nou
lones , etiam Manutiana , et tredecim libri suam deferebat domum nt communionem acciperet.
on habent vocem nobis, quam ergo arbitror Al postea , cun tolus orbis factus fuisset christianus,
non esse necessariam . Non sum tamer ausus expun decens et congruens visum est in loco cerlo el culo
stre , quia non officit sententiae sancti martyris. Sic eam reponiere 561 lll ea stalim distribuerelur sumere
non inin occullo
volentibus ,, non
le quid habetur in libro Lactantji de Mortibus Pere volentibus ut in primis ecclesie
occulto ,, UL
sculorum , Cap . 10 , ubi quidam ministrorum scientes sæculis, sed palam et publice er statim cum quis
Dominum , cune adsistereni immolanli , imposuerunt cuperel.
nous immoriale signum . Qui locus nullam habet Domini sanctuin . Id est Eucharistia , quam in ini .
lcuitalem . Quippe ministri scientes Dominum non tiis christiana religionis unusquisque domum fere
possunt esse lii unain Christiani, priesertim cum batut sibi ipse libere communionem corporis Christi
slalim Lactantius dicat illos imposuisse frontibus suis impertiretur. Tertullianus in libro II ad Uxorem :
signum crucis. Et tamen fuil muper qui existimaret Non scielmaritus quid secreto ante omnem cibum gus
NUNC Toijuendi modum esse ambiguum , dubium enim tes. Vide quæ nolamus ad librum de Bono palielie
esse an ministri illi fuerint ministri Diocletiaui aut Manibus indignis. Codex Veronensis, unus meus,
Christiani, Christianos porro fuissc ostendunt etiam el duo Auglicani habent inquinatis .
 487 DIVI CYPRIANI 488
nit. Documento unius ostensum est Dominum rece - A Deus autem in corded (I Reg. xvi, 7). Ipse quoque
dere cum negalur , nec immcrentibus ad salutem Dominus præmoneat et pristrual dicens : El sciau
prodesse quod sumitur, quando gralia salutaris in ci- omnes ecclesiæ quia ego sum scrutilor renis et cordis
nerem sanctitale fugiente mutatur. Quam multi quo- (Apoc. 11, 23). Perspicit ille abdita, ct secrela atque
tidie a pænitentiam pon agenles, nec delicti sui con- occulla consideral. Nec Dei oculos porest aliquis
scientiam confitentes, immundis spiritibusadimplen - evadere dicentis : Ego Deus approximans, el fun
tur, quam multi usque ad insaniam nicntis excor Deusde longinquo. Siabsconditus fuerit homo in abscca
des dementiæ furore qualiuntur ? Nec necesse est iredilis, cgu ergo non videbo eum ? Nonne cælum et ler.
per exilus singulorum , cum per orbis multiformes ram ego impleo ( llier. xxIII, 23 ) ? Videt ille corda et
ruinas lam deliciorum pæna sit varia quam delim . pectora singulorum , cl judicaturus est,non tantum de
quentium multildonumerosa . Unusquisque conside - faciis , sed el de verbis et de cogitationibus nostris ,
ret, non quid alius passus sit , sed quid pati et ipse omnium mentes voluntatesque conceptas in ipsis
mereatur. Nec evasisse se credat , si eum interim adhuc clausi pectoris latebris inluetur.
pæna distulerit , cum timere plus debeat quam sibi SXVIII . Denique quanto el lidemajores el limore
Dei judicis ira servavil b . meliores suut qui quamvis nullo sacrificii ani libeli
XXVII. Nec sibi quominus agant pænitentiam B facinore constricti, quoniam tamen de hoc vel cogita.
blandiantur qui elsi nefandis sacrificiis manus non verunt, hoc ipsum apud sacerdotes Dei dolenter et
conlaminaverunt, libellis tamen conscientiam pollue- simpliciter confitentes, exomologesin conscientia fa.
runt. Et illa professio denegantis contestatio est ciuni, animi suipondus exponunt, salutarem medelam
christiani quod fuerat c abnuentis . Fecisse se dixit parvis licei et modicis vulneribus exquirunt, scienles
quidquid alius faciendo commisit. Cumque scriplun scriptum esse : Deus non deridetur (Gal. vi, 7). Deri
sil, Non poleslis duobusdominis servire (Math . vi, 24), deri el circumveniri Deus non potest nec astutia ali
servivit sæcularidomino quiobtemperavit ejus edicio ; qua fallente deludi. Plus immo delinquit qui secun
magis obaudivit humano imperio quam Deo. Viderit dum hominem Deum cogitans evadere se pænam
an ininore vel dedecore vel crimine apud homines criminis credit , si non palam crimen admisit. Chris
publicaverit quod admisit. Deum tamen judicem ius in præceptis suis dicit : Qui confususme fuerit,
fugere el vitare non poterit, cum dicat Spiritus sanc- confunilet eum filius hominis (Marc. vm , 38). El
lus in Psalmis : Quod est imperfectum meum viderunt Christianum se pulatqui Christianus esse aut confun
oculi tui, el in libro luo omnes scribentur ( Psal. ditur faulverelur ? Quomodo potest esse cum Christo
CXXXVM , 16). Et iterum : Homo videl in facie , qui ad Christum pertinere aut erubescit autmeluit ?
LECTIONES VARIANTES.
o Quotidie immundi Bod ., 1, 2, 3, 4. Spir . C d In cor Ver. Ben .
ho Ira Dei reservayit Bod ., 1, 2, 3, 4. Lam . Ebor. Lin. e Non videbo eum ? Videt ille Ben . Lam . Ebor. NC.,1.
NC., 1. Censura Oxon . í Auldeest in Oxon .
c Quod eum fuerat Lam .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Sanctitate fugiente. Codex Seguierianus, sancto
inde fugiente. Paulo ante dixit , In qua Domini sanc.
XXVII. — Fugere. Antea legebatur sublerſugere;
quam lectionem ego arbitror esse optimam ; verum
lum fuit. Itaque ista lectio videlur esse melior. Sed auctoritas velerum librorum exegit ulmutarem . Sunt
non sum ausus mutare, quia reliqui libri præferunt autein numero XVI comprobaples hanc mutatio.
sanclilale. Ea quippe lectio bonum quoque sensum nem .
constituit. Caplabo autem hanc occasionem ulemen Abscondilis . Duæ sunt hujus loci lectiones in co.
dem extremam partem Epistolæ tertiæ Pelagii II ad dicibus manuscriptis . Quidam enim habent abs
episcopos Istrie , ubi legitur sanctitate servante. Pro conditis , alii abditis. Viraque lectio bona est.
quo scribendum esse servavit docet velus codex ex Nonne coelum impleo . Haec desunt in antiquis edi
quo illa edita est. Ibidem paulo ante addenda sunt tionibus et in quindecim codicibus antiquis.
Tria vocabula quic exciderunt veleri librario . Le- Conceplas. Codex Fuxensis , contemplans. Que lec
gendum igitur : Qui de ilerando baptismule scripseral, tio non esl mala.
in unilaté catholica defunclum perhibuit. Ita Augus- D XXVIII. - Fidemajores. Veteres editiones , decem
linus in libro de unico Baptismo, cap . 12.
Poenitentiam non agentes ... confilenles. Ista primum libri nostri, el sex Anglicani præferunt fide majore
emersere e lypographia Manutii. Inveni in tribus el limore meliore. Alii sexdecim ita quoquc habent,
antiquis codicibus. Desunt autem in sexdeciin et nisi quod in illis scriptum est meliores. Quatuor
in editione Morellii. habent majores. Epitome Lactantii cap. 43 : Ingralo
Quam sibi. Antea in omnibus editionibus et in populo ab hæredilale summolo, aliam sibi plebem fide
omnibus fere codicibus manuscriptis legebalur quem . liorem de exteris gentibus congregarel .
Facile erat existimare reponendum csse quam . Et Oui confusus. Ita veteres editiones et tredecim
tamen eam lectionem , quam pulo eise verissimam , libri veteres. Tres alii habent: Qui confusus me
nuspiam reperi nisi in codice Remensi sancti Dios fuerit, confundam et ego eum coram Patre meo qui
nysii. Unus Anglicanus præfert quæ . in cælis est. Beccensis, Qui confusus fuerit me coram
empla .
Ira. Hirc est scriptura viginti veterum exempla hominibus, confundel. Contra , in aliis duobus scrip
rium nostrorum et oclo Anglicanorum . Eorum auc lum est : Quime confessus fuerit, confitebitur eum
toritas mihi persuasit ut ita poncrem pro eo quod filius hominis. Sic ctiam supra, Epist. ix , pag . 18.
editiones habent censura, quamvis hac quoque lectio At lectio quæ habel Qui confusus extat etiam supra ,
bona sit et reperia lur in quibusdam libris vete epist. LXII, pag . 109. Ego pulo hanc discrepantiam
ribus . esse imputandam temeritati librariorum .
189 LIBER DE LAPSIS . 490
Alinus planc peccaverit non videndo idola , nec sub A Christi quod perdidit cogitare, accipere pretiosa on
oculis circumstantis atque insultantis populi sancti. namenta el monilia elaborata d , nec divini el cales
tatem fidei profanando , non polluendo manus suas tis ornatus damna dellere? Tu, licet indumenta perc
fupestis sacrificiis , ncc sceleratis cibis oramaculando . grina et vestes scricas induas, nuda es. Arro le licet
Hoc eo proficit lit sit minor culpa, non ut innocens etmargaritis gemmisque condecores, sine Christi de
conscientii . Facilius polest ad veniam criminis per- core deformis es. El quc capillos luos inficis, vel
venire. Non est tamcn immunis a crimine. Neccessei nunc in doloribus desine ; et que nigri pulveris duc
in agenda pænitentia atque in Domini misericordia que oculorum liniamenta depingis, vel nunc lacrymis
deprecanda , ne quod minus esse in qualitate delicti a oculos 11105 ablue. Si quem de tuis charum ' mortal:
videtur, in neglecta satisfactionecumuletur. latis exilu perdidisses, ingemisceres dolenteret fleres,
XXIX . Confiteantur singuli, quxso vos, fratres di- facie inculla , vesic mulala, neglecio capillo , vullu
lectissimi, 191 delictum suum , dum adhuc qui deliquit nubilo, orc dejecto indicia mæroris ostenderes. Ani
in sæculo est, dum admilli confessio cjus potest, dum mam tuam , misera 6, perdidisti, spiritaliter mortua
satisfactio el remissio facta per sacerdotes apud Doni- supervivere hic libi etipsa ambulansfunus suum por
num grata est. Convertamur ad Dominum mente lota ; tare coepisti ; et non acriter plangis , non jugiter in
et, pænitentiam criminis veris doloribus exprimenies, B gemiscis , non le vel pudore criminis vel continua
Dci misericordiam deprecemur. Illi se anima proster - tione lamentationis abscondis ! Ecce pejora adhuc
nalb , illimostilia satisfaciat , illi spes omnis incum - peccandi vulnera , ecce majora delicia, peccassc ncc
Dat.Rogare qualiter debeamus dicitipse: Revertimini,in satisfacere , deliquisse nec delicia deflere.
quil, ad me ex toto corde vestro , simulque et jejunió el XXXI. Ananias, Azarias, Misahel, illustres ac no
pelu cl planclu ; el scindile corda vestra , et non vesti. biles pueri, quominus exomologesin Deo fiicerentnec
menta vestra (Joel 1 , 12 ). Ad Dominum 1010 corde inter Nammas et camini exästuantis incendia quieve .
redcamus. Iran et offensam cjus jejuniis, fletibus, runt. Benc sibi licet conscii et Dominum fidci ac li
plancibus , sicut admonet ipse, placemus. moris obsequio sæpe promerili, humilitatem tamen
XXX. Lamentari eum putamus ex toto corde, je tenere et Domino satisfacere nec inter ipsa gloriosa
virlutum suarum martyria destilerunt. Loquilur
primo criminis die lavacra quotidie cum feminis ce Scriptura divina : Stans, inquit, Azarias precatus esi,
Tebrat, qui, epulis afluentibus paslus et sagina largiore et aperuil os suum , el exomologesin facicbal Deo simul
dislenlus, cruditates suas postridie ruclat, ncc cibos cum sodalibus suis in medio ignis (Dan . III, 25 ). Da
et polus suos cum pauperum necessitate communicat? piel quoque, post fidei atque innocentiic suemultipli•
della is ac lalus incedit, quomodo moriem suam C cem gratiam , post dignationem Domini circa viriulcs
let? Cumque scriptum sit, Non corrumpelis effi- ac laudcs suas sæpe repelilam , jejuniis adhucpromc
giem Darba vestræ (Levit. xix , 27), barbam vellit et reri Deum nititur, in sacco et in cincre volutatur,
m suam comit ? Et placere nunc cuiquam sludet exomologesin faciens dolenter et dicens : Dominus
qui Deo displicet? An illa ingemiscit et plangil cui va - Deus magnus el forlis el meluendus, qui serras lesla
cut
til cultum pretiosa vestis induere nec indumenlum mentum luum etmiserationes eis quite diligrit el cons
LECTIONES VARIANTES.
Minus esse Qelicti Lam Ebor. NC. 1. Bod . 2. Len . .
b Illi se prosternat Ben . . « Nigro pulveris ductu ver. Inductu Pem .
f Sic codd. novem . Caris Oxon .
© Illius majestati satisfaciat l'oss ., 1. & Animam tuam miseram voss., 1, 2. Pem . Lin .
d Laborala Lips. Gronov . ex codd . mss .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Quaeso vos, fratres. Post isla sequebatur in nelum in libro de Harmonia mundi, cantico li, cap . 6 ,
suum . lensi : Confitealur unusquisque delictum el notas nostras ad Gratianum dist. 22, cap. Pro
hibele , pag. 453 .
Dum adm illi confessio . Postmortem enim non-ad - Peccandi vulnera . Codex Lamonii habct genera .
ait Exomologes
Cyprianus is apud inferos
, Vide Pamelium . non est, ul D. Peccasse nec satisfacere. Quintillianus , lib. XI,
cap . 1, Tulissimum ergo pænitentiæ confessio el salis
animorde tra . , Codex Pitheanus addit et ex tota faclio culpae . Tertullianus in libro de Pænitentia :
a vesvestro
Confessio enim satisfactionis consilium est. Vide supra ,
- Cum feminis. Ita omnes editiones ante Pa pag. 538, anle exomologesim factam .
Pamelius itaque expunxit has voces , lim
has non reperiebat in suis codicibus manu XXXI.- In sacco. Quinque libri veteres præferunt
· lum inquiatredecim
iis opus non Verii: credebat.
esse exstant in cilicio el sacco, Seguierianus in cinere, in cilicio .
Sane desunt nostris. in Infra , in fine hujus libri, pag . 192, slralo sacco ad
aliis quindecim et in uno Anglicano . Non video hærere in cinere el cilicio et sordibus. Tertullianus
antem cur ex pungi debeant, cuiri videam supra , in in libro de Pænitentia dixit, sacco el cineri incubare,
libro de Habilu Virginum , pag. 179 , balnea promiscua corpus sordibus obscurare, et in asperitudine sacci
cum viris et feminis interdici virginibus . Hinc eniin el horrore cineris. Saccus, ut ait Hieronymus in
colligitur feminas lavare consirevisse cum viris . Vide Epistola ad Marcellam de Muneribus acceplis, est
liotas ad librum de llabili Virginum , pag . 530. signum orationis atque jejunii.
* Barbam vellil. Vide lib . iu Testimoniorum , cap. Oui servas. Veteres editiones et quatuor libri ve
i pavaronem et Sirmondum au Sidonium lib . iy . teres addunt el disponis. Alii tres habent quidem
pist. 24 . Vide etiam Franciscum Georgium Ve- disponis, sed non habent servas.
PATROL . IV . S . CYPRJAN. 16
 491 DIVI CYPRIANI 492
servant imperia tua ; peccavimus, facinus admisimus, A non communicantium patam ducunt; hominibus cog
impii fuimus, transgressi sumus, ac deseruimus præcepta tra Deum credunt, qui contra homines Deo non cre.
tua el judicia tua ; non audivimus verba puerorum luo- diderunt.
rum Prophetarum quæ locuti sunt in nomine luo super XXXIV. Ejusmodi homines quantum polestis eile
reges nostros el omnes genles et super omnem terram . gile , perniciosis contactibus adhærenies saluburi
Tibi, Domine, juslilia ,nobisaulem confusio (Dan. Ix , cautione vitale . Sermo eorum sicul cancer serpit,
1 - 7 ). colloquium velut contagium transilit, noxia et rebe.
XXXII. Hec mites, hæc simplices, bxc innocen - nata persuasio persecutione ipsa pejus intcrficit. Illie
les in promeranda Dei majestate 192 ſecerunt; etnunc superest pænitentia que satisfaciat; quiautem pa
satisfacere et Dominum rogare detrectant qui Domi nitentiam criminis tollunt, satisfactionis viam clau
num negaverunt ! Quæso vos, fratres, acquiescite sa- dunt. Ita fit ut, dum temeritate quorumdam velpro
lubribus remediis , consiliis obedile melioribus; cum millitur saluis falsa vel creditur , spes verž salutis adi
lacrymis nostris vestras lacrymas jungite , cum nos. matur.
tro gemilu vestros gemitus copulate. Rog:mus vos, ut XXXV. Vos vero, fratres dilectissimi, quorum hic
pro vobis Deum rogare possimus. Preces ipsas ad vos mor in Deum pronus est, et in ruina licet animus
prius vertimus, quibus Deum pro vobis utmisereatur B constituitus, mali suimemor est, pænitentes ac co
oramus. Agile pænitentiam plenam , dolentis ac la - lentes peccata vesira perspicite, gravissimum con
mentantis animi probale mastitiam . scientie crimen agnoscile , ad intelligentiam delidi
1. XXXIII. Nec vos quorumdam moveataut error im - vestri oculos cordis aperile, nec desperantes miseri
providus aut stupor vanus, qui, cum teneantur in lain cordiam Domini, nec tamen jam veniam vindicables.
gravi crimine, percussi sunt animi cæcitate, ut nec Deus, quantum patris pietate, indulgensd sempereet
intelligantdelicia nec plangant. Indignantis Dei ma- bonus est ; tanlum judicis majestate meluendus est.
jor hæc plaga est, sicut scriptum est : El dedit illis Quam magna deliquimus, tam granditer delleamus.
Deus spiritum transpunclionis (Isa . xxix, 10). Et ile- Allo vulneri diligens et longa medicina non desil.
rum : Dilectum veritatis non receperuntul salvi fierent; Pænitentia crimine minor won sil. Pułasne iu Domi
ac propterea millet illis Deus operationem erroris, ut num cito i posse placari, quem verbis perfidis ab
credant mendacio, ut judicentur omnes quinon credide- nuisti, cui patrimonium præponere maluisti, cujus
runt veritati, sed sibi placentin injustitia ( II Thess. II, templum sacrilega contagione vjolasti ? putas facile
10). Injuste sibi placentes et transpuncte mentis alie- eum misereris tui,quem luum non esse dixisti?Orare
natione dementes Domini precepta conleninunt , oportet impensius et rogare, diem luclu transigere,
medelam vulneris negliguntb, agere pænitentiam no- c vigiliis nocles ac fletibus ducere, lempus omne ləcry.
lunl. Anle admissum facinus improvidi , post faci. mosis lamentationibus occupare, stralos la solo adhe
. nus obstinati, nec priusstabiles, nec postmodum sup- rere, in cinere el cilicio et sordibus volutari, post
plices. Quando debuerant stare, jacuerunt; quando indumentum Christi perditum nullum jam velle ves.
jacere etprosternere se Deo debent, stare se opinan - llum , post diaboli cibum malle jejunium , juslis opc.
tur. Pacem sibi ultro nemine dante sumpserunt. Fal- ribus incumbere, quibus peccata purgantur, eleemo
sa pollicitatione seducti etapostatis ac perfidis juncti, synis frequenter insistere , quibus a mortc aniniz
errorem pro veritate suscipiunt. Communicationem liberantur. Quod adversariusauferebat Christus acci
LECTIONES VARIANTES .
a Gloria addunt edd. ab Erasmo ad Oxon . usque. f. Sic octo codd . Anglic. Cito deestin impr. rett.
b Negligentes Lam . Ebor , Bod . 2 . 8 Posse misereri lui Pem .
c Fugite Oxon . codd . Pem . NC. 2. h Stralo solo Affluut Thu. Foss. Stratos solo adhærere
d Clemens Pem . Voss. 2 . cineri Oxon . Lips.
e Semper, semper elbonus Pem .
STEPII, BALUZII NOTÆ .
Tibi, Domine, justitia . Erasmus edidit : Tibi, Do - D velul complementum observationum suarum descri
mine, gloria , tibi justilia . Sed ego vocem gloria nus. bit hunc Cypriani locuin . Inlerim admoneo argue
piam reperi in codicibus manuscriptis . Non exstat mentum illud Beati Rhenani deesse in posterioribus
autem in capite ii Prophetia Danielis, ex quo isla editionibus operum Tertullianicorum .
sumpia sunt. Quod adversarius auferebal. lufra in libro de Opere
XXXIII.--Gravi crimine. Quatuordecim libri nostri cl Eleemosynis, pag . 243 : Patriinonium Dio ciedi
el ocio Anglicani prielerunt hanc lectionem pro co Huin nec respublica eripit nec fiscus invadil. Sanctus
quod alibi scriptum est grandi. Augustinus, in libro i Homiliarwin , llomilia 48 ;
XXXIV . - Transilit. la vulgo libri veleres el edi. lioc lollii fiscus quod non accipit Christus. Vide
liones. Quidam tamen aliter habent, un duobus enim eumdem , Enarratione in Psal. cxlvi. Lactantius, c.8
legitur iransfigil, in alio deinum transcingil. de Mortibus Persecutorum : Cruentissimus fiscusmale
Illic superesi. Pimelius posuit illic sola superest parlis opibus affluebat. Plinius in Panegyrico Tra.
ex manuscriptis et veteri ercusso . Al vox sola , que jani : Sapins vincitur fiscus, cujus mala causa nun .
imitilis est, deest in omnibus libris nostris praeter um csl nisi sub bono principe. In Epitome Victoris
unum Gratianopolitanum et in septem Anglicanis. legilor Trajanum fiscum vocasse lienem , quod co
XXIV. --- Orare oportet. Beatus Rhenanus, cum crescente arulis reliqui tabescalit. Symmachus in
multa de Pænitentia e Confessione dixissel in or relatione pro ara Victoria : Fiscus bonorum prints
gumento libri Tertullini de Pænitentia , demum cipum non sucerdotum damnis, sed hostium spoliis als
493 LIBER DE UNITATE ECCLESIÆ . 494
pil. Nec teneri jam nec amari patrimonium debet, A monente, declarat ' : Reverlimini, inquit,ad Dominum
quo quis ei deceptus et victus est. Pro hoste vitanda Deum vestrum , quoniam misericors el pius est et putiens
res, pro latrone fugienda , pro gladio meluenda pos- etnullæ miserationis, et qui sententiam fectat adver
sidentibus 293 el veneno : ad hoc tantum profucrit quod sus malilias irrogatas ( Joel. I, 13 ). Potest ille in
remansit ut inde crimen el culpa redimalur. Incunc- dulgentiam dare, sententiam suam potest ille deflec
tanler et largiter fial operatio, census omnis in mede- tere. Pænitenti, operanti, roganti potest clementer
Jam vulneris erogetur, opibus a et facultatibus nostris ignoscere, potest in acceptum relerre quidquid pro
qui de nobis bo judicaturus est Domino foeneretur. Sic talibus et pelierint martyres el ſecerint sacerdotes.
sub Apostolis fides viguil : sic primus credentiun po . Vel si quis plus eum suis satisfactionibus moveril, si
pulus Christi mandata servavit. Prompli erant, largi ejus iram , si indignantis offensam justa deprecatione
erant e , distribuendum per Apostolos tolum dabant, placaverit, dat ille et arma rursum quibus victus 6
et non talia delicta redimebant. armetur, reparat et corroboral vircs quibus fides
XXXVI. Si precem toto corde quis faciat, si veris instaurata vegetetur. Repciet certamen suum miles,
pænitentiæ lamentationibus d el lacrymis ingemiscat, iterabitaciem , provocabilhostem , elquidem factus ad
si ad veniam delicti sui Dominum justis et continuis prælium fortior per dolorem . Qui sic Deo satisfecerit,
operibus infleclat, misereri talium potest qui et B qui poenitentia facti sui, qui pudore delicti , plus et
misericordiam suam protulit dicens : Cum conversus virtutis el fideide ipso lapsus sui dolore conceperit,
ingemueris, lunc salvaberis, el scies ubi fueris (Isa. XXX, exaudilus et adjutus a Domino , quam contristaverat,
15). Et iterum ; Nolo mortem morientis e, dicit Domi- nuper lætam faciet Ecclesiam ; nec jam solam Dei
NUS , quantum ut revertatur elvivat (Ezech . XXXIII, veniam merebitur, sed et coronam .
11.) ElJohel propheta pielalem Domini, Domino ipso
LECTIONES VARIANTES.
a Operibus Lin . Pem . NC. 2. Bod . 3. f Declarat dicens Bod . 2 . Lam . Ebor.
b Qui de bonis Thu . Voss. & Virtus armelur Bod . 1.
e Largi erant ad distribuendum Pem . h Poenitentiam facti sui, qui pudorem delicti Bod . 1, 3,
d Lamentis Lam . Ebor . 4. Tu.
e Peccatoris Lin .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
gelur. NovellaAnthemii A . de Bonis vacantibus : Domino fæneretur. Ita scribere placuit ideo quia
eque enim aliud imperatoriæ majeslali videtur ac - cita loquitur Cyprianus in libro de llabili Virginum ,
modum . Ium commune jus Oinnibus reservare sub. pag . 167. Sic etiam habent quidam libri veteres et
pensel mihil amplius bonis licere principibus nisi edilio Spirensis , tum etiam Veneta velus. lliero .
nymus Inin Dialoyo
quod liceal privatis .' Ammianus Marcellinus lib . XXVIII, nymus adversus Luciferianos : Deo fæ
Dialogo advers
agensde prefectura ( lubrii, ail : Calumniarum acer- nerat. Martialis, lib . 1, Epig . 44 : Hæc omnis funerat
balor, fisci lucra unde poterat intercidens.
Veneno . Qn :edam editiones habent vendenda , eam
unaXXXVI.---
deos. Deflectere.Codex Moyssiacensis addit de
que lectionem magis probat Pamelius. Nogiram pro - licta remillere.
bant sexdecit
xuecim r innostri et undecim Anglicani.
libri Dal ille arma. Codex Lamonii : Dat ille arma jus
m esse potest quin sil verissim . Eamdem tiline quibus justus armetur.
m anes
el Morellian , veleres editiones, etiam Manutiana Dei veniam merebitur. Id est consequetur, ut ait
Lactantius, lib . iv, cap. 17 .

LIBER
DE UNITATE ECCLESIÆ .
-mumo um
ARGUMENTUM . - Occasione schismatis Novatiani, ut D seon causam esse docetquod caput Ecclesiæ non qua
suos Carthaginienses deterreret, alioqui non mula
Till
ritur, primalus Petri contemnitur, el cathedra ac
M ab illo abhorrentes, propler Novalum et alios Ecclesia una et Episcopalus unus deseritur. Deinde
quosdam suæ Ecclesiæ presbyteros totius tragoediæ lum Scripturis lum figuris Veteris el Novi Testa
auclores, librum hunc conscripsit Cyprianus. Alque m enti unilatem Ecclesiae comprobat. Porro Nova
in primis , postquam , adversus illorum insidias tiani ambitionem in invadendo Episcopatu Romano,
communilos, ad constantiam horlalus est, here- velul aliud agens, paucis proseculus, lale deducit
STEPH, BALUZII NOTÆ .
. Cum in editione Anglicana præclare ostensum placuit. Illud tantum addam , Franciscum Balduinum
Sil el probatum verum hujus libri titulum esse DE in Epistola ad Lucanium sive Calvinum præfixa ejus
UNITATE ECCLESIÆ , hili citalur ab antiquis, et uti præ - Annotationibus in Optalum tcstari se , dum Tridenti
Terunt omnes fere veteres libri, eliai Seguierianus , essel, id ipsum legisse in codice Apulo Antonii Au
cam sententiam , que mihi videtur esse optinia , sequi gustini.
495 DIVI CYPRIANI
· nieque pro corum paucitule contra Ecciesium quid - A ca est circnmveniendi hominis coca ct latebrosa fal
quam facereillud Maith . svib: « Ubicumque fuerunt lacia . Sic ab initio station mundi fefellit, ci, verbis 195
duo vel tres collecti in nominemeo, etc .; neque mar- mendacibus blandiens, rudes animas incauta creilu
· tyrium illis posse prodesse extra Ecclesiam . Posthæc late decepit. Dominum ipsum lentare conatus, quasi
docelnon mirari eos oporlere quod vigerent hæreses, obreperet rursus ct falleret, latenter accessit. Intel.
jam olim a Christo prædictæ (obiter interjectis schis lectus tamen cst cl rclusus d ; et ideo prosiralus ,
maticorum suppliciis); neque quod confessores quidam quia agnitus atque deteclus.
· Romani schismali consentirent, quippe cum ante obi- Jl. Unde nobisexemplum dalum est vcleris homi.
lum nemo beallis sil, el in ipso Apostolorum ca 111 nis viam fugere, vesligiis Christi viventis e insistere ;
Judas prodilor exstiterit ; vitanda item schismaticorum ne dennio incauti in mortis laqueuin revolvamur, sed,
el hæreticorum consorlin . Ad pacem deniquc el una. ad periculum providi ', accepla immortalitate polia.
nimitalem per Scripliirus hortalur. nilir . Immortalitale autem potiri quoniodo possumus,
nisi ea quibus mors expugnatur el vincitur, Christi
J. Cum moneat Dominus el dicat: Vosestis salterrae mandata servemus , ipso monente et dicente : Si ris
(Mollh . v , 15), cumque esse nos jubeat ad innocen - ad vitam venire, scrva mandala (Malth . xis , 17 ). Et
tiamı simplices, ct tamen cum simplicitale prudentes Bilcrum : Siſecerilis quæ 6mundo vobis, jam non dico ros
( 1b .x, 16 ),quid aliud , fratres dilectissimi, quam provis servos, sed amicos ( Joan. xv, 14, 15 ). Ilos denique
derc nos convenil, et sollicito corde vigilantes, sub). fortes dicit ct stabiles, los super pelram robusta
doli liostis insidias intelligere pariter ct carere ne mole h fundalos , los contra omnes tempestates i et
qui Christum sapientiam Dei Patris induimus, minus Turbincs sirculi immobili ct inconcussa firmitate soli
sapere in luenda salute videamur ? Neqne enim per - dalos. Qui audil, inquit, verba mea et facit ea, similabo
sccutio sola meluenda est a el ea quæ subruendis ac cum viro sapienii quiædificavil domum sumn supra pe
dejicicndis Dei servis aperta impugnatione grassan . tram . Descendit pluvia , renerunt i fumina, flaterant
tur 1 . Facilior cautio est ubi manifesta formido cst, venti et impegerunt in domnum illam , el non cecidil ;
et ad certamen animus anle præstruitur quando se fundula enim ſuit k super pelram (Balth . vil, 21,
adversarius confitelur. Plus meluendus c est ci ca - 25 ). Verbis igitur ejus insistere, quæcumque et do
vendus inimicus cum latenler obrepit, cum , per pacis cuil et fecit discere ci faccre debemus. Ciclcrum cre
imaginem fallens, occultis accessibus serpit ; unde et dere se in Christum !, quomodo dicit qui non facit
nomen serpentis accepil. Ea est ejus semper aslutia, quod Christus facere præcepit ? Aut unde perveniet
LECTIONES VARIANTES.
Q Meluenda esl ea quae .... grassanlur Voss. 1. Impr. C Ver. Neap. Thu . Foss.
b Ea quæe...grassatur Oxon . c 10 edd . Minus probal Lips. 1 Robusta el solida r'oss. 1, 3 .
c Timendus Salisb . Bod . 1 , 2, 3 . Cambron . i Molestias omnes Spir .
d Ketrusus Lum . NC. 1 , 2 . Ebor. Vul. 4 . į Advenerunt Lam . Ebor. Pem . Ar. Ver. MR . Voss. 3.
e Vincentis alü . Baluz . nescio cur . Et venerunt Thu. Foss.
f Providiet cauli Ebor. NC. 1. Bod. 2. Ben . k Erat Lam . Pem . Ebor . NC . 1.
8 Si feceritis quod Ebor. Voss. 1. Pem . Lam . NC. 1. 1 Credere se Christo Thu. Voss. J.
STEPH , BALUZII NOTÆ .
J. Induimus. Ita duodecim librinostri etunus Vossia . Confileur. Ila omnes ediciones Pameliana antiquio
mus. Ou:& sane lectio melior est quam alia quir. habct res, viginti sex exemplaria nostra , el quinque Angli
induimur. Infra , in hoc ipso libro, pag. 196 , Tunica cana . Pamelius ex fide codicis Camberoncnsis scrip
commezi ostendil populinostri, quiChristum induimils , sit profitelur. Cui ego non possum s- entiri. Nolum
concordiam cohærentem . Sic pro eo quod in veleri ile est illud Perronii : llabes confitenlem reun ; ct illud
terpretationc Ireniin pritratione libri primi legeba - Ciceronis in quadam Epistola ad Ailicum : Cuin ho
dar ol in barbarum sermonem plerumque vacantur , qua mines neſarii de patrio parricidio confilerentur,
Jectio cerie falsa cst , al ostendit vir doctissimus . Circumveniendi hominis . In uno veleri codice
Domus lienalus Missuclus; ille reposuit tacamus , Colbertino legitur circumveniendis honinibus. Sic etiam
odvolans hunc errorem luis :e facilem propter aſlini- in duobus Anglicanis.
talem lillerarum scl r, elpropierea proclive fuisse D Latebrosa . Unus codex regius el unus Anglicanus
festinantibus scribis posteriorcm pro priori scribere.: . habcnt
haha Ienebrosa .
Facilior cautio .Demosthenes in i Philippica scribit II. — Dico. Pamclius scripsil dicam , camque lectio
lib .. I.
nihil esse formidabile prircaventibus; Cicero, lib nem ait esse meliorem . Idem tamen supra , pag . 108,
Officiorum , leviora esse quic repentino aliquo modo Epist. LXIII ad Cæcilium , in qua ideni locus est de
accidunt quam ea qnic meditala ci præparata inferon
lur. El lib . in Tusculanarum Quislinnuin : Ergo id scriplus, edidit dico. Quo criam modo scriptum est
quidem non est dubium quin omnia quae mala pulantur in omnibus fere libris antiquis ct in cditionibus que
sint imprævisa graviora . Rufinns, in Psal. XLV :Gravius Pamelianam antecesserunt. Faicndum tamcn cst
ferinni lela quæ prævisa non sunt. Vide librum de Zclo quinque libros veleros habere dicun .
el Livore, pag . 255 . Vide crialii supra , pag . 466 . Super pelram . Id est super Chrislım et fidem quæ
Maniſesia. Manutius posuit maniſestior, iicscin qui in eum est. Hieronymus in Explanatione Psalmi ILIV
auctoritatc . N : m et veteres coiitiones cl xxi librino ad Principiam : Super pelram Christum stabili ratione
stri, in quibus noinino Segvierianum , el oclo Angli - fundala est Ecclesia . Vide sanclum Augustinum Scr
caniprivſeruntmanifesta . Ego vero arbirror earn lec - monc lxsyi de Verbis Evangelii secundum Matthieum ,
tioncm csse meliorcm . Paulo post legitur, pag . 194 : Serinone ccxcv in Naioli apostolorum Petri el Pauli,
Cavenda sunt aulem non solum quæ sunt aperte ma et lib. i Retract., cap. 1; lum eliam Hincmarum Remeile
nifesta , sem in Epistola ad Laudunensem , cap . v , pag. 402.
497 LIBER DE UNITATE ECCLESIÆ . 498
ad præmium fidei, qui lidem non vull servare man - A cecilalė, circumscribil el decipit novi itineris errore.
dari ? Nulel necesse est et vagelur, ci, spiritu crroris Rapit de ipsa Ecclesia homines ; cl, dum sibi appro .
abreptus, velut pulvis quem venlis escull ventilelur ; pinijuasse jam lumini atque evasisse sæculi noclem
nec ambulando proficieiail salutemi, qui salutoris vic videntur, alias nescientibustenebras rursus infundit,
non tenel veritatem . ut cum Evangelio Christi et cwn observatione cjus et
II . Cavenda sunt allem , fratres dilectissiini a, non lege non stanles, Christianos se vocent, el ambulan
solum que sunt aperia atque manifesta b, sed et tes in tenebris habere se lumen existiment, blandienle
aslutæ fraudis sublililale fallentia . Quid vero aslulius, adversario alque fallente , qui, secundum Apostoli vo
quidve subtilius, quam ut Christi adveniu delectusac cem ,Iransfiguratse velutangelum lucis (Il Cor. xi,14 ),
prostratus inimicus, postquam lux Gentibus venit ctetministros suos subornal velut ministros justitie,
sospilandis hominibus salutare lumen effulsit, ut asserentes nociem pro die, interilum pro salule, des
surdi auditum gratiie spirit:slis admitterent, aperi- pcrationem sub obientu spei, perfidiam sub prizlexiu
rent ad Deum oculos suos cæci, infirmi lerna sani- fidci, antichiistuni sub vocabulo Christi; ut , dum
tale c rcvalescerent, claudi ad Ecclesiam curreren !, verisimilia mentiuntur, veritatem subtilitate frustren
muli claris vocibus et precibus orarent, videns ille lur. Hoc co lit, fratres dilectissimi, duin ad veritatis
idola derelicta el per nimium credentium populum B originem non reditur, nec caput quæritur, nec magi.
sedes suas ac lempla de erta, excogitaveril novam siri d cælestis doctrina servalur.
Traudem , ut sub ipso christiani nominis lilolo fallal IV . Qua:siquis considerci el examinet, Iractalu longo
incaulos ? Ilireses juvenil ci schismata , quibus sub). atque argumentis opus non est. Probatio est ad lidem
verterei Hilem , veritatem corrumperet, scinderet · facilis coinpendio veritatis. Loquitur Dominus ad
unitatem . Quos detinere non potest in vize veteris Petrum : Ego libi dico, inquit, quia lu es Pelius, el
LECTIONES VARIANTES.
r'erbu desunt in 13 codd . Anglic .
a llæc duomanifesta d Magisterii Lam . Ebor . NC. 1. Bod . 2. l'er.
b Aperte Voss . 3.Spir . e Inquit, Pelre l'oss. 2.
Salute Lanı , Evor . NC., 1.
STEPI . BALUZII NOTÆ .
W .-- Ad veril! lis originem . Quamvis lirc lectio bona Primatus Petro Jalur ut una Christi Ecclesia ct Ca
sil,co tamen malleni inilalis , uti scriptum est paullo thedra una monstreliir . Et pastores sunt omnes , es
PS! nilalis rciisdem originem , quam Unitatem siarim grex unus ostenditur, quiab.Apostolis omnibus unanimi
Ssime,"rget ancils Martyr. Tertullianus in libro consensione pascalur , 111Ecclesia Christi una monstre
scriplionibus adversus hicrelicos : Omne genus tur, elc., Etpaulo post : 1 HancEcclesi:r Unitatem qui
gmm Sulon censetur necesse est. Etiam pro co non lenet, icnere se lidem credil ? Qui Ecclesiac reni
artigo legilor in iulio Epistolic xl , pag. 56 : C lilur el resistit, qui cathedram Petri, super quem fun
& ac l'erillis puriler exigebat. Collex Remensis data est Ecclesia ,deserit, in Ecclesia sc esse conlidit ? ,
incl! Dionysii hibel Unilas. El vinculo Unitatis legi. Falendum est hunc locum sic exstare non solum in
Islala Firmiliani, pag. 143. Arnulphus epi: antiquo codice Marcellill, quo usus est Onuphrius Pan .
Les viensis dixit in concilio Turonensi : Nisi vinius , sed cliam , quod est majoris auctoritatis et
nud u erit unilatem , non erit una. Si una non momenti , in Epistola secunda Pelagii papir II ad
u l . Sed hanc unitatem ila interpretalur episcopos Istriæ : ulmerito hinc colligi debere videa
de Surre Cremata in Summa de Ecclesia, tur hirc goc mihi videntur hodie non esse Cypriani ,
lib . lll, cap 30 . ulallendenda sil ad unam supremam esse antiqua , et ea vere essc Cypriani creditum esse
pole TO
regiljvanilotius Ecclesia aur est in Papa . evo Pelagii , id est , ante mille annos. Sed tamen
0.10u i cum s: ncio Cypriiino , 51 quani vanas Siriptura quam in contextu sequimur, non solum cdi.
borlas theologorum scholasticorum interpre- tionibus Manutiana antiquioribus, sed etiam codicum
liljones sequi que antiquitali ignolit: luere. manuscriptorum auctoritate. Duo in primismemor. -
Loquitur Dominus. Quoniam locus iste , ut in biles Veronensis el Seguicrianus. De Veronensi
sesi , fundamentum estmaximu inter nos et leslali sunt jamdudum Lalinius el Aldus Manutius
los nostros controversia , necessarium mibi Pauli filius, scriptum fuisse ante mille abnos : Seguic
Leum illum sic interpulalum non posuerim rianum quoque , quo ego utor , constal omuium qui
ulcxlu ubi 1 esse non debet , referam uli csl in eum viderunt judicio et consensu scriptum quoque
anu liana el in Rigalliana . Sic ergo habet : esse ante mille annos. Latinius ait hoc additamen
Dominus ad Petrum . Ego libi dico , in - ilum , quod e lextu expunximus , non reperiri in sep .
les Pelrus, el super islam pelram ædificabo tem codicibus Vaticanis. Ego vidiseplem el viginti
Ecclesiam m , eain , el porte inferi non vincent eam . El in quibus pariter decsi. Verba Cypriani sine addita
tibi dabo claves aves re cælorum , el que ligaveris super mento relata el citata l'uerunt a Callixto Il scribente
gni cælorum
regni
terra in ligula et in cælis , el quæcuinque solveris ad llumbaklum archiepiscopum Lugdunensem , it
per “ ram eruul soluln el in cælis. Et eidem Cardinalibusin oppido Liburno
Cardinalibus ili oppido congregatis anno1408 ,
Liburno congregiitis
resurrectionem suam dicit : Pasce oves meas. el a correctoribus Romanis, qui in sua editione hunc
quamvis Apostolis omnibus post resurrec - locum ediderunt eo modo quo relalus cst a Graliano ,
nonem . parem poleslalem tribual et dical , Si- quamvis scirent illum aliter habere in editione Mit
tu misilme Paler el cgo millo vos , accipite Spiritum nutin:1. His addendum puto codicem Epistolari :
sunclum , si cui remiseritis peccula remillentur illi , si Pelagii ad episcopos Istriir., qui unicuis est, non ess :
Cujus lenuerilis tenebuniur, tamen lit Unitatem mani- scriplum aevo Pelagii, sed post quingentos ad twintis
Starel, Nam Cathedram constituil, cl umilalis ejus annos ab ejus excessu . Ex quo sequitur codices opc
dem originem ab uno incipientem - siia auctoritate rum sanctiCypriani, qui clausulam illam non habent ,
disposuit. Itoc crant Ulique el caleri Spostoli quod ejusdem sallem auctoritatis esseaccodicemEpistolarum
Petrus pari consortio prædili el honoris el po - Pulagii. Addo verisimile videri codices Germanorum
leslalis. Sei exordiun li Unitale proficiscitur .' ct illam non habuisse evo Venerici Vercellensis episcopi.
499 DIVI CYPRIANI 500
super hanc a petram ædificabo Ecclesiam meam , etporlo A pieniem m sua auctoritate a disposuit. Hoc erant
inferorum non vincent eam . Etlibib dabo claves 195 regni utique et cateri Apostoli quod fuit Petrus , mari
cæloru:n : et qua e ligaveris super terram , erunt ligata consortio præditi et honoris et poleslalis, sed eror
el in cælis; et quacumque solveris super terram , erunt dium ab unitate proficiscitur P, el primatus Petr
soluta et in cælis (Jauh. xvi, 18, 19). Et iterum ei datur q, ut una Christi Ecclesia el cathedra unamox
dem pot resurrectionem suam dicit : Pasce ores strelur r. El pastores sunt omnes, et grex onus
meas (Joan . XS7, 15 ). Super illum unum d ædificat ostenditur, qui ad Apostolis omnibus unanimi con
Ecclesiam suam , et illi pascendas mandat oves sensione pascatur, ut Ecclesia Christi una monstre
suas “. Et quamvis Apostolis omnibus post resurrec- tur. Quam unam Ecclesiam etiam in Cantico cantico
tionem suam ' parem potestatem tribuat b el dical, rum Spiritus sanctus ex persona Domini designal et
Siculmisit me Paler, el eyo millo vos : accipite Spi- dicil: Una est columbamea , perſecla mea, una estmatri
ritum sanctum ; si cujus h remiseritis peccala,remillentur suæ , elecla genitrici suc (Cani. vi, 9). Hanc Ecclesia
illi, si cujus tenucrilis, tenebrentur (Joan .XX , 21 - 25 ), unitatem s qui non tenet, tenere se lidem credit? Qui
tamen , ut unitatem i manifestaret, unam cathedram Ecclesix renitituretresistit, qui cathedram Petri, super
constituit k, unilatis ejusdem originem 1 ab uno inci- quem fundata est Ecclesia , deseril ', in Ecclesia se
LECTIONES VARIANTES.
a Sic Ar. Bot. 4. Impr. İslam Oxon . Rigalt. 1. Impr. cod . Pem . Voss. 2. Vatic. 1. Cambera
b Lam libi dabo Thu . Voss. Jl comiseral Baluzius, nec restilnil D . Maranus, diag
c Quæcumque Pemi. cælera revocaret ; uncinis ul spuria secludil Lips.
d Sic Pem . Voss. 2, 3. Impr. vell. et recentiores. Super 1 Cnitatis ejus iden originem Paris.
unum Oron. cum Spir. Vel. innom . Rem . Erasm . Gral'. mi Uno incipiente Bod, 1, 4 .
Morel. Bud . 1, 2, 3, 4 . Lam . Ebor, Tuss . 1. NC. 1. Lin. 11 Origineni sua auctoritate Pem . Voss. 2 .
Paris . Beil. Uncinis inclusil Lips. ed . hæc verba : Super 0 Quod et Petrus, sed primalus Bod. 4 .
illum ... Oves suas . P Àr. Lam . Evor. Lin . NC. 1, 2 . Ben . Voss. 1. Bod.
e Et illi pascendas mandat oves suas. Hæc omisit 1, 2.habent Proficiscitur, ut una Ecclesia. Inde Ozon . at
Oxon. ed . Lips.
f Post resurrectionem suam deest in Oxon. et 4 cod . q Primatus Petro dalur. codd. Pem . ross. 2. ral. 1.
Pem . Paris. l'oss., 2. Bod ., 1. Bod . 3. L pr. fere omnes. Et primatus...'pascalur.L'ncinis
% Tribuat el dical. Spir. et innom . Pem . Erasm . Grou. includuntur haec verba ac spuria in notis 'dicuntur ab
Morel. Pumel.Rig Tribuat potestatem , unam tamen cathe. edi. Lips .
dram constituit el unitatis originem atque rationem sua r Ul una Christi -- quam unam Pamel, Rigalt. impresi
auctoritate disposuit. Hec erant utique et cæteri quod et perphires. Codd. Anglic. Pem . l'oss. 2. fatic. 1. Pasca.
Petrus , sed primulus. Bod . 4. iur. Ut Ecclesia Christi una monstretur. Quam bland.
I Sic codd . 5 Anglic. Si cui 0 .xoni, el cit. vell. edd. Proficiscitur ; ut Ecclesia uuamonstrelur Oxon.
i Relonta erunt Lum . Sic Pamel. Rigalt . Oxon . Hanc Petri unitatem Pim .
į Ut unitatem , unitatis ejusdem originem ab uno inci- 10's. 2. Pauli unitátem Bod . 4.
pientem manilestarel MR . i Sic Pem . Vo: s. 1. Val. 1 . Bod. 3 el plures edd. Re
k Unam cathedram constituit. Sic Manul. Pumil. el Bod . sistit, in Ecclesia 0.con .
STEPI . BALUZII NOTÆ .
- llæc rationun momenta, de quibusCritici judicabunt, C esse cuivis facile esse intelligere , vel ex ea tantum
Baluzium adduxerant , ut nonnulla ex hoc testimonios uimula quam in dianuscripto codice Cardinalis ilo
expunjeret. Scd reposila ſucre in lexiu , propterea quodsii fuisse docet Pamelinis , in quo scrivi uni erat cor
servata fuerunt in omnibus editionibus , quæ in Gallia seguenter in contextu : llic Petro priimalus nr.
ab annis centum el quinquaginta prodierunt , etiam in 517 Quod enim ex Cypriaco , subdii Litlinius, diligensii
Rigaliiana. Quin etiam necesse ſuit in Baluzii Noris studiosus lector colligerat ad locum statim lacilius
non pauca nulare , au plura essentmutata , id si come que inveniendum , id in margine palicis verbis admo
mode fieri potuisset. NARAN . - Equidem non princan al, lil fortassis eliani indicem eurun lamquam capie
juisse mulala , immo el omissa in nolis Baluzii tesiamur Tum et locorum communium lexeret : Ex quibus
perplures co loci deficientes pagina ; al legitima sune collegit idem vir docti: simus et emunciæ naris crili
anxielale fuisse correpliiin clar. Buluzii editorem haud cus retinendam in contcalu fuisse lectionem velustio
eril ambiguum cuique nolas superstites catholica iru - rumet pluriun codicum , el indicari lamen opormi: se
lina perpendenti ; eril forsitan qui vel jura non fuisse que in recentioribus reperta erant , sed non statim
omissa desideraveril, prasertim si notam modo subjic . in Cyprianicontextum referri. Similem observationem
ciendam e de Sponso Ecclesia penitus introspicial. reperi in annotationibus Dionysii Lambini in Cluenti
Ilus vero el similes alias eruditionis hauu ila sana , li. mam Ciceronis et in i Calilinariam .
cel copia non spernenda simbolus saludas esse duri Pastores sunt omnes . Id est episcopi omni's suul
mus,ne lioc integrum Buluiziune editionis corpus, omnibus pastores gregis Christi. Uinc videmus apud Cypria
norum el vulguri fama commendati111 , laderetur. At ilium etalibi illos se invicem vocare fratres et colle
quæ hinc et inde corrigenda sint emendare si ris , video gas. l'ostea bumilitas , quæ pr:ecipua delel esse in
sis iom . præcedenti dissertationes et netus di Antoritate episcopo viriles, li patei ex Epistola exix Cypriani,
Pontificali apud Africanos. LDD. effecit ut episcopi se vocarent servos servorum Dei ,
Primalus Perro dulur. Aillaumiusquacumque hicic eliani sancius Papa Gregorius et alii aliquot episcopi
mn csse
Sunil addita omnia niargmalibus summulis inin
esse ex marginalibus Romani post eum , sed non omnes donec ad ultima
contextuin non semel , sed diversis temporibus ian . tempora ventum est. Vide Joannem Sarisberien:em ,
dem relata , apparere autem ex eo varietatem quod lib . vin Policratici, cap . 23.
que exstant vetustissima exemplaria , ca paucissimis blanc Ecclesice unilalem . Ivo part. v , cap. 561,
vel nullas ejusmodisuminulas inscrias habent, quod posui't : Petri Unilatem qui non tenet. Imilalum es
facile videtur ex codice Veronensi, quem Lilinius glossemale.
contendebat ævo . Suo scripuum luiss ) ante mille an - R .sisti!. Painelius addidit , qui cathedram Pelri,
nos, cum in eu nihil istius illodi appareat, et in sep super quein fundala est Ecclesia, que exstant etiam il i
tem aliis Vaticanis desint omnia . Addit suinmuias Epistola secunda Polagii II , ad episcopos Istriæ cl
illas marginales fuisse et ex Cypriani verbis collectus in Actis Alexandri ili, apuu Baroniui , tum cliam
 501 LIBER DE UNITATE ECCLESIÆ . 502
esse confidit ? quando et beaus apostolus Paulus A defluunt, numerositas licet diffusa videatur exundan
hoc idem doceat el sacramentum unitatis ostendal is copie largitate, wilas tamen servalur in origine .
dicens : Unum corpus et unus spiritus, una spes voca - Avelle radium solis a corpore, divisionem lucis buni.
tionis vestre ,unus Dominus, una fides, unum Baptisma, tas non capit : ab arbore frange ramum , fractus ger
unus Deus (Ephes. iv, 4 -6 ). min: re non poterit : a fronte .præcide rivumi, prie
V . Quam unilatem firmiter tenere et vindicare cisus arescit. Sic et Ecclesia Domini luce perfusa
debemus, maxime episcopi, qui in Ecclesia præside- per orbem totum radios suos porrigil ; unum tamen
mus, ul episcopalum quoque ipsum unum atque indi- lumen est, quod ubiqué diffunditur,nec unitas cor
visum probemus. Nenio fraternitatem mendacio fal- poris separatur. Ramos suos in universam terram
lat, nemo fidei veritatem perlida prævaricatione cor- copia ubertatis extendii, profluentes largiter rivos la
rumpat. Episcopalus unus est, cujus a singilis in ius expandil e; unum tamen caput est et origo una,
solidum pars tenelur. Ecclesia quoque una est, quæ el una mater foecunditatis successibus copiosa . Ilinis
in multitudinem latius incremento fæcunditatis ex- foelu nascimur, illis lacte nutrimur, spiritu ejus ani
tenditur. Quomodo solis mulli radii , sed Jumen mamur.
unuin ; el ramiarboris mulli, sed robur unum tenaci VI. Adullerari non potest sponsa Christi, incor
radice fundatum a ; et cum de fonte uno rivi plurimi B rupta est et piudica . Unani domum novit, unius cubi
LECTIONES VARIANTES.
a Sed arbor una , tenaci radice fundata . Pem . Voss. 2. recipit Voss . 5 .
Ver . Mun .
b Corporis lucis Ben. NC. 1. Lam . Pem . Bod . 2. Non c'Profluentes rivos Lam . Ebor. latius pandit. Thu .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
apud Ivonem in loco paulo ante laudato et apud VI. -- Adulterari non polesi. Refert hunc locum
Gratianum dist . 93 , ubi correctores Romani adio sunetus Fulgentius lib . I, cap. 1, de Kemissione pec
lant verba hæc quid a Graljano el Ivone referuntur, calorum . Ego cum viderem in hoc Cypriani loco et
exstare in uno codice Vaticano operum sancti Cy. in aliorum veterum scriptorum lucubrationibus Ec
priani, itemque in altero monasterii sancii Salvatoris clesiam vocari sponsam Christi , Chri- lum vero
Bononiæ . Verum non habentur in antiquis editio . sponsum , el quidem unicum , legerem autem in eo
nibus neque in libris nostris antiquis . Sane adnota - dem loco Cypriani sponsam Christi , quam ille non
lum cst in editione Auglicana exsiare in quatuor ve dereliquit
dereliquit,, non derelinquit , neque derelinquer , aut
non derel
puslis. codicibus Anglicanis. Pamelius ie tatur sea se abjiciel vel atienabit, qnam ei desponsavit Pit
invenisse in Camberonensi. Cyprianus Epist. xl , ter, ut in libro ix , Epist. 11 , ail Petrus abbas Cel
ſundala. edra una super petram Domini voce lensis , quam Innocentius papa III , lib . 1, Epist. 18 ,
rait a Christo desponsatam fuisse; cum 19 legeren , in
Unum corpus . Descripsit hunc locum , citans Cy. U quam , in hoc Cypriani loco sponsam Christi adulle .
1 . Paulus papa il, in Epistola scripla ad Ar- rari 101 posse . ipsosque etiair: Romanos Pontifices ,
"scopum Colossensem
Quia unum
grisli :gauniim cor , anno spiritus
1460 , 14 Kil. Alle Bonifacium istius nominis primum , Leonem quoque
qui unum Dominwn corpuselunus
. inum Deum , unam omnes
fidem sumus,
praldi istius nominis primum in Epistola ad Analolium ,
camus et Leonem IX in Epistola ad Robertum abbatem Grise
vindi rus . Unde et Unitatem firmiter levere ct Dei in Arvernis, Alexandrum III, in Epistola ad Bo
einus omnes episcopi, episcopatum nonienses , emulum ejus Octavianum in Epistola en .
us inquit Cyprianus,unum et individuum cyclica de Electione sua, Innocentium III , in plurimis
gu
: lllud intcrim heic admoneo , scriptum Epistolis suis, Honorium III in Epistola ad regein
gundico . Exiredividuum comprobemus in codice Bur- , Portugalensem , Clementem V , in concilio Viennensi,
quodam simili quo apparet
exempl ari. Paulum papam usum esse apud Cardinales ad imperatorem Fridericum scribentes ,
Baronium
Y . -- Nemo fraternitatem . Istis verbis , sell pululum Ecclesiam unius anviri
. 1159, Lxill, et, Christum
Christi sponsam alios vocare
re
mail:
etm utilatis , tamquam suis insus est Pius run et unicum sancta Ecclesiae sponsum , putabam
conveniu
nono Spiciligii Mantuano,
Dicheriani , pag .ut
312videre
. est iu tomo hinc colligi non immerilo posse Ecclesiam esse umi.
vir : m , uti dictum a me est olim in Notis ad Ayo
oples Unisest.Hanc pericopen omisil Pins II, bardum . Videbam præterca eam , quam Tertullianus
ICON
tilite Ila niluno. Polerat tamen ea non inu in ipso initio libri ad Marlyras vocal dominam ma
un duo eorum sententiam quiepiscopum frem Ecclesiam , vocalam fuisse matrem et dominan
Pleianluir de episcopo Romano , qui ex D Romani Pontificis a Paschali II, in concilio Lalera -
est proneest sponsus Ecclesia Catholier, i nensi el a Clemente V , in concilio Viennensi. Unde
Belarminuni alis, lib.
, it i notavimus
Romanosuprat,
de Romano nog., 456.
Pontifice cap Vide recle, il mibi videbalır, colligebam illam non possos
)). 11 de Pontifice, cap.. 1616 ,, esse sponsam ejus cujus maler esset el domina. Et
ul ham I. XXIII Stanislai llosii Cardinalis , qui tamen in venti sunt postea , qui dicerent Pap: m quo
Suleimus C vicarium
olem Cbrisli
interpretalur
. eum quem vocare que esse sponsum Ecclesie , non solum Romane ,
quod est extra controversiam , sed etiam totius sent
no solis. Ista et alia plura loca istius operis universalis Ecclesia . Quod sensisse Gregorium Pa .
mildelserliis episcopus Carlomanensis ian3 pam X , liquet ex decretis ejus edius in concilio Lug.
mone dePacenulla Cyprioni
in nova mentione
editione , posuit in Ser
, pag. 709. dunensi. Postea Joanies Monachi Cardinalis in cap.
Felicis de ,Poenis
Ab arbore frange. Cilat bunc locum Saucius Alla Ecclesiam extra inquamSexto , cumsalvalur,
nullus dixissetstalimanaddit
esso:
CresconiuSermone
m , cap. 33ccLXXXI,
. cap. 20 ; et lii) iii, contra El istius est sponsus Papa. Deinde Joannes Andrer
in cap : Pia consideratione de Excessibus in Sexto .
tin cisus arescil. In como ix Spicilegii Dacherini ait Papam e se generalem sponsum Ecclesie . Elle
vetustis scriptum
in diserte
At Pii quibus. genius
ex arescil
schedis est Carolum anVII,
scribens adRaynaldum
IV Odoricum
Laaapud regent
edilaurcstdecrescil.
.

lite vratio Francorum . 1127 , 8

Sic etiam in nova editione Hildeberti, pag . 710 . xxiv , ail se esse verum Vicarium Jesu Christi atque
503 DIVI CYPRIANI
culi sanctitalem casto pudore custodil. II:cc nos Dco A Puter unum sumus (Joan . x, 30). Et iterum de Palre
scrval, hæc lilios regno quos generavit assignal. Quis . ct Filio et S;irilu 196 sanclo scriptum est : Et hi tres
quisab Ecclesia segregatus, adultera jungitur, a pro - unum sunt (1 Joan. v, 7). Et quisquam credillane
nissis Ecclesiic separatur : nec perveniet ad Christi Unitatem de divina firmitatc venientem , sacramentis
premia , qui relinquit Ecclesiam Christi. Alienus est, colestibus colarentem , scindi in Ecclesia puisse el
profanus est, hostis est. Habere jam non potest voluntalum coll.dentinm divortio separari ? Hanc uni.
Deum patrem , qui Ecclesiam non habet matrem . Si talem qui non lenet, Dei legem non lenet,non tenet
polnit cvadere quisquam qui extra arcam Noe fuit, Patris et Filii lidem , vilam non lenet el salutem b.
el quicxtra Ecclesiam foris a fuerit evadit. Monel Do VI. Hoc unitatis sacramentum , hoc vinculum con
minus el dicil : Quinon estmecum , adversus me est ; cordix inseparabiliter coherentis ostenditur quanda
el qui non mecuin colligil, spargit (Itauh. XII, 30). in Evangelio lunica Domini Jesu Christi non dividi
Qui pacem Christi et concordiam rumpit, ailversus tur omnino nec scinditur, sed sortientibus de reste
Christum facil, Qui alibi praeter Ecclesiam colligit Christi quis Christum indueret, integra vestis accipi.
Christi Ecclesiam spargit. Dicit Dominus : Ego el tur, et incorrupla alquc indivisa lunica possidetur.Lo
LECTIONES VARIANTES.
a Ecclesiæ fores Thu . B porjus omisit. Id vero retinendum , inquit Lips. edilar,
b Veritatem non lenet ad salutem 0.xron . Pem . Ar. Bod . quoniam ila optimesignificulur, in quo omunis hujus arga.
2. Lam . Ebor. NC . 1. Nec salutem Voss. 3 .
e Polius induerel Ita vell. edd. et multi codd. Baluz. menti vis posiia est.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
unicum Ecclesiic sue sponsum . Ægidius cardinalis quiesc Christo consecrarunt Ecclesia vocare sold
Viterbiensis in oratione ad Julium papam Il babitatsponsas Christi, ut eliam olim scribebat s:inclus Fol
in concilio Lateranensi anno 1511 , v Non . Maii : gentius episcopus Ruspensis ad Probam de Virgi
Appello ergo le, Juli, pontiſex maxime. Summus ille nilale : Unus omnium sacrarum virginum sponsus.
le appellat Deus, qui suam le gerere in lerris vicent Rectissime Innocentius papa III in sermone il de
voluii, quia lumio jampridem senulu le unum delegit Consecralione Pontificis, cum disseruisset de unione
qui nonum usque in annum Ecclesixe sur le sponsum sacramentali Christi et Ecclesiæ , 551 Christum autem
defendil. Sic Odoricus Raynaldus in epistola dcdi. vocasse: sponsum , se vero dixissel anricum sponsi,
catoria Tomi Xill Annaliuni Ecclesiasticorum ad Il subjunxil se esse sponsum Romanae Ecclesix . Addo
Docentium X , ail Ecclesiam toto orbc diffusam esse etiam Alypium et Augustinum scribentes ad Julia
illius sponsam . Vidil Alexander a Turre magnamn cssc nam diserte vocare Christum universue Ecclesiæ uni
in ea re dillicultatem , magnum periculum , si dice . cum sponsum .
relur Ecclesiam non esse univiram , item si negaretur Si poluil evadere. Hoc loco usus est AlexanderII
Papam esse sponsum Ecclesiæ universalis. Itaque C adversus imperatorem Fridericum , ut patet ex ejus
cum in libro iv, c:1p. 14 , «le fulgenti radio ecclesiasticae Actis apud Bironinm an . 1164, $ XLI.
Hierarchice dixissct Christum esse unicum ac singu El hi tres unum sunt. Vide Erasmum in caput quitje
Jarem Ecclesiæ sponsum , quod esse videtur verissi lum Epistolic prima Joannis , Nolas Anglorum ad
mum , sellel tamen Papam quoque, quem vocat acu hunc locum , ci Richardum Simonem in llistoria cri.
menicum Ecclesix episcopum , esse ctiam sponsum lica Novi Testamenti iom . 1, cap. 18, pag. 212. Vide
Ecclesi:r universalis , confugit ad sophistarum argu eliam Blinerarium R . P . Edmundi Mariche parte il,
11:s et subiililales , el ex sensu illorum dixit duos pag . 79 .
esse spousos Ecclesiæ , unum invisibilem , id est VII - Onis Chrisium . Scio Manutium el alios post
Chri- il, cl alium visibilem , id est Papara . Quo ni cum , uno storellio esceplo , posuisse ipsum pro Chri
hilligi pordosi ineptius, Quid cuiufi: gi polest inep slu , lui chiari ego vidi scriptum in uno veteri libro,
LIS 111.1111 leere nillicidi duobus viris esse malii- ct can in aliis duobus veteribus . Al ego, qui video
triono judicial:! , uni vero , ileri imagiario . El librus nosiriis veteres XXV et qualqur Juglicamos
1:men Bedieninills, lil). II, cap . 31 , de liomano Pont . itemque omnes veteris ediliones habere Christum ,
Tilice', ilUS:?S ( slila cxistimare , inquiens illum ita dici arbitraliis suicam lectionem , qu:e bonum SenSUM
spoustim licclesiic loco Christi ni Christi vicarilinct constituere potesi, essc relinendanı, ut sensiis sit
ministru !!!. Non bene profecto merentur de Rouiano voluisse Cyprianu dicere sortilos fuisse milites
Pontilicc qui vanas illas el futiles opiniones commi- quis Christum indueret, id est vestem qua Chrisitis
niscumtur. Contentus est ille sua suprema dignitate , fucrat inddulus, inproprio sane usu , sed lamen vero.
qua bullin excelsior, excellentior , eminentier , alque Eodem fere modo Paulus Apostolus cos qui in Chri
sublimior est in orbe lerrarum , cui nulla potestas D sto baptizati sunt Christum scribil induisse, id est
aquari potest , ut ait Pius papa II ad Carolum VII habuisse indimentum Christi, ut interprctatur llic
regem Francorum scribens apud Bzovium all. 1461, ronymus. Quo criam loquendi niodo uliiur Cyprianus
§ ix. Christus est sponsus , Ecclesia sponsa , pontifex in libro de Lapsis, pag. 192. Hic error apud Cy.
Romanus amicus sponsi. Eam Christus ascensurus prianum haud dubie orius est ex eo quod in antiquo
in calum , ill ail sanclus Augustinus , commendavit quodam exemplari, cui ego vidi simile , scriplau
discipulis suis , non ut amet aliquem ipsorum , sed erat XPM , et is qui ex illo codice descripsit opera
ipsum tamquam sponsum , illos tamquim Sponsi sancti Martyris , cum legerc nescirel has notas, ime
amicos. Praclare ergo sancius Bernardus in Epistola perile posuit ipsam , respiciens ad lunicam . Ali
CXci, in cditiunc Mabillonii scribens nomine episco - deinde posuerunt eam , piitantes haud dubic hauc
porum and Innocentinm papan ail : Tibi commissa est vocem mclius huic loco congruere quam ipsam . Nam
sponsa Cliristi, amice sponsi. Tuum esi camdem uni certum est veleres · librarios qui sancti Martyris
viro virginem caislam exhibere Chris!o. Idcm Eugenium opera descripserunt per licentiam sæpe suam mu
papan III monuit non debere illum , si amicus tasse verba Cypriani el alia similia supposuisse ,
spousi essel, vocare Ecclesiam principem suam , sed quemadmodum pluribus cxemplis ostendimus in his
principem , sicut Hieronymus Euslochium , quic vir- nouis. llinc orla lot synonyma quæ apud Cyprianum
ginjaleni suam Christo dicaverat, ideo ajl se vocare occurrunt in veleribus libris .
dominam , quippe sponsam domini svi. Virgines enim Indivisa . Ha undecim librinostrict septem :Irglo
505 LIBER DE UNITATE ECCLESIÆ . 506
quitur ac dicit Scriptura divina : Deinnica autem , quia A Silis autem compositi in codem sensu el in eadem sen
de superiore parle non consulilis, sed per totum lexlilis tentia (1 Cor. 1, 10). Et iterum dicit : Sustinentes
fueral, dixerunt ad invicem : Non scindamus illam , sed invicem in dilectione, salis agentes servareunilalem spi
sortiainur de ea cujus sil (Joan. xix, 23, 24 ). Unitatem rilus in conjunctione pacise (Ephes. iv , 2, 3). Slare lu
illa a porlabal de superiore parte venientem , id est de el vivere pulas posse de Ecclesia recedentem , sedes
cælo ct a Patre venientem , quæ ab accipiente ac pos- sibialias et diversa domicilia condentem , cum dictum
sidente scindi omnino non poterat, sed lolam simul sit ad Rahab , in qua pre!ormabatur Ecclesia : Pa
ct solidam b firmilalein inseparabiliter oblinebat. Pos- trem tuum etmatrem luam cl ſratres fuos et lolam do
sidere non potest indumentum Christi qui scindil et mum patris lui colliges ad le ipsam in domum lua!»,
dividit Ecclesiam Christi. Contra denique cum , Salo . el omnis qui exierit ostium domus luce furas, reus sibi
monc moriente, regnum ejus et populus scinderelur, erit (Josue 11 , 18 , 19) . Item sacramentum Pascha
A chias propheta Jeroboam regi obvinis factus in nihil aliud in Exodi lege contineat ' quam ut agnus,
campo , in duodecim scissuras vestimentum suum di- qui in figura Christi occiditur, in domo una edalur.
scidit dicens : Sume tibi decem scissuras, quia hæc dicit Loquilur Deus dicens : In domo una comedetur, non
Dominus : Ecce scindo regnum demanu Salomonis, et ejicielis de domo carnem foras (Exod . xii, 46 ). Caro
dubo libi decem sceptra,el duo sceptra erunt ei propler B Christi et sanclum Domini ejici foras non potest, nec
seruum meum David et propler Hierusalem civitatem quam alia ulla 6 credentibus præter unam Ecclesiam domus
elegi ul ponam nomen meum illic ( III Reg. x1, 31, 32, est. Hanc domum , hoc unanimitatis b hospitium dc
36) . Cum duodecim tribus Israel scinderenlur, vesti. signat el denuntiat Spirilus sancliis in Psalmis di
mentum suum propheta Achias discidil.At vero, quia cens : Deus quiinhubilare facil unanimes in domo (Psal.
Christi populus non potest scindi, lunica ejus per 10 - LXVII, 7). In domo Dei, in Ecclesia Christi, unanimes
lum textilis et cohærens divisa a possidentibus non habitant, concordes ct simplices perseverant.
est. Individua , copulaia , connexa c Ostendil populi IX . Idcirco et in columba venit Spiritus sancliis :
nostri, qui Christum induiinus, concordiam coheren - simplex animal et lælum , non fellc amarum , non
lem . Sacramento vestis et signo d declaravit Ecclesiae morsibus sxvum , non unguium laceratione i 197 vio
unitatem . lenium , hospilia humana i diligere , unius domus con
VIII . Quis ergo sic est sceleratus et perſidus, quis sortium nosse ; cum generant, simullilios edere, cum
SIC discordie furore vesamus, ut aut credat scindi commeant , volatibus invicem cohærere, communi
rosse all andeat scindere unilalem Dei, vestem Do- conversatione vitam suam degere , oris osculo con :
th , Ecclesial in Christi? Monet ipse in Evangelio cordiam pacis agnoscere, legem circa omnia unani
Suo
ocel dicens : Eterit unus grex el unus pastor C mitatis implerc . llæc est in Ecclesia noscenda sim
Luul2ut m , 16) . Et esse posse uno in loco aliquis exis- plicitas,hæc charitas oblinenda, ul columbas dilectio
lolus lios pastores aul plures greges? Apos. fraternitatis imilelor, ulmansueludo et lenitas aiguis
Aulus,hanc eamdem nobis insinuans uni- el oribus æquetur. Quid facit in peclore cliristiano
Hei , onsecral et hortatur dicens : Obsecro, inquit, luporuin feritas el canum rabies el venenum lethale
prures , per nomen Domininostri Jesu Christi, ut serpentum et cruenta suvitia bestiarum ? Gratulan
lis omnes, el non sint in vobis schismara . dum est cui tales de Ecclesia separantur, ne co
Unitatem ille Lun . Ebor. NC. Pem . Bod LECTIONES
. 1, 2, 3.
VARIANTES.
e Vinculo pacis Voss. 5.
Paris, l'oss. 5 , , Thu F'oss. Spii .
asemel sulitla licuitoni Paris. Smel et solidam i Continet P'em . Voss. 2. Continetur Voss. 5 .
0 .80il. 6 Nec alia mua Lan . Ebor . NC. 1.
Individua copula , connera l'oss. 3 . Inmom . h Cnilatis Voss. 1.
Yestrisdeclaravit Fuss . Spui'. i Non morsibus lælum , non ungulatum Thu. Foss. Smir.
į Hospitia cousuevit Lium . Ebor. Ben . NC. 1.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Cart!: mellis profecto qu: m alii , in quibus scriptum D VIII. - Et erit unus. Omnes ſere librivelcrus habent
indivisionde.quoIndividuuin
non est diest
d non visuquod non potest dividi;
m .. Certum el erunt.
od est divisuin est autem Schismala , Tres libri veteres , dissensiones. Sic
Tamen postsli ea Cypoluisse dividi et non fuisse divisam . etiam in veteri libro legisse se monel Morellius.
individual prian camdem lunicam appellat
Tea Cyprianiis Tolam domum pairis. Codex Beccensis : lolum fa .
om , ratione nimirum argumenti quod irac- miliam luam colliges.
" Oslenderet concordiam populi Christiani Sunctum Domini. Id est Eucharistia , ut antea dixi
Psal. xxim: Q uodperpetuam
et
Quod inconsuesse debere . Ruvinus in
vero inconsulilem
vero el meliorem non dic
mus, pag. 541.
1418 IX . - Simplex animal. Teriullianus in libro de
!: cclesiæ concordiani figuraverunt. Tertul. Anima : Spiritus figura columbre delapsus in hominem ,
xtremo libro de Patientia ': Cum ergo Spi- ut natura Spirilus sancti declararelur per animal siili
Dubiarelescendil,
aulem liceindividua
au palienria comitalur eum . filiciralis et innocentiæ , quod ctiam corporaliter ipso
autem licelt an vera sit narratiu Riipcrii, felle cureal columba . Rutinus, in Psal. LXVII : Sanela
Sac Amonini, ct aliorum quorundam scribentium Ecclesia merito dicitur columba , quia fel annariludinis
am inconsutilemi fictiuni fuisse a bela Virgine non habel, el quia virtile simplicitatis pollet.
18 . (Gui landen traditioni sulfrugalur haud ignobile Ne columbas, ne ovis. Supra , Epist. LVII , pag. 93,
over
erderonii
Ja robe cu de 1ede'
sans couture opusculum qui est: Hist.
N .-S .-J.-ciiiC . limulus de
révéiée disii de diabolo
secernere : Umeme
a grege, ul accipiter columbamullupuis
primoaggressis, ab agmine
Wins It' gl. (lu Alon . des Béacsl. disrecuteuil, 1976 . volantium separare tentaveral. Crudeliler michis
11 .12 . Evp .) fuisse videtur episcopis sui temporis Joannc, Rioja
607 DIVI CYPRIANI
lumbas, ne oves Christi sæva sua ct venenala conta - A audire sermones pseudoprophetarum , quoniam risiones
gione prædenlur. Cohærere el conjungi non potest cordis eorum frustrantur eos. Loquuntur, sed non el
amariludo cum dulcedine, caligo cum lumine, pluvia ore Domini. Dicunt eis qui abjiciunt verbum Dei : Par
cum screnitate, pugna cum pace, cum foecunditale erit vobis el omnibus ambulantibus in voluntatibus
sterilitas, ciim fontibus sicciias, cum tranquillitate suis. Omnis qui ambulat in errore cordis sui, non re
lempestas. Nemo existimet bonos de Ecclesia posse nicni super eum mala . Non loculus sum ad eos , el ipsi
discedere : triticum non rapit ventus , nec arborem propheraverunt. Si slelissent in substantia men, el an .
solida radice fundatam procella subvertit; inanes pa dissent verba mea , el si docuissent populum meum ,
lea tempestale jactantur, invalidic arbores turbinis converlissem eos a malis cogitarionibus eorum (Dior,
incursione evertuntur. Hos execratur et perculit Joan XXI , 16 , 17, 21, 22). llos eosdent denuo Dominus
nes apostolus dicens : Ex nobis exierunt, sed non designat el denolat dicens : Nedereliquerant fonter
fuerunt ex nobis : si enim fuissent ex nobis, mansissent aquæ vivæ , et ell oderunt sibi lacus detricos , quinon
ulique nobiscum a (I Joan . 11 , 19). possunt aquam portare (Ibid. 1 , 13). Quandu aliud
X . Hinc hæreses et factæ sunt frequenter et fiunt, baptisina præter unum esse non possit, baptizare se
dum perversa mens non habet pacem , dum perlidia posse opinantur. Vite fonte deserto , vitalis et salo
discordans non tenet unitatem b . Fieri vero hæc Do- laris aquæ gratiam pollicentur. Non abluantur illic
minus perniitit et patitur, manente propria libertatis homines , sed potius sordidantur; nec purgantur de
arbitrio, ut, dum corda nostra elmentes nostras ve- licta , sed immo cumulantur. Non Deo nativitas illa,
ritalis discrimen examinat, probalorum fides integra sed diabolo filios general. Per mendacium nati Veri
manifesta luce clarescat. Per Apostolum præmonet talis promissa non capiunt :de perfidia procreati fidei
Spiritus sanclus et dicit : Oportet hæreses esse , ut gratiam perdunt. Ad pacis præmium 193 venire non
probali maniſesti sint in vobis (1 Cor. xi, 19). Sic pro- possunt, qui pacem Dominidiscordiæ furore ruperunt.
bantur fideles, sic perfidi deleguntur. Sic et ante iudi- XII. Nec se quidam vana interpretationc decipiant
cii dieni hic quoque jam justorum atque injustorum quod dixerit Dominus : Ubicumque fuerint duo ant
animæ dividuntur, et a frumento e paleæ separantur. lres collecti in nomine meo, ego cum eis sum (Matik.
Ili sunt qui se ultro apud temerarios convenas d sine XVII, 19, 20 ). Corrupiores Evangelii atque interpre.
divina dispositione præficiunt, qui, se praeposilos sine les falsi extrema ponunt ct superiora prætereint,
ulla ordinationis lege constituunt, qui, neinine episco- partis niemores , et partem ' subdole comprimentes,
patum dante , cpiscopi sibi nomen assumunt ; quos ut ipsi ab Ecclesia scissi sunt, ita capituli unius se!
designat in Psalmis Spirilus sanctus sedentes in pesti- tentiam scindunt : Dominus enim , cum discipulissuis
lentiae cathedra (Psal. 1, 1) , pestes et lues fidci, sir unanimitalem suaderet el pacem : Dico , inquit, robis
pentis ore fallenles , el corrumpendae veritatis arvili - quonium , si duobus ex vobis conveneril in terra, de omni
ces , vcnena lcıhalia linguis pestileris evomentes ; re quacumque pelierilis , continget vobis a Pairemeo qui
quorum sermo utcancer serpil (ll Tim . 11, 17), quo - in colis est. Ubicumque enim fucrint duo anltres col.
run tractaliis pectoribus el cordibus singuloruin mor. Tecli in nomine meo, ego cum eis sum (Ibid .),osten :
lale virus infundit. dens non moliiludini, sed unanimitati deprecantium
XI. Contra ejusmodi clamat Dominus, ab his refrir . plurimum tribui. Şiduobus,inquit , er vobis convenerit
nal el revocal erraniem plebem suam , dicens : Nolile in lerra; unanimitatem prius posuil, concordiam pacii
LECTIONES VARIANTES.
Mansissent nobiscum Thu . Foss. e flis Oxon.
b Dum perversa mens non tenet unitatem Ar. f Partim memores et partim Bod . 1. Voss. 1. Paris.
C A tritico 'oss. 3 . Thu .
d Conventus Voss. 3.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
brochius in cap. 135 Comnieniarii sui in lab rin lant. Vide notas nostras ab librum quintuin Salvioni.
culum faderis , compaians eos accipiiri , ajens illos , X - Sine divina. Ui Novalianus Romæ aduersiis
populum Domini non all pastores, sed sa culorium D Cornelium . Vide quæ de Luciano nolamus ad Epi
more regere ac moderari. Ei addit : El al accipiler stol: m Xvi, pag . 403.
pullos suos, dum inler , ad caprandam praedam vo - Traclulus. Autea legebatur tracties in antiquis eli
lare compellii, et est fernis ac crudelis, ita perversi prae - tionibus . Rembolius edidit luctus. Quae lectio mais
lali pullos suos , id est eos qui ipsorum junguntur mu . arrisit Erasmo , Manulio , Pamelio , el Rigallio , seil
nere , prædas ubicumque possint agere compellunt. non Morellio , qui posuit tractalus. Quæ est vera
Semper enim ubi rerum temporalium lucru sperunt , lectio , quam confirmant xxvi libri nostri el deceni
versuti, rigidi, ac crudeles sunt , cum tamen Ders onts Anglicani, lim eliam edilio Venela anni 1547. Ilanc
nipotens prælatis Ecclesie haud secus omni interdixerit vero lectionem lapenelsi Rigaluus non posuerit ill
inclementia ac crudelilale, quam Judæis omni aicipis contextu , ail lameu in observationibus suis ila scri
Irum genere. Vide ctiam Nicolaum de Cusa , lib). Ili bi omnino debere. Hoc judicium sccuta est etlilio
deConcordantia Catholica , c: p. 29 . Anglicana.
5:2 Amariludo cum dulcedine . Cornelius Celsus, lib . XII. - Corruplores Evangelii . Rufinus, in Psal. cr,
IV , cap . 9 : Dulcia omnia inimica sunt. Arnobius , lib . vii: explicans adversus hæreticos hæc verba , quoniam
Neque enim in dulcedinein verlere amaritudo se porest. ecce peccatorcs incenderunt arcam , ail , id est sanclair
llicrovynius, in præfatione Epistolie ad Algasian : Scripturam suis erroribus el suis sensibus applicaverunt.
Aliis dulcia placent, nonnullos subamara delectant. Idem , lib . v lisi. Eccles. , cap. 28 : Scripturas aulem
Horum siomachum acida renovant, illorum falsa susten . divinas absque ulla timoris Dei reverentia corruperunl.
509 LIBER DE UNITATE ECCLESIÆ . 510
ante prämisit, ut conveniat nobis fideliter et firmiter A habelis adversusaliquem , ut et Pater vester qui in cælis
docuit. Quomodo autem polest eicum aliquo convenire est remillal vobis peccata (Marc. xl , 25 ). Euad sacrili
cui cum corpore ipsius Ecclesiæ et cum universa fra- cium cum dissensione venientem revocat ab altari, ct
ternitale non convenit ? quomodo possuntduo aut jubel prius concordare cum fralre, lunc cum pace re
tres in nomine Christi colligi quos constat a Christo deumtem Deomunusoll'erre (antih . v, 24 ), quia necad
et ab ejus Evangelio separari ? Non cnim nos ab illis , Cain munera respexit Deus (Gen . 1v, 5 ) : nequeenim
sed illi a nobis recesserunt. Et cuin hæreses et schi. pacalum habere Deum poterat, qui cum fratre pacem
smala postmodum nala sint, dum conventicula sibi per zeli discordiam non habebat. Quam sibi igitur
diversa constituunt , veritatis capul atque originem pacem promillunt inimici fratrum , quae sacrilicia ce
reliqucrunt. Dominus autem de Ecclesia sna a loqui lebrare se credunt æmuli sacerdotum ? An secum
tur, et ad hos qui sunt in Ecclesia loquitur, ut si esse Christum cum collecti fuerint opinantur, qui
ipsi concordes fuerint , si, secundum quod man - extra Christi Ecclesiam colliguntur ?
davit el monuit , duo aut tres licet, collecti una XIV. Tales etiamsi occisi in confessione nominis
nimiter oraverint , duo aut tres licet sint, impe- fuerint, macula isla nec sanguine abluitur : inexpia -
trare possint de Dei maiestale quod postulant. Ubi- bilis et gravis culpa discordiæ nec passione purgalur .
cumque fuerint duo aut tres collecli in nomine meo, B Esse martyr 199 non potest qui in Ecclesia non est : ad
ego, inquit, cumi eis sum , cumi simplicibus scilicet al regnum pervenire non poterit qui eam quæ régnatura
que pacalis b, cui Deum timentibus et Dei pr.ecepta est derelinquit. Pacem nobis Christus dedit, concor
servantibus . Cum his duobus vel tribus licet esse se des atque unanimes esse praecepit, dilectionis et cha
dixit , quomodo el cum tribus pueris in camino ignisritalis fædera incorrupta atque in violata servari
fuil (Dan. 11I), et quia in Deum simplices atque inter mandavit. Exhibere se non potestmartyrem qui fra
se unanimes permanebant , flammis ambientibusme. lernam non tenuit charitatem . Docet hoc et contesta
dios spiritu roris animavit. Quomodo Apostolis duobustur Paulus apostolus dicens : Et si habuero fidem ita ut
in custodia clausis (Act . v ), quia simplices, quia una montes transferam , charitatem autem non habeam , nihi!
nimes erant, ipse adluit, ipse , resolutis carceris claus- sum . Et si in cibos pauperum distribuero omnia mea , et
tris, ul verbum quod fideliter predicabantmultitudini si tradidero corpus meum ul ardeum , charitatem aulem
racerent, ad forum rursus imposuit. Quando ergo in non habeam ,nihil proficio .Charilasmagnanimaest, cha
præceplis suisponileldicit : Ubi ſuerintduo aut tres col- rilasbenigna est, charitasnon æmulatur,non agil perpe
minemeo , egoi cum eis sum , non homines ram ,non i: flatur, non irritatur,non cogitatmalumº, om
ilil qui instituit el fecit Ecclesiam , sed nia diligil, omniii credil, omnia sperat, omnia sustinet.
voce
is thiscordiam perlidis,et fidelibus pacem sua Ć Charitas numquam excidil ? (1 Cor. XIII, 2 , 5 , 7 , 11).
ecommendans,ostendit
aut tri
magis esse secum duobus Numquam , inquit , excidit charitas. Nec enim sem
usuna inimiler orantibus quam cun dissi lenti per in regno erit , hæc in alernum fraternitatis sibi
portimis, plusque impetrariposse paucorum con - coherentis unilale durabil. Ad regnum coelorum non
cce quain discordiosa oratione multorum d . potest pervenire discordia ; ad præmia Christi 5, qui
All
CCIIS
ueo el cum orandi legem daret, addidil din dixit , Hoc est mandatum meum , ut diligatis invicem ,
112 Sleleritis ad orationem , remillise si quid quemadmodum dilexivos (Joan. XV, 12), pertinere hori
LECTIONES VARIANTES.
« Ad Ecclesiam suam loquitur l'oss. 1.
b Paciticus Ver Placatis Foss
. . 5. e Non agit perperam , non inflammata,non gaunet super
Ego, inquit , cum eis Ai. Paris. " injustitiami Lan . Lin .
Lin . t , cu eis Ar. Paris. Bod . 1, 2, 3, 4. Lain. f Excidet habent codd. ix Anglic .
Concordan ; & Nec præmium Christi. Ar. Lam . Ebor. Voss. 1, 2, 3.
. 3 . pacem quam discordantium orationem
multorum Vosstium NC. 1. Paris. Thu . Foss. Oxon . .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Ali : - Pacalum . Tre: librivelcreshabentplacalum . D sancium Joannem Chrysostomum ,homilia undecima
e Velustiores ediciones addunt vel pocem in Epistolam ad Ephesios, cum ail virum quemdam
m . Sed ca desunt in aliis cditionibus et in ancium dixisse ne martyrii quidem sanguinem posso
antiquis exemplaribus. lircle autem Pa- peccatum schismatis eluere.
Dial irrepsisse in lexum ex niargine. Ulardcam , ita etiam lib). lui Testimoniorum , cap . 5 .
$ Cu ediderim addira fuisse supra lineam Al llieronymus in capulquintum Epistola ad Galatas
i s antiquis , viaje locum fuis: c mionuja referi, in veleri versionc, pro ardeam legi glorier. Et
s supra . Cades Turonensis habet : Neque enim videtur llieronymus præferre cam lectionem , cum
eni poceni apored Deum poieiai. Fusosis : Neque paulo post dical illanii qua babel ardeam esse eiro
pacem Domini habere poterat. In Epistoia se - rem quiapud nostros inolevit,
ligii Il ad Episcopos Istria , legiiur : Neque Chirilas maquanima. Ita etiam in libro de Zelo el
andere pacalum Dominum poterat. Aliter hunc Lirore,pag. 259, in libro de Bono patientiæ , pag . 252;
pram locum expressit Ludovicus Romanus in ser el lib . ill Testimoniorum , cap. 3. Vide annotationes
moneqeni irabuit in concilio Basileensi. Sic enim Erasmi in hunc locum Epistola prima Pauli ad
posuit : Neque enim Deum habere pacalum poterit qui Corinthios.
cum fratrepcem non habet, sed zeli discordian . Purlinere non poterat. Plerique libri veleres pre .
AIV .-- Tales etiamsi. Ad hunc lucum vir doctissimus ferunt , ad Christum pertinere non poteril qui dilectio
annes Pearsonius episcopus Cestrensis in Vindiciis nem , Relinuimus eorum lectionem qui plures nu .
Epistolarum sancti Ignatii , cap. 9 , censel respexisse meru sunt.
511 DIVI CYPRIANI 313
poterit qui dilectionem Christi perfida dissensione A magisterio suo docuil, prophetas omnes et legea
violavit. Qui charilalem non habel, Deum non habet. præceptisduobus inclusit. Quam vero unitalem ser
Joannis beati apostoli vox est : Deus, inquil, dilectio val, quam dilectionem custodit aut cogitat, qui, dis
est; et qui manet in dilectione, in Deo manet ", et Deus cordia furore vesanus, Ecclesiam scindit, fidem de
in illo manet (I Joan. IV, 16). Cum Deo manere non struil, pacem lurbal, chwilalem dissipat, sacramen
possunt qui esse in Ecclesia Dei unanimes nolucrunt. lum profanal ? .
Ardeant licet flammis cl ignibus Traditi vel objecti XVI. Malum hoc, fidelissimi fratres, jam pridem
bestiis animas suas ponant, non erit illa fidei coron :), cæperal ; sed nunc crevit ejusdem mali infesta ca.
sed pæna perfidiæ ; ncc religiosx viriulis exilus glo - des, et exsurgere ac pullulare plus coepit hæretic
riosus, sed desperationis interilus. Occiditalis potest, perversitatis et schismaluin venenata pernicies, quiz
coronari non polest. Sic se christianum esse profiic - el sic 200 in occasu mundifierioportebal, prænuntiante
lur quomodo ct Christuin diabolus sæpe mentitur, per Apostolum nobis el pridruononte Spiritu sancio :
ipso Domino pramonenle et dicente : Nulli venient ln novissimis, inquit , diebus aderunt lemn pora molesta,
in nomine meo dicentes : Ego sum Christus, et mullos el erunt homines sibi placentes, superbi, tumidi, cupidi,
fallent (Marc.XIII, 6). Sicut ille Christusnon est,quante blasphemi, parentibus inobedientes, ingrali, impii, site
vis fallal in nomine, ita nec christianus videri potest B affectu , sine ſædere" ,delalores, incontinentes, imuila ,
qui non permanel in Evangelii ejus el fidei veritate. bonum non amantes , proditores, procaces, stupore ie .
XV. Nam ct prophetare el demonia excludere bct fati ', voluplatesmagis quam Deiim diligentes, haben
virlules magnas in lerris facere sublimis utique et les deformationem religionis, virtualem autem ejus abat
admirabilis res est, non tamen regnum cæleste conse- gantes . Ex iis sunt qui repunt in donos, el prædaular
quitur quisquis in his omwibus invenilur, nisi recti et mulierculus oneralas peccatis, quæ dicuntur rariis di
justi itineris observatione gradiatur . Denuntiat Do - sideriis, semper discentes et numquam ad scientiam te
minus el dicit : Vulti mihi diceni in illo die : Domine, rilalis pervenientes. Et quomodo Jamnes el Mambres
Domine, nonne in luo nomine prophetavimus, et in luo restiterunt Moysi, sic el hi resistunt Veritati, sed noe
nomine dæmonia exclusimus, et in nomine tuo virtutes proficient s plurimum , Imperitia enim eorum manifesta
magnas fecimus ? El tunc dicam illis : Numquam vos eril ominibus, sicul el illorum fuil. (Il Tini. 111, 1-9).
cognovi ; recedite a me, qui operamini c iniquilalem Adimplentur quacumque prædicta sunt, cl appropi
(Malth ,VII, 22, 23). Justitia opus eslut promereriquis quante jam sæculi line, hominum pari'er ac tempo
possil Deum judicem : præceptis ejus etmonitis ob- rum probationeli venerunt. Migis ac magis advers:
temperandum esi, ul accijianitmerila nostra mercc- io sirviente crror fallit, extollit stupor, livor incen
dem . Dominus in Evangelio silo, cum spci el lidei C dit, cupiditas excecal, depravat impietas, superisia
mostrat viam compendio breviante dirigeret : Dominus inllal,discordia exasperat, ira pracipitai.
Deus luus, inquit, Deusunus est ; et: Diliges Dominuirt XVII.Non tamen nosmovealautfurbet i multori
Deum tuum de 1010 corde tuo, el de lola anima fun, et nimia cl abrupla perſidia, sed potius fidei'm nostrax,
de loli virlille 111a . lloc est primum mandatum ; el se. prænuntiante rei veritate , corroboreli. Utquidam li•
cundum simile huic : Diliges proximum tuum tamquame les esse iceperunt, quia hæc ante praedicta sunt, ila
led. In his duobus præceplis lola lex pendel et prophe . Cateri fratres ab ejusmodi caveant, quia et bæcanle
læ (Marc. XII, 29 -31). Unitatem simul et dilectionem praedicta sunt, instrucntc Domino el dicente : Vos
LECTIONES VARIANTES .
a In Deo manet. Cum Deo . Pom . Lin . Voss. 1. NC. 2. Veritati , sed nou proficient Ar. Lan. Ebor. Lin . The
Expellere Lam . Ebor . Lin , Bod . 2. Foss. Ben . VC. 1. Poss. 1. Thuu .
• Operabanini FC 1, 2 Pem. Voss. 2. Tl . h Probationes l'er. Voss. 5 .
il Te ipsum Pem . Lin . Voss. I . i Terreat Voss. 1 . 3 . Ruina et obrupla NC. 1, 5.
e Sine misericordia l'oss. 3. i Fidem nostram prenovitas corroboret Ben . Prul!
i fullati, superbi Ar. Ambitiosi Voss. 1. 3 . tiatae rei Paris. Rei veritate, res ipsi Val. 3 .
STEPH . BILUZII NOTÆ .
XV.-- Virlitesmagnos facere . Vide molas nostras D Apud Tertullianum in libro de Exhortatione Castitalis
ad librum Agobardi de Privilegio el Jure sacerdotii. Tego obaudientiam . Vide Gronovium , cap xiv observizo
XVI. - Fidelissimi. Ila omnes rcleres editiones, vi. sionum suarum in Scriptoribus Ecclesiasticis .
ginti libri mostri, e! scilem Anglicani. Morel.ius Resistunt veritati. Pustea additur in additionc que
posuit dilectissimi. Sed basic lecionem ego non in - dicirur Gravii, homines 553 corrupli sensu , reprobicirca
veni wisi in tribus antiquis codicibus. El tamen Pile fidem . Sed ego illa in nullo corum veterum excoipla
melilis eam retinuit, lum quia illam invenit in mir rium reperi quibus vior. Desiint eliam in quibusdam
gine editionis quæ dicitur Gravii et in codice Cam Anglicanis ci in antiquis editionibus ; eaque de-ide
beroriensi, lum ctiam quia vocem fidelissimi inco - rari in manuscriptis , exceptos Coloniensi , chill
gnitam esse ait Cypriano . Quod verum non est. excusis omnibus iestatur Pamclius , qui addit e
Quippe in pluribus antiquis exemplaribus scriplum omilli poluisse a Cypriano . Scio sane illa haberi lu
in pluribus locis animadverti fidelissimi pro eo quod Epistola secunda Pauli ad Timotheum . Sed non idea
in aliis legitur dilectissimi. necesse est ut ponantur in contextu Cypriani, cildl
Parentibus inobedien !es. Codex Thuanus : Paren - non exstent in antiquis exemplaribus lucubr:1.0 !
libus in diclo inobedientes. lia eliam codex sancti ejus. Neque enim ille scriper describit integra loca
Arnulphi el Carnolensis . at Beccensis habet, parene quic accipit ex Epistolis Pauli, et interdum qu.cual
libus in dicto non audientes. Sex libri liostri cl duo addit quae in illis non exstant, ul supra observatuit
Anglicani prirſeru:11 inalientes, qui:lam , obaudientes . est, pag . 526 .
513 LIBER DE UNITATE ECCLESIÆ . 514
autem cavele , coce prædixi vobis omnin (Marc. III, 23). A mul ad audaciam fuerant, cxiens a Domino ignis pro
Vilalr, quzso vos, fratres, ejusmodi homines , ct a perala vltione consumpsit, adınonens scilicet ct
laterc alaque auribus vestris perniciosa colloquia velut ostendens contra Deum fieri quidquid improbifuerint
contagium mortis arcele, sicut scriptum est : Scpi ad destruendam ordinationem Dei humana voluntale
aures tuas spinis , et noli audire linguam nequam (Ec- conati. Sic el Ozias rex, cum thuribulum ferens (II
cli. xxvIII, 28). Et iterum : Corrumpuni ingenia bo. Paral. xxvi, 19), el contra legem Dei sacrificium sibi
na confabulationes pessimæ ( 1 Cor. xv , 53) : Docel violenter assumens, resistente sibi Azaria sacerdote,
Dominus el admonet al talibus recedendım . Cæci obtemperare nollet et cedere, divina indignatione
sunt, inquit, duces cæcorum . Cæcus autem cæcum du- confusus et lepräe varietate in fronte maculaius est
cens, simul in foveam cadunt (Malih . xv, 14). Aver - (IV Reg., v), ea parte 201 corporis nolaliis offenso Do
sandus est lalis atque fugiendus quisquis fuerit ab mino ubisignantur qui Dominum promerentur . El filii
Ecclcsia scparalus. Perversus est hujusmodi el pec - Aaron , qui imposucrunt aliari ignem alienum , quem
cal, et est a semetipso damnatus (Tit. III, 11). An non præceperat Dominus, in conspectu slatim Do.
esse sibi cuin Christo videlur qui adversus sacerdotes mini vindicatis extincti sunt.
Cliristi facit, qui se a cleri ejus et plebis societate XIX . Quos invitantur scilicet alque sectantur qui,
scccruit ? Arma ille contra Ecclesiam portat, contra B Dei traditione contempla ,alienas doctrinas appelunict
Dei dispositionem repugnat. Ilostis altaris, adversus magisteria humana institutionis inducını; quos in
sacrificium Christi rebellis , pro lide perfidus, pro rc- crepat Dominus el objurgatin Evangelio suo dicens :
ligionic sacrilegus , inobsequens servus, filius impius, Rejicilismandalum Dei, ut traditionem vestram slatua
fraler inimiciis , contemplis episcopis et Dei sacerdo- lis (Marc. vi, 9). Pejus hoc crimen cst quam quod
tibus derclictis , constituere audel aliud altare, pre - admisisse lapsi a videntur ; qui tamen in poenitentia
ccm alteram illicitis vocibus faccre , Dominicir hostie crimir is constituti Deum plenis satisfactionibus dc.
verila :em per fals: sacrificia profanare, nec scire precantur. Ilic Ecclesia quæritur el rogatur, illic Ec.
quoniam qui contra ordinationem Dei nititur, ob ic - clesie repugnatur. Hic potcst necessitas fuisse, illic
mcritatis audaciam ,divina animadversione punitur. voluntas ienelur in scelere. Hic qui lapsus esi sibi
XVIII. Sic Chore et Dalban et Abiro! , qui sibicon - tantum nocuil, illic qui hæresim vel schisma facere
tra Moysen et Aaron sacerdotem sacrificandi licen - conatus cstmullos secum trahendo decepil. Hic ani.
liam vindicare conati sunt , pænas pro suis stalim ma unius est damnum , illic periculuin plurimorum ,
conatibus pependerunt (Num . xvi, 27). Terra ,compa- Cerle peccasse se hic el intelligil, et lamentalur et
gibus ruplis,in profundum sinum patuit,stantes atque plangit ; ille lumens in pectore suo, ct in ipsis sibi
viventes recedentis soli hialus absorbuit. Nec tantum C delictis placens, a matre filios segregat, oves a pis
eos qui auctores fuerant Deiindignantis ira percussii, tore sollicitat, Vei sacramenta disturbal : el cum lap
scd cl cxleros ducentos quinquaginta participes ejus- sus semel peccaverit, ille quotidie peccat. Postremo
dem furoris et comiles, qui coagulati cum jisdem si- lapsus, marlyrium postmodum conscculus, polest rc
LECTIONES VARIANTES.
a Hi qui sacrificaverunt Pem . Voss. 2
STEPH . BALUZII NOTÆ .
XVII. - A semetipso , dammalus. Tin codicc Burgundico Que lcctio poicst esse bona . Verum cum illa non
consequenter additur : A semetipsis damnati sunt qui inveniatur nisi in quinque codicibus antiquis, alia
se ab Ecclesia Christi sepirant. Eimox post hæc verba , exslet in antiquis editionibus et in xxi libris veteribus,
adrersus sacerdotes Christi, subiungitur in eodem veleri placuil segni exemplum edilionis Anglicanir , in qua
codice : Cum Christo esse non videbitur qui contra scriptum est cedere.
sicerdotem Christi fucil. Verum nemo non videt hirc Ubi signantur. Id est in fronte, uti dictum est paulo
esse mera glossomaia que ex ora libri irrepserunt in anic . Hieronymnus, in Prefalione in librum Job : Ego
textum . Cicicrum ca in nullo alio libro reperiuntur christianus, el de parentibus christianis nalus, el vexil
quam in Burgundico , el nulla edilio ea habet. Unde lum Crucis in mea fronte portans. Vide llospinianum
juterim colligitur non stalim transferenda esse in D lib . 11 de Templis, cap . 10 , pag . 164 ; el notas nostras
lestum quæ in antiquis codicibus repcriuntur inserla ad librum Lactantii de Mortibus perseculorum .
lucubrationibus veterum scriptorum ct decocto judi XIX . — Pejus hoc crimen esi.Codex Gratianopolila
cio in jis viendum esse. Vidc annotationes Erasmi in nas: Pejus hoc crimen esl quam quod hi qui sacrifica
caput tertium Epistol: Pauliad Tillm . verunt admisisse lapsi videntur . Verum istud glossema
A cleri . Codex Veronensis , ab Ecciesin ejus el plebe. est quod ex ora libri irrepsit in lestum . Auctor
Lamontanus, qui se a clericis ejus el plebe. Epistolae secunda P'clagii II, ad Episcopos Istrive , ut
Nec scire. lla :c scriptura habetur in omnibus anti - ista quadrarent cum suo proposito , scripsit : Pejus
quis codicibus ct editionibus , nisi quod in codice schismalis crimen esl.
Burgundico scriplum est . Nescil quoniam . Quidam in peccato suo. Codex Flori, in pectore suo. Istic
vero, sed pauci, ne scire. Manutius cdidit nec dignalur errore lypographi scriplum est peccatore. Emendan
scire . Quod ab eo recic linctum ait Pamclius ad vi: dum est.
landum liypcrbalon , admonens interim vocem digna . Posmodum . Ita omnes libri veleres. Editiones an
lur non cxstare in manuscriptis. Sane cgo illam in liquæ habent primilionem , etiam Erasmica . Quod
nullo eorum veterum exemplarium quibus illor reperi. ideo annolo quia valde mirum est bunc hominem ,
Deest etiam in seplem Anglicanis , ut minime dubi- peritissimum videlicet lingua latine, qui non potuit
landum sil quin expungi debeat . ignorare hanc vocem non essc latinam el nihil signi
XVIII. — Cedere. Editio Manutiana babet credere. ficarc, qui prætcrca scicbat alibi legi postmodum ;
 515 DIVI CYPRIANI 516
gnja promissa percipere; ille, siextra Ecclesiain file - A actu suo cum disciplina modestus; ut qui Christicon
rit occisus, ad Ecclesiæ non potest præmia perve- fessor dicitur, Christum quem confitetur imitelor,
nire. Nam , cuin dicat ille : Qui se extollil humiliabitur,etqui
XX. Nec quisquam mirelur, dilectissimi fratres, humiliat se exaltabilur (Luc . XVII,14), el ipse a Patre
etiam de confessoribus quosdam ad ista procedere , exaltatus sit, quia se in terris Sermo et Virtus etSa
inde quoque aliquos tam nefanda quam gravia pec- pientia Dei Patris humiliavit, quomodo potest enlol
care. Neque enim confessio immunem facit ab insin lentiam diligere qui et nobis humilitatem sua les
diis diaboli, aut contra tentationes et pericula el in - mandavit, el ipse a Patre amplissimum nomen pri
cursus alque impelus sæculares adhuc in sæculo . mio humilitatis acecpit ? Confessor est Christi, sed si
positum perpetua securitate defendil. Cirterum num - non 20% poslea blasphemetur peripsum majestas elde
quam in confessoribus fraudes et stupra el adulteria gnitas Christi. Lingua Christum conſessa non sitma
postmodum videremus, quæ nunc in quibusdani vi- ledica, non sit turbulenta, non convieiis et lilitas
dentes ingemiscimus et dolemus. Quisquis ille con perstrepens audiatur, non contra fratres el Dei sa
fessor est, Saloinonemajor antmelior aut Dco charior cerdotes, post verba laudis e, serpentis venena jacule
non est : qui tamen quamdiu in viis Domini ambula - lur. Cieterum , siculpabilis et delestibilis poslin dan
vil, tamdiu gratiam quam de Domino fuerat consecu - B fuerit, si confessionem suain mala conversatione pro
lus oblinuit ; postquam dereliquit Domini viami, per- degerii, si vitam suam turpi fadilate maculaverit, siç
didit et gratiam Domini. Et ideo scriptum estc : Tene Ecclesiam denique, ubi confessor factus est, dereli
quod hubes,ne alius accipiat coronam luam (Apoc . III, quens et unit:alis concordiam scindens, fidem priman
11).Quod utique Dominus non minaretur auferri posse perlidia posterioremutaverit , blandiri sibi per col
coronam justitiæ , nisi quia , recedente justilia, recedat fessionem non potest, quasi sil electus ad glorie prito
necesse est et corona. * mium , quando ex hoc ipso magis creverintmerita
XXI. Confessio exordium gloriæ est, non meritum pænarum .
jam coronæ ; nec perficit laudem , sed initiat dignita . XXII. Nam el Judam inter Apostolos Dominus ele
tem . Cumque scriptum sit , Qui perseveraveril usque git, el lamen Dominum Judas postmodum prodidit.
in finem , hic salvus erit (Malih . x, 22), quidquid ante Non tamen idcirco Apostolorum fides et firmilas ceei- i
finem fuerit gradus est quo ad fastigium salutis ascen - dit quia proditor Judas ab eorum societate defecil.
dilur, non terminus quo jam culminis summa lenea - Sic el hic non statim confessorum sanctitas etdigni
tur. Confessor est ; sed post confessionem pericullim tas comminuta esl quia quorumdam fides fractaest.
majus est, quia plus adversarius provocatus est : con - Beatus Paulus apostolus in Epistola sua loquitur:
fessor est; hoc magis stare debet cum Domini Evan- c Quid enim si exciderunt a fide quidam illorum ?nunquid
gelio per Evangelium gloriam consecutus a Domino. infidelilas illorum fidem Dei evacuavil ? Absit.Est ente
Ait enim Dominus : Cui mutium dalur, mullum qux Deus verax, omnis aulem homo mendar ( Rom . Ill,
ritur ab eo ; et cui plus dignitatis adscribitur, plus de 3 , 4 ). Stat confessorum pars major el mclior ia tidei
illo exigitur scrvitulis d (Luc. XII, 48 ).Nemo per con - suæ robore et in legis ac disciplina Dominicæ reri
ſessoris exemplum pereat, nemo injustitiam , nemo Tale ; nec ab Ecclesiæ pace discedunt qui se in Eccle
insolentiam , nemo perfidiam de confessoris moribus sia gratiam consecutosde Dei dignatione memint
discat. Confessor est. Sit humilis et quietus, sit in runt; atquehoc ipso ampliorem consequuntur fild
LECTIONES VARIANTES.
a Regni cælorum Lam . Ebor. Bod. 2. Ben . Voss. 1, 2. Et ideo in Apocalypsi Dominus ad Joannem
b Ad islam dissensionem procedere Bod . 3. Prosilire graviter comminatus Ver. Manul.
Ver . d Officium servitutis Bod . 3.
© Et ideo Lan . Ebor. NC. 1, 2. Bod . 1 , 2, 3, 4 . Paris. e Verba laudis et confessiouis Ver.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
mirum est,inquam , illum pravam lectionem retinuisse D extenditur. Pro quo fortassis legendum , est escenditur,
in contexlu , bonam posuisse in margine. Editio quæ ut apud Tacilum , lib . xiii, Annaliunt escendere sage
dicitur Gravii praefert eam que bona est. Inde exortæ gestum imperatoris et lib. xv, postea escendere.
sunt aliae editiones . 656 Confessor per Evangelium . Supra, epist. III,p
XX . - Gratiam Domini. Post hæc verba Manulius 40 : Si non illam de Evangelii conservatione inveniauti
addidit , sicul scriptum est : El excilavit Dominus conseculliunde martyres fiunt. Ubi vide notas nostras,
Salanam ipsi Salomoni ; et ideo in Apocalypsi Dominus pig . 416 .
ad Joannem graviler comminatur. Quic Rigaltius ait Prodegerit. Hanc lectionem habent coder Feri
esse in veteri libro Veronensi. Pamelio non plocuit pensii ei sexdecim libri nostri. Eam primus invest
bæc additio Manulii , nimirum quia , ut ille ait, Do- Pamelius, editionem Gravii, nit ipse aii, secutus. L:0
minus in illo loco non loquitur ad Joannem , sed ad tamen in illit editione legi prodiderit. Hic vero
Angelum Philadelphiæ . Itaquc Pamelius retinuit qui- postrema lectio habelur in omnibus editionibus que
dem eam additionem , sed delevit ea quæ referuntur Pirnelianam antecesserund et in decem codicibus
ex Apocalypsi. Ita etiam Rigaltius. Ego vero omnia antiquis. Puto autem illam csse meliorem . Supril,
supprimo, quia illa non inveni in ullo veterum cxem epist. LXXIV, pog . ( 1 : Proditores fidei et Ecclesil
plarium nostrorum , quia desain in undecim Anglicae Catholicie impugnalores. Relinui eigis lectionem que
nis et in editionibus Manutiana antiquioribus plurium veterum librorum auctoritate piilur. Nam
XXI. - Ascenditur. Codex sancti Dionysii Reinensis elilla quoque bona est.
$ 17 LIBER DE UNITATE ECCLESIÆ . 518
Euce laudem , quod, ab corum perfidia segregati qui A debel et sequi filius pacis , a dissensionis malo conti
juncti confessionis consortio fuerunta, a contagio cri- nere linguam 20.3 suam debel qui novit el diligil vinelle
minis recesserunt, vero b illuminati Evangelii lumine, lum charitatis. Inter sua divinamandala el magisteria
pura el candida Domini luce radiati, lam sunt in con- salutaria , passioni jam proximus Dominus addidil di
servanda Christi pace lau tabiles, quam fuerunt in dia - cens ; Pacem dimillo vobis,pacem meam do vobis (Joan.
bolj congressione victores. xiv , 27). Hanc nobis hæreditatem dedit, dona omnia
XXIII. Oplo equidem , dilectissimifratres, ct con - suze pollicitationis et priemia in pacis conservatione
sulo pariter et suadeo ut, si fieri potest, nemo de Ira - promisil. Si cohæredes Cbristi sumus, in Christi pace
Tribus pereat et consentientis populi corpus unum maneamus 8 . Si filii Dei sumus, pacilici esse debemus.
gremio suo gaudens maler includale. Si tamen quos- Beali, inquit, pacifici, quonium ipsi filii Dei vocabuns
dam schismalum duces el dissensionis auctores, in fur (Math. v, 9). Pacificos esse oportet Dei flios, -
cæca et obstinata dementia permanentes, non potue- corde mile ;, sermone simplices, aſſeclione concor
rit ad salutis viam consilium salubre revocare, cirleri des, fideliter sibi unanimitatis nexibus cohærentes.
lamen vel simplicitate capti, vel errore inducti, vel XXV. Dæc manimitas sub Apostolis olim fuit.
aligna fallentis astilie calliditate decepti, a fallacie Sic novas credentium populus Domini mandala cus
vos laqueis solvile , vagantes gressus ab erroribus li- B fodiens, charitatem suam tenuit. I'robat Scriptura
berate, iler rectum vice cælestis agnoscite. Conles- diving que dicit : Turba autem eorum -qui crediderant
tintis Apostoli vox est : Præcipimus vobis, inquit, in anima elmente unaagebanı h (Act. iv , 32). Etiterum :
nomine Domininostri Jesu Christi u recedalis ab omni- Elerant perseverantes omnes unanimes i in oratione cum
bus fratribus ambulantibus inordinate el non secundum mulieribus el Maria que fueratmater Jesu et fratribus
Traditionem quam acceperunt a nobis (II Thess. m , 6 ). ejus (.Act. 1, 14.). El ideo , quia efficacibus precibus
Et iterum dicit : Nemo vos decipiat inanibus verbis. orabant, idco impetrare cum fiducia poterant quod
Propterea enim venit ira Dei super filios contumaciæ d . cumque de Domininuisericordia postulabant.
Nolite ergo esse participes eorum (Ephes. v, 6, 7). Re- XXVI. In nobis vero sic unanimilas diminuta est,
cedendum est a delinquentibus, vel immo fugiendum , ul et largilas operationis infracta est i. Domos lunc
ne, dum quis male ambulantibus jungitur, etper ili- el fundos venumdabant, elthesauros sibiin cælo re
nera erroris et criminis gradilur, a via veri itineris ponenles, distribuenda in usus indigentium pretia
exerrans, pari crimine el ipse leneatur. Deus unus Apostolis offerebant. Atnunc de patrimonio nec de .
est, ct Christus unus, et una Ecclesia cjus, el lides cimas damus ; et cum vendere jubeat Dominus, emi
una , el plebs una in solidam corporis unitatem e mus potius et augemus. Sic in nobis emarcuit vigor
concordie glutino copulata. Scindiunitiis non potest, C fidei, sic credentium robur elanguit. Et idcirco Do
nec corpus unum discidio compaginis separari, di- minus, tempora nostra respiciens, in Evangelio suo
vulsis laceratione visceribus, in frusta discerpi. Quid dicit : Filius hominus cum veneril, pulas inveniel fidem
quid a matrice discesserit , scorsum vivere el spirare in lerra ( Luc. XVII ) ? Videmus fieri quod ille price
non poterit, substantiam salutis amillit. dixit. I. Dei timore, in lege justitie, in dilectione, in
XXIV . Monel nos Spirilus sanctus el dicit : Quis opere fides nulla est : nemo futurorum metum cogi
est homo qui vull vilum et amat videre dies optimos? lal ; k diem Domini et iram Dei et incredulis ventura
Contine linguam luam a malo , el labia lua ne loquantur supplicia el statula perlidis æterna tormenta nemo
insidiose . Declina a malo el fac bonum , quære pacem el consideral : quod metueret consciealia nostra, si
sequere eam (Psal. XXXII, 13-15 ). Pacem quærere crederet; quia non credit omnino, nec metuit. Si
LECTIONES VARIANTES.
" Atque hoc ipso maiorem consequuntur fidei sue In Christi pacem abeamus Cor. Maneamus Ar.
laudem ,imo ampliorem , quod ..... segregati quibus juucli b Auimam eimentem unam habebant Bod . 3 .
confessionis consortio fuerunt Ver. Paris. Qui junctis con i Perseverantes unanimes Lam . Ebor . Lin .
lessionibus Paris į Ut largitas operationis intracta. Domos Ver. Infracta
Steterunt vero Bod . 3. At vero Bod . 1, 2,
b Mater sit Voss. 3 .
C Ecclesia v oss. 3 .
d Diffidentiæ Ar . Lam . D k Metum cogitat, diem Bod . 1, 4. Impr.
i Quod quidem metueret l'oss. 1. Quod metueret Ver.
e Unitale Bod . 1. 4 . Quidquid metueret Ben .
f Inter sua denique mandala Ver .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
XXIV . - Insidiose . Codex Compendiensis habct do - pite viu Epistolae Pauli ad Romanos , ex qua sumptiis
lose , qualuor alii dolum . Burgundicus iniquitatem ,
Eligianusmendaciuin est hic locus, legitur : Siautem filii ethæreiles, hæredes
. quidem Dei, cohæredes aulem Christi. Sic ctiam re
Hæredilalem dedit. Manutius. hæreditatem Christus fertur hic locus Epist. LVI, pag . 90 , el epist. LXXXI,
dedil. Sed vocem Christus, quae sane necessaria non pay . 161, el in Epistola ad Fortunatum de Exhorta
est,
lionesnon
.
agnoscunt libri veieres, neque veteres edi. iione Martyrii, cap . ll, et lib .ii Testimoniorum , cap. 16 ,
XXV . - Qua fueral. Revocavi h:nc lectionem , quam
Coheredes. Falendum est majorem velerum libro - et omnes lere libri vetcres ct editiones Pameliana
Artem habere simpliciler hæredes et lectionem antiquiores habent, Pamelius posuil fuit cx codi.
quam ego retineo exstare in sevlem tantum et in ce ms. et quia ita legchai in libro de Oralione Domia
onibus, inter quas jiono Morelliana . nica . Al ( go lection in illini non reperi nisi in codice
laintis vero major velcrum librorum pars habeat Remensi suicii Diony-ji. Posle videbimus, pig . 556 ,
redes, cgo aliam lectionem prefiro , quia in ca . Pimelium posuissc ſuit in libro de Oratione Dominica ,
519 DISI CYPRIANI
autem crederet, el caverel : si caverel, craderei, Er- A implicitos apprehendal. Lliceat in bonis operibus
cilemus nos quantum possumus, dilectissimi fratres , nostrum lumen ci fulgcat, ut ipsum nos ad lucca
el, somno inertiæ veteris abruplo, ad observanda et claritatis æterne dehac sæculi ncctc perducat. Es.
gerenda Dominipræcepla vigilemus. Simus lalesqua pec:cmus solliciti scmper el cauli adventum Dortini
les esse nos ipsc præcepit dicens : Sint lumbi vestri repentinuni, ut, quando ille pulsaverit, erigilet lives
accincli el lucerncc ardentes in manibus vestris ; el los nostra , vigilantic præmium de Domino receptura.
similes hominibus expectantibus dominuin suum quando Si hac mandala serventur, si hxc monia el preo
venini a nuptiis, ut cum veneril el pulsaverit aperiant copia lencantur, opprimjdo mientes diabolo fallenie
ei. Beari servi quos adveniens Dominus inveneril vigilan non possumus, servi vigiles Christo dominante re
tes (Luc. XII , 35 -37). Accincios nos esse oportet, gnabimus b .
ne, cum expeditionis dies a vencrit, impeditos nos et
LECTIONES VARIANTES.
a Proditionis dies Pem . Imp. b Regnabimus . Amen l'oss. 3.
STEPIJ. BALUZII NOTÆ .
XXVI. – Impedilos el implicitos. Pamelius scripsit B non agnoscunt reliqui neque veleres e litiones. D
impeditos nos ei implicilos. Quam sane lectionem re a lioquiscnsus cst integer absque illo vocabulo . Hague
peri in tribus antiquis exemplaribus. Sed vocem nos delovi.

90* LIBER
DE ORATIONE DOMINICA .
ARGUMENTUM . – Tres complectitur parles tractuluis aliud sunt quam niagisteria divina, fundamenta edi
s. Cupriani de Oratione Dominica , in quo librum ficand.e spei º, firmamenta corroborandæ fidei, nk.
Tertulliani de Oratione imitatur. In priore ostendit trimnenta fovendi cordis, gubcrnacula diri endi iti.
Orationem Dominicam esse omnium excoilentissimann , C neris, presidia obiinende salutis ; qux , dum dociles
summespiritualem el ad impetrandum cfficacissimam , credentium mentes in terris instruunt, ad cælestia
In altera vero parle Dominicæ Orationis compleciilur regna perducunt. Multa ci per l'rophetas servos suos
explicationem , seplemque ejus parles præcipuas, dici Deris voluit ct audiri ; scd quanto majora a qux
Terlulliuni vestigiis inhærens, decurril. Demum in Filius loquitur, quæ Dei sermo qui in Prophetis finit
tertia parlc Orationis conditiones expendit , docetque propria voce testatur, non jam mandans ut parelor
Orulionem esse debere, 1° perseverantem el assiduam , venienti via , sed ipse veniens, el viam nobis aperiens
exemplo Christi Domini ; 2° vigilantem ac lolo et ostendens; ut qui, in tenebris mortis errantes, in
corde effusam , exemplo sacerdotis qui e ante oratio - providi et cæci prius ſuimus, luce gratiæ luminali,
nem præfatione praemissi parat fratrum mentes di- iter vitae duce et reclore e Domino teneremus.
cendo : Sursuin corda , el respondel plebs : Habe- JI. Qui inter cætera salutaria sua monila et pre
mus ad Dominum ;, 3° bonis operibus el elecmosynis cepta divina quibus populo suo consulit ad salutem ,
consocialam , Tobiæ inslar et Cornelii ; 4° omnibus diei etiam orandi ipse formam dedit, ipse quid precare.
horis ac præserlim tribus ab Ecclesia Orationides- mur monuit et instruxit. Qui fecit vivere, docuit et
linatis, lertia nimirum , sexta el nona , mane nec non orare, benignitate ca scilicet qua et cxtera darc ct
el vespere esse orandum . EDD. D conſerre dignatus est ; ut, dum prece eloratione quali
- J. Evangelica præcepta , fratres dilectissimi, nibil Filius docuil apud Patrem loquimur, facilius audia.
LECTIONES VARIANTES.
c Fundamenta corroborandae fidei , nutrimenta ædili e Iter vize duce Lin . NC. 2. Bod . 1, 2, 4.
candæ spei, firmamentum fovendi cordis Voss. 3 . ľ Orationem Voss. 5 .
d Meliora Voss. 2. Pem .
STEPII. BALUZII NOTÆ ..
888 DE ORATIONE DOMINICA . – Sanctus lila arbitrio a divina gratia decidumus. Ejusdem argu.
rius episcopus Pictaviensis, c. 5 Commentarii in Mal- menti librum habemus apud Tertullianum , In conci
thæuni, sic loquilur de libro isto : De orationis aulem lio Gerundensi sialulum est ut omnibus diebus post
sacramento necessilale nos commenlandi Cyprianus malutinas et vesperas Oratio Dominica proferatur.
sanctæ memoriæ liberabit.Sanclus Augustinus in Epis Ellamen postea nonnulli sacerdotes, ut in canonc dc:
Lola ad Valerianum : Legimus eis etiam librum beatis cimo concilii Toletani quarti legitur, inventi suntqui
simimartyris Cypriani de Oratione Dominica , el osten Dominicam Orationem non quotidie sed dic laulum
dimus quemadmodum docuerit omnia quae ad mores dominica dicerent. Vide Weseli Gansforvi Grobine
nostros pertinent, quibus recle vivimus, a Palre nosiro gensis Traclatum de Oratione.
qui in coelis est exposcenda, ne de libero præsumentes
 521 LIBER DE ORATIONE DOMINICA . 522
m ur. Jam prædixerat horam venire quando veri A el non Deus de longinquo. Si absconditus fuerit homo
a doralores adorarent Patrem in spiritu el veritatc ir absconditis, cgo ergo non videbo eum ? Nonne cælum
( Joan. iv , 23), el implevit quod anle promisit ; ut qui el terram ego impleo d (llierem . XXmI, 23, 24)? El ile
Spiritum et veritatem de ejus sanctificatione a per- rum : In omni loco oculi Dei speculantur bonos et
Cepimus, de traditione quoque ejus vere et spiritali- malos ( Prov. xv, 3 ) . El quando in unum cum fra
leradoremus. Que enim potest esse magis spiritalis tribus convenimus, et sacrificia divina cum Dci sa.
Oratio quam quæ a Christo nobis data est, a quo nobis cerdvte celebramus, verecundie et disciplinæ me
et Spiritus sanctus missusest? 0 :13 vera magis apud mures esse debemus, non passim ventilare preces
Patrem precatio quam qu:e a Filio, qui est Veritas, nostras inconditis vocibus, nec petitionem commen
de cjus ore prolata est ? ut aliter orare quam docuit dandam modeste Deo lunulluosa loquacitate jactarc,
non ignorantia sola sit, sed et culpa, quando ipse quia Deus non vocis sed cordis auditor est. Nec ad
posuerit et dixerit : Rejicilis mandatum Dei, ut Ira . monendus est clamoribus qui cogitationes hominum
ditionem vesiram statualis (Marc. vii, 8 ). . videt, probante Domino et dicente : Quid cogitalis
III. Oremus itaque, fratres dilectissiini, sicut ma- nequam in cordibus vestris (Luc. v, 22) ? Et alio loco :
gister Deus b docuit. Amica et familiaris oratio est El scient omnes ecclesiæ quia ego sum scrululor renis
Deum de suo rogare , ad aures ejus asccndcrc Cbristi B el cordis (Apoc. II, 23 ).
oratione. Agnoscat Pater Filii sui verba cum precem V . Quod Anna, in primo Reynorum libro , Ecclesiae
facimus . Qui habitat intus in pectore, ipse sit et in lypum porlans, custodil el serrat ; quæ Dominum non
voce. Et cum ipsum babeamus apud Patrem advoca- clamosa pelilione", sed lacile et modeste intra ipsas
tum pro peccatis nostris (1 Joan . 11, 1), quando pecca pectoris latebras precabatur. Loquebatur preccoc
lores pro delictis nostris petimus, advocali nostri culla , sed maniſesta fide ; loquebalur, non voce, sed
verba promamus . Nam , cum dicat quia quodcumque corile, quia sic Deum sciebat audire : el impetravit
pelierimus a Patre in nomine ejus dabit nobis , eflicaciter quod peliit, quia fideliter postulavil. De
( Joan .Xvi, 23 ), quanto efficacius impetramus quod clarat Scriptura divina quæ dicit: Loquebatur in corde
pelimus in Christi nomine,si pelamusipsiusoratione ? suo, el labia ejusmovebantur, et vox ejus non audieba
• Sit autem orantibus sermo et precatio cum tur ; el exaudivit eam Deus ( I Reg . 1, 13). Item legi
disciplina , quietem continens ct pudorem . Cogilemus mus in Psalmis : Dicite in cordibus et in stralis vestris,
JOS

sub conspectu Dei stare. Placendum est divinis el transpungimini (Psal. iv , 5 ). Per llieremiain quo
s et habilu corporis et modo c vocis. Nam , ut que hæc eadem Spiritus sanctus suggerit et docel di
pudentis est clamoribus strepere, ila contra
verecundo
con - cens : In sensu autem tibidebelf adorari Deus (Baruch ,
gruil modestis precibus orare . Denique
C vi , 5 ).
Magislerio suo Dominus secrelo orare nos praecepit, VI. Adorans aulem , fratres Jilectissimi, nec illud
et semotis locis, in cubiculis ipsis, quod ignoret quemadmodum in templo cum Pharisæo Pu
magis convenit fidei : ut sciamus Deum ubique esse blicanus oraverit, non allevatis in ccelum impudenter
esencem , audire omnes et videre, et majestatis oculis, nec manibus insolenter erectis, sed pectus
tra
nitudine in 205 abdita quoque el occulta pene- suum pulsans , et peccala inlus inclusa contestans ,
cut scriptum est : Ego Deus approximans, divinæ misericordiæ implorabat auxilium . Et cuin
Salisfaction
LECTIONES VARIANTES.
. b Mag ister Domi nussanc
e pro tificati
Ar. May one Oxon . e Clamosa voce , nec petitione Ebor.
C Modulo vocis Victor . Voss . 2 .er docuit Bo Tibi debemus adorare Paris. In sensu autem tibi essc
d Impleo , dicit Dominus Viclor. debetadoratio Domini. Ver. In corde autem Vict.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Jl. - Nagis spirit
al is. Pa m
esse spirito9is. Spirilalis. Pamelius monuit scriptuin eam lectionem acciperet quam mallet. Itaque quidam
qu repeor notas adcodicibus. Ego quo- d habebant in abditis et secretis, alii in abditis vel semolis .
sex . Videanliquis
ri in quatuor
Viergitainum , pa g . 52sex.
Niin 5 . Vide notas ad librum de Habilu
Que a Ch risto . Manutius posuit qe Cogitationeshominum . Vox hominum deest in anti
Sed ego vocem28love,reManutius , quæ noposuit
n ! quæ vere a Christo. dam quissima editione ethujus
editionibus, libriquam codicibus
in quibusdam habeo , in antiquis
quibus.
lionibus nequme in vetequæ
vere, ribusnon habetur in antiquis edi Certe non est necessaria .
libris
abjeci. Nemo quequin veteribus
ippe dubitarelibris
potenostris,
st qu et inutilis est ,
nica composia quippe dubitare potest quin Oralio Domi V.: - Labia ejus movebantur. Horatius, lib . 1 Epist.,
eam vocemosita r ejecsiiit.a Christo . Editio quoque Anglicana 16 :Labra moves inetuens audiri. Persius, Sal. 5 : Labra
Ill. Deum de suo rogo moves tacilus, id est, clam bene precando, ut ait Vol.
dacter Deum mrog de
a . ni
suo hi l de al
rogare. Seneca,
ie no ro ga Epist. 10 : Au scus interpretans hunc locum . Sic Judith commenda
Christi oralione. Seculi il tur quod oraret cum lacrymis et labiorum motu in
Bigaltii lione. Seculi in hoc loco sumus editionem silentio . Augustinus in libro quinquaginta llomilia
exemnia quam ipse
exemplo . Nitite utemveram esse probat
ex plurium librorumet rum , Homilia xxil : Tacita loquebatur , non
veterum ratione sermone
au ctoritate , im rogabat, sed devotionem ostendebat. Alio sensu apud
Denique Magisterio Petronium Quarulla commovebal valgiler labra.
FuIlVge.n-tiusnique
li b . 1. ad Trasim.Cilat
Magisterio un du mhunc
, locum sanctus Dicite in cordibus. Quatuor libri veteres, et in his
Abditis et semolis . Vete Seguierianus, habent : Dicile in cordibus vestris et in
semolis. Veteres editiones et tres libri ve- cubilibus vestris compungimini. Quod congruit cum ver
Sunt abdilis el secrelis vel semolis, utlectorsione vulgala psalmiIV.
PATROL . IV . S . CYPRIAN . 17
523 DIVI CYPRIANI
sibi Phariseus placeret, sanctificari hic magis meruil A quis cum precatur, non pro se tantum precetur. Non
qui sic rogavit, qui spem salutis non in fiduciaa inno. enim dicimus, Pater meus qui es in cælis, nec Panen
centie sur posuit, cum innocens nemo sit, sed pec- meum da mihihodie ; nec dimilli sibi tantum unus
cala conſessus humiliter oravit, et exaudivil orantem quisque debitum postulat, aut nt in tentationem non
qui humilibusignoscit. Quie Dominus in Evangelio suo inducatur,atquea malo liberetur, pro se 296 solo sugat.
ponit el dicit : Homines duo ascenderunt in templum Publica est nobis et communis oralio ; et quando ora
orareb, unus pharisæus elunus c publicanus. Phariseusd mus, non pro uno sed pro toto populo oramus, quia
cum slelissel, talia apud se precabatur e : Deus, gratias totus populus unum sumus. Deus pacis et concordie
tibi ago quia non sum sicut cæterihomines, injusti, rap- magister, qui docuit unitatem , sic orare unum pro
tores , adulleri, quomodo el publicanus isle. Jejuno bis omnibus voluit quomodo in uno omnes ipse portavit .
in sabbalo , decimas do omnium quæcumque possideo . Hanc orationis legem servaverunt tres pueri in ca .
Publicanusautem de longinquo stabal, el neque oculos mino ignis inclusi, consonantes in prece, et spiritus
volebat ad cælum levare , sed percutiebat peclus suum consensione concordes . Quod declarat Scriplura di
dicens : Deus, propitius esto mihipeccatori. Dicofvobis, vinæ fides : et dum docet quomodo ora verinttales ,
descendit hic justificatus in domum suam magis quam dat exemplum quod imitari in precibus debeamus,ut
ille pharisæus. Quia omnis qui se extollits humiliabitur, B tales esse possinius : Tunc ille tres, inquit, quasiar
el qui se humiliat exaltabitur (Luc. xvii , 10 - 14 ). uno ore hyninum canebant et benedicebant Dominum
VII. One nos, fratres dilectissimi, de divina lec - ( Dan . i , 51). Loquebantur quasi ex uno ore; et non
lione discentes , postquam cognovimus qualiter ad dum illos Christus docuerat orare . El idcirco oranti
orationem accedere debeamus, cognoscamus, docente bus fuil impetrabilis et efficax sermo, quia promere.
Domino, el quid oremus. Sic , inquit, orate : PATER batur Dominum pacifica et simples et spiritalis ora
NOSTER QUI ES IN COELIS, SANCTIFICETUR NOMEN TUUM, lit). Sic et Apostolos cum discipulis post ascensum
ADVENIAT REGNUM TUUM , FIAT VOLUNTAS TUA h SICUT IN Dominiinvenimus orasse : Eranl, inquit, persererantes
COELO ET IN TERRA : PANEM NOSTRUM QUOTIDIANUM DA NO - omnes unanimes in oratione cum mulieribus et Marie
BIS HODIE, ET REMITTE Í NOBIS DEBITA NOSTRA SICUT ET que fuerat maler Jesu , et fratribus ejus ( Ad . 1, 11).
NOS REMITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS; ET NE NOS PATIA - Perseverabant in oratione unanimes, orationis sutet
RIS | INDUCI IN TENTATIONEM , SED LIBERA NOS A MALO. instantiam simul et concordiam declarantes 1: quia
Amen (Malih . vi, 9 -13). Deus, qui inhabilare facit unanimes in domo m (Psil.
VIII. Ante omnia , pacis doctor atque unitatis ma- LXVII, 7), non adıillit in divinam etæternam domum
gisler singillatim noluit et privatim precem fieri, ut nisi eos apud quos est unanimis oratio .
LECTIONES VARIANTES.
a Non fiduciam Gronov. Monob . p . 131, adnotat genii- C i Ne nos inducas Ar. Ebor. Pein . Lin . Voss. 2. Bod.
nam esse hanc leclionem , quam tamen nemo uccepit. . 4 . Et ne passus fueris induci nos Ver.
} Adorare omnes edd . anle 0 ron . k Tale dat exemplum Voss. 5 .
C Etaller Ebor. Voss. 3. Et alius Ver. La n . NC. 1. MR.
d Phariseus autem Lm . Ebor .
1 Orationis suæ instantia simul et concordia declarantes,
quia ... Lips. ed . qui adnocul suum lectionem probabilio
e Precabatur, dicens NC. 1. Lam . rem videri, utpote qua in 3 edd . monelur (a J. Walkero
I Amen , amen dico Bod . i. in Dorvilii et Burmannimiscellun . observall, vol. 11,t.1,
6 Exaltát Ar. Lam . Paris. Bod . 2. p . 13).
h Tua in cælo et Bod . 1. 4 .
i Dimille Pem . Ebor . Paris. Lam . Ver .
**m in domo una Pem . Voss. Bod. 4.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
VI. Sanctificari hic. Pamelius auctoritate codicis moniinus veteres concilij Chalcedonensis codices
Camberonensis posuit sanctificari publicanus hic. Ve- babere singillalim pro co quod editiones habent site
rum vox publicanus, quæ valde superfina et inutilis gulatim .
est in hoc loco , non reperitur in antiquis exemplari Pro se solo. Codex Turonensis, non pro se solo.
bus nostris neque in Anglicanis, neque demum in edi. Ilanc lectionem confirmare videturunus velnsmeus,
tionibus antiquis. Recle ergo fecerunt Angli dum in quo scriptum est : Ne ut quis cum precatur pro se
eam expunxerunt. Gronovius, cap . 14 suarum Obser- unium precelur.
Valionum in scriptoribus ecclesiasticis, jam dixerat D Christus docueral. Pamelius ex codice Cambero
additamentum esse ex interpretatione. nen -i posuit, Christus in carne visus docuerat. Pamelii
Qui humilibus. Pamelius ex eodem codice Camibe - editionem secuti sunt Rigaltius el Angli. Sed com
ronensi scripsii, qui semper humilibus ignoscit. Vocem eam additionem , quæ maxime siperflua est, nende
semper non habent veteres editionesnec libri veteres. libri veteres habeant neque veleres editiones, delevi.
Et 286 tamen Angli eam retinuerunt, quamvis ocio Ascensum . Duze veteres editories el tres librima:
eorum libri illam non habeant. nuscriplihabent ascensam , duo ( scensionem . Ego prto
Volebat ad cælum levare. Codex Segvierianus, leva férrem ascensam , nisi omnes fere libri veteres ripu.
bal ad cæluin . Sic ctiam in alio veteri libro . In Evan- guarent. Nam Tertullianus el Cypriamis scribere 50
gelio secundum Lucill , nolebal nec oculos ad coelum Tent remissam pro remissione. Vide glossarium Lali
levare. Ubi vide annotationes Erasmi. num Cangii.
VIII. -- Unitatis magister. Codex Fuxensis , unilalis Duce fuerai, Ita omnes vete: es editiones et ommia
amalor el magister. vetera exemplaria. Pamelius ex unico codice Cambie
Singillatim . Ita seplemdecim libri veleres. Al anli- ronensi posuit qui ſuil. Vide notas ad extremam par
que editiones , criann Maniliana ct Morciliani , el tem libri de Unitate Ecclesice , pag. 554. Non video
undecim velera exennavin præferunt singulatim . Sic . Hitem cor istud mulari deburii, cum utriusque
ctiam in nova notra Conciliorum editione, pig. 1097, lectionis idem sil sensus.
 525 LIBER DE ORATIONE DOMINICA . 526
IX . Qualia autem sunt, fratres dilectissimi, oratio- A cere vultis. Ille enim homicida fuit ab initio, et in veri
bis Dominicæ sacramenta, quain mulla , quam magnaa, lule non sletil, quia vcritasnon est in illo (Joan.vui,44).
breviler in sermone collccta , sed in virtute spirita - El per Esaiam prophetani Deus clamat indignans : Fi.
liter copiosa , al nihil omnino preterniissum sit quod lios generavi et exaltari, ipsi aulem me sprererunt.
tion in precibus atque orationibus 110 tris cælestisAgnovit bos possessorem suum , el asinuspæsepe domini
doctrinx compendio comprchendalur. Sic, aii, urate : sui ; Israel aulem 307me non cognovil, el populus meus
PATER NOSTER QUI ES ix colis.Ilonies,norus, renatui, me non intellexit. Væ ! genspeccatrix ,populus plenus
ciDco suo per gratiam cjus restiulus, Paler primo peccatis. semen nejuam , filii ecelesti. Dereliquistis Domi
in loco dicit, quia filius esse janı cæpit. In sia, inquit, num , et in indignationem inisisiis illum Sancium Israel
propria venit, el sui eum non receperunt. Quotquol au - (Isa . 1 , 2 -4 ). In quorum exprobrationem Christiani
tem eum receperunt, dedit illis poleslutem ut filii Dei quando oramus, PATER NOSTER dicimus, quia roster
fierent, his qui credunt in nomine cjus (Joan . 1, 11, 12). esse cæpil et Judæorum , qui eum relinquerunt, esse
Qui ergo credidit in nomine ejus, el factus est Dei fi- desiit. Nec peccator populus potest esse lilius, sed
Tius, bine debet incipere ul et gratias agal el profitea - quibus remissa peccatorum dalurb, eis filiorum nomen
tur se Dei filium , dum nominat parrem sibi esse in adscribitur, et eis æternitas repromittur, Domino ipso
cælis Deum ; contestetur quoque inter prima stalim B dicente : Omnis qui facil peccalun servus est peccati .
nativitatis suæ verba renuntia se se terreno ct car Servus autem non manet in domoin @ lernum , filius au
hali patri, et patrem solum nosse se et habere cæpisse tem manet in æternum (Joan . Vili, 34 , 35 ).
qui sit in cælis, sicut scriptum est : Qui dicunt patri XI. Quanta autem Domini indulgentia , quanta
el matri : Non novi le, et filios suosnon agnoverunt, hi circa nos dignationis ejus el bonitatis ubertas , qui
cusiodierunt pracepla tua et lestamentum quum serta- sic nos voluerit orationein celebrare in conspectu Dei
veruni (Deul. XXXII, 9). Item Dominus in Evangelio ut Deum patrem voccmus, et , il est Christus Dei
suo præc cepilne vocemus nobis patrem in terra, quod filius , sic et hos Dei filios nuncupemus c ! Quod
sil scilicet nobis unus pater qui est in cælis (Malih . nomen nemo nostrum in oratione auderet altingere ,
XXI , 9) . El discipulo quimentionem defuncti patris nisiipsenobis sie permisisset orare.Meminisse ilaque,
Teceral respondit : Sine mortui mortuos suos sepeliant (ralres dilectissimi , et scire debemus quia , quando
( alth . VIII , 22 ) . Dixerat enim patrem suuin mortuum , palrem Deuin dicimus , quasi filii Dei agere debemus,
cum sit credentiuin Paler vivus. . ul, quomodo nos nobis placemus de Deo patre , sit
A . Nee hoc solum , fratres dilectissimi, animad- sibi placeat et ille de nobis. Conversemur quasi Dei
verlorect intelligere debeinus, quod appellemus Pa templa , ut Deum in nobis constet habitare : nec sit
Trem qui sil in cælis, sell co -jungimus et dicimus, PA - C degener actus rioster a spiritu ; ui•qui cælestes et
TER NOSTER , id est eorum qui credunt, corum qui, spiritalcs esse coepimus , non nisi spiritalia el coelestia
per eum sanclificati et gratiit sviritalis nativitate re- cogitemus et agamus , quia el ipse Dominus Deus
Hi hlii Dei esse cæperunt. Quæ vox eliam Judaros dixit : Eos qui clarificantme clarificabo , el qui me
perstringit
1:15 år )
et percutit, quiChrislum , sibi per Prophc- spernil spernelur ( 1 Reg. 11 , 30 ). Beatus quoque
Intiattun el ad se priusmissui ), non tantum Aposwlus in Epistola sua posuit : Non estis vestri,
er spreverunt, sed et crudeliter nccaverunt: Emptienim estis pretio magnod, Clarificate el portale
on possunt patrem Deum vocare, cum Do- Derm in corpore vestro ( I Cor . vi, 19, 20 ).
S confundatet redarguat dicens : Vos de dia . XII. Post hoc dicimus : SANCTICETUR NOMEN TUUM .
iዘቦሶ
pare nuli esiis, et concupiscentias patris vestri in - Non quod oplemus Deo ut sanctilicetur orationibus
a Quam magpen
cca,
quam 5 LECTIONES VARIANTES.
b Remissatagna,
ator
quam grandia Ar. Bod . 2. MR. c Filios nuneupemus Impr . ante Oron .
a peccatorum dantur Bod. 1. 4. Remissio Vidt. d Empli estismagno NC. 1. 4. Lum . Bod . 3.
X. - Filios generavi. Hanc ! STEPH . BALUZII NUTÆ .
libris ve
cem ed terigeneravi.
lios bus et inHanc lectionem
edilio ! invcni in de- D verterunt semen pessimum . Qiio cliain modo habent
aliis leit ioni bus et in elseinptem
Veteribus deci Manutiana. At in Tres libri nostri veteres.
editione
ribus gitt ir genueli.in septemdecim velustis exempla
onibus XI. --- Clarificate. Codex Monasteriensis , glorificale
Væe gens eccati : p vel clarificate . Hinc factum lit quidam libri veteres
punain , qui&a peccatrix.
eam vidi Secufus Co sum editionem Anglia habcant glorificate, alii clarificate. Vidu nolas ad li
g'ull editTilaonu eam etvidiqu co:
at uo firmaiam
rde auctoritate vele brum de Babilu Virginum , pag . 524.
Nilllet ernum tullmianetuisquatuordecim
in li br o ad veterum librorum .
code modertullianus o refe buninc lolibro
cul adversus Judæos hoc XII. -- Sanctificetur nomen fuum . Refert hunc locum
melimus. Alilo u m lert
refertctiobunc
ne ll, locom
?" , 114 nolavit etiam Pa sancliis Augustinus lib . IV contra duas Epistolas Pela .
catrici e, xpeopuim lo pl eno pecca, quae babel : t'æ genii pec - girmorum , cap. 9 . llieronymus in Epistola ad Siniam
lectionem
listis m p l a r i
pulo pleno bus . Inpeccatis, inveni in treleciin ve. el Freielain : Sanctificetur nomen luum , non quod no
Inc cu. Q uo "etplaribus
iam inod. oIn se(119 m meo, populo grari iniqui- bis oranlibiis sanciipcetur
bis orankinis sanctificelur quoni
quod per se sanctum est , sed
di ti
ieilmic onnetiam e vu il gamodo
la . O scriptual est in capite i Isaia quo pelamus ut quod per na!arain sui sanctum est sanc
o
os le æbvilgala
i ex pr .obObservat
ri
puis l sol"Obis cissmexprobras
is oli
autem Arnobius, lib . I, lificetur in nobis. Rulinus in Psal. LXXV : Sanctificetur
e 10d ros slia barbaris nomen hem . Quod non sic pentier quasi non sul nomen
lille pollutCecismis
æ . Videobsidil III et vitiorum deformi. Sunclum Dei, sed ul sunclum habeatur ab hominibus, id
lib. essent
pagS. 276 . ne esi ila illis innotescul Deus ut non existiment aliquid
enen quan sanctius quod magis offendere limeanı. Vide Tertullian
in nequani, Septuaginta , ut ait llieronymus, num in libro de Oratione.
527 DIVI CYPRIANI
nostris , scd quod pcraniusab co ut nomen ejus sanc- A clipise Christus cssc regnum Dei , quem venire
lilicetur in nobis. Calcrum a quo Deus sanctilicatur, quotidie cupimus, cujus adventus ui cilo nobis repre .
qui ipsc sanctilical ? Sed quia ipse dixit : Sanctieslole, senleiur optamus. Nam , cuni resurrectio ipscnostrad
quoniam ci ego sancius sum (Lev. 11, 44), id perimus sit , quia in ipso resurgimus , sic el regnum Dei
el rogamus, uit, qui in Baptismo sanctificati sumus , pitest ipse intelligi, quia in illo regnaluri sumus.
in co quod esse cæpimus perseveremus. Et hoc Bene autem regnum Dei petimus , id est regnun
quotidie deprecamur. Opus est enim nobis quo- cæleste , quia est el terrestre regnum . Sed qui re .
lidiana sanctificatione , ut, qui quotidie delinquimus , nuntiavil j:um sæculo ,major ( st ei honoribus ejusct
delicia nostra sanctificatione a assidua repurgemus. regno. El ideo , qui se Deo cl Christo dedicate, non
Quæ allein sil sanctilicalio qux nobis de Dei digna - lerrena sed cælestia regra desideral. Continua autem
lione confertur Apostolus predicat dicens : Neque oratione el prece opus est nc excidamus a regno
fornicarii , neque idolis servientes , neque adulieri , ccelesti , sicut Judavi , quibus hoc prius promissum
neque molles , neque masculorum appetilores , neque fuerat , exciderunt , Domino manifestante et pro.
fures ,neque fraudulenii, neque ebriosi ,neque maledici, bude : Mulii, inquil, venient ab Oriente el Occidente,
neque raplores regnum . Dei consequentur ". Et hæc el recumbent cum Abraham el Isaac et Jacob inregno
quidem fuistis ; sed abluri estis , sed justificali estis , sed B cælorum ; filii autem regni expellentur in tenebras
sanctificali eslis c in nomine Domininostri Jesu Christi Caleriores. Illic erit ploratio i el stridor dentium
el in Spiritu Dei nostri ( I Cor. vi, 9 - 11 ). Soncti. (Mallh . viii, 11, 12). Ostendit quia ante filii regni
ficalos nos dicit in nomine Domini Jesu Christi et in Judici erant, quando el filii Dei esse perseverabant.
Spirilu Dei nostri. Häc sanctificatio ut in nobis Postquam cessavit circa illos nonen palernum ,
permancat oramus. Et quia Dominus el judex noster cessavit el regnum . Et idco Christiani , qui in
sanato a sc el vivificato comminalir jam non delin oratione appellare parrem Deiin ccepimus , nos cl 6
quere , nc quid ei delerius fial , hanc continuis ora . ut regnum Dei nobis veniat oramus.
tionibus precem facimus , hoc diebus ac noctibus XIV. Addimus quoque ct dicimus : FIAT VOLUNTAS
postulamus , ul sanctificatio el vivificatio quæ de Dei TUA SICUT IN CỌELO 1 ET IN TERRA ; non ut Deus faciat
gratia sumitur ipsius protectione servelur. quod vult , sed ut nos facere possimus quod Deus
XIII. Sequitur in oratione : AdventATREGNUM TUUM . vult. Nam Deo quis obsistit quominus quod velit
Regnum etiam Dei repræsenlari nobis petimus , facial ? Sed quia nobis a diabolo obsistitur quominus
siculi el nomen ejus, ut in nobis sanctificelur postu - per omnia noster animus alque actus Deo obsequalur,
Jamius. Nam Deus quando non regnat ? aut apud cum oranus et petimus ut liat in nobis voluntas Dei, que
quando incipit quod el semper fuit et esse non C ut fiat, in nobis opus cst Dei volunlale , id est ope
c'esinit ? Nostrum regnum petimus advenire a Deo ejus et protectione ; quia nemo suis viribusfortis est,
Jobis reproniissum , Christi sanguine et passione scd Dei indulgentia et misericordia tulus est. De
quesitum ; ut, qui in sæculo ante servivimus, posl. nique el Dominus, infirmitatem hominis quem por
modum Christo dominante regnemus, sicut ipsc pol. labai ostendens, ait : Pater, si fieri potest, transeata
licelur el dicit : Venile , benedicti Palrismei, percipire me calix iste ( Malih. xxvi, 39 ).Et excmplum disci.
regnum quod vobis paratum est ab 208 origine mundi pulis suis tribuens uit non voluntalem suam sed Dei
(Malth . xxv, 34 ). Polest vero , fratres dilectissimi, faciant, addiditdicens: Verumtamen non quod egovolo,
LECTIONES VARIANTES.
a Satisfactione Ar. • Dicavit Lum . Ben . Bod. 2, 3. Dicat Bod. 1, 4. Paris.
b Possidebunt Pem . Bod . 4 . Voss. 1. i Erit flelus Bod . 1 , 2.
* c Sanctificalos nos dicit Lain . Ebor. Voss. 1. Bod . 1, 2, . 8 Cospimus nosse Lem . Pem . Voss . 2, 3. Ben . Bod.2.
3, 4. Cupimus Ar .
Nostra deest in 8 Angl. etmultis impr . in quibus recen - h Tua in cælo Paris . August.
lissimus ed . Lips.
STEPH , BALUZII NOTÆ .
Appetilores. Quinquc libri veteres habent concubi- D 557 XIII. ~ Resurrectio ipse sit. Omnes editiones, si
tores . Sic etiam se in antiquissimo codicc legisse tes- Morellianam excipias, babent resurrectio nostra ipse sil.
lalur Morcllius, in mo codice Bodleiano edicio Angli . Al vox nostra deest in omnibus exemplaribus nostris
cana. Sic criam editio vulgata Epistolarum sancti et in octo Anglicanis. Certe videtur non esse nccessa
Pauli . ria. Cæterum vocabulo resurrectionis uli nolentCicero
: Fraudulenti. Codex Fuxensis (raudalores vel frau - niani et qui nihil scribere volunt quod non sit pur
dulenti, lil arbitriuni cssci integrum lectori retinendae latinitatis. Al Christiani, bomincs simplices el re
lectionis qux sibi magis arriderct. Ego præfero ulii- rum magis quam verborum curiosi, crediderunt sibi
mam , quia cam reperi in xxv libris velcribus. Aliam licere nii vocabulo quo unico significareni reditum
raro repcri. Christi ad vitam . ltaque dixerunt resurrectionem .
• Vivificato. ita omnes libri velercs et omnes anti- Nihil vulgatius in libris vclerum scriplorum cccica
que editiones. Manuliana libel justificalo . Morellius siasticorum .
retinuil veterem lectionem . Pirmelius et Rigalliusma Expellentur. Codex Gratianopolitanus , ejicien
luerunt justificalo . Sic etiam Angli, quamvis habe lur. Lamonianus , smilienlur.
rent auctoritatem plurium relerum exemplarium XIV .- Addimu quoque. Cilat hunc locum sanctus
contra sentientium . Vide concilium Carthaginensc, Augustinus lil). IV contra duus Epistolas Pelagiano
Cypriani pag . 332, in allocutione Felicis a Bagai. rum , cap . 9.
 529 LIBER DE ORATIONE DOMINICA. 550
sed quod lua (Malih . xxvi, 59).Elalio loco dicit: Non A volunius ipsa faciamiis , dum spiritus coelestia el di
descendi de cælo ul faciam voluntatem meam , sed vo - vina quærit, caro terrena el secularia concupiscii.
luntatem ejus qui misil me ( Joan . vi, 52 ) . Quod si El ideo petimus impense ' inter duo ista ope et au
filius obaudivit lit faceret patris voluntatem , quanto xilio Deiconcordiam ficri , utdum cl in spiritu et ia
magis servus obaudirc debel ul facial domini volume carne voluntas Dei geritur, qua: per eum renata cst
talem ? sicul in Epistola sua Joannes quoque ad fa - anima servelur. Quod aperte atque manifeste & apo
ciendam Dei voluntatem lorlalur el in-truit dicens : stolus Paulus sua voce declarat : Caro , inquil, concut
Nolite diligere mundum neque ea quæ in mundo sunt. piscil adversus spiritum , el spiritus adversus carnem .
Si quis dilexerit mundum , non est charitas b Patris in Hæc enim invicem adversantur sibi, ul non quæ vullis
illo , quia omne quod in mundo est , concupiscentia ipsi faciatis. Manifesta aulem sunt opera la carnis, quæ
carnis est , et concupiscentia oculorum , el ambitio se - sunt adulterio , fornicationes , immundilice , spurcilia ,
culi , quæ non est a Patre , sed ex concupiscentia idololatria ,veneficia ,homicidia ,inimiciliæ ,contentiones,
mundi e : el mundus transibil el concupiscentia ejus ;qui æmulationes, animositales, provocationes, simultanes,
aulem fecerit voluntatem Dei manel in @ lernum , quo dissensiones, hæreses, invidiæ , ebrielales, comessaliones,
modo el Deus manel in alernum ( 1 Joan . II, 15 -17). et his similia , quæ prædico vobis sicul prædixi, quo
Qui in alernum manere volumus , Dei , qui æternus B nium quitalia aguntregnum Dei non pussidebunt. Fruc
est , voluntatem facere debemus. lus aulem spiritus est charitas i, gaudium , pax, magna
XY , Voluntas autem Dei est quam Christus et fecit nimilas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia , casti
el docuit. Tumilitas in conversationc, stabilita sin fide, Tas (Gal. v, 17 -22). El idcirco quvlidianis, immo con
verecundia in verbis , in factis iustitia , in operibus limui; orationibus hoc precamur , et in cælo et in
misericordia , in moribus disciplina , injuriam facere terra voluntatem circa nos Dei fieri, quia hæc esl Vo)
non nosse , el faciam posse tolerare, cum fratribus luntas Dei, ul terrena culestibus cedant, spiritalia et
pacem tenere : Deum loto corde diligere , amare in divina prævaleant.
mo quod pater cst , limore quod Deus est ; Christo XVII. Polest et sic intelligi, fratres dilectissimi, 11!,
omnino preponerc , quia nec nobis quicquam quoniam mandat ct monel Dominus etiam inimicos
mio præposuil ; charitili cjus inseparabiliter adhærere, diligere el pro iis quoque qui nos perscquuntur orare,
uci cjuis fortiter ac fidenler assistere di quando de pelamus ct pro illis quiadhuc terra sunt i el necdum
nomine el honore certamen est, exlibere in ser. coelesles esse cæperunt, utel circa illos voluntas Dei
mone
conslantiam , quia confitemur , in quæstione fial, quam Christus hominem conservando ct redinte
Tamm , qua congredimur , in morte patientiam ,
fiducia grando perfecit. Nam , cum disciphli ab co non jam
TUH
oronantur . lloc est coli:ercdem Christi esse velle, C lerra appellentur, sed sal lerrr (Mallh . v, 15), ct
s praeceptum Dei facere , hoc est voluntatem Apostolus primum hominem vocet de terræ limo, sc
109 Patris adimplerc. cundum vero de cælo ,merilo el nos, qui esse debe
Wohlerialilem petimus voluntateni Dei in cælo et mus patri Deo similes, qui solen sulum oriri racit su
' ; quod utrumque ad consummationem nostre per bonos et malos el piluil super justos el injustos .
tallis e pertinet et salutis. Nam , cum corpus e (Malth . v, 45 ), sic , Christo monente, oramus et
lerra et sppirit
iritum pos
possiil eamus
siilea cæloo,, ipsi terra et petimus ut precem pro omnium salute faciamus ;
mus é cæl
calum sum us ; et in utroque, id est et corpore et ut , quomodo in celo id est, in nobis, per lidem
su Dei voluntas fiat oramus. Est enim inter nostram voluntas Dei facta est il essemus e carlo ,
carnem el spiriium collucta
et spirit discordaantibus
colluctatio , el discord n ad - ita el in terra, hoc est in illis non credentibus k , 11:11
vers us se inv
nvice quotidiaana
icem quotidi cong sio , utnon que
na congres voluntas Dei, lil quiadhuc sunt prima nativitale ter .
LECTIONES VARIANTES.
a Tu vis v oss. 3 .
Cole
ncct $ Aperte Paulus Paris . Bod. 1, 2, 3, 4. Manul.
b Di pisEb
uio ceor Th . Foss. Lin
nu u h Facta Lin . NC. 2. Paris. Bod . 1, 3, 4. Manul.
c upiscentia sæculi etmundus Thu. Foss. Transit i Agapes... suavitas, beniguilas Ver. Man .
PariFs o. rti į Terreni sunt Ar. od 1, 2. Thu . Foss. Terrena si
I ter ac fidel
sistere Verer. ac fideliter Bod. 3, 4. Fortiter ac libenter in - k In Vict.
piunt illis credentibus Bod . 1, 2, 3, 4. Thu . Foss . Vict.
ilVo
inlu
pentns
ateisrejPem Man
icil .Lips. . D Man .

XV . - In quæstio STEPII. BALUZII NOTÆ .

pa.i408. .- in quæstione. Vide notas ad Epis:olam xxi, dumProin iisChristum
pag qui nos. Id est pro inimicis nostris quinon
Augu crediderunt, ut explicat Augustinus
CIUS - stiFieri
nus autemin perimus. Citat hunc locum san in codem libro iv contra duas Epistolas Pelagianorum ,
JuIllum " Pe slinusgi in libro mos laudato el lib . ii contra cap. In 10illis
. non credentibus. Negalio decst in oinnibus
mpense . la Adveanrumin, cap . 3 .
a
dicibus nte i: qAdve
uisrbim el .! lioc deest in vigintcditionei et uno co - fere libris nostris el in Anglicanis , lum etiam in :111 •
dicitur Graiquis vii scetriin! excerptis Flori.riIncharact qu:e tiquis editionibus, Exstat aulem ini ca que dicillir
diretur inravi telligi scriptum est minutio ere, ut Gravii ct in Morelliana . Eam liabuisse codicem .
retinoinre lligi dubium di esse an retineri deberet. Ego sanotus Augustinus litebatur clare colligi posse viele
XVI!.I quia Polexlat
essiieellin:siccodi e Seguieria :10 . lur ex libro ejus de Prædestinatione suiniclorum cap . 8 .
. - Pole An imellini. Et hunc quoque locum ( Vulao c in illis non credentibus , sed refraganuibils
cital s a n ctuiss Augusgi istinus
linis in Epistola ad Valentinum . edd . prope omnibus et vell. codd . Neque oportel illud
531 DIVI CYPRIANI 552
reni, incipiant esse cælestes ex aqua et spiritu nali, A alernum vivere siquis ederit de ejus pane, atmani .
XVIII.Procedenle oratione postulamus et dicimus : festum est eos vivere qui corpus 919 ejus altingunt et
PANEM NOSTRUM QUOTIDIANUM DA NOBIS HODIE. Quod Eucharistiam jure communicationis accipiunt, ita
polesl cl spiraliter et simpliciter intelligi, quia et contra limendum est el orandum ne, dum quis abs
uiterade intellectus uilitatc divina prolicit ad salutem . tcnlus separatur a Christi corpore, procul remaneat
Nam panis vil:e Christus cst; ei piinis lic inium a salute, comminante ipso ei dicerle · Nisi ederilis
mon est , sed noster esi. El quomodo dicimus Pater carnem Filiinominis el biberitia :a - xinem ejus,non ka.
noster, quia intelligentium et credentium pater esi, bobilis vitam in vobis (Joan . vi, 53). Et ideo paneia
sic et parrem nostrum vocamus, quia Christus eorum nostrum , id est Christum , dari nobis quotidie peti
qui corpus ejus contingunt a panis est. lune anlem mus, 111, qui in Christo maniemus el vivimus, a sane.
panem dari nobis quotidie postulamus, ne qui in tilicalionc ejus ct corpore non recedamus.
Christo sumus et Eucharistiam quotidie ad ciburn X IX . Polest verò el sic intelligi, ut qui sicculo re
salutis accipiunus, intercedente aliquo graviore de- nuntiavimus, et divitias ejus el pompas Gide gratie
Victo , dum abstenti et non communicantes a cælesti spiritulis abjecimus, cibum nobis tantum pelainus el
pune prohibemur, a Christi corpore separenjur, ipso victum , quando instruat Dominus el dical : Qui non
prædicimte et monente b : Ego sum panis vitæ qui de B renuntiat omnibus quæ sunt ejus, non potestmeus dis
cælo descendi. Si quis ederit de meo pane, vivet in cipulus esse (Luc. xiv, 53). Qui autem Christi cæpit
@ lernum . Panis e autem quem ergo dedero caro mea est esse discipulus, secunduin magistri sui vocem renun
pro sæculi d vita (Joan. vi, 51). Quando ergo dicit in lians omnibus, diurnum debet cibum pelere nec in
LECTIONES VARIANTES.
a Nosler (qui corpus ejus contingimus) O.ron . bante Gronovio Obs. monob ., p. 131.
h Dicente Bod . 1, 4. Paris . Vici. Aug . sæpius. d Mundi Voss. 3.
© Panem autem Lips., qui addit : Ila editiones vell. pro
STEPI. BALUZII NOTÆ .
legisse Augus!. de Predest. Sanct. cap. 84. Nostræ le. Ephes., el xxii ad Hebræos,ubivarias offert observatio
clionis sensus expeditus : Terreni eniin sicubi in eis nes, tum corum qui in solemnitatibus communicabant
roluntas Dei fit , cælestes , i. e, credentes evadunt in Adventu el Quadragesima, lum eorum qui in Pascha
GOLDHORN .) dumtaxal, anul bis aut ter in anno, lum heremitarion
XVIII. - Panem nostrum quotidianum . Viile llierony- qui er humilitate quadam semel quotannis aul singulis
mum incap . 11 Epistola ad Titum , el Maldonii Con biennis. Quare non tam urgent D . D . Chrysost, el Bie
mentarjuur in caput v Mallhæiin prima edicione. Nam ronymus communionem quotidianam , quam dignam Ex
posteriores non sunt consentanee . Huic malo medici. charistice sumptionem , - PAMELIUS .)
nam allulit is qui anno 1677 noya cditione donavit C Abstenti,Codex Gratianopoliianus habetabstinentis,
Iraclaim Mulionati de Sacramentis. Posnil enim in Lamonianula, absentes . E ! paulo post in Grotiat op
przfatione sia verba ejus qualia habentur in prima liianu scriptum est , qui cbslinei separetur. Ex quo
edilionc Commcntariorum in Evangelinl. fortassis colligi possel legendum esse apud Lught
Chrisills eurwin . lla emendavimus hunc locuint ex mum in loco mox citato ei lib . 11 de Dono persercriure
fide octodecim libroruin nostrorum , in quibus est liæ , cap. 4 , abstinentes pro eo quod reteres editions
Seguierianis , et decem Anglicanorum , in quibus habebautabsendes. Verum in nova opcran suneri As
elian legitur contingual. Confirmant banc eniendile gustini editione amolaille est abstenti semper stri
tionem hæc verba que paulo post sequitur : Mani- pium esse in manuscriptis Gallicanis e: Valicanis,
feation est eos rivere qui corpus ejus continguni. ( Non Panis au em quem . Vide Gronoviuni, Cip . 14 01
polni, quin hic Bul. struerer. Reliqui ad unum omnes : servationum in scriptoribus ecclesiasticis.
quia Chr. nosier, qui corpu : ejus contingimus. Wul- El orandum . I .ic desunt in duobus antiquis exem
kerus, misc. obs. p . 53 , hunc locum por mms. sic re - plicibus . El quivis exsicut in multis aliis et in
stilui monel : quoniodo dicimis Palrem nostrum , civionibus, pirlo csie superflua . Non sum tamen all
quia --- vocamus Christuin , quia is eorum , qui copa sus delere contra lot veterum librorum scripturani.
puis ejus contingionus. Præfulissem lectionein anle Bul. Procul rement. Cum vocem procul in jullo vele
vulgarem , mulalo solum Christus nostrum , nisi rum librorum nostrorum repererim quam in Thuano,
solemnis veleribus fuisset allocutio : Pater nosler. hcvalde inclinabam lit delerem . Sensus enim inte -
- GOLDHORN .) ger est absque illo vocabulo . Codex Segujerianus
lunc autem panem . Citalur hic locus a sanelo Alle pro procul liabel extraneus, unus meus et alius velis
gustino lib . I contra dus Epistolas Pulugianorum , D separallis maneal, ocio libri nostri et qualuor Anglia
cap. 9, et ini coucilio Toletano iv, can . 10, el ab caji alienus. Quæ varix lectiones introducte viden
Adrevalilo in libro de Corpore et Sanguine Domini, lur ab iis qui nesciebant vocem remaneat solam con
in lomo xii Spicilegii Dacheriani par . 36 . ( Salis hinc stiruere optimum sensum , ut in simili argumento
perspicuum est, quotidie adhucætate Cyprinicommuni- dixi olim in capite 37 pra fationisme:e in conciliul
casse fideles, quod jam inde ab Apostolis usitatum fuisse, Chalcedonense . Rufinus, lib . viii, cap . 9 : Sed hoc 80 •
palel ex Act, Apostolorum non uno in loco . Perduravit lum singuli pavescebunl ne forte dum properam sol ur
ea consuetudo usque ad D . Hieron , ælatem Rome ; et gens clauderet diem , separalus a consorlio martyrum
in Hispanis, vel ipso iesle epistola ad Lucam Biliruin remaneret. Sanctus 558 Ambrosius , lib . 1 Officiorum ,
et apologel. ad Pamach. pro libris contra Jovin . ; Me c. 41, agens de santo Laurentio : Cum videret Xistum
diulani ad D . Ambros. usque, quemadmodum colligere episcopum suum ad martyrium duci, flere crepil, non
est ex ull. cap. lib.jv el y de Sacrament.; el in Africa passionem illius, sed suam remansionem . Sic Poutius
usqueud D . Augustinicelulem ,ut patel ex cpistola exit . diaconiis in libro quein scripsit de Vila sancti Cy.
Alqui in Orienie jamdudum desieral ea consuetudo , uti priani ail : Quid hoc loco faciam inter gaudium pas.
palel, lum ex diclo lib . v Ambrosii de Sacrament, et sionis el remanendi dolorem ?
libr. 11 de Sermone Domini D . Augustin .; lum ex D . Panem nostrum , id est Christum . Citatur hic locus
Chrysost , Hom . Lxi ad pop .Antioch., III in Epistolam ad in canone 10 concilii Toletani iv.
 533 LIBER DE ORATIONE DOMINICA . 531
longum desideria reulionis extendere, ipso iterum A justo , cum scriptum sit : Non occidet Dominus fume
Domino prascribende el dicente : Nolile in craslinum animam justam (Prov. x, 93). Et iterum : Junior e fui,
cogitare; crastinus enim ipse cogitabil sibi : sufficit a et senui ; et non vidi justum derelictum , neque semen
dieimalilia sua (Mallk , vi, 54). Merito crgo Christi ejus quærens panem (Psal. XXXVI, 25). Tiem Dominus
discipulus victum sibi in diem postulat, qui de cras. promillat et dicat : Nolile cogitare dicentes : Quid
tino cogitare prohibetur ; quia el contrarium sibi lit edemus, aut quid bibemus , aut quid vesliemur ? llæc
et repugnans ut quæramus in sæculo diu vivere, qui enim naliones quærunt. Scit autem pater vesler quia
Petimus regnum Dei velociter advenire. Sic et beatus horum omnium indigelis. Quærite primum regnum Dei
A postolus monel, formans et corroborans speinostre el justilium ejus, et hæc omnia apponentur vobis (Matth .
ac fidei firmitatem : Nihil , inquit , intulimus in hunc vi, 31) . Querentibus regnum et justitiam Dei omnia
mundum , verum nec auferre possumus. Habentes itaque promillit apponi. Nam cum Dei sint omnia, habenti
exhibitionem et tegumentum , his contenti simus. Qui aus Deum nihildecrit, si Deo ipse non desil. Sic Danieli,
lem volunt divites fieri, incidunt in lentationem et mus- in leonum lacu jussu regis incluso, prandium divinitus
cipulam el desideria mulla et nocentia , quæ mergunt ho procuratur, et inter ſeras esurientes ct parcentes
minem in perditionem et in interitun . Radix eniin homo Dei pascilur (Dan . XIV , 30). Sic alilur Ilelias
omnium malorum estcupiditas; quam quidam appelenles, B in luga ; el in sotiludine corvis ministrantibus, et 211
naufragaverunt a fide el inseruerunt se doloribus multis. volucribus cibum sibi apportantibus , in persecil
( Tim. VI, 1-10). lione nutritiir (111 Reg. XVII, 6). Algue, o humano
XX . Docet non tantum contemnendas , sed et maliiiio delestanda crudelitas ! ſeræ parcunt, aves
periculosas esse divitias, illic esse radicem malo pascunt, et homines insidiantur et sævimt.
rum blandientium b , ca citatem mentis huinanæ oc- XXII. l'ost hæc, el pro peccatis nostris deprecanjir
culia deceptione fallentium . Unde et divitem stultum dicentes : ET REMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA SICUT ET
sæculares copias cogitantem el se exuberantium fruc, NOS REMITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS . Post subsidiam
luum largitale jactantem redarguit Deus dicens : cibi pelitur et venia delicti , ut qui a Deo pascitur
Slulle, hac nocle expostulatur anima lua . Quæ ergo in Dco vivat, nec tantum prxsenli et temporali vile
parasli cujus erunt ( Luc. XII, 20 ) ? Latabatur stultus sed et æternae consulatur ; ad quam veniri potest, si
bructibus ipsa nocle moriturus ; et cui vita janı de- peccata donentur : quae debita Dominus appellat,
fill , victus abundantiam cogitabat. Contra autem sicut in Evangelio suo dicit : Dimisi tibi omne debi.
Dominus perfectum el consummatum docel fieri qui, cum , quia me rogasli (Malih . XVII, 32) . Qaam neres
nhibus suis venditis atque in usum pauperum dis. Saric autem , quam providenter et salutariler admo
ripulis , thesaurum sibi condat in cælo . Eum dicit c nemur quod peccatores sumus , qui pro peccatis
posse se sequi et gloriam Dominicæ passionis imitari rogare compellimur! ut, dum indulgentia de lico
qui,ex peditus et succinclus, nullis laqueis rei familia - petitur, conscientize suæ animus recordetur. Ne quis
Tis involvitur, sed solutus ac liber facultates suas ad sibi quasi innocens placeat el se extollendo plus pere
X
mante præmissas ipse quoque comitatur (Malth. cal, instruitur et docetur peccare se quotidie , dum
) . Ad quod ut possitunusquisque nostrum pa- quotidie pro peccatis jubetur orare. Sic denique et
rare se , sie discal orare el de orationis lege quolis Joannes in Epistola sua monet dicens : Si dixerimus
esse debeat noscere . quia peccatum non habemus,nos ipsos decipimus', elve .
XXI. Nequ
leque enim deesse quotidianus cibus potest rilasin nobis non est. Si autem confessi fuerimus peccata
a Sufficit enom
im niAr, LECTIONES VARIANTES.
h Radicem omnium u Bod . 2 . d Esurientes et rugientes Pem . Voss. 2. Bod . 1, 4.
c Juvelcem
nior Paris . BoPem . Voss. 2. Bod. 4 .
enior Paris . Bodd .. 1, 2, 3 . Thu. Foss.
e Dimille Bod . 1, 2, 3, 4 . Aug . Ver.
f Seducimus Voss. 1 .
XIX . - Cogitare. Postea STEPI . BALUZII NOTÆ .
nosiris et in ögitare.
tribusPostea
Anglicsequebalur
an in duobus libris D litano sic habetur : Quæ ? regnum Dei et justiliam ejus.
quid bibilis ." Quitribus
c lectioAnglicanis
Confirm quid manducatis uut XXII. - Quam necessarie . Cilat hunc locum sanctus
verbis MaltbiQuic
ici . lectio 31 :confirmaripo
Nolite coyilarse videtur ex his Augustinus lib . It contra duas Epistolus Pelugianorum ,
edemus vel Hiti
quid, vibibe31mu:s.Nolile Qu coyilare dicentes,inquid cap.El9.remillendis. Vide Erasmum ad hunc locum Mal
quenti paginquida . Sebibemus.
neca , Epis Quææ vverba referuntur se -
el Exhibitqui
secterus ha
qui . Seneca , Epist. xu : Ille bearissimis est thæi et ad caput si Lucie .
i emcrastinun
. lia i sine solbiciludine ei'perlul.
Elmosyniosnem , pa. gurIta.aſ24etjam
0 . Lihr infrit in libro de Opere et
Debita .Qui posica local peccata . Et tamen sitquia
dam qui putant esse discrimen inter debita et peccata
tores edicion1 es pag . 240 eini. ll
Libri relcres et quxdam re - inter delicta et peccalat. Vide annotationes Erasmi
birode lololes necessitaTerwiarnis in lie
: Si ila victum.
piraſerunt in hunc locum Lucæ . Vide paulo post circa devitores.
iant
Tendiner . Eublatria fra :; MaSileilamonecessitas
l cxhibitionis cb . Innocens pluceat. Post haec Pamielius adjecit ex c0
man exhibitifra i o n i : ap
Male
pl au
s applaudimus. dinobis
mi ll s . de necessitatibus hino dice Cameroncnsi, cum immocens neno sil. Sed hoc
Meagami : lionis O u i d si in op ia n qu is ldem , in libro de additamentum non babeirin ariliquis editionibus ,
apurle proastillQuide l a m ctsi prinopiam
of il ea lu quis causelur , ut carnem neque in libris nostris rcleribus, uno Piidivano ex
bCeartem , oblituillan u el. , exhibilionis causa 116
s de viprofileatur cepio , nec in decem Anglicanis . Et tamen Angli illud
ssianus , lius
b . de
I, caviciu
p . 3 , el vestitui non esse cogitandun ? retinuerunt in editione sua Repetitio esi cujusdann
dallisis intb e.rpI,recap. tes qu, idixit alimenta et operimienia , stidiosi ex initio istius libri de Oratione Dominicil,
perimenti llerpretes
, qui vestimenta posuerunt pro pag. 205.
XXI . - Qucerentibus
s Nos ipsos decipimus. Codex Gratianopolitanus, sc
- Ruærentibus regnum . In codico Gratianopo . ducimus.
535 DIVI CYPRIANI 536
nostra, fidelis et justus est Dominus qui nobis peccata A fralri reconciliari jubet (Malih. V , 24), ut pacificis
dimillal I Joan. 1, 8). In Epistola sua utrumque com - precibus et Deus possit esse pacalus. Sacrificiuni
plexus est, quod et rogare pro peccatis debeamus, Dco majus est pax nostra el fraterna concordia, et de
et impetremus indulgentiam cum rogamus. Ideo et unilale Patris et Filii et Spiritus sancti plebs adunala.
fidelem dixit Dominum ad dimillenda peccata, fidem XXIV . Neque enim in sacrificiis qux Abel et Cain
pollicitationis suæ reservantem ; quia qui orare nos primiobluleront munera corum Deus sed corda in
pro debilis et peccatis docuit, palernam misericor- luebatur, ut ille placeret in muncre qui placebatin
diam promisil ct veniam sccuturair . corde (Gen . Ix , 5 ). Abel pacificus et justus, dum
XXIII. Adjunxit plane et addidit legem , cerla nos Deo sacrificat innocenler, docuit et cæleros, quando
conditione el sponsione constringens, ut sic nobis di- ad altare munus offerunt, sic venire cum Dei timore,
milli debita postulemus secundum quod ct ipsi debi- cum simplici corde , cum lege justitis , cum concor
loribus nostris dimillimus , scientes impetrari non dix pace . Merilo ille dum in sacrificio Dei talis est,
posse quod pro peccatis petimus, nisi et ipsi circa ipse postmodum sacrificium Deo factus est, utmarts.
debitores nostros paria fecerimus. Idcirco et alio in rium primus ostendens initiarel212 sanguinis sui gloria
loco dicit : In quamensura mensi fueritis, in ea reme- Dominicam passionem qui el justitiam Domini babue
tielur vobis (Maith. vii, 2). El qui servus post dimis - B ral el pacem . Tales deniquc a Domino coronantur,
sum sibi a domino omne debilum conservo suo no- tales in die judicii cum Domino judicabuot a. Cele
luit ipse dimillere (Malih . XVIII , 34), in carcerem rum discordans ct dissidens et pacem cum fratribus
religatur : quia indulgere conservo suo noluit , quod non habens, secundum quod bealus Apostolus et
sibi a Domino indullun fueral amisil. Quæ adbuc Scriptura salicta testalur, nec si pro nomine Christi
fortius Christus in præceptis suis majore censur:e occisus fuerit , crimen dissensionis fraternæ poterit
suic vigore proponit: Cum steteritis, inquil, ad orutio - evadere, quia , sicut scriptum est, Qui fratrem suun
nem , remillile si quid habelis adversus aliquem , ut et odit, homicida est , nec ad regnum cælorum pervenit
Paler vesler qui in colis estremillalpeccata vestra vobis. aut cum Deo vivithomicida (1 Joan . III, 15),non polest
Si autem vos non remiseritis , neqrie Paler vester qui in esse cum Christo qui imitator Judæ maluil esse quam
cælis est rem :illet vobis peccata vestra (Marc. XI, 25). Christi. Quale delictum est quod nec Baplismo sali
Excusatio tibi nulla in die judicii superest, cum se- guinis polest ablui ? quale crimen est quod martyrio
cundum luam sententiam judiceris, et quod feceris non potest expiari?
hoc el ipse paliaris. Pacificos cnim et concordes XXV. Iliud quoque necessarie admonet Dominus
atque unanimes esse in domo sua Deus præcipit , et ut in oratione dicamus : ET NE NOS PATJARIS INDUCI IN
quales nos fecit secunda nativitale, tales vult renatos C TENTATIONEM. Qua in parle ostenditur nibil contra
perseverare; ul qui filii Dei cșse cæpimus, in Dei nos adversarium posse , nisi Deus ante perniserit; ut
pace maneanus, ct quibus spiritus unus est , unus omnis timor noster, ci devotio atque observatio ad
sit el animus et sensus. Sic nec sacrificium Deus Deum convertatur, quando in tentationibus nostris
recipit dissidentis , et ab altari reverlenlem prius nihil malo liceat, nisi potestas inde tribuatur. Probal
LECTIONES VARIANTES.
a Vindicabuntur Oxon . Lips. Impr. omnes præler Morell. et Baluz.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
XXIII. - Circa debitores. Tres libri veteres habent Vide Cresollium , Decade prima Anikologiæ sacræ ,
peccatores. cap . 1, sect. 9 . Itaque Cyprianus in Epistola LXXI ,
Religatur. Ita omnes fere libri veleres. Nam quod pag . 164, ad Confessores ait illos judicaturos nationes
in Moyssiacensi et in Gratianopolitano scriplum est el regnaturos cum Christo . Lactantius, cap . 57 Epi
relegalur, istud proſectum est ex permutatione lille - tones : Nos judicium Dei expectare debemus, ut tus
rarum . Qui vero postea retinuerunthanc lectionem , postmodum qui de nobis judicaverint judicemus. Ita
id est Minutius et alii, pularunt vocem relegatur vulgilie editiones, melius profecto quam in editione
melius conjungi cum accusativo quam religatur , non Pfallii , in qua scriptum est, qui de nobis judicani.
animadvertenles Tertullianum ei Cyprianum supe Porro in uno ex illis septem codicibus antiquis quos
scripsisse in carcerem , ut legilur in antiquis codici- D commemoravimus et in Melensi sancti Arnulphi
bus, pro in carcere. scriplum est judicabuntur. Ex quo alii haud dubie
XXIV . - Innocenter. Codex Fusensis habetpro hac fecerunt vindicabuntur, ut in Carnotensi. Error enini
voce mutones, id est verveces. Quod videtur melius est constans. Eodem errore scriptum est in Apologe
convenire cum bistoria . lico Tertulliani in quibusdanı 359 veteribus libris et edi
Judicaburil. Quamvis sciam omnes editiones, prx tionibus Esculapius fulmine judicatur, cum in editione
ter Morellianam , el qualuordecim antiqua exempla Pamclii recic posilum sit vindicatur, utdicemus alibi.
ria habere vindicabuntur, ego pra:fero lectionem cdi Vide annotationes Henrici Valesii ad Eusebium , libri,
tionis Morelliana , quam adstruuni septem velera C . 42. (Pestilui lectionem quæ , exceplo Morellio , omni
exemplaria , quia in Evangelio secundum Matthrum busante Bal, communis fuit. Hic e septem edd. posuil:
cap. xix , el secundum Lucam cap. xxii, Christus ait judicabunt, quod sune melius, quia istius qvi opinioni.
discipulos suos in regeneratione , cum venerit filiusbus respondel. Cfr. Ep. vi (Bal. LXXXI), II. Nequevero
hominis in sede majestatis suæ , cum ipso judicalil- meliora semper genuina. Imo probabilius , emendalo
ros duodecim tribus Israel. In quo numero judican rem quemdam vulgari lectioni Jorellianam , quam huic
tium , inquil sanctus Augustinus in Sermonie 351, de illam substituisse. Sed ad liquidum non facile rem per .
Pænitentia : omnes intelliguntur qui propter Evange- ducul,nisi qui quales sint edd ., in quibus alterutrum le
lium omnia sua dimiserunt el seculi sunt Dominum , gilur, accurale noverit.-- GOLDHORN.)
537 LIBER DE ORATIONE DOMINICA . 538
Scriptura diyina qux dicit : Venie Nabuchodonosor A XXVIII. Quid mirum , fratres dilcctissimi, si ora .
rex Babyloniæ in Hierusalem , el expugnabat cam , el tio talis est quam Deus docuit , qui magisterio suo
dedit eam Dominus in manu ejus (IV Reg .xxiv). Datur omnem precem nostram salutari sermone breviavit ?
aulem poleslas adversus nosmalo secundum nostra Hoc jam per Esaiam prophetam fuerat anle pricdi
peccata , sicut scriptum est : Quis deditin direptionem clum , cum , plenus Spiritu sanclo de Deimajeslale ac
Jacob el Israel eis qui prædantur illum ? nonne Deus cui pielale, loquerelur 913 : Verbum consummana, inquil,
peccaverunt ? el nolebant in viis ejus ambulare neque au . et brevians in justilia , quoniam sermonem breviatum
dire legem ejus, et superduxit super eos iram animationis fuciel Deus in toto orbe lerræ (Isa. x , 22). Nam , cum
sue (Isa. XLII, 24 ). Et iterum , Salomone peccante el a Dei Sermo, Dominus noster Jesus Christus, omnibus
pra : ceptis atque a viis Dominirecedente,positum est: El venerit, et, colligens doctos pariter et indocios, omni
excitavil Dominus Satanam ipsi Salomoni (IIIReg.xii). sexuiatque elati præcepta salutis ediderit , præce
XXVI. Polestas vero dupliciter adversusnos dalur, plorum suorum fecit grande compendium , ut in
vel ad pænam cum delinquimus , vel ad gloriam disciplina cælesti discentium memoria non laboraret,
cum probamur ; sicuti de Job faclum videmus ,ma- sed quod esset simplici fidei necessarium velociter
nilestanle Deo et dicente : Ecce omnia quæcumque disceret c. Sic, cum doceret quid sit vita æterna, sa
habet in manus tuas do ; sed ipsum cave ne langas (Job , B cramentum vitæ magna et divina brevitale com
1 , 12 ) ? Et Dominus in Evangelio suo loquitur lem - plexus est dicens : Hæc est autem vita æterna, ul co
pore passionis : Nullam haberes adversum me polesla . anoscant le solum et verum d Deum , el quem misisti
lem , nisi datum essel tibi desuper (Joan . xix , 11). Jesum Christum (Joan . xvii, 8). Item , cum de Lege el
Quando autem rogamus ne in tentationem veniamus, Prophetis præcepta prima el majora decerperel ,
admonemur infirmitatis et imbellicitatis nostræ dumn Audi, inquit, Israel, Dominus Deus luus Deus unus est.
c rogamus, ne quis se insolenler extollat, ne quis Eldiliges Dominum Deum tuum de lolo corde luo, el
SIDI sliperbe atque arroganter aliquid assumat , ne de lola anima lua, el de lola virtute tua (Deul, vi, 4 , 5 ).
quis sibi aut confessionis autpassionis gloriam suam Hoc estprimum mandalum . Elsecundum simileesthuic :
ducat , cum Dominus ipse humilitatem docens dixe-
T .
Diliges proximum libi tamquam te ipsum e (Marc, sii ,
ril : Vigilale et orate, ne venialis in tentationem . Spi- 29 -31). In his duobus præceplis lota Lex pendel et Pro
XI quidem promptus est, caro autem in firma (Marc. phelæ (Malth. XXII, 40). Et iterum : Quæcumque vo
or; ut, dum præcedit humilis el summissa con luerilis ul faciant vobis homines bona, ila et vos facile
el dalur lolum Deo , quicquid suppliciler cum illis. Hæc est enim Lexel Prophelæ (Ibid . vii, 12).
thonore Dei peritur ipsius pietale præstelur. XXIX . Nec verbis tantum , sed et factis Dominus
· Post ista omnia in consummationc oratio - C orare nos docuit, ipse orans frequenter et deprecans,
nostras
en clausula universas petitiones et preces el quid facere nos oporteret exempli sui contestatio
as collecta brevitate concludens. In novissimo ne deinonstrans, sicut scriptum est : Ipse autem fuil se
Cla ,
namus, SED LIBERA NOS A MALO , comprehen- cedensin solitudinem et adorans ' (Luc. v, 16). Et ile
rsa cuncta quæ contra nos in hoc mundo rum : Exivil in monte orare, el fuil pernoctans in oratione
cus ; a quibus polesi a esse fida et firma
OS
Dei (Luc. vi, 12). Quod si ille orabat qui sine pecca
Deus liberet , si deprecantibus atque 10 crat, quanto magis peccalores oportel orare ? Et
us opem suam præstel b. Quando autem si ille per lotam nociem jugiter vigilans continuis
Ira 9
RA NOS A MALO, nibil remanet quod ul- precibus orabat, quanto nos magis in frequentanda
nem Dci ad ve rsus postulari,
Deal qu protectio-
amiis ;semel
malum pelquando orolione debemus noc!e vigilare ?
om
contra nia quaISUS malum
dia bolus et mun impetrata ,
petamus ; qua XXX. Orabal autem Dominus et rogabal, non pro
Quis cuetm mundus operantur
quætuti.diabolus
securi slamusa et se , quid enim pro se innocens precarelur ? sed pro
es et luti. Quis est ? ei de seculo melus
est cuiin Slculo Deus lutor cuim delictis nostris, sicut et ipse declarat , cum dicit
ad Petrum : Ecce Salanas postulavil & ut vos vexa
LECTIONES VARIANTES.
a A quibus non potest correx .
h Nisi. . . prestelrotest
correrit
correx. 0.xron . nullo cod. allato.D e Proximum tuum O.xon . Tibi. Ver. MR. Lam . NC. 1.
vil. Eccl el
discer correxit 0 .ron ., nec ullum cod . excita - " Tamquam te Paris.
“Ċ esia et Pem . Órans Lam . Ebr Ar. Bod. 2, 3.
Te solum verum Paris. 6 Expelivit Oxon el rell. impr.

XXVI . - Ne langas. Post ista STEPH . BALUZII NOTÆ .

Fu xensi :E El al
Fuxensi e loco dicit : Ecista
io langas.Post ce su ado illumest! in libro Augustinus lib . iv contra duas Epistolas Pelagianorum
tradditum
luulit animam illi custodi.:Qu
? uslocodicit mpluillum tibi. Tan . cap. 9 .
od Irado
Ecce
pile li librpei rsJo
ec bulUs
. ulcustodi.
cilatuQuod
r a Tesumplum
rtulliano est ex ca - XXVII. -- Venit clausula. Tertullianus in libro de
Fuga in D , iout
ne.cilatur a Tertulliano in libro de Oratione : El respondel clausula interprelans quiil sil
CaTmebmeproornee passioniPis.la Pill Ne nos inducas in lentarionem .
nsiissionis.
ad tuPamelius
nk. adjecit ex codice Sell libera nos a malo . Vide annotationes Erasmi
in libris nostSi. risad e l ma ni le
, Pilatum . Sed st i ego istud non reperi in capul xi Luce.
pibus qux amelianam iestin
P an tecesserestdces.c
, in editio - XXX .- Postulavil. Vulgatic editiones , Hilarius in
Quando autem rogamus. Cilat huunn t libro x de Trinitale, c. 38 , et llieronymus lib . I
allem rogamus, Cilat hunc locum sanctus adversus Pelagium habent expetivil, uli legitur ill ci
539 DIVI CYPRIANI
reta quomodo triticum . Ego autem rogaviprole,ne de ficiat A scriptum est ex persona Ecclesie loquentis in Can
firestua (Luc. xxn , 31, 32). Etpostmodum pro omni- tico Canticorum : Ego dormio d , el cor meun vigila
bus Patrem deprecatur dicens : Non pro his autem rogo (Cini. v, 2 ). Quapropter sollicite el caule Apostatas
solis, sed el pro illis qui credituri suntperverbum ipsorum admonei dicens : Instale orationi, vigilantes in ea (Ca.
in me, ut omnes unum sint, sicul lui Paler, in me ci ego in loss. iv , 2 ), docens scilicet et ostendens eos inne.
te, ul clipsi in nobis unum sint (Joan . Xvu , 20). Magna mare quod postulant de Deo posse, quos Deus valea
Domini propier salutem nostram benignitas pariter et in oratione vigilare.
pietas, utnon contentus quod nos sanguine suo redime- XXXII. Orantes autem non infrucluosis necnadis
ret, adhuc pronobis amplius etrogaret. Rogantis autem precibus ad Deum veniani. Inefficas petitio esi csa
desiderium videle quod ſuerit, ut, quomodo unum precatur Deum sterilis oralio . Nam , cum omnis arba
sunt pater et filius, sic et nos in ipsa unitate manea - non faciens fruclum excidatur et in ignem miltain
mus. Ut hinc quoque possil intelligi quantum delin - (Malih , yai, 19), utique elsermo non habens fruclue
quat qui unitátem scindit et pacem , cum pro boc el promereri Deum non potest, quia nulla estoperait
rogaverit Dominus, volens scilicet sic plebem suam ne lacundus. Etideo Scriptura divina instruit dicens:
salvam fieri el in pace vivere b, cum scirol ad re - Bona est oralio cum jejunio el eleemosyna ( Tob. I ,9).
gnum Dei discordiam non venire. B Nam qui in die judicii præmium pro operibus et eles.
XXXI. Quando autem slamus ad orationem , fratres mosynis redditurus est, hodie quoque ad orationca
dilectissimi, vigilare ei incumbere ad preces loto cor- cum operatione e venienti benignus auditor est.
de debemus. Cogitatio omnis carnalis et sæcularis Sic denique Cornelius centurio cum oraret, meruit
abscedat, nec quicquam lunc animus quam id solum audiri. Fuit enim faciens multas eleemosynas in ple
cogitet quod precatur. Ideo et Sacerdos, ante ora bem et semper orans Deum . Huic circa horam na
tionem præfatione præmissa, parat fratrum mentes nam oranliadstilit angelus testimonium reddenssu
dicendo : Sursum corda ; ut , dum respondel plebs, operis fel dicens : Corneli, orationes tuæ eteleemosyua
Habemus ad Dominum , admoneatur nihil aliud se luæ ascenderunt ad memoriam coram Deo (Act. I,6).
quam Dominum cogitare debere. Claudatur contra XXXII. Cilo orationes ad Deum ascendunt quas
adversarium peclus , et soli Deo pateat, nec ad se ad Deum merila nostri operis imponunt. Sic etRa.
lostem Dei tempore orationis adire patialur. Obre- p!ael angelus Tobie oranli semper et semper ope.
pit enim frequenter et penetral, el subtiliter fallons ranti lestis fuit dicens : Opera Deirevelare elconfileri
preces nostras a Deo avocat, ut aliud habeamus in honorificum est. Nam , quando orabas lu et Sarta , ege
corde, aliud in voce, quando intentione sincera Do- obtulimemoriam orationis vestræ in conspectu claritatis
ininum debet, non vocis sonus , sed animus el C Dei. El cum sepelires lu mortuos simpliciter ,elquia
sensus, Orare. Quæ autem segnitia est alienari ctnon es cunclulus exsurgere el derelinquere prandinn
rapi cineplis cogitationibus et profanis cum Duc luum , sed abisti et condidisti mortuum , missus sau
ininum deprecaris, 21 * quasi sit aliud quod magis de lentare te ; el iterum memisii Deus curare le el Sarran
beas cogitare quam quod cum Deo loqueris ? Quue nurum luam . Ego enim sum Raphael, unus ex sepleih
modo le audiri a Deo poslulas , cum le ipse non Augelis juslis quiassistimus el conversamur anteclau
audias ? Vis esse Deum memorem ·lui cum rog:is , talem Dei ( Tob . XII, 11- 15 . ). Per Esaiam quod
quando tu ipse memor luinon sis ? Hoc est ab hosle Dominusadmonet etdocel similia contestans: Sule',
in totum non civere : hoc est, quando oras Deum , inquit , omnem nodum injusliliæ , resolve suffocati Hös
majestatem Dei negligentia orationis offendere : impotentium commerciorum . Dinille qnassalos in fi.
hoc est vigilare oculis et corde dormire, cum debeat quien et omnem consignationem injuslam dissip
Christianus et cum dormil oculis corde vigilare, sicut Frange esurienii punem tuum , et egonos sine leclo lai
LECTIONES VARIANTES.
Cribrarel Voss. 3.
aD Sic d Dormio , inquit Ar. Lam . NC. 1.
vulgo in vell . codd. Plebem suam unice , quod pro e Cum eleniosyna Ar. Lam . NC. 1.
bavit Walkerus Miscell. Obs. p . 54. i Suis operibus Ver. Evor. Pem . Bod . 4 .
c Alienari et capi Paris .'Bod .,1, 2, 3, 4. MR. Manut. D .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
pite i Evangelii secundum Lucam .Gravii lamen q !12 Coustant , cui debemus egregiam editionem operim
dicitur cdilio præferi postilavit. Cum ergo lectionem illius Sancti. Tertullianiis in libro de Fuga in perse
illam ego invenerim in XXVII libris nostris el in no - tione et llilarius in libro mox laudato habentcernere
vem Anglicanis , tum etiam in libro Tertulliani de XXXI, - Sursum corda. Commodianis lusuurhond
Fuga in persecutione , apud sanctum Augustinum , 76 : Sacerdos Dominicum susum corda prccipii.Anaju
Enaratione in psalmum c , et in ediljone Morelliana enim sxpe scribebant susum pro sursun , uli ( isimi
non dubitavị quia ita reponendum esset, etiam quia ad capul 19 libri Lactantii de Morlibus perseculorun
ila scriptum est supra in Epistola yil pag , 14 . Addo nunc Vitruviui , apud quem , lib . x, cap. 8,
Vexarel. Iu Evangelio Luciu el in uno codice Vali- giis ab imo susum in veteri codice mos. Pe
cano , lum eliam in libro i sancti Augustini adversus ihæi. Vide Onomasticon Rosweydi ad vilus !
Pelagium legiluir cribraret. Al tres libri nostri babint el notationes ejus ad Martyrologium Adonis.
ventilaret. Quo etiam modo scriptum esse in vetustis XXXIII. - Angelis juslis. Plerique librivele
ag. 232,,ubi
exemplaribus libri x sancti Hilarii de Trinitale adno bent sanciis, ut in libro de Mortalilalele ppag.2014
Tatum est in editione viri optimi et doctissimi Petri idem locus refertur.
 511 LIBER DE ORATIONE DOMINICA , 42
duc in domum tuam . Si videris nuduin , vesti ; el do. A vtresurrectio Domini malutina oratione celebretur.
mesticosseminis tuinon despicies. Tunc erumpel tempora. Quod olim Spiritus sancius designabat in Psilmis di
raneuin lumen tuum et vestimenta tua cilo orientur, el cens : Rex meus et Deusmeus,quoniam ad le orabo ,
præibit ante le justilia , el clurilas Dei circumdabil le. Domine, mane exaudies vocem meam , mane assistam e
Tunc exclamabis , el Ders exaudiet le , el dum adhuc tibi, et contemplabor le (Psal. v, 2 ). Et iterum per
loqueris dicet : Ecce ausum (Isa . Liit, 6 - 9 ). Adesse Prophetam loquitur Dominus : Diluculo vigilabunt ad
se repronillit elaudire ac protegere se eos dicit qui, medicentes : Eamus el revertamur ad Dominum Deum
injustí L æ nodos de corde solventes et eleemosynas nostrum (Ose . vi, 1). Recedente ilen solc ac die ces
circa domesticos Dei, secundum ejus præcepta, facien - sante necessario rursus orandum est : nam , quia
tes, desmaudiunt quod Deus præcipit fieri, ipsi quo - Christus sol verus el dies est verus, sole ac dic
que a Deo merentur audiri. Bealus apostolus Paulus, seculi recedente, quando oramus el pelimus ut super
• in necessitale pressura adjutus a fratribus, opera bo - nos lux denuo veniat, Christi precamur adventum
- na i que fiunt scrilicia Dei dixit esse : Saturalus lucis æternæ gratiam præbilurum . Christum autem
sum , inquit , recipiens ab Epaphrodilo ea quae a vobis diem dictum declarat in Psalmis Spiritus sanctus :
. . missa sunt, odorem suavitatis , sacrificium acceplum et Lapis, inquit, quem reprobaverunt ædificantes , hic fuc
· placitum Deo ( Phil. iv, 18 ). Nam , quando quis mi- B lus est in capul anguli. A Domino factus est iste f et
? serelur pauperis, Deum fæneral; et quidatminimis, es: admirabilis 8 in oculis nostris. Iste est dies quem
* * Deo donat, spiritaliler Deo suavitatis odorem sa - fecit Dominus, ambulemus el jucundemur in eo (Psal.
crificat. CXVII, 22, 25). Item , quod solappellatus sitMalachiasde
XXXIV. In orationibus vero celebrandis inveni- propheta lestatur dicens : Vobis autem qui timetis no.
mus observasse cum Daniele tres pucros in fide for- men Domini, orietur sol jusliliæ , el in alis ejus curalio
les et in captivitate victores, horam tertiam , sextam , est (Malach . iv , 2). Quod si in Scripturis sanctis sol
215 nonam , sacramento b scilicel Trinitatis, que in verus el dies verus est Christus , hora nolla a Chri
novissimis lemporibus manifestari habebat. Nani et stianis excipitur quominus frequenter ac semper Deus
prima hora in tertiam veniens consummatum nume. debeat adorari; ut qui in Christo, hoc est in sole et
rim Irinitatis ostendil : itemque ad sexlim quarta in die vero, sumus, insistamus per totum diem preci.
procedens declarat alteram trinitalem ; el quando a bus el oremus, etquando mundi lege decurrens vici
septima pona completur, per lernas horas trinitas busallernis nosrevoluta succedit, nullum de nocturnis
perfecta numerolur. One liorarum spatia jampridem lenebris esse orantibus damnum potest , quia filiis
spiritoliter determinantes adoralores Dei statutis et lucis el in noctibus dies est. Quando eniin sine lu
legiliniis ad precem lemporibus servabanile. Eimani- C mine est cui lumen in corde est ? aut quando sol ci
festata postmodum res est sacramenta olim fuisse et dies non est cui sol et dies Christus est ?
quod ante sic justi precabantur. Nam super disci XXXVI. Quiautem in Christo , hoc est in lumine ,
pulos bora tertia descendit Spiritus sanctus , qui semper sumus, liec noctibus ab oratione cessemus.
gratiam Dominice repromissionis implevil. Item l'e- Sic Anna vidua sine intermissione rogans semper el
trus, hora sexta in tectum superius ascendens, signo vigilans perseverabat in promerendo Deo, sicut in
pariler el voce Deimonentis instructus est lit omnes Evangelio scriptum est : Non recedebat, inquil , de
ad gratiam salutis admillerei, cum de emundandis emplo , jejuniis el oralionibus serviens nucle ac die
gentilibus ante dubitaret. Et Dominus horà sexta (Luc. 11, 37). Viderint vel gentiles, qui necdum illu
crucifixus, ad nonam pecc. la nostra sanguine suo ab mimati sunt, vel Judæi, qui, deserto lupine, in tele
luit, el ulredimere el vivificare nos possel, luncbris remanserunt. Nos, fratres dilectissimi, qui in
victoriam suam passione perfecit. • Domini luce semper sumus, quimeminimus et tenc- .
XXXV. Sed nobis, fratrus dilectissimi, præler lio- mus quid esse accepta gratia cæperimus, compute
ras antiqailus observalas, orandi nunc el spalia et mus noctem pro die. Anbulare nos credamus semper
sacramenta creverunt. Nim et mane orandum est, D in lumine, non impediamur a tenebris quas evasi
LECTIONES VARIANTES.
à Opera quæ fiunt Lam . Ebor . Lin . NC. 1. e Astabo Lum . MA. NC. 1, Bod. 2, 3.
b Sacramentum Ver. Sacramenta Vul. 2. f Factum est istud Pem . Paris.Vict.
e Domino serviebant Lam . Bod. 2. NC. 1. Serviebant & Mirabilis Ar. Ben .
Oron . Lips. h Malachiel Ver. Vict.
d Adorabo Ver .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
XXXIV . - Petrus hora sexta . Vide Tertullianum in mur. Alii qualuor et edijo Morelliana , exultemus el
initio libri de Jejuniis, Hieronymum in Epistola ad iucundemui. Segnierianus , lætemur et epulemur in .
Eustochium de Custodia virginilaiis , et Danielis lleinsii eum .
annotationes in Clementem Alexandrinuem pag. 77. Malachias. Veteres ediliones et tredecim libri ve
XXXV . - Observalas. Quædam vetera exemplaria teres habent Malachim , Fuxensis Malachil , Veronen
bobeni observandas, unum meum constitutas. sis Halachipl.
Mane assistam . Codex Seguierianus , mane adslabo
libiel vi debo le. Alii tres, mane adslabo tibi el ex XXXVI.- - Deserto lumine. Tia ferme omnes libri ve
audies me e . leres. Qualuor tamen habent diserli a lumine. Alii
Ambu L emus. Tres libri veteres, exultemus et læle . Tres, derelicli a lumine.
543 DIVI CYPRIANI
mus.Nulla sint horis nocturnis precum damna, nulla A solum diem , sic nocle quasi in lumine vigilendi.
orationum pigra et ignava dispendia . Per Dei indulgen- Oraluri semper et acturi gratias Deo, hic quoque
tiam recrcali 316 spiritaliter ct renali, imilemur quod orare et gratias agere non desinamus.
futuri sumus.Habituri in regno sine interventu noctis

LIBER AD DEMETRIANUM .
ARGUMENTUM , — Demelriano, Africæ proconsuli, conlen tempus est, ad mentem redeathortatur, vel salka
denti Christianis imputari debere bella , famem el melu judicii el semper ardentis geheunæ ignis.Im .
peslem quibus tum orbis divexabatur, quod ab ipsis latur autem ipse parlim Tertulliani Apologeticum d
dii non colerentur; pulclire respondet (ubi deduxit . librum ad Scapulam , partim Minulii Felicis Octa
mundi senio omnia deleriora fieri ) ipsos polius vium . PAMEL.
ethnicos lantarum cludium causam esse , quod Deum B
non colerent et Christianos præterea injustis perse. 1. OBLATRANTEM Ie et adversus Deum , qui unuset
cutionibus agitarent. Deinde, ubiilliexprobravil lor verus est, ore sacrilego el verbis impiis obstrepenter
mentorum inusitala genera quibus Christianos prce frequenter, Demetriane, contempseram , verecundis
aliis reis lorquebat, non ad confessionem , sed ad ne. ac melius cxistimans errantis imperitiam sileni)
gationem , deorum impotentiam arguil; tum quod ipsi spernere, quam loquendo dementis insaniam provo.
sedefendere nequeant, atque adeo Demetrianus qui care.Nec hoc sine magisterii diviniauctoritate(.ei*:
illos vindicabat, ab ipsis potius coli quam ipse eos bium , cum scriptum sil : In aures imprudentis hi
colere deberet; lum quod a Christianis de obsessis quicquam dicere , ne, quando audierit, irrideal dersein
corporibus ejecti, quid sint ipsi confileantur. Neque sermones tuos (Prov. XXIII, 9).Eliterum : Nolirespon
vero ruinas regum , jacturas opum el similia mala dere imprudenti ad imprudentiam ejus, nesimilis fias
quæ persecuciones Christianoruin divinitus in vindiciam illi ( Prov. x XVI, 4 ). El sanctum quoque jubeanna
comitabantur, ideo vindictas non censeri, quod illis intra conscientiam nostram tenere , nec inculcaudal
eliam communes essent , quandoquidem gaudium iis porcis et canibus exponere, loquente Domino etd.
polius sint omnia illa, quam pæna. Proinde, dum C cente : Ne dederilis sanctum canibus ,neque mizeriis
STEPH . BALUZII NOTÆ .
AD DEMETRIINUM . – Nibil est facilius , nihil vero llieronymus ita faciebat ut etiam lestimoni
magis obvium quam reprehendere studia aliorum , cum Lactan :ji ostenderet posse scriptores ecclesiasticus
ingenia humana , ut lib . iv Epist. xxii ail Symmachus , uli Testimoniis Sit'culariiim lillerarum in luculna
proinpla ad arguendum esse omnibus liqueil. Cujus rei liouibus suis , Idem in Epistola ad Ciesiphontein fl
exemplum ex Augustino retulimus in initio notarum versus Pelagianos ail posse cum paucis sententiel
nostrarum 56)ad Cyprianum . Lactantius lib. IV, cap. ), Scriplurarum hiercticorum et per cos philosophora
reprehendit seu potius, utHieronymiverbo utar, more arguineula convinci . Luciferianus apud eundem lli
det Cyprianum qnod in hac oraiionc, qua scripta est ronymum ait : 0ro le ul philosophorum argumexlalt
adversus inimicum christiane religionis , ulalur lesti- deposila , chrisiiana mecum simplicilale loquaris.L •
moniis sacræ Scripturi , quam ille ulique van:in , terum Baronius anno 256 opliinis argumentis osten.
firlani, commentitiamquc putabal, cum potius argu dil censuram Luciantii non esse legilimam .(Cf.!.
mentis et ratione refellendus fuisset, id est humanis Le Nourry dissertationem de hoc S . Cypriani opere,le
Testimoniis, philosophorum videlicetet historicorum , fra in hoc lomo ex integro recusam ).
ut suis potissimumi refularelur auctoribus. Coutra , 1. - Ad Demetrianum . In codicc Corbeiensi sicios
Tertullianus in initio libri de Testimonio anina ait : plus est hic liber : lucipit Epistola sancli Cyprian
Magna curiosilale el majore longememoria opus est ad Demelrianum paganum episcopum .Proconsulent
sludendum , si quis velit ex lilleris receplissimis, qui- fuisse censuii Nicolaus Vignierius in sua historia
busque philosophorum vel poetarum vel quorumlibet do - D ciesiastica . Quis autem ille fuerit recte dispill.
clrina sapienlice sæcularis magistroruni testimonia ex- " est in notis editionis Anglicana , ubiscriplome
cerpere christiance veritatis, ut æmuli perseculoresque similius esse illum fuisse judicem in civitate
ejus de suo proprio instrumento el erroris in se el ini. ginensi aut aliquem el consiliaris quipræsid
quitatis in nos rei revincantur. Exstilere qui crcderent in judiciis assistere.
sanctum quoque Hieronymum in eadem cum La . Nec hoc sine magisterij divini Post hæc
clantio sententia fuisse, quia is in Epistola ad Ma- adjecit el nominis, quod additamenlum egore
gnum refert istud judicium Lactantii de hoc opere iribus antiquis codicibus. Deest aulers 1
sancti Cypriani adversus Demetrianum . Verum illi editionibus, in xxi libris nostris, et i:a qual
vehementer,meo quidem judicio, erraverunt. Hiero - glicanis. In aliis duobus nostris legitur, su
nymus enim non refort illud Lactantii judicium tom - sterio divina auclorilaris. Quo eliam Dodo
Graw
quam ipprobans, sed ut ostcnderel Lactantium pul est in margine editionis quæ dicitur
lasse melius faclirum fuisse Cyprianum , si in refel vero lectionem magis probal Pamclius. Mo, .
lendo Demelriano usus esset lestimoniis philosopho. Angli retinuerunt in contextul addilio nem !
rum el poetarum , quam cum usus est testimoniis Ego delevi, quia superflua est, et ma jor pins
Silcrae Scripture advcrsiis hominem cthnicum . Id rum exemplarium e:'m non habet.
 545 LIBER AD DEMETRIANUM . 546
margaritas restras ante porcos, ne inculcent ens pedi- A nam qui ad malum molus est mendacio fallente,
busa,el conversielidantros iManh.vji,6 ).Nam ,cum ad multo magis ad bonum movebitur veritate cogente.
je srpc, studio magis contradicendi quam volo di- III. Dixisti per nos fieri cl quod nobis debeant im
scendi, verires, ci,clamosis vocibus personans,malles pulari omnia isla quibus nunc mundos quatitur et
11a impudenter ingerere quam nostra patienter au - urgelur, quod dii vestri a nobis non colantur. Qua
dire , ineplum videbatur congredi lccum , quando fa - in parte , quia b ignarus divinæ cognitionis et verita
cilius esscl el levius turbulenti maris concitos fluc - tis alienus es,illud primo in loco scire debes, senuisse
lus clamoribus relundere quam tuam rabiem tracta - jim mundum , non illis viribus stare quibus prius sle
tibiis coercere. Cerle el labor irritus elnullus effeclus, lerat, nec vigore et robore eo valere quo217 antea pric
offerre lumen cæco, sermonem surdo, sapientiam valebal.Hoc etiam , nobis lacentibus el nulla de Scri
brulo ; cum nec sentire brutus possit, nec cæcus luº pluris sanctis prædicationibusque divinis documenta
men admillere, nec surdus audire. promentibus, mundus ipse jam loquitur et occasum
Il.Hicc considerans,sæpe conlicui,elin patienten ,pa sui rerum labentium probatione leslalur. Non hyeme
lientia vici,cum necdocere indocilem possem , nec im - nutriendis seminibus tanta imbrium copia est , non
pium religione comprimere, nec furentem lenitale cohi. frugibus aslale torrendis solis lanta c flagrantia est,
bere. Sedenim ,cum dicas plurimos conqueriquod bella B nec sic vernante temperie sala lära sunt, nec adco
crebrius surgant, quod lues, quod fames sa viant,quod - arboreis fælibus aulumna foecunda sunt.Minusde effos
que imbres el pluviasserena longa suspendantnobis im - sis et fatigatis montibus eruntur marmorum crustä ,
putari,lacere ultra non oportet; ne jam non verecundiæ minusargenti et auriopes suggerunt exhausta jam me
sed diffidentiic esse incipiat quod lacemus, el dum cri- taila , et panperes venze breviantur in dies singulos el
muinationcs folsas contemnimus refulare, vidcamur cri- decrescunt,deficit in arvis agricola ,in marinauta,miles
men agnoscere.Respondeo igitur et tibi, Demelriane, in castris, innocentia in foro, justitia in judicio, in
poriler elcxleris quostuforsitan concirasti,eladversum amicitiis concordia , in artibus peritia , in moribus di
nos odia luis maledicis vocibus scminando , comites sciplina. Pulasnc tantam posse substantiam rei sc .
libiplures radicisatque originis luz pullulationefucisti; nescentis existere quantum prius poluit novelln
quostamen scrmonis nostri admiliere credo rationem : adhuc el vegela juventa pollere ? Minualur necessc
LECTIONES VARIANTES .
a Pedibus suis Bod . 1, 2, 3, 4. Suis . Nam cum Ar. Lam . c Solita flagrantia Bod . 1, 2, 3, 4. Lam . Ebor. Thu.
Ebor. W oss. 2 . Foss .
Qui igvarus bod . 1, 3, 4. Thu. Vict.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Inculcent.Præfero hanc lectionem , quia illam inveni C lib . 1 adversus Symmachum : Turbidus aer poncbal
in antiquis editionibus et in septemdecim codicibus liquidum ex arca serenum . Idem in hymno malutino :
manuscriptis . Eam quoque prætulerunt Angli. Eo vo . Hæc lux serenum conferat.
cabulo frequenter nituntur Tertullianus et Cyprianus . Verecundiæ . Hieronymus in Epistola ad Theophi
Concilium Arelatense primum canone 17. Ut nullus lum Alexandrinum ; Macle virtule , macle zelo fidei.
cpiscopus alium episcopum inculcet. Vide Jacobi Go- Ostendisti quod huc usque laciturnilalis dispensatio
thofredi nolas ad librum i Tertulliani ad Nationes fuit , non consensus. Idem , lib . i adversus Rulinum :
cap . 10 . El ostendam quod huc usque silentium modesliæ fuerit,
1 El conversi elidant vos. Quainvis isla exslent in non malæ conscientiæ . Sanctus Ambrosius, in Epistola
omnibus cditionibus ct in quinque antiquis cxem adversus relationem Symmachi, dissimulationem pro
plaribus, facile delerem , cum desint in quindecim li - consensu inter prelantes.
bris nosiris et quatuor Anglicanis , lum etiam quia nul- Respondeo . Codex sancti Arnulpbi el editio Mo
linis momenti sunt ad adstruendum id quod Cypria - relliana Respondemus.
bus insinuarc volcbat. III. - Quod dii vestri . Lactantius lib . v , cap. 8 . Dis
II. -- Patientia vici. Sic Ilieronymus in Epistola ad cile igilur homines ideo malos esse quia dii coluntur.
Pammachium adversus Joannem Hierosolymitanum : Vernanle lemperie . Anlea legebalur verna de lempe
į Noluimus libi occasionem dare. Videbamus enim siro . rie sua sala læla sunt. Veram lectionem invenimus in
phumi dilectionis lux . Injuriam patientia vicimus. quallor antiquis exemplaribus , eamque se in antiquio
Quod bella crebrius. Prudentius, lib. 11 adverus Sym libro iuvenisse scribit Morellius. Etiam falsa ostendit
machum : islam esse veram . Nam cum habeal verna de lemperie ,
El sunt qui nobis bella exprobare sinistra D manifestum est errorem ortum esse ex voce vernante ,
Non dubitantpostquam templorum sprevimus aras. quam librarius non intelligens posuit vernade unico
vocabulo pro vernante. Supra, Epist. xv, pag. 25 :
Imbres el pluvias. Novella Theodosii de Judæis et Successit hiemi verna temperies.
Samaritanis : An diutius perſerimus muluri remporum Arvis . Tameneisi sciam lectione vulgulam , quæ
vices, ira!a cæli :emperie , quæ paganorum exacerbala habel agris, esse optimam , istain præfero , quia illam
pefidia nescit nalura libramenta servare ? Unde enim inveni in quindecim libris nostris , eli:un ini Seguie
ver solilam graliam abjuravit , unde aslas messe jejuna riano , el in qualuor Bodleianis. Sic etiam habebat
laboriosum agricolam in spe destituil aristarum , unde Veronensis. Ita etiam edilio Morelliana .
Inyemis intemperata ferocilas 561 ubertatem terrarum pe- Juventa . Facile est præferre hanc lectionem , cum
nelrabili frigore sterilitatis læsionedamnavil, nisi quia illam habeant viginti libri nostri ct sex Anglicani ,
ad impieialis vindictam Transil lege sua naturae de. tum cliam omnes editiones Pameliana antiquiores.
crelum ? Pamelius posuii juventute , professus se ita invenisse
Serena longa. Mallhæi xvi : Serenum erit, rubicun - in qualuor antiquis codicibus. Memoria autem lapsu
dum est enim cælum . Hieronymus lib . il contra Pe. faclisin est ut monuerit Morellium ila quoque po
lagianos, in sereno palimier lempestatem . Prudentius, suisse.
547 DIVI CYPRIANÍ
est quicquid fine jam proximo in occidua el extrema A adversa variari, et appropinquante jam judici die
devergil. Sic sol in occasu suo radios minus claro et magis ac magis in plagas generis humani censuran
igneo splendore jaculatur; sic, declinante jam cursu , Dei indignanţis accendi.Non enim , sicut (ua falsa
exoletis cornibus luna tenuatur, et arbor que fuerat querimonia el imperitia veritatis ignara jactatel cla.
anle viridis el feruilis, arescentibus ramis lil postmo- mitai, ista accidunt quod dii vestri a nobis non co
duni sterili seneciule deformis; el fons qui, exundan lantur, sed quod a vobis non colatur Deus. Nant,cum
libus prius venis, largiter profluebit, senectuie defi. ipse sit niundi dominus et rector, et cuncia arbitro
ciens , vix modico sudore distillat. Hæc sententia ejus et nuln gerantur, nec quicquam fieri possil isi
mundo dala est, hæc Deilex est, ut omnia orta occidant quod aut fecerit aut fieri ipse permiserit, uti ju
cl aucta senescant, el infirmenlur fortia, et magira mi- quando ea fiunt qux iram Dei indignanlis osten
quantur , el cum infirmata el diminula ſucrint, finiantu . dum a , non propter nos fiunt, a quibus Deus culto ,
IV. Christianis imputas quod minuant'ir singula , sed delictis et meritis vestris irrogantur, a quibus
mundo senescente. Quid si el senes imputcit Chri- Deus omnino nec quæritur ncc limetur , nee, relilis
stianis quod minus valeant in seneclule, quod non vanis superstilionibus, religio vera cognoscitur,ut, qui
perinde ut prius vigeant audilu aurium , cursu pe - Deusumnus ost omnibus, unus colatur ab omnibusel Ti
dum , oculorum acie, virium robore, succo visce- B getur.
rum , mole membrorum ; et cum olim ultra oclingen - VI. Ipsum denique audi loquentem , ipsum ruce
los et nongentos annos vita hominum longiera proce- divina instruentem nos pariter ac monenlem : De
deret, vix nunc possit ad centenarium numerum per- minum Deum Tunm adorabis , inquit, el illi soli serti3
veniri ? Canos videmus in pueris , capilli deficiunt (Denl. vi, 13 ). El itcrum : Non erunt libi dü ala
antequam crescant ; nec ætas in seneclute desinit, abspite me(Exod. xx, 3) . Et iterum : 218 Nolite ambalare
sed incipit a senectule. Sic in orlu adhuc suo ad fi- post deos alienos il servialis eis, ei ne adoraveritis cos;
nem palivitas properat ; sic quodcumque nunc nasci el ne incileris b me in operibus manuum vestraram !
lur, mundi ipsius seneclute degenerat: utnemo mi disperdendos vos (llierem . xxv, 6). Prophela ilen S .
rari debeat singula in mundo cæpisse deficere , quando ritu sancio plenus contestatur ct denuntiat iram Dei
tolus ipse janë mundus in defectione sil et in line. dicens : Hæc dicit Dominus omnijolens : Eo quod de.
V. Quod autem crebrius bella continuant, quod mus mea deseria est, vos autem seclamini unusquisque
sterililas et fames sollicitudinem cumulant, quod, sie in domum suam , proplerea abstinebit cælur a rore, el
vientibus morbis , valeludo frangitur, quod humanum Terra subtrahet e procrealiones suus , el inducam gia.
genus luis populatione vastatur, et hoc scias esse prae - dium super lerrani el si per frumentum el supEY TININ
dictum , in novissimis lemporibus multiplicarimala et C el superoleum , et superhomines el super pecora,eisuper
LECTIONES VARIANTES .
a Accendunt Ar. Ben . c Relrahel Ar .
b Irritetis NC. 2 .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
IV . - Quodminuantur singula. El lamen eadem mala ci accusandum , sequentibus sirculis ea translatasunt
cvenisse in imperio Romano ante quam christiana re- alo , all aro Theodosii A . imputabantur Juuris ,Si
ligio in eo fundala esset cerlum est el facile probiri marilis , et Paganis, ut patet ex Novella ejus tertia,
posset. Utar tamen ad eam rem probandam lestimonio el pio karoli M . Tempestariis , adversus quos exstil
unius Columellæ , qui vicinus erat nostrorum lempo liber Agobaridi archiepiscopi Lugdunensis. Al sequen
rum . Is ergo in praefatione librorum suorum de Re tibus temporibus ea impulabantur culpis saceroluin
rustica ail sæpenumero civitatis Romane principes in Dania. Tujus rei lestis esiGregorius Papa VII quil,
culpasse sua ætate modo agrorum infrecunditatem , lib . 1 Epist., XX1, scribensad regem et geilem Dand.
modo cæli per mulia jam lempora noxiam frugibris rum ail: Illud interim non prætereundum , sed magna.
intemperiem , quosdam etiam prædictas querimonjas pere apostoliea interdictione prohibendum videtur quod
velut ratione cerla mitigasse , quod existimarent de gente vesira nobis innoluil, scilicel ros intemperien
ubertate nimia prioris xvi delaligalum et effillim temporum , corruptiones aeris , quascumque inolcallas
solum nequire pristina benignitale prixbere porta - D corporum ad sacerdotum culpas transferre.
libris alimoniam ; idque lib ii, cap. 1, ail non ex fali
gitione terra', quemadmodum plurimi crediderunt, est Ætas incipit a senectule. Seneca Epist. xu : Quli
sed hominum inertia evenisse . Et hæc quidem ante* Epist. autem lupius quam senex vivere incipiens liem
xsi : Mule vivunl qui semper vivere incipiani.
fundatam religionem Christi , quc cuni introducta Quidam vivere incipiunt cuin desinendum est. Item cap.
esset in rempublicam , et gravis odiosaque essel gen
tilibus, illi eas calamitates imputabant nostris horini 4quagesimo
de Brevirile vile : Audio plerosque dicentes,a qua:
in olium succedam , sexagesimus anns
bus , ob eam rationem quod als illis dii eorum non offi is medimiller. Quam . serum 55 % est tunc viverein
colerentur. Apud Rufinum lib . iv, cap . 13, refertur cipere, cum desinendum est, Censorimus, cap. XI ,
rescriptum Anonimi Pii ad Asianos pro Christianis , anno sexagesimo lunc primuntS escere corpus lila
in quo Imperator ait : De moribus aulem terræ qui vel cipere. El Cicero in Oriilione pro Roscio Amerno
facii sunt vel eliam nunc fiunt absurdum non erit moe ail : Senes seraginaü more majoruun de ponte in lle
rorem vestrum justa conimonilione solari, quoniam qui berim dejicicbantur. Tacilis aii Agricolail, qui ani
dem comperi quod in hujusmodi rebus ad illorum invi quunquagesimo sexto irlaus suce exiinclus esi, mculd
diam communes casus transferlis. Postea cum desiisset in spatio integra alalis ereplum fuisse . Idem allan
idololatria , suscepla apud omnes ubique gentes Dei quindecim annos esse grande mortalis ævi spaliom .
religio , et lola respublica facta essel christiana, cum
ea mala eveniebant que nobis grmles imputare sole- V . - Deus omnino nec quaeritur. In codice Seguica
bant, ut est humana natura prompia ad arguendum siano scriptin est colitur ,
649 LIBER AD DEMETRIANUM . 550
per omnes labores manuum eorum (Agg. I, 9-11). A servis, per quem tibi cincia deserviunt ; famularis
Item Prophela alius repelil et dicit : Et pluam su - illi enjus nulli tibi universa fimulantur. Ipse de
per unam civitatem , el super aliam a non pluum . Pars servo luo exigis servitutem , el fomo hominem pa
una compluetur, el pars super quam non pluero urefiet. rere tibi et obedire compellis. El cum sit vobis ea -
El congregabuntur dua el ires civitates in unam civitatem dem sors nascendi, conditio unamoriendi, corporum
polandæ aquæ causa , nec satiabuntur ; el non convér - materia consimilis , animarum ratio communis ,
limini ad me, dicit Dominus (Amos IV, 7,8). a quali jure ct pari lege vel veniatur in istum mun
VH . Indignatur ecce Doniinus et irasciiur, et quod . dum vel demundo postmodum recedalur, lamen nisi
ad eum non convertamini comminatur ; et tu mira - tibi pro arbitrio tuo servialur, visi ad voluntatis ob
ris aut quereris , in bac obstimatione el contemptu scquium parealur, imperiosus et nimius servitutis
vestro, si rara desuper pluvia descendal, si terra silu exactor, flagellas, verberas , fame, sili, nuditate,
pulveris squaleal, sivix jejunas el pallidas lierbas sle - ferro etiam frequenter el carcere affigis et crucias ;
rilis gleba producal, si vineam debilitet grando cr . et non agnoscis, miser, Dominum Deum tuum , cum sic
dens, si oleam de truncet Turbo subverlenis, si fontem exerceas ipse dominalum ?
siccitas slaluat, aerem pestilens alira corrumpai, ho . IX . Merilo cigo incursantibus plagis non desunt
minem morbida valetudo consumat, cum omnia ista B Dei flagella nec verbera : quæ cum nihil istic promo
peccatis provocantibus veniant, et plus exacerbelur b veant, nec ad Deum singulos lanto cladium lerrore
Deus quando nibil talia el lanta proficiant ? Fieri converlant, manet postmodum carcer alernus et jn
enim ista vel ad disciplinam contumacium vel ad pe - gis flamma et pæna perpetua . Nec audietur illic ro
nam malorum declarat in Scripturis sanctis idem gantium gemilus, quia nec hic Dei indignantis lerror
Deus dicens : Sine causa percussi plios vestros, disci- auditus est, qui per Prophelain clamat et dicit : Ano
plinam non exceperunt (Wierem . II, 30). Ei Propheta dite sermonem Domini, filii Israel, quia judicium est
devolus ac dicalus Deo ad hiec eadem respondet et Domini adversus incolas Terre, eo quod neque miseri
dicit : Verberusli eos, nec doluerunt ; flagellasti eos, cordia , neque veritus, neque agnitio Deie sil super ter
nec voluerunt accipere < disciplinam (Hier. v, 3 ). Ecce ramı, sed execratio, elmendacium , el cædes , et purlum ,
irrogantur divinitus plage, el nullus Deimetus est : el adulterium diſusum est super terram ; 219 sanguinem
ecce verbera desuper et Magella non desunt, et tre - siinquini supermiscent. Idcirco terra Ingebil cum uni
pidatio nulla , nulla formido est d. Quid si non in versis incolis suis , cùm bestiis agri, cum serpentibus
lercederet rebus humanis vel ista censura , quanto terræ , cum volucribus cæli, el deficient pisces miris , ut
adhucmajor in hominibus essel audacia , facinorum nemo judicet, nemo revincat (Ose. , !, 4 ). Indi
impunitate secura ? C goari se Deus dicit ct irasci quod agnitio Dei non sit
VIIL Quereris quod minus nunc libi uberes fontes in terris, el Deus non agnoscitur nec limelur. Deli
ct auræ salubres et frequens pluvia et fertilis lerra cla mendaciorum , libidinum , fraudium , crudelila
obsequium præbeant, quod non ila utilitatibus tuis lis, impietatis, furoris Deus increpat el incusat, elad
et voluplatibus elementa deserviant. Tu enim Deo innocentiam nemo convertitur. Fiunt ecce quæ ver
LECTIONES VARIANTES.
a Unam Lam Ebor. Pem . Lin .NC. 1. Woss. 2. Bod . 1. c Etnon accipiunt Bod. 3 .
2, 3 , 4. d Nulla cunctatio est Voss. 1, 2 . Grav.
b Exacerbetur offensis Pem . Voss. 2. e Neque audilio Dei NC . 2.
STEPH . BALUZIT NOTÆ .
VII. — Nec volueruntaccipere.Veleres editiones,eliam in homine ; elmalle se legi in hominem . Joannes Sa
Manutiana, el qualuor libri veteres addunt nec volue . resberiensis, lib . vuiPolicralici, cap . 12 : Domienim
runt credere nec accipere disciplinam . Verum omnes nobis animos induimus lyrannorum , el non quantum de
alii libri veteres labent uli nos edidimus. cel, sed quantum licel,exercere volumus in servos. Juve
Facinorum impunilate. Cicero in Oratione pro Mia nalis Sulira vi:
lone : Quid , quod caputaudaciæ est, judices, quis ignoral Pone crucem servo . Meruit quo crimine serius
maximam illecebrum esse peccandi impunitatis spem . D . Suppliciuin ? Quis testis adest, quis delulit ? Audi.
Vide notas nostras ad Lupam Ferrariensem , pag . 472. Nulla unquam de morte hominis cunctatio longa est.
vill. - Tu enim Deo servis. Ita Iredecim libri veieres. O demens, ita servus homo est ? Nil fecerit, esto .
Alii el velu -tiores editiones pripferunt Deo non servis, Hoc volo , sic jubeo , sit pro ratione voluntas.
Gratianopolitanus Domino non servis. IX . -- Manel postmodun . Tres libri veleres ,manel
Famularis . Hec est scriptura novemdecim velerum ergo necesse esl postmodum . Ita ctiam legisse se in
exemplariun . Eandem babet edilio Morelliana. Vec duobus libris antiquis tradit Morellius.
lustiores et quinque velera exemplaria : Tu non fa - Cuin volucribus. Velcres ediciones et quinque vc
mularis . lera exemplaria legunt cum volucribus el volurilibus.
Animarum ratio communis. Vide Veltii Prætextati Fuxense , cum volulilibus. Sed hæc desiderantur in
dissertationem de Servis apud Macrobium lib . i Sa - omnibus aliis veteribus et in iis quos Morellius vidit
lurnal. , cap . 11. el in Osee .
Ipse dominatum . llaec lantum veteres ediliones, via El irasci. Ista cxstabant in antiquis editionibus.
ginii et duo libri nostri, el decem Anglicani. Ila Mannliana sustulit. Murelliareposuil. Rursum Pile
eliain legit Goulartius in libro episcopi Acconensis. mclus expansit . Ego repono, quia quanivis desint in
Manutius primus omnium inserit lectionem quæ habet multis libris veteribus , hibentur liluen in septemde
ipse in homine dominatum . Reliquit illam Pamelius , cim . Nam Cyprianus paulo ante dixit : Indignatur ecce
admonens lamen solumn Manunum habere has voces Dominus et irascilur.
551 DIVI CYPRIANI
bis Deiante prædicta sunt, nec quisquam lide pric - A ipsa ci luc vel delccia sint vel aucla crimina singu.
sentium ut in futurum consulat admonelur. Inter lorum , dum nec infirmis exhibelir misericordia,et
ipsa adversa, quibusvix coactata el conclusa anima defunctis avaritia inhiai ac rapina. Iidem ad pietatis
respirat, vacatmalos csse et in periculis tantis non de obsequium limidi,ad impia lucra lemerarii, fugientes
scmagis sed de altcro judicare.Indignaminiindignari morientium funera , et appelenles spolia mortuorum ,
Deum , quasi aliquid boni male vivendo mereamini, ul appareat in ægritudinc sua miscros ad hoc forslag
quasi non omnia ista qu:e accidunt miniora adhuc derelictos esse , ne possint, dum curantur, evadere:
sint et leviora peccatis vestris. nun perire ægrum voluitqui censuin percontisinvadit,
X. Qui aliosjudicas, aliquando el lu esto lui judex ; XI. Tantus cladium terror dare non potest inuo.
conscientia luæ latebras intuere, immo, quia nullus centiic disciplinam b, et inler populum frequenili
jam delinquendimelus vel pudor est, et sic peccalur strage morientem , nemo consideral se essc mortalen .
quasi magis per ipsa peccala placeatur, qui perspi. Pas:im discurricur, rapilur, occup::tur. Predardi
cuus el nudus videris a cunctis, el ipsc le respice. dissimulatio nulla , nulla cuncta:io. Q:!osi liceal,
Aut enim superbia inflatus es, aulavaritia rapax,aut quasi oporteat,quasi ille qui non rapit damnum d
iracundia sævus, aut alea prodigus, aul vinolentia dispendium proprium sentiat, sic unusquisque ru.
temulentus, aut livore invidus, aut libidine inceslus, B pere festinal. In latronibus est ntcumque aliqua sceo
aut crudelitale violentus : et miraris in pænas gene- lerum verecundia ; avias ſauces et desertas solitudi
ris humani iram Dei crescere, cum crescal quotidie nes diligunt, et sic illic delinquitur, ut tamen delin
quod puniatur? Hostem quereris exsurgere, quasi , quentium facinus lenebris cl noc!e velelur. Avaritia
elsi hostis desit, esse pax inter ipsas logas “ possil. palam sævil, el, ipsa audacia sua luta , in fori luce
llostem quereris exsurgere, quasi non , elsi externa abruplie cupiditatis arma prostituit. Inde falsarii,in
de barbaris arma et pericula comprimantur, ferocius de venelici, inde in media civilale sicarii, lam ad
inlus et gravius de calumniis el injuriis polentium ci- peccandum præcipites quam impune peccantes. A
viuin domesticac impugnationis lela grassentur. De nocente crinien admillitur, nec innocens qui vindi
sterilitale et fame quereris, quasi famem majorem cet invenitur. De accusatore veljudicemetus nulluse.
siccitas quam rapacitas facial, quasinon de caplatis Impunitatem consequuntur mali , dum modesti la
annonarum incrementis et pretiorum cumulis flagran - ceni, liment conscii, veneunt judicaturi. Et idcirco
lior inopiæ ardor excrescal. Quercris claudi imbribus per Prophetam divino Spirilu et instinctu rci vcritas
colum , cum sic horrea claudantur in terris . Quereris promilur d , certa el 220 maniſesta rationemonstralur
nunc minus nasci, quasi quæ nala sunt indigentibus Deum posse adversa prohibere , sed ne ille subrenat
priebeanlur. Pestem et luem criminaris, cum peste C mierila peccantium facere : Numquid, ail, non rales
LECTIONES VARIANTES.
a Togas, cultum pacis Bod . 1 C Nullus, quod potest rediminon timetur Bod. 5.
b Potest disciplinam Ar. Ben . d Cernitur Bod . 2. MR .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
X . - Melus. Hanc vocem nos addidimus ex uno co - imimisit in rempublicam , ut constaret bona quæ in
dice regio . Fuxensis habet locus vel pudor.Morellius ea eveniebant non ideo tribui a diis velut primion
ail se in uno antiquo legisse pavor. Quamquam vero persecutionum , sed contra Deum Christianorum vino
codex Fuxensis dissential a regio , indicat lamen de- dicare eos qui pro nomine ejus injusta patiebantor.
fieri istic aliquid . In uno veteri legitur melus vel pu - Vide Eusebium , lib . ix , cap. 7, 8.
dor. In codice sancti Arnulphi vel pudor tanlum XI. - Nulla cunclalio. Posica Pamelius adjeci!
absque metus. Sic etiam editio Morelliana . Quod in - ex codice Camberonensi, nulla formido est. At ego
dicat deesse lieic aliquid . delevi, quia additamentum hoc nuspiam inveni nisi in
In pænas. Editio qua dicitur Gravii et duo libri codice Beccensi. Qua in re secutus sum exeniplin
veteres præferunt in plagas. Sic etiam habebat Ve- D Pamelji ; qui cuin in editione quæ dicitur Gravii klo
rouensis. Paulo supra scriptum esl magis el magis deret scriptum esse nulla cuncialio pro eo quod ipse
in plagas generis humani censuram Dei indignantis posuit trepidatio nulla , id se expunxisse ait quia ma
accendi. nuscripli 'non habent. Sane hæc duo vocabula quæ a
Sterilitate ac fame. Prudentius lib . 11, adversus me expuncta sunt exstant in editione illa , sed mind
Symmachum : tiore charactere cusa , ut darelur intelligi dubitari
Hinc ait et steriles frugescere rarius agros posse an sint Cypriani. Ciclerum velustiores edilio
Et tristem sevire famem , tolumque per orbem nes præferunt : Prædandi simulatio nulla , nulla cun
Mortales pallere inopes ac panis egenos. clalio est. Pro quo in codice Pithæano et in quibusdam
aliis, in editione etiam Erasmiet in Manutiana, legi:
Dixerat enim Symmachus : Secuta est fames publica el lur dissimulario. Vocem trepidalio , quam huic lectioni
spem provinciarum omnium messis ægra deccpil .Contra substituit Pamelius, nuspiam inveni. Neque ipse an.
cuin sub impcrio Maximini magna fertilitas evenisset notal ubi invenerit .
in republica , 563 gentiles illam referebantad deo Veneun judicaturi. Ita ediderunt Erasmus, Manu
rum benignitatem testantium sibi placere quæ fiebani lius el Morellius ; hancquc lectionem inveniin
adversus Christianos. Hinc gloriam caplans Maximie decim codicibus antiquis. Aliam quæ habel veniunt,
nus constitutionem edidit qua hanc uberlalem ja - inveni in tredecim . Et in tribus istorum tredecim le
clanter salis ac superbe , ut ait Rufinus , extollebat. Et gitur perversi veniunt judicaturi. In codice sancli ar
mox sævitum est atrociter in Christianos. Sed statim pulphi scriptum primo fuit veneunt. Sed manus top
Deus famem et pestem vehementissimas et acerrimas centior emendavit ut veniunt legeretur,
553 LIBER AD DEMETRIANUM . 554
manus Domini ut salvos vos facial ? aut gravailauremn A mentis ; excogitat novas pænas ingeniosa crudelitas.
ul non exaudiat ? Sed peccata vestra inter vos et Deum XIII. Qux hæc est insatiabilis carnificină rabies ?
separant, el propler delicta vestra averlit faciem suam a quz inexplebilis libido szvilie ? Quin polius elige
nobis, ne misereatur (Isa. Lix , 1, 2). Peccata itaque tibi alterum de duobus : Christianum esse aut est cri
el delicta reputentur, conscientic vulnera cogilen - men , aut non est ; si crimen est, quid non interficis
lur; eldesinci unusquisque de Deo vel de nobis con confitentem ? si crimen non est, quid persequeris in
queri, si quod patitur intelligal se mereri. nocentem ? Torqueri enim debui, si negarem . Si, pæ
XII. Ecce id ipsum qualc est unde nobis vobiscum nam luam metuens, id quod prius ſueram et quod
maxime sermo est, quod nos infestatis innoxios, quod deos luos non colueram , mendacio fallenle celarem ,
in contumeliam Dei impugnatis atque opprimitis Dci lunc torquendus fuissem , lunc ad confessionem cri
scrvos. Parum est quod furentium varietate viliorum , minis vidoloris adigendus ; sicut in cæteris quæstio
quod iniquitale feralium criminum , quod cruentarum nibus torquentur rei qui se negant crimine quo accu
compendio rapinarum vita vestra maculatur, quod su- santur teneri, ut facinoris veritas, quæ indice voce
perstitionibus falsis religio vera subvertitur,quod Deus non promilur, dolore corporis exprimatur. Nunc
omninoncc quæritur nec limelur; adhuc insuper Dei vero, cum spontec onfilcar el clamem et crebrisac re
servos et majestati ac nomini ejus dicalos injustis B pelitis identidem vocibus Christianum me esse con
persccutionibus faligatis. Satis non est quod ipse lu lesler , quid tormenta admoves confilenti etdeos luos,
Deum non colis ; adhuc insuper eos qui colunt sacri non in abditis el secretis b locis, sed palam , sed pu
lega infestatione persequeris. Deum nec colis, nec blice, sed in foro ipso, magistralibus et præsidibus
coli omnino permitiis ; et, cum cæteri, quinon lan audientibus,destruenti ;ut, elsi parum fuerat quod in
lum ista inepta idola et manu hominis facta simula - me prius criminabaris , creverit quod et odisse et pu
cra , sed et portenta quædam elmonstra venerantur, nire plus debeas, quod , dum me Christianum celebri
tibi placeant, solus tibi displicet Dei cultor. Fumant loco et populo circumstante pronuntio , el vos etdeos
ubique in templis vestris hostiarum busta et rogi pe vestros c clara et publica prædicatione confundo ?
corum , et Dei allaria vel nulla sunt vel occulla . Cro - XIV . Quid le ad infirmitatem corporis verlis ? quid
codili et cynocephali el lapides a et serpentes a vobis cum terrene carnis imbecillitale contendis ? Cum
colunlur, et Deus solus in terris aut non colitur, aut animivigore congredere, virtutem mentis infringe,
non est impune quod colitur : innoxios, justos, Deo fidem destrue, disceptatione , si poles, vince, vince
charos domo privas, patrimonio spolias, calenis pre- ratione : vel si quid diis tuis numinis et potestatis est,
mis, carcere includis, gladio , bestiis, ignibus punis. ipsi in ultionem suam surgant, 291 ipsisesua majestalo
Nec saltem contentus es dolorum nostrorum compen- C defendant; aut quid præstare se colentibus possunt
dio et simplici ac veloci brevilate pænarum ; admo- qui se denon colentibus vindicare non possunt. Nam
ves laniandis corporibus longa tormenta, multiplicas si eo qui vindicaturpluris est ille qui vindical, tu diis
lacerandis visceribus numerosa supplicia ; nec ferilas tuis major es. Si autem iis quos colis major es, non
alque immanilas tua usilalis potest contenta esse lor- tu illos colere, sed ab ipsis potius colidebes et limeri
LECTIONES VARIANTES. . .
A Et liberides Bod. 3. c Etdeos etdeas Bod. 1.
Semolis Bod . 3.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
XII. - Unde nobis vobiscum . Veleres editiones ante est , admovetur. Quintilianus, lib . V, cap. 4 : Sicul in
Pamelianam et tredecim libri veteres habent unde Tormentis quoque, qui est locus frequentissimus, cum
nobiscum maxime sermo est . Pamelius posuit unde no pars allera quæstionem vera fatendi necessitalem vocel,
bis vobiscum ex quatuor manuscriptis suis et uno Mo allera sæpe elian causam falsa dicendi, quod aliis pa
relliano . Gronovius , cap . 14 , Observationum suarum tientia facile mendacium faciat, aliis infirmitas neces
in Scriptoribus ecclesiasticis , ait ita scribendum esse sarium . Item cap . 10 : Mentielur in tormentis quidolorem
hunc locum , unde nobis cummaxime sermo est. Scio pali potest , menlielur qui non potest. Apuleius, lib . III
cummaxime apud veteres auctores qui latine scripse : 1) Metamorphoseon : Tormentis veritas eruenda , ul per
runt sumi solere pro valde. Et lamen ego puto edi- quæstionem sceleris sui participes indicel. Q . Cur
tionem Pamelii, quir, nititur auctoritatc plurium ve - tius, lib . vu : Si certiora oraculis credilis esse iormenta ,
terum librorum , esse præferendam conjecluræ Gro- , ne hanc quidem exhibendæ vanilatis fidem deprecor.
novii. Cælerum iormenta interdum extorquere pro veritate
Persecutionibus fatigalis. In quatuor antiquis exem - mendacium pluribus exemplis ostensum a nobis est
plaribus scriptum est flagitatis et supra lincam vel in notis ad Vilas Paparum Avenionensiumn , pag .599,
faligalis . Sed faligaris tantum est in aliis septem et in et hujus rei exstal aliud exemplum memorabile in
quibusdam ex illis quæ Pamelius vidit. lpse edidit capite x Matthæi Bossi de gerendo Magistralu , aliud
ogilatis absque ullius libri veteris mentione. In duo- etiam apud Petramellarium continuatorem , Onuphrii
bus veteribus legitur flagilatis tantum . Infra in hoc Panvinii, pag . 225 , ubi agit de Paulo Aretio . Vide
ipso libro , pag . 222 : Per ipsa quæ nos cruciant el fa - eliam Simonem Goulartium in Thesauro Hisloria
ligant probari et corroborari nos scimus. rum memorabilium , tom . I, pag. 293.
XIII. - Dolore corporis exprimalur . Minutius Fe- Cum sponte con filear. Cicero in Oratione pro Mi
Jix : Exercenles in his perversam quæstionem , non quæ lone : Id quod tormentis invenire vis id paleor. .
verum eruerel, sed quæ mendacium cogeret . Hierony- Prædicalione. Ila editiones Manutii et Morellii et
mus in Epistola de Muliere septies icia : Dum dolor sexdecim libri veteres. Editiones antique et oclo alii
quereret verilalem . Cyprianus in extremo libro de præferunt præconalione, et unus præconizalione. Vide
Vanitale Idolorum , pay : 228 ; Dolor , qui veritatis lestis glossarium latinum Cangii. ,
PATROL . IV . S. CYPRIAN . 18
 555 DIVI CYPRU NI
ul dominus. Sic illos læsos ullio vestra defendii, quo- A licet vobis, præstigias illas et fallacias suas non pos.
modo el clausos, ne pereant, tutela vestra custodit. se celare.
Pudeal le eos colere quos ipse defendis, pudeat lute . XVI. Quæ ergo mentis ignavia est, immo que de
lam de iis sperare quos tu ipse lueris. . sipientium cæca et slulia dementia , ad lucem de
XV. O si audire eos velles et videre quando a no- tenebris nolle venire el mortis æternæ laqueis via
bis adjurantur el torquentur spiritalibus flagris , et clos spem nolle immortalitatis excipere, non metuere
verborum tormentis de obsessis corporibus ejiciun - Deum comminantem el dicentem : Sacrificans diis,
lur, quando ejulantes et gementes voce humana , et eradicabitur, nisi Domino soli (Exod . XXII, 19). Elite
potestate divina flagella et verbera sentientes venlu- rum : Adoraverunt eos quos fecerunt diyili eorum , et
rum judicium confitentur! Veni el cognosce vera esse incurvatus est homo el humiliatus est vir, et non lasa .
quæ dicimus. Et quia sic deos colere te dicis, vel bo illis < (Isa. 11, 8). quid le ad falsos deos bumilias
ipsis quos colis crede ; aut si volueris et libi credere, el inclinas? Quid ante inepla simulacra el figmenta
de le ipso loquelur 4, audienle te , qui nunc luum terrena captivum corpus incurvas ? Rectum te Deus
peclus obsedit b , qui nunc mentem luam ignorantiae fecit; et cum celera animalia prona et ad terram
nocle cæcavit . Videbis nos rogari ab eis quos tu ro - silu vergente depressa sini, tibi sublimis stalus el ad
gas, limeri ab eis quos tu times, quos tu adoras; B cælum atque ad Deum sursum d vullus erectus est.
videbis sub manu nostra stare vinctos et tremere Duc inluere, illuc oculos luos erige, in supernis
captivos quos tu suscipis et veneraris ut dominos. Deum quære. Utcarere inſeris possis, ad alta el ca
Cerle vel sic confundi in istis erroribus luis poteris lestia suspensum pecius altolle . Quid le in lapsum
quando conspexeris et audieris deos luos quid sint moriis , cuin serpente quem colis, slernis ? quid in
interrogatione nostra slatim prodere et, præsentibus ruinam diaboli per ipsam et cum ipso cadis ? Subli
LECTIONES VARIANTES.
a Ipsi loquentur Bod . 1, 3.
b Obsident Ibid . Fodss.Deum , suum Lam . Ebor . V oss. 1. Boil. 1, 2, 3. Thu.
c Illis, dicit Dominus NC. 1. Lam . Ebor. Rod . 2.
STEPH. BALUZII NOTA .
XIV.- Timeri ut Dominus. Ista primus in contextum tiquis exemplaribus, exstant in pluribus aliis optimis,
Cypriani intulit Pamelius 664 ex observationibus el præterea optimum sensum consiluunt. Manulius
Morellii, qui ita se invenisse ait in bono codice. Ego primus expunxil. Augli reposuerunt.
quoque idem additamentum inveni in quinque anti. XVI. - - Quid le ad falsos Deos. Ista Claudius epi
quis codicibus. Non exstat tamen in Seguieriano . c scopus Taurinensis tamquam sua , alicubi tamen im
Ilieronymusin Epistola ad Nepotianum de Vita Clericu mulata , protulit scribens ad Theodemirum abbalem
corum : Amare filiorum , limere servorum est. Idem in Casinensem . Nam pro eo quod Cyprianus dixit falsos
Epistola ad Ruslicuin monachum : Præpositum mo- deos, Claudius ineple posuit falsas imagines, quia con :
nasterii limeas ut dominum , diligas ut parentem . Rulin tendebal nullum honorem deberi imaginibus Sancio
nus in Psal. XXVII : Servus est qui servil ex timore, rum . Quia vero ille harc scripseral lamquam sua,nulla
filius est qui obedit ex amore. Lactanuus, cap. 26 Cypriani mentione, Jonas episcopus Aurelianensis
Epilomes in antiquis editionibus : Quid enim tann jue illum monuit esse beatissimi Cypriani martyris.
slum quam Deum agnoscere ul parentem , eumque me- Caplivum . lla omnes libri veieres , si Moyssiacen
luere ul dominum . Pro quo Pfaflius edidit metuere ut sem excipias, in quo scriptum est caplira , et omnes
deum , quia ita legebat in codice Taurinensi. Sed prie - veteres ediciones. Pamelius, cujus editionen seculus
lerquam quod necesse est retinere vucem dominum est Rigallius, posuit captiva, quia videbat in libro
ut sensus coustel , idem Lactantius in capite 69 Jonæ episcopi Aurelianensis de Cullu imaginum , ubi
ejusdem Epitomes scribit : Primum autem justilice locus iste reierlur a Claudio Taurinensi, legi caplira,
officium esi Deum agnoscere ul parentem , melwere ut per errorem videlicet. Nam apud Dungalum , ubi re
dominum . Recle profecto . Sic enim loqui amat La fertur ctiam hic locus, recte scriptuin est captitun.
clantius, ut patet ex libro iv , cap . 4 , el lib . v, Incurvas . Ita etiam in editione fragmentorum Epi.
cap. 19. Eucherius episcopusLugdunensis in Epistola siolie Claudii. Sed in veteri libro legitur inclinas.
ad Valerianum ; Dominum , quia dominum vocas, me- Aabeo enim cxemplar borum fragmentorum cumi
lue, quia patrem , dilige. I rimasius in Epistolam Pauli codice dis, collalım manu viri clarissimi Joannis
ad Romanos : Qui limet servus est, qui autem diligit D Cordesii, ubi legilur inclinas. Quo etiam modo scri
filius. Vellius Prælextalus apud Macrobium , lib .I ptum est in codice Gratianopolitano.
Salurnal. cap . 11 : Colant ergo le polius servi quam Animalia prona . Nolum est illud Ovidii ex libroI
limeant. Joannes Saresberiensis, lib . vin Policralici, Melamorphoseon :
cap. 12 : Colant le polius servi lui quam limeant. En Pronaque cum spectent animalia cetera terram ,
nodius in Panegyrico ad Theodoricum : Habes hanc Os homini sublinie dedit, calunque queri
Deo inspiranle mansuetudinem ul le plus credus posse Jussit et erectos ad sidera tollere vultus.
diligentia quam limore. Excellentia bonu sunt glorice Cicero), lib , 11 de Legibus : Nam cum cæteras ani.
Tune inserlu monumentis lll cum le reges meluunt, qment
jamuuli. Adnotat Velicius Paterculus Caesarem dixisse mantes abjecissel ad paslum , solum hominem erexil, ad
imari se quam limeri malle . Cicero in libro de Senec cælique quasi cognationis domiciliique prisliniconspei
Tule ita scribil de Appio : Meluebant eum servi, vire lum excitavit. Prudentius, lib . ii adversus Symind.
buntur liberi. Vide supra nolas in Epistolam ad Dong chum Condideram
:
Hum , pag . 384. perfectum hominem , spectare superua
XV. – Verborum tormentis. Sic apud Petronium Mandaram , lotis conversum sensibus in me,
lego fabulosum sententiarum tormentum . Recto liabilu, celsoque silu, etsublime tueulem .
Quos lu times. Nisco cur brc omissa sint in poste- Possent plurima loca similia prolerri. Sed ista su li.
rioribus cditionibus. Nu licet desint in pluribus a . ciunt. Vide Maximum Tyrium , Dissert. XXXVI!!, ef
 ផ7 LIBER AD DEMETRIANUM . 558
mitatem servà qua natus es ; persevera talis qualis A accidunt cuncla isla quæ de Deiindignatione descen
a Deo factus es. Cum stalu oris et corporis animum dunt.
tuum slalle. Ut cognoscere Deum possis, le ante XVIII. Nec ideo quis putet Christianos jis « quoc
cognosce . Relinque idola quzr humanus error inve- accidunt non vindicari, quod et ipsi videantur acci
nil. Ad Deum converiere ; quem si imploraveris, dentium incursione d perstringi : pænam de adversis
subvenil. Christo crede , quein vivilicundis ac repa- mundi ille sentit cui et livilia el gloria omnis in
randis nobis Pater misil. Lirdere servos Dvi el mundo est ; ille mæret et dcflel, si sibimale sit in
Christi persecutionibus luis desine, quos liesos ullio sæculo, cuibenc non potest esse post sitculum , cujus
divina defendit . vivendi fructus omnis bic capitur, cujus hic sulatium
XVII. Inde est quod nemo nostrum , quando appre omne finitur, cujus caduca etbrevis vila hic aliquam
henditur , reluctalur , nec se adversus injustam dulcedinem computat el voluptatem , quando istinc
violentiam vestram , quamvis nimius et copiosus excesserit, pæna jam sola superest ad dolorem . Cæ .
nosier sit populus , ulciscilur. Palientes facil de se terum nullus jis dolore est de incursione malorum
cutura ulljonc securitas.Innocentesnocentibus cedunt: presentium quibus fiducia est Culurorum bonorum .
insonles pænis et cruciatibus acquiescunt, cerii el Denique nec consternimur adversis, nec frangimur
lidenles quod inullum non remaneal quodcumque B nec dolemus, neque in ulla aut rerum clade aut cor
perpel imur ; quantoque major fueril perseculionis porum valetudine mussitamus. Spiritu magis quam
injuria , tanto et justior fiat el gravior pro persecu• carne viventes, firmitate animi infirmitatem corporis
lione vindicta ; nec umquam impiorum scelere in vincimus. Per ipsa que nos i cruciant et fatigant,
nosiri in nomen exsurgilur, ut non statim divinitus probari et corroborari nos scimus el fidimus.
vindic ta comilelor.Utmemorias taceamus a antiquas, XIX . Pulatis nos adversa vobiscum æqualiter
et ull iones pro culloribus Dei sæpe repelitas nullo perpeti, cum eadem adversa videatis a nobis el vobis
vocis præconio revolvamus, documentum recentis non æqualiter sustineri ? Apud vos impatientia cla
rei sa t is est quod sic celeriter quodque $ in lanta mosa semper et guerula est; apud nos forlis ct reli
celeri tate sic granditer nuper secula defensio est, giosa palientia , quieta semper ci semper in Deum
ruinis rerum , jacturis opum , dispendio militum , di- grata est ; nec quidquam istic lalum aut prosperum
minu lione castrorum .Nec hoc casu accidisse aliquis sibi vindicat, sed milis et lenis el contra omnes flu
existimet aut fuisse forluitum pulet, cum jam pridem cluantis mundi turbines stabilis 5, diving pollicila.
Scriptura divina posuerit el dixerit : Mihi vindictam , tionis lempus exspectat. Quamdiu enim corpus hoc
cgo retribuam , dicit Dominus ( Deul. xxsu , 35 ); el ile- permanet, commune cum cæteris sit necesse est et
rum Spirilus sanclus priemoneal ctdical : Ne dixeris, C corporalis conditio communis ; nec separari generi
Uliiscarme de inimico meo ; sed exspecta Dominum , humano di ab invicem dalur, nisi si istinc de sieculo
ut tibi auxilio sil (Prov. xx, 22) Undc clarum est recedalur. Iutra unam domum boni el mali interim
alijue manifestum quia non per nos, sed pro nobisb continentur. Quicquid intra domum evenerit pari
LECTIONES VARIANTES .
Non teneamus vet. innom . e Nullus hic dolor Bod . 3 , 4. His Bod , 1, 2.
1 Pro yobis Bod. 1 . Vos cruciant O .ron .
© In iis quæ Voss. 1 . 8 Mens stabilis Voss. 3. Stabile vici. 3.
de Incursione Bod . 1, 2, 3, 4. h Separarihumanitus Pem . Voss. 2.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
no 1 as nostris ad librum Lupi Ferrariensis de tribus dilis cum in libros inciderint in quibus iidem crrores
Que opstionibus . fuerint, et in quibus emendandis defuerit auctoritas
8 68Patermisil. Pomelius interseritFilium ex quinque librorum veleriim . In Epistola Cirlestini papa ad Cle.
codicibus et ex uno quem laudatMorellius. Ego quo - rum et Plebein CP . pro eo quod editiones recie ha
que ila inveni scriptum in quinque antiquis. Glos- bent cum a se commissa sibi rei ralio requiretur, coder
seua cerio est, quod desideratur in viginti et uno ecclesiæ
DD cum pof
Bellovacensis habct regi. In codem codico
hbris nostris et in ocio Anglicaris . cum refertur Epistola papar Vigilii ad Aurelianum
· XVII. - Ruinis rerum . Ila ominia fere vetera exem - cpiscopum Arelatensem , et illic legilur Dignum es!
pluria , etjain Veronense. Nonnulla tamen habent re- ei catholico rei conveniens, cum legendum sit regi, ut
" le gum , manilesto errore. Itaque supervacanea est eo - in cditionibus. Ex codem fonte fluxit quod in ca
umuram ani lias regum ruinas referunt ad temporanone 40 concilii Meldensis, ubi laudalur canion sy
rdu" Similis error sublaliis olim a nobis est apud nodi Arvernensis, regiculam scription est in veteri
wabastola uaciiinn Epistola Gregorii IV pape. Sic in codice Aurelianensi, cum legendum sit reiculam . In
i lpericli
s Ambrosii ad Chromalium , primo scrip- capile 8 libri Agobardicontra Legem Gundobaudi legc
f i i,n velistissimo
M 1012
a
n s i n
l codice Ecclesia Liigdunensis, balur olim resculas pro reiculis, lit illic monni. In
I co cilium rei dicens, sed statim emendaluin est Tomo ji Capilularium , pag. 1 126 , in Præcepto Ludo
a ve
pr lline:
i
uomnm et positum
Vio IiV orCConciliorum
regi. Item pro eo quod in
Labbei, pag . 920 , in Epistola
vici Pii scriptum est rex pro res.
XVIII. - Mussilamus.Veteres qnidam libriet veteres
o p
Miscoorum Phæniciæ maritimit ad Leonem Imp. cdiiiones habent musilamus. Algue ego pulabam ita
wur' hujus rei gralia , quæ est vera lectio , vetustis - scribidebere, quia legebam apud Juvencum : Nec inter
Sicodices Ecclesia Bellovacensis etmonasterii Cor: sese musilanii voce volabant. Sed postea deprebendi hoc
viensis habent hujus regi graria. Vide etiam Nolas vocabulum de cendere ex verbo mussare, adeoque
eiCapituluria , pag . 1060 , 1105 . Addam quoque alia scribendum esse credidi mussitanus, uli scriptuin est
Taca similia , ul ea usui esse possint hominibus eru . in codice Seguieriano . Nam el apud Sidonium , lib . VI,
559 DIVI CYPRIANI
sorte perpetimur, donec, xvi lemporalis finc com . A dicbiis ac noctibus jugiicr atque instanler oramus,
plelo , ad cierne velmortis vel immortalitatis hospi-. XXI. Nemo ilique sibi blanditur quod nobis et
tia dividamur. Non ergo idcirco compares vobis ct profanis Dei culloribus et Deo adversantibus sitinte
aquales sumus quia , in islo adhuc mundo et carncrim , per æqualitatem carnis et corporis, laborum se
hac constituli, mundi et carnis incommoda vobiscum cularium conditio communis, ut ex hoc opinelur ne
pariter incurrimus : nam , cum in sensu doloris sit omnia isla qur accidunt vobis d irrogari , cum Dei
omne quod punil, manifestum est euin non esse par. ipsius prxdicatione et prophetica e contestationeante
ticipem poenæ lux quem lecum videas xqualiter non prædictum sit venturam super injustos iram Dei et
dolere . persecutiones quæ nos humanilus liederentnon de
XX. Vigetapud nosspciroburelfirmitas fidei; inter futuras , scd cl ultiones qux lxsos divinitus deſende.
ipsas sæculi labentis ruinas erecta mens est climmo. rent seculuras.
bilis virtus, al numquam non lla patientia , ci de XXI. Elquanta sunt quæ istic pro nobis interim
Dco suo semper anima sccura, sicut per Prophctam fiunt? In exemplum aliquid dalur, ut Dei vindicis ira
Spirilus sanctus loquitur el hortalur, spci ac lidci noscalur. Ciclerum reiro est judicii dies, quem Scrip .
nostric firmitatem cælcsli roce corroboraris : Ficus , lira sancta denuntiat dicens : Ululare , prorimus et
inquit, non afferel fruclum , el non erunt nascentin in B enim dies Domini, el obtritio I a Deo aderit. Ecce enia
vineis. Mentietur opus olivæ a, el campinon præstabunt dies Domini venit insanabilis indignationis et iræ ,po.
cibum . Deficient a pabulo oves b , el non erunt in pr . nere orbem lerræ desertum , el peccatores perdere er å
sepibus boves. Ego autem in Domino exultabo, el gallo ( Isa . xi , 6 ). El iterum : Ecce dies Domini venit
debo in Deo salutarimeo (Abac. III, 17-20). Dei homi- ardens velul clibanus 6, eruntque omnes alienigena el
nem ci cultorem Dei, subnixum spei veritale el lidei omnes iniqui stipula h ; el succendet illos adveniensdies,
stabilitate fundalum , negatmundi hujus elsæculi in - dicit Dominus (Malach . IV , 1). Succendi el cre.
fcstationibus commoveri. Vinea licet fallal el olea mari alienigenas pracinit Dominus, id est alienosa
decipiat, el herbis siccitale morientibusastuans camo divino genere et profanos, spiritaliter non renalos
pus arcscal, quid lioc ad Christianos ? quid ad Dci nec Dei filios facios. Evadere enim eos solos posse
servos , quos paradisus invitat, quos gratia omnis et qui renati el signo Christi signali fuerint alio in loco
copia regni cælestis exspectat? Exsultant semper in Deus loquitur, quando, ad vastationem mundi etinte
Domino, 293 et lactantur ct gaudent in Deu suo, el rilum generishumani Angclos suosmillens,gravius in
ma'a aiquc adversa mundi fortiler tolerant, dum ultimo comminalur dicens : Vadile et cædile, el nolite
dona el prospera fulura prospectant c. Nam qui, expo. parcereoculis vestris.Nolitemisereriseniorisaut jureris,
sila nalivitale terrena , spiritu recreati et renati sui- C et virgines et parvulos etmulieres interficile, ulperde•
mus, ncc jam mundo sed Deo vivimus, non, nisi cum leantur. Omnem autem super quem signum scriptis
ad Deum venerimus, Deimunera et promissa capic- esl ne leligerilis (Ezech . ix , 5, 6 ). Quod autem sithoc
mus. Et tamen pro arcendis hostibus et imbribus signum , el qua in parte corporis positum , manifestat
impetrandis, el vel auferendis vel temperandis adver- alio in loco Deus dicens : Transi per mediam i llic
sis, rogamus semper et preces fundimus, et pro pace rusalem , el nolabis signui super frontes virorum qui
ac salule vestra propitiantes ac placantes Dcum ingemunt elmarent ob iniquitates quæ fiunt in medio
LECTIONES VARIANTES.
a Ole:e bod. 1. Voss. 1. Thu . Vict.Grav .Morell. e Et apostolica Pem .
b A stabulo Foss. Spir . l'et . Innomb. Gruv . Morell. " f Et retributio Ar. .
c Fortiter tolerando , bona et prospera lutura expectant & TVIgnis Voss. 1.
b
Lam . Ebor. Dum bona Oxon . ex 4. cod .Voss. 1. Thu . Foss. h Ưtstipula Bod . 3. Quasi Ar, Lam . Bod .2. NC.1.
Vici. i Transi mediam Lam , Ebor. NC. 2. Voss. 2.
d Nobis Voss. 2. Ar. Bod . 1, 2, 4 .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Epist . 16 , reperitur versus iste sapphicus :Mussilans preferunt novemdecim esemplaria manuscripts.1o.
quamquam chorus invidorum . Grammatici prxtcrca rellius posuit nascentiæ , furle per errorem typographi.
afferunt mullas auctoritales que facilc probant ila Nam hic scribendimodus non est latinus. El tamen
Ecribendum esse uli ego scripsi. ca scriptura mullum placuit Pamelio . In libro Furense
XIX . - Videas æqualiter. Ila veteres ediciones. Quo el in Lamoniano legitur non erit nascentia . Vide glos.
cliani modo legitur in novem codicibus antiquis. Ma sarium latinum Cangii.
nulius expunxii reguliler. Ila cliam Morellius cl edi Cibum . Veteres cditiones et novem libri retores
tio Anglicana . Non video aulem cur expungi deblic præferunt frumentum . Alii duo et quinque Anglicani
ril . Sane vide!ur cam vocem non esse necessariam . escum . Sed major pars codicum manuscriptorum lido
Sed non est propterea lo!lenda. Nam Cyprianus dixit bet lectionem quam ego retinui.
paulo ante : Putatis nos adversa robiscum æqualiter per XXII. - Senioris auijuvenis.Retinuibanc leclionem,
peli. El mox : Carnis incommodit vobiscum pariler in . quam inveni in aliquot antiquis exeniplaribus, propler
currimus. Et tamen vox æqualiter dcest istic in sop rationes allalas a Pamelio , qui vere adnotatmire va.
iemdecim libris veteribus . riare codices. In quibusdain enim legitur ul islic,
XX . — Non eruntnascentia .Veteres editiones el sex alibi seniori aut juveni, alibi senioribus atque juniori
librivcleres habentnon erit generalio. Lectionem sum - bus, alibi seniores et juvenes, denique alibiseniorum
plam cx editione qua diciturGravii, quam Manutius et neque juvenuni el virginum . Vide lib , 11 Testimoniorki ,
alii post eum secuti sunt, quam nos etiam relinuimus, cap . 22 .
 501 LIBER DE JDOLORUM VANITATE. 562
ipsorum ( Ezech . is , 4 ). El quod ad passioncm el A ardens semper gehenna , el vivacibus Nammis vorax
sanguinem Christi pertincal hoc signum , et ille sal- pæna e ; nec erit unde habere tormenta vel requiem
vus atque incolumis reservelur quisquis in hoc signo possint aliquando vel finem .Servabuntur cum corpori
invenitur,ilein Deitestimonio comprobatur dicentis : bus suis animæ infinitis cruciatibus ad dolorem . Spec
El eril sanguis in signu a robis super domos in qui- tabilur illic a nobis semper qui bic nos speciavit ad
bus vos b erilis ; el videbo sanguinem , elprolegam vos , icmpus, et in persecutionibus factis oculorum crude
el non erit in vobis plaga diminutionis cum percutiam liumibrevis fruclus perpelua visione pensabilur, sc
terrani Ægypti (Exod. xii, 13 ). Quod ante occiso cundum Scripluræ sanctæ lidem dicentis : Vermis
agno præcedit in imagine, impletur in Christo, secuta corum non morietur, el ignis eorum non extinguelur; el
postmodum veritaie. Ulillic, percussaÆgyplo , Judai- erunt ad visionem universa carni ? (Isa. Lxvi, 24). El
cus populus evadere non nisi sanguine ci signo agni ilerum : Tunc slabuntjusti in magna constantia adversus
poluit, ita et, cum vastari cæperit mundus et perculi, eos qui se angustiaverunt elquiabstuleruntlaborescorum .
quisquis in sanguine et signo Christi inventus fuerit, Videntes turbabuntur timore horribili, el mirabuntur in
solus evadel. subilalione insperalæ salulis, dicentes inter se, pæniten -
XXIII, Respicite itaque, dum icmpus est, ad veram tiam habentes el præ angustia 8 spiritus gevientes: Ili sunt
el ælernam salutem ; et quia jam mundi finis in B quos habuimus aliquando in derisum h et in similitudi
proximo est , ad Deum mentes vestras Dci limore nem improperii. Nos insensaliviam illorum æstimabamus
convertite . Nec vos del clet in s:rculo inter justos et insaniam et finem illorum sine honore. Quomodo compu
mites cimpoiens ista ct vana dominatio, quando el lali sunt inter filios Dei, el inter sancios sors eorum est !
in agro inter cultas et fertiles segeles lolium et avena Ergo erravimus a via verilalis , el justitiæ lumen non
domis selur. Nec dicari; mala accidere quia dii vesiri Tuxil nobis, el sol non orlus est nobis . Lassali sumus ini
a nobis non colantur, sed sciatis hanc irc Deidesse iniquilalis via et perditionis , ambulavimus i solitudines
censo ram , ut qui bencficiis non intelligitur, vel plagis difficiles, viam autem Domini ignoravimus. Quid nobis
intelligatur. Deum vel sero querile , quia 23' jam pri proſuil superbia ,aut quid divitiarum jaclarir coniulilno
dem per Prophetam Deuspramonenshortalurel dicit : bis ? Transieruntomniailla tamquam umbra (Sap. v, 1-9).
Qurerile Deum , el vivel anima vestra (Psal. LXVIII, 33 ). Erit tunc sine fruclu pænitentiæ dolor poena , inanis
Deum vel sero cognoscile , quia Christus advenicns ploratio et inefficas deprecatio. In æternam pænam
hoc admonet el docel dicens : Hæc est autem vila scro credent qui in vitam æternam credere noluerunt.
@ lerna, ut cognoscant le solum verum Deum el quem XXV. Securitati igitur el vilar , dum licet , provi
misisti Jesum Christum (Joan . XVII, 3 ). Credile illi dele. Offerimus vobis animiet consilii nostri salutare
qui omnino non fallit ; credite illi qui hæc omnia fu - C munus. Et quia odisse non licet nobis , et sic Deo
tura prixdixit ; credilc illi qui credentibus præmium plus placemus dum nullam pro injuria vicem reddi .
vilic æternæ dabil ; credite illi qui incredulis eterna mus, hortamur, dum facullasadest, dum adhuc aliquiil
SU Policia gehennæ ardoribus irrogabit. . de sæculo superest, Deo satisfacere elad veræ religionis
XXIV. Quie lunc erit fidei gloria , quæ pæna perfi- candidam lucem de profundo-tencbrosæ superstitionis
di , cum judicii dies venerit ? quæ lætitia credentium , emergere.Non invidemus commodis vestris, nec bene
quxmæstitia perſidorum , noluisse isticprius credere, ficia divina celamus. Odiisvestris benevolentiam reddi.
et ul credant jam redire non posse ?Cremabit addictos mus , et pro tormentis ac suppliciis quæ nobis infc
LECTIONES VARIANTES.
& Erit hic sanguis Voss. 1. In signum Lam . Ebor. Foss. e Poena decerpet Voss . 1 .
V icl. 1 Carnis Pem . Voss. 2 .
Ink b Ibi erilis Bod . 1, 2, 4. Habitaveritis lin . 6 Per angustiam Lain . Ver .
C Inter injustos et immites Bod . 3, 4 . h In derisu Ar. Lam . Vict. Val. In risu Manni.
d Sic 4 codd . Angl. Sciatis iram Dei Oxon . i Et ambulavimus Lam . Ebor. Bod . 1, 2, 3, 4.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
XXIV.- Addictos. Id est judicatos, damnatos. Apud D Livius. Boëtius, lib. 11, de Consolatione Philosophix :
inflatia mer Oplalum , lib . 1 , addictus significat subjectum , subdi. Verum omnis subila mulntio rerum non sine quodam
Te perentra , tum , sicut addiclus glcbie in jure civili. Ular aulem fluclu contigil animoruni. Vide nolas ad Epistolain LvII ,
hac occasionc utmoneam viderimihi optimam emen - pag . 466 .
Lionem a lfuisse tentatam a GuillelmoFornerio , lib . vii, Pænitentiam habentes. Jia reposuimus pro eo quod
Enidsittol uultima
im Cassiodori, ubiMariangelus Accursius in vulgalis editionibus habelur agentes, quia ila in vre
di :etNuNonon dici potest proprium quod liberare dominum pimus scriptum in quindecim libris nostris et in qua
nonm vdilifur
id e
s
addirim ; pro quo Fornerius conjecit ponen Tuor Anglicanis. Vide Epistol: o ad Fortunaluin ile
Vu es se o 566 addictum , monens interim se legisse in Exhortalione Martyrii, cap . 12.
V elearimmanuscripto
an a debilo . Conjectura Fornerii binc X XV. - De profundo. Coactus sum ita scribere prop
ssei censeri potest quod bona debitoris addicta
bont eesse ter auctoritatem veterum edilionum . Pamelius po
red
Vun i ccreditori, adeoque etiam ipse debitor. suit de profunda el lenebrosa nocle superstitionis, quia
"Servabuntur cum corporibus. Vide nolas nostras ad videhalMorellinm monuisse veluslum librum ita la
wibrum u Salviani de Gubernatione Dei. bere. Al Morellius non posuit hanc lectionem in edi.
Subilalione. Sic etiam in eodem capite Epistolæ ad rione sus , sed eam quam ego revocavi. Lectionem
Fortunatum . Pontius diaconnis in Vita sancli Cypriani : Pamelij non reperi nisi in tribus libris.
Proconsulis jussu ad hostes ejus cum militibus suis prin - Odiis vestris . Prosper in calce libri contra Collalo
ceps repente subilaril. A . Gellius, lib . ix , cap. 15 , dixit rem : Nobis Deo adjuvante sit studium quièta modesla
sulitariam dictioncm . Quo verbo usus est etiam T . que patientia odiis dilectionem reddere.
565 DIVI CYPRIANI
rentur salutis ilinera monstramus. Credite el vivile ; et A gratiam Christus impertit, hoc munus misericor
qui nos ad tempus persequimini, in æternum gaudele diæ suæ tribuit, subigendo morlem trophro cro
nobiscum . Quando istinc excessum a fuerit , nullus cis , redimendo credentem pretio sanguinis sui,
jam pænitenti: locus est , nullus satisfactionis effec- reconciliando hominem Deo Palri , vivificanlo
tus. llic vita aut amillilur ant lenelur; hic saluti mortalem regeneratione cælesti. Hunc , si fieri po
æternæ cultu Dei et fructu lidei providelor. Nec lest , sequamur omncs, hujus sacramento el signo
quisquam aut peccatis retardeiur alltannis quominis censcamur. llic nobis viam vitæ aperil, hic ad para
venialad consequendam salulcm :in isto adhucmundo disum reduces facit , hic ad cælorum regna perducit.
manenti panitentia mulla sera cst; patel ad indulgen - Cum ijiso semper vivemus , facti per ipsum filii Dei;
liam Dei aditus , et quierentibus alyue intelligentibus cuni ipso semper exultabimus , ipsius cruore repa.
veritatem facilis accessus est. T1, sub ipso licei exilu rati. Erimus Christiani cun Christo simul gloriosi, de
et vilic lemporalis occašu ,pro delictisroges et Deum , Deo Patre beati, de perpetua voluptate lætantessen
qui unus et verus est, confessione et lide agnitionis per in conspectu Dei , et agentes Deo gratias semper.
ejus implores , venia confitenti datur, ci credenti Neque enim poterit nisi lulus esse semper et gratus ,
indulgentia salutaris de divina pietate conceditur, et qui, cum morti ſuisset obnoxius, factus est immorta
ad iminorialitatem sub ipsa morte transitur. 135 Hanc B litale < securus.
LECTIONES VARIANTES.
a Recessum Bod . 1, 2, 3, 4 . Ver. . c Factus est de immortalitate Oron .
b Lælus et gratus Thu .
STEPH , BALUZII NOTÆ .
Salutis itineramonstramus.Hieronymus in Epistolaad Sera el contumeliosa est emendalio senectutis . Sanctus
Pammachium adversus Joannem Hicrosolymitanum : Ambrosius in responsione ad Relationem Symmachi:
Blasphemitibus Deum clementem porrigimus munum . Verum certe est quia nulla ælas ad perdiscendum sera
Pienitentia nulla sera . Hieronymus in Epistola ad est. Erubescil senectus, quæ emendare se non potest. Ci
Læiam de Institutione filie : Numquam esi sera cone cero, lib . 11 Epistolarum ad Familiares, Epist. vii, ait
versio . Joannes Saresberiensis , lib . vii Policralici, seram gratulationem reprehendi non sulere.
cap . 21 : Pænitentia quoquenumquanisera est, si tamen Factus est . Ila omnes libri veteres prixler unum .
vera . Seneca Agamemnone : Sera numquam est ad bo- Editio que dicitur Gravii habel, factus est de inmer.
nos mores via . Q . Curtius, lib . ix : Crudelitaien sera talitate securus. Hoc seculus est Pamelius, el deinde
pænitentia secula est. Symmachus, lib . x, Epist. 54 : Rigaltius.

LIBER

DE IDOLORUM VANITATE .
QUOD IDOLA DI NON SIST, ET QUOD DEUS UNUS SIT, ET QUOD PER CIIRISTUM SALUS
CREDENTIBUS DATA SIT d.

ARGUMENTUM. - Tria po:issima hujus libri capiia li- C stare; quin potius dæmonum esse hnis præstigias,xil
Tulus ipse complectitur. Primum hinc comprobar quod ipsis pocris, Socrate, Platone, Trismegisto el Hostane
reges fuerint el homines polius quum dii, quoruin in lestibus, qui ei unum Deum el dæiilonas agnoverint.
honorem instirulu sunt templa, capressa simulacra, Allerum capul, quod unus sit Deus, lum per inong
inimolatæ hostiæ el ſesli dies celebrali; alque adeo chiæ præ cæteris dignitatem majorem , lum per ipsas
neque exteris neque Romanis quidquam poluisse pro vulgi ethnici voces , O Deus, et similes , paucisma
desse illorum cultum , neque illis sed sorii polius im niſestum facit. Postremum de Christo, ex Prophetis
pulandam Romani imperii polentiam , utpote quæ el Judæorum et Evangelica historia, latius prosequitur.
vicissitudine quadam contigerit, el suam ipsius ori PANEL .
ginein erubescat : neque vero auspiciis auguriisve
quidquam tribuendum ex vano illorum eventu con- D I. Deos non esse quos colit vulgus hinc notum est.
LECTIONES VARIANTES.
d Quod idola dii non sint contra paganos Vict. el alii. Spir. Ratum Dün . De idolis gentium Goulart.
Quod credentibus dalum sit deos non esse Voss. 4 . Lin .
VARIORUM NOTÆ .
De idoL. VANIT. - Difficile esi cerlo statuere quid bis ; Deos non esse quos colil vulgus. Apud Angelum
in litulo istius libri posuerit Cyprianus, si quid alien Politianum , cap . 34 Miscellaneorum vocatur liber
posuil, præsèrtim si vera sil opinio Erasmi exisli. de Origine elGeneribus Idolorum . Posterorutu diligentia
manlis esse tantum fragmentumn inajoris operis , quia liluluin illi fecit DE IDOLORUM VANITATE, atque ita se
incipit ex abruplo . Plures sane libri veieres, el ii invenisse in exemplaribus antiquis leslalur Rigaltius.
quidem oplimi, initium operis constituudiin his ver- Ego, quamquam hunc titulum nuspiam repererii W
 565 LIBER DE IDOLORUM VANITATE. 566
Reges olim fuerunt, qui ob reglem memoriam cor brabant. Iode posteris facta sunt sacra, quae primis
apud suos postmodum etiam in morle cæperunt. Imely fuerant assumpta solatia . Et videamus an slet hæc o
illis instituta templa, inde, ad defunciorum vultus per apud singulos veritas.
imaginem detinendos, expressa simulacra ; et immo- I. Melicertes et Leucothea præcipitantur in ma
labaal a hostias, et dies feslos dando honore bcele- ria , et fiuntpostmodum maris numina. Castores al
LECTIONES VARIANTES.
* Sic vetustiss. codd . etedd recentior . Bal.Lips. Quibus et nore Voss. 4 . Tew . Routh . Script. eccl. opusc. 1810.
immolabant
Lindn .
Oxon. Nam et Foss. Corb. Gronov. (quibus) et © An sit et hæc Gronov. Lips. Routh ,'ex 2 codd. nov.
Oxon . et cod . Drur.
b Honores Oxon . Lindn. Honorem Lin . Lam . Tanto ho
VARIORUM NOT.D.
codicibus manuscriptis , relinui tamen propter com - aliquando profilerini. Cicero in Oratione pro Milone :
moditatem studiorum . In edendo autem initio ipsius Græci homines deorum honores Iribuunliis viris quity
libri seciliis sum scripturam veterum librorum el ve- rannus necaverunt. Lucianus in Toxari scribit Scy
terum editionum . Quáinquam sunt aliqui libri seteres Ihas sacrificasse Oresti et f'yladi, non tamquam diis,
qui incipiunt Deos non esse, priora non habent. sed tamquam viris bonis. El Julius Firmicusait Ægy:)
Palica hujus libri mentio reperitur in scriptoribus lios Josephum , qui consuluerat eorum egestali per
annig vis , quippe quem nuspiam reperio citatum quam B septem aminos, venerari el adorare ut deum . Epipha
apud Hieronymum et Augustinum . Et Augustinus nius in prologo librorum adversus Bæreses, cap. 7 , ait
quidem ita scribit in libro de unico Baplismo adversus lyrannos el prästigialores, qui inventionibus suis ac
Peilanum , cap . 4 ; Hujus regulæ apostolicæ seclalor fallaciis lolum orbem deceperant , divinis honoribus
episcopus Cyprianus de uno vero Deo adversus mulie . consecratos fuisse.Petrus a Valle in Historia Peregrinu .
rum deorum falsorumque cultores disputans mulla po hi surum lestur etiam nunc Indos gentiles co .
feric estimonia de libris eorum quos præclaros aucioits lule mucos reges suos et viros illustres qui preclaris
habe 7 al, hoc est ex illa veritale quan in iniquitate detin actionibus suis meruerunt honores divinos. Baluz.
nent - Cilat etiam lib . vi, de Baptismo adversus Dona- Defunctorum vullus. Heic tantum angolabo me hoc
lista s , cap . 44. Hieronymus autem in Epistola ad In v loco uti ad idddendain hanc vocem Cuinmodia io ,
num , ponens in principio $67 sermonis mile . apud quem Instructione 2 , legitur deſunctos deos
riam istius libri, tamquam si titulus essel, sic scribit : vrabani, pro quo Rigoliins posuitmorientes deos. Sic
Cyprianus quod idola dii non sint qua brevitale, qua eliam Insiructione 20 : Adoratis enim stulli malo leiho
historiarum omnium scientia, quorum verborum et sene defunctos. Affero autem hic loca Commodiani prout
suu m splendore perstrinxit. Ad eumdem librum res habentur in veteri codice nis. sancti Albini Andega -
pex isse videlur quibusdani Pontius diaconus in vita vensis. Baluz . .,
sancti Cypriani scribens per illunygentiles; pertis i nio Veleres editiones el quidam libri
sis iu se iis quæ nobis ingerunt, ictus ſuisse. Verum veteres habent . Nam el immolabant. Alii simpliciter
cum ista Pontii verba convenirs etianı possint libro el immolabant; quam lectionem reperi in quindecim
ad Demelrianum , in quo sanctus(Martyr adversus gen - codicibus antiquis. Ubi duo libri veieres habent elian
tiles ingeril querelas eorum de Christianis, non audcopro el. Non placuerunt Pamelio liæ duæ lectiones .
affirmare verba Pontii intelligenda lantum esse de Prieculii autem eam quam invenisse se ait apud Grid .
Tibro de Vanitale Idolorum . Poluit enim Pontius res- vium el Costerium , el scripsit quibus et immolabai.
pexisse ad utrumque opus. Porro adversus cullum Verum vocem quibus ego non vidi in edilionequie di.
i olorum nihil esi elegantius Jove tragædo Luciani. citur Gravii neque in codicibus manuscriptis. Baluz .
Baluz. llonore. Ila scriptum vidi in tredecim libris veic
1. - Reges olim fuerunt. Lactanljus lib . vi, cap. 8 : ribus. Quidam alii haberit honores vel honorem . Ego
e uomodo ergo , inquiet aliquis, dii credili sunt ? Nimi. retinui lectionem qux plurium veterum librorum
rzem quia regesmaximiaut potentissimi fuerull, ob me- auctoritate nititur , cum præsertim hoc segmentum
TÈ la virtutum suarum autmunerion aui artium reper invenerim ita distinctum in codice Tornacensi biblio
larum , cum chari fuissent iis quibus imperiluverani, in thecæ regiæ et in Beccensi, tum etiam in Metensi
172emoriam sunt consecrati. Idem in libro de Ira Dei, sancti Arnulphi. Baluz .
Carp 11 : Nimirum ii ommes qui coluntur uldlii homines Inde posteris sacra facta sunt.Minutius Felix: Similiter
zucrunt, et iidei primi el marimi reges , sed eos aut ub acrero erga deosquoquemujoresnostriimprovidi,creduli,
virlnlem , quia praefuerant hominum generi, divinis hu- rudi simplicitate crediderunt, dum reges suos colunt
oribus affectos esse post mortem , aut ob beneficia et religiose, dum deſuncios eosdesiderantin imaginibusvide
GAME,
inventa quibus humanam vilam excoluerant, immortalem re,dum gestiunt eorum memorias in slaluis 868 delinere,
Theoriam conseculos quis ignoral ? Ila etiam in libro sacra facta fuerunt quæ fuerant assumpla solalia . Vide
Recognitionum D . Clementis. Cicero , lib . II de Natura Fulgentium Placiadem , lib . i Mytholog., ubi agit de
Deorum : Perseus Zenonis auditor eos dicit habitos deos D filio SyrophanisÆgyplii , Baluz .
a quibus magna uiililas ad vilæ culium esset inventa , 1 . - Melicerles ei Leucothea. Hyginus fal). 11. 110
ivsusque 1sris utiles el salutares deorum esse vocabulis cum Melicerle filio suo in mare se præcipitavil; quare
Incup1111118.. EEll intra : Suscepit autem ville hominumn Liber Leucotheam voluil appellari : nos matrem Malu
Boque communis uit beneficiis excellentes viros lam dicimus :Melicerlemautem deum Palamonem , quem
in cælum frana
Vwansuelo á ac voluntate tollerent. llinc llercules , nos Portumnum dicimus. Inoaulem Liberi sive Bacchi
"ca !ascor el Pollux . lloratius lib . 11, Epist. 1. niilrix lingilur . Aude Lactantium , lib . I , cap. 21 ,
omulus et Liber pater et cum Castore Pollux sect. 23 . Cell.
post ingentia facta deorum in templa recepti. Castores. Angli , qui post Morellium posuerunt in
sua editione Castor el Pollur , admonent oportuisse
Curlius , lib . ix , scribit Persas non pie solum , sed lieic reponi Castores, si lauli essel rem levis momenti
bian prudenter reges suos inter deos colere, ma mulare. Sed hæc ratio nullius est momenti. Nam et
iestatem enim imperii salutis esse tutelam . Julius ipsi plures mutationes fecerunt. in operibus sancti
Firmicus in libro de Errore proſanarum Religionum : Cypriani quæ non sunt majoris momenti. Ego vero
Amal enim Giacorum levitas eos qui sibi ali uid contu - nutari, quia oorlet reudere Cypriano Sua verba, ct
terunt , vel qui consilio aut virtule se juverunt, divinis quia apud Minuliun Felicem , ex quo Cyprianus ac .
appellarenominibus. Etsic ab ipsis beneficiorum gratia cepisse videtur , scriptum est : Castores alternis ino
repensalur ul deos dicant el deos esse credant qui sibi riuntur ul vivani, Ita etiain scriptum est in omnibus
567 DIVI CYPRIANI
lernis moriuntur ut vivant. Æsculapius ut in Deum A ralk;de cujus nomine Janiculum diclum esl, elmens
surgat a fulminatur. Hercules ut hominem exuat sis Januarius institutus est. Ipse bifrons exprimitur ,
Oeleis b ignibus concremalur. Apollo Admeti« pecus quod,inmedio constitulus,annum incipientem pariter
pavil. Laomedonti muros Neptunus instituit , nec et reccdenteni spectare videatur. Mauri vero mali.
mercedem operis infelix structor accepit. Antrum feste reges colunt , nec ullo velamento lioc nomen
Jovis in Crela visiturd , el sepulchrum ejus ostenditur, ' obtexunt.
et ab eo Salurnum fugalum esse manifestum e est. III. Inde per gentes et provincias singulas varia'
Inde Latium de latebra 1 ejus nomen accepit. Hic deorum religio mulatur, dum non unu ; ab omnibus
lilleras imprimere , bic signare & nummos in Italia deus colitur, sed propria cuique majorum suorum
primus instiluil : inde i ærarium Saturni vocalur. Et cultura servalur. lloc ila Alexander Magnus insigni
rusticitalis hic i cultor fuit : inde falcem ferens sc. voluminead matrem suam scribitmelu sue potesta
vies pingitur i. Hunc fugalum hospilio Janus excepc- tis proditum sibi de diis bominibus a sacerdole se.
. LECTIONES VARIANTES.
a Resurgat Gronov . B Et signare Gronov .
- 0ec Lin. Thu. h Unde 0 .xon .
c Admeto Gronov . Routh . ex nov. Oxon . 1, 2, i Nam et rusticitatis Mich. Vict.
d Videtur Thu. Fos. Dicitur Pem . Voss. 2. Visitatur j Ferens pingitur Lain . Bod . 3 . Voss. 2. Spir . Ren Er.
Voss . 4. Man . Grono '. Routh . ex trib . Oxon . novis el duob . Drat
• Fugalum manifestum Pem Voss. 2. Thu . Mich . Tewk .Excepit Meerm .Foss. Mich . Vict. Lindn.
Vici.
f Latebris Pem . Voss. 2. i Reges suos colunt Rigall.
VARIORUM NOTÆ .
libris veteribus tam nostris quam Anglicanis , uno Cynthius Admeti vaccas pavisse per æstus
exceplo Carnotensi , qui habel ui éditio Morellii. Et Ferlur et in parva delituisse casa. Balrz.
cum ageretur de emendando Cypriano ex auctoritate
velerum librorum , necesse erat cam lectionem revo - Antrum Jovis . Minutius Felix : Adhuc antrum Joris
care quam fere omnes libri inanuscripli babent. An visilur et sepulchrum ejus ostenditur. Virgilius, lib . is
notat Dio Cassius, lib . XXXVII , templum Castoris et Georgicon , Diclæo cæli regem pavere sub antro. Ovid.,
Pollucis quod Romæ erat solius Casioris dici consue. lib . w Amoruni, Eleg . 9 . Creles nutrilo terra superb:
visse . Vide annotationes Erasmiin caput XXVIII Aclo . Jove. Vide Hieronyinum in caput primum Epistole
rum . Baluz.
Æsculapius ſulminalur. Lactantius, lib . 1. cap . 10 , ad Visitur
Titum . Baluz.
. Apud Angelum Politianum , cap. 34 Wi
loquens de Æsculapio , a Dco meruit fulminari, Plic scellaneorum , scriptum est mutilur. Baluz.81
nius, lib . XXIX , cap. 1, scribit illum fulmine icium , C Lalium de'latebra . Minutius Felix : Itaque latebras
quoniain Tyndaridam revocassel ad vitam . Cornelius suam , quod iulo latuissel , vocari maluil Lalium . Vir
Celsus in prooemio librorum suorum de Re meilica ait gilius . lib vil Æneidos : Laliumque vocari wa•
Esculapium relalum in deorum numero11, quia banc luit his quoniam latuisset tulus in oris ; Ori.
scientiam rudem et vulgarem paulo subtilius expo . dius . lib .' , Fastorum : Dicta i fuit Lariunt lerid
suit. Tertullianus in Apologelico scribit illum fulmine lalenie deo. Vide Lactantium , lib . I, cap. 13. Hinc
vindicalum , id est deum faclum . Hæc enim leclio , collis Laliaris apud Varonem , lib . v, de Lingua latino
quam præierunt editiones Beati Rhenani et Pamelii , Baluz .
mihi videtur esse melior quam ea quæ habet judica - llic litteras imprimere , signare nummos. Puta verú
tum . Eodem sensu Plinius in Panegyrico ait Nervam saxis , membranis, corticibus impressisse lilleras.
a diis cælo vindicalum . Sic Oplatus, lib . 1, vocalmar . Cell .Gron . el signare. LINDNER.
tyrem vindicatum , id est canonizalum , ui temporum . Hic sionare. Tertullianus in Apologetico : Ab ipso
nostrorum verbo ulamur , eum quem constabat pro primum Tabulæ et imagine signalus numimus, el indi
nomine Christi tormenta perpessum et mortem su verario præsidel. Vide notas Pamelii. Baluz. . .
ae Lapsis,
biisie . Aliud in libro de Lapsis, pag
pag.. 187,
187, signilical
signilical vox
vox Mauri reges colunl. Tertullianus in Apologelico alt
vinilicatur, ut illic annotavi. Passio sancti Philippi Mauritaniit regnlos a populis coli ul deos. Lactantius,
episcopi in lomo iv Analectorum Mabillonii, pag. 110, lib . I, cap). 15 . Hac scilicelralione RomaniCæsares***
Scolapium medicum in monte Cynusuridos fulminatum suos consecraverunt el Mauri reges suos. Minulius Fe
consecralionenemereri a gentibus fecil. Vide Lyliun lix : Juba Jauris volentibus deus est. Valerius Maxi
Gregorium Gyraldum Syntagmale xu flistorice Deo - nmus in pricfatione : Reliquos enim deos accepimus ,
rum . Baluz . Cæsares ſecimus. llerodianus, lib quisuperstitibusfidis
. iv , ait moris esse
- OEreis. Novem libri veteres præferunt æthnais. Romanis consccrarc linperatores
Alque la fere scriptum est apud Arnobium in codicevel successoribus moriuntur, eosque qui suint lloc
regio . Quamvis autem non dubitem quin lac leclio honore affecti dici relatos inter divos. BALUZ.
falsa sit, puto lamen mihi licere ea liti ul cmendem III. - De diis. Hic locus mullum varie el implicite
locum Paciani in libro de Pænitentibus, in quo legi- scriptum est in exemplaribus antiquis . In editione
lur : Æsluant indeſessis lummarum globulis Æthinaquac dicitur Gravii legiiur de his omnibus, in codice
el Licaniculus el Vesuvius Campanus. Alin veleri libro sancti Eligii Allrebalensis ab his omnibus, in Fuxcasi,
Carthusiit majoris scriptum est : Bihna Siculus el Turonensi, Corbeiensi, Lamoniano, el in editionibus
Vesevus Campanus. Recie. Quippe Ellina cst in Si Manutii et Morellii , lum etiam in variis lectionibus
cilia , el Vesuvuis in Campania. De llercule exusto positis in margine libri quo Gravius usus cral, de dus
vide Frontonis Ducæinotas in libros Thicophili Antio - horninibus, in Sorbonico ab his hominibus, in uno
cheni ad Autolycum . Festiva et elegans est historia regio, in Thuano, etiam in uno meo, aliis hominibus,
Herculis Suffeciani in Epistola Augustini ad cives omissa præpositione de. In Carnotensi el in Beccensi
coloniæ Suffeclanx . Baluz . a piis hominibus. Eligal lector ex his variis lectionibus
Admeli pecus. Apud Commodianum , prouleditus est eam quan estimabit esse meliorem . Ego facile cre.
a Rigaltio , legitur Instruct. XI: Admeli quoque pecora derem eam esse relinendam , ui relinui , quam
pavisse ferlur. At in libro sancti Albini scriptum est a . ediciones Manutii ctMorellii præferunt, quam Rigal.
primilia pro Admeli, Ovidius, lib . ii, de Alle Amandi : lius quoque servavit ct Angli. Baluz.
 M E
509 LIBER DE IDOLORU VANITAT . 570
Crewon
li ' quod majorum et regum memoria scrvala A Est Romulus pejerante Proculo dcus laclus, ct Picus,
sil , in 1 colendi et sacrilicandi ritus a inoleveril . Si el Tiberinus, et Pilumnus , el Consus, quem Deum
autem aliquando dii natisunt, cur non hodieque nas- fraudis vel ut consiliorum deum , coli Romulus vo
cuntur ? nisi si forte Jupiter senuit, aut parlus in luil postquam in raplum Sabinarum perlidia provc
Junone defecit. nil d. Deam quoque Cloacinam Tatius et invenit et
IV . Cur verodeos putas pro Romanis posse, 226 quos coluit, Pavorem Hostilius atque Pallorem . Mox a ne
videas b nihil pro suis adversiis eorum arma va- scio quo Febris dedicata , el Acca el Flora merelrices ".
luisse ? Romanorum enim vernaculosdeos novimus. [ Interdum i vero deorum vocabula apud Romanos
LECTIONES VARIANTES.
a Colendi rilus Ver . Thu . Foss. Corb. Mich. Lin . Foss. Corb. Mich. Vic. Hinc. MR .
b Quos sæpius videas Gronov . i Interdum ... Orbona. Hæc præler edd.Gravii, Pamel.
e Romanorum hac verba ad isla : hi dii Romani uncis Rigall. et Fellis insuper reperias in recentiorib . Cellur .
inclusit Rigaltius. Lindner. Gronov. Goldhorn . qui tamen Baluzio adslipulare
d Hodie quoque pervenit Bod . 3.MR. videtur ,
e Meretrices. Hidii Bod . 3. Pem . V oss. 2, 3. Lam . Thu .
VARIORUM NOTÆ .
Quod majorum et regum memoria servata sil. Mi- B Pavoren alque pallorem . Lactantius ibidem : Pavo
nutius hoc lalius exsequitur, et addit eum deduxisse rem palloremque Tullus Hostilius figuravil et coluit.
genus ab Urano usque ad Jovem . LINDNER . Sancius Augustinus, lib . xx contra Fuustum , cap. 9 :
Aliquando dii nati sunt. Cicero lib . I de Nalura Nam el corporalium vitiorum simulachra Romani conse
Deorum : Si nalum , nulli dii ante quam nati. Etsi ortus craveruni, sicul palloris et febris. Baluz.
est deorum , interitus sit necesse est. Baluz. Febris. Octavianus Horatianus, lib . iv, cap. 1 : Hinc
Nisi forle Jupiler senuit. Ex Felicis cap . xxii de- esl el quod Romani febri adem staluerunt. Prudentius
promplum . Addo huic argumento judicium Plinii, in Hamartigenia :
lib . ii, cap. vii, de Diis paganorum : Matrimonia inter Par furor illorum quos tradit fama dicatis
deos credi, tanloque ævi ex his neminem nasci, el alios Consecrasse deas ! ebrem scabiemque sacellis.
esse grandivos semperque canos, alios juvenes (ilque Cicero, lib . 11 de Legibus : Araque velus slal in pa .
pueros, alri coloris, aligeros, claudos, ovo edilos, et lalio febris . Vide Volerium Maximum , lib . ll, cap. 5 , et
allernis diebus viventes morientesque, pucrilium prope Lilium Gregorium Gyraldum Syntagmale primo His
deliramentorum est. Sed super omnem impudentiam , torice Deorum .
adulleria inter ipsos fingi: mox jurgia, el odia : alque f lora . In ejus honorem instituti sunt ludi ſoralcs.
etiam furlorum esse et scelerum numina. CELLAR. Cicero Actione v in Verrem dixit : Floram matrem
Ty . Pro suis. Quidam libri veteres el editio Morel- populo plebique R . ludorum celebritale placandam .
liana habent prorsus. Ista lectio videlur csse bona. Lactantius, lib. 1. cap. 20 : Flora, cum magnas opes
Viderint eruditi crilician preferenda sit. Baluz. ex arlemeretricia quæsivissel, populum scripsit hæredem ,
Vernaculos deos. Ita etiam Minutius Felix . Baluz. o certamque pecuniam reliquil cujus ex annuo fænore suus
Picus. Cujus corpus maculosum esse dixit Pruden : U rutalis dies celebrarelur edilione ludorum quos appel
lius in libro primo adversus Symmachum . Plular- lant floralia . Ubi vide nolas JosephiIsæi. Arnobius, lib).
chus in Quaestionibus Romanis quaerit cur Picum VII, Existimalur 870 tractari honorifice Flora, si quis in
Romani vencrentur. Baluz. ludis flagitiosas conspexeritres agi el migrari ab lupa
Consiliorum Deum . Hicronymus in Vila Bilarionis : naribus in theatra, Sanclus Augustinus in una Episto
Hoc siquidem in Romanis urbibus jam cxinde ser- larum quas de negotio Calamensi scripsit ad Necta
valur a Romulo ut propler felicem Sabinarum raplum rium , quæ est Xci, in nova editione : forum plane
ab ipso quoque consiliorum deo quadriga seplenocurrant florum non lerra (erlilis, non aliqua opulens virtus, seil
circuilu . Varro, lib . v , de Lirigua Latina : Consualia illa dea Flora dignamaler inventa est, cujus ludi scenici
dicla a Conso, quod lum ſerice publica eideo el in circo tam effusiore el licentiore lurpiludine celebrantur ut
ad aram ejus ab sacerdotibus fiunt ludi illi quibus virgi- quivis intelligat quale dæmonium sit quod placari aliler
nes Sabinæ rapim . Ovillius, lit). III Fastorum : Festa non potest nisi illic non aves, non quadrupedes , non
para Conso , Consus tibi cælern dicel. Tertullianus indenique sanguis humanus, sed mullo scelestius pudor
libro de Spectaculis : Exinde ludiconsualia dicti,qui ab humanus tamquam immolatus intereal. Plinius, lib . XVIII,
initio Neplannin honoraban , Eumdem enim el Consum . cap. 2!), Tradit Numam instituisse floralia iv. Kal.
rocant. El slalim : Quamquam et consualia Romulo Maii. Ovidius, lib , iv Fastorum : Exit et in Maius ſes
deſendunt, quod ea Conso dicarerit deo ,il volunt, con - lum florale Kalendas. Suetonius in Galba : Prelor
silii, ejus scilicetquo tunc Sabindrum virginum ruptum ' commissione ludorum floralium novim spectaculi genus
militibus suis in matrimonia excogitavil. Vidc Dionysium elephanlos funambuilos edidil .Ubi vide commentarium
Ilalicarnasseum , lib . I, el Valerium Maximum , ub . ii, D Philippi Beroaldi. Tacitus, lib . II, Annalium , liadit
cap. 4 , el Plutarchum in libro de Quæstionibus Roma - edem Florae ab Lucio el Marco Publiciis ædilibus
nis. Nars: t LiliusGregoriusGyraldus ju Syntagmate v constitutam juxta circum maximum . Vide Justinum ,
His!oriæ Deorum meminisse se, cum ingralis Romæ lib . xliii. Velicium Paterculum , lib. 1, Martialem lib . I,
alalem Tereret, ad palalii radices pone Anastasiie Epigr. 92, et Lilium Gregorium Gyralıluni Synlagmale
lemp!um sacellum effossum fuisse quod tum plerique primo listorice Deorum . Fulgeniius Placiades, lib. I
Consi pularunt, id est Nepluni, propler frequenies Mytholog.. dixit virginculam lascivienten llorali pe
conchas marinas ibi reperias, ubi ei elligies albæ tulantia. Vide que de ludis floralibusdiximus in nolis
aquila cum crista rubra in sacelli fornice seu lestu - ad Epistolan ad Donatum , pag . 379 . Baluz.
dine, quod luin plerique consilii symbolum interpre Meretrices. Quæ sequuntur in editione q0 :0 dicitur
Tabalur, el il dem Cousi subterráneam fuisse in ea Gravii , in Pameliana, Rigalliana, et Anglicana, nos
regione proba riex P . Victore. Baluz . sustulimus , quia ea in nullo veterum excmplarium
Cloacinam . Lactantins, lib . 1. cap. 20 : Cloncinae reperimus quibus usi sumus, quia desunt in pluribus
simulachrum ize cloaca maxima repertum Talius couse Anglicanis, quia non exstant in antiquis editionibus ,
vil, el quia c ujus essel effigies ignorabali, ex loco illi ncque in Minutio , et quia sensum , ut Rigallius al,
11011(ell ia posui c - DeCloacini cide deabus (111:0 sequun - abrumpunt. BALUZ.
lur vide Epis olam Augustini ad Maximum Madalla Perfidia provenil. Processil eventu prospero . Ri
rensem , BALUZ - GALT,
571 DIVI CYPRIANI 572
finguntur, ut sit apud illos ct Viduusdeus, quianima A bus, Romanis quoque, ul et ceteris, imperandilempus
corpus viduel, qui quasi ſeralis ct funebris intra mu obvenil. Citerum , si ad originem redeas, erubecas.
ros non habetur; elnihilominus, quia extorris factus, Populus de sceleratis et nocentibus congregatur, et
dampatur potius Romana religione , quam co'ilir. a-ylo constituto facit numerum impunitas criminum,
Est et Scansus ab ascensibus dictus a, et Forculus a Ninc,ulrex ipse e principatum habeat, ad crimina fit
foribus, et a liminaribus Limentines, el Cardca a Romulus parricida. Atque, ut matrimonium facial ,
cardiuibus et ab orbitatibus Orbona b ]. Ili dii Ro. rem concordie per discordias auspicatur. Rapiunt,
mani. Ceterum Mars Thracius, el Jupiter Creticus, ſerociunt,fallunt,ad copiam civitatis augendam .Nup
et Juno vel Argiva vel Samia vel Poena, et Diana le sunt illis rupla hospiuii fædera elcum sociis bella
Taurica, et oleorum mater Idæa, et Ægyptia porian - crudelia . Est el gradus summus in Romanis honor
ta , non nuinina : quæ utique si quid potestatis lia - bus consulallis. Sic consulatum cæpisse videnies til
buissent , sua ac suorum regna servassent. Plane regnum . Filios interficit Brutus ul crescal de suflra.
sunt apud Romanos el victi penales c, quos Æneas gio sceleris commendatio dignitatis. Non crgo dere
profugus adrexit. Est et Venus calva, mullo hic lur ligionibus sanctis , nec de auspiciis aut auguriis fi
pius calva quam apud llomerum vulnerata . mana regna creverunt , sed acceplum tempus certa
V. Regna autem non merito accidunt, sed sorte B fine custodiunt. Caterum et Regulus au picia seria.
variantur. Cæterum imperium ante tenuerunt et As, vil , el captus est; et Mancinus religionem tenuit, et
syrii et Medi et Persie d, et Græcos et Egyplios re- sub jugum missus est et victus 8. Pullos edaces l'air
gnasse cognovimus. Ila vicibus potestatum varianti lus habuit, el apud Cannas tamen cæsus est. C .Ce.
LECTIONES VARIANTES .
a Dictus abest a Gronov. Elmedi omill . ed . princeps Routh . ex mss .
b Suburbana mss. el imipr. passim . e Ila mss. In aliis expulsa est rox prima Nunc. Deestin
c Victi Gruv. Vincti Camb. Lindn .
d Syri et l'ersæ Lin . Ebor. Lam . Bod . 3. Thu . Foss. Faciunt Veron . Quod convenit cum conseqq. Rapiout.
Mich . Et Tyri Ver . Voss. 4. Syrius codd . Veron . el Alreb . Ø Et victus transtulit edit. Baluzii, omisit Routh .
VARIORUM NOTÆ .
* Viduus deus. Quis omnia ridicula deorum nomina consul. Adi Livium , lib). I , cap. 5 . Etiam Virgilits
enarrabit ? Talis et Scansus est , qui subsequitur , allingillib . vi, vers. 819 :
tales cæteri divi divirque . Multos el pene innumeros
narrarunt alii, Arnobius, lib . iv. Lactantius, lib . 1, Consulis imperium hic primus savusque secures
cap . 20 , Augustinus, Civ. Dei lib . iv, cap. 8 ;nec vero Accipiet ; natosque puler nova bella moventes,
complecti onines poluerunt. Cellar . Ad paruam pulchra pro liberlale vocabit
Infelix . CELL
El Forculus a foribus, et Limentinus. Augustinus de
Civ ., Dei lib. iv, cap 8, extremo : Viruan quisque domui CC Tempus certo fine ad tempus idem est, quod ceria
fine. Ergo alterum alterius glossa . Possis etiam illo
suce ponil ostiarium , et quia homo esi, omnino sufficit. baudire lempiis imperandi acceptum a Deo custodiunt
Tres deos isti posueruni, l'orculum foribus, Cardeam seu retinent certo fine, quo appropinquante ab is
curdini, Limentinum limini. Ila non potuit Forculus aulereiur.LINDNER.
simul fores el cardinem limenque servari. Adde Ter Regulus. Haec el quae sequuntur ad verbum ſering
lulliani, de Corona, cap . 13 , extrem . Cell. sumpta sunt ex Minulio . BALUZ .
Ab orbitatibus Orbonn . Plinius, lib . zi, cap . 7 : Fa- Evictus. Addidi isiud er libro Fusensi. Audacia
nuum dicalum est Orbonne ad ædem Lurium , el aira istam mihi fecit Minulius , apud quem ita legitur:
Malæ Forlunæ Exquiliis. El
una Lxquiliis. Arnobius, lib
ET Arnobius, lib .. IV,
iv , cla
cla- Mancinus religionem lennil, el sub signum missus es el
rius : Inelulela sunt Orbonæ orbuli liberis parentes : in dediluis. Pro eo quod Minutius dixit deditus,
Næniæ , quibus extrema suni lempora. CELLAR . Fuxensis habel viclus. Baluz .
Victi Pentes. Virgilius de Enea, lib . 1, 72 . Ilium Pullos cdaces. Duo libriveteres habent vultures.Sed
in lialiam porlans viciosyue Penales. LINDN . ea lectio non convenit cum historia . Ea admodum
Venus calva.Lactantius, lib . I, cap . 20 . Urbe a Gallis festiva est. Referam autem illain ex Valerio Masinio,
occupata, obsessi in capitolio Romani, cum ex mulierum lib . I, cap. 4. P . Claudius bello Punico primo, (Nill
capillis tormenta fecissent, ædem Veneri calræ conse- prælium navale commillere vellet, auspiciumquemor!
crarunt. Baluz . majorum periissel, el pullarius non exire cavea prijes
V . - Assyrii. Ita veteres ediciones et quidam libri nuntiussel, abjici eos in mare jussil dicens : Quia esse
veteres, lum etiam Minutius. Alii veteres præferunt nolunt, bibani. Suetonius in Tiberio : Claudius Pulº
Syri. Alii XXVI 0!!!illunt mentionem Medorum . Sed D cher apud Siciliam non pascentibus in auspicando pallis,
alij quatuor illam habent, itemque Minutius. Privlerea ac per contemplum religionismari demersis ut biberent
codes Veronensis ei codex sancti Eligii Altrebalensis quando esse nollent, prælium navale iniil; superatus
addunt Tyrios, Medorum regnimentio deest etiam in que, cum dictatorem dicere a senatu juberetur, llicami
editionibus Manutii et Morellii. Assyrii qui primo viatorem suum dedil. Hinc joci Pauli apud Martialem ,
dicti sunt, postea Syrii sunt appellati. Vide Renali lib . 1, Epigr. 29. Similem ferme historiam de C.Fla
Massueti dissertationes ad Ireneum , pay . 71 , § 142. minio consule narrat Cicero in libro primo de Diri
Arbactus imperium ab Assyriis ad Medos transtulit, nalione. Hæc sunt ejus verba : Idem cum tripudio
et postea Translatum est ad Persas. Ila docet Justinus, auspicaretur, pullarius diem prælii committendi diffe
lib . i el li. Baluz. rebal. Tum Flaminius ex eo quæsivit, si ne poslea qut
Romuliis parricida. Hieronymus in Epistola ad dem pulli pascerentur, quid faciendum censerel , cum
Rusticum monachum : Roma ui condila esi duos fratres ille quiescendum respondisset, Flaminius, præclara vero
simul reges hubere non potuil et parricidio dedicatur. ( spicia , si esurientibus pullis res geri poterit, saturs
Lucanus, lib . 1 : Fraterno primi maduerunt sanguine nihil geretur. lnque signa convelli el se sequi jussi.
muri. Baluz. Quo tempore cuni siguiſer primi hastali signupu NOR
Filios interficil Brulus. L . Junius Brulus , primus possetmovere loco, nec quicquam 671 proficeret, plures
573 LIBER DE IDOLORUM VANITATE . 574
sar " inle brumam in Africam navigia a transmille- A et formam veri Dei negat conspici posse, et angelos
rel a Iguriis et auspiciis renitentibus, sprevil, eo fa - veros e sedi ejus dicit assistere. In quo el Plato pari
cilus et navigavil el vicit. ratione consentit, et unum Deum servans , cæleros
VI. Horum aute! omnium ratio est illa que fallit angelos vel demonas dicit. Hermes quoque Trisme
et decipit, el præstigiis cxcantibus veritatem stultum gislus unum Deum loquitur , elimque incomprehen
et credulum vulgus inducit. Spirilus sunt insinceri sibilem atquc inestimabilem confitetur.
el yagi, qui, posteaquam terrenis viliis immersi sunt, VII. Hi ergo spiritus sub staluis atque imaginibus
et a vigore coelesti terreno contagio recesserunt,non consecrati d delitescunt. Ali alflalu slio valum pectora
desinunt perdiri b perdere et depravati crrorem pra - inspirant, estorum Gbras animant , aviuni volatus
vitatis infundere. llos et poetx damonas norunt; et gubernant, sortes regunt, oracula efficiunt, falsa ve
Socrates instrui se el regi ad arbitrium dæmonis ris semper involvunt,nam et falluntur et fallunt, vi.
prædicabat, el magis iude est ad perniciosa vel ludi- tam turbant , somnos inquietant, irrepentes etiam
cra polentatus; quorum tamen præcipuus Hoslanes spiritus in corporibus e occulle mentes terrent, memi
LECTIONES VARIANTES .
o Nauta Corb . B d Congregati Lum . Consecralis Roulh .
b Perdili abest á Gronoy. e In corporibus Wophen . in Misc . cril. vol. X , t. 1, ad
e Nostros var. lecil. Oron . Servos forlasse olim legeba - cap. 26 . Minulii, particulum tollendam opinulur.
tur . Routh .
VARIORUM NOTÆ .
cum accedereni, Flaminius renuntinla suomoreneglexit. maxime Ostanes ad rabiem , non aviditatem modo scien .
Itaque Iribus horis concisus exercilus, atque ipse inler- riæ ejus , Græcorum populos egit. RigaLT.
fectus est. Vide Valerium Maximum , lib . i, cap . 6. Formam veri Dei. Plinius, lib. II, cap. 7 : Effigiem
Iconcm caveæ et pullorum ex antiquis monumentis Dei formamque credere imbecillitatis humana: reor.
refert Rosinus , lib . 111, cap . 10 , Antiquitulum Romu Apuleius in Apologia : Deus paucis cogitabilis , nemini
nurum . Baluz . effabilis. Atualusmartyr apud Rutinum , lib . v, cap. 3 ,
VI. - Credulum . Ita scribendum esse arbitratus interrogatus quod nomen haberet Deus respondit :
sum , quia ila scriptum inveni in tribus codicibus et in non Qui plures sunt nominibus discernuntur. Qui unus est
indiget nomine, Marius Victorinus initio libri de
editione quæ diciiur Gravii pro eo quod editiones et Generatione Divina : De Deo dicere supra hominem
quidain libri vereres habeni prodigum . Etiam falsa est. Cicero, lib . i de Natura Deorum , ait spe
lectio libri Turonensis , que habel crudelem , os/en audacia Dei perspici cogitatione , non sensu . Lucretius,
dit istam esse veram . Vulgalissimum est inveniri fre ciem
maro lib . 1: Deus animi vix mente videtur. Lactantius in
quenter in veleribus libris manuscriptis crudelem pro libro de Ira Dei, cap . 11: Apud Xenophontem So
credulo el e converso , crudelitalem etiam pro cre . crales
dalitate el e converso , il monui jam , pag . 483. pewn crales disputans
Vide Arnobius, aispulans
lib. 1:
ait formam Dei non oportere conquiri.
antSipor
veram vuliis audire sententiam , aut
lom . ii Capilularium , pag. 1119 .In Corbeiensi, stulluin č . nullam habet Denis formam , aul si informutus est ali.
Jiaus
el crudelem
velere scriptura profecio
, quod, quæ habuisse videlur est
depravatum credulum . ll. nu
ex aliqua qua , ex qua sil proſecto nescimus. Dio Cassius, lil).
agens de Deo Judæorum ait illos Deum sunt
lud vero , prodigum , unde irrepserit , non habeo di XXXVII, inellabilem invisibilemque existimasse .CassianusCl
cere : nisi scripliim olim fuisse perditum ; deque illo
perditum facuum ab imperitis prodilum , ac deinde pro lal. x , cap. 4, disputaladversus eorum siniplicitatem
incomprehensibilem veri numinismajesialem sillo
digum . Perditi homines dicuntur scelerali ac nefarii. qui circumscriptio ne alicujus estimatadorandam . Vido
RigaLT. eundem lib). Vill de llabilit Monachorum, cap. 4. Sul
Spiritus insinceri. Supra in Epistola ad Donaiunn , pilius Severus, lib . ii Sacrae Historic : Responsum est
pag. 3 : Immundi el erratici spirillis. Minutius : Spirilus formam Dei mortalibus oculis perspici non posse . Apud
sunt insinceri , vagi, a cælesli vigore lerrenis labibus el Jureucum , lib . 11. Hist. Evangel. Chiistus loqueris de
cupiditatibus degravali. Lactantius, lib . II , cap . 14 : petra ail :
Spiritus conr luminali ac perdili per omne!n lerrum va Hujus enim vocem nunquam comprehendere quistis,
gantur. Baluz. Nec speciein propriam concessit visere vobis. .
Vagi. Commodianus, Instruct. iv : Unde modo vagi
subverlunt corpora multa . Ilem . Instruct. XXI : Dæmo- Rufinus lib . 1. Apologiarum : Nec enim , ul quidain
nes in mundo vagi. Ia jn veleri codice sancti Albini. pulant , naluru Dei aliquibus visibilis est el aliis invisi
Pro quo Rigallius posuil vagari. Prudenvus in Car- bilis. Vide Tr•rtulliani Apologelicum et librum Nova -
mine de sancio Vincentio ; Adsunt et illic spirilus va - tiani de Trinitate. Vide etiam scholia Jacobi Billii in
gi , impotenles, sordidi. Baluz. D Orationem Gregorii Nazianzeni de Plaga grandinis.
flostanes. Veteres editiones et omnes fere libri Baluz. Vil. - Falsa veris involvunt. Imilalim ex libro sexto
veleres
Pameliushabent Sosthenes.
Hustanes. Al ego Manutius posuit
Ostanes vidi Ostancsin, Æneidos,
scriptum obscuris rera involvens. Sancius Ambrosius,
tribus antiquis codicibus. Hostanes in Turonensi. In lib . i Oficior. , cap . 16 , obscuris vera mvowere. Loe
uno meo veleri scriptum primo fuerat Ostanis . sed mædian Queroli : Istud plane est quod sæpe audivi ,
puslea sic em endalum esi antiquitus ut ostenderelur obscuris vera involvere. Minutius Felix : Sortes re
scribendum esse Sostanes. Quo modo scriptum est gunt , oraculn efficiunt falsis pluribus involuta . Tertul
am iliGratianopolitano. In Apologia Apuleii vocatur lianis, lib . i ad Nationes, ul non ſalsa veris inlexanl.
stanes. Cilathunc locum sanctus Augustinus. lib . Sulpitius Severus, lib . ii Sacrae Historice loquens de
contra Donalistas, cap . 44 . Vide Sele Bagua spadole ail : Intaminala ab ore corruplo el fal
denum , lib . v . cap . 11, de Jure naturali ex Gentium , sis vera miscente . Baluz .
- Plin - , lib . Xxx, c. 1. Primus exstat (nt qui. Irrepentes etiam spiritus. Ita veteres editiones ante
dem invenio ) C ommentalus de eo Ostanes , Xerxem re . Manulianam , in qua resecta et omissa est vox si
gem Persarur z , bello , quod is in Græciam inimlit. ritus. Eam tamen exhibent xxii vetera exemplaria .
Comilatus ; ac velul semina arlis portentosæ sparsil , Baluz.
obiler infecto, quacumque commeaverat , mundo. llic Occultementem lerrent. Ex Veronensi optimo. Yulyo
575 DIVI CYPRIANI
bra distorquent, valetudinem frangunt, morbos a la - A Neque enim illa sublimitas potest habere consorlem ,
ccssunt, ut ad cultum sui cogani, ul,nidore allarium cum sola omnem teneat poleslalem . Ad divinum
et rogis pecorum sagirali,remissis que ??7 constrinxc- imperium cliam de terris muluemur exemplum ,
rant curassc videantur. llæc est de illis medela cum Quando umquam regni socictas aut cum fide cæpit,
illorum cessat injuria ; nec aliud illis studium est aut sinc cruore desiit? Sic Thebanorum e germani.
quam a Deo homines avocare et ad superstitionem tas rupla, el permanens rogis dissidentibus etiam in
sui ab intellectu vera religionis averlere, et cum sini morte discordia. Et Romanos geminos unum non ca.
jpsi pænales , quarere sibi ad pænam comiles quos pil regnum , quos unum uteri cedit hospitium . Pom
ad crimen suum fecerint crrorc b participes.Ili tamen, peius el Cæsar aſlines fuerunt, nec lanien necessito.
adjurati per Deum verum a nobis, statim cedunt etdinis focdus in xmula poleslalc tenucrunt. Nec buie
fatentur et de obsessis corporibus exire coguntur. Iu de hominemireris, cuin in hoc omnis natura cos
Videas illos nostra voce et operationec majestatis sential. Rex unus est apibus, el dus unus in grogi
occultæ flagris cædi, igne torreri, incremento pana bus, el in armentis rector unus : multo magis mundi
propagantis cxtendi, ejulare , gemere , deprecari, unus est rector, qui universa quæcumquc sunt verlo
unde veniant et quando discedant, ipsis etiam qui se jubet, ralione dispensal, virtute consummal.
colunt audientibus confiteri; cl vel exsiliunt slalim , B IX . Hic ncc videri polest, visu clarior est ;nec com .
vcl evanescunt gradatim , prout fides patientis adju - prehendi, laclu purior est ; nec æstimari, sensu ma
val aut gratia curantis aspiral. llinc vulgus in odium jor est : et ideo sic cum dignc æstimamus dum in
nostri nominis cogunt, utnos odisse incipiant homi- estimabilein dicimus. Quod vero templum habere
nes antequam posse, nc cognilos aut imitari possint possil Deus !, cujus templum lolusestmundus?elcum
aul damnare non possint. homo latius 6 mancal, intra unam ediculam vim tan
VIII, Unus igitur omnium dominus est Deus d. tæ majestatis includam ? In nostra dedicandus est
LECTIONES VARIANTES.
a Morbis NC. 2. Routh . d Dominus unus est Deus Gronov .
b Terrore NC. 3 . Routh . e Theban . fratrum Ver. quod glossema videtur Cellar.
c Voce et oratione Bod. 3. Lam . Thu Foss. Mich. Lin . DeiOxon .
Corb. Lin . Spir . 6 Laxius fort. Routh .
VARIORUM NOTÆ .
mentes. Quamquam el Minutius, cap. XXVII, sect. 3, gem suum sequuntur quocumque il , el ſessum subletan!,
unde hirc transcripta videntiir, mentes habet. CELLAR . el sinequil volare, succollanı. VideLactantium , lib. II ,
Illorum cessal. In duodecim libris antiquis legitur: car. 10 ; Senecam , l. ide Clementia , cap. 9; Ovidunt,
Cum illorum cultorum cessal injuria velinsania. Baluz . U lib , ii Fastorum , ct Dionem Chrysostomum , Oral, ir
Cum sint ipsi penales , pæna digni. Salvianus de el suvIII. Baluz.
Gubern . Dei, lib . vi , pag. 220 , scelera penaliora . Nec El cum homo latius maneat. Minutius cap. 32:
veleri auctoritale verbum carct. Plinius, lib . XVIII , Cum homo laxius manenm . Sic ibi cum Fulvio Ur.
cap. 11 : Tundiluir alica pilo , vinctorum pænali opera
perts,, sino expressimus , quia Cicero , quem imitari solit
id est opcra qur pens loco est. Sic Prudentius in Minutius , habitare laxe, pro domo sua cap. 44 dixit.
Laurentio , vers. 193, dixit pænalis labor, de damnatis
in metalla . CELLAR .
Codices vero omnes Cypriani, si transcripsil Feli
cem , præ se lalius ferunt , ul dubitare incipiani, an
572Nostra voce. Codex Veronensis , non nostra voce, nec prior ille lalius , ul Sabæus cl Fr. Baldu:nus
sed operatione. Baluz. legunt , scripscrit. CELLAR.
Imilari possint. Quamvis hæc lcclio constans sit in . IX . - Includam . Ita oinnes veleres editiones el on
omnibus veteribus libris cl in omnibiis editionibus , nia vetera cxemplaria , Pilhæano et Melensi exre
ctiam apud Minuliam , pulo lancu vocem possint non plis , in quibus scriptum est includam . Hanc lectio
congruere huic loco ct reponendam esse aliami que nem prætulit Manulius , et alii post eum . In Becccusi
significet paganos limuisse le cogerentur vel impel scriptum est includatur. Iu Fuxensi , intra unam ati
lerenlur imitari Christianos. Nisi si vox illa tollenda culam vim tanla majestatis concludi mestimas. Sune
cst ab hoc loco , ut legatur simpliciter , ne cognilos apud Minutium legiiur , intra unam ædiculam vimi
aut imitariautdamnare non possini.Seneca, Episi. vil : lanlæ majestatis includam . Sed illic alia est constrii
Necesse est aut imileris uul oderis. Baluz . verborum . Novatianus in libro de Trinilnie
VIII. - Thebanorum Germanilas. Vide Rigallii ob- D . clio
cap . 6 : Nec lumen Deus intra tabernaculum clws:13
servaliones ad Minuiium , p:19 . 189. Balcz . conrinelur. Cicero , lib . 1. de Legibus : Patrumidelubra
Rogis dissidentibus. Eleocles et Polynices cum mil esse in urbibus nosco ; nec sequor magos Persarkill,
luis vulneribus expirassent , illius quidem corpus quibus auctoribus Xerxes inflammasse templa Graclip
concremandum rogo imponebatur ; hujus vero cor dicilur, quod parietibus includerent deos, quibus omnia
pus. Creon , Menali filius , scpullure tradi veluil , deberent esse palentia et libera, quorumque hic mundes
quod patriam oppugnalum veneril. Neque tamen co omnis templum essel el domus. Tacitus iia deGermanis
secius Antigona soror el Argia conjux , clam nociu scribit : Calerum nec cohibere parietibus deos nequeil
Polynicis corpus sublatum , in cadem pyra , qua Eleo ullam humani oris speciem assimilare ex magnitudine
cles imposueruni. Refert hoc Hyginus Fab . LXXII. cælestium arbitrantur. Ælius Lampridius in Alesandio
Obiler adhuc nolo , ibidem Fab . Lxxi, Thebis funus Severo : Adrianus templa in omnibus civilalibus sine
separatur legi debere , non fumus. Nam funus certe a simulachris jusseral fieri. Sanctus Augustinus, lib . Vill
Thebanis separalum , non item fumus e rogo ascen
dens. Siquidem pielas sororis et uxoris obslilit, quo . Conſess., c. 2 :Ergo parieles faciuniChristianos.BALIZ.
minus id fieret. CELLAR. In nostra dedicandus. Lactantius, cap. 23, de la
- Rex unus est apibus. Hieronymus in Epistola ad Dei : Sii nobis Deus non in lemplis , sed in corde nostro
Ruslicum monachum ; Etiam mula animalia el ſcra- consecratus. Idem lib . v. Institul., cap. 8, ail Deilem
rum greges ductores sequuntur suos. In apibus prin - plum non esse in lapidibus aut lulo , sed hominem
cipes sunt. Varro, lib . vii , cap . 16 , de Re rustica : Re ipsum qui ligeiram Dci grsial. Baluz.
577 LIBER DE IDOLORUM VANITATE .' 578
micni lesin nostro consecrandus est pectorc. Nec 110 - A trum inflati,dum divina præcepta contemnunt, dalam
ei Deo a gueras : Deus nomen est illi. Illic sibi gratiam perdiderunt. Quam vero fucrit illis pro
vocals lilis opus cst ubi propriis appellationum insie fana vila , que contracta sit violatir religionis of
gnibusmultitudo dirimenda est : Dco, qui solus est, ſensa , ipsi quoque testantur qui, elsi voce lacent,
Dci vocabulum lolum est. Ergo unus est, et ubique exitu confilenlur. Dispersi et palabundi vagantur ;
lolus diffusus est b. Nam et vulgus in multis Deuin soli et cæli sui profugi, per hospitia aliena jac
naluraliter confitetur, cum mens et anima sui auc- tanlur.
loris cl principis admonelur. Dici frequenter audi- XI. Necnon Deus ante prædixerat fore ui, ver
mus, o Deus, ct Deus videl, et Deo commendo, et Deus gente sæculo et mundi fine jam proximo, ex omni
ribi reddiel, cl quod vult Deus, el si Deus dcderi!. At- gente et populo et loco cullores sibi allegeret
qu : h :rc est suma delicti, nolle agnoscerc quem Deus muilo fideliores etmelioris obsequii e 328 qui in
ignorare non possis. dulgentiam de divinis muneribus haurirent i, quam
X . Quod vero Christus sit, et quomodo per ipsum acceplam , Judæicontemplis religionibus,perdidissent.
nobis salus venerit, sic est ordo, sic est ralio . Ju Hujus 3 igitur graliac disciplinæque arbiter i et ma
dicis primum erat apud Deum gratia . Sic olim justi gister Sermo et Filius Deimiltitur, qui per Prophetas
crant, sic majores eorum religionibus obediebanı c. B omnes retro illuminator el doctor humani generis
Inde illis et regni sublimitas Noruit, et generis d prædicabatur h. Ilic est virtus Dei, hic ratio, hic sa
magnitudo provenit. Sed illi negligentes et indisci- pientia ejus el gloria . Hic in virgincm illabitur i,
plinati et superbi postmodum facti, ei fiducia pa c arnem Spiritus sanctus induitur, Deus cum homine
LECTIONES VARIANTES .
a Dei Thu . Foss.Mich . Vict. | Haurirent, hujus Thu . Mich . Vict.
b Ubique ipse diflusus Pem . Thu . Foss. Fer. Bod. 3 . & Indulgentia , gratie, disciplinæque arbiter 0.xon . Pa
c Obediebant. Sed Cam . mel. Rigalt. Lindner. Indulgentia igitur et gratiie arbiter
d Genere Man . Mon . Lips.
e Etmeliorisobsequii hæcverba irnonnullis edd. desudil, h Prædicalur Thu . Vict. Mich . Deductor. N .C . 1, 2.
in Gronor , adsund. Meliores obsequio el fide fortiores ed . Drur . 1. Tew . Cellar. Gronov . Lindner. Routh .
Lips. Routhio placuil. ex codd . nov. 0 .r. 1, 2. Tew . Drur. i Delabilur Pem . Lam , Ver. Tew . Drur . Meerm . tres
Mélioris obsequii et fidei fortioris. nov. 0 .xon . Cellar. Lindn . Rouh.
VARIORUM NOT.E .
Nec nomen Deo quæras. Sic optimus Veronensis : lioris obsequii. Turonensis , mullo fidei fortiores. Car
el Minutiani qnidam libri, cap. 18, quamquam ibi Dei notcnsis ,multo faciliores. Al feliciores pro faciliores
scripsimus , Meursium secuii ; qui vero lectione scriptum est in codice sancti Arnulphi. BALUZ .
Cypriani, quac dubia est , ut vidimus , praecipue ni- Quam acceplam . Codex Fuxensis , qua et accepla
lebatur. CELLAR . c Judæiel contempla majeslale ejus perdiderunt indulgen
Deus nomen est illi. Infra lib. 1 . Testimonior., ' liam . Igitur ob istius gratiæ disciplinam arbiter, etc. In
cap. 7 , ex Isaia : Ego Dominus Deus, hoc mihi nomen codice sancti Arnulphi el in Beccensi desunt ista ,
esi. El in Psalmo LxvII . Deus nomen illi. Baluz . quam acceptam Judæi contemplis religionibus perdidis
Dei vocabulum . Pamelius posuit Deus. Sic ctiam sent. Baluz .
Rigaltius el edilio Anglicana . Al omnes fere libri 573 Illuminator eldoctor . Vide Tertullianum locomox
veteres et editiones Manutii el Morellii habent Dei. laudalo , Baluz , - - Sic antiquissimo quoque libro
Quod certe melius esse facile animadvertel qui rem manu exarato legitur : Vulgaribus doctor. Sed præs
allente considera veril. BALUZ . lal, quod apliquius, quia ex Tertulliani Apologetico
X . - Judæis primum . Tertullianus in Apologetico : hausla verba, quo eadem hoc ordinc cap. 21 Jegun
Judæis erat apud Deum gratia ob insignem jusliliam et lur : Hujus igitur gratiæ disciplina que arbiler elma-,
fidem originalium auctorum . Baluz. gister , illuminator aique deductor generis humani Filius
Negligencles. Multam variant in hoc loco velera Dei annuntiabatur. LINDNER . .
cxemplaria . Eorum nonnulla et seleres ediciones ha Carnem spirilus. Ila Rigallius in prima sua libri is
bent negligentes disciplinæ superbi poslmodunt facti. tius editione emissa cum Minutio Felice, alque ila
Alia omillunt vocem negligentes el vocem superbi, habere ait vetustiora excmplaria . Nonnulli veleres
labenit autem tantum et indisciplinali postmodum . Fu- libri et vulgatae editiones habent, carnem Spirille
xense, sed illi negligentes disciplinam postmodum ino- suncto cooperante induitur. Deest illud cooperante in
bedientes facti. Baluz. - - Irdisciplinali. Usus lioc libro Beccensi. Codices Remigianus, Divionensis, re
verbo est etiam Vulgalus interpres Sapientiie libri, cens Victorinus ct unus Regius habent, carne Spirilu
c. 17, comm . J. Gloss . vel, indisciplinalus , suulis, D sancio induitur. Sic etiam emendalum est ex libro
LINDNER . veleri in margine editionis Lugdunensis anni 1544.
XI. — Mulio fideliores. Tertullianus in Apologetico Sic ctiam scriptum erat in libro Flori. Codex anti
loquens de Judzis, qui culpa sua amiserani gratiam quus Sangermanensis optimæ nola sic habel : Carne
Dei , cum cæli el soli sui extorres essent, ait sanclas Spiritus sanctus induilur. Quam scripturam Pamelius
voces illis prenuntiasse uli sub extremis curriculis sa - reperit in quatuor mss. Erasmus retinuit vulgatam
culi ex omni gente el populo el loco culiores sibi ad - lectionem , sed in margine posuit , carnem Spirilus
legerel Deus mullo fideliores. Lactantius, cap. XLNI Sunclus induitur. Præferenda hac lectio , lum quia
Epilomcs, ali am sibi plebem fideliorem de exteris gen . nililur veteribus libris , tum quia vox illa cooperante
libus congregarel. Plures libri veteres et editiones videtur esse glossema. Est autem antiquis Patribus
flcic apudC yprianum prxſerunt mullo meliores. In familiare Christum vocareSpiritum siliclum . llermas,
Cureusi legit ur, mullo meliores obsequio el fide for. lib . jul, Similii. 5 , sic loquitur dc Christi corpore :
vores. In Burgundico , in Tornacensi, el in Gralia Hoc ergo corpus, in quod induclii$ esl Spirilus sanclus.
olano, > > aullo melioris obsequii et fidei fortioris. Justinus Apolog . il : Spiriluir ergo ac virtutem Dei
Rigaltius inse legisse in antiquo cxemplari testatur nens est aliud intelligi, nisi verbum , etc. Irenæus ,
Observationibus suis ad Apologeticum lib . v, cap. 1, postquain dixil, Spirilus sanctus de
Hii tres antiqui, mulio fidelioris et me scendit in Mariam , slitim subjicit : Verbum Patris
579 DIVI CYPRIANI
miscelur. Ilic Deus noster , hic Christus cst, qui me- A lantum de humilitate carnis et corporis, existimabant
dialor duorum , hominem induit , quem perducatad magim de licentia potestatis. Hunc magistri corum
Patrem . Quod homo est esse Christus voluit , ul et atque primores,hoc est, quos el doctrina ille el sa.
homo possil esse quod Christus est. pientia revincebat, accensiira c el indignationepro
XII. Scieb :lil et Judai Christum esse venlurum . vocali, insecuti sunt d, el postremo delenlum Pontia
Nam hic illis a semper, Prophetis admonentibus, an Pilato , quilunc ex parte Romana Syriam procuratat,
nuntiabatur. Sed significato duplici ejus adventu , tradiderunt, crucem ejus et morteni suffragiis rio
uno qui exercitio el exemplo hominis fungeretur, al- lentis ac pertinacibus e flagilanies .
iero qui Deum faterelur b, non intelligendo primum XIV . Hoc eos facluros el ipse prrdiserat, et Pro
adventum , qui in passione præcessil occultus, unum phetarum omnium testimonium sic ante pr:ccesserat,
tanium creduntqui erii in potestatemaniſeslus. Quod oportere illum pati, non ut sentiretmortem ,scdu
autem hoc Judæorum populus intelligere non potuil, vincerel ; el cum passus essel, ad superos denno re
delictorum meritum fuit. Sic erant sapientin el in - gredi, ut vim divinæ majestatis ostenderel. Fidem
lelligentiæ cæcitate mulctali, ut qui vita indigniessent itaque rerum cursus implevit.Nam el crucifixus,pra
baberent vitam ante oculosncc vidcrent. vento carnilicis oflicio, spiritum sponie dimisit, eldie
XIII. Itaque, cum Christus Jesus, secundum a Pro - B tertio rursus a mortuis sponte surresit. Apparuit
phelis ante prædicla, verbo et vocis imperio demo- discipulis suis talis " qualis el ſuerat,agnoscendum se
pia de hominibus excuterel, paralyticos restringeret, videntibus præbuit, simul vinclus i et substantia
leprosos purgaret, illuminarel cæcos , claudis gres corporalis firmitate conspicuus, ad dies quadragina
sum darel, mortuos rursus animaret, cogeret sibi rimoralus est, ut de eo ad præcepta vitalia instrui
clementa famulari, servire ventos,maria obedire, in possent, el discerentque docerent. Tunc in calam
feros cedere , Judæi, qui illum crediderant hominem circumfusa nube sublatus est , ut hominem quem di
LECTIONES VARIANTES.
« Hoc illis Pem . Vir. Gronov. Monentibus 7 codd . edit. Foss. Mich . Vici. Corb.; uncis includil Lindner.
princ. Ronth . f Flagitarent Lam . Vici.
b Fateretur. Non Lindn . 8 Sic Thu . Foss.Vict.Corb. Mich . Lam .Voss.3 . Spir. Ren.
C Accensa ira et indignatione provocata Thu . Foss. Vicl. Er.Man . Rouh.Lips.Tantum mortem ( ron . Tantumlindi.
Mich . Lindn. h Talis omill. Routh . ex NC . 2, 3. Talis ut fuerat NC. I.
d Insecuti sunt et addiderunt Bal. el\Routh ., qua de causa Drur. 1. Tew .Meerin .
nescio, inquilGoldhorn . i Junclus Oxon . Junctis MR. Veron . Lindn . Rouh, Gel
e Suffragiis pertinacibus. Cæteru rejiciunt Pem . Thu. dhorn.
VARIORUM NOTÆ .
el Spirilus Dei adunitus antique substantire plasmalio - C bytero, quem sequitur, in Apol., cap . 21, sic diccn
nis Ádæ , viventem et perſectum elfecit hominem . Tertul tem : Ad doctrinam ejus primores Judæorum ila era
lianus, lib. de Carne Christi, n . 18 : Sic denique homo sperabantur..... ul postremo oblatum Pontio Pilato SH
cum Deo . dum caro hominis cum Spiritu Dei. Plurariam lunc ex parle Romana procuranti violentia suffra
vide apud doctissimum Petrum Coustant monachum giorum in crucem Jesum dedi sibi exlorserint. Lindser.
Benedictinum in praefatione ad opera sancti Hilarii Non ul sentirel lantum mortem . Med lantun in
cpiscopi Pictaviensis, $ 57 . Cæterum leic adio theo . plurimis mss. non exslat. Sic sentire morlem eritiem
logos scholasticos disputare an Spiritus sanctus dici olaplopóry ul Græci interpreles Psal. xvi, 10, el cum iis
possil paler Jesu Christi. Vide Thomam de Argentina , Lucas, Act. 11, 31, reddiderunt.LINDNER .
lib , ui, dist. 4, art. 4 . Baluz. (Cf. Nourrii observ. Apparuit discipulis suis lalis, ut ante fueral. Sic eshi.
all b . 1. Dissert., tom . præced . el in Lump. Hlist. PP. buit Gronovius, quia vocem penultimam fatelur Ri:
1. NI. p . 116 el seqq .). -- Sic e Beneventano codice : gallius viliose excidisse ex editionc sua ; el quartam
cirleri, carnem Spirilus sanctus induitur , qu :e si ge voccm priebel Oxoniensis. LINDNER.
muina scriptura Cypriani cst, Spiritus ipse zóyos intele XIV . - Finclus. llanc lectionens, quam puto esse
ligalur oporiel. Vulgatis insertum cooperante , quod mieliorem , exhibent novem libri veteres. Alii quidam
abesi a scriptis : Tres insignes delubilur : alii , illubi. habent junctus. Unus vetus et quxdam veleres edilio.
tur. LINDNER . nes habent victiis. Quod ostendere potest scriptum
XII. -- Sciebant el Judæi. Isia ct qux sequuntur fuisse vinctus ; sed posteat emendatum est antiquitus
Serme sumpta sunt omnia ex capite xul Apologetici ul legi deberet victus. Videlur itaque e: leclio mclior
Tertulliani. BaLUZ. esse quæ habet vinctus, tamquam si Christus discipulis
Sapientiæ . In codice Burgundico scriptum est insi- D suis apparuisset cum fasciis et iustitis in quibus cor
pientia cæcilale mullali. Baluz. pus ejus posilum fuerat in sepulcliro , cum sindone
XII. --Crediderant hominem tantum . Rulinus in in qua Joseph ab Arimathiea corpus illius involverat.
Psal. i. de Christo adversum Judicos : Quia hunc in Nam et incrcdulis ostendit manus suas et pedes in
carne humilem viderunt, superbo corde el caco contenta quibus impressa erald signa clavorum , quz ostendit
pseruni. Item in Psal. xu . Contempsislis humilem ad cliavi Thome increilulo , lil est in capite xx Evange
l'entum filii Dei. BALUZ. lii secundum Joannem . Baluz.
Syriam procurabat. Bene, procurabat, quia Tacitus Ad ilies quadraginta : Isiud est certissimum ; ch
Pontium Pilatum procuratorem dixit, lib . XV , cap . 44 : non admonerem , nisi vidissem in capile 47 Epilones
minus autem vere Syriam , quæ sub legalo consulari Lacianti scriplom esse quinquagesimo die in editions
erat, nominavit ; Pilatus enim Palestina tantum , nec Prulli. Nam et ipse Lactantius, lii), iv , cap. 21. posuit
illi omni, sed Archelai ethnarchie in provinciain quadraginta . Baluz .
redactie , sive Judeæ el Samaria ', præfecius fuit. Jo In čælum sublatus Nulla istic mentio descensus
sephus, lib .ji de Bello , cap. 14 ineunte : Il -pupusis de eis
Christi ad inferos. Sed Cyprinus in libro secundo
lovdolay ¿T ITPOTOS ÚTÒ Telepon 11092705, Missus autem Testimoniorum hoc dogma commemorat, illudque|TO
a Tiberio Pilatus in Judæam procura 01. CELLAR . Errat båt es iestimoniis Veteris etNovi Testamenti. Sic cnim
moster cum Tertulliano, ecclesiic Carthaginensis pres- habet c.put vigesimum quartum : Quod a morte nor
 E
581 LIBER DE MORTALITAT . 582
lexit , quem induit , quem a moric protexit, ad Pa- A per multa pænarum genera tentantur. Dolor,qui ve
irem viator imponeret, jam venturus e cælo ad pæ - ritatis testis est, admovetur ut Christus Dei Filius ,
nam diaboli et ad censuram generis humani A ultoris qui hominibus ad vitam dalus creditur, non tantum
vigore el judicis potestale ; per orbem vero discipuli, præconio vocis, sed et passionis lestimonio prædica
magistro et Deo monente , diffusi præcepta in salu . rclur. Hunc igitur comitamur, hunc sequimur, hunc
lem darent , ab erroru lenebrarum ad viam lucis habemus itineris ducem , lucis principem , salutis auc
adducerent, cæcos el ignaros ad agnitionem veritatis torem , cælum pariter elPatrem quærentibus et cre
ocularent. dentibus pollicenlein . Quod est Christus erimus
XV. Ac , ne esset probatio minus solida et de Christiani, si Christum fuerimus imitati c.
Christo delicala confessio , per tormenta , per cruces,
LECTIONES VARIANTES .
a In conjic . Routh . Drur. 1.Meerm . Vindobon .Remb. Froben . Hernag . Lindn .
b Dare... adducere ... oculare l'oss. 5. Routh .
c Secuti Pem . Lam . Thu . Vict. Foss. Mich . Nov . NC .
VARIORUM NOTÆ .
rinceretur, nec apud inferos remansurus esset. Et caput Apologiam Joannis Pici Mirandelie , ubi fusu disputat
vigesimum quintum : Quod ab inferis tertio die resur- de descensu Cbristi ad inferos, el Petrum Fabrum
geret. Quamvis autem idem dogma scriplores Cypria - B Sanjorianum , 1.di Agonisticon , c. 10 , p . 265 . Baluz.
no antiquiores similiter prædicent, in nonnullis lamen O cularent. Visum darent. Tertulliani verbum
symbolis non videtur conceptis verbis fuissc expres., quo mi: gistro sil'pe Cyprianus usus est. Libro de Poe .
sum , quia descensus ad inferos salis videbatur indi. nitentia , cap. 12 . Hirundo si exca'caverit pullos, novil
cari, cum Christus sepultus diceretur. Hinc Rufinus illos oculare rursus de sua chelidonia . Eimetaphorice
in expositione in Symbolum : Sciendum sane esl , libro de Pudicitia, cap. 8 : In vestibus purpura ocil
inquit, quod in Ecclesiæ Romanæ Symbolo non habetur landis. LINDNER .
additum , descendit ad inferna, sed neque in Orientis XV.--.Dolor veritatis testis. Vide que in simili argu
Ecclesiis habetur hic sermo ; vis tamen verbi eadem vi- men !o diximus supra in Epistolam ad Demetrianum ,
detur esse in eo quod sepultus dicitur. Ex quo facile pag. 563. Hieronymus in Epistola apologetica ad
colligitur non recie reprehensum fuisse Rufinum ab Asellam : Veritalem magis exprimunt tormenta quam
Henrico Vito Dosthovio in libro de Descensu Christi risum . Baluz.
ad inſeros. Rufinus enim , qui alibi non uno loco Prædicaretur. Codex Veronensis et alii scplém
scribil Christum descendisse ad inſerna , uon ait veteres habent probaretur. Baluz .
Christum non descendisse ad inferos , sed tantum Lucis principem . Codex Fuxensis , spei nostra
descendit ad inſerna non haberi in Symbolo Ecclesie principem . Sanchis Ambrosius, lib . 1 de Fide, cap . 7.
Romane neque in Orientis Ecclesiis. Etiam qvo In Chrisium vocat principem humilitatis. Balui.
nocentii pa pæ IV deerat in Symbolo quod Catholicus Si Christum fuerimus imilati. Veteres editiones
Jacobitarum ad eum misit it probarel se tenore fidem el plures libri veteres habent seculi. Aliam lectionem
Ecclesiae Romane . Edium illud est ad annum 1247 , inveni in editione que dicirur Gravii et in aliquot
ab Oderico Raynaldo. Vide Bellarminum , lib , il del verstis exemplaribus. Libellus precum Marcellini et
Verbo Dei, cap. 6 , et Rigallium ad librum Tertulliani Faustini : Perdit enim in se Christiani nominis appel
571 de Præscriptionibus adversus hæreticos. Vide etiam lationem qui Christi non sequilur disciplinam . Baluz .

299 LIBER
DE MORTALITATE .
ARGUMENTUM . - Paucis argumentum explicat D . Pon ducal, atque adeo fidem illi deesse qui non ad me
lius in Vida Cypriani : « A quo, inquil, Christiani liora festinal. Neque mirum quod Christia :ro cum
mollioris affeclus circa amissionem suorum aut, gentilibus sint mala hujus vila communia, cum plus
quod majus est, fidei parvioris , consolarentur spe ſu cæteris illis in sæculo sit laborandum : atque proinde
turorum . ) In primis enim , ubi prædictas docuit ejus- i exemplo sanctorum Job el Tobiæ , palientia opus
cemodi afflictiones a Christo , non limendam docet e sse neque murmurandum . Nisi enim præcesserit
mortalilalem seu pestem , eo quod ad immortalitatem pugna, non posse victoriam contingere, el quantum
STEPH . BALUZII NOTÆ .
DE MORTALITATE . — Hujus libri cum laude mentio - label cliam Jornandes in libro de Rebus Gelicis, ubi
nem srpe lacit sanctus Augustinus, in primis vero in li . Scribit hanc cladem lacrymabililer expositam a Dio
bro de Prædestinationesanctorum , c. 14, inquiens illum nysio , quam el noster , inquil , conscripsil venerabilis
multis : c pene omnibus quiecclesiasticas litterasamant martyr Christi episcopis Cyprianus in libro cui lilulus
laudabililer noliem .Idein in Epistola ad Vitalem aitCy- esi di Mortalitate . Em pestilentiam Eusebius pouit
priani in hoc lo co totam intentionem esse ut sciamus postmortem pape Cornelii , Petavius, lib . xiu de Doc
bonis fidelibus gratulandum essemorientibus, quando trina lemporum , anno superiore. El tamen Christopho
vitæ lentationibusauferuntur, deinceps in beauissima rus Saudius hunc Cypriani tractatum reponit inter
securitate mansuri. Ejusdem librimeminii Eusebiusin eos qui suppositi sunt sancto Mirlyri. Egregie vero
Chronico . Pesli lens morbus, inquit, inulias tolius orbis illum refutill clarissimus Pearsonius in Amulibus Cy
provinciasoccup akril ,maximeque Alexandriam el Ægyp- prianicis. Nimia miseria est audacem cssc bomincin
tum ,utscribil Deo nsius, el CyprianideMoruulnale leslis nimis .
est liber. Ubi -- i de noias Josephi Scaligeri . Eadem
583 DIVI CYPRIANI
vis morbi communes sint virbulibus vitiisque ,mortem A qui Deo militat, qui positus in cælestibus castris
lumen communem non esse; adreſrigerium enim justos, divinam jam sperat, l1l ad procellas ct lurbincs mundi
ad supplicium rapi injustos. Deindeobjectionilacila trepidatio nulla sit in nobis, nulla lurbatio, quando
quod per hanc mortalitatem privarentur martyrio , hæc ventura prædixerit Dominus providt vocis bor.
respondet ; non esse in nostra poleslalemarlyrium , talu instruens el docens et præparans atque corro
el velanimum ad marlyrium promplum Deo judice borans Ecclesiæ sux populum ad omnem toleraotian
coronari. Postremo non ita lugendos docet mortuos , futurorum , bella el fumes el terræ molus et pesti
ul gentilibus scandalo simus, tamquam spe resurrec- lcnlias per loca singula exsurgere prænuntiavit et
tionis careamus. Quin si el nostræ accersitionis dies cecinil. Et ne inopinalus nos et novus rerum infe
venerit,lubenti animo ad Dominum hinc emigrandum , slantium metus qualcrel, magis ac magis in novis.
præsertim cum ad patriam transmigremus : ubi nos simis temporibus adversa crebrescere ante premo.
magnus charorum numerus exspectat , frequens et nuil. Fiunt ecce quæ dicta sunt; el quando fiuntque
copiosa lurba desiderat, jam de sua immortalitate acprædicta sunt, sequentir et quæcumque pro.
secura, eladhuc de nostra salute sollicita , facil au - missa sunt, Domino ipso pollicentc eldicente :Cum cu
lem occasionis qua librum hunc scripsit mentionem tem viderilis hæc omnia fieri, scitole quoniam in prózung
Eusebius in Chronico : « Pestilensmorbus,inquil, 10 - B est regnum Dei. (Luc. xxi, 31). Regnum Dei,fratres
1 lius orbis mullas provincias occupavil, maximeque dilectissimi, esse cæpil in proximo. Præmium vile et
« Alexandriam el Ægyplum , ut scribit Dionysius, et gaudium salutis æternæ , et perpetua securitas , et
« Cypriani de Morlalilale leslis est liber. , possessio paradisi nuper amissa , mundo transeunte
329 Etsi apud plurimos vestrum ,fratres dilectissimi, jam veniunt; jam terrenis cælestia et magna parvis et
mens solida est et fides firma et anima devola , que cadacis æterna succedunt. Quis hic anxietatis et
ad präsentis mortalitatis copiam non movelur , sed solliciludinis locus est ? Quis inter hæc trepidus et
tamquam petra fortis et stabilis turbidos impelus mæslus est, nisi cui spes et fides deest ? Ejus est
mundi et violenlos sæculi fluctus frangit potius ipsa enim mortem timere qui ad Christum nolit ire. Ejes
nec frangitur, et lentationibusbon vincitur, sed pro- est ad Christum nolle ire qui se non credat cum
batur, tamen quia animadverlo in plebe quosdam vel Christo incipere regnare.
imbecillitate animi, vel fidei parvitate , vel dulcedine III. Scriplum est enim juslum fidc vivere (Rom.
sæcularis vilæ , vel sexus mollitie , vel, quod majus 1, 17). Sijustus es, el fide vivis, si vere in Christum
csi, veritatis errore minus slare fortiter nec pectoris credis , cur non cum Christo fulurus el de Doniai
sui divinum alque invictum robur excrccre , dissi. pollicitatione securus quod ad Christuin voceris
mulanda res non fuit nec tacenda quominus quantum c amplecieris, et quod diabolo careas gratularis. Si.
nostra mediocritas suflicit , vigore pleno el sermone meon deniquc ille justus , qui vere juslus fuit, qui
de dominica lectione concepto delicatæ mentis fidc plena Dei præcepla servavil , dum ei divinitus
ignavia comprimatur , et qui homo Dei et Christi responsum fuisset quod non aule morerelor quam
esse jam cæpit, Deo et Christo dignus habeatur. Christum vidisset, et Christus infans in templum
i II. Agnoscere enim se debet , fratres dilectissimi, cum matre venisset, agnovit in Spirilu nalum esse
LECTIONES VARIANTES.
A Lælitia Ila edd . prope omnes, el Augustin. contra ritas (Goldhorn ).
duas epist. Pelay. IV , 8. Buluz. ralione non allala : Secu
VARIORUM NOTÆ . .
Præsenlis mortalitatis. Describit eleganter hanc Sirmondus monet in margine sumplum esse ex libro
miseram cladem Pontius in Vila sancti Cypriani. de Unitate Ecclesiæ sub linem .
Delicalæ menlis .Terlullianuis in libro de Spectaculis : Cecinit. Et istud quoque ponendum fuit propter
Delicalus es , christiane, si el in sæculo voluplalem D auctoritatem veteru librorum et editionum . Eras
concupiscis.
Sufficil. Sic scribendum esse arbitralus sum prop mus scripsit docuit , itemque Manutius. Hanc vero
lectionem ego non reperi nisi in tribus codicibus
ter auctoritatem codicis Veronensis el Seguieriani , antiquis. Aliam , quie esi nostra , præferunt novende
ct quia eadem leclio reperitur in aliis viginti libris cim libri nostri et undecim Anglicani. Veronensis
nosiris et in decem Anglicanis. Veleres editiones et ita jla etiam habel,
etiam habebat.
quinque libri veteres habent potest.
Invictum . Duo libri veleres incoruplum . Regnum Dei fratres. Refert hunc locum sanclus
II. Speral. Angeli posuerunt spiralauctoritale sep Augustinus lib . iv contra duas epistolas Pelagianorum
tem veterum exemplarium . Quze sane lectio bona est, cap. 8 .
camque confirmant duo nostra vetera . Vcrum quia 077 Incipere.Codes Sorbonicus in perpetuo.Alius re•
reliqua et aliæ editiones habent speral, que lectio tu3 cum Christo perpetuo regnalurumi. Hanc postremam
quoque bona est, mulare noluimus. lectionem accepi ex margine cditionis Lugdunensis
Turbatio . Anlea legebalur cunciatio . Scd ego hanc anni 1544 , ubi positæ sunt ab aliquo viro erudilo 12
lectionem non reperi nisi in tribus codicibus antiquis . rie lectiones pelitæ ex antiquis codicibus manuscrip.
Eam quam retinui habent xxiv libri nostri et seplem tis. Cum eas allego, ut id quoque obiter dicam , mo
Anglicani, et in primis Veronensis. neo simpliciter me sumpsisse ex uno veteri libro, ne
Tolerantiam fulurorum . Cilat hunc locum Hincma - quis existimare possit me fallere quia non dico unde
rus tom . I, pag. 72, ex libro demortalitate, ubi tamen accepla sit leclio.
583 LIBER DE MORTALITATE . 586
jam Christum , de quo sibi fuerat ante praedictum ; A Amen amen dico vobis quoniam vos plorabilis et
quo viso , scivit se cito esse morilurum . Lielus itaque plangelis , sæculum antem gaudebil; vos tristes eritis ,
de morte jam proxima, et de vicina accersilione sc . sed tristitia vestra in læliliam veniet (Joan . xv , 20 ).
curus, accepit in manus puerum , 230 et benedicens Quis non tristitia carere oplet ? quis non ad lætitiam
Dominum exclamavit et dixit : Nunc dimillis servum venire festinel ? Quando aulem in laetitiam veniat
luum , Domine , secuudum verbum tuum in pace , quo - nostra tristitia Dominus denuo ipse declarat dicens :
niam viderunt oculi mei salutare luum (Luc. 11 , 29, Iterum i videbo vos,el gaudebil cor vestrum , etgaudium
50 ) ; probans scilicet alque contestans lunc esse vestrum nemo auferel a vobis (Ibid . 22). Cum ergo
servis Dei pacem , lunc liberam , liinc tranquillam Christum videre gaudere sit, nec possil esse gaudium
quietem , quando, de istis mundi turbinibusextracti, nostrum nisi cum viderimus Christum , quæ cxcitas
sedis el securitatis ælernæ portuni petimus, quando animi quæve dementia est amare pressuras el pee
expuncta hac morle ad immortalitatem venimus. Illa nas et lacrymas mundi, el non festinare potius ad
gaudium quod numquam possit auferri ?
est enim vera a pax , illa fida tranquillitas , illa sla -
bilis et firma et perpetua securitas. VI. Hoc autem fit , fratres dilectissimi, quia fides
IV . Cæterum , quid aliud in mundo, quam pugna deest, quia nemo credit vera esse que promillit
adversus diabolum , quotidie geritur , quam adversus B Deus, qui verax est, cujus sermo credentibus æler
jacula ejus ei lela conflictationibusassiduis dimicatur ? nus et firmus est. Si tibi vir grasis et laudabilis ali
Cum avarilia nobis , cum impudicitia , cum ira , cum quid polliceretur, haberes utique pollicenti & fidem ,
ambitione congressio est, cum carnalibus vitiis, cum nec le falli aut decipi ab eo crederes quem stare in
illecebris secularibus assidua et molesta luctatio sermonibus atque in actibus suis scires. Nunc Deus
est. Obsessa mens hoininis et undique diaboliinfesta - tecum loquitur ; el tu mente incredula perſidus
tatione vallala b vix occurrit singulis, vix resistit. fluctuas ! Deus tibi de hoc mundo recedenti immor
Si avaritia prostrata est , exsurgit libido : si libido lafitatem atquealernilatem pollicetur; el lu dubilas !
compressa est , succedit ambitio : si ambitio con - Hoc est Deum omnino non nosse ; hoc est Christum ,
tempta est, ira exasperat, indlal superbia , vinolentia credentium h dominum et magistrum , peccato incrc .
invitat , invidia concordiam rumpit, amicitiam zelus dulitatis offendere ; hoc est in Ecclesia constilutum ,
abscindit. Cogeris maledicere quod divina lex fidem in domo fidei non habere.
probibet , compelleris jurare quod non licet. VII . Quantum prosit exire de sæculo Christus ipse
V . Tot persecutiones animus quotidie palilure, salutis atque utilitatis nostre magister ostendit ; qui,
lot periculis peclus urgetur; et delectat hic inter cum discipuli ejus contristarentur quod se jam di
diaboli gladios diu stare, cum magis concupiscendum C ceret recessurum , loculus est ad eos dicens : Sime
sit et optandum ad Christum , subveniente velocius dilexisselis, gauderetis rique, quoniam vado ad Patrem
morte d, properare, ipso instruente nos el dicente e : (Joan . XIV , 23), docens scilicet et ostendens, cum
LECTIONES VARIANTES.
a Sic Baluz. ratione non prodita : co’leri omnes Nostra e Etmonente Lam . Voss 1. Ebor. NC. 1. Bod . 2. 3.
рах . [ Iterum autem Lam . Voss. 1. Ebor NC . 1. Poss. 1, 2 .
b Circum vallata Lam . Ebor. Bod . 3, 4. & Haberes pollicenti Lam . Ebor. NC. 1. Voss. 1, 2.
C Tot persecutionibus mens quotidie qualitur Voss1.NC. h Credendimagistrum Veron . Ren . Paris. Lam . Ebor.
2. Ita etiam in libro de Patientia . Lin. NC. 1, d. Voss. 1, 2, Bod . 2, 4. Munul. Credentium
d Veloci morte Pem . Voss. 2. NC . 2. magistrum peccato Routh .Goldhorn .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
III.-- Expuncta . Sex libri nostri, quatuor ilem quos et gladios. Admonet aülem Pamelius se vidisse laqucos
Pamelius laudat, unus Morellianus et unus Anglica - scriptum in quatuor libris veleribus, sed aliam lec
nus habent expugnata, alii duo eclincla, alius expulsa. tionem retinuisse, quia exstat apud Augustinum .
Nos secuti sumus meliores codices , qui habent ex - Cum viderimus. Viginti sex antiqui codices habent
puncla . quis vel qui viderit. Alii quatuordecim præferunt cre
IV . - Cum avarilia . Hunc locum refert sancliis Au- dendi vel credere.
gustinus lib . iv , contra duas Epistolas Pelagianorum , D VII. - Utilitatis . Dubium est an legi debeal utilitatis
cap . 10 , et lib . Il contra Julianum , cap ., 8. vel humilitatis. Nam quatuor libri præferunt utilitatis
Curnalibus vitiis. Augustinus lib . vi Operis imperfecti et supra lineam vel humilitatis. Duo alii ulililalis tan
contra Julianum , cap . 14 : Hic est ille conflictus quem lum . Alii duo humilitatis tantum . Itaque liberum fuit
memoralusmartyr in libro quem de Mortalitate conscrip librariis ponere lectionem quain mallent. Ego luben
sit diligenter et eloquenter explicat, dicens inter cetera ler præferrem humilitatis, quia cerium est Christum
quod nobis sil cum carnalibus viliis atque illecebris sac - fuisse doctorem elmagistrum humilitatis , ut ipse Cy
cularibus assidua et molesta luctalio . prianus eum vocal iu Epistola lvi, pag . 91, ad Thiba .
Assidua . Veteres editiones el sepiem libri veteres ritanos, Hieronymus in Epistola ad Antonium , Augus
habent assidua el jugis etmolesta . Sic etiain quatuor linus, cap . 31 xxxiii libri de Virginitate et alibi, sanc
Anglicani. Sed multo plures non habent el jugis. Quze lus Ambrosius lib . 111, cap . 7 , de Fide, et Cæsarius
desunt etiain apud Augustinum in locis mox adducen Arelatensis in calce undecimæ Homiliæ earum quæ
dis . Et tamen in initio libride Opere el Eleemosynis, a nobis edile sunt. Peirus Blesensis sermone tertio
pag . 237 , legilur assidua et jugis operatio . eum vocat humilem magistrum et doctorem humilita
1. - Diaboli gladios. In codice Læliensi legitur la tis . Huc facit quod Tertullianus in libro de Virginibus
pra lineam vel gladios. Ilinc orta discrepan - velandis ait nihil esse Deo charius humilitate, Relinui
la lectionum in libris veleribus. Quidam enim ma tamen ulilitatis, quia hæc lectio bona est et reperitur
luerunt laqueos, alii gladios. Umusmeus habet laqueos in libris emendatioribus.
PATROL. IV . S. CYPRIAN . 19
 587 DIVI CIPRIANI
chari quos diligimus de sæculo exeunt, gaudendum A cum diaboli impugnatione luctandum . Docel el pre
potius quam dolendum . Cujus rei memor beatus monet Scriptura divina dicens : Fili, accedens ad ser.
apostolus Paulus in Epistola sua ponil et dicil : Mihi vitutem Dei, sla in justitia el timore, el præpara ani
vivere Christus est , et morilucrum (Philip . 1, 21); mam luam ad tenlationem . Elitcrum : In dolore sus.
lucrum maximum computans jam sæculi « laqueistine, et in humilitate lua patientiam habe , quoniam in
non leneri, jam nullis peccatis et vitiis carnis ob igne probatur aurum et argentum e, homines rero réce
noxium fieri , exemplum pressuris angentibus , et pribiles in camino humiliationis (Eccli . II, 1, 4 , 5).
venenatis diaboli b faucibus liberatum , ad lætitiam X . Sic Job post rerum damna , post pignorum fi
salutis alerng Christo vocante proficisci. nera , vulneribus quoque et vermibus graviter alli
VIII ,Atenim quosdam 231movelquod aqualiter cum clus, non victus est , scd probalus ; qui in ipsis con
gentilibus nostros morbi istius valitudo corripiat ; llictationibus et doloribus suis patientiam religiose
quasi ad hoc crediderit Christianus, ut, immunis a mentis ostendens ait : Nudus cxivi de ulero matris,
contaclu malorum , mundo el sæculo feliciter per uudus etiam ibo sub lerram . Dominus dedit , Dominus
fruatur, cl non omnia hic adversa perpessus, ad fue abstulit. Sicut Domino visum est,ita factum est. Sil no
luram lætitiam reservetur.Movet quosdam quod sit men Domini benedictum (Job. I, 21). El cum eum
nobis cum cæteris mortalitas ista communis. Quid Buxor quoque compellerel ut, vi doloris impatiens, ali
enim nobis in hoc mundo non commune cum cæteris quid adversus Deum querula el invidiosa voce loqiie
quamdiu adhuc, secundum legem primæ nativitalis, relur, respondit ct dixit : Taniquum una er ineptis
manet caro isla communis ? Quoadusque istic in mulieribus locuta es. Si bona excepimus de manu Do
mundo sumus , cum genere humano carnis æqua . mini, mala cur non tolerabimus ? In his omnibus que
litale conjungimur, spiritu separanıur. Itaque, donec contigerunt ci,nihil peccavil Job labiis suis in conspec!!
corruptivum istud induat incorruptionem , et mortale Domini(Job 11, 10). Itaque illi Dominus Deus perlii
hoc accipiat immortalitalem ( I Cor. xv, 53), et bel testimonium dicens : Animadverlisti puerum meum
Christus e nos perducatad Deum Patrem , quæcum - Job ? Non enim esl similis illi quisquam in lerris, homo
que sunt carnis incommoda suntnobis cum humano sine querela , verus Dei cultor (ibid ., 1, 8). El Tobias,
genere communia . Sic, cum fælu sterili terra jejuna post opera magnifica , post misericordiæ suæ mulla
est , neminem fames separat. Sic, cum irruptione et gloriosa preconia , cxcilalem luminum passus, li
hoslili civitas aliqua possessa est , omnes simul cap- mens el benedicens in adversis Deum , per ipsam
livitas vastat. Et quando imbrem nubila serena corporis sui cladem crevit ad laudem ; quem et ipsum
suspendunt, omnibus siccitaswa est. El cum navem uxor sua depravare lentavit dicens : Ubi sunt juslilie
scopulosa saxa constringunt d, navigantibus naufra- C lume ? ? Ecce quæ pateris (Tob. 11, 14 ). At ille , circa ti
gium sine exceptione commune est. Et oculorum morem Dei stabilis et firmus , et ad omnem toleran
dolor, et impetus febrium , et omnium valitudo liam passionis fide religionis armatus , lentationi
membrorum cum cæteris communis est nohis quam . uxoris invalidæ in dolore non cessit , sed magis
diu portalur in sæculo caro ista communis. . Deum patientia majore promeruit. Quem postmo.
IX . Quinimmo, si qua conditione , qua lege credi dum Raphael angelus collaudal ci dicit : Opera De
derit Christianus noscal et leneat, sciet plus sibi revelare et confiteri honorificum est. Nam , quando off.
quam cæteris in sæculo laborandum , cui magis sit bas lu et Sara nurus lua , ego obluli memoriam oralio
LECTIONES VARIANTES .
a Saecularibus år. Ben . Bod. 1. 2,3, 4. Voss . 1, 2. Lam . d Confriogunt Lam . Lin NC. 1. Ebor. Bod . 4.
Ebor . e Argentum . Sic Job Lam . Ebor. Lin . NC, 1, 2. Paris.
b Venantis diaboli Morel. Bod . 2, 3, 4.
• Spiritus nos Lectio vulg. Oxon . Routh . Lips. † El eleemosynä Voss. 2. Pem .
STEPH , BALUZII NOTÆ .
Beatus apostolus. Citat hunc locum sanclus Augus . D eriam lib). Ili Testimoniorum , cap . 6 .
tinus lib . IV contra duas epistolas Pelagianorum , cap . 10 . Ineplis . Ego mutavi, cum antea legerelur insipieno
VIII.-- Chrislus nosperducal. Sic scripsiex fide quan libus, quia ineptis scriptumn vidi in septemndecim libris
luor velcruin exemplarium , pro eo quod antea legeba - nostris, in oclo Anglicanis et in editione Morelli .
lur Spirilus. In duobus autem ex iis quatuor codicibus Non est similis illi. Ovidius lib . r Melumorphoseon
scriplum est Christus, eo modo quo per compendium loquens de Deucalione :
quandoque solet scribi Spirilus, et supra lincam scrip Non illo nuclior quisquam nec amantior aqui
lum est vel Spiritus. Porro sit'pe in antiquis codicibus Vir fuit.
Dianuscriptis Operum sancti Cypriani etaliorum yeter Opera Dei. Ita etiam in libro de Oratione Dominica
rum scriptorum ecclesiasticorum vidiscriptum Spiritus p . 214 . Ante vero hæc878 verba scriptum est il codice
pro Christus et c converso , in primis vero apud auc . Turonensi et iu Fuxensi, secretum regis celare bolun .
iorem libri de Rebapporsmate,
tismale , qui
qui pag. referens lolo .. Quod vidctur esse ex glosseinale . Idco non addidimus
pag . 304 referens
cum ex Epistola prima Joannis in quo legitur Christus in contextu , quamvis in c, xi Tobiz scriptum sit : S**
est veritas, posuit Spiritus est veritas. Scio Christum cretum regis absconderebonumesi. Horatius Epist. SVIII:
alibi vocari spirilum , ctiam apud Cyprianum ; sed, cum
habeamus aliam lectionem faciliorem , necesse non Arcanum neque lu scruteris ullius umquam ,
est eam retinere qui potest habere dillicultateni et in Nurus lun . Ha due voces desunt in novemdecimi
duccre obscuritatem .
X . - Nudus ibo. Vide Frontonis Ducci notas in hoc libris nostris
sariæ non sunt,et cum
in undecim
satis sitAuglicanis.
eas positasCerle
esse rieces
paulo
Wysostomiad populum Antiochenum . Vide post, ubi locus iste sacræ Scripturæ refcrtur.
589 LIBER DE MORTALITATE . 590
nisvestræ in conspectu claritatis Dei. Etcum sepelires lu A luo si bene custodieris præcepla ejus, sive non (Deul.
mortuos simpliciler, el quia non es cunclatus exsurgere vui ,2). Etiterum : Tenlat vos Dominus Deus vesler,ut
elderelinquere prandium fuum , el abisti el condidisii scial si diligilis Dominum Deum vestrum ex lolo corde
mortuun , miss us sunr ignlare le , el ilerum 232 memisit vestro el ex lota anima vestra (Deul, xi , 4 ).
Deus curare le et Saram nurum tuam . Ego enim sunt, XII. Sic Abraham Deo placuit, qui, ul placeret Dco ,
Raphael unus ex septem Angelis sanctis qui assistimus nec amillere filium timuii,nec gerere parricidium
el conversamu i' aule clarilalem Dei (Tob. Xu , 11- 15 ). recusavil (Gen. xx). Qui filium non poles lege et sorte
X ). Hanc tolerantiam justi semper habuerunt, mortalitatis amittere , quid faceres si lilium jubereris
hanc Apostoli disciplinam de Domini lege lenuerunt, occidere ? Ad omnia paralum facere limor Dei et ſides
non mussilare in adversis, scd quæcumque in seculo , debet. Sil licel rei familiaris amissio, sit de infestan
accidunt fortiter et patienter accipere , cum Jud.co . tibus morbis assidua membrorum el cruenta vexa
rum populus hinc semper offenderit quod adversus tio , sit de uxore, de liberis, de excedentibus cha
Deum frequentius murmurarel , sicut lestatur in Nu- ris funebris et tristis avulsio ; non sint libi scan .
meris Dominus Deus dicens : Desinalmurmuralio eo dala ista , sed prælia ; nec debilitent aut frangant
rum a me, et non morienlur (Num . XVII, 25 ). Murmu- Christiani lidem , sed potiusostendantin colluctatione
randum non est in adversis, fratres dilectissimi, sed B virtulem , cum contemnenda sit omnis injuria malo
patienter ci Sortiler quidquid acciderit sustinendum , rum , prxsentium fiducia futurorum bonorum . Nisi
cum scriptum sit : Sacrificium Deo spirilus contribula - præcesserit pugna, non potest esse victoria : cum
lus , cor contrilum et humilialum Deus non despicit fuerit in pugn:c congressione victoria , tunc
(Psal. L, 19) ; in Deuteronomio quoque moneat per dalur vincentibus et corona. Navis c gubernator in
Moysen Spiritus sanctus el dicat a: Dominus Deus luus tempestate dinoscitur, in acie miles probatur. Deli
vexabil le , el famem injiciel libi, et cognoscetur in corde cala jactatio est cum periculum non est. Conflictalio
· LECTIONES VARIANTES.
a Monet... dicit. Routh . ex 5 codd .
b Christianam fidem Routh . ex trib . cod .
© Nam gubernator. Prisca el probata lectio Lips. Num
el navis expunxit Rouih .
STEPII. BALUZII NOTÆ .'
XI. - Murniurandum non est.llieronymus in Epistola dias imperalor, lempesiales gubernator. Joannes Chry .
ad Pammachium et Oceanum adversus Rufinum : Prų sostomus in Epistola clxxxii ad Venerium ail guber
dentis hominis est , etiamsi doleat, dissimulare conscien . malorem in tempestate cognosci, medicum optimum
liam el cordis nubilum frontis serenitale discutere . Intergraviores corporis morbos indicare. Sidonius , lib . vu .
mandala gux sanctis Ludovicus, rex Francorum , mo- Epil. X : Medicus in desperatione, gubernator in tem
riens dedit filio $110 ,isiud imprimis reperitur : Præterea , pestate cognoscitur, Quintilianus lib . IV , cap. 1 : Pessi
si Dominus libialiquam tribulationem habere permiseril, C mus cerle gubernator quinavem , dum portum egreditur.
benigne et cum gratiarum actione debes suscipere. Fule ^ iinpegil ; el cap. 10 : Bonus gubernator numquam fecit
geniius Placiades lib . 11 Mythologicon : Sapiens enim naufragium . Vegetius lib . iv, cap . 15 , dixit : Quid enim
dolorem suum aut benignitati commendal cul oblivioni. salulis superesi ci qui aniseril clavum ? Cornelius Nepos
Idem supra dixerat oblivionem esse medicinam mi in Vita Allici : Gubernator præcipua laude fortior qui
scriarum . Horatius lib . 11, Od . 5 : navem er hiememarique scopuloso serval. Soneca Epist.
Æquain memento rebus in arduis XX8 : Blagnus gubernator el scisso navigal velo ; el si
Seryare mentem . exarmavil , tamen reliquias navigii aplal ad cursum ,
Epistola Olnonis ad Paridem , apud Ovidium : Theodoretus Epist. LXXIX scribit maris agitationem
prodere gubernatoris industriam . Nam , lit ail Iliero
Leniter ex merito quicquid paliare ferendum est ; nymus lib . 1, adversus Rufinum , navem agere ignarus
Quæ venit indigno pana, dolenda venit. navita limet. Apud Avilum Epist. xxxi legitur : Alins
Vide A . Gellium , lib . Xul. cap. 26 , et quæ , ad erigen . autem qua ullio est, si navis in magistrum ventis furen
dum animum Ciceronis exulis et afflicii, disserit Phi- libus non sine illorum periculo cedatur isto discrimine.
liscus apud Dionem Cassium lib . XXVII. Melius fortassis in codice Marnasii, in quo scriptum
XII. — Sit licet rei familiuris amissio . Rufinus in cst : Si naulce sine magistro fuerint. Non sine illorum
Psal. xcy : T'urbelur lerra , lurbelurmare, lurbentur om - periculo cediluir isti discrimini. Hanc porro Aviti epis
na clementa ; Dei servus intrepidus mancal. tolam R . P . Harduinus l. ulConciliorum , p . 981, edidit
Tentai vos. Ita cliam in libro de Eahortalione Marli- tamquam novam ex codice manuscripto bibliothecie
rii , cap ., 9, et lib . in Testimoniorum , cap. 15 . Vide no - regie. Et tamen edila fueral a Sirmundo anno 1615.
nostras
lasXII, ad Agobardum pag . 9 . D Delicala jnciatio. Tertullianus in libro de Corowa :
- Navis gubernator. Ilunc locum , antca muli Nori pastores corum in pace leones, in prælio cervos.
lum , cum legerelur nam pronavis , nos supplevimus op Sidonius lib . v, Epist. VII : Cum sint in prætoriis leo
duorum veterum exemplarium , In tribus deestvocabu- nes, in castris lepores. Martinus Magistri in libro de
lum num , quod alibietin editionibus poniturante guber- Fortitudine, fol. 8 : Alulli sunt qui in absentia periculo
nalor. Error est. Sed tamen error ille ostendit veram um mullit proponunt, etiam sine ulla animi fictione ,
Csse lectionem quam nos aferimus. Lactantius lib . III, qui, oblatis periculis, a reclu e! sanclo proposito discedunt,
cap . 13 : Navis sine gubernatore abil pessum . Leo papa quemadmodum in Evangelio legimus de Peiro, qui in
T in Epistola ad Ruslicum : Quis inter flucius maris absentia 679 periculi de prope tamen instantis dicebat
nuvem dirigel, si gubernator abscedat ? Seneca in libro Christo : « Etiamsi oportueril memori tecum , non le ne
de Providentia , cap . 4 : Gubernatorem in lempestale , ' gabo; » cum autem vidisset Christum vinctum , ad vocem
in acie militem intelligas. Idem Epist. CVI . Non magis incillulæ dixit se non novisse cum . Apud T . Livium , lib .
mihi polesl quisquam talis prodesse præceptor, quam gu - iv , Vectius Messius, Volscos increpans, ait illos in olio
bernator in lempestale nauseabundus. Tenendum est in - lumuliuosos esse, in bello segnes. Tacitus in libro
piente fluctu gubernaculum , luctandum cum ipso mari , primo llistoriarum : Ignavissimus quisqueel, utres do
eripiendu suulvento vela.Cicero lib . ll de Divinatione : cuil, in periculo non ausurus,nimii verbis,linguæ feroces.
Mcdicus mzorbum ingravescentem ratione prævidet, insi- Et infra ; Illiante discrimen feroces, in periculo paridi,
551 DIVI CYPRIANI 592
in adversis probatio est veritatis a. Arbor que alla A 233 obstruillir, vel cæcaluraspectus, ad documentum
radice fundala est, ventis incumbentibus non move- proficit lidei. Contra loi impetus vastitatis etmortis
tur ; et navis quæ forti compage solida est ) , pulsalur inconcussi animivirtutibus congredi, quanta pectoris
fluctibus , nec foratur ; et quando area fruges lerit, magnitudo est ! quanla sublimitas inter ruinas gene
ventos grana fortia el robusta contemnunt, inanes ris humani slare ereclum , nec cum eis quibus spes in
paleæ falu portante rapiunlur. Deum nulla est jacere prostralum ! Gratulari magis
XIII. Sic et apostolus Paulus, post naufragia , post oportet et lemporis munus amplecti quod , dum nos.
flagella , post carnis et corporis multa et gravia lor tram fidem fortiter promimus, et labore d tolerato ad
menta ,non vexari sed emendari se dicit adversis , ul, Christum per angiislam Christi viam pergimus, præ .
dum gravius alligitur, verius probarelur : Valus est mium vitae ejus ct fidei ipso judicante capiamus.
mihi, inquit, stimulus carnis meæ , angelus Satanæ qui Mori plane limeal, sed qui, ex aqua etSpiritu non re
nalus, gehennae ignibus mancipalur. Mori limeal qui
me colaphizel, ul non exlollar. Propter quod ter Domi non Christi cruce et passionc censelur :mori limeat
num rogavi ut discederel a me, et dixit :nihi : Sufficil qui ad secundam mortem de hac morte transibit ;
tibi gratia mea. Nam virtus in infirmilale perficitur
(Il Cor . xli, 7 9). Quando ergo infirmitas el imbecil mori timeal quem , de sæculo recedentem , peren
litas él yaslilas aliqua grassatur, lunc virlus nostra"“ B nibus pænis æterna Namma torquebil : mori timeat
cuihoc mora longiore conferlur, ut crucialus ejus et
perficitur, lunc fides, si tentata perslilerit, corona gemitus interim differatur.
tur, sicut scriptum est : Vasa figuli probal fornax , el XV. Multi ex nostris in hac mortalitate moriuntur,
honines justos lentalio tribulationis (Eccli. xxvii, 5). hoc est, multi ex nostris de sæculo liberantur. Mor
Hoc denique inter nos et cæteros interest, qui Deum talitas ista , ui Judæis et gentilibus etChristihostibus
nesciunt, quod illi in adversis querunlur et mur pestis est, ita Dei servis salutaris excessus est. Hoc
murant , nos adversa non avocant a virlutis et fidei
verilale, sed corroborant c in dolore. quod , sineullo discrimine generis humani, cum injustis
moriuntur et justi , non est quod puletis bonis etma
XIV . Hoc quod nunc corporis vires soluliis in lis interitum esse communem :ad refrigerium justi
Duxum venter eviscerat, quod in faucium vulnera vocantur, ad supplicium rapiuntur injusti ; dalur re
conceplus niedullilus ignis exæstuat, quod assiduo locius lutela fidentibus, perfidis pæna. Improvidi
vomitu intestina qualiuntur, quod očuli vi sanguinis et ingrati sumus, fratres dilectissimi, ad divina bene
inardescunt , quod quorumdam vel pedes vel aliquæ ficia , nec quid nobis conferatur agnoscimus. Excc
membrorum partes contagio morbida putredinis am - duntecce in pace tutæ cum gloria sua virgines,ve
pulantur, quod per jacturas et damna corporum pro - nientis antichristi minas el corruptelas et lupanaria
rumpente languore veldebilitatur incessus,vel auditus, non limentes, pueri periculum lubricæ ælalis eradunt,
LECTIONES VARIANTES.
a Virtutis Grav. Routh . Comprobant
c Ar. Paris Lam . Ebor. Bod . 2 , 3 .
Compage solidata Lam . Ebor . Voss. 1, 2, 3. NC. 1, 2. d In labore Lam . NC 1. Ebor . Bod . 2.
Lin . Rod . 1, 2, 3, 4 . Routh . Lips. e Præmium viæ Bod. 1, 2 , 4 . NC. 1. Routh.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Dio Cassius lib. xlvi adnotat solere plerosque ante . Fidentibus. Tres libri veteres fidelibus. Vide quæ
quam in conspectum atque experientiam periculi per n otala sunt supra ad Epistolam quintam , pag. 391.
venerintaudaces esse. Seneca Troade. XV . - Venientis. Iu duobus libris veleribus scriptum
O tumide, rerum dum secundarum status est venientis, et supra lineam vel sævientis. Sic etiam
Extollit animos, limide cum increpuit metus. . in uno suo veteri legisse se testatur Morellius.
Lupanaria non limentes. Adversarii christiaux re
lluc quoque referri possunt ista ex capite primo ligionis , qui sæviebant in nostros , virgines martyrio
Threnorum llieremiæ : Facti sunt principes ejus velut destinatasmillebant ad lupanaria , sequentes videlicet
arieles non invenientes pascua , el abierunt absque for instituta veterum Romanorum , qui nefas putabant
titudine ante faciem subsequentis (Thren . I, 6 ). si puellie integræ exirenil e vita . Terlunianus in
Arbor. Supra in libro de Unitale Ecclesiæ pag . 197 : D calce Apologetici : Nam et proxime ad lenonem dam
Trilicum non rapil ventus , nec arborem solida radice nanles christianam , potius quam ad leonem , confessi
fundatam procella subverlil . Seneca in libro de Pro- estis labem pudicitiæ apud nos atrociorem omni pæna
videntia, cap . 4 : Non esl arbor solida nec forlis nisi in el omni morie reputari. Prudentius in carmine de
quam frequens venlus incursar. Ipsa etiam vexalione sancla Agnele :
constringitur el radices altius figii. Fragiles sunt quæ
in aprica valle creverunt, Hancin lupanar traderecertum est adaram nicaputapplicet.
Xiy . - Vastitatis. Ila sexdecim libri velcres el edi. Apud Rulinum l. vii , c . 12 , legitur historia cujusdam
tiones Manulii et Morellii. Aliam tamen lectionem , feminæ nobilis Antiochenæ ,qu:e,cum viderel se el filias
quae habet vastalionis , babent cliam seplem libri suas cogiad sacrificandum idolis, el nisi facerent, lor
veteres. Ego eam præfero quam major librorum malla menta menta et mortem
morlem intentari timerel
tin
uscriptorum pars ostendit essemagis receptam , præ - sue et etGliarum visintentari, porro ne pudicitiæ
inferrcluir , se cum illis projecit in
sertim cum vocabulo vostitalisitisoleatsanctusMartyr. fluvium in itinere posilum . lnter cætera vero quæ
Inconcussa . Mullum variant in hoc loco vetera dixit Gliabus suis ut eis suaderet hunc exilum , ail :
exemplaria . Quædam habent inconcussi, alia incon Prostituentur ergo in publicis lupanaribusmembra qui
cussis. Ego malo referre ad animam . aer pene ipse publicus habuit incognita ? llinc faclum
Oporlel . Relinui hanc vocem , quamvis cam non lit , quia virgines christianæ projiciebantur in lupa
renererim nisi in paucis veteribus libri, quia aut illa naria , credilum sit illas, quamvis vim passa pudici
aui alia similis necessaria est in lioc loco. tiam vere perdidissent , ſuisse lamen virgines secun
 593 LIBER DE MORTALITATE . 594
ad continentiæ atque innocentiæ præmium feliciter A martyrio meo privor, dum morte prævenior. Primo
perveniunt, lormenta jam non limet delicata matrona, in loco non est in tua polestate , sed in Dei dignatione
melum persecutionis ctmanus cruciatusque carnificis martyrium ,nec poles le dicere perdidisse quod nescis
moriendi celeritate lucrala . Pavore mortalitatis et an merearis accipere 23*. Tunc deinde Deus scru
temporis accenduntur lepidi , constringuntur remissi, talor b renis et cordis el occultorum contemplator
excitantur ignavi, deserlores compelluntur ul redeant, et cognilor videt le et laudat et comprobat , et qui
gentiles coguntur ut credant, velus fideliuin populus perspicil apud le paralam fuisse virtutem , reddet pro
ad quietem vocatur, ad aciem recens et copiosus virtute mercedem . Numquid Cain cum Deo munus
exercilus robore fortiore colligilor, pugnaturus sine offerret jam peremerat fratrem ? El lamen parricidium
melu mortis cum prælium venerit, qui ad militiam menle conceptum Deus providus ante damnavit . Ut
tempore mortalitatis accedit . illic cogitatio mala et perniciosa conceplio Deo provi
XVI. Quid deinde illud , fratres dilectissimi, quale dente prospecta est <, ila et in Dei servis , apud quos
est, quam pertinens, quam necessarium , quod pestis confessio cogitatur et martyrium mente concipitur,
ista et lues, quæ horribilis ei ſeralis videlur, explorat animus ad bonum dedilus Deo judice coronalur.
justitiam singulorum , etmentes humani generis exa . Aliud est martyrio animum deesse , aliud animo dc
minat, an infirmis serviant sani, an propinqui cogna - B fuisse martyrium . Qualem te invenit Dominus cum
tos pie diligant, an misereantur servorum languen- vocal, talem pariter el judicat , quando ipse lestetur
lium domini, an deprecantes agros non deserant ci dical : Etscient omnes Ecclesiæ quia ego sum scrule
medici, an feroces violentiam suam comprimant , an lalor renis el cordis (Apoc. II, 23). Nec enim Deus
rapaces a varilia lurentis insatiabilem semper ardo. sanguinem nostrum desiderald, sed lidem quærit. Nam
rem veln elu moriis extinguant,an cervicem flectant nec Abraham ,nec Isaac, nec Jacob occisi sunt, et
superbi,an audaciam leniant a improbi, an pereunti- lamen fidei ac justilize merilis honorati inter Patriar
bus charis , vel sic aliquid divites indigentibus lar- chas primi esse meruerunt; ad quorum convivium
giantur et donent sine bærede morituri ! Ul nihil aliud congregatur quisquis fidelis et justus et laudabilis
mortalitas ista contulerit , hoc Christianis et Dei ser invenitur.
vis plurimum præstitit,quodmartyrium cæpimus liben - XVIII. Meminisse debemus voluntatem nos, non
ter appelere , dum morlein discimusnon timere. Exer- nostram , sed Dei facere debere , secundum quod nos
cilia suntnobis ista ,non ſunera. Dant animo fortitudinis Dominus quotidie juissit orare. Quam præposterum
gloriam , contemplu mortis præparant ad coronam est, quamque perversum , ut, cum ei voluntatem fieri
XVII . Sed forlasse aliquis opponat el dicat : Hoc postulemus, quando evocat nos et accersit de hoc
nie ergo in presenti mortalitale contristat quod qui C mundo Deus, non slalim voluntatis ejus imperio pa
paralus ad confessionein fueram , et ad tolerantiam reamus. Obnilimur et reluctamur, et, pervicacium
passionis told me corde et plena virtule devoveram , more servorum , ad conspectum Domini cum tristitia
a Comprimant Pem . Voss. 1, 2.
LECTIONES VARIANTES.
c Perspecta Lips. Voss. 2 . 3 .
Scrulator est Voss. 2. Pem . Saris. Bod . 1.4. d Desiderat deest in Ed . Princ, aliisq. Routh .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
dum Evangelium , ut ex Hieronymo et Augustino secundo Melamorphoseon , et lorosa juventus in Sa
probat Algerus, scholasticus Leodensis , in capite 76tyra 111 Persii. Minucius Felix in ipso ferme initio ,
hibri de Misericordia el Justitia . Ego vero ex eodem Crispis torosisque ibidem erroribusdelectat. In libro mo
Aug Ustino addo illum in Epistola ad Victorianumnasterii Beccensis scriplum est corrosus pro lorosus.
scri
CON bere violentiam factam in virgine , si illa non XVI.-- Indigentibus.Istud adjecimus ex lide duorum
pro senserit , non pro corruptionis turpitudine, sed velerum librorum nostrorum et duorum item Angli.
passionis vulnere deputandain , et in Epistola ad canorom .
moralum scribere pudicitiam non violari violentia , XVII . — Perniciosa conceptio. Codex Seguierianus ,
Inente servatur , quoniam nec in carne violalur periculosa .
qua ndo voluntas patientis sua turpiter carne non Aliud est enim . Joannes Picus Mirandula aliter le
uitur , sed sine consensione toleral quod alius ope- ngebat in suo codice . Scripsit enim : Aliud est enim
ra lur. Vide etiam Carolum Guyetum lib . II, cap . 7, D martyrium deesse animo, aliud animum deesse mur'
pag . 173 , Heortologiæ . Suetonius in Tiberio : Imma- tyrio . Ita in Apologia .
luræ puellæ , quiui more Iradilo nefas essel virgines Desiderat. El istud quoque adjecimus ex quibusdam
strangulari ; viliulæ prius a carnifice, dein strangulata . codicibus nostris et ex quibusdam Anglicanis. Potest
De filia Sciani ila etiam lestalır Dio Cassius lib . Lyil . tamen esse glossema.
Vide Baronium ad diem 21 Januarii. XVIII . - Quam præposterum . Ista exstant apud Gra
Delicata malrona . Victor Vitensis lib . v , cap . 8 : tianum xii, g . 2, et apud Guillelmum Durandi in trac
latrona nobilis ac delicata , llicronymus in Epistola lalu de Modo celebrandi Concilii generalis, part. III , .
ad Pammachium adversus errores Joannis llieroso - rubr. 6 .
lymitani : Dei Filius nnum morbidam oven suis hume- Pervicacium more servorum . Tacitus lib . i Histo
ris portavil ad coelos , bujulans el paliens delicatam riarum : Pervicax elidm adversus lormenta servorum
peccatricem . fides . Vide Macrobium . lib . i Salurnal, cap. 11. Idem
380 Copiosus. Tres librinostri et unus a Morellio cita . Ticilus lib . iv Annalium tradit Octaviam Neronis ac
tus exhibent lorosus, id est qui pulpam carnis macu - cusatam de servili amore, et actas ob id de ancillis
losam label , in quo est robur ei fortitudo . Unde quæstiones, ac vi tormentorum victis quibusdam uit
cervix lorosa apud Catullum in carmine de Bere- falsa annuerent , plures perstitisse sanctitalem do
cynthia , colla lorosa boum apud Ovidium in libro mine lueri. Suclonius in Caligula ; Mulieri liber
595 DIVI CYPRIANI 596
et morore perducimur, exeuntes istinc necessitatis A ties revelatum est, quam frequenter atque manifeste
vinculo, non obsequio voluntatis ; et volumus ab eo de Dei dignatione præceptum est ut contestarer assi
prämiis coelestibus honorariad quem venimiis inviti ! due et publice prædicarem fratres nostros non esse
Quid ergo orainus el petimus ut adveniat regnum lugendos accersitione Dominica de srculo liberatos,
ccelorum , si captivitas terrena delectat? Quid preci- cum sciamus non cos amilli & sed premiui, rece
bus frcquenter iteratis rogamus el poscimus ulacce - dentes precedere, ut proficiscentes, ut navigintes
leret dics regni , simajora desideria ct vola poliora soleni, desiderari cos debere, non plangi , hec acci
sunt servire istic diabolo quam regnare cum Christo ? piendas esse hic atras vesies , 235 quando illi ibi
XIX . Denique, ut manifestius divinic providentiic indumenta alba jam sumpserint, occasionem dandam
indicia clarescerent quod Dominiis præscius fuluro . non esse gentilibus lil nosmerito ac jure repreben
rum suis consulat al veram salutem , cum quidam de dant quod quos vivere apud Deum dicimus, ut extio
collegis et consacerdotibus nostris, infirmitate a defese clos et perditos lugcamus, el fidem quam sermone
sus el de appropinquante jam morte sollicitus, com el voce depromimus 'cordis el pectoris testimonio
meatum sibi precaretur, adstitii deprecanti cl jam non probemus. Spei nostra ac fidei prævaricatores
peno morienti juvenis lionore etmajesiale venerabi- sumus; simulala h, ficta , fucata videntur esse que
lis , slalu celsus b et clarus aspectu , et quem assi- B dicimus. Nihil prodest verbis pr:cferre virtutem et
sientem sibi vix posset humanus aspectuis oculis factis destruere veritatem .
carnalibus intueri, nisi quod talem videre jam polerat XXI. Increpat i devique apostolus Paulus elobjur
de suculo recessurus. Alque ille non sine quadam gabat et culpat si qui contristentur in excessu suo
animict vocis indignatione infremuit et dixit : « Patirum : Nolumus i, inquit, ignorare vos, fratres, de dor
limctis, exire non vultis, quid faciam vobis ? , fucrc - mientibus, ul non contristemini sicut et cæteri quispem
pantis vox est el momentis , qui de persecutione sol- non habent. Si enim credimus quia Jesus mortuus est
licitis,de accersitione securis d non consentit ad prz'- el resurrexil, sic et Deus eos qui dormierunt in Jesu
sens desiderium , sed consulit in futurum . Audivit adducet cum illo (I Thessal. IV , 13, 14). Eos con
frater noster et collega morilurus quod cxtcris dicc- tristari dicit in excessii suorum qui spem non habent.
ret. Nam qui moriturus audivit, ad hoc audivit ut Qui autem spe vivimus et in Deum credimus et Cliris.
diceret. Audivit non sibi ille , scd nobis . Nam qoid lum passum esse pro nobis et resurrexisse confidi
sibi disceret jam recessurus ? Didicit immo nobis e mus, in Christó manentes, ct per ipsum atque in
remanentibus , ut, dum sacerdotem qui commeatum ipso resurgentes, quid aut ipsi recedere istinc desæ
pelebat increpitum csse comperimus, quid cunctis culo nolumus, autnostros 'recedentes quasi perdilos
expediat agnosceremus ? C plangimus ac dolemus, ipso Christo Domino eiDeo
X .X .Nobis quogne ipsis minimis et extremis quo - nostro monente ac dicente : Ego sum resurrectio el!
. LECTIONES VARIANTES.
a Sic decem inss. Anglor. Nostris jam 0 .ron . & Non amitti, sed recedentes Ar . el cæteri modomemo.
b Sie sex codd. Anglic. Excelsus Oron . rati.
C Ad quem ille Lam . Evor. NC. 1. Bod . 2 . h Si stimulate, Voss . 1. Bod . t.
d Solliciluis ... securus Roull . ex codd . NC. 1 suis 5 Pa i Improbat Impr. oumas utque ad edit. Lips. Timproperat
melins. conjiciuntAngli. Increpat duojantum codd . Angli.
e Nobis deest in 14 codd . Anglor.Rejicitw *(1Routh Lips. į Nolo Bod . 1. 3.
I Sosceremus Lan. Ebor. V c. 1, 2. Bod . 1, 2, 3 , 4 . '
STERII. BALUZII NUT. E .
lina octoginta donavit, quod excruciala gravissimis libertas non prosit. Et uique quod uni dixeris omnibus
tormentis de scelere patroni relicuisset. Allerius li- dixeris . Audivil ergo ut diceret. Idem in libro de Ido
berlinit', wii Epicharis nomcn erai, quæ tormentis lolatria : lloc in loco ex auctoritate Dei contestor quia
dilacerata numquam fateri voluit ca quæ illi obji- nec tutum est subtrahere quodcumque uni ſuerit osici
ciebantur , quamvis vera essent , mentionem facit &IUM , ulique omnium causa . Augustinus, lib . viiCom
Tacitus in libro XV Annalium . Ammianus Marcel- fess., cap. 5 : Sed ubimihi homo luus Simplicianusde
linus, lib . XXVIII, mentionem facit ancillie a qua Victorina isla narravit, exarsi ad imitandu . Ad húc
contigua morti tormenta voces expresserunt obli - tenim el ille narraverat.
quas in caput domini. Vide Plinium , lib . vii, cap . Sacerdotem . llæc tantum veleres editiones et om
23 ; Justinum , lib. xliv; Senecam , lib . iv , de Bene- nes fere libri nostri vetcres et Anglicani. Pamelius, es
ficiis, cap . 19 , et Epist. 6 ad illum locum , in equuleo editione quae dicitur Gravji el ex veleri codice, scrip
Teneat, id esi, ut Muretus interpretalur, non indicet sit sucerdotem Dei. Sed ego rocem Dei non inveni
conscios, nihil eorum prodat propter qux torquellir. pisi in sex codicibus antiquis. Seguicrianus illam non
Vide eliam Valerium Maximum , lib . vi, cap. 8 ellib). habet,
vili, cap. 4 ; Quintilianum , lib . ll , cap. 20 ; Dionem • XX .-- Atrasvestes.Veleres enim eo colore utebantir
Cassium , I. XLVII; Victorem Vitensem , lib . I, cap. 2, in luctu. Vincentius Lirinensis conqueritur viduas sub
el Palricium Junium in nolis ad Epistolam Clementis Arianorum persecutione fuisse depullatas, quia ni
ad Corinthios, pag. 9. mirum ferebantvestes pullas, id est nigras. ApudPau.
XIX . - Audivit ut dicerel. Juterpres præfationis in lum lib . i Sententiar., til. 23 , el hinc in libro VII (
altercationem Jasonis elPapisci : Ad hoc cnim viderat pilularium , c. 743, legilur : Qui lugel abstinere debel
ut referret. Tertulliauus in cxtremo libro de Virginia conviviis ac ornamentis et vesle alba. Ei tamen He
bus velandis : Nobis Dominus elium revelationibus ve . rodianus, I. III , notat mulieres Romanas in luciu ille
laminis spalia melains est. Nam cuidam sorori nostræ dulas fuisse vestibus albis exilibus, ut mærentium
angelus in sommis cervices quasi applauderel verberans, speciem præberent,cum contra viri vestibosatrisessent
Elegantes, inquit, cervices el merito nudre. Bonnm est amicti. Vide etiam Quæstiones Romanas Plutarchi..
usque ad lumbos a capile vcleris, ne el tibi cervicum. XXI. - Plangimus ac dolenius. Ail Cyprianusnobis,
597 LIBER DE STORTALITATE. 598
vila , Q ui credil in me, licet moriar, vivet ; et omnis A Dominus pollicetur, quando, lit cum illo simus, et
qui vivil el creditin me, non morietur in æternum (Joan. cum illo in æternis sedibus vivamus, atqne in regnis
XI, 25 ,20). Şi in Christum credimus, si lidem ver cælestibus gaudeamus, Patrem pro nobis précalur
bis et promissis ejus habemus, et non morimur in dicens : Pater, quosmihi dedisti volo ut ubi ego fuero
ælernum , a ad Christum , cum quo el vicluri et re- el ipsi sintmecum ,el videantclaritatem quam mihide
gnaturi semper sumus, læta securitate veniamus. disli priusquam mundus perel (Joan . xvii, 21). Sen
XXII. Quod interim morimur, ad immortalitatem turus ad Christi sedem , ad regnorum coelestium cla
morte transgredimur ; nec potest vila æterna succe- ritatem , lugcre non debet nec plangere, sed potius,
dere, nisi hinc contigerit exire. Non est exilus iste, secundum pollicitationem Domini, sccundum fidem
sed transitus et temporali itinere decurso ad xlerna veri, in profectione hac sua ct translatione gaudere.
transgressus. Quis non ad meliora venire b festinel ? XXIII. Sic denique invenimus et Enoch trans
quis non mutari et transformari - ad Christi speciem latum esse , qui Deo placuit, sicul in Genesi testatur
et ad cælestis gloriæ dignitatem venire cilius exoplel, etloquitur Scriptura divina : Et placuil & Enoch Deo,
Paulo apostolo prædicante el dicente : Nostra autem el non est inventus postmodum , quiu Deus illum brans
conversalio, inquit, in cælis est d , unde et Dominum tulit (Gen . v , 24). Iloc fuit placuisse in conspectu
exspectamus Jesum Christum , qui transformabil e cor - B Dei, de hoc contagio sæculi meruisse transferri. Sed
pus humilitatis nostræ conformatum ' corpori claritatis et per Salomonem docet Spiritus sanctus eos qui
suv (Philip. in , 20,21). Tales nos ſuturos et Christus Deo placeant maturius istinc eximiet citius libcrari,
LECTIONES VARIANTES.
a Credimus, fidem verbis ... habeamus et non morituri ratione.
in ælernum lect. omnibus edd . communis usque ad Lips. d Coelestis esse Saris.
paucis exceptis, qui habent Non moriemur . e Reformabit Lam .Cbor . Voss. 3 .
h Venire solus uddil Baluz. nulla data ratione. | Conformatum Lam . Ebor. Bod . 1, 3, 4.
c Reformari habent cæleri onines, mulavit Baluz. ignota & Placuit, inquit Lum . Ebor . NCI,
STEPH . BALUZII NOTÆ .
quispem resurrectionishabemus,licitum non esse flere haberi in pluribus antiqnis codicibus et editionibus.
mortuos. Quod intelligendum est de immodico flelu . XXII. --Dignitatem . Duæ fuere antiquitus loci istius
Alioqui enim Christus lacrymandi usum in mortibus lectiones. Quidam enim codices præferunt firmitatem
amicorum suo exemplo comprobavit apud Bethaniam ; el supra lineam vel dignitatem . Alii dignitatem lan
ubi, cum vidisset Mariam et Judæos fentes ob mortem lum . Et sic legebat Florus. llinc orla discrepantia
Lazari, 581 flevit et ipse. Unde collegerunt Judæiillum quc invenitur in antiquis exemplaribus. Ego lezi
valde amatum fuisse a Christo . Nam supremæ illac firmitatem in tribus absque ullo additamento .
lacryme, ut diximus ad librum sextum Salviani, Nostra conversatio. Vide Frontonis Ducci nolas ad
amantium magis sunt quam merentium , quamvis panegyricum sancti Joannis Chrysostomiin saliclum
etiam morentium sint et amicos desiderantium . Ele: C mariyrem Lucianum .
ganter itaque Seneca dixit in Epistola Lui: Nobis an . Conformalum . Duc quoque antiquitus fuere lec
tem ignosci potest prolapsis ad lacrymas, si non nimice tiones hujus loci. Duo quippe libri veteres habent
decurrerunt, si ipsi illus repressimus. Nec sicci sint configuralum , et supra lincam vel conformalum .
oculi amisso amico nec fluant. Lacrymandum est, non Veteres librarii posuerunt eam lectionem quæ magis
plorundum , Vide sancti Joannis Chrysostomi Domi- illis placuit, Pamelius maluit configuracum . Ego scribo
liam de Morluis non immoderate lugendis, ei Ruricium conformalum , quia ita inveni scriplum in viginti et
lib . 11 , Epist. 4. Vide etiam supra, p . 168, Epistolam duobus exemplaribus nostris , quorum unum est So .
ad Tyrasium . Adde Dionem Chrysostomum , qui in guicrianum , et in quinque Anglicanis , tum etiam in
Oralione xxix docel defunctos memoria honorandos excerptis Flori, ct quia sic etiam scriptum est lib. In
esse , non lacrymis . Luctus tempus olim definilum Testimoniorum , cap . 11. Contra , apud Reginonen
crat apud Romanos. Seneca ail alicubi annum dalum lib . II, cap . 108, de Disciplinis ecclesiasticis legendum
esse mulieribus ad luctum , non ut iamdiu lugerent, est: Sed liac sententia canonicis alque apostolicis infir
sed ne diutius. Apud T . Livium , lib . II , funus Bruti matur documentis , pro eo quod nos edidimus infor,
consulis magno apparatıı leginius fuisse celebratum . malur. Apud sanctum Gregorium lib . 1, Epist. 71
Sed multo magismorti decus, inquit Livilis, publica vel73, ad Petrum subdiaconum , legitur : Ct de æquitate
fuil mæstilia, eo ante omnia insignis quod malronæ an . ' servala præfali cpiscopi relationibus ipse lauderis. Bio
nam ul parentem eum lurerunt, quod iam acer ullor vio- quo tres optimis et antiquissimi libri habent relatio .
lale pudicitiæ fuisset. Sic P . Valerium Publicolam nibus informemur. Quod ego melius esse pulo. Et
annum unum matronx luxerunt, leste Plutarcho. Sic p fortasse legendum est relationibus informemur çl Lu
Coriolanum , ut testatur idem auctor , m : tronic ( W )- ipse lauderis . So rost i ono
que luxcrunt. Dio , l. lv , memori:c prodidit decretum Secundum fidem veri. Dæc lectio , quam exhibent
esse utmulieres anno integro lugerent post mortem undecim exemplaria , in quibus pono Seguierianuni,
Augusti . Apud Spartanos, inc in Lycurgo Iridit Plus est optima. lo duobus aliis scriptum , est verbi.
tarehus, luctus liniebatur duodcciuto dic. . Morellius adnotat se vidisso scriptum in antiquis veri ,
Si in Christum credimus. lta scribendom ct distin - alias verbi. Quod confirmat nostram lectionem . In
guiendum esse censuimus , seculi auctoritatem sck codice Beccensi et in editione Morellii legitur veritatis .
velerum exemplarium . Hæc enim fcctio milii videtur XXIII.- - Dehoc contagio , Quamvis hanc lectionem
essc præferenda vulgatic ; quam heic subjicio in gra preferal major pars velerum exemplarium , in aliis la
tiam illorum qui illam fortasse putabunt fuisse reti- men pluribus ei in antiquis editionibus legitur de hac
tiendam . Si in Christum credimus , fidem verbis et contagione. Primus Manutius invexit eam quam nos
prómissis ejus fiabeanus , et non morituri in æternume, retinnimus . Utraque bona est.'
ad Christum , cum quo victuri et regnaturi semper. Sed et per Salomonem . Vide annotationem Pamelii
sinius, Tæla securitatè veniamus. Ubi interim . admo- ad hunc locum . '
'nendum est vocem morituri non exstare in illis sex tif Sed et per Salomenem docens Spiritus sanolus,
antiquis exemplaribus , norimur vero vel moriemur Librum Sapientiæ Şalomoni adscribit, non Cyprianus
 599 DIVI CYPRIANI
ne, dum in isto mundo diutius immorantur, mundi A integra, lide firma, virtute robusta,parati ad omnem
contactibus polluantur. Raplus est, inquit, ne malitia voluntatem Dei simus, pavoremortis cscluso, im
mularet intellectum illius (Sap. iv , 11, 14). Placila mortalitatem quæ sequitur cogitemus. Hoc nos 03
enim eral Deo anima ejus. Propter hoc properavil lendamus esse quod credimus, ilneque clarorum
ebducere eum demedia iniquitate is. Sic et in Psalmis lugeamus excessuin , el cum accersitionis propria
ad Dominum properal spiritali lide Deo suo anima dies venerit, incunctanter et libenter ad Dominio
devota dicens : Quam dilectissimæ habitationes luce, ipso vocante veniamus.
Deus virtutum ! Desideral el properat animamea ad XXV. Quod cum semper faciendum fuerit Dei
atria Dei 1 (Psal.LXXXII, 2,3). servis, nunc fierimulto magis debel, corruente jam
XXIV . Ejus est in mundodiu velle remanere qnein mundo elmaloruminfestantium lorbidinibusobsesso;
mundus oblectat, quem sæculum blandiens alque de- ul qui cernimus ccepisse jam gravia ct scimus im
cipiens illecebris lerrenie voluptatis invitat. Porro, minere graviora , lucrum maximum compulemus si
cum mundus oderit Christiani, 236 quid amas eum istinc velocius recedamus. Si in habitaculo 190 pu
qui le odit , el non magis sequeris Christum , qui te rietes vetoslate notarent, lecta desuper tremerent,
et redemil el diligit ? Joannies in Epistola sua clamat domus jam fatigata, jain lassa, ædificiis seneclita
et loquitur, et ne, carnalia desideria sectantes , mun . B labentibus, ruinam proximam minaretur , non e
dum diligamus hortalur : Nolite , inquil, diligere omni ccleritale migrares ? Si navigante le furt.da
mundum neque ea quæ in mundo sunt. Si quis dilexerit el procellosa tempestas fluctibus violentins esclalis
mundum , non est charitas Patris in illo ; quia omne pruenuntiaret fulura naufragia , nonne portum veo.
quod in mundo est concupiscentia carnis est et con- citer peteres ? Mundus ecce nulat el labitur , et
cu piscentia oculorum et ambilio saculi, quae non est ruinam sui non jam senectute rerum , sed fine lis
a Palre, sed ex concupiscentia mundi. Elmundus trans- tatur ; et lui non Deo gratias agis , non tibi gra•
ibil el concupiscentia ejus : quiautem feceril voluntatem tularis quod , exilu maluriore subtractus, ruinis et
Deimanel in æternum ,quomodoet Deusmanel in æternum naufragiis et plagis imminentibus exuaris ?
(I Joan .11, 15-17). Polius, fratres dilectissimi, menle XXVI. Considerandum est, fratres dilectissimi,et
LECTIONES VARIANTES .
a Demeclio iniquitatis Oxon . c Eximaris Rouh .
b Ad alria lia, Deus Ver .
STEPN . BALUZJI NOTÆ .
modo lum hic tum infra lib . de Exlort. Mart., cap. 1, C Sapientiæ , qui meruit in Ecclesia Christi, de gradu
ad Teslim . II, cap . 13 , el ni, cap . 15 , 53 , 59 ac 66 , lectorum Ecclesiæ Christi lam longa annosilale recilan,
sed et Egesi 'pus el Trenaus, et omnis linguit Eusebius el ab ommibris Christianis , ab episcopis usque ad extre
Hist. ecclesiast. lib . quarto , cap. 22 ) antiquorum cho - mos laicos fideles pænitentes, catechumenos, cum lepo
rus; Tertull. eriam lib . de Præscription adv. berel. ralione divinæ auctoritatis audiri. Et paulo post:
Orig. lib. viii, in Epistolum ad Rom .; D . D .Hilarius in Oporlel ul istim librum Sapientice omnibus trucial
Psal.cxxur; Basilins lib . v contra Eunom . ; Evaristus ribus uteponant , quoniam sibi eum anteposueruit
epistola ad Afric.; Felix , 1 epistola , ad Gallos; felix , elinin temporibus proximis Apostolorum egregii tracia
2 epistola, ad D . Athanasium ; Epiphanius læres. 76 tores ; qui enn lestem adhibentes, nilil se adhubere nisi
el lib . de Ponder. et Menis. ; Damasc. lib. iv , cap . 18 ; divinum lestimonium crediderunt, » Immo ipse aposlo
Amb., in Psal. ), el lib. de Paradiso , c. 12 ; el vel ipse lus Paulus, Rom . xi el Hebr. 11, ad 9, 6 el 1). Sa
D . Hieronymus, epistola ad Pauliniam de Instit. sil. pientiae libri cap . alludil. Hæc paulo prolixius, propter
Causum reddit D . Aug. in hæc verba lib . xvii de Ci eos, qui librum hunc eliam hodie in canonem Scripika
vil. Dei, cap . 20 : ( Alii duo libri, quorum unus Sa rarum recipere nolunt, quia D . Hieron. in canone dei
pientia, aller vero Ecclesiasticus dicitur, propter elo dæorum haberi negal ; quum tamen in Ecclesix che
quii nonnullam similitudinem , ut Salomonis dicuntur none numeretur a D . Aug., concilio Carthag., Innocen:
oblinuil consuetudo. , Quod ipsum tamen adhuc relra- centio, Gelasio el Isidoro, locis infra citalis lib. Testol,
clare videtur lib. 1, c. 4 : El cerle muliæ ejus libri cap. 20 . . PAMEL.)
sententiæ vii, viu el ix cap. soli conveniunt Salomoni. Raptus est. Vide sanctum Augustinum cap. Ji
Tiluliis cliam græcus est E uovtus. Quare probalur n de Prædestinalione Sanctorum .
mini Dn. Joannis Driedonis opinio de Dog . eccles.
lib . 1 , Philonem illum Judæum , supra 160 annos Deo suo anima devota . Hieronymus in Dialogo
ante natum Christum , temporibus Oniæ Pontificis, spur . adversus Luciferianos : Simplicitas cordis el derota Deo
sas passim Salomonis sententias in unum hoc conges suo anima. Auctor Epistolae ad Oceanum , de ſerendis
sisse volumen . Eo magis quod ii Reg , ull. cap . scriba . Opprobriis, edita sub nomine llieronymi : l'ideaterigu,
parabolurum quinque
carminunrevlilibus anima Deo devota ne insipientium ŠN ? risus eumirol
lur loculus
millia, tria millia de
el disseruisse jumentis , ,volucribus, elullorum hominum vanissimus sermo con fundal.
el piscibus, etc. Confirmat, quod ipsa illius Proverbia, XXVI. - Fraires dilectissimi. In codice Seguilo
non ab illo sed din posten a ministris Ezechiæ regis riano et istic et alibi liæ duze voces sic scriple
(aut juxta rabbi Moysen ab Isaia ) in unum collecta , sul, FF. DD . Quod idcirco admoneo ut ostenila?
constel ex Proverb . c. xxv. Umul sit , pro doctrina Spi- exaciam diligentiam viridoctissimiJoannis Tili , qul,
ritus sanctihoc loco el epistola LXXXI, ac Ad emetrian . cum ederet opera Paciani episcopi Barcinonensis ,
pro Scriptura divina agnoscit Cyprianus, nec minus alii in Paränesi ad poenitentiam legerel in libro velert ,
veleres ubi hunc librum citant , nominatim Dionys. scripta sunt hæcfF .DD. elperpeluis cæsa monumentis,
Areopag. cap . 4 , de Div. Nom ., el Concil. Sardinense noluit extendere , quamvis posset , sed in margile
epistola ad omnes episcopos. Quare hunc locum citans posuit arbitrari se his notis significari dilecliss
D . Aug., lib . de Pradesi. Salict. cap . 14 : « Qux fratres , quo modo scriplum est in veteri codice
cum ita sint ,inquit, non debuit repudiari sententia libri ihusiit majoris. Galesinius , quamvis non habent
601 LIBER DE OPERE ET ELEEMOS YNIS . 602
identidemc o gitandum renuntiasse nos mundo, et A voluptas sine timore moriendi, et cum æterni ale
(amquam h = spiles et peregrinos istic a interim de- vivendi quam summa et perpelua felicitas! Illic
gere. Amp 1 eclamur diem qui assignal singulos do Apostolorum gloriosus chorus, illic Prophetarum
micilio suo , qui nos istinc ereplos el laqueis sæcu - exultantium numerus, illic Martyrum innumerabilis
cularibus e xsolutos paradiso restituit el regno. Quis populus ob certaminis et passionis victoriam coro
non pereg re constilulus properaret in patriam re- nalus,triumphantes illic ; Virgines, quæ concupiscen
gredi? quis non , ad suos navigare festinans, ventum tiam carnis el corporis continentiæ robore subege
prosperum cupidius optaret, ut velociter charos li- runt ; remunerati misericordes, qui alimentis el lar
cerel amplecti? Patriam nostram paradisum com - gilionibus pauperum justitiie opera fecerunt, qui
putamus b : parentes Patriarchas habere jam cæpi. Dominica præcepta servantes ad coelestes thesauros
mus. Quid non properamus et currimus ut patriam lerrena patrimonia translulerunt. Ad hos, fratres di
nostram videre , ut parentes salutare possimus ? lectissimi, avida cupiditate properemus , ut cum bis
Magnus illic nos charorum numerus exspecial, paren - cilo esse, ut cito ad Christum venire contingal op
lum , fratrum , filiorum frequens nos el copiosa turba lemus. Hanc cogitationem nostram Deus videat, loc
desiderat, jam de sua incolumitate secura, et adhuc propositum mentis et fidei Dominus Christus aspi
denostra salute sollicita , Ad horum conspectum ct B ciat, daturus eis gloriæ suæ ampliora przemia quorum
complexum venire quanta et illis et nobis in com - circa se fuerint desideria majora.
mune lülitia est ? Qualis illic cælestium regnorum
LECTIONES VARIANTES.
a Hic Lam . Saris . Bod. 1, 2, 3, 4 . Nos paradisum coniputemus Bod . 2 .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
hanc auctoritatem , sic in sua editione posuit uti tribuitur Alcuino. Ruricius , episcopus Lemovicensis,
Tilius conjeceral esse scribendum . 1. 11,Epist. 4 :Credite mihi, fratres charissimi, quia illa
Amp! ectamur diem . Citat hunc locum sanctus Au- jam de sua quiere secura, de nostra esi salute sollicila .
gustinus lib. iv , contra duas epistolas Pelagianorum , Vide dissertationem XXVII Maximi Tyrii. Primus
cap. 8 . Erasmus posuit immortalitate. Eam lectionem relinuit
El regno . Antea legebatur el regno cælesti. Verum edilio Manutii. Morellius rejecit et posuil incolumitale .
vox coelesti glossema est hominis qui nesciebat Pamelius , Rigallius et alii maluerunt immortalitale.
Cyprianum ili simpliciler verbo regni ad signifi - Duo aut tria vetera exemplaria : Jam de sua securi ,
candum regnum Christi , id est cæleste. Ego sane adhucde nostra incolumitale solliciti.Weselinis Gronin -
vocem celesti reperi in duobus codicibus antiquis . At gensis in epistola ad Bernardum Meppensem : Orant
deest in aliis qualuordecim nostris et in octo Angli- c pro nobis deſuncli ul in illorum felicem societatem
canis. traducamur . Vide supra pag . 467.
De sua incolumitate. Hiec est lectio omuium ve Passionis victoriumi. Duo libri veteres gloriam .
terum edirionum , omnium librorum nostrorum et Glorice suæ , Tredecim libri veteres habent clari.
decem Anglicanorum ; atque ita referunt sanctus talis , vocabulo frequentissimo apud Cyprianum . Alii
Augisinus in libro de Pradestinatione Sanctorum quinque charitatis , errore videlicet librariorum pro
C;.19 , et
edila auctor Sermonis in festo Sanctorum omnium claritatis. In Tribus aliis scriptum est, dulurus eis am
" s inin appendice lomi v Operum ejusdem sancti plissimamunera el claritatis suæ præmia .
pag. 350, qui exstat etiam ji codice homiliarum qui

237 LIBER
DE OPERE ET ELEEMOSYNIS .
1 . Multa el magna sunt, fratres < charissimi bene- D semper operetur, quod conservandis ac vivificandis
neficia divina quibus in salutei nostram Dei Patris nobis Paler Filium misit, ut reparare nos possel,
el Cirristi larga el copiosa clementia et operala sit et quodque Filiusmissas esse et hominis filius fieri vo
LECTIONES VARIANTES .
e Dilectissimi Ar.
STEPH . BALOZII NOTÆ .
DE OPERE ET ELEEMOSYNIS . De hoc libro sic Nestorii. Itaque in antiqua versione istilli conciliinon
loquilur sanclus llieronymus in Epistola ad Pamma- describuntur Cypriani verba , sed alia Translalit ex
chium de Dormilione l'aulina : Quantas vires habeat grucco sermone. Exstat ea versio inter Opra M :vii
misericordia el quibus donanda sil præmiis, et beatus Cy. Mercaloris , pag . 180 editionis nostrx. lunc poiro
prianis grandi volumine prosequirur, et Danielis consi. Jucum lectum fuisse in concilio lestaiur etiam vin
lium probal, quiregem impiissimum , si audire voluissel, centius Lirinensis.
dicil pumperu susientatione sulvımdum . Filium misit. In editionibus posterioribus et in
1. - Milia et magna . Ilic locus in grircam linguam tribus antiquis codicibus legitur filan suun . Sane
versus prolaliis est in concilio Ephesino inier listin vox suum exstat in Epistolas Pauli ad Galatas, os qua
monia Patrum et martyrum adver: us mereziu sumplus esi hic locus. Exstal etiam lib . 11 Testimo
005 DIVI CYPRIASI
luit utnos Dei filios ficeret. Humiliavit sr, ut po - A cum denotarentur discipuli ejus quod ederent, hit
pulum qui prius jacebal crigeret : vulnera 'us est, ut prius manus abluissent" , respondit el disit : Oui je
vulncra nostra curaret b : scivirii, ut ad libertatem cil quod intus est, ſecil el quod foris esl. Perron dair
scrvientes extralieret : mori sustinnit, i!l inmortali eleemosynam , et eccevobis mundaomnia (Luc. 31,40):
talem mortalibus exhiberet. Multa bice sunt elmagna docens scilicet el ostendens non mauus lavandas esse,
divine misericordic munera . Sed adhuc,qualis pro - sed reclus, ci sordes intrinsecus potius quam csirin
videntia illa el quanta clementia est quod nobis sa - sccus deribendas;rerum quipurgareril quod estis.
lulari ratione prospicitur , ut homini qui redemptus llis , eum quoque id quod foris est repurgasse,a
cst reservando plenius consulatur ! Nam , cum Donii. cmundata menic, cute quoque el corpore mundum
nus adveniens sanasset illa qu:e Adam poriaveral esse cac; isse. Porro autem ,monens elOstendensunde
vulnera, elvenena serpentis antiqua d cuirassel, legem mundi ct purgiliesse possimus, addidit elcemosynas
dedit sano e, et præcepit ne ultra jam peccaret, ne esse faciendas. Misericors docel el monetmiscricar
quid peccanii gravius eveniret. Coarciali eramus et diam lieri; et quia servare quærit quos magno ffdb
in angustum innocentiie prescriptione conclusi . Nec redemit , post Baptismigratiam sordidatos docel de
haberet ? quid fragilitatis humanæ infirmitas alque nuo posse purgari.
imbecillitas faceret, nisi iterum pietas divina subvc - B III. Agnoscamus itaque, fratres charissimi, dirinë
niens, jusliliic et misericordiæ operibus ostensis , indulgentia munus salubre P, et cmundandis purgin
viam quamdam tuendæ salutis aperiret, ul sordes disque peccatis nostris, qui sine aliquo 3* conscientiz
postmodum , quascumque contrabimus ß, elcemosynis vulnere esse non possumus, medelis spiritalibus rul
abluamus. nera nostra curemus. Nec quisquam , sic sibidepuro
II. Loquitur in Scripturis divinis Spiritus sanctus atque immaculalo pecurer blandiatur,ut, innocentia
eldicil : Eleemosynis e! fidedelicta purgantur (Prov .XV, siia frelus, medicinam non pulet adbibendam esse
27). Non utique illa delicta quic fuerant anle con - vulneribus, cum scriptum sil : Quis gloriabitur casun
tracta , nam illa Christi sanguine et sanctificatione se habere cor , aut quis gloriabilurmundum se essealpara
purgantur. llem denuo dicit : Sicui aqua extinguil caris (Prov. xx, 9) ? et iterum in Epistola s113 Jon
ignem , sic eleemosyna exlinguil-peccatum (Eccli. 111, 35). nes ponat ci dicat : Si dixerimus quia peccatum nok
Ilic quoque ostenditur et probatur quia , sicut lavacro habemus,nos ipsos decipimus s, el veritas in nobis'nuk
aque salutaris gehennæ ignis extinguitur, ita et elec- esl (I Joan. 1, 8). Si auleni nicmo esse sine peccato pa
mosynis atque operationibus de justis deliciorum test, et quisquis inculpatum se esse dixerit,andsuper
Namma i sopitur. Et quia i semel in Baptismo re- bus aut stultus est,quam necessaria, quam benignaest
missa peccatorum daturk , assidua ct jogis operatio C divina clementia , quæ , cum sciat u non decsse sanales
Baptismi insiär imitala , Dej rursus indulgentiam quædain postmodum vulnera, dedii curandis denuo sa.
largitur m . Hoc et in Evangelio Dominus docet. Nam nandisque vulneribus remedia salutaria !
Ll
LECTIONES
ull VARIANTES .
& Sic Lain . Ben . Ebor . Ar. Ver. Bod . 1, 2, 3. Esse et Baptismi instar operata Bod . 4.
hominis filius voluit Imp . Dici se et hominis filium Ver. m ludulgentia Rod . 4, Largiatur Bod .1. 4.
Sic West. Lam . Ebor . Ar Bod . 1.3 , 4 .Genev.Ver . Thu . 1 Lavissent Ar. Saris. Ver. MR .
Sanaret Oxou . . o Magno redemit Ar. Bod . 1, 2, 3, 4.
c Misericordiæ opera Ar. P Salubre , ut August.
d Sic,Serpentis antiqua Thu . Foss. Man . I Quisquam sibi Lin . Voss. 1.
e Sanis NC . 1 . Peccarent NC . 1 . r Immaculato pectore West. Ar . Bod . 1, 2, 3, 4. Augu..
f Habebat West. Aug. Saris. s Ipsos seducimus Voss . I
& Contraximus NC. 2. it Nobis non est. Siautem nemo Ar. Saris. Rod. 1,...),
h Operationibus Bod , 1, 2, 3, 4 . Operibus 0.xon . 4 . Thu . August. Addit O .ron . Si autem confessi fueries
i Delictorum fomes Bod. 5 . peccata nosira, fidelis et justus est Dominus, qui non
į Ul quia Bod . 1. peccata dimittat.
k Sic Foss. Lam . Ebor. Remissio Imp. Repromissa pec- . u Stullus est; cum sciat August.
calorum venia dalur assidua Bod . 3.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
niorum , cap. 8. Delevi tamen , quia deest in viginti D Pectore . Antea legebatur corde. Neque dubitando
libris veleribus , apud Mariim Mercatorem , in esl quin hæc lectio sit optima. Verum , cum pect
editione Spirensi , in antiqua Veuela , in Erasmica. scripium sit in viginti et duobus libris nostris el
Addita primo fuit in editione Manutii. Morellius sex Anglicanis, putavi debere me cedere eorum
expunxil. cloritati, praesertim cum ita quoque scriptum silap
Curarel. Anlea legebatur sanarel. Mutare coactus sanclum Augustinus , lib . ii contra Julianum I
sum , quia omnes fere libri veleres habent lectionem gianum , cap. 8 .
quam prolero . Veritas int nobis non esi. Postea additur in vulgaris
Nani cum Dominus. Refert hunc locum sanctus editionibus : Si aulem conſessi fuerimuspeccata nostra,
Augustinus lib . IV conlru duas Epistolas Pelagia- fidelis et justus est Dominus qui nobis peccala dim
norum , cap . 8 . Verum , limenetsi ea exstent in quibusdam codicum
Antiqua . Ita veteres libri fere omncs ct veteres antiquis, cum desidcrentur in sexdecim nostris,
editiones. Pamelius posuil antiqui. Quam lectionem primis in Seguieriano, in sex Anglicanis, et apung
inveni etiain in quibusdam libris antiquis. sanctum Augustinuni in locis supra laudatis, pura
III. -- 683 Agnoscamus itaque. Hunc quoque locum ea non esse Cypriani, sed a quodam studioso
reſert sanctus Augustinus ibidem , cap. 10 . translala cx Epistola sancii Joannis. Certe absque
Nec quisquam . Cilat Augustinus ibidem et in libro non minus coustat sensus.
Il contra Julianum Pelagianum , cap. 8.
 SYNIS
603 LIBER DE OPERE ET ELEEMO . COG
IV. Numqu nam denique, fratres dilectissimi, admo - A 13). Neque enim promereri miscricordiam Domini
nitio divina ce s savit el lacuit & quominus in Scripturis poterit qui misericors ipsc non fuerit, ait imperabit
sanctis iam alleribus quam novis b semper et ubique de divina pietate aliquid in prccibus qui ad precem
ad 'misericora in opera Dei populus provocaretur . ; pauperis non fuerit liunanus. Quod item in Psalmis
et canente al e exhortante Spiritu sancto , quisquis Spiritus sanctusdeclarat el probal dicens : Beatus qui
ad spem regn 1 cælestis instrujlır, facere cleemosynas intelligit super egenum % el pauperem , in die mula libe
jubetur. Mandat ct præcipit Esaiæ Deus : Exclama, rabil eum Dominus (Psal. xl, 2). Quorum præceptó.
inquit, in fortitudine, et noli parcere. Sicut tuba eralia rum memor Daniel, cum rex Nabuchodonosor ad
vocem tuam , et annuntia plebi mere peccata ipsorum et verso somnio lerrilus astuaret, pro avertendis malis
domui Jacob facinora d eorum (Isa. LVIII , 1). El cum ad divinam opem impetrandam remcdium dedit die
peccata eis sua exprobrari prxcepisset,cumque eorum cens : Propleren, rex , consiliui meum placeat libi, el
facinora pleno indignationis impetu proulisset, dixis- peccala tua eleemosynis redime et injustilias tuas mise
selque eos nec , si orationibus et precibus et jejuniis ralionibus pauperum , el erit Deus parcenshi peccatis fuis
uterentur, satisfacere pro deliciis posse, nec , si in ci. (Dan . iv , 24 ). Cui rex non obtemperans, adversa
licio et cinere volverentur, iram Dei posse lenire , quæ viderat et infesta perpessus est : quic evadere ei
in novissima lamen rarie , demonstrans solis elec- B vitare potuisset, si peccala sua eleemosynisredemissel.
mosynis Deurn posse placari, addidit dicens : Frange Raphael quoque angelus paria i testalur, el úl eleemo
esurienti panen luum , et egenos sine lecto induc in do- syna libenter ac largiter fiat hortatur dicens : Bona
mum tuam . Si videris nudum , vesti eum , el domesticos estoratio i cum jejunio el eleemosyna : quia eleemosyna
seminis tui non despicias. Tunc erumpet temporaneum a morte liberat, el ipsa purgal peccata (Tob . xii, 8).
lumen tuum , el vestimenta tua cilo orientur, el præibit Ostendit orationes nostras ac jejuniaminus posse nisi
ante te justilia , el claritas Dei circumdabit te. Tunc eleemosynis adjuventur k, deprecationes solas parum
erclamabis , et Deus exaudiel le. Dum adhuc loqueris ad impetrandum valere, nisi factorum ei operum
dicet : Ecce adsum (Ibid ., 7-9). accessione 259 salientur 1. Revelai Angelus et mani
V. Remedia e propitiando Deo ipsius Dei verbis ſestal et firmat eleemosynis petitiones nostras effica
data sunt, quid deberent facere peccantes magisteria ces fieri, eleemosynis vitam de periculis redimi, clec
divina docuerunt, opcrationibus justis Deo satisfieri, mosynis animas a morte liberari.
miscricordia meritis peccata purgari. Et apud Salo . VI. Nec sic, fratres charissimi, ista proferimusut
moncm legimus : Conclude eleemosynam in cordepau - , non quod Raphael angelus dixit veritatis testimonio
peris i et hac pro le exorabil ab omni malo. Ei ile - comprobemus : in Actibus " . Apostolorum facti fides
rum : Qui oblural aures ne audiat imbecillum , et ipse C posita est, et quod eleemosynis, non tantum a se
invocabit Deum , et non erit quiexaudial eum (Prov. xxi, cunda, sed a prima morle animc liberentur geslic ct
LECTIONES VARIANTES.
a Cessayit et lacuit, sic Lam . Ebor. NC. 1. Saris. Lin . h Deus parcens Lam . Lin . Pem . Voss . 1, 2. Bod . 2, 3.
Bod . 1 , 2 , 3 , 4 . Thu. Cessavit, numquam Oxon . Deus paliens Oxon .
b Sanctis semper et ubique Thu . i Paria Tobiæ Ar. Lam . Bod . 2 .
c Populos provocaret West. Saris. i Bona est, inquit Lam . A peccatis t'er. Eleemosyna
d Jacob delicta Saris. cum justitia Bor . 4.
e Remedia de Bod . 3. k Eleemosynis socjentur Ar. West. Saris . Bod . 1, 2, 3,
i In sinu pauperis Lam . NC. 1. Ebor. Bod . 2. Exorabit 4. Farciantur alii post Pamel.
in rlie malo l' er . 1 Subvenialur Lin .
6 Egentem Lam . Ebor. NC. 1. Ver. m Sic in Act. It'est.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
! IV . – Vestimenta tun . Nescio ude orta sil scri- sentiunt autem viginti libri nostri, cliam Seguierianus
plura libri Fuxensis, in quo legitur et preces lux cito et Veronensis omnium antiquissimi. Sunt tamen duo
erandientur. In edilione vulgaia , el sanitas lua cilius quihabent sacientur vel socientur, alii sex sociendur
orietur . Vide llieronymum in caput Lvin Isair . tantum . Eam postremum lectionem praeſerunt septem
V . - In corde. In duobus libris antiquis legilıir Anglicani, scd non in hoc loco . Quippe vocem socieri
sinu et supra lineum vel corde. Hinc orta est discre- tur ponunt in phrasi superiore, eleemosynis socientur .
panlia lectionum in antiquis codicibus, quorum non . Pamelius, contra totauctoritates , absque ullius libri
nulli habent corde, alii sinu . Veteres editiones habentveleris suffragio , tantum quia in editione illa quie
sinu. Manutius posuit corde , Morellius sinu . dicitur Gravii legilor furciantur, et quia in quodam
Misericordiam Domini, Jonas Aurelianensis , qui libro Coloniensi, qui certe mutilus est in 'hoc loco ,
refert hunc locum ex libro de Oratione Dominica in legitur farcientur, co modo quo per errorem quoque
libro , cap. 10 , de Institutione laicali, legit Dei mi scriptum estin Fusensi sacrentur ; Pamelius, inquam ,
sericordiam . Codex Lamonii, Deiveniam . Seguierianus ex lectione illius editionis el codicis Coloniensis fecit
Deum tantum . farcianlur, minime dubitans quim hac lectio esset
Parcens. In codice Fuxensi vel parcens vel paliens. oplima. Quod cerle non licer. Nimi, si conjecturis ila
Hinc orla est lectio diversa quorumdam librorum , in facile indulgere licitum esset, ego mallem ponere
quibus scriptuin est patiens. Cæterum legendum esse cum Goulartio ſulciantur, quam lectionem scio proba .
puto parcens , eo in primis argumento quod, præicrtam fuisse Nicolao Fabro . Eadem audacia . Pamelais
auctoritatem veterum librorum el cditionum , scri in Epistola LXXVI, pag. 151 , posuit sanal pro suliat,
ptum est in libro Danielis ; Forsitan ignoscel delictis ut illic monuimus. Apuleius lib . 11 Metamorphoseon :
lis . Hæc autem novissima , quam fonte saliante poslrcmia
Slientur . Ita veteres editiones ante eam que di- partus effudit. Vide supra pag . 515 .
cilur esse Gravii. Sic etiam habet Morelliana. Come
607 DIVI CYPRIANI
impletæ rci probatione comperlum esla. Tabitha b, A vitam :eternam Christi cruore preciosam , dequanú
operationibus justis el eleemosynis prestandis pluri- lale patrimonii sui dicit deberemercari : Sinile est,
mum dedita , cum infirmala esset el morlua , ad ca - inquit , regnum cælorum homini negoliulorib querati
daver exanime Petrus accitus est : qui cum impigre bonas margaritas. Ubi aulem invenit preliosam mares
pro apostolica humanitale venissel, circumsteterunt ritam , abiit el vendidit omnia quæ habuit, et emitil.
eum vidux flentes el roganles, pallia el lunicas et lam (Matth . XIII, 45).
omnia illa quæ prius sumpserant indumenta mon - VIU . Eos denique et Abrahæ filios dicit quos ia
strantes, nec pro defuncta suis vocibus, sed ipsius juvandis alendisque pauperibus operarios ceruit.
operibus deprecantes. Sensil Petrus impetrari posse Nam , cum Zachatus dixissel : Ecce dimidium er sit
quod sic petebatur, nec defulurum Christi auxilium slantia mea do egenis, el si cuiquid fraudarii, quadra.
viduis deprecantibus, quando esset in viduis ipse vc plum reddo, respondit Jesus et dixil quia salusi kø.
slitus. Cum itaque genibus nixus corasset, viduarum die huic domui facta est, quoniam et hic filius est Abra
acpauperum idoneus advocatus legatas sibipreces ad hæ (Luc. xix , 8, 9). Nam , siAbraham credidit Dwo ei
Dominum pertulissel, conversus : d corpus, quod in deputalum est ei ad justitiam , utique qui secundea
tabula jam lotum jacebat, Tabitha , inquit, exsurge in præceplum Dei eleemosynas facil, Deo credit,et qui
nomine Jesu Christi d (Act. IX , 40 ). Nec deſuit Petro R habet fidei veritatem , servat Dei timorem ; quiaulen
quominus slalim ferrel auxilium qui in Evangelio e Dei timorem servat, in miserationibus pauperua
dari dixerat quicquid ſuisset ejus nomine poslula- Deum cogitach. Operalur enim ideo 1 218quia credil.
lum . Mors itaque suspenditur et spiritus redditur, quia scit vera esse quæ prædicta sunt rerbis Dei,net
et, mirantibus ac slupentibus cunctis, ad hancmundi Scripturam sanclam posse mentiri; arbores infruclue
denuo lucem redivivum corpus animalur. Tantum sas , id est, steriles hòmines, excidi ci in ignem
potuerunt misericordix merila, tantum opera justar milli, misericordes autem ad regnum vocari. Qui ei
valuerunt ! Quæ laborantibus viduis largita fuerat alio in loco operarios el fructuosos fideles appella,
subsidia vivendi, meruil ad vitam viduarum peli- infructuosis vero el sterilibus fidem derogal dicens:
lione revocari. Si in injusto manimona fideles non ſuistis, quod est te•
VII. Ilaque in Evangelio Dominus, doctor vite rumm quis credei vobis ? Et si in alieno fideles non far:
nostræ et magister salutis æternæ , vivificans cre- slis, quod est vestrum quis dabil vobis (Llic. IV , 11!!
dentium populum el vivificatis consulens in æter - IX . Si” vereris etmeluis ne, si operariplurin.ua
num , inter sua mandata divina et præcepta cælestia cæp ris, patrimonio tuo larga operatione finito il
nihil crebrius mandat el precipit quam ut insistamus . penuriam forle redigaris , esto in hac parle intreſs
eleemosynis dandis , nec lerrenis possessionibus im - C dus, esto securus ; finiri non potest unde in dalis
cubenius, sed cælestes thesauros potius recondamus. Christi impenditur, unde oplis cæleste celelriler.
Vendile , inquit , res vestras , el da!e eleemosynunn Nec hoc tibi de meo spondeo, sed de sanctarea
(Luc. XII, 35 ). Et iterum : Nolile vobis condere the Scripturarum fide etdivinæ pollicitationis auctorilae
sauros super ferrum , ubi tinca et comestura exterminat, promilto. Loquitur per Salomonem Spiritus sancion
el ubi fures ell'odiunt et furantur . Thesaurizate autem et dicit : Quidal pauperibus, numquam egebil; quiche
vobis thesauros in cælo , ubi neque linea neque come- tem averlit oculum suum , in magna penitie
slura exterminal, et ubi fures non effodiunt nec ſurun - (Prov. XXVIII, 27) ; ostendeus misericordes alpe Stefi
lur. Ubi enim fueril Thesaurus luus, ibi eril el cor luum operantes egere non posse, magis parcos el stert
(Mallh . vi, 19- 21). Et cum observata lege perfectum ad inopiam posumodum devenire . llem beatusin
el consummatum vellet ostendere , Si vis, inquit,pe - SlolusPaulus, Dominica inspirationis gratia plena
fectus esse, vade el vende opinia lua , el da egenis, el Quiadministrat, inquil, semen seminanti, etpane
hubebis thesaurum in coelo ; et reni , sequere me edendum præstabil, et multiplicabil seminalio tre , 11
(Matth . xix , 21). Tiem alio loco negotialorem cæle- Stram , el augebil incrementa frugum juslinie temistral
slis gratiæ et comparalorem salutis ælerne, distraciis in omnibus locupletemini. El iterum : Adnu
omnibus rebus suis, preliosam margaritam , hoc est D hujus officii non tantum supplebil ea quæ s
LECTIONES VARIANTES.
a Teslatum est Saris . h Negotianti Ar. West. Saris. Bod . 2, 5 , 4.
b Tabitha eleemosynaria Bod . 3. Orationibus Ar. Saris i Quem defraudari Bod . 5 .
Bod . 2. i Quia , inquit, salus Saris .
C Nisis Ver. Orasset, et Saris. k Deum fænerat Voss. 1. Lam . NC. 2.
d Nomine Domini West. 1 Operatur enim Deo Bod . 1, 2, 3 .
© Evangelio suo Voss . 2 . Pem . m Quod vestrum Lam , Bod . 3 , 4 .
f Opera justitiæ A . Ben . Bod . 2. * Sed Bod , 1 , 2 , 3 , 4. Si Impr. 0.xon.
6 Omnia qur hubes Voss. 1. Possides NC. 2.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
VII. - Tinen. Vide Frontonis Ducæinolas in Ho- pretiosa margarita .
milias sancti Basilii de Jejunio, pag . 29 . anus , Albin
VIII. — Deum cogilar. Codexonisancti Deo faverile
Vende omnia lua . Codex Lamonii, vende omnia quce fænerat. Burgundicus et Lamonia cagiv,.inum lib . l,
Calnus
possides, el da egenis. Alibi quoque scriprum vidi _ Mammona. Vide Cælium Calcagninu
egenis pro pauperibus. Epist. 39.
Obi uulcin invenit. Codex Lamonii : Inventa autem
 609 LIBER DE OPERE ET ELEÉMOSYNIS . 610
sunt, sed elA b undabita per multam gratiarum actio - A parva, 211contestetur et dicat : Aspicite volatilia cæli,
nem 1 in Deu m (ll Cor. iv , 10 -12) ; quoniam , dum quoniam non seminant, neque melunt, neque colligunt
gratiarum ac 10 ad Deum pro eleemosynis c atque in horrea, el Pater vesler cælestis alit i illa . Nonne vos
operationibus nostris pauperum oratione dirigitur , pluris illis estis (Malth . vi, 26 )? Volucres Deus pascit,
census operar u s d Dei retributione cumulatur. Et et passeribus alimenta diurna prestanlur ; etquibus
Dominus in Pangelio , jam tunc ejusmodi hominum nullus divinæ rei sensus est, eis nec potus nec cibus
corda considerans, el perfidis alque incredulis præ - deest : lu Christiano, tu Dei servo, tu operibus bonis
scia voce denuntians, contestatur et dicit : Nolite co- dedito, tu domino suo charo , aliquid existimas deſu
gilare dicentes : Quid edemus, aut quid bibemus, aut lurum ?
quid veslieinur hæc enine nationes quærunt. Scil au XII. Nisi si putas k quia qui Christum pascit, a
lemi e Pater vester quia omnium horum indigetis. Quæ . Christo ipse non pascitur, aut eis lerrena deerunt
rite primum regnum Dei el justitiam ejus !, el omnia quibus cælestia etdivina tribuuntur. Unde hæc incre
isla apponentur vobis (Malth . vi, 31 33). Eis omnia dula cogitatio ? unde impia et sacrilega ista meditatio ?
apponi dicit et tradi qui regnum et justitiam Dei Quid facit in domo fidei perlidum pectus? Quid , qui
querunt. Eos enim Dominus, cum judicii dies vene- Christo omnino non credit, appellatur et dicitur Chri
ril, ad percipiendum regnum dicit admitti qui fuerint B stianus ? Pharisæi tibi magis congruit nomen . Nam ,
in Ecclesia ejus operati. cum Dominus in Evangelio de eleemosynis dispula .
X . Meluis ne patrimonium tuun forte deliciat si ret, et ut nobis amicos de lerrestribus lucris provida
operari ex eo largiter cæperis, el nescis , miser. quia operatione faceremus , qui nos postmodum in taber
dum times ne res familiaris deficiat, vita ipsa et sa- nacula æterna susciperent , fideliter ac salubriler
lus deficit; et , dum ne quid de rebus tuis minuatur prix'moneret , addidit post hæc Scriptura dicens 1 :
allejdis, non respicis quod ipse minuaris , amator Audiebant autem hæc omnia Pharisæi, qui erant cupia
magis mammonæ quam animz liæ ; 111, dum limes ne dissimi, et irridebant eum (Luc. XVI, 14 ). Quales nunc
pro le patrimonium tuum perdas, ipse pro patrimo- quosdam m in Ecclesia videmus , quorum prxclusic
nio tuo pereas 5. Et ideo bene Apostolus clamat et aures el corda circala nulluin de spiritalibus ac salu
dicit : Nihil intulimus in huncmundum , verum nec au laribus monitis lumen admittunt ? de quibus mirari
ferre quid possumus. Habentes itaque exhibitionem et non oportet quod contemnant in lractalibus servum ,
legumentum , his contenti simus. Qui autem volunt divi- quando a talibus ipsum Dominum videamus esse
les feri, incidunt in tentalionem et in muscipulam el de- contemptum .
sideria multa elnocentia , quæ mergunt hominem in ver - XIII. Quid tibi in istis ineplis et stultis cogitationi
ditionem et in interitum . Radix enim omnium malo- C bus plaudis , quasimelu el sollicitudine lulurorum ab
rum esl cupiditas : quam quidam appelentes naufraga operibus retarderis ? Quid umbras el prestigias quas
verunt a fide, el inseruerunt se doloribus mullis dam vanæ excusationis obtendis ? Confitere immo
(I Tim . vi, 7 -10). quæ vera sunt ; et quia scieales non poles fallere ,
XI. Metuis ne patrimonium tuum forte deliciat, si secrela et abdita mentis exprome. Obsederunt ani
operari ex eo largiter cæperis. Quando enim factum mum luum sterilitatis tenebræ , et, recedente inde
est uljusto possent deesse subsidia vilir ki, cum scri lumine veritatis , carnale pectus alla et profunda ava
plum sit : Non occidet ſame Dominus animam justame rilie caligo cæcavit. Pecuniæ tuæ captivus et servus
(Prov. x , 3). Helias in solitudine corvisministranti- es, calenis cupiditatis et vinculis alligalus es, et
bus nascitur . et Danieli in lacu ad leonum prædam quem jam solverat Christus , denuo vinclus es. Scr
jussu regis incluso prandium divini!us apparatur : et vas pecuniam , quze te servala " non serval. Patri
lu metuis ne operanti tibi et Dominum promerenti monium cumulas , quod lc pondere suo onerat " ;
desit alimentum , quando ipse in Evangelio , ad expro - nec meministi quid Deus responderit diviti exube
brationem eorum quibus i mens dubia est et lides ranlium frucluum copiam slulla P exultatione jaclan
LECTIONES VARIANTES.
a Sed et abundare facit Bod . 4 Supra habetur : supple- D
vit, el abuudavit .
QuorumAr.Wesl.
iį Pascit Lam . Lin .
b Per
Per multas gratiarum . k Nisi pulas quod Ar . Bod . 2.
c eleemosynas Sarisactiones Saris. 1 Scriptura divina Ar. Voss. 1. Lam . Bod . 2, 3.
il Operantibus Bod . 1. m Tales nunc Ar . Quales nunc in Ecclesia 0.xon .
e Enim Bod . 1, 2. Saris. U A te servala Saris.
Sic Ver . Thu . Foss. deerant in Impr . o Sic onerat Ar. West. Lam . Suris. Bod . 1, 2, 3, 4.
8 Ne forte West. Ebor. Foss. ne pro te patrimonium Suo gravius Oxon .
perdas, id eagis ut ntia
ipse, pro patrimonio percas Ver'. P Copia , stulla se Ver .
h Deess substa Ver.
STEPH. BALUZJI NOTÆ .
X . - Muscipulam . Duo libri veteres addunt dia sterii Compendiensis, et utnobis de lerrestribus copiis
boli, lucra magna providn operatione faceremus.
XI. - Deesse subsidia. Codex sancti Albini, possil XIII. - Pondere suo oneral. Ila omnes veteres
deesse substantia . Sic etiam scriptum eral in Vero editiones, omnes libri nostri, el 536 Octo Anglicani.
nensi. Pameliusex editioneGravii,ut ipse ail , adjecit gravius,
cum tamen vox illa non exstet in editione quæ dicitur
XII. – De terrestribus lucris. Velus codex mona Gravii.
 611 DIVI CYPRIANI
ti : Stulle inquit , hacnocle expostulatur anima tua a A latis tuæ , el collyrio inunge ! oculos tuos ut riders
le. Quæ n ergo parasticujus erunt(Luc. Sii, 20)? Quid (Apoc. , 17, 18). Quiergo locuples etdives es,ense
divitiis luis solus incubas? quid in poenam tuam pa- tibi a Christo aurum ignitum , ut, sordibustuis tan
trimonii lui pondus exaggeras, lil quo locupletior quam igne decoctis, esse aurum mundum possis,si
sxculo fueris , pauperior Deo fias ? Redditiis tuos din clecmosynis cl justa operatione purgeris. Emelibi
vide cum Domino Deo 1110 , fruclus lllos partire cum albam vestem , ut qui secundum Adam nudus fuera
Christo , fac libi possessionum terrestrium Christum ci horrehas anle deformis, indumento Christicandica
participem , ut et ille le sibi facial regnorum coele- vestiaris. El quæ matrona in Ecclesia Christiloci
stium cohæredem . ples & cl dives cs, inunge oculos luos,non stilio dia.
XIV. Erras et falleris, quisquis te in srculo divi- boli ,sed collyrio Christi; ut pervenire ad videniun
lem credis. Audi in Apocalypsi Domini lui vocem Deum possis,dum Deum el operibus ict? morilas
ejusinodihomines justis objurgationibus increpantem : promereris.
Dicis, inquit , Dives sum , et dilatus sum , el nulliusb XV. Cæterum , qux talis es, nec operari in Ecdet
rei egeo ; clnescis quoniam tu es miser elmiserabilis, poles. Egentem cnim el pauperem non vident ocuä
el pauperc, el cæcus, el nudus. Suadeo libi emere a me fui superfusi nigroris tenebris ct nocle coiteclii,
aurum ignilum d de igni , il sis dives ;, el vestem al- B Locuples et dives es , et Dominicum celebrare le
bam , ut vestiaris e, el non appareat in te ſæditas nudi- credis , quac corban omnino non respicis, que in
LECTIONES VARIANTES.
Q Anima tua, quæ Ver. Ar.ISaris. í Unge Saris.
b Et ditatus, et nullius Saris. 8 Matrona lucuples Ar. Saris. Bod , 1, 2,k.
Miser et pauperWest. Sais. Bod . 1 . b Diaboli deformis Bod . 3 .
d Aurum probalum Voss. 1. i Operibus bonis etmoribus 0.xon ,
e Sic Bod , 1, 3, 4. Thu . Foss . Alam vestiaris Impr, j Nocte cæcali Foss .
Induaris Ar. Bod . 2 . MR.
STEPH . BALUZII NOT.E .
Redditus. Ita scribendum est, non autem redilus, lium qui incipit Benignifico, ail de Arianis : l'eredit
Vox enim redditus descendit a verbo reddo, non a igitur populi judicium ; a Dominico ad palaliin *
redeo. Varro lib. ii , de Reruslica, cap. 5 : Ul sexugin seunl. Vide Beveregii annotationes in canonem 1o
In eo anno reddideril ea par villæ bis tantum quantum concilii Ancyrani, et Joannem Stephanım Duramom,
luus fundus reddit. Hieronymus lib . 11 , adversus Jo - lib . 1, cap . 1, de Rilibus Ecclesiæ catholicr. ..
vinianum ; Pro magnis redditibus paterfamilius exigil. Quoniam vero mentio incidit viri clarissim .
Sunclus Leo papa, Sermone iii de Collectis : Qumo amantissimipatrie civis , qui luit persona,IISEN
enim major sperelur redditus de majore semine, potest c ut verbis litar sancti Cypriani, arripienda
tamen de erigua salione fructus provenire jusliliæ . El occasio ad destruendam fabulam que de eo el
lamen Cujacius, lib . ix Observal., cip. 15, scribit re- Danesio episcopo Vaurensi nuper emersil in rep Saus
dilus, et ita scribendum esse comiendil Salmasius ad ca literaria . Novus quidam scriptor, leslis non
scriplores Historiæ Augustæ , pag. 3. Isticapud Cypriu - idoneus, scribii Durantum non esse auctorem
de Rilibus Ecclesiæ catholicæ , sed Petrus Dan
Duin codex Compendiensis habet divilias.
Possessionum ierrestrium . Non improbo lectionem cpiscopum Vaurensem , Durantum porro , quod
veterum edilionum , fac tibiex possessionum lerrestrium inveneral in bibliotheca Danesii, quam prelio
proventuChristum participem .PrimusManulius inula vit. raveral, suuin fecisse eo jure quo emptor
Manulianam editionem confirmianivelera exemplaria , faciuntquæ emunt. Istud vero se accepisse
XIV . – Elmiserabilis. Hæc desunt in septemdecim auctor a Petro Berterio episcopo diontalbaneBerleri ,
Jibris nostris el in tribus Anglicanis. ita fando, lit ille ait, audiveråt a Joanne be
In Ecclesia Christi. Valde pulo ista , quæ desunt in
juncto cum Danesio el Duranto Falilo .. Mifamiliari
cpiscopo Rivensi,palruo suo, intima ru ni est quara
Mirun
antiquis editionibus, in decem codicibus nostris et
in quinque Anglicanis,addita vero sunta Manutio ,non avide hacnova historia exceptalcestpauacnonnu a , cx opinione
deberc csse in hoc loco .Non tamien ausus sum expune ut Cicero ail , vulgus ex veritalcquupauca,
m el rationi pror
gere, quia ea reperi in undecim vetustis exemplaribus. lur, ut elvira
mulla æstimat. Primum illuddeæquum rum gne
XV. - Corban . Ila scriptum vidi in novcin codi- sus consentaneum esse videtur, ut viri maODOC
cibus manuscriptis, etiam in Seguieriano. Aliihabent bonæque famix nemo plagiariummuandealdi m abest ntaniceria
Corbonam vel Corbanam . Fusensis, Corban ci Corba - certis testimoniis. Istic vero lantumnitoabes abjudicendu,cm u
nam . In capite vii Evangelii secundum Marcum et in D sint lestimonia quae opus illud Durantoetlabs asser ,
Epistola Hieronymi ad Geruntiam de Monogamia : contra omnia concurrant ad illud Tonteia ba33 n
nensi,eque
Corban, qnod esl donum . Buna quoque potest esse Narrationem enii de episcopo Montalban o
Ti , n p es o s s se
lectio codicis Pithæani, in quo scripium est, quæ ut nunc primum post tot annos se exerit, ejus J1101 a
soe mjuelisoBe. Trium
e
orba omnino non respicis. Nam paulo ante Cyprianus veram certum est. Patruus cnim ejus menJoi
dixit matris illius oculos superfusos esse nigroris rius excessit c vivis anno MDCX. ,uamense l puer aurelantun
Tenebris el nocle conleclos. Vide notas Colelerii ad vcro episcopus Montalbanensisumcrat m puel juduuoce qucael
librum ii Constilulionum Apostolicarum , c. 36 , et Sa . annorum . Quis vero facile in animum | patill r miscuiss
muelis Basnagii Exercilaliones in Baronium , p. 597. pucrum istius Plati; colloquia cumde patru reerbeuas ili temo
In dominicum . Id est in domum in quam Cliristiani de lam grandibus 688maleriis etPsrdeælreb certum est
conveniunt ad celebranda mysteria. Constitutio Ga- lis ab usu cuingenio puerorum huoh?uiPræleres
aurtemano ibilum annis
lerii Maximini pro Christianis apud Rulinum , lib . ix, Danesium , ælale gravem , duobusGanle e ro de Pralis,
c. 9 : Sed et orationum domos, id est Dominica sua, secessissc in monasterium sancti eGerni por inon est so.
ut inslaurent pro voluntale sua permillimus. Et lib . x , ubi ubiil el sepultus est. Probabileseporropa rar a biblio .
cap . 3 , qnidam confessor qui viceral philosophum , luisse virun doclum divelli se el' separa est ielrlcarmaltranstbui
ail : Surge et sequere mead Dominicum et hujus fidei theca sua ; adeoque existimandum estucrilir lurela
signaculum suscipe. Hieronymus in Chronico ; in An - lisse in eas des in quibus habitare cdcere o lilanja leslie
liochia Dominicum quod vocatur aureum ædificari ca - rcvera habitavit. Hæc mea opinio mc com habfa i inin lufunere uere
plum . Sanctus llilarius, in extremo libro ad Constans monio Genebrardi, qui in Orationc habi
613 LIBER DE OPERE ET ELEEMOSYNIS. 014
Dominicum sine sacrificio venis, que parlem de A filiorum , quando in impensis spiritalibus Christuin
Sacrificio Ilod paupcr oblulit sumis. Interc in cogitare , qui accipere se professus est, debeamus ,
Evangelio Tiduam præceptorum coelestium " memo- liec conservos liberis nostris sed Dominum præfera
rem , inter ipsas pressuras el angustias egestalis mus, ipso instruente el monenle : Qui diligit, inquit,
operantem , in gazophylacium duo que sola b sibi patrem autmalrem super me, non est medignus; et
fuerantminuta mittentem : quam cum animadverteret qui diligit filium aut filiam super me,non eslme dignus
Dominus el videret, non de patrimonio sed deanimo (Mallh . x, 37 ). Item in Deuteronomio ,ad corrobo .
opus ejus examinans , et considerans non quantıim rationem fidei et dilectionem Dci, paria conscripta
sed ex quanto dedissci , respondit el dixit : Amen sunt : Qui dicunt, inquit, patri autmalri,Non novi le,
dico vobis quoniam vidua isla plus omnibusmisil in el filios suos non agnoverunt , hi custodierunt præcepla
dona Dei. Omnes enim isti ex eo quod abundavil illis Tua, el lestamentum luum servaverunt (Deut. xxxi , 9).
miserunt in dona Dei , hæc autem de inopin sun Om Nam , si Deum toto corde diligimus, nec parentes nec
nem quemcumque habuit victum misit (Luc. XXI, 5). filios Deo præferre deberaus. Quod et Joannes in
Mullum bcala mulier et gloriosil, que ctiam antediem Epistola sua ponil h , charitatem Dci apud eos non
judicii judicis meruit vocc laudari. Pudeal diviles esse quos videamus operari in paupcres nolle : Qui
sterilitatis a tque infidelitatis sux c. Vidua , et vidua }} habuerit , inquit , substantiam mundi, el viderit fralren
inops rebus , dives in opere d invenitur. Cumque suum desiderantem i, el clauseril viscera sud, quomodo i
universa quae dantur pupillis et viduis conferantur , charitask Deimanetin illo (Joan. 111,17) ? Sienim Deus
dai illa quam oportebat accipere ; ut sciamus que eleemosynis pauperum loneralur, et cum datur mini.
pæna sterilem divilem maneat , quando hoc ipso do- mis Christo dalur, non est quod quis terrena cælestibus
cumento operari etiam pauperes debeant. Atque, ut præſerat nec divinis humana præponal.
intelligamus hæc opera e Deo dari el eum quisquis XVII. Sic vidua illa, in lertio Regnorum libro, cum ,
hæc faciat Dominum promereri, Christus illud Dei in siccitate el fame consumptis omnibus, demodico
dona appellat, et in dona Dei viduam duos quadrantes farre el oleo quod superlucrat fecisset subcinericium
misisse sign i licat, utmagis acmagis possit essemani. panem ' , quo absumplo moritura cum liberis esset ,
ſeslum quia qui miseretur pauperis Deum fænerat ', supervenit flelias , el petiit sibi prius m ad cdendum
XVI. Sed nec illa res, fratres charissimi, a bonis dari; lunc quod superſuisset, indeillam cum filiis suis
operibus et justis refrænet et revocet Christianum , vesci. Nec oblemperare illa dubitavit, autHeliäe filios
quod excusa ri se posse aliquis existimet beneficio maler in lameet egestale præposuil. Fil immo in con
LECTIONES VARIJNTES .
a Præceptorum divinorum Lam . Ebor. 8 Christo erogare Saris.
b Quæque sola Saris. hi dicit Saris.
Pouitemet egent
© Sterilitat is atque infelicitatis Ar. Saris.Wesl. Voss. 1. Fratr em West. Desiderantem aliquid Ver.
Ebor. Lam . 6 . NC. 1, 2. Thu . Foss. Bod . 1, 2, 3. Viscera
d Sic West. Ar. Lam . Ebor. Lin . Bod . 1, 2, 5, 4 . In ☆į sua , ab
Quomodo poteriteoVer . Voss. 2. Pem . Foss.
West.
opere larga invenitur Oxon . i Cineritium Ver. Bod. 1, 2. 4 .
e Hanc operam NC. 2.
ľ Deo fæuerat Bod . 1, 2. C m Sibi cibum prius Bod . 1.
STEPH . BALUZI I NOTÆ .
Danesii, pau cis diebus post illius abilionem in cælum , remille nt studiosi verilatis et bonarum litterarum .
ait libros ejus apud hæredes lum fuisse, et neque di- Gloria Danesii non indigetmendaciis hominum . Vivet
stractos neque venditos fuisse ; tum etiam auctoritate in Eternitate teinporum , fama rerum . Fuit enim ,ut
Theveti, qui Danesium familiarissime noverat et ei ait illustrissimus präses Thuanus , homo doctissimus,
supervixil. Is autem iu elogio ejus sic de lucubrationi- el qui, quamquam nullis editis scriptis , meruil ul inter
bus ejus loq uitur, ut dicat se sperare eas reperiri in doctrina et lilleris polilioribus præslantes hujus ævi viros
ier libros ej us exstantes apud propinquos ejus. Ego numeretur. Cui accedens Scaevola Sammarthanus in
certe habeo in mea bibliotheca duos codices manu . ElogiisGallorum doctrina illustrium dolet nulla jani su
scriplos quoscertum est fuisse olim in bibliotlicca peresse laniiingenii lamque diuturni laboris monumenta ,
Danesii. Denique J. Ang. Papius , qui primus opus Parlem de sacrificio. Vide Petavii diatribam de Pa
de Rilibus Ecclesiæ catholicæ cdidit Roma anno 1391, nilentia el Reconciliatione veleris Ecclesiae moribus re
elGregorio XIV oblufit, testalur Durantum hoc opus cepla , cap. 3 .
appellasse pzoclurnas lucubraliones suas , illudque Ro- D Meruitvoce laudari. Hieronymus in Epistola ad Deme
mam misiss e ad cardinalem Pelleveum ut illic excu - riadein de Virginilale servanda ,loquensdesanc o Joanne
derelur. Circumfertur præterea ' ejusdem Duranti
Epistola ad amicum suum Joannem Barreriam , abba' Baplista ait : Anie diem judicii judicis voce laudatus.
lem Fuliensem , e carcere in quem vir optimus a per Infidelitatis. Parum abfuit quin ponerem in felicitalis
dilis et factiosis hominibus conjectus fuerat scripla , juxta lectionem relerum editionunt, quam confirmant
triduo ante miserabilem ejusmortem , in qua eum , qui vigintietduo exemplaria nostra el undecim Anglicana .
lum Romæ eral , rogat ul quandocumque ipse rebus Manutius posuitinfidelitalis .Aliter Pamclio visum est.
bumanis excesserit, librum suum curet Romæ appro El vidua inops. lla restitui hunc locum ex fide co
Dari ac deinde typis mandari. An fas est opinari vi- dicis Burgundici et sancti Arnulphi. Citlerum mala
runi gravem , bonum , sapientem , tum morti destina - non est lectio Gratianopolitani et unius mci, in quibus
com el proximum , ita impudentem esse potuisse ut scriptum est : Vidua et inops non vidua in opere inre
Stui per summam audaciam et injustitiain tribueret ritur. Porro vox larga, quam Manutiana edilio insc
opus quod sciret a 'se non fuissc compositum . Absit ruit, nuspiam reperitur in antiquis exemplaribus nos :
In hac cogitatio intrare possit in caput liominis cui tris neque in Anglicanis .
ns sana cst. 'Opinionis hujus sei potius fabulze
Commenta XVI. Nec 'conservos. Codex Compendicnsis : Noc
Ni Ciclebit“ dies , camque libentibus animis servos aut liberos nostros Domino præfcramus
615 DIVI CYPRIANI
spectu Deiquod Deo placeat;prompte ac libenter quod A culari alendis sustinendisque pignoribus, quo maine
petebatur offertur ; nec de abundantia portio, sed de est numerus, hoc major et sumptus est, ila et in vita
modico lolum dalur, et esurientibus liberis aller prius spiritali atque cælesti, quo amplior fuerit pignorum
pascitur, neque in penuria el fame cibus ante quam copia , esse et operum debel major impensa. Sic et
misericordia cogitalur ; ut, dum in * opere salutari a Job sacrilicia numerosa pro liberis offerebat: qr.
carnaliter vita contemnitur, spirisaliter anima serve . lusque erat in domo pignorum numerus, lantas da
lur. Helias itaque typum Christi gerens , 213 el quod bilir Deo et numerus hostiarum . Etquoniam quota
ille pro misericordia vicem singulis reddat ostendens, die diesse non potest quod peccetur in consperto
respondit eldixit : Hæc dicit Dominus : Fidelia (ar. Dei, sacrificia quotidiana non deerant,quibuspossen

-
risb non deficiel , el capsaces olei non minuetur usque peccata tergeri. Probal | Seriplura divina dicens:
in diem quo dabil Dominus imbrem super terram Job homo verus et justus habuit filios septem etfafans
(1 Reg . xvii, 14 ). Secundum divinæ pollicitationis ires , el emundabatillos oſſerens pro eis hostias Deoho
lidem multiplicata sunt viduce el cumulata que pre - cundum numerum illorum , el pro peccatis eorum ritu
slitit, et operibus justis , ac misericordiip meritis lum unum (Job 1, 2, 5 ). Si ergo verefiliostuos diligis,
augmenta et incrementa sumentibus , farris el olei si eis exhibes plenam et paternam dulcedinen eha.
vasa completa sunt. Nec filiis abstulit mater quod B ritatis , operari magis debes, ut filios fuos Deo just:
Ileliæ dedit , sed magis contulit filiis quod benigned Operatione commendes.
et pie ſecit, Et illa nondum Christum sciebal, non - XIX . Nec eum liberis & tuis cogites patrem quie
dum præcepia ejus audierat , non cruce et passione temporarius el infirmus est h, sed illum i pares eći
ejus redempla , cibum el polum pro sanguine repende - alernus el (irmus filiorum spiritalium pater est. Li
bat ; ut ex hoc appareat quantum in Ecclesia peccet assigna facultales luas quas hæredibus servas. Ile
qui, se et filios Christo anteponens, divitias suas ser - sit liberis luis culor, ille curator , ille contra omnes
vat, nec patrimonium copiosum cuin indigentium pau• injurias sirculares divina majestale protector. Patri:
pertate communicat. monium Deo creditum i nec respublica eripit, nec
XVIII. Sed enim multi sunt in domo liberi , et re- fiscus invadil, nec calumnia aliqua forensis ere: .
tardat le numerositas filiorum quominus largiler In luto hæreditas ponitur quæ Deo cuslode serralur.
bonis operibus insistas. Atqui hoc ipso operari am . Hoc estcharis pignoribus in posterum providere,hoc
plius debes quo multorum pignorum pater es. Plures est futuris hæredibus palerna pietate consulere se
sunt pro quibus Dominum depreceris; multorum de- cundum lidem Scripturæ sanctæ dicentis : Juniorfail,
licia redimenda sunt, multorum purgandæ conscien - el senui, et non vidi justum derelictum , neque semer
tiae , multorum animæ liberande. Ut in bac vila sw - C ejus egens pane 1. Tota die miseretur et fæneral, ets•
LECTIONES VARIANTES .
a In opere spiritali Saris. h Infirmus es Saris. Voss . 1.
b Hydria farinæ Suris. Minuet Ver. . i Patreniadd . Oxon .
c Prestitit in operibus justis Bod . 1. 4. " i Deo credentium Ar. Bod. 1, 2. 4. Lam . Nec fur rafi
d Contulit quod benigne Bod . 1. Voss. 2.
e Alendis sustentandisque Suris. k Juvenior fui Bod . 1. Saris.
f Probat hoc West. 1 Quærens panem Suris. West. Ar. Bod . 1, 2,3, 4,
6 Nec te liberis Saris. Voss. 1.
STEPH, BALUZII NOTÆ .
XVII. -- Fidelia farris. Codex Lamonii fiala. Pichæa- . Certe jaci et tergerimulta videmus.
nus, hydria farina non deficiel el vas olei iion minue . Lem lib . v .
tur. Ita etiam ferme in c. Xviu I. i Regnorim . Vide Aridus unde aures terget sonus ille.'
sanclum Ambrosium I. ji Officiorum , c. 4 , eu . 11, c. 1.
Capsaces olei. Prosper, seu quis alius, 1. 11 de Pro- loratius lib . i Carm ., Sat. 2 :
missionibus el Pradictionibus Dei, cap . 29 : Capsaces Hoc potius quam gallina tergere palalum .
olei non minuetur . llieronymus in Epistola ad Furiam
de Viduitate servanda : Farina seriiur, et olei capsi - Idem lib. i Carm ., Od. 7 :
ces invenitur. llem in Epistola ad Euslochium de Vir - D : Albus ut obscuri detergetnubila cceli
ginilale servanda :Mirum in modum capsace completo. Sæpe notus.
Sulpitius Severus lib. i sacræ Historia loquens de his. Juvenalis Sat. v :
loria Heliæ : Inde, admonitus a Domino, Sareplæ oppi Sed elmox pocula torques
dum peliit , ad mulierem viduam divertil . Cumque ab ea Saucius et rubra deterget vuluera mappa.
esuriens cibum peteret, illa causurinon esse sibi nisi pu El Sal. 14 : .
sillum farris el pusillum olei, quo absumplo , una cum Vasa aspera tergeat alter.
filiis mortem exspectarel, etc.
XVIII. -- Animæ liberandæ . Quidani libri veteres et Silius Italicus lib . II :
quxdam editiones habentredimende. Quoniam data copia longum
Tergeri. Sic habent antiquæ editiones, eliam Manula Detergere situm ferro.
tjana, et omnes fere libri veteres. Et sic omnino le- Q . Curlius, I. X : Abstergeriqueinvicem remi. Apuleis
gendum esse monuil Erasmus. Recte. Nam supra in Apologia : Continuatio eliam iterati laboris wmine"
Epist. viji, pag . 17 : Vos vestra lælilia lergealis. Varro gratiam corpore detergel, habitudinem tenual. Symma
lib . ui de Rerustica, cap . 5 : Et eum potius per canales chus, lib . vi , Epist. 75 : Lælitiatergeal nubem pre
angusiosser pere quo facile extergeri possint.Calo, cap . i sentis iracundiæ , et alibi sæpe apud hunc auctoren .
de Re rustica : Fossas veleres tergeri. Columella , lib . XIX . — Egens pane. Plures libri veteres habent
vı, cap . 9 : Tam eliam convenil spongia labra delergeri. quærens panem . Ita etiain editio Vulgala . .
Lucretius, lib . iv : funeral. Ila posteriores editiones et plerique liby
 617 LIBER DE OPERE ET ELEEMOSYNIS . · 618
men ejusin denedictione esta (Psal. xxxvi, 25 ). Elite. A istic et apparatus uberior et sumptus largior cxhi
rum : Qui c onversalur sine viluperatione in justilia b , bendus est ubi ad spectaculum conveniunt cælorum
beatos post s e filios relinquel ( Prov. xx, 7 ). Prævari. Virlulcs , conveniunt Angeli omnes , ubimunerario
calor itaque el prodilor pater es, nisi liliis luis fideli - non quadriga vel consulatus pelitur, sed vita æter
ler consulas , nisi conservandis cis religiosa et vera na prestatur , nec caplatur inanis el lemporarius
pictale pro Spicias. Oui studes terreno magis quam favor vulgi, sed perpetuum præmium regni coelestis 5
cælesti patrimonio , filios tuos diabolo magis « com . accipitur !
mendare quam Christo , bis delinquis el geminum ac XXII. Alque, ut pigros et steriles et cupiditate
duplex crimen admillis , el quod non præparas filiis nummaria nihil circa fruclum salutis operantes ma
Luis Dei patris auxilium , el quod doces filios d patri- gis pudeat, ut plus conscientiain sordidam dedecoris
monium plus amare quam Christum . ac turpitudinis sux rubor c:edal , ponat unusquis
XX . Esto polius liberis tuis pater lalis qualis To. que ante oculos suos diabolum cum scrvis suis i, id est
bias esslilil. Da vtilia el salutaria præcepta pignoribus ,cum populo perditionis ac mortis , in medium prosi
qualia ille filio dedit ; manda liliis luis quod et ille lire , plebem Christi i , præsente el judicante ipso ,
lilio manda vit dicens : Elnunc, fili,mando tibi, servi comparationis examine provocarç dicentem : « Ego
Deo in verilale , et fac coram illo quod illi placet ; et B pro istis quos mecum vides nec alapas accepi , ncc
filiis quis manda *** ul faciant justitiam et eleemosy . flagella sustinui, nec crucem pertuli , nec sanguinem
nas, el sine memores Dei, elbenedicant nomen ejus omni fudi , nec familiam meam pretio passionis et cruoris
tempore ( Tob. xiv, 10 , 11).Et iterum : Ominibus diebus redemi; sed nec regnum illis cæleste promillo , nec
vitæ quæ , fili dilectissime, Deum in mente habe, el noliad paradisum restitula immortalitate denuo revoco ;
præterire præcepla ejus. Justiriam fac omnibus diebus el munera mihi quam preliosa , quain grandia , quam
vilæ lua , el noli ambulare viam iniquitatis ; quoniam nimio ci longo labore quæsita , sumpluosissimis appa
agente le ex verilale , erit respectus operum tuorum . Ex ratibus comparant, rebussuis vel obligatis in muneris
substantia tua fac eleemosynam , el noli averlere faciem coniparatione velvenditis; ac nisi cditio honcsta suc
luam ab ullo paupere. lla fiet ut nec a le averlatur cesserit k, conviciis ac sibilis ejiciuntur, et furore po. .
facies Dei. Proul habueris , fili , sic fac. Si libi fuerit pularinonnumquam pene lapidantır. Tuos tales mu
copiosa substantia , plus ex illa fac eleemosynam : si nerarios , Christe , demonstra , illos divites !, illos
exiguum habueris , ex hoc ipso exiguo communica . Ec copiosis opibusaffluentes , an in Ecclesia præsidenle
ne limueris cum facis eleemosynam ; premium enim el, spectanle le ejusmodi munus cdanl , oppignoratis
bonum reponis libi in diem necessitalis, quia eleemosyna vel distractis rebus suis, immo ad cælestes thesauros
a morte liberal, et non patitur ire in gehennam , Mu- C mulala in melius possessione translatis. In istis mu
nus bonum est eleemosyna omnibus qui faciunt eam neribus meis caducis atque terrenis nemo pascitur,
coram summo Deo ( Tob . iv, 2- 16 ). nemo vestitur, nemo cibi alicujus aut polus solatio
XXI. Quale munus est, fratres charissimi, cujus sustinelur. Cuncta inter ſurorem edentis et spectan
edilio I Deo spectanle celebratur ! Si in gentilium lis errorem prodiga et slulta voluptatum frustran .
muncre grande et gloriosum videlur proconsules vel tium vanitate depereunt. Illic in pauperibus tuis lu
imperalores habere præsentes, et apparatusac sump- vestiris et pasceris , lu ülernam vitam operantibus
lus apud munerarios major est ut possint placere polliceris ; et vis luimeis pereuntibus m adæquantur.
majorib us , quanto illustrior muneris et major est qui a le divinis mercedibus et præmiis coelestibus
gloria Deum et Christum spectatores habere ! Quanto honoranlur.
LECTIONES VARIANTES .
a Benedictione erit Bod. 1, 3. h Rubor accedat Pem . Voss. 1.
b Vituperatione et injuria Saris. i Diabolum cum angelis Voss. 1 .
c Dia bolo mavis Pem . Voss. 2 . i Christo præsente Voss. 1. Lam . Bod . 1, 3, 4.
d Sic Bod . 1, 2, 3, 4. Spir . Vel. innom . Voss. 1. Lam . Accesserit Saris .
Ebor . Filiis Rigali. i Demonstra, diviles Ar.Wesl. Lam .Ebor. Saris. Bod .
e Sic . In West. Ar. Ben . Pem . NC. 2. Saris. Voss. 2. 1, 2, 3 , 4.
Lam . Bod. 1, 2, 3 , 4 . Ver. Gehennam Imp. m 'Meis perdentibus Ar. West. Bod.4. Ver . Corb.Man.
f Cujus præbitio Bod . 1. D Mor.
8 Ac cæleste regnum Lin .
STEPH . BALUZII NOTÆ . .
veleres. Aliæ editiones et liber Psalmorum vulgatus M unerarios. Hieronymus in Epistola ad Pamma
commodal. Sic etiam editio Anglicana. chium de Dormitione Paulinæ : Munerarius pauperum
i XXI. - Imperatores habere prasentes. Supra Epist. et egenlium candidatus. Vide Senecam lib , li de Bene .
vili, pag . 17 , Christus dicitur adfuisse certaminimar ficiis, cap. 21, et Maximi Taurinensis Homiliam in vi
tyrum . Cassianus lib . vi, cap . 9 : Dominus pugnam giliis Natalis Domini. Quintilianus lib . vui, cap. 3.
certaminis nostri jugiler special. Auclor Epistolie ad Tradit Augustum primum fuisse qui dixit muneras
Demelriadem , inter opera sancti Hieronymi : Huic rium .
Ianto spectaculo vide quen animum , quam debeasafferre Demonstra. Postea sequitur in editione Manutiana,
virculem , ct certaminis magnitudinem de spectantium præceptis luis munitos et pro lerrenis cælestia recepa
dignitale melire. luros. At ego cum Morellio expungo, quia illa non
XXII. — Ponalunusquisque. Hic locusrefertur apud inveni in 3ntiquis editionibus neque in ullo eorum
sancium Augustinum lib . iv , contra duas Epistolas velerum exemplarium quibus usus sum , et desunt
) Pelagianorum , cap . 8. etiam in novem Anglicanis .
PATROL. IV . S . CYPRIAN , 20
619 DIVI CYPRIANI 621
XXIII. Quid ad hæc respondemus, fratres charis . A dixit sibi quicquid egenti priestatur et pauperi , et se
simi? Sacrilega sterilitate a et quadam tenebrarum dixit offendi nisi egenti prästetur etpauperi? utqui
nocte cooperlas divilum mentes qua ratione defendi- respectu fratris in Ecclesia non morelur, vel Christi
mus, qua excusatione purgamus, qui diaboli servis contemplatione movealur, et qui non cogitat in la .
minores sumus , ut Christo pro prelio passionis el bore atque in egestale conservum , vel Dominum co
sanguinis vicem nec in modicis rependamus ? Præ . gilet in ipso illo quem despicil constilutuin .
cepta ille nobis dedit, quid facere servos suos opor- XXIV. Et idcirco , fratres charissimi, quibusmie
teret instruxit, operantibus præmium pollicilus, 215 et lus in Deum pronus esi, el, sprelo calcaloque jami
supplicium sterilibus comminalus , sententiam suam mundo, ad superna el divina animus erectus est,lide
protulit , quid judicaturus sit ante prædixit. Quæ po - plena , mente devoia , operatione continua prome.
test excusatio b esse cessanti , que defensio sterili , rendo Domino k obsequium præbeamus. Demus
nisi quod non faciente servo quod c præcipitur, Do- Christo vestimenta terrena, indumenta cælestia re
minus faciet quod minatur, qui el dicit : Cum venerit cepluri ; demus cibum et polum sæcularem , cum
Filius hominis in claritate sua, etomnes Angeli cum eo, Abraham et Isaac et Jacob ad convivium cæleste
lunc sedebit in throno claritatis suæ ! : el colligentur venluri. Ne parun mielamus 1, plurimum seninemus.
anle eum omnes gentes , el segregabil eus ab invicem , B Securitati ac saluti alernz , dum tempus est,consula
quemadmodum pastor segregal oves ab hædis , et sla - mus , Paulo apostolo admonente et dicenle : Ergo,
fuel oves ad dexteram suam , hædos autem ad sinistram . dum tempus habemus, operemur quod bonum est ad
Tunc dicel rex iis qui ad dexteram suam erunt e : Ve - omnes, maxime autem ad domesticos fidei. Bonnm au
nile ,benedicti Patris mei, percipile regnum quod vobis lem facientes non deficiamus ; lempore enim suo mele.
paralum est ab origine mundi. Esurivienim , eldedistis mus (Gal. vi, 10 ).
mihi manducare ; sitivi, el potastis me; hospes fui, et XXV. Cogitemus , fraires dilectissimi, quid sub
adduxislis me; nudus , el veslislis me î ; in firmalus Apostolis feceril credentiurn populus , quando inter
sum , el visitastisme; in carcere fui, el venislis ad me. ipsa primordia majoribus virtutibus mens vigebat,
Tunc respondebunt ei justi dicentes : Domine , quando quando credentium Fides novo adhuc fidei calore fer
te vidimus esurientem el pavimus , silienlem el potavi. vebat. Domicilia tunc el prædia venundabant, et
mus? quando te vidimus hospitem , et adduximus, nuº dispensandam pauperibus m quantitatem libenter se
dum , el vestivimus ? quando aulem te vidimus in firmari 6 largiter Apostolis offerebant, terreno patrimonio ven
cl in carcere , el venimus ad le ? Tunc respondens re:c dito atque distracto , fundos illuc transferentes ubi
dicet eis : Amen dico vobis, quamdiu fecislis uni horum fructus caperent possessionis æternæ ", illic compa
er fratribus meis minimis , mihi fecistis. Tunc dicet et C rantes domos ubi inciperent semper habitare. Talis
illis qui ad sinistram ejus erunt h : Discedite a me, male- tunc fuit in operationibus cumulus , qualis 26 in
dicti, in ignem æternum quem paravit Pater meus dia- dilectione consensus , sicut legimus in Actis Aposlo
bolo el angelis ejus. Esurivi enim , el non dedistis mihi lorum : Turba autem eorum qui crediderant anima ne
munducare ; silivi , el non potastis me; hospes ſui, et mente una agebant: nec fuit inter illos discrimen ullum ,
non adduxistis me ; nudis, el non veslistis me; infirmus nec quicquam suum judicabant er bonis quæ eis erant,
ct in carcere, et non visilasiis me i. Tunc respondebunt sed fuerunt illis omnia communia ( Act. iv , 52 ). Hoc
et ipsi dicentes : Domine, quando le vidimus esurientem estnativitate spiritali o vere Dei filios p fieri, hoc est
aul silientem aut hospitem aut nudum aut infirmum aut lege cælesti æquitatem Dei Patris imitari. Quodcumque
in carcere , et non ministravimus libi ? El respondebit enim Dei est , in nostra usurpatione commune est,
illis : Amen dico vobis , quamdiu non fecistis uni ex nec quisquam a beneficiis ejus et muneribus arcetur,
minimis his , nequemihifecistis. Et abibunt isli in am - quominus omne humanum genus bonilale ae largi
bustionem i æternam , jusii aulem in vitam æternam tale divina æqualiter perfrualur. Sic æqualiter dies
(Mall. xxv, 31-46 ). Quid potuit nobis majus Christus illuminat, sol radiat , imber rigat, venlus aspirát ;et
cdicere ? Quomodo magis potuil justitie ac miseri. dormientibus somnus unus est, el stellarum splendor
cordiæ nostræ opera provocare, quam quod præstari D ac lunæ communis est. Quo equalitatis exemplo ,qui
LECTIONES VARIANTES.
a Sacrilegas sterilitates Lam . Bod . 2, 4 . Ver. '. h Sinistram ejus sunt Ar. West. Saris. Bod. 1, 2, 3,4.
b Que potest esse defensio Saris . Voss. 1. Bod . 1, 2, i Venistis ad NC. 2. Bod . 3, 4 .
c Servo quicquid alii. i Combustionem Pem . Voss. Ignem Lin .
k In promerendo Voss. 1.
d In claritate sua Ar. West. Saris. Bod . 1, 2, 3, 4. sup . 1 Meiemus non fatigati Bod. 1, 4 .
adv. Jud. et ad Qlir . In gloria Imp. m Pauperibus facultatem West.
e Dextram suam sunt. A '. West. Saris . Bod . 1, 2, 3 , 4 . 1 Alernæ : ut illis comparent Bod . 3 , 4.
í Texistis me Ar . West Saris. sup. adv. Jud . ad Quir. o Spiritali vivere West.
Vestistis Imp. P Filium Lam . Ebor . W 'est.
8 Infirmum Bod . 1. sup . adv. Jud . et ad Quirin . Infir I Quo æquitatis Bod . 1, 2, 3. Æqualitatis NC. 2. Tex .
matus sum Imp. Drur. 2 .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
XXV. - Æqualitatis, ItaErasmus et aliipost eum . bus antiquis et in velustioribus editionibus legalur
Noluiautem mutare, quamvis in omnibus lere codici- æquitalis.
 621 LIBER DE BONO PATIENTI/E . 622
possessor in Lerris redditus ac fructus suos cum fra - A dentium , securitatis nostric salubre prxsidium , mu
ternitate part i tur , dum largitionibus gratuitis com - nimentum spei, lutela fidei, medela peccatis, res
munis ac justus est Dei Patris imitalo: est. posita in potestate facientis, res el grandisci lucilis ,
XXVI. Quue illa eril , fratres charissimi, operan . sine periculo persecutionis , corona pacis, verum Dei
lium gloria ,quam grandis el summa lülitia , cun po- minus el maximum , infirmis necessarium , fortibus
pulum suum Dominus cæperil recensere , el merilis gloriosum , quo Christianus adjutus perferi d gratiam
alqne operibusnostris priemia promisso contribuens, spiritalem , promerelur Christum judicem , Deum
pro terrenis cælestia , pro temporalibus sempiterna , computat debitorem . Ad hanc operum salularium
pro modicis magna prestare , offerre nos Pairi, cui palmain libenter ac prompte certemis , omnes in
nos sua sanctificatione a restimit , alernitatem nobis agone justitiae Deo et Christo spectante curramus; el
immortalitalemque largiri , ad quam nos sanguinis qui sirculo el mundo majores esse jam cæpimus ,
sui vivificatione reparavil, reduces ad paradisum de. cursum nostrum nulla sæculi el mundi cupiditale
nuo ſacere, regna cælorum lide el veritate suæ polli- tardemus. Si expeditos , si celeres , si in hoc operis
citationis aperire ! Væc bæreant firmiler sensibus agore currentes dies nos vel redditionis c vel persc
nostris , hæc intelligantur plena lide , hrc corde lolo culionis i invenerit, nusquam Dominusmeritis nostris
diligantur, hæc indesinentium 0 'erum magnanimi. B ad premium deeril. In pace vincentibus coronam
tale b redimantur. Præclara el divina res, fratres candidam pro operibus dabit, in persecutionc purpu
charissimi, salutaris operatio , solatium grande cre - ream pro passione geminabit.
LECTIONES VARIANTES .
à Qui nos Bod . 3. De sanctificatione Rod . 2. Lin .
b Magnanimitate reddanļur Lin . e Reditionis Lam . Ebor. NC. 1. Veron . Corb. Vet. Inn .
C Medela peccati reposila 11 . Spir . Mun . Routh , er 4 suis codd .
d Adjulus perferre Bod . 1. Præfert Rig.Ac juslus West. i Percussionis Morel.
STEPH . BILUZII NOTÆ .
Communis ac justus. Commodianus Instruct. 30 ; est in martyrum cruore purpurea . Uicronymus in Epi
Eslote communes minimis, dum lempus hebetis. llem Paphio Paulæ ad Enstochium : Non solum enim efl'usio
Instruct. 63 . sanguinis in confessione repulilur, sed devor@ quoque
XXVI. - Coronam candidam . Supra Epist. vini, p . men is servillis immaculata quotidianın martyrium est.
18 : Eral cerle in operibus fratrum cundida , nunc facia Illa corona de rosis el violis pleclilur, isla de liliis .

217 LIBER

DE BONO PATIENTIÆ ."

ARGUMENTUM. – Scripii hujus occasionem ita paucis C. Postremo vindicte cupiditatem viluperal , docelque
cxponit ipse Cyprianus sub finem Epist. ad Jubaia Deo , juxta Scripluras, permittendam potius, quam
num : « Servalur a nobis patienter el leniter churi nobis arrogandam uliionem . Si quoalio autem in libro
las animi, collegii honor, dilectionis vinculum , hoc certe, Tertullianum imitatur, librum nempe ejus
concordia sacerdotii. Propter hoc etiam nunc libel. de Palienlia. PAMEL .
lum de Bono Palientiæ , quantum valuit nostra me.
diocritas , permillente Domino el inspirante , con I. De patientia loculurus , fratres dilectissimi , et
utilitates ejus el commoda prædicaturus, inde potius
scripsim us, quem ad le, pro mutua dilectione , incipiam quam quod nunc quoque ad audientiam
transmis imus. , Postquam itaque initio, palientiam
veram a falsa philosophorum distinxit, a patien vestram patientiam video esse necessariam , lil nec
tia Dei , Christi ac justorum omnium , patientiam hoc ipsam quod auditis el discitis, sine patientia fa
christianam commendat. Deinde non utilem modo, cere possilis . Tunc enim demum sermo bel ratio sa
scd el necessariam illam esse , tum Scripturis , lum ra - lutaris efficaciter discitur , si patienter quod dicitur
tionibus probat eremplis item Job er Tobiæ : et ul audiatur. Nec invenio , fratres dilectissimi, inter cic
ex opposilo sibi vilio magis palientiæ bonum eluces. teras cælestis disciplinæ vias quibus ad consequenda
cal , impatientiæ quantum malum sit prosequitur. D divinilus præmia spei ac fidei nostru secta dirigitur,
LECTIONES VARIANTES.
& De P alientia Bod . 4. Lin. August . h Sermo Domini Bod. 4 . .
STEPH. BALUZII NOTÆ .!
* DE BONO PATIENTIÆ . - - lluins sui operis men - episcopis olim scripsit, ut testatur Gennadius, librum
rionem facit Cyprium in calce Esistolic ad Jubaia . de Patientia .
núm , pis g . 137 . Ejusdem argumenti liberum scripsil 1. -- Fidei nostræ secla . Supra Epist. xxii, p . 32 ;
Terl!illia ius. llem Augustinis. Etiam quidam Paulus . Humililule ac limore secure nostræ verecundus. İlem in
623 DIVI CYPRIANI 621
quid magis sil a rel utilius ad vitam vel majus ad A Dco virtus isla communis. Inde patientia incipit,
gloriam , quam ul qui præceptis dominicis obsequio inde claritas cjus el dignitas capul sumil, Origo el
timoris ac devotionis innitimur, patientiam maxime magniludo patientiæ Deo auclore procedii. Diligenda
lola observatione lucamur b. res honini quæ Deo chara k est : bonum quod amat
II. Hanc se seciari philosophi quoque c profilen - majestas divina commendat. Si dominus nobis et
lur. Sed iam illic patientia falsa est, quam et falsa paler Deus est , seclemur palientiam domini pariter
sapientia cst. Unde enim vel sapiens essc vel paliens et patris : quia el servo ; oporlet esse obsequcntes,
possil qui nec sapientiam nec patientiam Dei novil d ? et filios non dccel essc degeneres.
quando ipse de bis qui sibi sapere in mundo videntur IV. Qualis vero in Deo elquanta patientia, *i* quod,
moncat et dicat : Perdam sapientiam sapientium , et in contumeliam sux majestilis et honoris institula
prudentiam prudentium reprobabo ( Isa. XXIX , 14). ab hominibus profana lempla el terrena figmenta
llenı bealus apostolus Paulus, plenus Spiritu sancio el sacra sacrilega patientissime sustinens, superbo
el vocandis formandisque e Gentibusmissus, conles - nos etmalos equaliter facit diem nasci et lumen so•
letur et instruit dicens : Videle ne quis vos depræde- lis oboriri , et cum imbribus terras rigal, nemo a
Tur per philosophiam el inanem fullaciam , secundum beneliciis ejus excluditur quominus justis similiter
traditionem hominum , secundum elementa mundi, et B ct injustis indiscretas pluvias largialur! Videmus in
non secundum Christum , quia in ipso hubital omnis separabili zqualilale patientize nocentibus et inno
plenitudo divinitatis (Coloss. 1 , 8). Et alio loco : xiis , religiosis el impiis , gratias agentibus et ingra.
Nemo se , inquit, decipial. Si quis se pulat sapientem iis, Dei nulu lempora obsequi, clementa famulari,
esse in vobis, inundo huic slullus ful , ut fiat sapiens. spirare ventos , fontes ſucre , granılcscere copias
Sapientia enim mundi hujus sluliilia est apud Deum . messium 1 , fructus malurescere vinearum , cxube
Scriptum est enim : Reprehendam ' sapientes in aslulia rare pomis arbusta , nemora frondescere , prala flo
ipsorum . Et iterum : Cognovit Dominus 6 cogitationes rere . Et cum crebris immo continuis csacerbetur
sapientium , quia sunt slullæ ( 1 Cor. lll , 18-20 ). offensis Deus, indignationem suam temperat, ct pre
Quare, si sapientia illic vera non est , esse non potest slilutum semel retributionis diem paticnter exspectat.
ct vera patientia.Nam sisapiensh ille estqui esthumi. Cumque habeat in poleslalc vindictam , mavull diu
lis ct mitis , philosoplios autem nec bumiles videmus tenere patientiam , sustinens scilicet clementer et
esse nec miles, sed sibi multum placentes , et hoc differens , ut, si fieri potest , multum malitia pró.
ipso quod sibi placcant Deo displicentes , apparet tracla aliquando muletur , et homo in errorum et
illic i veram non esse patientiam ubi sit insolens af scelerum conlagione voluialus vel sero ad Dcum
feclatir libertatis audacia et exerli ac seminudi pec- C convertatur, ipso monente et dicentc : Nolo morten
noris inverccunda jactantia . morientis, quantum ul revertatur el vival (Ezech.
III. Nos autem , fratres dilectissimi, qui philosophi XXXII, 11). El iterum : Revertimini ad me, dicit Do
non verbis sed facris suinus, nec vestilli sapientiam , minus (Malach. ii, 7). Et iterum : Revertimini ad
sed veritatc præferimus, qui virtutum conscientiam Dominum Deum vestrum , quoniam misericors el pius
magis quam jactantiam novimus, qui non loquimur el patiens el mullæ miserationis, el qui sententiam fle
magna sed vivimus , quasi servi i et cullores Dei , clat adversus malitias irrogalas m ( Joel 11, 13 ).
patientiam quam magisteriis cælestibus discimus ob- Quod itern bealus apostolus Paulus commemorans ct
scquiis spiritalibus præbeainus. Esi enim nobis cum peccatorem ad pænitentiam revocans, proponit et di
LECTIONES VARIANTES.
a Aliquid magis vel ulile ad vitam , vel magis ad glo - h Nam utique si paliens Lam . Ebor . NC. 1. Pem . Ar.
riam esse necessarium Bod . 4 . MR. Thu . Foss. Sapiens Rigalt.
b Teneamus Pem . Voss. 1 . i Illic non esse patientiam Lum . Ebor. Lin . Bod.1,.,
c Philosophi quique Ver. 3 , 4.
d Novit : quomodo el Lam . Ebur. NC 1. į Utservi Saris. Quia servi Bod . 4.
c Servandisque gentibus Lin . k Chara est , ac honum Bod . 1 .
f Comprehendam Voss. 1. Reprehendens Pem . Lin . D 1 Candescere copias messium Morel. Fructus mature
Voss. 2 . NC. 2 . Reprehendes Sup. 1. qui ad Quir. c . 69. scere Foss. Nilescere Vict. Fructusmaturatus Lin .
8 Deus Saris. Ver. in Malitiam irrogatam Ben . Bod . 1, 2, 3, 4 . Saris.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Euistola ad Quirinum præfixa libris Testimoniorum . IV . - Maturescere. Ita veleres editiones el sex libri
pig . 274 : Quædam capilula ad religiosam sectæ nostric veteres. Quæ lectio sane oplima est. Alia , que label
disciplinam perlinenliu . milescere , quam Erasmus invexit, bona eriam cst,et
11. Sapientia hujusmundi.Hanc Pauli apostoliscn label plures libros vcleres consentaneos.
lentiam Celsus malevolo adversum Christianos animo
vertebat in contrarium sensum , dicendo illos vulgo Mavull diu tenere. Supra Epist, ix , pag. 18 : Dia
jaclare malam rem esse in vita sapientiain , bonam palientiam meam lenui, Ruricius lib . Jí, Epist. 4 : Teo
vero slultitiam . Quod Origenes adversus eum scri. nenda est in lentalione patientia .
bens, ait esse meram sycophantiam , uti revera est , Reverlimini ad me. lloc segmentum , quod habetur
cum sit expresse contra verba Apostoli.
587 III. — Non loquimurmagna .Minulius Felix : Nos in editionibus antiquis, Manutiana sustulit; Morellius
non habilu sapientiam , sed mente præferimus. Non loqui- reposuit.
ribus Recte sane ; cxslat enim in octo libris rcic
inur magna , sed vivimus,
 623 LIBER DE BONO PATIENTIÆ . 626
cit : An numquid opulentiam bonilatis ejus et sustinen - A rat ulvoluntatem Patris faceret , inter cælera mi
liam et palieraliam contemnis ", ignorans quoniam parien - rabilia m virluluin suarum quibus indicia divina
tiq ct bonilat s Dei ad pænitentiam le adducit ? Tu au - majestatis expressit, palernam quoque patientiam lole
lem , secundum duritiam luam el cor impænitens, the rantie tenore servavil.Omnes denique n aclus ? 9 ejus
suurizas libi iram in die iræ b el revelationis justi ab ipso slalim adventu patientia comite signantur º,
judicii Dei , qui reddet unicuique secundum opera sua quod primum p de illa sublimitate cælesti ad ferrena
(Roni. II , 4 -6 ). Justum judiciuin Dei dixit csse , quia descendens non aspernatur DeiFilius carnem hominis
serum est , quia diu multumque differtur , ut homini induere et , cum peccator ipse non esset, aliena pec
ad vitam longa Dei patientia consulatur. Tunc re- cala portare. Immortalitate interim posita , fieri se
præsentalur pocna impio el peccatori , quando jamel mortalem palilur, ut innocens pro nocentium sa
non potcst pænitentia prodesse peccati e lule perimatur 9. Dominus baptizatur a scrvo ; el, re
V . Alque ut plenius intelligere possimus , fratres missam peccatorum dalurus, ipse non dedignalur
dilectissimi, quia patientia Dei res est , et quisquis lavacro regenerationis corpus abluerc. Diebus qua
Tenis et patiens et milis est, Dei Patris imitator est, draginta jejunal, per quem cxleri saginantur : esurit
cum in Evangelio suo Dominus precepla in salutem el famem sentit, ut qui in fame sermonis et gratie
daret , et divina monila depromens ad perfectum a B fuerant coelesti pane salurentur. Cum diabolo len
discipulos e erudirct , posuil et dixit : Audislis quia tante congreditur , et inimicum lanlum vicisse conlcil
dictum est : Diliges proximum tuum f, el odio habe- tus, nihil ulira verba conalur. Discipulis non ut ser
bis inimă cum ſuum . Ego autem dico vobis : Diligile vis dominica potestalc præluit , sed benignus etmilis
inimicos vesiros , el orale pro eis qui vos persequuntur, fraterna eos charitale dilexit. Dignalus cst ctiam pe
ul sitis filii Patris vestri qui in cælis est, qui solem des Apostolorum lavare, ut, dum circit scrvos lalis
suum oriri facil super bonos el malos , el pluil super est dominus , exemplo suo doceret qualis circa com
justos el injustos. Si enim dilexeritis eos qui vos dili. pares et æquales debeat esse conscrvus. Nec miran
gunt, quam mercedem habebitis ? Nonne sic el publi- dum quod circa compares obaudientes s talis exii
cani ſaciunt6 ? Etsi saluluverilis frutres vestros tantum ?. lerit qui Judam poluit usque ad extremum longa pa ·
quid amnplius facilis h ? Nonne el elhnici idipsum faciunt. lientia sustinere , cibum cum inimico capere , hos
Eslote itaque i vos perfecti? sicutPaler vester i cælestis tem domesticum scire nec palam ostendere, (raditoris
perfec ius est (Malih . v , 43-48). Sic perfectos dixit osculum non recusare. In Judæis vero tolerandis
fieri D ci Glios , sic consummari ostendit el docuit cæ - Xquanimitas quanta el quanta patientia ! incredulos
lesti nativitate reparalos , si patientia Dei Patris ma- ad fidem suadendo flectere , obsequio ingratos ſovere ,
neat in nobis , si similitudo divina , quam peccato k C contradicentibus respondere leniler , superbos susli
Adam perdiderat, maniſesielur et luccal in actibus nere clementer , humiliter persequentibus cederc ,
nostris. Quæ gloria cst şimilem Deo fieri! qualis et Prophclarum interſeclores eladversum Deum semper .
quanta felicitas habere in virtutibus quod divinis lau . rebelles usque ad crucis el passionis horam velle colo
dibus possit æquari! ligere.
VI. Nec lioc, fratres dilectissimi, Jesus Christus VII. Sub ipsa autem passione ct cruce, priusquam
Deus et Dominus noster tantum verbis docuit, sed ad crudelitatem nccis el effusionem sanguinis veni
im plevit el factis . Etquia ad hoc descendisse se dise- relur, quæ conviciorum probra patienter audita , quie
LECTIONES VARIANTES.
a Sustinentiam et patientiam Ver. Ben. Saris. Bod . 1. į Quomodo pater Bod . 1, 2, 3, 4. Ver.
3 , 4 . Ar . Sup . ad Quir. I. 11, c. 35 . Sustinenlice et patien k Quam peccando Adam Bod. 3 .
tie 0ron . el anter. edd . I Voluntatem patris adimpleret Bod . 3.
b In diem ire Bod . 1, 4. Ver. m Magnalia V'er.
• Sic Lam . Ver. Thu . Foss. Peccanti O .xon . v Omnis denique Bod . 1, 2, 3, 4 . Lam . Thu .
d Ad profeclum Ebor. Bod . J. ở Signatur Bod . 1, 2, 3, 4. Lam. T .
e Discipulos suos Pem . Voss . 1 . P Primum quod Lam . Ebor.
Proximum tibi, et odio habebis inimicum tibi , Lam . D 9 Salule puniatur Bod . 3 .
Lin . Bod. 1 , 2 . 4 . Ver. r Mirandum si Bod . 1 .
Jared Father 8 Nonne et publicani hoc faciunt Bod . 1. Thu . 8 Obaudientes Lin . NC. 2. Obedientes alii. Compares
h Amplius facietis Bod. 1, 2. Lan . Foss. Undenam ? nullum fontem vocis hujus indigital Baluz.
i Erilis itaque Bod . 1, 2, 5. Thu. Foss . Ver. t Inimico capere Ar. Bod . 1, 2. Lam . Ebor. Ben . Ver.
STEPH . BALUZII NUTÆ .
Sustinentiam et patientiam . Dubitori non potest quin Judæos , nunc apud "Christianos cum primis honestum .
anc emendatio certa sit , cum ita legatur in capitc 35 Nec id sane mirum , cum instilores ac mensarii omni
libri ui Testimoniorum , in octodecim codicibus nos- bus pene anteponantur apud utriusque reipublicae sunt
Iris , in septem Anglicanis et in excerplis Flori. Sic males, quos nec Aristoteles nec Tullius inter honestos
etiam in Affligemensi scriptum ſuisse lestatur Pame- cives haberi vull.
lius , el in Veronensi et Beneventano Rigallius. Infra Publicani, - ethnici. Vide Colelerii nolas ad lib . IV
in hoc ipso libro pag . 252: Tolle sustinendi toleran - Constitutionum apostolicarum cap. 6 .
digue substantiam , el nullis radicibus ac viribus per VI. -- Capere. Antea legebalur sumcre. Nos malui
several. mus lectionem quam præferunt viginti libri nostri ct
V. --- Publicani. Id est qui veclignlia redimentes , in quinque Anglicani.
quil Erasmus in hunc lociim Matthæi , unde el redemo Osicndere. Tertullianus in libro de Patientia : Deum
prores dicuntur. Genus hominum olim infame apud ipsum ostendens palientire exemplum .
627 DIVI CIPRIANI 628
contumeliarum tolerata ludibria ,ut insultanlium spu . A facinus agnoscant, non solum ad indulgentiam crimi
tamina a exciperet, qui sputo suo cæci oculos paulonis, sed et ad præmium regni cælestis admillit. Quid
anle ſormassel; cl iu cujus noinine a servis nunc ejus potest patientius, quid benignius dici? Vivificalur
diabolus cum angelis suis flagellatur, flagella ipse Christi sanguine etiam qui fudit sanguinem Christi,
palerelur ; coronaretur spinis qui martyres foribus Talis est Christi ac tanta patientia ; que nisi talis ac
coronal alernis, palmis in faciem verberaretur qui l a existerel, Paulum quoque apostolum Ecclesia
palmas verus vincentibus tribuir, spiarelur veste non haberel.
terrena qui indumento immortalitatis crleros veslil, IX . Quod si el nos, fratres dilectissimi, in Christo
cibaretur felle qui cibum cælestem dedil, acelo po- sumus, si ipsum induimus,250 si ipse est salutis nostre
tarelui quisulare poculumb propinavit ! Ille inno via, quiChristum vestigiis salutaribus sequimur, ut
cens, ille justiis, immo innocentia ipsa et ipsa c jus. Christi exempla gradiamur, sicut Joanues apostolus
tilia , interficinorosos depulillir , et Testimoniis instruit dicens : Qui dicil se in Christo manere, debat
falsis veritas premitur, judicatur judicaturus, et Dei quomodo ille ambulavit et ipse ambulare ( I Joa. 11,6 ).
Sermo ad victimam lacens ducitur. Et cum ad crucem ltem Peirus, super quem Ecclesia Domini dignatione
Domini confundantur sidera, elementa lurbentiir , fundata est, in Epistola sua ponil et dicit : Christus
contremiscal terra, nox diem claudat, sol, nc Jud:20- B prissus est pro nobis, relinquens vobis f exemplum ,ulse.
rum facinusaspicere cogatur, et radios el oculos suos quamini vestigia ejus; qui peccatum non fecit, nec dolus
subir: hal, ille non loquitur, nec movetur, nec ma inventus est in ore ejus ; qui cum malediceretur,non it.
jestatem suam sub ipsa sallem passione profilelur, maledicebul 6 , cum paterelur hi non comminabatur; tre
Usque ad finem perseveranler ac jugiter tolerantur debat autem se judicanli se injusle i ( I Pel. 11. 21).
omnia, ut consummelur in Christo plena el perfecta X . Juvenimus denique el Patriarchas et Prophetas
patientia . et justos omnes, quifiguram Christi imagine præeunte
VIII. El post ista omniad, adhuc interfectores portabant, nihil magis custodisse in laude yirulum
suos, si conversi ad eum venerint, suscipit ; el pa- suarum quam quod patientiam forti et stabili æqua
lientia salutari ad conscrvandum benignus et pa . nimitite tenuerunt. Sic Abel i originem martyrii el
liense, Ecclesiam suam nemini claudit. Illos adier- passionem justi k hominis initians primus et dedicans
sarios, illos blasphemos, illos nominis sui semper adversus fratrem fratricidam ? non resistitnec reluc
inimicos , si pænitentiam delicti agant, si admissum talur, sed huinilis el milis palienter occiditur. Sic
LECTIONES VARIANTES.
a Sputamina exciperet Ar. Saris. Lam . Bod. 1, 2, 3, 4. C f Nobis Ver.
Ver. Palieuter add. 0.ron . 8 Remaledixit Lin . Bod . 4. Saris . NC. 2. Per. The
b Salutari poculo Bod . 4. Salutaria pocula Lam . Ebor. Maledicebat Oxon .
NC. 1. Bod . 2. Salutari poculo Thu. h Qui cum pateretur Voss. 1. -
c Ipse et ipse Bod . 1, 2, 5. Thu . Foss . i Judicanti injuste Ar.
d Post istă adhuc Lam . Ebor. XC. 1. Lin . Bod . 1, 2, i Abel in origine mundimartyrium Voss.1.
5 , 1.1 k Justi initians An. Bod . 2 . Ver.
e Benignus , Ecclesiam 0 .xon . ed . Ar. Saris. Lam , Ebor . 1 Fralreni homicidam Lam . Fratricidam Foss. Parſi
NC. 1. Pem . Voss. 1. Lin . Ver . Vel. innom . Spir. Man . dain 0.xox.
Benignus el patieus Imp.
STEPH, BALUZII NOTÆ .
VII. — Spulamina cxciperet. Erasmus scripsitspula . tullianus in libro de Patientia : Cain ille primusho
niina patienter exciperet. Mirum est quanto lavore ac - micida el primus fratricida, et in libro de Speclaculis,
ceprim sit hoc ailverbind . Omnes editiones que a fratricida instirulore. Lucifer Calarilanus lib. Il pit
prodicie post Erasmicam illud relinierunt. El tamcn salicio Alhamisio : Cain quoque fratricidre compareil,
ego illud nuspiain reperi in tanto numero veterum in morte manere designetur. Cur me hoc opus inuplate
excmplarium quibus usus suni quain in Limoniano . compellebas quod me all Cain fecissel fratricidam el fl
lice-l etiam in seplem Anglicanis. 11: 00e non arbi- lium diaboli: Philasirius cap. 128 : Esi la resis qur
tror queniquim me temeritatis insimulare posse quod non rccle intelligil de Cain quod post fratricidiun quel
suistulerim , lirit Scrtim cum ccrlum sit illud istic mic commiserat rogut Dominum mori potius quam dimilli.
nimenecessarium esse. Infra pag. 255 : Faciem suum Salvianus lib . I de Gubernalione Dei, cap. 6, de lic
non averlit a fæditate spulorum . Tertullianus in li- D ipsa reagens scripsit : Fratricidium Deo leste facturus.
bro de Fuga in persecutione : Fucicm non averlil a Cassianus, lib . ix , cap. 9 : Posi fratricidiuin pamere,
spulaminibus. el Collar. Vini, cap. 21 ; A fratricida el impio. Primii
Ipsa et ipsa. Ita plerique libri veteres. Aliimullisius in Epistolam Pauli ad Romanos : Signum Christi
habent ipse el ipse. Utraque lectio bona est. portavil homicida , sicut Cain fratricida porlavil. Ger
X . - Fratricidam .Egohanc lectionem prefero , tum manus, episcopus Parisiensis, in epistola od Brune.
quia vox est admodum latina , el qui: eam halent childem reginam : Unus ex ipsis Cain fratricidium per
velcres editiones, eliam Morelliana , el aliquot libri pelravil. Gregorius Turonensis lib. i Hist. cap.2: 18
veleres, lum etiam quia, cum remola sit alausu vulgari, fruirem sanguinis effusionenovus fratricida consirgems.
pulo cos qui posuerunt parricidam existimasse aliam Concilium Wormacicnse cap. 30 : Stuluimus ulparti:
lectionem non esse bon . m . Cyprianus de bac ipsa re cidæ et fratricidæ . Concilium Trosleianum cap.15
agens in libro de Bono Palientiæ pag. 250, Cain vocat loquens de crimine Cain : Elipse usque ad septiman
fr :itricidam . Cicero in Oratione pro Domo sua ad Pone generationem fralricidii et invidiæ suce vagus profugis:
lifices : Extra -ordinem ferri nihil placuit Clodio. Quid que pænas luerel. Alcunius sive quis alius in librode
de ire quod lulisse le dicis , parricida , fratricida , s010- divinis Officiis, cap. 13 : Fratricida qui fratrem occidit.
ricida , nonne isla extra ordinem Tulisli ? Priscianus Honorius papa III 588 apud Odoricum Raynaldum, ar .
lib . 1: Pro parenticida per syncopen faclum patricida , 1225 , § 29 : Crudelior Cain fratricida . Georgius Pogle.
fraler fratris fratricida , soror sororis sororicida. Ter: bracius rex Bulemis in Epistola apologetica ad regem
 629 LIBER DE BONO PATIENTIÆ . 030
Abraham Deo credens it radicem ac fundamentum A nostrie , edamus panem necesse est cum sudorc et
fidei primus instiluens, lentalus in filio , non dubi- labore.
lat neque cunctatur, sed præceptis Dei lola patientia XII. Onde unusquisque nostrum cum nascitur i et
devotionis obsequilur. Et Isaac, ad hoşlize Doininiciclospitio mundi hujus excipilur, initium sumila lacry
similitudinem præfiguratus, quando a patre immo- nis, et quamvis adhuc ompiui nescius et ignarus,
landus offertur, patiens invenitur. Et Jacob , fugalus nihil aliud novit in illa psa prima nativitate quam flere.
a fraire de terra sua patienter excedii, etmajore pa - Providentia naturali lamentalur, 281 vitic mortalis i
lientia postmodum supplex adhuc magis impium et anxietales el labores et procellasmundi quas ingre
perseculorem muneribus pacificis ad concordian re- dilur, in exordio stalim suo ploralu et gemilu rudis
digit. Joseph , vedundatus a fratribus et relegatus a , anima testauw'. Sudalur enim quamdiu istic vivilur et
non tantum patienter ignoscit, sed et gratuita fru . Jaboralur. Nec sudantibus el laborantibus possunt
menta b venientibus largiter c et clementer impertit. alia magis quam palientie subvenire solatia :que
Moyses ab ingrato el perfido populo contemnilur fre - cum apla sint el necessaria in islo mundo universis ,
quenter et pene lapidalur, et tamen lenis et patiens cum magis nobis, qui diabolo impugnante plus quali
pro eisdein Dominum deprecalır. In David vero , ex mur; qui, in acie quotidie slantes, in veterali el exer
quo secundum carnem Christi nativitas oritur, quam B citati lo tis colluclationibus fuligamur ; quibus, præ
magna et mira et christiana patientia , habuisse d in ter varias el assiiluas tentationum pugnas, in perse .
manu siepe ut Saul regem persequentem se el inter - culionum quoque certaminepatrimonia relinquenda
ficere concupiscentem possel occidere, et tamen sub- suni, subeundus carcer " , portando caiense , animic
ditum sibi et traditum maluisse servare, nec repen . impendendæ , gladius, bestix , ignes, cruces, omnia
disse inimico vicem , sed occisum adhuc insuper et denique lormentorum ac poenarum genera fide el vir
vindicasse ! Tot denique Propheta interfecti, lot inar- lule patientize perferenda, Domino ipso instruenie
tyres gloriosis mortibus honorati, qui omnes ad ( et dicente : Hæc locutus sum vobis ul in me pacem ha
lestes coronas patientiæ laude venerunt. Neque enim beatis : inmundo autem pressurum habebitis, sed pidiel,
potest accipi dolorum el passionum corona, nisi præ - quoniam ego vici mundum (Joan . xvi, 35 ). Siautem qui
cedat in dolore el passione potientia . diabolo el mundo renuntiavimus, pressuras et infes
XI. Quam sit autem palientia ulilis et necessaria, lationes diaboli el mundi crebrius ac violentius pa
fratres dilectissimi, ut manifestius possil et plenius limur, quanto magis patientiam tenere debemus,
nosci, Dei sententia cogitetur quam in origine statim qua adjutrice et comite omnia infesta toleremus ?
mundi el generis humani Adam , præcepli immemor XIII. Domini elmagistri nostrim salutare præce;
el datæ legis transgressor , accepite. Tunc sciemus c lum est : Qui toleraveril " , inquit, usque ad finem , hic
quam patientes esse in isto seculo debeamus, quisic salvus erit (Matth . X, 22). Et iterum : Si permanscri
pascimur il pressuris jstic el conflictationibus labo - lis, inquit, in verbo meo , vere discipuli mei erilis , et
remus : Quia audisti, inquil, vocem mulieris tuæ , et cognoscelis teritatem , el veritas liberabil vos (Joan . VIII ,
Franducasli ex illa arbore de qua sola præceperam libi 51). Tolerandum etperseverandum est, fratres dilec
leemanducares ", maledicta terra eril in omnibus operi. lissimi, ul, ad spem veritatis et libertatis admissi, ad
bus luis : in tristitia et gemilu edes ex ea omnibusdiebus veritatem et libertatem ipsain pervenire possimus ;
vilæ tuæ , spinasel tribulos ejiciel libi5, et edes pabuo quia hoc ipsum quod Christiani sumus, fidei et spei
lum agri ; in sudore rullus tui edes panem tuum donec res est ; utauiem spes et fides ad fruclum sui possint
Teverlaris in terram de qua sumplus es; quia ferru es, pervenire, patientia opus est. Non enim præsenteni
el in terram ibis (Gen . Mi, 17 sqq. ). Ilujus sententie gloriam sequimur, sed futuram , secundum quod et
vinculo colligali omnes et constricti sumus, doncc. Paulus p apostolusmonet dicens : Spe salvati sumus I .
expuncla limorte , de islo sæculo recedamus. In tristitia Spes autem que videlur non esl spes : quod enim videl
el gemiļu simus necesse est omnibus diebus vitæ quis quid speral? Siautem quod non videmussperamus ",
LECTIONES VARIANTES.
a Ligalus Lum . Pem . Voss. 2. D k Subeundus est Bod . 3.
b Gratis Pem . Voss. 2. Grana et frumenta Bod . 3. 1 Sed credite VC . 1. Lam . Bod. 1 , 2 .
Largitur Bod. 3. m Magisui nostri Lam . Ebor. Lin . Saris. Bod . 1, 2, 3, 4.
d Habuisse dignoscitur Bod. 3 . Magistri salutare 0.ron.
• Accepta gratia non tenuit, sed amisit Voss. 1. i Quiperseveraverit Lin .
Manducares ex ea Bod . 1. • Discipuli mei estis Ar. Saris. Bod . 1, 2, 3, 4 .
& Germinabit libi NC. 1. P Secundum quod et Paulus Bod . 1, 2, 3, 4.
h Extincta morte Bod . 4 . Extinctimorte Bod . 5 . I Salvi facti sumus Lam . Evor. Pem . Bod. 2 .
i Crusque cum nascitur Bod 1, 2, 3 , 4 . Suris. F Exspectationem speramus Saris. Ar. Bod . 2 , 4. Ver .
į Vilæ lemporalis Ver .
STEPH . B .ILUZII NOTÆ .
Hungarize Malbiam generum suum io tomo iv Spici- norum , cap. 8.
legii Dacheriani, p . 411, vocat Cain fratricidam . Pir - XII.- In mundo .Duo libri veteres habentin mundo,
ricidam tamen posse dici matris aut fratris interle el supra lineam vel sæculo. Hinc factum ut, cum non
clorem Iradit Quintilianus , lib . vui, cap . 6 . nulli mallentmundo, ali sæculo, alterutra earum le
XI. -- Dei sententia cogitelur. Citat hunc locum sane clionum posita sit in exemplaribus antiquis pro arbi
clus Augustinus lib . IV contra duas Epistolas Pelagia - trio librariorum .
031 DIVI CYPRIANI
per patientiam exspectamus (Rom . VIII, 24). Propterea A et lide major cst, que et opera el martyria prccedir,
exspectatio etpatientia necessaria est lil id quod coepi- qua nobiscum semper æterna apud Deum in regnis?
mus impleamus, et quod credimus et speranus Deo coelestibus permanebit. Tolle illi patientiam , et de.
representante a capiamus. Denique alio in loco idein solata non durat. Tolle illi sustinendi tolerandique
apostolus justos etoperantes et divinifænoris incre- substantiam , cl nullis radicibus ac viribus perseve
menio cælestes thesauros sibi reconderiles ut patien - ral. Apostolus denique, cum de charitate loqueretur,
les quoque sint instruit et docet dicens : Ergo , dum tolerantiam illi el patientiam junxii. Charilas, inquit,
tempus habemus operemur quod bonum est ad omnes, magnanima est, charitasbenigna est, charilasnon emu.
maxime vero od domesticos fidei. Bonum autem facien - latur, non inflalur, non irrilalur, non cogitat malum ,
les non deficiamus ; tempore enim silo melemus b (Gal. omnia diligil, omnia credil, omnia speral, omnia susi.
vi, 9 ). Admonet ne quis impatiens in operatione dic - uel (1 Cor. XII, 4 - 7). Ostendit inde illain persere.
Jiciat, ne quis tentationibus auta vocalus aut victus in rare lenaciter posse quod noverit omnia sustinere.
medio laudis et glorie itinere desislai, et pereant Etalio in loco : Sustinentes,inquit, invicem in dilection,
praeterita , dum quix cæperant desinunt esse perfecta , satis agentes servare unilalem spiritus in conjuncligne
sicut scriplum est : Jusiilia jusli non liberabil cum in pacis (Ephes. iv, 2). Probavit nec unitatem servati
quacumque die exerravcrit (Ezech . xxxii , 12). Elite - B posse nec pacem nisi se invicem fratres mutua lele
rum : Tene quod habes, we alius accipial coronam luam . rantia foveant, el concordiæ vinculum paticnlia inler.
(Apoc. vi , 11). Qux vox adhortalur patienter et for- cedente custodiant.
titer perseverare , ut qui ad coronam laude jam XVI. Quid deinde, ul non jures neque maledicas,
proxima nititurº, durante palientia coronetur. ul lua ablata non repelas, ul, accepta alaps, elaltera
XIV . Palicntia aulem , fratres dilectissimi, non maxillam verberanti pr:cbeas, ut fratri in lc peccanti
tantum bona custodit, sed et repellie adversa. Spiri non tantum seplies, sed septuagies septies i,sed et
tuisancto favens et coelestibus ac diviuis coharens omnia omnino peccata dimiltas,utdiligasinimicošluos,
contra facia carnis et corporis, quibus anima expu - utpro adversariis el persecutoribusprecem facias?Po
gnatur et canitur d. virtutum suarum propugnaculo risne i ista perlicerek, nisi palientix el loleranlielea
reluctatur. Inspiciamus denique pauca de mullis, ut ncas firmilalem ? Quod factum videmus in Stephanol
de paucis intelliganturel cætera. Adulterium , fraus , qui, cum a Judæis vi et lapidibus necaretur, non sibi
homicidium ,mortale crimen est. Sit fortis et stabilis vindictam , sed interfectoribus veniam poslulabatdi
in corde patientia e ; el ncc adulterio sanctificatum cor- cers : Domine, ne statuas illis hoc peccatum (Acl. Fll
pus 'ct Dei lemplum polluitur, nec justitie dicata in - 59). Sic esse oporluit prim : m mariyrem Christi, qla
nocentia contagione fraudis inficitur, nec post gesla - C martyres scculuros gloriosa morte præcurrens, nun
tam Eucharistiam ' manus gladio el cruore maculatur. Lonlum Dominica passionis priedicator csset , sed
XV. Charitas fraternitatis vinculum est. fundamen . elpatientissimæ lenitatis imitator. Quid dicam deira,
tum 252 pacis, tenacitas ac firmitas unitatis , qux et spe de discordia, de simuliale, quæ in Christiano essenca
LECTIONES VARIANTES .
a Deo representante Bod . 1, 2, 3, 4 . Saris. Lin. Ver. Voss. 1, 2. Lan . Ebor. et onures Imp, ante Pamel.Gestäni
Benev . Benel. Deo præstante Oxon . Eucharistiam Lin .
b Melemus non fatigati NC. 1. Lam .Ebor.NC.
in regoisAr. gaudet
8 Eternamalum Lin . Bod.1,2,3,4.
C Coronanılaudis jain proximam Bod . 1 3, 4. V'oss. 1. Lau - h Cogitat , non super iniquitatem , colle
dem quam proxime Morel. Et laudem jam proximam Foss. tatur autem in veritate Lin .
Eras . i Septuaginta et septem Bod, 4 .
il Qualilur Pem . Voss . 2. Bod . 2. 4 . į Non poleris ista Bod . 1. 3 .
e Sic forti et stabili manente in corde patientia , nec k Perferre Ar. Saris. Lam . Ebor. Fuss.
adulterio Saris . 1 A Stephano Lam . Ebor. Bod . 2 .
i Gustalam Eucharistiam Boil. 1, 2. MR. Thu . Foss. m Meruit prædicalor essc Saris .
STEPII. B.ILUZII NOTÆ .
XIII. — Repræsentante . Ego non inficior quin vulgaia D ait : El quod non slalim Domini corpus inguinalisnia
Jcclio , que præslante habel, sit optima. At cum no - nibus accipiat. Vide Joannem Stephanum Durantum ,
sira nilatur auctoritate novemdecim exemplarium lib . I, cap. 16 , de Rilibus Ecclesia catholicæ . llentiel
nostrorum ct sex Anglicanorum , luin etiam lestinian Valesji annotationes ad Eusebium , lib . vi, cap.15,..
nio Flori, arbitratus sum eam reddendam esse Cy . lib . vii cap . 9, Cardinalem Bonam , lib . Ji Rerum Li
priano.
Ad coronam . Mullum variani in hoc loco velcra - Turgicarum
cap . 5 . , cap. 17, et llospinianum , lib . ide Templis,
exemplaria . Quædam enim exhibeni lectionem quam XVI. — Non tantum seplies . Ita veleres editiones ,
nos retinuimus , alia ad coronam laudis , alia et vele eliam Morelliana , ct duo libri vcleres. Quod sull
res editiones ad coronam et laudem jam proximam . Es plum est ex capite xxvII Matthæi. Itaque hic locus
illis lector eam eliget quæ sibi magis arriscril . videtur esse mutilus in antiquis codicibus, qui non
XIV . - Gestalam . Omnes veteres cditioncs el sexde :bent hanc particulam . Eain Manutius sustulit, Mo
cim libri veleres , etiam Seguierianus , habe!ıl guslila rellius reposuit , Pamelius rursum sustulit. Coder
lam , ocio , et in his Veronensis, gestalam . Istani verosancti Arnulphi , non tantum sepluaginta el seplem ,
lectionem Pamelius retulit in contextum , eam videlicet Ea argumentatione et auctoritate usus est Catholicus
ob caus:im quod manui non gustelur Eucharistia , sed Armenorum anno 1247 ad Innocentium Pipam IV scri•
olim geslari solita'sit in mianu . Quod Rigaltius proba - bens , lil ei suaderet parcendum esse Friderico ille
vit. Itaque visum est hunc lectionem , qu : prclerea peratori, adversus quem vehementer exarseral ira
nititur auctoritate octo veterum exemplarium , esse . cundia Papæ . Vide Odoricum Raynaldum anno 1916,
retinendam .Nam Cyprianus in libro de Liipsis , pag .188 , § 34 . Vide supra p: g . 463.
 033 LIBER DE BONO PATIENTIE . 634
debent? Sit patientia in poclore, et haec illic locin A omnes per mulierem decipere posset et fallcrc, quod
habere non possunt; aut si adire lentaverint, cilo fecil in mundi origine; nec tamen Job gravibus ac
exclusa discedunt, ut domicilium pacificum perseve . densis conflictationibus frangitur quominus inter illas
ret in corde ubi Deum pacis deleciet habitare. Ad- angustias el pressuras suas Dei benedictio h victrice
nioneldenique Apostolusetdocetdicens a :Nolite con - patientia predicelur. Tobias quoque, post justitiä сt
tristare Spiritum sanctum Dei, in quo signali estis in misericordi e sux opera magnifica ,luminum amissione
diem redemplionis b. Omnis amaritudo el ira el indigna- lentalus, in quantum patienter cæcitatem pertulil, in
tio et clamor el blasphemiu auferatur a vobis (Eplies . tantum granditer Deum patientiæ laude promeruil.
iv, 30). Si enim Christianus a furore el contentione XIX . Atque, utmagis, fratres dilectissimi, patientize
carnali, lamquam de maris Turbinibus, excessit, et bonum luceat, quid maliie contrario impatientia im
tranquillus ac lenis in porlu Christiesse jam cæpit,nec porte consideremus. Nam , ut patientia bonum Christi
iram nec discordiam debet intra pecius admillcre, est, sic e contra impatientia diaboli malum i; el si
cuinec malum pro malo reddere liceat nec odisse. cui in quo liabitat et manet Christus, patiens inve
XVII. Necnon ad varia quoque carnis incommoda nitur, ita impatiens semper existil cujus mentem dia - ,
el crebros corporis durosque cruciatus, quibus huc bolinequitia possidet. Exordia denique ipsa videamus.
manum genus quotidie fatigatur et quatitur, patientia B Diabolus hominem & ad imaginem Dei factum im
necessaria est. Nam , cum in illa prima transgressione patienter tulit: inde el periil primus elperdidit.Adam ,
præccpli lirmitas corporis cum immortalitate disces- contra cæleste præceptum , cibi lethalis impatiens, in
seril, el cum morte infirmitas venerit, nec possit lir-. mortem cecidit, nec acceptam divinitus gratiam pa
milas recipi nisi cum recepta el immortalitas fuerit, fientia custode servavit ; el ut fratrem Cain perime
oportet in hac fragilitate atque infirmitate corporeac rel, sacrificii ejus el muneris impatiens fuit; et quod
luctari semper el congredi. Qua: luctatio etcongressio Esau de majoribus ad minora descendit, primalus
non nisi patientia viribus polest sustineri. Exami. suos per impatientiam lentis 1 amisit. Quid Judaicus
nandis autem nobis alque explorandis d diversi im - populus circa beneficia divina perſidus et ingralus,
portantur dolores , el multiplex tentationum qua - nonne quod a Deo primum recessii, impatientizx cri
litas irrogatur , de jacluris facultatum , de ardo- men fuil , dum Moysi cum Deo m colloquentis moras
ribus febrium , de cruciatibus vulnerum , de amis- non potest ſerre, profanos dcos aususest postulare " ,
sione charorum . Nec aliud magis e inter injustos ut ilineris sui duces nuncuparel • caput bubulum et
discernit ct justos, quam quod in adversis per im - terrestre figmentum ; nec umquam ab eadem impa
patientiam queritur et blasphemat injustus , pa- tientia destilit, quominus, semper docilitatis et divinæ
lientia justus f probalur, sicut scriptum est : In do- c admonitionis impatiens, Prophetassuos ei justos quos
lore sustine, et in humilitate lua palientiam habe, quo- que perimendo, ad crucem quoque etad sanguinem Do
niam in igne probatur aurum el argentum 6 (Eccli. II, 4 ). mini prosiliret. Impatientia etiam p in Ecclesia hitreli
XVIII. Sic Jobexaininalus est etprobatus elad sum - cos facil, el, ad Judæorum similitudinem , contra Christi
mam ſasligium laudis patientiæ virlule 253 provectus. pacem et charitatem rebelles ad hostilia el furiosa odia
Qlanla adversus cuni diaboli jacula emissa , quanta ad compellit. Ei, ne longum sit singuila recensere, oninia
mola lormenta ! Jaclura rei familiaris infligitur, numc omnino quz palientia operibus suis ædifical ad gloriam ,
rosa sobolisorbitasirrogalur. Dives in censu dominus, impatientia destruit ad ruinam .
cl in liberis pater ditior , nec dominus repente nec XX . Quare, fratres dilectissimi, et bonis patientia
pater est. Accedit vulnerum vastitas, et labescentes et impatientize malis diligenter expensis, patientiam ,
ac fluentes artus edax quoquc vermium pæna consu - per quam in Christo manemus, ut venire cum Chris :0
mit. Ac, ne quid omnino remancret quod non Job in ad Deum possimus 9, plena observatione lencamus ;
suis lentationibus experiretur, armat diabolus et uxo - quc copiosa et multiplex non angusto line conclu •
rem , illo antiquo nequiliie suze usus ingenio , quasi ditur, nec brevibus terminis coercetur. Lale patel
LECTIONES VARIANTES.
& Monet dicens Bod . 1. Admonel denique apostolus D i Et quid mali Saris.
Paulus Ver . į Malum est Bod . 1. 4.
b Die redemptionis Saris. Bod . 1, 2. Vict. k Deum superiorem se et hominem ad Vicl.
e Corporis luclari semper Bod . 3 , 4 . | Mentis Bod . 1. 3 .
i Probondis diversi importanlur labores Ver. m Deo loquentis Ar. Bod . 2. Foss. Vict.
e Magis justos discernii Saris. Bod . 1, 2, 3, 4 . Ausiis est postulare Lam . Ebor. Lin . NC. 1. Bod . 1,
f Jusii Voss. !. . 2 , 3, 4 . Est omili. O.xon .
ß llomines vero receptibiles in cainino humiliationis o Duces diceret Ar. Lam . Ebor. Lin. NC. 1, 2.
Bid. I. P. Etiam in Ecclesia
hi Di'nedictionem victrice patientia prædicarel Voss. 1. 9 Et venire cum Christo ad Deum possumus Lam . Ebor.
Pem . Bod. 4. NC. 2. Lin . NC . 1. Bod . 1, 2, 3, 4 .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
XVIII . - Dei benediclio. Quidain libri veteres prefe- versatur.
runt: Dei benedictionem victrice parienlia comitetur. Se . Periit primus. Siricii papir Epistola ad universos
guierianus: Dei benedictio vilrice patientia prædicelur. episcopos : Non palilur quielos nos ab incursalione sua
Sic etiam codex sancti Arnulphi. vacare hostis antiquus , ab initio mendax , inimicus ve.
XIX . - -Impatientia diabolimalum . Vidc librum Ter - ritatis, æmulus hominis , quem ul deciperel, se ante de
Pulliani de Poenitentia , qui foliis in hoc argumcolo cepil.
055 DIVI CYPRIANI
palicntiæ virtis ; el uberlas ejus ei largitas de unius A prop!relice libri hujus, quia jam lempus in progimo en
quidem nominis fonte proficiscitur, sed ,erundantibus uel ii qui perseverantnocere noceant, el qui in sordi
venis, per mulla gloriarum itinera diffunditur; nec bus est sordiscat adhuc, justus autem adhuc justias
proficere aliquid in acubus nostris potest ad con - facial, similiter et qui sanctus esth, sanctiora.Ecceet
siimmandam laudem , nisi inde consommationis acci- vio cilo, elmerces mea mecum est, reddere unienia
piat firmitatem a. Patientia est que nos Dco et com - secundum facta sua (Apoc. sX1, 10 - 12). Undeeliza
mendal el serval. Ipsa est quæ ir : m tempcral, qux clamantes martyres et ad vindictam suam , dolore
lingnam frienal, mentcm gubernai, pacem custodil, erumpente, properantes exspectare adhuc jubentira
disciplinam regit, libidinis impelum frangit , lumoris temporibus consummandis. implendi:que muryride
violentiam comprimit , incendium simultatis exline præbere patientiam : Et cum aperuisset, inquil,qur
guil, coercet polentiam divitum , inopiam pauperum tum sigillum i, vidi sub ara Dei animas occismaa
reſovet, luetur in virginibus bealam integritatem , in propier verbum Dei el murtyrium suum , el clauit
viduis laboriosam castitalem , in conjunctis ct mari runt voce magna dicentes : Quousque, Domine suurias
talis individuam charitalem .Facil 25+ humiles in pros : el verus, non judicas el vindicas sanguinem nostru de
peris, in adversis fortes b, contra injurias el contu- iis qui in terris inhabitant? Et dalæ sunt eis singule
melias miles. Doccidelinquentibus cito ignoscere ; si B stolæ albe i, al dictum est eis ul requiescereni brzi
ipse delinquas, diu el multum rogare. Tentationes adhuc tempore, doncc impleutur numcrus conserterie
expugnal, persecutiones tolerat, passiones elmartyria el fratrum eorum qui poslea k occidentur exemplo ipti
consummal. Ipsa est quæ fidei nostræ fundamenta rum (Apoi. vi, 9-11).
firmiter munil : ipsa est quæ incrementa spei suli. XXII. Quando autem veniat sanguinis justi divina
miler provehil c. Jpsa actum d dirigit, ut lenere pos- vindicta , declarat per Malachiam prophelam ! See
simus viam Christi , dum per ejus tolerantiam gradi- riliis sanctus dicens : Ecce dies Domini venit arda
dimur : ipsa efficil ut perseveremus filii Dei, dum pa - velnt clibanus : cruntque omnes alienigence et Oways
lientiam Patris imitamur. iniqui stipula m , el succender n illos adveniens dies,d
XXI. Sed, quoniam plurimos scio, fratres dilectis- cit Dominus (Balach . iv, 1). Quod ilcm leginius la
simi, vel pondere injuriarum angentium vel dolore Psalmis , ubi Dei judicis praedicatur adventus cens92
de iis qui adversum se grassanlur el sueviunt, vindicari sua majestale venerandus : Deus manifestus teniel,
velociter cupere, nec illud in extrema e parle reticen - Deusnoster, el non silebil. Ignis ante eum ardebil,i
dum est, ut, in istis fluctuantis mundi turbinibus et in circuitu ejusprocella nimiu ". AdvocabilP cæluu sära
Judæorum sive gentilium et hæreticorum quoque per- · sum el terram deorsum , ut separel populum $€54.
secutionibus constituti, patienter exspectemusultionis C Colligile illi justos ejus, eos qui disponunt lestamentos
diem , nec ad vindictam doloris nosui querula lesti- ejus in sacrificiis ; el annuntiabunla cæli justiliam ejus,
natione properemus, cum scriptum sit : Exspecta me, quoniam Deus judex est (Psal. xlix, 3-6). Et Esaias
dicit Dominus, in die resurrectionis merel in testimo- eadem prienuntiat dicens : Ecce enim Dominus dicta
nium , quoniam judicinin meum ad congregationes gen - ignis veniel, el sicul procella currus ejus, relribuere is
lium , ul excipiam reges et effundum super eos iram ira vindictam . In igne enim Dominijudicabrenlur,efis
meam (Soph . II, 8 ). Exspectare nos jubet Dominus & gladio cjus vulnerabuntur (Isa. LXVI, 15 ).Elverii .
et fulur:c ullionis diem forti patientia sustinere. Qui Dominus Deus virtutum prodibil el comminile della R,
el in Apocalypsi loquitur dicens : Ne signaveris verba excitabil certamens, el clumabil super inimicos ***
LECTIONES VARIINTES.
a Firmamentum Lin . Pem . Thu. - 14
b El in adversis fortes Bod . 1. i Data est singulis stola alba Thu . Paulo post, Utsits!/.
c Subliliter provehit Ar. nerent Bod . 1.
Ipsa agnitionem actum Ben .NC. Ebor. Lam . Rod . 2. k Quinque postea Lam . Pem . Lin . Ebor. Saris, NC. .
e Sic Lam . Ebor. Lin . NC . 1, 2. Ben . Saris. Bod .1, 2, 3, Voss. 1, 2 Thu . Foss. Vict, Occidereulir Pem .
4 . Thu. Foss. Nec in illum extremi judicii diem malorum 1 Malachiam Spirilus ver .
retributionem differre , nobiscum , hortamur, interim am m Sicul stipula Pem , l'oss. 1 . Ut Bod . 1.
plectiminipatientiic bonum , ut in extr . Morell. Pamm . Oxon . D . 1 Accendit Bod . 1.
í Retributiouis mee Bod . 3 . ° Ejus tempestas Rod. 3. Valida Pem . Boi. 3.
6 Fratres dilectissimiadd . Oxon . P Vocabit Bod . 1, 2, 3 , 4. Ar Lam . Ver.
h Sanctus sanctiora Lam . Elor . Bod . 1, 2, 3, 4. Ver. 4 Nuntiabunt Suris. Bod . 1, 2, 3, 4.
Man . rNam et Isaias Rod . 1. Foss
i Quintum signum Lum . Ebor. Saris. Bod . 2, 3, 4. Ver. s Concilabil certamen Voss. 2. Pem .

STEPI. BALUZII NOTÆ .

XXI. - Nec illud in extrema. Restituimus lectionem
veterum cdilionum , quam confirmant xxii libri nos-
tri el xii Anglicani. Coacti sumus delere ( a quie :110
lata et addita fuerant in edilione Morellii , quanvis
eo quoque reperissemus in tribus antiquis codicibus,
quamvis sciremus Pamelium ea quoque invcnise in
qualuos antiquis. Hæc autem sunt que nos del vi.
mus , si qui tanti estiment scire quic illa sive : Nec
in illuin extremi judicii diem malorum relributionem
differre , nobiscum hortamur, interim ampleclinin pole
lientiæ bonum , ut in istis , elc.
Querula . Pamelius ex codice Camberonensi ali
el invidiosa , Al ego hoc additamentum nuspiam .
peri in libris antiquis, neque in editionibus quite fi
melianam antecesserunt.
Stolæ albe. In undecim libris manuscriptis legitur.
Dalai esl singulis slola alba .
637 LIBER DE ZELO ET LIVORE. 638
cum fortiludine. Tacui, numquid semper lacebo (Isa . A suam nimium festinat et properal, consideret quia
XLII, 43)? necdum vindicalus est ipse qui vindicat. Pater Deus
XXIII.Quis aulem est bic qui lacuisse se prius di- pr:ecepit Filium suum adorari, el apostolus Paulus,
cit et non semper tacebit ? Ulique ille qui sicul ovis divini præceptimemor, ponil el dicit : Deus, exaltavil
ad victima mi ductus est, el sicut agulis coram lon - illum , et donavit illi nomen quod est super omne no
denle se a , sine voce non aperuil Os sum b ; utique men i, ui in nomine Jesu omne genu peclatur i cæles
ille qui non clamavit,neqne in plaieis vox ejus audita lium , terrestrium el infernorum (Philip. 11 , 9 , 10 ).
est ; utique ille quinon fuit contumax , neque conlr.co El in Apocalypsi Angelus Joanni volenli adorare sc
dixit, cum dorsum suum poneret ad flagella elmaxil . resistit et dicit k : Vide ne feceris, quia conservus tuus
las 253ad palmas , faciem autem suam non averiil a sum et fratrum tuorum . Jesum Dominum adora 1 (Apoc.,
ſæditale spulorum ; utiqueille qui, cum accusarelur a XXI, 9). Qualis Dominus Jesuis etquanta patientia ejus!
sacerdotibus el senioribus, nihil respondit et, admi- utqui in cælis adoralır,necdum vindicelur in terris .
janle Pilato , patientissimum silentium c tenuil. Ilic Hujus patientiam , fratres dilectissimi, in persecutioni
estqui d , cum in passione lacuerile, in ultione post- bus et passionibus nostris cogitemus. Hujus adventui
modum non tacebit. Hic est Deus lioster , id est, non plenuni exspectationis obsequium præbeamus. Necdc.
omnium , sed fidelium et credentium Deus, qui, cum B fendi ante Dominum servi irreligiosa et inverecunda
in secundo adventu manifeslus ' venerit, non silebit. festinatione in properemus. Insistamus polius " el ela
Nam , cum in humilitate prius fuerit occullus, veniet boremas " et toto corde vigilanles P atque ad omnem
in potestate manifestus. tolerantiam stabiles Dominica præcepta servemus ;
XXIV. Hunc exspectemus, fratres dilectissimi, ju - ul, cum ille ire et vindictæ dies venerit, non cum
dicem el vindicem nostrum , Ecclesiæ suæ populum impiis el peccatoribus puniamur, sed cum justis el
el ab initio mundi justorum omnium & numerum Deum timentibus honoremur 9.
secum pariter vindicaturum . Qui ad vindictam h
LECTIONES VARIANTES.
a Coram tondente Bod . 1, 2, 3 , 4. Ver . i Omnes genu curvent NC. 1. Lam . Ebor. Bod . 1.
b Sic uon aperuit Laun . Ebor . Ver
c Patientissimus silentium NC . 2 . k Restitit Lam . Ebor. Voss. 1. NC. 1. Bod . 1, 2 , 3.
d Hic qui Lim . Evor. Bod . 2 . 1 Adora . Hujus Ar. Lin . Pem . Voss. 2 .
e la passione prius V'er. m Perdita festinatione Saris.
? Manifestius Lin . 11 [usistamus autem Saris.
8 Justos omnes Voss. 1 . • Laboremus Lam . Ebor. Ver.
h Vindiciam sui Bod . 1. P Vigilantes ad Deum Bod. 3 .
i Ci się super omne nomen Ar. Lam . Ebor. Ver. C 9 Coronemur Vict.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Juslorum omnium . Codex Lätiensis , Juslos omnes Pater Deus ... infernorum . Hæc desunt in libro san
ScCain pariler vindicalurum . cti Arnulphi , per oscilantiam nimirum , ul puto , li.
Omne genu plectatur. Seplem libri veteres habent brarii. Exstani enim in aliis libris veleribus et in edi.
cur velur, seplem vero, omnes gewu curvenl. jionibus.
-

LIBER
DE ZELO ET LIVORE .
ARGUMENTUM . - Paucis libri hujus argumentum reddit D radicem malorum omnium invidiam esse, per singula
in hæc verba D . Pontilis in vila Cypriani : « Quis , viliorum genera deducil ; atque adeo recle et a Christo
inquil, livorem de venenata invidiæ malignilale ve el ab Apostolis, non uno in loco, interdictum frater
nientem , dulcedine remedii salutaris inhiberel ? , num odium , Postremo ubi Dei exemplo ad dilectio
Principio igitur, postquam eo gravius crimen esse nem ininuicorum eos adhortatus est, præmiorum co
zelum seu livorem , quo occullius estmalum , et origi ronis proposilis ab hoc malo deterrel.
nem ejus diabolo ascribendam docuit: propositis
eliam obiler invidiæ exemplis e Veleri Testamento , 1 Zelare quod bonum ' videas et invidere melio
LECTIONES VARIANTES.
Bonos Lin .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
389 DE ZELOET LIVORE . Cum sanctus Augustinus morlifero malo cor ejus peniliis alienum tanta charilalis
initium et quædam alia hujus libri loc: retulisset in abundantia coniprobavil . Idem in caput v Epistolae ad
1. iv, de Baplismo contra Donalisias, c. 8 , posica ail ; Galatas : Scripsit el beulus Cyprianus librum de Zelo et
Hæc verba Cypriani in Epistola, populisnola , quam vera , Livore oplimum , quem qui legeril, non dubitaveril an
quam forlia sint recognoscimus. Veredecuit Cyprianum numerare operibus carnis invidiarn . Vide Hincmarum
de Zelo el Livore et arguere graviler elmonere, a quo tim in libro Lv Capitulorum , cap. 47, pag. 566.
639 DIVI CYPRIANI
ribus leve apud quosdam et modicum crimen videtur, A fraudalorem facial, lucra opponit injusta ;ut animan
fratres dilectissimi; dumque existimatur leve esse et pecunia c.piat i, ingerit perniciosa compendia; line
modicum ,non limelur ; dum non limelur, conlemni- nores terrenos promittit, ul coelesles adimal;05ten.
lur; dum contemnilur, non facile vilatur, et lit caca tal fals:?, ut vera subripiat : et cum latenter nonme
el occulta pernicics : qux , dum minus perspicitur ut lest fallere , excrle atque aperle i minalur, tetrưrca
caveri a providentibus a possit, improvidas mentes Turbida persecutionis intentans, ad debellandasDe
lalenter affligit. Porro autem Dominus prudentes esse servos inquietus semper el semper infeslus, in pete
nos jussit, et cauta sollicitudine vigilare præcepit, ne subdolus, in persecutione violentus.
adversarius vigilans semper l et semper insidians, II. Quamobrem , fratres dilectissimi, contra omnes
ubi in peclus obrepserit ", de scintillis conflel incen - diaboli fallaces insidias vel apertas minas stare detet
dia , de parvis maxima exaggerel, et, dum remissis el instructus animus et armatus, lam paratus k semper
incaulis leniore aura et ſatu molliore blanditur, pro- ad repugnandum quam estad impugnandum semper
cellis ac turbinibus excitatis , ruinas fidei et salutis paralus inimicus. Et, quoniam frequentiora suntirla
ac vilæ naufragia moliatur. Excubandum est itaque, ejus quæ latenter obrepuni, magisque occulta et
fratres dilectissimi, atque omnibus viribus elaboran - clandestina jaculatio quo minus perspicitur, boc et
dum ut inimico sævienti el jacula sua in omnes cor - B gravius et crebrius in vulnera nostra grassatur,ad
poris partes d quibus percuti el vulnerari possimus, hæc quoque intelligenda et depellenda vigilemos er
dirigentisollicita et plena vigilantia repugnemus256 , se- quibus est zeli el livoris malum . Quod si quis peni
cundum quod Petrus apostolus in Epistola sua præmo. Tus inspicial, inveniel nibil magis Christiano catet
net etdocet dicens : Sobrii eslolc el vigilale, quia ad- dum , nihil cautius providendum quam ne quis in
versariusvester diabolus tamquam leo rugiens circuit, ali- vidia et livore capiatur ; ne quis fallentis inimici
quem devorare quærens ° (1 Pei. v, 8 ). coccis laqueis implicalus, dum zelo frater in fratris
II. Circuit ille nos singulos, el tamquam hostis odia convertitur, gladio suo nescius ipse perinatur.
clausos obsidens, muros explorat, el lentat an sit Qrod ut colligcre pleniuselmaniſestius perspiccrepas•
pars aliqua murorum minus stabilis el minus fida, simus, ad caput ejus alque originem recurramis.
cujus adilu ad interiora penetrclur. Offert oculis for - deamus unde zelus , et quando et quomodo cæperi.
mas illices f et faciles voluptates 8, l1l visu destruat facilius cnim a nobis malum lam perniciosani
castitalem . Aures per canora musica h lentat, ut vitabitur, si ejusdem mali ct origo el magnitud,
soni dulcioris audilul solval et molliat christianum noscatur.
vigorcm . Linguam convicio provocat, manum inju . IV. llinc diabolus inter initia slatim mundietperin
riis lacessentibus ad pelulantiam cædis instigat; ut c primus ci perdidit. Ille angelica majestate'subnisus",
LECTIONES VARIANTES .
a A prævidentibus Voss . 1. Prudentibus Pem . Voss. 2. 2, 4. Vict. Voss.
Semper ipse Ben. Voss. 2. h Canora musica Ben . Thu . Foss.
© Latenter obrepit Pem . Voss. 2. obrepsit. Ar. Bod . 2, i Capiat, ostendit Bod . 1.
4. Ver. Thu , Foss. obrepent Vict. j Alque manifeste Bod . 1 .
d Partes millenti Bod . 3. k Sillam paratus Pem . Voss. 2.
e Aliquid devorare Bod . 1, 2. Ver. Thu . i Ne quis inimiri Pem . Voss. 1.
m Me angelica Bod . 1, 2. 3, 4. Lam . Ebor. Lin. Il.l.
f Formasmuliebres Bod . 3 .
Voluntates Lam . Ebor. Voss . 1, 2. NC. 1 . Pem . Bod . Voss . 1, 2. Potestate Bod. 3. Ne dudum 0.xort.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
1. - Non facile vilalur . Consultationes Zachci el el quia musicam dici posse dubitabalur aro Quilla
Apollonii, cap. 29, in lomo x Spicilegii Dacheriani, Jiani, ut ipse ait lib). VIII, cap . 3 . El tamen quilala
pog. 36 : Etquod est savius, sub specie innocentivemalum alii libriveteres et editio Anglicana pr:eſerunt(andras
non cavelur, dum vitari posse non creditur. musicain ; codex Moyssiacensis ct Rigaltius,cauerriak
Ubi in pectus obrepil . Decem libri velcres obrepse- musicain . Sed hic error est ; canor enim estma
ril. Ila eliam veleres editiones. Editio Morellii, quando lini generis . Ovidius, lib . v Metamorphoseon:
in peclus obrepal. D lamen ille canor mulcendas nalusad aures. Sunt el
Murorum . Anlea legebalur membrorum . Veram alia cxempla .
lectionem invenimus in duobus velustis exemplaribus, Ostentai falsa . Cital hunc locum auctor Pred
in Victorino nimirum vclere et in Tornacensi. Tu nali edilus a Sirmondo in Prologo libri Ierlii: a
Victorino scriptum est membrorum et supra lincam esl liber inimicus hominum , contra fidem Cathol
vel murorum ; in Tornacensi vero murorum , et supra conficius, circumdatus fullaciis , adulter integrat al
lineam vel membrorum . lionis, quique, ul sancius Cyprianus ait, falsa oslik
11.- Circuit ille. Auctor Epistolae ad Demetriadem ul vera surripial.
inter opera Hieronymi: Invidere non cessat auctor III. - Tela quæ latenter. Supra in initio libri ?
invidiæ , el qui semel a Deo ipse projectus est, lanto Unilale Ecclesia , pag. 193 : Facilior caulio e
majori livore Iorquetur, quanto aliquem apud eum vide- manifesta formido est. llieronymus in Dialogoan
rit clariorem . Ei mox : More dolosi hostis universa Luciferianos : Sagilla que contento nervo dirigili
perlustrans explorat omnes aditus animæ suæ , an sit ficile vilalur. Anica enim ad eum ad quem jardue
aliquid in firmum elminus lulum per quod possit irrepere. pervenil quam obice clypei frustretur.
Canora musica . Ilanc lectionem , quam præferunt IV . - Hinc diabolus. Refert et illustrat hunc 19 .

antiquæ editiones, etiam Morelliana , retinere placuit, sanctus Augus:inus lib . iv. de Baptismo contra
quia illam exhibent septemdecim libri veteres, nisi tistas cap . 9 . Vide Sirmondum in librum Rulinidi
quod in corum uno scriptum cst sonora pro canora , tini de Fide, pag . 91.
 641 LIBER DE ZELO ET LIVORE. 6.42
. ille Deo acceplus et charus, postquam hominem ad A dignatione divina-lanto hoste deleto J, populus ad
imaginem Dei factum conspexil, in zeluin malivolo mirans in laudes David prcdicationis suffragio pro.
livore prorupit , non prius alterum dejicicns instincu siliit ( III Reg. XVII), Saul { simultatis atque insccla
zeliquam i jise zelo anle dejectus, captivus antequam tionis furias de livore concepit. Et ne longum faciam
capiens,perditus antequam perdens, dum ,stimulantc singulos recensendo , pereuntis semel b populi allen
• livore ",in o mini gratiam dali immortalitatis eripitb, damus interitum . Judæi nonne inde perierunt dum
inse quoque id quod prius fuerat amisit. Quale malum Christo malunt in videre quam credere ? Obtrectanles
est, fratres dilectissimi, quo angelus cecidit, quo magnalibus quæ ille faciebat, zelo excæcante decepti
s circumveniri et subverti alia illa et præclara sublimi- sunt, nec ad divina noscenda cordis oculos aperire
las potuit, quo deceptus est ipse qui decepit ! Exinde poluerunt.
invidia gra ssalur in terris, dum livore periturusma VI. Quæ nos considerantes i, fralres dilectissimi,
gistro per ditionis obsequitur, dum diabolum qui contra lənlam mali perniciem vigilanter et fortiter di
zelat imita lur, sicut scriptum est : Invidia autem dia - cata Deo peclora muniamus. Aliorum mors proficiat
boli mors introivit in orbem terrarum (Sap. 11, 24 ). ai nostram salutem , imprudentium pæna providenti
iwsy Imilanlur ergo illuin qui sunt ex parte ejus. bus conferat sanitatem . Non est autem quod aliquis
V. Hinc denique novx fraternitatis prima odia , B existimet malum istud una specie contineri aut bre
binc parricidia nefanda cæperunt (Gen . IV ), dum vibus terininis el angusto fine concludi. Lale palet
: Abel justum Cain zelat injustus, duin bonum malus zeli multiplex et fæcunda pernicies. Radix est i ma.
juvidia et livore perseguitur. Tantum valuit ad con - lorum omnium , fons cladium , seminarium delicio
summationem facinoris æmulationis furor, ut nec rum , maleria culparum . Inde odium surgit, animosi.
- charitas fralris, nec sceleris immanilas, nec timor las inde procedit. Avaritiain zelus inflammat, dum
- Dei, liec pæna delicii cogitaretur. Injustc oppressus quis suo non polest esse contentus , videns alterum
est qui justitiam primus ostenderal, odia perpessus diliorem .Ambitionem zelus excital, dum cernit quis
est qui odisse non noveral, occisus est impie qui alium in honoribus altiorem k. Zelo cxcccante sen
moriens non repugnabat. El quod Esau fratri suo sus nostros atque in ditionem suam mentis arcana rc
Jacob ininiicusexstitit, zelus ſuit (Gen . xxv11). Nam , digente, Dei limor spcrnilur,magisterium Cbrislinc
quia ille benedictionem patris acceperat, lic in odium gligitur, judicii dies non providetur. Inflat superbia,
257 persecutionis facibus livoris exarsil. Elquod Joseph exacerbat sievitia , perfidia prævaricatur, impatientia
fratres sui vendiderunt, causa vendendi de æmula - concutit, furit discordia , ira ſervescil ; nec se jam po
tionė descendit (Gen . XXXVII ). Postquam id quod test cohibcre vel regere qui faclus est polestatis
sibi in visionibus prosperum ſuerat ostensum , simpli- C aliena . llinc Dominicæ pacis vinculum rumpitur,
ciler ut fratribus frater exposuit, in invidiam mali . hinc charitas fralerna violatur, hinc adulteratur rc .
volus animus crupit. Saul quoque rex ul David odis- ritas , unilas scindilur, ad hæreses atque ad schis
sel, lil persecutionibus sæpe repctitis innocentem , mala prosililur, dum obtrectatur sacerdotibus, dum
misericordem , mitem , lenitale patientem necare episcopis invidelur, dum quis aut queritur non se
cuperet, quid aliud quam zeli stimulus provocavit potius ordinatum , aut dedignatur alterum ferre
(I Reg . xvIII)? Quia , Goliath interfecio , et ope ac præposiluin . Hinc recalcitral , hinc rebellat de zelo
LECTIONES VARIANTES.
a El dum stimulante Nc. 1. Lam . Ebor. Bod . 2 . 2 , 3 , 4 . Accensendo Oxon .
1 Sic, Lam . Ebor. Lin . V oss. 1. Bod . 1, 2, 3, 4. eripit, qui h Simul populi Pem . Ebor. Rouh, ex uno cod . Sibi Tew .
quoque Imp. i Sic Thu. Foss. NC. 2 . Quæ nunc 0 .xon .
© Mili venitale Rouun , ex suis codd . į Radix est enim , Lin . Pem . Voss. 2. Bod . 3 . 4 .
Hoste dejecto , Pem . Voss . 2. k Sic Lam . NC. 1. Bod . 2, 3 .
e Prædicationis officio Bod . 1 . In honoribus auctiorem Oxon .
" Saul rex, Pem . Voss. 2 . 1 Potius honoratum Bod . 3 .
6 Recensendo Lam . Ebor. Lin . NC. 1. Voss. 1. Bod . I,
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Ex parle ejus. Posica sequilur in codice Pithæano : D rel, primus zelum elmortem ostenderil.
Justorum animce in manu Dei sunt. Scd istud addita - 590 Semel. In uno libro meo velere scriptum est semel
mentum non reperialibi. el supra lineam vel sinul. Hinc ergo, uli jam non sc
V . - Novre fraternitatis. Vox novac deest in duobus mel diximus, orla est discrepantia quæ istic rcpcritur
hibris veleribus. Certe videtur superlua . Non delevi in codicibus manuscriptis, quorum nonnulli habent
crimis ,. quia cxslat in multis exemplaribus manus- semel,
tamen alii simul.
VI. -- Inde odium surgil. Prudentius in llamarlige
Livore persequitur. Postca sequitur in tribus anii- nia : Arsil enim scintilla odii de fomile zeli.
quis codicibus, dum diabolum qui zelat imilatur. Sed Aliiorem . Ita veteres editiones el sexdecim libri ve
Hare videntur repcrita a quodam studioso cx his qux teres. Manulius posuit auc!iorem . Postea Morellius re
paulo ante dicta sunt. Novarianus in libro de Trini- vocavit velerem lectionem . Pamelius reposuit Manu
lale , non dem aligno invidice livorc descendil . tianam , quam ego inveni in decem libris antiquis ,
Abel jusłu ni Cain zelat. Quem ideo Prosper lib . Sed major numerus vincit. El ceric velus editio multo
Promissio reibus el Prædictionibus Dei, caj . 6 , vocat melior est.
Welorem invidiæ . Irenæus lib . 1. loquens de genera - Fra fervescil. Quam Cassianus lib . yII , cap . 1 vocat
11011e Cain ait : ila ul el dum fratrem suum Abel occide- mortiferum virus.
643 DIVI CYPRIANI
superbus, de æmulatione perversus, animosilale ct A videtur successu meliore profecerit , tanto invidus in
livore non hominis, sed honoris inimicus. majus incendium livoris ignibus inardescit.
VII. Qualis vero est " animæ linea , qux cogitatio VIII. Hinc vullusminax, lorvus aspectus,jallorin
num labes, pectoris quanta rubigo, zelare in altero facie, in labiis Tremor, stridor in dentibus, verba ra
vel virtutem ejus vel felicitatem , id est odisse in eo bida, effrzenala convicia, manus ad cædis violentian
vel merila propria vel beneficia divina , ini malum prompla, etiamsi a gladio interim vacua, odio tamen
proprium bona aliena convertere, illustrium proape furial:r menuis d armala . Et idcirco Spiritus sancia
rilale torqueri, aliorum gloriam facere suam pa vam , dicit in Psalmis : Noli zelare e bene ambulantem in th
el velut quosdam pectori suo admovere carnifices, co - sua . El iterum : Observabit peccator justum , el sirid
gitationibus et sensibus suis adhibere tortores, qui se bil ſ ad eum dentibus suis % . Deus autem irridebit eum,
intestinis cruciatibus lacerent, qui cordis secreta ma- quoniam providel quia veniet dies ejusb (Psal.fin,
Jivolenti:c ungulis pulsent ! Non cibus lalibus lirius, 7, 12, 15 ). llos bealus apostolus Paulus designater
non polus potest esse jucundus. Suspiralur semper denoiat dicens : Venenum aspidum sub labiis eoren,
et ingemiscitur el doletur ; dumque ab in vidis num - el os eorum maledictione i et amaritudine plenum et.
quam livor exponitur, diebus ac noctibus pectus ob- Veloces i ad effundendum sanguinem pedes eoree,
sessum sine intermissione laniatur. Mala celera ha - B contritio ki el calamilus in viis eorum qui vian pacis
bent terminum b , él qaodcumque delinquitur, delicti non agnoverunt , nec est limor Dei ante oculos eoret
consummatione finitur. In adultero cessat facinus (Rom . III, 13-18).
perpetrato stupro , in latrone conquiescit scelus ho - IS . Multo maluin levius el periculum minus est
micidio admisso, et prædoni rapacitatem < staluit cum membra gladio vulnerantur. Facilis cura estubi
preda possessa , et falsario modum ponil impleta fal- pliga perspicua est, et cilo ad sanitatem medela sab
lacia. Zelus lerminum non habet, permanens jugiler veniente perducitur : quod videlor. Z li vulnera .b.
malum et sine line peccatum ; quantoque ille cui 258 in strusa sunt el occulla ; nec remedium curu melentis
LECTIONES VARIANTES.
e Sic Lum . Ebor. Bod. 1, 2, 3,4. Qualis vero animæ bi Maledicto
Venientdies Rod . 4. Venit Bod . 3.
O .ron . Bod . 2. 4. Thu . Ver .
b Terminum suum Lam . Etor. Rod . 2. i El veloces Bod . 5 .
c Przedonis rapacitatem Ar. Lam . Ebor. Lin . Bod. 1, 2, k Contribulatio Ar.NC. 1. Voss. 2. Bod . 1, 2, 3,1.Ta.
3, 4, Tau. Vict. Saiết 1 cat. Jofelicitas Bod . 3 .
d Furiosa mentis Pem . Voss. 2. 1 Quia viam Bod. 1.
e Noli te zelare Bod . 4 . m Sic Ar. Lam . Ebor. Thu . Foss. Lin . Bod. 1, 2,3,1.
í Stridet Lam . Bod . 1, 2, 3, 4 . Thu. Ver. Vulnus quod videtur Oron .
& Dentes Bod. 1, 2, 3, 4. Ben .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
VII - Admovere carnifices. Tacitus I. vi Annalium : C excessum , uti videre est in pagina 1271 Notarum nas.
Negue frustra præstantissimus sapientiæ firmare solitus rarum ad Vilas Paparum Avenionensium . Labiorum
esi, si recludanlur lyrannorum mentes, poslea aspici tremorem antiqui posueruni inter indicia malt med
linialus et iclus. Seneca Hercule (Eixo : lis. Lactantius cnim in libro de Ira Dei, cap. v,ent
O si pateant pectora divitum , merans vitia animi perturbati, inter ea ponit oris, id
Quantos intus sublimis agit cst labiorum , Iremorein .Hieronymus in capul 1 Epis
Fortuna molus ! lolie Pauli ad Titum : Ille e diverso (orvo ruliu ,tre
Latinus Pacalus in Panegyrico Theodosii : Mabel nese mensibus labiis, rugata fronle, effrænalis conviciis, facie
cio quos internos mens scelerala carnifices. Boelius lib . inter pallorem ruboremque variala , clamore perstrepal.
IV de Consolationc Philosophiæ : licm in Epistola de vilando suspecto Contubernio :
Quos vides sedere celso Quid vuliuin inſamice rubore sufl'undis elirenentibus li
Solii culmine reges, biis impatientiam pectoris confiteris ? ltem in Epistola
Detrabil si quis superbis ad Pammachium contra Joannem Blicrosolymitanum :
Vani tegmina cullus, Resupina cervice ac trementibus labiis conticnisti. Item
Jam videbit intus arctas in Epistola ad Oceanum de unius uxoris viro : Sudare
Dominos ferre calenas. tamen frons, pallere gena , Iremere labia , lingua salita
Hinc eniin libido vexat siccari, et plus alale quam linore conirahi. Sulpitius
Avidis corda venenis. Severiis Dial. lll, c. 20 , loquens de Briccio nondig
Hinc flagellat ira mentem sanemeritis : Trementibuslabiis incerloque vultu .Fras.
Fluctus turbida lollens,
Mæror aut caplos fatigat, mentum Pelronii apud Diomedem lib. in : Anusre
Aut spes lubrica lorquet. cocla vino, trementibus labellis. Seneca in initio libri
Contra apud Senecam Epist. CXV : Si inobis animum de Tra inter signa irae ponit quod labia qualiuntur,
Alibi est indicium timoris, ut apud llieronymien in
bonivirilicerel inspicere,o quam pulchram faciem , quam
sinclam , quam ex magnifico placiloque fulgentem vide. Epistola ad Nepolianum de Vita Clericorum : Parzul
remus, illinc fortitudine , hinc lemperantia örudentiaque ad introilum inertici, trementibusquelabiis an commodius
Lucentibus ! habeanl sciscitantur. Silius Italicus lib . vi :
Laniatur. Codex sancti Arnulphi el Gralianopolila Volvens vis murmur anhelum
jus , laceratur. Inter singultus labrisque tremenlibus Anna.
VIII.-- Hinc vultusminax . In uno veteri libro scrip
lim est : Hinc vullus est contumax. Seneca Epist. XCVII: Proprium autem est nocentium iri
In labiis Iremor. His verbis tamquam suis usiis est pidare. Vide supra pag. 439.
Robertus Gervasii episcopus Senecensis, describens IX . - 591 Perducilur quod videtur. Ila velusliores
vilia BartholomæiarchiepiscopiBarensis,qui se nomi- tiones et XXVI volera exemplaria . Eramus adik
nabat Urbanum VI in initio miserabilis illius schismam vocem ilmus hocmodo : perducitur undans quod video
lis quod Ecclesiam distraxit post Grcgorii papæ XI tur', quam lectionem ego quoque inveni in quinque
 645 LIBER DE ZELO ET LIVORE . 616
admillunt quæ se intra conscientix la:ebras cxco do- A homicida est ; el scilis quia omnis homicida non habel
lore clauserunt. Quicumque es invidus ct malignus, in se vilim manentem (I Joan , ill, 15 ). Et iterum : Qui
videris quam sis eis quos odisti insidiosus, rernic 'o - dicil se in luce esse , el fruirem suum odil , in lencbris
sus , inſes us. Nulliusmagis quam lua salutis inimi. est usque adhuc, et in tenebris ambulat, et non scil quo
cus es. Qui squis ille est quem zelo persequeris , sub. cali; quoninm tenebræ excưecaverunt oculos ejus (Ibid .
terfugerc el vilare le poteril ; lu le non potes fue II , 9 - 11). Qui odit, inquit, fralrem suum , in tenebris
gere a : ubicumque fueris , adversarius tuus tecum ambulal, et non scit quo eat. It enim 959 nescius
est, hostis semper in pectore lio est b, pernicies in gehennam , ignarus et crcus præcipitatur in pæ .
· inlus inclu sa est, ineluctabili catenarum nexu ligatus nom , recedens scilicet a Christi lumine monentis et
el vincius es, zelo dominante captivus es , liec solatia dicentis : Ego sum lumen mundi. Quime secutus fue
libi ulla subveniunt. Perseveransmalum est hominem ril non ambulabit in lenebris , sed habebit lumen vilæ
persequi ad Dei gratiam pertinentem . Calamitas sine (Joan, viii, 12). Sequiiur autem Christum qui præce
remedio eslodisse felicem . plis ejus insistit, qui per magisterii ejus viam gradi
X. Et idcirco ,fratres dilectissimi, huic periculo con l'ir , qui vestigia ejus alque itinera sectatur, qui id
quod Christus ei docuit el fecit imitatur, secundum
snlens Dominus, ne quis zelo fratris in laqueum mortis B quod l'elrus k quoque hortalur et monel dicens :
incurreret, cum eum discipuli interrogarent quis inter
Christus passis esl pro nobis , relinquens vobis exem
illos C major essel : Qui fuerit, inquit, minimus in plum ul sequamini vestigia ejus (1 Pet. 11, 21). .
omnibus vobis, hic erit magnis (Luc. IX, 48). Amputa
vil omnem æmularionem responso suo , omnem cau XII. Meminisse debemus quo vocabulo plebem
sam el materiam mordacis invidiæ eruit et abscidit . suam Christusappellet, quo lilulo gregem suum nun
cupet . Oves nominal, ul innocentia christiana ovibus
Discipulo Christi d zelare non licet , non licet invi quelur (Joan. x, 2 ; Mailh . x, 16) ;agnos vocat, ut
dere. Exallationis apud nos non potest esse conten
lio : de humilitate ad summa crescimus 1 , didicimus agnorum naturam simplicem simplicitas mentis imi
unde placeamus. Denique et apostolus Paulus in telur. Qilid sub vestilu ovium lupuis lalilal ? quid gre
struens et monens ut qui, illuminati Christi lumine gem Christi qui se christianum mentitur inſamat ?
Christi nomen induere et non per Christi viam per
tenebras nocturnæ conversationis evasimus, in factis
atque in operibus luminis ambulemus , scribit et gere, quid aliud quam prævaricilio est divininomi
dicit : Nox lransivit , dies aulem appropinquavit . Abji nii, quam deserlio ilineris salutaris ? quando ipse do
ciamus ergo opera tenebrarum , el induamış 6 arma cial et dicat cum ad vitam venire qui mandala m ser
lucis. Tamquam in die decenter h ambulemus, non in vaverit, cl eum esse sapientem qui verba ejus audie
comessationibus et ebrielalibus, non in concupiscentiis crit el fecerit, doctorem quoque eum maximum in
el impudicitiis , non in cerlaminibus el zelo (Rom . XIII, regio cælorum vocuri qui fecerit el sic docuerit
12, 13 ). Si recesserunt de pectore luo tenebræ , si (Matth . v, 19); tunc prædicanti proſulurum quod
nox inde discussa est , si caligo delersa est, si illu bene atque utiliter przedicatum fucrit, si id quod ore
minavit sensus tuos splendor diei, si homo lucis esse promitur factis sequentibus implealur. Quid vero in
sinuavit crebrius discipulis suis Dominus, quid inter
cæpisti, que sunt Christi gere , quia lux et dies i salutaria
Christus est. monita el præcepta celestia custodiendum
magis servandumque mandavii, quam ut eadem dilec
XI. Quid in zeli tenebras ruis ? quid le nubilo li- tione qua discipulos ipje dilexit,nos quoque invicemu
voris involvis ? quid invidiæ cxcitale omne pacis el diligamus (Joan . Xu , 34)? Quomodo autem vel pa
charitatis lumen extinguis ? quid ad diabolum cui re- cem Domini vel charitatem terret qui, intercedente
Tiuntiaveras redis ? quid Caiu similis existis ? Homici- zelo , nec pacificus potest esse nec charus ?
dii namque facinore constringi eum qui zelaverit et XIII. Ideo et apostolus Paulus, cum pacis el chari
odio babuerit fratrem suum , declarat Joannes apo- tatis merila depromieret, cumque asseverarct firmi.
stolus in Epistola sua dicens : Qui fratrem suum odil, ler et doceret nec lidem sibi, nec eleemosynas, nec
LECTIONES VARIANTES .
a Poles vitare nec fugere Ar. Voss. 2. Fugere ubi- D Honeste Lin .
cumque fugeres Foss. i Et lux et dies Bod . 1.
b In pectore est Loon . Ebor. Thu . Bod . 1, 2. į Nescit quo eat Bod . 2.
c Quis eorum Lin . k Petrus apostolus Bod . 3.
a Discipulum Christi Lam . Lin. Bod . 2. i Passus est pro vob's Lim . Bod . 1, 2. Thu . Foss. vid .
e Non decet Bod . 2 . - I. ni ad Quir . cap . 39.
Crescimus unde placeamus Pem . Voss. 2. m Mandata ejus Ver . Bofl . 2 .
8 Induamur Ver. Vet innom . * Nos invicem Ar. Bod. 2. Thu. Foss.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
manuscriptis codicibuis . Sustuli tamen eam , propter X - Nox Transivit. Vide Erasmi Annotationes in
anctoritatem tot veterum exemplarium , et quia sine hunc locum Pauli.
ca oplime con siat sensus. XI. -- Fratrem suum odil. Vide sanctum Augusti.
Adversarius luus lecum est. Hieronymus in Epistola num Tractala v in Epistolin sancti Jounis , et Cas
ad Eustochiu m de Custodia Virginitatis : Facile aliis sianum , lib . 1. cap . 20 . Vide eti; m llincmarum ,
caremus vi!iis . Hic hostis nobis inclusus est. Quocum - om . I, pag . 72.
que pergimus , nobiscum portamus inimicum .
647 DIVI CIPRIANI . 68
passionem quoque ipsam conſessoris ct mariyris a A bilis cum ipso in gloria (Coluss. III , 1-4).Qui ergoin
proſuluram , nisi charitatis ſædera integra alque invio. Baptismo sccundum hominis antiijuipicccila carnalia
lata servasset, adjecit el dixil : Charitas magnanima el mortui i el sepulti sumus, qui regeneratione cæ .
ési, charitas benigna est, charitas non zelat (1 Cor . Testi Christo consurreximus, que sunt Christiet co
XII, 4); docens scilicel el ostendens eum posse cha - gitemus pariter ct geramus, sicut idem Apostolusda
ritalem tenere quisquis magnanimus,ſuerit ut benig - cel rursus et monet dicens : Primushomo de terre
nus cl zeli ac livoris alichus. Item alio loco , cum mo- limo, secundus homo de cælo . Qualis ille de limo,iales
neret uthomo jam sanclo Spiritu plenus et nativitale el qui de limo; el qualis cælestis, tales el cælesles.(us
colesti Dci filius factus non nisi spiritalia el divina modo portavimus imaginem ejus quide limo esi,porte
scclelur, ponil et dicit : El ego quidem , fratres, non mus et imaginem ejus qui de cælo est (1 Cor.sp,
polui vobis loquiquasispiritalibus, sed quasi carnalibus, 47- 19). Imaginem autem cælestemorlare non pos
Tamquam infantibus in Christo . Laclevos polavib, non sumus, nisi in co quod essc jam cejinius ,Christi
cibo ,nondum enim poteratis, sed nequenuncpotestis “, similitudinem præbeamus.
Adhuc enim estis carnales. Ubi enim in vobis d zelus et IV. lloc est enim mulasse quod fueras elcepiše
contentio el dissensiones sunt, nonne carnales eslis et esse quod non eras, ut in le divina nativitas luceat,
secundum hominem ambulalis (1 Cor. Ili, 1-3 )? B ut ad Patrem Deum deilica disciplina respondeal,ut
XIV . Oblerenda sunt, fratres dilectissimi, vitia ct bonore et laude vivendi Deus in homine clareschi,
peccata carnalia, et terrenicorporis infesta labes spi. ipso exhortante ct monenlc el eis qui se clarificant
rilali vigore calcanda , ne, dum iterum ad veleris vicem muliam pollicente : Eos, inquit, quiclarificant
hominis conversationem revolvimur, lethalibus la - me clarificabo ; el qui spernil me spernelar (Ihig.
queis implicemur, Apostolo hoc idem providenter e 11, 30). Ad quam clarificationem formans nos 26
cl salubriter præmonente : Ilaque, inquit, fratres,non præparans Dominus et Filius Dei similitudinem Dei
secundum carnem vivamus: si enim secundum carnem Patris insinuans in Evangelio suo dicit : Audistis quis
vixeritis , incipieris mori : si aulen spiriru opera car. dictum est : Diliges proximum libi m , el odiohabebisa
nismortificaverilis 6, vivelis. Quoiquot enim Spiritu Dei inimicum tibi. Ego autem dico vobis : Diligile inimicos
aguntur, hi filii Dei sunt (Rom . viii, 12-14 ). Si filii vestros, ei orale pro his quivos persequuntur, utsils
Dei sumus, si lempla ejus esse jam cæpimus, si, ac- filii Patris vestriº qui in cælis est, qui solem suum oriri
ceplo Spiritu sancto, sancle et spiritaliter vivimus, si facit super bonos etmalos, el pluit super justos et ii
de lerris oculos ad cælum sustulimus, si ad superna justos (Levit. xix ; Marth . v , 43 - 45 ). Si homibus
el divina plenum Deo et Christo pecliis ereximus, lætum est et gloriosum filios habere consimiles,et
non nisi quæ sunt Deo et Cliristo digna faciamus, sicut c lunc magis generasse delectat si ad patrem lineza
el Apostolus excitat el hortatur : Si consurrcxistis h, mentis paribus soboles subsiciva p respondeat,quaulo
inquit, cum Christo , quæ sursun sunt quærite, ubi major in Dco Patre lalitia cst cum quis sic spirila.
Christus est in dextera Dei sedens ; quæ sursum sunt sa liter nascitur, ut in actibiis cjus et laudibus divisa
pile, 260 non quæ super lerram i. Mortui enim estis, et generositas a prædicetur ? Qux justitix palma est,que
vita veslra abscondita est cum Christo in Deo . Cum au - corona, esse se lalem ' de quo Deus non dicat:Fi
lem Christus apparueril vila vestra, tunc et vosappare- lios generavi s el exallavi, ipsi aulem spreverurimi,
LECTIONES VARIANTES.
a Sic Bod . 1, 2,3, 4. Thu. Confessionis autmartyrii Oxon . k Cæpimus perseveremus Voss. 1.
1 Sic Ar. Lam . Ebor. Lin . Bod . 1, 2 , 3 . 4 . Thu . Lacte 1 Clarificationem conformans Voss. 1.
vos cibavi Bod . 1. Escam 1. iu ad Quir. c . 3 . m Proximum tuum Ar.
c Potestis cibum ferre Voss. 1 . n Et odies Pem . Voss. 1. Bod . 1. 3.
d Etenim inter vos NC. 1. Lam . Bod . 2. u Similes Pairi Ar. Lin .NC. Bod . 2 . 1. 3, 4 . Patrivestri
e Providente Ar. Bod . 2. Thu .
f Vivilis Bod . 3, 4. Voss. 1. Ver. Ben. Moriemini Bod . P Succisiva, Bod.3. Succidiva Vici.
3 . Voss. 1 . 9 Generatio Ar. Bod . 2 .
6 Mortificalis Ver . r Esse talem Ar. Bod . 2. Telalem NC. 1. Drur.I. :.
h Consurrexistis ,inquit, Christo Ver. Consurreximus Thu. Meerm .
i Non quæ terrepa Ar . Bod . 1, 2, 3, 4. Ver. Ben. Sic Bod . 1. 3, 4. Genui Oxon .
i Emortui Ar.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
Carnalibus , tamquam . In Apostoli erper voces car. præferri debere arbitratus sum quam exhibentvigini
nalibus, tamquam , quæ a lexlu Baluziano forte exci- . libri nostri et oclo Anglicani,lum etiam Camberonensis
dcrant, restitui. Routh . a Pamelio laudatus, eiexcerpla Flori. Aliam habentalt
XIII. - Confessoris et martyris. Ita scribendum quot libri veleres el editiones. In libro ili Testimonio
esse existimavi, pro eo quod antea legebatur, confes . rum , cap . 3 , legitur : Lac vobis polum dedi, non esclix.
sionis elmartyrii, quia ita scriptum vidi in septenide- XV. - Subsiciva. Rigallius malebat successitd.
cim libris nostris et in qualuor Anglicanis. Sic etiam Quam lectionem ego deprehendi in aliquot velustis
legisse se in Camberonensi testatur Pamelius. In exemplaribus. In codice Beccensi scriptum est succidud.
edilione que dicitur Gravii legitur confessori elmar - Generavi. Quamvis lectio quæ habet genuit bona
tyri. Que leclio valde accedit ad eam quam ego sub - sil , istam tamen reducere placuit , quia exstat in
stitui.Ocio velera exemplaria habentcam quam rejeci. omnibus editionibus quz Pamelianain antecesserunt,
Infantibus. Tria vetera exemplaria habent parvulis. in xxiii libris nostris , et in tribus Anglicanis. Alam
In libro di Testimoniorum scriptum est infantibus. non inveni nisi in tribus.
Lacte vos polavi. Antea legebatur. Lac vobis polum . Sic spirilaliler nascitur. Reliqua hujus libri desunt
dedi, non cibum . Quamvis ca lectio bona sit, eam lamen in codice sancti Arnulphi,
649 LIBER DE ZELO ET LIVORE. 650
(Isa , i, 2). Collaudet te potius a Christus et invitetad A suos diligit, dilectionis et pacis præmio honoratur.
præmium dicens : Venile, benedicti Patris mei, perci. In hoc virtutum stadio quotidie currimus, ad has jus
pile regnum quod vobis paratum est ab origine mundi titise palmas et coronas sine intermissione lemporis
(Malih. xxv, 34 ). pervenimus .
- XVI. His meditationibus corroborandus est ani- XVII. Ad quas ut pervenire lu etiam possis, qui
mus, fratres dilectissimi, ejusmodi exercitationibus fueras zelo et livore possessus, omnem illam mali
contra omnia diaboli jacula firmandus. Sit in mani• tiam qua priustenebaris abjice e, ad viam vitæ æterna
bus divina lectio , in sensibus Dominica cogitatio : ora- vestigiis salutaribus reformare . 361 Evelle de peciore
tio jugis omnino non cesset : salutaris operatio per- tuo spinas et tribulos, ut te Dominicum semen fertilid
severel. Spiritalibus semper actibus occupemur , ul fruge locuplelet, ut divina et spiritalis seges in co
quotiescumque inimicus accesserit, quoties adire ten - piam fæcundæ messis exuberet. Venena fellis evome,
laverit, et clausum adversùm se pectus inveniat et discordiarum virus exclude, purgetur mens quam
armalum . Non enim ch ristiani hominis corona una serpentinus livor infecerat, amaritudo omnis que in
est quz tempore perseculionis accipitur : habet et ius insederat Christi dulcedine leniatur. Si de sacra
pax coronas suas, quibus de varia et multiplici con - mento crucis et cibum sumis et potum , lignum quod
gressione victores, prostralo et subacto adversario , B apud merrham e profecit in imagine, ad saporis duil
coronantur . Libidinem subegisse continentiæ palma cedinem tibi in veritate proficiat ad mulcendi peclo
est. Contra iram , contra injuriam repugnasse corona ris lenitalem , nec ad medelam prosperandæ valitu
patientiæ est. De avaritia triumphus est pecuniam dinis laborabis. Unde vulneratus fueras, inde curare.
spernere . Laus est fidei fiducia futurorum b mundi Amaeos quos ante oderas, dilige illos quibus injustis
adversa tolerare. Et qui superbus in prosperis non obtrectationibus invidebas . Bonos imitare, si sectari
est, gloriam de humililale consequitur. Et qui ad potes f. Si autem eos sectari non potes, collulare
pauperum fovendorum misericordiam pronus est, certe et congratulare 8 melioribus. Fac le illis adu
retributionem thesauri cælestis adipiscitur. Et qui nata dilectione participem , fac le consortio charitatis
zelare non novit, quique, unanimis el mitis , fratres et fraternitatis vinculo cohærentem . Dimittenlur tibi
LECTIONES VARIANTES.
a Me; collaudet te potius Ar. Bod . 1, 2, 3, 4. e Apud marram Ver. Mara O.xon.
b Futurorum bonorum Bod . 2, 3 . 1 Si sectari non potes Bod . 1 , 2, 3, 4 . Ver.
C Tenebraris abige Bod . 2. & Gratulare Voss. 1. Congratulare Imp.
Semen feraci Bod . 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
XVI. -- Sit in manibus. Miror hanc lectionem , C can . 20 : Plurimum itaque prodest unicuique bonis
quam præferunt omnes veteres editiones et omnes jungi. Adolescentibus quoque ulile ul claros et sapientes
libri veteres, rejectam fuisse a Pamelio, qui cum pu - viros sequantur. GregoriusNazianzenus in carmine ad
Laret bunc locum esse mutilum , eum supplevit ex Nicobulum ait prudentis et cordati viri esse magna
quatuor manuscriptis et posuit : Sit ante oculos di mensura vilam suam metiri, atque ad excellentium
vina leclio, in manibus bona operatio , in sensibus Domi virorum imitationem sese componere. Quintilianus
nica cogitatio . Ego reposuj velerem lectionem . lib . 1, cap . 6 : Isrgo consuetudinem sermonis vocabo
Habel el pax . Supra Epist. viii, pag . 18 : In cæle. consensum eruditorum , sicut vivendi consensum bono
stibus castris pax ei acies habent flores suos. Hilarius rum . 592 Laciantius I. 1, c. 1 : Quoniam bene dicere ad
episcopus Arelatensis in Sermone de sancto Hono paucos pertinet, bene autem vivere ad omnes. Ruricius
rato : Habet el pax marlyres suos. Hieronymus in lib . 11, Epist. IV : Sicut vivere commune est omnium ,
Epistola ad Demetriadem de Virginitale servanda : bene vero vivere et bene descendere de hac vila pauco .
Habel et pudicitia servata martyrium suum . Vide llo . rum est. Seneca Epist. vii : Cum his versare qui le
miliam sancti Joannis Chrysostomi in laudationem meliorem facturi suni. Symmachus lib . v, Episi. LXIV :
sanctæ protomartyris et apostolæ Thecla , Commo Maximum lucrum est quærere familiaritatem bonorum .
dianus, Instruct. LXJI : Bellum abest, in pace martyres Hieronymus in Epistola ad Rusticum : Inter clericos
ibant. sectare meliores. Fecil Cyprianus quod suadebal. Bo .
Victores prostrato. Codex Gratianopolitanus, con nos semper imitabatur. Sic enim scribit Pontius dia
gressione prostralo el subacto adversario , victores coro conus in Vita ejus : El sic per bonorum omnium docu .
nantur. menta decurrens, dum meliores semper imilatur, eliam
Libidinem . Quam Fulgentius Placiades lib . i My - D ipse se fecit imitandum . Ennodius lib . v. Epist. xx :
thol. vocal honestalis novercam . Totum te sludia honesta suscipiant. Festina ut ad
XVII. – Merrham . Ila habent quatuor libri vele- messen patriam venias , linquum lectionis sarculo , .
res optimi. etiam Veronensis . Sic etiam scriptum est mores bonorum imitatione purgando. Horatius lib . I ,
in versione Lxx Interprelum , apud Origenem homi- Epist. xviu :
lia vii in Exodum ; apud sanctum Cyrillum Alexan
drinum lib . V de Adoratione in spirili et veritate ; Intermulta leges et percunctabere doctos,
apud sanctum Ambrosium cap . 5 de Institutione Vire Qua ratione queas traducere leniter pyum .
ginis, el apud sanctum Augustinum lib . ii, Quæst. 55
in Exodum . El sic omnino scribendum recte ostendit
Cotelerius ad librum vi, cap . 19 , Constitutionum Apo- Tacitus laudat Agricolam quod sluderet discere a re
stolicarum . Vide etiam nolas Frontonis Ducæi ad ritis, sequi oplimos.
poema xvii sancti Paulini. Rulinus in Psal. xliv : Myr- Cohærentem . Hæc emendatio, quam inveni in tri..
Tha est species valde amara , de qua ungitur corpus bus antiquis codicibus et in antiquis editionibus, mihi
morlui,utnon putrescal, et pellit vermes . videtur certa. Et tamen omnes fere libri veterespræ
Bonos imitare. Nolum illud : Tu vivendo bones, ferunt cohæredem . Hæc discrepantia orta hinc est
scribendo sequare perilos. Ambrosius lib). si Officior. quod in quodam veleri libro, ut in Victorino, scris
PATROL. IV . S . CYPRIAN , 21
651 DIVI CYPRIANI
debita quando et ipse dimiseris ; accipientur sacri- A millit. Cogita quod filii Dei hi soli possint vocari qui
licia tua cum pacificus ad Deum veneris : sensus at sint pacifici , qui nativitate cælesti et lege divinabal
que aclus tui divinitus dirigentur quando ca que di- similitudinem Dei Patris et Christi respondeant sil.
vina et justa sunt cogitaveris, sicut scriptum est : unali. Cogita sub oculis Dei nos slare, spectanteac
Cor viri cogitet justa , ut à Domino dirigantur gressus judicante ipso conversationis ac vitæ nostræ corri
ejus (Prov . xvi, 9). cula decurrere, pervenire nos lunc demum posse ut
XVIII, Habes autem multa quæ cogites. Paradisum eum videre contingat, si ipsum nunc videntem de.
cogita , quo Cain non ingreditur, qui zelo ſratrem leclemus actibus nostris, si nos dignos gratia ejus et
peremit (Gen ., iv) . Cogita coeleste regnum , ad quod indulgentia przebeamus, si, placiturisemper in regno,
non nisi concordes atque unanimes a Dominus ad- in hoc mundo ante placeamus.
LECTIONES VARIANTES.
a Nisi unanimes Liu . Bod . 1, 2, 3 . 4.
b Nativitate et lege Ar. Lam . Ebor. NC. 1. Voss. 1, 2.
VARIORUM NOTÆ .
plum erat cohærentem et supra lineam vel cohære- B natus est postquam parentes ejus ejecti fuerantop
deni. Id sæpe evenisse in exemplaribus antiquis Ope- radiso, non potest dici non rediisse in paradisso,
rum sancti Cypriani jam observatum a nobis est. cum in illo numquam fuerit. Itaque non dubitati
XVIII. -- Cain non ingreditur. Hanc lectionem , quin lectio horum irium librorum preſerenda sil.
quam habent tres libri veleres, puto esse optimam ; Gratia ejus. Ita multi libri veieres. Alii habent
aliam vero , quæ habet redil, falsam . Cain enim , qui gratie ejus et indulgentia .

EPISTOLA AD FORTUNATUM
DE EXHORTATIONE MARTYRII ·:
PRÆFATIO .
1. DESIDERASTÍ, Fortunale carissime, ut, quoniam C lites Christi ad coeleste et spiritale certamen anidia.
persecutionum et pressurarum pondus incumbit,et in rem . Obtemperandum fuit desiderio luo lam neces
fine ' atque in consummatione b mundi antichrisii sario , ut, quantum suflicit mediocritas nostra ausilio
tempus infestum appropinquare jam coepit, ad præ - divinæ inspiratiònis instructa, quasi arma de muni
parandas c et corroborandas fratrum nientes de di- menta quxdam pugnaturis fratribus de prrceptisDo
vinis Scripturis hortamenta componerem , quibusmi- minicis promerentur. Parum est enim quod Deiple
LECTIONES VARIANTES.
& De bono martyrii.Lege in pace,frater charissime, his - b In finem et consummationem Bôd. 1. 4.
que temporibus nostra tempora conferens, tacitus inge. Ad præparandas fralruni ross. 1.
misce NC. 2.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Quamvis dubitari non possit quin hic liber sit llincmiarus archiepiscopus Remensis, ut in margine
sancti Cypriani, cui adscribitur in omnibus anti observavit Sirmundus,' in libro de Prædestinatione
quis codicibus et editionibus, vetus lamen error qui pag . 73 , refert ex Cypriano locum quemdam erla
irrepsit in antiquas editiones Epistolarum sancti bro Il Purolipomenon , quiexstat in capite octavohas
Hieronymi, persuasit Mariano Victorio , ut observavit operis Cyprianici. Quod autem Pearsonius in Innal
eliam Baronius , illum esse sancti Hilarii, episcopi . bies Cyprianicis contendit illud non esse Copriani,.
Pictaviensis , argumento etiam sumplo ex stylo ; cum D auctoris Cypriano junioris, ei non possum assentif,
tamen alii .contendant stylum auctoris istius libri cum nullas bonas rationes afferat pro ašscrendasiz
congruere cum stylo Cypriani, non congruere cum sua opinione. Falsus est autem Pamelinis scribers
stylo Hilarii. Pravam lectionem que irrepserat in priimam libri istius editionem deberi Rembollo,bila
Epistolas Hieronymi sustulit diligentia viroruñ cla - betur enim in editione Spirensi, ol reciemonucu
rissiinorum Domni Peiri Coustant et Domni Joannis Angli, el in veteri Veneta. ( PREFATIO . Titulinis
Martianay ,monachorum ordinis sancti Benedicti, qui el sequens, CAPITULA LIBRISEQUENTIS,desuniuntur er et
lestantur veram ac genuinam lectionem quæ in nova lione Oxoniensi, in qua lamen nihil reperitur ulunde
Operum sancti Hieronymieditione habetur exstare in manu accipiantur innotescat, Epp . ) .
omnibus codicibiis minuscriptis, nullo excep :o . Unde 1. - Jam cæpil . Quamvis non constilnerim rediero
autem ortus sit hic error divinare conatus est Lali- rationem omuium mutationum a me faclaruin in Up
nus Latinius, et puto divinasse. Conjecit enim vir ribus sancti Cypriani, putavi tamen reddere me
dociissiinus scrip:um fuisse in margine cujusdam bere in boc loco , licet res sit exigui momenti,
libri ad Fortunarum , ut lizec nota responderal nomini quis putare possit inc vocem jam studio contrar
Cypriani, idque posica in contextum temerc rela- cendi posuissc pro nunc. Feci ergo quia omnes !!
tuin et non suo loco po juu . Esse aniem Cypriani veteres et omnes velcres editiones erlibenthanc to
binc ctiam , prüler alia argumenta , pobalur, quod ctionen .
055 EPISTOLA AD FORTUNATUM . 654
bem classico nostræ vocis erigimus, nisi credentium A utile et salubre prospexi , in exhortatione tam ne
fidem cl dicalam Deo devolamque virtutem divina cessaria quæ martyres faciat, amputandas esse ver
lectione firmemus. borum nostrorum moras el lardilates, atque amba
II. Quid autem potius autmajus curæ nostræ ac sol- ges sermonis humani subtrahendas, ponenda sola illa
licitudini congruil ,quam ut commissum 262 nobis divi- quæ Deus loquitur, quibus servossuos ad martyrium
nilus populum et exercilumin castris cælestibus con Christus hortatur. Præcepla ipsa divina velut arma
stilulum adversus diaboli lela et jacula exhortalioni. pugnantibus suggerenda sunt. Illa sintmilitaris lubæ
bus assiduis præparemus a ? Neque enim idoneus po - hortamenta , illa pugnantibus classica. Inde aures eri
Test esse miles ad bellum qui non exercitatus prius gantur, inde instruantur mentes, inde et animiet cor
in campo ſuerit,aut qui b agonisticam coronam quærit poris vires ad omnem passionis tolerantiam robo
adipisci in stadio coronabilur, visiusuin el peritiam vi- rentur. Nos tantum qui, Domino permittente, primum
rium ante meditetur. Adversarius velus est el hostis Baptisma credentibus dedimus, ad aliud quoque sin -
antiquus cum quo prælium gerimus c ; sex millia an - gulos præparemus, insinuantes et docentes k hoc esse
norum jam pene complentur ex quo hominem diabolus Baptisma in gratia majus, in potestate sublimius, in
impugnat. Omnia genera tenlandi et arles atque insi- honore pretiosius, Baptisma in quo Angeli baptizant,
dias dejiciendi usu ipso yetustatis edidicit. Si impara - B Baptisma 1 in quo Deus et Christus ejus exultant,
lum inveneritmilitem Christi, si rudem , si non sol- Baptisma post quod nemo jam peccat, Baptismaquod
licitum d ac toto corde vigilantem , circum venit ne- fidei nostra incrementa consummat, Baptisma quod
scium , fallit incautum , decipit imperitum . Si vero nos demundo recedentes slalim Deo copulat. In aque
quis Dominica præcepta custodiens et forliler Chri- Baptismo accipitur peccatorum remissa , in sanguinis
slo adhaerens i contra eum steterit, vincatur necesse Baptismo corona virtutum . Amplectenda res est et
cst , quia Christus, quem confitelur, invictus est, oplanda et omnibus postulationum nostrarum preci
III. Ac, ne in longum sermonem mcum extende- bus expetenda , ui qui servi Dei sumus m , simus et
rem , frater charissime, et audienteni vel legentem amici.
styli latioris copia fatigarem , compendium ſeci ; ut, CAPITULA LIBRI SEQUENTIS.
propositis titulis, quos quis 3 et nosse debeal et le
nere, capitula Dominica subnecterem et id quod pro- I. In exhortandis itaqne ae præparandis n fratribus
posueram divinæ lectionis auctoritate solidarem , ut nostris, et virtutis ac fidei firmitate ad præconium Do
non tam tractatum meum videar tibi misisse quam minicæ confessionis atque ad prælium persecutio
materiam tractantibus præbuisse. Quae res in usum nis et passionis armandis º primo in loco dicendum
singlis proficit ulililale majore . Nam , si conſectam c est idola deos non esse, quæ homo sibi facit. Neque
et paralam jam vestem b darem , vestis esset mea, enim quæ fiunt factore suo et fabricatore majora
qua alius uteretur, et forsilan non pro babiludine 263 sunt, aut protégere et servare quemquam possunt
slaturze i et corporis res alieri facta minus congruens quæ ipsa de templis suis pereunt, nisi ab homine
haberelur. Nunc vero de agno per quem redempti serventur. Sed nec elementa colenda esse qux ho
ac vivificali sumus, lanam ipsam et purpuram misi ; mini, secundum dispositionem et præceplum Dei,
quam cum acceperis, tunicam tibi pro roluntate con serviunt P.
ficies, etplus ut in i domestica, tua atque in propria I . Destructis idolis, et elementorum ratione mon
veste lætaberis, et cæteris quoque ut conficere et ipsi strata 4, ostendendum Deum solum colendum esse. i
pro arbitrio suo possint quod misimus exhibebis, ut, III. Tunc addendum quæ comminatio Dei sit ad
velere illa nuditale coniecta , perferant omnes indu - versus eos qui idolis sacrificant r.
menta Christi, cælestis gratiæ sanctificatione vestiti. IV . Præterea docendum non facile ignoscere
IV. Necnon et illud consilium , fráter charissimė, Deum idololatris.
LECTIONES VARIANTES.
Quam commissum , etc ., præparare Ebor. Lam . Lin . D i Etplus in Bod . 3, 4.
NC . 1 . Voss. 1, 2 . . k Präparemus instruentes Ver .
b Aut quis Bod . 1. 1 Baplisma passionis in quo Deus et Christus ejus exul
Bellum gerimus Lin. geritur Bod . 1. tant Lam . Ebor . NC. 1, Ar. Ben . Bod. 1.
Il Si vou sollicito Ar. Lan . Ebor. Ver. Voss. 3. m Servi Dei fuimus Ver . Ben . Bod .1, 2, 3, 4. MR.
e Decipit imparatum Lam . NG . 1. Ebor. MR. 1. Parandis v'er , reparandis Voss. 3.
Christi vestigiis adhærens Oxon . Persecutionis armandis Ar. NC. 1. Lam . Ebor .
$ Quos quisquis Bod . 1, 3 . P Serviunt ei Ar.
h Vestem misissem Ver. 4 Prostrata A . Ben .
i Habitu slaturæ Voss. 1 , 3 . r Serviunt voss. 3 .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
II. — Imparatum militem . Petronius : Parala mileś melii, quae bona non est, relinuisse, contra veierum
arma non habui. librorum et editionum fidem .
IV . Baplisma majus, id cst Baptisma sanguinis ,
Christo adhærens. Ifac lectio constans est in omni- quod explicatur paulo post.
busantiquis editionibus et in omuibus antiquis edi. Elementa , Quinque libri veteres et editio Anglicana
lionibus et in omnibus antiquis libris tam nostris addunt vice deorum . Quod etiam mox habetur in
quam Anglicanis . Quare miror Anglos editioncm Pa initio primi capituli.
655 DIVI CYPRIANI
V. Et quod sic idololatriæ indigneturDeus, ut præ - A IX . Ad hoc enim pressuras et persecutiones fieri
ceperit etiam eos interfici qui sacrilicare et servire il probemur.
idolis suaserint. X . Nec timendas esse injurias el pænas persecu.
VI. Subjungendum posthæc, quod , redempli ac vi- tionum , quia major est Dominus ad prolegendum ,
vificati Christi sanguine, nihil Christo præponere de- quam diabolus ad impugnandum .
beamus, quia nec ille quicquam nobis præposucril,et XI. Ac,ne expavescal quis el conturbetur ad pres
ille a propter nos mala bonis prælulerit, pauperla- suras et persecutiones quas patimur in islo mundo,
tem divitiis , servilulem dominationi, mortem im - probandum anle prædictum esse e quod nos mundos
mortalitati ;nos contra in passionibusnostris pauper- odio habiturus esset , et quod persecutiones adver
tali sæculari paradisi divitias et delicias præfera- sum nos excitaret, utex hoc ipso quod hæc fiantma
mus b, dominatum el regnum æternum temporariæ nifesta sit fides divinze pollicitationis in mercclibus
servituti, immortalitatem morti , Deum et Christum et præmiis postmodum seculuris , nec norum quid
diabolo el antichriste . accidat Christianis , quando ab initio mundi boni
VII. Insinuandum quoque ne, erepti de faucibus laboraverint , et oppressi alquc occisi sintab in
diaboli et de laqueis seculi liberali, si in angustiis justis.
et pressuris esse c cæperint, regredi denuo ad sæcu- B XII. In novissima parte ponendum est qux speset
lum velint et perdant quod cvaserint. quæ merces mancat justos et martyres post conflicia.
VIII. Insistendum potius esse el perseveranduin in liones hujus lemporis et passiones, et quod plusacte.
fide el virtute d et coelestis ac spiritalis gratix con . pluri simus in passionis remuneratione quam quod
summatione, ut ad palmam et coronam possit per - hic sustinemus in ipsa passione.
veniri.
GO

. DE EXHORTATIONE MARTYRII.
CAP. 1, - QUOD IDOLA DIL NON SINT, ET QUOD NEC illos 1. Nemo autem sibi similem homo poterit deur
- ELEMENTA VICE DEORUM COLENDA SINT. fingere : cum sit enim mortalis,mortuum fingilmanibus
iniquis. Melior est autem ipse iis quos colit,quonier
· Ostenditur in Psalmo cxm : Idola gentium ar - ipse quidem vixit , illi autem numquam (Sap. 18,13•
gentum et aurum , opera 5 manuum hominum . Os ha- 17). Ilem in Exodo : Non facies tibi idolum neccujas
benl et non loquuntur, oculos habent et non vident, au - quam similitudinem (Exod . xx , 4 ). Jiem apud Salomo
res habent el non audiunt h . Neque enim est spiritus in nem de elementis : Neque opera altendentes agroit.
ore ipsorum . Similes illis fiant i qui faciunt ea i . llem runt quis esset artifex , sed aut ignem , aut spiritum ,ex
in Sapientia Salomonis : Omnia idola nationum æ cilatum aerem ,aut gyrum stellarum , aut nimiam aquam,
stimaverunt deos ; quibus neque oculorum usus est ad aul solem aut lunam deos pulaverunt, quorum sipro
videndum , neque nares ad percipiendum spiritum k, pler speciem hoc æstimaverunt, sciant quantoiis ***DO
negrie aures ad audiendum ,neque digiti in manibus ad minus sit speciosior. Aut si virtutes et opera ecran
traclandum , sed el pedes eorum pigri ad ambulandum . mirati sunt, intelligant ab ipsis quoniam qui hæccon
Homo enim fecit illos, et qui spiritum mulualus est finxit slituit fortia forlior est illis (Sap. XII, 1-4).
LECTIONES VARJANTES.
a Et hic Lin . h Audiunt, pareshabent etnon odorabunt,manushabent
h Proponamus. Ver. etnon palpabunt, pon clamabunt in gutture suo Lin .
e Liberati, in angustiis et pressuris esse cum Bod . 3 , 4 . i Illis sint Ben . Vcr . Lam . Ebor , sunt Voss. 2.
a Fide et veritate Val. į Faciunt ea , et omnes qui confidunt in eis Bod.7.
• Probalum jam et prædictum Bod . 4. k Accipiendum spiritum Bod 4 .
* Et hoc Voss. 3 . 1 Is finxit illos Voss.
* Opus Lam . Ebor. Bod . 1, 2, 3, 4. Lin. NC. 1, 2. Ver. D m Hæc constituit fortior est illis Bod. 4, 2,4.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
X . - Injurias et pænas: Codex Gratianopolitanus maria capitum in contextu , uli par erat,existimantes
injurias el pugnas. Sic etiam codex sancti Arnulphi. explodendam esse hanc novitatem , retinendam esse
'Cap. I. — Quod idola .Mullum peccaverunt Angli in aniiquitatem .Hæc enim summaria sunt potiustheses
Jioc loco et in initiis omnium capitulorum hujus libri ad quarum probationem Cyprianus adducit Ieslimon
el eorum qu:e sunt ad Quirinum . Posuerunt enim in sequentia ex sacra Scriplura . Ideoque in quibusdam
margine capilula quorum postea probationes ex Scrip . libris antiquis hæc summaria scripta sunt inajusculis
tur: atfert 'Cyprianus . Ea vero quis divinare posset characteribus.
esse Cypriani, cum illi semper apponere soleant in Aut lunam . Pamelius adjecit rectores orbis terrara
margine summaria earum rerum quæ sunt in con - ex fide duorum veterum librorum , et quia siclegno
Textii ; summaria vero ipsorum sint , non Cypriani in capite xuilibri Sapientiæ et apud ipsum Cyprianum
nec veterum librariorum ? Adde quod ineptum , ut lib . n Testimoniorum cap . 29 , ubi idem locuspelo
mihi videtur, initium istius libri posuerunt, incipien - tur. At ego , cum illa non invenerim in nullo coru
tes a verbo Ostendilir. Proclive esset interrogare veterum exemplarium quibus utor , desint autem de
quid hoc loco significet vox Ostenditur , quæ debet omnibus editionibus Pameliana antiquioribus ,cu
referri ad aliquid antecedens. Nos reposuimus sum - sustuli ab hoc loco,
657 EPISTOLA AD FORTUNATUM . 658
. CAP. II. — QUOD DEUS SOLUS COLENDUS sit. A lam in fronte sua aut in manu, bibel et ipse de vino
Sicut scriptum est a : Dominum Deum tuum adora - iræ Dei mixlo in poculo iræ ejus, et punielur igne et
bis, etilli soli servi es ( Deut. v .13 ). llem in Exodo : Non sulphure sub oculis sanctorum Angelorum el sub oculis
erunt libi dii aliiaðsqueme(Ex. vi, 13). Item illicb : Vin Agni :el fumus de tormentis eorum in sæcula sæculo
ruma scendet;nec
dele, videle quia ego sum <, et non est Deus præler me. ruma habebunt requiem die ac nocle quicuns
scendet;nec na
Ego interimamuet vivere faciam ,perculiam el ego sanabo, que adoranlbestiam et imaginem ejus (Apoc. xv, 9-11).
el non est qui eripiatdemanibusmeis e (Deut. xxx11,39). CAP. IV . — NON FACILE IGNOSCERE DEUM IDOLOLATRIS .
llem in Apocalypsi : Elvidi alium Angelum volantem Moyses in Exodo pro populo rogat, nec impelrat .
in medio cælo , habentem Evangelium æternum ,utan Precor , ail, Domine, deliquil populus hic delictum
nuntiarel super lerram el super omnes nationes i et tribus grunde. Fecerunt sibi deos aureos " . El nunc si dimit
el linguas el populos, dicentem voce magna : Meluile lis illis delictum , dimille. Sin autem , dele me de libro
polius Deum ", el dale illi claritatem , quoniam venit quem scripsisti. Et dixit Dominus ad Moysen : Si quis
hora judicii ejus ; el adorale eum qui fecil cælum el deliquit ante me, deleam eum de libro meo (Exod .
lerram et mare et omnia quæ in eis sunt(Apoc. xiv , 6 , 7). XXX1 , 31 -33). Item cum Hieremias pro populo de
Sic et Dominus in Evangelio commemorationem precaretur, Dominus ad eum loquitur dicens : Et lu
facit primi ct secundi præcepti dicens : Audi Israel, B noli orare pro populo hoc, et noli postulare pro ipsis in
Dominus Deus luus Deus unus est; et : Diliges Dominum prece el oratione , quia non exaudiam in tempore quo
luum de 1010 corde luo el de lola anima lua el de lola invocabunt me, in iempore afflictionis suve (Hier. XI,
virlule tua . Hoc primum , et secundum simile huic : Di. 14). Ezechiel quoque hanc eamdem denuntiat indi
liges proximum luum " lamquam le . In his duobus præ g nationem Dei his qui in Deum delinquunt o : Et fuit,
ceplis lola lex pendel el Prophelæ (Malih . XX1 , 39 , 40 ). inquit, verbum Domini ad me dicens : Fili hominis .
El iterum : llæc est autem vila æterna, ut cognoscant terra quæcumque peccaveritmihiul delinqualdelictum ,
le solum el verum Deum et quem misisti Jesum Chri extendam manum meam super eam , elobieram slabi
slum (Joan . XVII, 3). limentum panis P, et immillam in eam ſamem , et au
CAP . III. - QUÆ COMMINATIO DEI SIT ADVERSUS EOS feram deea hominem el pecora, Ei si fuerint ires viri
hi in medio ejus, Noe, Daniel el Job, non liberabunt
QUI IDOLIS SACRIFICANT. filios neque filias, ipsi soli salvi erunt (Ezech . xiv, 12,
In Exodo i : Sacrificans diis eradicabitur, nisi Do 14 , 16 ). Item in libro Regnorum primo : Si delin .
mino soli (Exod.xxi ,19). Item in Deuteronomio : Sa quendo peccel vir adversus virum , orabunt pro eo Do
crificaverunt dæmoniis, et non Deo (Dcut. XXXII, 17). a minum . Si autem in Deum peccet homo, quis orabil pro
llem apud Esajam : Adoraverunt eos quos fecerunt di- C .
gili eorum , el curvatus est homo, et humilialus est vir, eo (1 Reg . 11, 25) ?
el non laxabo illis i (Isa . 11, 8). Et iterum : Illis ſudi- CAP.
CAPUT. V.V.PRÆCEPE SIC IDOLOLATRIÆ INDIGNETUR DEUS,
-— 265 QUOD
RIT ETIAM EOS INTERFICI QUI SACRIFI
slis libamina , el illis imposuistis sacrificia . Super hæc CARE ET SERVIRE IDOLIS SUASERINT.
s
ergo non indignabor, dicit Dominu ( Isa . 1, vu , 6) ?
Item apud Hieremiam : Nolile ambulare post deos In Deuteronomio : Quod si rogaverit te frater tuus ,
alienos ul serviatis eis, et ne adoraveritis eus, el ne in - aut filius tuus, aut filia lua , auluxor lua quæ est in
cilelisme in operibus manuum vestrarum ad disper- sinu luo , aut amicus tuus, qui æqualis est animæ tuæ ,
dendos k vos (Hier. XXV , 6 ) . llem in Apucalypsi : Si lalenler dicens : « Eamus el serviamus diis aliis q, diis
quis adorat 1 bestiam et imaginem ejus, el accipit m no - gentium ; » non consenties ei , et non exaudies eum , et
LECTIONES VARIANTES.
4 Scriptum est in deuteronomio O.xon . Lam . Ebor. Lin . i Sic Bod . 1 , 2 , 3 , 4 . Ar. Lam . Ebor. Lin . Legitur in
Voss. 1. Bod . 1, 2, 3, 4. Imp. Voss. 3. "
by Item in Deuteronomio Oxon . Voss. Lam . Lin . NC.1. Laxabo illis,dicit Dominus Ar.NC.1. Lam . Ebor. Bod.
Bod . 1, 2, 3, 4 . Optime. k Dispergendos Voss. 3 .
Ego sum Dominus Lam . Ebor. NC. 1. Bod . 2. 1 Adoraverit Bod . 1, 3, 4.
Ego occidam Bod . 1, 3 , 4. in11 Aureos . 1. os Ar. Bod. 2.
Accepit etBodargente
e Qui possit eruere de manu mea Voss. 1, 3 .
Per omnes naliones Ben . Ver . • Dominum derelinquant Voss. 3 .
& Servite potius Domino Voss. 1. Bod . 3. Voss. 3. P Panis ejus Bod . 3 .
h Proximum tibi Lam . Ebor . NC. 1. 9 Alienis Ar. Lam . Ebor .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Cap.II. - Quod Deus solus. Tria sunt initia istius ca- scriptores per lapsum memoriæ loco sacræ Scripturæ
pilis in antiquis exemplaribus. Quædam enim habent : laudant ex aliis locis , quam iis ubi vere habentur ,
Quod Deressolus sil. In Exodo: Non erunt. Alia vero : nec ea licet emendare absque auctoritate velerum
Quod Deus solus colendus sil. In Exodo : Dominum librorum , ut exemplis ostendemus in nouis ad librun
Deum tuum . Alia denique : Quod Deus colendus est , anonymum de rebaptismate. Itaque securius visum est
sicul scri ptum est : Deum luum adorabis. Alque ego retinere lectionein manuscriptorum .
banc posiremam lectionem amplexus sum , quia nilitur Melnile polius. Ita editio Spirensis. Plerique codi
auctoritate velerum exemplarium . Sane si locorum ces habeni limele . In qualuor scriptum esi : Audile
sacræ Scripture quæ istic referuntur habenda esset polius Dominum . In Beccensi Videle.
ralio , dubium non essel quin retinenda fuerit emen - Cap. IV . — Deus aureos. Quinque libri vetere
dalio posteriorum editorum . Interdum quippe veteres duint el arcenteos. Vide notas ad librum de Lapsis.
 659 DIVI CYPRIANI 660
non parcet oculus tuus super eum , et non celabis eum , A aulem e non possunt occidere. Magis autem meluile eum
annuntians annuntiabis de illo. Manus tua erit super qui potest animam et corpus occidere ' in gehennar
eum , in primis inler ficere eum , etmanus omnis populi (Malih . x , 28). Et iterum : Qui amal animan suam ,
postremo; et lapidabunt eum et morietur , quoniam perdel eam : el qui odil animam suam in isto secule,
quæsivil avertere le a Domino Deo luo (Deul. XIII , 6 ). in vitam æternamn conservabit illam (Joan . xli, 25 ).
Et iterum loquitur Dominus et dicit nec civitati par. CAPUT VI. - QUOD, REDEMPTI ET VIVIFICATI CHRISTI
cendum , cliamsi universa consenseritad idololatriam : SANGUINE , NIHIL CHRISTO PRÆPONERE DEBEAMUS.
Aut si audieris in una ex civitatibus quas Dominus In Evangelio Dominus loquitur et dicit: Quidiligit
Deus luus dabit libi inhabitare le illic, dicentes : « Ea
mus et serviamus diis aliis, ? quos non nosti ", interfi patrem aut matrem super me 8, non estmedignus. El
ciensnecabis omnes qui sunt in civitate cæde gladii , el qui diligit filium aut filiam super me, non esl medi
incendes civilatem igni, el eşit sine habitaculo in æter gnush. Et quinon accipit crucem i suam et sequiturme,
non estmedignus i (M alih . x , 37). Sic et in Deutero
num . Non readificabitur etiam nunc, ut averlalur Do nomio scriptum estk : Qui dicunt patri etmatri,o Nex
minus ab indignatione iræ suæ . Ei dabil .
libimisericor novi agnoverunt,
diam et miserebitur lui , el multiplicabit le , si exau le, 1 el filios suos non hi custodieran
dieris vocem Domini Dei lui, et observaveris præcepla" BB præcepta lua , el testamentum 1 (uum servarerunt(Dai.
xxxvII, 9 ). Item apostolus Paulus : Quis nos, inquit,
ejus (Deut. XIII, 12). Cujus præcepti et vigoris me separabil a charitate
mor Mallathias interfecit eum qui ad aram sacrilica Christi? presșura an angusha,en
perseculio , an fames , an nudilas, an periculum , a
lurus accesserat b (IMachab. 11 , 24). Quod si ante gladius
adventum Christi circa Deum colendum et idola ? Sicut scriptum est : Quia propter te occidi.
spernenda c hæc præcepta seryata sunt , quanto ma mur lota die, æslimali sumusul oves riclimam, sed in his
gis post adventum Christi servanda sunt; quando ille omnibussuperamus n propler eum qui dilexil nos (Rom .
veniens non verbis tantum nos hortatus sit , sed et vin , 35). Et iterum : Non estis vestri : emptiexin
factis, post omnes injurias el contumelias passus quo eslis prelio magno º , glorificate P el porlate Deum in
que el crucifixus , ut nos pati et mori exemplo sug corpore vestro (1 Cor . vi, 20). El ilerum : Pro omnibus
doceret , ut nulla sit homini excusalio pro se non mortuus est 266 Christus, ut el qui vivunt, jam 100
patienti , cum passus sit ille pro nobis ; et cum ille sibi vivant, sed ei qui pro ipsis mortuus est etresur
passus sit pro alienis peccatis, mullo magis pro pec rexit (II Cor. v, 15).
calis suis pati unumqnemque debere ? Et ideo in CAPUT VII. - EREPTOS DE FAUCIBUS DIABOLI, ET DE
Evangelio comminatur et dicil : Quicumque confessus LAQUEIS SÆCULI LIBERATOS , NON DEBERE DENTO A
fueril me coram hominibus , el ego confilebor eum d co - C SÆCULUM REVERTI, NE PERDANT QUOD EVASERINT.
ram Patre meo, qui in cælis est ; qui autem negaverit « In Exodo , Judaicus populus, ad umbram nostri
me coram hominibus, el ego negabo eum coram Patre el imaginem præfiguratus , cum , Deo tulore et vite
meo, qui in cælis est (Malth . x , 35). Tiem Apostolus dice, evasissel Pharaonis atque Ægypti, id est dia
Paulus : Si enim commorimur, inquit, el convivemus : boli et sæculi, durissimam servitutem ; circa Denm
si tole:' mus , el conregnabimus : si negabimus , et ipse perfidus et ingratus , adversus Moysen mussitat, re
negabit nos (I Tim . 11 , 12). Item Joannes : Quinegat spiciens solitudinis ac laboris incommoda , et nou
Filinm , neque Patrem habel : qui confiletur Filium , et intelligens libertatis ac salutis beneficia divina, re
Filium et Patrem habel (I JO. 11, 23 ). Unde nos ad con - verti quaerit ad Ægypti , hoc est ad seculi, serville
templum mortis horlalur Dominus el corroborat di- tem unde fuerat exutus r , cuni magis fidere deberet
cens : Nolile limere eos qui occidunt corpus, animam in Deum s el credere ; quoniam qui a diabolo et sa
LECTIONES VARIANTES.
a Oxon . addit : Quæres sollicite , et si inveneris certum į Non estmeus discipulus Ar .
esse quod dicitur. k Deuteronomio positum est Bod . 3 .
b Ascenderat Bod . 1 . 1 Et mandatum Lam . Ebor . Bod . 2.
c Idola sternenda Bod . 1 . m Oves occisionis Ar, NC. 2 . Bod . 2 .
d Confitebor in ipso Ar. Voss. 1. In his omnibus supervincimus Ber . Pro eo Lam . Eber
e El animam Bod . 2. Bod . 1, 2, 4.
i Corpus perdere Ar . Lam . Bod . 2. • Emti estis magno Ber. Lam . Ebor. NC. 1. Bod.3.
& Matrem plus quam me Lin . Ebor. N C . 1. D P Clasificate Ver.
b Et qui diligit filium aut filiam super me non est me di 9 Ægyptum Lin . Spir. Bod . 1, 2, 4.
gnus Lam . Ebor. Bod . 1, 2, 3, 4. Desunt in Impr. Onde ſuerat exemlus Bod. 3 . abstractus Spir. Voril.
i Tollit crucem Bod . 4 . s Fidem ip Deo habere Lin .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
• Cap. V. - Si audieris in una. Hic locus refertura Gra - corrumpunt. Auctor glossæ non recurrit ad Cypria.
liano xxiii q. 5 : Si audieris .Ubi glossa aitCyprianum num , ei ideo erravil in facto.
fuisse interrogatum an mali post adventum Dom .ini Conservabit illam . Duo libri veteres habent salvabil,
in hunc munduin morte sint puniendi, et illum res alius servabil, alius denique inveniat.
pondisse quod sic, quia si ante adventuin Christi loc Cap. VI. - Occidimur. Editio Morelliana el quidam
liat, ut probatur auctorilale Deuteronomii el excmplo libri veleres mortificamur, etmox occisionis.
Malachia , multo potius post adventum Christi hoc Non sil me dignus. Codex Seguierianus , non es!
fieri debet. Joannes vero de Turre cremata hinc col meus discipulus .
legit non esse parceudum malis qui multitudinem Superamus. Codex Veronensis, supervincimus. Vide
661 EPISTOLA AD FORTUNATUM . 662
culo liberat populum suum , protegit liberatum : A tus apostolus Paulus , ut fides nostra proficial et
Quid hoc iz obis , inquiunt , fecisti in ejiciendo nos de crescat el ad summa pervenial, bortatur dicens :
Ægyplo ? melius est a nobis servire Egyptiis quam Nescilis quoniam qui in studio currunt m , omnes quidema
morib in solitudine hac. El dixit Moyses ad populum : currunt, unus lamen 1 accipit palmam ? Sic currile ut
Fidite, et stale c, et cernite salutem quæ a Domino est , occupelis ". Et illi quidem ul corruptibilem coronam alca
quam robis faciethodie : Dominus ipse pugnabit pro cipiant, vos autem incorruptam (I Cor . ix , 24 ). Et
vobis , et vos lacebilis (Exod. xiv, 11). Quod nos ad - iterum :Nemo militans Deo obligat se molestiis sæcu
monens in Evangelio suo Dominus , et docens ne adlaribus, ut possit placere ei cui se probavit. Sed el si
diabolum rursus et ad seculum , quibus renuntiavi- certaveril quis, non coronabitur , nisi legitime pugnave.
mus et unde evasimus , revertamur , dicit : Nemo ril (11 Tim . 11 , 4 ). Et iterum : Oro autem vos , frac
retro allendens et super ponens munum suam super tres , per misericordiam Dei, ut constitualis corpora
aratrum , aptus est regno Dei ( Luc. ix, 62). Et iterum : vestra hostiam viventem , sanclam , placentem Deo ;
El qui in agro est,non convertatur relro d. Memores es. nec configureminiP swoulo huic, sed transformamini in
lote uxoris Loth (Luc. XVII, 31) . Ac, ne quis aliqua velrenovatione spirilus 4 , ad probandum quæsil voluntas
cupiditale rerum ,velsuorum dulcedineretardelur quo. Dei bona et placens et perfecta (Rom . xi , 1). Etile
minus Christum sequatur, addit el dicit : Qui non re- B rum : Sumus filii Dei : si uutem ' filii, el hæredes,hæ
nuntial omnibus quæ sunt ejus e, non potest meus esse redes quidem Dei, cohæredes aulem Christi; si quidem
discipu lus (Luc. xiv , 33). compariamur , ul el commagnificemur s (Rom . vii,'17).
CAPUT VII. - INSISTENDUM ESSE ET PERSEVERAN Et in Apocalypsi eadein loquitur divinæ prædicatio
DUM IN FIDE ET VIRTUTE , ET COELESTIS AC SPIRITALIS nis hortatio , dicens : Tene t quod habes, ne alius ac
GRATIÆ CONSUMMATIONE , UT AD PALMAM ET CORONAM cipiat coronam tuam (Apoc. In, 11). Quod exemplum
POSSIT PERVENIRI. 267 perseverandi et permanendi designalur in Exodo ,
i In Paralipomenon : Dominus vobiscum est , quam . ubi Moyses, ad superandum Amalech , qui figuram
diu et vos i estis cum ipso. Si autem dereliquerilis eum , portabal diaboli, in signo el sacramento crucis u alle
derelinquet yos (II Par. xv, 2). llem apud Ezechie . tuit, vabat supinas manus. Nec vincere adversarium po
lem : Justitia justi non liberabit eum , in quacumque die nisi poslquarn stabilis in signo allevatis jugiter
manibus
exerraverit 8 (Ezech. xxxii, 12).Item in Evangelio Do levabatMoyses perseveravit. «El factum est, inquit , cum
minus loquitur et dicit : Qui perseveraveril usque in submiserat manus, manus, prævalebat Israel; ubi autem
finem b, hic salvus erit í (Malih . x , 22). Et iterum : plo lapide supposuerunt invalescebat Amalech. Et acce .
v sub eo , el sedebal super
Si permanseritis in verbo meo , vere discipuli mei estis , c eum . Et Aaron el Ur sustentabant manus ejus hinc
el cognoscelis veritatem , el verilas liberabit vos (Joan . el inde ; el factæ sunt manus Moysi stabiles usque in
VIN , 31 ). Præmonens quoque nos paralos semper occasum solis. Et fugavit Jesus Amalech , et omnem
esse debere , et expeditos in procinctu firmiter stare , populum ejus *. Et dixit Dominus ad Moysen : Scribe
addil etdicit : Sint lumbivestri præcincti i, el lucernæ hoc ut sit memoria y in libro , el da in aures Jesu :
ardentes ; el vos similes hominibus exspectantibus domi quoniam deletione deleam ? memoriam Amalech de
num suum , quando reverlalur k a nupliis; ut, cum venerit
el pulsaverit,aperianl ei.Beati 1 servi illi, quos adveniens sub coelo aa (Exo.xvii, 11).,
dominus invenerit vigilantes (Luc. XII , 35 ). Item bea -
LECTIONES VARIANTES.
a Melius erat Bod . 3 . agonizat in omnibus continens est.
P Hostiam vivam Bod . 1, 2, 3, 4. Rationabile ministerium
bc Silete stateAr.BodBod
obire
Quam el . 1.. 2.State fidentes et videle Spir.
vestrum Lin . Voss. 1. Rationabile obsequium vestrum ; et
« Tollere vestimentum suum Ar. Lam . Ebor. Bod. 2. N . nolite configurari Bod . 4 .
C . 1 , 2. Ben . 9 Renovatione sensus Bod . 3 .
e Omnibus quæ possidet Ar. r Sumus filii, si autem Bod . 1.
? Quamdiu vos Bod . 1 , 2 , 3, 4 . & Simul glorificemur Bod . 3 .
6 Et iniquitas iniquinon átlliget eum , quacumque die re - D Tene, inquit Bod. 1. 4 .
versus fuerit ab iniquitatibus suis addit Voss. 1. u In signo crueis Bod. 1.1
h Usque ad finem Lin . v Invalescebat Amalech . Sed manusMoysi graves erant,
i Salyabitur Bod. 4 . et acceplo Ver . el similiter 1. 2. ad Quir . c. xxi.
į Lunbi vestri accincti Voss. 4. i Ur supportabant Voss. NC. 2 .
k Quando veniat Lum . Ebor. NC. 4. Bod . 1,2,3,4 . y Populum ejus in ore gladii Ver .
i Felices Ar. Bod . 1, 2 , 4 .;. z Memoriale Ar. Bod . 3.
m Quoniam hi qui in stadio currunt Bod . 1. aa Delebo Bod. 4 . .
n Sed unus Bod . 1, 3 . bb In sempiternum Lam . Ebor. NC . 1. Bod .2 .
out comprehendatis Bod . Oxon , addit: Omnis enim qui
STEPH . BALUZII NOTÆ .
notas ad epistolam xxvi, pag. 412, ubi vox eadem Uloccupetis. Postea istic sequitur in editioneMa.
reperitur . nutiana et in Comeliana seginentum istud : Omnis
enim qui agonizat, coniinens est. Verum cum illud de
Cap . VII. - In ejiciendo. Codex Fuxensis educendo, sit In codice Seguieriano, in antiquis editionibus , et
etmox eremo pro solitudine. Ilanc ultimam lectionem in omnibus libris veleribus, duobus exceptis , addi
prxferunt tres alii libri veteres. tum e Manutio , omissum a Morellio , deinde reposi
Cap .VII . -- Felices servi. lia oinnes veteres editiones tum a Pamelio, nos delevimus . Vide notas ad Episto -
ante Pamelianam . Eodem quoque modo scriptum est lam vili, pag . 595 .
in libris nostris et in Anglicanis. Fugavii Jesus. Codex Seguierianus, fugavit Moysers
 663 DIVI CYPRIANI
CAPUT IX . - AD HOC PRESSURAS ET PERSECUTIONES A spem nostram consistere, et congressione illa justos
FIERI, UT PROBEMUR. ad divinæ sedis et salutis æternæ præmium perve
In Deuteronomio : Tentat vos Dominus Deus ve- nire, in Psalmo XXVI ponit el dicit : Si directa lwa
sler, ut sciat si diligitis Dominum Deum vestrum ex rint in me castra, non timebil cor meum : et si essetre.
tolo corde vestro , et ex tota anima vestra , el ex reril super me bellum , in illud ego sperabo 4. Unan 1
iola virtute vestra ( Deut. XIII , 3 ). Et iterum apud pelii a Domino i, hanc requiram , ut inhabilem in domo
Salomonem : Vasa figuli probal fornax , et homines Domini per omnes dies vitæ meæ . Item in Exodo dich .
justos lentario tribulationis ( Eccli. 11, 5 ). Paulus ral Scriptura divina pressurismultiplicarivos polius
quoque paria lestatur ac loquitur dicens : Gloriamur et augeri, dicens : Quantoque eos deprimebant, laila
in spe claritatis Dei: non solum aulem , sed el gloriamur plures fiebant, el invalescebantmagis (Exod. 1, 12).El
in pressuris , scientes quoniam pressura tolerantiam in Apocalypsi proleclio divina promillilur passionibus
operatur, tolerantiu autem probationem , probatio autem nostris : Nihil, inquit, eoru ! limeas que passuras es
spem : spes autem non confundit , quia dilectio Dei in (Apoc. II, 10). Nec alius securitatem nobis et prolec
fusa a est in cordibus nostris ver Spiritum sanctum qui lionem pollicetur, quam qui el per Esaiam proplietan
datus est nobis ( Rom . v. 3 ). Et Petrus in Epistola loquitur dicens : Noli limere, quia le redemi,elrocan
sua ponit et dicit : Charissimi, nolile mirari ardorem B le nomine luo ;meus es lu . Ei si transieris per aquain,k
accidentem vobis , qui ad lentationemem vestram nec cum sum ,,elet puun
vestram filbir ; nec flumina te non inundabunt, etsitransieris pa
excidatis, tamquam novum aliquid vobis contingat. Sed ignem ", non combureris el flamma te non comburel, qua.
quotiescumque communicatis Christi passionibus, per niam ego Dominus Deus luus, Sanctus Israel, qui le
omnia gaudele ; utet in revelatione facla claritatis ejus salvum facio (18. Lxi , 11). Qui et in Evangelio pró
gaudentes exultelis b. Si improperatur vobis in nomine millit auxilium divinum 298 Dei servis in persecutio
Christic,beatieslis ,quia majestatis elvirtutis Dominino nibus non defuturum ,dicens : Cum autem vostradidi
men in vobis requiescit:quod quidem secundum illosd blas- rint, nolile cogitare quo modo aut quid loquanini;debi
phematur, secundum nos aulem honoralur ([ Pelr.iv ,12). tur enim vobis in illa hora quid loquamini: non enim
CAPUT X . - TIMENDAS NON ESSE INJURIAS ET POENAS vos estis qui loquimini, sed spiritus Palris qui loquiler
PERSECUTIONUM , QUIA MAJOR EST DOMINUS AD PROTE- in vobis(Matth
tris .x,10).Et
non præmeditari excusare Ponileenimin cordibusrése
iterum : : ego dabo tokis
GENDUM , QUAM DIABOLUS AD IMPUGNANDUM .
os el sapientiam m cui non poterunt resistere adversarä
Joannes in Epistola sua probat dicens e : Major vestri (Luc. XII, 11). Sicut in Exodo ad Moysen cuno
est qui in vobis est, quam qui in islo mundo(I JO. IV, 4). lantem et ad populum ire trepidantem Deus loquitur
Item in Psalmo cxyn : Non metuam quid mihi fa . C dicens : Quis dedit os homini? et quis fecit mogilaluu ?
cial homo, Dominusmihi auxilialor est ( . 6). El ile- et quis surdum n ? elquis videntem el cæcum ?nonneego
rum : Isti in curribus el isli in equis, nos autem in no- Dominus Deus ? Et nunc perge, el ego aperiam os tall ,
mine Domini Dei nostrimagnificabimus 1. Ipsi oblioati el instruam le quid loquaris (Exod . iv , 11). Nec dill
sunt 8 et ceciderunt : nos aulem surreximus el erecti su . cile est Deo aperire os hominis devoti sibi,etcok
mus(Ps. xix , 8).Et adhuc fortius docens el ostendens fessorisuo inspirare constantiam et fiduciam loquen
Spiritus sanctus castra diaboli non timenda, et si di , qui in Numeris adversus Balaam prophelam
bellum nobis hostis indixerit, in ipso magis bello etiam asinam fecerit loqui (Num . XXII, 30). Quare1
LECTIONES VARIANTES.
a Sic Manu . Pam . Rig . Voss. 1, 2. Lin et l. 3.ad Quir. h In illo ego sperabo Voss. 1.
c. 6 . Diffusa Lam . Ebor. NC. 2. Spir. Vet. innom . Eras. i Unum petii, Lam . Ebor. Lin. Bod . 1, 4.
Morel. Grav. į Hoc exquiram Bod . 1.4 . Lam . Ebor.
" Gaudeatis et exultetis Bod . 4. k Sic Ver. Vat. Lam . Lin . NC. 1. 2. Voss. 1. Bod.1,2,
c Nomine Jesu Bod . 4. 3. ignem , flamma Impr. .
d Per illos Spir . 1 Quin et Evangelio Prior.
c Ponit et dicit Spir . in Os sapientiä Bod. 4 .
f Invocabimus Ar. Bod . 1. 2. 4. Ben , Ver, magnificabi- D " Sic ver. Benev. Ar. Lan . Ebor. NC. 1, 2.Lun.Du
mur Spir . 1. 4. Mutum Imp.Mutum et loquentem , audiealem et sur
8 Illis copulati sunt pedes Ar. NC. 1,2. Lam . Ebor. V os. dum Bod . 3 .
1. Lin . Bod . 1, 2.Ben. Ver, Ox. Ipsi obligati sunt et Impr.
STEPI . BALUZII NOTÆ .
CAP . X . -- Timendas non esse. Restituimus in hoc missionibus el prædictionibus Dei inter Opera Prosper
loco duo membra istius periodi quæ Manuliana editio Angli prætermissa lectione illa , posuerunt this po
omiserat,sed Morellius reposuerat. Cum auteni exstent pululi sunt pedes. Quam lectionem habent ocloder
in omnibus antiquis editionibus, pulavimus esse repo . exemplaria nostra , etiam Seguierianui , ei edito
nenda ; nam veleres libri non repugnant. Morelli , tum etiam ea quæ dicitur Gravii. Nomus
Quia major est Dominus. Rufinus lib . 1. His!. eccl. Marcellus: Copulantur pro copulant. El paulo int
cap . 34 . Longe major est qui nos defendil, quam qui Copulantur pro conjungunt.
illa . Codex Seguierianus congressios
persequilur. Idem in Ps. LXI . Fortis armatus diabolus nemCongressione
illam justorum .
est, qui hunc mundum possidebat. Sed Christus eo for
lior veniens ipsum devicit. Mogilalum . Ita legendum esse indicantomnesle
libri veteres quibus usus sum , in primis veroSey
Ipsi obligati sunt. Hæc est scriptura veterum cdi- rianus. Editio Manutii et codex Fusensis præter
ionum . Quo etiam modo legebat auctor libri de Pro - mollegium . At mogilalum in suis csemplaribus beza
 665 EPISTOLA AD FORTUNATUM . 666
persecutionibus nemo cogitet quod periculum diabo- A mullos fallent (Matth. xxiv, 4). Incipielis autem audire
lus importel, sed immoconsideret quod auxilium Deus bella el auditus bellorum ' : videle, nolite lumultuari :
præstet : nec menlem labefaciet humana infestatio, oportet enini hæc fieri, sed nondum est finis. Exsurget
sed corrobor et lidem divina protectio : quando unus enim gens super genlem , el regnum super regnum ; et
quisque, sec undum Dominica promissa a el lidei suæ erunt fames et terræ motus et pestilentiæ per singula
merila , lant um accipiatde Dei ope quantum se cre loca ; omnia aulem isla initia parlurilionum sunt. Tunc
dat accipere ; nec sil quod Omnipolens præstare non Iradent vos in pressurum , el inter ficient vos ; el erilis
possit, nisi si accipientis fides caduca b defecerit. odibiles omnibus gentibus propler nomen meum . Ettunc
CAPUT XI. - ANTE PRÆDICTUM ESSE QUOD NOS MUNDUS scandalizabuntur mulli, el invicem Irudent el odient in
ODIO HABITURUS ESSET,ETQUOD PERSECUTIONESADVER vicem . Elmulli pseudoprophelæ exsurgent et seducent
SUM NOS EXCITARET, ET QUOD NIHIL NOVUM CHRISTIANIS multos : et eo quod facinusabundel, refrigescet charitas
ACCIDAT, QUANDO AB INITIO MUNDI BONI LABORA VERINT, multorum . Qui autem toleraverit usque in b finem , hic
ET OPPRESSI ATQUE OCCISI SINT JUSTI AB INJUSTIS. salvus erit. Et prædicabilur Evangelium istud regni
per tolum orbem i terræ , in testimonium omnibus gen
Dominus in Evangelio c præmonet et prænuntiat, libus i, el lunc veniet finis. Cum ergo viderilis abomina
dicens : Si mundus vos odit, scitole quoniam me primo B lionem vastalionis k, quæ dicta est per Danielem pro
odul (Joan , xv, 18 ). Si de mundo esselis, mundus quod phelam , slanlem in loco sanclo (quilegit intelligat), lunc
suum esset amaret : sed, quia demundo non estis, et ego qui in Judæa sunt, ſugiant in montes; el yui in lecio est,
elegi vos de mundo, propterea odit vos mundus. Me- non descendaltollerequidquam de domo;etquiin 269agro
mencule S ermonis quem dixi vobi : Non est servusma. est, non converlalur relro auferre vestimentum suum .
jor domi 10 suo : si me persecuti sunt, et vos perse- Væ aulem prægnantibus el nutrientibus l in illis diebus !
quenlur. Et iterum : Veniet hora ul omnis qui vos oc Orale autem ne fal ſuga vestra hyeme, neque sabbalo.
ciderit, p ulel se officium Deo facere : sed hoc ſacient, Erit enim iunc pressura magna, qualis non fuitmab
quoniam non cognoverunt Patrem neque me. Hæc au inilio mundi usque nunc, sed neque fiel : el nisi breviali
lem locutus sum vobis, ut, cum venerit hora, eorum me- essent dies illi, non essel salva omnis n curo ; propler
.. mores sitis, quia ego dixi vobis (16. XVI, 4). Et ilerum : electos autem breviabuntur illi dies. Tunc si quis dixe
· Amen amen dico vobis, quoniam vos plorabilis el plan rit vobis : Ecce hic est Christus, aut ecce illic, nolile
gelis, sæculum autem gaudebit : vos tristes erilis, sed credere. Surgent enim pseudochristi et pseudopro -
Iristiria vestra in lætitiam veniet (Ib . 26 ). Et iterum : phelæ : et dabunt signa magna º el prodigia, ad er.
Hec loculus sum vobis, ul in mepacem habeatis, in sæ - rorem P ſuciendum , si fieri polest, etiam electis. Vos au
culo aulem pressuram d: sed fidile,quoniam ego vici sæ . lem cavele, ecce prædixi vobis omnia . Si ergo dixerint
culum (16. 38). El cum a discipulis suis interrogare- C vobis : Ecce in soliludine est 9, nolile cxire ; e :ce in
Tur de signo adventus sui el consummationis mundi , cubiculis ", nolite credere. Sicut enim coruscalio exit s
respondit et dixit : Cavele nequis vos (allat; mulli enim ab Oriente , et apparel usque ad Occidentem , ila eril et
venier al in nomine meo dicentes : Ego sum Christus; el adventus Filii hominis. Ubi fueril cadaver 1, illuc col
LECTIONES VARIANTES.
bio D ominica præcepta et promissa Ar. Bod . 4 . 1 Praegnantibus el lactantibus Voss. 1.
ides catholica Ar . m Qualis non est facta Lam . Ebor . NC. 2. Bod . 1, 2 , 3 ,
HE abebitis Oron. .Bod. 2.
suo Lam
vangelio addil " Non liberaretur omnis Ar. Lam . Ebor . Bod . 1 , 2.Ver .
· Signa magna et portenta Lam .Bod . 1, 2, 3, 4. Ben .Ver .
Sonsummationis sæculi Bod . 4. P Terrorem Bod . 1, 2.
TOpiniones
8 R
bellorum Bod . 3 . 9 Exite, in solitudine est Bod . 3.
Regnum contra regnum Bod . 1. r In cubilibus V073. 1.
Perseveraverit usque ad Bod . 1. & Quæ exit NC.1, 2. Bod. 1, 2, 3, 4. Coruscalio proce
iToto orbe NC. 2. dens Lin .
? Testimonium omuium gentium NC. 2. * Sic ar. Bod. 1, 2, 3, 4. Benev. Ver . Corpus Inpr.
& Desolationis Bod. 4.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
AlinusLalinius, qui pulal eam esse veram lectionem ; D quam Laline apud Joannem . Verum vox habebilis deest
am vero , que habel mulum , suppositam esse per in libro de Palientia in quibusdam libris veteribus,
Ć terilitem librariorum , qui mulia mularunt apud etiam in Seguieriano. Eam tamen habent veteres edi
prianum , præsertim in sacræ Scripturæ locis cila tiones. Quod miror animadversum non esse a Pamielio .
s , in quibus audax et imperitus quisque librarius Vastationis. Qualuor libri el unusBodleianus habent
ilavit sibi impune licere omnia ad Vulgatam editio . desolationis. Sic etiam in capile ix Danielis el in ca
em redigere. Quod etiam animadversum est alicubi pile xii Evangelii secundum Joannem .
Francisco Turriano. In evangelio Marci cap. 9 le Nutrientibus. Codex Pillicanus nutricantibus.
Siluruswazov . Vide glossarium græcum Cangii Salva omnis caro. Duodecim libri nostri el sex Alle
l ag. 941, in voce Mogyos. glicanihabent liberarelur omnis caro.
Cap. XI. - Memores silis. Codex Fuxensis reminis llic est Christus. Vide Erasmiannotationes in liunc
camini. locum Mathæi.
uditus. Duo libri veleres, bella et opiniones
Bellma ieoln aauditus. Prodigia .Nescio an ea lectio proferenda sil eiquam
u
Clonrowwbeccs
t la etiam in uno Bodleiano. Vide Erasmi
la . lla
præferunt quindecim exemplaria velera , in quibus
I
in hunc locum Marthiei. scriptum est porlenta. II Esdrecap. ix : El dedisti signa
" U jo autem pressuran . Il cc tantum in codici.
C
12 S
atqiie portenta in Pharaone. Anonymiliber de Rebap
GO
i l scriptis, ctiam in Seguieriano. Pamelius tismale p . 372 ; Dabunt signa magna el portenta .
Vecti ,poslabebitis
mas ex codice Alfligcniensi, ct quia ila Cadaver . Quamvis vocabuluin corpus, quod habent
Ice
mu cillegitur in libro de Palientia, et lam Grice véleres, oplime congruat huic loco, cedere tamen
cij
667 - PISI CITRIINI
ligentur a aquilæ . Continuoaulem post pressuram dierum A terram (Dan. XIV , 4). Tobias quoque, sub regali -
illorum sol teneb:icabil ) , ei luna non dubil lumen sulum , cel ac lyrannica servilule, sensu lamen ac spiritu
et stellæ cadent de cælo,elvirrules colorum movebuntur. liber, confessionem suam Deo seryai, et virtutem
Elluncapparebit signum filii hominis in cælo, et lamen - majestatemque divinam sublimiler prcdicat, dicens:
tabuntur omnes tribus terra : el videbuntFilium hominis Ego in terra caplivitalis meæ confiteor illi, et ostendo
venientem in nubibus cæli cum virtutemagna etclaritale. virtutem ejus in natione peccatrice (Tob . xm , 6). Quid
El millel Angelos suos cum ruba magna. El colligent vero in Bachabuis, seplem fratres el natalium pa
elecios ejus a quatuor renlis e, a summis cælorum usque riter et virtutum sorte consimiles, septenarium nu
ad sunmilates eorum (Malth. xxiv ; Luc. XXI). Nec nova merum sacramento perfecta consummationis im
aut repentina hac suntquae nunc accidunt Christia - plentes? sic seplem fratres in martyrio cohærentes ,
nis, cum boni semper el justi, et Deo innocentiæ lcge ut primi in dispositione divina septem dies an.
ac vere religionis timore devoli, per pressuras el norum i seplem millia continentes, utseptem Spiritus
injurias d , el graves ac multiformes infestalionum eli Angeli septem qui assistunt el conversantur ante
poenas e angusti itineris diſticultate gradiantur. Sic in faciem Dei, el lucerne septiformes in tabernaculo
origine statim mundi Abel justus a fratre primus martyrii, el in Apocalypsiseplem candelabraaurea,el
occiditur : et Jacob fugalur, et Joseph venundatur , el B apud Salomonem column:e seplem , super quas edil .
David misericordem Saulrex persequitur, et lleliam cavit k domum Sapieniia (Prov . If , 1): ita et istic sef
majestatem Dei constanter ac fortiter asserentem rex lem fratrum numerus, Ecclesias septem numeri sui
Achab opprimere conalur; Zacharias sacerdos inter- quantitate complexus,secundum quod in primoRegno
licitur in medio templi et allaris, ut illic hostia ipse rum 270 libro legimus, sterilem septem peperisse(11,3).
fiat ubi Deo hostias immolabat. Tot denique mar. Etapud Esaiam :Septem mulieres unum hominem ap.
tyria justorum sæpe celebrata , lot edita in posterum prehendunt, cujus invocari super se nomen esposcunt
fidei cl virtutis exempla. Tres pueri, Ananias, Aza- (Is. iv , 1). El apostolus Paulus, quihujuslegiliminu.
rias, Misahel, ætate compares, dilectione i concor- meri el certi meminit, 3d seplem Ecclesias scribit.El
des , fide stabiles, virtule constantes , flammis ac pæ - in Apocalypsi(1, 19-21) Dominusmandala sua div.na
nis urgentibus fortiores, soli sc Deo servire, solumn el præcepta cælestia ad scptem Ecclesias cl earum
nosse, solum colere proclamant , dicentes : Nubu- angelos dirigit, qui nunc istic in fratribus nullierus
chodonosor rex , non opus est nobis dehoc verbo res- invenilir, ut consummalio legitima compleatur '.
pondere tibi. Esl enim Deus, cui nos servimus, potens c Cum sepleni liberis plane copulalur et maler origo
nos eripere de camino ignis ardentis, el demanibus tuis, et radix ; quæ Ecclesias seplem postmodum peperil,
rex, liberabit nos. Ei si non , nolum sil libi quia ipsa prima et una super Petrum m Dominivoce lune
diis luis non servimus, et imaginem h auream quum sla . data . Nec vacal quod in passionibus sola " cun llo
tuisli , non adoramus. El Daniel, Deo devolus et salic- beris maler est : marlyres enim , qui se Dei biliosin
lo Spiritu plenus, exclamat et dicit : Nihil colo ego passione lestamtur, jam non nisi Deo palre cele
nisi Dominum Deum ineum , qui condidii cælum el sentur ; sicut in Evangelio Dominus docel,dicens :
LECTIONES VARIANTES.
a Congregabuntur Bod . 2, 3 . Tertull. 0 .ron . Statuam Impr.
b Sic Lam . Ebor. NC. 1 , Bod . 1 , 2, 3, 4 . Benev . Ver . te i Annorum ratione Lam . Ebor. NC. 1. Bod .2.
nebrescet Impr. i Spiritus aul Benev . Ver.
c Ventis cæli Yer . k ÆdificateLam . Bod ur. 1 ,Lam
2, 3,. Ebor.
4 . NC. 1. Bol. 2.
al Pressuras et angustias Bod . 1 . ? Legitim compleat
e lufestantium pænas Lam . Ebor. Ben . Bod. 1, 2, 3, 4. m Sic Lam . Voss. 1. Lin . Nup. Imp. Super per
f Dilectione Dei Bod . 1 . Spir. Innom . Remb. Erasm . Morel. Gruv . Fol.
6 Proclamabat Bod . 2. 4 , Passionibus solatium Bod. 4 .
h Sic Lam . Ebor. NC. 1. Bod. 1, 2, 3, 4 . Benev. Ver. Dominus loquitur dicens Lum . Ebor. Bod. 2.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
cogor auctoritati octodecim librorum nostrorum , el D lur lib . 11 Testimoniorum , cap. 10. Similem !!
quinque Anglicanorum , in quibus scripium est cada- riam refert Philostratus lib . I, cap. 19, de Mila apus
ver. Et statim plures libri veteres habentcongregabuil- lonii Tyanai.
tur pro colligentur. Vide Erasmum in hunc locum Super Pelrum . Rigallius adnionet in codiceFo.
Maiihæi. xiensi scriptum fuisse super petram , idque sen
Tenebrescet. Decem libri veleres habent tenebrica inspexisse, sed manum recentiorem , antiquam lot
bil vel tenebricabilur. Vide notas Frontonis Ducxi in men , duobus obeliscis persirinxisse a el subs
Honiliam Chrysostomi ad populum Antiochenum . suisse u . Al cum ego isiud non in venerim in cod
Cum luba magna. Sedecim libri veleres elantiquæ Fuxiensi, pulare cogor Rigallium alio intentom
editiones habent cum virtule mayna el clarirale. Eras- suisse Foxiense pro quodam alio manuscripto lund
mus, ut siepe fieri solei, in unum compegit dras id inveneral. In Seguieriano scriptum primoallera
. ectiones veterum librorum , et posuit, cum virnuile super petram , sed postea posita est antiquitus/
magna el clarilale , et cum Tuba magna. Sic ciiam super lilleram a, ut ostenderetur legendum ess
Morellius. Angli posuerunt veram lectioncm , sed ni frum . Contra in codice Fossalensi scriptum I ul .
hil aliuleruni ex manuscriptis . fuil super Pelrum , sed postea emendatum est
Imaginem . Alitea legebatur slaluam . Anglicana qullis super pelrum . Codex Thuanus et alii or
cdilio posuit imginem . E ; lectio nobis propierea bent super Pelrum . Ego non dubito quin legen
magis placuit, quia illam invenimus in viginti libris sil , Pelrum , quamvis decem libri veteres el
nostris cl in seplem Anglicanis, lim eliam quia habe- editiones habeant pelram .
669 EPISTOLA AD FORTUNATUM . 670
Nevocareritis vobis patrem a super terram ,unusest enim A turam : Polestolem , inquit, inter homincs habens,
pater rester qui in cælis est (Matth . XXIII, 9). Quæ cum sis corruptibilis , facis quod vis. Noli autem
vero ediderunt conſessionum prcconia, quam prie - putare genus nostrum a Deo derelictum esse. Sustine
clara, quam magna documenta fidei prabuerunt! el vide magnam poleslalem i ejus, qualiter le el semen
Rex Antiochus infestus, immo in Antiocho anti- cuum torquebil (Ibid . 16 ). Quale illud levamentum
christus expressus, oramartyrum gloriosa et spirilu fuil martyri i, quam grande solatium , in cruciatibus
confessionis invicta, contagio b suilla carnis maculare suis non lormenta propria cogitare, sed tortoris sui
quærebat, et cum flagellis graviter verberassel, ac supplicia prædicare! In sexto vero non virtus sola ,
nihil promovere potuisset, sarlagines jussit igniri : sed el humilitas prædicanda est ; nihil sibi mar
quibus ignitis et accensis , eum qui primus locutus Tyrem vindicasse , nec confessionis snehonorem
fuerat, et magis regem e virtutis el lidei constantia superbis vocibus ventilasse , peccatis potius suis ad
provocaveral, admoveri precepit et frigi, producta scripsisse , quod persecutionem a rege palerelur ;
etexsecia prius linglia , quæ confessa Deum fuerat : Deo vero dedisse quod postmodum vindicarelur. Do .
quod martyri gloriosius contigil; lingua enim con - cuit esse mariyres 171 verecundos, de ultione fidere ,
fessa nomen Dei, prior ad Deum debuit ipsa pro - et nibil in passione jiclare : Noli, inquit , frustra
licisci. Post in secundo d excogitatis acrioribus pænis , B errare : nos enim propter nosmelipsos hæc patimur ,
antequam celera membra torquerel, cutem capilis peccantes in Deum nostrum . Tu autem , ne te existimes
cum capillis detraxit, odio scilicet cerlo. Nam cum impune ſulurum k , aggressus pugnare cum Deo (Ib. 18 ).
capul viri Christus sit , et caput Chrisii Deus ; qui Adiwirabilis quoque maler , quæ ncc sexus infir
caput laniabat in martyre, Deum et Christum per- mitale fraclit , nec multiplici orbitate commota , nio
sequebatur in capite. At ille in martyrio suo fidense, rienles liberos spectavit libenter, nec pænas illas
et resurrectionis sibi premiun de Dei remunera- pignorum , sed glorias compulavit , lam grande mar
tione promittens, exclamavit et dixit : Tu quidem lyrium Deo præbens virtute oculorum suorum , quam
impotens fex hac præsenti vita nos perdis ; sed mundi prabucrant filii ejus tormentis et passione mem
rex defuncios nos pro suis legibus in æternam vilce brorum : cum sex punitis et occisis superesset unus
resurrectionem suscitabil (Il Machab. vii, 9). Tertius ex fratribus, cui rex divitias el polentalus et multa
linguam postulatus cito protulit : nam poenain lin . pollicebatur, ut crudelilas ejus ac furitas vel unius
gue exsecanda jam didiceral a fratre contemnere ; subacii solatio foverelur, et peleret ut ad filium
manus quoque amputandas constanter extendit , dejiciendum secum deprecarelur et maler; depre
mullum beatus genere isto supplicii , cui contigit cala est illa , sed ut decebat martyrum matrem , lit
extensis ad pænam manibus passionis Dominicie decebal legis el Dei memorem , ut decebat filios
inslar imilari. Nec non el quartus, pari virtule lor suos non delicale sed fortiter diligentem . Depre
menta contemnens, et ad relundendum regem caelesti cala est enim , sed ut Deum conliterelur : deprecala
voce respondens, exclamavit et dixit ; Polius est ab est ne a fratribus suis frater in consortio laudis el
hominibus morli datos exspectare spem a Deo iterum , gloriæ separarelur : tunc se septem filiorum compu :
ab eo suscitandos in vitam ælernam 6 ; libi enim resur - lans mairem , si sibi contingerel filios septem Deo
rectio ad vitam non erit (Ib. 14). Quintus, præter quod potius peperissem , non sxculo Almans itaque cum
carniſicinam regis et duros váriosque cruciatus fidei el corroborans, el feliciore lunc partu lilium genc
vigore le calcabat, ad præscientiam quoque el notitiam rans : Fili, inquil, miscrere inei, que le in ulero men
Sulurorum spiritu divinitalis animatus , prophetavit sibus decem u porlavi, el lac triennio dedi, el alui, et
regi indignationem Dei et ultionem vcloci!er secu . in @ lulem islam perduxi. Oro, fili, (ispicias in cælum
LECTIONES VARIANTES.
a Ne vocaveritis patrem Ebor. 1 , 2 . Benev. Ver.
Contagione Lin . Martyris Ar .
© Magis iram regis Bod . 3. * Impunitum futurum Lamb. Ebor. NC. 1, 2. Bod . 1, 2,
d In secundum Voss. 1. 3, 4 . Lin . Voss. 1, 2 . Benev. V' er.
e In martyrio suo forlis Bod . 1. I Cum reliquis NC. 2.
f Potens Bod. 2 . m Deo1. peperisse, non NC. 2. Polius peperisse quam
8 In vitam æternam omill. Lam . Ebor. NC. 1, 2. Voss. Voss.
1. 3 . Rod . 1, 2, 3 , 4 . Ben . Ver . " Mensibus novem Oxon. decem Bod. 1,2,3, 4. V oss. 1.
h Fide et vigore Bod . 2 . Ver.
i Magna potestas Lam . Ebor . NC. 1. Voss. 1. Lin . Bod .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Impolens. Hanc lectionem intulit Erasmus. Con - D Inipunilum . Jia veteres editiones et omnes fere
firmant autem eam plures libri vetei es et ususLatine Trbri veieres Erasmus mutavit el edidit impune.
lingua . Impolenlia significat nimis vehementem po . ( nar sine lectio exstat in quibusdam libris veteribus .
lentiam , el velut Tyrannicum illius usum . Quidam Mensibus decem . Alitea legebalir novem , qua anti
libri veteres el antique editiones, eliam Morelliana , quiores Operum sancti Cypriani editores pintarunt
quod mirum est, pra:ferunt quia polens es. Vide fortasse ea quæ in illis citala reperiuntur ex Scriplura
Lambinum ad Horatiun lib . 1. od. 37. sacra debere emendari juxta editionem vulgatam .
Quam magnuun . Revocavimus hæc duo vocabula , Quic resmibi magnam semper visa est habere dilli .
quic exciderant in editione Rigaltii , el omissa suni cultatem , cum certum sit, ut ante nie observalum
in Anglicana. Illa enim exhibent omiies libri veteres est à viris doctissimis,Cyprianini alia versione usum
et antiquæ editiones. esse . Cum itaque viderem eam discrepantiam , scirem
671 DIVI CYPRIANI
el terram ; el omnibus quæ in eis sunt aspectis, intel- A via vita momenta , ut offenso Deo incurreret ælerta
ligas quia ex nihilo fecil illa Deus et hominum genus. supplicia. Alille excruciatus diu, et in extremo jam
Tlaque, fili, a ne timeas carnificem islum , sed dignus constilulus, cuin inter verbera et tormenta niorers
fratribus eſſeclus excipias mortem , ut in illa misera- tur , ingemiscens ail : Domine, qui sanctam haber
tione cum fratribus luis le recipium (Machub. VII, 28 ). scientiam , manifestum est quia , cum possein a norte
Magna laus matris in exhortatione virtutis , sed ma- liberari, durissimos dolores corporis tolero flagellis
jor in Dei timore el in lidei veritate b, quod nihil vapulans; animo autem proplerini ipsiusmelum li.
sibi, aut filio , de sex mariyrum honore promi. benler hæc patior (Machab. vi, 22). Sincera prorsus
sit , nec fratrum precem profuluram credidit ad ne. fides et virtus integra ac salis pura , non regem An.
gantis salutem : persuasit potius participem passio - tiochum cogilasse , scd Deum judicem ';etscisse
nis fieri, ut in judicii die posset cum fratribus in proficere sibi ad salutem non posse, si hominein
veniri. Posthæc liberis suis c commoritur et mater ; derideret ac falleret , quando Deus, qui conscientia
neque cnim aliud jam decebal 4, quam ut quie mar- nostru judex est et sulus timendus est, nec deri
lyres pepererat et fecerat, in consortio illis gloriæ deri possit omnino nec falli. Si igitur elnosdici
jungerelur ; et quos ad Deum præemiscrat , ipsa ac devoli Deo vivimus, si supra justorum antiqua
quoque sequeretur. Ac, ne quis, vel libelli vel ali- B el sancia vestigia iter facimus , 97 per eadem dotr.
cujus rei oblata sibi occasione qua fallat, amplec menta pænarum , per eadem passionum martyria
tatur decipientium malum munus , nec Eleazarus pergamus; hoc ampliorem gloriani computantes ten
lacendus est, qui, cum sibi a ministris regis offer poris nostri, quod, cum velera h exempla numerentur,
relur facultas ut, accepla carnc qua liceret sibi exuberante postmodum copia virtulis ac fidei, 14
vesci e , ad circumveniendum regem , simularet se illa merari non possunt martyres Christiani; lestante
edere quæ de sacrificiis algue illicitis cibis ingere . Apocalypsieldicente : Post hæc vidi turbam magnat ,
bantur , consentire ad hanc fallaciam noluit , di- quam dinumerare nemo poterat, ex omni gente,el ei
cens : nec ætati suæ , nec nobilitati convenire id fine omni tribu el populo el lingua , slunles in conspäti
gere , quo cæteri scandalizarentur et in errorem throni el Agni : el erant amicii stolas albus i, elpalme
inducerentur, existimantes Eleazarum nonaginta fuerunt in manibus eorum , el magno clamore dilt
annos nalum , ad alienigenarum morem , relicta et bant : Salus Deo k nostro sedenti super thronun,el
prodila Dei lege, transisse : nec tanti esse lucrari bre- Agno. El respondit unus ex senioribus dicensmikt:
LECTIONES VARIANTES .
a Ita fiel Lam . Ebor. NC. 1, 2. Lin. Ver. Voss. 1, 2.. C Deum judicem meluisse Voss. 1.
1, 2. 4 . Oxon . & Supra ipsa Ar. Bod . 1, 2, 3 , 4.
b Fide veritatis Bod . 1. h ( no cum vetera Lum . Bod. 2. NC. 1.
C Cum liberis Ver. i Turbam multam Bod . 1, 2, 3, 4. Ver. .
d Jam licebat Lam . Ebor. Bod . 1, 2, 3, 11. NC. 1. Lin . i Stolis albis Voss. 1. Slola alba Ver.
e Licerel vesci Lam . Ebor.NC. 1. Et vesci Bod . 1, 2, 3 , 4. k Laus Deo Bod . 4.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
autem Josephum de eadem re iraclasse in libro de Senecam in Thebaide, Quinzilianum lib . viii, cap. ),
Imperio rationis, putabam me finem buic difficultati Institutionum , Apuleium in Apologia , A. Gelan
facile imposiluriini auctoritate ejus. Sed mea me le- lib . II , cap . 16 et lib . vii, cap , 1, Julium Paulum
ſellil opinio . Etenim ille postquam retulit hunc ser- lib . 1, lit. 9 , Octavium lloratianum , Ulpianum in
monem matris ad filium , se illum novem mensibus Intestato D . de suis el legitimis heredibus, Petrar
in utero gestasse ,mox ait in pagina sequenti sanctis chum lib . xlu rer. famil. epist. 1, ad Guidonem eplace
simos martyres dixisse matris uterum eos lulisse copum Pertaensem , quæ a nie edita est interprune
decem mensibus. Itaque semper remaniel eadem dif- lioncs historiae gentis Arvernic , ubi etiam edilulu
ficultas. Recurrendum igilir est ad auctoritatem ve . . est testamentum Bernardi III de Turre, in quo lesa
terum exeniplarium . Omnia fere quæ ego vidi, sunt tur de utero gravido per decem menses. Vide el
autem multa , habentdecem . Sic etiam illa quibus usi Victorem Viiensem lib . v, cap. 9 Historiæ peretele
sunt Augli. Pamelius, tamen , etsi putaverii eanı lec - lionis Vandalicæ . Falendum tamen est lectionem qe
tionem esse meliorem , in eaque sententia fuerit , etiam D ego repudio exstare in quatuor antiquis exemps
Rigaltius, moluerunt iliani relinere in contextu . ribus, liaberi alam apud Hieronymum in epistola
Affert alilem Painelius plures auctoritates at probel Eustachiom de virginilale servanda, el in epistola
illam esse meliorem quae babet decem . Ego multo Delvidium . Al ea quam retinui exstal in novemdecim II
plures afferre possem . Sed nolo eas afferre , vie earum libris nostris et in quatuor Anglicanis.Vide Penteco.
Teclio fastidium crect lectoribus. Itaque aunolabo tarchum Laurentii Ranirez de Parado cap. 3.
laulum loca veterum qui infantes decimomense vasci Persuasil polius. Epistola de honorandis paren
a 'unt. Lector ca poterit requirere, si libuerit. Vidert edita inter Opera Hieronymi : Imitamini filium
Tertullianum in libro de Anima, Arnobium lib . 1, Ad . chabæum , quimalrimortem suadenti servivit,etc
l'ersus gentes, Lactantium in libro deOpificio Dei, Lu- imperium gralanter aggressus est, ne offenderetgan
ciferum Calarilanum in libro de non parcendo delin . cem . Maluit fratrum sociari funeribus, quam volunta !
quentibus in Deum , Dieronymum in epistola ad Rufi- matris obsistere. Polest huic matris constanliz Vcomolt
num de judicio Salomonis, et in epistola de Vilando parari aliquo modo alia maler, quæ nunquam your
suspecto contubernio, Augustinum lib . IV, cap . 5 de declarare ubi filium , qui quærebatur, occulisse
Trinitale, Prudentium in carmine de sancio Romano ullis deinde terroribus autmorle constantiam vocisegte
marlyre, Fulgentinm Ferrandam in Epistola ad Ana . . giæ mutavil : apud Tacilus in libro ſi Historiaria
tolium , sanctum Vincentium Ferarium sermone in Vin Adnegantis. Codex Gratianopolitanus abnegant
gilia nativitalis Christi, Plaulum in Amphitryone el in Per eadem passionum martyria pergamus.
Cistellaria, Virgilium : Ecloga quarta , Ovidium lib . . Thuanus, ad martyrii gloriam perganus. Gratianopi
cl v Pustorum , ct in Epistola Cenone's ad dlacireum , laius, ad martyrii passionem pergamus.
673 EPISTOLA AD FORTUNATUM . 674
Hi qui amicti sunt stolas albas, qui sunt, et unde A melent. Ambulantes ambulabant el flebant, mil
venerunt? Et dixi ei : Dominemi, eu scis. Et aitmihi : tenles semina sua : venientes autem venient in exul
li sunt qui venerunt ex magna tribulatione, et lave- tatione porlunlesk gremia sua 1. Et iterum in Psal
runt slolas suas, et candidas eus fecerunt in sanguine mo cxviii : Beati qui immaculati sunt in via, qui
Agni: propler hoc sunt in conspectu throni Dei, el ser- ambulant in lege Domini. Beati qui perscrulanlur
viunt eidie ac nocle in templo ejus * ( Apoc . vii, 9). martyria m ejus, in 1010 corde exquirunt eum . Item
Quod si lantus ostenditur et probatur Christianorum Dominus in Evangelio , ultor ipse persecutionis nos
martyrum populus, nemo difficile vel arduum pu trie et remunerator n passionis : Beati, inquit, qui
tel esse martyrem fieri, quando videat martyrum persecutionem passi fuerint propter justitiam , quia ip
populum non posse numerari. sorum est regnum cælorum (Matth . v , 10 ). Et iterum :
CAPUT XII . – QUÆ SPES ET MERCES MANEAT JUSTOS Beati erilis cum odio vos habuerint homines, et separa
ET MARTYRES POST CONFLICTATIONES HUJUS TEMPORIS rerint vos , el expulerint " , elmaledixerini nomini ves
ET PASSIONES . Iro quasinequam propter Filium hominis.Gaudele in illa
273 die et exsultate : ecce enim merces vestra multa est
Per Salomoliem Spiritus sanclus ostendit et præ - in cælis (Luc. vi. 22). Et iterum : Oui perdiderit ani
cinit b dicens : El si coram hominibus tormenta passi R mam suam propter me, hic salvabit illam (Luc. ix . 24 ).
sunt, spes corum immortalitate plena est. est. El
Et inin paucis
paucis Nec solos animadversos et interfectos divinä polli
rexali, in multis bene disponentur , quoniam Deus len . : citationis manent præmia , sed , etiamsi ipsa passio
Tavit illos, et invenil illos dignos se. Tamquam aurum in fidelibus desit, fides lamen integra alque invicta per
fornace , probavit illos , el quasi holocausta c hostiæ stiterit, et, contemplis ac relictis suis omnibus, Chri
accepit illos,et in tempore erit respectus illorum . Fulge stum se sequi Christianus ostenderit, ipse quoque a
bunt, el lamquam scintillæ in arundinelo discurrent. Ju . Christo inter martyres honoralur, pollicente ipso et
dicabuni naliones el dominabuntur populis , el regnabit dícente : Nemo est qui relinquat domum ani agrum ,
Dominus corum in perpetuum (Sap. iii, 4). Iiem apud aut parentes aut fratres, aut uxorem aut filios propter
eumdem vindicia nostra describitur, ci persequen regnum Dei , et non recipiat seplies tantum in isto tem
tium nos alque infestantium pænitentia prædicatur : pore, in sæculo autem venturo vitam ælernam (Luc.
Tunc stabunt, inquil, justi in magna constantia adver XVIII, 29). Item in Apocalypsihoc idem loquitur : Et
sus cos qui se angustiaverunt, et qui abstulerunt labores vidi, inquit, animas occisorum propter nomen Jesu P et
eorum : videntes Turbabuntur limore horribili , elmira sermonen Dei : el cum primo in loco posuisset occi..
buntur in subilaiione insperulæ salulis dicentes inter se , sos . addidit , dicens : Et quicumque imaginem besliæ
pænitentiam habentesd ,et præ angustia " spiritus gemen - c non ado,
les : Di sunt quos aliquando habuimus in derisum et aut in manu sua ; quos universos a se in eodem loco
in similitudinem i improperii. Nos insensalivitam illo simul visos conjungil et dicit : el vixerunt et regnave
rum aestimabamus ins aniam el finem illorum sine ho runt cum Christo (Apoc. xx, 4) . Vivere omnes dicit et
nore. Quomodo ergo computati 6 sunt inter filios Dei, regnare cum Christo , non tantum qui occisi fuerint,
el inter sancios sors illorum est ! Ergo erravimus a via sed et quicumque, in fidei sux firmitate et Dei limore
veritatis , et justitiæ lumen non luxit nobis h , el sol persianles , imaginem bestiæ non adoraverint, neque
non est orlus nobis . Lassali sumus in iniquitalis via el ad funesta ejus, el sacrilega edicla consenserint.
perditionis , el ambulavimus solitudines difficiles , viam
antein Domini ignoravimus. Quid nobis profuit super - CAPUT XIII.- PLUS NOS ACCIPERE IN PASSIONIS MERCEDE,
bia ? aut quid divitiarum jaclalio i contulil nobis ? trans- QUAM QUOD HIC SUSTINEMUS IN IPSA PASSIONE .
ierunt omnia illa tamquam umbra (Sap . 111, 1). Item in Probat beatus apostolus Paulus , qui, dignatione
Psalmo cxv (v. 5) pretium etmerces passionis osten - divina usque in tertium cælum atque in paradi
dilur : Pretiosa est , inquit, in conspectu Domini mors sum raplus, audisse se inenarrabilia verba les
sanctorum ejus i. Item in Psalmocxxv (v. 8), tristi. tatur ; qui oculata fide 9 Jesum Dominum vidisse se
tia conflictationis et letilia retributionis exprimi- D gloriatur, qui id quod et didicit et vidit, majori
lur : Qui scminant, inquit , in lacrymis , in gaudio conscientiær veritale profitelur :Non sunt,inquit,con
LECTIONES VARIANTES.
. a Serviunt in lemplo Lam . Ebor . NC. 1. Bod. 1, 2, 3, 4. i Jactantia Lam . Ebor'.
Ben . Ver. į Mors justorum Bod. 1, 3. Benev . Ver.
h Monet Ar. Lam . Ebor. NC. Præcinit Bod. 1, 4. O.xon. k Tollentes Bod . 2 , 3, 4 .
c Holocaustum hostiam Bod . 1. 4. Benev. Ver . 1 Manipulos suos Bod . 1. Lin .
Sic Lum . Ebor. V oss. 1. Bod . 2. 4 . m Perscrutantur mysteria NC. 1. Testimonia Lin .
Per angustiam Bod . 1, 2. Benev. Ver. ad Quir . lib. 3, n Munerator Bod , i, 2. 4. Ver .
c. 16 . • Expugnaverint Ar. Bod . 2.
f In risu, et in similitudine Lam . Bod . 1, 2. 4. Ver. P Verbum Jesu Bod . 2. Testimonium Jesu Ver .
6 Quomodo computati Ad Quir. I. 3, c. 16 . 9 Oculo fidei Bod . 3 . Occulta Lam . Ar. Bod . 1, 2, 3 , 4 ,
h Luxit super nos NC . 1. r Majoris conscientiæ Ar. Bod . 1, 2, 3, 4.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
Cap . XII. - Fulgebunt. lloc segmentum addidimus tuordecim libri nostri, el quinque Anglicani. Vide no
ex qualuor libris veteribus . Non exstat tamen in Se- las ad extremam pariem epistolae ad Demelrianum .
guieriano. Vide nolas ad Epistolam Lxxxi. Gremia sun . Sex libri velcres, manipulos suos.
Pænitentiam habentes. Ila veteres editiones, qua- '
 675 DIVICYPRIANÍ
dignæ passioncs hujus temporis ad superventuram cla - A rores el minas mundi , animus immobilis perstat:
ritulem , quæ revelabitur in nobis (Rom . vii, 18) . Quis quem futurorum fides cerla e et solida corroborat. Clai .
ergo non omnibus viribus elaboret ad tantam clarita - duntur f in persecutionibus terræ , sed paletcoelum :
tem pervenire , ill amicus Dei llar , oil com Christo minatur Antichrislus, sed Christustuetur;mors infer.
statim gaudeat , utpost lornienta elsipplicia lerreria , iur,sed immortalitas sequitur : occiso mundus eripiar,
præmia divina percipiat ? Similililius secularibus glo . sed restilulo paradisus exhibetur ; vila temroralis
riosum est ut lioste devicto redeant in patriam trium - extinguitur, sedæterna reparatur. Quanta est dignilas
plantes , quanto potior etmajor esi glori:n, victo dia - ct quanta securitás exire hinc lætuni, exire inter
bolo , ad paradisum triumphantem a redire , ci unde pressuras el angustias gloriosum ? claudere in mo
Adam peccator ejectus est, illuc, prostrato co qui ante mento oculos, quibus homines videbantur elmundus,
dejeceratb , trophæa victricia reportare, offerre Deo ac- el aperire eosdem statim ut Deus videatur et Chri
ceptissimum munus , incorruptam fidem et virtutem slus ! Tam feliciler migrandi, quanta velocitas:!
mcntis incolumem ,laudem devotionis illustrem , comi Terris repente subtraheris , ut in regnis cælestibus
lari eum cum venire cæperit , viridictam de inimicis reponaris . Hec oportet menle et cogitatione cont
recepturus, lateri ejus assistere, cuin sederit judica - plecti, liac die ac nocle meditari. Si talem persienio
lurus , coheredem Christi fieri , Angelis adæquari, B invenerit Hi Nei militem , vinci non *** poterit virtos
cuin Patriarchis , cum Apostolis , cum Prophetis cce - ad prielium prompta i. Vel si accersitio ante prate
lestis regni possessione lætari? Has cogitationes que nerit, sine præmio non erit fides , que erat ad mar•
persecutio potesto vincere ? quae possunt tormenta su - lyrii prir parala . Sine damno temporismerces ,ja:
perare ? Durat fórtis et stabilis religiosis meditatio dice Deo, redditur : in persecutione,militia ;in pace,
nibus a fundala mens , et adversus omnes diaboli ler conscientia coronalur.
à Triumphantes Bod . 2 , 3, 4.
LECTIONES VARIANTES.
i Sic Lam . Ebor. Lin. VC. 1. Voss. 1, 2. Bol.1,2,
h Deceperat Lam . Ebor. NC, 1. Bod . 1, 2, 3, 4. Voss. 4. Ben. Ver. Clauduntur oculi Impr.
1 , 2, 8 Quanta felicitas Lal.
c Persecutiones possunt Bod . 2. Lam . h Persecutor invenerit Bod . 3 .
a Religiosis imitationibus Voss. 1 . i Prælium destinata Bod . 3 .
© Fides grata Voss. 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Æterna reparatur. Codex Seguierianus æternilas C litanus et editiones Spirensis či Morellii habentsi
repræsentalur . talem persecutionis dies Christi invenerit militen .Ia
Sitalem persecutio. Codex Thuanus elGratianopo etiam ferme codex sancli Arnulphi.

TESTIMONIORUM
LIBRI TRES
ADVERSUS JUDAEOS.
CYPRIANUS Quirino b filio salutem . Obtemperandum Dominus per Scripluras sanctas erudire et instruere
fuit, fili charisime e, desiderio 1110 spiritali impensis - dignatus est d, ut, a tenebris erroris e abductietluce
sima petitione divina magisteria poscenti quibus nos D ejus pura iet candida lumináti, viam vilt per saldo
LECTIONES VARIANTES.
a Ad Quirinum , de Sacramento Christi NC. 1. Bod . 2. d Sic Ar. Bod . 1, 2, 5, 4 . Thu. V' eron . Benev. Fors,do
Lam . Liber adversus Judæos Rem . Er. Man . Mor. Epistola Erudire et instituere Oxon .
Cypriani ad Quirinum . Lin . o Tenebrosi erroris caligine Bod . 1. Voss. 3.
b Quirino suo, S. NC. 2. f Et per lucem ejus puram et candidam illumipall
c Fuit, charissime Bod . 1. 1. Iluminari V oss. 3. Ad lucem , etc. Lin .
STÉPH . BALUZIÍ NOT Æ .
Si qua sunt loca in Operibus sancti Cypriani de qui- editione Spirensi, in veleri Veireta ... ei in ca quam
bus pronuntiari non possit ea, certe illius esse , id Remboldus procuravit. Erasmus tertiam emisita
vero in primis afferri potest de libris Testimoniorum ad corlice scripto monasterii Gemblacensis . Sed quod
Quirinum . Plures enim codices plus habent quam probabilius sibi videriait hoc opusnon esse Cypriani,
vulgaläe editiones, alii minus. Itaque , quoniam ini- quia in illo prieter præfationem numquam alio
possibile est discernere ea qu :e vere Cypriani suntab suum stylum exerat, quamvis id veram esset, qu ANT

iis qu:e post illum a studiosis addita sunt, nos
retinuimus ea quæ vulgo leguntur in editionibus et
ea addimus qux repertii à nobis sunt in aliquis
exemplaribus manuscriptis , nihil de nostro adden .
les . Porro duo tantum priores libri exstant in
cerle non est, argumentum istud levissimum est,
el illud quod de iertio libro opinallir Priorius. Na
sanciuli Augustinus libros istos tanquam Cyprino
cilal lil). iv, contra duas Epistolas Pelagianorum capio
cu 9, adnotavil Pamelius , qui alias quoque prou
677 TESTIMONIORUM LIBER . 678
Cra menta lencamus. Et quidem , sicut pcuisii , A II. Item , quod Prophctis non crediderint el cos inter
ila a nobis Sermo compositus el libellus compendio fecerint.
breviante digesiuis est , ut quæ scribebantur b, II. Ante parliclum quod Dominum neque cogniluri,
non copia latiore < diffunderem , sed , quantum me- neque intellectui, neque recepluri esscht.
diocris memoria suggerebat d, excerplis capitulis el IV. Quod Scripturas sanctus intellecluri Judæi non
annexis necessaria quæque colligcrem quibus non essent, intelligiautem haberent in novissimis tempori
lam traclasse quam tractantibus materiam præbuisse bus poslel quam Christus venisset.
videamur. Sed et legentibus brevilas ejusmodi plu - y. Nihil posse Judæos intelligere de Scripluris, nisi
rimum prodest, dum non intellectum legentis et sen - prius crediderint in Christum .
sum liber longior spargit e, sed subtiliore compen: V . Quod fierusalem perdituri essent, et lerram quam
dio f id quod legitur tenax memoria custodit. Com acceperant, relicturi.
plexus sum vero libellos duos pari qualitate modera- VII. Item , quod essent amissuri lumen Domini.
LOS 8 : unum , quo ostendere enisi sumus , Judæos, VIII. Quod circumcisio prima carnalis evacuata sit, et
secundum quæ fuerant ante prxdicta , a Deo reces secundá spiritalis répromissa sit.
sisse, et indulgentiam Domini, qux sibi jam pridem IX . Quod lex prior, qua per Moysen däta est, cessa
dala et in posterum promissá fuerat, perdidisse , suc- B cura esset.
cessisse vero in eorum locum Christianos ſide Domi- X. Quod lex nova dari haberet.
num i promerenles ct de omnibus gentibus ac de XI. Quod disposilio alia et lestamentum novum dari
loto orbe venientes. Item libellus alius continet haberet I.
Christi sacramentum , quod idem veneril i qui se - XII. Quod baptismar vetus cessarel et norunt s in
cundum Scripturas annuntiatus est , el gesserit ac per. ciperet.
feceril universa quibus intelligi et cognosci posse XI I. Quod jugum velus evacuarelur, el jugum novum
prædiclus k est, quæ legentibus interim 1 prosint ad darelur.
prinia fidei lineamenta Sormanda. Plus roboris dabi- XIV. Quod pastores veleres cessaturi essent, et novi
tur et magis ac magis intellectus cordis operabitur i nciperenl.
scrulanti Scripluras veteres ac novas plenius, el uni- XV. Quod domus et lemplum Dei Christus ' futuris
versa Librorum spiritalium volumina m perlegenti. essel, et cessar el templum velus, el novam inciperel,
Nam nos nunc de divinis fontibus n implevimus mo- XVI. Quod sacrificium velus evacuarelur él norum cele
dicum quod tibi interim niilleremus. Bibere uberiuso b raretur,
et salurari copiosius poleris, si tu quoque ad eosdem XVII. Quod sacerdotium velus cessarel, el novus sa
divine plenitudinis fontes nobiscum pariter potaturus C cerdos venirel, qui in alernum futurus esset.
accesscris. Opto le , fili charissime, semper bene XVIII. Quod propheta alius sicut Moyses promissis
valere. sil, scilicet qui testamentum novum darel, et quima
97% CAPITULA. gis audiri deberet.
XIX . Quod duo populi prædicti sini, major el minor ,
1. Judæos in offensam r Dei graviter deliquisse , quod id est velus Judæorum , et novus qui esset ex nobis u
Dominum dereliquerint el idola seculi sint. fulurus.
LECTIONES VARIANTES.
a Brevi anle Voss. 4. Brevi dig. Bod . 1, 2. Brevi ad le k Agnosci posse prædictus est. Lam . NC. 1, 2. Lin .
dig . Spir . Compendiosa brevitate Voss . 3. Posset, sicut prædictus est Voss. 2.
b Scribantur Lin . I Legenti libi Oxon .
C Lalior Bod . 4. m Librorum volumina Lam . Lin . NC. 1 .
de Spargeret
SuggesseratVerNC. I. Lainb. Bod . 2. 1 Divinæ plenitudinis foute Voss . 5 .
. O Bibere liberius Bod . 4 .
1 Utiliore compendio Ver . P Offensa Voss. 4 .
• 5 Pari qual itate Veron . Moderatus f'oss. 4 . q Deberet l'oss. 4 .
b Simus,eccusi plerique. Sumus Oxon . ec ccodd.odd . BBod
od . D r Baptismus Voss. 4 .
1, 2, 3 , 4. Lil 2 . NC. 1. V oss. 4. • Novus Voss. 4 . -
i Fidem Donjini Rod . 1. 3. Voss. 4. 1 Templum Christus Voss. 4 .
i Jam advenerit NC. 2. ů Novis Bod . 1.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
liones allert optimas ut ostendat vere esse Cypriani. tionuin suarum in Evangelium Joannis citare caput
Quod etiam adstruit observatio editionis Anglicanæ tertium et quintiim libri secundi languam Cypriani.
ad librnm primum , et in præfatione ad librum ler Subtiliore. Codex Veronensis et Corbeiencis uli
lum . Quibus ego addo Fulgentium episcopum in liore.
fragmentis, et Luppum abbatem Ferrariensem in Cognosci posset. Editio quæ dicitur Gravii et Pame
Episcala 128 ad regem Karolum , et in libro de tribus liana habent polest quod ipsa sil qui prædictus est. Sed
Quaslionibus citare hoc opns tanquam Cypriani. Ha ego hanc lectionem in nullo veterum exeinplarium
Quiautem non el viginti exemplaria veiera horum repcri quibus usus sum , neque exstat in Anglicanis ,
librorum , quorum tamen quinque habent tantum li- neque in editionibus antiquioribus. Angli lamen cam
bros duus priores. Ejusdem porro fere argumenti retinuerunt.
cum isto Cyo riani opere est liber de Promissionibus et Legentibus. Antea scriptum erat legenti libi. Emen
pædictionibus Dei, qui vulgo tribuitur Prospero. Ce davimus ex codice Veronensi, et ex Fuxensi ct Bec
lerum admo i co Erasmum , quiprofessus esise pularecensi; legitimam aulem esse lianc chendatioiiem os
Ide opus non esse Cypriani, in initio tamen Annola . lendit etiam præfatio libri tertii.
679 DIVI CYPRIANI
XX. Quod Ecclesia , quæ prius sterilis fuerat, plures A XXIII. Quod ad regnum cælorum magis Gentes quan
filios habitura essel ex gentibus, quam quot synagoga Judæi perveniunt.
ante habuisset. . XXIV. Quod solo hoc Judæi accipere veniam possint
XXI. Quod Gentes magis in Christum credituræ essent. deliclorum suorum , si sanguinem Christi accisi
XXII. Quod panem elculicem Christi et omnem gratiam Baplismo ejus abluerint, et in Ecclesiam transeuntes,
ejus amissuri essent Judæi, nos vero accepturi, et quod præceptis ejus obtemperarini.
Christianorum novum nomen benediceretur in terris.

. . . TESTIMONIORUM ,
LIBER PRIMUS.
CAPUT I. — JUDÆOS IN OFFENSAM DEI GRAVITER DELI- lexil et affeclavil deos alienos. Exlerminabil Doininus
QUISSE, QUOD DOMINUM DERELIQUERINT A ET IDOLA SE - hominem qui facit hæc, el humilis efficietur in taberato
CUTI SINT. B culis Jacob (Malach . ii, 11 , 12).
In Exodo populus ad Aaron : Exsurge et fac bno . CAPUT II . - QUOD PROPHETIS NON CREDIDERINT ET
bis deos qui nos præcedant, quia Moyses, vir hic qui c EOS INTERFECERINT.
nos ejecit de Ægypto , quid ei acciderit non scimus Apud Hieremiam Dominus dicit : Misi ad rossera
(E.cod . xxxi, 1). Ilem illic Moyses ad Dominum : Pre- vos meos prophelas. Ante lucem millebam, et nga
cor, ait, Domined,deliquit populus hic delictum grande e. audiebatis mel, neque intendebatis auribus restris, di
Fecerunt sibi deos aureos et argenteos ; el nunc, si cens : Convertatur unusquisque 'a via sua mala elauto
dimillis eidelictum , dimille ; sin autem , dele me libro quissimis affectationibusm vestris ; ethabitabitisin terra
quem scripsisti. Et dixit Dominus ad Moysen : Si quis ista quam dedi vobis et patribus vestris a sæculo el14
deliquit anle me, deleam illum de libro meo (Ibid. 31- que in sæcula. Et iterum : Nolite ambulare postdeos
33). Item in Deuteronomio : Sacrificaverunt dæmoniis, alienos ut serviaris eis, et ne adoraveritis eos ©,etne
et non Deo (Deut. XXXII, 17). Item in libro Judicum : incilelis me in operibus manuum vestrarum ad dispete
El ſecerunt filii Israel quod malignum feral coram Do - dendos " vos, et non audistis me ( Hier. xxv,4-7).
mino Deo patrum suorum , qui ejecit eos de terra llem in Basilion libro p in Helias ad Dominum :
Egypti, et secuti sunt deos gentium & quæ circa illos Æmulando æmulatus sum Domino Deo omnipolenli ;
sunt, et h offenderunt Dominum i, etreliquerunt Deum , C quia dereliqueruntle filii Israel, aliaria lua demolieran',
el servieruntBaal. Item illic : Eladjecerunt filii Israel et prophetas luos interfecerunt gladio, el remansiego
ilerum facere malignum i coram Domino, et servierunt solitarius ", el quærunt animam meam auferresame"
Baal el diis alienigenarum , et reliquerunt Dominum , et ( III Reg. xix , 10). Item in Esdra : Descirerunt !
non servierunt illi (Judic. 11, 11- 13).DerelictusestJudak , te u, el abjecerunt legem tuam post dorsum suum ',
el abominalio facta est in Israel el in Hierusalem , quo- el prophetas tuos interfecerunt, qui oblestabantureosi
niam profanavit Judas sancta Domini, in quibus di- reverterenturad te (II Esdr. xx, 26).
LECTIONES VARIANTES .
a Reliquerint Thu . Foss. Corb . Corb. Voss. 3.
b Exsurge, fac Bod . 2. 1 Obaudiebalis Foss.
c Vir qui Corb . m Affectionibus vestris , a sæculo Spir . Rem . Er. IM
d Precor, Domine Thu. Foss. Corb. NC. Adoraveritis,
Lam . Bod . 1,et2,ne3, Spir
4. Foss. Corb.
. Rem . Er. NC. 1, 2. BOQ.1
e Populus hic grande Foss.
f Màlignum Oxon . Contra Dominum Voss. 3. Malum 2, 3, 4. Thu . Foss. Corb.
coram Voss . 4. Dispergendos NC. 1.
8 Deos a gentibusNC. 1. Lin . Lamb. Thu. Corb. Benev.
Ter .
P9 Item in Regum libro Bod. 2. NC. 2.
Emulatus sum Dominum Deum omnipotentem Fuss
h Circa illos, el Thu . r Ego solus Lam . NC. 1. Bod . 2. 4 . Lin .
i Contra Dominum Ar. Lan. NC. 1. Lin. Thu . Foss. D. Quærunt auferre animam Foss. Voss. 3.
Corb. Bod . 1, 2, 3, 4 . Sic infra. t Eam a me Bod . 2, 4. Voss. 3 , 4 .
1 Et iterum fecerunt malum Voss. 4 . u Discesseruut a te Bod . 1, 2, 3 . Voss. 5.
k Derelictus est Juda. Totu hæc periodus ad Apud Hie . v Post corpus Bod . 1. 4 . Voss . 3.
rem .deest in Ar. Lam . NC. 1, 2. "Bod . 1, 2, 3, 4 . Thu .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
*Cap . I. - Derelictus est. Segmentum hoc deest in criplis, deest etiam in libro sancti Martini Turonen"
sexdecim libris veteribus . Desiderari etiam in pleris- sis 11sque ad apud Esaiam .
que monuerunt Angli. Basilion . Lactantius lib. iv, cap. 11. Item
Apud Malachiam . Ila omnes libri veteres et omnes in libro Basilion lertio . Alibi Cyprianus ponil Reg
editiones. Angli ista deleverunt in hoc loco , et irans- pro Basilion . Sic plerique veleres posuerunt lite
tulerunt post verba , el non serviemus illi , et posue alii Regnorum . Vide Eucherium in initio Comm
runt : item apud Malachiam : Derelictus est ; nullam riorum in libros Regum et scholia Joannis Tilnad
tamen hujusmutationis rationem dederunt. ciferum Calaritanum . Vide etiam Biblia sacra el cu
CAP. II. -- Apud Hieremiam . Angli admonent lolam tione Roberti Stephani.
hanc periodum deesse in undecim codicibus manus
681 TESTIMONIORUM LIBER I.
CAP. III. - ANTE PRÆDICT UM QUOD DOMINUM NEQUE CO- A in umbra deambulabunt (Psal. LXXXI,* 5). Item 682in
GNITURI NEQUE INTELLECTURI NEQUE RECEPTURI ES- Evangelio cala Joannem : In sua propria venit, et sui
SENT.
eum non receperunt. Quotquot eum receperunt, dedit
ApudE s ajam : Audi, cælum , el prcebe aurem a, terra , illis potestatem ut filii Dei fierent, qui credunt in no
quoniam D ominuslocutusest. Filios generavi etexaltavi, mine ejus (Joan. 1, 11, 12). .
ipsiautenz me reprobaverunt b. Agnovit bos possessorem
CAP . IV. - QUOD SCRIPTURAS SANCTAS INTELLECTURI
suum etas ānus præsepium Dominisuic: Israel aulem me JUDÆI ESSEN INTEL AUTE HABE
non cognom Zil, el populusme non intellexit d. Væ , gens NON T, LIGI M RENT IN
peccatrix , populus plenus f peccatis, semen nequam , NOVISSIMIS TEMPORIBUS POSTEA QUAM CHRISTUS VE
filii sceles di ; reliquistis Dominum , et in indignationem NISSET.
misistisi lum sanctum Israel h (Isa . 1. 2 - 4 ). Jiem Apud Esaiam : Et erunt vobis hi omnes sermones
apud eundem Dominus dicit : Vade, et dic populo sicut sermones libri qui signalus est : quem si dederis
isti i : Audre audietis , et non intelligetis, el videntes vi- homini scienti litteras ad legendum , dicel : Non possum
debitis, et non videbilis i. Incrassavit k enim cor populi legere, Signatus est enim . Sed in illa die audientsurdi
hujus, et auribus graviter audierunt, et oculos suos con - sermones libri s; el qui in tenebris et qui in nebula suni,
cluserunt, neforle videant oculis et auribus audiant et oculi cæcorum videbunt (Isa . xxix , 11, 18 ). Item apud
corde intelligant, et revertantur 1 et curem illos ( Isa . Hieremiam : In novissimo dierumt cognoscelis ea
vi, 9- 10). Item apud Hieremiam Dominus dicit : Me (Hier. xxni, 20 ). Item apud Danielem : Muni sermo
dereliquerunt fontem aquæ vivæ , et effoderunt sibi lacus nes u et signa librum usque ad tempus consummalionis ,
detritos, quinon poterunt m aquam portare (Hier. Il, quoad discantmulli, el implealur agnitio v ; quoniam
13 ). Item apud eumdem : Eccesermo Domini factus est cum fiet dispersio, cognoscent omnia hæc (Dan . XII.
eis in maledictum , et non n volunt illum (Hier. vi, 10). 4 , 7). Item in Epistola Pauli ad Corinthios prima :
Item apud eumdem Dominus dicit : Cognovit º milvus Nolo enim vos ignorare , fratres, quia patres nostri
tempus suum , turtur el hirundo, ruris passeres P custo- omnes sub nube fuerunt (1 Cor. x, 1) . Item in Epistola
dierunt tempora introitus sui, populus autem meus non ad Corinthios secunda : Obtusi sunt sensus eorum us
coonovit judicium Domini. Quomodo dicitis : Sapientesque in hunc diem , hoc eodem velamento in lectione ve
sumus, et lex Domini nobiscum est? In cassum facta teris Testamenti manente quod non revelatur, quia in
est metalura falsa 4, scribæ confusi sunt, sapientes tre- Chrislo evacuatur ; et usque in hodiernum *, si quando
pidaverunt et capli suni, quia verbum Domini reproba . legilur Moyses, velamentum est super cor eorum . Mox
verunt (Hier. viii, 7-9). Ilem apud Salomonem : , autem ut conversi fuerinty ad Dominum , auferetur Ve
Oucrunt me mali r, et non invenient. Odio enim ha- lamentum (II Cor. II , 14, 16 ). In Evangelio Dominus
buerunt sapientiam , sermonem autem Domini non rece- post resurrectionem dicit : Isti sunt sermones quos
perunt (Proverb .1, 28, 29). Item in PsalmoXXVII : loculus sum ad vos cum adhuc essem vobiscum , quia
Redde eis retributionem eorum , quoniam non intellexe - oportet adimpleri omnia quæ scripta 2 suntin lege Moysi
runt in operibus Domini ( Psal. xxvii, 45 ). Item in et Prophetis et Psalmis deme.Tunc adaperuil illis sen
Psalmo LXXXI : Non cognoverunt neque intellexerunt, sum ut intelligerent Scripturas, el dixit illis : Quia sic
LECTIONES VARIANTES.
a Præbe aures Ar. Bod . 1, 2. 4. Lam . Thu. Corb.
Voss. 4 .
1 Et convertantur Corb. sic Tertul. Ut curem Voss. 3 .
m1 Non potuerun
Maledict t Corb.
b Me spreverunt NC. 1. Bod . 2. Lin . Foss. Voss. 3. Sic um , non Thu . Foss.
Tertul. ei Iren . Milvus cognovit Bod. 3.
o Præsepium Domini Bod . 2. 4. Thu . Foss . Corb. Voss. PO Hirundo , passeres Corb.
4 . Præsepem Ver . q Moecatura Alig . Metatura vestra Bod. 1, 2, 3. Lam .
à Non agnovit Bod . 3 , 4. Populus non Foss. Lin . Thu . Bor. Voss. 3 , 4.
c Væ genti peccatrici Oxon . P Quærentmemali Thu. 1. Voss. 4 .
f Populo pleno Oxon . s Libri hujus Voss. 4 .
8 Semen pessimum Bod . 1, 3. Voss. 4. In novissim dierum' Voss. 4.
b Ad iracundiam provocastis Ar. Lam . Lin . NC. 1 . Bod , ut Muni librumis Ver.
1. 2. Ad iracundiam et indignationem misistis illum , pro Jmpleantur agnitione omnes Lin .
vocaştis illum sanctum Voss. 2. D * Hodiernum diem NC. 1. Lam . Bod . 2 .
i Populo huic Bod . 2. Voss. 4 . y Conversus est ad Dominum Ar. NC. 1. Lin. Lam . Bod .
į Non aspicietis Ar. NC. 1. Bod. 2. 2. Voss. 3 .
k Incrassayi enim Foss. z Omnia quæ scripta Bod . 1. Voss. 3 .
STEPH , BALUZII NOTÆ .
CAP. III. – Præbe aurem . Hæc est lectio omnium qualuor Anglicanis. Sane in editione nostra Vulgata
velerum editionum . Pameliusmutavitex fideunius libri sacræ Scripturæ legitur præsepe . Verum auctoritas
veteris, el quia apud Tertullianum lib . iii adversus illa non probat ita quoque legendum esse apud Cy
Marcionem legitur in aures percipe. Salle editio Vul prianum : nam et latini scriptores dicebant olim
gala Isaize habet lectionem quain Pamelius protulit. præsepe et præsepium .
št. cum versio qua Cyprianus ulebatur , diversa ſue Væ , gens peccatrix . Ita restituimus ex fide veterum
rii a nostra Vulgata , valde probabile est veterum librorum , uti etiam fecimus in libro de Oratione Do
editionum scripturam esse meliorem . Cælerum eam minica, pag . 207, ubi rationem reddidimus hujus mu
confirmant tredecim libri nostri et ses Anglicani. tationis.
Præsepium . Revocavi lectionem editionis Spiren Melatura falsa . Sex libri veteres habent melalura
sis . quam inveni etiam in decem libris nostris et in veslia .
PATROL . IV . S. CYPRIAN , 22 .
683 DIVI CYPRIANI
scriptum est, et sic oportebat a Christum pati et resur. A lem in hunc mundum m . In hocmundo fuit,etmundus
gere a mortuis tertia die, et prædicari in nomine ejus per ipsum factus est, el mundus eum non cognotit
pænitentiam et remissam peccatorum usque in omnes (Joan. 1, 9, 10). Item illic : Qui non crediderit,jan
gentes (Luc. XXIV , 44 -47). judicatus est, quia non credidit in nomine unici Fila
Dei. Hoc autem est judicium , quoniam luz renis ia
CAP. V . - NIHIL POSSE JUDÆOS INTELLIGERE DE SCRIP sæculum , et dilexeruni hominesmagis tenebras" guar
TURIS , NISI PRIUS CREDIDERINT IN CHRISTUM .
lucem (Joan. III, 18, 19).
Apud Esaiam : Et, si non credideritis,neque intelli CAP. VIII. QUOD CIRCUMCISIO PRIMA CARNALIS ETA:
getis (Isa. v , 9). Item Dominus in Evangelio : Si CUATA SIT , ET SECUNDA SPIRITALIS REPROMISSA SIT.
enim non credideritis quia ego sum , moriemini in pec
catis vestris (Joan . viii, 24 ). Fide aulem stare justi- Apud Hieremiam : Hæc dicit Dominus viris Juda
tiam et illic esse vitam prædictum est apud Abacuc : et qui inhabitant Hierusalem : Renovale inter rosno
Justus autem ex fide mea vivet b (Abac. II , 4). Inde vitatem , et ne seminaveritis in spinis, circumcidite les
Abraham pater gentium credidit. In Genesi : Credidit Deo vestiu, el circumcidile præputium cordis restri, ne
Abraham Deo, et depulatum est ei ad justilian (Gen . exeal sicut ignis ira mea et exural, et non sit qui
XV, 6). Item Paulus ad Galalas : Abraham credidit B exstinguat (lier . iv , 3 , 4). Item Moyses dicit: In
Deo , et depulalum c est ei ad justitiam . Cognoscilis novissimis diebus circumcidet Deus cor tuum el car
ergo quia qui ex fide sunt , hi sunt filii d Abrahæ . seminis lui ad Dominum Deum amandum (Deut. III,
Providens autem Scriptura divina quia ex fide justificat 6). Item apud Jesum Nase : Et dixit Dominus el
Gentes Deus, prænuntiavit Abrahæ quia benedicentur in Jesum : Fac libi cultellos pelrinos nimis acutos,di
illo omnes gentes. Igitur qui ex fide sunt, benedicti assidens circumcide secundo P filios Israël(Jostev,
sunt cum fideli Abraham (Gal. iii, 6 -9). . : 2). Item Paulus ad Colossenses : Circumcisi está ciro
CAP. VI. QUOD WIERUSALEM PERDITURI ESSENT, ET TER
cumcisione non manufacta in exspoliatione carnis,sal
in circumcisione Christi (Coloss. 11 , 11). Item ,quod
RAM QUAM ACCEPERANT RELICTURI. Adam primus a Deo faclus incircumcisus, et åbel
Apud Esaiam : Terra vestra deserta , civitates vestrie justus, et Enoch , qui Deo placuit et translates
igni exusto ; regionem vestram in conspectu vestro , est ; et Noe, qui, terris hominibusque.ob delica
alienie comedent eam ; el deserta et subversa a populis pereuntibus I, solus in quo bumanum genus ser
alienis derelinquetur filia Sion , sicut casa in vinea , et varelur electus est ; et Melchisedech sacerdos,secut
sicul custodiarium in cucumerario, quasi civitas quoe dum cujus ordinem Christus repromissus est,lom
expugnatur. El nisi Dominus Sabaoth reliquisset nobis c quod illud signaculum seminis non proficit, sigao +
semen , quasi Sodoma fuissemus, et quasi Gomorrha si- autem Domini omnes signantur.
milaremur f (Isa., I, 7-9). Item in Evangelio Domi . CAP. IX . - QUOD LEX PRIOR , QUE PER MOTSEN DATA EST,
nus dicit : Hierusalem , Hierusalem , quæ occidis 8 Pro CESSATCRA ESSET.
phelas, el lapidas missos ad te, quoties volui congre .
gare filios tuos b, sicul gallina pullos i subalas suas ! Apud Esaiam : Tunc manifesti erunt qui signant
etnoluisti. Ecce relinquetur vobis i domus vestra de- Legem , ne discanı r. El dicels : Exspecto Deal,
serta k (Matth . xxiii, 37 , 38). qui avertit faciem suam a domo Jacob, et fidens erola
CAP. vii. - ITEM QUOD ESSENT 1 AMISSURI LUMEN DOMINI.
illum (Isa . vii, 16 , 17). Item in Evangelio :Omnes
Prophelæ et Lex usque ad Joannem prophetauerunt
Apud Esaiam : Venite, ambulemus in lumine Do- (Mauh. x1, 15).
mini. Dimisit enim populum suum domum Israël(Isa. CAP. X . - QUOD LEX NOVA BARI HABERET.
11, 5, 6). Item in Evangelio suo cata Joannem : Fuit
lumen verum quod illuminat omnem hominem venien Apud Michæam : Quoniam Lex deSion proficiscetur,as
.. LECTIONES VARIANTES.
a Quia scriptum est, et oportet Bod. 1, 2, 3, 4. Lam . D i Ecce miltetur vobis Bod. 1, 2, 3, 4. Remitelo!
NC. ì. Voss. 3. Voss. 5 .
b Fide vivet NC. 1. Bod . 1, 4. Tert. k Deserta abest a Ar. Ben . Er. Ter. Man. Foss.4.
c Reputatum Bod . 1, 2. 1 Essent Judaei amissuri Lam .
d Judæi Lam . m Veniens in hunc mundum l'er. Benev.
e Alienigeuze comedent Ben . Ar. Lin . NC. 1, 2. Bod . 1, Homines abest a Lam . NC. 1. Voss. 3, 4 .
3, 4. Mor.
4 . Voss.essemus
2,' f3,Similes 0 Viri Juda Corb.
Ar. NC. 2. Similaremus Thu . Foss. P Abscide Foss. Adscide Thu . Corb . Asside NC. 1. 10 .
Corb. El abscide et circumscide Voss. 3. Elsede Voss. . ..
& Interficis Thu . Bod . 1, 3, 4. Corb. Voss. 3, 4. 9 Qui in terris omnibus ob delicta NC. 1, 2. Lin . Lok
h Congregare filios Ar. Lam . NC. 1, 2. Congregare te Bod . 1, 2, 3 , 4. Bener . Ver. Man . Voss. 3.
et filios Voss . 4 . Colligere 0.ron . r Ne discedant Bod . 4 .
i Aquila pullos suos Bod . 3 . $ Eldices exspecto Lin . NC. Lam . Bod. 1, 2,4.1085.**
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Cap. V. - Benedicti sunt. Codex Burgundicus justic perilus, in præcepto Stephani pape II de hosp m
ficantur. Romano , cula Gaila Palricia , tom . II Concilioru
Cap. VII.-- Cala Joannem . Ita semper libri veteres, Galliæ , pag. 58.
Sic etiam scripsitSirmondus , quamvis græcæ lingue
 685 TESTIMONIORUM LIBER I. 686
termoDomini de Hierusalem . Et judicabitinter plurimos A Spiritu , non potest introire in regnum Dei. Quod enim
populos,etrevincel etdeteget validasnaliones (Mich . iv, natum est de carne caro est, et quod nalum est de spi
23).Item apud Esaiam ; De Sion enim procedet Lex , et ritu spiritus est (Joan. III, 5,6 ). '
verbum Dominide Hierusalem a, el judicabil inter gerles CAP. XII . - QUOD JUGUM VETUS EVACUARETUR ET
(Is. x1, 3, 4). Item in Evangelio cala Matthæum : Et JUGUM NOVUM DARETUR.
ecce vox de nube dicens : Ilic est Filiusmeus dilectis
simus,in quobene sensi ; ipsum audile (Matth. xvii, 5 ). In Psalmo 11 : Ad quid tumultuatæ sunt 1 gentes, et
CAP. XI. - QUOD DISPOSITIO ALIA ET TESTAMENTUM
populimeditati sunt inania ? Adstiteruntm reges terræ ,
el principes collecti n sunt in unum adversus Domi
NOVUM DARI HABERET. num et adversus Christum ejus. Disrumpamus vincula
Apud Hieremiam : Ecce dies veniunt, dicitDominus, eorum , et abjiciamus a nobis jugum eorum (Ps. 11,
et consummabo domui Israel et domui Juda b testa . 1-3 ). Item in Evangelio cata Matthæum Dominus
mentum novum , non secundum testamentum quod dis dicit : Venite ad me, omnes qui laboralis el onerati estis,
posui patribus eorum in die qua apprehendimanus eo- el ego vos requiescere faciam P. Tollile jugum meum
rum ul educerem eos de terra Ægypti e, quia non per- super vos, etdiscite a me? quia mitis sum et humilis cor
manserunt in lestamento meo, el ego neglexi eos, dicit , de, et invenietis requiemi animabus vestris. Jugum
Dominus. Quia hoc testamentum quod disponam domui B enim meum bonum estrel sarcina levis (Matth .x1, 28 -30).
Israel post dies illos , dicit Dominus. Dans legesmeas, ApudHieremiam :In illa s die contribulabo jugum a cer
in sensum illorum scribam illas, etero illis in Deum , et vice illorum et vincula illorum disrumpam ; et non opera
ipsi eruntmihi in plebem , et non docebunt unusquisque buntur aliis, sed operabuntur Domino Deo, et David
fratrem suum dicentes : Dignosce Dominum , quia omnes regem suscitabo ipsis (Hier. xxx , 8 , 9 ).
scient mea minimousque ad maximum eorum , quia pro CAP. XIV . -- QUOD PASTORES VETERES CESSATURI
pilius ero iniquitatibus eorum , el peccatorum eorum non ESSENT, ET NOVI INCIPERENT.
ero memor amplius (Hier. xxxi, 31-34 ) ,
Apud Ezechielem : Propterea hæc dicit Dominus :
CAP. Xll. - QUOD BAPTISMA VETUS CESSARET ET Ecce ego super pastores, el inquiram oves meas de
NOVUM INCIPERET. manibus eorum , et averlam eos ut non pascant oves
Apud Esaiam : Nolite ergo priora d meminisse , et meas; et jam non pascent eas, et exlraham oves meas de
antiqua nolile reputare. Ecce facio nova quæ nunc orien ore eorum , et pascam eas cum judicio (Ezech. XXXIV ,
lur, et cognoscetis, et faciam in deserto vium et flumina 10, 10.) Apud
10, 16.) A Hieremiam Dominus dicit : Et dubo
in loco inaquoso adacuare genusmeum electum e , plebem vobis pastores secundum cor meum , el pascent vos va
meam quam acquisivi î, ut virlules meas exponeret. Cc scente scentes cum disciplina (Hier. II, 15). Item apud Hie
(Isa. xlii, 18-21). Item apud eumdem ; Si silierint, e i remiam : Audite verbum Domini, gentes, et nuntiule
per deserla adducet illos 6, aquam de petra producet insulisquæ longe sunt. Dicite : Quidisperdit Israel con
illis, findetur pelra , el fluet aqua, el bibel b plebs mea . gregabit illum , el custodiet sicut påstor gregem suum ,
(Isa. XLVII, 21 ). Item in Evangelio cata Matthæum illius quia eruit Dominus Jacob , et eruit demanu forlioris
Joannes dicit : Ego quidem vos baptizo in aqua in pee ( Hier. xxvi, 10 ).
nilentium . Qui venit autem posl me, fortior me est i, CAP. XV . QUOD DOMUS ET TEMPLUM DEI CHRISTUS
cujus non sum idoneus i calceamenta portare. Ipse vos FUTURUS ESSET, ET CESSARET TEMPLUM VETUS, ET
baptizabit k in Spiritu sancto et igni ( Math. ui, 11 ). NOVUM INCIPERET.
llem cala Joannem : Nisi quis nalus ſuerit ex aqua et In Basilio II : Et ſuit verbum Domini ad Nathan
LECTIONES VARIANTES.
a Ab Hierosol. Lin . NC. 1 . Lam . Bod . 1, 2, 4 . Voss . 3 , 4. 1, 2. Spiritufremuerunt
sancto Bod . 2. Foss.
b Cousummabo domum Israel et domum Juda NC. 1. Et I Quare Lin . Lam . NF. 1. Corb . Voss. 5 . 4 .
testamentum NC. 1. Lin . Lon . Corb . Bod . 2, 3 , 4. Voss. 4. m Convenerunt in unum Ar. Corb . NC. 1, 2. Lam . Lin .
De terra Ægypti. Reliqua ad finem capilisdesimi in Ar. Bod . 1, 2, 5. Vos. 3 .
Thu . Lamb. Foss. NC. 1, 2 . Bod . 2 , 3, 4 . V oss. 3, 4. n Congregati Voss . 4.
d Nolite priora Ar. D º Projiciamus a nobis Lam . Thu. Bod. 2, 4. NC. 1, 2.
e Genus humanum Foss. Corb. Lin . Voss. 4 .
i Quam elegi Corb. Vos requiescam Thu. Lin . Bod . 1, 2, 3 , 4. Voss . 3.
p Scitote
& Adducet illis aquam de petra; lindelur Bod. 1, 2, 4 . I a me Thu .
Lin. Benev . Voss. 3, 4. r Jugum nieum suave Lin . Thu . Bod. 1, 2, 3, 4 .
h Vivet plebs mea Ar. $ Apud Hierem . In illa, desunt apud Ar. Lam . NC. I,
i Venit fortior Thu. Foss. Corb. 2. Bod . 1, 2, 3, 4. Thu . Corb. Voss . 3 .
j Dignus Lum . Lin . NC. 1, 2. Bod . 2, 3, 4. 1 Apud Hieremiam Dominus dicit : Et dabo desunt in
k Baptizat Oxon . Baplizabit Foss. Ar. Lam . Lin . Bod . eisdem mss.
STEPH . BALUZII NOTE.
Cap. X . – De Sion procedet lex . Vide Avilum taliones Erasmi adhunc locum Matthæi.
cpist XIX
. . Apud Hieremiam . Et hæc quoque usque ad finem
Cap . XI, -- Quia non permanserunt. Ista el que se - capituli desunt in tredecim codicibus nostris , el in
quuntur usque ad finem desunt in quatuordecim co- decem Anglicanis ; deerant eliam in illo ineo vetere
dicibus nostris et in novem Anglicanis. Deerant etiam in quo addita sunt in margine.
in uno meo vetere, sed addita postea suni antiquitusin Cap.XIV . - Item apud Hieremiam . Desunt etiamista
margine, cum codex ille recognitiis est el emendatus. in vetustis exemplaribus paulo ante commemoratis
Cap. XIII. — Juguin meum bonum . Vide anno- in meo addita sunt in margine,
637 DIVI CYPRIANI
dicens : Vade, etdic servomeo David : llæc dicit Do- A qui remanserit in domo lua, veniet adorare in obole
minus : Nor tu ædificabis mihi domum ad inhabitan - pecuniæ et in pane uno (I Reg . II, 33,36).
dum ; sed eril, cum impleti fuerint dies luiel dormieris CAP . XVII . - QUOD PROPHETA ALIUS, SICUT MOYSES,
cum patribus iuis, suscitabo semen luum posile, qui PROMISSUS SIT , SCILICET QUI TESTAMENTUM NOFON
eril de utero tuo, el parabo regnum ejus. Hic ædificabil DARET, ET QUI MAGIS AUDIRI DEBERET.
mihi domum in nominemeo a , et erigam thronum ejus
in sæcula ; et ego ero ei in patrem , et ipse eritmihi in fi nusInadDeuteronomio
me :
Deus ad Moysen : Etdicit Domi
Prophetam excitabo eis de fratribus eorum
lium , el fidem consequetur domus ejus el regnum ejusus sicutte, el dabo verbum meum
que in sæcula in conspectu meo ( III Reg . vii, 4, 5, 12, ad eos ea quæ præcepero ei. Elin quisquis
ore ejus, el loquetur
non audieri:
14 , 16 ). Item in Evangelio Dominusdicit : Non relin . quæcumque loculus fuerit P prophela ille in nominemei,
quetur.in lemplo lapis super lapidem quinon dissolvetur b
ego vindicabo ( Deut. xviu , 17-19 ). De quo et
( Matth . xxiv , 2 ); et post triduum aliud excitabitur Christus in Evangelio cala Joannein ? : Scrulama
sine manibus ( Marc, xiv , 58 ). Scripturas, in quibus pulatis vos vitam ælernam habere.
CAP . XVI. — QUOD SACRIFICIUM VETUS EVACUARETUR , Hæ sunt r quæ teslimonium perhibent deme ; elnom
ET NOVUM CELEBRARETUR . vullis venire ad me ut vitam habeatis. Nolile putere
quia ego vos accuso apud Patrem . Est qui vos accusat,
1 . Apud Esaiam c : Quo mihi multitudinem sacrifi- Mouses, in quem vos speratis s . Si enim credidissetis
ciorum vestrorum ? dicit Dominus. Plenus sum , holo Moysi, crederetis el mihi : de me enim ille scripsi!,
causlomata arietum el pinguamina agnorum et sangui. Si autem illius scripturis non creditis, quomodo verbis
orum et hircorum nolo . Quis enim exquisivil meis credelis (Joan . v, 39, 40, 45, 47) ?
ista de manibus vestris ? ( Isa . 1, 11, 12 .) Item in CAP . xix. , QUOD DUO POPULI PRÆDICTI SINT, MAJOR
Psalmo xlix ; Non edam carnes lauroruin , aut sangui. ET MINOR, ID EST VETUS JUDÆORUM, ET NOFUS, CI
nem hircorum bibam . Sacrifica Deo sacrificium laudis, ESSET EX NOBIS, FUTCRUS.
el redde Allissimo vola (ua. Invoca mein die pressuræ , In Genesi : Et dixit Dominus Rebeccæ ? : Duæ
ct eruam le f et clarificabis me ( Ps. xlix , 13, 15 ). gentes in utero tuo sunt, et duo populi de rentretuo?
Item in Psalmo eodem : Sacrificium laudis clarificabil 8 dividentur , et populus populum superabit, el major
me, illic via est in qua ostendam illi salutare Dei b.
Item in Psalmo ivi: Sacrificate sacrificium justiliæ , servietminori (Gen . xxv, 23 ). Ilem apud Oseo: Po
el sperate in Dominum . Item apud Malachiam : Non cabonon populum meum , populum meum ,einon dileclan ,
est mihi voluntas circa vos i, dicit Dominus, el sacri dilectam . Erit enim quo loco dicetur non populusmeus,
ficium acceplum non habebo k ex manibus vestris. Quo. Cu c illo loco vocabuntur filii Dei vivi (Ose. 11, 24, 1, 10).
niam a solis ortu el usque in occasum clarificatum est no - CAP. XX . - QUOD ECCLESIA , QUÆ PRIUS STERILIS
men meum apud genles, el in omni loco odores incensi FUERAT, PLURES FILIOS HABITURA ESSET EX GESTIBCS,
oſſeruntur 1 nomini meo el sacrificium mundum , quo QUAM QUOT SYNAGOGA V ANTE HABUISSET.
niam magnum est nomen meum apud gentes, dicit Do. Apud Esaiam : Jucundare, sterilis quæ non paris,
minus (Malach ,1, 10, 11). erumpe et exclama, quæ non parturis, quia mulli flu
deserlæ magis quam ejus quæ habel virum . Dicit enn
CAP . XVII. – QUOD SACERDOTIUM VETUS CESSARET, ET Dominus : Dilata locum tabernaculi tui et aulæorum
NOVUS SACERDOS VENIRET, QUI IN ÆTERNUM FUTURUS tuorum et fige x. Noli parcere, longas fac menguras
ESSET.
luas, el palos tuosy confirma. Adhuc in dexteram tuart
In Psalmo cis : Ante luciferum genui tem . Juravit el in sinistram exlende, et semen tuum genles posside
Dominus, et non pænitebit eum : lu es sacerdos in æter- bit ?, et civitates deserlas inhabitabil. Noli timere,
num secundum ordinem Melchisedech. Item in Basilion quia revinces (Isa . Liv, 1, 4 ). Neque reverearis que
primo Deus ad Heli sacerdotem : E : suscitabo mihi maledicla es, quoniam confusionem æternam oblivisceris
sacerdotem fidum n , qui omnia quæ sunt in cordemeo ( Isa. Liv , 1, 4 ). Sic et Abrahæ cum de ancilla
faciel, et ædificabo eidomum ° fidelem , et Iransibit in natus esset prior filius, Sara sterilis diu mansit,er
conspeclu christorum meorum omnibus diebus ; el erit, sero in senecia de pollicitatione peperit filium Isaac
LECTIONES VARIANTES.
a Domum nomine Bod . 1, 2. Thu . Foss. D O Thronum meliorem Lin. Domum fidelem omnibusdie
b Qui non destruelur Ar. Bod . e Lum . NC. 1. bus Lin . NC . 2 . Bod . 1, 2 , 3, 4 .
: c Esaiam dicit Bod . 1. P Quæcumque loquitur Bob. 1, 4. Loquetur Bod. 2
d Quid mihi Bod . 3, 4 . Lamb. Thu . Foss. Corb. Quæ loquetur Lam .
e Diem pressuræ Thu . 9 Joannem dicit Bod . 4.
f Eximam te Ver. Cam . Lin. NC. 1, 2 . Thů. Corb. Ar . r Hæc sunt Thu. Foss. Corb. Hæc sunt quæ testinionio
Bod . 1, 2, 4 . sunt Benev. Ver. Lin . Bod . 2, 3, 4. Thu .
6 Magnificabit Lin . Honorificabit Ar. Corb. $ In quo vos speratis Bod . 1, 2 .
h Salutare meum Ar. Cam . NC. 1. Bod . 2 . t Dominus ad Rebeccam Bod . 2 .
i Et illic Thu. Foss. Corb . u De utero tuo dividentur Foss. Corb.
! ; Voluptas circa Voss. Bod. 3, 4. In vobis Ver. * Synagoga habuisset Ver .
k Nou accepto habeo Veron . * Et fige funiculos Bod. 1. Mor. Fige et noli Lam .
1 Incensi offerentur Bod . 1 . y Et paxillos tuos Corb.
m Generavi te Benev. Veron . Thu . Foss . 2 Possidebunt, inhabitabiles Thu. Corb. Bod . 1, 4.
Sacerdotem fidelem , ei Lam .
689 TESTIMONIORUM LIBER I. 690
(Gen.xsi) = qui fuit typus Christi. Sic et Jacob accepit A ciam te in genlem magnam , el benedicam te, etmagni
uxores d aias (Gen. xxix , xxx ) , majorem Liam ficabo nomen luum , et eris benedictus ; et benedicam
oculis in firmioribus typum a synagoge, minorem qui le benedixerit, et maledicam qui lemaledixerit 8, el
speciosan a Racheltypum Ecclesiæ , que et sterilis diu benedicentur in te omnes tribus b terræ (Gen . xii, 1 -3).
mansil, el postea peperit Joseph b, qui et ipse fuit De hoc ipso in Genesi : Et benedixit Isaac Jacob i :
typus Christi. Etin Basilion primo legitur Relcana Ecce odor filii mei sicutodor agri pleni quem benedixit
habuisse c uxores duas, Fenennam cum filiis, et Dominus. Etdet tibi Deusderore cæli i et a fertilitate
Annam sterilem , ex qua nascitur Samuel, non secun - terræ multitudinem frumenti et vini et olei ; et servient
dum ordinem generandi, sed secundum Dei misera- tibi gentes, el adorabunt le principes, et eris dominus
tionem et promissionem , cum illa orassel in templo fratris lui k et adorabunt le filii patrislui ; et quite ma
( I Reg . 1 ) ; et natus Samuel , typus fuit Cbristi. ledixerit erit maledictus, el qui le benedixeril i benedi
Item in Basilion primo: Sterilis septem peperit, et quæclus (Gen . xxvu , 27 -29) . De hoc ipso in Genesi :
plurimos habeat infirmata est (1 Reg. 11, 5).Filii autem Ubi aulem vidit m Joseph quoniam superposuil n pater
septem suntu Ecclesiæ sepiem ,unde et Paulus septem suus manum dextram super caput Effraim , graveilli
Ecclesiis scripsit, etApocalypsis Ecclesias septem po- visum est ; et apprehendit Joseph manum patris sui ",
nit (Apoc .1), it servetur seplenarius numerus, ut dies B auſerre eam a capite Effraim ad capul Manasse. Dixit
septem quibus Deus mundum fecit (Gen . 1.),ut Angeli autem Joseph ad patrem suum : Non sic, pater, hic est
septeniqui assislunt el conversantur ante faciem Dei, primilivus meus P ; superpone dexteram luam super
sicut Raphael angelus in Tobia dicit (Tob. x11. ), et capul ejus. Ille aulem noluit, et dixit : Scio, fili, scio :
lucerna septiformis e in tabernaculo martyrii i (Exod . et hic erit in populum , el hic exaltabitur; sed frater
XXV .), el oculi Domini seplem qui mundum speculan : ejus junior major illo erit q , et semen ejus eril in mul
lur, et lapis cum oculis septem , ut Zacharias dicit litudinem gentium (Gen . XLVIII, 17-19). Item in Ge
(Zach . In , 9 ; iv , 10 ), et Spiritus septem , ct candelabra nesi : Juda, le laudabuni r fratres lui, manus s super
inApocalypsiseptem ,el columnæ septem super quas edi. dorsum inimicorum tuorum . adorabuni le filii patris
ficavit domum Sapientia .Apud Salomonem (Prov.9,1). lui : catulus leonis Juda. De frulice, fili mi, ascendisti,
CAP. XXI. - QUOD GENTES MAGIS IN CHRISTUM CRE recubans obdormisti velut leo el velul calulus leonis .
DITURÆ ESSENT. Quis excitabit illum ? Non deficiel princeps de Juda et
dux de femoribus ejus quoadusque veniant deposila !
In Genesi : Et dixit Dominus Deus ad Abraham : illi , et ipseest u spes gentium . Deligans ad vilem ' pul
Exi de lerra tua el de cognatione lua et de domo patris lum suum , el ad cilicium * pullum asinæ suæ . Lavabil
lui, et vade in illam terram quam libiostendero ; el fa- C in vino stolam suam y et in sanguine uve amictum
LECTIONES VARIANTES.
a Infirmioribus in typum .... Hachel in typum Oxon. m Ubi vidit Thu. Corb.
b Peperit Joseph Foss. Corb. Bod . 1, 2, 4. Peperit fi
ljum Joseph Oxon .
n Quoniam posuit Thu . Corb.
• Patris sui a capite Foss.
c Primo Helcana Bod . 1, 2, 3, 4. Helcana habuit Ar. P Primogenitus Ar. ,
Lam . NC. 1, 2. Bod . 1, 2, 3, 4. Corb. Thu . 9 Major illi erit Foss.
d Filii autem sunt septem Oron . r Laudant Bod . 4. Thu.
e Lucernæ septiformes Oron . & Manus tuæ super Bod . 1, 2, 3, 4. Thu . Foss .
f Tabernaculo Testimonii Foss. 1 Veniant quæ reposita sunt Lamb. Lin . Bod . 1, 2, 5 ,
& Maledixerint Bod . 1. 4. NC. 1.
h Omnes gentes Bod . 1 .
i Jacob et dixit Lin . Lam . NC. 2.
uv Religans
Ipse erit adspesvitem
Corb.Lam . NC. 1. Bod, 1, 2, 3. Thu .
į A rore cæli Lam . NC. 1, 2. Bod. 1, 2, 4. Thu . Foss. Ad ciliumn Thu. Foss. Ben. Bod . 1, 2, 3, 4. Ad helicem
k Dominus fratribus tuis Lam . Bod . 2. NC. 1 . Oxon .
1 Benedixerit erit Thu . Corb. y Anabolium Bod . 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Cap. XXI. — Ubi autem vidit. Hæc et celera usque se helicem in hoc loco scriptum vidisse inter varias
ad multitudinem Gentium desunt in codice Burgundico lectiones positas in exemplari editionis Cyprianier ,
et in Lamoniano. quod eral Gravii, innuens illum castigationes ex ma
Cilicium . Hanc lectionem praeſerunt antiquiores nuscripto Cypriani codice observalas in suum sibi
editiones et omnia vetera exemplaria , nisi quod in codicem brevissime !andum nolasse , quamvis conslet
Thuano , ut in Fossatensi, scriptum est cilium , per omnes illas lectiones non esse sumplas ex libro ve
incuriam videlicet librariorum ignorantium quod teri , et nonnullas earum esse tantum conjecturas
scribebant. Quo etiam modo , si quis hoc quoque Gravii; ac quanivis ille qui hujus editionis auctor est,
scire desideral, legitur in duobuis aniiquis codicibus, moneal sibi in ea usui fuisse exemplaria complura ,
uno regio el altero meo. Pari errore in codice mco ul inter cætera unum insignius ac vetustius manli
162, scriptum est Cilius pro Cæcilio, in libro de Pas scriplum ex bibliotheca Carthusi:e Coloniensis , nul
sionc sancti Cyprianihoc modo : Temporibus Valeria lum tamen eorum laudavit ad confirmandam leclio
ni, iniquissimiimperatoris, fuil in Carthagine, quæ est nem inventam in libro Gravii, immo retinuitedilionem
in Africa , gloriosissimus virnomine Cyprianus, quiprino Erasmi; quod non fecisset, si habuisset auctoritatem
quidem rhetoricam docuil, deinde 5's a quodam pres- alicujus libri veteris. Algue ego sane lubenter am
mme Gilio , conversus ad pdem Christi, nomen plecierer el præferrem conjecturam Gravii, nisi ob
quoque sortilus est Cælius. Erasmus, qui videbat hunc Staret veterum edilionum et codicum auctoritas , et
Cypriani locum cubare in mendo , posuit ilicem , ex nisi velusti quidam magnorum nominum scriptores
conjectura videlicet. Postea emersit editio quae dici- repugnarent. Lectionem enim quam ego relinui,
lur Gravii , quam qui procuravit , admonet lectores quamvis mendosa sit, esse veterem constat ex capite
691 DIVI CYPRIANI
suum . Formidolosi a oculi ejus a vino, el candidi denles A dem : Et erit in illa die radix Jesse quisurget imperarei
ejusmagis quam lac b (Gen . xlix , 8, 12). Inde in Nume- omnibus gentibus ; in illum gentes sperabunt, et erit re
ris de populo nostro scriptum est : Ecce populusquasi quies ejus honor ( Ibid . xi, 10). ltem apud eum
populus leoninus exsurgel (Num . XxuI, 24). In Deule- dem i : Terra Zabulon el terra Neplalin , via maris.
ronomio : Erilis, gentes, in caput,incredulusautem po- et cæleri qui maritima k inhabitutis, el trans Jorda.
pulus in caudam (Deul. XXVIII, 44). Item apud Hiere- nem gentium l; populus ambulans in tenebris, videle
miam : Audite vocem lubre : et dixerunt: Non audiemus. lumen magnum m qui habitatis in regioneumbremar
Propter hoc audient gentes 282 et qui prisceni pecorac tis , lumen lucebil super vos (Isa . vii, 23; 11. 1). Item
in eis (Ilier. vi,17, 18).In Psalmoxvii :Constilues me apud eumdem 1 : Sic dicil Dominus Deus Christo
in caput gentium ; populus quem non cognovi servivit meo Domino, cujus teneo dexteram , ut eraudiant cum
mihi d, in auditu auris obedivit mihi (Ps. XVII, 14 , Gentes. Et forlitudinem regum disrumpam 9.Aperian
45 ). De hoc ipso e apud Hieremiam Dominus dicit: ante ipsum porlas , et civitates non claudentur (Isa.
Priusquam te formarem in utero novi te, el prius quam xLv, 1). Item apud eumdem : Venio colligere
exires de vulva sanctificavite,et prophetam in gentibus omnesgentes etlinguas,et venient etvidebuntelarilater
posui le (lier . 1, 5 ). Iiem apud Esaiam : Ecce te- meam , et dimitiam super eos signum , elmiltam ex eis
slem illum nationibus maniſestavi, principem et impe- B conservatos in gentes quæ longe sunt,quæ non audi.
rantem gentibus $. Ilem apud eumdem : Gentes quee runt nomen meum , neque viderunt gloriam meam ,et
non noverunt te invocabunt te, et populi qui ignorabant nuntiabunt clarilatem meam in gentes (1sa. Livi,18,
te ad le confugient (Isa . Lv, 4, 5 ). Item apud eum - 19). Item apud eumdem : Et in omnibus his non sunt
LECTIONES VARIANTES .
' a Formosi Oron . k Etquimaritima Foss.
b Dentes ejus lacte Ar. 1 Galilæa gentium Oxon . ex codd. NC. 2. Bod.1,3,4,
c Pecora ejus Thu . Foss. Corb . et LXX. Impressi etmss. plerique legerunt trans Jordanem
d Servietmihi Corb . gentium populus.
e Servivit mihi. De hoc ipso NC, 1, 2. Lam . Lin. Thu . m Vidit lumen magnum Ar. Corb .
Corb . Bod . 1 , 2, 3, 4. n Illic apud eumdem Bod. 1 .
f Prophetam in gentes Thu . Sic Spir . Remó. Er. Man . Tert. Lam . Lin . NC. I.
& Ecce posui illum testem nationibus, manifestavi prin V oss. 3 , 4. Nuperi impr. lequu, cujus teneo. Disrumpel
cipem et imperatorem Thu . Bod. 1 , 3 , 4. Fortitudinem suam disrumpent et in illum
h Item illic apud eumdein , Bod . 1. gentes sperabunt et civitates concludentur Thule Foss.
i Surgens imperabit Thu . non claudentur illi Tert.
i Illic apud eumdem Bod . 1.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
quarto libri sancti Ambrosii de Benedictionibus Pa- C tatur formidolosus. Hanc lectionem confirniantalib.
triarcharum , ex libro duodecimo sancti Augustini ad - rum ver-jones, quæ eumdem sensum habent,siquis
versus Faustum Manichæum cap . 12, et ex libro de- eas paulo accuratius expendere velit . Quidam edib
cimo sexto cap. 41 de Civilate Dei , tum etiam ex verterunt pulchriores, alii ignei, des yeux pleins de
Epistola xlvii sancti Paulini episcopi Nolani ad Ru feu , it nos Galli loquimur, et in capite vit Apoca
finum , cui respondel idem Rufinus in epistola præ lypsis, Oculi autem ejus erant tamquam fiammangels,
fixa libris de Binedictionibus Patriarcharum . Arbitra sive ardentes, ut apud Tii. Livium , Ciceronem, hip
tur autem Rufinus hanc pravam lectionem positam gilium , et alibi : alii rubicundi, alii denique gratis
esse in exemplaribus lalinis a scriptoribus Jatimis non ut Rutinus in libro de Benedictione Judæ ,lilali.Ito
intelligentibus quid significaret græca vox 2)15, ac omnia facile conveniunt inter se . Nam et oculi igual
propierea cilicium putatum esse ; édexc enim vi. et ardentes, qui il rubicuindi dici possunt,halent
ieni dicunt Greci non tam palmilem , quomodo ha præclaram et eximiam pulchritudinem ; idem sunt
hentnostra exemplario , quam illos quasi rucinnulos formidol. si, id est, timorem movent et formidinem.
et cinniculos palmitis, quibus succrescens palnics in non tamen eam formidinem que terreal, sed calli
neciere et suspendere solet vel ramis arboris vel quæ proficiscitur ex reverentia qua, prosequimur eos
pali, vel quibuscumque illis innititur adminiculis , quos veremur et honoramis, ut est in capile mail
quos capreolos appellant agricolæ , quibus nexibus libri Job , ad Deum formidolosa laudatio, apudLucre.
tutus et sine lapsus periculo , vel gravior fructibus tum formido Deum , et amoris mixla formido spoil
palmes , vel vaga proceritate distenditur. Unde cor- Hieronymum . Natura enim reveremur hominespul
rigas Isidorum lib. xvii Etymolog. cap. 1, ubi, de bac chros. Quippe pulchritudo corporis , ut ait Cicero,
ipsa re ageus, scripsit sie lapsu periculorum , cum compositione membrorum movel oculos etde
D apla
scribendum sit sine lapsus periculo. Calius Aurelia - lectat hoc ipso quod inter se omnes partesquodam
nus lib. i Chronicon . cap. 1, anulorum vilis quos hele- lepore consentiuni. Sed, ut ad rem nostram redez
cos vocani. Calerum , ex his que dicta sunt, salis li- mus, miror Maputium el caleros qui isticposuerunt
quet errare illos qui aiunt jielicom , istic legi apud formosi, contra veterum codicum el editionisfidem ,
Cyprianum in correctis exemplaribus , cum cerium iantum quia Erasmus in margine suæ editioniscon:
sit eam vocem desiderari in omnibus antiquis operum jecerat ita scribendum esse, nibil lamen in contest
sancti Martyris exemplaribus. Vide Cælium Calca - mutaveral,miror, inquam ,Manutium et ceteros prit
gninum lib . 1, Epist. XXVIII. tulisse hanc conjecturam lot auctoritatibus :naon
Formidolosi. Ila libri veteres et velcres editiones. prater vetera exemplaria quæ illi viderunt, preitt
Antiquae igirur istius versionis auctor usus est codice ea quæ ego vidi, le ialur Latinus Latiniusvelustiores
in quo ge6epoi ci compor autou scriptum erat , uti in codices retinere lectionem quam ego revocavi.Sane,
veleri codice graco bibliotheca Regie vidisse se 699 ne quid dissimulem , vos formosi exstatin dundus
mibi relulit vir istarum multarumque aliarum bo - antiquis codicibus, sed quid istudadversus lagimulos
narum litterarum peritissimus, acmeiamantissimus qui jormidolosi habent? Profeclus est ergo hic error
domnus Bernardus deMontefalcone,monachus Bene- ex eorum judicio qui non intelligebant vocem formie
dictinus : quepos enim in veteribus glossis interpre - dolosi posse habere bonum sensum in hoc loco.Leo
 693 TESTIMONIORUM LIBER I.
conversi. Igitur extollel signum in gentes quæ sunt A
longe, et altrahet illos a a summo terræ ( Isa . v, 25 ,
26 ).Jtem apud eumdem : Quibusnon esl nuntiatum
de eo videbunt, el qui non audierunt intelligent (Isa .
LI , 15 ). llem apud eumdem : Manifestus factus sum b
eis quime non quærun , c, inventus sum ab eis qui me
non interrogabant. Dixi : Ecce sum , genti quæ nond
invocavit nomen meum e (Isa. Lxii, 1.) De hoc ipso in
Actibus Apostolorum Paulus : Vobis primum oppor- vi, 53).
P
694
9-11). Ilem in Evangelio cala Joannem Dominus di
cit : Ego sum panis vitæ . Qui venil ad me non esu
riel, el qui in me crediderit non sitiet umquam (Joan .
vi, 34). Item illic ipse : Si quis silit, veniat et bibat.
Qui credit in me, sicut dicit Scriptura , flumina de
ventre ejus fluentaquæ vivæ (Joan . vii, 37, 38). Item
illic ipse : Nisi ederitis carnem Filii hominis, et bibe
rilis ejus sanguinem , non habebitis vitam in vobis (Joan .

tuerat indicari verbum Dei. Sed, quia expulistis illud, CAP. XXIII. - QUOD AD REGNUM COELORUM MAGIS
nee vos dignos vilæ æternæ judicastis, ecce convertimus GENTES QUAM JUDEI PERVENIANT.
nos ad Gentes. Sic enim dixit per Scripturas Dominus : In Evangelio Dominus dicit ; Mulli venient ab
ri et Occidente ,el recumbenl cum Abraham el Isaac
Ecce lucem posui te inter Genles, ila ut sis in salvatio - Oriente
nem i u sque ad fines terræ (Act. xii , 46, 47). e: Jacob in regno cælorum , filii autem regni exibunt in
CAP . XX I. QUOD PANEM ET CALICEM CHRISTI ET , tenebras exteriores. Illic erit ploratio et stridor den
OMNE IN GRATIAX EJUS AMISSURI ESSENT JUDEI, NOS » lium (Malth . vui, 11, 12).
VERO ACCEPTURI ; ET QUOD CHRISTIANORUM NOVUM Cap. O F XXIV. - QUOD SOLO HOC JUDÆI ACCIPERE VE
NOMEN BENEDICERETUR IN TERRIS . NIAM POSSINT DELICTORUM SUORUM , SI SANGUINEM
Apud Esaiam sic dicit Dominus : Ecce qui serviunt CHRISTI OCCISI BAPTISMO EJUS ABLUERINT, ET IN EC
mihimanducabunt, vos autem esurielis. Ecce quimihi CLESIAM EJUS TRANSEUNTES, PRÆCEPTIS EJUS OB
serviunt 6 bibent, vos aulem silietis. Ecce qui mihi ser TEMPERAVERINT.
viunt jucundabuntur, vos autem confundemini ; vos in Apud Esaiam Dominus dicit : Jam non laxabo n
terficiet Dominus. Eis autem qui serviunt mihi, nomen peccata vestra. Cum extenderilis manus , avertam
nominabitur novum , quod benedicetur in lerra (Isa. faciem P a vobis ; el si multiplicaveritis preces, non ex
LXV, 13, 15 , 16 ). Item illic : Igitur extollet lignum i audiam vos. Manus enim vestræ sanguine plenæ suni.
in gentes que sunt longe, et attrahet illos i a summo Lavamini,mundi eslote, auferle nequitias ab animis ve
terræ . El ecce cito leviter k venient : non esurient, ne- stris a conspectu oculorum meorum , cessate a nequi
que sitient (Isa. v. 26 , 27). Item illic : Ecce itaque liis vestris. Discite bonum facere, exquirite judicium ,
dominator Dominus sabaoth auſerel a Juda elab Hieru - conservnte eum qui injuriam patitur, judicate pupillo
salem valentem el validum , valentiam panis 1 : et va- C et justificale viduam , el venite , disputemus, dicit Domi
lentiam aquæ (Isa . Di, 1). Item in Psalmo xxxIII. Gu- nus : et si fuerint peccata vestra ut phæniceum 4, ut ni
slate el videle quoniam dulcis est m Dominus. Felix est vem exilbabo ; et si fuerint quasi coccinum , ut lanam
vir qui sperat in eum . Timete Dominum Deum , omnes inalbabo . Etsi voluerilis et audieritis me ș, bona terræ
sancli ejus, quoniam non est inopia eis qui eum me- edelis. Si autem nolueritis etnon audierilis me, gladius
luunt. Diviles eguerunt et esurierunt : quiautem inqui- vos consumet +. Os enim Domini locutum estista u (Isa.
runt Dominum non indigebunt omni bono (Ps. xXxuI, 1, 14 -20).
LECTIONES VARIANTES.
a Attrabet illas Corb. Altrahent Bod . 5 . k Cito venient Lam . NC. 1. Lin . Bod . 2 .
b Manilestus sum Foss. 1 Virtutcm panis el virtutem aquæ Bod. 1.
e Quærebant Ar. Lam . NC. 1. Bod . 2 . m Quonjam suavis Ar. Lam . NC. 1. Bod . 1, 2, 3 .
d Ecce adsum genti, quoniam non Corb . n Relaxabo Bod . 2, 3, 4 . Spir . Rem . Erasm .
e Vocavit nomen Thui. • Manus vestras Bod . 3 . 4 .
f Ut sint salvati Lam . NC. 1. Bod . 2 . P Meam Bod . 1, 4. Tert. Spir. Remb. Erus. Morell .
8 Ecce qui serviunt nibi, bibent, vos autem sitietis Oxon . Deest in impress. nuperismeam .
Lam . NC . 1. Bod . 1, 2, 3 , 4 . q Quasi russeum Ver. quasi roseum Tert. Benev. Ver .
h Nominabitur magnum Lam . NC. 1. Bod . 2, Ar. Manut.
ilguem in gentes,Bod . 1. Lignum Rigalt. contra fidem r Quasi coccum Thu . Foss.'Benev . Ver .Manul.
excus. el miss. Lam . Lin . NC. 1, 2. Bod . 2, 3, 4. Thu. S Obaudieritis me Bod .4 . Non obaudieritis Bod . 4 .
Foss . Corb. Signum ( .xon . t Vos comedet Lin .
į Atirahet illas Foss. u Locutum est hæc Bod . 1.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
tionem nostram approbat editio Anglicana , quamvis ferre debeam ei quae exstat in quisbusdam manuscri
formosi posuerit in contextu . plis , in quibus scriptum est quasi rosseum vel ro
Cap. XXIV . - Apud Esaiam . Ista usque ad Igilur seum , quam lectionem esse meliorem videtur colligi
extolle desumtin libro Lamonij. posse ex Tertulliano, apud quem lib . IV adversus
Phæniceum . Dubius sum an lectionem istam præ - Marcionem legitur quasi roseum .
695 DIVI CYPRIANI

LIBER SECUNDUS.
CAPITULA : A XX. Quod cruci illum fixuri essentJudæi.
I. Christum primogenitum esse, et ipsum esse sapien XXI. Quod in passione crucis et signo virtus omnis
sit et potestas.
tiam Dei, per quem omnia facta suni.
II. Quod sapientia Dei Christus est a , el de sacra-- XXII. Quod in hoc signo crucis salus sit omnibus
mento incarnationis b ejus et passionis et qui in frontibus nolentur.
calicis et altaris, et Apostolorum qui missi XXIII. Quod medio die in passione ejus lenebre
future essent.
prædicaverunt. XXIV . Quod a morte non vinceretur , nec apud in
III. Quod Christus idem sit et Sermo Dei c. feros remansurus essel.
IV. Quod idem Christus idem sit manus d et bra . XXV. Quod ab inferis tertio die resurgeret.
chium Dei.
XXVI. Quod cum resurrexisset , acciperet a l'aire
V. Quod idem angelus et Deuse.
VI. Quod Deus Christus. omnem potestatem ,et potestas ejus æternasil.
VII. Quod Christus Deus venturus esset illuminator el XXVII. Quod pervenirinon possit ad Deum Patres
salvator gencris humani. nisi per Filium ejus, Jesum Christum .
VIII. Quod cum a principio i Filius Dei fuisset, ge B XXVIII. Quod ipse judex venturus sit.
nerari denuo haberet secundum carnem . XXIX . Quod ipse sit rex in ælernum regnaturus.
IX . Quod hoc futurum esset signum nalivitatis ejus, XXX . Quod ipse sit et judex el rex.
ulde virgine nasceretur homo et Deus, ho - CAP . 1. - CHRISTUM PRIMOGENITUM ESSE , ET IPSUM ESSE
minis et Dei filius. SAPIENTIAM DEI, PER QUEM OMNIA FACTA SUNT.
X . Quod homo et Deus Christus ex utroque genere
concrelus, ut mediator esse h inter nos et APUD Salomonem in Proverbiis : Dominus condidit
Patrem posset. me in initio viarum suarum , in opera sua ante sæcu
XI. Quod de semine David secundum carnem nasci lum fundavit me. In principio antequam terram faceret
haberet. et antequam abyssos constitueret , priusquam procedê
XII. Quod in Bethlehem nasceretur . rent 1 fontes aquarum , antequam monles collocarentur,
XIII. Quod humilis in primo adventu suo veniret. ante omnes colles genuitme Dominus. Fecil regiones il
XIV. Quod ipse sit justus iquem Judæi occisuri essent. inhabitabiliamet fines inhabitabiles sub cælo. Cum para:
XV. Quod ipse dictus sit ovis et i agnus, qui occidi rel cælum , aderam illi, et cum secerneret suam sedem .
haberet. Etde sacramento k passionis. Cum super ventos validas faceret desuper nubes, etcum
XVI. Quod idem el lapis dictus sit. confirmatos ponebat fontes " sub cælo , quando forlia
XVII. Quod deinde idem lapis mons fierel et im - faciebat fundamenta lerræ , eram penes illum disponens.
plerel (olam terram . Ego eram cui adgaudebat. Quotidie autem jucundabar
· XVIII. Quod in novissimis temporibus iden mons ante faciem ejus in omni tempore cum lætaretur orbe
5 . manifestaretur ,super quem gentes venirent, perfecto (Prov. vii, 22).Item apud eumdem in Eccle
et in quem justi ascenderent. siastico : Ego ex ore Allissimiprodivi primogenita ante
XIX . Quod ipse sit sponsus, Ecclesiam habens spon omnem creaturam . Ego in cælis feci ut oriretur lumen
sam , de qua filii spiritaliter nascerentur. indeficiens, et nebula texi • omnem terram . Ego in
LECTIONES VARIANTES.
a Sic , Bod . 1, 2. Estdeest in O.con . i Ipse dictus sit ovis. Lam . NC. 1 . Lin . Bod. 2,3, .
5 Concarnationis Lam . Lin . NC. 1 , 2. Bod . 1, 2, 3, 4. Ipse sit ovis Oxon .
Thu. Verom. k De sacramento Christi Lin .
c Idem et sermo Bod . 1, 2, 3, 4 . 1 Priusquam produceret Lam . NC. 1, 2. Bod. 2. Foss.
d Idem manus Rod . 1, 2, 3 , 4 . Thu .
• Deus in Genesi Bod . 1 . m Regiones et habitabilia et fines Veron .
i Quod Dominus cum a principio Bod . 1. u Ponebat montes cod . 1.
6 Quod et homo et Deus Bod . 1, 2, 3, 4. D " Nebula texi Lam . NC. 1, 2. Lin . Bod . 2. 3. 4. Nube
h Utmediator esset Corb. Bod . 2, 3. Bod . 1. Nubila Oxon .
i Quod ipse sit Christus quem Judæi Lam . NC. 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
LIBRO SECUNDO . - In Proverbiis. Ita emendavi, fassus tamen proverbiis scriptum esse in vulgatis edi.
quia item scriptum vidi in quibusdam libris veteri- tionibus ; aliqui codices non faciunt mentionem
bus, in veteri editione Veneta , in ea quain Rembol- hujus libri Salomonis , sicut nec editiones Manutiiel
lus emisit , et in Erasmica , et quia apud Terlullia . Morellii . Rigallius et Angli scripserunt in paræmiis.
num in libro de Pudicilia lego : Nam ul Salomon in Cap.I. - Fecit regiones. Ita eliam apud Lactantium ,
Proverbiis , quæ The poruias dicimus : quidam codices lib . iv , cap. 6 .
habent paræmiis, Hanc lectionem prætulit Pamelius, Primogenita. Vocabulum islıd additum a nobis est
 697 TESTIMONIORUM LIBER JI. 698
allis a habitavi, et thronus meus in columya nubis. Gy- A ctavit suashostias P, miscuit in cralera vinum suum ?,
rum cæli circuivi b, et in profundum abyssi penelravi, et paravit suam mensam , et misil servos suos convocans
er in fluctibus maris ambulavi, et in omni lerra sleli, et cum excelsa prædicatione ad cralerem dicens : Quiest
in omni populo et in omni gente primalum habui , et insipiens declinel ad me. El egentibus sensu dixit : Ve
omnium excellentium et humilium corda propria d vir- nite, edite de meis panibus, et bibite vinum quod mi
lute calcavi. In me omnis spes vitæ et virtutis e. Trans- scui vobis. Derelinquite stultitiam , ei quærite pruden
ile ad me, omnes qui concupiscilisme (Eccli. xxIV , 5). liam , et corrigile scientiam in intellectu r (Prov. Ix ,
Item in Psalmo LXXXVIII : Etego primogenitum ponam 1 sqq.).
enm ?, altissimum apud reges terræ . In æternum ser CAP. II. - QUOD CHRISTUS IDEM SIT SERMO DEI.
vabo illi misericordiam meam et testamentum meum f . ul
dele illi, et ponam in sæculum sæculisemen ejus 6. Si Um sermones

dereliquerint filii ejus legem meam , et in judiciis meis num ,dico ego opera mea regi (Ps. xliv, 1). Item in
non ambulaverint, si justificationes meas profanave- Psalmo XXXII : Sermone s Dei cæli solidari sunt, et
rint el præceptamea non observaverint, visitabo in virga Spirilu oris ejus omnis virtus eorum (Ps. XXXII, 6).
fircinora eorum el in flagellis delicta eorum .Misericor - ltem apud Esaiam : Verbum consummans el brevians in
diam autem meam non dispergam ab eis. Item in Evan- justitia ; quoniam sermonem breviatum faciet Deus in
gelio cala Joannem Dominus dicit : Hæc autem est vila loto orbe terræ (1s. Xvi, 23 ). Item in Psalmo cvi : Mi
@ lerna ,ut cognoscant te solum elverum 288 Deum , et quem sil sermonem suum , et curavit illos (Ps. cvi. 20 ).
misisli, Jesum Christum . Ego le clarificavi in lerra h, Item in Evangelio cata Joannem : In principio erat
opus perſeci i quod dedistimihi utfaciam . Elnunc tu Sermou, el Sermoeralapud Deum ,et Deus erat Sermo.
clarifica me i apud te ipsum claritate quam habui apud Hic veral in principio apud Deum . Omnia per ipsum
le priusquam mundus fieret ( Joan. XVII, 3 ). Iiem facta sunt, et sine ipso factum est nihil quod factum est.
Paulus ad Colossenses : Qui est imago Dei invisibilis Inillo vila eral*, et vita erat lux hominum ; et lux lu
et primogenitus totius creaturæ (Coloss. I, 15). Item cet in tenebris, el tenebræ illam y non comprehende
illic : Primogenitus a mortuis, ut fierel in omnibusipserunt (Joan . 1, 1). Item in Apocalypsi : El vidi cæ
primatum lenens. Item in Apocalypsi : Ego sum a elw , lum aperlum , el ecce equusalbus; et qui sedebat super
inilium el finis . Ego sitienii dabo de fonte aquæ vilæk eum vocabatur fidelis el verus, æquum juslumque judi
5 gralis (Apoc. xxi, 6). Quod idem sit et sapientia et cans , et præliabaluraa ; eratque coopertus vesle con
virtus Dei. Paulus ad Corinthios I : Quoniam Judæi spersa bb sanguine ; et dicitur nomen ejus Sermo Dei
signa desiderant 1, et Græci prudentiam m quærunt. (Apoc. xix , 11).
Nos aulem prædicamus Christum crucifixum , Judæis c.C .CAP . ..
IV . - QUOD CHRISTUS IDEM MANUS ET BRACHIUM
. quidem scandalum , Gentibus autem slullitiam , ipsis au DEI SIT .
tem vocalis Judæis el Græcis Christum Dei virtutem et
Dei sapientiam (I Cor. , 22). Apud Esaiam : Numquid non valet manus Dei ul
CAP. II. - QUOD SAPIENTIA DEI CHRISTUS ; ET DE SA salvos faciai? aut gravavit aurem ulnon exaudiat ? Sed
CRAMENTO INCARNATIONIS ” EJCS ET PASSIONIS , ET CA peccata vestra cc inter vos et Deum separant, et propler
peccata vestra dd averlit faciem suam a vobis ne miserea
LICIS ET ALTARIS, ET APOSTOLORUM QUIMISSI PRÆDICA
VERUNT. tur. Manus enim vestræ inquinalæ sunt sanguine ce, et
digiti vestri in peccatis. Labia autem vestra locuta sunt
A pud Salomonem in Proverbiis : Sapientia ædifi- facinus, et lingua vestra injustitiam meditatur iſ . Nemo
cavit sibi domum , et subdidit o columnas seplem . Ma- loquitur vera , neque est judicium verum , Fidunt in va
LECTIONES VARIANTES.
In altissimis Bod . 1, 2. Lam . Lin . NC. 1, 2. r Percipite scientiam et intelligentiam Bod . 1, k.
Circuivi sola Lam . Bod . 2, 3. NC. 1. Sic Bod . 3. Foss. Spir. Remb. Eras. Verbo Dei soli
Primalum tenui Bod . 2. Lam . datisunt muperi Impress. el mss. pler. Firmati sunt Oxon .
Corda virtute calcavi Thu. Corb. Benev. Ver. 1 Verbum suum Bod . 2 . Lam . NC. 2.
e In me via vitæ Lin . spes vitæ Foss . u Erat Verbum NC. 1, 2. Lam . Bod . 1, 2, 3, 4 . El sic
f Ponam eum , et excelsum præ regibus terræ NC. 2. deinceps.
6 Semen ejus, et thronum ejus sicut dies coeli NC. 2. Hoc erat Lam . NC . 1, 2 . Lin . Foss. Bod. 1 , 2, 3, 4.
h Clarificavi te super terram Lam . NC. 1. * Vita est Bod . 1, 2, 4. Thu , Foss. Corb. Ver. Beney.
i Opere consummalo Lin . quo dedisti mihi Foss. Man . Quod factum est in illo vita erat Pam . Rig.
į Clarifica me pater Lin . y Et tenebræ eum Bod . 1, 4 , Thu . Corb.
k Aquæ vivæ gratis NC. 1, 2. Lam . z Verus et cum justitia Bod . 1. -
1 Signa petunt Lin . aa Sic Mor.Man . Præliabantur Pam . Rig.PraeliatorLam .
m Sapientiam legunt Bod . 1. Voss. 3. Morell. Tert. In Lin . NC. 1, 2. Bod . 1, 2, 3, 4. Voss, 3. Thu. Corb. Judi
Grarco sopia. Prudentiam Impress. et mss. pler . cans et præliaturus Foss. Spir . Rem . Eras.
1 Concarnationis Lin.NC. 2. Thu . Bod . 3, 4. bb Vestem conspersam sanguine Thu . Corb.
O Succidit Lam . NC. 1. cc Peccata nostra Bod . 3 .
P Suam hostiam Thu ,Fos. Corb . dd Propter debita Veron .
4 In cratere vioum Lum , Thu . Corb. NC . Bod . 1, 2. in ee Manus vestræ plenæ sunt sanguine NC. 2. Bod . 3.
craterem Bod. 3, ff Injustitiam meditabitur Thu .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
ex codice Burgundico et ex Fuxensi. Habetur autem in versione Lxx Interpretum .
in versione Vulgata libri Ecclesiastici , sed non exslat
699 DIVI CYPRIANI
nis n el loquuntur inania qui parturiuntdolorem b el pa - A vidisti in loco Dei, ubik unristi mihititulum lapideve,
riunt facinus (Isa. Lis , 1). Item illic : Domine, quis el vovisti mihi votum (Gen . XXXI, 13). Item in Exodo:
credidit audilui nostro ? et brachium Dei cui revelatum Deus autem præibat eos, die quidem per columnam nx
est (Isa. Lili, 1) ? Hiem apud eumdem : Sic dicit Do- bis ostendere illis iter !, noclu autem in colonnaignis
minus : Cælum mihi thronus, el lerra suppedaneum (Exod. xm , 21). Et postea illic : Promovi! 24
pedum meorum . Quam mihi sedem ædificabilis d ? aut lem Angelus Dei qui præcedebat erercituin filiorum
quis locus ad requiem mihi? Omnia enim ista ſecilma- Israel (Ibid . xiv , 19). Item illie : Ecce ego præmille
nusmea (Isa . LXVI, 1). ltem apud eumdem : Doniine Angelum meum ante faciem tuam , ad custodiendum li
Deus, alium est brachium tuum , et non sciebant ; in itinere, ul là inducul in terram quam libi preps
cum cognoverint autem , confundentur e (Ibid . xxv1,11). ravi. Obserra euin ", el obandi eum , etne fueris ins
Item apud eumdem : Revelavit Dominus brachium baudiens ei, el non deeril libi. Nomen enim meumia
suum illum sanctum in conspectu omnium gentium . illo esl (Ibid . XXIII, 20 , 21), Unde ipse in Evange.
Videbunt omnes gentes ipsa suprema lerrce salutem a lio dicit : Ego veri in nomine Patris mei, et non race.
Deo i (Ibid . LII, 10). Item illie : Ecce feci te sicut pislis me. Cum alius venerit in nomine suo, illum e
rotas vehiculi triturantis novas in sé retornalas 8 ; et cipielis (Joan . v, 43). El ileruin in Psalmo civ :
triturabis 286montes, el extenuabis colles, et sicul la - B Benedictus est qui venit in nomine Domini.Jtem in
ruginem pones et ventilabis, el ventus occupabit illos, ct Malachia " : Teslumentum meum fuit cum vila el pai,
procella dispergel. Tu autem jucundaberis in sanctis et dedi illi P limorem ul limerelme, a facie roninis
Israel, et exultabunt inopes el egeni. Quærent enim mei proficisci illum . Lex verilatis fuil in ore ejusa,es
aquam , et non eril. Lingua enim eorum a sili sicca - injustilia non est inventa in labiis ejus. In pace lingaa!
bii. Ego Dominus Deus, ego exaudiam Deus Israel, et corrigens ambulavit nobiscum , et mullos aterlil abir
non derelinquam eos : sed aperiam inter montes flue justitia. Quoniam labia sacerdotis servabunt scientiam,
mina et in mediis campis fontes. Faciam deserta in ne- el legem exquireni ab ore ejus, quoniam Angeluso(x
mora aquosa , et silientem terram in aquæductus. Po- nipolentis est (Malac. II, 5 -7).
nam in inaquosam terram cedrum el buxum el myrlum Cap. VI. — QUOD DEUS CURISTCS.
el cypressum h et ulmum el populum , ut videant et
cognoscant et sciant el credant simul quia manus Do- In Genesi : Dixit autem Deus ad Jacob: Ersurge,
mini fecit isla et sanctus Israel ostendit (1s. XLI, el ascende in locumt Berhel: et habita illic, etfacili
15-20 ). allare illi Deo qui tibi apparuit cum fugeres a fac:
CAP. V. - QUOD IDEM ANGELUS ET DEUS CHRISTUS. Esau fratris lui (Gen. xxxv, 1). Item apud Esaian:
- C Sic dicit Dominus Deus sabaoth : Fatigata est.Egy
In Genesi ad Abraham : El vocavit eum Angelus plus, el negotiatio Æthiopum , el Sabaim virialtiad us
Domini de cælo, el dixit illi: Abraham , Abraham . Ille transgredientur, et lui erunt servi, el post te uambul:
autem dixit : Ecce ego. Etdixit : Noli imponere ma- buntvincli compedibus, et adorabunt le, etin tepreci
num tuam super puerum , neque feceris illiquicvjuam . buntur ; quoniam in ie Deus est, el non est Deus alius'
Nunc enim cognovi quoniam limes Deum tuumi, ct præter te . Tu enim es Deus, etnon sciebamus,Deuslordes
non pepercisti filio fuo dilectissimo i propter me sulvator. Confundentur et reverebuntur omnes qui ed
(Gen. XXII , 11, 12). Item illic ad Jacoi): Et dixit ver suntur tibi, el cadent in confusionem * (Isa.Il',
mihi Angelus Domini in somnis : Ego sum Deus quem 14 -16 ). Item apud eumdem : Vox clamantis in de
LECTIONES VARIANTES.
a Confidunt in vanis Bod. 1. 1 Ostendens illis iter Bod . 2 .
b Qui concipiunt dolorem Bod . 4. m In terram bonam Bod . 1.
c Scabelluni pedum Bod. 1, 2, 3 . Lam . NC. 1 . 1 Eum ne fueris inobaudiens Thu. Foss. Corb.Ei,bir
d Domum ædificabitis Lam . NC. 1. Bod .2. Foss . enim Bod. 1 , 4 . Thui. Corb . Spir .
e Qui autem non cognoverunt confundentur Lin . Item in Mal. Hæc et sequentia desiderantur in BiH.
I Salutare Dei Bod . 3 , 4 . Quae sequuntur desunt in Lam . Ver. Lam . NC. 1. Lin . Bou . 1, 2. V . Inwill. 116 .
Lin . NC. 1. Bod . 2. Thu . Foss. Cort . Benev . Ver. Spir. V . - Thu . Foss. Corb.
Innom . Remib . Er( s.Manul. D P Dediilli timere me Bod . 3 .
8 In serram Veron . el Benev. in seres formalas Voss. 4 . 4 Ejus etinjustitia Bod . 1.
mss. 2. Pam . Flu pace coirigens NC. 2.
h Myrrhum el cupressum Pam . Rig . Et ulmum et popu S Angelus Domini Bod. 1 , 2, 4.
lum NC. 2. Bod . 1, 3 , 4. I Descende in locum Lam . NC. 1.
i Times Dominum Deum tuum Bod . 1. 2, 3 . u Et postea ambulabunt Foss.
į Filio fuo dilecto Bod . 1, 3. Ver. Benev. Etnon est alius Bod . 1, 3 .
k In loco ubi Bod. 3. * In contusione Thu. Foss.
STEPH . BALUZII NOTÆ . .
Cap. IV . - llem illic : Ecce feci te. Hoc segmentum . Cap. VI. - Quod Christus. Vide ErasmiAnnotations
primus huic capili allexuit Morellius. Pro eo auiem in caput primum Evangelii secundum Joannen
quod in cjus editione legitur in se relornalas, quia llem in Malachia . Isia et quše sequuntur
inliquiiss edeoitusqionitus
quidam libri veteres quios Pamelius videral, przelere. finem capituli , desiderantur in Santiquis
cripl , uti etiam
bant in se resſormalas, quia quidam libris veteribus
monel editio Anglicana , existimabat Pamelius scri
na e,llius
et in quibusdam codicibus manuscriptis
or
ca . MMorci
annolatum est in editione Anglicana. ad
bendum esse in serram formatas. Ego non dispulo an jecil.
hxc emendatio bona sit. Cap. VI.- Cadentin conſusionem , In capite XLIV
 T E S T I MONIORUM LIBER II. 702
701
serloo Porale viam Domini b, rectas facite semilas A meus el Deusmeus. Dicit illi Jesus: Quia vidistimev,
Deinostri. O mnis rivus e implebitur, etomnis mons el credidisti.Felices quinon videruntet crediderunt (Joan.
collis humilia bilur, et erunt omnia lorluosa d in dire- x, 27-29). Item Paulus ad Romanos : Oplabain ego
clum el aspera in campum e : el videbitur claritas Do ipse anathema esse a Christo pro fratribus cognatisque
minii, etvidebit omnis caro salutare Dei, quoniam Do- meis x secundum carnem , qui sunt Israelitæ , quorum
minuslocutus est (Isa. xl, 3-5). Tem apud Hiero- adoplio el claritas et lestamentum et legis constitutio el
miam : Hic Deus noster &, el non deputabilur hi alius famulatus el promissiones, quorum patres y, ex quibus
absque illo , qui invenit omnem viam prudentice , el dedit Christus secundum carnem , qui est super omnia Deus
eam Jacob i puero suo 'et Israel dileclo sibi. Post hæc benedictus in sæcula (Rom . IX , 3-5). Item in Apoca
in terris visus est, el cum hominibus conversatus est lypsi : Ego sum a et w , 7. initium et finis. Ego silienti
(Baruc. ii, 35 ). Item apud Zachariam Deus dicit : dabo de fonte aquæ vilme aa gralis. Qui viccrit bb possi
El transibunt per mare angusnum , el percutient in debit ea el eorum hæreditatem ; et ero ejus Deus, et ille
mari fluclus , el arefacient i omnes altitudines flumi- erit mihi filius (Apoc. XXI, 6 , 7). Item in Psalmo
num , et confundetur omnis 287 injuria k Assyriorum , LXXXI : Deus sterit in synayoga deorum , in medio autem
et sceptrum Ægypti 1 auferetur, el confortabo eos in deos discernens. Et iterum illic : Ego dixi : Dii estis el
Domino Deo ipsorum , el in nomine ejus gloriabuntur, B filii Altissimi omnes ; vos autein sicut homines morie
dicit Domin us (Zach. x, 11, 12). Iiem apud Osee nimi (Ps. LXXXI, 1 , 6 , 7 ). Quod si justi qui fuerint et
dicit Dominus : Non faciam juxta iram indignationis præceplis divinis obtemperaverint dii, dici possunt,
meæ , non s inam deleri Elraim , quoniam Deus ego quanto magis Christus Deus Dei Filius ce ? Sic ipse dd
sum , elnon homo in te sancius m , el non introibo n in in Evangelio cala Joannem dicit : Nonne scriptum est
civitatem , post Deum ibo ( Ose. si, 9, 10). Item in in Lege quonianıego dixi: Dii estis? Si illosdixil deos ee
Psalmo xliy : Thronus luus, Deus, in sæculu sæculo ad quos sermo Dei factus est, el non potest solvi Scrip
rum , virga æquitatis, virga regni lui. Dilexisli justi- tura , quem Pater sanctificavit et misit in sæculum , vos
tiam , el odisliº iniquitatem P. Proplerea unxit te Deus. dicitis quoniam blasphemas if, quia diri: Filius Dei sum .
Deus tuus, oleo exultationis super participes tuos 9 (Ps. Quod si86 non facio facta Patris, nolite mihicredere bh ;
XLIV, 7, 8 ). Item in Psalmo xlv : Vacate ei cognoscite quod si ſucio el mihinon vullis credere, factis credite,
quoniam ego sum Deus. Exaltabor in gentibus et exaltabor el cognoscite quoniam in me est Pater, el ego in illo
in terra (Ps. LXV, 11). Item in PsalmoLxxxI: Non co- (Joan, x.34). Iiem in Evangelio cala Matthæum : Et
gnoveruntr neque intellexerunt,in umbra deambulabunt s vocabilis nomen ejus Emmanuel, quod est interpreta .
(Ps.LXXX1,5).Item in PsalmoLxvir:Cantate Deo:psallite tum nobiscum Deus (Matth. 1, 23).
nomini ejus, viam facite ei quiascendit in occasum , Deus C CAP . vii. - QUOD CHRISTUS DEUS VENTURUS ESSET
ILLUMINATOR ET SALVATOR GENERIS HUMANI.
Joannemilli: ! In(Ps.
nomen principio
LXVII, erul
3). Sermo el Sermo cala
Item inu,Evangelio erat
apud Deum , et Deus eral Sermo ( Joan. 1, 1). Item Apud Esaiam : Conforlamini, manus resolutæ , el,
in codem Dominus ad Thomam : Injice huc digi- genua debilia, exhortaminiii.Quiestis pusillanimes ii,
lum luum , el vide manus meas , el noli esse incredulus nolile metuere. Deus noster judicium retribuel, ipse ve .
sed fidelis. Respondit Thomas, el dixit illi : Dominus niet el salvos faciet nos. Tunc aperientur oculi cæco -
LECTIONES VARIANTES.
a In eremo NC. 1. Lam . Bod , 1, 2, 4 .
b Viam Domino Bod . 3, 4. Thu . Foss. Corb .
u In principio fuit Thu. Foss. Corb. Verbum Lam . Bod .
2, 3, 4 . NC. 1, 2.
c Omnis vallis NC . 2. Vidisti, credidisti Bod .1, 2, 4. Vidisti me, Thoma Lin .
d Omnia prava NC. 2 . Bodd. 3. Credent Lam . NC. . Rod . 2. 1, 2. NC. 1, 2.Lin .
€ Aspera in vias planas NC . 2. * Fratribus cognatis meis Lam . Bod .
i Omnis claritas Bod . 3 , 4. Foss. Tuu . Corb. .
8 Hic est Deus meus Bod . 3 . y Quorum patres sunt NC. 1. Lam .
h Non computabitur Lin . ? Ego a et * , Bod . 1, 2.
i El dedit Jacob Thu Dilecto suo Foss. aa Aquæ vivæ Foss.
i Etaretient omnes NC. 2. bb Quibiberit NC . 1. Lam .
k Con undentur omnes injuriæ Foss. cc Christus Dei filius Foss.
1 Ægypti transferetur Rod. 1.Ayerletur NC.Lam .Rod . 2 . da Sicut ipse Lin NC. 1, 2. Thu . Foss. Corb.
m Honio inter sancios Lamb. Bod . 2. Thu . Lin . NC.1. ee Dixit deos etnon potest Lam . NC. 1 . 2. Lin . Bod. 1,
u Non ibo Thu . 2, 4 . Thu . Foss. Corb .
• Odio habuisti Lin . Thu . Corb. ff Blasphemgris Bod . 1.
P Injustitiam Bod . 1. 4 . 88 Sum . Sinon facio Thu . Foss. Corb.
9 Látiliæ præ consortibus tuis NC. 2. Bod. 3. hh Nolite mihi credere, sed si mihi non vultis credere ,
r Cognoveruntme neque Bod . 1. Tit. Foss.
s Deambulant NC. 1 Lam . Deambulaverunt Lin . ii Exbortamini, quiestis pusillanimi Ver . Benev.
i Nomen illi est Bod . 1. 4 . j i Nolite tinere, nolite metuere Thu. Foss.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
tomes Lactantii edilim est in confessionem . Pfaflius stare in codice Fossalensi, ut jampridem monuit illus
monuil legen alum forsitan esse confusionem . Recte. trissimus episcopus Oxoniensis. Sed exstat in pluribus
Nam Laciant ius , lib . IV , cap. 15 , bunc eumdem aliis , saltem in quindecim a me visis , et in editioni
locum referer is , scripsit confusionem . bus Manutii el Morellii. In margine vero editionis
Injice huc digitum . Hunc locum ex alia versione quæ dicitur Graviija ad hunc locum adnolatum est :
reſert Avil11s epist. III. Mirum est in exempluribus eliam vetustissimis non addi
Deus benericlus. Certum est vocem Deus non ex - Deus, quum sit apud Græcos : eadem vox exstat eliam
703 DIVI CYPRIANI
rum , el aures surdorum audient. Tunc saliel claudus A et exclamavil voce magna et dixit : Benedicla lu inter
sicul cervus, et plana erit lingua mulorum : quia rupla mulieres, el benedictusventris tui. Elunde hocmihicor
est in deserlo aqua, et rivus in terra silienti (Isa . XXXV, lingit ut venialmaler Domini n mei ad me (Luc.1, 44
3 -6 ). llem illic : Non senior, neque Angelus a, sed 43) ? Item Paulus ad Galatas : At ubi advenit impletio
ipse Dominus liberabil illos ; quia diliget eos b el par temporis 9, misit Deus Filium suum natum demuliere i
cet eis, et ipse redimel cos (Isa. Lxul, 9). Item illic : (Gal. iv , 4). Item in Epistola Joannis : Omnis spiritus
Ego Dominus Deus vocavi le in justitia, ul teneam ma- qui confiletur Jesum Christum in carne venisse, de Der
num tuam , et confortabo le ; el dedi te in testamentum est. Qui autem negal in carne venisse, de Deonon est i,
generis mei, in lumen gentium , aperire oculos cæco- sed est de antichristi spiritu (I Joan . iv, 2, 3).
rum , producere a vinculis e vinclos, et de domo carceris CAP . IX . - QUOD HOC FUTURUM ESSET SIGNTY NATIV)
sedentes in tenebris. Ego Dominus Deus, hoc mihi no TATIS EJUS, UT DE VIRGINE NASCERETUR HOMO ET
men est d. Claritatem meum alii non dabo, neque viriu
DEUS, HOMINIS ET DEI FILIUS.
les meas sculptilibus (Isa. xlii, 6 -8). Ilem in Psalmo
XXIV : Vias luas, Domine 288 , ostende mihie, el semilas Apud Esaiam : Etadjecit Dominus loqui ad Acha:
tuas edoce me, el deducme ad verilalem fuam , et doce dicens ' : Pele libi signum a Deo Domino luo in aliadi.
me, quoniam lu es, Deus, salvalor meus (Ps.XXIV, 4 -5 ). B nem .S sursum el in allitudinem deorsum . Etdixit Acha:
Unde in Evangelio cala Joannem Dominus dicit : Ego Non pelam , et non lentabo Dominum Deum mein.
sum lumen mundi f. Qui me secutus fuerit , non an - El dixit : Audite ilaque, domus Darid '. Non pusil
bulabit in tenebris , sed habebit lumen vitæ (Joan. VII , lum u vobis certamen cum hominibus , quoniam Deus
12). Item cata Matthæum Gabriel angelus ad Joseph : præstal agonem . Propter hoc dabit Deus ipse vobis it
Joseph , fili David , ne melueris & assumere Mariam h gnum . Ecce virgo in uterum accipiel, et pariet filium ,
uxorem tuam . Quod enim ex illa natum fuerit,de Spirilu et vocabitis v nomen ejus Emmanuel. Butyrum et ne
sancio est. Pariel aulem filium , el vocabis nomen ejus manducabit x priusquam sciat reprobaremalum et eli.
Jesum . Hic enim salvum faciet populum suum a pecca- gere bonum y (Isa . vii, 10-15 ).Hoc semen prædiserat
tis eorum (Matth . 1, 20, 21 ) . Item cata Lucam : Et Deus de muliere procedere, quod calcaret caputdia
Zacharias implelus est Spiritu sancio , et prophetavit boli. In Genesi: Tunc dixit Deusad serpentem : (*
dicens : Benedictus Dominus Deus Israel, qui prospexit tu hoc fecisti ,maledictus lu ab omni generez bestiaren
redemptionem i populo suo , et excilavil i nobis cornui terræ . Pecture luo el ventre repes, et erit tibileri
salutis in domo David pueri sui (Luc. 1, 67, 68 ). Iiem cibus in omnibus diebus vilæ tuæ . El ponam inimicilia
illic Angelus ad pastores : Ne timuerilis. Ecce enim inter le elmulierem et inter semen aa ejus. Ipse luunot.
annuntio vobis quoniam nalus est vobis hodie salvator, C servabit bb capul, el lu observabis calcaneum ejus(Cen
qui est Christus Jesus, in civitale David (Ibid . 11,7, 8). II, 14 , 15).
CAP. VIII. — QUOD CUM A PRINCIPIO FILIOS DEIFUISSET, CAP. X. - QUOD ET HOMO ET DEUS CHRISTUS, ET UTRO
GENERARI DENUO HABERET SECUNDUM CARNEM . QUE GENERE CONCRETUS , UT MEDIATOR ESSE ISTLE
NOS ET PATREM POSSET.
In Psalmoji:Dominus dixit ad me: Filiusmeuses tu,
ego hodie genui lek. Postula a me 1, et dabo tibi gentes Apud Hieremiam ce : Et homo est, et quis cognosiet
hæreditalem tuam et possessionem tuam terminos lerrie eum (Hier. xvii, 9 )? Item in Numeris : Orietur stelle (I
(Ps. 11, 7, 8 ). Item in Evangelio cala Lucam : Et fa - Jacob , el exsurgel homo ex Israel. Item illic : Procedir!
clum est m , utaudivit salutationem Mariæ Elisabeth ,exul homo de semine ejus, et dominabilurmullarum gentiuni
tavit infans in utero ejus, et implela est Spiritu sancio , et exaltabitur lamquam dd Gog regnum ipsius,el argent
LECTIONES VARIANTES.
a Senior non Angelus Lam . atque Bod . 3. r Achaz pete Thu . Foss. Corb. Bod . 1, 3, 4.
b Diligit eos Foss. Lam . eos, et ipseredimet Thu. Corb . 9 In altitudine Bod. 1.
c Producere e vinculis Rod . 1 . t Itaque domus Jacob Lam . Bod . 1, 2, 3, 4.NC. 1. Lin,
d Deus. Claritatem Foss. u Pusillum erit vobis NC. 1. Lin . Bod . 1, 2, 5, .
e Notas facmihi NC. 2. El vocabis nomen Thu , Foss. Corb. vocabilur Bol.
f Ego sum lux mundi Bod : 5. D) Jesus Bod . 3.
& Ne timueris Lam . NC. 2. Lin . Bod . 3, 4. * Comedet Lin .
h Mariam conjugem NC. 1, 2. Lam . y Priusquam cognoscat ut præſerat mala, com
i Qui fecit redemptionem NC. 2 . bonum Voss. 3 , 4. Thu. Cor. Lam . NC. 1. Lin. Bod. 1:
į Suscitayit NC. 2 . 3 , 4 . O.xon . Commutat Voss. 3, 4. Benev . Commutalo
k Hodie generavi Bod . 4. Impress. Sciat reprobare malum et eligere bonum .
1 Posce a me Lin . Bod . 1. Thu . Foss. Pete NC. 2 . 2 Tu ab omni pecore, et ab Lam . Lin . Bod. 1, 2,0,
m Factum est quomodo audivit Bod . 1, 2, 3. 4. Thu.
Corb. Ver . Benev .
NC.1 . Thu .et Foss.
aa Tuum inter Corb.
semen Lam . Lin . NC. A1. Bod.
Rod.1.2,5,
1, 2,
Utmater Domini
°* Adimplelio Bod . 1,Corb.
Thu . Voss. Thu. Corb.
2, 4.Plenitudo Lin . Bod . 3 4. hbThuInsa
. Foss. Corb .
tuum observabit Benev .Ver.NC.1.Lam .Bou..juk
P Nalum de virgine Lin . Bod . 3 , 4 . cc Hieremiam dicitur Lam . NC. 1, Bod . 2, 3, 4.
9 De Deo natus non est, sed est'antichristus Bod . 3. dd Exaltabitur Gog. Oxon .Gigas Bod . 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
apud Tertullianum in libro adversus Praxeam , ubi re Cap.VIJI . - De antichristi spiritu . Vide Erasmian
ſert hunc locum Pauli. nolationes in hunc locum Petri.
 705 TESTIMONIORUM LIBER II. 706
tur regnum ejus, et Deus eduxil eum ex Ægyplo a ; A ascendet l; el requiescel super eum spiritus Domini,
quasi claritas unicornis ei b, el edel genles inimicorum spiritus sapientia el intellectus, spiritus consilii et
suorum ', el crassiludines illorum emedullubit , etbali- fortitudinis, spiritus scientiæ ei pietatis, el implebiteum
stis suis confiyet inimicum d . Recubans e requievit quasi spirilus limoris Domini r (Isa . XI , 1- 3). Item in
leo et quasi calulus leonis. Quis suscitabit eum ? Qui Psalmo cxXXI : Juravit Deus ipsi David veritalem , et
benedicunt te i benedicti sunt, et quimaledicunt te ma non reprobavit eam s : De fruclu ventris lui ponam
ledicti sunt(Num . xxiv, 17, 7 -9). Item apud Esaiam : super thronum meum ( Ps. CXXXI, 11 ). Item in
Spirilus 289 Domini super me. Propter quod unwil me8, Evangelio cata Lucam : Et dixit Angelus ad illam :
bene nuntiare pauperibusmisitme, curare contribulalos Netimeas, Maria . Invenisli enim graliam ante Deum .
corde ", prædicare captivis remissionem et cæcis vi Ecce concipies in utero y , et paries filium , et vocabis
sum i, vocare annum Domini acceptabilem el diem re. nomen ejus Jesum . Hic erit magnus, el Filius Allissimi
tributionis (Isa . LXI, 12). Unde in Evangelio cala Lu- vocabitur , et dabit illi Dominus Deus thronum David
cam Gabriel i ad Mariam k : Etrespondens Angelus patris sui, et regnabit v super domum Jacob in sæcula ",
dixit ad illam : Spiritus sanctus superveniel in te , et el regni ejus non erit finis (Luc. 1, 30 -33). Item in
virtus Allissimiobumbrabit le 1. Quapropter m quod na. Apocalypsi : Et vidi librum in dextera Dei sedentis
scetur ex le sanctum vocabitur Filius Dei (Luc. 1, 35 ). B super thronum scriplum inlus et relro y, signalum
Item in Epistola Pauli ad Corinthios priore : Primus signis 2 septem ; et vidi Angelum forlem prædicantem
homo de terræ limo, secundus homo de cælo n. Qualis vocemagna : Quis dignus est accipere librum et aperire
ille de limo, tales et qui de limo; et qualis cælestis, signu ejus ? Nec quisquam poteratneque in cælo, neque
tales et cælestes. Quomodo portavimus imaginem ejus super terram aa, neque sub terra bb ,aperire librum , sed
qui de limo est, portemus et imaginem ejus qui de cælo neque perspicere eum .Et ego flebam mulium quod nemo
est (1 Cor . xv, 47-49). dignus ce repertus essel qui aperiret librum aut videret
CAP. XI. - QUOD DE SEMINE DAVID SECUNDUM CARNEM illum . Et unus ex senioribus dixil mihi: Ne fleveris,
NASCI HABERET. ecce vicit Leo de tribu Juda, Radix David , aperire
librum et solvere dd septem signa ejus (Apoc. v, 1-5).
in Basilion secundo : Et fuit verbum Domini ad CAP. XII. — QUOD IN BETILEJEM NASCERETUR .
Nathan dicens : Vade, el dic servo meo David : Hæc
dicit Dominus : Non tu ædificabis mihi domum ad Apud Michæam : El lu Bethlehem , domusec Effrata ,
inhabitandum ; sed erit, cum impleti fuerint dies lui, non exigua es , ul constituaris in millibus Juda. Ex
el dormieris cum patribus tuis, suscitabo semen luum le mihi procedet ut sit princeps apud Israel, et
post le, qui erit de utero luo , et parabo regnum ejus. C processiones ejus 68 a principio a diebus sæculi (Mich .
Hic ædificabit mihidomum in nomine meo º, et erigam v, 2). Item in Evangelio : El cum Jesus nalus esset in
thronum ejus usque in sæculum . Etego ero ei in patrem , Bethlehem Judæ in diebus bh Herodis regis, ecce magi
et ipse erilmihi in filium ; et fidem consequelur domus ab oriente venerunt ii flierosolymam dicentes : Ubi est
ejus, el regnum ejus usque in sæculum in conspectu qui natus est rex Judæorum ? Vidimus enini stellam
meo ( Il Reg . vn , 4, 5, 12 , 14, 16). Item apud Esaiam : ejus in Oriente, el veninius ii cum muneribus adorare
El exibit virga p de radice Jesse, el flos de radice ejus illum (Matth . II, 1, 2).
LECTIONES VARIANTES.
a Ægypto gloria ejus Bod. 1. r Timoris Dei Thu . Corb.
b Unicornis et edet NC . 1, 2. Lam . Lin . Thu . Foss . s Et non frustrabit NC. 2.Reprobravit eum Foss.
Carnes inimicorum Foss. t Super thronum tuum Oxon .
d Confringet Bod . 1. Conficiet. Lin . 2. Bod . 3, 4. u In utero tuo Bod . 3 .
* Sic Bod . 1, 2, 3. Lam . Lin . Thu. Foss. Cor. NC. 1, 2. Et regnum Foss.
Recumbens Oxon . * In æternum Bod . 3 .
í Benedicent Lam . Lin . NC. 1 . Bod . 2 , 5 , 4 . y Scriplum inlus et secreto NC. 2. foris Bod . 1.
8 Quod misit mebonum Bod . 3 . 2 Sigillis Bod . 1. Lam . Lin . NC. 1.
h Sanare contribulatos Lam . NC. 1. Bod . 2. aa in terra Bod . 1, 2, 3, 4. Lam . Lin. NC. 1.
i Cæcis visum restituere NC. 2 . bb Sub terram Bod. 2 ,5 , 4.
į Gabriel angelus Bod . 1. cc Nemo dignus:in terra Bod . 1- 4. Lam . Lin . NC. 1.
k Dixit ad Mariam virginem Bod . 3, 4 , dd Et septem Lum .NC. 1, 2. Bod . 1, 2, 3, 4 . Thu . Corb .
1 Adumbrabit libi Bod . 2. Lam . Lin . NC. 1, 2. ee Bethlehem domusillius Lin . Bod . 1, 4 . NC. 2. Thu .
m Quapropter hoc quod nascelur ex le sanctum Lam . N Foss. Corb.numquid exigua Bod . 1, 5, 4. Lin . NC. 2.
C . 1, 2. Lin . Bod . 1, 3, 4. Thu . Foss. Corb. ff Qui sit princeps Foss.
1 Secundus de coelo Lam . Lin . NC. 1. 68 Progressiones Lam . NC. 1.
• Domum nomine meo Thu. Foss. Corb. Lam . Lin . hh Bethleem in diebus Foss.
NC. 1, 2. Bod . 2 , 3, 4 . ii Advenerunt Lam . Bod . 1, 2, 4 . Lin . NC. 1 , 2.
PExivit Corb. Exiet Thu . jj Et ecce venimus NC. 2. Cum muneribus abest
I Radice ejus descendens Corb. Oxon .

STEPH . BALUZJI NOTÆ .

Cap. XII. - Cum muneribus.Addidihæcduovocabula joris-Monasterii Turonensis. Sic etiam legebat vetus
juxta veleres editiones, in quibus etiam pono Manutia . auctor libri de Rebaptismate , pag . 359. Immo in mis .
nam et Morellianai . Pamelius expunxit utsuperflua : salibus antiquis et novis legitur sequens antiphona in
sic etiam Rigailius et Angli.Exstant tamen in libro Fos - die Epiphaniae : Vidimus slellam ejus in Oriente, et ve
salensi, in Beccensi et in vetustissimo codice 87 Ma- nimus cum muneribus odorare Dominum .
 707 DIVI CYPRIANI
CAP. XIII. -- QUOD ITUMILIS IN PRIMO ADVENTU SCO A el imponile cidarin mundam super cuput ejus (Zach.
VENIRET. mi, 1, 3, 5). Item Paulus ad Philippenses : Qui,in ß
gura Dei conslilutus, non rapinam arbitratus est esse&
Apud Esaiam ; Domine, quis crediditauditui nostro, æqualem
el brachium Domini a cuirevelalum est ? Annuntiavimus accipiens,Deo, sed semetipsum exinanivil ?, formam serui
in similitudinem
coram ipso sicut pueri, sicut radix in terra sitienii. Non inventus ut homo bb . Humiliahominum aa factus,ethabilu.
est figura ejus neque claritas ; et vidimus illum , el non vil se, factus obediens us.
ad mortem , morlem autem crucis. Propter quod &
habuit figuram neque speciem , sed figura ejus sine que illum , et donavit illi nomen ecquod ea!
honore et deficiens præler cæleros homines. Homo in super exaltavit
Deus
omne nomen , ul in nomine Jesu omnedd genu flet
plaga positus et sciens ferre imbecillitatem b ; quia
latur cælestium , lerrestrium et infernorum , et omnis
aversa este facies ejus, inhonoratus est, elnon est d com lingua confiteatur quia
putalus 190 (Isa . Lu , 1-7). flic peccala nostra por ria ce est Dei Patris (Philip. Dominus Jesus Christus in gli
late, et pro nobis doleli, et nos pulavimus& illum esse 11, 6 -11).
in dolore el in plaga et in vexatione ; ipse aulem vulne- . CAP. XIV. — QUOD IPSE SIT JUSTUS QUEY JUD EIOCC
ralus est propler facinora nostra , el infirmatus est . is SURI ESSENT.
propter peccata nostra . Doctrina pacis nostræ super
illum , et livore ejus la sanali sumus. Omnes sicul oves B . pientia Salomonis : Circumveniamus justan,
dieillum
erravimus, homo a via sua erravit. Et Deus tradidit illumi: quoniam insuavis
quoniam su il est nobis, et contrarius est operitus
si
pro peccatis nostris, et ipse propterea quod vexalus est, nostris, el exprobrat nobis 68 peccata legis.Promitis
non aperuit os suum (Isa . Lui, 1-7). Item apud eum - ? scientiam Dei se hubere , elFilium Dei se nominat.Fale
dem : Non sum contumax, neque contradico ; dorsum torsum lus
lus est
est nobis
nobis in traductione hh cogitationum nostratan;
meum posui ad flagella, et marillas meas ad palmas. i gravis est nobis eliam ad videndum , quoniam dissimilis
est aliis vita illius, elmulalæ sunt viæ illius. Tanque
faciem aulem meam i non averli a fædilate spulurumi, et est
ſuit Deus i auxiliator meus (Isa . L, 5, 7). Item apud nugacesii æstimali sumus ab illo, el continet sea tüs
eumdern : Non clumabil neque audietel quis
quis kin pinieis nostris
k in plaleis n08 quasi ab iinmunditiis, et præferi novissimajas.
vocem ejus. Arundinem quassalam non confringel, et torum , et glorialur patrem se habere Deum ii, l'ideares
linum ſumigansnon exstinguet, sed in verilatel proferet ergo si.sermones illius veri sunt, et lentemusqux téi•
judicium . Fulgebit et non quassabitur quoadusque po tura sunt illi. Contumelia et tormento interrogemuseam,
nai m in terra judicium , et in nomine ejus Gentes cre ul sciamus reverentiam illius kk, et probemuspatientiar
illius. Morle Turpissima condemnemus eum . Hæc coyi
dent (Isa. XLII, 2, 4). Item in Psalmo xxi: Ego aulem
sum vermis , et non homo, maledictum ! hominis et laverunt, el erraverunt. Excæcavil enim illosmalitiaip
abjectio º populi. Omnes qui me videbant despiciebant CC sorum , el nescierunt sacramenta Dei (Sap. 11, 12-17).
mie P, elloculi sunt in labiis q, et noverunt caput. Spe Item apud Esaiam : Videle quomodo juslus perit, et
ravil in Domino, eripiat eum ; salvum faciat eum , quo nemo intelligil, el viri justi tolluntur, etnemo recoyo
niam vull eum (Ps. xxi, 7-9). llem illic : Aruit velut noscil. A facie enim injustitiæ sublatus est juslus,eterit
lesta v virtus mea, et lingua mea s agglurinala est fan in pacell sepultura ejus (Isa. LVII, 1,2).De hoc ipso in
cibus meis. Item apud Zachariam : Et ostendit mihi Exodo ante prædictum ; Innocenten el justum non di
Dominus Jesum sacerdotem illum mugnum stantem anle cides ( Exo. SXIII, 7). Item in Evangelio :Judas, pića
ſuciem Angeli Domini, el diabolus stabal ad dexteram nitentia ductus inm , sacerdotibusetsenioribusdixit: Pa
ejus adversari t ei. Et Jesus erat indutus vestimenta u cavi tradens sanguinem juslum (Math. xxvII,3, 4).
sordida , et stabanı v ante ſaciem ipsius Angeli, el res CAP. xv . - QUOD IPSE DICTUS SIT OVIS ET AGNUS QUI
pondil ei ail ad eos qui stabant ante faciem ejus dicens : OCCIDI HABERET, ET DE SACRAMENTO 291 PASSIONIS.
Auferle x vestimenta sordida ab eo. Et dixit ad eum :
Ecce absluli iniquitates tuas. Et induile eum poderem , Apud Esaiam : Sicul ovis ad victimam duclus esl,ch
LECTIONES VARIANTES .
a Brachium Dei Thu. annuntiatum est Lin . · t Adversari eicæpit Corb. Ver .
b Ferre infirmitatem Lin . u Veste Foss.
c Quia versa est facies Thu. Adversa Foss. v Stabant Thu . Corb. Foss. Stabat. Oxon.
d Nou est commutatus Bod . 1, 2, * Avertile vestimenta ejus Bod .i .
e Portavit Bod . 1, 2 , 3 .. y Podere Lam . NC .1.
f Doluit Bod . 1. Dolens Bod . 5 . ? Sed se exinanivit Lin . Ver . NC 1. 2. Lam . Bod.1,2,3
8 Putabamus Corb. aa Similitudinem hominis Lam . Lin . NC.1. Thu.Corle
hi Livore ejus nosomnes Lamm . Lin . NC. 1.
Faciem meam Rod . 1 . Thu .
hb Inventus homo Thu .
CC Nomen ut sit Lin . Thu . Cor. Benev. Ver.
į El fuit Dominus Corb . ad Omnes genu flectant Lam . NC. 1. Bod. 2. Thi .
k Audiet quisquam Lam , NC. 1, 2. Curvent Lin . NC. 2. Bod . 1, 4. Ver.
1 In veritatem Bod . 4 . ee Jesus in gloria Dei Patris Bod . 1, 2, 3, 4. Foss.
m Ponatur Bod . 3 . ff Quoniam inutilis est nobis NC. 2. '
U Homo opprobrium Lin . 86 Et improperat Corb . Ver.
U Maledictio Bod . 3. Maledictus Bod . 1. Plebis Lin . Bod . hh In traductionem cogitationum Lam . Lin. NC. . .
3 . PAbjectio hominumme Thu
Subsapnabant . Foss . Corb.
Lin . NC.
ii Nuge uslimati Lam . Bod . ).Nugas VC. 1. -
2. ji Patrem Deum Bod . 4. Corb. Thủ . Benev. Ver.
q Suis labiis Bod, 1 . kk Reverentiam illius et morte Bod . 1, 5.
r Testa fortitudo NC. Lam . Bod . 1, 2, 4. Thu . Corb . 11 In pace erit memoria Bod . 3 . Justus, in pace er
Testum Ver. Lam . Lin . NC. 1. Bod. 1. 4.
$ Adhäsit Lin . NC. 2. mw Panitentia actus NC. 2.
709 TESTIMONIORUM LIBER II. 710
sicul agnus coram londente a së sine vore, sic non ape- A derelinquetis s ex eis in mane , et ost non confringe
ruil os suum . In humilitate judicium ejus sublatum est. tis ex eo. Quae autem relicta fuerint de eo usque in
Nativitatem b ejus quis enarrabil ? Quoniam auferetur a ' mane , igni crementur. Sic autem comedelis eum .
terra vila ejus, a ſucinoribus populimei adductus est ad Lumbi u vestri præcincii, et caligæ v vestræ in pedibus
mortem , etdubomalos pro sepultura ejus et ipsos divitesc vestris ; el edelis
vestris, el bacula vestra x in manibus
promorte ejus, quia facinus non fecit, neque insidias d cum festinanter, Pascha est enim y Domini ( Exod. xii,
3, 5.11). Tiem in Apocalypsi : Et vidi in medio
ore suo . Propterea ipse consequetur mullos e, el fortium
dividet spolia , propterea quod tradila est ad mortem throni ? ct qualuor animalium et in medio seniorum
anima ejus, el inter facinorosos deputalus est. Et ipse agnum staniem quasi occisum , habentem cornuu septem
peccata multorum: perlulil, el propter facinora illorum el oculos seplem , qui sunt seplem spiritus Deimissi per
traditus est ( Isa . LII, 7, 9- 12 ). llem apud Hiere. orbem terræ . El venit, el accepit librum de dextera
miam : Domine, significa f mihi, el cognoscam , lunc Dei aa sedentis in throno. El cum accepisset librum ,
vidi meditationes& eorum . Ego sicul agnus sine ma- qualuor animalia et viginti qualuor seniores prostrave
lilia perductus sum ad victimam ; in mecogitaverunt runt se ante Agnum , habentes singuli citharas el pa
cogitatum dicentes : Venite , miliamus lignun in teras bb aureas plenas odorumentis supplicationum , quæ
panem b ejus, el eradamus i a terra vilam ejus, el no- B sunt orationes sanctorum , el cantaverunt canticum
iren ejusnon erit in memoria i amplius (Hier. XI, 18, norum dicentes : Dignus es, Domine, accipere li
19). Item in Exodo * Deus ad Moysen : Accipiant sibi brun el aperire signa cc ejus, quoniam occisus es el
singuli ovem per domos tribuum ), ovem sine vitio , per-. redemisti nos sanguine tuo dd ex omni tribu et lingua
fectum ,masculum ,anniculum m erit vobis. Ab agnis etab el populo el natione, et fecisti nosregnum Deo nostro,
hædis accipielis, et occident illum omne vulgus " syna sacerdotesque fecisti, etregnabunt super terram (Apoc .
gogæ filiorum Israel ad vesperam ; et accipient º desun - v, 6 - 10 ). Item in Evangelio : Altera die vidit Joannes ce
guine ejus, et ponent super duos postes et super limen in Jesum venientem ad se, et ail : Ecce agnus Dei i et
domibus in quibus eum pedent in ipsis ; el edenl carnes ecce qui auferl peccata mundi ( Jou . I, 29) .
ipsa nocle assalas igni, et azyma cum picridibus I edenl. Cap . XVI. - QUOD IDEM ET LAPIS DICTUS SIT .
Non edetis de eis crudam , neque coctam in aqua, nisi
assatam igni, caput cum pedibusr el interaneis ; nihil Apud Esaiam sic dicit Dominus : Ecce ego im
LECTIONES VARIANTES.
a Tondente, sine Bod . 3. Thu. Corb. Tondentibus eam C neis vero ab illis Lam . NC. 1, 2.
Foss. s Derelinquentes Thu . Foss.ex eo Lin .
b Nativitatem autem Lam .NC. 1, 2. Bod . 1, 2, 3, 4 . Thu . Ossum Lunb. Ossa AM .Ab eo Lam . Lin . NC. 1,2. Bod .
Foss. Corb . 1,2, 4.
c Et divites Bod . 1 . u Sintlumbi Bod . 1.
d Neque dolus inventus in ore ejus Bod . 3 . Insidians ore v Calceamenta Lum . Lin . NC. 1.
Lin . Insidiatur Thu . Insidias ore suo locutus est Bod . 4. X Baculi vestri Corb.
e Ipse confiteturmultos Foss . y Est Domini Corb .
i Domine significasti NC. 1. Lam . 2 Throni quatuor animalia Lam . NC. 1. Bod . 1.2.
6 Vidi cogitationes Thu. au De dextra sedentis Lam . Lin . NC. 1. Bod . 1, 2, 3, 4 .
h In pane ejus Thu. Foss . Corb. Lam . Tut Foss,
i Tollamus" a terra Bod . 3 . Ejiciemus Lin . Corb. bb Auréas et pateras Lam . Thu. Bod. 1, 2, 3. NC. 1, 2 ,
į In memoriam Bod . 1. 4 . Lin . Phialas aureas Boul. 1. Corb .
k Exodo dixitNC. 2. co Signacula Bod . 3 .NC.2. Dignus es accipere Lam .NC.
1 Ovem per tribus Bod . 3 . 1, 2. Lin . Bod . 1, 2 .
m Anniculus erit Bod . 1. dd Redemisti nosDeo Thu. Foss. Corb.Emisti Ver.Deo
* Omne vulgus filiorum Foss.Omnis populus Bod . 3. nostro el sacerdotes, et regnabunt Lam .Lin .NC. 1, 2.Bod .
" El accipient de sanguine et Bod . 1, 2, 3, 4. 2, 4 .
P Quibus comedent Lam . NC. 1. Islas Thú . Foss.Pla. N ee VidensJoannes Jesum venientem ad se, ait Lam . Bod .
C . 2. Et carnes ipsas Bod . 1, 3,4 .Corb. 1, 2. NC. 2, 4, Lin . Vidit Joan . Foss .Corb.
I Amaritudinibus Lin . Bod . 1. 4 . Corb. : ff Ecce agnus Dei, ecce quiaufert Lam . NC. 1, Bod . I,
r Pedibus ejus Lom . Intestinis Bod . 3. NC. 2. Intera- 2, 3, 4. Foss. Auferet Thu .
STEPII. BALUZII NOTÆ .
CAP .XV. - Picridibus.Ita veieres edicioneselocto libri D nominalur. Vide illustrissimum virum Petrum Danie
veteres. Erasmus scripsil lactucis agrestibus, quomodo lem Huetium in Observationibus in Commentaria Ori
verrisse sanctum llieronymum monet Pamelius ; quod genis , pag. 15 . Addam istic , ex antiquo ordinario
veruin est : sed idem Hieronymus in epistola ad Mar- Ecclesiæ sancti Aniani Aurelianensis manuscriplo ,
cellam de Munusculis acceptis, ait : Pascha Christi cum locum qui visus est diflicilis quibusdam , cum in ea
amaritudinibus manducatur : et in epistola ad Gau - urbe essem . Post descriptas cæremonias quæ fiunt
denlium de lufantule 600 educatione : Pascha quoque in lerlia feria Rogationum , post descriptam procese
cum amaritudinibus comedi jubetur. Sic etiam lib . i sionem ad ecclesiam sancti Germani , legilur illic :
adversus Jovinianum . Codex Moyssiacensis etGratia . Tunc recedit processio ab ecclesia cantando letaniam
nopolitanus habent amariludine tantum : Compen usque ad ecclesiam suam , eo ordine quo venerant, illo
diensis , amaritudine cum picridibus; Turonensis, Cor- præcedente qui portal lactucas ; non poterant capere
beiensis et tres Anglicani : amaritudinibus; Eligianus, quid in hoc loco significare possint lactucae . Error
pingueludinibus amariludinis , Lxx Interpretes posue est librarii , qui lactucas posuit pro lectiones : nam
runt perde il piows. Hieronymus in prologo Epistolae supra legitur : Quarlus portal librum in quo leciæ fue .
ad Algasian : Vidi ego nauseam et cupitis vertiginem runt conciones ad malulinum , et paulo posi, dicto resa
antidoto quæ appellatur t expés, swepe sanari. Plinius, ponsorio, puer unus legit lectionem in libro quem secum
lib. XXII, cap. 22. Picris ab insigni amaritudinis cog - portavit.
 711 · DIVI CYPRIANI 712
millo a in fundamenta Sion lapidem preliosum , elec - A est lapis in Basilion (I Reg. XVII) quo David frontem
tumb, summum , angularem , honoratum ; et qui credi- Golize percussil el occidit, significansdiabolum etser.
derit in eum , non confundetur (Isa. XXVIII, 16 ). llem vos ejus inde prosterni, victa scilicet ea capitis parle
in Psalmo cxvii : Lapis quem reprobaverunt ædificanles quam signatam non habent u. Quo signo nos et tuti
hic factus est in caput anguli. A Domino factus est istec, semper sumus et vivimus. Hic est lapis quem cum
el est admirabilis in oculis nostris.Iste dies d quem fecit alienigenasIsraëlvicissel staluit Samuel, et appellavit
Dominus, exultemus el jucundemur e in eo . O Domine, nomen ejus Abennezer, id est lapis auxilialor ( Reg.
salvať igitur, o Domine, dirige igitur. Benedictus est qui vn , 12).
venil in nomine Domini (Ps. CXVIII, 22- 26). Item apud CAP. XVI). – QUOD DEINDE IDEM LAPIS MONS FIERET IT
Zachariam : Ecce ego adduco puerum meum . Oriens 8 . IMPLERET TOTAM TERRAM .
nomen est ei : quoniam lapis quem dedi ante faciem Jesu ,
super lapidem ipsum unum septem oculi sunt (Zach . Apud Danielem : Et ecce imago nimismagna,#
111, 8, 9). Item in Deuteronomio : Et scribes hi super la contemplatio ejus imaginis metuenda el elata sizhet
pidem omnem legem hanc manifeste nimis (Deul. XXVII, contra le ; cujus caput fuit ex auro bono, pectus et bra
8). Item apud Jesum Nave : El accepit lapidem mug- chia ejus argentea, venter et femora ærea, pedesauten
num , el statuit eum illic contra Dominum , et ail Jesus B ex parte quidem ferrei, ex parle autem fictiles,quonda
ad populum : Ecce lapis iste eril vobis in testimonium usque abscisus esi lapis demonte sine manibus couci.
quia isle audivit i omnia quæ dicta sunt a Domino, dentium , el percussil imaginem super pedes ferreost
quanla locutus est j ad vos hodie ; et erit ipse vobis in fictiles, el comminuil eosminulalim , el factum estsimu
lestimonium 292 in novissimo dierum , quando recesserilis a ferreum el lesla * el æramentum el argentum et caram ;
Deo vestro (Jos. xxiv , 26 , 27 ). Item in Actibus Apos. el facta sunt minuta quasi palea aul pulvis in arei se
lolorum Petrus : Principes populi et seniores Israël k, tale , el ventilavit illa venlus, ila ul nihil remanseriiTa
audile : Ecce nos hodie interrogantur a vobis super be- illis : et lapis qui percussit imaginem factus est nous
nefacto hominis 1 infirmi in quo isle salvalus esi. Sit magnus, et implevit lolam terram (Dan . II, 31-35).
vobis omnibusnotum et omni populo Israëlquia in nomine CAP. XVIII. --- QUOD IN NOVISSIMIS TEMPORIBUS IDEX
Jesu Christi Nazareni,quem vos crucifixistis, quem Deus MONS MANIFESTARETUR, SUPER QUEM GENTES ? TENI
suscitavit
nus adslata n,mortuis
in alio mautem
in illonullo
isle. inHicconspectu
est lapisvesiro
qui consa- RENT, ET IN QUEM JUSTI QUIQUE ASCENDERENT.
templus est a vobis ædificantibus °, qui factus est in ca - Apud Esaiam aa : Eril in novissimis lemporibus#3
put anguli. Non est enim nomen aliud sub cælo datum niſestus mons Domini et domus Dei super verticesmer
hominibus in quo oportet salvari nos (Act. iv, 8-12). c lium , el exaltabilur súper colles, el venient supa ile
Hic est lapis in Genesi (Gen . xxvIII ) quem ponit omnes gentes, et ambulabuntmulli, el dicent: Senile,
Jacob ad caput suum , quia caput viri Christus; et ascendamus in montem Domini el in domum Deidarot,
dormiens videt scalam ad cælum pertingentem , in el nuntiabit nobis vium ejus, el ambulabinus bbin il a,
qua constitutus erat Dominus, etAngeli ascendebant De Sion enim procedel cc lex el verbum Dominiab Hiera:
et descendebant ; quem lapidem consecravit et unxit salem ; el judicabit inter gentes, el redarguet popular
sacramento unclionis p Christum significans. Hic est mullum , el concident gladios suos in aratra et lancias
lapis in Exodo (Exod . xvii) super quem sedit Moyses suas in falces dd , et jam non discent pugnare(18 .
in cacumine collis º, quando Jesus Nave contra Ama- 11, 2-5). Item in Psalmo xxm : Quis ascendet in fitte
lech r dimicavit, el sacramento lapidis et stabilitate tem Domini, aut quis slabit in loco sancio ejus?That
sessionis Amalech superatus est ab Jesu , id est, dia . censmanibus et mundo corde ee. Qui non accepil invino
bolus a Christo victus est. Hic est lapis magnus in animam suam , et non juravit subdole il prozimosibi,
Basilion primo (I Reg. IV) super quem posita estarca iste accipiet benedictionem a Domino el misericordiam a
lestamenti, quando eain ab s allophylis remissam et Deo salutari suo. Isla nalivilas eorum 66 qui eum que.
redditam in plaustro boves reportaverunt. Item hic runt, qui quæruni faciem Dei Jacob (Ps. XIII,3,6).
LECTIONES VARIANTES .
a Ego mitto Bod . 1. D r Amalech dimicabat Thu . Corb. Dimicavit sacramento
h Electum ,mundum ,summum Bod . 2. Lam . Lin . . Bod . 1.
Factum est istud et est mirabile Lin . Bod . 3. Quando ab Bod . 3 .
d Hæc est dies Bod . 3 . 1 Victos eam capitis partem Lam . Bod. 1.2,4.VICIO
e Lætemur Bod . 3. Lin . NC. 1,2. Bod . 3. Ver.
I Salvum fac, bene prosperare Lin . NC. 2 . Bod. 1. Corb. u Haberet Lum . Lin . NC. 1.
8 Ortus nomen est Lin . NC. 2. Thu. Foss. Lapsis adjutor NC. 2.
h Scribe super Bod . 3 . 4 . 1 Et fractum est simul. Oxon .
i Quod auditatis omnia Foss. y Remaneret in illis Bod . 1, 2, Thu .
i Locutus est vobis Lam . Lin . NC. 1, 2. Bod . 1, 2, 3, 4. Z Gentes convenirent Bod . 3 .
k Seniores Israel, ecce Lam . Lin . NC. 1. Bod . 1, 2, 4 . aa Esaiam : El erit Bod . 1. 3, 4.
Thu . Foss. Corb . bb Et ingrediemur Lam . Bod. 2. Lin .
1 Beneficio hoc hominis Bod . 3. cc Prodiet lex Lam . NC. 1. Bodge. ns1,2.super gentem glat
m Deus excitavit a mortuis Bod . 1, 3. 4 . dd In falces et jam non accipiet gens super gedeDiscen
n Sanus adstilit Foss. dium , etjam non discent Ver . Lam .NC.1, Bod .2.
o Quæ ædificabitis Bod , 1.Corb. Ver. Benev. Positus est belligerare Lin .
ee Mundus corde Lam . NC. 1. Thu . Bod. 2.
in caput Lam . Lin . NC. 1. Bod . 2, 3, 4 .
p Sacramento Christum Thu . ff Nec juravitin dolo Lin . NC. 2. Bod.5.
9 Cacumine montis Lam . Lin. NC. 1. Bod .2, 3, 4, 88 Hæc est generatio quærentium Lin , NC. 2.
 713 TESTIMONIORUM LIBER II. 714
CAP. XIX. — QUOD IPSE SIT SPONSUS, ECCLESIAM 1A- A ignis de rubo, el vidit quoniam rubus arderet igni, ru
BENS SPONSAM , DE QUA FILII SPIRITALES NASCE- bus autem non cremabalur 4. Et dixit Moyses : Trans
RENTUR. iens videbo r hoc grande visum , cur utique non crema
quoniam accedit videre , vo
293 Apud Johel : Canile luba in Sion, sanctificale jejua lur s rubus. Ulvidit autem
cavit eum Dominus Deus de rubo dicens : Moyses,
nium ,etindicite curationem ,aggregalepopuluma, sancli Moyses. Qui dixit t : Quid est ? Et dixit : Ne accesse
ficate ecclesiam , excipitemajores natu, colligile parvulos
laclentes ; procedat sponsusde cubili suo b , el sponsa de ris huc,nisi solveris calciamentum de pedibus tuis. Locus
enim quo stas terra sancta est. El dixit ei : Ego sunt
thalamo suo ( Johel 11, 15 , 16 ). Ilem apud Hiere Deus inpalris
miam : Elauſeram de civitatibus Juda et de quadri. Jacob tuiu, Deus Abraham , et Deus Isaac, Deus
viis c Hierusalem vocem lælantium et vocem gauden (Exod . 11 , 2-6 ). Hoc autem manifestatum est
lium , vocem sponsi el vocem sponsæ (Hier. xvi, 9). nesin Evangelio cala Joannem : Et respondit illis Joan
Item in Psalmo xvIII : Et ipse velul sponsus egrediens : Ego quidem v baplizo in aqua : in medio autem
de thalamo suo. Exsullavit ut gigas d viam currere. A vestrum stal quem vos nescitis *. Ipse est enim de quo
summo cæli egressio ejus e, el decursio ejus usque ad dixi : Posl me veniens homo y ante me factus est, cujus
SUMMUM ejus, el non est qui lateat f a calore ejus(Ps. non sum dignus corrigiam calciamenti 7.solvere (Joan. 1,
m ihi
xvii, 6, 7). Item in Apocalypsi : Veni, ostendam libi B 26 , 27). Item cata Lucam : Sintlumbi vestri præcincli na
novam nuplam uxorem Agni; el duxitme in Spirilu in el lucernæ ardentes bb, et vos similes hominibus exspec
montem magnum , et ostendit mihi civitatem sanclam tantibus dominum suum quando veniat ce a nuptiis, ut
cum veneril el pulsaveril aperiant ei. Beari dd servi illi
Hierusalem descendentem de cælo , a Deo habentem cla .
rilalem & Dei (Apoc., XXI, 9, 11). Item in Evangelio cata quos adveniens dominus inveneril vigilantes (Luc. XII,
Joannem : Vos mihi lestes estis quoniam dixi eis qui 35 -37). Item in Apocalypsi : Regnavit Dominus Deus
missi suntab llierosolymis ad me, quia non sum Chris omnipotens, gaudeamus el exultemus , eidemus ei
lus, sed quoniam missus sum ante illum . Qui enim gloriæ ee claritatem , quoniam veneruntnuptiæ Agni, et
habel sponsam sponsus est. Amicus autem sponsi est uxor ejus se præparavil (Apoc . XIX , 6, 7).
quistatel gaudio auditeum etgaudet propler vocem sponsi CRUCI FIXURI ESSENT
(Joan . 111, 28, 29 ). Hujus rei mysterium ostensum est CAP. XX . - QUOD JUDÆI. ILLUM
apud Jesum Nave, quando jussus est excalciare se b,
quod scilicet sponsus non ipse esset. Erat enim in Apud Esaiam : Expandimanusmeas lola die ad ple
Lege ut quisquis i nuptias recusaret i, calciamentum bem contumacem et contradicentem mihi, qui ambulant
deponerel k, calciarelur vero ille qui sponsus futurus , vias non bonas if, sed post peccala sua (Isa . Lxv , 2).
esset. Et factum est cum esset Jesus 1 in Jerico , circum - Item apud Hieremiam : Venile, millamus lignum in
spezil oculis, el vidit hominem slantem ante faciem suam panem ejus %s, et eradamus lih a terra vilam ejus
el frameam lenenlena m in manu ejus, el dixit : Noster (Hier, xi, 19 ). Item in Deuteronomio : Et eril pen
es, an adversariorum ? Ille autem dixit : Ego sum dux dens vila lua ante oculos tuos, el timebis die elnocle, et
virtulis Domini, nunc adveni. El Jesus cecidit in fa - non credes vilæ luce (Deut. XXVIII , 66). Item in
ciem n ad terram , el ait illi : Domine, quid imperas fa - Psalmo xxi : Eſfoderunt manus meas el pedes meos,
mulo º luo ? Ei ait dux virtulis Domini: Solve calcia- dinumeraverunt29' omnia ossamea. Ipsi autem conlem
mentum de pedibus tuis. Locus enim in quo stas terra plati sunt, et videruntme, et diviserunt vestimenta mea
sancta est ( Josue y , 13 -15 ). Item in Exodo Moyses sibi, el super vestem meam sorlem miserunt. Tu autem ,
jubelur calciamentum deponere P, quod nec ipse spon - Domine, ne elongaveris auxilium luum a me, in auxi
sus esset : El apparuit ei Angelus Domini in flamma lium meum allende. Libera a gladio animam meam et
LECTIONES VARIANTES .
a Congregate populum Bod . 1, 3 . 4 Non concremabatur Bod . 1. Comburebatur Lam . NC.
b De cubiculo suo Bod . 1, 2 , 4 . 2 . Bod. 2.
c Plateis Jerusalem NC. 2. † Vado et videbo Bod . 1.
d Velut gigas Bod . 1, 5 . currcndam viam Lam . Lin . n . . Non concrematur
Bod . 1, 2, 5 . NC. 1, 2. Ad Bod . 1 .
e Cæli profectio Bod . 1, 2, 4. Thu . Corb. Processio Lam" . D MR.Moyses, Moyses, quidisit, quid est;reliqua desunt in
Lin . NC . 1, 2 . u Deus patrum tuorum NC. 1 .
* Nec est qui se abscondet Lin . NC. 1, 2. Lateat calo Ego vos quidem baptizo Bod . 1. 3 . 4 .
rem Lam .NC. 2 . Bod . 2, 4 . X Vos non poslis NC . 1. Bod . 1 , 2 ,3, 4 . Lin .
☆ Claritatem
item Lam .
h Ut excalcearet se Lin . y Homo, et ante me NC. 2. Bod . 1.'
Utaquicumque Voss . 3 . Lum . NC. 1 .
i? Ut z Calceamentorum Lam . NC. 2. Bod . 1, 2.
į Nuptias excusaret Bod . 1. Voss. 2. aa Vestri accincti Bod . 1, 3 , 4 .
k Excalcearetur Bod . 1 . bb Ardentes in manibus vestris Bod . 3 .
Quando Jesus Lam . NC. 1. Bod . 1, 4. Jerico in cc Quando revertalur Lin . NC . 2.
agro Foss . fuit dd Felices servi Lam . NC. 1. Bod. 1, 2, 4 .
ee Demus ei claritatem Lam . Lin .NC.1 , 2 . Bod . 1, 2,3 ,4 .
m Frameam ferenlem Tlu . Foss. Corb.
n Super faciem Bod . 1. Thu. Corp.
Imperas servo Lam .
º Caiceamentum pl Qui non ambulant vias meas Bod . 5 .
P solvere Bod . 5 . 88 Lignum in pane Thu . Corb . Foss.
hh Vellamus a terra Bod. 3 .
STEPH. BALUZII NOTÆ . '
11 . — Anle me factus est. Vide annotationes Erasmiin capul primum Evangelii secundum Joannem..
PATROL . IV . S . CYPRIAN . 23
715 DIVI CYPRIANI T16
demanu canis unicam meam . Salvùme ex ore leonis et A Amalech et omnem populum ejus. Et dixit Dominus ad
a cornibus unicornium humilitale : meam . Enarrabo no. Moysen : Scribe hoc ul sitmemoria in libro , eldaia
men tuum fratribus meis , in medio ecclesice laudibo le aures Jesu 9 , quoniam delelione deleum memoriam Ang.
(Ps. XXI, 17-22). Item in Psalmo cxvm : Confige cla - lech de sub coelo (Exod. xvn , 9- 11 ).
vis de metu tuo a curnes meas (Ps. CXVII, 120 ). llem CAP . XXII. - QUOD IN HOC SIGNO CRUCTS SALUS SII
in Psalmo cil : Allevatio manuum mearum sacrificium OMNIBUS QC1 IN FRONTIBUS NOTENTER ".
vesperlinum (Ps. CXL, 2). De quo sacrificio Sophio Apud Ezechielem dicit Dominus : Transi medita
nias dixit : Meruite a facie Domini Dei, quoniam prope Mierusalem , el 1101abis signum super frontes virorum qui
est dies ejus : quia appuravit b Dominus sacrificium ingemunt elmærentob iniquitates quæ fiumlin medio ip
suum , sanctificavil electos suos < (Soph. 1, 7). Jiem sorum (Ezech . ix, 4, 6). Item illic : Vadite selce
apud Zachariam : Elintuebuntur in me, in quem trans
dile , el nolite parcere oculis vestris. Nolile misererise
fixerunt (Zach. xii , 10 ). Item in Psalmo LXXXVII : nioris et juvenis i el virginis , et parrulos et inulita
Exclamavi ad le, Domine, lota die , extendiad te manns interficile , ul perdeleantur . Omnem autem superqual
meas (Ps. LXXXVII, 10). Ilem in Numeris : Non quasi signum scriptum est, ne beligeritis, et ab ipsis a gauct's
homo Deus suspenditur d, neque quasi filius hominis
meis incipile . Ilenu in Exodo Deus ad Moysen : Et er?
minas patitur (Num . XXI , 19). Unde in Evangelio e B sanguis v in signo vobissuper domos in quibus ibieritis;
Dominus dicit : Sicut Moyses exaltavil serpentem in el vidcbo sanguinem , el prolegam vos, el non erilis
eremo, ita exaltari oportet Filium hominis, ut omnis qui vobis plaga diminutionis cum percutian terram Ægyei
crediderit in Filium f habeat vitam æternam (Joan. III, (Exod. xii , 13 ). Item in Apocalypsi : Et vidiAgrex
14, 15). stantem in monte * Sion , el cum eo centum quadraginta
CAP . XXI. - QUOD IN PASSIONE CRUCIS ET SIGNO qualuormillia , et habebant nomen ejus el nomen Patris
VIRTUS 5 OMNIS SIT ET POTESTAS. ejus scriptum in frontibus suis (Apoc. xiv, 3). Item
Apud Abacuc : Texith calos virtus ejus et laudis illic : Ego sum a el e , primus el novissimus, initium el
faciunt præcepta ejus, ul sit poles:
ejus plena est terra; el splendor ejus ul lux i eril, finis. Felices eos qui
super lignum vile y (4poc. XXII, 13-14).
cornua in manibus ejus erunt í. Ei illic constabilita est las eorum DIES
virtus gloriæ ejus, et constituit dilectionem validam . CAP. XXIII. – QUOD MEDIO DIE IN PASSIONE
Ante faciem suam ibitverbum , el procedet k in campos TENEBRÆ FUTURÆ ESSENT.
secundum gressus l suos ( Abac . II, 3-5 ). Ilem apud Apud Amos : El cril in illo die, dicit Dominus,ei
Esaiam : Ecce natus est nobis puer , et datus est cidet solmeridie , et obtenebrabitur dies lucis : 4954 CORO
nobis filius , cujus imperium super humeros ejus ; el c vertam dies festos vistros in luctum el omnia cautica
vocatum est nomen ejus magnae cogitationis m nuntius vestra in lamentationem ( Amos vu , 9 , 10). Item apud
(Isa . ix, 5 ). Hoc signo crucis el Amalech victus est Hieremiam : Exterrisa est quæ parit et læduita grande
ab Jesu per Moysen . In Exodo dixit Moyses ad ejus. Subiit sol ei cum adhuc medius dies esset,confusa
Jesum n : Elige tibi viros , et exi , el constitue cum est et maledicta. Reliquos eorum in gladio da decoin
Amalech in crastinum ". Ecce ego slabo in cacumine conspectu inimicorum eorun ( Hier . xv, 9). Iem is
collis, et virga Dei in manu mea. El factum est cum le. Evangelio : A sexta autem hora tenebræ faciæ su
vabat manus Moyses , prævalebat Isruel ; ubi autem super bb folam terram usque ad horami nonam (Jalik.
submiseratmanus P Moyses,invalescebat Amalech . Sed XXVII, 45).
manusMoysi erant graves, et acceplo lapide supposue CAP. xxiv . - QUOD A MORTE NON VINCERETUR, NEC
runt sub eo, el sedebat super eum ; et Aaron el Ur sus
tentabantmanus ejus hinc el inde, el fuciæ suntmanus APUD INFEROS REMANSURUS ESSET.
Moysi stabiles usque in occusum solis, el fugavil Jesus In Psalmo xxix : Domine, reduxisti ce ab inferno
LECTIONES VARIANTES.
a De limore tuo Lin . Paulo post Elevatio Lin . 1 O Crastino Corb. Etego stabo Bod . 1, 2 .
b Paravit Dominus Lin . Bod . 1, 2, 4 . Lam . NC. 1, 2. P Subwiserat invalescebat Bod . 1, 2, 3, 4. Foss. Cord.
Corb . 9 Auris ejus, quoniam Lam . NC. 1. Lin . Bod. 1, 2.Foss.
c Sanctificavit vocatos NC. 1 , 2. Corb. Ver. 1 Froutibus notantur Bod . 3 .
d Homo suspenditur Foss. Curb. Filius homine palilur, • Vadi, cædite Bot. 1, 2, 3, 4. Nolite Bod. 5.
Lin . t Senjoribus el juvenibus, virginibus et parvulis Bod.1.
e Deinde in Evangelio NC . 2. Corb . Seniores et Bod . 2.
f Crediderit in eum Lam . Lin. NC. 1 .2 . Bod . 2. U Ab ipsis sicut a sanctis Bod . 3 .
8 Signo virtulis Lin . Virius sit el polestas NC. 2. Bod ,l, v Is sanguis Bod . 2. In signum Lin . Bod . 1. 3.
3 , 4. * In montem Bod . 1, 2, 5 , 4 .
h Operuit cælos Bod . 3 . y Super lignum Bod . 1 , 2 , 3 , 4. Benev.
i Utlux erit Bod . 1, 2, 3, 4 . Erit abest Oxon . 7 Taediavil anima NC. 2. Bod , 2 .
j Manibus ejus suot Bod . 1, 4 . aa In gladinm dabo Rod . 1, 2 ,
k Exibit in cawpos Bod . 2, 3 . bb Per lotam terram Bod . 1, 2. 4 . I'niversam Bod.5.
1 Secundum greges Lin . Bod . 4 . CC Domine, imposuistiab inferno, NC. 1. Lam . Edusti
m Magai consilii nuntius Bod . 3 . NC. 2. Bod . 1, 2, 4 . Revocasti Lin . IuferniBod.1, 2,3,4.
» Ad Jusum Nave Lam . NC. 1. Bod . 2 .
STEPH. BALUZII NOTÆ .
Cap.XXII.- Obtenebrabitur.Vide Frontonis lucxinolas in llomiliam vi Chrysostomiad populum Antiochenuit,
 717 TESTIMONIORUM LIBER II. 718
animam meam (Ps. xxix, 3). Item in Psalmo xv:Non A neum I pedum tuorum . Virgam virtutis tuæ miltet r
derelinques animam meam apud inferos , nequedabis Deus a Sion , el dominaberis in medio inimicorum 110
sanctum tuum videre corruptionem a (Psal. xv, 10). rum (Ps. cix, 1-3). Ilem in Apocalypsi: Elconversus
Item in Psalmo III : Ego dormivi, el somnum cepi b , et respexi, ut viderem vocem quæ mecum loquebatur. Et
resurrexi, quoniam Dominus auxiliatusest mihi c (Psal. vidiseptem candelabra aurea , el in medio candela
III, 6). Item Cala Joannem : Nemo auferl animam brorum similem Filio hominis vestitum podere , et erat
meam a me, sed ego a me pono eam ; potestatem habeo præcinclus supra mamillas zonam auream s. Caput
ponendi eam , el poleslalem habeo iterum sumendi cam . autem ejus et capilli erant albi velut lana aul nix , et
Hoc enim mandalum accepi a Palre meo (Joan . x, oculi ejus ut flamma ignis , et pedes ejus similes auri
10, 14). chalco , sicul de fornace ignis , el vox ejus ut sonus
CAP. XXV. - QUOD AB INFERIS TERTIO DIE RESUR aquarum multarum ; et habebat in dextera sua septem
GERET. sleilas , el ex ore ejus gladius utraque parle u aculus
exibat, et facies ejus splendebalv ut sol in virtule sua.
Apud Osee : Vivificabit d nos posl biduum , die lertio Et cum vidissem eum , cecidi ad pedes ejus tamquam
resurgemuse ( Ose. vi, 2 ). Item in Exodo : Et mortuus, et imposuit * super me dexteram suam di
dixit Domipius ad Moysen : Descende et lestificare B cens : Noli limere, ego sum primus et novissimus , et
populo , el sanclifica illos hodie el cras, el lavent vestem vivus qui fueram mortuus ; et ecce sum vivens in sæcula
suam , el sint parati in perendinum diem . Die enim sæculorum , el habeo claves mortis et inferorum (Apoc .
tertio descendet Dominus in montem Sina 3 (Exod. xix , 11 , 12-18). llem in Evangelio Dominus post resur
10 , 11). Ilem in Evangelio : Progenies nequam el adulo rectionem y discipulis dicit : Data estmihi omnis po
lera signum quærit , etsignum non dabitur illi nisi sig- teslius in colo el in terra. Ile ergo ? , el docele omnes
num Jonc à prophetæ . Quomodo enim fuit Jonas in genles, lingenles aa eos in nomine Patris el Filii et Spi
venire celi tribus diebus el tribus noctibus, ita erit Filius ritus sancti, docentes eos observare omnia quæcumque
hominis in corde terræ i iribus diebus et tribus non præcepivobis bb (Matth . XXVI , 18, 19) .
clibus (Maith . xvi, 4). CAP. XXVII. - QUOD PERVENIRI NON POSSIT AD DEUM
CAP. XXVI. - QUOD, CUM RESURREXISSET, ACCIPERET PATREM NISI PER FILIUM CC EJUS JESUM 296 CHRISTUM .
A PATRE OMNEM POTESTATEM , ET POTESTAS EJUS
ÆTERS A SIT . In Evangelio : Ego sum via et veritas el vila. Nemo
venit ad Patrem nisi per me (Joan. xiv , 6). Ilem illic :
Apud Danielem : Videbam in visu nocle ; : et Ego sum ostium dd . Per me si quis introierit ce, salva
ecce in iz ubibus cæli quasi Filius hominis veniens venit c bitur (Malth . XIII, 17). Item illie : Mulli prophetæ et
usque ad Velerem dierum , et stelit in conspectu ejus, justi cupierunt videre quæ videtis , et non viderunt, et
el qui assistebant ei ki oblulerunt eum ; et data audire quæ auditis , elnon audierunt (Joan . II, 36 ).
esi ei polestas regia , el omnes reges lerræ per ge- ltem illic : Qui credit in Filium habet vilam æter
Nus ' , et omnis claritas serviens ei m ; et poleslas ejus nam . Qui dicto f f non audiens est in Filium non habet
@ lerna , quæ non auferetur, et regnum ejus non cor- vilam , sed ira Dei manebit super eum . Item Paulus
rumpedur (Dan . vii , 13, 11). liem apud Esaiam : apud Ephesios : El cum venisset , annuntiavil vobis
Nunc exsurgam , dicit Dominus, nunc clarificabor, nunc pacem his qui longe et pucem iis qui prope, quia per
exalla bor ; nunc videbilis , nunc intelligetis, nunc con - ipsum habemus accessum 68 ambo in uno Spiritu ad
funde > nini. Vana erit fortitudo spiritus vestri, ignis n Patrem (Ephes. 11 , 17, 18 ). Item ad Romanos :
VOS CO nsumel (Isa . xxx, 10 , 11). Iiem in Psalmo cix : Omnes enim peccaverunt el egent clarilale Dei : justifi
Dicit Dominus Domino meo : Sede ad dexteram cantur autem dono ipsius el gralia per redemptionem
illeam quoadusque p ponam inimicos luos suppeda. quæ est in Christo Jesu (Rom . II , 23 , 24 ). Item in
LECTIONES VARIANTES.
a Videre interitum Lam . Bod. 2. NC. 1. D 9 Scabellum Lam . Lin . NC. 1, 2. Bod . 2. 3.
h So; oratus sum Lin . Quievi NC. 2.Surrexi Bod . 1. 3 . r Emiltet Foss . Deus ex Sion Lam . Lin . NC. 1, 2 .
c Dominus auxiliator Bod . 2 . 3 . Suscepitme Lin .NC. 2. s Supra mammas Bod . 1, 3 , 4. Zona aurea Foss. Corb .
a Vivificavit nos Bod . 1, 5 . t Fornace ignea Bod . 1 , 3 , 4 . Brev . Ver .
€ Die tertio ilein Lin . NC. 1, 2. Bod . 1, 2,3 , 4 . u Gladius utrinque aculus Lam . Lin. NC. 1. Bod .2, 4 ,
f Vestimenta sua Lam . NC. 1, 2. Bod . 1, 3. v Splendida Bod 1.
In monte Sina Bod . 1 . 5 . * Ei posuit Bod . 1. 4 .
h Nisi Jonæ prophete Bod . 1, 4 . y Resurrectionem dicit Lam . Lin .NC. 1. Bod 1, 2, 3, 4 .
à pesimt illæ voces in corde terræ Bod . 1. Foss. Corb . 2 Ite et docete, Bod . 1 .
j In visu noctis Bod . 2. Foss. aa Baptizantes eos NC . 2. Bod . 3 .
k Assistebant oblulerunt Bod . 1, 2, 3 , 4 . bb Præcipio volis Bod . 1. Mandavi Lin .
Terre etLingensomnis
im Serviet Foss.Secundum genus Terl. cc Nisiper illum Lum .
. dd Janna Lam . NC. 1. Bod . 2, 3.
1 Ignis vos consumet Lin . Lam . NC. 1. Bod. 1, 2,3, 4. ee Per me quiintroierit Bod. Foss.
Ini Oron . fi Qui in dicto non audiens Lam . Foss . Corb.inobediens.
o Dicit Dominus Lam . Lin . 2. Bod . 1 . 4 .
Donec ponam Lin . Lam .NC, 1, 2 . 88 Habemus pacem ambo Lum . Lin . NC. 1. Bod . 2, 3. 4.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
CAP. XXVI. - Vivens in sæcula sæculorum . Codex Gratianopolitanus, vivens in ecclesia sanctorum .
 719 DIVI CYPRIANI 123
Epistola Petri apostoli : Christus semel pro peccatis A qui inhabitantin monumentis. Deus, dum prodires in
nostris a mortuus est, justus pro injustis b, utnos ofa conspectu populi tui, in transeundo z in eremum (Ps.
ferret Deo (1 Petr. II, 18). Jiem illic : In hoc enim el XLVII , 2, 8). Item in Psalmo LXXXI : Ersurge, Deus,
morluis prædicatum est ul suscilentur ( Ibid . iv, 6 ). judica terram , quoniam iu exterminabis aa in omnibus
Item in Epistola Joannis : Qui negat Filium , neque gentibus (Ps. LXXXI , 8). Item in Evangelio cata Mat
Palrem habel. Qui con flelur Filium c, el Filium et thæum : Quid nobis el libi, fili David ? Quid huc ree
Patrem habel (1 Joan . II, 23). nisti ante tempus punire nos bb (Matth. vii, 29).
CAP. XXVIII. - QUOD IPSE JUDEX VENTURUS SIT. Item cala Joannem : Nihil Paler judicat, sed judicium
omne Filio dedil, ul omnes honorificent Filium sicut
• Apud Malachiam : Ecce dies Domini venit ardens honorificant Patrem . Qui non honorificat Filium ,non
velul clibanus ; eruntque omnes alienigence et omnes ini. honorificat Palrem qui eum misit (Joan. v , 92,25 .
qui stipula , el succendet illos adreniens dies , dicit Do- Item in Epistola Pauli ad Corinthios secunda:Omnes
minus ( Malach. iv , 1). Item in Psalmo xlix : Deus nosmanifestari oporlel unle tribunalChristi, utreporld!
deorum Dominus loculus est, et vocavit terram . A solis unusquisque ce suicorporis propria secundum qua egit,
ortu usque ad occasum ex Sion species d decoris ejus. sive bona, sive mala (II Cor. v, 10 ).
Deus manifeste veniet , Deus noster, el non silebit. B
CAP. XXIX . - QUOD IPSE SIT REX IN ÆTERNUM
Ignis ante eum ardebil, el in circuitu ejus procella REGNATURUS.
nimia f. Vocavit coelum sursum 6 el terram ul sepa .
rel populum suum . Colligite illi justos i ejus, eos qui Apud Zachariam : Dicile filiæ Sion : Ecce res taas
disponunt testamentum i ejus in sacrificiis , el annun - venil libi justus el salvans , milis , sedens super asinus
liabunt cæli justitiam ejus , quoniam Deus judex est indomitum du (Zach . ix , 9). Ilem apud Esaiam : Quis
(Ps. xlix , 1-6). Iiem apud Esaiam : Dominus Deus k nuntiabil vobis locum ee illum æternum ? Ambulansin
virtutum prodibil , el comminuel bellum . Excitabil cer- justitia , elmanus abstinens a muneribus, gravansaitti
lamen , et clamabit 1 super inimicos suos m cum forli- u non audiat judicium sanguinis, et comprimensocules
rudine : Tacui " , numquid semper lacebo (Isa . xlil, suos ne videat injustitiam , hic inhabilabit fl in alla
13, 14) ? ltem in Psalmo LXVII : Exsurgal Deus el dis- spelunca pelræ forlis. Panis illi dabitur, el aqua ejas
sipentur º inimici ejus, et ſugiant a facie ejus qui ode- fidelis. Regem cum claritale videbilis (Isa. XXIII,1+
runt eum . Sicut deficit fumus r , deficiant. Sicut labes- 17). Ilem apud Malachiam : Rex magnus sun ego,
cil cera a facie ignis, sic pereantpeccatores a facie Dei, dicit Dominus,297 elnomenmeum illustre estapud gentes
et justi jucundentur I et exsultent in conspectu Dei et (Malach . 1, 14). Item in Psalmo 1 : Ego auleri cox
lælentur in jucunditale. Cantate Deo , psallile nomini C stilulus sum rex ab eo super Sion montem çünclüm
ejus " , iter facile ei s qui ascendit in occasum ; Deus ejus 66 , annuntians imperium ipsius (Ps. 11, 6,7),liem
nomen illi. Turbabuntur a ſacie ejus patris orphanoruma t in Psalmo XXI : Commemorabuntur hh el conrerlenler
el judicis viduarum . Deus in loco sancio suo, Deus qui ad Dominum omnes termini terræ, eladorabuntincon
inhabitare facil unanimes u in domo, producens v vin - speclu tuo omnes patriæ gentium ; quoniam Dominia
clos in virtule , similiter eos qui in iram provocant , regnum , et ipse dominabitur ii omnium gentium (.
LECTIONES VARIANTES .
a Pro peccatis mortuus Bod . 1, 3, 4. 1 Patres orphanorum et judices Bod . 1,3, 4. Foss.Coro.
b Justiis pro iniquis NC. 1. Lam . u Unius moris Lin .
c Confiteiur Filium , et Patrem habet Bod . 1 , 4 . Foss. v Qui educit vinctos in fortitudine Lin .NC. 2.
11 A Sion Bod . 1, 2, 4 . Species elegantiæ Lam . Bod . 2 . * Eos qui amaricant Corb. Eos qui inhabitant in molle
NC. 1. mentis Lam . NC. 1. Bod . 2, 3, 4 . Foss.
e Deus manifestus Bod . 1, 2, 4. y Dum egredereris Lin . NC. 2.
i Circuitu ejus tempestas valida Lin . NC. 2. Bod . 3. z Tui, dum transieris Foss.
6 Colum sursum , a terra Ben . Ver . p. aa Túexhæredabis Rod . 2. Lam . DisperdesNC.2.
h Ul Separaret populum Foss. Corb. bb Perdere nos Bod. 3 .
i Congregale sanctos NC. 2 . Fcc Ut recipiat unusquisque Lam .NC. 1. Corb. quæ gesso
į Qui ordinaverunt NC. 2. Lin . sive bona NC. 1 . Lam .
k Dominusdicit, Deus virtutum Bod . 2. dd Super pullum asini Lam .NC. 1. Bod.2.
I Exclamabit Bod . 1. D) ee Quis nuntiabit vobis quia ignis ardet ? quis nuntiant
m Inimicos ejus Foss. vobis locum illum æternum Lam . Bod . 2 , 3, 4. Lin. NC.1;
n Tacui quidem , numquid Bod . 3 . 2. Foss.
• Dispergantur inimici Bod . 1. 4. ff Hic habitabit Bod.ejus,
1. prædicans præceptum Domu
P Quomodo deficit Foss. Corb. Bod . 1, 2, 3, 4. Quomodo 88 Monteo sanctum
tabescit cera Bod . 1, 2, 3, 4. Cera (luet Lin . NC. 2. . NC. 2. Foss. Imperium ejus Bod . 1, 2, 3, 4 .
4 Justi epulentur Lcom . Bod. 2 , 3. NC. 2 . hh Reininiscentur et convertentur NC. 2 .
r Psalmum dicite Lin . NC. 2. Jucunditate in Deo Rod . 3. ii Dominabitur gentium Foss.
s Viam facite ei NC. 1. Bod . 1, 2,3, 4. Foss. Corb.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Cap. XXVIII. - Producens vinclos. Paulo aliter habetlio secundum Matthæuin : Quid nobis el libi, Fili Del
hic locus in codice Burgandico , ubi sic legilur : Qui edu . Quid huc venisli anle lempus perdere nos ? Duo In
cil vincios in fortiluaine, similiter eos qui in iram provo- veteres in editione Anglicana laudali labent que cada
cant, quihabitant in sepulchris. Deus, cum egredereris co - cit vinctos in fortitudine. Sic etiam in uno meo .
ram populo luo , dum transgredereris in deserlo . llem Quas ipse pascilurus est. Hæc non habentur in Ape
in Psalmo LXXXI : Exsurge, Deus, judica terram , quo - calypsi , et desunt in quibusdam libris veteribus;(c.
niam iu disperdes in omnibusGentibus. Item in Evange- sunt etiam in græco .
721 TESTIMONIORU LIBER II. 722
M
xxi. 28 , 29 ). Item in Psalmo XXII : Auſerle portas ", A tali *. Omnis qui est de veritale audit vocem meant
principes, vestras, el exiollimini, porlæ ælernales, ct in - (Joan. XVIII, 36 , 37 ).
troibit rex claritatis. Quis est isle rex claritatis b ? Do CAP, xxx. — QUOD IPSE sit Judex Et Rexy.
minus forlis et polens, Dominus forlis in prælio. Au
ferle porlas principes vestras , et extollimini porlæ in Psalmo LXXI : Deus , judicium luum regi da , et
æternales , et introibit rex claritatis. Quis est isle rer justitiam tuam filio regis , judicare populum tuum in
claritatis ? Dominus virlutum ipse est rex claritatis juslilia (Ps. LXXI, 1, 2 ). Item in Apocalypsi: El vidi
(Ps. xxii , 7 -10). Item in Psalmo XLIV : Eructavil cor cælum apertum ? ; et ecce equus albus , et qui sedebal
meum sermonem bonum c , dico ego d opera mea regi. super eum vocabatur fidelis et verus an, æquum justum
Lingua mea calamus scriptoris e acule scribentis , de- que judicat, el præliatur. Oculi autem ejus erant lam
corus f specie super filios hominum . Effusa esl 8 gratia quam flamma ignis , el super caput ejus diademata
in labiis luis, propterea benedixit te Deus in sæcula h. multa ,elportabatnomen scriplum nemini alii nisi sibibb
Accingere ense luo i ad femur, potentissime. Decori et nolum . El eral coopertus vestem aspersam ce sangui
speciei luce el intende el dirige i et regna propler verita - ne, el dicitur nomen ejus Verbum Dei dd ; et exercilus
tem k el mansuetudinem et justitiam (Ps. xliv, 2 , 5 ). qui sunt in coelo sequebantur eum in equis albis , induli
Item in Psalmo v : Rear meus et Deusmeus, quoniam B byssinum album mundum ee ; el de ore ejus exibat gla
ad te orabo, Domine, mane exaudies vocem meam ; dius utrinque fi aculus , ul ex eo perculerel nationes
mane assislam tibi 1, el contemplabor le (Ps. v, 3 , 4 ). quas ipse pasciturus 68 est in virga ferrea , et ipse cal
Item in Psalmo xcvi : Dominus regnavit, exullelterra, cabit torcular vini iræ Dei omnipotentis . Habel eliam
jucundentur m insulæ multæ (Ps. xcvi, 1). Item in in vesle el in femore suo nomen scriplum : Rex regum
Psalmo xliv : Adslilil regina ad dexteram luam in veste el Dominus dominantium hl (Apoc. xix, 11-16 ).Item
inaurala ", amicta est varielale. Audi, filia , et vide , et in Evangelio : Cum venerit Filius hominis in claritate
inclina aurem tuam , el obliviscere populi lui et domus sud , et omnes Angeli cum eo , tunc sedebil in throno
patris • lui, quoniam desideravil rex speciem tuam , quia claritatis suæ : el colligentur ante eum onines gentes ,
ipse est Dominus Deus tuus P (Ps. xliv, 10-12). Ilem el segregabil illos ii ab invicem , quemadmodum pastor
in Psa 3mo LxxII : Deus aulem rex nusler anle sæcu segregal oves ab hædis; et statuet oves ad dexteram
lum a , operatus esl salutem in medio terræ (Ps, Laxui, suam , hædos autem ad sinistram ji. Tunc dicet Rex
12), Ilem in Evangelio Cila Malilæum : El cum Jesus eis qui ad dextram ejus erunt : Venile, benedicti Pa
nalusesset in Bethlehem Judæ , in diebus Herodis regis, tris mei, percipile regnum quod vobis paratum 298 est
eccemayi ab Oriente venerunt Hierosolymardicentes : ab origine mundi. Esurivi enim , el dedistis mihi man
Ubi esl qui natus est rex Judæorum ? Vidimus enim C ducare ; silivi, et polaslis mekk ; hospes ſui, et addu
stellam ejus in Orienle , el venimus adorare eum xistis me 11; nudus, el lexistis memm ; infirmus nn , el
(Maah. 11, 1, 2). Juim cata Joannem dixit Jesus : Reg . visitastis me; in carcere fui, el venistis ad me. Tunc
nunz meum non est de isto sæculo. Si de isto sæculos respondebunt ei justi dicentes: Domine , quando le vi
esse & regnum mcum , ministrimei turbarenlur t ne Ira- dimus esurientem et pavimus , silienlem et potavimus ?
derer Judæis. Nunc autem regnum meum non est hinc. quando aulem le vidimus hospilem eladduximus 00? nu
Dixit Pilalus u : Ergo rex es tu ? Respondit Jesus : Tu dum , elvestivimus? quando autem le vidimusin firmum PP
dicis, quoniam rex sum . Ego in hoc natus sum vel in el in carcere , el venimus ad te ? Et respondens Rex 1
hoc veni in sæculum , ut testimonium perhibeam veri . dicel eis : Amen dico vobis , quamdiu fecistis uni horum
LECTIONES VARIANTES.
a Tollite, portas, principes Lam .NC.1,2. Bod . 2, 3.Ele - u Dixit autem Pilatus Bod . 1.
yamini, portæ Bod .1,2, 3. Lam . NC. 1. " Natus sum et in hoc veni Lam . Bod . 1, 2, 3, 4 . lin .
1. Ego in hoc veni in seculum Oxon .
b Æterna Bod . 4. Rex gloriae Bod . 1, 2, 3 . Lam . Lin. NC. Testimonium
NC. 1, 2. Claritatis , Dominus fortis in prelio . Foss. Fortis dicam Lam . Lin . NC. 1, 2. Bod . 1, 2,5 ,
in prælio , item in Psalmo Lam . Lin . NC. 1, 2. 4. Corb .
ċ Cor meum verbum bonum Bod . 2, 3. Lam .Lin . NC.1,2. y Quod Christus in fine sæculi judex omnium veniens,bo
a Dico opera mea regi Bod . 1. Lin . NC. 1, 2 . Scribæ nnis præmia, malis supplicia pro meritis restiluet Bod. 3 .
e Calamus scribæ Lam . Bod . 2. 3 . D z Cælum totum apertum Bod. 4 .
velociter Lum . Bod . 2, 3 . Lin . NC. 1, 2. aa Fidelis et verax Foss.Et justus Corb.Justum judicans,
Speciosus forma pre filiis hominum Lin . NC. 2. Lam . NC. I. Præliator Lam . NC.1. Corb.
8 Diffusi est gratia Bod . 2. 3. hb Nisi ipsi soli Foss.
h Deus in æternum Bod . 3 . cc Veste aspersa Foss. Veste sparsa Lam . NC. 1. Lin .
i Ensem tuum Lam . Bod . 2 , 3, 4. Gladium Lin . NC. 2. Bod . 2 .
Bod . 1 . dd SermoDei.
j Prospere inequita Bod . 1, 3 . Procede Lin . NC. 2. ee Byssino mundo Foss.
k Sanctitatem et justitiam Lam . Bod .1,4 .NC.1 .Justitiam , ff Gladius ex utraque parte Corb .
et docebit te mirabilia dextra tua Bod . 3 . 66 Pasturus Bod . 2 , 3, 4 .
1 Mane astabo tibi et videbo Lin . NC . 2. hh Dominorum Bod . 1. 4 .
ii Segregabit
A sinistris illas
Corb.Corb
m Exultet terra , lælentur Bod . 2. Lin . NC. 2. . suam sunt Lam . Lin. NC .
In vestiludeaurato circumornata et variata Lin .Circom jį Dextram
amicta varietate NC. 2. Circumamicta et variata Lam .Bod. 1, kk
2. Bod . 1, 2, 3,4 .
Dedistis mihibibere Lam . NC. 1. Bod. 2.
2 . NC. 1.
o Domum patris Corb. 11 Suscepistis me Lam . NC. 1. Bod. 2.
P Dominus luus Bod. 1. 2, 3. mm Nudus et cooperuistis Lum . NC. 1.
9 Ante sæcula Corb. on Infirmatus Ver .
r Advenerunt Hierosolymam Bod . 1. 00 Suscepimus Bod . 2. abduixmus Ver
s De hoc mundo : si de hoc mundo Bod . 2. Lam . NC. 2. PP Infirmari Bod . 1 , 3 . 4 .
t l'rique decertarent Bod . 3 . 99 Respondit Rex et dicit Bod. 1 .
723 DIVI CYPRIANI
ex fratribus meis minimis ,mihi fecistis. Tunc dicet illis A et ipsi dicentes: Domine, quando te vidimus estrien.
qui ad sinistram ejus erunt a: Discedile a me,maledicli, tem , aul sitienlem , au hospilem , aut nudum , autin.
in ignem æternum quem paravit Pater meus diabolo et firmum , aul in carcere , et non ministravimus tibi Pi
angelis ejus. Esurivi enim , et non dedistis mihi man - respondebit illis d : Amen dico vobis , quamdiu non ft.
ducure ; silivi , el non polaslis meb ; hospes fui , etnon cislis uni ex minimis his , neqne mihi fecistis. E !ati.
adduxistis me; nudus , et non vestistis me c ; infirmius bunt isli in ambustionem ætername , justi autem in ti.
et in carcere , et non visitastis me. Tune respondebunt tam alernam (Malih , xxv, 21 -46 ).
LECTIONES VARIANTES.
a Qui sunt ad sinistram Lam . Lin . NC. 1, 2. Bod . 2. c Non venistis ad me Bod. 3, 4 . Abduxistis Ver.
b Dedistis mili bibere Bod . 2. Potastis me, hospes fui d Respondebit illis Rex dicens Lam . NC. 1.
et non suscepistisme Lam . Lin . NC. 1, 2 . Bod . e lu ignem æternum NC. 2 .

LIBER TERTIUS
CYPRIANUS Quirino filio salutem . Pro fide ac devo- B
tione & tua quam Domino Deo exhibes, fili charis.
sime, petisti ut, ad instruendum le, excerperem de
Scripturis sanctis quædam capitula ad religiosam
secle nostræ disciplinam pertinentia , lectionis di
vinæ succinctam diligentiam quærens , ut animus
Deo deditus non longis aut mullis librorum volumi
nibus fatigetur, sed erudilus breviario preceptorum
cælestium habeat ad ſovendam memoriam suam sa
lubre et grande compendium . Et quia tibi plenum
dilectionis obsequium debeo , leci quod petisti, ut
laborarem semel, ne lu semper laborares. Quantum
poluit itaquemediocritas nostra complecti, collecta
sunt a me quadam priecepta Dominica el magisteria
divina ; quæ esse facilia het ulilia legentibus possint,
dum in breviarium pauca digesta et velociter perle - C
gintur et frequenter ileranlur. Opto te , fili charis .
sime, semper bene valere.
CAPITULA .
1. De bono operis elmisericordiæ i,
II. In opere et eleemosynis, etiamsi permediocritatem
minus fiut, ipsam voluntatem i satis esse.
III. Agapem el dilectionem fraternam religiose et fir
miler exercendam .
IV . In nullo gloriandum , quando nostrum nihil sit.
V . Ilumilitatem el quielem in omnibus tenendam .
299 VI. Bonos quosque k el justos plus 1 laborare, sed
tolerare debere , quia probanlur .
VII. Non contristandum m Spiritum sanctum quem
accepimus,
VIII. Iracundiam vincendam esse,ne cogat delinquere .
LECTIONES VARIANTES.
i De capitulis mandatorum Dei, ad christianæ religio
nis disciplinamipertinentibus. Oxon . in nolu .
& Fide ac dilectione Lan . NC. 1 . Ben .
h Esse et facilia N C . 2. Bod . 1 .
i Opere misericordia Corb. Lam . NC. 1 .
į ſpsa voluntate Lam . NC. 1. Bod . 1. 4 .
k Bonos quoque Bod . 1. 4 .
1 Plurimum laborare Corb .
m Non contristare Lam . Lin . NC. 1.
1 Deo solo Bod . 1 , 2. Confidenduro Corb.
IX . Invicem se fratres sustinere debere. .
X . In Deum solum n fidendum , et in ipso gloriandes.
XI. Eum qui fidem consecutus est , exposilo priere
homine, cælestia tantum et spiritalia cogilate
debere nec atlendere ad sæculum , cuijam re
nunlinvit p.
XII. Non jurandum .
XIII. Non maledicendum .
XIV. Numquam mussitandum , sed circa omnia que
accidunt a benedicendum Deum .
XV. Ad hoc lentari homines a Deo ut probeniu '.
XVI. De bono marturii .
XVII. Minora esse quce in sırculo patimur quca sit
praemium quod promissum est.
XVIII. Dilectioni Dei ac Christi nihil præponendaa.
XIX . Voluntari,non nostræ , sed Dei, obtemperare
dum .
XX. Fundamentum el firmamentum spei et fidei eta
limorem $ .
XXI. Non temere de altero judicandum .
XXII. Accepta injuria',remillendum el ignoscendun.
XXIII. Vicem malis non reddendam .
XXIV . Non posse ad Patrem u perveniri nisi per
Christum .
XXV. Ad regnum Dei, nisibaplizatus el renalusquri
fueril, pervenire non posse.
XXVI. Parum esse baptizari et Eucharistiam acet.
pere, nisi quis facris el opere proficiat.
XXVII. Baplizalum quoque gratiam perdere quart
consecutus sit , nisi innocentian sertal.
D XXVIII. Non posse in Ecclesia remitti eiqui in Deuon
deliquerit.
Expoliato primo homine Thu .
P Renunliavimus Bod . 1, 3 , 4 .
4 Accidunt, semper Lam . NC. 1 . Rod , 2.
r Deo ut ex lorentur NC. 2. Bod . 1, 4.
s Dei addit Bod . 4 .
t Accepiam injuriam remitlendam et ferendam
NC. 2 . Corb.
u Non posse ad Deum Patrem Corb. Veniri, od . 1,2,1.
iri, BBod. I,.
Thu .Nisi per Christum Bod . 1, 2 . Corb . Thu.
v Conséculus est Thu . Corb .
528 TESTIMONIORUM LIBER II. 726
XXIX . De odio nominis ante prædictam . A LXII. Matrimonium cum gentilibus non jungendum .
XIX. Quod quis Dio voverii, cilo reddendum . LXVI. Grave k delictum esse fornicationis,
XXXI. Eum qui non crediderit jam judicatum esse. LXIV . Quæ sint carnalia quæ mortem pariant , et
XXXI. De bono virginitatis et couirentie. quæ spiritalia quæ ad vitam ducant 1.
XXXIII. Nihil Patrem judicure, sed Filium , et Pa LXV. Omnia delicla in Baptismodeponi.
Irem ab eo non honorificari a quo non LXVI. Disciplinam Dei in ecclesiasticis praceplis
honorificetur Filius a. observandam .
XXXIV . Fidelem gentiliter vivere non oportere h . LXVII. Prædictum quod disciplinam sanam asperna
XXXV. Deum ad hoc patientem esse, ul nos peni Turi essent.
teal . peccati nostri et reformenur. LXVIII. Recedendum ab eo qui inordinate m el coulin
XXXVI. Mulierem ornari sæculariter non debere i disciplinam vivat.
XXXVII. Fidelem non oportere ob alia delicia nisi LXIX . Non in sapientia mundinec in eloquentia esse
ob nomen solum puniri. regnum Dei , sed in fide crucis el virtule
XXXVIII. Servum Dei innocentem esse debere, ne conversationis.
incidal in pænam sæcularem . LXX. Parentibus obsequendum .
XXXIX . Dalum nobis esse exemplum vivendi in B LXXI. Patres quoque asperos circa filios esse non
Christo . oportet 4.
XL. Non jactanter nec tumultuose operandum . LXXII. Servos, cum crediderint, plus dominis car
XLI. Ineple el scurriliter non loquendum . nalibus servire debere.
300 XLII. Fidem in totum t prodesse , el tanlum nos LXXIII. llem dominos mitiores esse debere.
posse quantum credimus. LXXIV . Viduus probatas quasque honorandas.
XLIII. Posse eum starim consequi qui vere crediderit. LXXV. Suorum , et maxime fidelium , curam plus
XLIV. Fideles inter se disceplantes non debere yen unumquemque habere debere.
lilem judicem experiri. LXXVI. Majorem natu non tenere accusandum .
XLV. Spem futurorum esse , el ideo fidem & circa ea LXXVII. Peccantem publice objurgandum .
quæ promissa sunt patientem esse debere. LXXVIII. Cum hæreticis non loquendum .
XLVI. Mulierem in ecclesiu lacere debere. LXXIX . Innocentiam ° fidenter petere el inipetrare.
XLVII. De licto elmerito nostro fieri ut laboremus, LXXX. Nihil licere diabolo in hominem , nisi Deus
nec Dei opem in omnibus sentiamus. permiserit.
XLVIII. Non fænerandum . 301 LXXXI. Mercedem r mercenario cilo reddendan .
XLIX . Inimicos quoque diligendos. c LXXXII. Non augurandum .
L . Sacramentum fidei non esse profanandum . LXXXIII. Cirrum q in capile non habendum .
LI. Quod nemo in opere suo extolli debeat. LXXXIV, Non yellendum r.
LII, Credendi vel nor. credendi libertatem in arbilrio LXXXV. Surgendum cum episcopus aut presbyter
posilam . veniat.
LIII. Dei arcana perspici non posse , et idcirco fidem LXXXVI. Schisma non faciendum , eliamsi in una
nostram simplicem esse debere . fide et in eadem traditione permaneal
LIV . Neminem sine sorde et sine peccalo esse . qui recedit,
LV. Non hominibus , sed Deo , plucendum . LXXXVII.Fideles simplices cum prudentia essedebere .
LVI. Deum nihil latere ex his quæ geruntur. LXXXVIII. Fratrem non circumveniendum .
LVII. Fidelem emendari el reservari. LXXXIX . Subilo venire finem mundi.
LVIII. Neminem contristarimorle debere, cum sil in XC . Uxorem a viro non recedere, aut si recesserit,
vivendo labor et periculum , in moriendo b innu plam manere s .
pax el resurgendi securitas i.. XCI. Tantum unumquemque tentari quantum polest
LIX . De idolis quæ gentiles deos pulani. suslinere.
LX. Ciborum nimium concupiscentiam non appe- D XCII. Non quicquid licel esse faciendum .
lendam . XCIII . Prædictum quod hæreses futuræ essent.
LXI. Possidendi concupiscentiam el pecuniam non i XCIV . Cum limore et honore Eucharistiam acci
appelendam . piendam .
LECTIONES VARIANTES.
a Debere
Hovorilicetur et Filius Lam . NC. 1. Rod. 2. 1 Ducant sempiternam Lin .
b Corb . m Inordinate et absque disciplina Lin . Inordinate vallit
© Poviteat a peccatis nostris Lam . NC. 1 . Corb . Contra disciplinam Dei Lam . NC. 1.
d Non Ojortere Lam , NC. 1. u Non oportere Lum . Lin . NC. 1. Bod . 2, 4 .
e Inej te et seculariler Bod . 3 . o Innocentem fideliter NC. 1.
f Tantum NC. 2. Totam Lum . NC. 1. Bod . 2 . Corb. P Mercedes , etc. Lin .
& Fidem nostram Impr . Thu . Corb . 9 Cirrum non habendum Lam . Lin . NC. 1. Bod . 1, 2, 4
h In moriendo autem Lam . NC. 1 . Bod . 2. Corb | Thau. Corp.
i lq resurgeudo securitas Bod . 2.. r Pilum Bod . 1.
Admiltendam Lam . NC. 1. Rod . 2. s Innuptam remanere Voss. Innuptam permaneret Lam
* Gravius Bod . 1, 2, 3, 4. Fornicari Lam . NC. 1. Bod . 2. NC. 1. Bod 2.
 727 DIVI CYPRIANI
XCV. Bonis convivendum a, malos autem vitandos. A 302 CAP. I. - DE BONO OPERIS ET MISERICORDIE !!
XCVI. Faclis, non verbis, operandum b. Apud Esaiam : Exclamam , inquit, in forlitudine,di
XCVII. Ad fidem et ad consecutionem properandum
esse c. noli parcere , sicul luba exalla vocem tuam , annuntia
XCVIII. Catecuminum peccare jam d non debere. plebi meæ " peccata ipsorum et domui Jacob facinora
XCIX . Judicium secundum tempora futurum , æqui eorum . Me de die in diem querunt, et cognoscere ting
talis ante Legem ,vel Legis post Moysen . meas concupi scunt, quasi plebs quæ justiliam feceril at
C . Gratiam Dei gratuilam esse debere. judicium Dei o non deseruerit p. Postulant 4 menene
judicium justum , el appropinquare Deo concupiscun
CI. Spirituin sanctum in igne frequenter e appa dicentes
ruisse . jejunav
: Quid r? quia imus et non vidisti, ha.
miliavimus animas nostras et non cognovistis. In diebus
CII. Correptionem bonos quosque f libenter audire enim jejunii + inveniuntur voluntales " vestræ .Allerin
debere .
CIN . A muliiloquentia lemperandum . subjeclos vobis subpungitis, aut ad judicia et lites jejs
CIV. Non mentiendum . nalis, aut proximos cæditis pugnis. Utquid mihijejs.
CV. Frequenter emendandos qui delinquunt in do nalis , ul hodie audiatur vox vestra in clamore?Ne
mestico ministerio . B hoc jejunium v ego elegi, nisi x humilielhomoanimas
CVI. Injuria accepla palientiam 6 lenendam , el ul suam . Et si contorseris quasi circulum collum luta ,
el saccum et cinerem substraveris , nec sic ý rocabuu
lionem Deo relinquendam .
CVII. Non delrahendum . jejunium acceplum . Non tale jejunium elegi, dicit Dj.
CVIII. Non esse proximo insidiandum . minus ; sed solve omnem nodum injustitiæ , resolvesa
CIX . In firmos visitandos. focationes impotentium commerciorum . Dimille quat
CX . Susurrones h maledictos esse. salos in requiem , el omnem consignationem injustan!
CXI. Sacrificia malorum acceptabilia non esse. dissipa. Frange esurienli panem luum , et egenos sine
CXII. Gravius judicari de his qui in sæculo plus ha lecio induc in domum tuam . Sivideris nudum ,vesti*3;
buerint poteslalis. et domesticos seminis lui non despicies. Tunc erumpet
CXIII. Viduas į el pupillos protegi oporlere. temporaneum lumen tuum , et vestimenta tua cito orien
CXIV. Dum in carne est quis, Exomologesin facere lur. Et præibit ante te justitia , el claritas Dei circun
debere. dabit le. Tunc exclamabis , et Deus exaudiel té. Dan
CXV. Adulationem perniciosam esse. adhuc loqueris dicel : Ecce adsum bb ( Isa. Lviii, 1-9).
CXVI. Plus ab eo diligi Deum cui in Baptismo plura De lioc ipso apud Job : Conservavi egenum demans
peccata dimiltunlur. polentis, el pupillo cui non eratadjutor auxiliatus$22 .
CXVII. Forlem congressionem esse adversus diabo Os viduæ benedixit me, cum essem oculuscæcirunt, pes
lum , el ideo fortiter nos slare debere, ut quoqueclaudorum ego essem , et invalidorum paler dob
possimus vincere. xxix , 12, 13, 15 , 16 ). De hoc ipso apud Tobia:n:L
CXVIII. De antichristo, quod in homine i venial. dixi Tobiæ co filio meo : Vade, et adduc quemcunque
CXIX . Grave fuisse jugum legis quod a nobis abjec pauperem inveneris ex fratribus nostris, quitamen if
tum esik, et leve esse jugum Domini quod a mentehabeatDeum ex lolo da corde suo. Hunc addue" ,
nobis susceptum est. elmanducabit pariter meum ff prandium hoc : Eccesu
CXX, Orationibus insistendum . lineo le, fili, donec venias (Tob . 11, 2). Item illic :0#
nibus diebusvitæ luæ , fili, Deum in mente habe, etmeli
LECTIONES VARIANTES.
a Convivendum Lam . Lin. NC. 1,2. Thu . Bod. 1,2, 3, 4. Ut quid jejunavimus Lam .NC. 1. Bod. 2.
Conveniendum 0 .xon . $ Et nescisti Lin .
b Obtemperandum Bod . 1. + Jejuniorum vestrorum Lam . NC. 1. Bod, 2.
c Properandum Oxon . u Voluptates Lin . Thu , Corb .
d Peccare non debere Lam . Lin . NC. 1. v Quod ego elegi Lam . Lin . NC. 1. Bod. 1, 2,4. Voss.
e In igne semper Lam . NC. 1. Bod . 2. D 3. *Coil.
f Quoque Bod. 2 , 3, 4 . Sed humiliare hominem Coll. Jejunium ,dicitDominus,
f Patientiam esse Lam . NC. 1. per diem humiliare hominem animam suam , tamels
h Susurrones et bilingues Lam . NC. 1. Bod . 2. Corb . torseris quasi circulum Lam . Lin . NC. 1. Bod. 1, 2,4.641
i Viduam Oxon . Voss. 3.
į Jo bominem veniet Corb . y Nec sic hoc Lam . NC. 1. Bod . 2. Hoc non sic Coll.
k Susceplum non Corb . 2 Consignationem injustitiæ NC. 1
1 De bono opere et inisericordia Lam . NC. 1. Corb . aa Vesti eum Coll.
m Exclama in fortitudine Voss. 2. bh Adsum prope Coll.
11 Plebi tuæ Voss. 2. cc Dixit Tobias filio suo Lam . NC. 2. Bod . 1, 2:
º Judicium non Voss 4. dd Qui tamen habet Dominum in loto Lam . NC, 1.
P Dereliquerit Lin . ee Huc adduc Corb .
9 Postulant quidem Bod . 3. Postulant ame Bod . 1, 2. ff Pariter mecum Thu , Corb. Lam . Lin . NC, 1,2.bou.
Lam . NC. 1, 2.'Voss.2. 1, 2. Voss. 2.
STEPH . BALUZII NOTÆ . )
Cap. S. – Ut quid mihi jejunalis. Vide Fronto - Nisi humiliet. Vide Cotelerii notas in caput
nis Ducæi nolas in llomiliam vi Chrysostomi ad po- stolæ Barnabæ .
pulum Antiochenum .
 729 TESTIMONIORUM LIBER III. 730
præterire præcepta ejus. Justitiam fac omnibus diebus A mo XXXVI, misericordiam ' et posteris prodesse :
vitæ tuæ, el noli ambulare viam a iniquitatis : quoniam Junior fui, etenim senui u, et non vidijustum derelictum
agente lee x veritate, eril respectus operum luorum . Ex nec semen ejus quærenspanem . Totadiemiseretur el fæne.
substantine lua fac eleemosynam , elnoli avertere faciem ratv, et semen ejus in benedictione est* (Ps. XXXVI, 25,26).
ab ullopa upere . Ita fiet ut nec a le averlatur facies De hoc ipso in Psalmo xL : Beatus y qui intelligit super
Dei. Quomodo habueris, fili, sic fac . Si libi fuerit co - egenum et pauperem , in die malo liberabit illum Deus
piosa substantia, plus ex illa fac eleemosynam . Si exi- (Ps. XL, 2) : Ilem in Psalmo cxi : Distribuit ?, dedit
guum hab aeris b, ex hoc ipso exiguo communica . El ne pauperibus, justitia ejus manebit in sæculum sæculi
timueris cum facis eleemosynam , præmium bonum re- (Ib. cxi, 9). De hoc ipso apud Osee : Misericordiam
ponis tibi in diem necessitatis : quoniam eleemosyna a volo magis aa quam sacrificium , et agnitionem Dei plus -
morte liberat et non patitur ire in tenebras. Munus bo - quam bb holocauslomala (Ose. vi , 6). De hoc ipso in
num est eleemosyna c omnibus qui faciunt eam coram Evangelio cata Matthæum : Beati qui csuriunt et si
sunimo Deo (Tob., IV , 5-11). De hoc ipso apud Salo- tiunt justitiam cc, quia ipsi salurabuntur (Matth . v, 6 ).
monem in Proverbiis : Qui pauperi d miseretur, Deo ltem illic : dd Beati misericordes, quoniam ipsi miseri
fæneral (Prov. xix , 17 ). Item illic : Qui dal paupe- cordiam consequentur (Ibid . 7). Item illic : Thesau
ribus, numquanı indigebit. Qui autem averlit oculum B rizale vobis thesauros in cælo , ubi neque linea neque
suum e, in multa penuria ferit (Prov. XXVIII, 27). Item comestura ee exterminat, el ubi fures non effodiunt
illic : Eleemosynis6 et fide peccata purgantur h (Prov .xvi, el furantur ft (Ibid . vi, 20 , 21). Ubi enim fuerit thesau
6). Item illic: Si esurieril inimicus luus, ciba i eum ; et si rus tuus, illic eril el cor luum . Item illic : Simile est re
silieril, potabis i eum . Hoc enim faciens carbones vivos k gnum cælorum homini negotianti quærentibonasmargari
super fundes in caput 1 ejus (Ibid . xxv , 21, 22). Item ias; ubi autem invenit pretiosam margaritam 86 , abiit el
illic : Sicut aqua extinguit ignem , sic eleemosyna vendidit omnia quæ habuil,el emil illam hh (Malik. XIII,
extinguit peccatum (Eccli. 11 , 33). Apud eumdem in 45, 46 ). Etiam modicum opus prodesse. Item illic :
Proverbiis : Ne dixeris : Abi etrevertere m , cras ego da- Et quipotaveril i i unum erminimis istis calicem aquæ
bo, cum possis continuo bene facere. Non enim scis quid frigidæ in nomine discipuli, amen dico vobis, non peri•
contingal sequenti die (Prov . m , 28 ). Item illic : Qui bil ji merces ejus (Malth . x, 42) . Nemininegandam
obturat aures suas n ne audiat º imbecillum , el ipse in - eleemosynam . Item illic : 0:nni poscenti te kk da, et ab
vocabil Deum , el non erit qui exaudiateum (1b . xxi, 13). eo qui volueritmuluarine aversatus fueris 11 (Luc. v, 42).
Item illic : Qui conversatur sine vituperatione in justi- ltem illic : Si vis ad vitam mm venire, serva mandata .
tia r, bealos filios relinquil 9 (1b.xx,7).Apud eumdem Dicitille : Quæ ? Dicit illi Jesus: Non occides, non me -
in Ecclesiastico ; Fili, si habes, bene fac lecum , et Deo C chaberis, non falsum testimonium nn dices, honora pa
dignas oblationes offer ', memorare quoniam mors non trem elmalrem , et diliges proximum libi tamquam le oo .
tardai (Eccli. xiv, 11, 12). Iiem illic : Conclude elee. Dicit illi juvenis : Omnia ista observavi. Quid adhuc
mosynam in corde pauperis, et 303 hæc pro le orabil » ab mihi deest? Dicit illi Jesus : Si vis per ſectus esse, vade
omni malo (16. XXVII,. 12). De hoc ipso in Psal- et vende ppomnia tua, el da pauperibus 99, el habebis the

LECTIONES VARIANTES.
a lo viam Voss. 2. * Benedictione erit Lam .NC. 1, 2 . Bod . 1, 2, 4. Coul.
b Quomodo et habueris Bod . 2. Voss. 2. Thu . Lam . y Felix qui Bod . 4. Thu . Corb.
C Eleemosyna, omnibus facientibus Corb. 2 Dispersit Lam . Lin .NC. 1, 2 . Bod . 1 , 2, 4 . Cott. Voss .
d Sic Lam . Voss. 3. Pauperum Oxon . Deum fænerat 2. aa
Thu.Miserico
Corb . rdiam malo quam Lam . Lin. NC. 1 , 2. Bod .
Thil . Corb .
€ Oculum in multa Rod . 1, 2, 4. Lam . Thu . Corb. 2, bb4 . Dei Corb.Lam. . Lin .
Thu.quam
f In magna inopia NC. 2. NC. 1. Thu . Corb. Coit.
% Eleemosyna Bod. 1. Voss. 2. cc Beati esurientes el sitientes Voss. 2. Lam . NC. 1. Bod .
h Delicta purganlur Bod . 1, 2, 3. 1 , 2, 4. Thu. Comb. .
iPasce Lin. Bod. 1, 4. Th . Voss. 2. dd Felicesmisericordes Bod . 4 . Thu.
i Sic Voss. 3. Bod . 2. Potabis Impr. Pota Oxon . ee Comestura demolitur Coll.
k Carbones ignis NC. 2 . Cott . ff Effodiunt. Ubi Lin . NC. 2. Thu. Bod , 1, 4. Voss. 4.
1. Canili Lam . Lin . Bod . 1, 2. Thu . Voss . 2. Superponet Nec furantur, supra de Opere el Eleem .
Bonam margaritam Cout.
caliti Corb . Coll .
m Vade et revertere Cout. Cras dabo tibi Lam .NC. C. 1,1, 22. D " 86hh Ad emendam illam Lin .
" Aures ne audiat Bod . 1, 3. Voss. 2. ii Dederit uni Colt. Tantum in nomine meo Coll.
Jolirinum Coll. jj Non perdetmercedem Coll.
P Vilupe ratione justiliæ Coll. kk Petenti da Coll.
I Relinquet Coul. Voss. 2. 11 Ne averleris te Bod . 3 . Voss. 4.
Oblationes offeres NC. 1, 2, Coll. Lam . Voss. 2 . mm In vitam Coll. "
9 TeVoss
exorabit Corb. Lin . NC. 1, 2, Bod . 1, 2, 3, 4.Lam . nu Non machaberis, non furtum facies, non falsum Cou .
Tu. . 2. 00 Proximum tuum tamquam teipsum Coll. Proxinium
" Misericordiam fac et poteris prodesse Corb. tamquam
pp Vende .
Thu bona Bod. 1, 2, 4. Omnia bona Colt. Voss. 2.
' Juven i or fui et senui et numquam Coll, Corb.
Misere tur et commodat Bod, 1, 2, 4. V oss, 2. 99 Egenis Lam , Lin. NC. 1. Thu. Voss. 2.

STEPH . BALUZII NOTÆ .

Junior ' fui. Pleriqne libri veteres habent juverior Charisius , lib . I : Aliquando primus el secundus, ut
A puleius , lib . 8, Metamorphoseon : Sed unus præ senex senior, juvenis juvenior. Sic etiam apud Fulgen
cileris ec animo forlior el alate juvenior. Sosipaler lium Placiadem , lib . i Etymologicon .
 34 DIVI CYBLINI
sauruin in cælo, el veni, sequere ihe (Mallk. XXIX, A quid fraudavia,quadrupluin reddo na. Dixit autem de
17- 20. llein ilic : Cum venerit Filius hominis in ma- sus,quia sulushodie domuihuic facta est, quoniam etinte
jesiale sua a el omnus Angeli che co,lunc sedebil in filius est Abrahee (Luc . XXI, 40 , 41). Dehoc ipso blad
lluono claritatis sur' , et colliguurcante euon omnesd Corinthios a : Postra abundansia illoruin inopiam sui
gentes. Elsegregabit e illos ab invicem , quemadmodum pleat, ut el illorun nbunduntia vestræ inopice si! sug
puslar segregat ovesab hædis. Etsalucl oves ad dexte . plementum , ut sit æqualitas, sicut scriptum est :(ei
ram f, hados autem ird sinistram 6 . Tunc dicel Rex eis muidun habuit non abundavit , et qui piodicum non it
qui ad dexteramı sunu sunt : Venite, benedicti Patris diguit ( c (Il Cor. Via , 14 , 15 ). Hem illie : Quiparte de
mei, percipile ha regnum quod vobis paralum est ab ori- minal, parce etmelel, el qui seminat in benedictione 4
ginemundi. Esurivi enim , el dedistis mihi manducare ; de benedictione et meiel ce, Enusquisque antem sicu
silivi, et potaslis me i ; hospes fui, el adduxistis į me; corde proposuit, non quasi ex tris!ilia vel er nai
nudus el lexislis mek ; in firmalus sum 1, el visilastisme; silale. Ililarem enim daiorem diligit Deus. llem 1.
in carcere fui, el venislis w ad me. Tunc respondebunt ei lic, Sicul scriptum est : Distribuil, dedit pauperibus,
justidicentes:Domine, quando te vidimus hospilem etad - justilia ejus manet in æternum . llem illie : Qui anca
duximus " ,nudum el vestivimus? Quando aulem te vidimus administras rf semen seminanti, et panem ad edendas
infirminoet in carcere el venimus ad le ? Eirespondens B præstubii, et multiplicabil semen vestrum 66,et augabu
Re.r dicel eis : Amen dico vobis, quamdiu fecistis unihorum incremente frugum justitiæ ustre, ut in onibus lai:
ex fratribus ineis minimis, etmihifecistis. Tuncdicet illis plelemini. Trem illic : Advinistratia hujus offici na
quia sinistris ejus P sunt : Discedile a me,maledicti, in tantum supplevil ca quce suuclis desint, sed abundaris*
ignem æternuin i quem præparavit ? Paler meus diabolo per mullam ii gratiarum actionem in Deum (Il Cor. 11,
et angelis ejus. Esurivienim , et non dedistismiliman - 6, 7, 9-12). De hve ipso in Episivla Jozonis :lui
ducare ; sitivi, et non potaslis me; hospes fui, et non habueril substantiam mundiii, el viderit fratrem seva
adduxistis me; nudus fui, elnon veslistis me; infirmus desiderantenoll, el clauserit viscera sua 11 ab eo,quem
el in carcere, el non visitastis - me. Tunc respondebunt docharitasDeimm manet in illo un (Idoan. 11,17).Debat
el ipsi dicentes : Domine, quando le vidiimus esurien - ipso in Evangelio cala Lucam : Cum facis praudia
lem qul silientem aut hospilem aut nudum aut infirmum autcenam , noli vocare amicos fuos , neque fratres ,
aul in carcere, el non ministravimus t libi ? El respon . neque vicinos, neque divites, ne forle el illi reinvilelky
debit illisu :Amen dico vobis, quamdiu non fecistis uni et fourtibiretributio. Sed ,curn facis epulum ,vocaprpar.
ex minimis his, neque mihi fecistis. El abibunt isti in peres, debiles, cacos el claudos, et beatus 49 eris,quoniam
ambustionen ælernum , jusli autem in vitam ælernant non hubentretribuere libi;retribuelur rr aulem tibiinro
(Math. xxv, 31-46). De hoc ipso in Evangelio cala C surrectione justorum (Luc. xiv , 12 -14).
Lucain : Res vestras * vendile, el date eleemosynan CAP . II — IN OPERE ET ELEEOMOSYNIS, ETIAMSIPER NED:0
( Luc. XI , XII, 33 ). Item illic : Qui fecit quod est ilt CRITATEM MINUS FAT, IPSAM VOLUNTATEM SATIS ESSE.
lus, fecit et quod foris est. Verumlapien y dute eleeno
synai , el ecce vobis onnia sunt munda. ltem illic : In Epistola Pauliad Corinthios 11: Sivoluntas pro da
Ecca dimidium ex substantia mea do egenis ; el si cui pta est, secundum quodcumque ss habuerit,acceptable
LECTIONES VARIANTES.
a In claritate sua Lam . NC. 1. Bod . 1, 2, 4 . Thu .Corb. 2 Defraudavi Lin .
b Super sedem majestatis Cott. aa Reddam Lamm . VC. 1. Corb.
© Congregabantur ante Colt. bb Paulus
CC Non ad NC. 1, 2. Corb .
indigebil Corb. Non minoravit
Bod . 1. Voss.2.
de Et
Omnes gentes terræ Lam . NC. 1. Bod . 2.
separabit Colt. dd in benedictionem Thu .
f Oves quidem a dextris Coll. ee Metet vitam æternam Lam . NC. 1. Cou .
* A sinistris Coll. ff Qui administrat Lan . Lin , Bod . 1, 2, 3, 4. XC. ,*
h Possidele paratom Coll. Tit. Corp.
5 % Seminationem vestram Lam . NC. 1. Bod.1,2,3,4.
i Dedistis mihi potum Lin. Mihi bibere Cotl.
į Et collegislis Coul. Benev . Voss. 2.
hh Sed et abundavit Lam , NC. 1. Böd , 1,2. Abunda
k Opernistis Cou .
1 Iulirius Corb . Voss. 2 . Sic supra lib . 11. Voss. 2. Bod . 2. Thi . Voss . 4 .
Visilastis me Bod . 1, 2, 3, 4 . Lam . Lin. NC. 1.
m Collegimis ii Per multarum Lan . NC. 1. Cott. Voss.2.
1 . ji Hujusmundi Lam . NC . 1. Colt.
º Infirmari Lam . Lin . NC. 1. Bod . 1, 2, 4 . Thu . Corb . kk Desiderantem aliquid Lam , Bod. 2. Ver.
Sic supra lib. 11. Coll. 11 Viscera sua uoniado Bod . 1, 3, 4. Foss. 2.
P Ad sinistram Bod. 1, 2, 4. Thu. Corb. Coul. Voss.2. mm Agape Dei Benev .
nu Manebit in illo Lam . NC. 1. Bod . 2 .
9 In supplicium æternum Cott.
r Quem paravit Bod . 1. sic supra. ou Nequc cognatos tuos, neque vicinos od .1,2, " a .
Coll
. Veuistis ad me Lin . PP Vocamendicos Lam . Lin . NC. 1,1, 2.2. BBod..1,2,4.Th
1 Administravimus Bod . 1. 4. Thu. sic supra Voss. 2. Corb , Cott . Voss. 2 .
u Tunc respondebit Lam . NC. 1. Corb. 99 felix eris Bod . 1 . 4 . Thu Ver. Voss. 2.
V Minimis meis Corb. rr Restilletur autem NC. 1. Bod , L1,am2,.N4;CThu.
* Vendite quæ possidetis Lin . 35 l, sa voluntate quod habuerit Lam . NC,. 1.Bo 1. d ..
y Veruin date Bod . 1, 3 , 4. Vobis munda omnia Lam .NC secundum quod unusquisque Corb. Foss.2.
1. Bod . 1, 2, 3, 4 . it Acceplabilis NC. 2.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Item illic cum venerit. Ista usque ad Justi autem in Lamoniano.
vitam æternam , desunt in codice Burgundico et in
 TESTIMONIORUM LIBER III. 734
* est, non see zendum quod a non habuerit; neque sit aliisb A ipso in Epistola Joannis : In hoc 305 apparent filüyDeiel
refrigerium , vobis aulem pressura ( II Cor . viii, 12 , 15). Filii diaboli.Omnis qui non est jusłus, non est deDeo , el
qui non diligit fratrem suum . Qui enim fratrem : suun
CAP. N . AGAPEN C ET DILECTIONEY FRATERNAM RELI oilit,homicida es!. El scilisquia omnis homicidanonhabet
GIOSE ET FIRMITER EXERCENDAN . in se vitam æternam in semanentem (1 Joan. iv , 16 ). Item
de Apud Malachiam : Nonne Deus unus condidilnos ? illic ? : Siquis dixerit quoniam diligii Deum , et fratrem
* Nonne paler unus est omnium nostrum d ? Quid utique suum odit ,mendax est. Qui enim non diligii fratrem suum
desdela dereliquistis e unusquisque fratrem suum (Malach . II , quem videlaa, Deum quem non videt quomodo potest di
ha 10)? De hoc ipso caia Joannem : Pacem i vobis re . qulem ? eorum ligere De hoe ipso in Acubus Apostolorum : Turba
nos milto, pacem meam do vobis (Joan . xiv, 27). Item illic : bant, nec fuit qui crediderantanima ac mente una age .
inter illos discrimen ullum , nec quicquam
en lloc est mandatum meum , ut diligatis invicemi, quem suum judicabant ex bonisbb quæ eis erant, sed fuerunt
admodum dilexi vos. Majorem hac charilalem nenio illis omnia
habel, quam utanimam suam quis ponal pro amicis suis Evangelio cc communia (Act. iv , 52). De hoc ipso in
cala Matthæum : Si obluleris munus luum
. (1b. xv, 15 ). llem illic : Beari 6 pacifici, quoniam ipsi ad altare , et illic recordatus fueris quia fratrer tuus
i filii Dei vocabuntur (Hallh. v, 9). Item illic : Amen' B habet aliquid adversum le , relinque illic munus tuur
dico vobis, quoniam , sil duobus ex vobis conveneril in ante altare, el vade prius reconciliari fratri fuo,el lunc
terra i, de omni re quamcunque petieritis,contingel vo veni el offer dd munus luum ad altare (Hatth . v, 23).
bis a Palre meo qui in cælis est. Ubicumque enim fue Item in Epistola Joannis : Deus charitas est, et qui
rint duo ané tres collecti in nomine meo, ego cum eis manet in charitate ee, in Deo manel, et Deus fi in co
sum (Walllz . xvIII, 19). De hoc ipso ad Corinthios 1 : (1 Joan . iv , 16). Item illic : Qui dicit se in luce esse
· Etego quiddem , fratres, non potui vobis loqui quasi et fratrem suum odil, mendax est 68, et in tenebris am .
spiritalibus, sed quasi carnalibus; quasi in fantibus i in bulat usque adhuc (I Joan . Ji, 9 ).
Christo ,lac vobis potum dedik, non escam ?. Dum eninm
adhuc pusillieralis,non poteratis, sed nequenunc potestis, CAP . IV . IN NULLO GLORIANDUM , QUANDO NOSTRUM
adhuc enim estis carnales. Ubienim in vobis æmulatio " el NIHIL SIT .
contentio el dissensiones, nonne carnales estis , el secun
dum hominem ambulatis (1 Cor. 111, 1-3) ? Item illic : In Evangelio cala Joannem : Nemo potest quicquam
Etsihabuero omnem fidei , ita utmontes transſeram , accipere , nisi datum fuerit illi de cælo ( Jorin, , 27 ).
charitatem autem non habeam , nihil sum ". Etsi in ci- Item in Epistola Pauli ad Corinthios prima : Quid
bos P distribuero omnia mea , el si tradidero corpus enim habes quod non acceperis ? Si autem accepisti ,
meum ular diume, charitatem ' autem non hubeam , nihil quid gloriaris, quasi non acceperis tah ( I Cor. iv, 7 ) ?
proficio s. Charitas magnanima est, charitas ' benigna Item in Basilion primo : Nolite gloriari, neque
est, charitas non ainulatur, charitas non « gil perperam , loquamini ii elata ii, et non procedal magnitoquentiahk
no: inflatur, non irritatur, non cogilal malum , non ex ore vestro , quia Deus scientiarum 11 Dominus
gaudet super injustitiam , collælatur aulem in veritale. ( 1 Reg. II, 3 ). Item illic : Invalidus factus est arcus
Omnia diligii, omnia credil, omnia sperul, omnia sus. potentium , et infirmi accincti sunt virtute mm . De hoc
linel u . Cherilas numquam excidet (1 Cor. XII, 2-8). ipso in Machabæis : Justum est subdituin Deo esse et
De hoc ipso ad Galatas : Diliges proximum libivam mortalem non paria Deo sentire ( II Much . ix , 12 ).
quam le. Si autem mordetis * et incusatis invicem , videle Ilem illic : El verba viri peccatoris ne limuerilis ,
ne consumæ mini ab invicem (Gal. v, 14- 16 ). De hoc quia gloria ejus in stercora 00 erit el in vermes. Ilodia
LECTIONES VARIANTES .
u Omnia suffert, Lam . Lin . NC. 1. Bod . 2 Coil.
ba Ut
Quod
sit non
aliis habuit Lam . Corb. Bod. 1, 2, Utaliis refri-
refrigerium Proximum tuum tamquam leipsum Coll. Thu . Corb.
gerium , vobis pressura sil Thu . Lam . Lin . NC. 1, 2.
c Charitakem Lam . NC. 2. Bod . 1. Voss . 2 . * Mordetis , et criminatis Bod. 1. Accusatis Lam . Bod . 2.
d Omnium ? Quid Corb . Ad invicem Bod.5 .
e Despici tunusquisque NC. 2 . Corb. Apparebunt filii Lam . Bod . 2. NC. 1.
f Pacem meam do vobis , pacem meani relinquo Coll. z llem illic : Qui fratrem Thu. Cor .
6h Felices aa Fratrem quem videt quotidie Coll.
Duo ex Bod. , 2, 4. Lan . Lan
vobis 1convenerint Thu.. Lin . NC
. 1. Bod . 2, 3. bb Nec quisquam suum judicabat de bonis Corb .
i Super Lerram Cott . cc in Evangelio desunt in Thu.
dd Tunc offeres Lam . Bod. 2. NC. 1.
ki Parvulis in ChristoBod
Lacte vospotasi, Coll.
. 1, 2,4. Lam . Lin . NC. 1. Ver . te Manet in dilectione Lan . Bod . 2. NC. 1.
Benev . Thu . Corb . ff Deus in eo erit Bod . 1. In Deo manet. Item Bod . 2,
1 Non cibo Lum . Lin . NC. 1. Thu . Corb. 3 , 4.
m Escam nonduui enim poteratis Lam . NC.1. Lin . Bod . 2 . 88 Odit, homicida est, Bod . 3.
nin vobis cadit emulatio Bod . 3 . Vobis sunt Coll. hh Accepisti Lam Bód . 1, 2. NC. 1
( Nihil proficio Bod . 5. NC. 2 . ii Eloquamini Rod . 2 .
P In cibos pauperum Lam . ji Elate Corb.
kk Mayniloquela Lam . NC, 1. Bod , 2 .
rq Agapen
Ul ardeat Benev . Ver. Corb.
Lam . NC. 1. Thu . Lin. Sic passim infra. 11 Scientiarum Dominus est. Coll.
st Magnanima
Niul sim Coll. mm Accincti sunt robore, Cod . 3.
est, patiens esl, benigna est, non infalur, un Timueris Lam . Lin . NC . Bod . 4 . Cott.
non dehonestatur, non quærit quæ sua sunt, non cogitat 00 Stercore Lam . Lin . NC. 1.
malum , ingaudet injustitiam Coit.
 735 DIVI CYPRIANI
extolletur , et cras non invenietur : quoniam conversus A Dominus contrilis p corde , et humiles spiritu sal
est in terram suam , et cogitatio ejus b periit ( I vabil. Item illic : Multæ pressuræ a justorum , sed :
Mach . 11 , 62 ). ex omnibus illis liberabit eos Dominus. De hoc ipso
CAP . V. - HUMILITATEM ET QUIETEM IN OMNIBUS apud Job : Nudus exivi de utero matris meæ , nudus
TENENDAM . eliam ibo s sub lerram . Dominus dedit , Dominus abs.
tulil. Sicul Domino placuilt ita factum est. Sit notat
· Apud Esaiam sic dicit Dominus Deus : Cælum mihi Domini benedictum u. In his omnibus quce contigerun:
thronus c , el terra scabellum pedum meorum . Quam eiv, nihil peccarit Job labiis suis in conspectu Doza
mihi sedem d ædificabitis , aut quis locus ad requiem (Job 1, 21 ). De hoc ipso in Evangelio cata Mala
mihi? Omnia enim ista fecitmanusmea , el sunt mea thæum :Beali plungentes », quoniam ipsi consolabella
omnia ista . El super quem aspiciam ( alium , nisi super ( Matth . v , 4 ). Item cala Joannem : Hæc locutus sau
humilem el quielum el irementem | sermones meos vobis ,ul inme pacem habeatis , in sæculo aulem prest
( Isa . Lxvi , 1, 2 ) ? De hoc ipso in Evangelio cala ramyhabebitis;sed fidile ”,quoniam ego vici mundum a1
Mathaeum : Beati miles & , quoniam ipsi hæreditabunt (Joan . xvi, 33 ). De hoc ipso ad Corinthios secunda:
terram (Malth . v , 5). De hoc ipso cala Lucam : Qui Datus eslmihi stimulus carnismeæ angelusSalanæ ,quiha
minimus erit b in omnibus vobis , hic erit magnus B colaphizet, utnon exlollar. Propter quod ter Dominas
( Lucjx , 48 ). llem illic : Qui se extollit humiliabitur, rogavi ul discederel a me, el dizil mihi: Sufficittibi
et qui se humiliaverit exallabitur ( Ibid . xiv , 11 ). gralia mea. Nam virtus in infirmitale perficitur ( 1)
De hoc ipso ad Romanos : Noli altum sapere i , sed Cor. xii, 7-9 ). De hoc ipso ad Romanos :Gloriani
time. Si enim Deus naturalibus ramis non pepercit ,ne in spe claritatis Dei,non solum autem , sed et gloriatur
forte nec tibi parcal (Rom . xi, 20 ). De hoc ipso in in pressuris , scientes quoniam pressura tolerantiam opta
Psalmo xxxii : Et humiles spiritu salvabit. Item ad ralur , lolerantia autem probationem , probatio aulex
Romanos : Reddite omnibusquæ debenturi, cui tributum spem . Spes autem non confundil , quia dilecio Dei
tributum , cui vectigal vectigal , cui limorem limorem , inſusa bb esl in cordibus nostris per Spiritum sancima
cuihonorem honorem . Nemini quicquam debealis , nisi quidatus est nobis ( Rom . V, 2-5 ). De hoc ipso cala
ut invicem diligalis ( Rom . xii, 7 ). Jiem in Evangelio Malthum : Quam lata et spaliosa via est quæ duil ti
cala Mattheum : Diligunt primum recumbendi locum interilum , et mulli sunt ce qui intrant per eam !Quie
in cænis k, et primam sessionem in synagogis, el saluta. arcla et angusla via est quæ ducil ad vilam ,etparci
tiones in foro el vocari ab hominibus rabbi. Vos autem sunt qui eam inveniunt (Matth . vii, 13 ) ! Dehoc ipso
ne vocaverilis 1 rubbi. Unus est enim vobis magister in Tobia : Ubi sunt justilice luæ ? Ecce que salutis
(Malih .XXIII, 6-8 ). Ilem in Evangelio cala Joannem : C ( Tob. II , 24 ). Ilem in Sapientia Salomonis:In lo
Non est serrus major domino suo , neque apostolus cis dd impiorum gemunt justi. In illorum aulem perdi
mojor eo qui se misil. Hæc scientes beati erilis , si ea lionem abundabuntee justi (Prov. XXVIII, 28).
feceritis (Joan. xii, 16 ). ltem in Psalmo Lxxx :
Humilem et pauperem justificale. CAP. VII. - NON CONTRISTANDUM SPIRITUM If SANCTUM,
CAP. VI.-- BONOS QUOSQUE » ET JUSTOS PLUS LABORARE , QUEM ACCEPIMUS.
SED TOLERARE DEBERE , QUIA PROBANTUR . Paulus 86 apostolus ad Ephesios : Nolite contristare
Apud Salomonem : Vasu figuli probat fornax , et Spiritum sanctum Dei, in quo signali estisin die bi
homines justos tentatio 306 tribulationis (Eccli. xxvii,6 ). redemptionis. Omnis amaritudo et ira et indignatiaet
Item in Psalmo 1 : Sacrificium Deo spirilus con clamor el blasphemia ii auferantur a vobis (Ephes.Ir.
tribulatus , cor contrilum el humiliatum Deus non 30 ).
despiciet ', llem in Psalmo XXXII : Proximus est
LECTIONES VARIANTES.
a Extollitur Bod . 2. " Et ex omnibus, Corb .
b Peribit Lam . Lin. Colt. NC. 1. Bod . 1, 2, 4. Thu.' D $ Ibo in terram Bod . 1, 4. Thu . Coul.
Corb . I Domino visum est Lam . Bod . 1, 2, 4. Lin . NC. 1, 2,
C Sedes Corb. Thu. Con b. Cott.
a Mihi domum Lam . NC . 1. Bod . 2. Corb . u Benedictum in sæcula Lam . NC. 1. Bod. 2.
e Super quem aspiciam , nisi Bod . 2 . Contigerunt, nihil Bod . 2.
f Ellimentem Bod . 5 . * Felices Bod . 4. Thu . Lugentes Bod .1.Quilugent(01.
6 Felices mites, Rod. 4 . Thu . Plangentes nunc Lam . NC. 1.
h Minimus fuerit Bod. 3 . y Pressuram sed Thu . Bod, 1, 3, 4.
i Altum respicere Rod . 3. . z Confidite Bod . 1, 3.
į Omnibus debita Bod . 1. Vici sæculum Bod . 1, 4. Thu . Corb.
aa Diff
k In comestione Bod . 3 . bb usa Colt .
1 Nolite vocari Lin . Ne vocemini NC. 2. Vocati fueritis ,
Corb .
cc Introeunt Lam . Lin . NC. 1, 2. Bod . 1, 2.4. Tha.
Corb .
m Felices eritis Bod , 1. 4. dd In loco Bod. 2.
n Bonos quoque Bod . 1, 2. 4 . ee Perditione
• Despicii Bod . 2. Spernit Lin . NC. 2. Bod. 3. Thu . ff Contristare ululabunt Cou . perditionem Impr .
Lam . Lin . NC. 1.
Corb . 86 Paulus
P Contribulatis corde Bod. 1, 2, 3, 4. Thu. Corb. Colt. hh In diem adthu
Oxon . Corb.
. Corb . LamLam
. Lin. .LinNC.
.NC.1, 2.1,2.Bod.
Bod..2,v.
4 Multa flagella Bod . 3. Multie tribulationes NC. 2 . ii Auferatur Thu. Corb. A yobis, cum omni malilia .
Coll. Colt .
 737 TESTIMONIORUM LIBER III. 738
CAP . VIII. - IRACUNDIAM VINCENDAM ESSE ,NE COGAT A donosor : Rex , non opus est nobis de hoc verbo
DELINQUERE . respondere a libi. Eel enim Deus , cui nos servimus ,
Apud Salomonem , in Proverbiis : Melior est vir pan potens eripere nos de camino ignis ardentis ; el de ma
tiens forli. Qui enim iracundiam continel a , melior est nibus tuis , rex , liberabit nos. El si non , nolum sit r
quam qui urbem capil ( Prov . xvi, 32 ). Item b illic : libi quia diis tuis non servinus , el imaginem aureanu
Imprudens eadem die enuntiat iram suam , abscondit quam statuisli non adoramus (Dan . III , 16 -18 ). Item
autem inhonorationem suam astutus ( Ibid . xii, 16 ). apud Hicremiam : Maledictus homo qui spem habet
De hoc ipso c ad Ephesios : Trascimini, el nolile in homine ; el benedictus homo qui fidit in Domino ,
et erit in Deo spes ejus ( Hier . xvii, 5 ). De hoc ipso in
peccared. Sol non occidat super iracundiam vestram . Deuteronomio
( Ephes. iv , 26 ). Item in Evangelio cata Malthæum : : Dominum Deum tuum adorabis , et
Audisis quia dictum est e antiquis, Non occides ; qui illi soli servies ( Deut. vi, 13 ). De hoc ipso ad Ro
autem e-cciderit , reus erit judicio . Ego autem dico vobis manos : Et coluerunt el servierunt creaturæ , reliclo
quia ornnis qui irascilur ſratri suo sine causa , reus erit Creatore *. Propter quod el tradidit illos Deus in pas
judicio (Matth. v, 21 ). siones ignominia ( Rom . 1, 25 ). De hoc ipso apud
Joannem : Major est qui in vobis est quam qui in hoc
CAP INVICEM FRATRES SUSTINERE DEBERE
. IX. — SE .mundo Joan
B (1 . iv , 4 ).
Ad f Galatas : In contemplatione 8 habentes unus
CAP. II. — EUM QUI FIDEM CONSECUTUS EST, EXPOSITO
quisque , ne et vos lentemini. Allerutrum h onera susti PRIORE U HOMINE , COELESTIA TANTUM ET SPIRITALIA
nele , el sic adimplebitis legem Christi ( Gal. vi, 1 ). COGITARE DEBERE, NEC ATTENDERE AD SÆCULUM ,
CAP . X . - IN DEUM SOLUM I FIDENDUM ET IN IPSO GLO CUI JAM RENUNTIAVIT .
RIANDUM ESSE . Apud Esaiam : Quærile Dominum ; el cum inveneri
A pud Hieremiam : Non glorielur sapiens in sa- lis, invocate eum . Cum autem appropinquaveril vobis,
pientia sua , neque glorietur forlis in forlitudine sua , relinquat impius vias suas, el vir facinorosus v cogila
neque glorietur dives in diviliis suis , sed in hoc glo - liones suas, el converlalur ad Dominum , et misericor
rietur qui gloriatur i, intelligere et nosse k quoniam ego diam consequelur, quia in multum * remillel peccala
sum Dominus , qui facio misericordiam et judicium et vestra (Isa. lv, 6). De hoc ipso apud Salomonem :
justitiam super terram , quoniam in his est voluntas Vidi universa opera quæ facta sunt sub sole , el ecce
inea , dicit Dominus (Hier. ix, 22 ). De hoc ipso in omnia vanitas (Eccle. 1, 14). Deloc ipso in Exodo :
Psalmo liv : 11 Domino speravi, non limebo quid fa . Sic aulem comedelis eum . Lumbi vestri præcincli, et
cial mihi homo. Ilem illic : Non nisi soli Deo subjecta c calciamenta y vestra in pedibus vestris, et bacula ves
est l animamea . Item in Psalmo cxvii : Non meluam era in manibus vestris, el edelis eum festinanler . Pascha
quid facialmihi homo, Dominus mihi auxiliator m est. est enim Domini 2 (Exod. xii, 11). De hoc ipso in
llem illic 307 : Bonum est confidere in Domino n Evangelio cala Malthæum : Nolite cogitare dicentes :
quam fidere in homine. Bonum est sperare in Do- Quid edemus, autquid bibemus an, aul quid vestiemur ?
minum quam sperare in principibus P. De hoc ipso Hæc enim naliones inquirunt bb. Scil aulem cc Pater
apud Danielem : Responderunt autem Sidrac , vester quia horum omnium indigelis. Quærite primum
Misac el Abdenago , el dixerunt regi Nabucho- regnum Dei el justitiam ejus, el omnia isla apponentur
LECTIONES VARIANTES.
a Iracundiam contemnit Bod. 3, 4 . Quiiracundiam con - Col .
linel cajiet urbem Coll . n Domino Thu . Colt . Dominum Oxon .
In Parabolis Lam . NC. 1, 2. Bod . 2. Proverb . NC. 2, • In homines Thu. Bod . 4. Cott .
© Paulus Oxon . Lam .NC. 1, 2. Bod . 2. deest in impressis. P In principes Bod . 1, 2, 4.
Delinquere Lam . Lin . NC. 1. Bod . 2. 4 . 9 Sermone respondere Bod. 2 .
e Dictum est ab antiquis Lum . NC . 1. Et nunc notum sit Lam . Bod. 2 . NC . 1.
f Paulus 0.xon . Lam . NC. 1 , 2. Bod . 2. s Nec imaginem auream quam slaluisti adoramus Lam .
8 Vos fratres, et si præoccupatus fuerit homo in aliquo Lin . NC. 1. adorabimus Corb.
delicio , vos qui spiritales estis , inservile hujusmodi in Creatore, qui est benedictus in sæcula Lam . NC. 1 .
Spiritu mansuetudinis, considerans teipsum ne lenteris . D Bod . 2 . Coll ..
Invicem onera vestra portate Colt. u Expoliato priore Thu .
h Aller alterius onera NC. 2. Lin . Ouera vestra NC. 1. Facinorosus semitas Corb , iniquus consilia sua Lin.
Bod . 2 . * Quia multum misericors est et remiltet Bod . 4 .
i Deo solo Bod . 2. y El caligæ vestræ Lam . NC. 1. Lin . Bod . 1, 2, 1. Thu .
i Glorietur fortis Coll.Glorietur, qui gloriatur fortis Lam . Corb . Coll .
VC, 1 . Bod . 2. 2 Pascha est Domini Thu .
k Nosse debet Thu. Et sciat quia ego sum Dominus, aa Edimus aut quid bibimus Coll .
Cou . hb Nationes quærunt Lam . NC. 1. Bod . 1, 2,3, 4.
i Deo subita Bod . 2. cc Scit enim Pater Cott.
m Adjutor Lam . Lin . Bod .2 . Etego videbo inimicos meos
STEPH . BALUZII NOTÆ .
*Cap.VIII. Sine causa. Cassianus, lib . viii, cap . 20 , Epistolæ ad Ephesios, et capul v Malthæi, unde sum
scribit ita legi in quibusdam exemplaribus, et addit plus est hic locus, ait a quibusdam codicibus addi
superflua esse sine causa , el adjecta ab his qui impu . sine causu , et istud radendum esse , quia ira viri justi
landam iram pro justis causis minime putaverunt, cum jusliliam Dei non operatur. Vide Erasmiannotationes
uliquenullus quamlibetabsque ratione commotus,sine in hunc Malihæi locum , et Renalum Massuetum in
callsa se dicat irasci. Hieronymius quoque in caput iv lib . iv Irenæi, cap. 13 .
759 DIVI CYPRIANI :
vobis. Item illic : Nolite cogitare in crastinum . Crasti- A qui transformabit corpus humilitatis nostre confer
nus a enim dies ipse cogitabil b sibi. Sufficit dici malum ' corpori claritatis suce (Phil. III, 19-21).De
malilia sua iWalth. vi, 31-34).Hein illic : Nemo retro boc ipso ad Galatas : Mihi aulem absil gloriarimisiia
allendens et superponens niunuin suum super uratruon cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihinur:
aptus est regno Dei (Luc. ix , 62). liem illic : Aspicile dus crucifixusest, et ego mundo ( Gal. , 14).De bee
volatilia cæli, quoniam non seminant, neque metunt, ipso ad Timotheuin : Nemo militans Deo obliga x
neque colligunt in horreu , et Pater rester cælestis molestiis u sæcularibus, ut possit placere eicui sepré
pascit illac. Nonne vos pluris estis illis (Vaith . vi, 20 )? bavit. Sed el si certaverit v quis, non coronabitur, nia
De hoc ipso cata Lucam : Sint lumbi d vistri accincii, legitime pugnaverit ( II Tim . 11, 4). De boc ipso ai
el lucernæ urdenles e , el vos similes hominibus exspec- Colossenses : Simorlui estis cum Christo ab elements
lantibus dominum suum quando venialf a nupriis , ut viundi *, quid y tamquam viventes in mundo 2 varakk
cum venerit el pulsaverii aperiunt illi. Beari servi illi lamini (Coloss. II, 20) ? Item de boc ipso : Sicar
quos adveniensdominus inveneril vigilumes (Luc. XII, surrexistis aa cum Christo, quce sursum sunt quath,
35-37). De hoc ipso apud Matthæum : Vulpies % foveas ubi Christus est in dextera Dei sedens; que sursa
habeni, et volucres cæli diversoria , Filius aulem ho - sunt sapile, non quæ terrena sunt bb. Morluienim mati,
minis non habet ubi i capul suum inclinei (Mum . VIII, B et vila vestra abscondita est cum Christo in Deo.tam
21)). Item illic : Quinon renunliat omnibus quæ sunt ( ulein Christus apparuerit , vila vestra, lunc el tostunda
cjuis,non potestmeus discipulis esse (Luc. xiv, 35 ). apparebilis in gloria (Ibid . ni, 1-4 ).De hoc ipso
De hoc ipso ad Corinthios prima : Non esiis vestri. Ephesios : Exponite ce prioris conversationis reletas
Empli i enim estis pretio magno . Clarificale et portale hominem , qui corrumpilur secundum c neupiscentius :
Deum in corpore vestro (1 Cor . vi, 19). Ilem illic : ceplionis dd, Innovamini aulem spiridu sensusresiri,et
Tempus collecium k. Superest ergo ut et qui habent induile norum hominem ee , eum qui secundum Den
1 xores, quasi non habentes sint, etqui plungunt 1, quasi constitutus est il in justitia el sanciilale el verilek
non plangentes, et qui gaudent, quasi non gaudentes, (Ephes. iv, 22- 24). Dehoc ipso in Epistola Pari:
cl qui emunt, quasi non ementes, el qui possident, quasi Quasi hospiles el peregrini, abstinele ros a curtal
non possidentes, el qui hoc mundo utunurm, quasi bus desideriis, quie militant adversus animau , lük
Hon uantur n . Præteril enim figura hujusmundi (ibid . versalionem autem habentes 86 inter Genies bonan ,#
VII, 29-31). Item illic : Primus homo de lerræ limo , dum detrectant lh de vobis quasi de malignis ii,bora
secundus homo decælo P. Qualis ille e limo, lales et qui opera vestra aspicientesmagnificentDeum (1 Pet.11,l).
de limo ; el qualis cælestis, tales el celestes. Quomodo De boc ipso in Epistola Joannis : Qui dicit se it
porlavimus imaginem ejus qui de limo esl, portemus C Christo manere debet quomodo ille ambulait et ipse
et imaginem ejus qui de cælo esi ( Ibid . xv, 47-49). ambulare. Item illic : Nolite diligeremundum neque el
De hoc ipso ad Pbilippenses : Onincs a suu qua - quee in mundo sunt. Si quis dilexerit mundum ,non est
runt, et non quæ sunt Christi ? (Philip. 11, 21); charitas Pairis in illo : quoniam omne quod inamaana
Quorum finis est interilus, 308 quorum deus venter est, est concupiscentia carnis est, el concupiscentia vculoral
el gloria in confusionem s eorum qui lerrena sapiuril. et ambitio saculi, quce non est' a Patre, sed ei CORT
Nostra autem conversatio in cælis est ; unde el salva - piscentia sæculi ji ; et mundus Iransibil, et concipis
lorem exspectamus Dominum nostrum Jesum Christuin centia ejus. Qui autem fecerit voluntatem Dei ik pilis
LECTIONES VARIANTES .
a Crastinus enim in se Bod. 1. nunc autem et flens dico , inimici sunt crucis Christi (
b Cogitat Bod . 1. Cogitavit Bod . 5, 4. $ In confusione Thu. In pudendis Bod . 1.
© Coelestis alit illa Lam . Lin .NC. 1, 2. Bod . 2 , 3.Colt. t Configuracum Bod . 5. Ad conformem Coll.
Lumbivestri præcincti Lam . Lin . Bod . 2. NC 1, 2. u Implicat sa negotiis NC . 2. Coll .
Coll. V Certaverit in agone Lam . Bod . 2. NC. 1. Coll.
e Ardentes in manibus Bod . 1 . 3 . X Hujus mundi NC. 1. Bod . 2.
f Quando revertatur Colt. y Quid adbuc Coll.
& Vulpes cubilia Lam . Bod. 1, 2. 4. NC. Thu . Corb. z De hoc mundo decernitis Coll.
1 Caeli nidos Coll. aa Resurresistis Christo Bod. 2. 4. Consurrexistis Clist!
i Caput inclinet Thu . Reclinet. Lam . NC . 1. Bod . 2. Lau .
į Empli estis magno Lam . Bod . 2, 4.NC. 1. bb Non quæ super terram Cou .
k Tempus enim breve est Lum . NC. 1. Bod . 2. Coll. cc Dejonite Corb. Expurgale pristinam conversation
Collectum : reliquum Bod. 2 . Lam . NC. 1 . Colt
i Qui fent, quasi non flentes Lam . Lin . Bod . 1, 2, 3 , 4 . dd Desideria erroris Coul.Renovamini hominem Col .
Tat. Corb. ee Hominem qui Bod . 3 . Thu .
m Utuntur de hoc mundo Coll. fr Creatus est in justitia Coll .
n Quasi non abutantur Lam .NC. 1. Bod. 2.
• De terra e limo Bod . 2, 4 . De limo Corb. De limo ter- 86 Conversationem habentes inter gentiles Lan, le
NC. 1, 2. Bod . 2, 3, 4. Coll.
renus. hh Tractant de vobis Coll. Detrectandum vobis pulsa
P Cælo coelestis Coll. Bod . 1. malefactoribus
9 Omnes enim Lam . NC. 1. Quæ sua sunt quærunt Bod . ii De Coll.
1 . Cou Ji Concupiscentia ejus etmundus Lam . Lin.NC. 1,--
r Item illic :Multi ambulant, quos sæpe dicebam vobis, kk Perfecerit voluntatem Coti.
STEPA. BALUZII NOTÆ .
Car . XI. - Nostra conversatio. Vide Frontonis Ducei lianum martyrem .
nolas ad Homiliani xlvi Chrysostomi in sanctum Ju .
 TESTIMONIORUM LICER IIl.
in aternum , quomodo Deusmanet in ciernum (I Joan . A in Eva: gelio c..ta Maubeun : Quidixerit frutri suo :
11, 6, 15-17). Item in Epistola Pauli ad Corinthios farmi, reus erit in gehennain n ignis (Molth . v, 92),
prima : Expurgate velus fermentum , ul sitis nova con- De hoc ipso cata eumdem Maithxum : Dico aulent
spersio, sicut esiis azymi. Nam ei Pascha nostrum im - robis quia omne verbum otiosuni. quod locuti fueriril
molatus est Christus. Itaque festa a celebremus, non in homines, reddent pro eo rationem in die judicii. De ser
fermento veteri, neque in fermento malitiæ el nequitiæ , mionibus enim quis justificaberis , el de sermonibus tuis
sed in azymis sinceritatis el veritalis (1 Cor. v, 7, 8). condemnaberis r (Matth. xii, 30).
CAP. XII. - NON JURANDUM . CAP. XIV. — NUMQUAM MUSSITANDUM , SED CIRCA OMNIA
- Apud Salomonem b : Vir mullum jurang e replebitur QUÆ ACCIDUNT I BENEDICENDUM DEUM .
iniquilale ,elnon discedera domo ejus plaga ;elsivane ju Apud Job : Dic verbum aliquod in Dominum r, et
raverit, non justificabilurd (Ercli xx111, 11). De hoc ipso morere. Al ille intuitiis eam dixit : Tamquam una ex
cala Mathæum : !lerum audistis quia dictum est anti- ineplis mulieribus locuta es. Si bona excepimus s de
quis : Non perjurabis. Pedules autem Domino juramenta manu Domini, mala curnon tolerabimus t ? In his u
tua. Ego autem dico vobisnon jurare omnino e, nerque per omnibus quæ acciderunt ei nihil peccavit Job labiis
cælum , quia thronus Dorrini est; neque per terram , 1. suis in conspectu Domini (Iob . 1 , 9). hem illic :
· quia scabellum est pedum ejus;neque per Jeroiosymum , Animadvertisii v ud pucruta neum Job ? Non enim est
quia civitas estmagni regis ; neque per capul luum ju - similis illi quisquam in terris: homo sine querela , verus
Taveris, quia non potes unum capillum album facere aut Dei culior, abstinens se ab omnimalo * (Job 1 , 8 ).
nigrum . Sil sermo vester : Esi, esl ; Non , non . Quod De hoc ipso in Psalmo sXXII: Benedicum Dominuin
autcm his abundantius est a malo est ( Mullh . v, 34 - 37). in omni tempore, semper tuus ejus in ore meo . De
De hoc ipso in Exodo : Non accipies nomen Domini hoc ipso ju Numeris : Dexinut murmuralio eorum a
Dei tui ' in vanum (Exod . xx, 7). me, et non morienlur (Num . XVII, 10). De boc ipso
CAP. XII . — NON MALEDICENDUM. in Actibus Apostolorum : Circa mediam autem uoc
In Exodo : Non maledices, neque principi populi tem Paulus el Silas orantes gratias agebant Deo. Au
tui diebant aulem eos vincli y (Act. xvi, 25 ). Item in
detrareris (Exoil. XXII, 27). Item in Psalmo xxxIII :
Quis est homo qui vult vitam el amal videre 8 dies dilectione Pauli
Epistola
z
ad Philippenses : Omnia autem pro
facientes sinemurmurationibus in el repu
bonos h ? Contine i linguam luam a malo, el labia lua lationibus, ut silis sine querela el inmaculati bb filii
ne loquunturdolum i. De boc ipso in Levitico : El locute
tus est Dominus ad Moysen dicens : Produc eum qui Dei (Philip. II, 14).
maledirerit foras extra castra. et imponent ommes qui C CAP. XV. AD HOC TENTARI HOMINES A DEO UT
andieruntmanus suas super caput ejus, et lapidubii k . PROBENTUR ce .
eum oninis synugoga filiorum Israel (Levit. XXIV, 13 ). In Genesi : El tentavil Deus Abraham , et dixit ad
De boc ipso in Epistola Pauli ad Ephesios : Omnis illum : Accipe filium dd quum unicum quem ee diligis Isaac,
sermo malus de ore vestro non 309 procedal !, sed bo- er vade in lerrum fl allam , imponens68 illum ibi in
nus nd ædificationem fidei, ut dei gratiam audientibus holocaustum hostiam tibi in unum ii ex montibus de
(Eph. iv , 29). De hoc ipso ad fiomanos : Benedicen - quo tibi dixero ii (Gen . XXII, 1). De hoc ipso in Delle
les m , et non maledicentes (Rom . XI , 14). De hoc ipso teronomio : T'enlatkk Dominus Deus vester vos, ul sciat
LECTIONES VARIANTES.
a Itaque diem festum Lam . NC. 1. Bod . 2. r Contra Dominum Cotl.
n Salomonem : Multum Bod . 1, 3, 4. Thu . s Bona suscepimus Bod. J .
c Implebitur Lum . Lin . NC . 1. Coll. 1 Mala non tolerabimus Bod . 1, 2. 4 .
d 0.con addil : El si frustra juraverit , dupliciter punie u In omnibus Bod . 2 .
tur. Animadvertisti in puerum Lin . Animadvertisti puerum
e Jurare in totum Oxon . Lam . Bod . 1. 3 , 4 . NC. 1. Vidisti puerum Coil .
f In os tuum in vanum Bod. 3. * Omniopere malo Bed . J .
8 Et cupit videre NC. 1, 2. Bod . 1 . Cott. y Cæteri vincti Lam . NC. 1. Bod . 2. Coll.
h Dies Optimus Lam. Bod. 4. Thuc. 2 Pro delectatione Lam . NC . 1. Bod . 1 , 2 , 3, 4.
i Prohibe linguam Coll. aa Sinemurmurationibus et hesitationibus Coll .
į Ne loquantur insidiose Lam . Lin . NC. 1. Ver. Bod . 2. bb Immaculati sicut Coll . Bod . 2.
The. cc Utexplorentur NC. 2. Bod. 1 , 4 .
k Lapidabıml Thu. Coll. dd Filiuni tuum illum Lam NC. 1. Bod. 2. Thu .
i Non prodeat Lam . Lin. NC. 1. Bod . 1, 2 . 4. ee Dilexisti Bod . 1, 2. 4 . Thu .
m Benedicite et nolite maledicere Colt. ff Allam Lun. Lin . NC. 1, 2 . Bod . 1, 2. 4. Coll . Omittit
" Reus erit gehenna Lum . Lin. NC. 1. Bod . 1, 2, 3, 4. Oxon .
Corb . Coll. 88 Et imỊones Bod . 1, 2, 3 . Coti.
• Verbum vacuum Lam . Lin . NC. 1. Bod . 1, 2, 3 , 4 . hh Holocaustum abest Bod. 1 , 2. Thu. Coib. In holocaus
Tu. Corb. tum hostiam Impressa etms. exempluriu plurima.
P Damnaberis Lam . Lin . NC. 1. Bod. 1, 2, 3, 4. Thu .
Corb .
ii In uno Bod . 1, 2, 3, 4 .
jj Quem tibi dixero Coll.
1 Accidunt, semper Lam . NC. 1. Bod. 2. Colt. kk Tentavit vos Coil .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Cap . XII . - Non justificubitur. Editio Anglicana Ecclesiastici, sed aliis verbis.
addit cx quodam veleri libro , ul si frustra juraverit , 601 Iterum audistis. Isia usque ad De hoc ipso ad
dupliciter punietur. lllic autem annotatuin est ea dila sunt ex codice Lamonii et ex Gratianopolitano ,
deesse in impressis , exstant vero in capite xxii libri
 743 DIVI CYPRIANI
si diligitis Dominum Deum vestrum ex lolo cordevestro A illam (Joan. xii, 25 ). Item illic : Cum autem tradi:
el ex lola anima vestra (Deut. xii. 3). De hoc ipso derint vos, nolite cogitare quid loquamini. Non erik
in Sapientia Salomonis : Et si coram hominibus tor - vos estis qui loquimini, sed Spiritus Palris restriqui
menla passi sunt, spes eorum immortalitate plena est ; loquitur in vobis (Malth . x, 19). Item illic :Pemiet
et in paucis vexali, in multis bene disponentur, quo- hora ut omnis qui interficil vos u, arbitretur " officina
niam Deus lentavit illos a el invenit illos dignos se. se Deo facere. Sed el hoc facient, quoniam non ci
Tamquam aurum in fornace probavil illos , et quasi gnoveruni Patrem neque me (Joan . XVI, 2). De hæc
holocausta hostiæ b accepit illos, ei in tempore c erit ipso cala Matthæum ; Beati qui persecutioner pas
respectus illorum d. Judicabunt nationes el domina- fuerintpropler jusliliam ", quoniam ipsorum estmi
buntur populis, el regnabit Dominus eorum in perpe- num cælorum Malth . V , 10). Item illic: Netime
luum (Sap . ui, 4 ). De hoc ipso in Machabæis e : rilis eos qui occidunt corpus, animar autcm na
Abraham nonne in tentatione inventus est fidelis, el possunt occidere. Magis aulem meluile eum quipate
deputalum est ei ad jusliliam (I Mach . 11, 52) ? animam el corpus occidere in gehennam 5(Malih,1,78
Item illic : Quicumque me confessus ſuerilcoram homie
CAP. xvi. — DE BONO MARTYRII. nibus, et ego confitebor illum coram Patre meo ?qui
In Proverbiis Salomonis : Liberatde malis animam ' B in coelis est. Quiautem me negaverit coram honuvitus,
martyr 6 fidelis (Prov .xiv, 25). Item illic : Tunc stabunt el ego negabo eum coram Patre meo, qui incris
jusli in magna constanlia adversus eos qui se angus. est. Qui autem sustinueril aa usque in finem ,
tiaverunt et qui abstulerunt labores h eorum . Videntes salvus erit (Ibid. XXXII, 22). De hoc ipso cata La
Turbabuntur timore horribili, et mirabuntur in subila cam : Beati erilis cum vos oderint homines, elsexe
lione insperatæ salulis, dicentes inter se i, penilentiam raverint vos el expulerint; etmaledixerintnominitato
habenles i , et per angustiam spiritus gementes : Hi quasi nequam propler Filium hominis. Gandete indie
sunt quos aliquando habuimus in derisum k et in simi- die el exullale ; ecce enim merces vestra multa bbindie
litudinem improperii. Nos insensati vitam illorum æsti- lis (Luc, vi, 22). Item illic : Amen dico robis,ita
mabamus insaniam el finem illorum sine honore. Quo- estce quirelinquatud domum , autparentes ce,autfratres,
modo 1 computati sunt inter filios Dei, et inter sancios autuxorem ,aut filiosff propler regnum Dei,etnon fata
sors illorum est ! Ergo erravinius a via verilalis, el piat seplies tantum in islo tempore, in sæculo auka
justitiæ lumen non luxit nobis, el sol non est orlus fuluro vitam æternam 66 (Luc. xviii, 29). Dehocipso
nobis. Lassati sumus m in iniquitatis via el perditionis, in Apocalypsi : El cum aperuissel quintum signum ,
el ambulavimus soliludines difficiles,viam autem Domi. vidi sub ara Dei animas occisorum propter Verbin
ni ignoravimus. Quid nobis n proſuit superbia , aul C Dei et martyrium suum , et clamarerunt megaa Foli
quid divitiarum jactatio contulit nobis ? Transierunt dicentes : Quousque, Domine sanclus et terus,notjx
omnia illa tamquam umbra (Sap. v, 1-9). De hoc ipso dicas el vindicas sanguinem nostrum de his qui in
in Psalmo cxv : Preciosa o in conspectu Domini lerris inhabitant? El datæ sunt ii eis singulis stolzd
mors sanctorum P ejus. Item in Psalmo cxxv : Qui bæ , et dictum est eis ut requiescerent breri adde
seminant in lacrymis, in exultatione I melent. Ambu - tempore ii, donec impleatur kk numerus consertoran's
lanles r ambulabant et plorabant millenles semina sua, fratrum eorum , quique postea occidentur exempoito
venientes autem venient in exultatione tollentes gremia s sorum (Apoc . vi , 7-11). Item illic : Post hæc fu
sua . 310 De hoc ipso in Evangelio cata Joannem : Qui turbam multam , quam dinumerarell ex hisnemo polasy
amat animam suam perdet illam ; et quiodit animam ex omni genle, et ex omni tribu , et ex omni populoa
suam in isto sæculo , in vilam ælernam inveniel + lingua, slantes in conspeclu throni et in conspectu Aytun
LECTIONES VARIANTES.
a Probavit illos, et invenit illos dignos esse, et holocau- mittentes Colt.
s Tollente s manipulos suos Lin . Bod. 1. Portantes e
stum Coll . tum
b Holocaus ac hostiam Bod . 1. Holocausti hostiam t Conservat Bod : 2. Lam . NC. 1 . Conservabit Lin. bts
Lam . NC. Bod . 2, 3. Holocaustum hostiam Ben . Ver. Thu . 1, u 4 Occideri
. Thu. Corb.
t vos Lam . NC. 1. Bod. 1, 2, 3 , 4. Thu,Cart
cd Respect
Temporeusilloillorum
Bod . 1.fulgebunt ; tamquam scintilla in D v Putet officinm Bod . 1, 2, 3, 4 . Thu. Judicum
arundineto current Lam . NC . 1. Bod . 2. Colt. Coll .
e In Genesi Lam . NC. 1. Bod. 2. * Causa justitiæ Lam . Lin . NC. 1. Bod . 1, 2.
f Animam suam Lam . NC. 1. Colt . y Occidere in gehenna Lam . Mittere in gehennam (of
2.
6 Martyr Dei Bod . labores NC. 1. That.
1 Qui diripuerunt Lam . Lin. NC. 1, 2. Bod . 1, 2 Coram Patre meo et Angelis ejus Bod . 1.
Qui autem perseveraverit Lin . Coll.
2, 3, 4. Thu. Cott. hb Multa in coelis Bod . 1, 4. Copiosa est Coll.
i Dicent inter se Thu .
jk Ponitent iam agentes Cott. cc Nemo est hic Lam . NC. 1. Bod . 2.
Io risu et in similitudine Lam . Bod . 1, 2. 4. Corb.NC. dd Qui reliquerit Bod. 4.
1 . Cott. ee Domum aut agrum Corb.
1 Ecce quomodo Bod . 3. ff Aut filios aut agros Coll .it
m Luxati sumus Coll. Bf Vitam æternam possideb Lam . Bod . 2. NC. 1.
1 Ut quid nobis profuit Coll. hh Quiolum sigillum Bod . 1.
Pretiosa est Lam . NC. 1.
°P Mors ii Et dala est singulis stola alba Thu.
justorum Bod . 1 . 4 . Thu . jj Breve adhuc tempus Corb.
. Coll.
In gaudio Linibant
r4 Ambulantes et flebant portantes Lin . Ambulabant kk
11 Dinumerare nemo Bod
Donec suppleatur . 2 . Lam . Lin. Bod . 1, 2.4.b .
poterat
Thu . Ambulant et plorant Corb. Euntes ibunt et flebunt
 TESTIMONIOR
UM LIBER III .
745 746
el erant an 2 illi stolas albas, el palmæ fuerunt in ma- A berari, durissimos dolores corporis lolero , flagellis va
nibus eoruz ?, el magno clamore dicebant : Salus Deo a pulans, animo autem propler tui ipsius metum libenter
nostro sed ni super thronum et Agno. Et respondit hæc patior (II Mach . vi, 30.)'Ilem illic : Tu quidem ,
unus ex senioribus dicens mihi b : Qui amicii suntstolis impolens, ex hac præsenti vila nos perdis. Sed mundi
albis,qui si-nt? et unde e venerunt? Etdixi ei : Domine Rex defuncios nos pro suis legibus in æternam vilæ re
mi, tu scis . Etaitmihi : Hisunt qui venerunt ex ma- surrectionem suscitabit. Item illic : Polius est ab homi.
gna tribulalione, ci laverunt scolas suas, el candidas nibusmorti datos expectare spem a Deo, ilerum ab ipso
ens fecerunt in sanguine Agni. Ideo sunt e in conspectu suscilandos. Tibi enim resurrectio in vilam non
throni Dei, el serviunt ei diebus et noctibus in templo erit. llem illic : Poleslalem inter homines habens,
ejus, et is qui sedet in throno inhabitabil super eos. cum sis corruprilis, facis quod vis. Noli autem putare
Neque esur dent ', neque silient umquam , sed neque sol genus nostrum a Deo esse dcrelictum . Sustine et vide
super eos cadet, neque ullum æstum patienlur 6 : quo - magna potestas ejus qualiter le el senien tuum lorquebil.
i niam Agnus qui in medio throni esl, leger h eos, el llem illic : Noli frustra errare. Nos enim propler nos
deducel eos i ad fontes vilæ i aquarum , el abstergel melipsoshæc patimur peccanles in Deum nostrum . To
Deus omnem lacrymam ex oculis k eorum (Apoc. vii, autem ne le existimes impunitum futurum , aggressus
9- 17). liem illic : Qui vincel, dabo illi edere de ligno B pugnare cum Deo (Il Mach. vn, 9- 19).
vilæ ? quod est in paradiso Dei mei. Item Mic illic :: LSO
Eslo CAP. XVII . -- DILECTIONI DEI ET CHRISTI NIHIL
fidelis usque ad mortem , el dabo tibi coronam vilce PR .EPONENDUN .
(Apoc . 11, 7 -10). Beali m erunt qui vigilabunt el ser . In Deuteronomio : Diliges Dominum Deum luumu
vabunt n vestimenta sua, ne nudi ambulent el videant de toto corde fuo el de lota anima tua el de lola virtu -
turpitudinem suam (Apoc. xvi, 15). De hoc ipso le lun (Deul.v1,5). Item in Evangelio cata Maithæum :
Paulus ad Timotheum in sccunda : Ego jam deli- Qui amat palrem aulmatrem supermebb non eslmedi.
bor P , el lempus instalmeæ assumptionis 1. Bonum ago . gnus ; el qui ec amal filium aut filiam super menon est
nem r cerlavi, cursum per ſeci, fidem servavi. Jam su - me dignus; el quinon accipit crucem suam et sequitur
peresl s mihi corona justitiæ , quam mihi reddet Dominus menon estmeus discipulus (Malih . x, 37), Ilem in E
in illo die justus ' judex ; non solum autem mihi, sed pistola Pauli ad Romanos: Quis nos separabil dd a
et omnibus quidilexerint adventum ejus í Il Tim . iv, charilale Christi ee ? pressura , an angustia , an persecu
6 - 8 ). De hoc ipso ad Romanos : Sumus filii Dei. Silio ff, an fames, an nudilas, an periculum , an gladius?
autem filii, et hæredes Dei, cohæredes autem Christi; sicut scriptum es!:Quoniam causa lui68 occidimurlah lota
siquidem compaliamur u, ut el commagnificemur (Rom . die , depulali sumusuloves i i viclimæ ;sed in his omnibus
VIII, 16 ). De hoc ipso in Psalmo cxvm : Buali v 311 qu; c supervincimus pro eo qui dilexit nos (Rom .viii, 35 -37).
immaculati sunt in via el qui ambulant in lege Do- CAP. XIX . — VOLUNTATI NON NOSTRÆ , SED DEI, OB
mini x. Beati qui perscrutanlur martyria ejus y. TEMPERANDUM .
CAP. XVII, — MINORA ESSE QUÆ IN SÆCULO PATIMOR In Evangelio cata Joannem : Non descendi de cælo
QUAM SIT PRÆMIUM QUOD PROMISSUM EST , ut faciam voluntatem meam , sed voluntatem ejus ii qui
In Epistola Pauli ad Ronianos : Non sunt condignæ memisil (Joan. vi, 38). De hoc ipso cala Matthæum :
passiones hujus temporis ad superventuram 2 clarita . Pater, si fieri potest, transeat a mecalix iste ; verumta
lem quæ revelabilur in nobis (Rom . viii, 18 ) De hoc men non quod ego volo , sed quod iu kk (Malth . XXVI,
ipso an in Machabæis : Domine, qui sunclam habes 39). Item in prece quotidiana : Fiat voluntas lua sic
scientiam , manifestum esl quia, cum possem a morte lic ut in cælo el in terra. Item cala Matthæum : Non
LECTIONES VARIANTES .
s De catero reposita Coll .
Þa Et
Lausrespondens
Deo Rod .upus
3. ex senioribus dixit mihi Bod. 3 . 1 Ille justus Bod . 1, 2, 4.
c Sunt hi et unde Lam . NC. 1. Bod . 2, 3. u Compatiamur et commagnificemur Lum . NC . 1. Bod .
de Domine, lu scis 2. Simulmagnificemur Rod . 1.
Propter hoc suntBod
Lam. 1,. NC.
2 , 3 ,1.4 . Thu
. Corb. Coit . | n* Felices Bod. 1. 4. Thu.
f Non esurient neque amplius silient Lin. Cott. Ambulant in via Domini Bod . 1, 2 . Thu . Corb.
8 Ullum dolorem patientur Rod . 3. y Martyria ejus, et in toto corde exquirunt eum Bod . 1.
h Throni est, reyet Bod . 1, 2, 3, 4. Thu . Corb. Z Ad futuram gloriam Rod . 1.
iį Deducere aa De boc ipso in Machabæis desunt isla in Impressis, sed
Ad fontem eos
vilæ Bod . 2.Ad fontem aquæ vitæ Bod . 3.
Coul. agnoscunt Veron . Lum . NC. 1. Bod . 2. Corb.
k Ab oculis Bod . 1. 3. bl Plus quam me Cott.
1 Ex ligno Bod . 1, 3 , 4 . cc Et qui diligit Corb .
m Felices Bod . 1. 4 . Thu . da Quid separabit Thu .
i• Vigilant el servant Bod .1. Colt. ee An agape Christi Lam . NC. 1. Bod . 4. Corb.
Item Paulus ad Timotheum Lam . NC. 1. Bod . 2. Thu. ff Tribulatio, angustia Cout .
Corb . 88 Quoniam propter te Bod . 3 .
P Ego jam libor Bod. 1, 2. Thu . hh Mortificamur Cout.
I Instat assumptionis Bod . 1, 3, 4.Repositionis Coll. ii Oves occisionis Bod . 1. Cott.
Bonun certamen Rod . 2. Coll . Cursum consummavi ji Patris mei qui nie misit Cott.
Coll . kk Sed quod tu vis Colt .
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Cap. XVII. — De hoc ipso in Machabæis. Isla et quæ editione Anglicana el ex codice Fuxensi , tum
sequuntur usque ad finem ca piluli, addita sunt ex etiam ex Turonensi,
PATROL. IV. S. CYPRIAN. 24
 DIVI CYPRIA NI 18
717
omnis quimihidicit : Domine, Domine, introibit in re- A limorem dabo in cor eorum , ut non discedant awea
anum cælorum ; sed is qui facil voluntatem Patris mei risitabo super illos benefacere illis et plantare illos in
quiin cælis est, ipse introibil in regnum cælorum (Matth . terra sua in fide el in omni corde et in omni auimo.
vii, 21). Item cala Lucam :Ille autem servusqui cogno - ( flier, xxxi, 31-41). Item in Apocalypsi: Et riginii
scil voluntatem domini suiet non parueritvoluntali ejus, quatuor seniores in conspectu sedenles in thronis suis
vapulabit mullis ' (Luc. XII, 47). In Epistola Joannis : ceciderunt supra facies suas el adoraverunt Deum di
Qui autem feceril voluntatem Dei, manet in æternum , centes : Gratias agimus tibi, Domine Deus omnipotens
quomodo et ipse manel in æternum b. ( I Joan . 1, 37) . quies el qui ſuisti, quod accepisti potestaten txam ma
gnam el regnasli, el gentes iralæ sunt, et venit ira txe
CAP, XX. -- - FUNDAMENTUM ET FIRMAMENTUM SPEI
ET FIDEI ESSE TIMOREM .
el lempus quo de mortuis judicetar el deturmerces sa
vis tuis Prophetis el-sanctis limentibus nomen tuum ja.
In Psalmo CX . : Initium sapientiæ timor Domini. sillis et magnis, el disperdere eos qui corruperun! le .
De hoc ipso in Sapientia Salomonis : Inilium sapien - ram (Apoc. XI, 16 - 18 ). Item illic : Er vidialium Ar
tiæ metuere Deum (Eccli. 1, 16 ) . Item in Proverbiis gelum volantem per medium cælum habentem Emb .
ejusdem : Bealus homo est qui verelur omnia per me. lium perenne, evangelizare sedentibus super tertand!
lum c (Prov . XXVIII, 14) . De hoc ipso apud Esaiam : B in omnes nationes el tribus el linguas et populos, dicen.
El super quem alium respiciam , nisi super humilem ettem voce magna : Timete Deum , et dale ei honetan
quielum el tremenlem sermones meus (Isa . LXVI , 2) ? quoniam venit hora judicii ejus, et adorale eum quifecit
De hoc ipso in Genesi : Et vocavit cum Angelus Do. cælum et lerram el mare el fontes aquarum (Apoc. II,
mini de cælo, et dixit illi : Abraham , Abraham . Ille 6 . 7) . llem illic : Et vidi quasi mare vitreum millum
autem dixit : Ecce ego. El dixit : Noli imponered igni, el pascentes beslice cum agnis ejus, et numerus is.
manum luam super puerum ,neque feceris illi quicquam . minis ejus GXLIV slantes supra mare vilreum habekla
Nunc enim cognovi quoniam Times Deum luum el non citharas Dei, el cantant canticum Moysi servi Da !
pepercisti filio tuo dilectissimo propter me (Gen . XXII, canticum Agni dicenics : Magna etmirabilia opera tas,
11). Item in Psalmo 1 . Servite Domino in limore et omnipotens,juslm veræ viæ tuæ sunt,Rex
Domine Deus et
exullale ei in tremore. Item in Deuteronomio Dei vox gentium . Quis non liment el dei honorem nomini tus?
ad Moysen : Convoca ad me populum , et audiant verba quia sulus pins, et quoniam omnes nationes venientet
mea , ut discunt limere 318 me omnibus diebus quos ipsi adorabunt in conspectu tuo, quoniam justiliæ fit me.
vivent super terram ( Deul. iv. 10 ). Item apud Hiere- nirestarve sunt ( Apoc. xv, 2 -4 ) . Item in Daniele :
miam : Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et con - Fuil vir habilans in Babylonia, cui nomen era! Jed
summabo super comum Israel el in domo Juda C chim , el accepil uxorem nomine Susannam ,fliam Hel
Testamentum novum , non secundum testamentum chiæ , formosam valde et limentem Deum ; et erant -
quod disposueram patribus eorum in die cum appre- rentes ejus justi, et docuerunt filiam suam secundum
hendi manum illorum , educere eos de terra Ægypti, legem Moysi(Dan. XII , 1-3). llem in Daniele: El
quia non permanserunt in testamento meo et ego negle . sumus humiles in omni lerra hodie propter peccata103
xi eorum , dicit Dominus, quia hoc testamentum quod fra , et non est hoc tempore princeps neque propheta
disponam domui Israel. Posl dies illos, dicit Dominus, neque dur, neque hotocausta neque oblatio neque kesa
dans legem meam in sensu eorum scribam illam , el erotia , neque lhus, neque locussacrificare coram le at in
illis in Deum , et ipsi eruntmihi in plebem , et non do - veniremisericordiam a le : et in anima et spirits hure
cebunt unusquisque fratrem suum dicentes : Cognosce titatis acceplos nos habe ut holocausti victimas griet
Dominum , quia omnes scient me a minore usque ad el taurorum el quasi nulia millia agnorum qui samt
maximum eorum , quia propilius ero iniquitatibus eo - pinguissimi. Sic fiat hostia nostra coram te hodie , es
rum , et peccatorum eorum non ero memor amplius. Si consumelur poleslas illorum , quoniam non erubescent
exaltatum fuerit cælum in sublime, dicit Dominus, el qui confidunt in le . Etnunc sequimur tolo cordenosite,
si humiliala ſuerit lerra deorsum , at ego non reprobabo el linemus el quærimus faciem tuan . Ne nos in oppfo
genus Israel, dicit Dominus, pro omnibus quæ fecerunt. D briune 313 Iradas, sed faucnobiscum secundum tranquiliila
Ecce ego congregabo eos ex omni lerra qua dispersi illos tem tuam , el serundunt mullivudinem misericordiæ træ
in ira et in ſurore meo el in exacerbatione ma- libera nos (Dan . 111,57, 12).Item illie : Etrex vehemenet
gna, elconleram illos in locum islum , elrelinquam illos gavisus est, el jussil Danielem de lacu leonun ejici;
in pavore , et erunt mihiin plebem , et eroillis in Denm ei nihil ei nocuerunileones , quia confidebal et credidaat
el dabo illis viam alteram elcoraliud , ut limeantme om - in Deo suo. El jussil rex ; el perduxerunt illos hominis
nibus diebus in bono cum filiis suis, el consummabo eis qui accusaveran ! Danielem , etmiseruntillos in lacu leo
testamentum alernum quod non avertam post illos, etuum el uxores eorum el nalos eorum . El antequam per
LECTIONES VARIANTES.
a Mullis plagis Colt . COmnia propter metum Coll .
b Deus manet in zternum Coll . dluferre manum Coll.
STEPH . BILUZII NOTÆ .
Cap . XX. llem in Deulironomio . Ista et que se - num , addita suntes codice sancti Albini, el ex codice
quuntur usque ad liem in psalio XXX : Timele Domi. Alirebatensi S . Eligii .
 749 TESTIMONIORUM LIBER III, 750
venirent ine pavimentum lacus,apprehensi sunt a leonibus A CAP. XXI.---NON TEMERE DE ALTERO JUDICANDUM .
et omnia ossa eorum comminuerunt. Tunc Darius rex In Evangelio cata Lucam : Nolite judicare , ne judi
scripsit: Omnibus gentibus, tribubus et linguis quæ sunt cemini; nolite condemnare, ne condemnemini (Luc. vi,
in regnomeo : pax sit vobiscum a facie mea . Censeo et 37). De hoc ipso ad Romanos : Tu qui es qui judicas
ago ut hi omnes qui sunt in regno meo sint limentes et alienum servum ? domino suo stal aut cadil. Stabil au
tremenles summum Deum cui servit Daniel,quia ipse est lem ; potens esl enim Deus statuere eum (Rom . xiv, 4).
Dominusvivus et permanens in sæcula,elregnum ejusnon Et iterum : Quare sine excusalione b es, o homo omnis
transibil, etdominatio ejus in perpetuum ambulat, et solus qui judicas. In quo enim judicas alium , le ipsum con
facil signce et prodigia elmirabilia in coelo el in terra , qui demnas : eadem enim agis quæ judicas. Speras auten ,
eripuit Danielem de lacu leonum (Dan. vi, 24 -28). Item fu qui judicas eos quimala aguntet eadem facis, quia ipse
- in Michæa : In quo assequar Dominum et apprehendam effugies judicium Dei (Rom . 11, 1-3) ? Ilein in Epi
illum in sacrificiis, in holocau stomatis, in vitulis annis stola Pauli ad Corinthios prima: El qui se pulal stare,
culis , si accepto ſavet Dominus in millibus caprarum videatne cadal (I Cor . x , 12).Et iterum : 314 Si quis se
pinguium , aut dabo primiliva mea impielatis fructum pulat e scire aliquid , nondum scit d quemadmodum
ventris mei, peccatum animæ meæ . Renuntiatum tibiest, oporteat eum scire (I Cor. vu , 2).
homo, quod bonum aut quod Dominus exquirit aliud, nisi B cap . XXII. ACCEPTA INJURIA , REMITTENDUM ET IGNO
ut facias judicium et justitiam et diligas misericordiam , SCENDUM .
ein paratus
civitatesisinvo ens cum Domino
utcabi Deo tuo. Vox Domini In Evangelio e in prece quotidiana : Remitlernobis
lur, et limentes nomen ejus salvabit debita nostra, sicut el nos remittimus debitoribus nostris
- (Mich . vi, 6 - 9) . Item in Michæa : Pasce populum (Matth .vi. 12). Item cata Marcum : Et cum steterilis ad
luum in virga Tua, oves hereditatis tuæ , et hubitantes
i separatim convelle in medio Carmelo . Parabunt Basa orationem , remillite si quid habelis adversus aliquem , ut
nim et Galadim secundum dies sæculi, et secundum dies bis.Pater
et vester &quivosin non
Si aulem est remillal
cælisdimiseril is , neque peccata
vestraPater vo
vester
profectionis eorum a terra Ægypti ostendam illis mira
bilia . Videbunt gentes el confundenlur ex omni fortiqui in cælis est dimillet vos peccata vestra (Marc. XI ,
ludine sua, et superponent manus in os suum . Aures 25). Item illic : In qua mensura mensi fuerilis h , in ea
illorum exsurdabuntur, et lingent pulverem quomodo remelielur vobis (Marc, iv , 21).
serpentes. Trahentes terram conturbabuntur , et lingent CAP . XXIII. - VICEM MALIS NON REDDENDAM .
pulverem . In conclusione sua ad Dominum Deum In Epistola Pauli ad Romanos : Nemini malum pro
suurn expavescent, el limebuntabs te . Quis Deus quo- malo reddentes. Item illic : Non vinci a malo, sed ĝince
modo tu elevans injustitiam et transgrediens impietates C in bono i malum (Rom . xi , 17, 21). De hoc ipso in
( Mich . vii, 14-18)? Ec in Nahum : Montes commoti Apocalypsi : Et dixitmihi :Ne signaveris verba prophe
suntab eo, el colles contremuerunt, el denudata est terra tiæ libri hujus, quia jam tempus in proximo est, et hi
ante faciem ejus et omnes qui inhabilant illam . A facie qui perseverant nocere noceant, et qui in sordibus est
iræ ejus quis sustinebil, et quis resistit in ira animi in sordescat adhuc, justus autem adhuc justiora facial i , .
sius? Animatio ipsius fuere facit principalus , et pelræ similiter sancius.sanctiora. Ecce venio cito, et merces
similiter etet sanctus
dissolutæ sunt ab illo . Bonus Dominus illis quieum sus. mea mecum est,reddere unicuique secundum facla sua k
linent in die pressure , et cognoscens illos qui eum li . (Apoc. XXII, 10) .
ment (Nah , 1, 5-7). Item in Aggro : El audivit Zo CAP . XXIV .-- NON POSSE AD PATREM PERVENIRI 1 NISI
robabel filius Salathiel de tribu Juda el Jesus filius Jo
sedech sacerdosmagnus, etomnes quisuper ſuerunt'depo PER FILIUM EJUS JESUM CHRISTUM m .
pulo voces Domini Dei sui, quoniam misil illum Dominus In Evangelio cata Joannem : Ego sum via , veritas
acco el vila. Nemo venit ad Patrem nisi per me ( Joan . XIV ,
ad illos, et timuil plebs a facie Dei (Agg. 1, 12). Item
in Malachia : Testamentum fuit cum vila et pace, et dedi 6). Item illic : Ego sum ostium ". Permesi quis introi
illis limorem limereme a facie nominis mei (Malach . eril, salvabitur (Joan . X, 9).
JI . 5 ). Item in Psalmo XXXII : Timele Dominum . D) CAP. XXV. - AD REGNUM DEI, NISI " BAPTIZATUS ET RE
omnes sancti ejus, quoniam non est inopia eis qui eum NATUS QUIS FUERIT, PERVENIRE NON POSSE.
metuunt. Item in Psalmo xvIII : Timor Domini castus In Evangelio cata Joannem : Nisi quis renatus P fue
perseverans in sæcula sæculorum a. rit ex aqua et Spiritu 9, non polest introire in regnum
LECTIONES VARIANTES.
a Timor Domini sanctus permanens in æternum Cott . į Justus justiora faciet Bod . 1. Colt .
b Inexcusabilis Coll . k Opera sua Cott.
Se sperat Bod . 2. 1 Patrem venire Bod . 1, 2, 3, 4.
Nondum hoc scil Corb . Nondum cognovit Colt. m Nisi per Christum Bod . í, 2. Thu . Corb . Nisi per Dos
e In Evangelio Matthæi : Remitte Cott. . minum Coll.
f Dimitte nobis Bod . 2. Corb. et sic deinceps. 1 Sum janua Bod . 1, 3. Coll.
8 Si autem vos. Desunt huec in Thu . o Nisi quis baptizatus Coll .
Meliveritis Corb. P Natus fuerit Bod . 3, 4 .
i In bonum Thu . Corb. Cou . i Et Spiritu sancto Lam . Lin . NC. 1.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Cap . XXII. — Remille nobis debita . Vide Erasmi annotationes in capul sextum Mallii.
751 DIVI CYPRIANI 753
Dei. Quod enim natum est de carne caro est, et quod na- A Cala Marcum : Omnia peccata remillenlur filiis homi
lum est de spiritu spiritus est (Joan . II, 5 ) . Item illic : num el blasphemiæ . Qui aulem blasphemaveril in Spi
Nisi ederilis carnem Filii hominis el biberilis sanguinem ritum sanctum , non remilletur illi », sed reus erit æterni
ejus, non habebitis vitam in vobis (Joan. vi, 54). pecculi (barc. ni, 29). Dehoc ipso in Basilion primo:
CAP . XXVI. -- PARUM ESSE BAPTIZARI ET EUCHARIS Sidelinquendo 318 peccel ° vir adversus virum ,orabunt!
TIAM ACCIPERE , NISI QUIS FACTIS ET OPERE PROFI- pro eo 9 Dominum . Si autem in Deum peccet homo,quis
CIAT.
orabil pro eo (I Rey. II, 25) ?
In Epistola Pauli ad Corinthios prima : Nescitis quia CAP. XXIX . — DE ODIO NOMINIS ANTE PRÆDICTUM.
qui in stadio currunt, omnes quidem currunt, unus tamen In Evangelio cata Lucam : Eterilis odibiles oinnitus
accipit palmam a? Sic currile b ul occupelis c. Et illi hominibus propter nomen meum (Luc. XXI, 17), llen
quidem ul corruptibilem coronam accipiunt, nos vero cala Joannem : Si sæculum vos odil, scilole quoniga
incorruplam d (I Cor. ix , 24 ). In Evangelio cala Mal me primo odiit . Side sæculo esselis, sæculum quid
thæum : Onnis arbor non faciens fructum bonum , ex suum essel amarel ; sed quia de sæculo non estis, el egy
cidelur etin ignem millelur (Matth . nu , 10). Ilem illic : elegi vos de sæculo , proplerea odil vos sæculum . Wi
Mulii mihi diceni in illa die : Domine, Domine, nonne sermonis quem s dixivobis : Non eslmajor ser
in nomine luo prophetavimus, et in nomineluo dæmoniain BB mentole
vusdomino suo '. Sime persecuti sunt, el ros persequa
e exclusimus, et in luo nomine virtutes magnas f feci. lur (Joan. XV, 18). Iiem in Baruch : Peniel ar
mus ? Et tunc dicam illis : Numquam vos novi 8 , rece lempus, et quæreris me et vos el qui posi tos (uerinl
dile a me, qui operamini iniquitatem (Malth . vii, 22). dire verbum sapientiæ et intellectus, et non invenită.
liem illic : Luceal h lumen vestrum corum hominibus, Nationes aulem cupient
videre sapientem , el nor col.
ul videunt bona opera vestra elclarificent i Patrem ves lingel eis ; non quia deeril aul deficiet sapientiakuja
lrum qui in cælis est (Matth . v, 16 ). Item Paulus ad lerræ , sed neque deeril sermo legis sæculo. Erit
Philippenses :Lucele sicuti luminaria in mundo (Phil. sæculi
enimi sapientia in paucis vigilantibus et laciturnis et quis
11, 15 ). tis sibi confabulantes, quoniam quidam eos horrebunt et
CAP. XXVII. -- BAPTIZATUM QUOQUE GRATIAM PERDERE timebunt ulmalos. Alii autem nec credunt verbo legis
QUAM CONSECUTUS SIT, NISI INNOCENTIAM SERVET. Allissimi. Alii autem ore slupentes non credent,et cré
In Evangelio cala Joannem : Ecce sanus factus es, dent, el contradicentes erunt contrarii el impedientos
jam noli peccare, ne quid tibideterius fiat k (Joan . v , spiritum veritatis. Alii aulem erunt sapientes ad spiri
14) allem in Epistola Pauliad Corinthios prima : Nes- lum erroris el pronuntiantes sicul Aliissimi et fortis
edicla . Alii autem personales fidei. Alii capacesetfortes
cilis quia lemplum Dei estis, el Spiritus Dei habitat in C
vobis ? Si quis 1 templum Dei violaverit, disperdetm in fide Allissimi, el odibiles alieno .
illum Deus (1 Cor. III, 16 ) .De hoc ipso in Paralipome CAP. XXX. — QUOD QUIS DEO VOVERIT CITO REDDENDUN.
non : Deusvobiscum est, dum estis vos cum ipso . Si de
reliqueritis eum , derelinquel vos (II Paral. xv, 2). Apud Salomonem : Proul coveris voluin Deo,
moram feceris reddere illud (Eccle. v, 3). Dehocipsex
CAP. XXVIIJ . -- NON POSSE IN ECCLESIA REMITTI EI QUI Deuteronomio u : Siautem voveris volum DominoDe
IN DEUM DELIQUERIT . luo, non tardabis reddere illud ; quia inquirens quare
In Evangelio cata Motlliæum : Qui dixerit verbum illud Dominus Deus tuus a le, el erit in peccatum ',Es
adversis Filium hominis ,remilletur illi. Quiautem dixe - quæ egredientur per labia lua observabis , el facies de
ril adversus Spiritum sunctum , non remittelur illi, neque num quod loculus es ore I luo (Deut. XXIII, 21).Deboc
in isto sæculo neque in fuluro (Malih . XII, 32). Ilem ipso in Psalmo xlix : Sacrifica ? Deo sacrificium laxe
LECTIONES VARIANTES.
a Accipit brabeion Rod . 3 . o Delinquendo peccaverit Corb. Thu. Delinquendo debe
b Currite omnes Thu . querit Coli.
c Omnes comprehendatis Col . * P Orabit sacerdos NC. 2. Orabunt justi Lam . NC.1.
d Nos autem incorruptibilem Coll. Bod . 2.
e Daemonia ejecimus Colt. Voss. 3. 9 Ad Dominum Bod .
f Virtutes müllas Bod . 1. Coll . D r Me primum Colt. Me priorem odit Bod . 1. Voss.3.
8 Cogoori Colt . s Sermones quos Thu . Sermonum quos locutus
h Sic luceat Coil. Corb .
i Etmagnificent Bod . 2 . i Domino suo :neque apostolus major eo quimisit illum
į Ad Philippenses : Inter quos lucetis sicut Coll. Lam . Bod . 2 . NC. 1. Coti.
k Deterius contingat Bod . 1. Voss. 3. u Item in Deuteronomio Imp.
i Si quis autem Coll. In le peccatum NC. 1, Bód . 2. Si ea quæ egredientur
m Violaverit, violabit Lam . NC. 1. Bod . 1, 2 , 3, 4 . Cor . per labia tua non observabis Voss. 3 .
• n Qui autem blasphamaverit, non habet remissam Thu . * Et facies Domino Deo tuo donum Col . NC. 1. Bodo
('orb. Voss . 3. Nou habebit remissam Bod . 1, 2, 4 . Lam . y Ex ore Cout.
Lin . NC. 1. Remissionem Coul . 2 Immola Cout.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
Cap. XXIX . - llem in Baruch . Jsta el quæ sequuntur adscripla verba , quotquol supersunt, nec in Scriptures
usquead finem capituli, addita suntex iis duobus codi sacræ archetypa, nec in ulla translatione sive gritet,
cibus paulo ante commemoratis. (Eo sane diligentius sive lalina inveniantur. Edd. )
hæc loca asservanda videntur quod isla prophelæ Baruch
 753 TESTIMONIORUM LIBER III. 751
dis , elredde Allissimovola tua. Invoca me in die pres- A unaquæque virum suum habeat. Uxorivir debilum red
suræ 4, el eximam leb, et clarificabis me e. De hoc dai, similiter el uxor viro. Uxor corporis sui polestie
ipso in Aclibus Apostolorum : Cur implevit d Satanas lem non habel, sed vir. Similiter et vir corporis
cor tuum e mentiri le Spiritui sancto , cum esset ' fundus sui poleslalem non habet, sed uxor s. Nolite frau .
in lua potestale ? Non hominibus mentitus es, sed Deo dare invicem nisi, ex conventione t ad tempus ul url
( Act. v, 3 ). Item apud Hieremiam : Malediclus 8 celis oralioni ; el ilerum revertimini u ad id ipsum ,
qui facit opera Dei negligenler (Hier. XLVIII, 10). ne lentel vos Salanus propter incontinentiam vestran .
Hoc dico secundum veniam ,non secundum imperium ,
CAP. XXXI. - ECM QUI NON CREDIDERIT JAM JUDICA Volo autem omnes homines esse sicut etme. Sed unus
TUM ESSE. quisque proprium habet donum a Deo y, alius sic,alins
In Evangelio cala Joannem : Qui non credideril auten , sic (1 Cor . vii, 1). Ilem illic : Cælebs cogital ca
jam judicatus est, quia non credidit in nomine unici h quæ sunt Domini, quomodo placeal Deo. Qui au -
Filii Dei. Hoc autem est judicium , quoniam lux venil in lem matrimonium contraxit , cogitat ea quæ sunt
sæculum , et mugis dilexeruni i homines tenebras quam mundi hujus quomodo placeal uxori ?. Sic etmulier et
lucem (Joan . III, 18 ). De hoc ipso in Psalmo : Prop - virgo innupla cogitat ea quæ sunt Domini, ul sil san
tereanon resurgent i impii in judicio , neque peccalores B cta aa el corpore et spiritu . Quæ autem nupsil cogitalde
in consilio justorum . iis quæ sunt mundi hujus, quomodo placeat viro ( Ibid .
CAP. XXXII. - DE BONO VIRGINITATIS ET CONTI- 32). Item in Exodo, cum præcepisset Dominus Movsi
NENTIÆ . ul sanctificaret populum in diem tertium , sanctilica
• In Gencsi : Multiplicans multiplicabo tristitias tuas vit ille , etadjecitbh : Eslole parati : Iribus diebuscc110n
el gemitus tuosk ; el in Iristitia paries filios, et erill accedelis ad mulieres da (Exod. xix, 15). Item in Bi
conversio lua ad virum lunm , el ipse lui dominabitur silion primo : Elrespondil sacerdos ad David el dixil :
(Gen . 11 , 16 ). De hoc ipso in Evangelio cala Mal- Non sunt panes profani in manu mea, nisi punis san
thæum : Non omnes capiunt verbum , sed illi quibus clus unusee. Si observati sunt îl pueri amuliere, mandu
datum est. Sunt enim spadones qui ex ulero walrisnali cabunt (1 Reg . XXI, 4). Item in Apocalypsi : lli sunt
sunt, el sunt spadones quicoacti suntab hominibus, et qui cum mulieribus se non coinquinaverunt. Virgines
sunt spadones i qui se ipsos custraverunt propter re enim permanserunt. Hi sunt qui sequuntur Agnum quq
gnum cælorum . Qui potest capere capiat (Maith . xix. cumque ieril 65 (Apoc. XIV , 4).
11). Item cata Lucam : Filii sæculi hujus generant el CAP. XXXIII. — NIHIL PATREM JUDICARE, SED FILIUM ,
generantur. Qui aulem habuerunt dignationem sæculi ET PATREM AB EO NON HONORIFICARI A QUO NOA HONO
illius el resurrectionis a morluis, non nubunt, nequeC RIFICATUR FILIUS.
nubuntur 1. Neque enim incipient mori.Æquales enim Iu Evangelio cala Joannem : Nihil Paler judical ,
sunt Angelis Dei, cum sint filii resurrectionis (Luc. sed judicium omne Filio dedil, ul omnes honorificent
XX , 34). Resurgere º autem mortuos Moyses signi- Filium sicut honorificant Pulrem bh. Qui non ii honori.
ficat cum dicit in rubo p : Dominus Deus Abraham , fical Filium , non honorifical Patrem qui eum misit
et DeusIsaac, et Deus Jacob , non est Deusmortuorum , (Joun . V, 22). Item in Psalmo Lxxi : Deus, judicium
sed vivorum (Exod . ni, 6 ). Omnes enim illivivunt (Luc. tuum regi da , el justitiam tuam filio regis , judicare
XX, 38). Item in Epistola Pauli ad Corinthios prima: Bo- populum tuum ij in juslilia. Item in Genesi : El pluit
num esthominimulierem non contingere 1. Propler forni- Dominus super Sodomam el Gomorram sulphur et
calionem r 316 auiem unusquisqueuxorem suam habeat, et ignem de cælo a Domino (Gen . xix , 24).
LECTIONES VARIANTES.
a Tribulationis Cout. . Sed mulier Lam . Lin . NC. 1, 2.Bod . 2, 3, 4 .
b Et eruam Coll. t Conventione, et ad tempus Lam . Bod. 1, 2. 4. Lin .
c MagniGcahis Colt. NC. 1.
a Ut quid implevit Satanas Thu. Cout . u Revertimini ad ipsum Lam . NC. 1. Lin. Convertiinini
e Mentiri te apud Spiritum sanctum Lam . Lin . NC. 1, 2. Corb.
Bod. v Secundum consilium Bod. 3.
i Sic1, 2,Bod4 .. Benev
1 Coll.. Ver.
Voss. 3. Impressa legunt Cum esset D * Non secundum jussum Lam , Bod. 1, 2, 4. NC. 1. Th .
fundus iu tua. Oron . Cum esset fundus venditus, in lua Benev . Ver. Secundum indulgentiam , et non secundum
erat polestale. imperium Cott.
& Maledictus bomo Lam . Rod . 1. NC. 1. Coll. ở Habet Clarisma a Deo Lam, Bod. 1, 2, 3, 4. Voss. 3.
h Unigeniti Coll. Lin . NC. 1.
i Magis dilexerunt tenebras Bod . 2. 4 . Thu . Corb. Coli. 2 Placeat Deo . Qui autem cum uxore ; cogitat que sunt
i Nou exsurgent Bod . 1. Voss. J. Ideo non resurgent mundi hujus, quomodo placeat uxori : et divisæ sunt : nu
Coll. lier Coil. Vér . Placeat uxori : et virgo innupta Lam . Colt.
k Replens repleho morores (uos, suspirium luum , et NC. 1. Bod . 2.
in tristitia paries natos tuos Colt. aa Ut sancta sit corpore Bod . 1, 5.
1 Et conversio tua Bod . 1, 2, 4 . Voss. 3 . bb Adjecit dicens Lam . Lin. Bod . 1, 2.NC. 1. Voss. 3.
m Sic et spadones Bod . 1. Eunuchi Coll. cc In iribus diebus Coll.
n Neque uxores ducunt Bod . 1. dd A,mulieribus Lam .NC. 1. Bod. 2.
• De resurrectione aulem morluorum non legistis in ee Non suntmihi panes abunde, nisi panis unus.
libro Mosis Cott. f ! Si custoditi sunt Cou.
P In rubo vidi Dominum Deum Abraham , etDeum Isaac, 68 Quocumque vadit Bod . 3 , 4 . Coll . Voss. 4 .
el Deum Jacob Bod . 1, 4. Corb. hh Patrem qui eum misit Lam . NC. 1 . Voss. 3 .
4 Mulierem non tangere Lam . Bod . 2 . NC. 1. Coll . ii Honorat Coll .
r Propter fornicationes Lam . Lin . NC. 1. Bod . 2. i i Populos tuos Bod . 4. Coll .
 755 DIVI CYPRIANI
CAP . XXXIV . - FIDELEM GENTILITER VIVERE NON A illa amicta erat pallium purpureum " et coccineun ,
OPORTERE a. et adornata erat auro et lapidibus preliosis et mar.
Apud Hieremiam : Hæc dicit Dominus : Secundum garilis, tenens poculum aureum in manu sua plerun
gun
viam gentilium b ne ambulaveritis (Hier . vii). De hoc execrationum
xvii
et immunditiæ et ſornicalionis lotius tenie
(Apoc. , ad Timotheum : Sint ne
ipso quod segregare se quis debeat a gentilibus, ne sit lieres P vestræ 1).cumllemverecundia
In Apo et pudicilia , compo
socius culpe et fiat particeps plagne eorum .
calypsi : El audivialiam vocem de cælo dicentem : Exi nentes se, non in loriis crinibus, neque auro ,4 neque
particeps sis deliclorum ejus, margarilis , aul veste preliosa, sed ut decet muliara
de ea, populusmeus, ne promillenles caslitaleniper bonam conversationen
et ne perstringaris plagis ejus : quoniam delicia ejus
(I Tim . 11 , 9). De hoc ipso in Epistola Peiri ad
usque ad cælum pervenerunt, el meminit Dominus Deus Ponticos
iniquitatum ejusd. Ideo reddidileei dupla, elin quo po : Sit in muliere non exterior ornamentiau
culo miscuit , duplum 1 remirtum est ei ; et in quan auri aul vestis cultus, sed cultus cordis (1 Pet.111,3).
Thamar cooperuit se pallio, e
tum se clarificavit etdeliciarum habuit, in tantum & datus llem in Genesi :
est ei el crucialus et luctus, quoniam in corde suo dicil: adornavit ; el cum aspexisset eam Judas, visum et ei
Regina sum , et vidua esse non possum , nec luclum vi meretricem esse (Gen .XXXVIII , 14 ).
sura sum . Propterea una hora plagæ ejus advenient h , B CAP . XXXVII. --- FIDELEM NON OPORTERE S OB ALI
mors, luctus et fames, el igni cremabitur, quoniam DELICTA , NISI OB NOMEN SOLUY , PUNIRI.
fortis est Dominus Deus qui eam judicabit. Ei flebunt
et plangent se in ea reges terræ qui cum ea fornicati In Epistola Petri ad Ponticos : Nec quisquan na
sunt el in deliciis i conversati sunt(Apoc. xvni, 14). Irum tamquant ſur aut homicida i patiatur, au lan.
liem arud Esaiain : Exile de medio eorum , qui fertis quam maleficus , aut curas alienas agens, sed tan
vasa í Domini (Isa. Li , 11). quum Christianus (1 Petr. iv, 15 ).
CAP. XXXVIII. - SERVUM DEI INNOCENTEM ESSE DEBERE,
CAP. XXXV. - DEUM AD HOC PATIENTEM ESSE , UT NOS NE INCIDAT IN POENAM SÆCULAREW .
POENITEAT PECCATI NOSTRI ET REFORMEMOR . '
In Epistola
potestatem Paulifacad, Romanos
? Bonum
Vis moner timere
el habebis :lauder illa '
Apud Salomonem in Ecclesiastico : Ne dixeris,
Peccuvi, el quid accidit mihi k triste? Est enim Allis.
simus 1 patiens redditor (Eccli. V, 4). Item Paulus ( Rom. XIII, 5).
ad Romanos : An numquid opulentiam bonitalis ejus CAP. XXXIX . - DATUM NOBIS ESSE EXEMPLUM VITEND
el patrentiam m contemnis, ignorans quia bonitas Dei in IN CHRISTO.
penitentiam le adducit? Tu autem , secundum duritium in Epistola Peiri ad Ponticos : Christusenim pas
tuam el cor inponitens, thesaurizas libi iram in die iræ $118 esl pro nobis , relinquens vobis y exemplun,u!
el revelationis jusli judicii Dei, quireddet unicuique se- sequamini vestigia ejus : qui peccalum non fecil, na
cundum opera sua (Rom . 11, 4). dolus inventus est in ore ejus : qui cum maledicere:ur,
non remuledixit z ; cum plerctur, non minabalur
317 CAP. XXXVI. - - MULIEREM ORNARI SÆCULARITER NON
DEBERE . tradebat aulem se judicanti bb injuste (1Perr.11, 911.
Item Paulus ad Philippenses : Qui in figura Deit
In Apocalypsi : Et venit unus ex seplem Angelis constillutus, non rapinam arbitratus est esse se æqualek
habentibus phialas, et aggressus est me dicens : Veni, Deo, sed dd se extinanivit ee, formam serviaccipieni,ki
ostendam libi damnationem meretricis magnæ sedentis similitudinem if hominis factus, et habilu er intentos
super aquasmultas, cum qua fornicati suntreges lerræ . ut homo. Humiliavit se , facius obediens usque il
Et vidimulierem sedentem super bestiam . Ei muiier mortem , mortem autem crucis . Propler quod et Ders
LECTIONES VARIANTES.
à Non debere Corb. " D 9 Auro, nec argento Cott.
b Vias gentium Bod . 2, 4 .1 Neque in margaritis pretiosis Bod . 2.
r Fidelem
c Et fiat particeps plagæ , in Apoc. Bod . 1, 2, 4. s nondebere Corb.
d Iniquitatis ejus Bod . 1, 3, 4. Homicidam agens puniatur Coll.
e Reddet ei dupla Coll. u Curas alienas agens puniatur Bod . 2. Alieni speculator
f Duplum remiscuit Bod . 1. Tert.
8 Tantum datum Bod . 2. Datur Bod . 1, 2, 3. v Laudem ab illa Lam . NC. 1. Bod. 4 .
h Adveniet Bod . 1 . * Christus passus est pro vobis Thu. Corb. Coll.
i Deliciis ( xon . y Relinquens exemplum Bod . 1. 3.
į Qui portatis vasa Cott. 2 Non maledicebat Bod. 2.
k Et quid accidit mibi? est Corb , Tristitiæ Bod. 2. aa Non comminabatur Corb .
1 Patiens, el redditurus Cout. Altissimus et patientissi ih Judicanti se Bod. 3 .
mus Lam . Bod. 2 . NC. 1. ce Cum in fig.ira Dei constitutus esset Coll.
m An divitias bonitatis, et longanimitatis ejus, et patien dd Sed semetipsum Bod. 1. 4 . Coll.
tiam Coll. ee Inanivit Thu . Corb .
1 Pallio purpureo et coccineo Corb. ff In similitudine Bod . 1, 2, 3, 4. Corb. Thu .Hominum
0 Item Paulus ad Tim , Lam . Bod. 2. Lin . NC. 1. Bod . 2.
P Sint, inquit, mulieres Bod . 2. 88 In specie inventus Coll.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
Cap.XXXVII. - Curasalienasagens. Sic etiam legit Pauli ad Romanos, cap. 10 .
sanctus Augustinus in Expositione inchoala epistola
 R UM
Mar TESTIMONIO LIBER III. 758
cxaltavil ilium , et donavit illi nomen u sit super A in Daviele Ananias, Azarias, Misahel credentes Deo ,
omne nomen a, ul in nomine Jesu bomnegenu curvetur, liberali sunt de flanıma ignis (Dan. ii, 21,52).
cælestium , terrestrium et infernorum , et omnis lingua CAP . XLIII. - POSSE EUM STATIM CONSEQUI QUI VERE
confiteatur c quia Dominus Jesus Christus in gloria CREDIDERIT .
est Dei Patris (Philip . 11, 6-11). Dehoc ipso in Evan
gelio cata Joannem : Si ego lavi pedes vestrosma- In Actibus Apostolorum : Ecce aqua, quid est quod
gister el dominus, etvos deberis d aliorum pedes lavare. me impedit baptizari v ? Tunc dixit * Philippus : Si
Exemplum enim dedi vobis , ut, sicut ego feciº, et credis ex lolo cordey tuo, licet (Act. v , 36 ).
rosaliis faciatis € (Joan. Xiii, 14). CAP. XLIV. - - FIDELES INTER SE DISCEPTANTES NOV
CAP. XL. — NON JACTANTER NEC TUMULTUOSE OPE DEBERE GENTILEM JUDICEM EXPERIRI.
RANDUM .
In Epistola Pauli ad Corinthios prima : Audet
In Evangelio cata Matthæum : Nesciat sinistra & lua quisquam vestrum adversus alterum negotium habens
quid faciat dextera tua , ul sil eleemosyna luah in disceptare z apud injustos, etnon apud sanctos ? aa An
abscondito ; el Paler tuus, qui videl in abscondito , nescitis quia sancti huncmundum bb judicubunt? E .
reddet tibi. Item illic : Cum facis eleemosynam , noli B iterum : Jam quidem in lolum delicium re in vobisest,
buccinare i anle le quomodo hypocritæ faciunt in vicis quia judicia habelis cum invicemdu. Quare non magis
el synagogis ul clarificentur ; ab hominibus. Amen injuriam patiminiec? aut quare non magis fraudamini?
dico vobis, compleverunt k mercedem suam (Matth . Sed vos injuriam facilis el fraudalis , et hoc ff fra
vi, 3,2). tribus! An nescilis 68 quoniam injusti regnum Dei non
CAP. XLI. - INEPTE ET SCURRILITER NON LOQUENDUM .
consequentur hb (1 Cor. vi, 1-9)?
XLV. - SPEM FUTURORUM ESSE , ET IDEO FIDEM
In Epistola Pauli ad Ephesios : Stultiloquium 1 cl CAP.NOSTRAM CIRCA 1 QUÆ PROMISSA SUNT PATIENTEM ESSE
scurrilitas , quæ ad rem non pertinent, nec nominentur DEBERE.
quidem in vobis (Eph. v, 4 ). Io Epistola Pauliad Romanos : Spe salvati sumus.
CAP. XLII. — FIDEM IN TOTUM M PRODESSE , ET TAN Spes autem quæ videtur non est spes. Quod enim
TUM NOS POSSE QUANTUM CREDIMUS. videt quis, quid sperat ? Si autem quod non videmus
In Genesi: Et credidit Abraham Deo, el n deputa- speramus, per patientium ii speramus (Rom . viii, 21).
tum esl ei ad jusliliam ° (Gen . XV , 6 ). Tiem apud CAP. XLVI. MULIEREU IN ECCLESIA TACERE DEBERE .
Esaiam : Et si non credideritis, nequeintelligeris (Isa. C .
vii, 9). Itein in Evangelio cata Matthicum : Modicae In Epistola Pauli ad Corinthios prima : Mulieres kk
fidei, quare dubilasli (Malih . xiv, 31) ? Item illic : in Ecclesia taceant. Si quæll autem quid dicere volunt,
Si habuerilis fidem q quasi granum sinapis, dicelis domi viros suos interrogent ( 1 Cor . xiv , 34). Item
monli huic : Transihinc illo, el trunsibil, et nihil impos ad Timotheum : Mulier cum silentio discal in omni
sibile 318 erilvobis (Matth .xvii, 19). Item cala Marcum : subjectionemm . Docere autem mulierem non permillo ,
Omnia quæcumque oralis el petilis, credite quia ac neque præposilam nn esse viro ,sed esse in silentio . Adam
cipielis el erunt vobis (Marc.xi, 94 ). Item illic : Omnia enim primus formalus est, deinde Eva ; et Adam se
possibilia " credenti (Mare. ix, 22). Apud Abacuc : ductus non esl, mulier aulem seducta est ( I Tim .
Justus aulem ex fide mea vivit s (Abuc. II, 4). Item 11, 11- 14 ).
LECTIONES VARIANTES.
u Consequi Baptismum Lam . NC. 1 .
a Nomen quod est super Bod . 3. Thu, Coll.
b Flectetur omne genu Coll. Genu curyent Bod ."1 , 2, v Quod me impedial tingi Lam . NC. 1, 2. Bod . 1, 2 , 4.
.
4, c T Confitea Thu . Corb. Cott. V oss. 1.
tur Deo Lum . NC. 1. Coll. X Disit ei Corb.
d Alter alterius pedes Cott. y In toto corde Bod . 1. Cou .
e Eso leci vobis Coll. D 2 Audet aliquis vestrum negotium disceptare Coll.
f et vos faciatis Bod . 1. Voss. 3. aa Sanctos ? Nescitis Bod. 1 .
8 Sinisira quid Lam . NC. 1. Thu. bb Saucli mundum Lum . Lin . NC. 1, 2. Thu. Corb. Bod .
! In absconso Bod . 2. Coit. Lam . Lin . Bod . 2. NC. 1. 1, 2 , 4. De lice mundo Coll . Voss. 3.
Coll. Voss. 4 . cc Tantuni delictum Coll.
i Noli luba canere Lin . NC. 2. 'Tumultuari Bod . 3. Be. dd Habetis invicein Bod . 1. Cott.
me u. Ver . Voss. 4 . ee Fraudem patimini Lam . Bod . 1.NC. 1. Sustinetis NC.
į Honorificentur Colt. 2. Injuriam accij itis Bod. 1.
k Pensaverunt Lani. Lin. Thu. XC. 1.('0rb. Pod. 2 , 4 . if 'Ethoc Iratres Bod .4 .
Perceperunt NC. 2. Coll. Receperunt Rod . 1. Voss. 3 . 86 Aut nescitis Thu . Corb.
Compensaverunt Benev. Ver . hh Non possidebunt Lum . Lin . NC. 1. Bod . 2. Con .
Im Multiloq uium Bod . 3. ii Ideo lidelem circa Lam . NC. 1. Bod . 2.
Fidem l'autum Voss. 3, 4. NC. 2. Fidem prodesse Thil. ji Per patientiam speramus Lam . Bod . 1. NC. 2.Exspe
Reputatum Coll. clamus Bod . 1. Voss. 3. Oxon . .
0 In just liam Coll . kk Mulier Corb . Mulieres vestræ Lam . Bod . 1 , 2, 3 , 4 .
P Ad quid dubijasti Lam . NC. 1. Bod . 2, 4. Thu . Corb. Coll. NC . 1. Voss. 3. Ecclesia tacere debent Lam . NC. 1.
a Fidem sicut Bod . 1, 2. Bod . 2.
r Possibilia sunt Cor . Possibilia sunt credentibus Coll. 11 Si quid autem discere NC. 2. Si quæ autem sint Lili,
$ Ex fide vivet Lam . Lin . NC. 1 . Bod . 1 , 2, 5 . Justus mm Humilitatc Lum . NC. 1. Bod . 2. Corb. Submissione
auleuimeus, ex fide Coll . Bod. 1, 4. Thu . In omni modestia Colt .
1 Credentes liberati sunt Bod . 1, 2, 4. nu Dominari in virum Cul,
 759 DIYI CYPRIANI
CAP. XLVII. -- DELICTO ET MERITO NOSTRO FIERI UT A cælis est , qui solum suum ' oriri facit super bonos et
LABOREMUS , NEC DEI OPEM IN OMNIBUS SENTIAMUS. malos, el pluil super juslos el injustos (Mall.T,
Apud Osee : Audite sermonem Domini, filii Israel, 44,45 ).
guia judicium csl Domino à adversus incolas lerra , b CAP. L. — SACRAMENTUM FIDEI NON ESSE PRO
quod neque misericordia, neque veritas, neque agnilio FANANDUM .
Dei sit super terram , sed execratio , ei mendacium , Apud Salomonem in Proverbiis s : In qures in.
el cædes, el furlum , el adulterium diffusum est super prudentis noli quidquam dicere , ne , quando andierit,
terram . Sanguinen sanguini supernuisceni. Idcirco irrideal sensalos sermones luos (Prov. Akiu, 9).lten
terra lugebil cum universis incolis suis, cum besliis in Evangelio cala Maltheum : Ne dederitis sanctus
agri, cum serpentibus terræ , cum volucribus cæli , canibus, neque miseritis margaritas vestras ante porcos,
et deficient piscesmaris, il nemo judicet , nemod ne forle inculcent ea pedibus suis i el conrersi e
revincal (Ose . iv , 1-4). De hoc ipso apud Esaiain : dant ros (Malth . vii, 6 ).
Numquid non valel manus Dominie ul salvos faciat?
aut gravavit aurem ' ut non exaudiat? Sed peccala CAP. LI. - QUOD NEMO IN OPERE SUO EXTOLLI DEELIT.
vestra inter vos et Deum separant, el propter delicla 8 . Apud
Apud Salomonem
Salomonem in Ecclesiastico : Noli le as:
vestra averiil faciem a vobis, ne misereatur. Manus R. lollere
enim reslræ inguinale sunt sanguine ", el digili vestri Evangelio faciendo
in opere luo (Eccli. x, 29). Item is
cata Lucam : Quis vestrum habens serie
in peccatis. Labin autem vestra locuta sunt facinus, arantem aut pastorem , et venienti u de agro dicit cih
et lingua vestra injustitiam meditatur . Neno loquitur
vera , neque est judicium verum . Fidunt in vanis et tinuo : Transi, recumbe v ? Sed dicit illi : Para aliquet
quod cænem , el accingere , et ministra mihidones
loquuntur inania qui parturiunt i dolorem et pariunt ; manducem el bibam ; et postea lu manducabis et bi
facinus (Isa . Lix , 1-4). Jiem apud Sophoniam : De bes. Numquid hubel gratiam servo illi, quia ſecilqur
fectione deficiat a facie terræ , dicit Dominus. De ei imperata sunt? Sic ilaque el vos, cum perfeceriis?
ficiat homo, et pecudes deficiant, volucres cæli et pisces quæ vobis imperata sunt, dicile : Servi supervacuian fixe
maris, et auſeram iniquos a facie lerro (Soph , 1 , 2 ). mus,quod habuimus bb facere fecimus (Luc. XVII,7-10).
CAP. XLVIII . - NON FOENERANDUM . CAP. LU . – CREDENDI VEL NON LIBERTATEM IN ARBI
In Psalmo xil : Qui pecuniam suam non dedit TRIO POSITAM .
in fænore ki, etmunera super innocentes non accepil. In Deuteronomio : Ecce dedi ante faciem tuan xi
Qui ista fecerit 1 non commovebilur n in æternum . Item tam et mortem , bonum el malum . Elige rilan tibi,
apud Ezechielem : Homo autem qui erit juslus ho- ul civas cc (Deul, xxx , 19 ). Item apud Esaiam :Etsi
minem non opprimel et pignus debitoris reddet ", el volueritis etaudieritisme, bona terræ edetis da.Si quleni
rapinam non faciel ", el panem suum esurienti dabit, noluerilis , el non audieritis me, gladius nos const.
el nudum operiel, el pecuniam suam in usuram non met. Os enim Domini locutum est ista (Isa.1, 19).
dabit (Ezech . xvIII, 7,8 ). Item in Deuteronomio : Item in Evangelio cata Lucain : Regnum Dei ee intra
Non fænerabis fratri tuo usura pecuniæ p et usura vos esl (Luc. XVII, 21).
ciborum (Deul. xxIII , 20).
CAP. LIII. — DEI ARCANA PERSPICI NON POSSE, ET IDEÒ
313 CAP. SLIX. -- INIMICOS QUOQUE DILIGENDOS. FIDEM NOSTRAM SIMPLICEM ESSE DEBERE.
In Evangelio cata Lucam : Si diligilis qui vos In Epistola Pauli ad Corinthios prima ir:Videmus
diligunt, que est vobis gralia ? El peccatores enim nunc per speculum in ænigmale 58 , lunc autem facie
diligunt eos qui se diligunt 9 (Luc. vi, 32). Item cala ad faciem . Nunc scio ex parle , tunc autem cogies
Matthæum : Diligite inimicos vestros, el orate pro his cam hh sicul et ego cognitus sum ii (1 Cor. xlii, 12).
qui vos persequuntur , ul silis filii Patris vestri qui in 1:em apud Salomonem in Sapientia : Ei in simplicilal
LECTIONES VARIANTES .
a Judicium est a Domino Lam . Bod . 2.Domini Voss. 1.D r Solem suum Lam . Lin. NC. 1. Bod, 1, 2, 3, 4. Voss.
b Terræ , eo quod Bod . 4 . 3. Solem oriri O.xon .
c Ut nemo sit qui judicet. s Solomonem in Paræmiis O.xon . El sic semper ubiapai
d Nerno qui Lin . cætcros legitur Salomonem el Proverbiis.
e Ut salvet Lam . NC. 1, 2 . Corb . 1 Ne inculcent ea pedibus Colt. Couculceat eas . o . -
1 Gravavil aures Thu . Corb. Bod . 2.
8 Propter peccata Lin. NC. 1. Bod. 1. 3, t. u Pastorem venientem Lam . Corb. NC. 1.
h Plene sunt sanguine Bod . 3 . Voss. 4. v Transi et recumbe Corb.
i Parliiriunt dolum NC. 2. X Ut conem Corb.
j Pariunt iniquitatem Lam .NC . 1. Bod . 2. Corb . 2» Servus illi Lam . NC. Bod . 2.
k Dedit ad usuram Coti. Dedil lænori Bod . 1. Thu. Corb. Cum feceritis Thu . 1.
1 Facit hæc Corb . aa Servi inutiles Thu . Corb .
in Non delebitur Lam . Bod . 2. NC. 1 . bb Quod debuimus facere Bod . 1, 2. 4. Coll.
n Et dcbitum reudet Corb . Debitori reddel Coll. cc Elige vitam , ut vivas Bod . 1, 2, 3, 4 . Thu.Coro.
o Rapinam non rapiat Bod . 1, 3, 4 . Thu. dd Terræ manducabis Colt.
P Usuras Bod. 1, 2 , 3, 4. In usura Lam . NC. 1 . Bod . ee Ecce regnum Dei Lum . NC. 1. Bod . 2. Coll.
2. Lin . Usuram Bod . i. Lin . Thu . Usuram pecuniæ Colt. ff Paulus in Epistola ad Corinthios prinia Corb.
Voss. 3, 4. 68 Per ænigmata Lin .
9 Peccalores enim diligunt eos quise diligunt Lan. Lin . hh Tunc cognoscam Bod . 1.
NC. 1 , 2. Bod . 1, 2, 3, 4 . Thu . Corb. i i Sicut cognitus Cout .
 761 TESTIMONIORUM LIBER III. 762
cordis quærile illum a (Sap. 1, 1). Item apud eundem : A in Basilion 1 : Homo videl in facie P, Deus autem in
Qui ambulal simpliciter, ambulat fidenter (Prov . x, corde (1 Reg. xiv , 7). Item in Apocalypsi : Et scient
9 ). Item apud eundem : Altiora le ne quæsieris, et omnes ecclesiæ 9 quia ego sum scrutator " renis el cordis ,
fortiora le ne scrutatus fueris (Eccle. 111, 22). Ilem et dabo unicuique vestrum secundum opera sua s(Apoc.
i: Salomone : Noli esse multum juslus b, et noli ar. I, 23). Ilem in Psalmo xvi : Delicla quis intelligii ?
gumentari plus quam oportet < (Eccle . vii , 17). Ilem Ab occullismeis t munda me, Domine (Ps. XVIII, 13).
apud Esaiam : Væ qui arguti sunt in semetipsis (Isa . llem in Epistola Pauli ad Corinthios secunda : Om
III , 9 ). Item in Machabæis : Daniel in sua simplicia nes nos manifestari oporlel ante tribunal Christi, ut
tule liberatus est de ore leonum ( 1 Mach. 11 , 60). reportel u unusquisque v sui corporis propria secundum
llem in Epistola Pauli ad Romanos 1 : 0 altitudo dia quæ egil, sive bona , sive mala (1l Cor. V , 10 ).
vitiarum sapientiæ el scientiæ Dei, quam incompre CAP. LVI . — FIDELEM EMENDARI ET RESERVARI. *.
hensibilia e sunt judicia ejus, et quam investigabiles
vive ejus ! Quis enim cognovit sensum Domini? aut In Psalmo cxvII : Emendans emendavit y me Do
quis consiliarius ejus fuit ? vel quis prior dedit ei, et minus, et morti non tradidit me (Ps. CXVII, 13 ).
retribuetur illi ? Quoniam ex ipso , et per ipsum , et Item in Psalmo LXXXVIII : Visitabo in virga ? faci
in ipso sunt omnia , ipsi claritas in sæcula sæcu- R nora eorum et in flagellis delicia eorum . Misericor
lorum (Rom . XI, 33 -56). llem ad Timotheum : diam aulem meam non dispergam aa ab eis (Ps. LXXXVIII ,
Stultas autem et ineruditas quæstiones devila , sciens 33). Item apudMalacbiam : El sedebit bb conflans el ex
quia lites yenerant. Servum autem Dei non oportet purgans sicul aurum et argenlum , el enundabit filios
litigare , sed milem esse ad omnes (II Tim . 11, 23, 24). Levi (Malach . m , 3). Item in Evangelio : Non exi
in CAP. LIV . - NEMINEM SINE SORDE ET SINE PECCATO ESSE . bis inde donec exsolvas novissimum quadrantem (Matth .
Apud Job : Quis enim mundusa sordibus'? Necunus, v, 26 ).
CAP. LVIII. - NEMINEM CONTRISTARI MORTE DEBERE ,
eliamsi unius diei sit vita ejus in terra h (Job . xiv , CUM SIT IN VIVENDO LABOR ET PERICULUM, IN MORIEN
4,5 ). Item in Psalmo : Ecce in iniquitatibus i concep
lus sum , el in delictis concepit i me maler mea (Ps. DO PAX ET RESURGENDI SECURITAS cc.
L, 7). Item in Epistola Joannis : Si dixerimus quia In Genesi : Tunc dixit Dominus ad Adam : Quia
peccatum non habemus, nos ipsos decipimus, el veri- exaudisti vocem uxoris dd tuæ , el manducasli ex illa ar
las in nobis non est (I Joan. 1, 8). borede qua sola præceperam libinemanducares ee ,ma
CAP. LV. — NON HOMINIBUS, SED DEO, PLACENDUM. ledicla lerra eril in omnibus operibustuis. In tristitia
et gemilu edes ex ea omnibus diebus vitæ tuæ . Spinas
In Psalmo Lil: Qui hominibus placent 320 conſusi C el tribulos ejiciet libi, et edes pabulum agri il in sudore
sunt, quia Deus nihil fecit illos. llem in Epistola vullus lui. Edes panem tuum donec reverlaris in terrain
Pauli ad Galatas : Si hominibus k placere vellem , de qua el sumplus es : quia lerra es , et in terram
TA

Christi servus non essem (Gal. 1, 10 ). ibis (Gen , ui, 17-19). Ilem illic : Etcomplacuil Enoch
CAP. LVI. - DEUM NIHIL LATERE EX HIS QUÆ GERUNTUR. Deo : etnon est inventus 66 postmodum , quia Deus illum
In Sapientia Salomonis : In omni loco speculanlur transtulit (Gen . V, 21). Et apud Esaiam : Omnis
oculi Dei bonos et malos (Prov. xv, 3). Ilem apud caro fenum , et omnis claritas ejusut flos fæni. Aruil
llieremiam : Ego Deus approximans, el non Deus de foenum , et flos decidit. Sermo lh autem Dominimanet
longinquom . Siabsconditus fuerit homo in absconditis n . ii in æternum (Isa . XL, 6 - 8 ). Apud ji Ezechielem :
1
ergo ego non " videbo eum ? Nonne cælum et lerrain Ipsi dicunt : Arida facta sunt ossa nostra , periil spes
9
ego impleo, dicit Dominus (llier. XXIII, 23, 24). Item nostra, exspiravimus; propterea prophetiza , et dic kk :
LECTIONES VARIANTES.
o Quærite Deum Thu. Voss. 4 . Dominum Bod . 1, 2, 3, 9 Et scient omnes gentes et Ecclesiæ Bod . 1. Voss. 3 .
4 . Lam . Lin . NC . 2. r Sum Dominus scrutator Lam . NC. 1 .
b Multum sapiens Lin .Multum sapiens apud seipsum Cott. • Opera vestra NC. 2. Opera Thu.
c Quam necesse est Lam . NC. 1. Bod . 2 . Thú . Corb. A secretis meis Lam . Lin . NC. 1. Bod . 1, 2. Thu ,
d Paulus ad Rom . Corb. Corb. Voss. 3 .
+ Quam inscrutabilia Lam . Lin . NC. 1 . Bod. 1, 2, 3, 4 .D u Recipial unusquisque NC. 2.
Tf . Coro. Voss. 5. Nostrum quod gessit Coll .
í Sine sordibus ver. Benev . * Reservari debere Lam . NC. 1 ans.
8 Nec si unius Bod . 1. y Castigan scastigavit Cott.Castig emendavit NC. 1, 2.
h Terra : non potest esse sine querela Coll. z In virga ferrea Bod . 1. Voss. 3.
i Ecce in facinore Lam . Lin .NC. 1. Bod . 1, 2, 4 . Thu . aa Non disperdam Corb. Auferam Bod . 3. Voss . 4.
Corb. Voss. 3 . b ) Et sedit Deus Lam . Lin . NC. 1. Bod . 2. Thu .
j In peccatis concepit Lam . Lin . NC. 1. Bod. 1, 3, 4. CC El in resurgendo securitas Bod . 3 .
Aluit me in ulero Voss. 3.Lam . NC. 1 . ad Mulieris Lam . Lin. NC . 1. Bod . 1, 2, 4. Voss. J.
k Si adhuc hominibus et Nemanducares, etmanducastis ex ea Lam . NC. 1.
1 Placerem Bod . 1. Voss. 3 . Borl , 2.
m Deus de longe Lam . NC. E longinquo Cott. fi Edes panem tuum de pabulo agri Corb.
# Quod si abscondiliis fuerit homo in absconditis suis 58 Non est inventus, quia Coll .
Lam . NC . 1 . Absconditus ergo Corb. hh Verbum NC. 2. Manul.
•P Ergo ii Manebil Bod . 3, 4.
Videtnon Rod .,3 Deus
. autem in cor Thu. Lin . Deus
in faciem jj Ezechielem : Dicunt Bod . 1, 2, 3, 4 . Thu . C'orb.
videt in corde Coil . kk Propheta et dic Bod . 1, 2, 3, 4. Coll. Voss . 3.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
CAP.LIV . -- Neminem sine sorde. Citathunc locum llieronymus in libro i Dialogorum adversus Pelagianos.
 763 DIVI CYPRIANI
Hæc dicit Dominus a : Ecce ego aperio monumenta ves . A landum . Homo enim fecit illos, et qui spiritum ? m .
tra, el educum r'os de monumentis vestris , el indu . inarus est , is finxit illos. Nemo aulem sibi similes
cam vos in terram Israel. Ei dabo Spiritum meum horno poterit deum fingere . Cum sil enim mortalis,
in vos , el vivelis . Et pont vos in terram restram , mortuum fringil s manibus iniquis . Melior est autem ipg
el cognoscetis quoniam ego Domin' s loculis sum , iis quos colil ; quoniam ipse quidem rizil , il
et faciam , dicit Dominus (Ezech. XIXVII, 11-14). numquum ( Sap. xv , 15 -17 ). De hoc ipso : Neque
llem in Sapientia Salomonis : Raplis esl b ne malilia opera allendentes cognoverunt quis essel artiſer , sa
mutaret intellectum illius. Placila enim erat Deo ani. aui ignem , aut spiritum , aut citatum aerem , autge
ma illius (Sap. iv , 11 14) . Iiem in Psalmo LXXXIII : rum stellarum , aut nimiain aquam , aut solen e
Quam dilectissimæ & habitationes tuæ , Deus virtutumu ! Tunam , rectores orbis terræ deos pulaverunt : quorum
Desideral el properat d animamea ad atria e Dei (Ps. si propter speciem hoc æstimateranl, sciarl quanto the
LXXVII, 2,5). Et in Epistola Pauli ad Thessaloni- Dominus sil speciosior : ant si virtutes etopera cervo
censes : Nolumus autem vos ignorare, fratres, de dor . mirati sunt, intelligant ab ipsis quoniam qui hæccoast .
mientibus, ne contristemini sicut el cæleri, qui spem fuil fortia fortior est illis ( Sap. Xul, 1-4 ). ltem in
non habent. Si enim credimus quia Jesus moriuus Psalmo cxxxiv : Idola gentium argentum di datus,
est et resurrerit, sic et Deus eos qui dormierunt in Bonus manuun hominuin . Us habent , et non loquuntur,
Jesu adducet cum eo (I Thess.IV, 13,14). Item ad Co- oculoshabent, elnon vident , aureshabent, el nord
rinthios 1 : Stullei, in quod seninas non vivificatur dinnet. Neque enim est spiritus in ore eorum . Sed
nisi prius6 mortuum fuerit. Et iterum : Stella a stella finni u illis qui fuciunt en vel omnes qui confidunt a
diſſert in claritate, sie et resurrectio 4 . Seminatur cor - illis (Ps. CXXXIV , 16 - 18 ). Item in T'salmo act:
pus in corruprione, resurgil sine corrupiela i. Semina . Omnes dii gentium dæmonia , Dominus aulem (EN
tur in ignominia i, resurgit in gloria . Seminatur in ſecil ( P's. XCV , 5 ). Iem in Exodo : Non facietisiets
infirmilale, resurgil in virtute. Seminntur corpus ani- deos argenteos neque aureos (Exod. xx,23). Etiterta :
male, resurgit k spirilale (I Cor. xv, 36 , 41 -44, 53 -55). Non facies libi idolum nec cujusquam similindteci
Et iterum ; Oporlet enim corruptivum istud induere ( Ibid. sx, 4 ). Iiem in Hierenja : Hæcdicit Dominus !
incorruprionem el mortale hoc induere immortalitalem . Secundum vias gentium nolile incedere , quiu tinentilla
321 Cum aulem corruptivum hoc induerit incorruprionem , in personis suis , quia legitima gentium vacua sunt. LI.
el mortale hoc induerit incorruptionem , lunc fiel ver gnum de sallu excisuni opus (abri , el conflatum cura:
bum quod scriptum est Absorpla est mors l in conten - el argentum speciose composila sunt , in martulis ei tu
tionem m . Ubiest,mors,aculens luus ? ubi esl,mors, con . clavis confirmaverunt illa , el non morebuntur, quia
lentio tua ? Ilem in Evangelio cala Joannem : Pater, C con pxibilia sunt. Argentum apposirum est a Tharsis.
quos dedistimihi, volo ulubi ego fuero el ipsi sint Venit aurum Moab. Opera artificum omnia.Hyacinthum
mecum , el videant claritatem meam quam mihi de- el purpuru vestient eam . Tollentés folteniea , quin mal
distiante constitutionem mundin (Joan . XVII, 21). liein prodient. Nolite timere ea , quia malum non facier',
cata Lucam : Nunc dimillis servum tuum , Domine , el bonum non est in illis . Sic dicile : Dii qui cælum :*
secundum verbum tuum , in pace , quia viderunt oculi mui terram non fecerunt intereunt a terra et de sub cử
salutare quum (Luc. u . 29 .50 ). Item cala Joannem : islo . Exhorruit cælum in hoc ei abortit bien
Si me dilexissetis, gauderelis quoniam vado ad Pa- magis vehementer , dicit Dominus. Hæcmaligrafi
lrem , quia Pater major me est (Joan. xiv, 28). plebs mea . Dereliquerunt fontem aquæ vivæ , et ej.
CAP . LIX . — DE IDOLIS QUÆ GENTILES DEOS PUTANT. derunt sibi laqueos detritos qui non poterant aq#**
1. Sapientia Salomonis : Omnia idola nationum as- conlinere. Verberavil le dileclio
limaverunt deos , quibus neque oculorum usus est ad vin accusabil le. El scito el vide quia amarum libierilqui
dendum , neque nares ad percipiendum P spiritum . n dereliquerisme, dicit Dominus Deus lulus, elnon sperá.
neque aures ad audiendum , neque digiti in manibus veris in me, dicit Dominus Deus luus , quia in sæcula.?
ad contreciandum 1, sed et pedes eorumi pigri ad ambu - contribulasti jugum meum et dirupisti vinculn ina,
LECTIONES VARIANTES.
a Dicit Dominus omnipotens Lam . NC. 1. Bod . 2. m Sine contentione Lam , Bod . 2 . NC. 1.
b Raplus est justus Coll. Commenioralus est in brevi , Antequam mundus fieret Coll.
explevit tempora, placebat enim Deo Cou . u Gauderelis utique Lin .
¿ Quain anabiles Bod . 3. Amabilia tabernacula Lin . p Nares ad odorandum Coll .
d Concupiscit et deficit Lin . NC. 2. q Digili mapuum ad tractandum Lam . NC . 1. Bon.1, ,
e In atrià Bod . 1. 4 . Voss . 3 . Manus ad palpandum Cou .
1 Insipiens tu Coll. r Spiritum mutuat Lam . NC . 1.
8 Nisi ante Lam . Lin . NC. 1. Bod. 2. Voss. 3. Stella s Morialis, mortuum finget Voss. 3 , 4.
enim Lam . NC. 1. Bod . 2. Coll. . t Non audiunt ; nares habent, et non odorabunt; mai
h In resurrectione Bod. 1. Morluorum addil Oxon . habent, et non palpabunt ; pedes habent, el non ami
i In incorruptione Bod. 4. Voss. 3. bunt Rod . 1. Colt. Voss. 5 .
į In ignobilitate Coul. u Similes sint omnes Lam . Lin . NC. 1. Bod. 1, *,*.
k Resurgil corpus Bod. 1. Voss. 3 . Thu. Corb.
1 Absumpta est mors Lam , Bod . 1, 2, 4. NC. 1. " faciunteam Item Bod. 1, 2, 3, 4.
VARIORUM NOTÆ .
( Cap. LIX .-- Item in Hieremia. Baluzius, haud dubie e suis codd. addidit locos Jer., Isa . et Apoc. Lips,cus
 765 TESTIMONIORUM LIBER III. 766
dixisti : Non serviam , sed ibo super omnem montem A suorum . Item illic : El tertius Angelus secutus cst cos
excelsim et super omnem collem altum el super omne dicens in voce magna : Si quis adorat bestiam el simu -
lignum umbrosum . Ibi confundar in fornicatione. Ligno lucrum ejus, el accepit inscriptionem in fronte sua aut
el lapidi dixerunt quia pater meus es lu , el lapidi, Tvl super manuin suam , inic bibel de vino iræ ejus el pu
genuisti me. El converterunt ad me dorsun , et non nietur igne et sulphure sub oculis Angelorum sancioruni
faciem suam ( Hier. x , 2-5 , 9 , 11 ; 11, 12, 13, 19 et sub oculis Agni , el fumus tormentorum eorum in
20, 27 ). In Esaia : Cecidil vel dissolutus est druco. sæcula sæculoram ascendet ( Apoc. 1x , 1, 13-21; XIV ,
Facta sunt sculprilia eorum ul bestiæ etpecora. Auſerelis 9-14 ).
322 illa collo ligala quusi sarcinam laborantes el esurientes
el non valentes ( Isai. xlvi, 1 , 2 , 3 ). Et iterum : CAP. LX. - CIBORUM NIMIAM CONCUPISCENTIAN NON
Collecti simul non polerunt salvari de bello . Ipsi autem APPETENDAM .
captivi ducli sunt lecum (Hier. Li, 15-18 ). Et iterum :
Cuime assimilaslis ? Videle el intelligite quia erralis Apud Esaiam : Edamus a et bibamus, cras enim
corde, qui commillilis aurum desacculo et argentum in moriemur. Non remillelur vobis peccatum istud quoad
slalera ponderalis in pondera conducentes. Artifices usquemorianini (Isa , xxvi, 13, 14 ). Item in Exodo b :
feceruntmanu facta , el inclinanles se adoraveruntillud B Et consedit populus manducare el bibere , et surre
el levaverunt in humeris , et sic ambulabant. Si autem xerunt c ludere (Exod. XXXII, 6 ). Paulus ad Corinthios
posuerint illa , loco manebunt , el non movebuntur ; et prima : Cibus nos non commendat Deo ; neque, siman
qui clamaverint ad illa non audient, a malis non sal. ducaverimus d , abundabimus ; neque, si non manduca
vabunt eos. Item iu Hieremia : Dominus, qui fecit cæ - verimus, egebimus e ( 1 Cor. vi , 8 ). Et iterum : Cum
lum el lerram , in virtute correxit orbem terræ , in sun convenilis f ad manducand um , invicem exspectale. Si
prudentia extendit cælum , el multitudinem aquarum in quis esurit 8, domi manducel , ul non ad judicium be
cælo , perduxit nubes ab extremo lerræ , fulgura in nu- convenialis ( I Cor. x1 , 33 , 34 ). Item ad Romanos :
bibus. Et ejecil ventos de thesauris suis . Infatuatus est. Non est regnum Dei esca el polus , sed justitia et pax
omnis homo ab scientia sua , confususest omnis artifex el gaudium in Spiritu sancto (Rom . xiv , 17). In i Evan
in sculptilibus suis , quia falsum conflavit. Non estspin gelio cata Joannem : Ego cibum habeo i quem vos non
rilus in illis. Vacuata sunt opera inclusa , in tempore nostis.Meus cibus estutfaciam voluntatem ejus qui me
conspectiouis illorum peribunt. Et in Apocalypsi ; Et misil el perficiam k opus ejus (Joan. iv,32, 34).
sextus Angelus tuba cecinit. Et audiviunum ex qualuor
angulis arcæ aureæ quæ est in conspectu Dei dicentem CAP. LXI.--- POSSIDENDI CONCUPISCENTIAM ET PECUNIAM
sexto Angelo qui habebat lubam : Solve quatuor Angelos C NON APPETENDAM .
ligalos super flumen magnum Euphralem . Etsoluti sunt
quatuor Angeli qui erant paruli in horam ei diem et Apud Salomonem in Ecclesiastico : Qui diligil
mensem et annum , ut occiderent tertiam parlem ho- argenlum , non saliubilur argento ( Eccli. V , 9 ).
minum , etnumerus exercituum equesti ium dismiriades liem in Proverbiis : Caplans annonam maledictus in
myriadon . Audivi numerum eorum . Et sic vidi equos in plebe est. Benedictio autem in ejus capile est qui
1'1$u el sedentes super eos habentes loricas igneas et communical ! ( Prov. XI, 26 ). Item apud Esaiam ; Va
hyacinthinas et sulphureas, el capita equorum , et ex ore quimconjungunt domum n ad domum ° et agrum Pad
cor ım exiit ignis el ſumius el sulphur. A tribus plagis agrum continuanl , ul auferant proximo suo 9 aliquid .
islis occisa est tertia pars hominum ex igne et fumo el Numquid 393 habitubilis soli super lerram (Isa. v, 3 ) ?
sulphure quod exiit de ore corum , est et in candis Jiem apud Sophoniam : Ædificabunt domos, el non inte
corum . Caudæ enim eorum similes anguillis , habenles habitabunt , el instiluent vineas , el nion bibent vinum
enim capila , el in eis nocent. El reliqui hominum qui earum , quia prope est dies Domini ( Soph . 1, 13 , 14 ) .
non sunt occisi in istis plagis , nec pænitentiam egerunt llem in Evangelio cala Lucam : Quid enim prodest
opera factorum manuum suarum , ut non adorent dæ - homini lucrifacere lolum mundun , se ipsum autem
inonia et idola , id esl simulacra aurea el argentea et D perdere ( Luc. ix , 25 ) ? Et iterum : Dixit autem illi
area el lapidea et lignea, quæ neque videre possunt neque Dominus : Stulle , hac nocle expostulatur ' anima lua ".
ambulare , el non egerunt pænitentiam homicidiorum Quæ ergo ' parasli, cujus eruni ( Luc. XII, 20 ) ? Ei

LECTIONES VARIANTES.
a Non dicemus: Edamus etNC. 1 . i Communicans ei Bod. 1.
b Exodo : ConseditBod . 1. m Væ his, qui Coll.
º Exsurrexit Thau. Voss, 3 . 11 Adjungit domum Bod . 1.
d Ederimus Thu . O Ad domum , villam ad villam , Lin . Corb .
e Deficiemus Bod .'3. P Agrum agro Lam . Lin . NC. 1. Bod . 1, 3, 4. Thu -
I Cum convejeritis Lam . NC . 1 . q Proximis suis Bod . 2, 3 . Corb . Proximi Bol. 1, 4 .
§ Escrieril Bod . 1. 3 . r Non babitabunt in eis Lam . NC. 1, 2. Bod Cott.
h In judicium Bod . 1, 3, 4 . $ Si anime sue detrimentum patialur NC. 2 .
Item in Evangelio Bod . 1, 4 . 1 Postulatur anima Lam . NC. 1 .
į Cibum habeo manducare Corb . NC. 2 . u Anima lua a le Lin .
k Ul perficiam .NC. 2. V Præparasti Lam .
707 DIVI CYPRIANI
iterum : Commemorare quoniam percepisti bona a in A iterum : Nescitis quoniam corpora vestra membra
vita tua , el Lazarus similiter mala b. Nunc vero Chrisli sunt? Auferensmembrre Christiq, faciam mühe
hic rogatur c, iu antem doles ( Luc. xri, 25 ). Etin bra fornicariæ r ? Absit. Aut nescitis quia quicongluti.
Actibus Apostolorum : Dixit aulem Petrus ad eum : nalur - fornicariæ unum corpus suni ? Eruntenim duo is
Argentum quidem et aurum non estmihi. Quod autem una carne. Qui uulem se conjunxerit · Domino, me
habeo, hoc tibi do : In nomine Jesu Christi Nazareni d spiritus est u (Ibid. vi, 15-17). Item ad Corinthios a.
surge et ambula . Et apprehensa manu e ejus derlera , cunda : Nolite conjungi cum infidelibus. Quæ quan
excilavit | eum ( Act, vil , 6 ). Item & ad Timotheum participatio est justitiæ et iniquitati ? aut quæ est con.
prima : Nihil intulimus in hunc mundum , verum nec municatio luci ' ad lenebras (Il Cor. VI, 14)? lieu de
auferre quid possumus b . Habentes itaque exhibilionem Salomone in Basilion tertio : Et averterunt uioc
et legumentum , his contenti simus. Qui autem volunt alienigenæ cor ejus post deos suos (III Reg. x1, 4).
diviles fieri , incidunt in lenlutionem i el muscipulam CAP. LXII. - GRAVE DELICTUM ESSE FORNICATIONE
et desideria multa el nocentia , quae mergunt hominem in
perditionem et in interitum . Radir enim omnium ma- In Epistola Pauli ad Corinthios prima : 0
lorum est cupiditas , quam quidam appetentes naufra . delictum quodcumque fecerit homo extra corpus č',
gaverunt a fide et inseruerunt se doloribus multis ( I B Qui aulem fornicatur, in corpus suum peccat. Sa
Tim. VI, 7-10 ). estis vestri. Empli enim estis prelio magno. Clarifica
CAP . LXII. – MATRIMONIUM CUM GENTILIBUS NON et porlale Dominum in corpore vestro (1 Cor. 11
18 - 20).
JUNGENDOM .
Apud Tobiam : Uxorem accipe ex semine parentum CAP. LXIV. - QUÆ SUNT CARNALIA QUÆ MORTIV
tuorum , el noli sumere alienam mulierem i quæ non est PARIANT, ET QUÆ SPIRITALIA QUÆ AD VITAM DOCANT
ex tribu parentum tuorum (Tob. iv , 12). Item in Ge. Paulus ad Galatas : Caro concupiscil adrersus
nesi : Millit puerum suum Abraham , ul de semine suok rilum , et spiritus adversus carnem . Hæc enim inrile :
accipiat Rebeccam filio ejus Isaac (Gen . xiv). Ilem in * adversantur sibi , ut non quæ rullis ipsa fari.di.
Esdra satis non fuil Deo, cum vastarenlur Judaei, Maniſesta sunt aulem facia carnis; quæ suni,5 edal
nisi alienigenas uxores cum filiis quoque quos ex illis leria, ſornicutiones, immunditiæ , spurcitiæ , idololatrie,
procreaverant reliquissent (1 Esdr. x). Item in Epis - veneficia , homicidia , inimicitiæ , contentiones ,&muli
tola Pauli ad Corinthios prima : Mulier vincta ese 1 tiones , animositales , provocationes , simulas,
quamdiu vivit vir ejus Si auleni dormierit, liberala est, dissensiones, hæreses, invidiæ , ebrietales, comessaliones,
ul cui m vuli" nubal, lantum in Domino. Felicior o 016- c el his similia an. Quæbb prædico, quia qui talia aguni,
tem erit, si sic permanserit P (1 Cor. vii, 39, 40). El regnum Dei non possidebunt. Fructus autem spirilus
LECTIONES VARIANTES.
a Recepisti bona Lam . NC. 1. 1 Cui volet Thu . Corb.
o Beatior Bod . 1 . NC . 2 .
Cb Hic
Lazarus autem mala NC. 1, 2 .
lætalur Lam . Coll. Hic quiescit Bod. 1.Hic conso P Permanserit. Item de hoc ipso ad Corinthios e
Jatur Bod. 2. Corb. Bod9 .Tollam .
1, 3, 4membra Christi Cou . Auferens ergo Bot !
d Nazaræi Thu.
ndens Lin . Membra meretricis fornicariæ Lam . NC. 1. Boni.I.
Elevayil Thu . manum
ef Apprehe
Coll& .Qui
Voss. 3. nantur Bod . 2, 4 . Thu . Corb. Adhærelse
8 Item Paulus Bod. 2. congluti
h Auferre possumus Bod. 1, 2, 3, 4. Thu . Lam . Voss. 5. retrici Voss. 3. nt
Auferre poterimus Coit. Se conjungu Colt.
i Incidunt in laqueos tentationum Corb . In laqueum u Uno spiritu sunt Coll .
diaboli NC. 2. Muscipulain diaboli Colt. Lumini Voss. 3.
i Alienam uxorem Bod . 1, 4. Voss. 3 . Thu . X Enim adversantur Voss. 3.
k Accipiatur Rebecca Lam . Lin . NC. 1. Bod . 1, 2, 4 . y Fornicatio , impudicitia Coll .
Thu . Z Æmulatio , ira, rixa, animositates Coll.
1 Mulier alligata est NC. 2. aa Similia . Quia qui talia agunų Lam . Lin .NC. 1,2.Me!
im Liberata est, cui Voss . 3. Lam . Lin . NC. 1. Bod. 1, Thu . Corb.
2, 4. D bh Prædico vobis sicut prædixi, quia Coul.
STEPH , BALUZII NOTÆ .
Cap. LXI. - Percepisli bona. Vide notas Fronto . dicta esse magna vi intemperantiæ palam est :
nis Duczci in Homiliam sextam Chrysostomi ad po - enim ille id non evincit , sed tantum eam vivendicon
pulum Antiochenum . sueludinem esse honestam quam auctor studio .
Cap. LXIII . - Fornicationis. Aliquando fornicatio diciliæ vocare voluil fornicationem , lamenetsi len
abusive sumjlyr , utapnd Gratianum , 31, quæst. 1, cap. fornicatio non sit, sed legitima maris et ſemine •
Hacratione, ubi sccundæ nuptiæ dicuntur esse vere for junctio. Nam et in canonibus sancti Patricii episof!
nicatio , et mox addilur eain fornicationem esse hoe llibernorum , et in Pænitentiali. Fulberti, episton
nestam . Quod verum est. Et tamen Michael Siricius Carnotensis, vocabulum fornicationis sumilur fire
hæc verba , ut solent adversarii cælib : lus clericorum , aclu ipso coeundi generaliter. Et sanctus Augustin
ut lelum adversus mores nostros avide arripuit in in capile serio libri de Bono conjugali, ail in ipsi
priefatione libri quem scripsit de Uxore una tantum immoderaliore exactione debiti carnalis, elsi (15
hubenda , ut ostenderet aliquam inter nos esse ho- pravi mores ad talem concubitum impellunt, nupl.33
nestam scorialionem , adeoqiie scortationem ex sen - iainen ab adulterio seu fornicatione defendere.
lentia nostra peccalum non esse, scd virtutem . Quæ
769 TESTIMO NIORUM
LIBER III . 770
est charilas, gaudium , pax ,magnanimitas, bonitas, b A CAP. LXVII . — RECEDENDUM AB EO QUI INORDINATE O
fidis , inunsuetudo , continentia , castilas. Qui enim sunt ET CONTRA DISCIPLINAM P VIVIT .
Christi carnem suam crucifixerunt cum vitiis et con Paulus ad Thessalonicenses : Præcipimus autem
cupiscentiis < (Gal. v, 17, 19 -24). vobis in nomine 9 Domini nostri r Jesu Christi, ut
CAP. LXV . - OMNJA DELICTA IN BAPTISMO DEPONI. discedalis ab omnibus fratribus ambulantibus inordinale
et non secundum traditionem quam acceperunt a nobis
In Epistola Pauli ad Corinthios prima : Neque ( II Thessal. I , 6 ). Item in Psalmo xlix : Si videbas
fornicarii , neque idolis servientes, neque adulteri , furem , simul currebass cum eo , el cum adulteris !
neque molles,nequemasculorum 32. appetilores a,neque portionem luam ponebas (Ps. xlix , 13).
fures, neque fraudatores, neque ebriosi,neque maledici, CAP. LXIX . — NON IN SAPIENTIA MUNDI NEC IN ELO
neque raplores e regnum Dei consequentur. Et hæc
QUENTIA ESSE REGNUM DEI , SED IN FIDE CRUCIS ET
quidem fuistis ; sed abluti eslis , sed sanctificati f estis IN FIRTUTE CONVERSATIONIS .
in nomine Domini Jesu nostri Christi et in Spirilu Dei
nostri (1 Cor. vi, 9 - 11). In Epistola Pauli ad Corinthios prima : Misit
me Christus annuntiare , non in sermonis sapientia, ne
CAP . LXVI. — DISCIPLINAM DEI IN ECCLESIASTICIS B inanis fiat crux Christi. Verbum enim crucis stultilia
PRÆCEPTIS OBSERVANDAM . es! iis qui pereunt, iis autem qui salvantur virlus
Dei est. Scriptum esl enim : Perdam sapientiam sa
Apud Hieremiam : Etdabo vobis pastores secundum
pientium , et prudentiam prudentium reprobabo. Ubi
cor meum , el pascent oves pascentes 6 cum disci sapiens ? ubi scriba ? ubi conquisitor u hujus sæculi ?
plina (Hier. m , 15 ). Iiem apud Salomonem in
Proverbiis : Fili , ne neglexeris disciplinam Dei, ne Nonne infatuavil v Deus sapientiam hujus mundi?
que defeceris ab eo correplus. Quem enim Deus diligit mundus perquidem
Quoniam * in sapientia Dei non cognovit
sapientiam Deum , complacuil Deo per
corripit (Prov . III , 11, 12). Ilem in Psalmo 11 :
Continele h disciplinam , ne forle irascalur Domi- stullitiam prædicationis salvare credentes. Quoniam
nus, el perealis a via recta i. Cum exarseril cilo ira Judæi signa desideranl y , el Græci prudentiam 7.
ejus super vos , beali omnes qui confidunt in eo i. quærunt. Nos autem prædicamusChristum crucifixum ,
( Ps. 11, 12 ). Item in Psalmo xlix : Peccalori au . Judæis quidem scandalum , Gentibus autem stultitiam ,
ipsis aulem vocalis Judæis et Græcis Christum Dei vire
tem dicit Deus : Atquid exponis justificuliones meas k, lutem
el assumis testamentum meum per os luum ? Tu aulemi el Deisapientiam (I Cor. 1,17-24 ). El iterum :
odisti disciplinam , el abjecisli 1 sermones meos relro ? Nemo se decipial. Si quis pulat sapientem se esse in
(l's.XLIX , 16, 17).Item in Sapientia Salomonis : Disci C vobis,
pientia
mundo huic stultus fialaa, ul sil sapiens. Sa
enim hujus mundi stullilia est apud Deum . Scri
plinam qui abjicit infelix est ( Sap. II, 11).
plum est enim : Reprehendes bb sapientes in aslutia ipso
CAP . LXVII. - PREDICTUM QUOD DISCIPLINAM SANAM rum (1 Cor. 11, 18 -20). Et iterum : Dominus cogno
ASPERNATURI ESSENT. vil cogitationes sapientium «e, quia sunt stultæ dd (Ps. .
Paulus ad Timotheum sccunda : Erit lempus XCHI, 11).
quando sanam doctrinam non sustinebunt, sed secun CAP. LXX . - PARENTIBUS OBSEQUENDUM .
dum sua desideriam coacervabunt sibi magistros
prurienles in audiendo , scalpentes aures. Et a veritate In Epistola Pauli ad Ephesios ; Filii, obsequenles
quidem auditum averlent », ad fabulas autem con estole parentibus vestris. Hoc enim est justum . Honora
verlentur (Il Tim . iv , 3, 4). patrem tuum et malrem ee luam , quod est mandatum
LECTIONES VARIANTES.
a Pax, palientia , benignitas, bonitas Colt. 9 Vobis , fratres, in nomine Lam . Lin . NC. 1 .
b Fides , modestia , mansuetudo , continentia , castitas , Sic Græca , Lam . Lin . NC. 1. Bod . 1, 2. Thu . Corb . .
dilectio , adversushujusmodi non est lex Coll. Voss. 3 . Imp. omittunt Domini vostri.
Cum passionibus et desideriis Coll. s Concurrebas ei Lam . NC. 1. Thu . Bod . 1, 2, 3, 4.
d Masculorum concubitores Lam . V . 1. Bod . 1 , 2. Coll. Inter machos Bod . 4 . Cum machis particulam Lam .
Voss. 3 . DNC. 1 . Bod . 2 . Thu . Corb .
e Neque rapaces regnum Dei Coll . u Conquisitor hujusmundi Lam . NC. 1 .
f Sed sanctificati , sed justificati Lam . Lin . NC. 1, 2. v Stuliam fecit sapientiam Coll. Voss. 3. Stultitiam fecit
8 Pascent vos cum disciplina Coll. F'oss. 5 . Deus Bod . 1.
h Apprehendite disciplinam Bod . 2. I Quandoquidem sapientiam Dei non cognovil mundus
i Perealis a via justa Coll. per insipientiam suam ; placuit Deo per stultitiam . Lam ,
į Felices omnes qui confidunt in eum Cou . Corb. NC. 1 Rod . 2. Per sapientiam suam Coll.
k Dixit Deus : Quare lu narras justitias meas Coll. Ut y Signa petunt Bod . 1. Voss. 3.
quid V oss. 3 . % Græci sapientiain quærunt Cott . Voss. 5 .
1 Projecisti ... post te Coll . aa Sæculo huic stultus fiat Bod . 1, 3 , 4 . V oss. 3.
m Desideria ambulantes Lam . NC. 1. bb Reprehendens Lin . NC . 1. Reprehendam Morel,
n Auditum avertentes Lam . Bod. 2. NC. 1. Corb. cc Sapientum hominum Lam .
0 Inordinate vadit Corb . dd Quia sunt vanæ Bod . 1 .
P Disciplinam Dei vivit Lam . NC. 1. ce Et matrem , quod Bod. 1, 2, 4.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Verbum enim crucis. Vide Massuetum ad librum primum Irenai, pag. 17.
771 DIVI CYPRIANI
primnum in promissione è, ulbene sit tibi et sis longævus A CAP. LXXVII. — PECCANTEM PUBLICE OBSURGANDEY.
super terram (Ephes. vi, 1, 7, 9). In Epistola Pauli ad Timotbeum prima : Pacanta
CAP . LXXI. — PATRES D QUOQUE ASPEROS ESSE CIRCA coram omnibus corripe, ut el cæleri melum habeant
FILIOS NON OPORTERE. (1 Tim . v, 20).
Item illic : Et vos e, patres, nolite in iracundiam CAP. LXXVIII. - CUM HÆRETICIS NON LOQUENDOV.
mitiered filios vestros, sed nutrile eos in disciplina e el Ad Tilum : llæreticum hominem post unam correptis
correpiione Domini (Eph. vi, 4 ). nem devila , sciens quoniam perversus est hujusmodie!
CAP. LXXII. - SERVOS , CUM CREDIDERINT , PLCS DO peccal, el esl a semetipso danınalus (Til, m , 10, 11).De
MINIS CARNALIBUS SERVIRE DEBERE . hoc ipso in Epistola Joannis : Ex nobis exierunt,ki
non fuerunt er nobis. Si enim fuissenl ex nobis, mer.
In Epistola Pauli ad Ephesios : Servi , obedite do. sissent utique nobiscum (1 Joan. 11 , 19). Item ad Ti
minis carnalibus cum melu ci tremore 395 el in simplicilule motheum secunda : Sermo eorum ul cancer sapi
cordis vestri sicut Christo , non ad oculum servienles , (II Tim . 1, 17).
quasi hominibus placentes , sed quasi servi Dei. B CAP. IXSIX . - · INNOCENTIAM
J FIDENTER PETERE LT
(Ephes. vi, 5). IMPETRARE.
CAP. LXXIII. — ITEM DOMINOS MITIORES ESSE DEBERE . Iu Epistola Joanuis : Si cor nostrum nos non repte
hendat, fiduciam habemus ad Deum , el quodcumque te
liem illic & : Et vos, domini, eadem facile ad eos, tierimus accipiemus ab eo (I Joan. 1 , 21). Item in
lucantes iracundiam h , scientes quia etvesler i et ipso- Evangelio cala Matthæum : Beati º mundo corde,que
rum Dominus est in cælis , et exceptio personarum niam ipsi Deum videbunl(Math. v, 8).Item in Psalmo
non est in illo i (Ephes. vi, 1, 7, 8 ). XXIII ; Quis ascendet in montem Domini, aut quis
slubit in loco sanclo ejus ? Innocens manibus etmundo
CAP . LXXIV. — VIDUAS PROBATAS QUASQUE HONORANDAS. corder (Ps. XXI , 3, 4).
In Epistola Pauli ad Timotheum prima : Viduu: ho CAP . LXXX . - NIHIL LICERE DIABOLO IN HOMINEM , NISI
nora (juæ 'vere sunt viduæ . Quæ aulem delicala est vi DEUS PERMISERIT.
dua , vivens k morlua est ( I Tim . v, 3). Et iterum :
Juniores aulem viduas præleri 1. Cum enim m delicale In Evangelio cala Joannem dixit Jesus : Nullam
fuerint, in Christo nubere volunt, habentes judicium , C liaberes poleslalem adversus me, nisi dala tibi aset
quoniam primam fidem reprobaverunt (I Tim . v, 11). desuper (Joun. xix , 11). Item in Basilion tertio : Et
CAP. LXXV. - SUORUM , ET MAXIME FIDELIUM , CURAM excitavit
23). Item
Dominus Salanan ipsi Salomoni (III Reg.I ,
in Job 9 prius Deus pernisit, et lunc dia
PLUS UNUMQUENQUE HABERE DEBERE .
bolo licuit (Job 11, 6). Et in Evangelio Dominus
Apostolus ad Timotheum prima : Si quis autem ante permisit, dicendo Judie : Quod facis ſac celerius
suorum , etmaximedomesticorum , non agit curam , fic (Joan . XII, 27). Item apud Salomonem in Prover.
dem denegat, el estdeterior infideli (I Tim . Y, 8 ), De biis : Cor regis in manu Dei (Prov. XXI, I).
hoc ipso apud Esaiam : Si videris nudum , vesti, et
domesticos seuinis tui non despicias » (Isa,Lviii, 7). De CAP. LXXXI. — MERCEDEM MERCENARIO CITO REDDES
quibus domesticis in Evangelio dictum est: Si pa DAM .
tremfumilias dixerunt Beelzebub, quanto magis domestic
cos ejus (Malih . x, 25 ) ? In Levitico : Non dormiet merces mercenariilui
apud le usque in mane · (Levil. xix , 13).
CAP. LXXVI. - MAJOREM NATU NON TEMERE ACCU
. SANDUM . CAP. LXXXII. — NON ACGURANDUM.
Ad Timotheum prima : Adversus majorem nalu ac l Deuteronomio : Non onineminiu , neque aliji.
cilsalionem ne receperis (I Tim . v, 19). i remini (Deul. xvii, 10).
LECTIONES VARIANTES.
a Primum in repromissione Lam . Lin . Bod .1, 2 .Voss.3 . 1 Adolescentes autem viduas devita Cott. Omitte Toss.I.
b Parentes quoque Bod . 2, 4. m Delicatæ fuerint Benev. Lam . NC. 1 . Bod , 1, 2,3,4.
c Vos patres Thu . Voss. 3. Corb. Parentes Oxon . In deliciis fuerint Voss. 3 .
d (racundiam provocare NC. 1. Despexeris Bod . 1. Voss . 3 .
e Cum disciplina Coll. In disciplinam et correptionem " Felicesmundo Lam . Thu. Corb. Lin . NC. 1. Bodel,
Lam . Bod. 2 NC. 1 . Voss . 5. '. 2, 4.
f Servi Christi Lam . NC. 1, 2. Bod . 1, 2, 3, 4. Voss. 3. P Mundus corde Bod . 4.
6 Item illic desunt in inpressis, quac vocem illic transpo 9 In omnibus prius Deus Lam . NC. 1. Bod. 2.
nunt. Reslituo ex Lam . NC. 1 . Voss. 3. Lin . r Ante præmonuit Bod . 1.
h Remiltentes iracundiam Lam . Coll. s Fac velocius Lam . NC. 1. Bod . 4. Cou . Velociter Lu .
i El vestrum ipsorum Voss . 3 . Citius NC . 2. Bod . 3 .
j Non est apud illum NC. 2 . + Usque ad Bod . 2. Usque mane Bod . 1, 1. Coll.
* Viva mortua est Bod . 1. 4 , Corb . u Ominaberis neque auguraberis Coll.
 73 TESTIMONIORUM LIBER III . . 974
CAP. LXXXIII. - CIRRUM IN CAPITE NON HABENDUM " . A circumvenire 1 in negotio fratrem suum , quia ultor m
In Levitico : Non facietis cirrum ex coma capilis est Deus de his omnibus(1 Thess. iv, 6 ).
vestri (Levil. xix , 27). CAP. LXXXIX . — SUBITO VENIRE FINEM MUNDI.
CAP. LxxXIV. — NON VELLENDUM. Inquit Apostolus " : Dies Domini, sicut fur in nocle ,
ilii veniet 9. Cum dixerint pax P el firmitas 9 , lunc illis
- Non corrumpelis effigiem barbæ restre ( Levit. repentinus adveniet interilus ' (1 Thess. v, 2). llem in
xix , 27). · Actibus Apostolorum : Nemo polest cognoscere lem
CAP. LXXXV. - SURGENDUM CUM EPISCOPUS ET PRESBY-. pus aut lempora s quæ Paler posuil in sua potestate
TER VENIAT. (Acl. 1, 7).
In Levitico : A facie senioris exsurges, el honora CAP. XC. – UXOREM A VIRO NON RECEDERE , AUT SI
bis personam b presbyteri < (Levil, XIX , 32). RECESSERIT , INNUPTAM MANERE .
- CAP . LXXXVI. - SCHISMA NON FACIENDUM , ETIAMSI IN In Epistola Pauli ad Corinthios prima ; lis autem
UNA FIDE ET IN EADEM TRADITIONE PERMANEAT QUI
quæ nupseruntpræcipio , non ego , sed Dominus , uxo -
RECEDIT .
Brema viro non separari ', si autem recesserit ų, manere
In Ecclesiastica apud Salomonem : Scindens ligna innupiane", aul reconciliari viro, el virum uxorem non
periclitabilur 326 in eis, si exciderit ferrum (Eccli. x , 9). dimillere * (1 Cor. yii, 10).
Item in Exodo : In domo una comedelur, non ejicielis
de domo carnem foras (Exod. xii, 46 ). Item in Psal. CAP. XCI. — TANTUM UNUMQUEMQUE
SUSTI
TENTARI QUANTUM
mo cxxxII : Ecce quam bonum et quam jucundum d POTES T NERE.
habitare e fralres in unum ( Ps. CXXXII . 1) ! lem in In Epistola Pauli ad Corinthios prima : Tentalio
Evangelio cata Mauhicum : Oui non est mecum , ad vos non occupabil » , nisi humana. Fidelis aulem Deus,
versus me est , et qui mecum non colligit spargi qui non palielur vos lentari super quod z potestis , sed
(Matth. XII , 30 ). Item in Epistola Pauli ad Corin. faciel cum lentatione etiam evadendi facultateul, ut
thios prima : Obsecro aulem vos , fratres , per nomen possilis lolerare (1 Cor. XI , 3),
Domini nostri Jesu Christi ut id ipsum dicalis omnes, CAP. XCII . - NON QUICQUID LICET ESSE FACIENDUM .
el non sint in vobis schismata, silis aulem compositi & in
eodem sensu et in eadem sententia ( 1 Cor . 1, 10 ). Paulus in Epistola ad Corinthios prima : Omnia li
Item in Psalmo LxvIL : Deus, qui inhabitare facit una . cent , sed non omnia expediuni, Omnia liceni , sed non
- nimes b in domo (Ps. LXVII , 6). omnia ædificani (I Cor. vi, 11).
CAP . LXXXVII. - FIDELES SIMPLICES CUM PRUDENTIA. CAP. XCII. - PRÆDICTUM QUOD HÆRESES FUTURÆ
ESSE DEBERE . ESSENT.
In Evangelio cata Matthaeum : Estote prudentes sic - In Epistola Pauli ad Corinthios prima : Oportet et
ul serpentes, et simplices sicut columbæ (Malth. x , hæreses esse , ul probali manifesti sini in vobis ( 1 Cor.
16 ). Et iterum : Vos estis sal terræ . Si autem sal in . XI , 19)
fatuatum fueril i , in quo salietur ? Ad nihil i valet, ni CAP. XCIV. - CUM TIMORE ET HONORE EUCHARISTIAN
si ut projiciatur foras et conculcetur k ab hominibus ACCIPIENDAM .
(Matth . v, 13).
CAP . LXXXVIII. — FRATREM NON CIRCUMVENIENDUM .
In Levitico : Anima autem quæcumque manducaverit
ex carne sacrificii salularis, quod est Domini, et im
In Epistola Pauli ad Thessalonicenses prima : Non munditia ipsius super ipsum est, peribit anima illa de
LECTIONES VARIANTES.
a Cirrum non habendum , Sic Thu . 'Corb. Lam .NC. 1, D 4 . Vide nequis circumveniret Coul.
2. Lin . Bod . 1, 2, 4. Impressi addunt in capite . In Levi m Vindes Coul.
lico . u Finem mundi. Ia Evangelio Lum . NC. I. Bod . 2. Lin .
b Honorificabis personam Coll . o Diem autem illam et horam nemo scit, neque Augeli
c Presbyteri lui Bod . 2. coelorum , nisi Pater solus addit Coll.
d Ut quid bonum et voluptabile Benev. Lin . Bod. 4 . P Dixerint homines pax Bod . 2 .
e Uthabitent Bod . 2, 4 . 1 Et securitas Bod . 1.
f Non colligit , dispergit Lam . Bod . 1, 2, 4.NC. 1, 2. r Superveniet interitus Lum .
Non congregat Cou. $ Momenta aut tempora Coll .
6 Silis autem perfecti Bod . 1. V oss. 3. t Non discedere Bod . 2. Cott .
h Unius moris in domo Coll . u Discesserit Coll.
i Sal evanueril Coll. v Ionuptam permanere Lam . NC. 1. Rod . 2.
į Ad nihilum NC. 2 . Valet ultra' Lam . NC. 1. Bod . 2. * Vir uxorem non dimitial Lam . NC . 1. Bod . 2.
k Nisi projici foras et conculcari Bod . 4 . Thu . Corb.
Voss. 3 .
y Occupavil Oxon . Occupabit Thu. Corb. Appreheadit
Bod . 1.
I Noli circumvenire fratrem luun . Lam . N C . 1. Bod . 2, 2 Super id Bod . Lam .NC. 1.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Cap. LXXXVI. -- Cirrum , Isaacus Casaobonus in ill alia mulia in interpretatione Bibliorum greca, vel
animadversionibus ad librum secundum Suelonii , ait Cilicum Phasalitarum .
hanc vocem græcam non esse, sed Alexandrinorum ,
775 DIVI CYPRIANI
populo suo (Levit. vii , 20). Item ad Corinthios pri. A CAP. XCVIII. — CATECUMINUM PECCARE JAM NON
ma : Quicumquc ederil panem aul biberit calicem Do. DEBERE .
mini indigne, reus eril corporis el sanguinis Domini In Epistola Pauli ad Romanos : Facianus male
(1 Cor. xi, 27). dum veniunt bona k , quorum condemnatiojusta cate
CAP. XCV. — BONIS « CONVIVENDUM , MALOS AUTEM (Rom . 111, 8).
VITANDOS. CAP. xcix . — JUDICIUM SECUNDUM TEMPORA FOTORCY
A pud Salomonem in Proverbiis : Ne adduxeris VEL ÆQUITATIS ANTE LEGEM , vel LEGIS PANI
impium in habilaculum justorum (Prov. xxiv , 15 ). MOYSEN .
Item apud eundem in Ecclesiastico : Viri justi sint
libi convivæ (Eccli. ix , 22). Et iterum : Amicus fi. Pullus ad Romanos : Quoquol sine lege peces
delismedicamentum vitæ el immortalitatis (Ibid . vi, 16 ) . runi, sine lege I peribunt ; el quotquot in lege peccareras
Item illic : Lunge abeslo ab homine potestalem ha- per legem el judicabuntur (Rom . v . 12.).
bente occidendi c, el non suspicaberis limorem ( Ibid . CAP. C. GRATIAM DEIGRATUITAN ESSE DEBERE.
ix', 13). llem illic : Bealus d qui invenit amicum ve To Actibus Apostolorum Pecunia lua unlecunsities
rum , el qui enarral justiliam auri audienti (Ibid . xxv , R perditione, quia existimasti " : gratiam Dei per pecunia
12). Item illic : Sepi aures tuas spinis , el noli audire possideri ° (Act. VII, 20). Item in Evangelio:Craus!
linguam nequam (Ibid ., XLVIII, 23). Item in Psalnio accepistis, gratis dale (Malll . x, 3). Ilem illic:Die
XVII : Cum justo justificaberis é , el cum viro inno mum Patris mei domum fecistis negotiationis,etdont
cente innocens eris , el cum perverso perversus eris 1.
(Ps. xvii , 28 ). Item in Epistola Pauli ad Corinthios orulionis vos fecistis speluncam latronum (Joan.ii,la
llem apud Esaiam : Qui sililis, vadile ad aquar;i
prima : Corrumpunt ingenia bona confabulationes pes quolquolnon habelis pecuniam , eunles emite, el bibita
simæ (1Cor. xv, 33). sine pecunia (1sa . Lv, 1;. Item in Apocalypsi: Ej
397 CAP . XCVI.-- FACTIS, NON VERBIS, OPERANDUM . a el w , inilium el finis. Ego silienti dabo de fonteadu?
Apud Salomonem in Ecclesiastico : Noli cilatus vilæ gratis. Quivicerit, possidebit ea r el eorum here:
ditatem ; el ero ejus Deus, et ille eritmihi filius.(Apoc.
esse in lingua lua , et inutilis el remissus in operibus
luis (Eccli, iv , 34). Et Paulus ad Corinthios prima : XXI, 6 ).
Non in sermone est regnum Dei, sed in virtule ( 1 Cor. CAP. CI. — SPIRITUM SANCTUM IN JGNE FREQCESTER
IV, 20 ).llem ad Romanos : Non auditores leyis justi APPARUISSE .
sunt apud Deum , sed factores legis justificabuntur In Exodo : Elmons Sina fumabal ' lolus, quonies
(Rom 11, 13). Ilem in Evangelio cala Matthæum : Qui C descenderat Deus in eum in igne(Exod.xix,18).Klem in
feceril et sic docuerit, maximus vocabitur in regno cce
lorum (Matth. v, 19).Item illic : Omnis qui audil ver Acribus Apostolorum : Et factus est subilo decælo somus
quasi ferrelurflatus vehemens, elimplevil lotum illumla
ba inea et facit ea , similabo eum virosapienti qui ædifi cum in quv erant sedentesu . El visæ suntillislinguæ dinis
cavit domum suam super petram . Descendit pluvia 6, quasi ignis, qui el insedil in unumquemque illorum;*
venerunt pumina, ſlaverunt venii et impegerunt in do impleli sunt omnes Spiritu sanclo (Act. 11,2). Item !
mum illain , el non cecidit. Fundata enim fuit super sacrificiis quæcumque accepta habebat Deus,descth
petram . Etoninis quiaudit verba mea , el non facil h ea, debat ignis de cælo qui sacrificala consumerel(Ifelt
similabo eum viro slullo quiædificavit domum suam super XVII, 33). In Exodo : In flamma ignis apparuit die
arenam , Descendit pluvia , venerunt pumina, flaverunt gelus Domini de rubo (Exod. 11 , 2).
venli et impegerunt in domum illam , et cecidit, et face 9
la est ruina ejusmagna (Matth . vii , 24 -27). CAP. CII. — CORREPTIONEM BONOS QUOSQUE' LIBENTLE
CAP. XCVII. — ET AD FIDEM ET AD CONSECUTIONEM AUDIRE DEBERE.
PROPERANDUM . A pud Salomonein in Proverbiis : Qui corripil 18*
Apud Salomonem in Ecclesiastico : Ne tardes con - D pium , odielur ab eo. Corripe sapientem , el diliget k
verri ad Deum , el ne differas i de die in diem . Subito (Prov . ix . 8 ).
enim venit ira illius i (Eccles. V, 8).
LECTIONES VARIANTES.
a Cum bonis Lam . NC. 1. Voss. 3. 1 , 2. Bod . 1, 2, 4. Voss. 3 .
hc Occidendi.
Conveniendum m Tecum sit in juteritum Bod . 1. Voss. 5.
ItemMor
illic. Man
Lam .. Bod. 1, 2, 4. Thu . Corb . u Oui æstimasti Cou . Existimasti te Lam . NC. 1.
d Felix qui invenit Bod. 4. Thu . " Possidere Lam NC . 1.
e Cum electo eleclus eris Lin . Coul. P Quod gratis accepistis Coli. Bod. 3 .
ſ Perverteris Lin . 9 Emile et edite Coti.
Ascenderunt venti Cott . Descenderunt pluviae Lam . r Possidebit hæc Cout.
NC. 1. Bod . 1. s In filium Bod . 3 .
h Non faciat O .xon . Non facit Lam . Lin . NC. 1. Voss. 3 . t Fumigabat totus Cott.
i Differas diem in diem Lam . Lin . NC. 1. u Sedentes Apostoli Lam . Bod . 2. NC. 1.
i Ira illius, et in tempore vindictæ disperdet te Lin. ✓* Bonos quoque Bod . 1, 3, 4. Colt.
El diliget te . Item in Psalmis : Corripielme jusu
Coll. increpabit me in misericordia sua Bod. 3.
* Mala , ut veniantnobis bona Lam . NC. 1.
i Quotquot inique peccaverunt, inique Lam . Lin . NC.
777 TESTIMONIORUM LIBER II. 778
CAP. CII. - A MULTILOQUENTIA U TEMPERANDUM . A CAP. CXI.----SACRIFICIA MALORUM ACCEPTALIA ? NON ESSE .
Apud Salomonem : Ex multiloquentia non effugies Apud eumdem : Dona iniquorum non probalm Allis
peccatum , parcensautem labiis sensalus eris ( Prov . simus (Eccli. xxxiv, 23).
, 19). CAP. CXII, -- GRAVIUS JUDICARI DE IIS QUI IN SÆCULO
CAP. civ . — NON MENTIENDUM . PLUS HABUERUNT POTESTATIS .
1.Abominatio est Domino e labia mendacin (Prov.xii, Apud Salomonem : Judicium durissimum in his qui
22). praesuni" fiel.Exiguo enim conceditur miscricordia, po
CAP. CV .- FREQUENTER EMENDANDOS QUI DELINQUUNT IN lenles autem polenter formenta paticntur (Sap. vi, 6 ).
DOMESTICO MINISTERIO . Item in Psalmo secundo : El nunc, reges, intelligile ,
In Salomone : Qui parcit baculo d, odit filium eniendamini quijudiculis terram (Ps. 11, 10).
(Prov . xi , 24 ). Et iterum : Nedestileris e parrulum CAP. CXI . – VIDUAM ET PUPILLOS PROTEGIOPORTERE.
emendando (Prov. xix, 12).
Apud Salomonem : Eslo pupillis misericors ul pater ,
CAP. CVI. -- INJURIA ACCEPTA , PATIENTIAM TENENDAM , ET el pro viromatri illorum ; el eris relit filius Allissimi P',
ULTIONEM DEO RELINQUENDAM 1. B si obedieris (Eccli., iv, 18). Item in Exodo : Omnem
326 Nedixeris, U lciscar mede inimico meo, sed susti- viduam el orphanum non vexabitis. Si autem vexave
ne Dominum ut libi auxilio sil (Deut. sxxII, 35 ). Item rilis cos y, elvociferantos exclamaverint ad me,exaudiam
alibi : Mihi vindictam , ego retribuam , dicit Dominus exclamationes eorum , et irascar animo in vobis, el peri
(Rom . vi, 19). Item apud Sophoniam : Excspecta me, mam vos gladio ; el erunt conju:jes vestræ vidve, el fi
dicit Dominus, in die resurrectionis mea in lestimonium , lii vestri orphani ( Exod . XXII, 22). Iiem apud Esaiam : *
quoniam judicium meum al congregationes gentium , Judicate pr.pillor, el justificale viduam , el venile,disputa
ul excipiam reges el cfl'undam super eos iram meum lemus, dicit Dominus (Isa . I, 17). llem apud Job :
(Soph . III, 8 ). Conservavi egenum de manu potentis, et pupillo cuinon
CAP . cvii. — NON DETRAHENDUM . erat adjutor auxilialus sum . Os viduæ benedixit me
(Job . xxix , 12). Item in Psalmo Live : Patris or
Apud Salomonem in Proverbiis : Noli diligere de. phanorum el judicis viduarum (Ps. Livii, 5 ).
trahere , ne extollaris 6 (Prov. xvii, 9). llem in
Psalmo xlis : Sedens adversus fratrem tuum detrahe- CAP . CXIV. - DUM IN CARNE EST QUIS, EXOMOLOGESIN FA
bas, el adversus filium malris luæ ponebas scandalum CERE DEBERE .
(Ps, XLIX , 21). Item in Epistola Pauliad Colossenses h :
Denullo male loqui, nec litigiosos esse (Tit. II, 2 ). u In Psalmo quinto : Apud inferos autem quis confile
bilur libi (Ps. vi, 6 )? Ilem in Psalmo xxis : Numquid
CAP . CVIII. — NON ESSE PROXIMO INSIDIANDUM . exomologesin s faciel libi pulvis (Ps. xxix , 12) ? liem
Apud Salomonem in Proverbiis : Qui ſodit ſoveam alibi exomologesin faciendam : Malo pænitentiam
proximosuo, ipseincidet in eam (Prov . xxvi, 27). peccatoris quam mortem ' ( Ezech. XXXIII, 1i). Item
apud Hieremiam : Hæc dicit Dominus : Numquid qui
CAP. CIX . - INFIRMOS VISITANDOS . cadil non surgel u, aut qui averlitur non converletur
Apud Salomonem in Ecclesiastico : Ne pigriteris (llier. VIII
visitare infirmum . Ex his enim in dilectione firmaberis CAP . — CXV . ADULATIONEM PERNICIOSAM ESSE .
(Eccli. vi, 39). Ilem in Evangelio : Infirmus fui, et i Apud Esaiam : Qui vos felices dicunt, in errorem ros
visilaslis me; in carcere fui, el venislis ad me (Malth . millunt, el semilas pedum vestrorum turbaril » (Isa .
XXV, 36). JII, 12).
CAP. cx. — SUSURRONES MALEDICTOS ESSE . 1. CAP. CXVI. — PLUS AB EO DILIGI DEUM , CUI IN BAPTISMO
In Ecclesiastico apud Salomonem : Susurro et bi PLURA PECCATA DIMITTUNTUR .
linguismaledictus i. Mullos k enim turbabit pacem ha- D
bentes (Eccli. xxvii , 15). In Evangelio cala Lucam : Cui plusdimillilur, plus
LECTIONES VARIANTES.
a A multiloquio Coll . i Maledictus in plebe Sir .
Solomonem . Sic Lam . NC. 1 et Bod . 2. Deest k Multos enim tribulant Colt.
ImApud
inChi pi . 1 Accepta non esse Bod . 1, 2, 4. Lam .
© Lubia mendacia. Item : os quod menlitur occidit ani m Reprobat Lam . NC. 1. Bod . 2 . Cou .
mam Coul. Item illic : Noli velle mentiri omnemendacium , 1 In his qui præstant Lam . NC . 1.
assiduitas illius no :: bona Lin . • Erudimini qui judicatis NC. Lin .
Parcit virgæ Colt. Baculo suo Rod . 1, 4. p Et filius Allissimi eris Bod . 1.
• Deslitneris parvulum Lam . Lin . NC. 2. q Vexabitis Bod . 1, 2, 4 . Nocuerilis Colt .
Ullionem relinquendam . Apud Solomonem : Ne r Judicale pupillum Colt.
dixeris reddam malum , sed exspecta Dominum et salvabit 9 Numquid confitebitur Bod . 1.
te Coll. Exspecta Dominum Lamm . Bod . 2. Lin . NC. 1. Exoniologesin malo peccatoris, et pænitentiam quam
Detrahere, ne eradiceris Bod . 3 . NC . 1. Coll. mortem Ver. Man .
h Ad titum Oron . u Non adjiciet ut resurgat Colt.
Visitaslis nie ; nudus fui, et vestistis me Lin . v Vestrorum conturbani Lam . NC. 2. Bod . 2, 3.
PATROL. IV . S. CYPR. 25
 779 DIVI CÈPRIANÍ
diligit ; et cui minus a dimittitur,modicum diligil (Luc. A CAP. cxix. — GRAVE FUISSE JUGOM LEGIS, QUOD
vi, 47). NOBIS ABJECTUM EST, ET LEVE ESSE JOGUM DONDI,
CAP. CXVII. — FORTEM CONGRESSIONEM ESSE ADVERSUS
QUOD A NOBIS SUSCEPTUM EST .
DIABOLUM , ET IDEO FORTITER NOS STARE DEBERE, Ini Psalmo secundo : Ad quid tumulliatr sunt çer
UT POSSIMUS VINCERE. tes, el populi meditati sunt inania ? Adsliterunt regas
lerræ , et principes congregali sunl in unum adrats
In Epistola Pauli ad Ephesios : Non est nobis col- Dominum et adversus Christum ejus. Dirumpait;
luctatio adversus carnem e! sanguinem , sed adversus vincula eorum , el projiciamus a nobis jugum eorus
potestales el principes hujusmundi et harum tenebra- (Ps. 11, 1). llem in Evangelio cala Matthæum : Pe
rum b, adversus spiritalia nequiliæ in cælestibus. Pro. nile ad me, omnes qui laboralis et onerati eslis, eito
pter hoc induile arma c Dei, ut possilis resistere d in vos requiescere faciam P. Tollile jugum meum sig ?
die nequissimo,ul, cum omnia perſecerilis,sietis accincii vos, et discite a mequia milis sum el humilis corde,e
lumbos vestros in veritate Evangelii, induentes e lori- invenietis requiem animabus vestris. Jugum ein
cam justilia , el calciali pedes in præparatione Evange- meum bonum est 9, el onus meum leve r es ! Wauk,
lii pacis, in omnibus f assumentes sculum fidei, in quo XI, 8). ltem in Actibus Apostolorum : Visun ex!
possilis omnia ignea jocula 6 nequissimi extinguere, B sancio Spiriiui el nobis nullam vobis imponere sarcieze
et galeam salutis assumere el gladium spirilus, qui est b quam ista quæ ex necessitate sunt, abstinere ros ab 14
verbum Dei i (Eph . vi, 12-17). lolatriis et sanguinis effusiones et fornicatione. El que
CAP . CXVII. — ITEM , DE ANTICHRISTO , QUOD IN HO cumque vobis fierinon vullis,aliisne fecerilis ? (Act.15.8).
MINEM Í VENIAT k . CAP . CXX . — ORATIONIBUS INSISTENDUM.
In Epistola Pauli ad Colossenses : Instale oration ,
Apud Esaiam : Hic homo qui concitat terram 1, vigilanles in ea (Coloss. iv , 2), Jtem in Psalmoprime:
commovet reges, qui ponit orbem terræ totum deseríum Sed in lege u Domini voluntas ejus, et in lege ejusme
(Isa . xiv , 16 , 17). dilabilur die ac nocle ' (Ps. I, 2).
LECTIONES VARIANTES .
a Pusillum dimittitur Lam . NC. 1. Lin . Bod . 1, 2. Thu Principes convenerunt Lam . NC. 1. Bod. 2, 3.C .
Ben . Ver. lecti sunt Bod. 1. 4 . Convenerunt in unum Coll.
b Mundi, rectores tenebrarum harum Coll. o Abjicianius Ver . Bod . 4 .
c Iuduile lota arma Lam . Lin . Bot. 1, 2, 4. NC. 1. Ben . P Reficiam Lam . Lin . Bod 1, 2
a Possitis persistere Lam . Bod. 2 NC, 1. 9 Suave est Lam . NC. 1. Bod . 1, 2, 3 . Coul.
e Veritate, induentes Lam . Lin . NC. 1. Bod . 2. r Sarcinamea levis Bot. 1. Thu Corb.
f Evarigelii ; in omnibus Ver . El sanguine et Bod . 1, 2. 4 . Thu . Corb. Benet. Vet.
& Ignita j.acula Lim . Lin. Bod . 1, 2, 4 . Benev . Ver. Thu . El suffocatione Coll.
h Galeam salvationis Bod . 1, 2. 4. Lam . t Nec ieceritis Coll .
i Serino Dei Bod . 1, 2, 3, 4. Thu . Corb . Lam . von abiit consilio impiorum
i Homine Oxon . Lam Lin NC 1. et Bod . 1, 2, 4. Impr. u Beatus
catorum nonquistetit, et inin cathedra parte
pesulentizet innonviasallit,
Horninem . Homine juvenirtur Coll . Domini
legeapud
sedv inItem Cou . : Ne impediaris orare semper,
k Veniai. Paulus ad Thessalonicenses : Cum revelatus Solomonem
fuerit homo peccati, filius perdilionis Coll . ac non cesses usque ad mortem justificari ,quoniain mente
1 Terram et corumovel Bod . 2 . Domini manet in ælernum , addii 0 .ron . e 4 codd. La
m Quare fremuerunt Bud . 3. Colt. NC. 1. Bod . 2. Coit.
STEPI , BALUZII NOTÆ .
Cap. CXIX . - Etinvenielis. Isla et quæ deinceps Gratianopolitano .
ad finem libri, desunt in codice sequuntur usque

339 LIBER
DE SPECTACULIS .
ARGUMENTUM . - Agii primum auctor adversus illos D serlis Scripturæ verbis prohibila sini,dawnala lainer
qui spectacula gentilium publica Scripturarum aucto idololatriæ interdicto hinc probat, quod nullam nek
ntevaniur, el quamquam nusquam di-
ritate vindicaree nitebantur, di spectaculi genus idolis consecratum sil. Deinde,per
STEPU. BALUZII NOTÆ .
604 DE SPECTACULIS . - Prima libri istius editio prodiit dens demeo neque mulans. Variie aulem sunt virorum
ex officina Pauli Manutii. Rarissima sunt velera illius eruditorum opiniones de ejus auctore . Quidam illu
exemplaria .Morellius, Goulartins el Rigallius nullum decretorio judicio abjudicant Cypriano ; contra,plu
habuerunt , neque Angli : ego habui 08:10 , um ex res viri docti el eruditi, nimirum illustrissimus car.
bibliotheca monasterii s:ncti Dionysii Reniensis ,aliud dinalis Baronius, Jacobus Pamelius, Petrus Faber
quod fuit olim collegii Foxensis, ex Colbertina . Horum Sanjorianus, Jacobus Sirmondus , Desiilcriws Iterato
libroruin auctoritate emendavi huic librum , nihil ad dus, ac fortasse alii, illum citant lamquam gcuuinuin
 781 LIBER DE SPECTACULIS . 782
singula ludorum genera, quæ sint in spectando peri- A eorum in hac causa et patrocinia referre. Ubi, in
cula, paulo latius quam Epistola secunda ad Dona quiunt, scripta sunt ist., ubi prohibita ? Alioquin et
tum prosequitur, et præsertim eorum quibus cobscoe - auriga est Israel Helias, et ante arcam David ipse
nilatis, inquit, magisterium traditur simulacris libi- slavit. Nabla , cynares ,ara , lynipana, tibias, citha
dinis.» Postremo spectacula Christiano homine digna, ras, choro - legimus. Apostolus quoque dimicans ces
quibus merilo oblectare se debeat, paucis recenset. lus et colluctationis nostræ adversus spiritali: nequi
Imitalus haud dubie librum Tertulliani de Spectacile tiæ proponit certamen . Rursiis , cum de stadio sumit
lis, quem alicubi el græce el laline se scripsisse ille exempla , coronæ quoque collocat præmia. Cur ergo
indical, tam referlum iis omnibus quæ ad hoc instie homini Christiano fideli non liceat spectare quod li
Tulum faciunt, ul commentarii loco esse possil dum de cuit divinis Litteris scribere ? Boc in loco non imme
spectaculorum diversitate agendum est. rito dixerim longe melius fuisse istis nullas Lilteras
nosse quam sic Litteras legcre. Verba enim et exerries
I. CYPRIANUS plebi in Evangelio stanli salutem . Ut pla quæ ad exbortationem evangelicæ virtutis posita
me salis contristat el animum meum graviter affligit sunt,ad vitiorum patrocinia transferuntur ; quoniam
cum nulla mihi scribendi ad vos porrigitur occasio , non ul spectarentur isla scripta sunt, sed iii animis
detrimentum est enim meuni vobiseum non colloqui, B nostris instantia major excitarelur in rebusprofuturis,
ila nihil mihi tanlam lætitiam hilaritatemque restituil dum tanta est apud ethnicos in rebus non proluluris .
quam cum adest rursus occasio . Vobiscum me esse
arbitror cum vobis per lilleras loquor. Quamquam III.Argumentum est ergo excitandze 340 virtutis, non
igiturita se hæchabere quæ dico certos vos esse sciam permissio
per sive libertas spectandi gentilis erroris, ut
per hoc animus plus accendatur ad evangelicam vir
nec quicquam de verborum meorumi veritale dubi
tare, tamen etiam argumentum sinceritalem rei as. lutem propter divina præmia cum per omnium labo
serit. Nam , cum nulla prorsus præteritur occasio, rum et dolorum calamitatem concedatur perveniread
æterna compendia . Nam quod Heliasauriga est Israe
probalur affectio . Quamvis ergo cerius siin vos non
minus esse in vile actu graves quam in sacramento lis non patrocinatur spectandis circensibus : in nullo
enim is circo cucurrit. El quod David in conspectu
fideles, tamen , quoniam non desunt vitiorum asser Dei choros egil nihil adjuvat in theatro sedentes
fores blandi el indulgentes patroni qui præstant vitiis Christianos lideles: nulla enim obscænismotibusniem
auctoritilem et, quod est deterius, censuram Scrip .
turarum coelestium in advocationem criminum con bra distorquens desalla vit gracie libidinis fabulam .
verlunt, quasisicut innocensspectaculorum ad remis Nabulæ , cynarx , tibiæ , tympana, citharæ Domino
c servierunt,illicita
sionem animi appelacur voluplas : nam el eo usque uspectentur non idolis . Non igitur præscribatur ut
; a diabolo arifice ex sanctis in
enervalus est ecclesiasticæ disciplinæ vigor el ila
omni languore vitiorum præcipitatur in pejus, ut jam illicita mulata sunt. Præscribat igitur istis pudor,
non vitiis excusatio sed auctoritas detur, placuit pau etiamsi non possunt sanctie Lilleræ . Quædam enim
cis vos nunc non instruere,sed instrucios admonere, Scriptura magis provide in prxcipiendo. Verecun
ne,quia male sunt vincia vulnera, sanitatis obducie diam passa, plus interdixit, quia lacuit. Veritas, si ad
perrumpant cicatricem . Nullum enim malum diſtici hæc usque descenderet, pessime de fidelibus suis
Tius extinguitur quam quod faeiles reditus habei, dum sensisset. Nam el plerumque in præceptis quædam
el aullitudinis consensu asseritur, et excusatione wilus lacentur : admonent sa pe dum interdicuntur.
blandilur. lia etiam tacentur dum in Liiteris scripta sunt, et
præceptorum loco severitas loquitur, et ratio docet
II. Non pudel, non pudel, inquam , fideles homines quæ
el christiani sibinominis auctoritatem vindicantes,su Scriplura conticuit. Secum tantummodo unus
perstiliunes vanas gentilium cum spectaculis mixtas loquatur,deliberet,
quisque
et nibil
et cum persona professionis suze
umquam indecorum gerer. Plus
de Scripturis cælestibus vindicare el divinam aucto . enim ponderis habebit conscientia quæ nulli se alleri
ritatem idololatriæ conferre. Nam , quomodo id quod
in honore alicujus idoli ab ethnicis agitur a fidelibus Dºdebebit nisi sibi.
Christianis spectaculo frequentatur , et idololatria IV. Quid Scriptura interdixit ? Prohibuit enim
gentilis asseritur, etin contumeliam Dei religio vera speciari quod prohibetgeri. Omnia , inquam , ista spec
et divina calcalur ? Pudor me tenet prescriptiones taculorum genera damnavit quando idololatriam sus
STEPH . BALUZII NOT. .
Cypriani factum , etiam illustrissimus cardinalis Bel- Scribendi occasio . Plures sunt sancti Martyris Epis
larminus videtur existimasse esse Cypriani. Ego , in stolie eodem sensu scriptæ .
ea opinionum diversitate nemini prajudicans, ar Vile aciu . Codex Fuxensis, justis aclibus.
bitrilus sum non esse temere sejung ndum a legiti Viliis. Idem codex , flagitiis.
mis sancti Martyris operibus, praesertim cum obser Sicu! innocens. Veleres libri, sine culpa innocens,
valum a nonnullis sit non ila discrepare a stylo ejus, II. — De Scripturis colestibus. Lodem modo tractat
ul quidam existimarunt. hoc argumentum magister Cypriani Tertullianus in
1. - Plebi in Evangelio slanti.Sic liber Novatiani de libro siio de Spectaculis.
cibis Judaicis, si vera est inscriptio , inscriptus est : Nabla . Vide Hospinianum , lib . 11 de Templis, cap ,
Plebi in Evangelio perslanli, 23 , pag . 309.
785 DIVI CYPRIANI
Tulit,ludorum omnium matrem ,unde hrc vanitatis el A quod pigrior , annos pecoris computare , consula
levitatis monstra venerunt. Quod enim spectaculum nosse, xlales discere, prosapiam designare, avos is.
sinc idolo ? quis ludus sine sacrificio ? quod cerlamen sos atavosque commemorare ! Quam boc lotum otio
non consecralum mortuo ? Quid inter hæc Christianus sum negotium , immo quam turpe et ignominiosum,
fidelis facit ? Si idololatriam ſugit, quid qui jam san - hunc,inquam ,memoriter totam equinigeneris sobolen
clus sit de rebus criminosis voluptatem capit ? Quid computantem et sinc offensa spectaculi cum magna re
contra Deum superstitiones probat, quas amal dum locitatereferenlem ! Parenles Christi, sipræroges,ne
special ? Cielerum , scial omnia hæc inventa dæmonio- scit, ut infelicius sii et scire. Quod sirursum prerogen
rum esse, non Dei. Impudenter in Ecclesia damonia quo ad aliquod spectaculum nescit, aut infelicior,si
exorcizat quorum voluptates in spectaculis laudat; et scit. Quod si rursum prerogem quo ad aliquod spects.
cum semel illi renuntians, rescissa sit res omnis in culum itinere pervenerit, confitebitur per lurparum ,
Baptismale , dum post Christum ad diaboli spectacu per prostitutarum nuda corpora , per publicam libidi
lum vadit, Christo tamquam diabolo renuntiat. Ido- nem , per dedecus publicum , per vulgarem lasciviam,
lolatria , ut jam dixi, ludorum omnium maler est ; per communem omnium contumeliam . Cui ut non ob
que ut ad se Christiani fideles veniani, blanditur jiciam quod fortasse commisit, vidil lamen quod con
illis per oculorum et aurium voluptatem . Romulus B millendum non fuit, et oculos ad idololatrice specta.
Conso , quasiconsilii deo, ob rapiendas Sabinas cir - culum per libidinem duxit, ausus secum sanctum in
censes , primus consecravit. Caeterum reliqui, dum lupanar ducere, si poluisset; qui festinans ad spate
Urbem fames occupassel, ad avocationem populi ac laculum , dimissus e Dominico etadhuc gerens secun,
quisili sunt ludi scenici, Cereri el Libero dicati post. ut assolet, Eucharistiam , inter corpora obscæna mite
modum reliquisque idolis elmortuis. Græca illa cer- retricum Christi sanctum corpus infidelis iste circus.
tamina vel in cantibus, vel in fidibus, vel in vocibus, lulit, plus damnationis meritus de itinere quam d
vel in viribus præsides suos habent varia džemonia ;et spectaculi voluptate.
quicquid est aliud quod spectantium aut oculos movet VI. Sed , ut de hoc scena inquinamento interes
aut delinit aures, si cum origine sua el institutione cundo jam transitum faciam , pudet referre quæ di
queralur, causam præfert aut idolum aut dæmonium cuntur, pudet etiam accusare quæ fiunt, argomenle
aut norluum . Ita diabolus ariiſex, quia idololatriam rum strophas, adulterorum fallacias , mulierum in
per sc nudam sciebat horreri , spectaculis miscuit, pudicitias, scurriles jocos , parasitos sordidos,ipsas
ut per voluptatem possel amari. quoque patresfamilias togalosmodo stupidos,modo
V . Plura prosequi quid est necessc, vel sacrili. obscenos , in omnibus stolidos , in omnibus invert
ciorum in ludis genera monstruosa describere, inier C cundos. Et cum nulli hominum aut generiant profes
quæ nonnunquam et homo fit hostia latrocinio sa sioni ab improborum istorum sermone parcator,ab
cerdotis, dum cruor etiam de jugulo calidus exceptis omnibus tamen ad spectaculum convenitur. Coma
spumanti palera, dum adhuc fervet, el quasi silienti mune dedecus delectat, videre vel recognoscereoia
idolo in faciem jactatus crudeliler propinalur , et vel discere. Concurritur illic ad pudorem publicam
inter voluplales spectantium quorumdam mors ero . Tupanaris, ad ob-cônjialis magisterium ,nequid **
gatur, ut per cruentum spectaculum sævire discatur, crelo minus agatur quam quod in publico disciter;
quasi parum sit bomini privala sua rabies, nisi illam et inter ipsas leges docelur quidquid legibus interdi
311 et publice discal. In poenam hominis ſera rabida citur. Quid inter hæc Christianus fidelis facitcui vita
nulritur in deliciis , ut sub spectantium oculis crudc . non licet nec cogitare ? quid oblectalur simulacristo
lius insaniat. Erudit artiſex belluam , quæ clementior bidinis , ut in ipsis deposiia verecundia andacior Ik
fortasse fuisset si non illam magister crudelior sit - ad crimina ? Discil et facere dum consuescit te
vire docuissel. Ergo , ut laceam quicquid latius idolo . dere. lllic lamen quas infelicitas sua ad servicalen
latria probat, quam vana sunt ipsa certamina , lites inscruit et prostravit , libidines publicas occultant,&
in cofuribus, contentiones in cursibus, favores in ho dedecus suum de latebris consolantur. Erubescuit
noribus, gaudere quod equus velocior fuerit, mærere I) videri etiam quæ pudorem vendiderunt. Al istud per
STEPH . BALUZII NOTÆ .
IV . - Ludorum omnium matrem . Vide Ovidium lib . v Dimissus e Dominico . Codex ex quo liber iste edis
Fastorum , el Pelruin Fabrum Sanjorianum lib . IV . est a Manutio , non habebale Dominico, el proplere
Agonisticon , caj . 3 , ubi fuse ista ('xplicai. Vide etiam appositus est in illa editione : sleriscis, ut inleme
librum Tertulliani de Spectaculis. dareliir aliquid huic deesse . Pamelius laudat manua
Romulus Conso. Vide Supra pas. 569. scriptum in quo scriptum erat dimissus e Dominico,
Cantibus. Codex Fuxensis , flexibus. Quæ postea se- in codice Remensi; Fuxensis habetamisso DOMINI ,
quuntur, Faber cap . 4 lere pulal essc ex glossimale. per errorem librarii.
* V. - Parentes Christi. Ila codex Fuxensis. Alius el Gerens Ericharistiam . Vide supra , pag. 161, elque
edilio Manutii , parles, errore manifesto : comparatio notata sunt ad librum de Bono Patientire.
est inter genealogiam equi el genealogiam Christi ; Christi sanctum . Emendatum libro Fusensi..
scit iste Christianus genealogiaı cqui,nescil genea - VI. — Argumentorum strophas. Ita veteres libri
logiam Cliristi. Turpe el miserabile. legebalur agentium strophas, nullo sensu . Vide Les
Secum sanctum . Codex Fixinsis, secum corpus con Martinii el Etymologicon linguæ Latinæ Ger
quod est sanctum . Codex Remensis el editiones, se Joannis Vossii.
cum Spiritum sanctum . Inter ipsas leges. Vide supra pag . 381.
 785 LIBER DE SPECTACULIS . 786
blicum monstrum omnibus videntibus geritur, et A ciet, siſuerit impulsa ? Avocandus est igitur animus
prostitutarum Transitur obscenitas. Quæsitum est ab istis.
quomodo adulterium oculis admitterelur. Huic dede- IX . Habel Christianus spectacula meliora , si velil ;
cori condignum dedecus superducitur. llonio fractus habet veras et profuturas voluptates , si se recogno .
omnibus membris , et vir ulira muliebrem mollitiem verit . Et, ut omiliam illa quæ nondum contemplari
dissolutiis , cui ars sil verba manibus expedire ; et possunt, habet islam mundi pulchritudinem , quam
propler unum nescio quem nec virum nec feminam , videat alque miretur, solis ortum aspicial , rursus
commovelur civilas tota , ut desalientur fabulose an - occasum mutuis vicibus dies noclesque revocantem ,
tiquitatum libidines. Ita amatur quidquid non licet, globum lunæ temporum cursus incrementis suis de
ut que etiam ælas absconderat, sub oculorum me- crementisque signantem , astrorum micantium choro ;
moriam reducanlur. et assidue de suinma mobilitate lulgentes, anni 10
VII . Non estlibidini satis malis suis uti præsenti- tius per vices summa de summo membra divisa , el
bus, nisi suum de spectaculo facial in quo etiam su- dies ipsos cum noctibns per horarum spatia digestos,
perior alas erraverat. Non licel 34 *, inquam , adesse terræ molem libratam cum montibus, el proflua flli
Christianis fidelibus, non licet omnino, nec illis quos mina cum suis fontibus , extensa maria cum suis fluc
ad delinimenta aurium ad omnes ubique Grzecia in - B libus atque littoribus, interim constantem pariter
struclos suis vanis artibus milit. Clangores lubæ sumina conspiratione nexibusque concordiæ exten
bellicos aller inilalur raucos, alter lugubres sonos sum aerem medium tenuitate sua cuncia vegetaniem ,
spiriiu tibiam inllante moderatur, aller, cum choris nunc imbres contractis nubibus profundentem , nunc
et cuma hominis carora voce contendens spiritu suo , serenitalem refecia raritale revocantem , et in omnibus
quem de visceribus suis in superiora corporis nitens istis incolas proprios , in aere aves , in aquis pisces ,
hauseral, tibiarum foraminibus modulaiur; nunc in terra hominem . Hæc, inquam , et alia opera divina
effuso , el nunc inlus occluso atque in aerem pro sint Christianis fidelibus spectacula . Quod thealrunt
cerlis foraminum meatibus emisso , nunc in articulo humanis manibus exstrucluin istis operibus poler .t
son um frangens, loqui digilis elaborat, ingratus arti- comparari ? Magnis licct lapidum molibus exstrua
lici qui linguam dedit. Quid loquar comicas el inu - lur , cristie suntmontium altiores, et auro licet lecia
tiles curas? quid illas mag as tragicæ vocis insanias? laquearia resplendeant, astrorum fulgore vincentur.
quid nervos cum clamore commissos ? Hæc cliamsi Numquam humana operamirabitur quisquis se reco .
non essent simulacrisdicata, adeunda tamen et spec- gnoverit filium Dei.Dejicil se de culmine generositi
tanda non cssent Christianis fidelibus; quoniam , etsitis suæ quiadmirari aliquid prieter Dominum polest.
non haberent crimen , habent in se maximam et pa - C X . Scripturis, inquam , sacris incumbat Christianus
rum congruentem fidelibus vanitalem . fidelis ; et ibi 343 inveniet condigna fidei spectacula .
Vill. Nam illa allera reliquorum dementia estma- Videbit instituenteniDenm mundum suum , et cum ce
nifesta oliosis hominibus negotiatio ; et prima vic - teris animalibus hominis illam admirabilem fabricant
loria est ut ultra modum humanum venter esurire melioremque facientein . Spectabit mundum in delic
poluisse super titulo coronatze edacitatis flagitiose is suis, justa naufragia, piorum præmia , impiorum
nundinæ ; ictibus vulnerum infelix facies localur, ut que supplicia , maria populo siccata , et de petra rur
infelicior venter saginetur. Quam foeda præterea ista sus populo maria porrecia . Spectabil de cælo de
luclamina , vir infra virum jacens amplexibus inho. scendentes messes, non ex aratro impressas, ſlunin
nestis et nexibus implicatur ! In tali certamine vide- transitus siccos refrænatis aquarum agminibus exhi
rit vel vincat, pudor tamen victus est. Ecce tibi aller berlia . Videbit in quibusdam fidem cum igne lucianie
nudus salil , alter orbem ereum contentis in aerem lem , ſeras religione superatas et in mansuetudinem
viribus jactat. Hæc gloria non est, sed dementia . De conversas. Ininebilur et animas ab ipsa eriam morle
pique reinove spectatorem , reddideris vanitatem . revocatas.Considerabil etiam de sepulcliris admirabi.
Fugienda sunt isla a Christianis fidelibus, ut jam fre. les ipsorum consumptorum jam ad vilain corporum
quenter diximus, iam vana, lam perniciosa , lam sa - D reductas, et in his omnibus majus jam videbit spec
crilega spectacula , a quibus et oculi nostri et aures taculum , diabolum illum , qui tolum detriumphaver:
essent custodiendæ . Cito in hoc assuescimus quod mundum , sub pedibus Christi jacentem . Quam hoc
audimus, quod videmus. Nam ,cum mens hominis ad decorum spectaculum , fratres , quam jucundum ,
vilia ipsa ducatur, quid faciet, si habuerit exempla quam necessarium , intueri semper spem suam , et
nalurie corporis lubrica quæ sponte corruit ? quid fa - ' oculos aperire ad salutem suam !Hoc est speclacu
STEPH . BALUZII NOTÆ .
608 Adulterium oculis. Vide supra p. 379 . cebanı depompare pro contumelia afficere, utipluribus
Fraclus omnibus membris. Vide supra p. 380 . exemplis ostendimus in nova nostra collectione Con
Muliebrem molliliem . Vide supra p . 381. ciliorum p . 716 , 724 . In an :iqua versione concilii
X . - Delriumphaverat. Tertullianus in Apologetico : sexti , aciione 12 , in Epistola Sergii CP. ad llono
Illos numquam magis detrinmphamus quam cum pro rium Papam legitur : Dum redurguissel alque depoint .
fidei obstinatione damnamur. Minutius Felix : Quospo passed pravam ejus impietatem .
Dulaverant delriumphatos colere ceperun :.Sic etiam di
 787 DIVI CYPRIANI
lum quod videtur etiam luminibus amissis. Hoc est A ex quo omnia , Pater Domini nostri Jesu Christi,cui
spectaculum quod non exhibet priptor aut consul, laus et bonorin sæcula sæculorum . Oplo vos,fratres,
sed qui est solus et ante omnia et super omnia, immo semper bene valere . Amen.

LIBER

DE LAUDE MARTYRII,
ARGUMENTUM . – Laudem martyrii sublimidicendi ye- I. Etsi incongruens est, fratres charissimi,in lige
nere prosequitur, tria potissimum lolo libro late per favore dicendi aliquid trepidationis afferre,minine
truciunis : quid nempe sit, quantum sit, et cui rei pro - que deceat gloriam tantæ devotionis infringere eren
sil. Pulchris interim simililudinibus el argumento a quod fatear me cæpisse dubitare, tamen identides
quotidianis funeribus sumpio, ad mortem pro Chris!o dico ipsa animum deliberatione confringia, cum ele.
lubenter obeundam horlatur. Jam inter virtules mar - quendic laudis cupiditate succenditur, et a loquendo
lyrii enumerat, quod universi doloris experles marly - magnitudine virtutis inhibetur, cum autnon deed
res Domini propilialio coronel, ita ut in eos non com . tacere , aut periculo um sit parum dicere, nisiqui
pelatillud Christi,usque quadrantem ullimum reddere . estuanti hæc res sola subvenit quod videaturignosti
Præmii vero loco proponit, tum a gehennæ melu secu - ei facile posse qui non timuit audere. Quaniobren ,
rilarem , tum vilæ æternæ consecutionem , paucis poe- ' charissimi fratres,elsi polentia b rei oneratur facuta
tico quodam more utraque describens, deinde quod ingenii,ut, quantum se in exprimendamartyrii digu
quibusdam sit coronce loco martyrium , aliis qui san- tale protulerit, tantum ipso pondere laudis op;fess!
guine suo lavanlur peccatorum redemplio. Postremo , alque estimatione rerum omnium de quibus cum D#
ubi scripturis aliquot ad confessionem nominis Christi xime loquitur debilitala ac fracta , inira se ipsam i
eos animarit , ut suimemores sint rogat, cum in eis laqueata oratione deficiat, nec habenis liberisacs
Dominusmartyriune cæperit honorare, utpote qui- lucis in aperlum sermonis eloquiuim vim lanlæ liud
bus petentibus non negare credatur Dominus. expromat c,tamen erit aliqua, nisi fallor,in eloquend
LECTIONES VARIANTES.
a Ipsa animi mei deliberatione confringi : nam Lam .C b Quamobrem etsi potentia Lam . Ebor. NC. I.
Ebor. NC. 1.Confringam Thu. C Tanlæ laudis exprimat Lam . Lin .
STE : H . BALUZII NOTÆ .
DE LAUDE MARTYRII. - Ilic libereditns fuitab Erasmo ferea varia loca descripsit Florus, diaconusecclisu
ex codice Gemblacensi admodum mendoso . Ait Lugdunensis, in excerpiis suis ex operibus sanciili
autem Erasmus in annotationibus suis neminem fore priani, in quibus nulla luca refert que non sint rits
tam obese naris quin illico sensurus sil stylum hujils Cypriani. Nam quod ad stylum spectat, possul ten
operis longe laleijue discrepaie a dictione Cypriani. coder, argumentandi genere uli quo uistis est v
Contra , Baronius censel esse Cypriani, et opinionem doctissimus dicobus Billius, ul asiereret Greparti
Erasmide diversilate styli convellii argumento suscepto Thaumaturgo Metaphrasim in Ecclesiastem , quat:
ex libro y Sancti Augustini de Doctrinu Christiuna , guaci reclamante stylo , quia inter germana pe
ex quo collegii Cypriani 'm non semper servale jdem opera reperiebirur in codice regine lilleris capilar
dicendi genus , nen pe interdumi sublinic sect: ri et bus scripto ac Gregori antiquitatem propemedia
verborum exuberanitia copii sun esse , aliquando vero æquante , id quod magni apud se momenti esse all.
humili : tque submisso dicendi genere. Quod verum Ila quoque ego dicere possum de libro de lado
('st. Bellarminus quoque existimal esse Cypriani. Muriyrii , qui exstat in codice Seguieriano scriplolila
Aliqui colligunt hoc opus non esse Cypriani, quod feris majusculis ante mille annos. Habui autém pelº
directus sit ad Moysem et Maximum , el quod cone , decim volera illius exemplaria ad quæ illum enica
Slei Moy: cm Dortuum esse ante clectionem paja D davi. Non afferam aulemi varias illorum lections
Cornelii , adeoove ohle luomet jestem qua u er - quasdam tantum annotabo quæ mihi videntur esse
Um obeni dejasia est anno 952, cujus cccasione alicujus momenti. Illud autem in primis monelo ,
Cypriaius scripsit libruni de Morralilole . Verum ista nescire me quo lato evenerii ul magna pars N
aigudientatio jullius est domenili. llabedus cnim operis omissa sil in codice Thuano el in Melens
plurimos codices oplinos el vetusti: sinios in quibus Sipcii Arnulpihi, in quibus post illa verba in pagina
mulla mentio Nieysis el Max mi, et in liculo lilri 313 , oneratur facilius , mulla desunt omissa a lilin .
scripium est simpliciter : Incipil de Laude Martyri , riis iisque ad biec in pagina 34 .) , summa nimuri
vel aliquid inile. Moysis ergo el Maximinomina ad - Rursuin eodem errore in pagina 350 , post coronda
jecti sunt ab aliquo studioso , qui intelligens ex ver - elicii, calera desunt omissa similier a librarils,.
bis istius libriopus esse directum ad confessores, sibi illic , ut id quoque dicami, legitur in codicibus il is
persuasit eos non esse alios 4111m Mysem ct Mixin curantur pro coronantur.
BURI el cirlerios confessores ad quin Epistole xv et I. – Animum , Codex S . Arnulphi et Thuanuis
XXIV sunt directe. Adde in favorem hujus operis , bent animi nei deliberatione. Sic etiam codex S.Dio "
illuu ubique in omnibus codicibus aliquis rep :riri Rem . nisi quod librario excedit vox mei. Nicolaus
constanter inter ea opera sancti Cypriani , que mul- Faber ita etiam emendavit in libro sito impressa,"
lama haubent dillicultatem quin sintCypriani, Ejus prie - quo annotavit varias lectiones ex codicibus niss.
789 LIBER DE LAUDE MARTYRII. 790
facultas a, qux ipsins operis oratione munita , vage A crudelitate carniſicum plus pro quo patilur Christus
fundal c quod a dicendo impar ingenii conscientia sub ipse paliatur. Nam quando, si negaverit Dominum ,
movebat.Cum igitur,fratres charissimi, lot tantisque pro eo crimen subeat pro quo vicisse debebat, ne
rebus impliciti,ad comprobandos dsalutis eximios pul. cesse est eum videri cuncta tolerare cui victoria de
cherrimosque proventus omni studio ac labore nila - betur el pæna h .
mur, non vereor ne quo ignavia melu terrilus vel re- IV . Igitur, quoniam res summamariyrium est, tria
vocer vel extinguar, cum si quis ad id voluerit de quo sunt quæ ex eo nobis proposuimus esse dicenda :
agimus inlueri, spe devotionis expensa , atque ipsa quid sit i, quantum sit, cui rei prosil. Quid est ergo
ejus magnitudine ponderata , magis mirelur audere martyrium ? Delictorum finis , periculi terminus, dux
poluisse in quo 3** me positum el amplitudo rei pre- salutis, patientiie magister i, domus vile , quo pro
merel el confusam gaudio mentem in angustias animi fecto etiam ea occidunt quæ in futuro discrimine po
voti sui fervor urgerei. Nam quis est qnem non ista tuissent tormenta reputari. Per hoc et lestimonium
res lerrea t ? quis quem non admirationis sue pavorenomini redditur, et majestas nominis redampliatur ;
subverial ? non quod per se ipsa minui possit vel de scelere re
II . Est enim profecto , nisi fallor, etiam in ipso tractantis kimagnitudo ejus infringi, sed quod redundet
conscientiæ robore admiranda formido e quæ nos exa - B ad glorie cumulum , dum circumstrepentis populi
gilet pariter et inflammet ; cujus quanto penilius in terror impavidos animos dal dolori, et minis frenden
spexeris potestatem , tanto ex ipso venerandæ clarita tis invidic addit ad titulum quod tantum sibi mens
tis aspectu religionis suze præmillat horrorem f . Con c rescat in pugna quantum se ille putavcrit vincere
siderare enim utique debelis quante sit glorie vitæ per quem Christus hominem volueril coronare. Tunc
quamlibetmaculam et sordes polluti corporis et longa ergo omne fideirobur expeditur, tunccredulitas com :
vitiorum tabe concreta contagia tantoque temporis probatur, cum in sermones vulgi atque in oppro
tractu mundi crimen exceplum unius ictus remediis brium veneris , cumque le contra illas populare insa -
expiare , quo et augerimerces el crimen possit ex - nias religiosa mente firmaveris , convincenis scilicet
cludi. Unde omnis consummatio el statusvitæ in mar. ac repugnans quicquid sub persona lua in injuriam
Tyrio est collocatus. Hoc fundamentum vitæ et fidei , Christi profanus sermo jactaveril ; ut cum adverso
hoc præsidium salutis, hoc vinculum libertatis el ho - marimoles opposita reluctalur, ſeriant licet fluctus.
noris ; et quamvis sint et alia per quæ adipisci lux el revolutum æquor identidem pulsel, tamen hærel
possit , lamen ad proximitatem muneris repromissi immobilis virius, nec undis circumspumantibus ado
penis patrocinantibus melius pervenitur. perta succumbil, donec per scopulos vis digesta se
III . Quantæ enim sit gloriæ ponderate , hujus vitæ C supprimal, el superjacens saxis in aperia liltoris spa
cupiditatibus relegalis 6, atque ab omni animum natu - tia victum aquor cvadal.
ræ mundique commercio segregalumn , contra adver- V . Quid enim est in illis aliud quam sermo vaculis
santis discrimen opponere, nec sævitiam torquentis et inane colloquium et inanium voluptas prava ver
horrere, animarihominem dolore quo credatur extin - borhni, sicut scriplum est : Oculos habent et non vi
gui, euid sibi in augmentum virtutis assumere quod dent, aures habent et non audiunt (Psal. cxm , 17).
crucia lui pulat prodesse qui punil. Nam præduranti- Gravatum est cor insipiens eorum , nequundo converlan
bus licei costis resultans ungula recurrat in vulnus , lur el sanem illos 1 (Isa. vi, 10 ). Non enim dubium est
et eu talibus flagris cum avulsa corporis parte rediens quin hoc de omnibus 318 dixerit quorum dura mins
avena ducatur, slal immobilis tamen pænis suis for- semper el obstinata pectoris feritas a devotione viw li
lior, lioc solum secum ipse convolvens, quod in illa fugala dissentil, ducente dementia, ſurore rapiente ,
LECTIONES VARIANTES.
a Eloquendo fides Lam . Ebor . NC. 1 . Lin . h Sic Oxon . Lum . Ebor. NC. 1. et Imp.
b Ratione muuila Lam . Ebor. NC. 1. i quid sit hor Lam , Ebor . NC. 1.
c Large 0 .con . Vage fundat Lum . Lin . Ebor. NC. 1. i Sic Lum . Ebur. NC. 1. Oxon . Iter patientiæ , magister
d Corroborandos Luin . Ebor . NC. 1. D domius vilæ Imp.
e Forliludu Lam . k Sic Lum . Elor. NC. 1. Tractantis Imp.
i Honoreni Lum . Ebor. NC. 1. Lin. 1 Sic Lam . Evor. NC. 1.Salvem Oxon .
8 Relevatis Lam . Ebor. NC. 1.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
In eloquendo facultas. lia editio Manutii. Nam an - laris , alii rerelatis.
la legebatur fides , quam lectionem halent etiam IV . - Redampliatur. Id est augetur.
frajdam libri veleres. Circumstrepentis populi. Vide supra p. 455.
rationemunila .Jia veteres editiones et plures libri Immobilis virtus. Vox virtus , quæ non est reccs .
Telves. Remensis habet orationem muniat ac voge. sarja , dersi in quibusdam libris veteribus. El pro
V . 606 Formido. Non quir' terreat, sed quæ profi num est existiniare vocem immobilis referri ad mo
iscilur ex reverenta yua prosequimur eos quos ve - lem .
enur et honoramus , ut dixi ad librum i Testimonio - Victum aquor. Quidam libri iclum , uus meus
rum cap. 21, p . 281 , in voce formidolosi. ipsum .
Pilæ el fidei. Quidam libri veteres non habent
silæ , etc.
V. – Inanium . Quinque libri veteres aliena!!
animi.
III. — Relegatis. Quidam libri veteres habentdebel.
 791 · DIVI CYPRIANI
omni denique illos immanitale vexante , qua instigan- A circumstantium gladios libertatis sur Dominum se
tur pariter ac feruntur; ut cum illis ad poenam sua salutis auctorem repelila sa 'pius voce profileri? et
facta sullicerent, pænam ipsam persecutionis agitatie maxime si ante oculos luos ponas nihil detestabilins
crimen oneraret. esse dedecore , nihil fædius servitule, nihil aliudte
VI. Tolum hoc in laudem martyrii special, lolum debere jim petere, aliud oplare quam eripiendum
gloriam passionis illuminot; in qua spes futuri tem - essc cladibus srculi, exuenduin malis mundi,a
poris cernitur, in qua Christus ipse operatur, cujus inter ruinas orbis jam jamque perituri alien:m ala
aguntur exempla que perimus, cujus et virtus estrena contagione versari ? Quid evim libi cua base
qua repugnamus. Etquia in hoc loco aliquid proferre luce, cui lux alerna promissa est? Quid cm bie
suppelit, summa nimirum est ista atque admiranda vile naturæque commercio quem cæli amplitudo da.
dignitio , ct quam nec mente concipere nec verbis poscil ? Sane teneat cupiditas ista vivendi,seu cm
valeamus implere. Quid enim nobis amplius potuisset inexpiabili malo sæviens ignis æterna scelerum -
larga pietale largiri quam ul in se primusostenderet tione torquebit. Teneal cupiditas ista vivendi,s
quod in aliis coronarei? Mortalis facliis est ut im - quibus elmori pana est el durare lorinenuim . The
mortales esse possemus, et humanæ sortis exilum a jam el mundus ipse succumbit et terra cedil, o
perculil, per quem reguntur humana ; atque, utnobis B morientibus cumctis ad hoc reservalus es utmatte
videretur præstitisse quod passus est, confessionem esse poluisses. Annon quotidiana cernimus fun:12,
tribuit, martyria subjecit, omnia denique quibus lux cernimus novos exiius corporis diu iracli bi, satt
opprimi l possel iu remedium salutare nativitalis sui libus morbis inexpertie cujusdam cladis critia,x
meritis relega vil, humilitate precipua, viriute divina . Stragem populalarum urbium intuemur, undeipari
Cujus rei quique digni esse meruerunt morle carue- simus agnoscere quanta martyrii habenda sid:
runt , omnem hancmundi lelerrimam , labem subacia guitas, ad cujus gloriam nos cogcre etiam luescepit
mortis conditione, vicerunt. IX . Etenim , charissimi fratres, respicite ***1
VII. No: enim dubium est quantum a Domino con - hoc, quæso vos, plenius, in quo et salus vertitur :
sequantur qui salutisuæ nomen Dei przelulerunt, ut sublimitas computatur , licet non sim nescius elina
in illa judicii die meliores cruor facerei, sanguis . vos plenissime nosse stantium omnium nosjudia :
que fustis immaculatos esse c monstraret. Mors contineri, neque ignorare hanc esse nobis traditus
quippe integriorem facii vitam , mors magis deducit disciplinam , utsine ullo terrore militiæ vim tablina
ad gloriam . Sic quotiescunque, lætantibus stipulis d, minis tucamur; quippe quos pridem a desiderio lite
disienta imbribus frumenta turgescunt ac foecundze cis istius cupidiliz gelerne memoriæ deduxerii,quis
messes coguntur :estale e, sic quoties ferro viris ab . , futurorum vola divellerint i, quosquc ab omnibris
scinditur, erumpentibus p:impinis melius uval vesti- \ vitiis oplanda Christi socielas segregarit,nisi sieli
ur. Nam in el augineninın proventuri temporis ce - tio succumbere , morti animam dubitamus offerre,
dil quicquid injuria sua proficil. Flammas guippe ncc jam retinenda suntnobis et amplectendabenefici
plerumque agris juvil immillere quo calore vagantis divina quorum ultra rerum ardorem tanta sitmerta
incendii cæca terre spiramenta laxenlur. Juvit leves quantiini in dicendo bumana mediocritas vis post
slipula ; crepitanti igne torrere, utse altius gravida implere, S:anguini nostro patet cælum , sabeus
seges 10 !}.rel etparturientibus culmis densior arisia nostro gehienne cedit habitaculum , et inter och
florerel 1. Igitur lalis et martyrii primo casus, post. gloriæ pulchrior sanguinis titulus et integrior conta
modum frillus est, qui mortem tain contemnal it signatur.
vitam niorle custodial. X.Sic, quotiesde hoste triumphalibus spoliis mazs
VII Quid enim tam eximium atque sublime est, lusmiles ingreditur, vulneribussuis gaudet.Sic,qui
quam inier lot instrumenta carnilicum devotione lies lempe talibus diu naula fatigalus littora 10
robusta cunctam fidei reservare virtutem % ? Quid contigerit, felicitatem suam deperpesso periculodb
tam magnum atque pulcherrimum , quam inter 101 cit. Est enim profecto , nisi fallor, labor lielus per
LECTIONES VARIANTES.
a Exilium Lam . Ebor. NC. 1 . D Arista floreat Lim . Ebor. NC. 1.
b Opprimi Lam . Ebor. NC. 1 . Supprimi Oxon . 6h Exilus
Reserare Lam . Ebor . NC. 1.Lain . Ebor.
C Ei sanguis suus esse Lam . Ebor. NC. 1. Quos sanguis corporis diu tractati
suus martyres esse 0 .xon . i Unde possimus Lam . Ebor. Lin . Ut pessimus 0.104.
d Latentibus stipulis Lam . Ebor. NC. 1. į Din fefellerint Lin .
e Coquuntur æstale 0.xon , ex codd . Lam . Ebor . N .C . 1 .
STEPII. BALUZIÍ NOTÆ .
VI. – Telerrimam labem . Codex sancti Arnulphi et rellii , exitus diversos factis el sævientibus.
Thuanus, delerrimam . Nicolaus Faber posuit in silo Lues cæpit. In quibusdam libris veleribus scriplom
libro delerrima , quo eiiam niodo scriptum est in co est coeperit, Respicit autem auctor ad lem et pesiem
dice sancti Dionysii Remensis . qua lunc depasta est orbem , cujus occasione Cypride
VII . -- Messes coguntur. Quatuor libri veteres, co . nus scripsit librum de Mortalilale.
quuntur. Siantium . Codex sancti Arnulphi et Thuanusslals.
VIII. - Instrumenta .Codes sancti Arnulphi,stramen - Inter omnia gloriæ . Codex sancti Arnulphi, Irie
la. Vide supra p. 461. omnia gloriarum . Sic etiam Thuanus , nisi quo:jhi
IX . --- Novos erilus. Duo libri vereres el editio Mo- bet omniunt.
 LIBER DE LAUDE MARTYRII. 794
795
quem securitas invenitur. Igilar wweranda suni om - A obsequio timor mortis inbiberel. Unde per gratiam
nia , palienda cuncta , nec appetendum quomodobrevi Domini factum est ul sic in illis rex polius videre.
gaudeas tempore et perpetuo puniaris ardore . Memi- tur punitus esse, dum evadunt quos se crediderat oc
nisse enim debes velut quadam le fæderis paclione cidere.
constrictum , es qui aut capessendæ salutis sit justa XIII. Nunc jam ad 347 eam rem , fratres charissimi,
condilin , atjenx mcrita formidolositas, inter ad - veniam ex qua ostendere satis possim qua 10

versa pariter ac prospera ,arma inter el tela ; hincque rii virtus habeatur; quæ lainetsi omnibus est nota
le secularis ambitio , inde cælestis admonet magni- proque ingenilie claritatis insignibus expetenda, la
men plus addiditnecessitas lemporis desiderio volun
tudo
XI.. Si salutem times perdere , scito te mori posse . talis 1. Elenim est in muneribus magnis , si eo
Porro autem contemnenda tibi mors est, cuiChristus tempore quis coronetur quo coronalum se pulat, si
occisus est. Anie oculos tibi, quæso , concurrant Domi- forle moriatur . Igitur, cum sit sublime excelsumquc
nicæ passionis exempla , concurrant oblata et præmia martyrium , nunc magis esl necessarium quando
et parata discrimina, et quantam inter se habeant mundus ipse subvertitur, partimque orbe concusso
difficulialem res utrasque conspicito . Nec enim no- natura deficiens ultimiexitus momenta testatur. Nami
Ieris conſileri, nisi scias quantum noceas a si nega- B et cuin cælo imber incumbit , pluviam tristem acr
veris . Cælo martyres gaudent, veritatis inimicos prælendit h, el quoties atra lenipeslas borrenti im .
ignis ahsumet. Paradisus Dei testibus florel, nega. minet pelago, per inter aperla nubium nocle corus
tores gehenna complexa alernus ignis inardescet, Et, cantium fulinina relucescunt; sed el cum mare magnis
ut de cæteris taceam , hoc nos utique magis debet fluctibus volvitur, paulalim unda se lollit, paulaijin
horlari, quod confessio vocis unius Christi perpelua que æquor albescit, donec cernas ila postmodum
conſessione servelur , sicut scriptum est : Qui me ruere ul in illis i quibus relunditur saxis spumam
conſessus fuerit in terris coram hominibus, et ego cone altius jaciat quam undam tumidum pelagus expue
filcbor eum coram Patre meo el coram Angelis ejus bat. Legis scripum esse usque quadranten i nos
(Luc. xxn , 8). Adbuc accedunt ad gloriie cumulum ultimum reddere . Seu k solis hæc pars est ablala
ornamenta virtutum . Ait enim : Fulgebunt justi lam - martyribus. Etenim qui salutis :flernæ cupiditatibus
quam scintillæ in arundinelo discurrentes, judicabuntfreli vila , hujusce desideria vicerunt, hos expertes
nationes, el dominabuntur populis (Sap . III, 7). doloris universi Domini precepta fecerunt 1. Igitur
XII. Magna est enim , fratres charissimi, claritas binc primum , charissimi fratres, poterimus exponere
vitam salutis æterne honestate passionis ornare, quanta martyrii virtus possit implere .
magna sublimitas ante ora Domini aspectumque C XIV. Atque,uttranseam cuncta ,meminisse debemus
Christi potestatis humane tormenta contemnere nec quanta sit gloria ad Christum immaculatum venire ,
horrere. Sic Daniel minas regis el leonum fremen - consortem passionis existere , perpetuaque cum Do .
lium rabiem per constantiam fidei b sue vicit, dum mino elernilale regnare , carere exiliis imuninentibus
odorandum nullum alium esse quam Deum credidit. sæculi , nec intcr cruentam morborum populantium
Sic in camino pueris constituis in se arsit incendium , stragem communi cuin cæteris sorle misceri. Aique,
dun ignes justi tolerant quos e de gehenna Donzino ul sileam de corona , si tibi in his naluræ lubricis
crcdendo nietueb :int. Unde el retulere condigna , non malis posito vilã promiteretur excessus , nonlic
in posterum tracti, non salutis æternæ præmio reser- omni mente gauderes ? Si, inquam m , te in hujus
vali. Fidem illorum Deus vidit, ut quod sibi post mundi turbinibus fluctuaniem vicina arcesseret re
exilum promiserant videre mererentur in corpore. quies , nonne mortem pro remedio computares ?
Nec enim poterit æstimari quanta in præsenti tribu . Posilus inter arma carnificuin ac lela probantium
lilione sit njerces d , si sevilia fugit, si cessit flam - questionum , staus sublimis ac ſortis , considerans
ma e. Erat enim una mens omnibus, quam nec vio . quanta sit pæna negare eo tempore quo frui sæculo
lentia frangerel, nec ira subverteret, nec a devotionis D nequeas, cujus causa negares : quoniam quidem gra
LECTIONES VARIANTES.
a Noceat Lam . Ebor. NC. 1. & Est muneris magni Lim . Ebor. NC. 1.
b Per substantiam fidei Lam . Ebor . Lin .NC. 1. h Pluvias aer tristis ostendit Oxon . Prætendit Lann . Ebor.
Quosenti
de Præs Lam trib ulat. ione
Ebor Lam . 1.Ebor. NC. 1. In præsenti
Lin . NC. NC.s 1.Oxon . ex codd . Lam . Ebor. NC. 1. Imp. In illis .
Lini . Ilisi
į lisque ad novissimum quadrantem Lam . Ebor. VC . l.
€ la
tribu es O .ron .
sit mercLam
Consedit Ebor.
NC. 1. Si sævitia fuit, cessit ; si 1k Promi
Sed estssasolis Lamunt. Ebor.
fecer Lam . NC.
Ebor.1.NC. 1. Domini propi.
flamma constitit 0 .xon .
i Desiderio voluntatis Lan . Ebor. NC. 1. Voluptatis
0 ron .
qua atLam.
m Sicoron
lialio . Lin . NC. 1.
OxonEbo".
STEPH . BALUZII NOTÆ .
XI. — Dominicæ passionis. lidem codices promis- Thuanus , nonne amagis.
sionis, Domini præcepl . Tres libri velere , promissa .
XII. - Occidere. Iidem codices et quidam alii occi- Exponere. Codex sancti Arnulphi, expendere .
disse . XIV. – Populantium .Male v.ipulantium in codice
XIII. - Nunc magis. Codices sancti Amuighi et salicui Arnulphi.
 795 DIVI CYPRIANI
via tormicuta ac puniendinoxiis artes in perniciem A ludo circilinvenil , el quod pelago circumfluente le.
nostrain Dominus sciebatarmari , quo fortes ad om - bricuin æquor includil. Quod si illi adjacent omnia.
nem tolerantiam faceret. Fili, inquil , accidens ad nec a nobis exposcit nisi facia sincera , auro, at
servirutem Dei, sta in justitia el timore , el prepara ipse dixit , similes esse debemus. Aurum quipuecia
animam luam ad lentationem ( Eccli. II, 1 ). Sed et relucentibus terris tremulo videris splendere subla.
beatissimus Paulus apostolus exclamavit et dixit a : mine i et in liquidum Dammis torrentibus resolei
Mihi vivere Christus est elmori lucrum (Philip . ), 21). nanil el artificis gratia fere sic est , caminis quis
XV. Quamobrem , charissimifratres , fide firma , anhelantibus estuans ignis eromitur , aditu terte
devotione robusta , contra minas b sacculi atroces el canali anguisto dives i flamma elicitur; et reller.
asperos insequentium fremilus adversa virtute resis- tibus glebis arena retinetur. Unde necesseest universa
lendum est nec limendum , quorum spes æternitatis subterre , quo possimus omni scelere carere , sient
el vila cælestis est , quorumque ardor in cupidinem per Prophetam suum disit : Et si corum hominibus
lucis accenditur , ct salus de promissa immortaliute tormenta passi sunt, tamen spes illorum immortalitate
Jetalur. Hoc vero quod calenis arctantibus manus plena est, et vexati in paucis, in multis bene dispe
stricuir et circumacti graves cervicibus nexus solido nentur, quoniam Deus tentavit illos, et invenitillae
deprimunt pondere , vel quod equuleo corpus exten - B dignos se k, et quasi holocausti hostium accepit il e
sum cadenles stridet ad laminas , non expelendi ( Sap. Ili, 4 ).
sanguinis sed tentationis est causa. Nam el ipsain XVII. Quod si le dignitas ambitiosa deterret,el
martyrii dignitatem . quemadmodum possemus congesla in the souris pecunia magnitudo admone',
agnoscere, nisi illain etiam cum damno corporis que semper propositum ? bone mentis averit, ei
nostri cogeremur optare ? Sensi equidem , nec me devotam Domino suo animam furiali agit horrore,
verilas fallil , cun sevad incumbentium maius queso, repetas verba cælestia . Nam et ipsa fur die
membra divellerent , arlusque lanialos lortor sæviens centis est Christi : Qui perdiderit animam suau pa
exararel , nec tamen vinceret, circminstantium verᵒ nominemeo, recipiet in hoc sæculo centuplum, ella
bis e , magnum istud est , profecio nescio quod in futuro vilam æternam possideb 1 ( Matth .3,39),qa
non doloribus subigi , non pænis argentibus frangi., utique nibil majus , nihil alilius computare deler
Sed erant alize dicentium voces ; elpulo liberos ha- mus. Nam , licet pri liosarum vestium more purpora
bei. Nam est illi socia in penatibus conjux: el tamen in imagines currat , et lentescentibus filis aurun
nec vinculo pignorum cedit , nec obsequio pietatis erret ad speciem , ncc de eflossis gravia quibusir
abductus a proposito suo delicit. Noscenda res est et cumbis desint metalla thesauris , vacua tamen,als
virtus pemilus scrutanda visceribus. Nec eniin levis C fallor , isla atque inania computabuntur , siadjaceio
esı 318 ista quæcumque confessio propter quam homo libus m tibi cunctis , sola salus deesse videatur,sicut
patitur , el mori posse . Spiritus sanctus loquitur nihil nos in vicen aning
XVI. Etenim , charissimi fratre: , virtus est tania nostre posse dare . Ait enim : Si totum orbem lucri
mariyrii, ut per illam 6 credere etiam ille cogatur qui ſeceris , et animum tuam perdideris, quid proderitiiti.
le voluit occidere. Scriptum est el legimus : In dolore aut quam homo commutationem dabil " pro animaseks
sustine , el in humilitate tua habe patientiam , quoniam ( Math . XVI, 26 ). Vacua sunt enim universaqiz
per ignem probatur aurum et argentum ( Eccli. 11, 4 ). cernimus, el que infirmis radicibus posita so’idula la
Quoniam ergo nos terrenis lentationibus probat Do - sue vim nequeant sustinere. Nant quod de silah
minus , el bis sæculi malis scrutator Christus es . capitur, velustale lemporis frustrulur. Unde, neque
pendit , gratulandum nobis est alijue lalandum quod essel dulce vel charum quod salutis æternæ praten
non illis nos perennibus reservel exiliis , sed gau- cupiditatibus possil, Dominicis amputata præcepius
deal ab onini contagione purgailus. Cæterum ab his jure proprio ac lege privata sunt, ne in torme
guos hæreditatis particiſes adsciscit i el in regna scilicet patrem positum filius frangerel, nieve
Juntalini
coelorum libenter assumil, quid ulique aliud quam strictum durati roboris pectus ini aliam volun
integritatis ambilum qui vit ? Sua ipse dixii universa. D affectus niul: rel. Solam veritatem salutemqueson
el qux jacentibus se explicant campis , et quæ in inter magnos complectendam esse crucialus som
obliquos se eriguint colles , sed el quod cæli magni- Christus jure constituil , in quo conjux el
LECTIONES VARIANTES.
a Exclamat et dicit Lum . h Adscivit Lam . Ebor. NC. 1.
Þ Contra omnes Lam . Evor. Lin . NC. 1. i Lunine prodest Lam . Ebor. NC. 1.
C Diguationeni Lin . j Dives oninis Lam . Ebor. NC. 1 .
d Sa pe Lam . Ebor. Lin . k Sic Liom . Elor . NC. 1. Sui 0 .ron .
• Verbis dici Lum , Ebor , NC. 1 . 1 011€ sepe propositum Lam . E or. NC ,1.
f Nescio quid Lam . Ebor. Lin. NC.
non doloribus Oron .
1. Dici profeclo , m Siadjacentibus Lam . Evor. Lin . NC. 1.
Dare potest Lam . Ebor.
8 Mud Lam . Ebor, NC. 1. º Patrem posituin Lam . Evor. NC. 1.
STEPII. BALI ZII NOTÆ i
agit dder
b agit e restibus
XV . - Socia in penalibus. Editio Erasmi et ouid :um Terrullianus in libro de Pudiciliaa ,, uubi
libri veteres præferunt socielas. purpura oculandis.
XVII. — Purpura in imagines. Ista explicare videtur
791 LIBER DE LAUDE MARTYRII . 798
nepotes, in quo omnis viscerum soboles felici usur- A sudum igneo fulgore rutilantem puram explicat cla
panda victoria est. ritalem .
XVIII.Nam et Abraham sic Deo placuit ; qui len XIX . Jam superest, charissiini fratres, ut debea
lalus a Deo, et filio suo non pepercil ; pro quo mus ostendere cuiiei martyrium prosil , algue, ut
jgnosci fors itan posset , si illum dubitassel occidere. illud profecto doceamus quod nos ad hunc glorie
Armavit manus religiosa devotio , et omnes pietasis titulum melus excitet futurorum . Etenim quibus
affectus Domini jubentis imperio * pielas paterna ne. magna promissa sunt, magis magna sunt que mc
glesit. Nec horruil quod mali ſunderet sanguinem , luenda illis esse videantur. Nam nec se in arma
nec intremuitad vocem , el adhuc319 pro eo Christus milesaccendit priusquam inimica hostes icla commo
non ſuerat occisus. Quid enim chariuseo qui, ne quid verint : nec navem aliquis statione subducit nisi
invitus hodie sustineres , prius passus est quod do - animum pelagi pavor sirinxerit : sed et intentans
ceret ? Quid eo dulcius qui , cum ipse sit Deus noster suis opibus scrulator agricola non ante felici terram
et Dominus , lamen patientem pro se hominem regni suscitat vomere quam in pulverem jubre concepto
cælestis eflicil cohæredem ? O grande nescio quid , putris gleba solvatur. Ita est omnis naturalis hic
sive quia illud con -cientize ratio vix sustinel capere , usus, nescire quid prosil nisi agnoveris quod occidit.
quamvismann sempermiretur ad munera , sive quia B Unde el dalur sanctis omnibus præmium ,dum in .
lam larga est majestas Dei, ut insperantibus cunctis lliguntur injustis tormenta facloruin . Jgitur quæ suis
eliam el o llerat qu:e nobis contemplatione factorun promiserit Dominus nemini qui nesciat dubium , sed
pelas fueral optare. Elenim , si tantum salus dareturnec dubium quantos minetur ignes suppliciorum .
lerna , pro ipsa perpetuitate vivendi haberemus in Et, quoniam ita se allulit sermo ul de utrisque ba
gratia b.AL DUNC, cum cælum et judicandi de cæleris bealur ratio , paucis , ut de utrisque dixi, breviler
facultatein perenni sæculo largiatur , quid est in quo exponam .
non se parem his omnibus possit bumana mediocritis XX. Sieviens locus, cui gehienna nomen est, ma
experiri ? Si injuriis ageris , prior actus est ille. Si gno plangentium murmure el gemitud et eructantibus
contumeliis premeris , Deimunus imilaris . Unde et flammis per horrendam spissie noctis caliginem
parum est quicquid perluleris pro eo , qui nihil am - Sava semper incendia camini fumantis expiral ,
plius poles lacere , nisi quod in hoc salus universa " globus ignium arctalus obstruitur el in varios pænæ
consistil, quia martyrio lolum ille promisit. Denique exitus relaxalur. Tunc sit viendi plurima genera ,
Apostolus, cui cordi ſuere semper universa , cum dum in se ipse convolvil e quicquid ardoris emissi
instar mumerum promissorum penitus miraretur , edax flamma cruciarit. llos quibus recusala vox
Æslimo, inquit , non esse condignas passiones hujus c Domini el imperia fuere contempla disparibus coer
temporis ad superventurum claritatem quæ revelabirur e cel exiliis ; proque merito salutis exactä vires suis
in nobis ( Rom . vii, 18 ). Eteniin secum ipse vole suggerit , dum pars sceleri i discrimen imponit. El
vebat quantæ mercedis existeret ul ei cui sufliccret alios quidem moles intolerabilis curval, alios per
morte carere non lantum salutis daretur præmium , abrupluni clivosi tramitis collem vis sæva prifci.
sed et conscendere cælum , coelum quod nec fugata pital, el calenarum stridentium nexuni & grave pon
lux cogit in noclem , nec alternis vicibus dies a perit dus inclinat. Sunt et quus agens strictim rolab et
in lucem , sed aeris liquidi serena temperies per indefessa vertigo , el quos tenaci inter se densitate
LECTIONES VARIANTES.
& Imperiis Lam . Ebor . NC. 1. Tum in se O.ron . Pamel.
b Ingrali Uxon ex coud . Lam . Elor. NC. 1. f Sceleris Pamel. O.ron . Pars sceleri Lam . Ebor. NC.I .
c Revelalur Oxon , revelabitur Lam . Ebor . NC. 1. 8 Nexu Lam . Elor . NC. 1 .
d Murmurat genitu Lam . Eber . NC. 1. h Rotel indef. ssa Lum .
e Tolum iuºse ipse convolvit cum Lam . Etor. NC. 1.
STEPI . BALUZII NOTAE .
XX . Cui gehennanomien .Gehenna descriptio exstat D libri colligcntisia non esse Cypriani, quod illa nimis
in libro ad Denielrionum p . 224 . accedere videatur ad opiniones gentilium de lart: ro .
Eruclanibus pamimis. Supia , Epist. XV , p . 25 : In Ad istam objectionem mihil reponi potest, nisi quod
Domini arca cosisliluii, riuri prideus inorlinguibili igne Cyprianus , cum vellel inculcare Christianis horren
conspicilis. Epist . ll, p . 81 : Cum in 1019 .cnlis (1u - das Jonas damnatorum , l1l ( liam ea enumeratione
ciabundus flummæ cremontis ar doribus adureltir . Epist. torrentorum eis persuaderet omni ope nitendum esse
LVI , p . 91 : Persecuilores nosiri puanmæ . panalis per - Il pie viverent el secundum regulas Evangelii , nie in
peluo andore flammare. Ad Demetrianum p . 224 : illas parnis inciderent , cxcurrisse more rhetorum
Cremabil addictos ardens semper gehenna et vivacibus per ea janarum genera quil' gentiles putabant esse
flammis vorax para . Vide Arnobium , lib . ll , et LilC- apud inferos , quia , ut ait Cicero in libro i de Legi
tantini , lib . vii , Cip 26 . bus, multos divini supplicii mellis a scelere revocal.
Elalios quidem . Istic instituit enumerationem lor. Vide Prosperum , lib III, cap . 12 : De Vila contem
mentorum quibus in lartiro cruciantur dumnali ; plaliva , el sanctum Gregoriui , lib . ix. Moralium in
idque facil eo ferme lodo qu « Gentiles prenas sui Job, cap . 39 , sive penultimo. Vide etiam notas no
lariari ex primebant. Nam el in Epistola xxxi, p. 44, sıras ad illum locum libri in Salviani, æterni ignis
tartarum dixit pro inferno. Erunt fortassis qui ex ea Cormenia .
descriptione lartari quam istic instituit auctor istius
799 DIVI CYPRIANI
constricios adhærens corpori corpus includit , ul et A rent interempti qui vivenles compulabantur occisi.
absumal incendium , et gravel ferrum , el se cruciet Mors quippe integriorem facit vilam , mors amissam
turba multorum . invenil gloriam .Nam hoc spes jam amissa percipitur,
XXI. Quibus autem inquisitus semper fuil Deus hoc salus cuncta reparatur. Sic cum arenibas
aut nolus , numquam excidit Christi locus; ubi jacel campis < sementa defecerint, el herbisterramorien
gratia , ubi virentibus campis terra luxurians alumno tibus d’stvaril , supinis e collibus fluviam jurit eli
380 se induit gramine , et redolente pascitur flore ; ubi cere et scaturientibus rivis arva silienīja temperare.
allum nemora tolluntur in verticem , et ubi densior quo sc in uberes culmos victa agri jejunitas fun
arborem coma vestit quicquid curvanlibus ramis deret , et pluviali imbre mentilo seges densia
scena dejiciens inumbrarit. Omnia illic non frigoris , inhorreret.
nec ardoris , nec ut in autunno arva requiescant, XXIV . Quid igilur , fratres clarissimi,polissimum
aut iterum vere novo tellus fecunda parluriat. . referam , quidve dicam ? Sic in unum convenientiles
Unjus cuncta sunt temporis, unius poma feruntur illis dignitatis, lurbatur animus, deducitursenses,
æslalis ; quippe cum nec mensibus suis lunc luna el in ipso conalu nitentis eloquii impar sermo pa.
deserviat, nec per horarum sol momenta decorral , nescil. Quid enim est dici quod satis esse possi.
aut in noclem lux ſugala concedat. Habet populos B cum sivim æterne salutis expresseris , occurra
quies læla , sedes lenet placida , ubi fons scaluriens ambitio , si ambitum dixeris , prrveniat magnilado?
medius sinu alvei prorumpentis emergit, et rauco Res simulque congruunt simulque concurrunt;lët
per intervalla circuilu sinuosis flexibus labitur, ut est quod dignum proferendum esse videatur. la
in ora nascentium sibi Numinum dividalur. Hinc impelus orationis audentis velut implicilos irrel
ergo magna laus mariyrum , hinc nobilis corona losije obviam ex adverso martyrii exempla tene:
victorum , quibus majora liis repromissa sunt, quibus runt. Quæ vox , quze latera , quæ vires instar muner:
auctiora sunt præmia . Quod vero vel feris corpus tanti capiant sustinere ? Conſessione vocis uniu
objicilur, vel imminens gladius non limelur, digna- adversa succumbunt, læta proveniunt,palent requa,
lionis ostenditur ratio, manifestatur elcctio . Etenim parantur iniperia , devincilur pæna, morssubjicitur,
incongruens fuerat ut quem æquum tanti muneris vila profertur, et351 infestantis inimici repugnanlia
judicasset, inter terrena vilia sordesque retineret. arma solvuntur d. Si delictum est, occidit; si eri
XXII. Merito enim nihil vobis, o bonimariyres , men , absistit. Unde , quæso vos , vestris hocmen
denegalum , quos spes xlernitatis alil et lucis, quo- tibus ponderale, lantumque de nostra oratione |ei*
rumque devotio universa et mens cælesti dedita cipite quantum sciatis vos posse sentire.
cernitur servituti. Merilo , inquain , merilo nihil vobis C XXV. Venial ante oculos vestros qui dies ille sit
velle non licitum , quorum animo despectuis bic cum spectante populo , arque intuentibuscunctis,conli.
mundus et alienala sicculi facies velul conſusa le. lerrenas cruces etminassæculi inconcussa derolio lo
nebrarum inhorruit cæcitas , cui est semper hic lucielur, quam suspensi animimentesque sollicite et
mundus loco carceris , lecta pro claustris , in vita ancipili !repidatione, gratulantium formidinis paville
semper habita commeatus. Sic quippe triumphante qualiantur horrore, quæ illic anxielas que esopleal
victoria de his malis rapitur quem non pompatico precum , quæ vota memorentur, cum adhuc illam
gressu vana subjecil ambilio , aut popularis extulit victoria , atque in incertos exilus casu riciria che
magniludo , sed quieni coelesti cupiditnie lagrantem corona dependeal, cumque illa pestilens ac faria
suo Cliristus a:Ididil regno . confessio accendatur ira , inflaimelur insanla,Lories
XXIII. Nihil ilaque tam mag'lum atque veneran - denique piecloris rabie ac minis lrendentibus!! non de
dum quam quod liberal a morle el fucil vivere et lur E enim quantum lioc sit quis ignorat, ui nous
dat perpetuo regnare . Sanctis Dei boc aptum , mi- loribus vulnerum , non ictibus quaestionum ,."
scris nccessarium , omnibus gratum , quo lielantur despecta nostra fragilitas et humanæ virbulis.
boni, relevantur abjecii , coronantur elecli. Etenim nata cedat audacia , stare hominem nicc mover,
Deus omnium cultor velit quoddam martyrio a re - D querinec tamen vinci, sed pæna ipsa pola
medium vite dedit quando aliis illud pro merito cruciatur armari. fratres ,
eorum tribuit, aliis pro misericordia sua tradidit. XXVI. Considerate quid sit, charisini
Vidimus quippe ad hunc nominis b titulum fide omnem martyrii firmitatem sensibus vesir ): ve""l 1
nobiles venisse plerosque ut devotionis obscquium que proponile . Ecce enim in passione cujusi res
martu :
mors honestaret. Sed et alios frequenter aspeximus cali gaudent jampridem acciti e sirculo nmar
t
gaude pariter
interritos slelisse , utadmissa peccata redimentes , s,llalur leste
gaudent bonorum omnium nuntii,nugaudent
cruore suo loti haberentur in sanguine, et revivisce- electi. Ibi lælatur milite suo Dominus, lalal
LECTIONES VARIANTES.
a Sic Imp. Quoddam in martyrio Oxon Lam .Ebor.NC.1. c Glebis Lam . Ebor. NC. 1.
b Homines Lam . Ebor. NC. 1 d Resolvuntur. Lam . Ebor.NC. 1.
STEPH. BALUZII NOTÆ .
XXII. – Nihil vobis denegatum . Supra, Epist. xv , non impetraremereamini.
p . 26 : Quid enim pericis de indulgentia Domini quod
801 LIBER DE LAUDE MARTYRII. 802
nominis sui Christus. Parum est quod dico, fratres A et saeculum Christo, ut scriptum est : Mundus mihi
charissimi, parum est . Ila magna mihi ratio in hoc crucifixus est, el ego mundo (Gal. vi, 14 ). Nemini
genere dicendi ac moles admiranda suscepla est; sed amabilis fuit mundus quem non anle damnaverit
arbitrii, quaso vos, gravitas ab intentione propria Dominus, nec salule poluit frui æterna qui mundi
non desit, sciens tantum de martyrio possedici glorialus esl vita . Vox est ista Christi dicentis : Qui
quantum potueril æstimari. Unde et hxc sola exc. in hoc sæculo amaveril animam suam , in futuro perdel
quendae laudis fuit causa , non quo parem me glorie illam ; qui autem in hoc sæculo oderit illam , in ſuturo
cjus arque idoneum judicarem , sed quod lantani in inveniet eam (Math. x , 39). Sed el apostolus Paulus :
illo cernerem esse viriutem , ut, etsiparum de eo dice. Imilalores, inquit, mei eslole , sicut et ego Christi
rem , plurimum me dixisse profiterer . Nam preferatur (1 Cor. vi, 1). Et alibi e ipse : Volo vos omnes, ait,
licet bono fidei custodia justitia ,melioremque se inter si fieri potest, inilaloresmeos esse (1 Cor. vn , 7).
omnium laudes virginitas immaculala cogiioscal, ce- XXIX. Dixit hoc ille qui passus est et quiad hoc
dal lamen necesse est sanguini a summilialurque passus est ut imilarelur Dominum , utique el nos ad
cruori. Ili elegerunt bonum , hi imitati suni Chri. hoc voluit pali ut per ipsum imitaremur Christum . Si
slum . justus es et Deo credis, quid pro eo sanguinem fun
XXVII. Nunc vero, charissimifratres , ne quis me B dere meluis quem pro te loties passum esse cogno
arbitretur omnem salutem non alio slalu quam in mar- scis ? In Esaia seclus, in Abel occisus, in Isaac im
lyrio collocasse ,hoc primoprofecio respiciat,nequeme molatus, in Joseph venundatus, in homine crucifixus
tantum esse qui loqui videor, nequeila se habere est. El, de cæteris quidem laceo, quae nec orario po
ordinem rerum , ut immortalitatis spes repro - test dicere nec animus sustinere. Vincitur conscientia
missa uuius partis latere pitatur. Sed, quoniam ita humilitatis esempio ; et quania considerat que dum
Dominus suo ore testatus est, esse habitacula penes paterelur acciderint, miralur passum propter quem
patrem mulia , nihil majus credidiea gloria qua pro- cuncta irepidarint. Dies ſugit in noctem , in tencbras
bantur hi homines qui sæculari indigni sunt vila b . lux cuncla concessit, atque inclinato per alternas
Liitur, charissiini fratres, emula religione certantes, vices pondere, omnis terra commola dissiluil, turbali
velut incentivo quodam mercedis agilati , omnem manes , monumenta nudata sunt , el sepulcbris in
virium copiam tolerantianque subeamos. Non enim hiatum dehiscentibus terræ , reddita luci corpora re
morere nos debent caduca , quæ semper in eversio - stilerunt i, ſusu sanguinis mundus iniremuit, scissa
liem suam , non modo lege proposita, sed etiam ipso quae foribus dependebant vela , templum omncmu
fine temporis urgentur. Exclamat Joanvies et dicit : giit. Unde magnuin est imitari eum qui snoriendo &
Jam securis ad radicem arboris posita est (Joan . XII, C arguit saculum . Igilur, cum ad exemplum Dominicæ
35), monstrans scilicet et ostendens ultimam esse re- passionis atque ad omne lestimonium Christi ani.
rum omnium senectutem . Sed et ipse Dominus : Am - mam luain ponas nec fundere sanguinem meluas,
bulair, inquit, dum lucem habetis, ne vos tenebrie martyrio lolum necesse est cedat. Mariyrii inestima
comprehendanı (Nalih. 111, 10). Quod si illo tempore bilis gloria , inlinila mensura , immaculata victoria ,
ambulandum nobis esse prædixit, utique ut nos ma- inzstimabilis lilulus, iriumphus immensus ; quippe
gis d ambularemus ostendit. qui el propria confitenuis laude bi præſerlur, velut
XXVIII. Alque ut ad laudem martyrii redeam , vox sucio Christi cruore decoratur.
est beatissimi Pauli dicentis : Nescilis quoniam qui XXX . Itaque, charissimi fratres, licet sit hoc to
il agone currunt, multi cerlanı, unus autem accipil tum Dominica promissionis et muneris, licetque tri
palmam ? Vos autem sic currile ul omnes comprehenda buatur ex alio, nec capiatur nisi ejus imperio , sed
tis ( Cor. IX , 24). Sed el alibi, quod ad martyrium nec aut mente concipi aut exprimi verbis aut ora
possithortari, cohæredes nos Christi vocavit. Quin tione percurri aut quibuslibel eloquentie viribus pos
ctiam , ne quid omilleret, Si cum Christo , inquit, sil impleri, tamen erit hoc benevolentie vestræ , crit
commorlui estis, quid tamquam viventes in hoc sæculo de- charitatis et amoris, si volueritis nostri memores esse
cernilis (Coloss. 11, 20)? Etenim , 32 charissimifratres, D cum in vobis Dominus martyrium cæperit honorare.
qui resurrectionis priemia sustinemui, qui judicii Vos intra se sanctum illud altare, vos intra se ma
dicm quærimus, qui denique reunaluros nos esse cum gna illa venerandi nominis sedes, veluti sinu quodam
Christo confidimus, siculo mortui esse debemus. gremii amplectentis includit, vos imperia perennis
Nam nec poteris oplare martyrium , nisi ante oderis temporis sustinent, el illud quo regnaluri semper
sieculum ,nec pervenire ad Dei premium , nisi ama- estis semperque victuri. O beati et quibus vcre di
veris Christum . Qui autem amat Christum , non amat missa sunt peccala ; si tamen qui Christi compares
Sirculum . Christus enim abjectus est seculo , sicut eslis, aliquando peccastis. O beati quos a primordio
LECTIONES VARIANTES.
NC .Cedattamen
1. sanguini O.xon . Necesse est Lum . Ebor. restituerunt.
Constiterunt Oxon .ex codd. Lam . Evor .NC. 1. Imp.
1) Sic Lam . Ebor. NC. 1. Imp. Indignisunt. Igitur. 6 Sic . Lam . Ebor . NC. 1. Imp. Scissa quæ foribus de ,
© Agitatione Lam . Ebor. NC. 1 . pendebant vela , templum omne mugiit : qui moriendo .
Sic Imp.
d€ Sic Utnunc Oxon . Lam , Ebor . NC. 1.
Lam . Ebor . Lin , NC. 1 .
h Consistentis Lam . Ebor. Lin. NC. 1,
 805 DE SCRIPTIS DIVI CYPRIANI OPERIBUS DUBIIS
mundi Donini sanguis infecil, et quos merilo splen . A libus turmis, velut solis exortu totum illuminatom
dor iste nivei amictis induerit, el candor stolac am - agmen inſeret potestatem , Et utinam perabjectomihi
bientis ornarit. Videor denique ipse milii jam cernereislud videre contingat ! Sed hoc Dominus pole
proque arbitrio mentis hum : ne ante oculos el as- ril ellicere quod vobis pelentibus creditur non ne
peclum divinum illud mibi el insigne concurrit, vi - gare.
deor, inquam , mihi jam cernere ut ille vere nobilis
numerus Christi sui gloriam interque comitclur. Ibit
D . Cypriani operibus dubiis in editione Baluziang
ou His cujusdam anonymi de Rebaptismale libellus,
subjectus
ante ora ejus felix caterva viciorum a, el se desan- quem opportuniori loco in lomo præcedenti inseruimus.
LECTIONES VARIANTES.
Į a Sic Lam . Imp. Virorum .

AD OPERA D . CYPRIANI
GENUINA
APPENDICES .

PROLEGOMENA
DE SCRIPTIS SANCTI CYPRIANI OPERJBUS DUBIIS , DEPERDITIS , ATQUE EIDEM
SUPPOSITIS .
ARTICULUS I.
D . Cypriani opera dubia.
Prxter opera , que genuinos S . Cypriani folus
esse, apud omnes constat, nonnulla alia illius nomine
in mss. editisque libris circumferuntur ; quorum ali-
qua dubia sunt, alia ipsi cerle allicta , de quibus hic
paucis agam , secutus ordinem , quo ea in Baluziana
editione Venela recensentur.
I. In primis occurrit de Spectaculis liber insi-
gnis (1), nec Cypriano indignus, cui eum etiam mulli
adscripserunt, nimirum Baronius, Jacobus Pamelius,
Petrus Faber, Sanjorianus, Jacobus Sirmondus, De
siderius Heraldus , Bellarminos. Favel his lum ipsa
libri inscriptio : Cyprianus plebi in Evangelio slariti
sululem ; lui persona scribentis , qui sese velut ali- C ad dignum Christianis spectaculum , mundi scilicet
quem præsulem ab Ecclesia sua absentem exhibel, et fabricam , sacrasque litteras, provocans, dicat : Hü
cuiagre est, quod nec coram , nec quotiescumque
lubet, per litteras suas alloqui possit : quod in sanc -
lum Episcopum nostrum vel in secessa latentem , vel
exulantem Curubi recte convenit. Favent deinde lem -
poris notæ : nam et vigente paganismo scriplus est ,
et de usitato lunc more sanctissimæ Eucharistia a
fidelibusdomum suam ex Ecclesia deſerendæ, deque
Exorcismis tum frequentibusmeminit ; quæ eadem
illius ætate Carthagine viguisse constat. Favel deni-
que , quod hujus opusculi auctor Tertulliani libros
( 1) Iste et sequens liber ad pormam editionis Balue
sianæ Parisiensis supra excusi fuere. EDD .
B de Spectaculis hinc et inde imitatus sit , quos sandlo
nostro familiares fuisse nemo ignoral.
Sed et stylus libri ad Cyprianeum non parum ae•
cedit , ut nonnullis eruditis non nisi perparum ab illo
discrepare videalur. Falendum tamen est, hanc styli
differentiam minime dubiam esse, Cyprianum legere
assuelo . Neque etiam reperire hic est eam dicendi
vim el eſticaciam ipsi tam propriam nec sacrorum
textuum usum , quo in operibus suis mirum in hių
dum excellunt. Adde, quod præter Cypriani nonien
nihil in eo opusculo legatur, quod hoc ad Carthagi.
nenscs potius, quam ad alterius Ecclesiæ fideles
conscriptum fuisse suadeat. Immo vero , cum auclor
de ludorum in urbe Roma , non alibi , origine memi
nerit, el post mulia sub finem operis gregem suum
est spectaculum , quod non exhibet prætor aut cor•
sul, sed , qui est solus ante omnia , et super omnia,
immo ex quo omnia , Pater Domini nostri Jesu Chris
ti, etc . Cum , inquam , hæc ibi dical, suspicio esse
posset, hunc librum ad Romanos potius, quam ad
Carthaginenses scriptum ſuisse ; cum hi non Consul
lem , sed Proconsulem haberent,idcoquehic, non ille ,
nominandus fuisse videatur. Quod vero ad Cypriani
nomen allinel,potuit hoc a librario , qui librum ipsius
esse opinabatur, adscribi. Itaque opusculum hoc inter
dubia S . Cyprianirelinquendum existimamus,donec in
alterutram partem aliquid certius productum fuerit.
II, Præclarum pariter opus est liber de laudeMar
 805 PROLEGOMENA. 806
tyri , stylo oratorio ,magisque elaborato , quam indir- A num apud Patrem lestimonium suum illis promissum
bilata S. Cypriani opuscula , si Epistolam ad Dona. periibentem auribus nostris quodam modo sensi
tum excipias , conscriptus. Erasmus , el post hunc mus. » Cerlum igilor esi, S . Cyprianum Martyrum
Joannes Fellus , et Elias Dupin (1) , illum propterea in cælis gloriam , Christiqueapud Deum Pairem lesti
S. Cypria no abjudicarunt, el cujusdam oliosi oraloris monium inter alia ipsis proposuissc , ul eosdem ad
fætum esse censuerunt. Contra Baronius ( 2) Eras- martyriuin vehementius cxritarel, Jam vero geminam
mum ob solam styli differentiam sic cen-urantem quidem sancti Martyris Cypriani ad eosdein Episto
graviter reprehendit, et ex S . Augustino (3) probat, lam habemus, quarum alter. xv , altcra xxv, est in
S . Cyprianum non eodem semper scribendi genere editionc Biluzii Venela , qua ulimur ; sed quamvis
usum fuisse, sed modo submisso , ul in libro, seu Epi. utraque quaedam sit ad eumdem agonem exhortatio ,
stola Lydia , de calice Domini ad Cæcilianum , modo in neutra tamen coelestis gloriamartyrum ,aut Christi
temperato , ut in libro de Disciplina el habilu virgi- testimonium memoratur , ideoque aliud quoddamn
num , modo etiain grandi, mil in hoc eodem libro, dun ejusdem Sancti opusculum verbis præcitatis eos desi
res ita poscerei , ab eo facium esse , S . Augustinus gnasse, necesse est. Atquiuirumque istud in laudato
ibidem observat. Idem Fellus opusculum hoc inde libro de laude Marlyrii occurrii. In primis de Christo
præterea oppugnat, quod de lue tum grassante in eo B apud Patrem suun testante ait : « El ut de celeris
fitmentio , el tamen Moysi, et Maximo, et cetcris taceam , hoc nos utique magis debet horlari, quod
confessoribus inscriptum sit : nain cum S . Moysem Confessio vocis unius Christi perpetua Confessione
sub Decio , anno 251, martyrio coronatuin constet , servelur, sicut scriptum est : Qui me confessus fuerit
pestem vero Fellus, imperante Gallo primuin exor- in terris coram honiinibus el ego confiteboreum coram
tam esse , slaluat ; hinc inſert librum illum esse Palre meo , et coram Agelis ejus. » De Martyrum quo .
scriptoris de rebus ab ælale sua remolis paruin in - que gloria ibidein multis disserit , et sub finem deni
stracti. Ad hæc reponi potest, cum Tillemontio , non que ait : « O bcati , quos a primordio mundi Domiui
probari pestem illam sub Gallo primum exarsisse , sanguis infecit, el quos merilo splendor iste nivei
licet lum acerbius grussala ſuerit ; aique adeo ex hoc amiclus induerit, el candor stolæ ambientis ornavit !
capile laudalur librum S. Cypriano abjudicari non Videor denique ipse mihi jam cernere, proque arbi
posse. Baluzius in Annotatis alio responso ulillir , trio mentis humanæ ante oculos etaspectum divinum
negando scilicet libri inscriptionem Moy i el Masimo illud mihi el insigne concurrit ; videor, inquam ,mihi
in plurimis codicibus oplimis et veluistissimis , quos jam cernere , ut ille vere nobilis numerus Christi sui
babuerit , reperiri asseritque in his tantum simili - gloriam , iterque comitelur. Ibi ante ora ejus felix
ter premilli : Incipil de laude Martyrii, vel ali- C caterva viciorum , et se densantibus turmis, velut
quid simile . Hinc ipse in editione sua priorem illam solis exortu locum illuminatim agmen inferel po
inscriptionem , velut ab alio additam , prxtermisit. testatem : el utinam perabjecto mihi istud videre
Eamdem a tribus codicibus antiquis pariter abesse contingat ! , fiec, aliaque, quæ studiosus lecior con
Joannes Fellus leslalur. Al necesse non est huc re - fessorum Epistolam cum laudato libro conferendo
currere, cum S . Moysis, Maximi, Nicosirati, cixlero . deprehendet, magnam suspicionem moveni, hunc ab
rumque confessorum Romanorum Epistola, quæ xxvi, illis leclum fuisse. Hinc laudatus Cardinalis Bellar
est inter Cyprianicas , minime iliane argumentum minus illum inter dubia S . Cypriani opera recensuit,
præbeat pro eodem libro S. Cypriano vindicando , non quod illum talem judicaret, sed quod Erasmus
quod Eminentissimus Bellarminus libro de Scriptori- de eo dubilasset. Sed nec stylum a cæteris illius
bus ecclesiasticis in S . Cypriano haud dubie insinua- opusculis dissidere arbitralus est , nisi, quod magis
vit, dum ait : memoratos Confessores in przedicia elaboralus sil, quam alia , sed non magis, quam om
Epistola de ea mentionem facere. Rem ipsam expono . nia ; cum Epistola ad Donalum huic minime cedat.
Conſess ores illi inter cætera hæc scribunt : « Percepi. Pro eodem sancto Martyri asserendo etiam observat
mus iginur , ilerum dicimus, frater Cypriane , magna Baluzius in annotatis, illum ubique in omnibus codi.
gaudia - magna solatia , magna fomenta , maxime D cibus antiquis ( inter quos unum Seguieriarum , litle
quod et gloriosas Martyrum , non dicam mortes, sed ris majusculis anle mille annos scriptum , numeral )
immortalitates gloriosis et condignis laudibus prose- ( reperiri constanter inter ea opera S . Cypriani, quae
culus es . Tales enim excessus talibus vocibus prose - nullam habent difficultatem , quin sint S. Cypriani. )
quendi fuerunt, ut, quæ referebantur, sic dicerentur, Præterea laudat Flori Lligdunensis excerpla ex ope
qualiter facta sunt. Ex luis ergo lilleris vidimus glo - ribus S. Cypriani, in quibus varios locos ex eodem
riosos illos martyrum triumphos; el oculis nostris libro occurrere ait , cum tamen cætera omnia certe
quodam modo coelum illos pelentes prosecuti sumus , Cypriani sint. Dilfiteri tamen non possumus, quin
el inter Angelos ac Potestates, Dominationesque ce - prüler diversitatem styli hinc elinde etiam nonnulli
| lesles constilutos contemplati sumus. Sed el Domi- phrases obscuriores in eo legantur, quas in Sancti
(1) Dupin , Biblioth . 6. 1, p. 267et 278 ; Tillemont., operibus indubitalis non facile reperire est. Sed et in
101 . iv, nol. 14 , in Cypr.; Ceillier, tom . III, p . 254. inferorum panis commemorandis morem Gentilium
(2 ) Baron ., ad ann . 255, num . 37 et sci4 . nomuibil sequitur, quod haud scio, au sanctum Cypria ,
(5) Augustin ., lib . iv de Doctrinu Christiana, c, 21. num satis sapiat. Itaque, licet mullum propendeam ,
807 DE SCRIPTIS DISI CYPRIANI OPERIBUS DUBIIS
ul landatum librum ipsi adscribam , id tamen cerlo Aqua'n lecius suscitaveral, persecutionem memat,
facere non ausim . Censueru 'ilquidem primum Lova - in qua posicriore mullos , qui in primacecideras ,in
nienses ac deinde etiam Parisienses operum S. Au- victos sietisse asseverat. Quamobrem Maranis(1)
gustini editores, eumdem librum a sancio Doctore in eum post persecutionem Galli in pacificis Valeriani
libro 1, cap. 30 , contra Gaudentium citari ; sed quæ imperii primordiis scripsisse inerilo 3u1umart.
ipsc ex S . Cypriano ibi memoral, proprie ac mullo Eumden Afrum fuisse , passim colligunt erudili,quod
pressius habentur in Epistola ad Donatum . ad Felicissimi Schisma in Africa fere unice nolin ,
III. Librum de Disciplina el bono pudicilie Biluzius alludere videatur, dum ail : Quid ad išla respei
inter opuscula S. Cypriano vulgo adscripta primo loco dantperversissimi Novatiani, vel nunc INFELICISSI
recensuil, Bellarminus el Pimelius genuinum ejus. pauci? » S. Cornelii opus non esse , ut Erasmussa
dem lælum cssc censuere contra Erasmum alios- spicatus est, suadent isla cjusdem verba : 1Sacra.
que (1), qui illum propter slyli dissimilitudinem ei- ment'ım Baptismatis, quod in salutem generisla
dem abjudicarunt. Auctorem certe haluit epi- copum maniprovisum , ci soli Ecclesie cælesti rationecele
a grege suo absentem , quique eum continuis exhorla - brare (Christus) per os smum prærsienlit.
lionibus ad virtutum studia excitare solebat, proul ex S . Cypriani errorein de llereticorum Baptismo oldil,
ipso libri exordio indubitalum esl. Scriplum esse B a quo S. Cornelius remoiissimus semper fuil.
persecutionum temporibus colligere etiam licet, dun Ai vero Maranus præter sly!i dissonantian aki
in eo dicitur : « Persecutionem non pore-l timere quidpiam in codem advertisse censel , ob quod sancia
(Virginila ) dum illum de securitatc potest provo in riyri tribui non possit. Librum auctor sic exorsa
care. » Hinc Pamclius opinatus est , in secessu sub est : « Cogitanti mili , el intoler,biliter anne
Decio editum esse : verum hoc parum verisimile esi, Escuinti, quidnam agere deberem de miseraudis fra
cum Pontius illius non meminerit, qui ex operibus a tribus,quivulverati non propria voluntate , sed diabà
Sancio editis utilitatem secessus ejusdem tam slu - savientis irruptione , adhuc usquc, hoc est, per lon:
diose commendavit, ideoque sine dubio maximecom gam lemporum seriem agentes, poenam darent;et.1
memorasset librum in ipso secessu conscriptum . ex adverso oborlus est alius hostis , et ipsius paterna
Præler styli discrepantiam Tillemontius (2) in co pietatis adversarius, hæreticus Novatianus, eir.1 !
præterea deprehendisse sibi visus est aliquem de di- rursus postquam dixisset,multos ex iis, quiio eprima
vina gratia locum , .ex quo scriptor S. Augustino acic , id est, Deciana persecutione, vulneratifuerunt
posterior judicari possel, nisi de persecutione ibidem (.... postea, id estsecundo prælio ...., fortiter periere
fieret mentio , quam tamen ipsam all Vandalos , rasse ,) subjunsi! : Ecce quam gloriosos quam Domto
aliosque hereticos forsan perlinerc suspicatus est. C caros, Schismatici isti ligna, fænum , stipulam appel
Verum ad hæc recte reposuit Maranlıs (5)minus pro - lare non dubitant, quorum pares , hoc est, in ead:9
babilem esse banc conjecturam , cum in indubitalis crimine lapsus sui adhuc usque constitulos, nec31
S . Cypriani operibus mullo plura ejusmodi , ac forte prenitentiam admiltendos essc præsumunt.) Es biste
expressiora de divina gratia testimonia occurrant. vero Maranus d110 infert ; primum , auctorem la
Cæterum nolat Pamelius librum hunc lum in insigni episcopum fuisse, qui moleste ferebat, Novatiani
et vetusto codice Carthusiæ Coloniensis, teste Gravio , sibi in lapsis pænitentibus humaniter tractandisimped
tum in codicibus Ludovici Carrionis, et S . Pantaleo . adversari. Allerum , eumdem auctorem , dum ser.de
nis Colonix S. Cypriano inscribi; auctorem vero ret, nondum pacem concessisse jis, qui sub Detais
multum imitalum esse Tertullianum in libro de Pu : lapsi fuerant; atque adeo hunc S. Cyprianim me
dicilia , et ex eo plurima transumpsisse : quod ad esse, quem constat, iniminenic Galli persecutione, 1
stylum autem spectat, ejusmodi breves sententias et concilio Carthaginensi pacem lapsis, etiam ante el.
enlliymemata etiam in libro de Disciplina el habilu pielam lolam pænitentiam , dandam esse decrerist,
Virginum reperiri, ci ubicumque sanctus antistes Ter- ne persecutioni succumberent. Nec inanis est bit
Lullianum imitatus est. Illud certum est , præter styli Marani argumentatio : non tam certa tamen, quad
dissimilitudinem ,quo non semper eodem S . Cyprianus D ipsi visa est. Nam primo quidem , quod prioriloco
usus est, nibil obstare, quo minus ipsi adscribatur. pænitentia « per longam lemporum seriem ) prodie
IV . Librum , qui ad Novatianum Hicreticum de Spe legitur, ad litteram accipi non potest , nisi quisdicta
veniæ non neganda inscriplus est, ob similem dictionis voluerit, Novatianum hæresim suam sub Valerian
differentiam Erasmus, Tillemontius (4 ), aliique, alteri primum spargere cæpisse , aut cerle hujus rei den
auctori adscribendum judicarunt, cætera nec S . Cy- tiam tum tantum ad auctorem libri pervenisse; qu
priano indignnun , ncc ab illius ætale remolum esse rum neutrum dici potest. Non primum , quia es como
confessi. Certe auctor, qui in ipso libri exordio sese mentario prævio constat, illum sub Decio una com
episcopum esse prodil, non nisi unam post cam , schismale hæresim suam excitasse . Non etiam ***
cundum , quia nulla verisimilis ratio producipotesh
(1 ) Dupin ., Biblioth . tom . I, pag. 267. Ceillier , ob quam cpiscopus Afer , qualem Maranus auctoren
Histoire, tom . 11, pag. 155 . libri ſuisse admillit, Novatiani hæresim , in Alnica
( 2) Tillemont, tom . iv , art . 28, pag. 46 el 81 .
(3)Maran. in Vita , § 35, pag. 118 .
(4 ) Tillemont, Mémoires, iom , iv , art. 41, p. 56. (1) Maran., loc. cit.
809 PROLEGOMENA . .. 810
holissimam , et in concilio Carthaginensi dirunnatam , A indiguerat; indicatur enim ibi non obscure, recipien
hamdiu igiorare potueril. Videlur itaque scriptor de dos in Ecclesiam lapsos, cl a spe venie minime ar .
lempore minus exacte loculus ; clista : Adhuc usijue, ccndos quorumvis criminum reos, dummodo canoni
hoc est, per longam lemporum seriem , non ad Valeria - ce pænitentiæ scsg subjecerunt. Nec lacet quæ in
ni, sed ad Galli imperii primordia referenda esse. contrarium adsint argumenta ; infringit tamen illa :
Scu neque ex sccundo lexlu cerlo inferri potest, quod primum est, interpretationem Scripluræ hic allegari
inde insulil Milanus ; : uclorem scilicet , dum scribe- valde diversam ab ca qua utilur Cyprianus : luic
rel, nondum pacem concessisse la psis sub Decio . Trombellius replicat , veleres modo unani , modo
Non enim hanc ipsis a sc dalam inficialnır, sed eam aliam Scriptura interpretationem sequi, hujusque
hujusmodi pænitentibus ad id usque lempus a Nova - rei adeo multa, adeo perspicua documenta haberi,
liano, ejusque asseclis lam duriter negatam esse af- ul de ea jam nemo dubitet ; afferique unum , sed ma
firmal, ut, si liorum judicio standum esset, ne ad niſestum exemplum in Angustino, qui versiculum 22
pænitentiam quidem eliam (unc lapsi pænitent?s cap. xvm Ezech . quater adducit, el diverso scm
admillendi essent. Non satis quoque verisimile est, per modo ; incusat præterea amanuenses, quod licen
eumdem auctor-cm , jam iin perante Valeriano, cliam tiam nou levem sibi arrogarintsubstituendi non raro
cogitasse, quid lapsis pænitentibus agendum esset, B interpretationem sibi prædileciam interpreta :ioni ,
cum jam inde sub Decio in Carthaginensi æque ac qua usus fuerai auctor ille quem exscribebaut.
Romano concilio decrelum fuisset, lapsos ad pee . Allerum est, quod veterum nemo hunc libellum
nitentiam plenam , el hac expleta ad pacem admilten - allegel, aut Cypriano allribual : cui id opponendum
dos esse ; ac deinde præierea in altera Carthaginensi putal Trombellius, nec ila temere affirmandum , ve
synodo , imperalore Gallo , slaliilum , ut propter ille leres alios hunc libellum non allegasse, cum lol doc
slaniem persecutionem lapsi omnes, qui a primo die forum opera adhuc desideremus, necmullum curan
lapsiis sui pænitentiam agere capcrant, nec ab Ec- dum esse negativum argumentum , ex veterum silen
clesia recesserant, eadem pace mox impertirentur. tio desumplum ; dari autem possé rationem salis pro
Quamobrem si episcopus ille Afer lum etiam reipsa babilem , cur ex veleribus, quos quidem habemus,
cogitaverit quid de lapsis facere deberet, dicendus nemo libellum hunc alleget , quod desierit haud
est de iis loqui, qui posteriori decreio non compre- · multo post Cypriani tempora error is, quem libellus
hendercntur : ct bac rationc lola diflicultas evane iste confulal, ideoquedesierit etiam occasio, ob quam
scil, cum hujusmodi deliberatio equc in S . Cypria . allegarelur. Jungit etiam hanc de libelli luctorc du
num , quam alium quemcumque caderc poluerit. bitandi rationem , quod exstiterint jam pridem non
Marani igiturobservatio magis quidem dubium facit, C nulli etiam inter Latinos, qui Cyprianum lioc in scri
an laudatus liber non potius alteri , quam S . Cy. bendi genere imitabantur, in quorum numero Pela
priano adscribcndus sit, sed huic cerlo abjudicandum gius eminuerit. Cum expensis hisce omnibusmaxime
esse, non evincit. lamen vero simile sit ad Cyprianum pertinere hunc
V. Exhori atio ad Poenitentiam Divi Cypriani medio libellum , vel saltem ad velustum , valile probabilem ,
hoc sæculo in lucem protracta est, primamque lucem el coævum Cypriano scriptorem , el libris Testimonio
vidit Bononi:c anno 1751, cx lypographia S. Thomae rum adeo æqualem , ut quasi unum cum illis corpus ,
Aquinatis , a pud Hicronymum Corciolani . vulgante si conjungalur, videri debeal ; nec modica, ut Trom
eam ex ms. codice Bibliothec:c Canonicorum Re. bellius judical, ejus sit utilitas, ( eum ego , inquit Cl.
gularium congregationis S. Salvatoris, quæ Bononie Oberthur (1) censui nec præleriri posse , nec a libris
est , viro eruditissimo el reverendissimo domino. bu . Testimoniorum separari deberi. )
jus ipsius congregationis quondam abbale generali,
erat jam
Joanne Chrysostomo Trombellio . Ediderat iam ille. Editor disserit : « An non valde utilis est libellus, in
ille , Editor
adstipulantibus aliis suæ congregationis , quac eru . quo usitatissimus Ecclesie mos eminet, » ut scilicet
ditissimis viris abundat canonicis. similium anecdo - cxortus error adductis pluribus Scriplurarum lesti
forum Patrum Latinorum opusculorum volumen umum . D moniis stalim reprimatur ; et in quo lanla vctustissi -
Et in voluminis , prima parte arie ita
ila inscripta
inscripla :: CuCy-- mic versionis portio
mic versionis portio inest? Quodsi eo ordine, quo
erum Patrum Latinorum
priani, Hilarii aliorumque velerum Patrum Latinorum codices eorum temporum conscripli erant, sacros
opuscula a Canonicis Regularibus S. Salvatoris nunc Libros hic allegari censes , emolumenlum aliud conti
primum edila , communicat cum eruditis hunc Cypriani nuo in eo habes , quod quidem hic multis commen
libellum . Sagacissimus editor, licet non omni cer dare minime est opus, sed profecio non leve est.
liludine asseral , proprium esse lunc libellum D . Habet etiam hoc commodi, ut sacras Scripturas alle
Cypriani opus, pronus tamen omnino est huic S. gans, Ecclesiastici librum adducal, exemplo sno ose
Doclori eum ut vindicet; primo, quod Cypriani no lendens, quanto in pretio prioribus ipsis Ecclesize
inen illi prepositum codes referal; sccundo, quod
quod sæculis habilus sil liber ille, quem u c Protestantes
minimi faciunt.
eadem , qua in libris Testimoniorum Cyprianus utilur,
ethic adhibeatur dispulandi, Scripluræque testimonia (1) Oberthurr Opera omnia SS . PP.,vol. mi. Opera
allegandi ratio ; tertio , quod disciplina bic stabilia . s . Cypriani, tom . !, Wirceburgi 1782. In Epistoli ad
lur quX, Cypriani tempore impugnala , tali vindice Cl.Mich .Ignat. Schmidt pag. 20 .
PATROL. IV . S. CIPRIAN. 26
811 DE SCRIPTIS DIVI CYPRIANI OPERIBUS DUBIIS
ARTICULUS II. A prianum , judice Marano, habet auclorem ; nam prips
Divo Cypriano supposita opera. terquam , inquit Dupinius, quod stylus, ac scribendi
modus plane est diversus, Scriplura sacra semperin
I. Varia insuper apud Baluzium habentur opuscu - eo citatur juxta Hieronymi versionem . Pomelius com
la, S. Cypriano olim pariter adscripla, que ipsius allribuit certo cuidam Errado, cujus nomen ad mar
non esse, eruditi critici satis consentiunt. Ex his li - ginem hujus libri adscriptum in manuscripto Augis.
ber de Aleatoribus, cujusdam Romani Pontificis, jie tini reperit ; alii tribuunil Patricio , Hybernir erisen.
dice Bellarmino, potius esse videtur, cum auctor ini- po, cæleri Clymaco. Hic tractatus inter opera 0.
tio scribat : « Quoniam nobis divina el paterna pielas Augustini ellilus est ; tesialur insuper Fellus olim in
A postolatus ducatum contulil, et Vicariam Domini linguam Angl'rum translatum fuisse, et in rolumine
sedem cælesti dignatione ordinavit, et originem All manuscrip !o Homiliarum Saxonicarum reperiri seb
thentici Apostolatus, super quem Christus fundavit hoc titulo : De duodecim Abusivis secundum dispi's
Ecclesiam , in superiore nostro portamus, accepta si: lionem S. Cypriani, episcopi et martyris.
mulpolestale solvendi et ligandi, el curatione pecca- 19. Ilis Tractatibus adjicienda est Oratio in Ira
ta dimillendi. » Judice Dupinio ( 1) scriplus quidem dem Martyrii, el allera de Duplici Mariyrio ,ad Fort .
est ab Episcopo : at non concludendum est ex 120 - B natum , quæ ab aliquo recentiore auctore animigrilu
datis verbis esse Papam Romanum , eo quod se Chri- composite sunt, Prior s'ylo ornato el plus xqu.
sti Vicarium appellet, hoc enim nomen apud veteres fectato scripta est : et palet ejus auctorem id inle .
omnibus episcopis datur. Hujus tractatus stylus mi. dere, al orationem ex formula conscribal. Esordio
nus adhue similis est stylo Cypriani, cum sit involu - incipit perindeac si ad populum concionaretur;es
tus, obscurus, plenusque verbis minime Lalinis. In periodi sumt elaboratie , cogitationes nimia religie
eo Scriptura sacra aliler reperitlir citata , ac in Cy. alicnuale, ac ordo valde coaclus. Oratio de Depli
priani libris , illiusyue auctor mentionem facit libri Mariyrio minus accurale scripta est ab aliquo ar .
inscripti Doctrina , sive Doctrinae Apostolorum , quem lore recentiore , quiCypriani stylum volebat imitari.
post S. Cyprianum compositum esse omnino verisi- Ab llenrico Gravio el Pamelio creditus est Erasma:
mile est. hujus fraudis auctor ; sed absque solido fundament
II. Liber de Singularitate Clericorum opus est uti- Erasminomini non leve hoe dedecus inusserunt;et
lissimum , in quo probalur Clericos cum mulieribus certe vir ille.doctus eam melius occullassci frander ;
non debere babilare. Nonnulli Origeni, alii S. Augus. quamvis enim auctor fingit se scribere 210 amis,
lino falso adjudicarunt ; Baronius ( 2) nemini æquius aut circiter post Christum , ait tamen Religionem la.
quam S . Cypriano nostro allribui posse staluit , sed C tius, quam imperium diflandi. Meminit persecutii.
ab hac opinione dissentiunt Bellarminis, Pamelius, num Diocletiani, et Maximi, sive Maximiani, beli
cæterique neoterici, qui etsi librum illum insignem adversus Turcas ; facitque mentionem monachorum
ac utilem , atque antiqui scriptoris esse passim agnos- eorumque artium .
cant, stylum tamen ejusdem , et barbaras voces (3), V. Tractatus de Operibus Christi Cardinalibus,site
quæ hinc inde in eo occurrunt, S . Cypriano indi. principalibus, Cypriano tributus, licet stylus sitplane
gnum esse merito pronunciant. Hunc tractatum alii alius, fide multorum miss. restitulus est Arnaldo a
etiam Hieronymo, quidam Gaudentio Brixiensi tri- Bonnevallo , in dioecesi Carnotensi Abbati, Bernardi
buerunt. Sed neque Hicronymi, neque Origenis stylo amico , qui circa medium sirculi xn Moruil, elle
scriptus est (4), magisque accedere ad stylum Gau - que pope Adriano IV inscripserat, quique alies
dentii , episcopi Brixiensis , nisi obstarent manul tractatus Bibliothecæ SS. Patrum inserios eodent
scripta , et ea quæ typis sunt excusa, quorum nullum stylo conscripsit de Verbis Christi, de Cruce, ser útl
eum illi tribuit. Editionis Anglice auctor contendit rum Operibus, et Mariæ Virginis Laudibus; acdenique
hunc tractaluin fuisse compositum temporibus Ve. librum Meditationum , qui, nondum editus, operibus
nerabilis Bedie , cum questio de colibalu in Occi. Cypriani, in Anglia, lypis Oxoniensibus novissimeall.
dente agitata est : at hæc conjectura nulla solida ni- D tis adjectus est ( 1).
tilur ratione (5). VI. Nihil dicam de Expositione in Symbolum Apo•
JII. Liber de duodecim Abusionibus saeculi, qui etiam stolorum , quod eximium opus Hieronymo etiam ade
Augustino adscribitur, nequehunc patrem , neque Cy- scriptum , nunc omnium judicio restituitur legitimo
parenti Rullino Torano, Aquileiensis ecclesie preia
(1) Dupin , Bibliothec . Auclor. , tom . I, pag. 278, bytero ; de hac Expositione Gennadius in Catalogo
Virorum illustrium meminit, dum ait : « Proprio al.
in not. o , edit. Jal. Colon ., etpag . 267.
( 2) Baronius ad annum 253 , num . 44. tem labore, immo gratiæ Dei dono, exposuit idem
( 3 ) Talia verba barbara sunt : Repulsarium , con Ruflinus Symbolum , lil in ejus comparatione alii noli
stitutionarios. vulgaritalis , flumirorum , probrosilalis ,
parlicipiu, adunari, vanifical, egeslosum , procurativa ,
absentarii , etc., coniugaliier.
(4 ) Vid . Hist. Theolog . Critic ., lom , ix , de Scriptis (1) Hæc, ut sane decebat, ad suam medii aevinde
Oriyenis lem ) , remillenda atque siro auctori legilimo 3d
) Viðpag. 260 sqq.
. Maran , in Vila Cypriani, $ 36 , pag. 120 scribenda opuscula in hujusce Bibliothecie decursi,
sq ., edit. Venet. 1728 . Deo favente , curabimus. EDD.
813 PROLEGOVENA.
814
exposuisse credantur. , Inter Hieronymiopera sup- A bene longa, Vigilio episcopo (1 ) nuncupata auxit, non
po itilia etiam nunc exstat ( 1). constat ; id solum liquet ex plurimis præfationis lo
VII. Tractatus de Hæreticorum Baptismo, adversus cis, eum vigentibus adhuc perseeulionum tempori
S . Cypriani sententiam a doctissimoRigaltio primum bus, etante susceptam ab imperatoribus fidem Chri
in lucem ellilus, veteris esi auctoris , qui anle Alt stianam scripsisse .
gustini tempora, et Cypriani forsan alale vixit. llunc IX . Tertium denique adversus Judæos Tractatum
libellum de Rebaplismate Baluzius, monenle primuin ob nimiam siyli dissonantiam Cypriano tribui non
Philippo Labbeo, scriptum fuisse censet (2) ab Ur posse Critici pariter consentiunt; observa : insuper
sino, menacho Afro , quem Gennadius in libro de Cl. Dupinius duobus his in operibus, præfatione ni.
Scriptoribus Ecclesiasticis inter Scriplores ævi quarti mirum Vigilio inscripla, el Tractatu adversus Judæos ,
jam desinentis nominat, el scripsisse tradit adversus nihil congruens et solidum reperiri(2 )
eos qui rebaptizandos hæreticos decernunt, atque X . Carmina Genesis ei Sodoma inscripta Cypria
docuisse rebaptizandos non esse eos, qui in nomine num auctorein habere Pamelius arbitratus est, eo
vel simpliciter Christi, vel in nomine Patris, el Filii quod a Georgio Fabrilio ac Morellio et in codice
el Spiritus sancti, quamvis pravo sensu baplizantur, ms. Bibliothece Victorivæ apud Parisios ipsi tri
jis autem post simplicem Trinitatis confessionem suf- B buantur; quodque aliquot phrases Cyprianicas in iis .
ficere ad salutem manuum impositionem (3). dem deprehendisse sibi vidcretur. Verum hæ ratio .
Persuaserunt potissimum Baluzio, ul opusculum nes exigui momenti sunt, ncque memorata Carmina
hoc Ursino tribueret , licet Guilelmus Cave illud sancto Martyre sat digna sunt, et ignoti cujusdam
quod invalescente persecutione scriptum videatur, auctoris esse rectius creduntur. Nibil pariler suadet,
avo Cypriani asserat, illa verba : ( post tot sæculo - alterum item carmen ad Senatorem ex ChristianaRe
rum tanlam seriem » quæ ipsum inter el Apostolos ligione ad ldola conversum , Sancto nostro vindicare,
intercesserit ; elisamque putat Cavei censuram exinde uli nec Hymnum de Cruce Domini yel de Pascha Do
quod , ut ipse alias de tempore concilii Eliberitani mini, uti Pamelius, vel Lignum vilæ , uti Fabritius le
ostendisset, mentio persecutionis facta antiquillis gerunt, quem , eodem teste Pamelio , codex Dunensis
fuerit ab iis etiam , qui diu post extinctam persecul. Victorino adscribil , el post cujus finem alier codex
Lionem yixere. Rigallius econtra, editor Oxoniensis, Cornelii Gualieri habel : Cælii Cypriani episcopi et
Tillemontins, Caveus, Maranus ei Gällandius arbi- martyris Hymnus de Pascha Domini N . J. Christi, aut
trantur opus esse Auctoris ab ævo Cypriani parum secundum quosdam Victorini Pictabronensis (id est,
disiantis (4 ). Petabonensis vel Pelavionensis ) Episcopi, cujus no
VIII. Non magis S. Cypriani operibus genuinis ac- C mine etiam in aliis mss. codicibus exstare dicitur.
censeri possunt Tractalus de Montibus Sina el Sion , In Baluzii editione Venela Victorinum Pictaviensem
adversus Judæos; liber ad Vigilium Episcopum de preſerl.
Judaica Incredulitale, el Tractalus adversus Judæos, XI. Alii Tractalis Cypriano inscripti non tantum
qui inseculi sunt Dominum nostrum Jesum Christum . sunt supposititii sed etiam nugas et mendacia conti
Nam primum a viro compositus est, qui Rabbino- nenil. Sic opus de Cæna ridiculum , ac inepliis refer
rum , et Caballistarum deliriis lidem adbibebat, nu- lum est, non modo itaque sancio Martyre nostro ,
gasque Cypriani ingenio prorsus indignas complectie sed nec Christiano homine dignum est ; ſælus scili
lur. Alterum opusculum de Incredulitate Judaica , non cet cujusdam nugatoris , sacrit Scripturæ historiis ad
nisi præfationem esse cujusdam Christiani senis, qui ineptas ſabulas suas abusi, il mirum sit, illum S .
sese Celsum nominal, in Jasonis Christiani , et Pa- Cypriano nostro umquam adscribi potuisse . Tille
pisci Judzei dialogim , e Greco Latinc a se reddilum , montins (3), ob inep 'issimos non ex rebus profanis ,
Tigenti mavifestuin est. Bxc pritfatio idco inier sed ex Scripturis sacris etiam per fas el nefas de
opera Cypriani forsan adoplata , licet præcipiti ni. duclos jocos illud Turca dignius, quam Christiano
mium judicio , aliquando fuit , quod in codice Cole jure merilo existimal. Testatur Salmasius in Notis
bertino 1453 signalo , hoc cius initium sit : Cyprin - p ad Flavium Vopiscum , pag . 596 , se beneficio doctis
mus Vigilio fratri salutem ! Porro vetustus is Dialo - simi jurisconsulti Jureli habuisse lunc Libellum ma
gus Graecus est, cum Origenes lib . iv contra Celsum nuscriplum ab Azelino monacho Rhemensi versibus
ejusdem memincril (5 ). Quis qualisque fuerit ille Cel. l'edditum cum hoc titulo : Cæna Azelini, Rhemensis
sus, qui ea iu latinum sermonem versa , prixfatione (1 ) lunc Vigilium Painelius Tridentinum episco
(1) Similiter liunc librum cum Rullini operibus pum fuisse conjuit ; sed, quod Celsus Vigilio suo de •
dibimus. EDD . futuro martyrio graiulatur, cumque art Dei judicio
(2) Biluzii noi. a . in Anonymi librul de Rebap- mar!yrem destinalum fuisse , cum mirabili modo
lismale, pag. 735 , edit. Venet. 1748 . Episcopus constitutus es! ; id Vigilio Tridentino ap
(3 ) Vide lom . praeceu . Lil' non potest ; quem sxculo lv, exeunte in summa
(6) Miran . in Vila S . Cypriani , $ 35 , pag . 117 . Eccle : 1ic pace viventem nemo spe el exspectatione
Gulan... Biblioth . SS. Patium , tom . ii, Prolegom ., Mariyreill dicere potuit.
Pig. 23, el Walch . llistor. der Keizer ., t. I, pag . (2 ) Dupin . Bibl. Auctor ., tom . I, pag. 269, edit.
308 sena . lal. Colon .
(5 ) Vid .Hist. Theolog. critic ., tom . 1, de Aristone (5) Tillemont., Mémoir ., lom . iv , pag . 81, art. 63,
Pellao, artic. II, pag. 386 , 392.' Sur S . Cyprien .
ᎦᎥ DE SCRIPTIS DIVI CYPR !ANI OPERIBUS DUBIIS
monchi, quam condidit ad llenricum imperatorem A si Cypriano confundunt. Oxoniensis operum Cypriali
imiinus Cyprianum Carthaginensem . De eodem libro corum editor non conteninendis fullus conjecturis
sequentia refert Casimirus Oudinus (1) : « Unum disertc affirmat ialem Cyprianum Antiochenum
( quoque me admonuil circa opusculum Cæna Cy . nusquam exstilisse, quin tolam , que circumfertur
priuni in operibus ejus inscriplum , vir crudilione de eo narralionem , miram sane, vetustissimam 12.
« clarissimus Godefridus Guilielmus Leibnilius, epi- men fabulam , el anle Nazianzenitempora jam natam,
« sola Hanovert scripta , anno 1707 , die 29 decem - quam el heroico carming tribus libris Eudocia At
< bris, haberi apud se editionen hujus opellix fac gusta olim depinxit, nihil aliud esse, quam Cyprisni
( lam in Germania anno 1681, in parva forma, cum Carthaginensis historiam ab aliquo ex eorum numero,
( versione illius versibus Germanicis , atque in isia qui Martyrum res gestas novis argumentis decorare
( editione, quæ dubio procul ex fide ms, codicis an - gestiebant; mire interpolatam , vel potius de nosa
liqui et sinceri facta fuit, opusculum constare xx conditam .
( capitibus, ac Maurum quemdam (ut opinor Galluin ) XV. Falso etiam trib :unlar S . Cypriano Oratio
« dedicasse illud Lothario RegiFrancorum Filio Lir pro Martyribus, atque Oratio quam sub die passions
i dovici IV , Transmarinidicti, qui reynum anno 954 , suæ dixil. Utramque adscribit Naranais, ( 1) Cypriano
( per annos XXXII tenuit, ad annum iisque 985 . B Antiochieno. Dupinius censet duos Tracialus Marty:
< Unde palet, opusculum istud nullius merili, icribus inscriptos , el Confessionem sive Penitentiam
a quod Regi Francorum dedicaretur indignissimum , Cypriani Martyris, opera esse a recentioribus Grreis
( cssc fælum horoinis indocti, ac sæculi decimi ob adscripla Cypriano martyri , qui forsan ſuit ipse
a scurissimi, a lemvoribus Cyprianicis remotissimi. cpiscopus Carthaginensis , cujus vila amplifican
Quar a clarissimo Leibnitio mecum communicata est (2).
posteros celare nolui. , XVI. Nonnulla alia nomen Cypriani præ se feroat,
XII. Ejusdem farina sunt duo Tractalus, utpole velut Tyronis et Senecæ noiæ , quas Cyprianum adus
vocabulis Christianorum usui aplis existimatpost
superstitione, alque impietale referti (2), quos re . seTrithenium
perit ediler Oxoniensis sub nomine Cypriani, allerum Gruterus, a quo bæ olæ in lucem edite
L :line, allerum Græce scriplum . Primilitulus, Se nisuni (5 ). Editum est ab Anglis sub nomine Cypria
WROCHŪ computum FPaschale, aitquod
computum a Paulo Diaconodesi
crela Cypriani seu arcana : alterius, cüyai Kuttplavcũ, ni
gnari existimant, cum : Cyprianum Chronican
Preces Cypriani.
stitionis plenum luce prorsusutpote
Utrumque, indignum judicavit.super
fædissimæ Hac valde ulilem composuisse. o Scriptoris elalem in
autem , judice Marano (3 ) supposita videntur fuisse dical compulum , quod ad quintum Gordianian
C num , et Consules Arianum et Papum perducitur.
XIII. SicAntiochenó.
Cypriano etiam Revelatio Capilis S. Joannis Buplis. Non omnino repugnal, ut jam lum conversus fuisse
læ , quod fabulosum opusculum in antiquissima Vin . Cyprianus existimelur, quamvis id Pontius Diacorus
delici Spirensis editione reperitur sub nomine S. Cy - suadeat serius contigisse. Sed non quadrat hujus
priani, est narratio fabulosa, scripla post Athana- scriptoris slyli barbaries cum elegantia sermonis,
sium , Cyrillum , Theodosium . Wandalos. Marcellini quam Cypriano in primordiis conversionis studio
ct Pipini Chronica, quorum in ca mentio fit , fuisse perspicitur ex Epistola ad Donatum (1). Die
e nostrum n latauctor ait Christum Pascha celebrasse quinta vice,
et sexta obiisse anno xvi Tiberii, cum per unum
Confessio S. Cypriani, quix Grece ac Laline exstat annum
in Vecrelo
apocrypha sancti. tantum Evangelium annuntiassel. Systema
GelasiiBaluzium
apud recensentur : sed inter
, quæque ea cognominis An- illud velus est , unde Dupinius concludit esse opts
tiocheni seu Nicomediensis Martyris , essc creditur, auctoris antiqui.
qui una cum S . Justina virgine martyre, ad diem XVII. Falso denique S. Cypriano Carthaginess
xxvu septembris Romano Martyrologio inscriplus adscriplus fuit liber de Trinitale, qui Novatianu
esi. Hanc Confessionem sive Pænitentiam ejus, qua
prioris vitic ſagilia uberrime deflet, primus edidit D (1) Vid . Maran . in Vila Cypriani, § 37, pag.18
Cyprianicorum operum Oxoniensis editor, cl post seqg;
(2) Hlem ibidem .
eum Baluzius : qui tamen et ipsam illam Græce quo- is ) Monendus est lector superesse quemdam
que protulit ex Bibliotheca Colbertina, atque ad la -libellum , qui licet Cyprianum pro auctore non ha
lus Latinae versionis posuit, quod plurimis liirc sca beal, instauratoreni tamen agnoscit, Tyronis intelli.
go, et Senecae nolas, quas prasul ci martyr posle
teat nævis , ex Gritco forsan facilius corrigendis . anctuario satis grandi locupletavit , adjiciens vocabula
Prxsulem Antiochenum bunc fuisse dicunt alii, pas- Christianorum usibus necessaria , quæ in coilice 2
sumque Nicomediæ sub Diocletiano martyrium una Grutero edito allatim compareni. Oxonienses editores
cum Justina virgine, quam insanedeperibat. Nazianze. ad (4calcem indicis operi Cypriani.
) Ui barbaries pateat, prima periodusdescribenda
nus, Prudentius, Metaphrasles, alii, cuin Carthaginen est : Mullo quidem non modico tempore auxii sumus,
el æstuantes, non jam sæcularibus, sed el in sanctis et
(1) Casimir. Oudin . Commentar, de Scriptor. Ec. divinis Scripluris quærentes invenire, quidnam sil pre
cles., tom . I, pag . 275 et 276 . mum diei, non mensis, in quo mense præceptum est
(2 ) Dupin . Biblioth . Auctor., 10m 1, pag. 269. dæis in Ægypto 14 . lunæ comedere Pascha. Non
(3)Maran. in Vita Cypriani, $ 36, pag. 124. quam Cyprianus eo modo mentem suam explicasst.
 817 PROLEGOMENA . 8 !8
Pseudoepiscopum Romanum , de quo scclione i A quarta scimus (1) septem superesse , reliquas desi
mul:is egimus, auctorem habel. dcrari Cl.Maranus haud contemnendis demonstravil
XVIIJ . Præter Opuscula iam recensit:1. Baluzius argumentis (2). Ambæ quoque lilleræ , quas S. Cy
proxime poSI S. Cypriani Epistolas subiecii tresalias prianus de Felicissimi ordinatione, ejusdemque ac
velul dispus, quarum primam ex duobus codicibus presbyterorum ipsi adherentium causa ad Clerunt
vetustis in $s. , uno Bibliorheca illustrissimi Joannis ac populum sum pridem scripseral , el quarum
Bohieri , allero Bibliothecæ nionasterii S . Remigii cxcmpla prius per Caldonium ac Fortunatum ad Cor
Rhemensis, secundam ex codice Fuxensi Bibliotheca nelium miserat, quemadmodum ipsemel Cypriantu
Colberlinx, ac lertiam denique ex hoc item codice et in F.pistola xlii, alias xlv, ad eumdem Cornelium
allero R hicmensi S . Remigii depromplas esse aflirmat. loquitur, interciderunt. Periit eliam Epistola Circle
Prima Cornelii papie nomine ad Cyprianum exstat, laris, quam S. Cyprianus ad omnes provincias Car
estque brevis, sed acris reprehensio erroris de here . thaginensiMetropoli suffraganeas dederat, quatenus
ticis rebaplizandis. Verum , ut alibi jam diximus, de legitimo ejusdem Cornelii episcopalu apud omnes
non credimus controversiam illam S . Corneliuut constaret, monerenique singuli cpiscopi, ul Nova -
inter ac Cyprianum umquam molam fuisse, neque Kalianum deleslali, Cornelio adhererent. Jta disci
é Apo.
Rullini auctoritatem hac in porle admillimus. an DB mus ex Epistola xlv, alias xLvni, ad Cornelium .
crypha est crgo hzec Cornelii Epistola . Allera , cujusis In Epistola iv, alias Lix, ad Cornelium de dua -
inscriptio liec est: Cyprianus plebi Carihagini con Tio bus lilieris mentionem facit, quarum prima Corne
sistentē ælernum in Domino salutem ; non modo à S. proxime miserat nomina omnium Catholicorum
Cypria ni stylo nimium differt , sed etiam ejusdem episcoporum , qui Carthaginensi Metropoli suberani,
ælalei n non sapil, cum adversus sacre Scripture eo consilio , ut, si quis præler illos ad ipsum scribe
TradiL orcs, primum sub Diocletiano notos , scripta rci, sciret hunc unum de sacrilicatis , vel libellalicis ,
sit. T ertia sic exorditur : Cyprianus benedicto et di authæreticis esse. Allera autem inter cætcra cuiun
lecliss zmo Pirenti Turabio in Domino Qiernam salita Fortunati pseudoepiscopalum eidem nuntiavii. A1
lein ; estque consolatoria ad eumdem de obilu lilize bze Epistolic interciderunt.
dolen tem . Ea lem haec Epistola sub nomine S . llic Ex Epistola cvili, alias lxi, ad Lucium maniſes
ronymiad Tyrisium olim venit ; sed ab eruditis ipsi lum fil , Sanctum Cyprianum una cum cæteris Afri
penitus abjudicata , inter supposititia ejusdem opera cæ episcopis communem ad eumdem Lucium R. P .
nunc relata est. Nec magis illam ad S . Cyprianum Epistolanıdedisse , per quam et Pontificatus apicem ,
nostrum spectare probat styli inconcinni humilitas C el confessionis gloriam ipsi gratulatus est. nec
el dictionis obscuritas. • ipsa etiam desideratur. Tandem etiam litterit S .
Cypriani per Diaconum Rogatianum ad Firmilia
XIX . Clarissimi Duumviri Edmundus Marlene et num misse, quibus eum de dissensione cum Stepha
no certiorem faciebat, ( quemadmodum ex Epistola
Ursinus Durandus in amplissima collectione veterum
Scriplorum et Monumentorum historicorum etc., 10 Firmiliani ad Cyprianum LIXV eruitur ) interci
mo ix , S . Cypriani Carmen ad Felicem de Resur derunt.
rectione morluorum , ex ms. codice Corbeiensi ante II. Pontius Diaconus enumerationem scriptorum
annos 900 exaralo erutum primo loco ponunt. Quis S. Cypriani hnisce concludit verbis (3) : Quisdenique
Cyprianus hujus Carminis auctor fueril, etsi pro cerlo lot confessores, fronlium nolalarum secunda inscriplio
afli rmare noluerunt Cl. Editores in , observatione ne signalos, el ad exemplum martyrii superstiles reser-
pra e via , negant tamen illud adscribendum esse cele valos , incentivo tubæ cælestis animaret ?
berrimo illi Carthaginensi episcopo et marlyri, lam Cum sanctus Pontius Cypriani litteras inter ipsinis
propter orationem nimis salebrosam , quam propter opera non computarit , censel doctissiinus Ceillie
violalas frequentius melri leges. Edilum quidemudem rius (4), laudata verba haud referri possead Episto
hoccarmen jam fuit ad calcem operum Tertulliani, lam LxxvII , in qua confessores ad metalla dam
sc el nirnis audacem se exhibuit Editor, qui, violatas D nolos sub Valeriano solalur ; sed designare aliquod
a Cypriano, quisquis ille fuerit, meirileges , humi:
um opusculum singulare, diversum etiam ab Exhorta
le mque stylum impatienter ferens, opusculum islud tione Marturii , de qua prius Pontius disserneral (5 ).
el egantioribus versibus reddere conatus est. Dede Hinc colligil Ceillierius hoc opusculum intercidisse ,
runt igitur operam Vartene et Durand, il ex laudi quemadmodum et lilleras, quas S . Cyprianus ad S .
lo ms. hoc Carmen, quale ab arctore prodiil, sur Augustinum el S . Felicitatem martyres Capuanos in
restillierunt integrirali .
( 1) Cyprian. Ep . xiv , aliis xv et xx, ad Clerun
ARTICULUS III. Romanum .
(2)Maran., in Vil. Cyprian. 1, § ix, pag. 27 , edit.
De quibusdam S . Cypriani operibus deperdilis. Venelæ , 1758,
(3) Pontius, in Vita S . Cypriani, pag. 5.
1. E tredecim illis Epistolis , quas a S . Cypriano 14) Cellier , tom . III, llist. Génér . des Auteurs,
pag . 152.
velut pastoralis suze vigilantic lcsles ad Romanum (5) Quis martyres: lanta exhortatione divini sermonis
Clerum transmissas , ex ejusdem Epistola decima exigeret. Pont., in Vila , I. c.
 LIBER Bayi
819 :
Campania durante persecutione Valeriani dederal (1). A scriptores Cypriano vindicant, tamquam apoerr
Siquideni S. Cyprianus suam sollicitudinem atque pham , eoque indignam censuisse Launoium . Quin
charilalem ultra Africam etiam extendebat (2 ). tamen crudito viro subscribamus, multa quideia
III. Visce adhuc adjungimus brevem observationem obstanl ; nam , ut a Basnagio (1) annotatum , non
de Enistola sexagesima ociava , utrum S . Cypriano solum Cyprianistylo scripta est, sed et ta compledi.
sil rever.) adscribenda. Supra jam adnotavimus, iur, que Cypriani tempora , mores, disciplinan,
dum de fpistolis S. Martyris disseruimus, memora- maxime sonat, ita , ut ovum non sit ovo similius,
tam ad Stephanum Epistolam de Marciano Arelatensi quan hxc Epistola cæteris Cypriani. Alio etiam
Episcopo abstinend'), quam non solum Cypriani edi- argumento cam ancleri sio vindicatFellus ; elenia
totes l'amelius, Baluzins, Fellus, sed ci sanu notic S . Angiistimis Epistolæ cujusdam Cypriani ad Ste
phanum meminit , quae prorsus ad quæstionem de
(1) In antiquissimo manuscriplo abs editore Oso Baptismale von spectat; eumque dux lantum ejis
niensi ad finem indicis Scripture allegalo , de lis lil demiad Stephanum Epistolæ supersint, quarum alte
lcris mentio habetur hunc in modu : Christiani
quartam persecutionem passi sunt a Decio imperatore de Baptismale agil, id est seplagesima : ad fane
auctore malorum . Huc persecutione Cyprianus per omnino respexisse Augustinum , verisimile esi.
Epistolas hortatus est Augustinum el Felicitatem , qui
passi sunt apud civitatem Capuensem Metropolim Cami- B
panic , Valeriano imperante. ( 1) Basnage, Annal. Politico - Eccles.,ad annum 21.
(2) Tillemoul., Mémoir., tom . iv, pag. 73.

APPENDIX PRIMA .
OPUSCULA DUBIA .

LIBER
DE DISCIPLINA ET BONO PUDICITIÆ .
EPISTOLA IGNOTI AUCTORIS .
I. Aliquas ofliciorum meorum paries non estino C indulgentiic viribus , adjuvcntur. Non solum proferi:
præterisse , dum semper enitor , vel maxime quoli mus verba que de Scripturarum sacris fontibus Too
dianis Evangeliorum !ractatibus , aliquando vobis li- niunt, sed cum ipsis verbis , preces ad Domingute!
dei et scientiae per Dominum incrementa prestare. Pola socianius , ut iam nobis quam vobis , et sac.
Quid eniil aliud in Ecclesia Domini utilius geri, quid mentorum suorum thesaurus aperial, el vires ?
accommodatius offi in episcopi poiest inveniri, quam implenda quæ cognoscimus, tribual. Periculum el.de
ul doctrina divinorum , per ipsum insinuala collata . mainis est voluntatem Domini cognovisse , et in de
que , verbrum , possint credentes ad repromissum voluntatis opere cos asse.
l'egnum pervenire calorum ? Hoc certe mei et operis I. Quamvis ergo ad mulla vos negotia el 21 or
el muneris , quotidianum votivuni negotium , absens vince monitionis pliecepta , semper ut scitis citih
licel, obtinere connitor ; cl per literas presentiam ter ( quid enim mihi aliud volivum au majus piese
meam vobis reddere conor. Dumn vos solilo more al- esse , quam ut per omnia perfecti sletis in Domino);
1ocutionibus missis in fide interpe!lo , ideo convenio , tawien ut præcipue pudicitiae claustra lencatis ,qu.
11 Evangelice radicis firmitate solidali, adversus on , et facitis ) admoneo : scientes lemplum esse vois Do
nia diaboli prælia sletis semper armoli. Absentem mini, membra Christi , habitationem Spiritus SallyPC
me non credam , si ſuero securus. Verumtamen omnia D electos ad spem , consecratos ad fidem ,destinatosu
qux utiliter proferuntur, el alernæ vilie stalum (ra - salutem ; filios Dei, fratres Christi , consultes bopy alos
clantibus vel definiunt, vel promiltuni; ila demum lus Sancti , nihil jam carni debentes, quasirei
fructuosa sunt, si ad cmolumentum operis , divina ex aqua et pudicitia , præter voluntatem (Job
EDIT. OXON . NOTÆ .
1. - De disciplina. In nullo ms. Epistolam bauc vi- Ad iniplenda quæ cognoscimus. Pamelius ail:tam
dere contigil. conjecluram Erasmi sequuntur Gravius , Manum .
Absentem me non credam , Pamelius ail : lla Gravi; cl Morellius, poleralnomen , quaque, accipi problem
ad marginem et ms. pro non credo. PAMEL . cumque, prescriini cum sic legani elian mas.PA
Verumtamen omnia quæ utiliter proferuntur. Pame. 11. – Præter voluntalem quam velle debemus ui
lius ail : lloc ex iisdem Graviusns. pro eo quod tra sit, Pamelius ail : Ex Costerio habeo,s.ul,cod.,priel in
alii , proferunt ; non placet autem quod habet solus adhuc tamen lolus locus obscurus est.Ms. Col.,
Manulius , virililer . PAMEL . nostra fit, sed non placet. Pamel.
821 DE DISCIPLINA ET BONO PUDICITIÆ . 822
quam velle debemus ut nostra sil : præstetur etiam A IV. Sed enim pudicitia locum primum in virginibus
propter redemptionem , ut corrumpi non possit, qu:e lenet, secundum in continentibus , terlium in matri
a ChrisL o consecrala sil. Nam si Apostolus Ecclesiamm oniis . Verum in omnibus gloriosa est cum gradibus
sponsall Christi ( II Cor. xi) pronuntiat , oro vos, suis. Nam et matrimoniorum fidem lenere laus est ,
quanta pudicilia exigitur, ubi Ecclesia inter matri- inter lol corporis bella ; elmatrimonio de continentia
monia sponsa virgo priestetur ? Etego quidem , nisi modum staluisse , majoris virtutis est , dum etiam
quod breviter vos admonere proposui , latissimas sa - licita rejiciuntur. Certe ex uiero sanctitatem custo
lis puto , ci locuplcles pudicitiæ laudes proferre po- disse, et infantem se usque in senectutem in sua
lui : sed supervacuum duxilaudare eam diutius apud ælale lola tenuisse admirandæ utique potentia est :
colentes . Vos enim illam ornatis dum geritis , ci plu . nisi quod blandas corporis leges non nosse , magis
res ejus laudes exercendo profertis ; facii ejus orna - felicitatis est , notas jam vicisse virlutis est ; sic
mentum , dum et illa vestrum est, mutuo decore in - tamen ut et virtus isla de donio Dei veniat , licet
vicem fænerando. Illa vobis disciplinam bonorum se in membris hominibus ostendat.
suggerit morum , vos illi ministerium prestalis ope V. Pudicilix , fratres , antiqua præcepta sunt.
rum sanctorum . Nam et illa quantum et quid possit Quare antiqua dico ? Quia cum ipsis hominibus insti .
per vos apparuit , et quid vos velitis , ipsa demon)- B tuta sunt. Nam el ideo vir suus feminae est , ut
stravit el docuit ; copulatis in unum , duobus bonis præter eumdem alterum nesciat, et ideo viro red
mandalorum et rerum , ac quid mutilum videretur, dita est mulier, ul subjecio quod fuerat ei propriur.,
si aut præcepta ministeriis , præceptis ministeria de- nihil requirat alienum . Sic el duo , inquit, erunt in
fuissent. carne una (Matth . Xix , 6 ), ut in unum redeat quod
III . Pudicitia est honor corporum , ornamentum unum luerat , ne separatio sine reditu occasionem
morum , sancitas sexuum , vinculum pudoris , fons præstet alterius. Inde et Apostolus : Capul mulieris
castitalis , pas domus , concordiæ caput. Pudicitia pronuntiavit virum ( 1 Cor. x1, 3 ), ul conjunctione
sollicita non est cui placeat nisi sibi : pudicitia sem - duoruin pudicitiam probaret. Nam ut allerius caput
per verecunda , dum innocentiæ maler est : Pudin membris aptum non potest esse , ita et alieno capili
citia semper ornatur solo pudore, bene sibi lunc membra non sua : caput enim suis convenit mem
conscia de pulchritudine , si improbis displicet ; pu- bris, el membra capili suo ; utraque naturali fibula
dicitia nibil ornamentornm quærit , decus suum ipsa in concordia mutua cohærent, ne qua oriente dis
est. Hæc nos commendat Domino , connectit Chri- cordia de divisione membrorum pactum divini fæ .
slo : hæc expugnat omnia de membris illicita de- deris rumperetur. Addit lamen et dicit : Quoniam qui
sideriorum prælia , pacem nostris corporibus indu - C uxorem suam diligit , seipsum diligit (Ephes . V , 23 ,
cit: boala insa el beatos efficiens apud quoscumque 29 ). Nemo enim ca nem suam odio babet, sed nutrit
accusare possunt
habilare dignatur; quam nunquam accusare possunt, elel fovel
love eam
eam ,, sicut et Christus Ecclesiam . Charitatis
nec qui eam non habent: venerabilis etiam hosti- cum pudicitia ex lioc magna præscriptio , si uxores
bus suis , dum
expuguare non illam multoSedmagis
possunt. mirantur,et qui
ut malura eam diligendæ
in viris
sunt a viris suis sicut et Christus dilexit
Ecclesiam ; et ila uxores maritos debent diligere , ut
probala semper , et a feminis appetenda; sic inimica Ecclesia
ejus impudicitia semper est detestanda : obscuenum
diligit Christum .
i . Ulanc sententiam Christus quando uxorem di.
ludibriuin reddens ministris suis : nec corporibus milli non nisi ob adulterium dixit ( Malih . V , 32 ) :
parceus nec animis. Debellatis enim propriis mori interrogatus , tantum honorem pudicitiæ dedit. Hinc
bus, totuin hominem suum sub triumphum libidinis nala est illa sententia : Adulteras non sinetis vivere
millil ; blanda prius , ut plus noceat dum placel ; ( Levit. xx , 10 ). llinc Apostolus dicit : Hæc est vo
exbauriens rem cum pudore : hostis continentie , luntas Dei , ut abslineulis vos a fornicatione ( I Thes
frequenter perveniens ad sanguinem cupiditatum in . sal. IV , 5 ). llinc el illud dicit : Meinbra Christi, mem
festa rabies incendium conscientiæ bonit , maler im - bris merelricis non esse jungenda ( 1 Cor. vi, 9, 15 ).
pænitentic ruina melioris aetatis . contumelia geD llinc traditur Satanæ in interitum carnis qui , pro
neris , expugnans sanguinis et familie fidem , alienis culcaro jure pudicitiae , vitia carnis exercel. Hinc
ali clibus suos inserens filios , in aliena lestamenta merito regnum cælorum non lenent adulteri; hinc
sobolem ignoli el corrupti generis inducens. Quae est omne peccatum extra corpus esse , solum adul.
plerunque extra sexom ardens , dum se non continet lerum peccare in suum corpus : hinc cæteræ præce
inira concessa , parum sibi putat satisfactum , nisi in ptoris auctoritales, quas nunc recolere omnes non
virorum quoque corporibus non voluptatem novam est necesse , apud vos præsertim qui illas nostis fre
qaral , sed extraordinaria et portentosa contra quenter et facitis ; quz licet descripla non sint, que
ipsili naluram ex viris per viros monstra conquirai. ruli lamen de bis non potestis esse. Adulter enim
EDIT. OXON. NOTÆ .
Qui a Christo consecrata sit, Pameliis ait : Hic ite - lius ail : floc rursum ex Tertull. de Pudicitia , non
run Costerius, quia Christo , sed vel Erasmo leste , ille procul ab initio , refirens ad excusationem peccati ,
sensus constat , el sic legunt ctiam mss. cod . Pavel . quod ille male juxta suum errorem ad excusationchi
VI. - Ad ulier enim non haber excusalionem , Pame- veniat. L'AMEL.
823 LIBER
non habet excusationem , authabere potuit, quia du - A lato , quod Hebræus adolescens vin sibimoltuslais
cere licebat uxorem . set inferre, quam ipsa conata fuerat irrogare.Hari
VII. Sed sicut matronis jura præscripta sunt, quæ talis ardor rerum inscius, ol uxoris accusationegra
ila sunt nex:x , ut divelli inde non possint, virginitas viler indlammalus incenditur. Pudicus vero juvenis,
vero et continentia extra jus omne sunt: nihil ad gun delicto conscientiam non miscuit , in imug car
virginitatein de matrimoniorum legibus pertinet, ale ceris Iruditur. Sed sola non est in carcere pudicitia:
litudine sua transcendit omnes . Siulla prava homi nam est cum Joseph Deus, et nocentes uantur in
num ausa leges supergredi conanlır, virginitas aquat manu ejus , quia innocens fueral. Somniorum prit
sc Angelis : si vero exquiramus , enim excedil ; dum tcrea obscura dissolvil , quia spirillis in tentative
in carne luciata victoriam etiam contra naturam re- vigilabat, el per dominum liberatur a vinculis,qui
feri , quam non habent Angeli. Virginitas quid aliud in domo minor cum periculo fuerat, regie dosta
est quam futura vilæ gloriosa meditatio ? Virginitas sine periculo dominus effectus est: generositatisur
neutri sexus est: virginitas est perseverans infiintia : redditus, fructum pudicilie et innocentix , Dco ju.
virginitas est voluplatum triumphus : virginitas filios dice , a quo meruerat, accepit.
non habel, sed quod plis est , filiorum contemplum IX . Sed non minus, ex parte diversa , aliud nobis
habet, non habet fæcunditatem , sed non habet orbi. B pudicilie simile de continentia feminarum csori.az
talem : felis quod est extra partus dolorem , felicior exemplum . Fuit , ut legimus , Susanna ( Dan. Ill
autem quod est extra funerum filiorum calamitatem . lilia llelci:r , usor Joachim pulcherrima, pulbrir
Virginitas quid est aliud quam soluta libertas ? Mari. moribus. llanc nullum ad decorem commenda'
tum non habet dominum . Virginilas affectationibus specics ; simples enim erat. Excoluerat pudicitia,et
omnibus soluta est : non matrimoniis est dicata , non cum pudicitia sola natura . Hanc e senioribus doo
seculo , non liberis. Persecutionem non potest time- ceperant deperire , nihil memores nec divini lino
re , dum illam de securilale polest provocare . ris , sed nec suc annis jam marcescentis ætatis;ita
VIII. Sed quia pudicitiæ nobis breviter sunt exp:) - illos in flagrantia Transacla juventutis incendia,re
sita præcepta , jam pudicitiæ ponamus exemplum , diviva libidinis flamma revocabat: pudicitiæ latro.
Plus enim proficitur, cum in rem præsentem venitur: nes amorem profitentur, sed oderant. Resistentidi•
nec de virlule dubitabitur , quando quod præcipitur nantur calumnias , adulierii se dicunt accusalotos
exemplis etiam signatur. Exemplum pudicitiæ a Jo - volo adulteri. Inter quos libidinis scopulos auxiliuo
sepla cæpit (Gen . XXXIX , 7) Adolescens llebræus gene- de Domino pelebat , quia viribus corporis repognare
rosis de patre , generosior de innocentia , ob invi- nou valebat. El exaudivit de coelo clamantem ad se
diam revelationum distractiis a fratribus Ismaelitis, C pudicitiam Dominus; et cum iniquitale oppressa de
in domum devenerat hominis Ægyptii ; obsequio et cerelur ad pænam , vidit inimicorum liberalå vindi
innocentia et lola servitutis fide facilem et benevo- clam . Bis victrix , el in periculo suo fam funestelo
lum in se animum sui provocaverat domini, cujus ties consepta , et libidinem evasit, el mortem. Iuf:
faciem lam sermo liberalis , quam ælas omnibus com - nitum eril si exempla prosequar plura : bis dudas
mendaverat. Sed ista generositas ab uxore domini contentus sum , præsertim cum omnibus sit virila
aliter quaim decebat accepla est : in domus parle se - per istos pudicitia defensa .
crela, et sine arbitris , alta ct facinoribusaccommoda; X . Non illos emollire poluit in vita generosi sal
putavit se pudicitiam adolescentis incontinens mu. guinis memoria , quæ in quosdam licentia lascivir
lieris impudicilia, nunc promissis, nunc minis posse est ministra : non decor corporis , elapte positorum
superare. Et cum relenlus est vestibus , eo quod mo. figura membrorum , quæ suggerit plerunque ll
Jiretur fugam , propler tanti facinoris audaciam ipsas quasi flos quidam , properans velociler, Transilure
vestes relinquens, et corporis nudi sinceritatem ha- ætatis , porrecta voluptatis occasione pascalur:Hi
biturus innocentiae leslem ; ad crimen impudicitiae anni priini virentis , sed majoris ülalis ; cum rudis
suæ imprudens mulier adjicere non dubitavit calum - adhuc sanguis usluans , naturæ flammas accendal,
niam : et cæteris et marito , squalida et fervens, D et in medullis versata cæca incendia ad reinedium ,
sprelo desiderio suo , conquesta esl dolore simu - verum etiam per periculum pudoris itura : non ulla
EDIT. OXON . NOTÆ .
VII. - Quæ ita sunt nexæ , ul divelli inde non possint. Traliebalur Josephus , quod a fratribus non singulari
Pamelius ait : Locus pro matrimonji indissolubiliiale. alicui donino , sed calerva Midianitarum negolialo
Est autem locus ille mutilus , quod etiam asteriscorum , venundalus esset.
adnolavit Manulius. Proseqmuniur quidam codiccs Ad crimen impudiciliæ . Pamelius ail , Oplime sic
mss. alia distinctione quar; seluukur , in hunc mo. mss. codices , piro , pudicitive . PAMEL .
dumn . Altitudine sua transcendit omnes. Si ulla prava Qui in domominor. Recte etiam lioc mss. codiers
hominum leges ausa supergrcdi conantur, virginitas pro , minori , neque enim in minori, sed in majón
æqual sc Angelis Dei. Sed nec sic satisfaciunt. PAMEL . erat periculo ibi Joseph .
Virginijas neutri sexus est. Pamelius ail : Gravilis X . - Ui quasi flos quidam properans velociterlrans
ad marginem , et codex S . Pantaleonis neuler; sed ilurre alalis. Pamelius ait : l'ulchre sic restituit hone
prins placet. PAMEL . locum Gravius pro eo quod alii legiint, quasi plos quilo
VIII. – Distrucius a fratribus. Distrahere est rein dem properans velociter Transire alatis. Nam et coli
auctioni expositam , non uni addicere ; sed pluribus sentiunt mss. codices , qui etiam legunt porrecil,
varia in loca apportantibus divendere. Ealenus dis. pro eo quod alii porrecta . L'AMEL.
 828 DE DISCIPLINA ET BONO PUDICITIÆ . 826
latebrarum et sine ullo conscio , qux lula quibusdam A deinde videre, nc quid in se ultra modum sculptum ,
puialur, occasio ; qux maxima vis est admittendi ulira honestalem producium , ne quid proditum , ne
sceleris , cum deliberationibus occurrit impunitas. quid artc fucalum , ne quid ad irritandos , ant redine
Non posila necessitas de auctoritate jubentium , et tegrandos dolos lenocinatum . Non est pudica qux : f
in temeritate participum atque sociorum ; quo ge- fecial animum alterius movere, etiam salva corporis
nere franguntur etiam sæpe recia cousilia . Non pric - castitate. Longe absint quibus pulchritudo non orna
mia ipsa et bonitas, non accusationes , non ininæ , lur, sed prostiuitur. Nam solliciludo de pulchrilli
' non pænæ , non mories ; nihil tam svum , tam dine , et malir mentis judicium et deformitatis est.
durum , lam triste , quam cecidisse de alio pudi- Sit natura corporis libera , nec divinis operibus infc
cilize gradu . Digni tanto judicis divini præmio , quo- ralur vis. Semper est misera , qux sibi non placet
rum aller regio pene ihrono illustraretur , altera qualis est. Quid capillorun mutatur color ? quid ocula
concordia mariti dolala inimicorum mortibus redi- lorum extremitales suffuscantur? quid facies artibus
meretur. Iliec sunt et his similia semper nobis ante in diversam forman convertilur ? quid postremo spe
oculos exempla ponenda , bis paria diebus nocti- culum consulitur, nisi quia ne ipsa sil timetur ? Cullus
busque meditanda . ctiam mulieris pudice pudicus sil : adulterium fidclis
XI. Nibil animum fidelem sic delectal, quam inte . B nec in coloribus noverit. Vestibus aurum intexere,
gra immaculati pudoris conscientia . Voluplalem vi- quasi pretio est vestes corrumpere. Quid inter ſila
cisse , voluplas est maxima: nec ulla major est vic - staminum delicata , rigida faciunt melalla ? nisi il
loria , quam ea que de cupiditatibus refertur. Qui fluentes liumcros premant, et luxuriam infeliciter
hostem vicit, fortior fuit , sed allero ; qui libidinem animi jaclantis ostendant ? Quid cum cervices perc
repressit , scipso fortior fuit : qui inimicum pros- grinis lapidibus urgenlur et absconduntur , quorum
ptravit , externum hostem percussit ; qui cupiditatcm prelia etiam sine artibus Kalendarium cujusvis excc
1. depressil , hostem domesticum superavil. Malum dunt? Non ornallir mulier, sed vitia mulieris osten
omne fucilius vincitur quam voluptas : quia illud duntur. Quid cum digili tali auro onerali, nec intrare
quicquid est , horridum est ; hoc blandum est. Ni. prissunt, nec egredi; utrum usus exposcitur , an pa
bil lam difficile opprimitur, quam quod per illud Irimoniorum inanis pompa monstralur ? Mirum nego)
armatur. Qui cupiditates tollit, et melus sustulit; lium , mulieres ad omnia delicatæ , ad vitiorum sar
mam ex cupiditatibus niclus veniunt. Qui cupidi- cinas fortiores sunt viris.
lates vincil , de peccito triumphal: qui cupiditales XII. Sed ut repeiam qur, cæperam , colenda sem
vincil, malum generis humani sub pedibus suis ja - per pudicitia viris cu fæminis, omnicustodia scrvanda
cere ostendit : qui cupiditates vicit , pacem sibi per - c est intra limiles suos. Cito natura corporis periclita -
petuam dcdit: qui cupiditates vicit , libertatem sibi, lur in corpore , dum rapit illam secum coro , que
qed ctiam esl ingenuis diflicillimum , reddil. Medis semper in lapsu est. Sub pralextu quippe nature
land: ergo nobis , fraires , ut res docent, semper quae homines semper i gel ad affeclus , quibus ruin :c
p .dicitia : quo facilior sit, nullis artibus constat. Quæ collapsigeneris resarciuntur ; blandimento voluplalis
enim illa consummala voluntas , quae nisi impedirc - fallens, non ducit ad continentiam legilimze conjun
tur, longe est , sei nostra est : ita non est acqui. clionis sobolem , sed jactat in crimen. Ergo contra
renda , sed lovenda que nosir : est. bas cirnis insidias , quibus se diabolus el socium in
XII. Quid enim est aliud pudicitia , quam mens bo geril et ducem facit, obluctandum est omni genere
nesta ad custodiain corporis data ; ut sexibus reddilus virtutis. Assumatur secundum Apostolum Chrisii opc
pudor, severitale signalus , fidem honoris de incor- ra , el a consortio carnis quantum potest animus col.
ripta sobole servarel ? Pudicitiie autem , fratres , ligatur : separetur consensus a corpore , vilia semper
competunt el cognili sunt in primis divinus pudor, et castigenlur ui odiantur : ante oculos obsrrvelur du
præceplorum sancla mcditatio , et animus propensus formis isle alque dejectus peccati pudor. Pæ :ilentia
ad fidem , et miens altonita ad sacram religionem : ipsa cum luctibus suis commissorum criminum inlio
EDIT. OXON . NOTÆ .
XI. - Quæ enim consummala illa voluntas. Pamelius D Kalendarium cujusvis excedunt. Similiter Tertul
nil : Grivius in margine, voluplas, sed neque lroc per. lianus, de Habitu muliebri, uno lino decies sesterlinin
spicuum locum reddit. PAMEL. insumi!ur, sallus el insulas Tenera cervix fert, grid
XI . - Deinde videre nequid in se ultra modum scule ciles aurium cules K : lendariumi expendunt, el ini
pluun . Pamelius ait : Iliec ex initio mutuatus est libri sinistra per singulos digilos de singulis saccis luidit :
Tertull. de Culiu Feni., ubi docet eliam in couleu corl et seip um explicans, hic sunt vires , inquil , ambi .
sistere pudicitiam , quod ipsum supra tractavil, lib de tionis lintarum librarum substantiam uno elmulig .
Discipl. el dub . Virg. Cyprianus ; ubi latius de simi bri corpusculo bajulure. Kalendarium cnim sen K :1 .
Jibus Tertulliani locis. Alqui recle Erasmus conjecit lendarii liber ( ut nuncupatur a Seneca , Epist. 88 i et
Ligondiim : lenocinatur pro lenocinantium . PAMEL . tabulas domesticas signilical, quibusannotautilr', 911:19
Quid oculorum eriremitales suff'uscanliir. Pumelius in singulosmenses accipiuntur, et cas iii quibus pru
ail : lla consel ligendum Erasmus , liro co quod ha scriplici erant usurie ad Kalendas exigendix , sicut
Debat vcrus excusus colex , suffocamlur, co quod , recie :innotavit Rhenanus : Ulpianis enim ct Africa -
inquit , subio nigror oculis addi sole:11: verum si le mus jurisconsulii , postcriori hac significatione util
galur sulcatur , aut fucantur , 'acceler magii od lur. Onare non est necesse confugere ad conjectural
illud Cypriani, libro cir., Oculus circumducio nigrore Erasıni, ul legatur, cylindrorum onus excedunt.
ficare. Pamfl.
827 LIBER
nesta contestatio est. Nihil consideretur curiose in A ctus auriga , ultra concessas corporis metas erlo
: Tienis vuilibus? Scrmo et brevis sil, et sobrius ri . lentes se carnis impelus , cælestiam præceptoron
sus , signum est enim animi facilis et remissi , nani habenis reflecta! ; ne ulira terminos suos currus in
contact:is recedat eliam lionesius. Nibil corpori li corporis raptus, in periculum suum secum el ipsum
ceat, ubi vitandum est corporis vitium . Cogitelur rapiat aurigam . Sed inter hæc, immo et ante lase,
quam honestum sit vicisse dedecus , quam inhone. contra turbas et vilia omnia de divinis castris aurilika
slum victum esse de lecore. petendum est : solus enim potens est Deus qui b wi
XIV . Dicendum ctiam quod adulterium voluptas nes dignatus est l.cere, el plena bominibus ausis
non est , sed muua contumelia , nec de!ect:ire potest, pre-lare. Ego pauca dictavi , quoniam non est pro
quod et animam interficial el pudorem . Coerceat ani posi'um volumen scribere, sed allocutionem transit:
mus stimulos carnis , refrenet impetum corporis. terr . Vos Scripturas aspicite , exempla vobis de iuss
Accepit cnim lunc potestatem , ut illi ad imperium prxceptis bujus rei majora conquirile. Fratres char
ejusmembra servirent; et quasi legitimus ac perfe - rissimi, bene valele .

MONITUM .
llic novis Editoribus locus el animus erat libellum D . Cypriano recenter ajudicatum , cui iiulus: Erie
Lulio ad Pænitentiam , denuo edendi ex anecdotis CCII. VV. Trombelli el Mingarelli, canonic. regular.qu
primi hunc librum ex velustissimis membranis eruerit, ac publici juris fuerunt, Bonon., ann. 1751.Da
vero librum inventy ditlicillimum , in Italiæ bibliopolarum schedis latitantem , necdum , licet omniope quis
liimi, opporliine ropertum , serius in decursu istius Bibliothecae dandum esse pollicemur ,

APPENDIX SECUNDA.
OPUSCULA SUPPOSITA .

LIBER DE ALEATORIBUS.
TRACTATUS PERPERAM CYPRIANO ADSCRIPTUS.
I. Magna nobis ab universa fraternitate cura a suc- B II.Idco salterræ dicimur,utex nobisomnis fraternitis
Cessil : maxime ex real lo perditorum omnium auda coelesti sapientia saliatur. Nam cum dical : Sal cuts
cia , id est, aleatorum que animos ad nequitiam in si ſalualum ſuerit, nihil & valebit nisi ut prøjtld.
se illicit, lit in lacum mortis mergat e. El quoniam foras el conculcetur ab hominibus; hoc veremur et :
nobis divina et plerna pietas Apostolalus ducalum memus, ne in Eccle -it securi, quod nobis sacitu."
contulit, el vicariam Domini sedem cælesti digna - talis dignitas tradila est i regligentes, juxta quosul. .
lione ornavit , et originem authentici Apostolalus, fratres inertes reperiamur : aut dum falsam como De
super quem Christiis fundavit Ecclesiam in superiore nic:itionem damus, id quod cum honore de Delu
nostro d portams, accepta simul potestate solvendi gnatione percepimus, indignante Domino el ex,
ac ligandi et curatione peccata dimillendi : salutari e branle amjilamus ; dirit enim Scriptura divinai
doctrina adimonemur, ne cum delinquentibus assidue eril pastoribus. Quod si ipsi pastores negligentis
ignoscimus, ipsi cum eis pariter torqueamur. reperti fucrint, quid respondebunt i Domino po
LECTIONES VARIANTES.
a Sic Ebor. Imp. Cura fidelis . C f Fatuum Bod . i ,
b Sic Ebor. Imp. El rea. § Nihilo Bod.
c Sic Bod . 1. Ebor. Imp. Ad nequitiam se in lacum . La h Ne cum Bod . 1.
queo mortis lingant Ebor . i Diguitas est Bod . 1,
d Sic Bod . 1. Cory. Imp. Vestro . . i A Domino trad . Bód . 1.
e Sic Bod . 1. Imp. Solvendi, salutari Bod . 1.
EDIT. OXON . NOTÆ .
J. - Magna nobis ab universa fraternitate cura . Forle ex hoc loco apparere alicujus Pontificis Rom
legendum : universe fraternitatis cura. Est' annen scriptum esse . PAMEL .
adiunc pline mutilum hujus libri frontispicium . L'AN II . -- Ne in Ecclesia securi. Etiam hic interpres
El quoniam nobis. Prietermisi voculam in su er er ilarticula cuin superflua. PAMEL .
fluaill. Rigalt. Ladignante Domino , exprobranies (millamus,Gense
Ei quoniam nobis divina el palerna pietas, etc. Nec legendum , el exprobrante . PAMEL .
Faber notat hunc Tractatum non esse Cypriani. Nam
829 DE ALEATORIBUS. 830
pecoribus ? Quid de Domino pecora dicent ? a pe- A linquant , et delinquentibus dispensatores ? Non
coribus sc esse vexalos ? non credelur illis : incredi. ipsi delinquentium se pondere onerant ? A posti
bilis rcs est pastores pati posse aliquid a pecore ; lus i Paulus commemorat, quando ad Timotheum
magis punientur propter mendacium suum . Et ali. docendum et crirroborandum in fidei firmitale, ne
Scriplura dicit : Rectorem le petierunt, noli extolli. quid Deus fallai, et le malignum orationibus jus
Eslo in illis quasi umis cx ipsis : curam iliorum hube forum intercedat, providus el sollicitus dicit : 0 Ti
el considera . El iterum : Existimale sacerdotem esse mothee fili, commendatum serva : noli spernere donane
cullorem , et omnes esse apud eum dclicias, granaria quod in le est per impositionem manuum seniorum : ac
plena, elde quocumque desideraverint a pabulo oves, cingere forliler, el virilitcr age ministerium fuum , el
eas Sidurare . Nam ul constaret nos, id est episcopus, cum integritate supple : esto cæteris bonum k exemplum ;
pastores esse ovium spiritalium , hoc est, hominum nemo tibi contradical, nemo juventutem luam conlein
lidelium qui sub cura nostra constituti,ne ullumbin nal : peccantem coram mullis castiga, ut et cæterime
eis scabiei vilium reperiatur ; quo magis a nobis quc- lum habeant, el vie cominunicaveris peccatis alienis. Et
tidie perscrutenlur, ul medicamine cælesti adbibilo, iicrum : Si quis frater ſornicarius, aut idolorum cultor',
vellera cis florida crescant quc ad naturam vestis aut avarus, aul raptor sive injuslus nominatus fuerit,
saluta is proſiciant. B cum ejusmodi quidem nec cibum capere. El alio loco :
III. In Evangelio Dominus ad Petrum dixit : Pelre, Quicumque fralermore alienigenarum vivil, ei admillil
inquil, amasme? EtPetrus respondit :Eriam Domine, lu res similes factis eorum , desine in convictu ejus esse ;
scis quoniam amo le, Dixit : Pusce ovesmeas ; el sollicite quod nisi lu faceris , el lu particeps eris ejus. El in doc
mandansiertio confirmariidicendo :Pasce covesmeas. trini, Apostolorum : Si quis frater delinquitin Eccle
IV . El quoniam Episcopium , id est, Spiritum sia , etnon paret legi; hic nec colligatur, donec pæni
sanctum per impositionen manus, cordis excepimus tentiam agat, el non recipiatur, ne inquinelur et im
hospilio ; cohabitatori nostro he ullam e molestiam pediatur oratio vestra . El Apostolus etiam iterum
proponamus, Apostolus i monet et dicit : Nolile con - dicit : Exinile malos e mediu w. vestri.
tristare Spiritum sanctum qui in vobis est ; et nolile V . Quod simullvrum lestium varia el consonanti
extinguere lumen, quod effulsit in vobis. Quanta autem monitione docennur ", cum delinquentibus fratribus
Episcopum bene agentem el salubriter admonenlem , cibo ne quidem vesci ; quantomagis debeat el ab sa .
sine Iribulatione corporis, condigna maneant & Moj crilicio Christi arceri? Quam magna el larga pielas
tyria : tinta et in Episcopum negligentem h nulla de Dei filii , quod in ſulurum præscilis nobis consulal :
Scripturis sanctis documenta promentem , cumulentur ne quis inter fratres incaulus denuo laqueis diaboli ca .
101mcula ; apostolus nos excilit Paulus, el condigno c pialur? Sollicitos esse jussit et providos alque erudi.
slalu cpiscopos et procuratores Evangelicae docuinae los ; quoniam hostis illo autiyanis circuit, pulsans Dei
ponit et dicit : Quamdiu erit infuns, procuratores et servos, non uno genere tentans.Mullæ enim sunt
actores habel ; al cum creverit hæreditatem surin expe. tentationes ejus quorum primordia sunt : idololatria ,
lit. Nos etiam dispensatores el procuratores Evange- mechir, furla , l'apinit' , a varilia , frats , ebrielas ,
lii sumus; hoc quoque inter dispensatores el proen impatientia , adulterium , homicidium , zelus, pier
ralores queritur, ut quis lidelis el justus inveniatur; ficija , falsa lestimonial, eloquium lal-um , invidia ,
si ergo apud dispensatores et procuratores quæritur, extollentia , maledictum , error , el si qua smil
Ill quis fidclis el justus inveniatur, quid si uves i de. similia quie bis congruunt ; exquibus est alcæ labui .
LECTIONES VARIANTES .
a Sic Bod 1. Imp. Cousidaverint Bod. 1, 2. b Taulo et Ep . negl. ei Bod . 1.
b Nullum Bod . 1. i Omnes Bod 1. Corb.
• Sic Lam . Ebor . Bod. 1. Corb. Imp. Ad Petrum di i Apostolus idem P . Bod . 1
Til, pasce . k In bonum Bod . 1.
d Episcopum Bod. 1 . 1 Nisi feceris Bod . 1.
e ti cohab . vostro nullau Bod . 1, m Nesrio Bod . 1.
f Dominus Bod . 1 , 1 Cinitatem et consonantem monitionem docemur ne
6 Sint Bod . I. D cum del, frat. cibum Bod . 1.
EDIT. OXON . NOTÆ .
Rectorem le petierunt. Etiam hic malim posuerunt. Et cum digno slatu . Prorsus lego condigno. PAMEL.
PAMEL . Providus et sollicitus dicii. Ominino cl istud lego ,
Existimate sacerdotem .Nescio ad quam Scripturam pro dicins. PAMEL.
alludit. Nisi forie respiciat eis quic agriculturain Elin doctrinis Apostolorum . Unde birc cilat nescio ;
verbi spectant. PAMEL. ncore enim reperiuntur aut in Canonibus aut ini Colia
Neullum in eis scubiei vilium reperialur. Ita lego pro silutionibus Apostolici: . PAMEL .
eo quod erai, scabie; cst tamen adhuc locus obscurus V. - Cum delinquentibus.Rursum : omisimus, ne par
et mutilus. PANEL ticulain superfluam . PAMEL
III. -- Confirmaril. Ila Pamel., Buluz ., Oxon . an pro Quam magna el larga pielas Domini filii. Lego Der
confirmaril, male fcctis.mss. ? EDD . PAMEL.
IV . -- Cohubilatori nostro . Superflua el particula lo Non uno genere lentans. Censeo legenduin lenta
cum reddebat obscurum . PAMEL. lionis. PAMEL.
Sine Tribulutione corporis. Hic velim adjectum Mæchiæ . Prorsus aut boc legendum , aut mæchia,
elium . PAMEL . pro eo quod eral, mechæ . PAMEL.
831 · LIBER
VI. Praest a diaboli laqueusmaniſestus , rencnum A rei familiaris et multarum abundantiæ opum ,w.de
portans le ale serpentis, el inductio corrumpens; quæ inops et pauper est ! Alea est , quan les odit:ala
cum videtur nibil esse , magna amplexu b operi- est, quam i sequitur crimen ignobile ; ubimanifesi
lur deletio . Quid illud est, quæso, lideles, nt manus tentatio , et pæna occulla . Alea est alvensie mal
quæ jam ab injuriis humanis expiata est, et ad sa . el supplantatio amici, quæ nec lucrum conleti,
crificium Dominicum admissa , ct quod ad salutem 10. scd lolum consumit. Hinc deinde p:iuperes hu",
lius hominis pertinet , dignatione c suscipit ; quæ ad binc opes suas perdunt,hinc jam consumptis omakus
Jaudem Domini in oraculo cxsurgil ; quæ d signum rebus suis,mutuis pecuniis se olruunt: hinc potrips.
crucis, per quod lucmur, froulibus imprimil : ipsa nium , sine ulla fori calumnia amiitont. Qualis ng
qua e divina sacramenta consummat : quid est, iir - lis , ul quos nemo persequitur , seipsos per invia
quam , ut ilerum laqueis diaboli , unde exula est, im - persequantur ? ut palernas suas hæreditates sub oss
plicelur et per ipsa dainnelur ? Aleatrices manus , li- rum multifornui numero 1 dispergant?
bidinoso studio consueverunt, id est,alcæ labulæ ;quod Vill. Est el quando ipsi aleatores cum prosilai
est diaboli venabulum ', el delicti vulnus insanabile . mulieribus penes anclorem suum noclurnas tigio ,
Alex tabulam dico , ubi diabolus preslo est, ad clausis foribus, celebrant : armanluradversusse
amicapiendum summissus, el cum ceperit decaptivo B seri, spiritu diaboli repleti : et illic duplex aller
triumphum , perlidia , falsa lestimonia. Tabulam ale:e num crimen admillunt. Hic concrepat alex soms,iz:
dico ; ubi dementia , ei furiil, el venale perjurium , silentio operatur inceslus : hic sine ullo dignitatisser
imperium et colloquium serpentinum . Illic rabiosa respectii, sine ulla excusationc, pestifero studio e
amicitia , illic alrocissimi sceleris fraternitas li dis - dere bonis suis cogitur ; illic secrelo mortale rene: 1
cordans , illic convicia el audacia sieva , el mens in - bibitur. Unde liec sacrilegia meditatio ,unde hơe a:
sana , et fera impatientia . Alex tabulam dico ; ubi men , auctorum testimonio comprobamus? Cum ein
possessionum amissio , el pecuniarum ingentium i quidam studio lillerarum bene erudilnis,mullum er
perditio ,monstrum , et demonstrans liligiosum , furax ditando hoc m malum et tam perniciosum sodai
dementia . adinvenil , instinctu solius Zabuli , qui eum a":
VII. O aleatorum noxia , sedentaria, al pigra nequi- bus suis repleverat; hanc ergo autem ostendit,quan
lia ! O inanus crudeles, et ad periculum sui armatir , el colendam sculpturis cum sua imagine fabricar",
qu:e boua paterna el opes avorum sudore quæsitas Statuit itaque imaginem suam cum nominis suisala
ignominioso studio dilapidant : manus trux , noxia ct criptione, suggerenle sibi amico , qui ut hanc arte
insomuis nocle dieque continuis instrumentorum suo . excogitaret in pectore subjecil n . Sic ergo se in ma:
rum armigera :quæ peccando seipsam damnavil,elpost C gine speciosa demonstrans, alto quodam loco ered:
peccata non desinil ire ! O nequam manus, in per- dit ; et in sinus suos hanc aleæ tabulam gestans,a
niciem Domini sui armala, qux sordidissimiaris 10 - quasi ipse lusor el adinventor hujus malitiæ arga :
lain substantiam perdit; et cum tot essent angend:e l'el , cujus nomen a Dei servis nominari non dele 1
LECTIONES VARIANTES .
a Sic Bod . 1. Imp. Præsto est . i Perditus, et dem . lit. et, Bod . 1 .
1 Amplexibus Rod . 1. į Insequitur Bod, 1,
c Ipså dig . Bod . 1. k Laqueus est illemali Bod . 1.
d lisa sig . Bod . 1. 1 Sic Corb. Imp. Sub hostium suorum multif. num .ll
elisa, aŭ Bod . 1 . per lant Bod . 1.
i Zabuli malum Bod . 1. m Malum Lam .
$ Et ad Bod. 1 . " Sic Corb. Imp. In peccatorem subvenil,
h Immanitas, illic Bod . 1 .
EDIT. OXON . NOTÆ .
VI. - Magna amplexu operitur delelio.Locus multis misimus. PANEL.
est corruptus. PAMEL. Ubidementia et furia. Antoninus,ubimentisfarin
PANEL.
Manus que jam . Omnino lego hoc, pro lam ; adji
cio vero, est, ex Antonino . PAMEL . D Illic rabiosa amicitia. Sic etiam ille, et aliusqui
Ad sacrificium Dominicum admissai. Ant alludil ad dam Morellii codex, pro rabidosa . PAMEL.
velerem consuetudinem , de qua libro de Lapsis , aut Sceleris fralernitas. Ila alius Morellii codes pros.
(qued magis apparel ex sequcntibus) de presbyteris manitas. PAMEL .
loquitur. Pamel. VII . - Opes avorum sudore quæsilns. AliusMore !
Que ad laudem Domini. Sic rectc Anton . ct Morellii co:lex sudoribus, sic el Anton . PAMEL.
quidain codex, pro ipsa. PAMEL. Cum el tot essent augende rei, etc . Aliquid deset:
Quæ signum crucis , cic . lloc iterum ex Antonino pro ralur, nempe occasiones, aut simile quid. Pavel.
eo quod erat, ipsa per quam tulemur signum crucis Alea est alveusmoli, etc. Hoc rursum cx Antill.po
in frontibus. PAMEL . . laquells est ille mali, er supplanlalio inimici, et
Ipsa quæ dirina sacramenta . Justi præcedentem PANEL
Antonini lectionem , non sum verilus interserere quce.
Panel .
Sine ulla fori calumnia . Ex eodem fori,pro jer
Sed vicissiin apud illum reponendum calumnia,("
Quid est, inquam . Particulam , inquam , cx eodem pecunia . Pamel .
Antonino adjeci ; quippe apud quem haud dubio sic VIII. – Instinctu solius Zabuli. Hoc quoques
legenium , pro co quod liabel, inquit . Pamel . eodeni , pro instigatu , qui etiam legii adimpler
Diaboli venabuluin et delicti vulnus. Haec lectio quo . pro repleveral; sed hoc inale . PANEL.
quic ejus placet, pra vulgata , Zabuli malum el dia . In sinus suos. Forte, in sinu suo ; csl tanica auch
boli vulnus. Justa qucm iicrum paulo post el prxler- locus obscurus et mutilus. PAMEL .
 S
850 DE ALEATORIBU . 834
(sic cnim in nomine turpis cst, quomodo in factis ini- A dcorbati Zabuli caligine , invicem sibi manus infe
Gen -) cl quisque Dei servus aleic tabulam amplecli- runt, maledicunt, se devovent, parentum originem
lur, ilicioris nomine vocarelur'. Ille enim cum se in lurbis präsentibus dehonorant. Sunal publice alea
slalunculi ; el simulacris formarci, aliud crimen adin - strepitus, festinantad necem hærcdilatis suæ manus :
- venit, quo se ab imitatoribus suis a colendum , et sibi nec intelligit miser, quid sibi noceat, quando se aler
sacrilicandum instituit ; ita ut qui vellet studio ejus auctoral. Et qui jam sæpius vincitor, rursus ad no
adhærere, non anle manum in tabulam porrigeret, ccntius studium , Zabulo suadente , animalur. O ars
nisi auctori hujus prius sacrilicas:et. Inde factum est, infesta studentibus , el stuprum libidinosum ! quod
ul olim qui homo fuerat, et facinoris admissionis adul- non divitias, sed nuditatem et inopiam præstat ; ma
"'"' ler ,post mortem , a profanis bel errantibus sub lictilio mus carnifex, manus noxia , quæ nec post lucra desi
F?" nomine Dci, talis coli merueril. nit , sed adhuc post damna ludit. Christianus qui alea
** 18 . Aleæ labula quiludil, etmaleficia e nosse debel, ludil, ad sacrificium Zabuli , immolantibus penes
* quod a Dei servis longe sil, sciens d quoniam furis auctorem i, manus polluil. Et idcirco Dominus ad
ma
diem hoc indignari dicit : Nolite, inquit, extenderesinam
" "maleficus et venenarius, ct iterum in judicii ludil
in igne rolanle lorquebilur. Alee tabula qui , nus vestras injuste, ne exacerbelis me, ' el non
" prius auctori ejus sacrificare debet, quod Christianis B vos diu permanere super terram ; et iterum : Absti
pou licet dicenle Domino : Sacrificans diis eradicabi- nele manus vestras ab injusto , el ne fecerilis quic
- lur , nisi Deo soli ; et iterum : Nolite sacrificare diis quam mali. El apostolus beatissimus Paulus similiter
i alienis, ne incilelis me in operibus manuum vestra. dicit : Videle fralres, ne obfiguremini i huic sæcu
son ad disperdendum: vos. Christianus quies, et alex lo , el pompis el deliciis el voluplatibus ejus; sed
- tabula ludis , licetnon sacrifices , lege hujus facinoris continele vos ab omni injustilia k. Nam qui delin
particeps es. El ulique Dominus occurrit el dicit : quit in Deum , nulla fil excusatio 1, nec indulgentia
- Exi de ea , populus meus, ne sis particepsdeliclorum ullu , el nemini venia datur. In Evangelio Dominus
ejus. Et iterum : Discedile , discedile inde , cxile dicit : Si quis, inquit, dixerit blasphemias in Filium
po de medio ejus qui portatis vasa Donini, et immine hominis, dimillelur illi : atis qui peccaverit in Spiritum
2. dum nie leligerilis. Christianus quicumque es cl alea sanclum , non dimilletur illi, nec hic, nec in ſuluro
Juidis , hoc primo e in loco credere debes , quia non sæculo . Etiterum Propheta dicit : Si delinquendo pec
Christianum , sed Ethnicum (ibi nomen est; el illud cel m vir adversus virum , orabitur pro co ad Dominum :
. quod ad sacrificium Dominicum pertinet, in vacuum si autem in Deum peccaverit, quis orabil pro eo ? Et
sumis. Sic enim i dicit : Omnis immundus non bealus apostolus Paulus, procurator , vicarius Christi,
'n langel & sacrificium . Sancii. Dicit enim Scriptura : C Ecclesiasticam curam agens, ponil et dicit : Vos estis
Omnis vir manducans carnem sacrificii , el immun - templum Dei, et in vobis Christushabitat; si quis len
diria ejus super ipsum ; pereat animu illa de populo plum Dei violavcril, perdet illum Deus. Iterum Dominus
тео . in Evangelio suo negal peccatores, il exprobrat di
S.Aleator quicumque cs,Christianum ic dicis; quod cens : Recedite a me omnes qui operamini injustitiam ;
non cs, co quod sæculo particeps es : nec amicus numquam vos cognitos habui. Et Joannes apostolus di
Christi poles esse, qui cum inimico Christi lencs ami- cit : Omnis qui peccal, non est de Deo, sed de diabolo
citiam . Ceric qua lis dementia alcalorum fidelium , est ; et scilis quoniam ideo venturus est Filius Dei, ut
ubi insaniunt , el furacissimis vocibus pejerant ;. et perdal filios diaboli.
LECTIONES VARIANTES.
# Colendum diceret, sacriticandi sibi legem termiuabit : 6 Tangat Bod . 1,
ila Bod . 1. h Sic Bod . 1. Corb. Imp. animus.
by Sic Bod . 1 . Imp. Pronis. i Sic Corb. Imp. Pænis auctoris
€ Maleficium Bod . 1. į Configuremini Bod . 1.
d Scientes Bod . 1. k lujustitia sæculi Bod . 1 .
© Sic Bod . 1 . Primum Imp. i Quod delicti in Deum nulla sit excusatio Bod . I
i Enim Dominus Bod . 1. m Peccalur adversus Bod . 1 .
EDIT. OXON . NOTÆ .
In slarunculis el simulacris. Adjecimus, e!, ante de- D Etdeorbati Zabuli caligine. Anlon. diaboli. Nova au
icm est vox, deorbali. PAMEL.
sideralum , Pavel .
Quo se ab imitaloribus colendum , etc. Ila rursum ex
illo , pro eo quod erat, colendum dicere:, sacrificandi
Turbis præsentibus. Hoc ex eodem reposui, pro eo
quod eral, turpibus , pessime. PAMEL.
sibi legem terininavit. PAMEL . Immolantibus penes auctores. Rursum obscurus lo
Sub ficiilio nomine Dei. Prorsus sic lege, pro fic - cis. Eadem phrasi supra occurrit . PAMEL .
tioso, PAMEL . El ne fecerilis quicquam mali. Omnino sic lego,
IX . - Maleficis et venenarius. Nova vox , quantum quia præcedit , abslinele . Pamel.
aparet, a venerandis idulis derivala . Pamel Videle fratres ne obfiguremini. Ubique alibiCyprian .
Omnis vir manducans carnem sacrificii. Prorsus sic configuremini. Pavel.
restitui huric locum , ex lib. de Lapsis, ubi sic cilatur Eineminivenia dalur. Etiam hoc lego pro veniam :
True Scriplura , pro eo quod crat, mendicans : lego es videtur autem hoc pertinere ad errorem Novatia ,
coden , immunditia , pro immunditiie . PAMEL . norum . PAMEL .
X . -- Certe qualis dementiu. Antonin . O qualis, qui Si delinquendo peccet vir . Istud quoque es Cypriani
eliani pejerani, legit pro , perjurani. PAMEL. aliis locis, pro peccatur. PAMEL.
 835 LIBER
XI. Siquis aleator Christianus es ,luns el heredita - A ljo ; censum et apparatus tuos omnes ad studium D
lis lur inimicus es. Quicumque es , drsine ab illa dc- clesiæ distrahe : aurum luum , el argentum ,el pergi
inentia miser. Quid le in laqueumimortis cum vlialo - nias luas in thesauris cælestibus repone ; fundos e
lo wira precipitas ? quid opes el divitias luas sordi- villas luas, justa operatione ad paradisum reuore:
dissimo aire a admillis ? quid te laqueis sxcularibus ut pcccata donenliir tibi , eleemosynis et orationibus
involvis , ut de seculo b judiceris ? quid inimicun continuis incumbe. Alea ne luseris : ubi losisneri
111111 favoribus laudando , delinquis ; cum quo neces e viis est el crimen mortale e ; ubi dementia sine
est puniaris ? Esto porius, non aleator, ad Christi: - consideratione; ubi nulla veritas , sed mendacieron
IlllS : per'uniani luam assidente Christo, spectantibus mandra . Abscide inde mamum tuam , et averie inge
Angelis , et martyribus presentibus, super mensam cor tuum : extrahe caliginem inimici ab orulis tas
Dominicam sparge : patrimoniumi luum , quod forsi. el purifica manum tuain a sacrificiis Zabuli : abigration
tan savo studio perdiuurus eras, pauperibus divide : ic furaces mores, esto patiens et Christianus, esiot
divitias tuas Christo vincenti commille : Sirvus cuin et rilie 1112 in operationibus justus el providus Fer
Domino 1110 vocare , studio dcifico olis' quere, artem diabolum perscquentem , et ſuge alcam ininu aan te
Domini initare, quenon perdil sed potius acquirit. rom Inarum : studium sit tibi sapientiæ , Evanzeli
Desine ab illis luis fura ( issimis moribus, cohibe prir - B monitis erudire , puras manus ad Cirristum este ek,
cipitem nequitiam fuam : sit tibi cum pauperibus il promereri Domintim pessis,aleam noli respitete,
quotidianis lusus, sit libi cum viduis frequens opera . Amen .
LECTIONES VARIANTES.
a Sic Corb . Imp. Sordidissimns uris. © Crimen immortale Corb.
b Cum sæculo Bod. 1. Corb.
VARIORUM NOTAE .
XI. - Ad paradisum remove. Forte , remille. PAMEL . Mendaciorum mandra. Alius , mendacii multu .
El crimen mortale . Prorsus sic lego cum altero PANEL
Morelii cod . pro. immortale. Pamel.

DE SINGULARITATE CLERICORUM .
TRACTATUS CYPRIANO PERPERAM ADSCRIPTUS , NECNON AUGUSTINO ET ORIGENI
JUXTA QUOSDAM .
Promiseram quidem vobis ante tempus epistolam , C mus firinitatem :ut omnes sciant hoc etiam modaper
filii charissimi, quæ omnium morum instituta de lege revelationem Dominum jubere , quod lilleris cnet
commenılans , summatim omnia etiam continerel, scitur ante jussisse ; nec nos esse adulteraules lt
quacumque universis clericis generaliter ad dirigen - bum Domini, alit volentes jactanter de revelation de
dam regulam compeluni disciplinæ . Sed quia nune gloriari, sed sic ante conspectum Domini referens
de feminarum commoratione vulgariter inter vos non mentiri quod . loquimur ; sicut a Donino con
quidam ad ignominiam devoluti sunt, ctiam de luc mils nos non audisse mendacium , prxsumenten:
le specialiter vobis , Domini correptione scribere cem apostoli Pauli protestantis : Non enim sunt
compulsus sum , qui niserum me pro vestra negli inquil, sicutplurimiadulteranles verbum Dei,seils
gentia cum sercritale corripiens, mandare precepil, sincerilate, sicut ex Deo , coram ipso in Christo le
ne clerici cum feminis commorentur. Et licet hic mur. In dolore itaque maximo constituide quitte
admonitio sola lille :arum mcarum auctoritate suffi- dani putrefactismembris corporis nostri, et in gesda
cerct , lamen ne me somniatorem irrideat quisquam , jacluram Jamentantes Ecclesiæ , quæ per seguilica
sicut Joseph fratres irriserunt, Scripturarum addi- nostram redigirur per dies singulos ad nimian
EDIT. OXON. NOTÆ .
De Singularilale Clericorum . Videtur circa Bedie D melius ail, Manulius et Morellius, cum Landulphede
popularis nostri lempora, quando de cælibalu Cleri- Columna , commemoratione. Verun prius habet It
corw a xime fervebal praesertim in Occidente con toninus cum vel, excus. el argumento librihlas
troversia, conscriptus liber ; quise ulo responder a convenit. Nisi vero etiam Landulphus legereti'
revelationedesuniplum argumentum . Ferebatur enim , de , siperfluuin putarem , el onillerem cum Allo
Gabrielem Angelum duodecim articulos signalos wino. PANEL.
delulisse, quod conjugium Sacerdotum non essel 10- ad ignominiam devoluli sunt. Parnelius ait, Ls
lerandum . Post vulgiilam versionein in usu receptam , vilio codicis Remboldi legebatur ignominiæ ,dmlasz
scriptum fuisse constal : nec refert quod Origenis quod non placeret, reposuit Erasinis ignominiuse,
senientiam leri videatur auctor ; siquidem hoc ad illud legunt Antoninais et vel. exe . PAMEL.
hypoihesin quam susceperal , pertinebal. Rigallius Domini correplivne. Pamelius ail , Manulius
ail, Codex Fossalensis Cypriano tribuit. In Corbeiensi Morellius correpliore, verum prius placet obsejuela,
- inscribitur, Augustini de Singulariale Clericorum . priesertim si legamus cum Autonino , corripiens !
Sed quia nunc de ſeminarum comunoratione. Pa conveniens. PAMEL .
 857 DE SINGULARITATE CLERICORUM . 858
cilalem ; credimas nos ex parte aliqua subilerari, A legis præcepla mutari : ul inter masculos el fem.inas
quod diligentii nostræ negligentia quorumdam ob - speromis passim castitatim immobilem custodiri.
esse non possil, quibus numquam nostræ lilleræ de- Difficile quis venenuin bibel el vivet.Verendum est
was fuerunt, quæ pcr absentiam nostram frequentiam dormienti in ripa, ne cadal, cum dicat Apostolus :
**** omnibus pensaverunt dissimulationis suc : 111 unuis Qui se pulal stare, videal ne cadat. In hac parte ex
Pel quisque contemptor reum semetipsum conscribat, pedil plus bene limere, quam male lidere. El lllilius
nos aulem libera fronte contemp!oribus cxclamemus , est infirmum se homo cognoscat, ut foruis existal ;
ipso quod Salomon confidenter exprobrat :Quoniam qui- quam fortis videri velit, el infirmus emergat. De qua
163 dem vocabam , inquit, et non obaudiebaris : el ex - re præsumptore; objurgat Apostolus, dicens : Si quis
par lendebam verba mca, elnon intendebaus, sed irrila putal se aliquid esse, cum nihil sil,seipsum implanal.
29* faciebatis mea consilia , meis autem increpationibus Pro cerio impanator proprius suam animam decepit,
Aga non intendebatis : itaque el cgo vestra perditioni su . qui non cavendo contraria , noxiis rebus semelipse
perridebo Gratulabor ergo adversum vos, cum ad commi- erit. Ille autem lullius sibi consulii, qui circa
veneril vobis interitus, et cum indvenerit vobis malos semper infidus species quascunque nosias es
Ei subito lumullus : eversio autem siinul el procella , et timescit. Quorum distantiam Salomon disseruit , di
01 *micum advenerit vobis pressura et expugnatio . Erit B cens : S:spiens limendo declinabit ab omnimalo :
enim cumime invocaverilis, ego autem non exaudiam insipiens autem confidens sui miscelur iniquo. Ma
vos. Quærent memali , et non invenient : oderunt gnum sapientiie divinae consilium inventum est, ubi
enim sapientiam . Verbum autem Domini non assum . timoris auxilio liberemur. Magna compendia provi
pserunt , neque voluerunt incis consiliis intendere. dentir, ut aliquando fial virius et victoria per limo .
Spreverunt enim meas correptiones ; ideoque edent rem . Magna remedia Dominus contulit ad salutem , uit
via sus fruclus, el sua impietale satiabuntur . habe:11 ot timidus laudem , sicilt Salomon repelil, di
Ad vos nunc mica exhortatio convertitur, quos no- cens : Beatus vir qui veretur omnia permetum . In
'lumus experiri talia præcipitia ruinarum . Meluile estimabilis Domini misericordia , quae unicuique
quantum porestis ejusmodi casus exilia : et in ista homini suam contulit gloriam : et incomprehensi
subversione, labentium vos experimenta perlerreant. bilis pietas, que secundum pugnas dedit el palmas :
Nimium præceps est qui transire contendit, ubi alium ut confitendo masculorum sievitiam superemius, el li .
conspexerit cecidisse : el vehementer infrænis est, mendo ſeminarum blandimenta vincamus; dummodo
cui non incutitur. limor alio pereunte . Amalor vero el de virtule etde infirmitate super nos Dominus glo .
est salutis suæ , quievitatalienemortis incursum . Et rias operelur : lil in omnibus et per omnia omnipo
ipse est providus, qui sollicitus fit cladibus cxtero - C lentem semetipse testclir, dividens differentias trium
rum , sicut Salomon approbat, dicens : Aslulus vi phorum ; iit tam consiliis quam viribus a nobis bella
densmalum puniri, vehementer erudietur. Etiterum : vincantur, ne si vicerimus solius fidei fortitudine,
Cadentibus impiis justi vehementer lerrebuntur. contra Salomonem vaeua essent opera sapiente.
Adversaria est conlidentia , quae periculis vitam suam Nunc igirur sapientize arma gestanda, ubi feminei et
pro certo commendal. Et lubrica spes est, quz inter virilis sexus certamen indicitur. Unde Salomon sic
fomenta peccati salvari se speral. Incerta victoria est, instruit, dicens, Prudentiam , inquit, fac notam libi,
inter hosiilia arma pugnare. Et impossibilis liberatio ul le servei a muliere aliena et pessima. Videle nunc
est, flammis circumdari , nec ardere. Quod Salonion prudentiam in isto bello , non fidem nobis dalam esse
... nou negal, dicens : Quis alligabit in sinu suo ignem , victricem , que nos timiditatis remcdio liberasset : et
4 . vestimenta auiem sua non comburet ? Aut qui am - contemplamini quæ sunt modo arma sumenda , si
i bulabil super carbones ignis : pedes vero non com - vultis habere legis auxilia . Estole limidi, ut sitis in
burel ? Sic qui introierit ad uxorem proximi sui, non trepidi , el licet limor in certamine infirmitas esse
** erit immunis, neque omnis qui langit eam . Credite , videatur ; tamen secundum verbum Apostoli, virtus
T8" queso vos, credite divinæ fidei , quinimo quam no- in infirmitale perficitur. Separamini deprecor , sepa
7. * sira : quia omne quidquid pollicelur, non potest fil- D mini contagione pestiſera.
1* lere, dicente Domino : Facilius est, inquit, coelum et Quantumcumque fuerit unusquisque longilis ab ad
terram prizlerire, quam de lege unum apicem cadere . versis tantum non sentit adversa. Minus voluptatibus
. Et iterum : Coelum et terra transibunt, verba autem stimulatur , qui non est ubi frequentia est velupia
i mea non præteribunt.Ipsi ergo nos fallimus, quotiens tum . Etminus avaritiæ molestias patitur , qui divi
v " inordinaliter credimus,æstimantes per fidem nostram tias non videt, si admillimus Apostolum pollicen
EDIT. OXON . NOTÆ .
Reum semetipsum conscribat. Pamelius ail, Etiam ille rectius, quam vulg . adversa . PAMEL
hic Remboldus reposuit , rerum corruptissime ; nam Quinimo quam nostre. Pamelius ait , Accipit quinimo
illud habent vel. excus. Graviis et Morelius. PavEL . pro polius ; nam illud plus : neque habent vel.exc. nie
Cum adveneril vobis interilus. Pamelius ait, Nec que Remboldus, sed primus Erasmus addidit. Pamel .
vel. excus. Neque Remboidus hoc habent , sed est Quacunicuique homini suam contulit gloriam . Pele
ŞA avud 70 . Quare recte quoque ex conjectura Cauchii melius ail, Remboldus vitio operarum habebal suo ,
adjecimus, et illud quod sequilur'. PAMEL . quod cum non quadraret, reposuit Erasmus, undi.
Adversaria est confidentia . Pamelius ail, Ita etiam que pro unicuique ; at prius genuinum est. PAMEL.
859 LIBER
lem : Qui volunt, inquil, divites fieri, incidunt in lei:- A lii Galilui præ onnikus Gililaxis fuerintprccatore
lationem ci in muscipulas, ci desideria multa el qui talia passi sunt? Non. Dico vebis : Nisi penia
inutila el noxia , quae mergunt hominem in perditio . tiam habuerilis, similiter periciis , sicut ili supa
nem ct in interilum .Non aliter tentationibus subja - quos cecidit turris in Siloa, cl occidit ros.Pula.
cel qui junctus est ſemina ; in qua nihil est aliud quoniam et ipsi debi:orcs fueruntpræ ommibus hor";
nisiquod feriat proximautem . Aculeus peccati facia nibus habitantibus in liierusalem ? Non. Dico Files
est forma ſemineat ; et mortis conditio 11011 aliundc Si non proiderilis, siviiliter perietis.
surrexit, nisi de muliebri substantia . Quod Salomon Miramur si Adam per Evam seductus est,qua
ad nostram sollicitudincm mcmoral, dicens : Amu- nulla morientium exempla prace scrant, et nisi jo
liere faclum est initium peccali, propler hanc ommes sio una constrinxeral, cum modo nos necion
morimur. Inde mortales ienemur, ncc limemus. Quid biles mortes, ncc infinit ju -sa con pescant.( la
si jam mortales essemus ? Per mulierem liberavit 110s convenienter dicitur sccundum increpationen li.
cquidem Christus, sed unde adhuc morimur formi- mini: Si Adam vidissetmories ,que facte in ro ,
dare debemus. Tunc liberatio ipsa constabil in ſe - olim in cilicio ct cinere jænitentiam egissel.Lei
mina , si a nobis mors revincatur, quae per feminain autem vobis , quoniam Adic loiera bilius crit in die
veneral. Cæterum si adhuc per mulierem circa nos B judicii, quam vobis. Longe sit pestis illa, et lues,
scandala dominantur , liberationis Christi fecimus clandestina pernicios. O quam inordinabilis ſeniitse
pro certo dispendium . Siquidem in futurum spes isla propinquitas jaculatur , cujus vicina eldelictorun
libertatis manet, quam fidei nostre Christum credi- latrocinium Non est in hac societate sinceritas apo
mos contulisse : ut lunc nobis omnino mulicr non probabilis , qux collisiones habet velut quibusdam
moceai, cum et ipsa mors fuerit cvacuata . Nam si, fluctibus turbulentas. In hac familiaritale nonhak
modo putamus nos intentabiles essemuliebribus ja - tat amica concordia , quoniam non nisi discordajte:
culis ; quid ergo reslat cælestibus regnis ? Non in - inimicilias creat. Fecil equidem viro Dominus 11
mcrito lales sensus Apostolus increpal, dicens : Jam lierem adjutricem , sed serpentis invidia person
siliali estis, jam diviles facti estis :sine nobis regnum sumpsil hostilem . Quod si illa de viro suonala,&
lis, et utinam regnelis . Tempus ergo luctaminis ad que hodie ipsum cui jungitur, lentat: quanto mais
huc gerilur, et mors per feminam adhuc usque gras- illa que copulatur, nulla legc conjuncia ?Et
Siilur. Mentior, si non videmus exinde interilus plu - qui duo sunt in carne una concreti , lentations
rimorum . Quanti el quiles Episcopi el clerici simul mutuis inviccin pungunt , quid facient li qui in tra
el laici, post confessionum victoriarumque calcata carne nec vati nec juncti sunt ? Priesertim quia nie
certamina, post magnalia el signa vel mirabilia us- C Denm jani invocare permilliluir , qui charitate alteros
qucquaque monstrata , uoscuntur cum his omnibus avocatur , nec sinilor cogitare divina, quisibi qus
maufragasse , cum volunt in navi fragili navigare ? sivil cui exiberet domesticam curam . Propler quand
Quanlos leones domuit una muliebris infirmitas dc - sic Apostolus consulit , dicens : Volo vos sine golu.
licta , quae cum sit vilis et niisera , de nagnis efficit citudine esse . Qui sine uxore est , sollicilusestq03
prædam ? Quod Salomon loquitur, dicens : Pretium modo placeat Deo : qui autem habel uxorem, corta
meretricis laulum cst uniuspanis, mulier autem pre quze sunthujusmundi, quomodo placeat usori.Qual
liosas animas capit. est nunc quod in bac conjunctione delectet,inqui
Ante nos ista tractantur, cl nullis terroribus coer- sunt solæ pugnae ? aut que utilitas favet , ubi call
cemur , quid faceremus, si opinionibus lantummodo suntofficia conjugalia, quando nec ipsa possuntesse
geslas historias audiremus ? Sed hæc est semper in - secura .
credulitas humanze duritia , ut non solum , audiendo, Causale est omne quod femine est : et copoldo
sed etiam videndo 11on credat alleros interissc, nisi tio ejus semper infesta est. Fredere suomagna:No
cl sc ipsam viderit interire ; nec sociorum mortibus lestias prastat ; el cui adhaeserit contra las,ingos
qualilur , duin illos promerilos aut invalidos opi- bilem ingerit plagam). De carbonibus scintilla w
nalur. Se autem multum mereri,aut multum valere D liunt , de ferro rubigo nutritur, morbos aspides si
Siducialiter putat, nesciens præberi cunctis exempla , bilanı, el mulier fundit concupiscentix pestilenia
cum fuerint quibusdam irrogata supplicia , sicut Do - . quam Salomon sic comparal, dicens : De vestimet
minus in Evangelio proponit et dicit : Putatis quod lis procedit linea, el a muliere iniquilas viri.le.
EDIT. OXON . NOT.E.
El in muscipulas. Pamelius ail, Omisimus vocem queretur , si autem mullum mereri, quare illud envei.
diaboli , quod neque vel. excus, neque Remiboldus excus. el Remboldo reposuimus. PAMEL.
habeant, neque alibi Cyprianus, lameni ubique musci O quam inordinabilis. Pamelius oil, Sic etiam Allow
pulam legit. Pamel. ninus. Vei. excus. vero ciRemboldus inordinalis,le
De magnis efficit prædam . Pamelius ait, Antoninus cus obscurus. Conjicil aulem Gravius legendum lete
addit ejus pro suam ; antiquus vero aller codex No cinium pro latrocinium , sed hoc non satisfacit. PAKIL
rellii longe aliter legil , de magnis tantum el fortibus Causale est omne quod feminæ est. Pameinsog
suam mixtam efficit prædam . PANEL. Erasmus Casuale, at illud vet. exc . el Remboldt
Dum illos promerilos aut invalidos opinalur . Pa Alludere videtur ad illud :
melius ail, Non malc etiam Erasmus, emeriios,uisi se Semper habei liles, alterpaque jurgia leclus. Par
 TE LERICORUM
811 DE SINGULARITA C . 842
scire quae sit affectio ista communis, quæ morbi dis - A dentes opera vestra bona , magnificent Patrem ve
sensio semperambigua, que proposirum suum ni strum qui in cælis est. Hoc sequitur et Paulus apo
Lantibus con siliis impugnando conturbat. Ul quid sibi stolus, dicens : Non ergo blasphemelur bonum ve
adhibuit mulierem qui ducere contempsit uxorem ? strum . El ilerum : Providentes bona non tantum
Omnis qui non manducaverit carnem , ut quid habi. coram Deo , sed etiam coram hominibus. Etalio loco :
tationem sia m carnis apparatibus replet? El qui non Sive ergo manducatis, sive bibitis, sivc aliud quid
biberit vinum , quid videndi oblectatione perſrui. facitis, omnia in gloriam Dei facite. Et eslole sine
tur ? Quasi non aliquoties videndo nec gustando co - scandalo Judicis , et Græcis , et Ecclesiic Dci, sicut et
pia csculentorum animus pascitur, et vini odoriferi ego per omnia omnibus placeo .
sola fragrantia suscitatur sicpius animus. Quid per Sed opponilur ſorsan , quid est quod ipse ilerum
bypocrisin vult ab hominibus abstinens dici, el in se dixerit ? Si hominibus placere vellem , Christi ser
crcto carnibus ct ebrietate distendi ? Habent multi di- vus non essem . Numquam se quæcumque dicta legis
vilias quas suis usibus negant, sed pro cupiditate excludunt, sed certis locis responsa universa defisa
conservant ; quibus si nulla cupiditas inhæsisset, nec sunt. Illic placere hominibus non licet,ubivoluntasho
cupiditatis insignia possiderent. At vero quia cupidi- minum non capit Domini roluntatem . Ubi vero acce.
tate possessi sunt perſruuntur animo quod usu non B planthomines quod ad gloriam proficit Dei ; innole
tangunt. Ila is quidespexit vinculum nuptiarum , et scere omnibus ipse Paulus apostolus prxcepit. Unus
aliler vi riculis femineis obligatur ; quamvis nullo quisque, inquit, nostrum , proximo suo placeat ad
concubilu misceatur, desiderio lanten , visu, collo - bonam ædificationem . Quale ergo præmium sanctitatis
quio, conjunctione semper oblectatur. Nam si desi exspeciat, qui non solum blasphemiam sanctitatis ab
derium feminæ non haberet, numquam ſeminam suis infidelibus provocat, sed ctiam fidelibus pernicio
oblectamentis assumeret . sum præbet exemplar ; ut infirmi sub prætextu di
Immo vero insuper mihi suspectum placitum de- lectionis subtiliter fornicentur , et pudicus impudici
dit : qui non legitimam duxit, et legitimam recusavil : simæ castitatis præbeat magisterium , destruens quod
nisi fallor, in publico argumentalus est hominibus Paulus apostolus comminatur: Periit, inquit, fraterin
promillere sanctitatem , et in occulto sine uxore non firmus in tua conscientia , propter quem Christuspassus
esse. Duo argumenta sanctitatis et libidinis hinc et est ? Sic autem peccantes in fratres, et percutientes
inde miranda sunt, qux utraque invicem legunt, et conscientiam eorum infirmam , in Christum peccatis .
ulraque invicem produnt. Ingeniosus eunuchus et Et quidem non hoc juvenibus tantum , sed et senibus
mechus in videl sibi dum consulit, ct dum quærit congruit, fratrum imbecillitati consulere ; ne senectus
utrumque, neutrum facit ;'ul sanctus minime depu- C perire provocet javentutem , ex qua debent omnia
telur , qui non vera conjunctione perfrualur, cum * salutaria documenta procedere : sicut Eleazarus in
Paulus apostolus dicat : Alligatus es uxori ? ne quæ - libro Machabæorum profilelur et dicit : Præmilli
sieris solutionem . Solutus es ab uxore ? ne quæsieris malo in infernum , quam patrias leges deserere.Non
uxorem . Sed consentio non esse castitatis hujus pu- enim ætale nostra dignum est fingere ; utmulti ado
diciliam violatam : suspiciosis tamen malam porri- lescentium arbitrati Eleazarum nonaginta annorum ,
git famam ; el pudicitiæ bonum frustra intrinsecus transisse ad vitam alienigenarum , et ipsi propter
Jaborioso agone custodil ; qui illud forinsecus ef. meam simulationem , et propler modicum et corrupti.
ficit infamari , destruens magisterium Pauli pro - bile tempus vitæ , per me seducantur, el odium ac
videntis pariter et monenlis : Ut quid , inquit, liber maculam senectuti meæ acquiram . Ille maluit visam
tas mea judicalur ab infideli conscientia ? Si ergo suam tormentis objicere , quam cuiquam magister
gratiæ participo : ut quid blasphemor pro eo quod perditionis existere : et nos ubi nulla' tormenta sunt,
gratias ago ? Pejus esl quam mochia, continentiam fluxibus solis, nolumus salvandos fratres anteponere :
ducere criminosam , et infamem facere sanctimo- nec contenti sumus sine ullis crucialibus lam nobis
niam . Blasphemiam ingerit religioni quam colit, prodesse quam cæteris , cum ille noluit vivere mori
qui quod confilelur, non ante omnes impleverit ; ne D lurus : sicut inferius prosecutus est ; dicens : Quam
Christianitas credatur esse fallacia, et møchalio vj. obrem fortiter vila excedens, seneclute dignus ap
dealur esse sanctitatis velamento vestita . Propler parebo , adolescentibus quidem exemplum forte
quod Dominus in Evangelio sic prtmonet, dicens : relinquam , ut prompto animo ac fortiter pro gravi.
Sic luceatlumen vestrum coram hominibus, ut vi- bus et sanctis legibus honestä morti succedant. Cum

EDIT. OXON . NOTÆ .

Omnis qui non manducaverit carnen . Videntur ea Antonino , et quodam Morellii cod. pro quod forin .
ætale clerici a carnibus et vino abstinuisse. PAMEL . secus ; legit etiam ille codex permillit pro efficit .
Videndi oblectatione per fruitur . Siclego cum ve PAMEL .
tcre excus. pro vini , neutrum habet Remboldus. Blasphemiam ingerit religioni quam colit. Sic
PAMEL . quidam Morellii codex , pro conlulit. Pamel.
Suspectum placitum . Placitum pro decretum . Solus oplime
Senectute quidem dignus.Adjicimus quidem , ex vet.
enim Manut. placidum . Pamel. cod . Nam legilur in Machabæis . PAMEL.
Oni illud forinsecus elicil infamari. lia ex
PATROL. IV . S. CYPRIAN . 27
815 LIBER
hoc etiam laicos deceat, ne aul extraneis occasionem A portaverit jugum grave in juvenlile sua ; sedelit
blasphemandi, aut fraternitati opportunitatem forni- singulariter et silebit , quoniam tolit super se jugue
cationis opponant ; tum maxime clericos vehemen - grave.
ter necessitas ista constringit ; quibuis aut religio Sed quisquam malignos obserntor ad dictum api
blasphemata , aut fraternitas perdila penas duplices stoli Pauli confugiet dicentis : Onera vestra sustinete
irrogabit. Nec invenient in judicio Domini ullum invicem , et sic implebitis legem Christi : Non line
omnino solarium , qui alienigenis et fratribus pec - sunt onera , que Paulus apostolus imperal subve.
candi fomitem ministrarunt. Propter quod sic Paulus benda ; sed ul tolerantes nosmetipsos discordia wada
apostolus Tilum instruit, dicens : Teipsum bonorum discernal ; et in lentationibus constitutis fratrilas
factorum præbens exemplum in doctrina, in integri. præbeamus auxilia : non ut ipsi nobis tentamentaper
tale , in gravitate , in verbo sano alque irreprehensi feminas procuremus , sed ul lentamentorum mapig
bili : ut adversarius revereatur, nihil habens de nobis pondera sublevemus ; cum sciat quale sit sapeii'ais
dicere mali.Et iterum : Omnibus, inquit, fidem bo jugum , quod vix singulare portelur. De quo te
nam ostende, ut bonam doctrinam Salvatoris Domini sulum ipse , sed et Dominus noluit certuin definire
nostri præferant in omnibus. Sic el ad Timotheum præceptum , dicens : Non omnes capiunt rentano
scribit, dicens : Forma esto fidelibus in sermone, in B istud , sed quibus dalum est. Et iterum : Qui pilul
conversatione, in charitate , in lide, in castitale. Quod capere, capiat. Si ergo diflicile singularitermagnituba
el Pelrus apostolus hortalur , dicens : Conversario , istius ponderis toleratur ; quomodo tolerabitar,
inquit, vestra in gentibus bona sit, ut in eo quod de- geminaris ponderibus priegravelur ? Et si singulares
trahuil de vobis tamquam de malcfac:oribus, de bonis pene omnes vix durant carnales insidias sustinere ;
operibus vestris glorificent Deum . Et iterum : Quo quid faciuntilli qui ex utroque latere gladiis impeu
niam sic est, inquil, voluulas Dei, ut bencficientes dentibus non cunctantur incumbere ? Plus dico. 9
obmutescerefacialis stultorum hominum ignorantiam . marili et uxores desideria conjugalia quotidie et
Nec quisquam sibi proponat etdical : Habere volo rentes , sibi non sufficiunt ; quid agunt illi qui al
quod vincam : hoc est enim dicere , vivere desidero augendas impugnationes feminis sociantur ?Esin
sub ruina . Quis tam slullus qui arctari cupiat ad proviso vel transeunter ad horai feminels aspector
laborem , cui offertur delicalus triumphus ? Neque occurrens , velut sagillas alienis oculis jactat.Quaedu
enim duplex triumphus est sub femina presentia libera non estsimplex reverentia ; quid illic gerilor ,
probari victorem , quam est in singularitate servare ubi libertatis sumit mulier in contubernali ale cid
integram sponsionem sanctimonie . Et cum sit unus Siantiam ?quando in domesticis negocjisnunc lacertos
titulus gloriarum , hoc loco unus fortis est , qui salis c ac femora lanificis operibus nudal , nunc estralls
laboral ; el cum illo qui parum laborando viccril , delegit membra , nunc fatigata jctatur , aut in vi
pariter muneratur. Quid quod ille quinimmo consum aliquando dissolvitur ; nunc blanditias eslubel, el
nialus adscribitur , qui se omni tempore femineis quod est venenosius super cuncta psallere delectatur ,
affectibus ostentat abscissum ? quia eum Dominus in aut canere ? Cujus caulu tolerabilius estaudire base
Evangelio perſecum vocal , qui touin suis usibus discum sibilantem . Contra quam Salomon sic me
amputaverit patrimonium . Certe etiam soli cui caulos efficit , dicens : Cum cantatrice noli ass dels
cumque, quotidiani triumphii pro castitale non de . esse, nec audias illam , ne forte dispereas in ellicach
sunt; quia numquam desideriis carnalibus spiritum ejus. Taceo reliqua , quæ magis pudenda sual quan
cessat infestare corpus humanum , quod Apostolus dicenda : solum hoc dico , in dolore vel in irame:
aflirmal, dicens : Caro , inquit , concupiscit adversus lierem frangi conspicero, jain non est sine mulcedine.
spiritum , spiritus autem adversus carnem : hæc Onid dicimus si videas jucundantem , aut quod est
cnim invicem adversantur sibi , ut non quaecumque deierius blandieniem ? Semel dixerim , omnis incol•
vultis illa faciatis . Habes nunc caruem tam , quam veniens sodalitas mulierum , gluten est deliclorilib ,
superes semper : quid tibi vis alteram vel conducere ? ci viscum loxicatum , quo diabolus aucupatur. It
Nemo super unam febrem cuipit adhibere pejorem ; congrua est sodalidas feminarum , quarum solalia
nc incipiat hemitritiro insanabili laborare , cui nullus tulem ita nos rursun Salomon docel in omnibus prae
valeatmedicus subvenire. Neque aliquis super onus cavere : Cum aliena , inquit , muliere no seuleis
proprium tollit insuper alienum ; ne oneribus duobus omnino , et ne alterceris cum illa in vino , ne forle
oppressus , usque ad inferos demergatur. Unde sic de linelcor tuum in illain , et sanguine (uo labajista
Hieremias propheta docct sanctitatis pondus singu- perditionem .
lariter sustinendum . Bonum est , inquit , viro cum Postremo si avinum nostrum coulidimus in hac
EDIT.OXON.NOTÆ .
Quinino consummalus. Prorsus sic lego cum bris est , juxta Remboldum , tertiana una el dimidia.
Morellio pro qui minimo. Quia supra hanc vocemi bia PANEL
buimus eadem signific atione , el consentiunt vel. exc. Sed quisquam . Omisimus voculaix si interjecam
cod . et Remboldus. PAMEL . juxta cod . vel. et Remboldum . PAMEL.
Ccrle eliam soli cuicumque. Adjicio ex iisdem soli. Ex improviso vel transeunter, Antoninus in transla
PAMEL. sed illud bis terve infra reperitur. PAVEL.
Hemelrilæo insanabili laborare. Temetriticus le Aul in usu aliquando dissolvitur. Rembuluus legeun
 845 DE SINGULARITATE CLERICORUM . 846
communitate durare semper , vel illud apud nos de- A singuli cogitantes , sed quæ aliorum . Et iterum :
bel esse suspectum ; ne ipsa quæ nobiscum con - Nemo quod sunm est quærat, sed quod alterius.
veniunt , in nos ipsos forsitan movcantur , aut in Sed aliquis arripiensde ipso Paulo quod opponat :
alteros amores præ rapida zlate incitamentis ſuria - Unusquisque , inquit , vestrum pro sc rationem
libus stimulentur , el crit nobis causa aut quod pejus reddet Deo : et unusquisque suam sarcinam portabit.
est , sine causa ut fornicatio nos maculel aliena , Qui non vult ergo pro altero reddere rationem , nec
apud quos suggeritur cæteris occasio lupanaris; et causis ejus , nec negotiis debel particeps illicitus in
crimine alieni realus absorbebiinur , cui nos ipsi su teresse : et qui liber vel immunis circa sarcinas
bordamus immunditie lenocinium . Propter quod alienas conatur existere , nihil alienum contraria con
apostolus Paulus de similibus ita nos instruit , ditione teneat infra se. Nam necesse est ut rationi
dicens : Si propter escam frater luns scandalizalur , alterius subjiciatur , quinegotium tractaveritalienum .
jam non in charilale ambulas. Noli esca sua illum Uportet eum damno perstringi vel dispendio sar
perdere , propter quem Christus mortuus est. Et cinarum , apud quem sub intula custodia fratris sar
iterum : Bonum est non manducare carnem , neque cinæ perierunt ; quia quicquid in domo nostra sub
bibere vinum , neque ostendere in quo frater tuus minus idonea tutela perditum fuerit , aut latrones
offenditur, aut scandalizatur , aut infirmatur. El alio B eſfregerint, nostrum est, et a nobis exigelur quicquid
Joco : Hoc , inquit , judicare magis , ne ponatis offc - per inertiam nostram male commissum custoditur.
diculum aut scandalum fratri. Et de semetipso sic Tunc vero ab invicem liberi sumus , si nihil apud
ait : Propler quod si cibus scandalizat fratrem meum , nos de re alterius reservelur.
jam non inanducabo carnem in æternum , ne fratrem Forsitan aliquis dicat : Ergo nec ad domum ora
scandalizem . Cum ergo nos pulsat conjunctionis tionis debemus pariter convenire , nealiquis aliquem
hujus molestia delestabilis ; et si adulteros non scandalizet. Hereticæ professionis est ista contra
potest facere , facit tamen pejores adulteris et in - dictio calumniosa , que de bonis prescribit, ulasserat .
cestis . Quis enim cordis alterius scrutator qualitatem mala ; et de sanctitate præjudicat , ut immunditiam
uniuscujusque perpendal ; elpro altera personacontra subtiliter introducal ; de licito calumnias facit , ut
Satanam repugnator, circa Deum vero idoneus fide. oblinere illicitum fossil. Propter quod apostolus
jussor esse præsumal ? De semetipso demens est , Paulus hæresi buic ante prescribit , dicens : Verum
qui aliquid pollicetur , ne dicam si etiam pro femina tamen neque mulier sine viro , neque vir sine muliere
sponsionem ponere videatur ; cum Paulus apostolns in Domino. Absil , absit , ut ubique feminæ præ
sic de se pronuntiet , dicens : Non quia jam accepi, aut scribantur , aut ubique permissio tribuatur. Habent
jam justificatus sum , aut jam perfectus sum : sequor C loca sua circa marilum , circa filios , circa fratres ,
autem si quomodo comprehindam , in quo et com - circa parentes, circa servos; et in domo orationis tan
prehensus sum a Chrislo. Fralres ego me non ar - tummodo juxta cunctos clericos. In mansione autem
Dilror comprehendisse : unum tamen , posteriora qui- una , sine cognatione competenter non habent socios .
dem obliviscens , ad ea quæ sunt ante pedes , ad Hæc est libera qux stat. Stare vero non potest quic
regulam sequor , ad palmam supernæ vocationis Do- quid inclinaverit libera , dicente Scriptura : Non
mini nostri Jesu Christi. Quicumque ergo perfecti declinabis in dextram , neque in sinistram . El Do
sumus , hoc sentiamus. Mihi , inquit , pro minimo est, minus in Evangelio : Quod amplius est , a malo est.
nt a vobis judicer , aut ab humano die : sed neque Disce nunc temperantize modum , qui per licentiam
meipsum judico , qui autem judicalme, Dominus est. quæris excessum . Ama feminas inter sacra solemnia ,
El alio loco : Bealus , inquit , qui non judical scmel el odio habe in communione privata ; si vis Salomonis
ipsum , in quo probat alium . Quamvis ergo nos nec lenere doctrinam : Tempus , inquit , amandi , et
de nostra stabilitate certum aliquid habeamus , qui tempus odiendi.
sine cessatione concutimur , inier ſluctus seculi sus. Tuncergo cavenda sunt feminæ participia , quando
tinentes procellosos incursus ; tamen si alicui tanla geritur carnalium curarum continua unanimiler fre
fiducia est de immobilitate propriæ firmitatis; saltem i quentia : quoniam inter curas suas caro semper inci
sollicitus reformidet, ne ipse sit scandalum visibus tamienta cupidinis provocat ; et illic paril fomenta
alienis , scd terrcatur voce Domiui comminantis : peccandi, ubi pertractans commoda sua temporalis
Vie , inquit , huic mundo ab scandalis : verumtamen vitæ cogitationibus senserit paululum relaxari ; sicut
vix homini illi per quem scandalum venit. Sihas Do Salomon asserit , dicens : Deprimit lerrena cogitatio
mini comminationes religioso cordemeluimus et ve sensum multa cogitanien . la conventu vero sacro
remur , plus de aliis quam de nobis extiniescamus rum , ubi spiritus dominatur , ancilla semelipsam co
periculum nostrum , qui muluis ( ab apostolo Paulo ) gnoscens perditsuæ voluptatis usum ; perdit el luxum
Lilitatibus obligamur : Non que sua sunt , inquit , dum tractantur cælestia , dum celebrantur sancta
EDIT .OXON. NOTÆ .
in risu ; pro quo Erasmus rectius in risum : sed illud Ab apostolo Paulo . Erasmus testante Apostolo ,
babel yet. exc. Pamel. at illud arridet , quia est in vet. cod. PAMEL .
Neque ostendere.Non est istud hodie apud Aposto - In conventu vero Sacrorum , etc . Pulcher locus pro
lum . Pamel . Sacris Ecclesiæ ; quippe ubi dicil Tractari coelestia,
 817 LIBER
mysteria ; lola humanitas occupatur , ubi non hu - A justitia non potest esse quod mandat, qui potens est
mana , sed divina sunt omnia : ubi veneratio vel injustitiam justificando vocarc justitiam , et justiliam
tremor et terror incutitur ; animis universis sepulta reprobando injustitiam probare iransversam , cujus
est perfecta substantia carnalis. Inter ipsa fere carnis voluntas esi sola el rera justitia . Si cnim lolum
mercimonia mulli voluptatem corporis negligunt, quod gerimus , ad hoc tanlummodo gerimus , il Do
scilicet quando a legionibus exercitia medianlur ar- mino placcamus ; profecto hoc solum erit justun
morum , aut crepat lilibus forum , aut resonant quicquid voluerit, el jusserit, et probaverit Deus cui
lilleris auditoria , aut negotiatores commerciis ins placere gestimis. Nam cum servi non possint a se
tanter incumbunt , aut artifices in artificia ipsa pro- metipsis scirc quid suis dominis placeat, nisi domi
pensi sunt : quanto magis ubi non carnale opus ho- norum sequantur imperia ; el utique homines homi
minum ; sed spiritille geritur Angeloruin ? Nihil illic num similium sibi non valeant voluntales agnoscere,
impugnationes possunt, ubi et ipsi dæmones cedunt; nisi accepcrint quod observent : multo magismorta
et nulla sexus alicujus permillitur considerari dis- les nesciunt immortalis Deijustitiam comprehendere,
lantia , ubi nec ætas , nec dignitas , sed sola æqua. niiipse justitiarum suarum dignetur indicia demor
litas regnat : alque ut plenius dicam , omnes illic strare, sicut Salomon approbal, dicens : Quis enim
tales sensus accipiunt ; ut et ipsa conjugalilas igno- B hominum poterit scire consilium Dei ? aut quis pole
retur , ibi Christus loquitur , auditur , attenditur , rit cogitare quid velit Deus? Cogitationes enim more
el per omnia et in omnibus solus est lolum , lestarile talium limida , et incertæ providentia nostra , Car
Apostolo et dicente : Ubi non est , inquit , Judæus et pus enim quod corrumpitur , aggravat animam : et
Græcus , circumcisio et præpulium , Barbarus et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitan.
Scytha , masculus et ſemina , servus el liber , sed tem . Dilficile rslimamus qux in terra sont, et que
omnia et in omnibus Christus. Hunc plane conventum in prospectu sunt invenimus cun laborc : qua in cr
gloria est celebrare cum feminis , in quo nulla est lis autem sunt , quis investigabit ? Sensum autem
discretio qualitatis , ubi lantum licel omnes iequare tuum quis scit, nisi lu dederis ei sapientiam , elmi
sine aliqua differentia : ut nec in ipso Baptismate seris Spiritum sanctum de altissimis ? Et si correla
cujusquam nudilas erubescal , ubiAdæ et Evæ relio - sunt semile eorum qui in terra sunt , el que tibi
valur infantia ; nec exponit , sed potius accipit placent didicerint homines , et per sapientiam sa
lunicam . nali sunt : ambulantes in tenebris sibimetipsis lumen
Quod si el illic sit aliquis diabolo pejor , qui le. non possunt ostendere, nisi ultroneum seipsum non
ininarum aspectibus ſeriatur , de nullo tamen con - videntibus offerat lumen . Ila humana cæcitas ad
gregatio vestra culpatur, quae propler cælestia , non C Deum non dirigit viam , nisi ipse lucernam legis osa
propier terrena colligitur. Verumlamen si quis illic lendat. Undc David sic loquitur, dicens : Lucerna
luxuriosis obtulibus fuerit , nullo modo aiterum est, inquil , pedibus meis verbum tuum , et iux semi
lirdit , qui non ad hominem , sed ad Christum pro iis meis. Et iterum : Præceptum Dominilucidum il.
salııle processit. Quinetiam de suis contradictioribus luminans oculus. lloc est crgo luciferum quodcumque
contradictores excludam , ut non meis , scd suis fuerit a Deo intimatum : el hoc Deo dignum , quod
propositionibus cedant. Si inter ſesia sancta polest ipse Deus voluntati sux fatelur acceplum , ul eser
communis conventio scandalizari, ubi tentator ipse ceat per omnia dominatum . Alioqui nec nos servi
diabolus tremuit ; quis illic stabilem se esse pro - adscriberemur, nec ipsc Dominus haberelur ; si se .
millil , ubi lentator audenter occurrit ? et siillic pe- cundum voluntatem nostram permilleremur imper
riclitamur , ubi Dei præcepta nos congregant , quid dere servilulem , ct arbitrio nostro non Dei eligere
agimus ubi Dei jussa nos separant ? et si turbamur mus exercitamenta justitir. Tales Paulus apostolus
illic , ubi Dei voluntale munimur ; quanto magis ubi vaniſica !, dicens : Ignorantes , inquit, Dei justitiam ,
non solum diabolum , sed etiam Doniinum habemus el suain volentes staluere, justitiæ Dei non sunt sub
adversum ? Cum sacrosanctis enim jussis nobis jecli. Tollantur nunc e medio ambages istä lam va
divina proleclio ministralur , sicut Esaias ait : Legem , D nx, et querimonix inaniler calumniosx . Ad spirita
inquit , in adjutorium dedit ; sine jussionibus vero les actus cum feminis , Deo juvante , non metuimus
divinis nullum potesi esse præsidium . adunari, qui per Dei jussionem justitiam nos credi
Aliud est quod Deus imperat facere, et aliud vo- mus operari, ex qua nobis scimus,munimenta sup
luntali ejus obsistere : cujus ila sunt mandala scr . poni. Privatim vero , continentibus quamplurimum
vanda, ul si aliquid jusserit quod secundum homines clericis el virginibus , hospitia separanda sunt, quia
injustum esse videatur, justum credatur et fiat ; et si quod Deus iniquum judical, justum esse non potest.
justum jusserit, justum repuletur ct fiat : cum sine Contubernium tamen etsi nulla in ipso contubernio
EDIT. OXON. NOTÆ .
celebrari sancta mysteria , opus spiritale Angelorum Cogilationes enim mortalium . Recte sic Gravius et
geri, ea Dei pracepla nos congregare et colligere. Morellius , pro co quod alii cogitationes immorlalium .
PAMEL. Nam sic habet liber Sapientiæ , quam Salomonis titulo
Cum sine justilia non potest esse . Phrasis est auclo - citat, quomodo el paulo post librum Ecclesiastici.
ris, Velus exc. et Remboldus legunt sine victoria . Sed PAMEL .
non placet. PAMEL.
849 DE SINGULARITATE CLERICORUM . 850
turpis consueludo noscalur, accendit ; quia impossi - A adversus eum caplivus incipiat prævalere. Num
bile est integritatem ad victoriam pervenire , quæ quam securus cum thesauro latro Tenctur inclusus :
contendit contra Dei jussa pugnare. Quantum enim nec intra unam caveam habitans cum lupo tulus est
lex obedientibus suggeril adjutorium , tantum inobe- agnus. Ipse se voluit superari, qui hostem proprium
dientibus incital peccatum , dicente Apostolo : Virtus, in suas portas induxit; et intestinum gladium sibi ipso
inquil, peccati, lex. Quinos ergo jussit ut in sacris supposuit, qui locum habitationis suz adversarii in
suis cum feminis triumphemus, ipse jubet ul priva gressibus reseravit ; et qui frelus est conversari cum
tiin pugnas femincas caveamus. scandalo , sine causa dicit : Pacatus esse volo cum
Sunl equidem necessitales aliæ , quzc nos quoque diabolo ; contra Apostolum dicentem : Nolite locum
privatim feminas videre compellant, sed etiam ipsæ dare diabolo. Omni ergo modo muniendus est locus,
divini operis vel præcepli imperant efficaciam , ulubi fuerit thesaurus absconditus , ne per unam ca
visitemus, lit solatia præbeamus, ut borlamenta vi - vernam lolum parietem latro suffodial. Nam si defo
lalia salubriter intimemus : nec lamen el ini his offi- ris expugnans vix muris expellitur, quantum valebit
ciis minor cura agenda est pro moribus nostris , ut si intra muros acceperit habitaculum ? Et si illi qui
clarescant in nostra operatione indicia puritatis. Se- contra eum claudunt , aliquotiens ab eodem capiun
veritas non desit , quae sub clerico feminam possit B tur; quanto magis ille , qui ultroneus illi patefecerit
astringere , ut ipsam consolationem nostram susci- ingressum , decipitur ? Cum dicat Salomon : Si justus
piat cum tremore, el ila sential visitationis affectum , vix salvus fit, injustus ubi parebil ? Omnes ergo ri
ut clericum venerelur. Ac ne tardius sil evagari per mx , ne dicam portæ , claudendæ sunt, ne per unum
singula , 9n quicquid agimus , honestum esse po- foramen castra omnia penetrentur : el universa com
lest, si semper in nobis signa honestatis eluceant : ponenda sunt munimenta, ne per modicum non mula
sicut Paulus apostolus universa complexus est , di- nitum lota civitas ruat, sicut Salomon repelit , die
cens : Omnia vestra honeste fiani. El iierum : Sicut cens : Qui spernit modica, paulatim cadct.
præcepimus , inquit , vobis, ut honeste ambuletis. Fil studio autem hujus perversitatis arbitror, ula
Non bene succcdit quidquid agillir passim : ct sanc . clericis ad communitatem femina magis quam mas .
tum non est quod gerilur sanctum , nisi sancte quod culus eligatur. Numquid tantum mulier utilior est
sanctum cst peragatur, sicut Salonion asserit, dicens : commodis clerici, quantum prodest masculus conti
Oni enim custodierint juste justa , justificabuntur. nens, vel puer masculo continenti ? Aut ipsa erit de
Sinceriler ergo sinceritas ipsa servanda est; et omne cens utilitas , quam indecens comiqunilas facil ? Et
quod voti est, cliam in actu signandum , ne aliud ubi crit quod Salomon ait : Omne animal diligit si
vota commendeni, el aliud aclus insinuent. Undique C mile sibi? Et iterum : Volatilia ad sibi similia con
probanda est institutio voluntatis , et undique con - veniunt. Scd et si ſemina utilior existimalur, non
summandus est cursus uniuscujusque certaminis ; ne oportebat carnalia emolumenta præponere utilitati
miinus sit aliquid ad triumphum , si non plenius di- bus spiritalium commodorum : ct expediebat qua
micelur. llinc Paulus apostolus introducit documenta lencumque virum inutilem sustinere pro existima
certaminum : Sed el quiin agone, inquil, certat, non lione munienda , quam bonos effeclus mulieris cuni
coronabilur, nisi qui legitime certaverit. Et iterum : existimatione lurpissima. Quod Salomon comparal ,
Nescitis, inquit, quoniam qui in stadio curruni, om - dicens : Melior est , inquit, iniquitas viri, quam bc
nes quidem currunt , sed unus accepit bravium . Sic nefiiciens mulier. Artificialia sunt itaque semper dia
currile , ut comprehendatis. Omnis enim qui in agone boli veneficia, quibus ingenium suæ calliditatis excr
contendit, ab omnibus se abstinet : et illi quidem ut cens , sanctimoniæ deditos dolosis commoditatibus
corruptibilem coronam accipiant, vos aulem incor- juvalut perdal : el inter continentes quasi necessa
ruptam . Plenitudo est ergo sanctitatis , et palma per ria emolumenta muluis adjuvaminibus subministraus,
fecia, ut ex omni parle secum non habeat quod re- agil priusmasculum et feminam pariter conversari;
cuset; ne quod profilelur odisse , tenendo videatur ut postquam inseparabiles ſeccrit per alterutra sola
amare . Dtia , possit occidere dantes simplices animos ad cas
Quod si aliquis dicit : Captivum teneo adversa- litatis vota servanda : et impugnationis suæ arma
riuin meum , cui semper insultem , videat ne forle subducens interim , quasi placidus fautor suggerit
EDIT. OXON. NOTÆ .
Ul ipsam consolationem nostram suscipiat. Vetus placet. Pamel .
excusus ac Remboldus, et lioc el sequentia plurali nu . Qui spernit modica , paulatim cadel. Erasmus ,
mero legunt, sed praecedit ſeminam . PANEL male , cadit ; nam prius habet Ecclesiasticus, PAMEL .
El omni quod voli esi. Confirmalum hinc votum ta Sic sludeo autem , etc. lloc Erasmo placet pro co
cilum castitatis annexum coelibatui clericorum , de quod erat, arbitrio . Legendom videtur , fil studio .
quo paulo post : perlius, PANEL .
Ei palma perfecta. Hinc apparet alque etiam legi Quam bonos effectus mulieris. Erasmus affectus,
debere : unus accepil palmam . Sicut ubique legit minus recie. PAMEL .
Cyprianus. Pamel . Agil prius masculum et feminam , etc . Remboldus
Ipse se voluil superari. Vct. exc. et Remboldus pe- omiserat conversari, et Erasmus legeba adjicit, illud
nelrari. PAMEL . rero habet vel. exc. PAMEL.
Sine causa dicit. Vet, exc. non dicit : sed prius
831 LIBER
sanctitatis argumenta , donec diutius inter ambos A ascendere , quos ut de allo præcipitet, elaborat ad
inimicam nutriat concordiam . Facit affabiles sibi in - culmen adversarius protelare. Sed necesse estcadu
vicem et deservire , et assentator infestus impedi- cis lapsibus elidantur, qui viam lubricam tenuerunt,
menta removens universa , commodis eorum gaudet de qua Salomon sic prxdicat, dicens : Est vis que
efficaciam commodare; ut lola cos sibimetipsis ne. videtur apud homines recta esse ; novissima autem
cessitate commendans, exhibere eos possit in alteri - ejus veniunt in profundum infernorum ,
trum solila consolationc pendere. Non vult eos in Scd aiunt : Si de hac conjunctione clerici deno
aliquo impedire, ne separel am spiritaliter quam tantur, notandi sunt cliam sancti pleriquenobiscum .
carnaliter. Inconcussos efficil vivere,ne ipsa societa- Sicut llelias, quimansit apud vidram : sive Apostol,
tis inilia immaturo tempore fædera copila contur - qui mulieres secum comiles circuindocebant : at
bent. Usque adeo illos, videntibus cunctis, ad perſec. Joannes, quimatrem Domini assumpsit, eodem Do
tum sanctitalis invitat, fovet , subleval : ut Dei esse mino delegante ; aut ipsc Dominus, cui de suis facol
computent beneficia ipsa contraria, quibus induciile talibus alimenta præstabant alique mulieres religió
tur ut pereant; nescientes numquam Deum juvare sx , cui etiam Martha ministrabat ad mensam , el qui
quod velat. Quibus in tantum diabolus blandiens se singulariter locutus estad puteum sedens cum alie
curitatem præparat sanctimonie , ut conjunctos se B nigena muliere Samaritana , vel cui recumbenti le
magis æstiment quam disjunctos, immobiles circa mina lacrymis pedes lavit, el capillis extersit. Calldi
libidinem perdurare : quos cum omni tranquillitate argumentalores et jurisperiti fallaces : qui dum et
deducens, nullis procellis aut fluctibus inquielal ; el piunt prævaricari controversias actionesque c1us
velut in medio mari minus caulos inducit relaxare rum , etiam ipsa jura transvertunt ; el cum noluut
vela, nec quærere gubernacula , ul subita lempestate compelentibus coerceri jussionibus legum , ad illo
concitatos, naufragos ex insperata commotione sub- dendis judices inconvenientibus exemplis velut si.
mergal. Hanc primo exhibet lenilaiem , ut duas na - miles conjecturas juris objiciunt: quiper Salomoneti
ves obleclet ad invicem convenire ; quas cum fecerit ipsius legis sagacitate produnlıır : Peccator, inquit,
junctas, repentinis lurbiuibus in semelipsas elidere homo evital correptionem , et ad voluntatem suam
possit elfrangere : ethis utilur blandimentis, ut sub - invenil comparationem . Tales ergo non per oralig
traciis omnibus jaculis compescens adversa , sugge - nem , sed per correctionem porius revincendisunt,
rens prospera , tamdiu sopilum ignem sine ullis ut non ante interprelatis orationibus instruantor,
flammis occuliet, donec duas faculas jungens, simul quam admiserint quod ad defensionis solatium te
ambas accendal : et lamdiu cessai sævitiæ sue tela pererunı; sicut nos adversus hujusmodi homines Sa
supponere, donec sicut perilus venator quos occisu - C lomon edocet , dicens : Noli , inquit , respondere in
rus est laquei sui vinculis alliget. Al ubi indissolu - sipienti ad ipsius insipientiam , ne similis fias illi,s4
bili calena devincios adstrinxerit; velut lanista pro - responde insipienti contra ipsius insipientiam , utnya
tinus duos gladiatores adversus invicem compellit videalır sibi sapicns esse.
armari; el subinde stimulansmembra , statim gladios Rever: magni homines qui se comparant sanclis,
aptal , stalin succendil insaniam , el vuluiſicos am - el eximia conversiitio nostra , quae Prophelis vcl
plexus impingens , utrunque siniul uno ictu morlili- . Apostolis videalur Equalis. Ad occasionem luxuis
cal. Sic explicat quod ante præstare videtur, sic de mostra in perversum sanctos volumus imitari ; elles
simplici charitale amorem conflat illicitum , sic per cirteros aclus sestigia justorum nolumus seque.Il
sanchitatem sibi inducit interilum ; duni conlenlus est quibusdam infirmos nos excusamus ad imitania lalu
cedere, sic valel lorlins occupare; el dum summissus majorum ; et in aliis nos quales majoribus prales :
palilur semetipsum præbere deviclum , sic plenius mur : cum llelias ipse in angustia constitutus,iaf .
devincere gloriatur. Cujus versutias Paulus aposto - rem se patribus suis ante Deum fate: lur. Nunquil,
lus sic intelligit, dicens : Non enim ignoramus , in - inquit , melior sum patribus meis ? Hoc Helias de an
quit, aslutias ejus. Male itaque in hac participatione tecessoribus suis in infirmitate sua cogitur exclama.
pacati sunt, qui ad bella pacificante diabolo perdu - D re : et nos Heliie vel Prophetis , et Apostolis , el
cunlur, el non bene in sanclitale proficiuril, quibus Domino virtutem nostram non dubitamus æquare ?
ad detrimentum profeclus ipse inimici artificio subor- Video plane sic apud vos calcari avaritiam , sicut
Dalur ; nec recto cursu moliuntur continentie scalas Apostoli propria cuncta dimiserunt. Video crapulam
EDIT.OXON.NOTÆ .
In semetipsas elidere. Censeo legendum illidere. Sed per correctionem . Placet et ista pro correptio
PAMEL . nem . PAMEL .
Ignem sine ullis flammis occullel. Recte sic Mo El in cæleros aclus. Etiam hæc pro inter. PANEL,
rellius et Gravius cum vet. exc. el Rembolans pro eo Video plane sic. El bic el paulo post adjecii
PAMEL.Adjicio dum et vet. exc.
Et dumoccultat.
quod alii summissus. negationem non , Erasmus ; sed non est optis.
PAMEL. Est enim ironia , sicut et in eo quod sequitur cognose
Controversias , actionesque causarum . Genuina quo - co,, etc.
co Toen esi judicium de his adjuncta ab illo nes
etc. Idem
que est hæc lectio, et Remboldus pro eo quod repo galione, ad illam sententiam , si Christus seipsum ,elc.
suit Erasmus : controversas acciones , quæ causarum . faciei.
præsertim si legamus cum illis facit proPAMEL.
PAMEL .
 853 DE SINGULARITATE CLERICORUM . 854
el ebrietatem sic vestris conviviis abesse , siciil Apo- A gloriates , sed ad mensuram gratia , quam nobis
stoli niliil habentes frequenter coacti sunt esurire. mensus est Deus. Etenim contemplamur quod iterum
Cognosco laliter in nobis jejunia , silim , lamem , dixit : Plus ab illis omnibus laboravi, nibil melius ,
nuditatem propter instantiam doctrinæ solius ubique nihil aplius mihi proponitur, unde vincam , nisi ut de
policre , sicut in Apostolis legimus triumphasse ; et ipso de quo mihi prescribitur, ego ipse prescrib :un .
approbantur apud nos eadem exercitia fervere virtu - Cerle plus omnibus ipse laboravil, et tamen ad malo
Tum , quibus Apostoli omnia vilia tremuerunt. Plane lieres circumducendas collegas suos imitari contre .
quadraginta dierum jejuniuin Domini meditamur , et muit , ne se ad interitum subjiceret tentationi carnali.
orationes excubiasque quibus ille per solitudines Unde ipse rationem sic reddidit, dicens : Ego, inquit,
etiam nocturna silentia rumpebat. Numquid similes sic curro , non quasi in incertum : sic pug110 , 1109)
in agones frequentamus contra luctamina viliorum , et quasi aerem cedens, sed affligo corpus meum eliga
sic agimus rigore , austeritale , vigiliis , passionibus, servitutem redigo , ne forle alis predicans , ipse
labore , necessitale , alllictione , abstinentia , quibus reprobus inveniar. lluic ergo le comparı, qui Apo
peccita calcantur, ut nemo de nobis mali aliquid stolun jacias; el ex ipso disce quid meluas, qui cla
suspicelur ? Per quæ Paulus apostolus conscientiam mal et dicit : Oro vos, imitatores mei estole . Noluit
suam innotuisse omnibus gloriatur : In omnibus , in - B itaque de mulieribus circumducendis habere lidu .
quil , commendantes nosmetipsos quasi Deiministros, ciam ; qui non ignorabat quantum alia virlules al
in sustentatione mulla , in pressuris , in tentationibus, aliis virtutibus differant , el aliam claritatem solis ,
in tribulationibus, in angustiis , in plagis , in custo - et aliam lune., aliam vero stellarum , de charismatibus
diis , in carceribus, in seditionibus, in invocationi. Ecclesiasticis similitudinem comparans intimaveral.
bus, in laboribus, in vigiliis , in jejuniis , in castitate , Sed nos contra de apostolica nobis coæquatione
in scientia , in longanimitate , in bonilale , in Spiritu blandimur, non intendentes penitus quid Apostoli el
sancto , in charilale non ficta , in verbo veritatis , in sancti omnes invicta virtute gesserunt, el difficilem
virtute Dei, per arma justitiæ a dextris et a sinistris. rumpere quærimus viam , cum per facilia planior sit
Ad has imitationes infirmi sumus; et ad mulieres nobis apposita ; contra Salomonem dicentem : Non
circumducendas possibilitatem nobis comparandæ le credas , inquit , viæ laboriose , ne ponas anime
imilationis adsciscimus: quod si eliam cuncta illorum lux scandalum . Nec ullus considerat , quoniam unus
quisquam se implere jactasset ; me lamen nullius securus in lubrico graditur , el alius qui impar est ,
suadela polerat inclinare , ut alios nunc Apostolos labitur : unus per rupes cursu montes ascendil ,
crederem , contra apostoli Pauli professionem :Nuin alius si se coarctavit , cauit. Uni contingit per lent
quid , inquit , omnes Apostoli ? Numquid omnes C pestales navigia feliciter explicare, et alteri lalis feli
Propiela ? Si Christus seipsum comparare aususest citas non potest evenire ; quod Paulus apostolus
Deo , qui ait : Paler major me est : aut si Apostoli decernit, dicens : Unusquisque, inquit , propriuin
coæquare semelipsos ausi sunt Christo : nos bodie donum habet ex Deo , unus quidem sic , alius ve.
Apostolis æquales facil consimilis fortitudo. Misera ro sic.
humanitas in hac æqualitale non times fulminari, quæ Sed qui mihi de sanctorum exemplo præjudicant ;
de Filio Dei , aut de filiis lonitrui, non cunclaris pec- quid aliud exemplum nolunt contemplari, quod
caris luis exempla velut similia muluare ? Cum sa : meluant : et qui Apostolis coæquari contendit , qua
perbiäe sit elaia jactantia , etiam minimis Ecclesize re non magis presbyteros adulteros apud Danielem
quemquam comparabilen velle conscribir, cum Pau- ad formidinem sibimetipse proponit ? Hic autem ,
lus moneal el dicat : Alter alterum superiorem sibi non ideo propono, ut quasi Apostolorum imitatoribus
existimantes. Et inferius addidit , dicens : Hoc sen. contradicam , sed ut illos confundam , qui se sanctis
lite de vobis quod et in Christo Jesu , qui cum in exæquent. Nec nego ipsos esse sectandos , quos do
forma Dei esset constillus , uon rapinam arbitratus clores accepimus cuncti ; sed adversus eos contendo ,
esi esse seæqualem Deo , sed semetipsum exinanivit, qui cupientes ad mala sua bonorum historias depra
formam servi accipiens. D vare,legem Dei sibi æstimant suffragari ; sicut omnes
Minus itaque de nostris viribus sentiendum est , qui perire festinant, et sub obtentu sanctorum dede
nec ſurtitudini sanctorum nostra infirmitas compa - cora sua volunt esse celala , lit sub imitatione majo
d randa est, sieut nobis apostolus Paulus de semetipsorum contraria quæque commillant; quos apostolus
magisterium proponil , el dicil : Non enim audemus , Paulus prodil el publical, dicens : Quod autem facio ,
inquit, comparare nos aut conferre quibusdam qui el facturus sum , ut ampulem occasionem ; eorum
seipsos commendant, sed ipsi in nobis ipsis nosmel- qui volunt occasionem ; ul in eo in quo gloriantur ,
ipsos nobis commendanles : non supra mensuram lales invenianiur quales el nos sumus.Nam et hujus
EDIT.OXON .NOTÆ .
In invocationibus. Voces nonnullæ hic redundan - ex vet. exc. Pamel.
tes e margine videntur in fextum irrepsisse . Quid aliud exemplum volunt. Ex eodem cum Mo.
Onus per rupes. Velus exc . et Remboldus ripas. rellio lego sic , pro volunt. PAMEL .
PAMEL . El qui Apostolis, Solus Manutius Apostolicis.
Paulus apostolus decernit, dicens. Adjicio dicens PANEL .
855 LIBER
modi pseudo-apostoli sunt operarii dolosi, transligu . A cælesiis prandia ministrare ? Numquid sub Domino
ranles se in Apostolos Christi. Hoc adduntad cumu. non fuere convivia ? Aut sub majestate ejas era!
lum perditionis cumulandum , ut bonos infament, alius cibus aul polus , quam disciplina tantummodo
quorum exemplo utuntur ad malum ; quibus utile que pascebal ? Testante ipso Domino ac dicente :
essel satis el salubre, si cujuscumque historie scipsos Meus cibus est, ul faciam voluntatem cjus quimisit
magis credercilt non intellexisse rationem , quam ali- me. Sic Aposlolos mulicrum comitatusdecebaltoe
quid inhonestum arbitrarentur in lege : quos apo - ut perderent, sed ut discerent rererentiam , elproper
stolus Paulus corripil et confundil , dicens : Non in - humanitatis exhibendum ministerium sequebantur,
telligentes ncque quæ loquuntur ncque de quibus sicut in Evangelio de Domino el de ipsis pariter me
affirmant. Et iterum : Si quis pulal se scire aliquid , moratur : Elſaclum est, inquit , post hæc et ipse ilet
necdum cognovit quemamodum eum oportcal scire. faciebat pcr civitales et castella evangelizans regno
Vacant itaque præjudicia pelulan :ium , quos ingenia Dei, et duodecim cum illo , et mulieres que erant
sux perversitatis errabunda transducunt ; el qui curatir a spiritibus immundis et infirmitatibus. Maria
runt competentes suis sensibus historias quas expo - quc vocalur Magdalene , de qua dæmonia seplea
nant , qui male agentes muluant legalia patrociniil, exierant, et Joanna, uxor Chuze procuratoris lleno.
Beneagentibus bona sunt omnia , quæcunque scripla B dis , et Susanna , et aliæ multa que el ministraba
sunt, qui benedicta bene suscipiunt ; sicut Paulus ei de facultatibus suis.
apostolus pollicelur : Scimus quoniam bona est lex , Numquid adhærebantsingularibus singulæ ,aut is
si quis ea legitime ulatur . disciplinatae commorantes , perseverabant illecebrose
Obtinuimus confundendo contradictores. Converta - consortio conversantes ? Ubi lota Ecclesia profe
mur subinde eosdem quos vicimus ilisuper erudire , modum videbilur, ut nou ad convivationes improbis,
ne aut ut sanctos remanere patiamur in crimine, aut sed ad discenda bonze conversationis studia sequerei
ignari deputemur in reddendo rationem , ut publice liir. Ideo non inde scribitur , quod nostris conviva.
victi pænitentiam geranı : aut si noluerini, nos ex - tionibus coæquelur , non risus , non jocus dieiter
punximus quod ad nostram pertinel diligentiam ; ut affuisse. Nec sicut apud quosdam nunc usqueassolet
quomodo satisfecimus supra dictác sententiäe Salomo- ficri , chorus psallentium virginum aures venenosa
nis , ila satisfaciamus Paulo apostolo concionanti : cantibus asseritur demulsisse . Et ut de Apostolis bre.
Servum , inquit, Domininon oportet litigare, sed mi- viler probem , quantum illis fluxa familiaritas potuit
iem esse ad omnes, docibilem , patientem , cum omni displicere , qui compulsi sunt et de ipso Dofninola
modestia corripientem eos qui resistuntveritati ; ne quente cum femina dubitare, nisi eos majestats
forte del illis Deus pænitentiam ad cognoscendam C notitia probata compesceret, sicut Evangelista refert,
veritatem , el resipiscanta diaboli laqueis, a quo cap- dicens : Interhæc, inquit, venerunt discipuliejus,el
livi lenentur secundum ejus voluntatem . mirabantur quod cum muliere loquerelur. Nemo(z.
Omne quidquid ab auctoribus nostris geslum est , men dixit illi : Quid quæris , aut quid loqueriscom
rationabiliter gerebatur : ul posteris nobis adversus ca ? Quid autem loquar accessum femine ad pedes
prævaricalores munila undique auctoritas traderelur, Domini provolute , cujus luctus et planctus ad deler
propter læresin amputandam quam superius taxavi- sionem lascivize suæ non erubescunt improbiMagia
mus, de assumendis feminis ; quam sive per semel. tare ? Usque adeo illos propria cæcitas rapit,uthæc
ipsum , sive per servos suos Dominus paululum rela . de similibus causis audeant reluclari, de quibus S3
xavit , ne nimio rigore in totum Domini fabrica dam - lomon : Excæcavit, inquil, eos malitia corum , !!
narelur ; prævidebantur a Domino hæretici qui nup . nescirent sacramenta Dei. Joannes aulem matrem
tias auferunt; et quos Dominus junxit , contra Domini suscepisse videtur , sed matrem cujus motës
natura principium , et contra Evangelium separare malernum indicat nomen . Tamen non possum el
contendunt. Quibus interdiccns jam lunc auctoritas alias Christi matres admillere , nec æquanda est miz
parabatur, ne marilatæ mulicres accidere velarentur lieribus cunctis , que genuit Majestatem , Helias quo•
ad Christum , qui in præsentia servierunt. Sed non D que jussus est a Domino relinquere solitudinem cl.
sine moderainine ſuit etiam ipsa permissio procurata , gredi tabernaculum viduæ . Pro imperio Dominilado
que non sibi operabatur quod gerebat, sed cxleris. ravit ut in domo mansisse : , cui solitudo solatum
Nam sic alloculus Dominus Samaritanam , ad horam præstabat el requiem ; occasionem illi Dominusobius
docuit et recessit ,nec defensionem continuandis ex- lit ad magnalia facienda, ut magis famis tempore
cessibus fecit. Ad horam quoque Martham passus est tam ipsi viduæ quam pupillis ejus sufficientia tribueret
ministrantem . Sed quid erat aliud Domino, nisi regni alimenta , qui jejuniis usquequaque afflictus tolerave
EDIT. OXON . NOTÆ .
Quos Dominus junxit. Ant sic legendum cum legunt conjurationes improbrosas, pro convivationes
Erasmo, antcum vet. exc. el Remboldo, quod Dominus improbas , non recte . Pamel.
jussit; prius tamen arridelmagis. PAMEL. Ideo non inde scribitur. Hoc ex cod. vel. ('xc.pro
Sic Apostolos mulierum comitalus decebal. Vet. quo Remboldus , adeo ; Erasmus vero, ad ca vent
exc . Apostolus, etc. docebat. Famel. describitur. Morell . adeo non bene . PAMEL.
Ubi lola Ecclesia propemodum videbitur. Locus Tamen non possum . Isrud rursum csilor
prors!is obscurus, Vei. excusus vero et Remboldus utroque, pro eo quod Erasmus possunt.PAME!..
857 DE SINGULARITATE CLERICORUM . 838
rat indigentiam ; ct quimissus vencrat pisci , pastus A ne vel momentum aliquod transeat, 'quando indi
quiniino conferens miseris , miserias egestatis fecit geant quod affectant. Sic inter eos integritas emori
excludi. Et hoc non potest cujusquam favere luxu - lur; ubi omnis commoratio , sive convivendo, sive
rir ; cum nulla fuerit opportunitas scandali ubi Iran commanendo corruptis affectionibus inquinalur. Quos
seunter quod pejus est egestosam habuerit man - sanctus Petrus apostolus designavit , dicens : In con
sionem , quam quicumque hospes effugeret. Al hic viviis suis luxuriantes , oculos habenles plenos mice .
apud quos hospitalus cst , implevit et rediil ; gui chationibus, et incessabilibus delictis , capientes ani
etiamsi morarerur , sus peclus esse non potuit. Qualis mas infirmas. Hos etiam ila Salomon denotat : Abo
illic fuit communitaris effectus , ubi non erat victus ? minatio est , inquit, coram Domino deligens oculum .
Et qualem ad viduam babuil Helias introitum , cui Plane contra, purum oculum lestalur se habere Job ,
fames dedit hospitium ? Quisquis es qui te vis lelize qui ait : Et si oculis cúnsensit cor meum . Verum
de commoratione viduæ vocari discipulum , prius cuimvero ille polest suis oculis olmoxius non leneri ;
solitudinis afflictiones , et quadraginta dierum tolera cuinolenti repentinus occursus mulieris scandalum
jejunii exitum , etaut non quæres feminam , aut non moverit, quod protinus mens quod nolebat expellit.
erit qui cum femina commorelur, et tamen si value . leaulem commotionem sui visus non merelur eva
ris libi serva . Nobis autem in spirilu et virtute Heliæ B dere, qui apud se scandalimateriam tenet, qui vult
non alium quam Joannem soluin Angelus, et Domi- intentionis suæ affectibus frui,quiaffecial habere quod
nus Christus insinuat. oculis offensionem ingerat, quorum aviditas inexple
Proh dolor ! dolere cogimur quod docemus : qui bilis inter offendicula continua nullo modo polest
usque ad hoc venimus, ut in comparatione fluxorum , omnino compesci; quod Salomon approbat, dicens :
de sanctorum tremendis virtutibus dispulemus. Porce, Infernus et interitus non saliantur, similiter oculi ho .
jam parce, protervitas. Numquam tibi sancti consen - minum insatiabiles sunt. Et in alio loco : Non salia -
liunt; qui religiosa , modesta , veneranda , pudica , lur oculus videndo , Et iterum : Nequius oculo quid
pudorata cum feminis negotia peregerunt. Aut si creatum est ?
adhuc per sanctos cavillalionis anfraclus conlcndis Hac castigatione non compuncii , divina interdicta
exquirere ; nos tamen amicos Dei non novimus,nisi nefandic familiaritatis obstinatione contemnunt, et ad .
ad venerationim tantummodo memorari, quod David huc insuper de charitate causantur, qui secundum
docuit, dicens : Mibi autem vehementer honorificati verbum Esaia amariludinem pro dulcedine devoran
suntamici lui, Deus. Eaul nunc prædones pudoris , les,nudam fæditatem velamento boninominis legunt ;
el plagiarii castitatis, mulierculis suis exponere mo- dum apud eos sub ſalsa dilectione, vera dilectio vio
lestias querclarum . Apud sanctos nostros non habent C latur. Sed exclamat charitas et appellal, Lales ego
omnino suffugium , quibus misceri Ecclesia alclori- non junxi, falsa altera est que me simulando con
late l’auli apostoli prohibetur : Et hos , inquit , de. finxit. Numquam Dei præceptis obsisto , numquam
vila ; ex his enim sunt qui repunt in domos , ct ca - furis faveo , per me sanctitatem non oplo culpari.
plivas ducunt mulierculas oneratus peccatis , quae Calumnias mibi aversa gerinanilas facit, pericula et
ducuntur variis desideriis. ego inter falsos fratres incurri. Succurre , meus praco ,
Post lioc edictum utinam confidant sibi Angelorum succurre, Paule apostole ,dic testimonium meum , nc
exempla conducere. Nos jam non valent flcciere, quod deme annuntias perveriatur. Finis autem præ
qui novimus el Angelos cum feminis cecidisse . Ab ccpli est charitas de cordc puro, el conscientia bona ,
ipsis equidem bene patrocinia muluantur, sed nos cl fide non licla . Dilectio deputabitur, per quam
nullum Angelum audimus contra Paulum apostolum : sanctitatis injuria criminationibus appetitur ? Aut illo .
Eisi, inquit, ego aul Angelus Dei aliſer evangeliza - rum eril sincera fraternitasæstimanda , de quibus filic
verit vobis , præterquam quod evangelizavimus vobis, matris Ecclesiæ perducuntur in culpam ? Si talis
anathema sil. Insaniunt prorsus, ardentdesiderio fe- Christiana charitas annotalur ; indubitanter odia nie
minarum , quoiquot huic interdictioni non cedunt; liora sunt, quæ dum separant, neminem macii
el obscenitatibus inhiantes,malunt mori, quam con - D lant. Hæc autem parricidalis dilectiv fratres persecli
lenti sint a lateribus mulierum aliqua disjunctione di- tores adunare consuevit, qui libenter patiuntur de
velli : ut ad cxplendam sux aviditatis ingluviem suo consortio filias Ecclesix fornicarias diſfamari ,
ctiam punicio lemporis non sint sine feminae volupta - contra charitatem quam Paulus apostolus docuil, di
le : el hunc habent in mulieribus fruclum , ut in illis cens : Dilectio proxiinimalum non operatur. Egregia
semper delixa intentione, desideria satient oculorum , probatio charitatis , quæ non lauluni nosia germani
EDIT.OXON.NOTÆ .
Egeslosam . Sic recte Morellins, Remboldus et vet. Suæ aviditalis ingluviem . Vet. exc. el Remboldus
cxc. quum alii egestuosam . PAMEL. illuviem , neutrum displicer. PANEL.
Amicos Dei non novimus, nisi ad venerationem . Quando indigeant. floccerle ex illo reposuimus
Locus insignis pro veneratione Sanctorum . PAMEL . pro cum . PAMEL.
Qui norimus el Angelos cum feminis cecidisse. Si tulis Christiana charilas adnotatur . Rectius sic
Etiam hic auctor filios Dei (Gen . vi) Angelos inter- vel. exc . et Remboldus , quam alii advocalur .
pretalur. PANEL. PAVEL.
859 LIBER
lalc officit proximo, sed etiam subjecta non vull esse A Dilectio est , inquiunt. O dilectio que invidetsibi!
prescriptionibus Apostolice ju -sionis. Confundau!ur O charitas que cupit se in vituperatio:ie laudari!
assertores dilectionis Injuscemodi, quos judicant illi, Grande miraculum , ut virginnin cbaritas virgines is.
qui pro communibus commodis cuam consanguinem ciat velul conjuges credi : ct conjugum charitasit:
dcscrunt charitatem . juges facial velul virgines estimari. Ecce vera dile.
In omni mundo pene lotum juricium est genus hu- clio, quie in conjugaliiale dividit, ut in castitate cog
manum , et ubique cognatio naluralis alterna pere - jingal. Eccc sancta dilectio, quæ conjugalibus ad
grinatione discernisur. Possunt parentes , possunt communem laudem inducit absentiam . Hi pro terte
filii, possunt fratres, possunt ct ipsi, quod plus cst, sese inseparabiliter diligunt, qui ul triumphos si
conjuges a Deo concessa sibi paturæ vincula disrum inſerant, a seipsis discedunt; quibus nec crimen,te
pere ; et clerici Deo non concedente , insuper prohi- natura , nec lex , vec Dominus, nec Apostoluspolest.
bente, mulierum nexibus ancillatam non valent recu tem unius interdixit aut lulit, sed pro luendis paribas
sare charitatem ? Oplanda semper cognatis absentatur volis, semola unanimitale absentari choritas quan
afiinitas prosimorum ; ci peregrinari ab extraneis fe - voverunt, qui nec crimini, nec naturx ,nec legi,net
minis clerici reluctantur ? quibus faciendum fuerat, Domino, nec Apostolo, nec ipsi conjugalitalisutcun
ctiam si peculiare aliquid vel inconsuelum Dominus B bunt; quos tantum virginitas probrosa condemnat,
imperasset; qui ad explicanda impossibilia habent quantum illos conjugaliias castrala glorificat, quibus
Spiritum sanctum , quem mundani homines non ha - sufticiat ad supplicium dedecorosum ,quod spalones
bent. Unde Joannes apostolus sic admonet, dicens : a conjugibus judicantur. Ad quorum increpatica
Filioli, vincite illos, quoniam major est qui in vobis non tacendi sunt etiam filii Israel , qui apud Esiran
est,quám qui in hocmundo.Nunc vero possibile etiam uxoreset filios contradivina jura susceptos non CHE
gentibus (non dicam Christianis) el leve prospicitur, tali depellere , nec contra Domini charitatem cum
elapud clericos sine ullis effectibus eracuatur ; lil pa- sunt excusare. Verum farear, si permillor. Qui uti?
rum sii eis Deimandata despicere, nisi aliud dedecus pro dimittendis feminis , alienis adhærent : quid fa
habeant quod nec sectantur, non dicain vincunt om - cerent si liberos ct usores projicere jubeantur ? Ad
nium gentium consuetudinem : quibus Dominus per quando valebunt pro Cirislo renuntiare o guais.
Ezechielem exprobral et dicit : In legalibus meis non qui mulierculas nion suas prieponunt Chrisli prruf
ambulastis, et justificationes meas non fecistis. Sed tis ? Dico eos facilius pro iisdem mulierculis parealo
neque secundum justificationes gentium , quae sunt in proprios abnegare, quam propter Christum ipsasmal.
circuilli vestro, fecistis. I'udendum nescio quid dile - lierculas relinquere posse ; despicientes quodu
clio isla significat, nu extorqueri contra naturam C Evangelio ipse Dominus disil : Si quis venit ad re:
putatur . el non odit patrem suum , autmatrem , aul usores,
Adhuc habeo quid nirari : Cum videam dc Chri- aut filios , aut fratres, el sorores, el animam se
s!i:vis plerosquc maritos pariter et uxores contio non polestmeus esse discipulus.
nentiam destinantes, domicilin singularia magis c!i- Si de abjiciendis parentibus dubitantes,indignisat
gere, ut consensu communium votorum sine irris Christo, quid sibipromillunt, quos contemptores Ple
latione præsentia et concordante secessu valcalil bibel Christo non parentalis affectio ? Ac per licki
obtinere : el eunuchi nostri non durant sine feminie lorum meritis evacuantur, quos vident conlert **
sodirlitate dormire ? Apud illos amor conjugalis c011 - tione Christi nullas personas excipere cognatoa
tinentia amore pensatur ; ct apud spadones cobabila . Nec minus eos, sed pejus etiam illi confundunt,la
tio feminæ numquam potest habere fastidium . Dicat mcluentes non tantum cum aliena , sed eliasel
eunucliorum charitas, dicat, ne fortc in hac secessio - sua carne luciari amputatis genitalibus abscedunt..
nemagis conjugalis charitas peccel ; ul apostoli Pau - quibusmodo examinationis suspendo sententiaill,ha
li consiliuni videatur conjugibus insinuasse divortiun : linquens alia disputatione promendam . Secubce .
Tempus, inquit, quod restai, breve est. Reliquum confusionem spadonum ,non dubito meliores asserere,
esį ut el quihabent uxores , sic quasi non habentes D qui nec sibi parcunt quidem , dicam ILE
es: e nitantur, etquinon habent, quasi habentes esse audent lentamenta porrigere. Respondeant spiri2.
glorientur. De his ipse Apostolus ail : Gloria in lur - eunuchi, quis furor in dilectione mulierum , vel que
piludine ipsorum . sit in contubernalitate feminx mysterium , utin de
EDIT.OXON.NOTÆ .
Adhuc habeo quid mirari. Non placet quod repo . exc. cum Gravio el Morellio , pro eo quod com
suit Erasmus , quid mirari non valeo , nisi addalur Rembuldus et cæleri contati, Manutius vero corica
salis. Cerle illud habent vel. exc. el Remboldus, PANEL.
Esi autem locus de voto continentiæ conjugii! , Verum fatear, si permillor. Etiam hæc Morelli
Seaf
PAMEL. illorum genuina est lectio , pro eo quod bra
Eunuchi nostri non durant. Neque hic arridel futeur, si permillar . PAMEL.
lectio Erasmi: El eunuchi dubitant. PAMEL . Nec minus eos, sed pejus eliam illi confunduni.dicia
Poleslalem unius. Adjeceral Erasmus conversa - dur cod. Remboldi hic quoque remansit hacker
lionis, sed superflue. PAMEL . in excusis, nec minis cos sed poenis. PAMEL,
Non cunctali sunt depellere. Hoc rursum ex vel.
 861 DE SINGULARITATE CLERICORUM . 862
niciem suam alicnis membris indulgeant, cum illi sua A realus prohibitic contubernalitatis non absolvit,
quoque incunctanter abscindani ?li confirmatos in se Nec innocentes in ipsa innocentia poluit approbare ;
arlus abjiciunt; el illi adversariis artubus glusinantur. quibus contemplum legis el conversationis illicitic fæ
Hi pro integritate spiritali cum tormento non integri dit:item , et, quod est gravius super omnia , crime:
corporis dimicare non dubitant; et illi sine tormento , Ecclesii cernitur ignovisse . Elenim noxia est inno .
integri esse sine feminarum dimidielale detrectant. centia , qux spons: Christi officit fagre . El cum
Sed adversus illos comparatio nulla est facienda de Christus agnus immocens, inimo ipse cælestis innocen
nostris ; ne consolentur addicti quibuscumque judiciis lia, quod est verius,locum se contenipseril pro Eccle
Christianis. Pejores sunt etaliquimemorandi, ut in :- sia , ut eam sine macula ulla vel ruga rcdderet illibil
jor pæna sil a detruncalo damnari. Judæos conside lam ; qualis est clericus cui ad hoc ponsa Christi
. rent usque hodie pro legis imperio carnis suæ partem comniillilur, ut pro unius feminde amore culpari 10
circumcisione truncare ; et sciant quid mereantur, tam Ecclesiam palialur. Audemus dicere ; Deo patre
qui, Evangelio jubenie, dissimulant circumcisi mulie - missiis est Filius de sinu Patris , el regno absens esse
rum præsentia peragere Domini voluntatem , non in - duravil, al Eclesiam faceret innocentem , ct clericus
telligentes quod ipse Dominus dixerit : Nisi abunda - mulieris lalus deserere non potest , ne Christi Eccle
veril justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisto - B siam reddat infamem ?
rum , 11011 intrabilis in regnum coelorum . Pulo etiam Sed aiunt : Iu marlyrio ignoscitur nobis, sicut in
de Gallis suis nobis idololatric exprobranler insulient, duluum est parentibus. lloc crgo el nos omnes de
qui abscindentes semetipsos libenter excruciant , peccatis nostris conlidainus; ut qui agere bene labo
dummodo cum damno status sui, simulacrorum dissi ramus, inter luxurias evagemur, el discurramius per
mulationibus pareant. Clericiautem nostri, ad lucrum semilas peccatorum , retinacula dimiliamus, et frana
magis corporis proprii, damnum volunt mulierim laxemius : Eamus nos quacumyte mundus abstulerit,
secum commorantium sustinere ; quas eriam de sub). et ubicumque nos diabolus in vilaveril , libere ſor
stantia propria evellere oportebal, si cum illis nasci vicemur, invideamus, ra piauius, fraudemus, omnia
contingerei, ne comparati idololatris el sacrilegis , mala securi commillamus ; martyrium subveniel el
erubescerent. De quibus et Dominus contemploresas- evademus. Sic enim Paulus apostolus pollicelur :
guil, dicens : Prudentioressunt filii seculi hujus filiis Faciamus iala ut veniant bona : quorum damnatio
lucis. Ergo nostris clericis laliuni proſana devotio est justa esi. Huic martyrio spem tradant, quos mathc
praeponenda , quibus cum lantis exitiis amabilia sunt malici docuerunt habere de crastino præscientiam ;
lurpia sacerdotia . Clerici vero pro dignitate sacerdo- has coronas exspectent, qui super Angelos el Chris
tii coelestis non sanguinem fundunt , non tolerant c tum per astrologos didicerunt scire lempora , quae
ferrum , non est aliquod vulnus, non est aliquis cru . Pater in sua posuit potestate, ut vel lunc recorden
cialus ; sed solus contra Doinimum feminæ lenet tur, ante martyrii lempus bene agere debuisse, cum
aspectus. Sic in fæminas rumit, sic feminas amalll , diem Domini senserint sicut Tureus. Sed credamus
ulnon sperentmanifestari dilectionis suæ quando super illos martyrium jam jaunque pendere. Interim
que posse impura mysteria ; sicut per consimiles priusquam martyres fiant, legibus subjacent; ut judi
eoruin turpiter publicata suntel detecta ; quos Pau cio subjiciantur, nisi armis exarmentur. Audacia ne
lus apostolus pra-videral, jam tunc , dicens : Q10 fas cél, illis adversus auctoritatem Domini parentum
filmdam hominum peccata maniſesta suntpræcedentia personas objicere, quibus ipse Dominus contradic
ad judicium , quosdam nulein et sua subsequuntur. lionis hujus abstulit vocem . In legalibus, inquit, pa -
Similiter autem el facta bona manifesta sulit , et trum vestrorum nolite ambulare , el justificationes
quæcumque aliler se habent abscondi non possunt. eorum nolile custodire ; el slidiis eorum nolile
Al contra et ipsi dicunt : Nonnulli de contemptori- commisceri, el nolite inquinari. Ego Dominus Deus
bus nostris similiter feminas habentes in domibus , vester, in præceptis meis ambulale , et justificationes
martyrium consecuti sunt, ut illorum innocens con - meis custodile .
scientia probaretur. Nolo mihi martyrio quisquam D Sciant nunc adempta sibi esse parentalia palroci
mioveat actionem ; quia sepius et machi, et sangui- nia , qui huc atque illuc recurrentes contradictionum
liarii, el ebriosi , et omnium scclerum rei , reperla latebras querunt, ne unquain feminis careant : et
pugne occasione conversi , meruerunt ad martyrii quia undique defensionis suffragio deseruntur, no .
veniam pervenire . Ideo enim martyrium appellatur vissimis cunctis argumentis exhaustis , sententiam
lam corona, guam baptisma ; quia baptizat parilir et Pauli apostoli opitulari sibi opinantur, et dicunt : Tu
coronat. Auge nunc, si licuerit quibusdam inviolata qui es, qui de servo alieno judices ? Agnoscil equi.
pleminarum societale martyrium promereri ; sine dem Paulus apostolus constitutionis suæ verba pro
indulgentia quoque illismartyrium ipsum non fuit,quos lata ; sed constitutionarios el prolatores ipsos igno
EDIT. OXON . NOTÆ .
DeGallis suis. Galli oli verc annotavit Rembol- palmam , sed quia de peccatoribus loquitur , qui
dus erant sacerdotes Cybeles, a Gallo fluvio sic dicii. ipso inartyrio veniamu impelrabant , illud illoruni
PAMEL . placet. PAMEL .
by Meruerunt ad martyrii veniam . Reposuit Erasmus
863 LIBER
rai.Illis enim conlulitdefensionem ,quinullam partem A dientia vestra suscipiet, et versipellem contra lie.
legis impugnant; et ipsis tribuit patrocinium , qui ex lionum vitale fallaciam . Purum iler vestris gress,bas
volo siio aliquid faciunt, nec quidquam Ecclesias- mundale , el super spinas ettribulos nolite seminare
licis juris impediunt. Jus tractat vivendi, el non vel calcare, ne bonum semen non possit vobis
edendi; arbitrium uniuscujusque confirmans. De si propter spinæ frutices sanctitatis fructus afferre.
milibus neminem jussit judicari, que voluntati sin - Unde propheta Hicremias sic horlalur etdocel,a
gulorum auctoritas divina concedens, in utraque cens : Nolile, inquit, serere in spinis. Circuncie
parte faciendi el non faciendi clementer indulsit. vos Deo vestro , circumcidile præpatiom cores
Illos allem Ecclesiasticis tribunalibus subdidit , vestri. Abscindenda sunt crgo deagro nostro cuc:
quos transgressores ordinariie transgressionis nulla quin pungcre et lacerare consueverunt;ne anises
impunitas excusavit; ul qui passim ( Tu quis es, qui agricultoris in possessione sua malignis sentibusis
de servo alieno judices?) adversus nos veluti libellum seratur. Ei amputanda suntomnia nobis,quocum :
contradictorium proferant, rationabile simul ct cer- igniſeri fomitis sulphurantibus flammis scalens la
lum recognoscaut quod accipimus ab eodem Paulo nas ebullientis carnis exxstual ; ne veltenuis quida
apostolo repulsorium : Præcipimus, inquit, vobis fra - scintilla servita majora conflel incendia. Quod S.
Ires in nomine Domini nostri Jesu Christi, lil sepa- B lomon manifestat, dicens : Ab scintilla una aizde
relis vos a fratribus ambulantibus inordinale , et ignis. Avertile occasiones impuras, quibus interir
non secundum traditionem quam accepistis a vobis . pectoris penctrantur, ul liquida in vobis perspica 2
Evasinius, opinor, lanta ligamina quaestionum , qui- honorelur. Contenti eslote singularitatem laborisan
bus amatores eunuchos amplexus feminei ligave- pro pudore servando potius sustinere, quam sizeb:
runt : quiperversis interpretationibus decrela legalia bore ad dedecus pervenire .
demutare coguntur ; el malunt audiri proponentes Contemplamini quid sit populo sanclo preese,
vana et fabulosa commenta , quam ipsi quæ vera considerate quale sit divinis sacramentis insist. '.
sunt audiant : quos Paulus apostolus annuntiat, di. Alteris placere debent, qui alieris vivunt, et la.b
cens : A veritatc quidem audituin avertent, ad fit convenil cura sinceritatis sacralis, qualia sunt sica
bulasautem converlentur. Quiquid volunt adhuc ex ipsa quibus exhibentoflicia servitutis ; necircaD
quirant, ut obsistant promulieribus veritati. Victoriam minum offendant ipsi quod tractant, aut circa papa,on
non habent, apud quos contra Esdram mulier potius incipiant impedire quod prædicant. Propler grd
quam veritas vicit. Vos autem , lilii charissimi, non Paulus apostolus sic Testificatur : Ei omnia,inge
lanlım persuasione, scd potestate convenio . Tale sustinemus , de quod impedimentum demus E **
deliramcnlum despicite; quorum quæstiones Paulum C gelio Christi. Et iterum : Nemini danles ullam ole
apostolum scilis ubique damnasse, sicut ad Romanos sionem , ut non viluperelur ministerium norm.
scripsit, dicens : Rogo vos, fralres, diligenter obser- Hic igilur institutione vobis quam plurimum l13vu
vare cos qui dissensiones el offendicula prieter doc- randum est, de iis quibus ad manifestandam grate
urinam quam vos didicistis , aut dicunt, aut faciunt, talem singularitas magis quam pluralitais testistori
el declinate ab ipsis. Sic el Timotheo delegat : Noli, est. Respicite quanta mala conversatio hujus acquira
jnquit, verbis contendere ; nibil enim uuile est, nisi quae non nisi corruptionem seminat, pullulatilla,
in subversionem audicntium . Sollicite cura teipsum cripiditatem concipit , ignominiam parit, rabien (l.
probabilem exhibere Dco , operarium irreprehensi- citat, porrigit furiam , lasciviam pascit, petulanla
bilem , recie tractantem verbum veritatis . Stulta au - nutrit , casus exaltat, ruinas ædificat, ripas erip ,
lem el inania eloquia devila : mullum enim profi- precipitia instruit, periculis navigat, naufragiis lei
ciunt ad impietatem , cl sermo eorum sicut cancer ficat, perditionc gaudei, interitum ſovel, coule *
scrpit. Atque ut ostenderet clericis disponendis ad nem mercalur, thesaurizalopprobrium , criminal
evacuandas quxstiones que sit doctrina conveniens, exaggerat , accusationes inflammat, el caterval;
etiam Tilo sic insinual, dicens : Tu autem loquere semel in fascem glomerans numerosas indagine
qux conveniunt sanx doctrine : majores nalu so . D captionum , per infinita dedecorum , multiples
brios esse, prudentes, sanos in lide, in charilale , mortes invehit in perniciem perditorum .
in patientia sincera. Ergo auditioncs simplices obe- Tot itaque el lantas strages calamitatis et peace
EDIT. OXON . NOTÆ .
Jus Tractal vivendi et non edendi. Obscurus locus. Morellio pro vestrum , quia consentit Apostolis
PANEL
PAMEL .
Transgressores ordinariæ transgressionis . Recie sic C asus exallal, Male Erasmus casas, neque ut
Erasmus pro eo quod illi ordinari. PAMEL. etiam placet, quod reposuit ipse : rapinas em
Rationabile. Ei bic et supra alicubi velus excu pro co quod illi PETUOSpir s , ripas eripit. PAT!
sus, el Renboldus rationali . PAMEL . Multiplices mortes invehit. Veius excus.$imi*.
Alicris placere debent qui alleris vivuni. Hic quo mentes. Remboldus el alii plerique simplicesméta!
que genuina est leclio , pro eo quod non male pro quo Gravinis etManut. mores ; Morellius 25
Erasmus, allaribus placere debent, qui de altaribus multiplices mortes , quod placel maxiine. PAMEL
vivint. PAMEL . Et pessimce conversationis . Interjeceral Rep
Ministerium nostrum . Prorsus sic ligendum cum boldus denuo strages, sed non est opus. PAMEL.
 865 DE SINGULARITATE CLERICORUM . 866
mix conversationis nemo prosternit, nemo calcat, A nubent, neque nubentur, neque enim morientur.
nemo funestal, nisi singularis casiilas sola : qu:e mu- Nam sunt similes Angelis Dei : quia resurrectionis
nimen invictum cst sanctimoniæ , et expugnatio for. filii sunt. Hoc exigit sancia singularitas clericorum ,
d tis infamie ; furlitudinis firinitis, el lasciviae pelli- ut antequam transfigurelur, jam transfigurala cer .
Jantis infirmitas ; probilatis præsidium , etimprobitatis nalur in Angelicæ claritatis aspectum , quae omnia
File excidium ; animæ vicloria, ctcorporis præda ; uberlas sibiampulans concupiscentie certamina deprædatur :
in gloriarum , et sterilitas criminum ; pronuba sanc- cujus laudes Salomon exequitur, dicens : Melius est
i litatis, elrepudium turpitudinis; sinceritatis indicium , esse sine filiis cum claritale . Immortalitas est enim
et abolitio scandalorum ; exercitium continentie , et in memoria illius; quia et apud Deum nola est, et
evacuatio lola luxuriæ ; pax sccura virtutum , el de- apud homines. Cum præsens est, imitantur illam ,
* * bellaiio quiela bellorum ; puritatis culmen , el libidinis et desiderant cam , cum se abduxerit ; el in perpe
12 carcer; horieslatis portus, et ignominiæ naufragalis trium coronata triumphat, incoinquinatorum certa
lucus: virginitatismaler, el hostis immunditiæ ; lorica minum prælium vincens.
...da sudoris, et spolium probrositalis ; corruptionis exi. Non est sine filiis cum claritate , nisi singulariliis
s ljum , murus rigoris et destructio vulgaritatis ; se sola, quam non solum conscientia sua nullis sordibus
di veritatis gladius, triumphator et occisor dissolutionis ; B maculat, sed etiam nullæ opiniones suspectæ plu
armatura virium , et exarmatura fluxorum ; integri• ralitatis infamant. Nam si castilas, quod est dillicile,
Bet talis dignitas; et fornicationis addictio ; claritatis fas masculum et feminam pariter in virginitate conser
ligium , el dedecoris præcipitium ; voluntas bonorum vet, non habel claritatem ; quam communitas ipsa
Eric . operum , el afflictio viliorum ; refrigerium pudicitice , non potestnisi quibusdam probrositalum tenebris ob
law pæna pelulantiæ ; acquisitio triumphorum , el faci- scurare. Singularitas vero ila clara est omnibus et
norum detrimentum ; requies salutis , ct perditionis exerta , ul cunctis splendore sui candoris pura mani
ilin
ile cxcxilium ; vita spiritus, el carnis interiliis ; stalus qua festctur et lucida. Unde sic nos Apostolus edocet ,
ja Tilatis angelicae , funus humanz substantie . IJujus rc . dicens : Sicut filii lucis ambulate : fructus enim lu
tiaculis omnis obscenitas frænalur, et compcdibus minis est in omnibonitale , et justicia, el verilaic , .
ejus calces furentis libidinis staluuntur. In hanc velut probantes quod beneplacitum sit Deo. Et iterum :
., in scopulos franguntur impeliis qualescumque san . Omnia , inquit, facile sine murmurationc ct hæsila
guinis inundantis ; et in illa sedalur spumanshumoristione, el sitis irreprehensibiles et simplices sicut filii
insania corporalis . Quæ dum sibi subiralit adminicula Dei immaculati in medio nationis pravæ et perversa ,
.. concupiscenti ,mortua membra sua cognoscitur ba - inter quos lucelis sicut luminaria in mundo. Sic
julare : de quibus apostolus Paulus pr.c'monel, di- C ubique singularitas splendet, ut omnes pro illa
cens : Mortificale ergo membril , qui sunt super splendere non dubitent : et ita sanctitatem in semel.
, Terram ; fornicationem , immunditiam , libidinem , ipsa clarificat, ut laudem sibi ab ipsis quoque ini
concupiscentiam malam , ci avaritiam , quix est ido- micis extorqueat. Quod maxime de præposilo quo.
Joram servilus, propter qua venit ira Dei. cumque Paulus apostolus mandat, dicens : Oportet
Ab his omnibus non nisi splendido singularitatis autem eum et testimonium habere bonum ab his qui
culiro c:astralur humana natura , utillibalos spadones foris sunt, ut non in opprobrium incidat ellaqueum
ad convivium sanctitatis dispensante circumcisione diaboli. Hanc igilur amale , hanc lencle , qu:e sola
Z introducat. Cui sanctitas ita promisit annuli sui potest feminas debellare : cum adhuc concupiscen
nuptiale signaculum , ut sine ipsa virginitas resigne - tia nulla peclus impulsat, et dum adhuc simplicitas
lur , quæ se sola contenta cupidinem domal, men - incorrupta permanet vel quieta, ad secrelæ singula
temque recrilical, concupiscentiam subigit, desideria ritatis lutelam cito concurrite, ne postmodum non
ardoris extinguit, arlus debilitat, corpus ancillat : et valealis cffugere.
tikLila carnalia crucifigit, ut tam masculusquam ſemina Præoccupandus estadilus cunctis insidiis, neho
Efri videatur in conversatione mentiri, dum illos utrius- stilitas prior obrepens occurrat improvidis. Salutare
133 groc sexiis operatiose abscidil : aut neutrum faciens d remediuin cst prævenire potius quam præveniri : ct
dc duobus, tcrtiam formam conferre gloriatur am - anticipare potius quam anticipari, viribus fortibuscon
Baleno bobus, ut ante resurrectionem resurrectionis imagi- gruil. Ubicumque fuerit providentia, frustrantur uni.
perinda nem , ad instar Angelorum mcditari noscalır. Quod versa contraria ; ubi autem providentia negligilur,
estanto promillens Dominus ſulurum : Qui digni,inquit, ha- omnia contraria dominantur. Anle famem ccrtamus,
benlur sæculi illius et resurrectionis a morluis, non ante inopiam laborando fatigamus. Sic per omnia ca
EDIT.OXON . NOTÆ .
$ 9
El sterilitas criminum . llinc lectio vet. excus. est őri. Pamel.
eta geulina est, quia præcedit uberlas , pro qua cum S uspectæ pluralilalis . Rursum hic legebatur cx
- Remboldus legerct cupiditas, reposuit, Erasmus ca mendo cod . Remboldi parilitatis. PAMEL .
plivilas, PAMEL . Non habet claritatem . Ego negationcm super
Immortalitas enim est memoria illius. Contra liic fluam censeo. PAMEL .
recie non posuit Erasır.us immortalitas est enim mc- Ui omnes pro illa splendere non dubilent. Me.
v moria illius ; quia illud reperitur ad verbum Græce. taphrasis efficit ut Erasmus reponeret spondere. .
Recic lamen ipse quia pro quæ ; Græce enim PAMEL ,

AR
 867 LIBER
lamitatibus cunctis lollimus locum , dum gerimus pro - A latronum . Plus duces et principes quam milites :
videntiam temporum futurorum . Quanto magis ante lostibus appeluntur in pugna : el violentibus propuls
prirveniend est omni provisione calamitas ſemina . santur ventis el lurbinibus culmina, quircumquesu:
rum ; cujus cupido si ajmillilur incipere, numquam alliora. Ideo magis magisque quo plus ceteris one
prorsus accipit linem ? Cujus comparationem Salo . quisque polest, scial esse sibimetuendum nein aliqua
mon explicat, dicens : Infernus, el amor mulieris, et minorelur, propter quod Salomon sic admonet,&
Terra que non satiatur aqua, et ignis von dicit : suſli - cens : Qui gloriatur, inquit in divitiis, pauperbian
cil. Unusquisquc itaque qui sccurus est quia necdum vereatur. Rogo vos quantum valeo , etultra que
lentaiur, timeat ; quia nihil de eo dicitur, prospiciat valeo,hæc sint studia omnium clericorum ,ut sim
ne dicalur : Homines sumus, fragilitatem nostram laritatis inaccusabilis secessione fungantur:ne audit
carne porlamus. Sic jam undique nos circumspecta vi per feminas, aut feminæ per illos ad ignominiwala
vacitate circumdare debemus et cingere, ut non sil dibria provocentur. Si quis habet matrem ,vel filiam,
pars aliqua quæ vacillei. Accipimus quide:n forlituli- vel sororem , vel conjugem , vel cognatam , sic haldi
nem spiritalem ,per quam subslantii nostræ fragilitas ut nulla ancilla intersit, neque aliqua ingredizlerer:
roboretur. Sed ita nobis spiritalis fortitudo collata est; tranea ; ne ad hoc vidcatur lencre prosimas siis,in
uit providos non ut præcipites lueatur : ut illosmuniat B ipsarum causa libere sibi adhibeal alienas : qoids
qui renuntiant importunitatibus delictorum , non eos non possint ipse quz smil proxime sinefanitatea
qui se magis importunis delictis immergunt, Custos ministerio , vel sine amicarum esse solatio; eir
nobis dalus et spirillis , sed ut contraria declinanti- ulmigrent ad aliud domicilium , quam propter ili
bus assistendo subvenial, non ut contraria eligentibus persone contrarie leneantur. Ilumanum est ,
faveal; nec ut voluntarios el pronos in adversa con. nec clericus illas necessariis feminis fraudel, et ipse
fortet, sed ut ab adversis nilenles separari conlirmel. clericum per importunas feminas sordident. Assalari
Nam quicumque perniciosis conatibus audel exercere possulit sanctis mulieribus, cum quibus vivant,dui.
virtutem , juramen non habet Spiritus sancti, qui ne . modo cum clerico femina nulla commaneat.Norde
minem vult ultroneum virum fortem ad fraudulentas specia , non velula , sine affinitate, peculiariter susci
victoriis coarctari : nec protegit illum ,quinimino sed pienda ad domesticuin obsequium :quiamagisili na
deserii, quem periculis irrueniem per illicitos eventos delinquitur, ubi sine suspicione securum po:est ze
exquirere triumphos agnoverit ; sicut ipse jam lunc delictum ; masinie quia cupidini nulla delaria,
per Salomonem locutus est , dicens : Amans pericu - nulla despectio fastidii , vel vilis cxistil, sed dialo
lum , in ipso peribit. pingens speciosum eflicit quidquid fædum velbir
Ordinc suo igitur, non nostro arbitrio virtus sancti c dum fuerit.
Suirius ministratur , et secundum institutum ejus Si quis autem modo profectione cogente apo in
prixlia prosperantur. Numquam nisi primcipitalus tres , vel apud extraneos hospitatur, ubimulieres !
exercilus cecidit , qui avidus fortiter lacere cucis vel lersunt; omnino se anclet,ne passibilitate aliqua file
imperatoris sui dispositiones irrupil ; multo magis lur . Semolus ac secreius Deo vacel et sibi, ne la
perperain crogat fortitudinem , qui sine armis doctri capiatur a diabolo ; 1 qui foris capi non potuit,is
na magistri Spirilus præsumpserit triumphare : cum suos cadat. Qui hostes effugil, ad tempus pro sale
dicat : Væ qui per præsumptionem suam aliquid fa ribus causis procedat ad faciem , et ileran cilodisco
ciunt, non per Deum . dere de conspeciu festinel. Ubique gustanda esl the
Si qua igitur in vobis est fiducia virium spiritalium , mulieribus, non continuanda präsentia , sed quia
quid spiritales deceat recordemini : ci si creditis vos transeunter ſeminis exbibenda estaccessio quoueur
spiritaliter militare, agnoscite quod docemus non esse modo lugiliva. Prolervitatis enim jam coplas
carnale , sicut Paulus apostolus loquitur, dicens : Si presentari semper in medium ; et perdition
quis pulat se prophetam esse, aut spiritalem , cognos- lalio est frequentativum inter mulieres
cat que scribo vobis. Non est quod vobis in hac per processum . De qua re nobis Salomon modera
suasione deceploria blandiamini , ut quia spiritales D posuit, dicens : In medio mulierum noliassid
estis, velitis inter flagitiosorum armamenta versari, everitas in locis
Sic igitur ambulale , sic agite ,teutl. Ssemper
nec vos inhabiles esse pro clericalus dignilale : quia Ecclesi æ senalus candidu s constet. Severita
polleat, vigor les
majores majoribus consueverunt conflictiones occur- circa feminas vigeat, auclorilas polleal,vg
rere. Acrius divitibus quam pauperibus invidetur, et lur', gravilas venerelur. au clausulam , breviso
non inopes, sed locupletes inquietat infestatio sæva Ul semel omnia colliganius ad clausula
EDIT. OXON .NOTÆ . "O quo Erasmus fair
Ul providos, non ut præcipiles luealur. Adjecimus denuo corrupte recordelur, pro quo Era rat
cum Morelio ex vet. exc. et Remboldo ut, omissa la - demur. At illud genuinum est. PAMEL . Rep.osue Erisa
men voce nos : cum iisdem . PAMEL . Tuer flagitiosorum armamenia. Rep
Forliler facere ducis , elc. Cum iisdem adjecimus mus armenia . PAMEL . nec prom n'sa
ſortiler. PAMEL. lent ;
Prolervilaris. Malesibihrcvclitcohærent;
Multo magis perperam . Hactenus corruplissime ex est conjicere quid scriptor i detta
sitio codicis Rembuldi legcl alur per periluram . S . Scripturas quas passim adducit , pro "
PAMEL . quel. Videtur per copia intelligere initid .
Quid, spiritales deceal, recordemini. Remboldus
 S60 DE DUODECIM ABUSIONIBUS SÆCULI. 870
rium relegimus vobis, quod ad compendiosam pleni- A qurcumque bonæ fima , si qua virius , si qua laus
cudinem redisens Paulus apostolus insinual : De cæ - discipline , hæccogitatc que accepistis , el didicistis,
iero, fratres, quecumque sunt vera , quæcumque pu - el audistis, el vidisiis in me. Hiecagile ; el Deus pacis
dica , quirol imque sancia , quæcumque amabilia , el dilectionis erit vobiscum . Amen.

DE DUODECIM ABUSIONIBUS SECULI

TRACTATUS,
PERPERAM CYPRIANO ET AUGUSTINO ADSCRIPTUS.

CAPUT PRIMUM . B senex esse inveniatur, Cui cum membra exterioris

Primus abisionis gradus est , si sine bonis operi hominis velerascunt ; vires onimi , id est , interioris
bus sapiens et pr:edicalor fuerit, qui quod sermone hominis membra , incrementa roboris non capiunt.
omnibus
docel , aclibus explere negligil. Auditores enim doc compelil , quos präsentreligioni
Plus enim operam dare senibus
trine , dicta facere contemnunt , cum prædicatoris is siculi florida was trans
opera a prædicationis verbis discrepare conspiciunt. acia deseruit. Sicut namque in liguis ipsa reproba
Numquam enim fil eflicax constituentis auctoritas, arbor comparet, quæ post flores fructus optimos
nisi eam eſfeclu operis cordi allixcrit audientis , præ cultori suo non exbibct : sic et in hominibus ipse re
sertim cum et ipse doctor, si in vitiorum amorem probus est , quem flos juvenlulis deseruil,el tamen in
delapsus ſueril, alterius doctoris medicamentum suis sui corporis seneclute , bonorum operum maluros
vulneribus adhibere parvipendit. Unde et ipse Do fruclus proferre parvipendit. Quid cnim stolidius
fieri potest ; si mens ad perfectionem festinare non
minus in Evangelio de doctrina pariter et bono opere contendat,
instruere volens discipulos, qualem in bis cautelam quando lotius corporis habitus senec
haberent admonebat, dicens : Quod si sal evanuerit, lule conſectus ad interilum properat ? Dum oculi ca
in quo salielur (Matth . v, 13 ) ? lloc est, si doctor ere , ligant, aures graviter audiunt , capilli fluunt, ſacies
C in rallorem mutatur, dentcs lapsi numero minuull
raverit, a quo iterum doctore emendabitur ? Et si luo
men , quod in le est,lenebræ sunt; ipsæ tenebræ quantæ tur, cutis arescit, Nalus non suaviler olei, peclis suf
erunt (Matth . vi, 23) ? Si namque oculus a videndi focatur, lussis cachional , genua trepidanl , talos et
pedes lunior inflat ; etiam homo interior qui non se
officio desieril ; quis a manu , vel a pede , vel a reli nescit,
quo corpore illud ministerium exiget ? Quapropter his omnibus aggravatur. Ethæc omnia ruilu
doctores cogitent, ne ampliori vindictæ subjaceant, ram jamjamque domum corporis cilo prænuntiant.
si plurimis perditionis occasionem abundanlius præ . Quid ergo superest, nisi ut dum hujus vitæ defectus
slent. Nam et ipse Salomon dum multie sapientiæ appropinqual, nihil aliud cogitare quam quomodo fue
transgressionem incurrit , lotius Israeliticæ plebis lura habitatio prospere comprehendalur , quisque
regni dispersionen solius sui merito przestitit. Qui senex appelat? Juvenibus enim incerlus bujus vilie
bus ergo coinmittuntur mulla,majora perdunt; si non terminu s instal , senibus vero cunctis malurior ex
recte dispensaverint rectoris sui muncra , que perce hac luce exitus breviter concordar. Cavenda sunt
perunt. Cui enim plus commillilur ab eo plus exigi ergo homini duæ particulae , quæ in illius carne non
velerascunt, et lolum hominem secum ad peccatum
lur. El servus qui domini sui voluntatem intelligens
non facit, acrioribus et gravioribus pagellis vindictæ , pertrahunt ; cor videlicet el lingua : quia cor novas
vapulabit (Luc. xii,47). D semper cogitationes machinari uon desinit ; lingua
impigre loquitur , quodcumque machinari cor sense
· CAPUT II. rit. Caveat ergo senilis ætas , ne islæ juvenescentes
particule toiam sui harmoniam decipiant, et per res
Sccundus abusionis gradus est , si sine religione ineplas reliqui corporis gravitatem illudant. Unicui.
STEPH . BALUZII NOTÆ .
: Cap. I. - Constituentis. Prædicantis apud Augusti. quenti periodo similiter legimus ut apad Aug . dese .
num , tom . 6. Paulo ante apud eumdem complere. ruit , quanivis legalar deserit in codicibus mss. et
Rectoris. Largiloris, cod . Corbeiensis. editis operum Cypriani.
: El gravioribus. Sic duo codices mss. Reg. el Col Quam . Hanc vocem addidi ex edit. Ang ubi sic le
bert. Aliter in edit. acrioribus flagellis gravioribusque gilur : Quam quomodo fulurce adilus propere compre.
vindiciis vapulabit. Paulo ante apud Aug . solo suo hendatur. In cod . Corb . fulurce adilus prosperitatis ;
merilo . eamdem editionem sequimur in aliis nonnullis locis,
CAP. II. - Competil . Convenit apud Ang . de quibus necesse non est admonere.
Descruid , Deserit in duobus mss. el Morell. In se- Secum . Deest ea vox in duobus mss.
871 LIBER
que enim considerandum est , quid ætate emincnti A quoniam elipsa obedientia , quæ omnium disciplina.
dignum sil; uthoc agat, quod nec vilam , nec ætatem , rum maler est, magna cxercitatione indiget; que se
ncc ministerium vile reddal. normam studii in Christo Domino sumpsit, quiole.
CAPUT NI. diens patri usque ad mortem , crucisignominiam ..
benler sustinuit.
Tertius abusionis gradus est , adolescens sine
obedientia ; quo mundus a recto rationis ordine CAPUT IV.
depravatur. Qualiter namque in senectule aliis mini
sterium imperabil, qui in adolescentia se senioribus Quartus abusionis gradus est , dires site
obedientem exhibere contemnit ? Unde el in prorer cleemosyna ; qui superflua usus suique custodienda
bio apud veteres habetur, quod dominari nequeat, nonposterum
in recondit, indigentibus etnibillahentibes
distribuil :
qui prius alicui servilulem præbere denegal. Propter quarsila diligentiper
quod elicitur, ut dum in lemn
quod et Dominus Jesus in lemporibus suæ carnis ,dum nem thesaurum amillat. cura cuslodii, colestis patria perca
Ad quem thesaurum boni
adhuc ad legitimam zlalem doctoris non pervenerat,
obedienter ministrationem parentibus suis præstitit. mus Jesus adolescentem divitem , qui cum de períe
lione interrogaveral, ila respondens
Sicut ergo in senibus sobrietas , el morum periecto B vis perfectus esse, vade el vende omnia que invitavit:&
habes,&
requiritur : ita etiam in adolescentibus, obsequium ,
etsubjectio , el obedientia rile debelur. Quapropter et da pauperibus,et veni, sequereme, el habebisthesaurya
in mandatis legis primum in his quæ ad homines per in cælo (Mall. xix, 21). Quen thesaurum nullus
Linent,patris el malris honor imperatur, quia quamvis umquam liominum habere potest, nisi qui pamperis
carnalis pater non superviserit , aut indignus ſue solatia
ergo
preslat, aut per scipsum pauper est. Na
dormiatin
rit; alicui lamen patri digno et viventi, paternusho non sinil. Dives thesauris tuis, quod pauperesdroit
namque etsi multa congregaverit,bis
nor usque ad dignam ælalem a filiis prebendus esse frui solus nequaquam poterit ; quia unius bonita
ostenditur. Quatuor etenim modis per Scripluras di natura mullis rebus non succurrit. Quid ergostiliai
vinas palres vocanlur; hoc est, nalura , gente, admo est quam propter unius hominis victum et restito ,
nitione, et ælatc . De patre namque naturali Jacob ad totam regni cælestis perdere perennem jucundiuleta,
Laban loquitur : Nisi limor patris mei Isaac adfuissel,
Tulisses omnia quæ mea sunt (Gen . XXXI, 42). Genle el xlernos inferni crucialus, absque consolations
vero palerdicitur, quando Dominusde rubo ad Moysen prestolatione subire ? Quod igitur aliquando per les
loquebatur : Ego sum , inquiens, Deus palrum liorum , cessitalem amillendum est, pro wierna remunera10ze
spo::te distribuendum est. Oninia enim quæ videntur,
Deus Abraham , Deus Isaac, Deus Jacob (Exod. nu , 6).' C temporalia
Ætate aulem et admonitione pariler pater dicitur, v, 18). Quamdiu sunt, quæ non videntur æterna sun (llleri
cum Moyses in cantico Deuleronomii loquitur : Inter namque temporales sunius,temporia
roga palrem tuum , el annuntiabit tibi ; majores luos , libus temporalia deserviunt, el cum hinc transierings
el dicent libi (Deul. xxx11. 7). Quod si ergo naturalis æternisæterna solatia præstabuntur. Jdcirco nondes
paler supersles non fueril, aut indignus fuerit ; admo. bemus diligere ea quæ non semper habebimus;pran
sertim cum experlem rationis avarum divilen ,II
nenti lamen aut seniori adolescentis obedientia præ
benda Quomodo
erit., qui ergo laborem
honoralusin inadolescentia
senectute sauri sui et agri, et omnia quæ habet, ostendasi;
apparebit disciplinæ quia lolo cordis inluilui illas res amat que numquae
non sustinucrit ? Quodcumque ctenim homo labora . se diligunt. Si enim aurum et argentum , etagros,e
verit, hoc et metet. Omnis namque disciplina in præ - vestimenta , et cibos, et metalla , el brula animali
senti non videtur esse gaudü , sed mæroris ; postea vero quis dilexcrit, hæc omnia vicem sibi amoris repere
fruclum pacalissimum exercitatio per eam reddet jusli- dere non posse, ipsa rerum nalura ostendil. Que
liæ (Ileb. xli, 11). Sicut ergo fructus non invenitur crgo a ratione longius est quain diligere,quodte
in arbore, in qua pampinus aut flos priusnon appa- amare non valet; et negligere illum ,qui luæ dilecle
ruerit : sic el in senectule honorem legitimum asse - ni cum dilectione omnia præbel ? Propter hocigla
qui non poterit, qui in adolescentia disciplinæ alicu- ' non diligi mundus, sed diligi proximus a Deo præcia
jus exercitatione non laboraverit. Disciplina igitur pilur ; quia proximus vicem suiamoris polestrepel
absque obedientia, qualiter lieri potest ? Adolescens dere, quod mundus minime posse non dubitatur.S
ergo sine disciplina , adolescens sine obedientia est : cnim inimicum esse diligendum Dominus præcepit,
STEPH , BALUZII NOTÆ .
Vile reddat. Duo codices mss. vilescat. stinum : Adolescens ergo sine obedientia,adolescente
Ministerium aliis imperabil. Apud Aug. ministrari disciplina est. .
sibi sperabil. Usus sui.Conservationis suæ cod. Colb.
Usque ad dignam . Usque ad perſeclam et dignam . . In thesauris tuis, quod.Siccod.Reg . in thesauris
Aug . qui edit , in thesauris luis quod pauperi prodesse po
Aut seniori. Sic cod . Reg. admonenii seniori edit. Aug.
Paulo post delevimus ante crucis
crucis ignominiam hæc Perennem . Deest apud Aug.
verba moriem autem que desunt in duobus mss. et Tuæ dilectioni. Sic cod. Reg. suæ ditioni edit.lde
apud Aug. ergo sine disciplina. Contra apud Augala dilioni Aug.
Adolescens Quod mundusminime posse . Sic Aug.et cod.
 873 DE DUODECIM ABUSIONIBUS SÆCULI. 874
utilla dilectio amicum illum ex inimico efficiat. Quis- A meliam aut ruborem incutere ,neminem blasphemare,
quis ergo dives cupidus vult æternas habere divitias , senes non irridere , bonis non invidere , meliori non
distribuendo egenis præstel interim non mansuras. controversari; de his que, ignoras, non tractare, et
Si enim quod diligit non vendit , nemo polest emere ea qu:e scis non omnia proferre : hæc enim proximis
quod cupii . Avari namque ideo in judicio a reclissi- amabilem hominem reddunt, et Deo acceptabilem
mo judice nuncupantur maledicii , quia qui præteri- faciunt. Pudicilia enim animæ est, plus propter Dei
bant eorum habitacula non dicebant : Benedictio oculos quam hominum omuia bona facere ; appeli
Domini super vos, benediximus vobis in nomine Domini tiones turpium cogitationum compescere ; omnes ine
(Psal. cxxviii, 8). Infelices ergo sunt avari divites, liores sc esse æstimare, nemini invidere ; desemel
qui propler res transitorias,inæternam damnationem ipso niliil conſidere , Dei semper auxilio res omnes
dilabuntur ; el e contrario : Beuli sunt misericordes , commillere, ante Dei oculos semetipsum constituere,
quia misericordiam consequenlur (Malth . v, 7) . Felix hæretica pravilale sensum non maculare , catholicis
est ergo misericors , dum in hac virtute non substan - per omnia consentire ; Deo soli adhærere, castitatem
tiam , sed affectum Deus requirit. æternæ mentis Deo Cliristo offerre ; omnia cæpla
opera bona mortis lantum termino finire ; præsentes
CAPUT V. B tribulationes animi fortitudinenegligere, parvipende.
Quintus ahusionis gradus est, femina sine pudi. re ; in terra præler proximos nihil amare , cuncti
citia . Sicut enim omnes bonos mores procurat et amoris thesaurum in cælo constituere, et pro omni
custodit in viris prudentia , sic el in feminis cun - bono aclu mercedem a Deo in coelestibus sperare .
clos honoris actus nulrit et lovet et custodit pudi- Pudicitia ornamentum nobilium est , exallalio humi.
cilia. Pudicitia namque castitatem custodit , avari- lium , nobilitas ignobilium , pulchritudo debilium , pro
Liam refrænal, lites devital, iram miligat, libidinem sperilas laborantium , solamen morentium , augmen
occupat, cupiditatem temperat, lasciviam castigat, tum omnis pulchritudinis, decus religionis, defensio
ebrielalem cavet, verba non multiplicat, gule con - criminum ,multiplicativ meritorum , crealoris omnium
cupiscentias purgat, furlum omnino damnat. Quid Dei amicitia.
plura ? Omnia vitia restringil ; ct omnes virlutes, et CAPUT VI.
quidquid coram Deo et bonis hominibus laudabile est
nutril. Impudica namque vila nec laudem ab homi- Sextus abusionis gradus est dominus sine vir
nibus in presenti sæculo ,nec remunerationem a Deo lule, quia nihil proficit dominandi habere poles-
exspectat in futuro . Pudica vero vila , famam bonam tatem , si dominus ipse non habeat virtutis rigo
inter homines habel, el de spe ſuturæ beatitudinis C rem . Sed hic virtutis rigor , non tam exteriori
gaudet. Prxsentibus semetipsam imitabilem facit , fortitudine , quæ et ipsa sæcularibus dominis neces
posteris memoriam amabilem relinquit. Bonis semper saria est, quam animi interiori foriitudine, exerceri
moribus delectatur el consentit , el assiduis Scriplu debet. Sæpe enim dominandi per animinegligentiam
rarum meditationibus et eloquiis animam vegetat. perditur fortitudo, sicut in Heli sacerdote factum
Bonorum przcedentium exempla custodit , et insepa - fuisse comprobalur ; qui dum severilale judicis pec
rabilia perfectis contubernia nectil. Duobus ergo mo- canles filios non coercuit ,in eorum vindictam , Dominus
dis constat verze pudicitiæ exercitatio , id est corpo- velut consentienti ferociter non pepercit, Tria crgo
di ris habitu et superficie et animi affeclu interno. Per necessaria hos qui dominantur habere oportet : ler
exteriorem modum coram Deo, providemus opera bo- rorem scilicet , et ordinationem , et amorem . Nisi
na. Pudicitia namque corporis est, alienas res non enim amelur dominus pariter ei melualur, ordinatio
appetere , et omnem immunditiam devilare , ante ho- illius constare minime polest. Per beneficia ergo et.
ram congruam non gustare velle , risum non excitare , affabilitatem procurel ut diligalur , et per justas
verba vana el falsa non loqui; habilum per omnia or- vindictas, non propriæ injuriæ , scd legis Dei, sludcal
dinalum , compositionemque convenicntem lam capil- utmelualur. Propterea quoque, dum multi pendent in
lorum quam vestium , sicutdecet , habere ; cum indi- D eo, ipse Deo adhærere debel, qui illum in ducatum
gnis contubernia non inire ; supercilioso intuilu ne- constituit ; qui ad portanda muliorum onera , ipsum
minem aspicere , vagari oculos non permitiere ; veluti fortiorem solidavit . Paxillus enim nisi bene
pompalico el illecebroso gressu non incedere ; nulli fortiler firmelur , cl alicui fortiori adhæreat, omne
inſerior in incæpto bono opere apparere, nulli conlu - quod in eo pendet cilo labitur ; et ipse solutus
STEPI , BALUZII NOTÆ .
beri. Quod mundus non polest , vel minime non posse Amicilia . Duo codices mss. amica .
dubitalur edit. Paulo post legimus ( x cod . Colbert. Quam animi. Adduntediti indiget ante has voces, el.
cupidus vuli, pro cupidus qui vull . bonis moribus ante exerceri. Seculus sum duos codi.
Purgai. Oppugnat Aug . ces mss .
Animam vegetal. Animum figie Morel. et duo codiccs Fortitudo. Aug . Dominandi virlus.
mss .
Judicis. Sic duo codices mss. pro judicii, quod erat
Nulli inferior. Duo codices mss . Nullo inferior in - in editis .
cæplo . Ferociler . Deestapud Aug .
• Debilium . Aug , vilium ,
PATROL. IV . S. CYPRIAN. 28
875 LIBER
a rigore sue firmitatis , cum oneribus ad terram. A sente ex quacumque causa contendit, pesticne
delabitur . Sic et princeps nisi suo Conditori pertina- ostendit quod illum diligit. Quomodo ergo munden
citer adhæserit , et ipse, el omne quod continet, cilo diligi per Joannem Spiritus sancti sermones interdie
deperit. Quidam namque per dominandi oflicium pluis cunt, qui ait : Nolile diligere iliundum , neque eaqua
Deo appropinquant, quiddam imposito sibi dignitatis in mundo sunt (1 Joan. 1, 15). Dundi cuim amora
honore deteriores fiunt. Moyses namque, accepto Dei pariter in uo corde cohabitare 1101 possunt,
populi ducatu , familiarius Dei locutionibus uteba- quemadmodum iidem oculi cælum pariler ct terram
tur : Saul vero , filius Cis , postquam sceptra regni nequaquan conspiciunt. Sed requirendum est s
suscepit, per inobedientiic superbiam Deum offendit. verc in miundo aliquid sit quod amari debeal, et
Rex Salomon postquam patris sui David sedem obli- quis sil ille mundus, quein diligi divina eloquiava
nuit, Deus illum ultra omnes mortales velut ad in - lant. Terra ergo cum nascentibus ex ea,etmetallis,
numerosi populi gubernationem sapientia munere el animantibus, ei pulchritudine vestium , et oblecka.
ditavit. E contrario vero fieroboam , servus Salomo- tionibus ciborum , et iis que ad hæcpertinent, nora
nis, postquam regnidomus David occupavit partem , diligi præcipitur; sed proximus, propler quem bir
ad idolorum culium decem tribus Israel, que erant omnia facta sunt, amari jubelır. Hrc enim omna
in parle Samarir, diverteral. Per quæ exempla evi- B prirdicta, veluit non mansura, ad cælestem patri so
denter ostenditur, quosdam in sublimiori stalu ad pergentes concomitari nequeunt. Proximi vero relat
majorem perfectionem crescere, quosdam vero per mansuri regis coheredes, semetipsis licenter invices
supercilium donjinationis ad deteriora defluere. Per diligunt. Quod ergo seniper in mundo non mane!,
quod utrumque intelligitur eos qui ad meliora trans- cum mundo pariter deliciel, el ipse mundus to
cendunt, per virtutem animi et Dei auxilium posse varipræcipitur ; proximus autem , quiest parsregni
id facere, et eos qui ad deteriora deveriuntur, per cælestis, in terra el inler inia elementa, a no
mentis imbecillitatem pariter et negligentiam errare. cælorum appetitoribus non incongrueamalır,dua
Unde et dominum absque virlute fieri non decel, qui in suprema illa patria in æternum coheres habelalu .
virtutem sine Dei auxilio nullatenus habet. Qui ele- Propterea vero mundus präsens non diligi inpeti
nim multa luetur, si non habet fortitudinem animi, tur, ne a Dei dilectione alienus, siculi dilectorquša
non valet id agere , quoniam magna magnis infesta - que efiiciatur. Non crgo debel contendi, quodnei
tionibus , vel adversitatibus solent laborare. Omnis licct amari. Igitur Chris!ianus, qui nominis Cicial
ergo qui præest, hoc primilus animi lola intentione similitudinem tenei, morum quoque ejus similitudi
procuret, ut per omnia de Dei adjutorio omnino non nem habere debet. Christianus enim neno racle
dubitel. Si namque cæperit in actibus suis auxiliato - C dicitur, nisi qui Christo moribus congnaler.De
rem babere Dominum dominorum , nullus hominum Christo vero per Prophetam ita scribitur : Ecce faltas
contemplvi poterit habere ejus dominatum : Non enim meus quem elegi, eleclis meus, complacuil inillose
est potestas nisi a Deo (Rom . xju ). Ipse enim elevat anima mea : punan Spirilion meum super eum.Den
de stercore egenum , et sedere facit cum principibus contendet, neque clamabil, neque audietaliquisin pula
populi sui, eldeponit potentes de sede, ci exaltathul- tea vocem ejus (Is. Xun ,1; Matth .xii,18).LcceChi
miles ; ul subditus fiat omnis mundus Deo el egeat non contendit, neque clamavil : ellu simorum lulian
gloria Dei. similitudinem tenere cupis, ne contendas,ne abus
CATUT VII. in Ecclesia Christianus existas. Suis enim sedla DN
bus Christus præcepit : Nolite vocari rabbi; un
Septimus abusionis gradus est Christianus con enim pater vester , qui in cælis est. Omnes eniin tus
lentiosus, qui, cum participationem nominis Christi tres estis (Matth . XXIII, 8 ), quibus ad supply
.per fidem et Baptismum susceperit, contra Christi imperavit, cum dicit : Sic aulem orabilis : pute
dicta et propositum , mundi caduca delectamenta ter quiin calis, sanctificetur nomen tuum (Mall.
diligit. Omne enim de quo contenditur , aut pro- Frustra ergo contendit patrem se habere ,
pler propriam ejus rei dilectionem de qua agitur , D qui pătrem ct patriam profilelur sc habere i
aut propler alterius amorem , quæ sub odiosa spe- Cujus patrir nemo possessor efficitur, milyon
cie latet, appetitur. Quemadmodum , verbi gratia , lerren e patrie contentione securus hobetur.
bellum animoso compugnantium conflictu cum odiosa
res sit, propter amorem victorie et libertatis pera. CAPUT VIII.
gilur ; et mulle aliæ dilecte species, sub odioso la Ociarus abusionis gradus est, pa:per
bore vel formidine, salis contentiose expetuntur . Unde bus , qui, nihil babens , in superbiam es
uperhe site
on ssupe
palenter intelligitur nihil contendi posse, nisi propter cum e contrario divitibus seculi nnon
dilectionem , speratam scilicet el subsequentem ama pere per apostolum Paulum imperelur.
bilem remunerationem . Qui igitur demundo prie - stolidius potest fieri quam illum qqui er infirmare
ui pper
STEPHedit.
Transcendunt. Sic cod. Colb . Condescendunt . BALUZIIInvicem
NOTÆ. Hanc
. vocem addidi obus mss.How
didi cesx duduobusun
Egeal gloria . Sic Morel, et duo mss. : egeat omnis rel, el Ang.
gloriæ in aliis .
 877 DE DUODECIM ABUSIONIBUS SÆCULI. 878
miseriam velut in terram abjeclus, extremus et hu- A opprimere , sine personarum acceptione inter virum
milis incedere et contristari debuerat, supercilioso el proximum suum juste judicare, advenis et pupil
superbiäe lumore inflatam mentem contra Deum eri- lis et viduis defensorem esse , furla cohibere, adul
gere ? Per quod vilium lapsi corruerunt, qui in summo teria punire, iniquos non exaMare, impudicos ct
cali condiii erant culmine. Quid ergo vull quasi listriones non nutrire, impios de terra perdere, par
potens in terra superbire , qui præ omnibus homini- ricidas el pejerantes vivere non sinere, ecclesias
bus debuerat humilis apparcre ? Sed , ne de paupertate defendere, pauperes elccmosynis alere , justos super
sua tristitiam habeant, quid a Deo recepturi sint regni negotia constiluere, senes et sapientes et so
pauperes allendant; ipse enim inquit : Beali pauperes brios consiliarios habere, magorum , ariolorum py
spirilu , quoniam ipsoruni est regnum cælorum (Math. thonissarumque superstitionibus non intendere ,
1 , 3 ). Recia namque dispensatione misericors judex iracundiam differre, patriam fortiter el juste contra
1 cæli regnum illis commillit quibus regni terrarum adversarios defendere, per omnia in Deo confidere,
Din participationem intermortales abstulit, ut ipse din prosperitatibus animum non elevare, cuncta adversa
E ' ves in coeli sede appareat qui in terra penitus nihil patienter tolerare , fidein catholicam in Deum habere,
procurat. Cavendum ergo pauperibus est ne, dum filios suos non sinere impie agere , certis horis ora
d . per egestaiem et necessitatem lerrenum regnum B tionibus insistere, ante horas congruas cibuni non
i prirlcreunt, per mentis etiam impudentiam cælorum gustare. Væ enim lerræ cujus rex puer est, et cujus
regna amitlant. Cum enim Dei dispensatione pau - principes mane comedunt (Eccle. x, 10) . Hæc regni
pertatem necessariam acceperunt, in ipsorum arbitrio prosperitatem in præsenti fiiciunt, et rege'n ad cæles
pendet utrum pauperes spirilu sint. Non quibus . tia regna meliora perducunt. Qui vero regnum non
cumque namque pauperibuscoeli regna promiltiniur, sccundum hanc legem dispensat, multas nimirum
sed his tantummodo in quibus diviliarum inopiam adversitales imperii tolerabil. Idcirco enim pax
animorum humilitas comitalur. Pauper enim humilis sæpe populorum rumpitur, et offendicula etiam de
- pauper spiritu appellatur, qui, cum egenus foris cer- regno suscitantur, lerrarum quoque fruclis dimi
milur, numquam in superbiam elevalur ; quoniam nuuntur, el servilia populorum priepediuntur, mulli
ad appelenda regna cælorum plus valelmentis humi. el varii dolores prosperitatem regni inliciunt, charo
las, quam präsentium divitiarum temporalis pau - rum et liberorum mortes tristitiam conferunt, hos
perlas. Etenin humiles qui bene divitias possessas tium incursus provincias undique vastant, bestiae
habent, possunt pauperes spirilli appellari ; superbos armentorum et pecorum greges dilacerail : tempes
autem nihil habentes, haud dubium est beatiuudine tales acris et hyemis terrarum fæcunditatem el ma
paupertalis privari. De quibus utrisque sancta Scrip - Cris ministeria prohibent , el aliquando fulminum
lura ita loquitur : Est quasi dives uihil habens, el est ictussegetes et arborum flores el pampinos exurunt.
quasi pauper, cum in multis diviliis sil (Prov. xm , 7), Super omnia vero regis injustilja , non solum prxsen
Quasi pauper ergo in multis divitiis est dives bumi- tis imperii faciem offuscat, sed etiam filios suos et
his spirilu ; el nihil habens quasi dives est pauper nepoles, ne post se regnihæreditatem teneant, obscu
superbus mentis affectu . Nobilis ergo inopia est men . rat. Propter piaculuni enim Salomonis , regnum do
lis humilitas, et ineptæ divilia sunt animorum mus Israel Dominus de manibus filiorum ejus disper
enormitas. Providendum est crgo pauperibuis, ut sit. Et propter justitiam David regis, lucernam de
semnelipsos, quales sint, intelligant ; el quia rebus semine ejus semper in Nierusalem reliquit ( III Reg .
consequi quod cupiunt non valent, mentis lumore X1, 31-35). Ecce quantum justitia regis sæculo valeat,
superbire desinant. intuentibus perspicue patet. Est enim pax populorum
CAPUT IX. lutamen patriæ , immunitas plebis, munimentum gen
lis , cura languorum , gaudium hominum , temperies
Nonus abusionis gradus est, rex iniquus. Ete aeris , serenitas maris, lerrie fæcunditas, solatium
enim regem non iniquum , sed correctorem ini pauperum , bæreditas filiorum , et sibimetipsi spes
quorum esse oportet. Inde in semetipso nominis' .p ſuturae beatitudinis. Aliamen sciat rex quod, sicut in
sui dignitatem custodire debet : nomen enim regis throno bominum primus constitutus est , sic et in
intellectualiter hoc relinet, ut subjectis omnibus . poenis , si justitiam non fecerit, primatum habituriis
recloris oflicium procurei. Sed qualiter alios corrigere est. Omnes namque quoscumque peecatores sub se
poterit , qui proprios inores, ne iniqui sint, non cor in präsenti habuit, supra se modo implacabili, in illa
rigil ? quoniam in justitia regis exaltatur solium , el poena futura habebit.
in veritate regis solidanlur gubernacula populorum .
Justitia vero regis estneminem injuste per potentiam
STEPH. BALUZII NOTÆ .
Præ !ereunt. Aug. perdunt. fæcunditate maris, etc. Habet idem ms. serenitale ture
Ne iniqui. Aug , si iniqui. bala ante lerrarum . Paulo post, lego ex duobus mss .
Animum non elevare. Non elevuri animo Aug . pampinos exurunt, pro eo quod est in edit. pampinos
Terrarum fæcunditalem ,etc. Sic emendavimusalicto . quosque exurunt .
is . rilale cod . Colbert. et Aug .Male in aliis, turbata rerunt
 879 LIBER
CAPUT X . A illis cibum in tempore suo mensuram irilici, puran
Decimus gradus abusionis est episcopus negli. . scilicet el probatam doctrinam , quatenus veniente
gens ; qui gradus sui honorem inter homines re - Duminomercantur audire : Euge, serre bone et fidelis,
quirii , sed ministerii sui dignitatem coram Deo, quia supra pruca fuisti fidelis , supra mulla te consta
pro quo legatione fungitur, non custodil. Primum tuam : intra in gaudium dominilui (Matth. 157,25
namque ab episcopo,quid suinominis dignitas teneat, CAPUT XI.
inquiratur, quoniam , cum episcopus nomen græcum Undecimus abusionis gradus est plebs sine disa
sit, speculator interpretatur. Quare vero speculator ciplina, quie , cum disciplinæ exercitationibus 100
ponitur, et quid a speculatore requiritur, Dominus servil, communi se perditionis laqueo constriazit:
jpsc denudat , cum sub Ezechielis proplictic persona, iram etenim Domini absque discipline rigore me
episcopo oſlicii sui rationem denuntial, ila inquiens : evadit. Alque idcirco Ps:almislac vocibus indisciplina
Speculatorem dedi le domui Israel. Audiens ergo ex tx plebi prædicatur : Apprehendite disciplinan,u
oremeo sermoneni, muntiabis eis ex me. Siautem vide- quando irascatur Dominus (Psal. 11, 12). Discipka
ris gladium venientem , et iu non annuntiaveris ul rever. vero morum est ordinata correctio et -majorum fra
tatur impius a via sua, ipse quidem impius in iniquilate cedentium regularum observatio . De qua disciplina
sua morietur , sanguinem autem ejus de manu lua re- B Paulus apostolus ita loquitur dicens': In disciplins
quiram . Siautem lu annuntiaveris, el ille non fuerit perseverule ; lamquam filiis vobis offeri se Deus.(lood
reversus, ipse quidem in iniquilate sua morietur, sed 11 si extra disciplinam estis, cujus participes factiésia!
animam tuam liberasti (Ezech . 111, 17). Decel ergo Omnes enim adulteri, elnon filii eslis (Hebr.III,&
episcopum , qui omnium speculator positus est , pec - Qui ergo adulteri , sine disciplina sunt, etcilesia
cala diligenter allendere , et postquam allenderil, regni hæreditatem non capiunt : si lilii autem pale:
sermone, si poluerit et aclu corrigere ; sinon po - na disciplina correctiones ferunt, ut hæred taka
tueril , juxta Evangelii regulam , scelerum operarios quandoque recipere posse non desperent. De qu
declinare : Si enim , inquit in Evangelio Dominus, etiam disciplina Esaias quidem indisciplinale plek
peccaverit in le fraler luus, corripe illum inter le el ip - prædicat, dicens : Quiescite agere perverse, dick
sum solum . Si le audieril, lucratus eris fratrem tuum : bene facere (Isa . I, 16 ). Et ad eandem Psalmista
si le non audierit, adhibe lecum adhuc unum vel duos consona voce compsallit, dicens : Declina a male,di
lestes, ul in ore duorum vel trium lestium slet omne ver- fac bonum (Psal. xxiit, 15 ). Infelis ergo est quialii
bum : si illos non audierit, dic Ecclesiæ : si Ecclesiam cil disciplinam . Audel enim extra milites aliquid ga,
non audieril, sil libi sicul ethnicus el publicanus (Malih . Dominum crucifigentes, non ejus sciderunt umido,
XVIII, 15 ). Tali ordine expellendus est quicumque C qui Ecclesize Cbristi scindit disciplinam . Sicut esi n
doctori vel episcopo adhærere noluerit. Et qui tali tunica lolum corpus præler capul legitur, il disc
ordine expulsus ſueril, ab alio aliquo doctore vel plina , omnis Ecclesia , præter Christum , quichest
cpiscopo non debet recipi. De sacerdote namquc est Ecclesia el sub disciplina non est , prolegiu el
scriptum est in lege : Viduam aut repudiatam non ornalur. Ipsa vero lunica conlexia desuper ſueralper
accipial uxorem (Levil. XX1, 7). Qui ergo illuin excom - lolum , quia eadem disciplina Ecclesic a Donido
municatum a catholico , illo non permillente, sibi de cælo tribuitur.et integratur . De qua Dominus cum
jungit, jura sacerdotii sancti , in quo Christianorum ad Patrem ascendissel, postquam resurrexit ama
genus electum est , excedit . Hac ratione episcopum , luis , ad Apostolos suos loquebatur , dicens: Pos di:
ad eos quibus in speculationem posilus est, esse len sedele hic in civitate, quoadusque induanui nitirik
oporlei. Clerum vero, qualis in semetipso esse ex alio (Luc. xxiv, 49). Tunica ergo corporis Christi
debeal, Paulus apostolus exponit : ut ad gradum disciplina Ecclesia est : qui autem extra disciplina
episcopi veniens sil sobrius, prudens, castus, sapiens, est , alienus est a corpore Christi . Non scindagi
modestus, hospitalis , filios habens subditos cum igitur illam , sed sortiamur de illa cujus sil(Joan.III,
omni castitale , testimonium habens bonum ab his 24); id est, non solvamus quidquam de mandalis De
qui foris sunt, proferens doctrina lidelem sermonem ; D mini, sed unusquisque in quo vocalus est, in eo feita
antequam episcopus sil, non plures habens uxores maneat apud Dominum .
quam unam ; non percussor , non bilinguis, non CAPUT XII.
ebriosus, non neophycus , ut per hæc ipse osten - Duodecimus abusionis gradus est populus size
datin opere , quod alios docet in scrmone doctrine lege, qui, dum Dei dicla et legum scila contemer,
(I Tim . 11, 2). Caveant ergo negligen les episcopi quod per diversas errorum vias eumdem perditionis be
iu lempore vindictæ Dominus per Proplielam con - queum incurrit. De quibus viis sub persona prze
queritur, dicens : Pastoresmuli demoliti sunt populum varicatoris populi, humanum genus Prophets11
meum ,elnon pascebantgregem meum pastores, sed pasce. deplangit : Nos autem sicut oves erravimus,unusquis
banısemetipsos (Ezech. xxxiv, S ); sed potius procurent que in viam suam declinavil (Isa. LM , 6), de quibus
hi quos constituit Dominussuper familiam suam , dare viis etiam Sapientia loquitur per Salomonem :4
STEPII. BALUZII NOTÆ .
li quo. Sic cod. Reg.; cdit. quod . bentmulti Morel. et Pamel., mei Aug.
į dui. Sic cod . Corbeiensis apud Aug . citatus. Ha - Ipsa vero . Sic duo mss. ipsa enim edil.
 884 DE DUPLICI MARTYRIO . 882
viæ videntur hominibus reclæ , elnovissima earum dedu . A sine lege , populus sine Christo est. Abusivum ergo
cunt ad mortem (Prov . xiv , 12). Qux utique multa in temporibus Evangelii populum sine lege fieri,
perditionis vir umc inceduntur, com una regalis via , quando Apostolis in cunctas gentes licentia prædi
lex Dei videlicet, qux nequc ad dexteram neque ad cationis data est , quando tonitruum Evangelii per
sinistram declinat, per negligentiam deseritur. De cunctas seculi partes intonuit, quando Gentes quie
qua scilicet via Dominus Jesus Christus, qui est finis non sectabantur justitiam , apprehenderunt justitiam ;
legis ad justitiam omni credenti, denuntiat : Ego sum quando qui de longe fuerant, facti sunt prope in san .
via , verilas el vila , neque venil ad Patrem nisi per me guine Christi: qui aliquando non populus, nunc au
(Joan. xiv, 6 ). Ad quam viam omnes homines commu- tem populus Dei in Christo ; quando est tempus
niter invitat, dicens : Venile ad me, omnes qui laboralis acceptabile , et dies salutis , et tempora refrigerii in
el onerati estis, el ego reficiam vos (Malth . xi, 28) ; conspectu Allissimi; quando unaquæque gens habet
quia non est personarum acceptio apud Deum (Rom . Testem resurrectionis ; quando ipse Dominus pro
11, 11), ubi non est Judæus,.nec Græcus, masculus testatur , dicens : Ecce ego vobiscum sum omnibus die
et ſemina , servus el liber, barbarus el Scytha, sed bus usque ad consummationem sæculi (Math . xxvii,
* omnia in omnibus Chrislis : omnes enim unum sunt 20). Non itaque simus sinc Christo in hoc tempore
Ende in Christo Jesu. Dum ergo Christus finis legis est , B transitorio , ne sine nobis Christus esse incipiat in
1. qui sine lege sunt, sine Christo fiunt. Igilur populus futuro.
STEPII. BALUZII NOTÆ .
Sine lege. Cod . Colbert. sine Christo .

LIBER DE DUPLICIMARTYRIO ,
AD FORTUNATUM , INCERTO AUCTORE .

I. MULTIFARIAM multisque modis ago gratias, For- C bene prosperare ! Quemadmodum enim nihil sanctum
lumale mihi in Domino charissime, divinæ benigni- nisi illo sanctilicante, nihil polens nisi illo corrobo
atito lali quod et tuum pietatem excitavit ad exstimulan- rante , ita nibil felix, nihil auspicatum , nisi illo pro
L . dum officium meum , ut unico libello commilitonibus sperante . Sane, et vestris precibus et Domini bonitale
i nostris maleriam subministrarem , unde sibi, gratia fretus, aggrediar.
Saldi Spiritus opilulante,munimenta telaque fabricarentur I. Mariyr, ut iis quoque nolum est qui græce ncs
mil. adversus persecutionum incursus; el mibi quod pe- ciunt, lestem sonat. Quamquam autem , post exoriam
lebas conanti, non dedignata est adesse , et quod Evangelic:c veritatis lucem , ecclesiastica constieluido
utriusque nostrum operam non passa est esse steri. cognominis hujus honorem proprie tribuerel jis qui
rilem , hoc est quod mei Fortunati pium desiderium in lormentis usque ad mortem perdurarunt in profes
bene fortunavit. el ministri sui ollicium voluit esse sione nominis Jesu Christi , et evangelicum insirii .
gregis sui beneficium . Scribis enim ex eo libromul- mentum sanguine suo velut obsignarunt apud incre
were the lum roboris et alacritatis accessisse strenuis , timidio - dulos, omnis tamen piorum vila testimonium reddit
i ribus autem et infirmis tantum animoru:n esse addi. Deo. Non quod ille cujusquam egeat Testimonio , qui
lum , ut ex his quoque per Dei gratiam , certam vi- ex se fons est æterna gloriæ , ut nec ullis hominum
cioriam nobis promillere debeamus : coque libentius D honoribus fieri possil honoratior, nec ullis mortalium
oblemperavi posterioribus tuis litteris , quibus oral lua ignominiis obscurior ; sed tamen ita visum estæterno
charitas, ut, quoniam hoc auspiciis Domininostri Jesu illius divinoque consilio , ut suam bonitalem , sapien
Christi bene successit, addam volumen alterum de tiam ac potentiam apud homines per homines velit
duplici martyrii genere : quorum unum exhibetur illustrari; sicut mundum gubernari voluit per Ange
cum sævit tortorum immanitas , alterum occullius los, cum Angelorum ministerio non egeat, multaque
quidem est, sed nibilominus fortem animum postulat, hominibus per homines largiatur quæ per se dare
mullaque divinitusarmatura communitum . Utinam et poterat, qui quicquid vult nutu potest, et cui vo
hocmunus Christi Spiritus per me ſratribus et com - Tuisse fecisse est. Et quamquam , ut dixi, ad illam
militonibus nostris largiri dignetur, et quod dederit ineffabilem majeslalem nulla perlingit ignominia ;
VARIORUM NOTÆ .
Quod mei Fortunali, etc. Quamquam hic ut Cypriani Qui in tormentis usque ad mortem perdurarunt. Quam
esse persuaderet hunc librum , alterius libri ad For diversa significatione martyres accipiat Cyprianus ,
lunalum meminerit , tamen ipsc stylus repugnat. supra abunde diximus, præsertim lomo 1, Epist. ix .
Neque enim veteres Patres umguain voce forlu PAMEL .
Senare usi sunt, ne fortune viderentur aliquid tribuere .
883 LIBER
tamen in Scripturis ita loquitur, quasi per nos hono - A fictilibus; ut sublimitas sil virtutis Dei,et non er
retur, vel ignominia afficialur. Nam in Deuteronomio nobis.
cum Moyse expostulat, quod apud populum oblati- " IV . Ergo quamquam omnis piorum vita marturia
cis penuriam murmurantem in Cades deserti Sin , suo glorificat Deum et Christum filium ejus, nolla
ad aquas contradictionis non sanctificarit ipsum inter tamen est illustriustestimonium apud homines,quae
filios Israci, et ob hanc ofiensam non est illi nec sanguinis,hoc est vitc propler Deum contemple e
Aaroni daluni ingredi terram promissam , ac tot annis mortis fortiter toleralæ . Reddiderunt et miracula te.
exspectatam , sed tantum e montis vertice procul aspi- stimonium divinæ potentiae , przsertim apudicera
cere licuil. dulos : nan lis proprie dala sunt signa, quemade
III. Porro quod dictum est sunctificare pro glorifi- dum scribit bealus Apostolus ; sed semper clicko
care, qui lilleras llebræorum callent, affirmant esse fuil sanguinis profusi testimonium . Quotmorbos ir
sermonis illius proprietatem . Quod ipsum tamen ex sunabiles verbo sanaral Dominus ! quoi cæcos I:
aliis Scripturarum locis liquere potest, si minus illo straral! quot mancos , paralyticos ac debiles rei
rum testimonio fidimus, quandoquidem et in oratio lueral! quot exanimes ad vitain revocarai! Eltamen
ne Dominica , Sunctificetur nomen tuum (Mauh . panci credebant in eum , et audiebat: In Beelzela
vi, 9) dictum est, pro glorificetur, sive clarificelur, B ejecit dæmonia (Luc. 11, 15). Cæterum ,ubi venae
nomen tuum . Sic el Corinthios exhortatur lit glorifi. estad sanguinem , ibi dejectum est Satanæ regnca,
cent ac bajulent Deum in corpore suo. Sicut enim ibi subactus est mundus, Commemoral el loans
nomen Dei glorificatur vita piorum hominum , in qui- evangelista Triplex in terra lestimonium , Spiris,
bus ipse per Spiritum suum operalur quicquid fa - aqua et sanguis , quod efficacissimum est postrezi
ciuntboni, ila e diverso polluitur et infamatur ma- recensens loco . Spiritum in columbæ specie desch
lefacris eorum qui se Dei cultores profitentur. Quem - dentem super Jesum videre meruit Joannes Bapisa;
admodum el militis virius aut servi probitas re- an alii viderint incerlum . Cerle hoc les imenico
dundai in gloriain ducis aui heri , ita milicis ignavi:1, Joanni datum est, quo desinerel dubitare de De
aul servi nequitia, dedecori est duci aut hero, pro - mino Jesu an ille esset qui baptizaret Spiritu:
plerea quod horum mores magna ex parle pendent igni. Aquæ testimonium vidit Joannes evangeliu.
ab illoruit moribus in quorum potestate sunt. Qui nec salis consiat sulusne videril, an cum malo
etiamısi prorsusabsunt ab omni culpa, lamen popula . Erat quid :m hoc ingens mysterium sacri lavacriçu
ris e vistimalio solet dominorum mores ex servorum delentur peccata : sed vidit aquam simuldover?
moribus asliinare. Unde etiam hic videmus divinum cum sanguine, quinisi adſuissel, ineſlicui eratapp!
Scripluram frequenter juxta mortalium affeclus lo C Quid enim prodest aboleri peccata , nisi sueceta
quentem , velut in Levitico de eo qui de semine suo vila justiliæ quam conſert sanguis ? Quamqua le
dedisset idolu Moloch , dicit : Quia polluil nomen sin - ires unum sunt: unus enim Deus est, qui perse
clum meum (Levil. Lix , 3). Al quod ab hominibuis rilun , aquam el sanguinem declarat honion
sanctificatum est pollui potest, Dei vero momen in generi virtulerp ac bonitatcail suam : all ideodice'.
se semper est gloriosum , apuid liomines lantum con - lur unum esse , quoniam undique sibi constal lei
jaminatur , quemadmodum mendax infamia non pol. monium , nec ulla ex parte dissonat ; queinadmode
luit virum inteyrum . Sic et apud Ezechielem clamat quos arctissima jungitamicilia , propter summun sis"
momen suutn fuisse pollutum interGentus impiis mo- morum consensum , unus animus esse dicuulut.
ribus Israelitarum . Quin et beatissimus Paulus scri- V. Ac, juxta sensum crassiorem ,bæc triapracie
bens Romanis, ex auctoritate Prophetic dicit, a pele sunt in homine vile argumenta atque etiam in'e
Jans Judlicos, loim profitentes, sed ea quæ lex velat mental. Quamdiu enim pulmonis oflicio allrani
facientes : Nomen Dei blasphemalur inter Genies (Rom . vicissim ac redditur hallus , certum vitaeind.com
11, 24). Et in oratione Dominica, sicut alligi modo, est : unde loquendi consuetudine , spirare did.
ex auctoritate Redemptoris , oramus ut sanctificetur qui vivunt, et expirasse qui vitam finierunt.Quia
uomen Dei Patris , hoc est ut inclarescat el illustre - D anima latinis falus dicitur, ad græcx vocis und
jur apud homines, utique per homines, vel potius in livnem , qui ventum Eucx vocant. Superhco,S.
hominibus. Illustratur autem si Spiritus illius regnet in ipso homine subtilissimi spiritus, à corie
in nobis , el si illius voluntali oblemperetur in terris, fontem habent sparsi per universuit corpus, so
quemadmodum in coelis nulla est rebelio. Quoniam præcipue per arterias commeanles, licel et
autem homines ex sese nihil habent virtutis , quicquid partibus omnibus mixti ; hi si subito erolen!,
per nos recie gerilur cedit in gloriam Dei, el ideo lem præsentem afferunt : sin includantur, ku
thesaurum divinæ potentiæ promit interdum ex vasis ægrotatione consumunt hominem . Adest etdans MA

VARIORUM NOTÆ .
Ob laticis penuriam , Non recte Manutius el Morel- Epistolae Joannis locum ; ipse vero Cyprianus!
Tius iaricis, neque vero sic etiam alicubi Cyprianus, aliter, de unitate Patris , Filii et Spiritus sane
Cui etiam heri nomen ignotum est. PAMEL. terpretatur, libro de Unit. Ecclesiæ . Sic etiam a
179 Alll ideo unum dicuntur esse, etc . Niinirum con - veleres. PAMEL .
sentit hæc expositio annotationibus Erasmi, in hunc
 88 DE DUPLICI MARTYRIO . 886
quidam naturalis , quem , ut arbitror, mediciphlegma A bilis, liec alibimagis verum fuil , quod Dei virtus in
vocant, sparsis clipsc per universum corpus. Ilujus infirmitate perficitur (II Cor. XII, 9). Ibi fracta est
usum numquam sentimus evidentius quam in sensu Salone tyrannis , ibi devicti sunt inferi , ibi trium
gustus : nisi enim hic admisius sit inter linguam et phalum est de diabolo , ibi dejeclis orcus , cælum
plaluin , nullum erit palati judicium . El tamen liec apertum . Nimirum hoc erat quod instante mortis
sic mixta sunt in homine , ut non sit sanguis absque tempore deprecabatur Dominus : Pater, clarifica fi
spiritu ei pblegmale , el pariter ad luendam vitam lium tuum ,ut filius luus clarificel le (Joan . XVII , 1).
conferunt omnia . Videmus quodvis animal mori Quid homine niortuo contemptius ? Quis enim veli
simul atque sanguis effluxerit; el, consumpto humore Casarem mortuun meluat ? Sed Christi morle quid
quem medici radicalem vocant , non aliter moritur efficacius ? l'elum templi scissum est a summO usque
homo, quam extinguitur lucerna consuniplo olco . ad imum , Terra concussa esi , saxa disciss: sunt,
Sed nimium diu moramur in contemplatione nature; aperta suntmonumenta , revixeruntsepullorum cor
quod tamen non inutiliter factum opinor a nobis , ut pora, solmcilio dic oblexit faciem suam (Walth . xxvu ).
dilucidius fiat charitati vesire mysterium in cujus Numquam per omnem vitam magis declaravit poton
contemplatione ideo versamur lubentius , quia salu - tiam suam : mox, refraclisomnibusmortis repagulis ,
brius. Nam , juxta nature considerationen , tunc ista B vivum se discipulis exlibuit. Nimirum hoc est elli
magnam vim habent cum in vivo corpore sua munia cax illud sacrosancti sanguinis testimonium , qui
peragunt, ac, juxta mysticam philosophiain , lunc solus potuit dirimere maceriam quæ Deum ab ho
demum plurimum valeut cum corpus relinquunt. minum genere separabat : solus potuit unica litura
VI. Nemo miratus est Dominum humano more delere totum illud chirographum quod eral contra
spirantem ac respirantem : sed, cum in cruce clamore nos, et Satanæ in nos jus vindicabat. Neque enim
valido einisisset spiritum , simul intellectum est Sanguis hircorum aut vitulorum potuit abolere pecca
illum el verum fuisse hominem el verum Deum : tum ; umræ erant illa et lypiſuturorum . Nec ullius
hominem , quod juxta nature ordinem et ubi vi- liominis sanguis poterat lollere peccatum mundi,
jne. talem flatum emisisset, desiit vivere ; Deum , quod prieler unici illius agni sanguinem cui Baptista tri .
simul cum ingenti clamore mortuus est , declarans buit testimonium , dicens : Ecce agnus Dei , ecce qui
Li se volentem ac spontaneum deponere vitam , quod tollit peccatum mundi (Joan. 1, 29).
humanarum virium nemo nescit non esse. Sensil VIII. Plus est tollere peccalum quam peccala , et
efficax testimonium spiritus vicinus Centurio ; sic peccatum , non hujus aut illius , scd mundi. Corpus
enim narrat bealus Marcus : Videns autem Centurio eniin peccati mundum universuin occuparat : hoc per
qui ex adverso stubal, quia sic exspirassel, ail : Vere C Christum esse sublatum , sanguis ipsius pro nobis
-
hic homo Filius Dei eral (Marc. xv,39). Quid morle effusus reddit evidens lestimonium , melius pro nobis
abjectius juxta carnem ? sed nibil morle polentius loquens, ut inquit Apostolus, quam sanguis Abel.
juxta spirilum . Erat el illud præler naturæ cursum Siquidem ille , claniansdeterra,loquebatur vindictam :
quod e latere exanimati corporis sanguis et aqua at Christi sanguis ,de cruce clamans , pacem loquitur
profluit , ut absolveretur triplex testimonium . Totum et reconciliationenı. Quin idem sanguis, quoniam i?
eſfudit spirituin uit nos respiraremus : quicquid erat nobis bibitur, si modo digne bibitur, clamat in cor
humoris atquei reliquum , expressil , ut nos ablucre - dibus nostris verba pacifica el solatii plena . Et illic
mur : quicquid resederat in corde sanguinis, emisit, triplex est testimonium , licet spiritali quodam modo .
ul nos confirmaremur. Alque haud scio an perperam Clamat Spiritus, qui nobis arrhabonis loco dalus est :
Taciam hæc tria inter se conferens , cum sint unum , Abba paler , lestificans quod sumus filii Dei (Rom . viii,
non natura , sed in mysterio. Si qua tamen est dis- 16). Clamal aqua, per quam renati sumus,quod con
creiio , sanguis in testimonium ratione potissimum donata sunt nobis omnia peccata ; et si quis adhuc
celebratur, quod in hoc Scriplura lestalur esse vitam dubitat , accedit sanguinis lestimonium , clamantis :
animantis, et ob id a cibis submovebatur edicio legis. quid adhuc hesitas , quid adhuc pavilas tyrannum
Praterea magis est exposilus bominum oculis sani - D Satanam ? ecce pretium quo le redemit Dei Filius.
guis quam spirilus aut ajia . Nisilc s:lvum voluisset Deus , non tradidissel Uni
VII. Vila Domini, qui summus fuit martyr, quique genitum suum in mortem .
elhodie pugnal el vincit in martyribus plurimis, ſuit IX .Nemo majorem charilatem habet,quam ut animam
ollendiculo. Non jam loquor de Phariseis et Scribis. suam ponut pro amicis suis (Joan . XV, 15). Si non
1p- is etiam cognatis ac fratribus fuit del stabilis, estmajus eximize benevolentiae testimonium , quam
cum dicerent illum in furorem versum ; sed mors si quis vitam imperliat amico , gravius est Dominici
lilios non solum piis , sed impiis etiam fuit admira - sanguinis testimonium , qui pro inimicis effusus est.
VARIORUM NOTÆ .
Vila Domini qui summusmartur fuil. Non existimo Frobenii et Gravii editio , et genuinum esse constal
acres Gliristim marłyrem nuncupari. PAMEL . ex interpretatione auctoris, qui eadem est cum illan
me in 108 jlls vindicribir.
apud Mantianum erat judicabatNegligentia
. PAMEL .
operarum auan label Erasmus in Annotationibus in Joannent ;
ita ut vel linc confirmemur conjectura H . Gravii.
Ecce qui lollit peccatum mundi. Lugdunensis editio PAMET..
et Manulius legunit peccata , sed illud habet utraque
887 LIBER
Effusus pro inimicis, fecit amicos ac filios Dei : atque A exemplum præbens, ut qui pro nostra qualicumque
ut consideremus hanc fore perpetuam amicitiam , portione vices illius gerimus, parali simus et ipsi
reliquit nobis edendam carneni suam , reliquit biben - pro grege Dominico sanguinem fundere , nisi malce
dum sanguinem ; ut per eadem aleremur per quae mus videri mercenarii quam pastores. Domini verbis
sumus redempti. Sanguinis aspersione confirmatum congruunt verba discipuli. Cum enimo disisset se
est velus Testamentum , quemadmodum ad Hebræos gaudere in passionibus, quibus consunmaret passie
scribens præclare docet beatissimus Paulus : Christi nes Christi, perpeliens el ipse pro corpore Chrisü,
sanguine consignatum et corroboratum est novum quod est Ecclesia , qualia passus erat Dominus; mo.
Testamentum , hoc est testamentum et pactum gratiæ sam adjecit cur ea libenter pateretur : Cujus, ingot,
et remissionis peccatorum , per sanguinem Agni im - factus sum minister secundum dispensationem Dei,que
maculati , qui in se recipere dignatus est totius data est mihiin vobis, ul impleam verbum Dei (Colex.
mundi peccatum , quod omnes ex Adam contrahunt 1 , 25). Et alio quodam in loco scribit se replevisse
qui prodeunt in hanc viram , et cujus contagio pec- Evangelium . Sicut ergo mortibusmartyrum consu?).
cant quicumque peccant. Tanla aulem est Christi su - manlur passiones Christi , ila sanguine pastoren
blimitas, ut fortasse non oporleal quemquam cxte- confirmantur promissa Christi. Nullum enim inistru
rorum hominum cum illo conferre , nisi ipse nobis B mentum indubitabilius , quam quod lot martyrun
lantam fiduciam præbuisset, qui non dedignatus sit sanguine signatum est. Hoc nimirum est implererů :
discipulos suos vocare amicos,servulos suos vocare bum Dei, hoc est replere Evangelium .
fratres elcohæredes. Quemadmodum igiturille suomi XI. Sed interim gravissimus dolor oboritur ani
rabili testimonio clarificavilPatrem inin hocmundo,alque
hocmundo,alque meo, dilecii, dum mecum reputo , cum adhuc recens
ctiam in cælis :italestimonium
illius quodammodo
con - ille Christi savguis fervere debeat in cordibus lide.
snmmatur testimonio sanctorum , quasi sit una passio lium , lam muitos esse in quibus refrixit charitas:
Domini et servorum . Id ne quis existimet parum atque hoc gravius discrucior, quod tales non paucis
religiose dictum , beatus Paulus nobis patrocinatur, pastores habeat Ecclesia , qui, non solum non opfad
ila scribens ad Colossenses : Qui nunc gaudeo in pas nunl corpora sua adversus luporum incursus, verit
sionibus, pro vobis, el adimpleo ea quæ desunt passio - ctiam ipsi lupos agunt, dum maclant ac perdunt
num Christi in carne mea pro corpore ejus, quod est animas simplicium , ipsi veniri suo , questui, et
Ecclesia (Coloss. 1, 24 ). Quis enim nescit , fratres , ambitioni servientes, adeoque non implent verbun
quam uberem provenlum effudit Ecclesic seges, Dei, ut illud cauponentur potius et impiis doça:
Apostolorum ac cæterorum martyrum sanguine irri - cibus adulterent ; nec cogitant quod ille pastorin
gala ? Quo plus sanguinis effusum est , hoc magis C Princeps severissimo judicio reposcet singulas ores,
effloruit multitudo fidelium : hoc lalius sparsit suas pro quibus redimendis sanguinem suum fuderal, el
propagines illa beata vitis a Christo stirpe surgens, mauibus eorum . Sed illos suum manet suppliciuti:
et occupans orbem universum , quacumque patet nunc melius est ut, omissis querelis , nos invicah
ab Oriente ad Occidentem , ab Aquilonc usque ad ad oflicium quod Christo debemusexhortemur.
Austrum .
XII. Triplex a Christo testimonium accepimus,
X . Ecce, fratres dilectissimi, a Dominiredemptoris triplex illi testimonium reddamusoportet.Rudimerli
temporibus anni fluxerunt plus minus ducenti qua fideliter tradamus baptizandis , perfectiora baplizati:
draginta ; jamque hujus vitis palmites pene latius se confirmemus illos fructibus Spirilus ad cæleslem
sparserunt quam Romanum imperium , efferas etiam vitam provocantes, el si res postulet, libenterelemi
naliones musto Spiritus inebriantes , el quos nulla vitam commisso nobis gregi impendamus,dostrage
ſerri vis domare poluit , emollit sanguis illius Agni morle vicissim Deum clarificemus. Et ne cuividel
candidi. Qui naturæ causas scrutantur, narrantada lur mirum morte hominum glorificari Deum ,dill
mantem nullæ chalybis durilici cedentem , hircino bealum Joannem in Evangelio de Petro, cui Danilo
sanguine maceratum , iclu malleorum dissilire : nul- n nus prædixerat fore, ut ubi senuissel, ab alio cinza
lus antem adamas corde saxeo peccatorum durior. retur elducerelur quo nollet, ita loquentem :Sigar
Hoc igitur cor ferreum , cor saxeum , cor plusquam ficans qua morle esset glorificaturus Deum .Quolqar
adamantinum , emollit sanguis Christi, cl hujusmar - igitur ab orbe condito propter Deum , propter )
1yrum , qui supplerunt quod illius passionibus deerat. tiam ac pietalem mortui sunt , morle sua giornata
Hoc argumento summus ille pastor, el uit Petrus ait, verunt Deum .Nam eleemosynas, jejunia,precation
princeps pastoruni, lestificatus est se esse pastorem aliaque pietatis exercitamenta simulant eliam in ,"
bonum , quia animam suam posuit pro ovibus, nobis crile :morlem nemo suscepit alacriter, nis!4"
VARIORUM NOTÆ .
Anni fluxerunt plus minus ducenti quadraginta . lloc Vices illius gerimus. Hoc rursum auctor adulan
addidit auctor ut putaretur velustum opus , sed ipse episcopus putaretur. PAMEL . sanguis , elc. Etian
sibi contradicit hac periodo, dum jam ea ætate lalius Cum adhuc recens ille Christi sanguis , ell.
sparsam dicit fidem , quam Romanum imperium ; ne . hoc ad subornationem pertinet. Neque vero
que enim id ante tempora Imperatoris Constantini Cyprianus inalos pastores lupus nuncupal, seu
verum fuisse salis constat. PAMEL . juxta Scripturam , hæreticos. PANEL .
 889 DE DUPLICI MARTYRIO . 890
certo persi asum haberet, nihil adversi posse accidere A quenter ,ac sanguineo sudore madescens, nostræ na
jis quipers istunt in charitate Dei. lurz - in se expressit imbecillitalem , ante lestatis
XB ). Ne que tamen statim martyr est qui occidi- animitadium ac tristitiam usque ad mortem , ne nos
lur : occid untur et sicarii ct piralæ ; non supplicium in desperationem caderemus si, cum omnia mortem
facilmarly rem , sed causa. Quod si qui leguntur sibi præsentem intentant, horrorem naluræ senserimus.
fortiter conscivisse necem , aut infirmitas eratmorte Nisi enim adessel sensus dolorum , nihil haberet ad
quærens dolorum finem , aut ambitio, aut dementia . mirabile martyrium : sed superare dolorem , corona
Nec hoc est lestimonium prebere Deo , id facere dignum est. Horrere mortem , naturæ est, vincere
quod et Deo displicet, et gentium etiam legibus pro- naluram animi fortitudine, gratiæ est. Omnia polest
hibetur. Plurimum interest inter barbaricam imma- Paulus, sed in eo qui ipsum corroborat. Sed quibus
nitatem etmartyrum modestissimam constantiam , in præsidiis vincitur natura infirmitas ? Si nos lolos
se imbecillem , in Christo fortem . Sunt qui certis arti - humi prosternamus, hoc est, si nihil omnino tribua
bus corpus stupefaciunt, ne sentiant crucialus : hoc mus viribus nostris ; si vigilemus et oremus instan
modo se quidem malelici muniunt adversus carnifi - ler ; si nostram voluntatem divinæ voluntati submit
cum manus. Sunt et affectus impotentes, qui sensum lamus, dicamusque illa ex animo, es toto corde ::
adimunt animo, ita ut vel mortem impavidi perſerant. B Transeat hic calix , si fieri potest; sed fiat, non sicut
Sed placidum illud ac mansuetum , illud humiliter ego volo , sed sicullu vis (Matth . XXVII, 7, 36).
sublime et sublimiter humile non videmus nisi in XV . Novi ego ac flevi quosdam magna animi for
Cliristi martyribus. Non obluentur trucibus oculis litudine præditos, qui, jam coronæ proximi, defecc
carnificem , non minitantur tyranno : magis dolent de runt, et quem diu proſessi fuerant, abnegarunt. Quid
illorumi cæcitate quam de suis afflictionibus. Scilicet fuit in causa ? Dimoverant oculos suos ab eo qui so :
clamat et in illis Christus : Pater , ignosce illis, quia lus robur dat infirmis , intermiserant orationem , ac
nesciunt quid ſuciunt (Luc. XXIII, 34). Non aliud spe. cæperantad humana præsidia respicere. Contempla
ciant quam in cælum , ubi spem omnem labent repo - bantur sua nature vincula , considerabant aculeos ,
silam . Sic ipse Dominus velut agnus sine voce ad ungulas, candentes laminas, ferrum et ignem , re
mactationem ductus est : el si quam edidit vocem , ea liquumque carnificinæ apparatum , etiam aspeciu
magis declaravit animum mitem ac placidum , quam horrendum , et cruciatuum atrocitatem cum suis vi
ullum potuisset silentium . Quam blanda oratione ribus conferebant, et ideo victoriam amiserunt e mia
compellat Judam proditorem ! quam placide respon - nibus. Ubi quis ita cogitat :c Hoc possum , illud per
dit cæsus alapa ! quam nibil ferocius loquitur Anna peti non possum ; » numquam feliciter peraget marly
etCaiplıæ ! quam tranquille respondit Pilato ! Deni- C riun. Sed qui se lolum tradit divin:e voluntati, non
que, cum Pharisai, veluti victores , inoverent capita alio spectans quam ad illius opem , is demum firmus
suia , amarissimis conviciis in illum debacchantes , ille est et invictus. Hoc autem fieri non potest, nisi adsit
juilissimus clamat : Pater ignosce illis, quia nesciunt vera ac vivida fides, nihil hæsilans, nihil disquirens :
quid faciuni. ne cogitaveris quanla sit tyranni sævitia, quanta
XIV. Non igitur mori per se testimonium est ; sed hominis imbecillitas, sed quanta sit Domini virtis,
sic -mori est testimonium præbere Deo . Stephanus qui certat ac vincit in membris suis.
- juvenis inter homicidas, agnus inter lupos, stabat XVI. Ergo, ula digressione reflectamus ad id quod
placido angelicoque vullu et ad Domini exemplum erat constitutum , quemadmodum Domini mors po
orabat pro lapidantibus, nec alibi, habet oculos quam lentior erat quam vita , ila yoluit martyrum suorum
in cælum . Illic videre meruit cujus præsidio supe- mortem esse potentem . Quid enim infirmius quam
rior erat persequentibus. Qui vero timet Deum , non vinciri, damnari , cadi, cruciari, occidi, el ad carni
meluit hominum suvilias. Qui ex animo diligit vilam ficis arbitrium præbere corpus ? Hic species inter
coelestem , facile vilem baliet animam ; alque illi, cum dum misericordiam movet eliam sävissimis tyrannis ..
be:11o Paulo , vivere Christusest,mori lucrum (Phil. 1, Verum , ubi jam monumenta martyrum pelluntur
21). An non ingens lucrum est hanc et brevem et D morbi, rugiunt dæmones, terrentur monarchæ , co
innumcris malis contaminatam vitam cum sempi- ruscantmiracula , concidunt idola : tum apparet quam
lerna felicitate commulare ? Ilic Dominus,quemadmo- sit cſticax ac potens martyrum sanguis. Praesentia in
dum et in cæleris omnibus, sese formam nobis exhi- firma, epistolæ graves ( II Cor. x , 10), audivit beatis
buit. Quum enim instaret extremus actus martyrii, simusGentium Doctor ; lioc et ad martyres recle ac
quem aiuntin fabulis oportere esse optimum , seces- commodabitur; vita infirma el contempla , mors gra
sil, abjecit sese in terram , prolixe atque etiam fre. vis ac polens. Jam non est par omnium martyrum in
VARIORUM NOTÆ .
Non supplicium facil martyrem , sed causa . Sumpsit bæimartyres non erunt, si huic auctori credendum
quidem hoc ex D . Cypriano, sed quod ille contra hæ - sil. Caule ilaque hic locus legendus, ne lavere vi
reticos, isle adversus eos qui mortem sibi consci- deatur pseudomartyribus nostri surculi. PAMEL . '
Scull, ctm aleficos in medium adducir. PAMEL. Jam non est par omnium martyrium in Tormentis
Non minitantur lyranno . Non per oinnia hoc verum alacrilas. Morel. et Manut. martyrium , verum non
es e palel , vel es solo Prudentio , ubi ct Laurentius placel. PAMEL,
ci Romana usmartyres contra faciunt, immo ei Machia
 891 LIBER
tormentis alacritas, quemadmodum nec omnes eodeu A qui in cælis est (Matth. v, 10) ; nec Paulus Apoiolas
genere mortis delig !! ! . Tres illi beati pueri in scriberet Galatis : Et in me glorificabant Deum Call
mediis (laminis invenere refrigerium , ct scpli inno- 24 ). Coulirnialurhoc et perrepugnantiam et his was
cuo elemento , velut il conclavi canebant livinum diximus. Etenim , si nomen Dei polluitur ac delicte
Domino. Daniel item citra mexam , leonun sodalizio slitur impia vita sui populi, istique bona illiussú
est usus. Beatris Andreas, ui liabet humana quilein coloneśtalur. Dauunatur apud Apostolum et pilihat
historia , sed s: tis probatic fidei, goudens sibique gra - phorum inipia sapientia , qui, com Deum cognoris
lulans ibat ad criicem . Ali diutius ac variis cruciali, non tamen eum ui Deum glorificaverunt ( Roms
bus subimde moriuntir , nec tamen morte ditur finire Sapientia ili profitebatur , et summanı etlibelag
dolorem . Est igitur et illud verimartyris , hoc quo - stultilium . Itaque , cum Dcum csse profiterentur :
que totum arbitrio Dei committere. Novil ille quid men, turpiter riventes et idolis sacrificantes,false
expediat nobis el quid ad ipsius gloriam maxime limonio quodamiuodo obscurabant Dei gluja,
conducibile sil. Tantuin illud assidue cogitandum est: quasi nec justus esset tiec verax, autquasihon aina
Sive viviinus sive morimur, Domini sumus (Rom . xiv . esset, sed mulli, aut quasi saxis esset as:imilis|
8 ). Nec sibi quisqu:un di-plice: t, si corpore pariter et autein evidentius ctiain testatur beatissimus Paola,
animo sentint gravem ac diutin : m molestiam , tantum B scribens ad Corinthios : Empli, itibuil, estis et
fidal ei cui artai : is non patietur quemquam tentari magno, glorificate el portate Deuit in corporenatt
supra id quod polest, sed fuciel etiam cum lentatione (1 Cor. vi, 20 ). Ideo Detis redemit nos pretose
provenlum (1 Cor . x, 13). Quosdam eleclos interdum guinis sui ul, semel a peccatis expurgati, deman
patilur in tormentis delicere , ut agnoscant imbecilli- vitam ipso dignam agerents.
talcin suami, atque eosdem post fortissimos reddit in XIX . Ac syinbolum imperatoris gestamusimpek
certamine. llac dispensatione Petrus ter abnegavit sum frontibusnostris. Quid si gerenis signum Chris
Dominum , 11, edoctus quam nihil possel suis viribus, pristel Opera Belial? noine dedecoraturille cujusi
confirmaret fratres suos. Quomodo autem confirma- signia geriinus ? Contra sicut imperator :ibipincel :
ret? Ut sibi diflisi, liduciam omnem collocarent in nilite prístreniin , sic existimansillius virtilen pi
Domino . decori et ornamento esse : sic Deus gloriaturin Es
XVII. Sed jam tempus est ut de allero martyrii quos redemii, quos lavit, quos šanctificavit,qui
genere disscramus charitati luir, de quo etiam accu Spiriius donativo dignatus est, si vitc sanctirra
ratius est disputandılm , quod occultum sii et omnium declararint Domini gratiam in ipsis non fuise it
leiliporum cominune ; neque enim semper sa viunt chiam . Si Paulus gloriatur in discipulorum pietas,
Nerones, Diocletiani, Decii : c Maximini, numquam C gaudiuio ei coronam suam illo ; appellans,qui nit:
tamen cessal diabolus exercere Christi militiam pro- erat nisi dispensator alieniniuneris, annon Danita
fessos. Et fortassis eln! posthac, donante Christo , magis gloriatur super his pro quibus mortuusN ?
tempora quibus pullit tyrannorum persecutiones al Jam quod in libro Job ad hunc modum Satane lot:
Nigent Ecclesiam :nunquam tamen difutura sunt cer - tur Dominus : Num aninuidvertisii servum mekin dat.
tamina , numquam marlyria quibus bonine: pii glori- quomodo non sit ei similis super lerrani, homo siwe
licent Deum . Ecclesia quidem adhuc in hoc exilio el reclus ac timens Deum , el recedens atmalitia ( .
militans, peculiaribus gaudiis appludil iis qui in 8) ? norine sermonem profert de suo cullore glori:
professione nominis Jesu animas suis fideliler depa - lis ? Bealus autem P :ulus splendidiore etiam tento
sucrint, elad horon memoriasmagna cum alacritiile usus est, scribens secundam ad Corin:hios Epus
concurritur : sed cæleste theatrum , Angeloru my- lain : Deo autem gratia , qui semper triumphalnu ?
riades el justorum cum Christo regnantium innume- Christo Jesu , ei odorem noliliæ sue manifestat path
rabilis populus applaudunt omnibus qui sinceram in omni loco : quia Christi bonus odor sumus thi
fidem et claritatem invictani, quam habent erga ( II Cor. 11 . k). Melius estnomen bonum superungtas
Dominum Jesum , integritate et innocentia vilie testi- preliosu ( Eccli. vii, 2 ). Scriptura gloriosam latude
ficantur. D appellare solel odorakenta . Non tamen Deusgloma
XVIII. Nec solum professione fidei, quæ juxta lur hominum more, sibi placens as gestienis,sedFt
· Paulum , orc lil ad salutem , glorificatur Deus, ve- stram salutem ducit gloriam , etideo subjecitAp31
rum etiam confessione commissorum . Hiec ne temere lus : In his qui sului funt, et in his qui pereas
ex nobis ipsis loqui videamur, adducenda sunt Scri- Ouvmodo glorificatus Dens in his qui salvi fiun
pturarum lestimonia . Ergo ,nisi piorum vita cederet in quoniam illius illustralur misericordia. Quomodo
gloriam Dei, Christus 11011 diceret in Evangelio : Ut his qui pereunt ? quoniam in his declaratur illius/*
videantopera vestra bona, et glorificent patrem vestrum slitia .
VARIORUM NOTÆ .
Ui habet quidem humana historia . Haec quoque esse convincunt. Neque vero uspiam de altero IR
phrasis veleribus incognita , qui non humanas, seu mariyrii geriere apud illum sermo est. PAMEL.
ecclesiasticas historias nuncupant. PAMEL . Paulus apostolus scriberel Gulatis. Recie sic Nato
Diocletiani Morelius conjicil legendum Valeriani. tius pro Corinthiis. PAMEL .
Verum , etsi id fiat, plura sunt alia quæ Cypriani non
893 1 DE DUPLICÍ MARTYRIO . 894
IX . Nunc ipse sermonis cursus nos co deduxit ut A catore pænitentiam agente ( 1bid .).Nec tamen hoc sic
doceaius el peccatorum confessione glorificari Deum . accipiendum est, quasi Deo el ejus Angelis gratius
Hic occurritprocēnus ex libro Jesu Nave Achan , qui, sit post lapsuum redire ad pietatem , quam citra la
quoniam , contra divinum edictum , suswer:11 ex ana - psum perseverare in innocentia : scd Scriptura suo
themale pallium coccincum insignc, ac ducentos si- more loquilur secundum affectus humanos, illud le-ta
clos argenti, ac linguam auream sielorum quiniju..- tum esse volens Deo gratissimam esse peccatorum
ginta , populus Israel terga vertit hostibus. liaque conversionem : Non enim quæril moriem peccatoris ,
Josue dixit Aclin : Fili mi, da gloria in Domino Deo sed magis ulconverlalur el vivat (Ezech. xvii,52).
Israel, el confitere, atque indica mihi quid feceris, ne XXII. Alque interdum piorum hominum lapsus,
abscondas (Josue vli, 19). Confessus,s, dedil
dedil põnas,
põnas, etet quamvis enormes, divina dispensatione verluntur in
a versus est furor Domini. Ea confessio clarifica il suminum Ecclesiic proſectum . Sic lapsus est Aposto
Dei juslilia !n ac sapicntiam : sapientiam , quod illius lorun princeps, sic Paulus gentium doctor, sic Maria
oculis nihil essel abstrusum ; justitiam , quod non Magdalene, quibus nunc Ecclesia prxcipe gloriatur,
sine causa p:issus esset hostes adversus Israelem , quorum lapsus cesseruntin stabilimentum ac solatium
invalescere, quodque leges ipsinis nullus hominum domus de Dei. Przelerea non hic loquitur de vere justis,
impune violat. Nihil crat magni quod sulfuralus cral B sed de justisie pharisaica, quemadmodum alibi dicit :
Achan : magnum lamen oral documentum universo Non est ovus sanis medico, sed male habentibus (Malih .
populo , quantum periculum sit Dei jussa negligere, . 121. Al non erant sani quibus hoc dicebat Domi
eique vellc imponere quasi quidquam illum fugeret, nus, sed , Legi: qualicumque observatione lumidi, sibi
aut quasi laverel prævaricatoribus . Atque ille quidem videbantur sani, et ideo non desiderabant medicum .
cum esset Judæus, ob unicum peccatum , quod ipsi
leve videbatiir, severissimas pænas dedit, lapidatiis XXIII. Nec cum ad hunc habeant inodum , deside
ab universo populo , corporis interitu salutení animc rale frater , coneinur assiduis exhortationibus exci
rediniens. Non enim judicat Deus bis in idipsum . tare ſidelimii anillos , ut lola etiain vila martyriumi,
XXI. Sed quæ pæna manet illos qui , post tantam hoc est lestiinoniinin , l'éduai Deo ; quod adeo negli
Evangelii lucem el gratiani, postea quam seinel illu - genduin non est , ut, nisi ea piaccesserii, martyrium
minati sunt, gustaverunt etiam donum coeleste, et quod sanguine perhibetur noj sitmariyrium . Frusira
participes facti sunt Spiritus sancti , gustaverunt enim cervicem præbueris carnifici, nisi prius occide
aque bonum Dei verbum virtutesque saeculi venturi. ris membra que sunt super teriam , lioc est affeclus
in multis alyte immania crimina rclabuntur, crucili- qui militantadversus spiritum , odliumi, invidiam , ava
gentes sibimetipsis Filium Dei et ostentuiWabentes ? Ĉ ritiam , libidinem : quibus quicumque servit, Deum
Qui hoc sunt etiam miserabiliores, quod , cum tales quodam modo alegavit , el, Christum ore profilcuis ,
sint, aspernantur tamen pænilentiæ salutaris reme- vila Satanam deum confitetur. Nec hic sermo debet
dium , contemnunt Ecclesiam malernum gremium of- cuiquam videri durior, cum sit verax ac salutaris :
ferentem et ad sanitatis instaurationem invitantem . quidquid homo quivis Deo alilepouil, sibi dein lacit ,
Ejusmodi defectio quanlam pulas ignominiam inu vec possumus duobus servire dominis : unus enim
Ecclesiæ ? Nec ea ignominia non potest pertinere ao est Deus ex toto corde, ex tota anima , cs tutis viri
Cliristum qui est caput Ecclesiir , el per omnia suun bus diligendus.
esse ducit quod est corporis ac membrorum ipsius. XXIV . Quisquis igirur ore dicit : « Credo in unum
E diverso , quanta totius Ecclesiae exultatio cum qui Deum , ) el servit avaritit , aut libidini, aut luxui, sibi
Tapsus est, per pænitentiam Eclesix reconcilialur ? mentilur sibique repugnal, aliud lingua sonans,aliud
Ac ne putemus hoc gaudium apud nos tantum esse, animocelans; roce lantum lestimonium perhibens Deo ,
Dominum audiamus in Evangelio 7.c.7. Lucam loquens cum vita Satanam coll. Ellicacius autem est vitæ quam
tom : 1la dico vobis, quod gaudium erit in cælo super linguze testimoniuin : Non omnis qui dicit : Domine ,
uno peccatore pænitenttiam agente, quam super nona. Domine, intrabil in regnum , sed qui fucil voluntater ?
ginta novem justos , qui non indigent pænitentia p Patris cælestis (Matth . vii, 21). Ilabent et opera suam
( Luc. xv, 9). Nam hæc clausula linit parabolam de linguam facundiam ,ctiam lacer le lingua.Ideo Dominus
pisture qui, relictis nonaginta novem ovibus, unam in Evangelio natè Joannem ita loquitur : Opera quae
qne a grege aberraveral multo labore qursitain ac dedit mihi Palerul perficium ea , ipsa opera quer?
landem inveniam , imp.o-uit humeris suis, el caulie ego facio testimonium perhibent de me ( Joan .
restituit . Simili sententia claudit parabolam de mu- v, 36 ). Quemadmodum igilur bona opera profitentur
liere quæ drachmam perditam invenerat : lia , dico Deuin , ila wala quodam modo loquuntur : Non eol
vobis, gaudium erit coram Angelis Dei super uno pec - Deus, nec scientia in excelso . Quis non contremiscal ,
VARIORUM NOTÆ .
Achan .Morelius Achar . Et sic etiam Lxx , sed versio reposuit secundum .Vcrum quod illud Cyprianicum sit,
hinc uixia est ex vulgata editione liieron . el Lxx . Hoc pulo alclorem sic ex instituto si ripsisse . Est autem
autem mirum , quod poenitentiam lapsorum marty - eliai , prieter veterum sententiaill, hujus loci ex
rium quoddam facere videatur. PAMEL. positio. PAMEL .
Kuià Lucam . Manutius quidem hic et postea
895 LIBER
quis non inlorrescat, quis non laceret vestimenta sua, A nas tibi loquitur voce lyranni : at quid tibidicitidem
quis non obluretaures suas, si lales voces audiat ex per luam concupiscentiam :4 AbnegaChrislom ,eleita
Christiano ? Quantushorror ,quantus dolor occupatani. dives : sacrifica Mammonæ , et Christo nuntium ne
mos nostros cum quis, victius tormentis, jussus abne. milie. » Quid est quod pollicelur ? aurum et argentin.
gare Christum ,abnegat,etad Juvis statuam ibus adolet? inutilem materiam nisi exerceas.Nec dicii,(Morere,
Quiam trepidamusmetuentes nc Deus iratus fulmen in sed , « Oblecia oculos; , immo potius hoc dicit:ela
nobis vibrel iræ suæ , ne terra debi-cens nos absor - crare pecuniam , ad breve tempus habiturus, perde ia
beat ? ut interdum unius impietas supplicii consortio ælernum animam tuam . » Et tamen hiç sponte suhe
mullos involval ; el suat scelera lam immania , ut millis genua Satanr, et, abncgalo Christo, le lolum u
vidisse quoque autaudisse sit de estabile.Sed cur alias mancipas. Quid autem Christus ? « Meus e:10, el nie
in simili crimine tam sumus conniventes ? cur el no - in æternum ; contemne divitias illas temporarias,a
bis adeo blandimur et aliis ? Al vide quid de talibus ego tibi centuplum reponam in hoc seculo , elvan
loquitur Apostolus scribens Tito : Profitentur se nosse Clernam in futuro . Relinque terram , et accipe ciplom
Deum ,fuclis aulem negant(Til.1,16). Idem in priore ad Ac Deus ista pollicens deseritur; eldiabolus tap nie
Timotheum de vidua quæ negligit familiam : Si qua hili res easque falsu promillens , adoratur. 0 lpio
aulem suorum ,maxime domesticorum , curam non ha- B defectionem ! o lurpem idololatriam !o iniquam fer
bel fidem negavil, el est infideli deterior (I Tim . v, 8). mutationem ! Quo præmio sollicitavit humanigener
Si fidem nega vil qua negligentius habet suam fami- primos auctores ? Ostendil pomum , et deditmorton.
liam , quid diclurum putas de his qui se lolos dedi- Mendacio fefellit : Non moriemini, sed erilis sica!di,
derunt mammona ci ventri ? De Christianis utique scientes bonum et malum (Gen . !!!, 4,5). Atque il
loquitur Paulus scribens Philippensibus, cum ail ; delusi , qualem dominum deseruerunt, et ad quien
Quorum finis interilus, quorum deus venler est ( Phil. defecerunt ? a qua felicitate exciderunt, et in 1
III, 19). Quos eosdem lasat, scribensRomanis : Hu- ærumnas semel conjecerunt ? Sed idem ille tend! >>
jusmodi Christo Domino non serviunt, sed suo ventri rum princeps qui Evæ locutus est per serpenteri,
( Rom . xvi, 18 ). Servire , juxta Scripturarum con - nobis loquitur per satellites suos acministros,por
sueludinem , dixit pro colere . Ventrem colunt, eum lenas et lenones , per eos qui pelliciuntad amoren
quem habent pro deo . Jam de avaritia manifestius pecuniae, ad ambitionem , ad voluptatem , avocante
etiam pronuntiat , scribens ad Colossenses : Moriifi- a sinceritate qnäe est in Christo Jesu . Idem ille lott :
cale, inquil, membra vestra quæ sunt super terram , tur nobis per concupiscentias nostras,que vivuntin
fornicationem , immunditiam , libidinem , concupiscentiam membris nostris. Nec dicit quod homo tyrados,
malam el avaritiam , quæ est simulacrorum servitus C All mihi obtempera ,autmorere ; , nec ostentatd?
(Col. 31 , 5 ). ceres, catenas, uncinos, sartagines, aul caminos in
XXV. Esecramur eos qui procumbunt ad Diing censos, non cruces, laqueos antgladios; sed lantur :
simulacrum : quanto justius eos execramur qui lolo Contemne Deum , renuntia vilic coelestishæredilaa,
pectore serviunt mammone, qui illi quotidie sacrifi . el commille adulterium , el capies voluptatem. S
cant? Et si avarus est idololatra, qui pecunia sludio qualem ? Momentaneam , et corporis Lantum ,quot34
lenelur, qui quod hæredilale obvenit aut industria tem amariludinibus conditam ? inſamia , periculo,S4
partum est recondit , nec erogat in egenos ; quid cen - per omni: vero secreto conscientiæ cruciale,117
sendum est de his qui lenocinio, qui fænore , qui est esca diaboli , hoc auctoramentum . Stipendimus
riplo , qui fraude , qui calumniis , qui opprimendis porro quale est ? Dicatmajore cum fidc bealas.pa
pauperibus rem accumulant? Atque hæc idolorum stolus : Slipendium peccatimors est (Rom .v1,23).(141
servitus non solum invenitur inter Christianos, verum mors ? corporis , quam solam miuitatir etinterie
eliam , quod gemendum est, inter episcopos. Porro poiest tyrannushomo?non , sed mors gehennr,qtt
lemulentia adeo communis est Africæ nostrx , ut pro- finem nescil. Plus potest homo tyrannus quam 012*
pemodum non habentpro crimine. Annon videmus holus. Me quodammodu cogit hominis naturam ,mit
ad martyrum memoria Christianum a Christiano cogi D aliud polestquam sollicitare : dcjicere non proces ,les
ad ebrietatem ? An hoc levius crimen esse ducimus, esscntiaris, contempsisse vicisse est.
quam hircum immolare Baccho ? Mihi videtur multo XXVI. Major ilaque venia debelur Clirislum
gravius, si rem recta ratione velimus expendere . Cum tormentis abneganti, quam sponleassentienti dildou,
tyrannus dicit ; « Abnega Christum , el immola Jovi, cui credidisse est Christum abnegasse. Ille medias
el esto amicus noster; autmorere : » Srpe lingua ne- est et omnis mendacii pater, illius promissa,quite
gat, corde reclamante, etmanus adolet thus, cum ani- lumcumque fronte blandianlur, nihilaliud suntquan
mus intus adoret Christum : quamquam hoc quoque prestigie pellicientes in exilium . Ne quisitaquesa
gravissimum est criinen, tamen aliquam impietatis sibi blandiatur :« Sum peccator, amopecuniani,sela
culpam elevat humanæ naturæ imbecillitas. Ibi Sala - vio libidini , studeo honoribus, indulgeo vindicla,
VARIORUM NOTÆ .
Purro temulentia adeo communis est Africa , elc. lium , ut putetur Africanus essc. PAMEL.
Quod præmisil de episcopis , habet ex lib). Cypriani Carceres, calenas, uncinos. Omnino sic legendurl,
de Lapsis ;hoc vero cx D . Augustino Epist. ad Auxi PAMEL
 897 DE DUPLICI MÁRTYRIO . 898
dedilus sum voluptatibus : sed Cliristum non abnega- A rannum ita loqui Christiano : « Incende thus Jovi; ,
3 . vi. Al reclamat libi Dominus ipsc : Non potes duos nihil acidentem nec exigentem ut Christum abneget :
Presto dominos colere ( Matth . vi, 24 ). El interim horres si adoleverit , nonne cunctis maniſestum erit illum
** *. abominandum thurificati aut libellali cognomen , hoc ipso Christum abnegasse, quod Jovi feceril thy
? ipse fortasse thurilicalis aut libellatis !eterior. lllos miama, etiamsi nihil proferal impium in Christum ?
humanus metus violentior , quam ut loininis natura Quemadmodum qui magicis artibus uluntur ( a quo
- possil vincere, eo compulit, ut impias voces promant malo nos Domini misericordia liberavit , sicuta cæle
*: lingua , reclamante conscientia ; tu tam vili mercedula ris omnibus quibus , juxta veterem hominem quon
bir sollicitatus, sponte deficis ad eum a cujus tyrannide dain ambulantes, lenebamur), lacite Christum abne
ni le Christus suo sanguine redemit : cujus jam lotus gant, dum cum dæmonibus habent foedus. Jam , si
Ist es factus , quemadmodum ait Apostolus : Empli eslis Machabæi fratres una cum matre maluerunt lot cru
prelio magno, el: Jam non estisvestri (1 Cor.vi,20 ,19). ciatibus exanimari, quam carne suilla vesci, sic es
... llujusmilitiam proſessus estad salutare lavacrum ,huic - timantes eum Deum Legis auctoren negare, quisquis
i dedisti nomen , hujus sacramentis initialus es, acce- · sciens ac volens legis præcepta violat, quo pacto sibi
in pisti donativum el pignus Spiritus, ne quid dubitares blanditur qui in luxu , lemulentia , avaritia , rapinis ,
e de promisso stipendio , simulque diabolo denuntiasli B adulteriis aliisque criminibus consenescunt, quæ gen
in perpeluas inimicitias, renuntiasli omuibus illius pom . tiuin etiam leges noluerunt esse impunita ? El cum
pis ac voluptalibus ; exsulfasti , exsibilasti, jurasti in lol modis Christum abnegent, cum loties immolent
19.,, verba Redemploris : cumque lot vitiis servias, tibi dimonibus , pro Christianis haberi poslulanı ? Alque
in places quod nondum sis thurificalus autlibellatus. in his sunt qui palam isla commillunt,ac propemodum
XXVII . Si quis nuiles juralus in verba Czesaris , etiam gloriantur in rebus pessimis ; adeo non pudet
des profugeret ad Turcam , et ex illius arbitrio faceret ea aut piget admissorum ! el lamen audent venire in
quic scirel ingratissima Cæsari; nonne comprehensus Ecclesiam sanctorum , audentmisceri gregiDominico .
ad supplicium raperetur ut deserlor, ut perjurus, ut Tales interdum tolerat Ecclesia , ne provocati magis
peiſuga ? Quis autem audiret eum ita defendentem ; etiam perturbent populum Dei : sed quid prodest non
«Non sum deserlor, non abnegavi Cæsarem ? Annon ejici cætu piorum , si merueris ejici? Nim ejici reme
nios audiret : « Quid refert si lingua lacuit ?Reipsa ab. dium est , el gradus ad recup :randam sanitatem :
negasti, et plusquam abnegasli, qui non solum de- ejectionem meruisse , summa malorum est. Ac frus
serueris militiam , verum etiam ad tyrannum et hos- tra miscelur colui sanctorum in templo manufacto ,
tem imperatoris lui irreconciliabilem transfugeris,) si submotus est a consortio Deietab universo corporc
Merito fidelium aures abominantur apostalæ vocabu- C mystico Christi. '
lum : verum hoc non ibi tantum exsecrandum est , XXIX . Oportel autem el illud considerare quanto
cum incenso thiusculo aut scriplo libcllo renuntiatur pere Christiani abhorrent ab idolothylis et ab in
professioni nominis Christi ; sed ubicumque contem - gressu fanorum , alque ab ipsis etiam simulacris. Cum
***** plis Christi legibus, oblemperatur Satanæ . Nec enim beallis Paulus clamet neque idolum esse aliquid
refert quid sonet lingua ; quæ si sonetChristum , cum neque idololhylum , multo minus fanum ex lapidibus
animus sit dcdilus criminibus , non est professio , sed construclum est aliquid : et tamen plurimorum ani
Ipx? o hypocrisis, abnegatura Christum si nielus urgeat mus ea religione lenelur , ut mortem oppetant citius
3. qui premil thurilicalos aut libellatos. Atque in his quam guslent idolis immolalum : el inexpiabile pia
rebus quæ sic inter se pugnant, ut neuira ferat alle - culum esse ducant, si ingrediantur lanum Jovis aut
rius consortium , quoties hanc amplectimur, aliam Apollinis aut Dianæ , seque pulent contactu simulacri
- . abdicavimus ; quoties unam rejecimus , alteram vehementer contaminari. Equidem probo talium reli
ask agnoscimus. Cujusmodi sunt lux ci tenebræ , bellum gionem , si sibi constet in oninibus. Nunc, prol dolor !
1. et pax,mors el vila , Deus et Belial ; quemadmodum viderc est quosdam in his pene superstitiose trepi
leslalur elbeallis Paulus in secunda ad Corinthios : dos, in aliis ubi gravior eratmeluendi causa, nimium
* * Quæ enim participatio justitiæ cuin iniquitale ? aut quæ D essc securos. Per se non inquinat animam contactus
[* socielas luci ad tenebras ? quæ uulem conventio Christi idoli, nec ingressus fani, nec esus idolothyli : sed per
ad Beliul? Adhäsissc Belial, est abnegasse Chris !um , se polluil conscientiam amor pecuniæ , inccslus, rapi
ien utcumque lingua aul habitu Christum profilcaris . na, hypocrisis et his similia mojstra. Quam vero
in eos XXVIII. De hoc si quis simpliciorum dubilarit , congruit horrere fani ingressum , nec horrere in lcm
e s dabo argumentum crassum et evidens. Fingamus ly . plo Spiritui consecrato victimas immolare dicmoniis ?
- VARIORUM NOTÆ .
Thuilicali aul libelluli nomen . lloc iterum ex Caule el boc legendum . PAMEL.
D . Cypriano , qui tamen libellaticos nuncupat. A quo malo nos Dominimisericordia liberavit. Hoc
PAHEL. etiam addidit, utCyprianividerelur hic liber , quippe
Ne quid dubitares. Nimis saepe inculcat hanc cer- quem magicas artes professum fuisse , quamquam
C, 1997 lam in Dei fidem . PAMEL , perperam , quidam tradunt. PAMEL.
Turcam . Ila sorex suo indicio deprehenditur. Machabæi. Recie sic Manutius , pro co quod erat ,
L'AMEL . Maccabæi. PAMEL.
Uicumque lingua el habilu Christum profilearis.
899 LIBER
Clamat sanclus Paulus scribens Corinthiis : Nescilis A pauci sunt qui sic morlui sunt; et lamen de omnibus
quia templum Dei estis, et Spiritus D¢i habitat in vo- pronuntiat : Elhi lestimonio fidei probati intenti sunt
bis ? Si quis autem templum Dei violareril, disperdel (Hebr. 81, 39), perspicue declarans etiam sila bica
illum Deus (I Cor. 11, 16 ). Rursus in eadem Epistola : peragi martyrium fidei. Ecclesiae quidem usus disce
An nescitis quoniam membru vestra templum sunt sancii nil illos, cognominibus appellans eos qui violenia
Spiritus q: i in vobis est, quem habetis a Deo , el non morle decesserunt ; confessores, qui constanter in
estis vestri ? (1 Cor.vi, 19.) Quod si Christianorum pe cruciatibus ac minis mortis professi sunt nomen Dj.
rlora sibi consecravit Deus, hil in illis inhabitet per mini Jesu , parati mortem oppelere, vel potiusmar.
Spiritum suum , illic dcliciatur ei inambulat, illic lyrii supremam coronam ambientes. Apud Deum la
amal sibi offerri victimam purain in omni loco . Et men quicumque carnem suam crucifixerunt ciim viis
qui in hoc lemplum Deo sacrum , cjccto sancto Spi- ci concupiscentiis, quicumque Christo vere con
rilı , inducit abominationes quas in mystica visione lui suni, eique in Baptismo coasepulii sunt, ulja
conspexit Ezechiel; qui illic sedem facit Mammonir , non sibi vivant, neque mundo cui semelmoriui ,
Veneri, Como, Baccho, aliisqne portentis ; qui ibi sed ei qui pro ipsis estmortuus , martyres sunt,with
diemonibus immolat spurcissimas hostias, verelur ini martyrum corona fraudabuntur : in primis aud
gredifanum gentium ne contaminetur. Proinile nemo B momchi,qui veremonachi sunt,ac virgines querex
sibi frustra blandiaiur, Deus non irridetur (Gud. 11), virgines sunt.Neque enim locus desertus, sacius pou
constel sibi nostra religio , nec alios detestemur, ipsi resie, legimen pro cibo , neque jejunia, neque els
gravioribus obnoxii criminibus ; nec alibi simus reli - memię monachum absolvunt ; sul his involucrat
giose timidi, alibi impudenter impii. Sed , Christum Terdum latel animus valde mundanis. Quod ita de
semel professi , lota vita reddamus illi testimonium , prehenditur , si ad munus aliquod ecclesiastica
el undique glorificemus iilui), obedientes illius pre - vocentur : ibi videas quosdam ex illis facillimeradi
ceplis ; ut in hoc cognoscant homines quod vere fidi. deliciis , impaiicntiores injuriarum , appelentioresfi
mus illi, quod ex animo diligimus illum , el quod non dicte quam quivis alius sit es media plebe.Quid
simulate ad sacrum lavacrum adduximus nos illius causæ est ? Quoniam corpus exercueruntmagis quan
militiæ . animum ; cum beatus Paulus doceat quod exercit
XXX. Beallis Apostolus prædixil nulli pie vivere corporalis ad modicum utilis sit, pielas ad omniare
volenti in Christo Jesu deluluram persecutionem . Si (I Tim . iv , 18).
deest lyrannus, si tortor, si spoliator, non dcerit XXXII. Non hæc dixerim , quod improbandisird
concupiscentia , martyrii materiam quotidianam nobis qui lalibusmodis castigant corpus suum etin sert
exhibens. Postremo hæc ipsa mala que secum de- C lutem redigunt : sed quod Satanas, mille instructas
fert vita mortalium , quxque piis cum impiis commu- artibus, nonnumquam illudit incantis, transfiguras
nia sunt,martyrii coronam nobis parabuni, si pla - se in angelum lucis, el ex hujusmodi cosporum efera
cide, si cum gratiarum actione pertulerimus. Neque citamentis inducit illis falsam sanctimoniæ perstasid
privali sunt martyrii gloria quicumque violenta morte nem ; cumque intusmadeant spiritalibus vitiis,elseu
consummali non sunt. Quis autem ausit vel Abra . et aliis habentur pii. Talis erat justitia Phariszore ,
ham patriarcham , vel hujus filium Is:1ac, vel bea !um cui prælata est, judice Christo ,Publicani injustila.Pa
Job eximere e martyrum numero ? Que carnificine sunt el virgines Paluit , quæ solidam existimaal te
gravius torserunt corpus, quam Patriarchae mentem talem corpus habere viro intactum , cum auimus aida
Torqucbant naturae affectus , cum incunclanter ad rilia , superbia , invidia et obtrectatione sit corren
Dei jussum appareret immolare filium unicum et plissimus. Sunt et falso vidux , que, dum vivailof
unice charum , in quo tola spcs erat illi posteritatis ? dcliciis , Christo morluæ sunt. ln summa latica,
Quid defuit Isaac martyrio, qui,nibil obmurmurans, quisquis rere Christianus, cujusque slalus autofur
passus est se colligari ct imponi busto , nec expavit nis, label certamina sua , habel crucem suam ;qua
in cervicem vibralam macharam ? Cujus autem mar- si patienter lollit, si constanter sustinet,test1002
Tyrium audebimus conferre cum his quæ passus est D suo glorificat Dominum , tantum ne sibi vindicel
Job ? dem bonorum operum : lioc enim non est glorilcare
XXXI. Quod si quis adhuc diſlidil scrmoni nostro, Deum , sed clarificare seipsulli.
cerle beati Pauli verbis non poteril diflidere. Is scri XXXIII. Habelunusquisque fidelium agones des
hensad llebræos, orsus ab Abel usquc ad Gedeonem , habel adversarium diabolum , habet agonobela
ingentem sanctorum catalogum recenset, in quo plu . Deum , habet theatrum non solum Ecclesiæ eldia
res sunt qui non defuncti sunt morle violenta ; immo gelorum , scd et infidelium ; quemadmodum dicit tas
VARIORUM NOTÆ .
Illic amat sibi offerrivictimam , elc. Mire detorquel tomo I, Epist. ix , satis ostendimus. PAMEL.
Imprimis autem monachi. Hic etiam larvam
hanc Malachiæ Scripturam auctor. PAMEL .
Proinde nemo sibi frustra blanditur. lloc rursum delrahil personalus histrio, qui ne civil Cypriant
mulualus est ad verbum ex libr . Cypriani de Lupsis. culo monachəlum nondum malum . PAMEL.
PANEL. Neque enim locus desertus. Plane sunthaec Era.de
Ecclesive quidem usus, etc. Non per omnia Cypria - ca , alquc adeo ct caule legenda . PAMEL.
licam esse hanc martyris et confessoris differentiam
 901 DE DUPLIC ! JARTYRIO . 902
Jus ad Corinthios : Spectaculum facti sumus mundo et A Cur enim ille frauetur martyrii gloria , per quem
Angelis el hominibus (1 Cor. iv , 9). Si vincimus, glo- non stclil qo'minus mariyrium peregerit ? Ul con
* ** riantur Angeli, gloriantur et fidelium Ecclesi:r, gl. tra,mercedem apostatir leretquisquis hoc animo vi
riaunr ct ipse Chrislus in membris suis. Sin vincimir vit, 11t Christum negaturus sit si jaclura bonorum ,
** ignavia nostra , triumphat Satanas cum angelis suis, alil corporis cruciatus, and mors sil accipienda. Qui
- ** insultant nobis increduli, ac Deum contumeliis afli ob paululum pecumnie pejeral, an is verebitur abne
?! ciuni, dicentes : « Eccequijactantse red.mptos a ty - gare Cliristum , si lola res periclitetur, si intentelur
rannide Salanæ , qui prirdicant se mortuos mudo , infamia , carcer el mors ? Qui obfebriculam ad in
no nibilo minus vincuntur a cupiditalibus suis quam nos, cantatricum remedia confugit , an is malit cruciatus
* ** quos dicunt adhuc terieri sub rrgio Silana . Quid morte tristiores perferre , quam Christo renuntiare ?
i prodest illis Baptismus, quo dicunt exui veterem lo - Immo, qui toties ob brevem carnis delectatiunculam ,
minem cum actibus suis, et indui novumi qui secun - ob momentaneam gloriam , delicit a Christo , vitam
* dum Deum creatus esi ? Quid prodest illis Spiritus habebit vilem pro Christo ? Nec hunc tyrannus ſecit
2. sanctus, cujus arbitrio dicunt se temperari ? Cur aposlalam , sell ad lyiannum accessit apostala . Ut
- semper in ore habent: Evangelium , Evangelium ; autem est similis certandi ratio , ila jjsilem armis
: cum lola vita discrepet ab Evangelii præceptis ?, B fratrum animi communiendisunt ad has pugnas qui
- Quanto creditis pudore suffunditur Ecclesia , cun bus ostendimus confirmandos ad martyrium , Fi
ubic ingeruntur ab hostibus, nec habet quo refellat des est quæ pignat el superat in martyribus :
1. opprobria ! Nonne videmus locum Ecclesixe cælum nec quisquam defecil in tormentis , nisi fidei deleclii.
i demillere vultus atque erubescere, quotics aliqua XXXVI. Orandus igitur assidue Deus, yl fidem in
- virgo quæ Christo nupseral, dilapsa ex angelico con - nobis augeat : est enim Dei donum , illi debetur om
Es tubernio, defecit ad stuprum aut conjugium ? Quantus nis victori:e gloria . Ingeramus illorum animis el infi
maror occupat omnium nostrum animos, sed prirci gamus quam horrendum crimen sit ominis idolola
pue pastorum , si quando Christi miles, tormentis in - tria , quam severe punila sii a Deo sub Lege vetere :
ferior, renuntiavit imperatori suo ! Quantus autem quot millia trucidarit Moyses ob vilulum aurcum .
' ex adverso Satane triumphus ! Deinde proponalur comparatio manifesļa idololatriir ,
i mat XXXIV . Itaque, fratres dilectissimi, si vere diligi- cum immolauir simulacris , et occulte , cum , con
mus Deum , si quotidie petimus ex animo : Sanclifi. templo Deo, obeditur per concupiscentiam Satana .
celur nomen tuum ; summo studio advigilemus,nec ubi Deinde conferatur inter se Deu ; fons orunis boni, et
polluamus nomen illius, sed etmorle el vita glorilice - diabolus omnis maliliæ princeps. Ostendatur et ine
mus illum , juxta beati Pauli monita : Viventes sine C qualitas contubernii : in altera parte sunt lili Dei,
querela it simplices filii Dei, sine reprehensione in concives Angelorum , ethæredes beatæ immortalita
medio nationis pravæ et perversæ , inter quos lucea- lis ; in altera filii Beljal, societas omnium dæmonum
mus sicut luminaria in mundo, verbum vile conti- et haeredes gehennar . Conferalur et impir malitie
nentes, ad gloriam Christi Jesu regis el agonothcte genus, comparentur diversa stipendia. Hzc si prius
nostri , qui suum esse ducit quicquid in membris fuerint persuasa, el intimis infixa visceribus, facilis
ipsius geritur. Putiamur cum illo, ul cum illo glori. crių victoria . Nunc fides multis natat in labiis , cum
ficemur in die Domini. Nos hic illum clarificemiis in corde aut nulla sil, ant vehementer langeal. Quis
apud homines, ut ille nos clarificel claritate sua co - enim non profitetur, quod in Deuteronomio legimus :
ram Angelis suis, cum , ut inquit bealus Paulus, vc- Audi, Dominus Deus tuus Dominus unus est. Et: Do
neril glorificari in sanctis suis. Nemo coronalur nisi minum Deum fuum adorabis et illi soli servies
legilime cerlaveril. El hi qui corruptibilem coronam (Deuter . vi) ? Quis nou quotidie recitat ore : Credo
ambiunt, ub omnibus: se abstinent (l Thess. I, 9 ; in Deum Patrem omnipotentem ? At non credit in
Il Timoth . 11, 5 ; I Cor. ix ), nihil non facientes quod Deum , qui non in co solo collocal lotius felicitalis
ad victoriam conducit : quid nos facere convenil ut sux fiduciam ; nec unum label Deum ac Dominum ,
assequamur illam immortalis vitae coronam incorru - D qui per scortationem , per luxum et avaritiam Salana
pribilem et immarcescibilem in cælis ? facit imperala ; nec illi soli servit qui servil vena
XXXV. Hic si quis rogel quo pacto quis possil tri, qui deditus est huic mundo , qui in pravo
esse marisr sine sanguinis effusione : quisquis hoc positusest.
animosequitur justitiam , utmortem citius admissurus XXXVII. Ethnici putant plures esse deos , et hoc
sii , quam velit a justitia deflectere, huic prompla vo - tibi videris perfecliis Christianus , quod persuasum
Juntas pro martyrio deputabitur. Deus enim non habes unum esse Deum ? quid magni facis ? Idcm
estimal quemquam ex-eventu rerum , sed ex affectu . credunt Judæi, qui quotidie blasphemant in synagogis
VARIORUM NOTÆ .
E Demillere vultus. Quidum , non recle , dimittere. menla velulas remedia passim febricitantibus spon
PAMEL . dere . PamEL.
Oni ob rebriculam ad incantatricum remedia con . Tolius felicitaris sure fiduciam . Corrupie et hic qui
fuae Nescio qua remedia incantatricum intel. dem infelicitaris : quia etiam paulo posl omiscral yo .
l . Nemo nescit per periammata et incanta - cem es , est etiam lioc caule legendum . PAMEL.
903 LIBER
suis : idcm credunt daemoncs el contremiscunt. Si A omni custodia serruns cor meum , ne qua palcat adib
vere credis in Deum , crede justum el veracem : ju• obambulanti quærentique quem devoret. Tulissima
stum in remunerandis piis et puniendis impiis, ve- autcm cordis munimentum est subrielascum instant
racem in promissis. Crede non essc spem salutis , nisi oratione , jugiquc Scripturarum meditatione :O
per Filium ejus, quem pro nobis omnibus tradidit in enim Scriptura divinitus inspirata,utilisest ad dext
mortem : crede nihil acciderc mali posse iis qui se dum , ad arguendum , ad corripiendum , ad erudiya
lolos illius voluntati tradiderunt el in illo persere . dum in justilia, ul perfectus sit homo Dei, ad olide
rant. lloc est credere in Deum Patrem , hoc est cre - opus tonum instrucius ( Il Tim . m , 16 ). Ex liaeinje
dere in Filium ejus, hoc est credere in Spiritum san - colligendesunt sententia , quas ad marum etrest
cluin san in procinctu habeas, uihis protinus serpenten capul
Cbristi corpus , extra quam non est salus, el in qua erigentem dejicias. Nullus est enim animorun Lor
non est pernicies . bus, cui non prasens remedium divina Scrișier
- XXXVIJI. Quisquis in tali petra pedes animi lise suppeditaret. llinc comparanda sua exempla pura
rit, adversus omnes tentationum incursus stabil im - sed præcipue Christi, quibus se quisque vel ain!
mobilis. Exempli gratia : lacessilus es convicio , sug vel consoletur.
geril tibi caro vindictæ cupiditatem , priusquam re - B XL . Venio nunc ad illa mala quæ velipsiti1.23).
spondeas sic cogita tecum : Hunc maledicum ho- ram hominis comitantur, vel forluilo videntur infa
minem subornavit diabolus, ut me dejiciat, ac de ri. Hacc quoque pius animus, et ad pugnanduniz
jectum perdat ; sed ausculla quid suadeal imperator struclus, sibi verlet in materiam corone. Exemple
tuus cui militas : Beali, inquit, miles, quoniam ipsi faciam , quod dico, clarius. Excutitur aliquis facut's
possidebunt lerram . El : Mea est vindicta, el ego retri- tibus suis , sive bello , sive naufragio , sivc rapina.I
buam . Quid suadel forlissinius ille Christi dux Pau. protinus hic cogitet laqueum , aut rationem malis au
lus : Non nosmelipsos vindicantes, charissimi, sed dale bus sarciendi quod periit ; sed ila secum loquate
locum iræ . Diabolusdicit : « Fruere vindicta, el perde Dominus est qui leulat me an diligam ipsum erkw
vitam æternam . , Deus dicit : « Vince in bono ma- corde. Ipse dedit, ipse abstulit, sit nomen Dons
luin , et noli resisteremalo : et accipe cum Filio meo benedictum . Gratias agat quod acceperites Doma
possessionem regni coelestis .) Mox dispice ulri polius benignitale, agat gratias quod amiserit ad prison
expediat oblemperare. Dicil libi per concupiscentiain tionem fidci. Si hæc dixerit eo animo quo dixit:
tu :um diabolus : Mochare,el fruere temporaria cor - cuus Job , cum illo mercedem accipiet.Danica
poris voluplilc , et esto meus servus el cohæres ge- stimal, non quantum quis perdal, sed quam palier
henne .) Audi potius quid dical libi Deus : « Sperne C ler : quemadmodum non respicil quantum alijs
temporariam voluptatem , et accipe centuplum , bont largialur egentibus, sed quo animo. Habet aldos
.conscientiæ gaudium in hoc sæculo,et vitam æternam filium unice charum , co tc mors orbat prżnalura,
in futuro : et expende ulri potius sit auscultandum . ) pestilentia spoliat le charissimis, sponsa, liberis,alt
Suggerit libiper carnis affectum veluti per Evam Sa- cis ; ferlo patienter, eldic : « Domnino ila visun,elske
lanas : « Vive genialiter.) Exadverso dicit Christus : fortassis el nobis espediebat et nostris :sitnona
Beati qui lugent, quoniam ipsi consolationem acci- . Domini benedictum .» Sunt elmorbi quinonWILDE
pient. Ad eundem modum de cæteris lentationibus, atroces habent cruciatus, quam ulla polestinlcitu
objice lentatori clypeum Scriplurarum , in quibus li- corlorum sævitia, v. Juti pleuritis, iscluiasis,pruara.
biloquitur Deus, non minore lide, quam si tibi coram paralysis , calculus, renum et vesice exulcerade
ore ad os loqueretur. Ex his torrentibus sume tibi Tale si quid accideril, ne mens exasperelor a la
la pides, quibus dejicias superbum Goliath . Habes patientiam , ne lingua erumpal in vocesblasplierib ,
exemplum a Domino luo, sic ille prostravit diabolum : sed cum bcato David c Heli sacerdoic dical:19
nec dejicias animum si siepius invadat, ac subinde minus est, faciat quod bonum est in oculisipslas,
majoribus machinis aggrediatur : nihil potest adver- lia mala quae non inferuntur ob Christi profess.
sus eum qui lecum est. Dic illud Joannis : Major est D nem , verlemus nobis in coronam , et Christo il file
qui in nobis est, quum qui in islo mundo. Succurrat riam . Ac fiet fortasse ut Dominus, nostra tolerance
illud Domini diclum : Confidile, quoniam ego vici propitialus, aut auferat alllictiones aulmiliget;qeve
mundum . Alis orationibus si Christimiles fuerit exer si non fit, tamen hac ratione faciemus ut quod an
cilatus ad conflicluni, in dies comperiet suum anla mo impatienti fuisset intolerabile, fiat patientia il
gonistam debiliorem . lius. llis atque hujusmodiargumentis non desinemis
XXXIX .Nec tamen remitlendæ sunt escubix , si nos invicem exlorlari, ad illustrandam Domini flo*
quando hostis simulabit tranquillitatem ; sed obser- riam , cujus titulum et insignia gerimus. Præstema
vans illius insidias, dicat cum beato Abacuc : Super illi martyrium in suo quisque slalu et ordine,
custodiam meam slabo, el gradum fiyam super petram , solum in adversis, verum etiam in prosperis.l!
VARIORUM NOTÆ .
Quoniam ipsi consolationem accipient. Est etiam quod habebant prius excusi, pleurelis, aul Manor
hæc Erasmi versio. PAMEL . pleuresis. PAMEL.
Veluti pleuritis.Magis placet hoc Morelii, quam
 905 ORATIO PRO MARTYRIBUS . 96,6
adversis agnoscamus amoreni patris Nagellansis nos i dus possimus sustinere : ita fict ut fola vila nostra
ad correctionem , el gr 1li15 agamus charitati qua dili vilil aliud sit quam testimonium , declarans apud
gil nos, ut filios, quos abdicare non vult, sed emen - credentes el incredulos sapientiam , honiialem , mi
datos recipere. To prosperis aqne gratias agamus il- sericordiam ac veritatem Dei Patris , ct Filii illius Je
Jius bonitli, 41:1 consolitur nos ui ientationum pin Su , el Spiritus sancti. Amen .

ORATIO CYPRIANI ANTIOCHENI,

PRO MARTYRIBUS.

Hagios, ligios , biagios , sancte sanctorum , Piler castam , contra omnes insidias srculi gloriosa lide
patram nostrorum , DeusAbraham , Deus Isaac, Deus degentem , contra diaboli minas el carnales ille
Jacobs, Deus Apostolorum , Deus Prophetarum , Deus cebras munitum pecius concedas , ne violenti ct
Virginum , Deus bene viventium , Deus credentium , B cruenti hostis lethalibus lajucis implicemur , uit
Deus ct Pater Domini nostri Jesu Christi filii ini : signum salutis alerne incolume perforamus. Pelle
lc invocamus supplices, pariter cl deprecamur, Fili a nobis oninem sxculi illuvium omnemque diaboli
uniyenire, qui ex ore Aliissimi procreatus es alle persuasionem . Laqueetor , concidit, el superelur :
mundi dispositionem , el ex Marie sanciæ virginis nobis, etamorealur, sicut a Sarra famula Tua Asmo
uero per mysterium editus, orantibus nobis , sancii deus, demon nequissimus, exstinctis per angelung
desiderii spiritale incrementum et integritatem cor- tuum sanctum Raphael. El sicill Tobiæ : ffuicdi, ili
dis præstare dignare , ul lavacr.) salutari recreatum mihi ade-se digneris. Et vil tribus pueris in canino ,
peclus a delictis carnalibus incolumc pcrsisial. Peli et Danieli misericordiam pr xestilisti , sic circa nos
mus fide illibala , mente incorrup , devotione ro- famulos fuos facere digneris . Qui moriuos suscitasti ,
busta , operatione seu dilectione continua , ut in Ec- cæcos illuminasti , surdis auditum , mulis eloquia ,
clesia sancta lua 110s florere permillas : quoniam tibi claudis gressum , leprosis sanitalem dedisi , ila et
flectimus genua el curvamus Ci'rvices , cui Angeli da famulis lnis , qui te lola virliile mentis credinius
elArchangeli , milliamilliuin Marlyruni, chorus Apo- natum , passum , venturum judicare vivos ctmorluos.
stolorum el Propliet: rum gloria exsultant, cui omnes Assiste nobis , sicut Apostolis in vinculis , Thecle in
aves capunt brindes , linguae confitentur coelestium , C ignibus, Paulo in persecutionibus , Petro in fluctibus.
lerresiriuin el infernorum : libi omncs aqua in calo Qui sedes super seplem tlironos ad dexteram Patris ,
el sub coelo collilenlur; le insensibilia sentiunt : lu respice nos ct libera los de elerna mortis interilu :
es solus , el pricier le el extra le nemo. Te quasu i nus in uno, Paler ct Filin , Filinis in Palre , Spiritus
mus , Domine, Pater omnipotens, qui soli filio colis- sanctus, per quem el cum quo est tibi in Suincta
picabilis cs , cujus Angeli el Archangeli obtemperant Ecclesia honor, virus, claritas,majestas, polesias,
tibi, Domine Paler : le oramus ut tribuas nobis men - benedictio , immortalitas , et nunc et in clernum ,
lem integram , innocentiam puram , sinceritatem de semper el in omnia sæcula sæculorum . Amen .
volam , conscientiam sanctam , puram , subriam ,
VARIORUM NOTÆ .
Cypriani Antiocheni. Quis fuerat isle Cyprianus, Innocentiam puram . Morellio rursus accoplam de
Antiochenus magus et Justine amasius, infra dicetur. bemos vocem purain , el pinto post vocem hosiis ,
Oxon. ubi legitur cruenti hostis, alibi desideratas. PAMEL .
Soli filio conspicubilis es, Mss. omnes et ret. exc. Ut signum sululis wiernae incolume per feramus. lis
conspectabilis . Verum illud placet , quod similiter dem peine verbis litur etiamnum Ecclesia in care .
dixerit Prudentius : coram refulsil ore conspicabilis. moniis Baptismi. Pamel .
PAMEL.

ORATIO CYPRIANI ANTIOCHENI,

QUAM SUB DIE PASSIONIS SUÆ DIXIT .
DOMINE sancle , Pater hagios, Denis hagie , el hagie Jacob , Deus patrum nostrorum , Deus Apostolorum ,
Deus micus, quis enim major lc ? libi gratias el lau - ct Deus Prophetarum , et Deus Martyrum , qui fuisti
dem Toſcio , Deus Abrahiz el Deus Isaac et Deus ante mundi dispositionem , Deus vivorum , venturus
VARIORUM NOTÆ .
Dezes Abrahæ . Præmillit idem Gratius, Deus Pa- apparet; quia sic fere ubiqueScriptura. Sed nobiscum
PINTL
nostrorum , quod vulgo postponitur , quantum legunt mss. PAMEL.
PATROL. IV . S . CYPRIAN. 29
907 S. CYPRIANI ORATIO PRO MARTYRIBUS.
judicare vivos et mortuos : qui es Deus verax , qui A Te deprecor, Paler majestatis, qui in fine tedirg
scdes super Cherubim et Seraphim sedem honoris rum misertus es nostri, millens nobis Jesum Cliti
lui, el prospicis abyssos : qui vides cuncla prius- slum filium tuum Dominum Deum Salvatoren
quam nascantur; qui habes poleslalem occidere et nostrum , nalum ex Maria virgine de Spiritu sancio,
rursus restituere ; qui habes poleslalem de arido annuntiante Gabriele angelo , per quem nos liberaali
viride facere. Tu omnium Dominus dominator , li- de periculo mortis imminentis.
bera me ab hoc sæculo , et exaudi me orantem , sicut Etle deprecor, Filium Dei vivi, qui fecisti tanta
exaudisti filios Israel de Terra Ægypii , et non libi mirabilia , qui in Cana Galilææ de agua rimum fe.
crediderunt, nec famulo tuo Moysi. cisti, propter Israel : qui cæcis oculos aperuisti;qui
Væ peccatis meis ! Cum elevaveris confringere ter- surdos audire fecisti, qui paralyticos ad suamembra
ram , sub qua fissura pelrarum neabsconsurus sum revocasti ; qui solvisti linguas blar:sorum ; dragana
ab ante virlutem tuam ? Cui monti dicturus sum : vexiitos sanasti ; claudos, currenles fecisti relulos.
Cade super me ; el cui colli : Tege me ab anle melum vos ; mulierem de profluvio sanguinis liberast
Domini, cum le levaveris confringere terram ? Rogo , mortiios suscitasti ; super aquam pedibus ambuləsi:
Domine, subvenimihi : noli secundum actum meum qui Petro labenti manum tradidisti ; qui mare lm
me judicare, nibil cnim in præceplis tuis parui. B dasti, et terminum ei posuisti , et disisti : Hucusque
Exaudime orantem , sicut exaudisti Jonam de ventre venies, et hic te confringes in virtule lua. Tedepre
celi, sic exaudias me, et ejicias me de morte ad cor Filium Dei vivi, propter universa commissadea,
vilam . Sicut Ninivitæ induerunt cinerem et cilicium , qui es in coelis Filius in Palre et Paler in te in ses.
et pænitentiam egerunt ante Dominum . Exomologe- piternum , qui sedes super Cherubim el Serapbin,
sin facienti ante conspectum tuum pro universis sedem honoris tui.
peccatis meis , qui es amator pænitentiæ , miserere Tibiassistunt Angeli, Archangeli , numerusin
mei. Sed el David dicit : Domine, propter nomen merabilis, timentes et paventes honorem et virtuten
tuum dele peccatum meum . Et ego deprecans ma tuam , clamantes voce magna et dicenles: Sancias,
jestatem tuam : Dele universa peccata mea, et exaudi Sanctus , Sanclue, Dominus Deus sabaolli. To ipse
me orantem , sicut audisti tres pueros de camino nobis testamentum fecisti : Perile, el accipitis;
ignis , Ananiam , Azariam , Mizaelem : et misisti an - pulsate, el aperietur vobis. Quodcumque a Patre wa
gelum tuum cum nimbo roris , el confusus est Nabu- petieritis in nomine meo , ego a Patre pelo at acci
chodonosor præpositus regni : quoniam tu es Rex piatis. Ego peto , ut accipiam ; quæro , ut inveniata;
regnantium et Dominus dominantium , qui solus ego pulso , ut aperiatur mibi ; ego in luo nomine
habes immortalitatem , et lucem habitas inaccessi - C peto , ut lu a Patre pelas , et detur mihi. Parales
bilem , quam nemo liominum videt, nec videre po- sum propter nomen tuum victimam sanguinis fer
lest . Exaudi me orantem , sicut exaudisti Danielem dere , el quodcumque tormentum sustinere. To és,
de lacu leonum , el misisti Abacuc prophielam , et Domine , auditor meus el defensor : deſende me ab
altulit ei prandium , et dixit : Prande prandium quod adversario meo. Angelus luus lucis protegat me,quen
libi misit Deus. El dixit Daniel : Non relinquel Do- niam tu dixisti : Quod credentes petierilis per eti
minus quærentes se. Exaudime oranlem , sicut exau - tionem , dabitur vobis.
disti Tobiam et Sarram dum orarent in atrio domus Omnis homomendax , lu es verax. Sicut tu tippt
suse : tunc oblulit pro eis Raphael angelus orationes misisti , polestalein habes , Domine , daremibiomre
corum : sic et lu cxaudias preces meas , et admittas sacramentum tuum cæleste , ut dignus sim lickiu
ad aulam sanctam luam orationes meas , et conti- sanctorum luorum videre. Spiritus in me operetur,
nenter millas Angelum tuum , qui deleat universa voluntas lua in me fiat : quoniam tibi spopondione
delicia mea , sicut delesti spiritum immundum a nibus diebus vitx me:e , qui passus es sub Popub
Sara filia Raguel: et illumines cor meum , sicut Pilato bonam confessionem , qui crucilisusdescena
illuminasti oculos Tobia . Exaudi me orantem , sicut disti, et conculcasti aculeum mortis. Devicla es
cxaudisti Susannam inter manus seniorum , sic me D mors, devictus est inimicus diabolus. Tu resurresist
liberes ab hoc sæculo , quia tu es amator puræ a mortuis, el apparuisti Apostolis tuis : sedes 3
co scientiæ . Exaudi me orantem , sicut exaudisti dexterani Patris , qui venturus es judicare viros et
Ezechiam regem Judæ el delesti ab eo infirmitatem : mortuos. Tu dominaberis , libera me de manu qua
sic et a me auferas infirmitatem carnis , et augeas rentis animam meam . Per nomen tuum libera me
mihiad fidem , sicut illi auxisti annos quindecim ad ab adversarta poleslale , ut opem des vincendi in
vitam . Libera me de medio sæculi hujus sicut libe - micum meum : quoniam lu es polens asserloren
rasti Theclam demedio amphitheatro , libera ne ab advocatus precum et petitionum nostrarum animi
omni infirmilale carnismeæ . rum . Die ac nocle interpelles pro peccatis mers,
VARIORUM NOTÆ .
Oui habes potestatem occidere. Adjicio , occidere relur. Ex ipso lamen addidi illud , et de viridiaridus.
ciim Morellio ex ms. Adjicit autem præterea Gravius : PAMEL
qui habes polestatem mortificare, et rursum vivifi Ante Dominum . Hoc rursum ex Gravio. Omisimas
care , sed non placet : alioqui enim his id repete - vero cum ms. paulo post, vocabulum el, supermode
 909 TRACTATUS DE MONTIBUS SINA ET SION . 910
orationem meam per feras ad Patrem luum . Et tu, A tormento quod parasti iniquis : per bonum et bene
Domine sancle paler, digneris respicere super preces dictum Jesum Christum Salvatorem nostrum , per
meas, sicut respexisti supermunera Abel. Digneris quem tibi laus , honor, virtus, gloria , in sæcula sæ
me liberare ab igne et pæna perenni, et ab omni culorum , Amen.

DE MONTIBUS SINA ET SION

TRACTATUS IGNOTI AUCTORIS, ADVERSUS JUDÆOS.

I. PROBATIO capitulorum quæ in Scripturis deificis B gratia el honore. Preterea, cum dicat David propheta
continentur , quæ in Veteri Testamento figuraliter in Psalmo li, Ego autem constitulussum rex ab eo su
scripta sunt, per Novum Testamentum spiritaliter in - per Sion montem sanctum ejus , annuntians imperium
telligenda sunt, quæ per Christum in veritate adim - cjus, ccce qualenusmontem Sion sanctum designat.
pleta sunt. Nobis enim per Jesuin Christum spiritalis Unde manifestum estmontem Sion cælestem esse et
intellectus datu s est, ipso Jesu dicente : Vobis quidem spiritalem , el montem Sina esse terrenum . Nihil enim
datum est intelligere sacramenta Dei , aliis autem in si- potest quod in terra est, esse sanctum , cum tolus
milieudinibus. Invenimus in Evangelio xatd Joannem mundusmala facra habeal, et a diabolo sit macula
scriptum : Lex per Moysen data ’est,gralia et veritas per lus,dicente Jesu : Oditme sæculum , el ego odi illud :
Jesum Christum facta est. Que lex Moysi in monie quia facta illius sunt a mala . Ex qua re quid
Sina data est. Verum iterum invenimus scriplum : quid est in hoc sæculo terreno , sanctum esse non
De Sion enim exiel lex, et verbum Domini ab Hierusa - polest.
lem . Qualenus hoc intelligere debemus ? utrum Sina III. Sion autem 1 montem ex prophetico dielo con
mons ubi a Deo Moysi lex dala est, cl Sion mons stat esse sanctum et spiritalem ; in quo monte Spi
unde lex exivil, unun sint ; an vero aller sit Sina ritus sanctus e filius Dei rex constitutus est,annuntians
mons, et alter sil Sion mons. Invenimus enim hiec C voluntatem et imperium Deid patris sui : el Sina mon
nomina duorum montium esse hebraica : verum la- tem terrenum esse in arida terra constitulum , qui
lina interpretatio nominum differentium ab invicem , est in Syria Palæstina, ubi est lerra Judaa, ubi est
ostendit aliud esse Sina montern , et aliud montem et civitas e illa interfectrix Proplietarum : ante cujus
Sion . portam Christus a Judais crucifixus cst in horto :
II. Hrc est interpretatio de hebraica lingua in la que civitas dicitur Hierusalem per Esaiam proplietam ,
linam . Sina mons interpretatur lentalio xterna et spiritaliler vero execrata el derelicta . Nec immerito ,
- Oilium ; que et Sion interprelalur tentatio exacer - quia et Deus ex codem monte Sina lerreno, per Moy.
bisionis et speculatio . Vides ergo in hebraica inter- sen adhuc in carne lerrena primi hominis positum ,
prctatione non sibi similare, sed neque essc unum populo Judæorum terreno el carnali legem a Deo ac
montem , sed potius duos invicem a se differentes cepit illis tradendam , vigilis sacris scriptam in dua
LECTIONES VARIANTES.
-
& Sunt facta illius Foss. Mic. l'ict. Sic Foss. Mic . Vic. Imp. Dei et Palris.
D
b SSic Foss. Mic. Vict. Imp. Non tam ex. E Sic Foss. Mic . Vict. Imp . Ubi est civitas.
© Spiritu sancto Foss. Mic . Vici.
VARIORUM NOTÆ .
1 . - Probatio capitulorum . Mulilum est atque adeo D in gramınalica non minus quam in theologia hos
obscurum hujus libri frontispicium , quod tamen legunt pes. PAMEL.
omnes excusi etmss. codd. präler Cambron ., qui sic I n Psalmo ji. Prorsus sic lego , non primo, cum
habel : Quod probario capilulorum , etc. Neque ille sa - eliam Cyprianus supra lib). Testim .II, cap . 29 . se
lisfacil. PAMEL . cundum nuncupethunc psalmum ,hæc verba citans ,
Ipso Jesu . Cambron . Christo. PAMEL. non primum . PAMEL.
Secundum Joannem . lloc ex cod . Cambron . Mar Elmontem Sina. Adjicio montem , ex Cambron .
chini. Dunen . et Allligin . ad marginem , cum Morellio , cod . ex eodem reposui illud , Cum lotus mundusmala
pro co quod Aldigin . in ipso contextui el vel. exc. juxta ; fricla habeat, el a diabolo , pro eo quod erat, cum tolus
C.lleri vero , secundum . PAMEL . inundus propter mala facla a diabolo . PAMEL.
De Sion enim eviel lex , Eliam hoc cum Morellio cx Quia el ego illud . Cambron. , omisso quia , legil et
tribus codd. mss. pro exibil. PAMEL . ego odi illud ; neutrum placet, quia longe aliter
Quntenus hoc intelligere debemus. Adjecimus inter- Evangelista, Quia ego testimonium perhibeo de illo .
rogindi noiam cum vet. exc . Gravio el Cauchio , et PAMEL .
cum nulli eam legerent, loco submovimus ubi criit, til. - Spiritus sanctus filius Dei. De liac velerum lo .
in unum . PAMEL . quendi formula, vide supra librum , quod idola non sint
ferum latina interprelalio . Manulius , latina vero. dii. Quare nilil moveredebent lectorem , aut ista hunc
Al illud genuinum est, PAMEL aut duo similes infra docere. Neque enim ante here
A1.-- Sina mons interpretatur . Tamquam verbo pror- ses de Spirilu sanclo esorias, tam caute scripserunt
SUS passivo auctor noster voce interprelor passim ulitur; veleres. PAMEL .
911 * TRACTATUS
bus tabulis lapideis (licet digitis sacris, tamen digitis A latino interpretatur Terra coro facia ,eo quod exquz
in ligura carnis ), quasi populo carnali ct durissimo i lor cardinibus orbis icrrarum pugno comprebeada,
sicutfuerunt tabulæ lapidex durissimae , in quibus la - sicut scriptum est : Palmo mensus sun cælum ,et
bulis Legem acceperunt. Ideo in duabus, quia signiſi. pugno comprehendi serram , et finxihominem ca( R
caret unilalem populi dividi in duas partes, parlem limo terræ : ad imaginem Dei feci illum . Oportui
que salvatur, et partem incredulam qu:e peril ; di- illum ex his qualuor cardinibus'orbis terr.e note
cenle Angelo ad Rebeccain uxorem Isaac : « Dur gen - in sc portare Adam . Invenimus in Scripturis per sis
tes in utero tuo sunt, el duo populi de ventre luo di- gulos cardines orbis lerre esse a Condilore non
videntur, et populus populum superabil, etmajorser qualuvr stellas constilulas in singulis cardinibus.Pri
vietminori.,Rebecca vero figuram portabat Ecclesiir , ma stella ,orientalis, dicilor dv250,7,secunda,ocide :
sicut Isaac vir ejus lypum in se portabat Christi. Er- lalis, cósis,lertia stella, aquilonis,épatus, quariasil,
go , cum dicit, duæ gentes in ulero tuo sunt, quia et meridiana, dicitur uerqué píx . Ex nonimbus stellaria
de gentibus duas partes futuras designabat , pariem numero qualor de singulis stellarum nominibusleo
idololatram perditam , et partem credulam vivenlem le singulas lilleras principles, de stella Anatole :,
per fidem ; hanc unam partem gentium designat in de stelli Dysis d, de siella Arctos a, de stella k.
ulero Ecclesiae permanere in generationem eternam B scmbria m ; in his quatuor lilleris cardinalibus hiz
in figura Rebeccæ ; el partem populi infidelium Ju . bes nomen Adam . Nam et in numero certo per que :
drorum a ventre lunc Rebecca dividi, el separari a tuor hileras gracas nomen designatur żący,ilaqus,
nativitate Ecclesiä . Hæc fuit præliguratio in Gencsi id est unum , ô 1959. %, id est quatuor,« piz,ile
per Angeluin spiritaliter annuntiati . Iarc vero nomi. unum , v Tersupáxoniu, id est quadraginta.Fae,el it
pa montium talem habent interpretationem in lingua venies numerum quadragenarium senarium . Hic -
Jalina, ut demonstretveritatem , qui sint hi duo mon - merus XLVI passionem carnis Ade designal,que
les Sina velSion : quod quidem post paululum diciu- carnem ili se ſiguralem Christusportavit,eleumin
ri sumus. Ita enim hanc veritatis interpretationem ligno suspendit. Quæ caro a Deo patre Jesu roditate
probavimus, de principio generis humani venieniem . est Spirilus sanclus, qui de cælo descendit; Christe,
Ita ab initio mundi etdeinceps omnes homines nas. id es! unclus, Dei vivi a Deo vocalus est; spiritas
centes, de lempore el facto nomina a parentibus suis carnimixlus, Jesus Christus. llic ergo nomerusfl?
accipiebant ( non quidem ex se, sed a Deo mente im . . passionein declarat, eo quod sexto millesimo ante,
pellebantur , qui, antequam fiant, præscius est fulu - hora sexla passus : a mortuis resurgens ; quadrage:
rorum ) all quales post crementum ælalis sua futuri sima die in cælos ascendit : vel quia Salomon 0224
essent, posteriori tempore verbis el nominibus he- C draginta sex annis lemplum Deo fabricaverit.In c*:
braicis designaretur ; el quid singulis futurum esset , jus templi similitudinem Jesus carncm suam esse di
interpretatio nominum designaret veritatem ; sicuti xit, dicens Pharisxis : Destruile ſanum istud,et en
Tunc lemporis in Patriarchis coniplelum est, secundum in tribus diebus excitabo illud. Et Pharisai dicelur:
primihominis carnem de terre limo esse, ex ipso Quadraginta sex annis ædificatum est fanim isted,de
proloplasto probamus veritatem . hic in tribus diebus excitabit illud ? Dicebat 2010
IV.Nomen accepit a Deo Adam . Iebraicum Adam in Jesus ſanum de corpore suo, 1
VARIORUM NOTÆ .
Licet digitis sacris , lamen digitis in figura carnis. te in occidentem , vel ex occidente in orientem , si
Manutius omissa voce licel, et semel tantum recitans in quenicumque locum contenderil, elFeneril lere
voces illas, digilis sacris, paulo prius certa posuit. nus ejus ut separelur ex hoc mundo, neum terrae
Veruni vulgalir: lectioni consentiunt mss. nosiri ; et cal : In isto loco non est à me pulvis corporis bez
si parenthesi bec includantur, sensus erit perspi- ctc . ) Oxon .
cuus. PAMEL. Quatuor lilleris cardinalibus habes nomen Adair.. * an
Ita enim hanc veritatis, etc. Locum hunc depra civit cabbalista noster in nomine DTX tres la
valissimum ex codic. mss. pirtimi Arigin . Dui . ) reperiri litleras. Sed , sinugarum istarum magis
Marchin . el vet, exc., partim Cambronensi ista resti- neus auctor exspectelur, consulat lector Lomull
lui. Ila ab initio mundi el deinceps oinnes homines nas . num operum D . Augustini, tract. 10, in Evang.com
centes, de leinpore el fricio nomina a parentibus suis ac . ubi hæcomnia occurrunt. Oxon.
cipiebant (non quidem ex se, sed aDen nuenle impelleban . Id est unum , etc. Tum hoc, tum que sequi.
lur, qui antequam fiant, prascius cst lulurum ), ut qua . id est quatuor, et id est unum , et rursum , "
les post crementum atalis sure futuri esseni, posteriori quadraginta, adscripla erant in cod . mis. Dus,de 10
lempore verbis el nominibus hebraicis designarelur el icrpretationem græcaruin vocum , in aliis les
quid singulis fulurum esset, interprelatio nominum de vet. exc. omnino desiderabantur. Ad intelle
signaret veritatem . PAMEL . men majorem putavimus retinenda. PANEL.
IV .- Ex qualuor cardinibusorbis terrarum pugno coin Quam carnem in se figuralem . Sane el Ciulele
prehendil. Haec ex lacunis rabbinorum hausta ; in Pir . telligendum recte annotavit Manulius. PAMEL
ke R . Eliezer dicilur : «Incoepit Denis colligere pulve . Hic numerus 46 . Ligneus hic supputator
umero
rem primi hominis, e qualuor lerric angulis , vid . rum 46 conficit ex numero 6000',, nnumero6 al
rubrum ,nigrum , album , viridem . Ruber pulvis factus PAMEL .
cst sanguis, niger lujt pro visceribus, albus pro os Destruite fanum istud. Gravius phanum , et
US est corpis. Cur conges-
sibus el nervis, viridis faclus bis postea : verum illud constanier
0
mss. online
e L.L. L.L.!lib.1,6
serit pulverem ejus cx quatuor mundi angulis ? quia non Festus modo, sed ct Varro dde m num voor ,
lu lafanum
dixerat sanclus benedictus, sive iverithomo ex oricu Livius 1 dec. lib . x , a fando dictum
 913 DE MONTIBUS SINA ET SON. . 914
V. Deinde Abel, filius Adic , nomen accepit hebrai- A tio, per quem tentatia Deo inventi sunt alieni a Legis
cum , designans fratris interfectionem el parentum luc- observatione, ideo in æternum Deo in odium col
tum . llem Enoch , qui ante diluvium Dco justus versi sunt. llocodium in ipso genere Judicorum scrip
complacuit, et ideo de isto mundo in carnis sua na- lum invenimus, dicente Isaac de duobus suis filiis
tivitate vivus translalus cst in loco ubiiDeus scil ; ex Esau majore et Jacob minore : Jacob dilexi, Esan
quo loco , in consummatione mundi, innovari habet in autem odio habui. Esau vero major pilosus fuil 10lus,
hoc mundo, unde etiam translatus est ad confunden - inquit, quasi corium pilosum , in figura populimajo
dum et revincendum Antichristum . A quo intcrfecti ris , in impietale delictorum suorum constiluli. Et
mariyria sua complebunt, viventes in æternum in sæ - Jacob fuit lenis el minor, in figura populi novellioris,
cula sæculorum . El ideo Enoch interpretatur innova . quiex dicli audientia per credulitatis fidem ex aspre
lus. Deinde Job justus, qui antc diem judicii meruit dine sæculi in lenilalem conversus est ad Christum
voce judicis laudari, el ideo, diabolo devicto et supc- Deum et Dei Filium .
ralo , Job interpretatur charissimus Dei. Æque et VII. Ecce probavimus per Scripturarum fidem popi
Abraham in sua nalivitale a parentibus suis Abram lum majorem et vetustiorem esse Deo in odium cone
vocatus est ; lentalus vero a Deo, fidelis inventus cst , versum , secundum interprelationem montis Sinu dia
eta Deo benediclus pater mullarum gentium consti- B centis, lentatio æterna et odium . Æquc Sion montis
tutus est, et ideo , immulato a Deo nomine, Abra . ita interprelalur ientatio exacerbationis et specii
bam vocatus est, interpretatur palir mullorum popu lavio. Hiec vcro interprelalio latina ligni sacri pis .
lorum . sionem designat, dicente Salomone de ipsa passione
1 VI. Ecce inlerini de multis probationibus panica Dominica : « Contumelia et tormento interrogemusil
diximus, ut ad duorum montium nominum perve- lum , ut sciamus reverentiam illius et probeinus pa
nientes, interpretationes eorum montium nominum tientiam ipsius, et lentemus quæ eventura suntilli,
probemus , qualiter designala sunt ad nostram in - Si enim vere Filius Dei est, suscipiet illum , el libe.
struclionem ; ut ex hac interpretatione nominum , in - rabit eum de manibus contrariorum ; morte lurpis.
telligamus montem Sina esse terre:um , et montem sima condemnemus illum . Hæc cogitaverunt el erra
Sion csse coeleslem . Spiritaliter interpretalum Sina, verunt; excæcavit illos malitia ipsoruni, el non in
tentatio æterna et odium ; et mons Sion, lentalio lellexeruntsacramenta Dei., Ecce lentatores Judæos :
Era exacerbationis er specululio . Ita intelligitur cum di- item scriptum est : « El tentaverunt Deum in loco
in citur mons Sina , lenialio æterna et odium , co quod inaquoso. , Speculum vero altitudinem lignideclarat,
1 . es eo monte Moyses legem acceperit populo duris - dicente Salomone : « Posneruntme velul cuslodian
simo et contumaci. Per quam legem tentali a Deo C pomarii ,, eo quod in horlo in ligno contixus inter duos
lerno, inventi sunt non posse eamdem legem su- latrones pependil : el de altitudine ligni ambos spc
"; stinere in perpetuum , exinde Deo in odium conversi culatur in figura duorum populorum malefactorum ;
si sunt. Ideo in nomine montis Sina , unde legem acce. Gentcs in sæculimala facta jacentes, et Judæos inter.
perant, interpretatio nominis designavit populum feciores Prophetarum . Hi sunt duo populi malefaclo
lentatum a Deo, el in odium æternum esse conversos: res ; quorum figuram in se poriabant duo latrones
ideo dicitur Sina tentatio ælerna el odium . Invenio inter quos pependit innocens. Unus blasphemabat ;
mus enim in Scripturis eos esse a Deo ienlatos. Ila alius vero confessus est quia innocens injuriam pit
positum dicente Domino ad Moysen : Exeat populus riebatur. Jesus autem ambos speculabatur de ligno
isie , et colligal sibi diurnum in diem , el lentabo cos speculatorio , blasphemum et confessorem ; confes: 0
an possint legem meam sustinere an non ; el tentati rem salvavit et blasphemum perdidit, sicuti de duo
a Deo per legem , inventi sunt ab ea lege alieni. bus populis fecit.
Exinde Deo in odium æternum conversi sunt, ct com - VIII. Persecutores derelicti, qui in aternæ mortis
=3 7 pleta est interpretatio Sina . Manifesta vero etMoy . sententia sibinon crediderint, si sic desæculo exierit,
sen, per quem eos Deus per Legem tentavit, in latino perient. Genles vero ad se conversæ fidem .sibi lia
interprelatur similiter Moyses lentatio Dei el inven - D benles quia Filius Dei est; salvatæ videbunt in æterna
Hub VARIORUM NOTÆ .
VI. - - Elmons Sion tentatio exacerbalionis . Aldebant interpretatur. Similiter in monte lentali a Deo in
alii, alernce ; verum recte omisit Manutius cum Cam - venli' sunt alieni, etc. Fortassis ita legendum : El conle
bron . cod ., quia supra non legilur. PAMEL . plela est interprelalio Sina,manifesta Moysi el Aaroni
.. mivenli sunt. Ex auctoritate cjusdem cod . omisi par- per quos eos Deiis per legem lenluvil, omissis ca'lcris
liculam el, superfluam . PAMEL. omnibus ; quandoquidem prius eadem verba sint po
* Manifesta ver o et Moysen , elc. Ad Moysis nomen , sila, atque adeo hic videanuir superllua . PAMEL .
si sonus speciclur, accedere vidctur Massa , quod VII. - Tentalio exacerbalionis. Videlur sono vocis
tentationem denotal. Oxon . - Locus iisque adeo cor deceplus a 20 derivasse scriptor hic suum inter
ruplus, utmederi ex mss . 1101 licuerit . Ex illis enim prelamenlum s. Oxon .
quatuor consentiunt cum excusis vulgtis, sicut etiam El lenlemu quæ eventura sunt illi . Ilerum ) istud cx
HLS veteres excusi, prirlerquam quod legant Moyses, quo Cambron . cod . pro quæ yenlura sunt ; est enim
modo ctMorellius legenis eriam Maniſestal, Cainbron . græce apud Lxx , pdk év x6a981. Omillunt vero mss.
cod . vero longe aliser : Manifesta veroMoysi el Aaro- voculam el, paulo post.
mi, per qiios cos Deus per legem tentavil, in latino
915 TRACTATUS
sæcula sæculorum imperatorem et regem suum . A virtus est Dei ; el iterum dicit : Nos autem annuntia.
Verum in ipsa passione pendens in ligno, duas partes mus vobis Christum , et hanc crucificum : Judeis u.
populi prospiciens speculabatur de allo ligno. Pars dem scandalum , gentibus autem stullitian ; ipsisante
populi, qui viderant virlules ejus mirabiles et deilicas, vocalis Judæis el Græcis, Dei virtutem et Deisapier
patientem illum injurias dolentes plorabant: alii vero liam . Sic vero el alius propheta deelarat lignum gas
Jud:ci irridentes, de arundine caput ejus quassabant, sionis Dominicæ esse montem Sion sanctum ,in wi
blasp !iemanleseldicentes : « Ave res Judæorum , ubi ritu ita dicens : Quis ascendet in montem Domini,ane
est pater (uus ? Veniatet liberel le de cruce., Exinde quis stabil in loco saricio ejus ? Innocensmanibus;des
exacerbalus Pater fecit cæluin palelieri, ct toniirua lera laxvaqueextensis , clavis lixis , innocentiam de
facta sunt, el tenebriz insustinibiles ; lerra commoja , monstranis. Ideo dicit : Innocens manibus ei pland
palefacta sunt sepulchra , el corpora sua cjecerunt , corde , qui non accepit in vano animam suam ,a
et foras a se miserunt ; velum templi scissum est ; et juravit subdole proximo suo, hic accipie: benedictions
a lauto fragore cæli ci terrae motu , omnes qui stabant a Domino, el misericordiam a Deo salutari sue.OMEK
anle lignum , alii dolentes, alii vero' blasphiemanles passio hominum in terram cadel , hiec sola pari
et illudentes , prostrati in faciem jacuerunt, tre - crucis slautem demonstrat : unde rerum dicke
mentes tamquain morlui. Tunc Judæiintellexerunt se B monlen sanctum lignum esse passionis. Inde ines
offendisse Deum , et in luctum conversi sunt ; el fuit cens manibus et mundo corde non fuit. Necenig
exacerbalio . Eo enim tempore quo in ligno confixus mundus corde, eo quod Ægyplium calce percusseri
pcpendit , dies fuerunt azymorum , qui sunt dies festi in Ægyplo , el mortificaverit eum , el manibus su
Jud :eorum . Eo die meluentes faclum esse terrae mo- cum in arena obruerit ; Christus autem in minte
tum ,el cæli fragorem , prostrati in faciem , in terra sanclum ascendit lignum regni sui , ut moreretur a
plaugenies, in luclum conversi sunl ; cl in ipsa sua Judzis, quamquam ipse aliquem hominum non atari
passione complevit propheticum dicțum : « El conver ficaverit, nisi solun diabolum inimicum generishu
tam dies festos corum in lucliim , el cantica eorum in mani. Exinde in inonlem ascendit innocens el tih
lamentalionem , » Ante enim , eum captividelenliessent dus corde ; el ideo propheta dicit : Quis ascendeti
in Babylonc, dicebant illis Babylonii : Cantate nobis montem Domini, el quis slubit in loco sanclo ejus?La
cantica de canticis Sion.El Judwi lamentantes c: plivi nocens inanibus et mundo corde, El declaravil niet
talem suam , dicebant Babyloniis , ut diximus, lamen lem Siou saliclum esse sanctam crucem , diceuteaga
lantes se : Quomodo cantabimus canticum Domini in propheta : De Sion exieller, et verbum Domini ab l ir
terra aliena ? rusalem . Lex Christianorum crux est sancia Caristo
IX . Ecce quatenus completa est interpretatio mon - & Filio Dei vivi,dicente æque propheta : Lex tra iutie
lis Sion , leilatio exacerbationis el speculatio. Unde dio ventris mei. Percussus in lateris ventrede lancez.
manifestum estmontem Sion ligi sacri regnum esse sanguis et aqua mixtus profusus fluebat, unde sibike
in sanctitate justificatum , dicente David : Annuntiate clesiam sanctam fabricavit, in qua legem pass.cus
regnum Dei in Gentibus, quia Dominus regnavil a li- sue consecrabal, dicenie ipso : Qui siti , venialelki
gno , et transivit in Gentibus. De quo regno ligni rega - bal. Qui credil in me, sicul scriplum est, Auninad
Jis idem propheta dicit : Ego aulem constitulis sum venlie ejus fluent aquæ vivæ . liem in Psalmis : Elci
9ex ab eo supir Sion moulem sanctum ejus annuntians velut lignum quod plantatum est secus decursus aqia
imperium ejus. Quod dictum propheticum per Pon - rum , quod fruiciuin sunin dabil in tempore suo. En :
lium Pilatum in sua passione pendens in ligno com - verbum prophcticum , frucu'! resurrectionis die te?
plerit. l'ontius Pilatus, impulsa mente a Dco , accepit tia spiritiliter iniciligendu dicentis : De sion (17!
tabulam , el litulum scripsil tribus linguis, bebraice , lex, hoc est de ligno regali, el verbum Domini ai
græce et latine : Jesus Nazarenus rex Judicorum ; Hierusalem , quæ est Ecclesia .
el in capite ligni clavis tabulam cum nomine regis Ju - X . Caro ligno confixa emisil verbum Dominicure
dæorum confixit : et une maniſestavit propheticum dicens : Heli, heli. Et adimpletum est prophelicam
dictum , co quod spiritaliler mons Sion crux est, D spiritale ante dictum : De Sion exciet lex , et vereri
quæ est virtus Dei , Apostolo dicenle : Crux Christi Domini ab Hierusalem . Rierusalem dicit de oli
non credentibus stullitia est, credentibus autem crux descendentem , novam civitatem , quadralam per çu?"
VARIORUM NOTÆ .
VIII. - Elcorpora sua ejeceruntel foras a se miserunt. sed illud habent mss. nostri. Mirum autem estqui
Locum mulilum sic supplevimus ex Cambron . elcall alium prophetani dicat, quum idem David id prostili
chii codd. Vulgali habebant dumtaxat : el corpora a tiarii. PAMEL.
seipso , pro quo non male Manut. cum aliis iuss. et El non juravit subdole . Quum sic legat alibiCiri
corpora foras emisi!. PAMEL. nus, hoc malo cum tribus mss. el excusis vulgalis,
Prostrari in fciem . Hoc habeo ex omnibus mss. quam in dolo cum Cambron ., sub dolo , cum Dan
pro prostrati in jacie. PAMEL . lio . PAMEL .
IX . - Pontius Pilatus impulsa mente. Cum codex X .-- Hlierusalem dicit. Quod adiecerat Erasmus,
Remb "Idi negligentia operarnm haberel impolluta , sensus constaret , de qua dicitur in Apocalypsi :1it's
non male reposuit ex conjectura Erasmus, infusa. Ai Nulli habentmss ; sed prius, cum illis legunt velers
illud genuinum est. PAMEL . excusi codd. PAMEL .
Sic vero el alius prophela.Manulius, verum et alius,
 917 DE MONTIBUS SINA ET SION . 918
tuor Evangelia , habentem duoclecim fundamenta duo - A dicente Salomone : Posueruntme custodem in vinea.
decim Prophetarum , duodecim portas duodecim Apo. Invenimus vero in conversatione hujus mundi in si
stolorum ; per quorum annuntiationem Christiani in militudinem spiritalem figuraliter esse vineam , ha
hanc civitatem sanclam et novam introierunt, quæ bentem dominum el possessorem suum . Tempore
spiritalis estEcclesia . ' vero maturo , prope dies vindemiarum , posilum in
XI. Ecco probavimus per omnium Scripturarum vineam custodem puerum in alto ligno ,media vinea
deificarum fidem duos montes , Sina in terra et confixo ; et in eo ligno faciunt speculam quadratam
Sion in cælo , duorum Testamentorum portare figu - de arundinibus quassalis , et per singula latera qua
ram , vcteris Sina, et novi Sion. Ex quibus duobus dratura specula faciuntcavernas lernas, quæ faciunt
montibus, videlicet duobus testamentis, posteriori cavernas duodecim : per quam quadraturam caver
tempore demonstralos et declaratos habemus duos narum custos puer omnem vineam perspiciens cuslo
populos ; veterem et priorem Judæorum , et novum diat, cantans, ne viator ingrediens vineam Domini
et posteriorcm populum Christianorum : Judæos ter- cam sibi assignalam vexel, vel fures uvam vinex
renos , qui terram promissam a Deo acceperunt car - conculcent. Quod si importunus for egens in vineam
nales ; et Christianos coelestes , qui regna cælorum voluerit introire et nvam demere, illic puer sollicitus
a Deo promissa accepturi sunt in futuro sæculo . В de vinea sua deintus de specula dat vocem malam ,
Caro enim Christianorum spiritalis et immortalis maledicens et comminans, ne in vineam viator fur
erit. audeat accedere, dicens : « Rectum ambula. , Fur
X II. Alia probatione veritatis in Scripturis posita , autem , limens vocem pueri sibi comminantis, refugit
ex ea veritate cælesti spirilalem facimus figurarum de vinea , speculam videt, vocem audit , puerum
com parationem , de hujus mundi conversatione. intus in specula sibi comminantem non videt, et timens
Dix i mus enim , montis sancti Sion , quod lignum re. post viam suam vadit.
gale et sacrum , haberet interpretationem de he- XV. Hæc conversatio secularis similatur gratix
bra jeo, in græcum vel latinum , tentalio exacerba - spiritali. Ila est enim et in populo deifico , sicut in
tions is vel speculatio , eo quod de ligno speculabatur vinea terrena. Vinea Dominica et spiritalis plebs est
ante se slantes bonos et malos. Christianorum , qux custoditur jussu Dei Palris a
XIII. Ita invenimus ipsum Salvatorem per Salonio puero Christo in ligni specula exaltato . Quod si viator
nein speculum immaculatum Patris esse dictum , eo diabolus , perambulans viam sæcularem , ausus fuerit
- quod Spiritus sanetus Dei Filius geminalum se videat; de vinea spiritali hominera de plebe Dominica sepa
Pater in Filio et Filius in Patre, utrique se in se vi- rare etvexare , statim a puero coelesti voce correp
19 dent, ideo speculum immaculatum . Nam et nos qui C lus et spiritalibus flagris emendalus , exulans ad
illi credimus , Christum in nobis tamquam in speculo centesimum , effugit in locis aridis el desertis. Hic
videmus , in ipso nos instruente et monente in Epi- est custos puer filius Dominicus ; qui vineam suam
stola Joannis discipuli sui ad populum : Ita me in sibi a patre commendatam salvandam et reservandam
vobis videte, quomodo quis vestrum se videt in aqua uut accepit : de quo Esaias propheta canit, dicens : Ecce
in speculo : el confirmat Salomonicum dictum de se puer meus dilectissimus, ponam super eum spiritum
dicens : Qui est speculuniimmaculatum Patris. meum , el judicium gentibus nuntiabit : non clamabil ,
XIV. Veruni etiam el vitem æternam et veram se neque contendet. Arundinem quassalam non confringet,
esse dixit ; Patrem suum agricolam . Si ergo Christus el linum fumigans non extinguet, quoadusque expellat
vitis vera, utique constat quia et nos, qui in illo in contentione judicium ; et in nontine ejus Gentes cre
credimus el ipsum induimus, sumus vitis vera, quae dent el sperabunt.
est vinea Dominica , el Christus custos vineæ suæ ,
VARIORUM NOTÆ .
XII . - De hebraico in græcum , vel in latinum . Istud D XIV . - Speculam quadratam . Bonus hic scriptor
exlribris aliis mss. pro eo quod erat , in græco el la - nihil distare credidit speculum et speculam : pariter
lino. Tamen lorus adhuc obscurus. Quae vero sequun . perilus derivationum etmysteriorum interpres. PAMEL.
Ilir intelligenda suntsicut supra. Pamel . XV. Et in nomine ejus gentes credent el sperabunt.
XII. - Per Salomonem . Et hic et antea adscribit Etiam boc est iisdem ,quod miror, cumet apud Esaiam ,
Salomroni quoque Sapienti:c librum ). PAMEL . el arud Malth :eum non aliud habeatur, quam spera
In Epistola Joannis discipuli sui. Nusquam tale quid bunt, græce et latine ; neque etiam Cyprianus supra
habent Joannis Epistolae catholic:r . Videtur it: que lib . Teslim . II, cap .' 13 , aliud legat quam , credent.
reponendum Jacobi , ut alludat ad illud : Hic compa PAMEL.
rabitur viro consideranti vultum suum in speculo. Q110
magis miror quod legatCambronensis, ad Paulum .
PAMEL.
919 TRACTATUS

TRACTATUS
ADVERSUS JUDÆOS
QUI INSECUTI SUNT DOMINUM NOSTRUM JESUM CHRISTUM ,
· INCERTO AUCTORE.
I. ATTENDITE sensum et intelligentiam vestram in A aquis inundantibus deperire. Igitur postea salui
Spirilu sancio , ut non tantum auribus audialis, sed factus est cum suis Noe, cui constituit et Dens pre
etiam oculis cernalis divinum Christi sacramentum . cepli sui lestificationem dicens : ( munis res cibusna
Cernitis aule. per fidem vestram : audire enim ne bis, quasi pabulum olerum , excepla carne in saiquez
cessitatis est, credere sollicitudinis. Alirium officium vitæ (Gen . IX, 3); et posuit hujus testificationis se
est, indifferenler pariter vana alque ulilia perspi- gnum in arcu .Post hæc rursus Dominus Deus testi.
cere ; fidei auten), nonnisi que probaverit , credere. ficatus est Abralic in Isaac, hoc modo dicens: Id
Neque enim quidquam prodest libenter audire , nisi dabo hinc terram et semini tuo, el facium le palice
credulitas auditum confirmet. Fidei oculi sunil spi- muliarum gentiun (Gen . xvII, 8). Ei exinde inere:
rilus, per quem videntur spiritalia. Si ergo vos vit semen in multitudinem populi, et divisum est
estis spiritales , intelligite cælestii . Similes enim in duodeciin Patriarchas. Sed etiam illis quoque
sui similia recognoscunt : cliam mula animalia de Dominus leslilicationem posuit in monte Card
vocis sono inviccin se intelligunt, leones freinilum , per Moysen , de quo loco expulsis gentibus,coi
lauri mugilum et miles lubie voces ! Quando ergo sliiuil illic populum quem accepil el possedit fri
verius spiritales spiritalia intelligunt, cælestes et missa sibi hæreditate : quibus etiam pleraque siqna
bæredes patris sui præcepta el ea quae testamento B cl miracula ostendit Deus, quasi charissino lik
patris sui cauta sunt ? Yos ergo, cuin sitis Chrisii Scil idem populus, perceptis tot tantisque beneficis,
hæredes, intelligite lestamentum ejus. Quod si quis adversalus est pairi, eldereliquit Deum virum.De
per talem minus docibilis est ad intelligendum , reliquit enim Israel Dominum , ostendens eilega
habet Spiritum sanctum interpretem , illuin sequa el Sulam co

lur ; illo duce el magistro facillime poteritnyi les el interficiendo missos ad se Prophetas, qui de
tamenti jura virlutemque cognoscere, quod hæreditas Christo prædicabant, cxinde consuevit Isr
gentibus contribula est, hoc modo. sequi Christumi, non tantum in corpore advenienleit,
II. Deus et Paler in principio fecit liominem sua sed etiam cum a Prophetis annuntiarelur. Universe
manı, cumque posuit in paradiso , dala certa con - elenim vales persecuti sunt , ex quibus quosdam
ditionc præceplorum vitæ , legis et lestamenti. Ille · lapidibus inseclali, alios indigne excruciando fe.
autem , contemplis patris præceptis, expulsus est pa- remerunt, non tantum ipsos, sed el per cos Di
radiso in suam lerrigenam nalivitatem , in qua etiam minum Christum . Quæ enim hujus probatio ? scilicet
defunctus est : sed Deus suscitavit genus justum de eo quod insimulalos, el infidos, el perfidos, metu
semine Adæ , quod semen conservavit in populum , daces, el contrarios Christi susceperint; veros 34.
super filium Noc et hæredes ejus. Es illo genere in - C lem et fidei plenos impugnaverint. Moysen maledi
venit hominem justum , cui imperavit ut facerel fa - cebant, quoniam Christum prædicabal : Dathan ana
bricam in modum machinx , capacitatis certe men - bant, quoniam Christum non priedicabal: Artu
sorarum compagibus ; ut illa conditus cum fratribus repudiabanl in sacerdotio , quoniam Christi simii
suis Noe, servarelur per illud genus : sed jusserat dinem prir ferebat : Abiron constituebant, quovias
Deus, propler injustitiam hominum , orbem terræ Christo contradicebal : David oderant, quoniam (hri
VARIORUM NOTÆ .
1. - In Spiritu . Male Pamelius el in Spiritu . Maran . Fratribus. Legendum putai filiis Pamelius, sicque
Allendite sensum et intelligentiam vestram . Videlur in Osoniensi editione legitur ; sed omnes codicts
alludere ad illud Philip . JV : Pax Dei cristodial sensuS relusti cum Morellio habent fratribus. MARAN. –
et intelligentias vestras. Pamel . Cum filiis suis. Prorsus sic legendum pro fratribus
Similes . Sic codicesmss.; similia editi. Paulo post, Neque enim Noe arcam ingressus est cum fratribilly,
tubre voces ex cod . Colb , cdili lubam , duo alii codices sed cum filiis. Similiter paulo post arcu pro arca.!'
mss , lubæ . MARAN . D suil enim Icstimonium fæderis Deus in arcu cæli sive
Miles lubam . Rectius dixisset equus lubam . Non enim Tridis. PAMEL .
miles juulum animal. PAMEL . In arcu . Sic Pamelius, quamvis Morellius erca.
Sui. Hanc vocem addimus ex tribus codicibus mss. dices mss. habeant in arca . MARAN .
et Morel. MARAN. In monte Choreb. Seculi alias omnes, sic ethan
l!. -- Ceriæ . Certa mensurarum compage duo codices scripturam juxta 70 cilat., qui Choreb legunt pro
mss. Maran . Oreb . PAMEL .
 921 . : ADVERSUS JUDÆOS. * 929
slim canebat : Saul extollebant, quoniam Christum A externum imitata est, el insuper acclamabat : Aſſige
non loquebatur : Samuelem respuebant , quoniam in cruce, Tolle : sanguishujus super nos el super filios
Christum loquebatur : Agag servabant, nihil enim de nostros ( Ibid .). Violenta crudelitas, et plebs inhu
Christo loquebatur : Hieremiam lapidabant Christum mana , el corda oblusa , el oculi reclusi, interfece
valicinantem : Ammiam diligebantChristo adversan . runtbene merentem suum , nec lacrymas profuderunt.
Tein : Esaiain 7 secabant Christunt vociferantem : Ma. Liigebant Apostoli, et populus gloriabatur : tremebat
masse magni ficabant Christum persequentem : Joano terra, el plebs lielabatur ; judicabatur Dominus, et
nem interim ebant Christum demonstrantem : Zicha- Israel exultabat : patiebatur Christus, et impii ex
riai trucidabant Christuni diligentem : Judam dilige- clamabant: cruciabatur Dominus, el plebs lalaba
bant Christum tradentem . batur; suspendebatur Dominus, et plebs epulaba
NI. Videlis quoniadmodum Christum qui diligunt, tur : hac ignominiosa sua solemnitale iniqua consilia
odiuntur ; qui odimmi, amore Magrant apud indignam consignaverunt delicto crudelitateque sua .
plebem . O pertinaciam persecutionis indignam usque V . Dic mibi et loquere, impie Israel, talem hos
ad morlis exterminationem ! non enim lantummodo tiam oblulisti, patri immolando suum filium ? Talia
lesies Domini impugnaverunt, sed et ipsi Domino proſudisti libanina, sanguinem pignoris acceptissimi
perlidi coloni contumeliami fecerunt Patri in Filio. B Deo ? Ducebas clioreas, Hierusalem , cum interficere .
Quid igil ur digni fueruntpali ob lioc admissum ? sci. Tur Christus; faustis vocibus cantus dabas, cun di
licet fuga ari de regno, abdicari hæredilale : et ita fac. ceres : Affige, suspende. Propter hoc in fame et
tum est, et ita evenil, digna dignis obligerunt. Paler in ægritudine : Popule Israel íqueritur de le Do
cnim contumeliam passus in Filio , Filius perpessus minus), Neomenias, ail, sabbatum el diem magnum
in Prophetis lempore quo nioriebantur ; in suo tem - non patior; ſerias et jejunium execratur animamea (Isl .
- pore coactus est indignalione scribere novum testa . I, 13 ). Nec imwerito Deus odivit citeremonias vestris ,
imentum , adhibitis lestibus coelo et terra et Angelo in quibus unicum el primarium Filium ejus percmis
de lemplo , assistentibus Moyse el Helia . Hos eniin iis. O diem durum , ethoram llcbilem , el solemnili
3 : lestes adhibuit, cum paleretur in Israel;hæc ila facia lem lugubrem , et terram infauslam et civilalem
e prædixitper Prophelas,his verbis : Audi,cælum ,elpræbe prolanam , etpopulum Domini nece cruentum ! Inter
ei aurem , terra , quoniam Dominus locutus est ; Filios fecerunt enim Dominum , el latronem liberaverunt.
genui el exallavi ; ipsi autem mespreverunt (Isa . I, 2). Ob hanc ergo causam coactus est Dominus novum
IV . His voces effudit Dominus in Israel, vociferans facere testamentum , consignalum seplem signaculis,
3 et dicens : Vos menoluistis, alii me recipient, qui leste Moyse et Helia in monte; ubi præcepit ne
nondum nec mentionem mei audierunt. Vos nuptias c patefierei Scriplure sacramenlum , nisi Filius hominis
mea s sprevistis, alii ibunt qui non sunt vocati. Vos resurrexissel a morluis : sed, mox ut surrexit Do
meram rus et vineam meam colere recusastis, unde minus die tertia , aperuit lestamentum novum , les
fructus justitie proveniunt; alii colent et fruclus ca - lamentum vitale, atque ita dixit : « Venite , extere gen
pientin Deo . Quæ isla lam dira mens et execranda les, hæredes mei; Israel enim non obaudivil : quil
cogitatio ? Interficere ergo poluistis ‘regem et spon . propter ite, discipuli, in ultimam usque terram , ct
sum ? propter hoc lesles sunt cælum et terra, el que prædicale per orbem his verbis : « Venile undiyne, p :i.
mit in illis sunt elementa : insuper omnis crealura lestis trie gentium , introile in æternam hæreditatem ; Is
est in mortem .Christi. O novam crudelitatein ! com - rael enim noluit. Ne dubitetis ; nulla hic exceptio
mola est omnis nativitas in Domini passione; po- est, nec ingenuitatis, nec dignitatis, nec conditionis,
së pulus inansit immobilis sine trepidatione : Angelus nec positionis, nec forma, nec ælatis ; licei dignitate
in poenitentiam conciso velamine refugit ; plebs au - magnifici, licet nobiles, licel sencs, licet juvenes,
tem sinu pavore, integra vesíc permansit : conversa licet pauperes, divites, boni maliqui', domini atque
Sintelementa el conſusa ; Israel securus duravil. O servi, æqualiter introite in hæreditiilem : el si pedi
duritia nova !o audacia singularis ! o perfidia cruenta ! buscaplus essel, corpore deformis; eisi maculis lir
t'ilatus exleric gentis jude: secularis, poleslale tem - D pis, et capite deſecius vidcalur ; elsi oculis dcfectus,
poralis, purificavil manus et abluit scelus necessi- universis libere licet discumbere in convivio , ct
talis , dicens : Innocens el immunis sum ab ejus san - epulari in nuptias sponsi. ,
guine (Matth . XXVII, 24); plebs autem nec alienuin nec VI. Nc hominem pudeat nec ætatis, nec humilita -
VARIORUM NOTÆ .
Agng. Sic Pamel. ex conjectura , quia nusquam est autem mirum quod dicit, Angelus in pænitentiam
servasse Acham leguntur Judiri , sed I Reg . xv re- conciso velamine refugit. PAMEL .
Ierlur pepercisse Saul et populus Agag regi Amalech . Cruciabatur Dominus. Addidi vocem Dominus, pror
Morellius el tres mss. Acham . MARAN . sus necessariam . PAMEL .
l. lindignam . Sic emendavimus auctorilale trium V. - Acceplissimi.Unuscodexms.acceptissimum .Mar .
codicum mss. dignam edili. Maran . Consignalum septem signaculis . Quum alludere vi
Moriibrindlur. Tres codicesmss . inoriebalur. MARAN. deatur ad lib . de quo Apocal. I, signalum sign: culis
indignatione. Sic Morel . Ci duo codiccs miss. in septem , prorsus legendum censeo septem signaculis ,
indignatione Pamel. Maray. maliiI, legi a septem spiritibus, quippe quorum
k IV . - Eludir. Elundil coul. Colbert. MARAN . elianiquis
nisi Apoc. fil inenlio . Pamel.
Commo !(l est omnis nolirillis, Nativitas pro creatura : Epulari in nuplius. Sic cod . Colbert. opulari ed
923 TRACTATUS ADVERSUS JUDÆOS.
lis, nec valeludinis, nec conditionis ; consuevit enim A ris nostris crucem Domini nostri 'geslamus, eruter
Dominus hujusmodi hominem sustinere. Nam et cr - quam confessus est Israel Dominus ; qui eos placide
cis oculos restilnil , el clanc!os nebulire lecit , et alloquebatur his verbis : Venite ad me, omnes qui se
mutis sermonem reddidit elmaculosos emundavil, et onere laboralis , et ego vos reficiam . Est enim jugue
morliios suscitavil. Ne timea'is, quijeccastis , prio - meum placidum , et onus levissimum (Matth.11,
res ad vitam renile :vicc qui lonicidium lecerit, pa - 30 ) ; el responderunt : Non audiemus; sed gentes
vea!, quia ſeceral; nec furatus aliena desperei,quia nostre esaudierunt, el crediderunt verbo salutari,
involaveral; die publicanos tinieal, quia concasse . quo palefacla suit aures eorum , el oculi illumigat
ral. Omnibus enim remissio peccatorum stalula est, circorum , et elocute lingnæ impeditorum , clavi
et tales Dominus desider:it humilitate abjecios, el prosilierunt velut fera lasciviens. Christus enim eum
specie indecoros , el valetudine fractus, et servirute suo regno sedem posuit illis ; plebs aulem derelicta,
de ressos. Beati enim et gloriosi et magnifici , et po - nuda, deserta , viduata regno eclesti atque lertesini:
lentes el diviles ci fortes , noluerunt acquiescere Do nam a cælesti abjecti sunt , consecuti omnia liste
mino , neque introire in nuptias sponsi; insuper in - menta que possederunt, Iyclinum septem luminum,
dignissime peremerunt. Propierea factus est allissi- elmachinam Testamenti , et vasa vrea , el tubas,et
mius quisque eoruni, humillimus; et fortissimus , B panem de celo , ct terram sanidam lacle ei mele
invalidus; et prudens , stultus ; el nobilis cl dives, profluentem ; bac hæredilale privatus est lsrael,e
paupcrrimus ; et bäres, abdictus : quoniam quidein nunc dereliclus in omni sua terra sine alimento,ka
ipsi abdicaverunt Riegem modestissimum el benigvis - luminis auxilio . Auxilium enim el presidiu inlete
simum , dicentes (Joan . XIX , 15 ) : Ignoramus quis nisti, el lumen jerseeutus es, et protectorem red
sit hic ; non cnim est Rex noster ; habemus alium listi , el sponsum aflixisti , el regem suspendisti,
regem Czsarem , proplerea habent qeem pcliverunt. propterea exul es de patria fua , oberrans circa Ges
Tunc completa est prophetize vox , qu: prodixit tium flumina, voce supplicum prece flevisti, dicens
illis : Vos noluistis aquam Siloam quo vadit silentio, Expulsus suniniser depropriis sedibusmeis,bostas
sed magis voluistis aquam Rassin. Quapropter induco el advena factus sum atienze possessionis, su
vobis regem Assyriorum , quimontes vestros in planum domo, sine lecio ; miserere deserti et impii etindigne
dabil , el introibil lerrus vestras (Isa. VIII, 6). Alljuc victi. )
ita factum est. Repudiatus enim Christus a populo , VIII.Hæc pæna in Israel esi, hæc conditio in fie
misit tyrannum quem voluerunt, qui civitates eorum rusalem ; et nisi converlerintmenles , el diserial:
diruil , el pleben captivitate dannavii, et spolia ac . Vivit Dominus in sacula ; » non poterunt intrarein
cepit, et ad solifudinem Sodoma patriam eorum re - C Domini requiem . Vivit etenim , et vivunibæreditalä
degit. Nam Dominus er indinatione abstulit ab Hierni. ejus, et vivil quem interfecistis impie in Hierusales :
salem virtutem panis er aquæ ; forlein , giganiem homi- el tamen non tibi totam spem denegavit Dominus,
nem el bellatorem , judicem , propheinm , destinatorem dedit enim veniam pænitentiæ , si quo modo possa
cl senem laudabilem , conciliatorem et perilun archite . pænitere . Quis tam bonus, quis tam pius, tam mise
clun, el prudentem adjutorea (Isa. ii, 1) . Alicc om - ricors ? « Accipe, inquit , salutem , licetmeoccideris :
nia autem auxilia municiones el propugnacula trans- harres esto cum libera , lice ! non merearis. Ignost,
tulit ad Genles, et omne regnum suum inlixo signo ; si le pænitet. » Ergo, si fas est , sic capile denir
inhabitavit in illis , el castra metalus est limivis, bonam , vcl sero vel lar de intelligile testamentum -
ci ilii constituit virtutis exercitum , ibiqne regnavit. vum . Eja vos, Gentes, absolvire illis Scripturas suas
VII. Non cst jam regnum Jerus: lem , sed in nubis : el dicile : Adorale Dominum pro merilis suis :Qua
llic castra, hic exercilus, hic dux, hic virtus, hic manus extenderis , licel exaggeres, orationem tuant
sponsus, bic nuptir, hic Rex, liic Christus, hic vitit, exaudit; manus enim tuæ plenæ sunt sanguine.Lit:
hic suscitatio , hic wlernilas. Hic est qui ab initio mini, mundi estote , elvenile , colloquamur, dicit Dom
ſiguralus est , el a Prophetis honorailiis , et in visceri- nus Deus ; eluile sanguinem ex vobis , et enandata
bus corporalus, et in Jordane tinctus, el a populo D corda vestra super nivem , animas vestras super 13
contemptus, cl in ligno suspensus, et in terra sepul- (Isa . I, 15 ).
lus. Hic est qui rupil velus suum lestamentum , et IX . Acccdile huc, Scripturis credile , hic est salus:
scripsit novum , quo Giniesad possessionem bono- De Sion erietverbum et lex de Hierusalem (Isa. 11,3).j*
rum suorum vocavit : ideoque nos Genles lume. dicabil in medio Gentium ,el corripiel plebem nullaa:
- VARIORUM NOTÆ .
nuplias, alius cod . ms.: epularinuplias edit.MARAN. machina, elc . MARAN .
VI.- -Furatusaliena .Sic duo codices mss. quiſuralur Prece. Sic duo codices mss. precem edii. MARS
aliena edit. MARAN - Voce supplicum precem flevisti .Mira est phrasis,ad
Munitiones. Sic Colb . munitionis edit. Maran. cerle locusmutilus. Sic et illud nescio quid sibi velit:
VII. - Ad possessionem bonorum suorum .Ex conjeciu - hæres esto cum virgine. PAMEL.
ra sic quoquc hunclocum restitui pro passionem . PANEL . VIII. Quum manus luas extenderis. Ita legendom :
Conseculi. Mutalus bic locus, leciore non admoviro hoc enim legunit 70 Esaiæ i, unde sumpla sunt se.
ac sine ulla auctoritate in edilione Oxon , ubi sic ha - quentia . PANEL.
betur : Nam a cælesti ubjecti sunt , destiluli omni in - IX .- De Sion exiel.lunc locum einendavimus auclo
strumento glodl possederunt , Iychilo septem luminum , et rilale cod . Colb ., qui tamen habet criit.Alius,desto
925 COENA. 926
concidintgladios suos in aralra, et frameas suas in fal- A videre, venit, intelligit , rogat puerum aut porvoluni,
cibus commutent: non sumet gens contra gentem gla - altanum ,autviduam , aut rusticum , dicens : « Vivere
dium , desinent cnim belligerare. El 111, domus Jacob, cupio , dus esio wibi in Sion : enarra mihi novum
renile, eamus in lumine Domini; remisil enim plebem Testimonium , reconcilia ne Domino : ecce irado mic
suam : completa est regio tia prærsagiis alienis , it tibi discipulum , interpretare mihi legem , quae acta
filii alienati sunt. Tua enim ipsa terra esl, el exte - sunt in Choreb , dissere præcepla quä in Sion , el in
rum facium est genus Domini. Venile ergo , intrale el lege. Sine litteris disserit Scripluras eis,ct puer docel
esto quasi una gens : miserere errantium : æquum senem , el anus persuadel diserlo . Correplus ergo
est honorili cari sententiam Dei , qualiter magnifici Israel sequitur , injecia manu ad lavacrum , et ibi tes
prostrati sueil, et liuniiles allevati , fortes debilitati, tificatur quod credidit el accepto signo purificatus per
inlirmi confirmati; divites ad paupertatem redicti, Spiritum , rogat accipere vitam per ciljum gratis
pauperes hærcdit: ti , dominis scrvi dominati , re - panis qui est in bencdictione et lit mirum spectacu
gnantes subjecti, videntes orb li, orbali illuminati ; lum : el qui levitæ offerebant, el sacerdotes immo
prudentes ad sluliitiam , siulii ad prudentiam lantes , el sumimiartistiles libantes assistunt puero
conversi. offerenti ; discunt qui olim ducebant , el jubetur cis
X . Elenim , qui quondam recordes el indocti spi- B qui przcipiebant, el intinguntuir qui baptizajt, el cir
rilli, nunc Scripuras docent, et sciunt et intelligent : cumciduntur qui circumcidebant : sic Dominus flo
qui autem ab initio docti el perili et legis disciplinam rere voluit Gentes. Videiis quemadmodum vos Chri
scientes, nesciunt legem , nesciunt legere, nec intel. slus dilexit.
ligunt spiritalia : et qui ex illis prudentibus cupiens
VARIORUM NOT Æ .
exibil lex , el verbum Domini de Uierusalem . Edili : de dominatui subjecli ad regnum vocali. Pamel legil do
Sion Dei eriet verbum de flierusalem . MARAN . minalui. MARAN.
Miserere erravilium . Rursum videtur hic locus mu X - Quce acta sunt: Codex Reg . qua acta est ; alius
tilus. PAMEL . quæ acla in Choreb. MARAN . .
Pauperes. Ilanc vocem qua: dcerat in edilis restilli I n lege. Sic cod . Colbert., editi intellige. MARAN .
ex tribus codicibus miss. qui iisui etiam fuerunt ad Discuint. Sic Colbert., discum edil. ,tunde Pamelius,
cætera emendada : sic enim habebidit edili : Diriles ut sententiam explerel , addiderat docentur ante lix'c
ad paupertatem redacli , hæredilali dominantes servi, verba, qui olim dourbani. MARAN .

COENA .
CYPRIANO FALSO INSCRIPTA .
Quidam rex nomine Johel, nuptias faciebal in re- C ostium , Jacob super petr:m , Moyses super lapidem ,
gione Orientis, in Cana Galilacze . llis nuptiis iuvítali Helias super pellem , Daniel siper tribunal, Tobias
Sunul plures. Igitur qui temperius lo:i in Jordane, super leclum , Joseph super modium ,Benjamin super
a fuerunt in convivio . Tuinc commendavit Niamin , saccum , David super monticului , Joannes in terra ,
aquan sparsil Amos, Jacobus et Andre:is illulerillil Pharao in arena, Lazarus super tabulam , Jesus super
fænum . Matthæus et Petrus siraverunt, mensam po . pileum , Zach :cuis super arborem ,Maithiriis in scamno,
suit Salomon , atque omnes discubuerunt turbir. Sed Rebecca super hydriam , Raab super sluppam , Ruthi
cum jam locus recumbentium plenusesset, qui super super slipulam , Thecla super lenestram , Susanna in
veniebant, quisque proutpolerat, locum sibi invenie - horlo , Absalon in frondibus , Judas super loculum ,
bal. Primus itaque omnitim sedit Adam in medio , Petrus super cathedram , Jacobus super rele ,
Eva super folia , Cain super aratrum , Abel super Samson super columuam , Heli super sellam , Ra
mulgarium , Noe super arcam , Japhet super lateres , chel super sarcinam . Paliens slabat Paulus, el
Abraham sub arbore, saac super aram , Loth juxta murmurabat Esau, el dolebal Job quod solus sede
EDITIONIS BALUZII NOTÆ .
Bis nuplüs elc. Siccodicesocto mss.;edili : Is invi. D nas super lectum ; edili Jonas super terram .
Tavil plures ut cænam ejus frequentarent. Rulli super stipulam . Addidit has voces Parmelius ,
Commendavil. Sic Pamelius el codices omnes mss. que deerant a puid Morel. et in omnibus exstant coli
Non lamen male Morellius, coinmundavil. cibus mss . Que præcedunt Raub super sluppam in
Recumbentium . Mulli codices habentdiscumbentium , uno tantum vidi codice Sorbonico .
el paulo post, prout polerant locum sibi inveniebant. Absalon . Legitur in mullis codicibus Abessalon , et
Lateres. Lapides in plerisque codicibus mss. Quid hic habet Pamelius.
semuunliir Abrahan sub arbore desunt in mullis. Dolebat Job. Sic emendavimus auctoritate septem
Daniel super liioumal. In tribus codicibus David su - vetustorum codicum : editi ei dolebat Jacob , Job solus
per Tribunal, el paulo post Daniel super monticulum . sedebat in stercore ; quod in nullo inveni codice.
Joannes. Sic codices omnes , unus Colbertinus Jo .
927 COENS.
bat in stercore. Tunc porresit Rebecca pallium , A bilis , nisi singuli singulas vices ſecerilis. , Atque ita
Judith coopertorium ,Agar sır: gulum , Sem el Japheths sibi præceplas diaconias consummarerunt. Primus
cooperuerunt. Recumbentibus illatus est gustus cæ . itaque omnium ignem peliit Helias, succendit Aza.
nic , elaccepit cucurbitas Jonas, olus Esaias, hetas rias , lignum porrexit Sara , collegil Jephte , altat
Israel,morum Ezechiel, sycomorim Zichxus, ciuium Isaac, conscidit Joseph , puleum aperuit Jacob, bts
Adam ,Jupinos Daniel, pepones Pharao, carduum Cain , sopum porrexit Sepphora , ad lacum slabai Daliel,
ficusEva , malum Rachel, prunum Ananias, bulbos aquam alluleruntministri; hydriam portabat Rebec
Lia , olivas Aaron , ovum Josephi ,uvas Noe , nucleos ca, vinum protulit Noe, ulrem portabat Agar, allult
Simcon , acclum Jonas: accepit oxygarum Jesus Chri. argentum Judas, vilulum adduxit Abraham , alligata
slus. Deinde supervenil Jacob cum filiis , el Liban Raub, resticulim porresit Jesus,pedes copulasitlie.
cum filiabus suis, el sederunt super lapides. Venil lins, ferrum tradidit Petrus, elisit Daniel, not
el Abraham cum domesticis suis et Moyses cum cic . Cain , supporlavil Abacuc , suspendil Absalon, pil
lera turba , et sederunt foris. Tunc respiciens Rex lem detraxit Helias , ventrem aperuit Hermocrales,
invitalos suos, sic ait : « Unusquisque vestrum veniat mediana suspendil Tobias , sanguinem effudit llet:
in vestiarium meum , ct dabo singulis cenatorias des , stercus projecit Sem , aquam adjecit Japheik ,
vestes. , Tunc aliqui ierunt, et acceperuni. Primus B elavit Helisaus , parles fecit Phalech , nuniers:i
itaque omnium accepit Zacharias albam , Abrahain Auses , salem misit Molessadon , oleum adjecit ds.
passerinam , Loth sulphurinam , Lazarus lineam , Jo- cob , in focum imposuit Antiochus, coxitRebecta,
nas citruleam , Thecla flammeam , Daniel leoninami, prior gustavit Eva. Explicitisque omnibus, ongi
Joannes triclinam , Aldim pelliceam , Judas argyri- locis suis resederunt. Tunc iululit panes Saul , free
nam , Raab coccincam , llerodias cardinam , Pharao Jesus , tradidit omnibus Pelrus , inlulit lentem Jacob ,
marinam , Enoch cælinam , Agar variam , David ner. solusmanducavit Es:iu , intulit intritam Abacuc,#l
vinam , Helias aeriam , Eva arborinam , Job bipla - tum comedit Daniel, fabam intulit Amelsad, priorga
giam , Isaias mesoiropam , Maria stola :n , Susanna Cavil Misael. Sed, quoniam hædum coclum comcileru
caslaninami, Moyscs conchylinam , Abel purpuream , Isaac , et piscem ussum Tobias, cæpit tumallur?
Levi spartarinam , Thumar coloriam , Azarias carbit. Æylom . Valde esuriebat Danic !, panem peteballe
sinam , Aaron murrinam , Judiili hyacinthinam , Cain mocrates ;non manducabat Joannes , nihil guslateral
ferrugincam , Abiron nigram , Anna Persicinam , Is:ac Moyses , jejunus fuit Jesus, micas colligebal Laza:
nativam , Paulus Tbarsicam , Perrus operari: m , Jacoli rus. Cirleri autem partes suas tenebant, quas er 13.
pseudoalellinain , Jesus colombinam . Ál ubi divisil riis venationibus acceperant. Abraham vitulinar ,
vestes,rex respiciens eos, sic ait : « Non ante cona- C Esau cervinam , Abelagninam , Noe arielinam ,S7
EDITIONIS BALUZII NOTÆ .
Agar stragulum . Iliec desunt in plerisque codicibus ratum habebat penes se Salmasius , sic legelaluir.
miss. Non panici habent cooperuerunt recumbentes ,
unus Colbertinus cooperueruni se. Helciæ pulchra filia,
Olivas Aaron . Plerique codices mss. et Morellius Secura per pomaria ,
habent uvas Aaron , il paulo post olivas Noe. Susanna fert castaneam ,
Acelum Jonas. Sic octo codices mss. editi dedil Levi sparlacinam . Cod . Colb . partacinam , unuser
Aceium Jonas. regiis sparlaginam .
Orygarum . Aliter in sex codicibus mss. accepit el Thamur coloriam . Sic altor codicum Colber!., 19 :2
hoc J. C . ila legendum observat Casaubonus not. in Vopic.
Unusquisque . .. . venial . . . . el dabo. Sic emendavi. p . 596 ; edili colorinam .
mus codicibus plerique consentientibus , nisi quod Aaron murrinam . Multi codices mss, myrtinam .
nonnulli habent in vestiario meo : rditi, Quisque vo . Judith hyacinthinam . Judus in plerisque mss.Coli
luerit vestrum venire. . . . dabo. Pamelius addidil sin - bertinorum , aller Judas Zanlinam .
gulns, quam vocem in uno tantum vidi codicc ms. Anna Persicinini, Persinam Sorbon . et unus (1
Loth sulphurinam . Sic codices mss. el edili, privler regiis.
Oxoniensem , ubi legillir Job. Paulus Tharsicam . Candidam octo codices mss.
Joannes Triclinam . Trichinam legendum esse obser- Jacob pseudoalethinam . Sic unus ex Regiis codi.
val Salmasius annot. in Trebel. Pol. p. 342, in uno ucibus. Sic etiam legisse se leslalur Salmasius in re
ex regiis codicibus legilur lriginam . lusto codice, not. in Treb . Pol. p. 342. Calericodici
Judas argyrinam . Quidam codices mss. argurinani, hanc lectionem confirmant, quorum multi boben!
alij arquirinam . pseudonllechinam vel pseudoallecinam : editi aletlinge .
Herodias. Cod . Sorb), Herodes. Joannes legitur pro Jacob in sex codicibusmss.
Helias ( eriam . Quidam codices aeream ,alii aerinam . Præceplas diaconias. Sic plerijuc codices miss.elidi
Job biplagiam . Edil. Oxon . biblagiam ; repugnant præcepla diaconia. Paulo ante singuli deest in plens
alii codices iss, el edili. que codicibus mss.
Isains mesotropam . Colbertinorum codicum aller Collegil Jephie, Desoni harc in plerisque mss.
mesolralam , quæ vox aplior videtur ad indic indum Hermocrales. In quibusdam codicibus Dernlegt
Esaiam medium fuisse scissum . Forte mclius lege - tes. Sic etiam paulo post in quibusdam legitur de
reliir mesolrelam . lassadon .
Susanna castaninam . Sic pro castalinam legendum Antiochus. Ariochus in multis codicibus niss.
monet Salmasius not. in Vopisc., p. 410 . Hancobser Amelsad. Melsad. in pluribus codicibus niss,
valionem confirmat aucioriiale Azelini monachi Re Esru cervinam . Sic Morel, el codices mss. Pane
mensis , qui cen: m hanc versibus ritbmicis ante ali- lius Isanc.
quot siccula reddidit. In hoc opere , allod manii exa
 929 COENA . 970
son leo ninar , Elisaus ursinam : majorem tamen A duxeral Amelsad , el male miscueral Jonas , mur
purtem i enebal Benjamin . Posimodum dedit panes murabal llermippus , aquam bibebat Joannes , vinum
1 Pharao , omnibus divisil Joseph, discum allulit lic- petebal Maria , non consentielat Susanna , plenam
rodes, partes composuit Rebecca , intulit Jacob , dis- ampuliam ferebatMartha, silicbat Ismael , ire volebat
tribuit omnibus Noe. Primus ergo suslulii Joannes Tobias, alienum calicem bibere volebat Jacobus. Su .
capul , cerebellum Abessalon , linguam Aaron , ma blatisque omnibus, aquam ad manus pelebai Pilatus,
xillam Samson , auriculam Petrus, oculos Lia , cer- tradidit Judas , ministrabat Martha, elfudit Hermo
vicem llolophernes , arterias Zacharias, collum Saul, crales, linteum porrexit Petrus, intulit lucernam
armora Agar, interanea Jonas, ſel piscis Tobias, corEsaias , gratias egil Simeon , benedixit Anna , intulit
Pharao , reualia Esaias , latus Adam , costam Eva , coronis Rachel, David byssopum porrexit , dedit un .
ilia Maria , ventrem Sara , vulvam Elisabeili, adipem guentum Maria , perunsil Martha, poma intulit Adam ,
Abel , femora Abraham , caudam Moyses , crura favum porresit Samsoni, cytharam percussit David ,
Loth , pedes Jacob , ossa collegit Ezechiel. ltem Ja - tympanum Maria , psalterium duxit Jubal , choros
cobusel Andræas intulerunt pisces : sustulit itaque duxit Judith , canta vil Ajael, saliavit Herodias, lau
asellom Jesus, labeonem Moyses, lupum Benjamin , des dedit Azarias,magis lusit Mambres, risum fecit
mugālem Ibel ,muränam Eva , pellamidem Adam , B Isaac, osculuin porrexit Judas, valefecit Loth . Et
lucusiam Joannes, gladium Cain , captionem Abes. cum vellent discedere , respiciens eos rex , sic ail :
salon , polypum Pharao , lurpirudinem Lia , auralam Nunc per omnia diem nupliarum celebrale, et frc
Tha mar, scarum Agar, cantharidcm David , halecem quentale , ei demutale habilus , velut pompas facicn
Jose pli , saxatilem Hieremias , umbras Lazarus, so - les; sic ile in domos vestras. » Placuit vero omnibus
lean Juda , hirundinem Tobias, argentillom Judas , voluntas regis :atque ila primus omnium procedit in
sepiam llerodes, carnutain Esau , glauculum Jonas, magistro Jesus , in custode Joannes , in reliario Dc
alupidem Jacub , salpam Molessadon , denticem Esa - Irus , in secutore Pharao , in venatore Nemruth , in
ias , arancum Thecla , coracinum Noe , rubellionem delatore Judas , in horiulano Adam , in cxordiario
Rebecca , lacerlum Golias, mænam Maria , ellconera Eva , in latrone Cain , in pastore Abel , in cursore
Sanison. Posuit et Jonas acerum , Molessadon silem Jacob), in sacerdote Zacharias , in rege David , in
misil, prior intinxit Cain . Explicitisque oinnibus, de- cylharedo Jubal, in piscatore Jacobus , in coquo
dit adipem Abel, mel Jonatas , lac Abraham , con - Antiochus, in aquario Rebecca , in furni!orc Ana
spersil Sara , dulcia fecit Jesus, perministravit Pau . nias, in bestiario Thecla , in slipido Moless: don , in
lus . Sed,quoniam aliquot genera vini habebant, pas. religioso Salomon , in ininistra Morina , in milile
sum bibebat Jesus, Marsicum Jonas , Surrentinum C Urias , in insano flerodes , in famulo Cham , in mc
Pharao , pellinum Adam , Gaditanum Moyses , Cre - dico Tobias, in ebrio Noe , in risiculo Isaac, in tristí
licum Isaac, Adrianum Aaron, arbus:inum Zacchæus, Job , in judice Daniel , in fabro Joseplı, in prostituta
arsimini Thecla , Albense Joannes, Campanum Abel, Thamar, in formosa Rachel , in odibili Lia , in do
Signinn Maria , Florentinum Rachel. Saturatione mina Maria , in impio Loih , in adversario Amalech ,
vini sopitus jacebat Adam , ebrius obdormivil Noc , in siructore Sem , in rusticulo Es211, in forti Go .
salis biberat Lolli, sterlebat Holophernes, somnus le- lias, in pistore Hieroboam . Sed ,- quoniam conlen
nebat'Jonam , vigilavil prope gallum Petrus , susci debal Dina , aquiim effundebal Aaron , cl nudus
tabatur Jesus, surgere quærebat Jacob , prior surre. erat Jonas; lunc solem petebal Auses til siccareiur
xil Labam . Tunc miscuil scyphum Benjamin , inlulit Bersabce. Quo facio , jussit eos rex ad se venire ;
Miriha, prior bibit Petrus. Sed , quoniam vinum sub. qui venerunt altera die elmunera eiobiulerunt. Pri.
EDITIONIS BALUZII NOTÆ .
Inlulit Jacob. Hæc non inveni in mss . David hyssopum porrexit. Hirc desunt in ocio codi
Fel piscis. Sicolum in sex miss. Syrcolum Remig. cibus mss. in quibus etiam legitur : deilil unguentuin
Polypum . Polylum in mss . Aaron . Postca perunxit Maria in uno ex regiis codi
Caniharidem . Cantoridem mss. Sic etiam halegem , cibus.
sarilanum , umbras , solian in plerisque. D Percussit. Porrexit in plerisque codicibusmss.
Hirundinem . Arundinem in pluribus mss. Choros. Mulii codices habent choreas.
Glauculum Jonas. Quidam mss. conculum , alii Cantavil Asael. Cantavit David in plerisque mss,
glaucum . codicibus.
Alopidam Jacob . Plerique codices Job . Paulo post lle in domos vestras. Ile domibus vestris in plcris
ereneam , corncinam , helionem iu mullis codicibus , que mss. sic etiain paulo post in iisdem prorlil int
denlilem in uno mss. magistro Jesus.
Mel Jonathas . Sic codex Sorb . alii Jonas , editi In cuslode. Omnes codices mss. in custodia.
Joannes. Nemroth . Mambres in omnibus mss .
Conspersil. Consparsil in mss. In exordiario . Morel. el coilicesmss. in exodiurio .
Perministravit. Sic codicesmss. editi perministravit . In coco Antiochus, Ariochus in codicibus mss. in
Suscitàbatur. Suscilnbal miss . coco jarito Sorb .
Laban . Lazurus Morel, el quidam miss. In furnisore Ananias. mss. in fornalorio .
Intulit Marin. Maria in sex mss. Thamrin Sorbon . In ministra. mss. in ministro.
Aquam . Plerique mss. aquarum . In rusticulo . Pleriquemss. in rustico. fidem paulo
Non consenliebat Susanna. Nou inveni in miss SS.. post nudus eral Joannes , stolam pelebat Auses.
Martha . Thamar in codice Sorbonico , Quo facto. Morel. et quidam codd . mss. pro quo
Perrus. Sic novem codices mss. Martialis in editis. faclo , alii sub quo fricio . Paulo post desunt bæ voces
 951 TRACTATUS DE REVELATIONE
nius itaque omnium obtulit arielem Abraham , lau - A millilur Nathan , convincitur Amalech, maledic tae
rum Thecla , oviculam Noe , camelum Rebecca , Judas, dehonestatur Mambres , cognoscitur Loth,
Iconem Samson, cervum Esau, vitulum Jesus, ju - interficilur Phinees , dimittitur Ophni, limens morie
mentum Jacob, currum Helias, vestrm Judith , crines tur lleli, comprimilur Dina, decipiiur Esan, substris
Börsabee, ligna l-aar , frumenlun Josephı, resinam gitur Saul, dolet de faelo Job, interrogatur Erz,
Ruben , pecuniam Abimelech . strobilos Levi, capsam Nescio clainat Cain , tenelor et negat Petrus. Sed
Moyscs, farum Petrus, copias Abigal. Sud , quoniam quoniain multorum conscientia erat, in furlo quod
anc diem convivii, quedam de convivio subducta erat siiscipieris Raab, quxrepat Laban, infamabatur
fierant, jussu regis inquirebantur ab cis. Involverat Susanna, arguebat Joannes, negabat Rachel, doceta
cnim strangulum multicolorium Agar, sigillum au - Moyses, plorabat Triphæna, observabatMaria, alter
reum Rachel, speculum argenteum Thecla , scyphum debat Onesiphorus, tristis erat Paulus,jurabat da.
bibitorium Benjamin , annulum signatorium Thamar, cob, non credebat Pharao, mentiebatur Hieroboan,
coopertorium subsericum Judithi , larice.im regiam pavebal Susanna, erubescebat Rebecca, plangela
David , alienam uxorem abduxerat Abimelech . Tunc Hieremias. Postmodum ,scrutatis omnibus, intenten
jussit rex, it onines qui fuerant in convivio dureren , est furlum apud Benjamin , quod erat in conscied'n
lur ad tormenta . Quo facto , primus innocens decol- ” Joseph. Sed , posteaquim probatum est regiand
- latur Joannes, occiditur Abel, foras projicitur Adam , Achar lilius Charmi solus esset reus furti, jossitern
limens obmulescit Zacharias, fugit Jacob , queritur mori donavitque eum omnibus. Tune, occasione X
Enoch , lurbalur Abimelech , immutatur Nabuchodo cepta, primus omnium calec eux percussitMoyes,
nosor, deprecalur Abraham , transfertur llelias, sup abiit in complexum Jacob, vestem detraxitThecla,si
primitur Dina, includitur Noe , impingitur Lolli , derram elisit Daniel, lapide percussit David, virga
suſtigitur Jesus,damnatur Daniel, accusatur Susanna, Aaron, Nagello Jesus, medium aperuit Judas,la:tea
alligatur Josepbı, occiditur Martha, lollitur Abacuc , transfixit Eleazar. Tunc jussit uli quimortuus escit
hestis datur Thecla , in fornacem milliiur Ananias , sepeliretur; el vendidit agrum Laban, emit Aba.
vinculis constringitur Samson, punilur Urias, fla . ham , Josephi monumentuin fecit , et ædificavit #s
gellatur Paulus, tendirur Esaias, expolialur Jonas , chor , aromala imposuil Maria , elusit Noe,sape'
Tapidatur llieremios,excecatur Tobias, non credebant scripsit Pilatus, pretium accepit Judas : quo facta
Moysi, subducitur Abiron ,suspenditur Abessalon, con gaudens clamat Zacharias , confunditur Elizabeth,
funditur Rebecca, transducitur Agar ,arguitur Pharao, stupetMaria , ridebat de facio Sara . Esplictisque
relinquitur Daihan ,deprimitur Chore,copulatur Isaac , C omnibus domos siias repetieruni.
EDITIONIS BALUZII NOTÆ .
altera die : In iisdem legiuir stropillos Levi ve! slio- emendavi, codicis Colbert. auctoritate.
pilos , capsas Aloyses. Ante diem quædam de convivio . Quærebal. Editi quærebatur. Emendavimus auctori
Cognoscitur. Sic pro eo quod erat in editis cogitur, tale qualuor mss.

DE REVELATIONE
LAPITIS BEATI JOANNIS BAPTISTÆ TRACTATUS, INCERTO AUCTORE.

I. NARRAT Josephus vinclum fnisse abductum Joan . D quondam Samaria est appellata. Post longum vero
nem Baptistam in castellum Macheronta , ibique caput tempus, monumentum ejus pagani invaserunt, al 654
ejus truncalum fuisse ; narral historia ecclesiastica per campi planitiem dissipaverunt, rursumque cela
sepultum in Sebasie, civitate regionis Palestine , qui lecia igne concremaverunt, es poslea per agros cré.
COMMENTARICS.
1. - NarratJosephus.Stupendissimam hanc narralio . Eccl. lib . xi, cap . 28 , auctore Ruffino, in sua ad Ed"
nem subnectimus , ne quid Cypriano olim appensum sebium Appendice . PAMEL.
desideraretur.Lalerem videlur lavare Pamelius,quino: Post longum vero tempus. Tempore nempeapp
lis suismendaciorum sentinam purgare satagit. Oxon . Stalie Juliani, inquit Beda cuin Rufino :quiclian inte
- - Narral Josephus. Lib . nempe xvjli Anlig ., c. 10 , seul lius narr: nt adfuisse lunc quum dispergerentory
juxta novam versionem 7 . Quod ipsum ex illo repetit Jounis Bapt. monachos, non postea advenisse.
Eusebius lib . i Hist. Eccl. , cap . 11, seu juxta græcum quibus etiam omnino legendum censeo Philippustepo
exemplar 11; et postea Beda in cap . XIV Marci, ubi josephum , praesertim consentientibus Petro Trecept
cum iisdem verbis ulatur, atque ideo illinc hæc tran in Historia Scholastica, ut omillam ms. quendan
scripla ad verbum videantur, non sum veriliis repo de hac re 'ractatum , ct Adone in Martyrol,ad 4. hal.
nere, in castellum Mache ronta abductum . Pan . Septem ., quicum Ruſlino missa dicunt liccossa Ald :
Narral historia ecclesiastica, cic . Sic lego, quia nul- nasio per Julianum diaconum . PAMEL.
lam hujus rei facit mentionem Josephus, sed llist .
 933 CAPITIS B. JOANNIS BAPTISTÆ . 931
mala projcc crunt. Postea vero advenerunt quidam A raptum est : qui miltenies in quemdam specum , ibi.
monachi,re I igiosi viri,deHierosolymis ad locum ejus- dem dimiserunt, donec idem Joannes, Christo susi
dem monumenti, audientes ea quæ Joanni acciderant, Ditte , cuidam viro religioso nomine Marcello, sacer
Es el quicquid poluerunt ex ossibus illius colligentes, ad doti, qui in eodem specu morabatur ut cremila, revc
patrem suuts Philippum delulerunt Hierosolymam , ctlavit, dicens : (Accipe caputmeum , quod in loc specu
ille transinisit ea cum aliis viris religiosis Athanasio depositum est a latronibus, et deſer illud Jurando
** Alexandrie pontifici fidelissimo. Ibique miro mo lo episcopo, qui nunc prrcsl Alexandriæ civitati post
fuerunt servata, usque ad tempus Theophili ejusdem Theophilum Dco clarum , ubi reliquiæ corporis mei
- urbis episcopi. Qui Theophilus, jubente Thcodosio requiescunt.»Et sic fecit Marcellus, Christo annuente .
** principe, omnia idolorum fana in illa regione, Christo In eadem igitur solemnitate collectionis reliquiarum
favente, destruxit, et ecclesiam mirit magniludinis illius iranslationis et ecclesiæ consecrationis , allatum
construxil, el in honorem ejusdem sancti Joannis est caput Joannis Baptistæ ad civilalem Alexandria a
* Baptistæ consccravil, et illius ossa qux sibi direxerat Marcello presbytero , el dalum Juramno episcopo ,
suprascriptus Athanasius , in cadem ecclesia congrc - quarto kalendas septembris . El Jurapnus suscepit
gatis ibi vicinis pontificibusex omni parte catervalim , illud, collocans mirabiliter in eodem loco perpetim
omnibusque ordinibus clericorum et populorum , bo - B custodiendum . El ideo hodierna festivitas collectio
-- Norifice constituit. Igitur, accedenle Paschali festivic reliquiarum beati Joannis Baptistæ , non decollatio
tale , decollatus cst Joannes Baptista imperante ne- nominandi, Christo annuenio , et inventio ac revela -
Equissimo lerode, quidari sallanti puelliæ caput ejus tio capitis ejus. Jamque idem vir Domini Jurannus
E. jussil ; el multo post decollationem ejus , accedente episcopus, et Marcellus sacerdos feliciter ad Do
- - illo anno quo construcla est ecclesia in nomine ejus, minum ex hoc mundo in pocemigraverant.
Er et ossa ejus ibidem collocata a Theophilo pontifice , III. Annis evolventibus non plurimis, cuidam viro
jubenle Theodosio principe, in honore ejus conse- religioso sacerdoti ac monacho, Felici nomine, qui.
crala est quarlo kalendas septembris. Solemnitas orationis gratia ab occidentali parle in illis diebuis
namque ejus mirifice est consecrata in dedicando. Vierosolymam adierat, angelica visione dictum est :
Caput autem illius liinc temporis repositum erat in Felix , surge concilus, et pergens ad civitatem Alexan
loco quo illud in absconso uxor Herodis deposue drie, invenies ibi ecclesiam in honorem sancti Joan
ral, nemine scienie, postquam a filia in disco sus- nis Baptistæ consecralam , ubi caput ejus cum tribus
cepit. pårvulis Innocentibus reconditum est. Quod accipiens
II. Si quis omnia plenius voluerit scire, Chroni- transfer in partibus Galliarum in regione Aquitanic
cam Marcellini principis legat; et ibi reperiet duos C in locum quem libi ostendero. » De qua visione cerius
monachos ab Oriente in Hierusalem venisse causa ora - elexpergefactus reverendus senex, gaudio amplissimo
lionis in tempore Marciani imperatoris. Quibus mo- replelus , pergens illico ubi jussus fuerat, sicul ei
nacbis in visione angelica dictum est : « lle ad pala - dictum fuerat, cuncta reperiens, l'eclozi sui itineris
lium Herodis,qui quondam hic fuit perfidus princeps : grates innumeras rependit , properansque ad locum ,
- introeuntes perspicite diligenter, et ubi fumume thesaurum sibi a Deo destinalum in unius sportell.c
lerra ascendentem videritis, fodientes ibi, capul Joan - conclusit sinu : slatimque relro iter arripiens, junc
nis Baptistæ incunctanterinvenietis.» Et ita fecerunt, iis sibi sociis seplem fratribus suis, qui cum eo abie
cl cum magno honore clanculum secum flierosoly - rani, vallansque clam omnem regionem illam , perve
mam deportaverunt. Et non multo post a latronibus niens ad lillora maris, invenitnavem cum remigiis ac
COMMENTARIUS.
11. - Chronicam Marcellini principis. Antea mendose Juranno episcopo. Beda legil. Julioramo. Petrus
legebatur Marcelli. Citat enim ctiam Beda loco citalo Trecensis Juliaramo. Illud accedit magis ad lectionem
chironicam Marcellini comitis. Is enim ad Chronicum Metaphrastis, qui cum ms. cod . legil Uranio, præscr
Eusebii et llieron . Appendicem scripsit, el produxit tim quum Marcellinus comes legait Juliuranio. Qui la
od tempora usque Justiniani, que excusa est cum fas- y men non Alexandrinus, sed Emisschus episcopus
tis consularibus Onuphrii Panvinii. PAMEL. -- Chro- fuisse ab illis omnibus perhibelur ; atque adeo vi
nica cod . mss. olim . Baloz. delur auctormemoria lapsus, dum Alexandriae epis
Millentes in specum quendam . Quod auctor a lairo . copum facit et successorem Theophili, ncque enim
nibus, Marcellinus comes et Simeon Melaphrastes a inter Alexandrinos episcopos Uranius recenseur ,
ligulo quodam raptum dicunt sacrosanctum Baptistæaul Julioranus. PAMEL .
capul . Atque hinc factum puto ut maluerit Beda cum Ad civitatem Alexandriæ . Etiam hic sui oblitus vi
loco citato, toni in Hom , de Collocalione seu Natali D . delur anctor , fortassis ex eo quod apud Alexandriam ,
Joannis Baptistæ , non aliud scribere quam incuria . uti prius dixit, ossa D . Joannis B : plisti essent recon
culpa deperditum . Quod de verbo ad verbum ctiam dita , et in ejus honorem ædificata ecclesia . Nim
transcripium est in Bedae et Adonis martyrologiis ad eliam pro aliis facit quod habet Sigebertus in Chiro
6 kal. inartii , quem Peritium vocal Metaphrastes. nico ad annum Dom . 761 , caput Joannis Bapt. ex
Quibus locis, uti el apud Usuardum , legendum esse Edessa ( nam sic legendum censeo, pro eo quod est
Emessam , seu potius Emesjum Phænicie civitatem , in ) civitale transferlur. Nam de translatione i:) Gal
non Edessam , patet ex Marcellino, Metaphrasle et ljas, id intelligi patet ex Vincentio Bellovacensi, Pe
Peiro Trecensi, lum ex dicla narratione , el marty - tro Trecensi et Antonio , item ex Chronico quodam
rol. D . Donatiani ms. el ipsius Adonis Chronicis . ms. Guilielmilarum incerti auctoris. PAMEL.
PAJEL .
 9.30 TRACTATUS DE REVELATIONE I
gubernaculis a Deo paralam ; quam ingressus est cum A cipiens,singulis deposuil feretris. Laluspro victoria,
Thesauro etmagni pretii margarilis . Igitur fratres et mæstus pro amissorum funeribus cxercituin reruat.
socii ejus descendentes cum eo in navi, gratias agen - pergere cupiensad propria .
les, in liyinis el laudibus Deum benedicentes, alla 11. Cumquc ab hac cæde quasiquatuormilliaria
pelunt ixquora . disjuncti esscni, ligere tentoria imperat; pressusmaa
IV . Cumque in mare itcr agere cæpissel, Felix , somno, stralum suum pivari in papilioribus jubet
cleyitis oculis,ad coelum p: linas leicndir, dicens : (Do - Time, pro lassitudine somno ingruenio , vos dinin
mine Jesu Christe, qui fecisti cælum el terram , mare oblata esi, dicens ad cum : « Cur le piger sommes to
cl omnia qui in cis sunt, el profundum abyssi inlile - pressi:?Noveris magniviri Joannis Baptistecapiter
ris , qui super andasmaris siccis pedibus ambulasli , Transmarinis partibus ab Oriente cum tribus parta.
el Petrum mergenicin manu erexisti, et Paulum ler lis Innocentibus ad hunc pagum deferri,et proper
de naufragio liberasti ; libera nos de magnis fluctibus ejiis merilu in hoc przelio divinilus victoriam tika
hujus pelagi, ut viventes benedicamus nomen liium Deo esse collatami. , Respondit ei rex Pipinus in c:
in secula seculorum . Mitlere etiam , Domine, dignare sione, dicens : « Si tanla beneficia propterejusmeria
s'inclum Angelum luum de cælis , ut siç dux ilincris lumii mic vigent, indica mihi quid agam , suit(166
nostri, sicut fuit quondam patribus no tris , quando B admodum investigare vel invenire potero cum,i
eduxisti eos de lerra Ægypti in fortitudinc magna , Respondit et vox divina, dicens : Ecce dosttéma
el in manu tua valida ; el perduc nos recto itinere ad luum sequuntur le septem fratres in habilli seren
locum oplatum , ad sanctas et pretiosas margaritas noruin , et unus qui cæteris priresse videtur, Fes
collocandas . I locatur. Vade in occursum corum cum paucis, ati
V . Haec et his siinilia oranle beato Felice, ecce nul- bumililale cordis benigne suscipe : adornatisque
bcs lucida descendit supra navem , etde medio nubis pretiosissimas margarilas pacifice tecum dicte
egressa est columba ad instar nivis candida , el super conieris, el vidcbis magnalia Dei. , Vir autem Dom
puppim navis immobilis perslili!, lam in die quam : Felix , visa linta multitudine casorum corporum ,p
in nocle , usque dum in partibus Aquitanie ad lillus vore perterritus, tamen de adjutorio Dei confse,
maris Oceani perlingerent. Cumque non longe a lerra conforlat socios, el ut paulisper iler agerent,Haze
se esse cognovissent, diverterunt ad portum qui ap - net. Divertentesque es adverso, parrulum silio
pellatur Angolismen is, quiest silus in pago Alniensi. luerunt habitaculum , ut eadem nocle usquemarein
Ibique euntes de navi ad terram , paulisper requieve- eodem permanere potuissent.
runt. Moventes autem ex eodem loco , duobus milliit - Vil. Prxdictus autem rex Pipinus a scalloche
ribus peractis , in venerunt eminus corporamortuorum , c lans, intra scmelin -uni cogitare facilusrapileti
regem videlicel Wandalorum cum omni exercitu suo sione quam videral, quid agere deberel; recogi'a'
jacentem super ſaciem lerra ,utopinor, quasi viginti quia in antiquis est sapientia , cimultorum peritorum
millia virorum : quoniam egressus ſuerat idem popu- prudentia . Millensque conciliis accersiri jubet viina
lus crassa cervice de vagatione sua per mare cum prudentem ac bonis operibus pollentem ,15mine
classemagna,elventus veleniens irruit in eos, el trans- licem ,utde tanta manifesta visione Dominum pake
vexit in partes Occidentis in supradictum porluin An- rel, ut ei salubre consilium suggerere diguafrit.
golismensem . Nuntiatumque cst Pipino regi Aquila - Igilur consilio inventum est ut exutis vestibus et
rum , quod gens Wandala regnum ejus invaderct : calceamentis suis in cinere ci cilicio nuilis planlisl**
misitque in omnes terminos Aquitanorum ac Xanclo - cedentes , sicuti oraculo divino admonitus fuerat,
nicæ , nec non Angolismic , sive omnes terminos co - obviam famulis Dei procederent. Cumque se men
rum , ut contra eos pergerent ac dimicarent : quia conspexissent, jacentes, tam ipse quam omie: *
idem rex Pipinus luncmorabatur in lerritorio Alniensi aderant, proni in terram lamdin adorarerunt, quod
super fluvium Vultronæ , in palatio quod vocalur En - usque famuli Dei ind locum ubi jacebant, jelita
geriacum , intermedios fines Piclavorum ac Xanclo - rent. Cumque Dominum benedixissent, el sein.com
nicæ . Denique , cum idem rex Pipinus cum omnimul- D salutassent, Osculum pacis sibimet dederunt. I/12
litudine armalorum occurrerethostibus suis, fecit Do- lesque se a lerra, lacrymabililer interrogabantse li
minus salutem magnamn omni exercitui suo, ila ut vicem , qua causa hxc quæ viderant el audierail,**
nullus evaderetex liac mullitudine, qui non cade vas cidissent. Vir autem Domini Felis cuncta intelliceras
larelur. Supradicius aulem rex videns sibi a Domino a Deo cssemanifestata , relesit historias quemading
auxilium de cælo fuisse præstilum , el ultionem de dum llicrosolymam adierat orationis gratia ,ellic
inimicis, ita ut non minuerentur de exercitu suo , nisi ruin absconditum divina misericordia ci revelavera
viginti viriquos præ cæteris valde diligebat. Quos ac- El facta oratione cum omncs respondissent :Ie",
COMMENTARIUS. OL
Y V . - Regem videlicetWandalorum .Intelligendum est num , ut Wandalos illos nuncupel, qnod : 1.4CO
istud aut de strage Chilxingi Arvernensi et Amingi bus, atque adeo el Wandalis orli cssent. Astfel IN
Pictaviensis comitum , quale quid indical Sigebertusreliquise quæpiam Wandalorum rursum Gall.
qui in auxilium venerant diici Aquitaniic contra Pi- infestantium , quemadmodum eos fecisse scribi
vinum : aut de ipsa cãede Vuaylarii ducis ceu regis, hertus Gayrimis paulo antequam regnaret.
interſectiapud Pelragoricos, juslit Aonem ct Aimai. Mariellus, Pipini poter. l'AMEL .
937 DE PASCHA COMPUTUS. 938
clevatis
F l ix preliosissimis margaritis , capile scili- A Engeriacum pervenerunt. Audiens aulem omnis po
cerJoann Baplistä et reliquiis sociorum ejus bcalo pulus, a maximo usque ad minimum , a viro usque ad
rum martyrum Innocentium ; cum hymnis el laudibus mulierem , omnes simul in unum conglobati obviam
psallentiu m dirigit chorum . cis processerunt. Cumque ibidem anle palatium re
VII. Quo audilo, cunclus exercilus qui in castris gis Pipini pervenisseni, in basilica beatissimæ el glo
erat, quasi unus vir ei obviam processit numero tri- riosissimæ semper Virginis Marie, cum magno fer
ginla millia virorum . Exsequias vero mortuorum qui vore et studio , illico ad custodiendum deposuerunt.
in prælio corrucrant, secum deferentes, pelebanil au - Lælatusque est universus populus laesilia magna , et
xilium de cælo a Domino per præcursorem suum celebraverunt solemnitatem bujus diei quarto kalen
Joannem , utcujus reliquiæ deporlarenlur divina gra das septembris, el reversi sunt unusquisque ad habi
lia manifestare dignaretur; promillenles se tanlam tacola sua. Igitur bealus Felix el socii ejus cum vene
fidem habere , ut quidquid pelerelur, sanctus Joannes rando rege inter cætera Dominum deprecabanlur , ut
Doniino annuenle tribuere posset : apprehenden - eis salubre consilium suggereret, quonam in loco san
lesque sporlellam , in qua beati Joannis Baptistæ caput cla membra locarent. Ædificantesque basilicain , el in
continebatur, singulis feretris imposuerunt, morluos ea concavum ciborium cum sex columnis marmoreis
tangentes.Miro alque inæstimabili modo, mox ut le- B mirilici operis bene compositis, non longe a Vultronic
tigil ossa jacentium , vila per morluum mortuis red - lillore, sed , ut arbitror, centum siadiis . In quo cum
dita est. Surrexerunt auteni eadem hora ab officio aromatibus et plurimis bonis odoribus condientes ca .
funeris , viginti viri tam celeriter ac si a somno essent pul beali Joannis Baptistä almi priecursoris Christi,
excitati : et qui a flentibus amicis portabantur ad tu - et beatorum trium Innocentium corpora simul in hoc
mulandum , iisdem gaudentibus ad vitam redeunt. ciborio concluserunt, bilumineque sigillalo munie
Videns autem rex Pipinus el cunctus exercitus ma- runt. Dominio autem auxiliante, hoc ædificium com
gnalia quæ circa eos Dominus gesserat per præcurso - plelum est feliciter. Fecit etiam idcm rex fontem du
rem suum Joannem Baptistam ; plaudentesmanibus clorium , qui a duobus fere milliaribus per profundis
benedicebant Dominum , qui fecit mirabilia in cælo simos terræ mealus ad palatium ejus ductus decurrc.
et in terra . Vir autem Doinini Felix et socii ejus gau. ret, et in ipsam basilicam per ferrum el as introdu
dio repleti, una cum rege Pipino et exercitu ejus, cerelur, ac sublus ciborium per concavam marmoream
levantes caput beati ac præcellentissimi præcursoris columnam ebulliret : ibique sacri baptismatis ablutio
Christi Joannis Baptistae et beatorum lonocentium , fieret : sicque iterum ad primos adiluis reflecteretur.
cum gaudio et lætitia iter agcre coeperunt. Cumque Convocans igitur rex Pipinu; et beatus Felix ponti
nulla mora fieret in eundo , pervenerunt ad quamdam c fices el sacerdotes, omnesque patrize nobiles, bene
villam , quæ appellatur Vulironia . Cumque ibidem dicentes ecclesiam , atque in honore ejusdem Joannis
paulisper quievissent, obvius eis quidam cæcus factus Baptistæ dedicando mirifice consecrantes, priediis ac
est, qui slalim sanus effectus est per beatissimi Præ - possessionibus suis a progenitoribus sibi dimissis cam
cursoris merila . Cumque de eodem loco eis moveri nobililer dolaverunt. Ordinatisque omnibus necessa
placuisset, arripiunt iter per viam quæ ducit ad pa riis, monachos ibidem Deo in perpetuum serviluros
ludem cognomine Mathevallis . Cumque eis aliquan statuerunt, postmodum multa Domino mirabilia ope
lulum ibi requiescere placuisset, ecce quidam debilis ranle per famulum suum Joannem Baptistam . Tan
pedibus qui se erigere omnino nequibat, rependo se dem vero melam narrationi ponientes, oremus im
trahens obviam eis processit. Qui invocans merilum mensitalem bonitatis Christi, ut sua polenti dextra
beati Joannis, ita redditus est sanitali, ut firmus et suffullos nos ad æternæ quietis stationem perducat ,
stabilis sine dolore incederet cum turbis. qui vivit ct regnat cum Patre et Spiritu sancto per
VIII. Jamque propinquantes ad locum quo lende- omnia sacula .
bant, super fluvium Vultroniæ ad palatium nomine

DE PASCHA COMPUTUS .
MONITIO AD LECTOREM .
JOHANNES WALLIS S. T. P .
GEOMETRIÆ PROFESSOR OXONIT .
S.
Cum reverendus admodum Johannes Fell, epi- picalus est) examinarem : quid hac in re fecerim ,
scopus Oxoniensis, nuper a me pelieril ul Iracta . paucis exponendum . Reperlus olim est tractatus hic
lum hic sequentem ( qui Cypriani perhibelur esse , in bibliotheca Colloniana manuscriplus , sed men
eslque cum reliquis Cypriani jam edendus ) perle- dosus. Hunc reverendissimus Jacobus Usserius, nu
gerem , el saliem numeros (quos depravalos esse sus• per archiepiscopus Armachanus, exscribi
30
curaverat ;
PATROL. IV . S . CYPRIAN .
 90
939 DE PASCIA
suoque apographo suas de emendatione conjecturas A indicala tamen codicis ms. leclione , ut, si quisizde
calamo inseruil : indeque quem jam tractamus apo- rectius conjecerit, id ipsi liberum foret. Alque kas
graphum nacti sumus. Hunc demum quem habemus sunt quæ jam ante aliquot menses monenda duri,
apographum reverendus vir Thomas Gale, sacræ Postquam hæc ila absolveramus, ipsique type
Theologiæ professor , cum Colloniano illo codice thele suos composuerant ly pos, mox prelo subjicia
conlulit , el sicubi deviatum erat restituit ; suis dos , spes facla est ex Remensi codice apora
ilem adjectis stricturis aliquot , quibus vel emenda. phum hunc delatum iri. Monuil ilaque Fetarendra
tiones insinuabat, vel phrases aliquot inibi quæ cum episcopus prelum sufflaminandum , atque exspe':
Cypriani dictis alibi consentiunt, unde de auctore tandum donec apporlaretur ille apographus :que
conjectura fierel. His ita ad me delalis, rem in eum post aliquot septimanas factum est , favore reverend
fere quem vides ordinem conjeci. Putaram aliquin - doctissimique viri P . Mabillon , ordinis Benida
do illus, sive Usserii , sive Galei , sive meas etiam iini, cum hoc titulo : Cæcilii Cypriani de Pascha
de emendatione conjecturas, textui inserere , sed compulus inchoal. ; el hoc præmisso lemaal,
uncis inclusas ; ipsiusque texlus voculas, qucevic Ex ms. C . Bibliotheca S . Remigii Rem .de
debantur mutundæ , alio charactere scribere , quo LXXI nolalo , nunc vero 133. Hunc nacti ajt
el manuscriptum fideliter exhiberem , et emendatio B graphum , cum nostro contuli ; reperique sicana:
lectoris oculo forel obvia. Verum , mulato consilio , Iro variantem ut in nolis monemus ; nec mnijen
reverendo episcopo sic monente, qui lotius operis mendosum . Id saltem bene contigit ul non sempe
editionem curat, quo pars hæc cæleris sit conformis, eodem locimendosus fueril ulerque codex , sed sex
textum emendatum , sive ex eorum sive ex nostris ex illo noster, nunc ille er noslro corrigendus.d.
conjecturis id fieret, integrum apposui ; conjectis ad que id porro quod plurimis in locis, que s
calcem paginæ , quæ vel in manuscriplo menda ſue- conjecturis sive Usserii, sive Galei , sive nestris,
rant, vel censebantur, vel aliæ erant de emendatione emendaveram , codex hic confirmat. Quo casu,omissa
conjecturæ quam quæ in textu comparent. Nume- conjecturis illis , autoritatem hujus codicis interN•
ris utitur hic codex solis Romanis (non item Indi- riantes lectiones cilo ; nec conjecturas interpono,tai
cis , Burbaricis vulgo dictis), habelque inter illos , cum uterque codex videtur viliosus. Numerique,it
litteram i superne nolalam pro mille , el IIII, VIII , hoc comparent soli Romani, quales in altero (trene
XXXX , LXXXX , pro quatuor, novem , quadraginta , co pro mille ) , non Indici , nec parentheseosnotes
nonaginta (pro quibus nunc fere scribi solent M , arque interstinctionum nescio an ulla habila estla
IV, IX , XL, XC ) : sicubi aliter factum est , id autographo ratio . Pro Calendis habetur kl.,quippe
exscriploris esse sentio , non autographi. Occur- C in veleri scriplione K pro Ca scribi solebat, ul.ru
runt quidem aliquoties in apographo nostro numeri pro carus, etc. In apographo allero habetur für
Indici, 2 , 3, 4, etc. : sed , inquisitione scrupulosius dem Kal. , sed ab exscriptore credo subslilulka ,
facta, id exscriptoris esse intelligo , el in auto - qui non eral de singulis litterarum apicibus sollida
grapho non inveniri ; ul qui ea ælate qua scriptus ius, ipsa verba exhibere contentus; quod in utroque
censetur Coltonianus codex (sub finem noni a Christo apographo contigisse suspicor. Lilleris autem U,U,
sæculi), nondum apud Europæos nostros in usu W , notas el conjecturas designo Usserii, Gala
fuerant (sed sæculo saltem undecimo, aul serius ) ; nostras : lillerisque C , R , codices Colloniantur &
sed nec parentheseos notæ ibidem comparent ; ne. Rhemensem , saliem nostros inde descriplos apegles
scio an interstinctionum puncta : quæ itaque ex jo phos. Quæ adhuc supersunt manda (supersunt endir
dicio nostro supplevi. Numeros qui passim erant tuo, lector, arbitralui pernillo , ipsumque site
mendosi et depravati, ex calculo restitui, et con conjecturis nostris, sive de ipso opere , ejusve aucto
sultis S. Scripturæ locis quo respiciebant. Alia re, judicium . Vale. Vicesimo secundo die jl ,
menda graphica quamplurima , sive ut syntaxeos ra . anno æræ Dionysianæ , 1682 .
tio postulabul, sive alias , ex conjeclura supplevi;

INCIPIT EXPOSITIO BISSEXTI.

ALITER ,
CÆCILII CYPRIANI DE PASCHA COMPUTUS INCHOAT.
Multo quidem non modico tempore a anxii fuimus el astuantes, non in b secularibus, sed in san
LECTIONES VARIANTES.
a W . sic restituo, et suppleo fuimus. R . An. XII. C . tempore antiquorum estuabant.
Multæ quidem tempore annorum æstuantes.G .Multi quidem b°C . R . sæcul. et sic fere semper.
HENRICI DODWELLI NOTÆ .
Expositio Bissexti. Verba Usscrii apographo sio lilleris descriplo , sub finem noni a Chrislo seculi
præfixa. Ex antiquo codice Colloniano, Longobardicis tractatui ( depravatissime scriplo) in is.
941 COMPUTUS. 942
divinis Scripturis quærentes invenire, quisnam a sil A qua resurgens a mortuis die tertia, pollicilus est
primus dies novi mensis , in quo mense præceptum discipulis suis vitam ælernam , et dedit i pignus Spi
est b Judæis in Ægyplo e xiv luna immolare Pa- ritus sancti gratiam credentibus in passione ei resur
schia . d Annuit itaque sanctissimus qui id vidit, et rectione sua. In quo i Spiritusipse Dominus volentibus,
in senimus. e Invenimus autem , per ipsius omnipo- id est lotis fidei viribus quærentibus, servis suis reve
tentis Dei Patris immensam bonitatem et justitiam , latk alta mysteria, el manifestat obscura sacr:
et Christi filii ejus Domini et Dei nostri f incompara - menta .m Ac propterea credentes ,el pro certo scientes
bilem misericordiam , qui propter peccata nostra quia nihil denegal Deus, sed unicuique volenti et
& obediens suo Patri, exposuit animam suam ; cum desideranli prostat sicuti et vult, n commisimus
LECTIONES VARIANTES.
a R . esset. h R . discentibus suis .
b R . deest Judæis . i C . deest pignus.
C RW . .a sicquarta decimaluna immolari. įk CR .. deest
spiritus ipse Dom .
alta .
restiluo . (.. annuil ilaque sanctus sum quidivi
det. R . annuit sanctus qui vidit et invenimus. 1 R . manifesta
e C . inveniemus. * C . felicius. m C . hæc, el sic aliquoties pro ac.
f R . incomparabili misericordia . n C . cum simus. G . consensimus.
8 R . obaudiens.
HENRICI DODWELLI NOTÆ .
perperam adscriplus est hic titulus : Incipit Expositioverit assignando passioni Christi annum et diem
Bissexti , anno Christi 243, scriplo . Galeus,
contulit quiverba
apo - qui
non rationibus
mirum est astronomicis
si Cyprianode idalate luna repugnet:
contigerit ea tale
graphum cum codice Colloniano oniano contulit, ad ea
, ad ea verba
perperam adscriplus, adnotat : Manu tamen coæva, el qua paucissimi erant, etiam ex sanctis Patribus, re
lilleris majusculis. Michael Seneschallus, in sua Triade rum astronomicarum ita perili quin labi possent. Pro
Evangelica, seu Quastione Triplici, de anno ,mense et Cypriano aulem , hac saltem faciunt, tum quod co
die Christi nali, baptizali et mortui, Leodii edita , dex ms. satis velustus hunc auctorem perhibet,
anno 1669, quæst. 3, cap. 2, memorat, ex Godofredo neque alius perhibelur quispiam ; lum quod vir cl. D .
Wendelino, a Sirmondo Rhemis reperti , et Bucherio Gale peculiares aliquot pirasiologias hic observat
transmissum anno 1648, vetus ms, hoc titulo prx - quc apud Cyprianum occurrunt alibi ; tum denique
notatum : Cæcilii Cypriani de Pascha Compotus. Quem quod monet reverendus episcopus Asaphensis Gui- -
eumdem nos esse cum hoc traclalu conjecimus, pro - lielmus LLoyd , harum rerum salis curiosus, cum
pler hæc verba que inde cital, Jesus Christus Domi. plures fuerint sacrarum Scriplurarum latine versio
nus et Salvator noster post annos 1579 (a primo Pas- nes, cam exacte sequitur hic auctor qua et Cypria
chale Hebræorum in Ægyplo ) cum discentibus suis nus usus est. Neque tamen ille Cyprianum concludit
manducavit Pascha sexlo idus aprilis, feria quinta, et hujus auctorem esse , eo quod , sub finem operis,
passus esl allera die, sexta feria. Quæ hic infra occur- computum suum terminel ad annum Gordiani quin :
runt, parum mutala : quod, nacti landem apographum clum , Arriano et Papo consulibus ; qui annus esi uno
codicis Rhemensis , cerlo comperimus. Verum , hac anno prior quam quo se Christianum proſessus est
unica inspecta periocha, Seneschallus inde opus hoc Cyprianus. Quod tamen fieri potest , cum historiarum
S . Cypriano abjudicat, lum quia nemo hactenus Sancio el chronologie scriptores, non semper ad eum ipsum
illi tale opus adscripsil , lum quia rò cum discentibus annui rem perducunt quo ipsi scribunt, sed desinunt
suis, longe abest a solito Cypriani nilore , tum quia non potius ad aonum aliquanto superiorem . Quod hic mi
erul Cyprianus qui tam pingues errores admillerel contra nimemirum erit, si Pascha anni quinti Gordiani ul
arlem quam explicandam suscepissel. Ego me vadem limum fuerit eo imperatore celebratum , ineunte
non spondeo. Sed, ad primum , si pseudepigraphus (qui proximo anno seculus est) Philippo Arabe ante
sil , at spurius cerle non est et supposititius, sed Pascha. Mirum potius essel si Cyprianus, alibi lerra
antiquum esse liquet , el Cyprianiatale scriptum res rum agens, consulum Romanorum meminerit eo ipso
ipsa docet : et, si Cypriano nemo adscripserit , neque anno quo alibi scriberet. Sed el distinct: illa , sub
cuiquam alio , quod sciam , adscripsit quispiam ; sed initium , Patris et Filii et Spiritus recordalio , pas .
in bibliothecis latuit, necdum editus , el a paucis sionis llem el residirectionis Christi die lerlin , et
forte observalus. Neque verum est, quod nemo lale salutis per eum consequendae ; et diserta agnitio gra
opus Cypriano adscripserit :nam Paulus Dinconus id liarum Spiritus sancti, pignoris instar collatarum .
facit in Vita Cypriani : Chronicum quoque valde utilem aliaque ejusmodi, satis redolent virum jam nuper
composuit. Ad secundum , vox discentibus in nostro ad Christianismum conversum , atque hæc præcipua
codice non habetur, neque hic, neque alio loco ubi in Christianismi capita volentem distincle proferre . Ego
Khemensi codice comparet, sed , ejus loco, discipulis . D interim nihil slaluo : neque tanti res est ul simus de
Quidquod neque lam barbara censebalur, ea illale, auctore admodum sollicili .
vox discentes, hoc sensu , qui eam aliquoties (quod Estuantes. Gal. ; Cyprian . de laude Mart., nisiquod
monel reverendus episcopus Oxoniensis) usurpave . hæcæsluanli, etc.
ril Tertullianus (quem maxime imitatus est Cypria . In sæcularibus. Gal. : Prolcrius episcopus ad Leo
mus et veneratus, Magis!rum appellare solilus , re . nem PP. de ratione Paschalis, Patres (Nicæni)........
Jerente Pamelio in vila Cypriani), De Patientia, comporum staluerunt, non juxta Judæorum nunc in
cap . III : Ille cui legiones Angelorum , si voluisset, uno ductas..... actiones, que secundum erleriorem pu
diclo de cælis affuissent, ne unius quidem discentis lativam fictamque prudentiam , sed gratia Spiri!us san
gladium ullorem probavit; el de Præscript. cap. XIX : cli instiluli.
Allhuc in sæculo supersunt qui meminerint eorum , etiam Sanctissimus. C . Sanctus sum qui dividei. Cal. Illud
Proprii discentes el successores ipsorum , ne si posle . $um quod scquitur in ms. sopra imeanl scrii
riores negare possint. De Biptism . cap. 11 , Bapiismus manu ; el mendose pro sp . I . Neque id male, sed
Hon erstat alius nisi postea Cliristi, qui lunc uligue a malim Sanctissimus; quia mox de Patre , Filio ct
discentibus dari non poteral. Nitorem vero quod spea Spiritu sancto distincte loquitur, et pro dividel, lego .
clal, non mirum est si scriptis alioqui genuinis, a id vidit el ; suppleoque cum codice R , invenimus,
Abrariis harum rerum imperitis, mendose descriptis, quod librarius, superfluum Corle ralus quia geminum ,
mulium nitoris decedat. Ad tertium vero , quod erra . omiserat,
 943 DE PASCHA
nos in rem tam laboriosam ; in qua re : non dere- A cum pedibus et interaneis, nihil derelinquetis er eis
licii, sed potius ab ipso Deo b inspirati, volumus in mane, et os non confringetis ab eo; quæ autem
amantibus et c appelentibus sludia divina, osten . hh relicta fuerint de eo usque iiin mane,iiignicrema
dere numquam posse Christianos a via veritatis er. bunlur, kk ex intestinis ejus vorabilis, postsuam occia
rare, et tamquam ignorantes d quæ sit dies Paschæ , sionem . Sic autem comedetis eum : lumbi vestripre
e post Judæos cæcos el hebeles ambulare. ' Cumque cincli, el caligæ vestrze in pedibus vestris, 11 etbacula
a Deo nos evidenter incipiamus, & non tantum pri. vestra in manibus vestris, el edelis mm illud festinar
mum diem , h in quo in Ægypto agnus occisus est ter ; Pasclia est enim Domini.n .
ostendere, sed i præteriti et futuri temporis dies Præcepit igitur Deus per Moysen universe synago
Paschæ Judæorum etChristianorum deinonstrare. gæ filiorum Israel in mense novo, qui estinitiua
į Incipiamus itaque, dilectissimi fratres, ab Exodi mensium , primus in mensibus anni, in quohalda
in qua lectione k recognoscimus ipsum ederent Pascha quartadecimaluna, un ad liocutique,
Deum et Dominum ad Moysen et Aaron fratrem ejus ovul et suam divinitatem credentibus nobisinChristo
1 in terra Ægypli dixisse : «Mensis bic inilium men - maniſestaret, etPP eorum latrocinium jain tuneab
sium primus erit vobis in mensibus anni. m Fare ad initio sæculi demonstraret : 99 et qui in Egypont
omnem synagogam filiorum » Israel, dicens : º Decimo B vesperam , id est in novissima sæculi Ft lempora pre
die mensis hujus accipiant sibi singuli per P domos cincti elcalceati 3s adversusttDeiAgnum immacula:
tribuum ovem per domum ; et si exigui erunt in tum , prima die Azyınorum ad vesperam cum gladis
a domout non sint sufficientes ad ovem , assumet se. et ſustibus exierunt; et uu universa quæ ab omnibus
cum r vicinum proximum suum , per numerum ani. Prophelis vv Dei xx prædicta fuerant, in eum commige
marum : suarum , singuli quod sufficiet sibi, . com - runt. Et ideo yy qui jam non secundum imaginem,si
putabunt u in ovem immaculatum , v anniculum , cut zz illi, sed secundum veritalem , in commemora
perſeclum , masculum , * ab agnis y ab hædis acci- tionem aaa Passionis Filii Dei, Pascha celebramus;si
pielis. Et erit vobis observatum usque ad quartum hil aliud in primis nisi mensem novum bbb,quisist,et
decimum diem mensis hujus, et ? occident eum unde incipiat, et ubi finiat, tolis viribus fideinostra,
aa omnevulgus Synagogæ filiorum Israelad vesperam ; diligenter requirere debemus. Et tunc inveniemus,
et bb accipient de sanguine, el ponent super duos nec ante, nec post ccc xiv lunam invenlam posse,ab
postes et super cc limen in dd domibus, in quibus ee ipsis Judæis Pascha ddd observari.
eum edent in ipsis : el edent carnes istas nocle assalas Quod ipsum quidem cvidenler cee incipiatpolis
igni, azyma cum If pigridis edent. Non edelis de eis ostendere sancla et divina Geneseos Scriptura,di
88 crudum , neque coclum aqua, nisi assalum , caput C cens :« In principio fecit Deuscælum et terram.Terra
LECTIONES VARIANTES.
a R . derelictis. bb C . accipiant
b C. insperali. U . inspirati. R . inspirati et illuminati CC R . liminaria .
© G . apparentibus. Ù . appetentibus. G . approbantibus , dd C . domus.
R . adpetentibus. ee C . comeditis.
d R . quod . if R . amariludine .
e R . posuit . 86 R . crudam ... coctam ... assalam .
f c . el R . cum quando nos. U . onus. G . Cumque a Deo hh R . derelicta .
nos . ii C . deest in .
8 C . notandum . ji C . igne.
h R . quo Ægypto . kk R . recte desunt ex intestinis ejus vorabitis postac
el præterea futuri.
iį RC .. inc sionem ,
ipiamus, ergo itaque , et deest dilectissimi. R . 11 C. deest et bacula vestra in manibus vestris .
Incipiam itaque, dilectissimi fratres, ab Exodo delectione. mm R . eum .
k C . cognoscimus ipsum . R . recognoscimus ipsum Domi nn C . adhuc .
num nostrum . 00 C deest ut.
I R . bi lerram . PP R . illorum .
Facere. G . loquere. R. Fare.
m C . Israhel deestet
99r CC .. dees qui in Ægypto ad vesperam .
11 R . , elsic ubique . t tempora.
O C . decima. S9 C . adv
ersu
P C . domus . tt R . Agnum Dei.
a C . domum . uu C . deesl universa .
I C . vicinum et proximum . VV R . deest Dei.
& R . deest suarum . IX R . prædicata.
t C . computet. yy C . quia .
UR, in quem ovem zz R . illis et. C . prius.
V R . perfectum , masculum , anniculum . aaa C . deest passionis.
* C . R . inserit erit vobis. W . redundat el videtur ex bbb C . quæ . R . qoi.
proxima linea huc transumptum . ccc R . quartadecima luna inventa.
y R . et ab . ddd C . observare .
. occidet.
2aa R R. . Comnis. eee R . incipiel.
HENRICI DODWELLI NOTÆ .
Immaculalum , etc. G . sic Cyprianus alibi, imma- hæc ? n
pria . ad Demetria ,
G . CyCyprian num
culatum , anniculum , perfectum , lib. Ji, adv. Jud .. Secundum imaginem . G . . iadmagine, imu pleta
Cum pigridis. G . Ini mexpiões , Cyprian . ut supra. Quod ante occiso agno præcedit inin imagine,
Ex inlestinis ejus vorabilis post occisionem . G . Unde in Christo , secuta verilale.
 945 COMPUTUS. 946
autem crat invisibilis et incomposita, et tenebræ erant A recte diviserint in m XI et XIX : undecim » scilicet
super abyssum , et Spiritus Dei superſerebatur super in communi anno retrorsum computantes, et ad idus
a aquas. El dixit Deus : Fiatlux ;et facta est lux, et vi- marlii pervenientes , º decem et novem in priorem
dit Deus lucem quia bona est. Et divisit Deus inter illum annum quo embolismus incurrit immiltenles ,
lucem et b inter tenebras. Et vocavit Deus lucem et usque ad idus april. devenientes. In hoc errave .
dien , el tenebras e vocavit noctem . Et d facta est runt,ut dixi , cum vere primum diem novi mensis
vespera el factum estmane dies unus. ) comprehendere non potuerunt. Que res sic modo
e Referendo igilur et insinuando nobis sancia vere ostensa demonstrabitur, cum in ipso Pinace a
Scriptura ipsum Dominum divisisse inter lucem nobis composito , nullos annus fallere invenielur.
et i inter lenebras, id est inter diem el noctem , evi Volentes igitur hunc mensem vero ostendere, unde
denler 8 ostendit hunc esse primum diem el sequen- incipiat et ubi finial, revertamur ad Genesim , quæ
lem ejus noclem ; inter quos omnium i artifex æqua- relulit nobis ipsum Deuni a divisisse inter pri
liter, hoc est irreprehensibiliter divisit. mum diem et primam noclem . Unde recognoscimus,
: Qui nunc comprehenditur esse VIII kl. apr. a ' et inter secundum et s inter lertium diem el noc
lafe quo die compulantes aliqui ex nobis qui priores vo - tem , neminem aliuin nisi ipsum + Deum divisisse,
le luerunt huncmensem novum ostendere, ci ipso XIV B et sic u a quarta die hoc officium soli et lunæ in
* luna inventa dies Paschæ secundum Judæos demon - junxisse. Ipsa sunt enim duo luminaria v majora,
3 strare ; dixerunt eumdem mensem ab k id . marlii in- de quibus * ait Deus : 4 Fiant luminaria in firmamen
1 cipere et in diem id . apr. consummare ; et sic im - to cæli y sicut appareant super terram , etdividant
od pegerunt. Ac propterea ipsos dies 1 XXX quamvis inter diem et noctem ; et sint 2 in signis , in tem
LECTIONES VARIANTES .
a C . aquam . u W . sic rescribo. R . sciuntet in .
b C . deest inter . O R . X et IX .
C C . deest vocavit. P R . Dominum .
D.b. d
e
C . factum est vespere,
C . Referendum , el deest igitur .
4 C . dividisse .
29231 r C . deest et .
1 R . deest inter • C . deest inter .
8 R . ostendimus . t R . Dominum .
ad . h C. sequente ejus nocte. u R . a quarlo die hoc officium solis et lunæ illuxisse.
i C. perperam inserit nocte inter quos omnium die. TC. deestmajora .
i C. in hunc. G . is nunc. R . qui nunc, etc., sed codex C. * R . Dominus dixit .
lolam periocham multo aliter habet, ut in notis subjectis. y C. sicut pariant, U . pareant, G . sicutappareant, R . ita
k R . idus. ut luceant.
1 R . XXX gen . quamvis 2 C. in signis, et in diebus et in mensibus et in tempo .
m R . in XI et X et IX . ribus et in annis.
HENRICI DODWELLI NOTÆ .
Qui nunc comprehenditur esse. W . Codex C . 101am C VJII kal. aprilis, hoc est martii diem XXV, quo die
hanc periocham mullo aliler habet , et calculum ut luna foret undecima, mensem quasi incæpisse re
plane (aliorum ) alium : In hunc (lego Is nunc) com - putabant ab idibus marlii, hoc est mariji die XV ,
prehenditur esse XI kal.apr. A quo die pulantes (lego adeoque, cum fuerit dierum XXX, idibus aprilis, qui
computantes) aliqui ex nobis qui prioris (lego priores est aprilis dies XIII, terminari , adeoque lunam de
voluerunt hunc .mensem novum ostendere. Direruni cimam quartam , V kl, apr., lioc estmartii die XXVIII,
enim eumdem mensem ab VIII id . martii incipere, et quo crearelur luna. Illi vero quos notat codex C , pri
in die non . april. consummare : Hac (lego Ac) pro- mum illum mundi diem reputabant XI kl. april., hoc
plerea ipsos dies XXIX . Reverlamur ad Genesin, etc. est martii diem XXII : mensemque illum primum
Duas itaque opiniones rejicit hic auctor, quæren - dierum XXIX , incepisse quidem VIII id . martii, hoc
rentium (anle illum ) inilium primi mensis : alteram est martij die VIII ; et terminari ipsis nonis aprilis,
in codicc R , quam , ut prolixius expositam , in tex - hoc est aprilis die V : ut decimaquarta fuerit luna,
lum recipimus ; alleram in codice C , quam in notis XII kl. apr., hoc est martii die XXI; fueritque pri
exhibemus. Jlli quos nolal codex R existimasse vi- mus ille mundi dies plenilunium , seu luna decima
dentur lunam cum sole quarto mundi die creatam , quinta . Et quidem cum his sentire videlur codex C
quasi quartamdecimam ; ut ſuerit, eo exeunte, et in paragrapho Posthæc enim breviler dicam (qui hic
ineunie die secundo, plenilunium , quam vocant lu - in notis sequitur ), ubi dicitur Hebræos numquam fe
nam quintamdecimam , et quidem in ipso æquinoctio ; cisse Pascha anté XII kl. aprilis, quod eo die luna
adeoque, die primo, ſuerit undecima : el proplerea, nata VIII id, marlï decima quarla ſueril. Quamquam
annum mundi repulantes incipere a die primo, iri- , ne hic sibi constans est codex ille, quippe mox dicit ,
ginla dies, quibus mensem plenum constare volunt, D lunam , quarta feria ,in æquinoclium , VIII kl. apr. de -
in duas partes distribuebant , dierum XI et die cimamquintam faclam esse, quod proprius accedit ad
rum XIX : ut, finito anni lunaris mense duodecimo priorem opinionem dicentium lunam eo dic factam
(hoc est diebus CCCLIV ), foret, pro novilunio primi quarlamdecimum . Sed codex R , et quidem codex
mensis (in anno solari communi, qui Xi diebus lon . Ĉ , in sequentibus , rejicit etiam hanc opinionem ,
gior est quam cominunis lunaris) vel repedandum assignando primum diem quo Pascha celebrari possit
diebus XI; vel, facto embolismo mensis decimi tertii (lună decimaquaria) XVI kl. aprilis, hoc est mar
dierum XXX , procedendum diebus XIX . Quam dis. iii diem XVII ; cujus itaque novilunium , seu prima
tributionem dierum XXX , auctor bic non improbat, luna, fuerit IV non .martii , qui est martii dies IV .
sed improbat quem ipsi fecerant delectum dici in Quam opinionem in sequentibus slaluminare salagit :
anno solari, quo mundum die primo, adeoque lunam ut dubium non sit codicem C ibidem depravalum
fuisse conditam die quarto , aulumabant. Repulabant esse.
enim diem illum primum , quo mundus crearetur,
947 DE PASCHA
poribus, et in diebus, et in annis ; él sintin splendo. A ostendunt. Ac propterea quatuor quadrantes quadri
re in a firmamento cæli, ita ut luceant super ennii in unum diem redigentes, quinto quoqne ann ,
c terram . Et sic est factum . Et fecit Deus duo lumi- non V kl. apr., sed m V kl. mart. immillone, ne
naria majora , luminare majus, initium diei ; et lu - " primo dieimensis novi superventuri integrum diem
minare minus, ivilium noctis , i elc. llæc sunt autem immillant, elhunc tolum ordinem quem Bebrei prig.
duo luminaria , quae non tantum hoc officium accc- res, et ante ipsam Romam conditam , certa ratione -
perunt , ut dividant inter dicm ct noctem ; sed et seculi suni, subvertant. Annus igitur Hebreoruni,in
ut sint in signis et in temporibus ct in diebus et XIl menses divisus facil mensem XXIX S.; simililer
in annis. et Romanorum in duodecim quoque partibus, fa
d Propter hoc crgo llebrei tunc quidigni fierunt, cit p mensem XXX S. Ergo inter XXIX S. el4
e Spiritu Dei cdocti, i singulos quoque annos secuin - XXX S . interest que intelliguntur esse bis
dum funx cursum computaverunt. El, ut ad cursum rie XI etr quarta horæ . In quibus XI horis els
solis occurrerent inter sexdecim annos, mensis pri- quarta horæ prior ambulavit sol quando factus est
mi 6 dies XXX , in duas partes , non qualiter sed iniliuin diei. Sic autem et lona initium noctis lei
sccundum rationcni diviserunt ; sicut superius dixi- repromissa, non oporluit eam post occasum solis he
mus nostros antecessores quidem , secundum fle- B ri, et sic in cælo videri, quoniam debebat a 'pri
bræos, recte divisisse b in XI et XIX ; diem autem ma die videri et prosequi, u cum quo tam maguun
primum mensis primi non comprehendisse et ideo officium fuerat adepta . Hoc est igitur quod per sia
errasse . Qui dies primus novi mensis secundum gulos menses , reparata quintadecima luna , proet
cursun lune duodecies decrescentis recognosci- dilur á sole . Etideo per annum plus ambulare inté
lur i XVI kl. april. In quo talis , eadem hora , nitur sol XI dies el quartam partem diei. Etsic lt
inventa est luna, qualis ane annum fuit V kl. april, na quæ quarta feria V kl. apr. v quintadecima fueral
facta . Cujusanni dies Hebrei numerant i CCCLIV facia, inventa est suppleto primo anno XXVI'
usque in XVII kl. aprilis. Qui autem secundum V kl. apr. Item secundo anno, adjectis Aldiebus
cursum solis computant, post mdecim dies el el * qu. inventa est VII S ., V kl. apr. Tertio ant)
k quartam diei, VI kl. april. suppleris dicbusCCCLXV XVIII * dod. V kl. April. Quiarlo anno XXX, V .
et l quarta diei, annum consummasse inveniunt, et apr. Quinto anno XI : qu. Sexto anno SA
sic primum diem novi mensis venturi V kl. april. S. Septimo anno III * dod. Octavo autem inoo
LECTIONES VARIANTES.
a R . solidamento , m R . quintum kl. mart. immittuntur.
b C . sic ut. 11 R . primi.
c C . terram , etc. omissis sequentibus. "P RR .. menses
XII decir , que, lege XII-decim . quoque.
W . hanc totam periocham mullo aliter habet codex C, c .
ut in notis subjectis. TR. XXXI.
e R . spiritum . r R . quartum .
IR. in cælis quoque. $ R . quartum .
8 R . diei. I w .maliin primo, propler cum quo quod sequitur.
h XI et IX,lege in XI et X et IX . u R . quum ,
i R . XVII. VR. XV decima.
; CCLVII. * W . suppleo que exciderant qu . pro quadrante, eld
k R . IV gnartum . pro dodrante, propter VII S. et XXII S . que adhuc coci:
111 . suppleo quarta diei, propter et quod adhuc superest. pareni.
HENRICI NODWELLINOTÆ .
Propter hoc. W . Hanc iter periocham mullo aliter Murinus, nescio . Simul cum hoc scriptore (Cypria.
habct coder C , aique aid VIII kl. : pr. id accom no) habetur in codice Coltupiano, et manu platie
modlit, quodcodex R . ad V kl. air. Nempe sic, Post- eadem cxaralur. Laudal Josephun qni primus Cois
hæc eniin breviter dicam ; qud Hebræi tunc qui di scripsit circulen X ct IX annori ), Anastasium ,
gni fuerint, Spiritu Dei eilocti singulos quoque annos Theophilum , Cyrillum , Dionysium exiguum , etViciu.
secundum cursum lunce (supple compulnverunt ), n rinim quiscripsit Ililaro papæ ,urbis Rome episcopo.
quam feceruni Pascha ante XII käl. apr. Quire luna Facii mensem , XXIX . W . Suppleo quæ videlor
nala in Villid . mart. XIV est in XI (lege XII ) kal. excidisse S . nolain semissis , et ut mox post );
apr. Cum quo lum magnum officium fuerai aderia . lioc nam 354 per 12 divisi, dant 29 cam semisse : ilem :
est itaque quod per singulos menses reparata XV luna que 365 ei quarta , per 12 divisi dant 30 cum semisze
præcidetur (lege procedilur) a sole ; el ideo per an - D proxime : ui fucrit Hebr:eorum mensis dierum J
num plus ambulare invenilur sol Xl dies el quartam cum semisse ; el Romanorum mensis , dierum XII
parlem diei. El sic luna quæ in quarta ferin in aqui- cum semisse , fere : ut legendum sit XXIX S, ilen
noclium , VII kal. apr. XV fueral facia , inventa est, XXX S ; elmox Ergo inter XXIX Sei XXX S, ele.
supplelo primo anno XXVI, VIIIkal, apr. Idem (lege llorce XI el qunria horæ . W . Non hoc intelligen.
Item ) secundo anno, subiraclis decem el novem inventat dum est de incremento lolius mensis ; nam hore al
est VII. Tertio anno XVIII. Quarto XXX . Quinto XT. cum quadrante , pro numero mensium , duodecies
Serlo XXII. Septimo III. Oclaro antem anno inventa sumptæ non conficient totidem dies ; sed pro incre
est XV , qualis in principio in firmamentum coeli fuerat mento mensis dimidii, quantum acreverit ab initio
posila Vul kal. apr. IV ſeria. De quibus sic adno mensis ad plenilunium ; nempe ut jam in plenilunio
tal Galæus : Posthmec enim omnia breviter. dicam , quod (peracto mense dimidio) lantumdem sol processerit,
numquam factum est Pascha apud Judæos anie XII knl. seu prior ambulaverit, hoc est , plus lemporis imper
apr. quæ luna nata in VIII id . mari., XIV est in XI (le derit in suo mense dimidio peragrando, quam in stil
ge XII, kal. apr . Obs. Hæc ex disputatione Murini Tuna : quod vicies et quater sumplum (100 um
episcopi Alexandrini de Ralione Paschali. Quis sit sunt in anno semimenses) conficiel tolidem dies.
 949 COMPUTUS. 950 -
inventa est XV, V kal. apr., qualis in principio fue- A - XII kal. apr. III feria . Tertio autem anno y non re
rat facta. trorsum compulantes, ne excederent XVIkal. apr.,
Hac itaque a ratione non sua sed Dei sapien - qui est dies primus mensis primi, z el in mensem
lia instructi, b Hebræi circa cursum · lunarem , XII præteriti anni inciderent, aliter computaverunt.
d juxta regulam primam Græcorum , more Ægyplio . Hic enim fuit annus, in quo non aa XIX , sed deducto
rum , et non secundum epactas lunares, non polie- uno , bb XVIII dies cos immittere oportebai. Quis
runt e errare. Et ideo , quando primum in Ægyplo, autem hic unus ce de XIX qui deducitur dies, dice
pridie riduum apriliarum , secunda feria, XIV lu - mus per Dei gratiam . Primo enim ad tempore, quan
na, immolaverunt Pascha ; suppleto primo anno, do in Ægypto observata est Pasch :, fuit ipso anno
8 iterum non poluerunt h || id . apr. celebrare debitum , quadrans : primo anno sequente , factum
Pascha, i quoniam non i XIVa, sed XXVa k ab eis est semis : secundo anno adjecio, factum est do
inventa
inventa estquoniamlaoue
est luna. 1 Ilaque quaerentes m XIV, necesse drans : tertio autem anno factum est as : tertius
habebant " immissis • XVIII diebus r IIkl. maji in - igitur annus in Pinace, in quo ee modo bissextus et
venire XIV 1 lunam . Sed, ne secundo mense inci- embolismus invenilur. lo quo anno Pascha , XIV
perent agere Pascha, ' et non primo mense , qui luna, VI id . apr. et II feria pf fuisse ostenditur.
est a s XVI kl. april. usque in XVII kl, maias, de B Quarto anno , communi, v kal. april. feria VI.
XXV diebus lune i retrorsum computantes, id Item quinto anno communi, 68 XIV luna, XVI kal.
est Xl dies ipsius lunæ deducentes, invenerunt, lh april. feria III. ii Sexlo anno, embolismus, non .
u XIV luna et sexta feria, v kl. apr., qui fuit annus april,feria II. Septimo anno, ii bissexi. kk IX kal.
communis et primus. Secundo anno item communi, apr. feria VI. Octavo anno embolismus , pridie
LECTIONES VARIANTES .
a C . facta . VR . ipsis kl.
1 C . deest Hebræi. * R . XI. kl.
CR. lunæ . y C. Tertio autem anno, in Pinace, in quo bissexlum et
d R . deest juxta regulam primam Græcorum , more Ægy embolismus invenitur elc. omissis aliquotversibus interme
tiorum , et non secundum Epactas lunares. diis .
e C . errasse . 7 R . et in mense XII dec. præteritianni inciderat.
I R . idus Apr. aa R . dono X .
8 R . eorum . bh R . XIX octo .
h R . pridie idus Apr. cc R . XIX nove quid deducitur.
i C . quo. dd W . sic suppleo quod mancum est in R . Primo enim
į R . XIV decima. tempore quando in Ægypto observata est Pascha fuit ipso
k1 CR ..itainventa
.
est ab eis. anno debitum . Secundo anno adjecto factum est, quarto au
tem anno factum est as ( excidentibus inter alia nolis qua
m R . XIV decimam . drantis, semissis, el dodrantis ). Tertius est igitur annusin
u C . deest immissis. Pinaxe, in quo , etc.
° C . recte XVIII. R . XIX . C ee C , Bissextum , et deest modo .
PC. III kal. maii, R . pridie kl,majas. ff C . deest fuisse .
q R . deest lunam . 88 R . deest XIV luna.
r C . deest et non primo mense, qui est a XVI kl. apr. hh C . deest April.
usque in XVII kl.maias de XXV diebus lunæ . ii C . deest sexto anno, embolismus, non , apr. feria 11.
S R . XIII. Septimo anno, bissext. IX kl. apr. feria VI.
+ C . sed retrorsum (lege, non antrorsum , sed retrore ji R . Bissextum sed communi.
sum ). kk R . Embolismo II id .
R . XIV dec.
IIENRICI DODWELLI NOTÆ .
nempe dies XI cum quadrante, quanto scilicet so- apr . ) retrorsum computantes, id est undecim dies
laris annus superat lunarem , ipsius lunæ deducentes, invenerunt XIV dec . (illud dec.
Circą cursum lunarem . G . Observa igitur cursum redundal) el sexta feria , ipsis kal. apr. Quae constare
lainarem , juxra regulam primam Græcorum , more non possunt; nam a XIII kal. apr. ad XVII kal. maji
Egyptiorum el non secundum epacias. non sunt (ne quidem inclusis utrisque extremis ) nisi
Immissis XVIII diebus, II kal. maii. W . Codex R . dies XVII. Sed omnino legendum est a XVI kal. apr .
ha alvet XVIMI, ideo forte quia mensis embolimæus Primo enim lempore. Locum hunc, qui in codice
lerum XXX solet esse , adeoque prorsum sumendi C . plane deest, in R . mancus est ; ulcumque sup
lics XIX ; sed non ita primus mensis novi anni, quod plevi. Sensus hic est : Cum annus solaris dierum
Ibrario lorte in causa fuerit cur XVIII pro XVIIIhic 305 , cum quadrante , superet communem lunarem
Doneret, ut alibi fieri solet ubi est embolismus : sed d dierom 354, diebus 11 cum quadrante ; in solari
omnino legendum XVIII, com codice C . Nani dies primo communi, dierum 365 , deest quadrans diei ;
S IX , post pridie id . april. immissi extenderent, non anno secundo, propter similem defectum , dcerit se
& d prid . kal., sed ad ipsas kal. maji , quod itaque missis ; in tertio , dodrans; qui,
S ibstillenduni bic eril, si illic relinealur XIX . Si le , in anno quarto, complet assemcum, hoc
simili
est quadran
diem in .
3 liter cum codex Cimmissis diebus XVIII, habet tegrum ; qui itaque anno illi quarto inserlus, annum
Tkal. maii, Icgendum II kal. vel pridie . kal. facit, bissextilem dictum , dierum 366 ; propler VI
Sed ne secundo mense. W . Codex C . habet, Sed ne kal. marlii bis posilum . Quo fit, ut V kal. marlii,
cundo mense inciperent agere Pascha (suppleo non singulique hunc diem sequenles, uno die serius
trorsum ) sed retrorsunicomputantes, id est dies ipsius contingant quam si illa non facta fuerit intercala
wir detducentes, invenerunt XIV luna el serta ſeria kul. tio . Quapropier, quæ pro communi anno lunari,
O 0112 satis clara sunt, el quanluin diclu sufli- facienda crat, in communi anno solari, repedalio
c . Sed codex R . interpolatione forte larta , rem file dierum XI , jain facienda est, anno bissexlili, dierom
sive sic habet : Sed ne secundo mense inciperent agere XII , propter annum solarem jam XII diebus cxcui
Precha, elnon primo mense,qui est a XIII kal, muias, renlem : contra vero, promotio pro anno embolimau,
Lý de de JS
XXV diebus lunce ( quot nempe habuit prid . id . alias dierum XIX , jam facienda erit dierum XVII.
951 DE PASCHA
idus april. feria V. a Ecce ilaque, quomodo supe- A nos CXII, revertitur ad * II id. apr. et invenite
rius compulavimus quod b post annos ocio, V kal. luna XIV, el feria II.
apr. iterum inventa est XV a luna. Sic e post annos fi ergo sunt anni » CXII in quibus gyrantes,
octo, pridie idus apr. inventa d est XIV. luna e et et a y primo die Paschæ observato in Ægyplo anos
feria non secunda quomodo ante , sed quinta est in - compulantes, usque ad Christum pervenimis,a
venta . El ideo ' XIV lunam , eodem pinace, 6 non diem passionis na ct resurrectionis ejus ostendims.
per octo annos, sed per annos sedecim , ad diem bb Prius est lamen ut reliquos annos oclo pikt
suum primum redire ostendimus ; et he in eo bissexti cis, demonstremus , usque in octavum enim compe
annos i secundum cursum solis sineerrore ignoran - lavimus. Nono itaque anno ce communi, XIV luna,
lium notavimus. Qui el ipse i XVI annis supplelisel II ſeria occurrit kal. apr. Item , decimo dd 2009
licet ad k cerlum diem suum . I immisso embolismo, communi, XII kal. apr. sexta feria . Undecimo s
tum XIV luna occurril m lainen ad secundam ſeriam no, ee bissextus et embolismus, VI id . apr. 1 -
non occurrit, sed ad primam . Sic æque secunda sede la feria. Duodecimo anno communi, 68 V kal. An .
cennilas n supplela occurrit ad septimam feriam ." Ter - secunda feria. uh Tertiodecimo anno item como
tia vero, feria sexta. Quarla autem , feria quinta .Quin - ii XVIkal. apr. ji sexta feria. Quartodecimoitanno,
ta Psedecennitas, 9 feria quarta.Sexla r sedecennilas, B 11 embolismusnon. apr. quinta feria .mm Quinindecim,
feria quarta . s Septima autem , cum suppleverit an- anno bissexl. communi, XIV kal. apr. secunda foto
LECTIONES VARIANTES.
a C . Et cætaque. •' R.R . septimplum
b R . deest post. C . post, anno octavo, VIII kal. apr., pridie idus. tempus cum impleverit angus.
quod est si10 calculo, supra a nobis recensilo, conforme. u C . venit .
© C . post, anno octavo, II id . V R . luna quartadecima et secunda feria .
d C . deest est. * C. deesi CXII in . R . gyranlis, et ad diem primum Pas
R . sed feria non secunda, sed quinta , omisso quomo- chæy Cobseryalæ in Ægypto computantes annos.
do ante . C . deesi non el ante . . deest a .
" w . sic suppleo. C . non hunc eodem pinacem . R . hunc ? C . perveni emus.
eumdem pinacem . aa C . deest et resurrectionis .
8 C . non per VIII sed decima diem , pro sed sedecim ad bb C . primout reliquus annus VIII picaces.
CC R . commune
diem. •
h R . ideo . dd R . deest anno .
i C . deest secundum cursum solis. ee C . bissextum et embolismo. R . bissextum elentus
i R . XVIdec. annus suppletus. C . XVI ann . suppletus. mus .
E R . colum . A C . IV .
IR. C . in embol. 86 R . quintam kl.
MR. C . deest lamen ad II feriam non occurrit. R tamen hh R . XIV .
ad secunda feria non occurrit sed ad prima. ii R . XIII.
a C . supplet occurrat. ji R . feria sexta .
o C . deest Terliæ vero feria VI, Quarta autem feria y. C kk R . deest anno .
PR. sedecennitas ostendit fer . 11 C . embolismo.
9 deest feria IV sexta sedecennitas. mm R . XII anno bis sextum nonum kal, app, seitada
r R . decennitas. feria .
AENRICI DODWELLI NOTÆ .
Superius compulavimus. Usserius, pro compulavi- rii diem , licet non eamdem feriam , etne quidem pos:
mus, substituendum innuit compotavimus ( et sic annos sedecim ad eamdem ſeriam redit : sed E
aliquoties ) , et quidem ca tlale, compotus et luit per sedecim annos compulare ( sedecernildica
compolisia, elc. dici solebaut pro compulus, compu - vocal; mallem , sedecennium ) ; ideo forsan qual,
lista, etc. post sedecim annos, ad feriam proxime anter
Ei ideo . Poterat , secundum hanc hypothesin , denleni redit , quod post octo annos non fit : pinact
pinacem instituisse per oclonos annos , quoniam jpsum , qui perierat, hic restituimus ad aucidis
in annis octo luna XIV redit ad eumdem calenda - mentem .
PINAX .
Pascha XIV luna. Feria .
Mulumium = vm = vm = >

Caput in Ægypto. | II id . Apr. 1 VII III

Communis I kal. Apr. VII
Communis II XII kl. Apr. IV
Bissext. Emb. III VI id . Apr. III
Communis IV V kl. Apr. VIL
Conmunis V | XVI kl. Apr. IV
u
Embol. Vil non . Apr. l
Bissext. VII IX kl. Ap. VII Dies dominats
Embol. VII II id . Ap. proximeseifuras
est Pascha Clot
XXIIkl. Ap.
Communis stianorum .
Communis kl. Ap. VII
Biss. Emb . XI VI id . Ap. NI
Commu XIIV kl. Apr.! VII
Communis
nis XIII XVIkl. Apr. IV VII
Embol. XIV non . Apr. IV IIII VI
Bissext. XVIX kl. Apr. VII III
Embol. XVII I id . Ap. VII V JIC
Sedecennitas TILI III IV T V T V T VII
 953 COMPUTUS. 954
ria. Sextodecimo anno , facto embolismo, inventa A Hic est Christus Jesus qui, secundum carnem ,
est* ilerum ad caput, id est in primo versu , lu- Abrahæ fuit filius ; in cujus mysterio , y centenario
T na b XIV , el prima feria , pridie id . April. in patri nalus Isaac super humeros suos portavit li
Da olen quo die diximus Judæos in Ægypto c primum obser- gnum : ut ex ? co demonstraretur, na et adversarios
s!Come vasse Pascha. expugnari, et credentes salutem consequi per li.
Como Unde usque ad Jesum filium Nave, d annis XLI gnum ,id estper bb crucis signum . Ipse est Abraham ,
in suppletis , immolaverunt filii Israel Pascha kal. cui dixit Deus : In semine tuo benedicentur ccomnes
Bidir: Apr. e sabbalo. Ezechias autem ' ab exitu ex Ægyp . nationes terræ . , Numquid ergo dd aliquis in Isaac
.22 10 usque 6 in primum annum regni sui, post annos misericordiain consequitur ? Non ; sed ee omnis lio
peh DCCCLXVII , celebravit Pascha VI id . apr. i IV mo credens Deo in Christo il benedicetur. Et ideo
y feria. Item Josias duodevicesimo anno regni sui, Abraham , quia 86 a Deo Domino dictus est prophela ,
Eva f post annos i DCCCCLXX immolavit Pascha k XII cum hh manifesle sciret, in sacramento Christi, cen .
El kal aprilis , feria II. 1 Esdras autem m eo tempore tenario sibi ii nalum filium , qui post diem tertium
oli mi n quo supplele sunt º septem hebdomadæ , P a tem - mortem evacua vit, et illum fortem ij et inimicum
dajer plo restitulo et perfecto et a restitula civitate Hie . nostrum vinxit : kk deinde numeravit universos ver
rusalem , post annos ' i CXIV , sacrificavit Pascua B naculos suos CCCXVIII, id est pro centenaria genera
W XII kal. apr. sabbalo. Sed et ipse Jesus Dominus tione triplicavit C , et fecit e signum crucis, quibus
set Salvator noster, post annost i DLXXIII u adjunxil in nomen Jesu, et adversarios expugnavit,
cum discipulis suis manducavit Pascha v Vi id . et filium fratris sui Loch de 11 captivitate eorum libc
1. april. V feria : et passus est altera die, : V id . ravit. Et merilo ipse Dominus et magister noster
april. Vi feria . dicebat Judæis : 0 mm Si filii Abrahæ esselis, facia
LECTIONES VARIANTES .
water a C . jgitur . v C .manifesto mendo, IX kal.
b C. XVII et infra II id. April. * C . VIII Kal.
CR. primo. y C . deest centenario .
d C . anni XLI suppleti. 2 C . eodem monstr .
e R . sabbatis. aa C . adversario sexu repugnari.
W . sic suppleo. C . R. ab Ægypto , bh R . crucis + in signum .
8 R . ad . CC R . inserit in te .
1 h R . DCCCLXVIII. dd R . Aliqui.
i C . III. ee C . omnes.
į R . DCCCLXX . ff C . benedicentur.
k C . XVII. 86 R . de Domino.
I R . Hesdra. hh C . manifesta .
m C . eodem . ii R . nato filio .
C . quod suppleti sunt hebdomada a tempore est. jj C . deest et.
kk W . sic suppleo, quod in mss.mancum est. C. deinde
ow . sic emendo . R . VI. numeravit universos vernaculos suos, centenaria genera .
P R . deest a. tione triplicavit et fecit signum crucis quibus adjunxit no
9 R . civitatem restitutam . mine Jesu . R . denumeravit universos vernas suos , et
TR. CT DLXXVIII, sed CC est pro 2 .
• C . deest et. propter centenariam nativitatem triplicavit centum et le .
i C. i DLXXIV , excidente V. cit signum t quibus et adjecit XVIII in nomine buius.
11 C . servitute lib .
u U. i DLXXIX. R.CC DLXXVIX, cum discentibus suis. mm R. si filii Abrahæ estis, facta patris vestrifacite.
HENRICI DODWELLI NOTÆ .
TEXT Pascha kal. Nempe lertiæ sedecennitatis anno pinace , diem restilueram , ut vides. Quam correclio .
ETUS nono . nem confirinat codex R .
Suos CCCXVIII. Locus hic in utroque codice
Pascha VI. Nempe, post integrum pinacem ( an mancus est, adeoque obscurus ; sed ad hunc sensunt
norum 112 ) septies transactum ( sen annos 784 ), restituendum esse, ex sequentibus liquet ; nempe
anno octavi pinacis 83 , hoc est sexlæ sedecennitatis cum Abraham adversarios expugnavit et liberavit
anno tertio. amicos (Gen . xiv ), numeravit vernaculos, hoc est fa
Pascha XII. Nempe post 8 pinaces , anno mulos suos CCCXVIII. Quo contineri seniil hic auctor
74 sequentis, seu quinta sedecennitatis anno de hæc inysteria prophetica ; nimirum , per C centen :
cimo. rii notain , signari , Abrahæ centenario natum iri li
Pascha XII. Nempe , post pinaces 9 , anno 106 p liuni Isaac ; quam litteram triplicavit (CCC ) pro cen
sequentis, hoc est vliim sedecennitatis anno deci- * lenariis tribus prout tribus diebus iter fecit immolan
mo. Numeral aulem , ut infra palet , ab Exodo ad dus Isaac. ( Christi typus ), qui el gestavit lignum ,
captivitatein Jechoniae annos 995 ; hinc ad edictum id est crucis signum ; estque signum crucis a lillera
Syri, annos 70 ; hinc ad finem septem hebdomadum , græca , nolans numerum CCC . Sed præler hos irc
49 ; qui fiunt 1114 . cenlos, adjungit porro XVIII, hoc est, lilleris gric
cis , in , quibus signari pulal, uipole lilieris initiali
rio.Sed el ipse Jesus. G . Locus laudalus a Buche famulos
bus, inocüs, nomen Jesu . Adeoque , sicut per Abrah:
CCCXVIII, liberatus est Loth , ita per Tin
Pascha VI. Nempe , post pinaces 14 , anno 11 se ( quibus idem numerus signatur ) , id est per si
quentis. Estque locus hic, sed depravalus , quem gium crucis et nomen Jesu , liberatus est Isaac,
cilat, ex Bucherio , Seneschallus : qui confirmat mortemque evacuavit seu evitavit illo die lertio .
calculi correctionem , quam alite posueram . Nempe Quæ omnia non lam Isaac ultimo spectant , in
Usserius jam ante , pro I DLXXIV ( ubi V excideral), quo misericordiam consequitur nemo, sed , cu
resliluerat 1579, quod ex annorum omnium compula jus ille lypus eral, Jesum Cbristum semer Abrahce
lione, intra sequente, faciendum constat ; indeque ex dictum .
955 DE PASCHA
Abrahıc facerelis . , " At illi ilaque quihæc a Christo A regem qui prior regnavit in populo Judæorum sati
audierunt non Abrahæ sed diaboli facia iniqua ccXL. Post quem dd regnavit David annis ee XL et17
facere elegerunt. c Ac propierea, Genles,a facti estis mensibus. Salomon, " filius ejus,annis XL.Robago
filii Abrahæ , facta patris sui Abrabe facientes , annis 86 XVII. bh Abia annis III. ii Asa annis XLI
cum signo crucis cl nomine Jesli, quotidianis diebus ii Josaphat anniskkXXV. Joram annisVIII. 11Ochosias
adversus angelos apostatas pugnanles, sermone Dei anno I.mm Athalias annis Vin . Joaswoannis XL.Abs.
armali, qui de captivitate Satanae liberat homines. sias annis XXIX . Ozias annis 00 LII. rp Joalbas annis
Ipse est Abraham qui LXXV annorum credidit vo - XVI. Achas annis XVI. Ezechias annis IXXI.
catus ; et quamvis e mullos, id est lamquam stellas Manasses annis LV . Amos annis Il. Josias sales
caeli , filios f habere ab ipso Deo 6 sit prædictus : 99 XXXI. rr Joachazmensibus ss III. 11 Joaciun anti
h lamen per unicum filium ejus, cujus imaginem XI. uu liem Joacim , filius ejus, qui et " Jechons
portabat ille agnus immaculatus in Ægypto occisus, dictus est, diebus centum . Fiunt in se apni Reo
et ipse proloplastis Adam et omnis homo credens gum þy DV. Ab Exodo autem DCCCCLXXXXV.E
misericordiam i a Deo est conseculus. capta est Judea a rege 22 Nabuchodonosor,Qu.
Denique reveriamur ad Exodum , id est ad diem i transmigralo Jechonia aaa in Babyloniam , constituta
Paschæ primum , el exinde per ordinem dinumere - B Bierusalem bbb Sedeciam regem Juda, quem es post
mus k annos usque ad Christum . In quibus annis XI annos expugnavil, el filios cjus ante oculos ipin
inveniemus nobis magna et 1 admiranda sacramen- interfecit ; et sic ipsum dů Sedeciam orbavit,e
ta demonstrari. m Dinumerantes itaque , ut dixi, vinclum eum in Babyloniam duci jussit, et in mo
per ordinem , ºa die quo exierunt ex Ægypto usque lendino constiluit , ubi et mortuus est. eee Ei tute
ad diem quo oportebat eos exire de P eremo, anniXL : adimplelum est de eo quod in dictum est a Domino
exeuntes autem de eremo et introeunles 9 ut posside per Ezechielem Prophetam :( 66% Extendam bbb retian
rent a ' Deo s sibi repromissam terram , t a Jesu filio meam super eum , et comprehendetur in conclusi
Nave usque ad u Samuelem , judicem et Dei sacerdo. ne, et adducam eum in Babylonem ili in terraChal
lem , secundum Pauli B .Apostoli sermonem ,qui,spiritu dæorum et islam terram non videbit, et illic Dent
* Deiedoclus, relulit eos y implevisse annos 2 CCCCL. tur., Similiter el jij Hieremias propheta de eoel
Ipse estSamuel, quina ex præceplo Dei unxit Saulbb in universo populo ejus prophetavil, dicens : « Hæcdi
LECTIONES VARIANTES.
a C . Et. dd C . deest regnavit.
bC CC.. Abraham
Hæc. . de C . andis XLVI. R . annis XL , mensibus VI.
It R . deesi filius ejus.
d W . sic suppleo. C. facti estis patris suæ Abrahæ fa- p . 88 R . XVI.
cientes, cum signum crucis et nomine Jesu , sermone Dei hh R . Abias.
armati, quotidianis diebus adversus angelos apostatas pu ii R . Asafannis XV . .
gnantes qui de capt. R . facta patris sui Abrahæ facientes ji R . Josafat .
cum signum crucis et nomeu hominis quotidianis diebus kik C . XLV.
adversus angelos apostaticos expugnantes, sernione Dei 11 C . Ouzias .
armati, de captivitate Satanæ liberant homines. mm w . sic restituo . C . el R . Godolias annis VIII.
e R . in multos. In C . XI.
f C . Abrahæ . 00 C . XLII.
8 C . det. PP C . Joacham .
h C. tam. 49 R . XXI.
i C . deest a Deo . rr R . Joachas .
į C . Pascha I exinde . se C . IV .
k C . deest annos. tl R . Joachim .
1 R . admirabilia. uu R . deest item .
m C . numerantes. vv C . Jechonia .
1 R . deest ut dixi. XX R . hi sunt anni DCCCCLXXXXV, omissis reliquis.
" R . de . yy C . DCV , sed calculus postulat DV.
P R . heremo bis. zz R . Nabuchonosor .
4 R . el possidentes . aaa C . Babylonia .
r R . Domino . bhb R . Sedechiam .
9 C . sive repromis .
1 R . ab hominis . sam
ece R . per.
ddd R . Sedechiam inorbavil .
U R . Samuel. eee R . deest et.
v C . levitain . fff R . dixerat Dominus.
* R . Domini. 888 R . et ext.
y R . implesse . hhh Sic ulerque codex .
2 C . CCCCXL . iii R . et in
aa R . jussa . jji R . Jeremias, eldeest propheta.
bh C . in regni qui orsu regnavit in populum .
cc C . XXX.
HENRICI DODWELLI NOTÆ .
Annis VIII. Retineo Alhaliæ ( quam Goduliam vo - viliosos , restituimus ex S. Scriplure locis, qu
cal uterquc codex ) annos 8 (utut nunc 6 , nunc 7, me- respiciunt. Alque, sic emendati, exhibent que
morentur II Chron . 22, 12 et 23 , 1 et 24 , 1 et alibi), vuli ) numerum 995. Numeratis, scilicel , Da
quoniam hoc exigere videtur bujus calculus ; alque mensibus , el Joachazi tribus, et Jechonic
alij chronologi saltem 7 numerant ; et uterque codex mensibus cum decem diebus (pro quibus pom
consentil, 100 dies) pro uno anno inlegro.
Av Exodoautem DCCCCLXXXXV.Numeros,passim
 957 COMPUTUS. 958
cilDuniinus : Sic tradam a regem Juda, et princi- A adjicerentur et anni V, et sic credens Deo, dd repu
pes 1 ejus , et residuos e in Hierusalem , qui de- larelur ei ad justitiam . Hic est itaque Abraham de
relicti sunt in terram islam , et cos qui d habitant quo superius diximus , quod LXXV annorum ce cic
i in Ægyplo ; et dabo eos in e dispersionem in diderit vocalus. Ad quos LXXV annos adjicitur
omnia regna lerrie , et in opprobrium , et in para unus annus, el fiunt LXXVI. Quis autem hic quiadji
bolam , el in odium , el in execrationem , in citur il annus? Ille scilicet qui de semine ejus agnus
omni loco quo eos expulero ; el 8 immillam in eos anniculus 68 immaculatus est dictus. bl. Jgitur, demille
famem , el mortem , et gladium , donec deficianta el sex deducamus LXXVI, el remanent anni
terra quam dedi eis., DCCCCXXX ; quibus suppletis, Adam functus est
Undecimoitaque anno Sedeciæ i suppleii sunt ii vila.
ab Exodo i annimille et sex. Et tunc populus Ju - . Post hæc autem demonstremus captivitatis tem
dæorum , qui legem non observaveral, sed potius pus , annorum LXX. Supplelis enim ab Exodo usque
contra voluntatem Dei filios suos idolis immolaverat , ad Jechoniam ij annis DCCCCLXXXXV,adjiciamus
et ipse captivus k agitur ; cl civilas corum qu:e syna. kk XI Sedecix , qui anni undecim in corpore LXX
gogælporlaveraltypum succensa ab adversariismera . annorum computantur.11 Qllo autem modo videamus.
dicatur ; el templuni illud quod in mysterio Ada B Ex quo capta est mm Hierusalem , ipse nn Sedecias,
fueral fabricatum , eli; sum a fundamentis " subver- oo ut diximus, annis XI.PP Post quem Nabuchodono
tilur, et ad planum redigitur. Etsic nobis ºquiin no - sor, qui eum in terra Chaldæorum vinctum duxit ,
vissimis diebus credere prævidebamur, magnum , ut 91annis XXV. rr Ulemaradan , annis ss XII. it Bal.
dixi, sacramentuin demonstrabatur. Etenim , P sime- thasar ann's IV . Et Darius uu Cyri filius, annis XVIII.
ruerat ipse populus et civilas externinari, 4 quid w Fiunt in sc anni LXX. Et sic Cyrus xx suscepit
lemplum Dei' admiserat uthoc pateretur ? nisi quia regnum Medorum ct Persarum .
vere constat s id factum , ut t dixi, in mysterio ejus Ipse est Cyrus cujus in principio regni , cum the
qui prior u legem Dei transgressus est, el fuit pater sauris yy domus Dei,reversus est populus zz Judxo
omnium peccatorum : et video non solumn Adicrum in terra sua. ana Ex quo lempore oportet nos
oportebat y subveniri , sed et omnibus peccatoribus liebdomadas computare. bbb De quibu ; Angelum Dei
qui lilii z idei Abralize ſuturi pravidebanliir , merilo meminimusccc Danicli dixisse : «LXXadd hebdomades
et ipsi civitati et templo priusquam aa subverlerelur, breviatæ sunt super populum tuum el super civitalem
post annos LXX restituto , repromillebalur. Et hoc illam sanctam , uleee consummetur peccatum , riſ elut
erat quod jam lib tunc ab initio sæculi in Abraham signentur peccata et 666 deleatur injustitia, etexpien
patrem fidei demonstrabatur : qui cum supplessel a c tur injustiliæ , et hol lil reducatur justitia alerna , e! ut
die nalivitatis suæ annos LXX , non potuit de terra signelur visio et iii prophetia , el ul ungueatur Sanc
sua exire , nisi in ce signo Pentateuchi, cujus uni. lum sanctorum . Et cognosces et intelliges ab exilii
versa mandala populus Israel non eratobserv: lurus , sermonis, utiiirespondeaturet ulkkkædificelur llieru
LECTIONES VARIANTES.
a R . addit Sedechiam . 68 C . Immolatus est. Dictus.
b C . deest ejus. hh R . legitur ão VI.
C R . deest in . ii C . vitam .
d C . inhabitant in . ji C . anni.
e R . dissipationem . kk C. XL, el deest Sedechiæ .
i C . et in locum ubi. 11 C . Qui.
8 K . miltam . mm R . Hyerusalem , et sic sæpe.
R . XIitaque annis suppleti sunt Ezechie ab Exodo nn R . Sedechias, ei sic semper. C . semper Sedecias.
anni VIut et. 00 R . deest ut diximus.
i C . Suppletæ . P ” C . Cujus postmortem postquam Nab .
į C . deest anni. 99 C . anni.
k C . agelur. rr R . vitæ Marodat.
1 R . portabat. SS R . XI.
m R . Ir aidilur. it C . Baldasar.
"° C.su bvertetur uu R . Asirie .
C . deest qui. ad planum redigetur. V R . sunt.
P C . sic . XX C . suscipit.
4 C . quod . yy R . deestdomus.
P C . amiserat. ZZ R . deest Judæorum .
9 RW . .dixsicit.restituo . Ulerque codex , eum . aaa C . Ex ipso enin
nim .
bbb R . De ipsis enim .
11 C. leg
odi .
is cec R . Danielo .
v C. o. did C . bebdomadæ .
* R . solo . eee R . Consuinetur.
signentur peccata ,
fil C .deest et ut etmox etexpientur
y C . subvenire .
2 C . deest fidei. injustitiæ .
aa C . subverterentur . *% 86 R . deleantur injustitiæ .
hb C . deest tune. hhh C . deest ut.
CC R . similitudine . iii C . prophetiæ , et sanctus sanctorum .
deputare.tur ei justitia. jii R . responderetur.
me CR .. credens
dd
kkk C . æditicaretur.
ff R . unus.
HENRICI DODWELLI NOTÆ .
Darius Cyri filius. W .id. estgener,lit cui nupserat Alossa ,Cyri filia ,
959 DE PASCHA
salem usque ad Christum ducent, hebdomades VII A « Et super illud sanctum execratio 2 vastationum,el
et hebdomades b LXII; ¢ et convertelur et ædifica- usque ad consummationem temporis consummatin
bitur plalea et murus , et cxinanientur tempora : et dabitur ua super hanc vastationem . ,
post hebdomadas has LXII , disperibit unclio , etju - bb Post bæc reverlamur ad VII, et sic ad ce La
dicium non est in eo : el civitatem et illum sanctum hebdomadas. Qur seplem hebdomadæ continues
corrumpetcum illo duce qui venict, elexcidenturin ca - annos XLIX ; quibus suppletis, illo in tempore et
taclysmo, etusque ad finem belli breviati e estermiuii. Hierusalem restiluta cognoscebalur, et placea se
El 8 confirmabil ·Testamentum multis hcbdomas medium ejus ædificala considerabatur,murus in (r.
una : het in dimidio hebdomadis auferetur meum cuilu civitatis ipsius ereclus, illa omnia que iniz
sacrificium et libatio, i et super i illum sanctum erant forliler dd luebatur. In qua civitale tenpa
k execratio vasta!ionum , el usque ad consummatio . illud quod in ee similitudine Adze fueratdestrucien
nem temporis consummalio dabitur super hanc vas in " I nomine ejus iterum Bb per XLVI aninos estadi.
tationem . calum , et in libe sacramento Spiritus sancti olev en
Et ' confirmabit, inquit, lestamentum mullis heb - unctum ; quomodo ab Angelo fuerat dicun.
donias una . Hæc est m ergo hebdomas una quam se . ii consummelur visio et ii propbetia et l ungues.I
gregavit Angelus de" LXX , el posuit in novissima B llsanctum sanctorum .mm Ipsum autem fuitsarcin
sæculi tempora. Quam hebdomadam recognoscimus sanctorum in imaginem hominis ? unclum,quae
habere annos septem : in quibus oportet primo cum ipsa civilale, "o pro infidelitate Judforum u
Enoch et Eliain venire , et per " suam prophetiam ipso Domino nostro iterum leinporibus Vespasian
magnæ multitudini Evangelium , id est novum tesla - csl exterminatum . PP Sic fuerat enim in eodem
mentum , confirmare. P Sic elenim audivimus Ange. Lulo quod exponimus scriptum , i el post99 LX)Ibel»
lum 9 Danieli dixisse : 1r Confirmabit lestamentum domadas rr disperibitunclio, et judicium non est in
multis hebdomas una. Et in dimidio , inquit , hebdo. eo , el civilalem et illud sanctum corrumpet i
madis auferelur meum sacrificium et libatio . , Dimi- illo duce qui veniet,ss et excidentur 't in catacly:a.
dium autem hebdomadis, tempus et tempora et uu el usque ad finem belli breviati w exterminii.Li
dimidium temporis ostendit ; quod est iriennium et cidentur, " inquit, in calaclysmo.) De quibus ke
menses sex ; qui fiunt dies, secundum Apocalyp- yy dixit ? Utique de ipsis Judæis , qui, post advent
sin , mille CCLX. In quibus diebus ille Antichrislus Christi,zz in illa ada obsidione et bbbespugnatione les
magnam faciel vastalionem : et ideo luncnemo Chri- pasiani excisi et ejecti sunt de civitale sua,in:
slianorum poterit Deo sacrificium offerre , quoniam jam non redeunt nec ccc in ipsa fine belli breval.
ipse u nequissimus incipiel in templo Dei v sedere , C dda Quod estautem eee hocbellum breviatum ?nisi Ar
et ignorantibus * se Deum affirmare : quem oportet lichristi regnum quod exsurgere habel contra pofi•
Jesunı y Doininum el Salvatorem nostrum spirilu oris lum Christianorum . ill Ipsi sunt dies de quibus 21
sui interficere , et præsentia adventus sui evacuare , 886 Dominus in Evangelio : «Et nisi abbreviali essa !
et in ipso mundum consummare , sicut scriptum est. dies illi, non liberarelur omnis caro. 1
LECTIONES VARIANTES.
a c. hebdomadas. dd R . tuebantur. .
B W . sic restituo. C . el R.LXXII, el sic aliquoties . ee C . similitudinem .
c C . deest et convertelur et ædificabitur platea, etmu ff C . omine.
rus ; . et exinanienlur tempora , et post hebdomadas has 88 C. deestper XLV annos est ædificatum .
LXI hh C . sacramentum .
d R . LXXII. ii C . consummaretur .
e C . et exterminiis. ji C . prophetiæ . R . prophela.
1 R . sed . kk R . ungeatur.
8 C . confirmavit . 11 C . sanctus.
h C . et dimidia hebdomadas. mm Sic rescribo, sed C. el R . ipsud .
i C . deesl et. nu C . viclum .
į R . illud. 00 W . sic scribo. C . cum . R . per.
k C . ab initio . PP C . quomodo et fuerat in eunde capitulo quem erido
1 C . confirmayil . 1) suimus. R . quem exponimus. W . rescribo quod.
m C. hebdomada, el deest ergo. 94 R . LXXII. C. LXX et una.
# R . DCLXX . rr C . peribit.
o C . eorum . S8 C . deest et.
P C . sicut aud. tt C . deest in .
9 R . Danielo. C. a Daniele. uu C . deesl et.
r C . el contirmavit. V R . ex terminis.
R . quis dies. XX R . in quid in cataclismo diluvii.
1 R . Apocalypsi in . yy R . dicitur.
U R . Antichrislus . zz C . deest in .
V R . consedere. aaa C . ob seditione.
X R . Dominum se affirm . bbb R . pugnatione.
y C . Christum et. ccc C . deest in ,
2 C . vastationis. ddd R . Quod autem et in hoc.
aa C . et super. eee C . deest hoc.
bb R . Post hoc. fri C . Ipse .
co R . LXXII. C. LXX et duas. 886 R . Deus.
HENRICI DODWELLI NOTÆ .
Hebdomas una. U . vid. Hippolyt, apud Hieron . Dan . 9.
 961 COMPUTUS. 962
Restitutum est a ergo templum in nomine prolo - A plum quod non humanis sed suis sacris manibus,
plasti , qui dictus est Adam , sicut b superius dixi. ee secundum imperium Patris sui,fiformavit, non oleo
mus, c annis XLVI. Sic aulem ostenditur in nomine sed spiritu Dei unxit; et civitatem , id est Ecclesiam ,
Adam : cum apudGræcos prima litera nominis ejus lapidibus sanctificatis ædificavit , elin ipsa 86 plateam
hal. d dicatur alpha pila , secunda alitem della e tessupos, constituit. Plalea aulem cst via recta bh el plana , in
1?= iterum alpha pilce, quarla my tegodpo xovtu , ' el fit nu. qua ambulantes perveniunt ad vitam æternam . Huic
merus sex et quadraginta . Quinumerus annorum sic civitati fortem el inexpugnabilem murum , id est
9. 6 comprehendelur. Cum ha die illo quo reversus est sanctum nomen suum , constituit :per quod nomen
* ** in terra sua Judæorum populus , regnavit Cyrus omnes adversarios pedibus ejus subjicit, ii Ecce,
4 . Persarum annis XXXI : post quem i Cambyses an . Dei gratia , quam præclara et admirabilia ii nobis
*3. nis ix , et impleti sunt XXXX. Post annos au- oslensa sunt per annos XLIX . Qui kk anni e con
4. tem XL , regnal i Smerdis Magus mensibus k sep. trario infidelibus , et persecutionem servis Dei fa
8 . tem ; quimenses a nobis non computantur ; quare ? cientibus, magnamn demonstrant superventuram ca
i quoniam in septimo mense Cyri fundamenta templi lamilalem . 11 Qua autem ratione videamus. Hic
2.1m posuerunt, » et exinde usque ad annum secundum mm enim mundus in quo justi et injustinn ab initio sä
Darii opus ° in eo non P conſecerunt. Tunc prophe- B culi conversantur, sex diebus est consummalus ; qui
oxlant Aggæus et Zacharias ; per quos exhortatus est bus supplelis, benedictus est dies septimus ; oo ille
Fleos Dominus, et unanimes accesserunt, et in qua- scilicet supervenlurus sabbali alerni. In his itaque
: driennio residuum opus templi, consummaverunt. diebus ab initio , non tantum diabolo et angelis
Quod ipsum quidem in primo libro 9 Esdræ mani. pp ejus, sed et omnibus peccatoribus a Deo ignis est
s feste demonstratur, quod sexlo anno Darii templum præparatus. In cujus flamma uri ille Finæus dives
Deir sit per omnia consummatum . Ad XL adji- 99 ab ipso Dei Filio est demonstralus. Hic ester ge
ciamus s Darii VI, et liunt XL et VI. Quibus annis henne ignis ; in cujus ss similitudine caminus im
3. adjecti sunt tres in mysterio passionis el resurrec- perio regis seplies tantum incensus per XL et IX
i lionis Christi, et impleta est hebdomada septima. cubila tt excrevil , el adversarios Ananiæ , Azaria
Et lunc u plalea el templum et murus el ipsa civic et Misahel consumpsit, et uu ipsos tres pueros a
pelas, quadragesimo et nono anno supplelo , per om - Dei Filio prolecios (in mysterio nostro qui sumus ler
nia perſecla el v munila demonstrabalur. Sed hoc tium genus v hominum ), non vexavit, *x supple
tolum opus in sacramenlo Ecclesize perficiebatur. tis itaque XLIX annis , post yy LXX caplivila
Denique videamus quid ipsi XLIX anni significent. lis, facti sunt anni zz CXIX . Qui CXIX anni con
. Non sine causa enim Deus voluit in seplem * heb - c junguntur illis qui ab Exodo usque ad Jechoniam
domadibus lam magnum , id est y propheticum opus computati sunt anni DCCCCXCV, el fiunt in se anni
? consummari. Hoc autem ax modo bb propheticum usque ad Hierusalem restilulam , suppleta septima
fuisse cc intelligitur : cum de XLIX annis, in no - septimana, ana anni i CXIIII.
mine Jesu Christi , decem el ocio dd segreganlur, et Septima bbb aulem septimana supplela ,necesse est
o remanent XXXI : quibus suppleris , Christus Jesus nos ad ccc LXII ddd hebdomades vee converti : quæ
propler credentium salulem passus est et resurrexit , continent annos CCCCXXXIV . Quibus suppletis
el per semetipsum omnia perfecla ostendit ; et lem - oportuit Christum secundum carnem nasci. De quo
LECTIONES VARIANTES.
a R . igitur. CC R . igitur .
is ont D R . supra.! dd R . congregantur.
© R . post annos XXX et VI. ee R . ob imperio .
d R. dicitur a alfamia , secunda autem delta, tesseres if R . plasmavit.
tertia, iterum alfamia , et quarta mi tessera conta . 88 R . deest plateam constituit.
e C . ziotapa . hh R . deest et plana.
f R . sic. ii R . et ecce.
$ R. comprehenditur . ji C . inserit nobilia.
h R . adjecto illo . kk C . animæ cont.
i Meabesses . 11 C . quia autem rationem .
įk SiC .c VI.
rescribo . R . Zmeridius. C .Hysmerius. mm R . etenim .
na R . habitatione.
1 C . deesl quare ? 00 C . illi scil. R . ille .
m R . posuerat. PP R . erit.
DC. eum . 99 C. ab initio, et deest Finæus.
0 R . deest in . rr C . Gehenna.
P R . fecerat . .: C . similitudinem .
9 R . Hesdræ . tt R . exercuit.
" R . per omnia sit. uu c . ipsus... puerus... protectus, et deest a.
& R . deest Darii . n C . deest hominum .
1 c . hebdomades . II C . implelis.
u C . plateas . yy C . captivitatem .
* R . protecta . zz R . CXIV .
* R . hebdomadas . aaa C . deest anni.
Y R . perfectum . bbb C . deest autem .
2aaR . codensommo ri, et sic scepe. ccc C . LXXII.
C . est mado. Add hebdomas .
pe
bb R . rfectum . eee C . reverti.
963 DE PASCHA
a in continenti Simeon, vir jusliis, porlans eum A y ut in illo die quo factus est sol, in ipso diena:
b suismanibus, dixit ad Mariam matrem ejus :« Ecce cerelur Christus, V kl. apr. feria IV. Et ideode
hic positus est in casum el resurrectionem • mul- ipso z merito ad plebem dicebat Malachijas po
lorum in Israel, et in signum cuid contradicetur.s phela : « Orielur vobis sol justilia , el curatio e
Non tantum autem Simcon , sed et ipsi • CCCCXXX in ar pennis ejus. , Hic est sol justitiæ cujus
et IV anni, et signum crucis , el icmpus passionis , bb pennis curalio prxostendebatur. De quo et Moto
el tertium diem resurrectionis ejus demonstraverunt. in cantico ce recognoscitur dicens :« El superdipat
r Quo autem modo videamus. Superius enim dixi. los suos concupivit ee el expandens alas suas. lte
mus Abraha, centenario natum filium in mysterio est Dominus in cujus il similitudine hic sol alb
Christi ; et demonstravimus neminem in Israel bene . per CCCLXV 68 dies et quartam parlem ad
dictionem consecutum , aut nunc modo possc bene consummat. Quæ ipsa quidem pars quarta diei bila
dictionem consequi, nisi in semine ipsius Abrabr, tres horas. Tres autem lioræ imaginem parlant it
qui est & Christus. Et ideo in sacramento Christi rum trium dierum qui in principio srculi sinesolche :
h de CCCCXXXIV annis primo segregantur ccntum , luna ii fuerunt. Et ideo, ij quomodo tres bir:
et remanent i CCCXXXIV . į Anni CCC scilicet in kk quadriennio qualer computalx unum diem der
ostenderunt * q crucis signum , et remanserunt B decim horarum ll effecerunt, sic el ipsi tresda
XXXIV : 1 de quibus deductism III, propler per qualuor tempora ternos menses sibi na deletdik
" diem resurrectionis ejus, remanseruntanni • XXXI. les, annum post XII menses supplelum demonstrit
Quibus suppletis , oportuit propter peccata cre- runt on. Et sic , per hanc multiformem Irinitalca,i
dentium pati Christum . r Ipsos igitur 9 CCCCXXXIV ipse oo duodecim hore Evangelium unum in qua
annos adjiciamus ad summam superiorem , et luor parles divisum ostenderunt, pr el tres
inveniamus annos ab Exodo usque ad nativi per quatuor tempora, id est per qualuor 19Erange.it
talem Christi , s mille DXLVIII. Cujus nativita - a Christo rr electos XII Apostolos nobis s5denvan
tis tempus cognoscere desiderantes , ipsos annos verunt.
MDXLVIII ab Exodo, ' id est a primo pinacis versu, Hi suntApostoli,quorum sermonibus ædilicati,te
diligenter u dinumeremus, el ad diem nativitatis cognovimus Dominum nostrum anno it sesledegint
ejus perveniemus. Qui dies sexta v sedecennitale imperii Tiberii Cæsaris passum , cum essetipsetiya
in tertio decimo versu invenitur , ' V kl. april. norum w XXXI. Ad X1 XVI ergo vs annom etSIU,
feria IV . adjiciamus XVIII in nomine ipsius Jesu, el filne
O quam præclara el divina Domini providentia ! rus LXV ; 27 quibus desunt treccnti ut implealu?&
LECTIONES VARIANTES.
a C. contenentissimus. C 2 R . deestmerito .
by C . manibus suis. aa C . pionis .
CW . sic rescribo , C . el R . morluorum . bb C . pinnis ejus cujus ostendebatur.
d R . contradicitur . cc C . cognoscitur.
e C . CCCCXXIV . dd R . populum suum concupivit.
f C . Quo autem quo modo. ee R . spandeus,alas.
& R . Christi. ff C . similitudinem .
hi RR .. CCCCXXXVII anni. 88 C . deest dies .
CCCXXXVII . hh C . dies.
į R . Trecenti .
s ii C . factus sunt.
* R. crucis signum , omisso 2. C . . Tau signum , omisso ji C . deest quomodo.
crucis. kk R . quadriennium .
I C . ex . 11 C . elliciunt ; ul et ipsæ III hora diem .
m R . tres . et R . defendentes . G . dependentes.
mm C . dinumer
n C . deest diem . un C . averunt.
0 C . XXXIII . 00 R . deest duodecim .
P R . his enim igitur. PP C . alerni, forte et terpi.
9 C . CCCXXXIV . 99 R . evangelistas, eleclos a Christo XIIApostolos
T R .Domini. rr C . electus Apostolus.
$ R . . DXXXVIII. $ S R . manifestaveruut.
1 R . deest id est a primo pinacis yersu. it C . XV .
* U R . Dinumeramus. uu R . anno .
R . sedecennilas. VT C . XXX et uno.
* C . deest V kl. April. feria IV . D Xx C . XV .
y C . deesl ut in illo die quo factus est sol , in ipso die VY R . deest annum et.
nasceretur Christus, V kl.april. feria IV ; et ideo de ipso . zz R . quibus CCC .
HENRICI DODWELLİ NOTÆ .
De quo in continenti Simeon. C . conlenentissimus. nempe mart. XXV.
U . continentissimus. youveytoTatus, pro quo interpres , . Pars quarta diei habel Ires horas. W . Immoseslike
si forte fuerit interpres, legerat ouveytOTUTOS. G . immo ras : nam liic agitur de die 21 horarum , nisl
contentissimus, ut sorte sua contentus : et Simeon tolum yoxOriuepey divisum velit in 12 horas (nostraru
ipse dixit, Domine, nunc dimillis servum tuum in pace, duplas), vel tres horas diurnas, velit a Wali
quoniam oculi, etc . nocluirpis distingucre, quarum hic nullam ration
Quidies. W . Nativitalem Christi, contra receptam habeat.
sententiam conjicit in martii diem XXVIII :nisi forte, Per quatuor lempora. W . id est, quatuor viciler
que de nativitate dicit sint de conceptione intelli- seu quater.
genda ; quæ circa hoc lempus contigisse creditur ,
+ 965 COMPUTUS. 966
pus secundum i cursum solis. CCC autem apud A exinde per dies © XV visa est in coelo ; seriodecimo
Græcos b per unam litteram notantur quæ dicitur autem dic, sicut in anno XVI imperii Tiberii Cursaris ,
clau, elmanifeste demonstrat omnibus d lau crucis velut moriua non r est ab hominibus visa ; simili
signum . . Ecce iterum jam vere credamus quodV ler 4 et XVII r die non est visa : s duodevigesimo
kl. april. secundum carnem natus sit Christus : in autem , in ? similitudine et in nomine ipsius Jesu ,
quo die probavimus solem factum . et ipsa post u lertiam diem ad vesperam restilula
Debemus ostendere i el id ipsum non fuisse & va - resurrexit, et nostram omnium resurrectionem fulu
cuum , sed h in salutem nostram fuisse præostensum . ram ad vesperam , id est v in novissima szculi bora
In die enim quarto quando factus est sol, ipso die demonstravil.
et luna facta est XV, i allero autem die ſuit XVI, Ecce igitur y quanta nobis dies nativitatis Do
lerlio vero XVII : etsic plasmatus est Adam deterra, mini ostendit ! qui ? nativitatis dies ab Exodo re
qui per suam inobedientiam non tantum sibi sed et pertus est, an ut diximus, post annos i DXLVIII.
nobis arcessierat mortem : i quam mortem Dominus Quos annos bb ab Exodo sic vere a nobis collectos
noster Jesus conculcans, passus est luna XV ; el re. cc ostendimus, cum et ipsorum annorum rationem non
quievit in corde lerræ XVI; tertio autem die, luna esse vacuam demonstramus. dd Dominus enim sanc
XVII inventa, k reversus est ab inferis, de terræ B lus el divinus, utostenderel nobis quoniam futurorum
fundamentis ; et sic ipsi Adæ et omnibus credenti- est prescius, el in ipsis annis manifestavit lempus in
bus in se restituil vitam ælernam . Quomodo 1 ergo quo oportebat ee a Filio ejus aquam quz abluit pec
per cursum solis m signum lau et tempus passionis cala, XV anno imperii Tiberii Cæsaris, sanctificari.
demonstratum est sic et per cursum lunæ lerlius dies El ideo , quomodo Abraham quando expugnare yoluit
resurrectionis ejus evidenter ostensus est. A die fleos quiLoth filium fratris cjus captivum 85 duxcrunt,
enim n primo in quo facta est luna quintadecima, lanumerabal vernaculos suos primum XVIII in nomine
LECTIONES VARIANTES.
a R . deest cursum . 9 C . deest et.
b R . pro una littera. IR . deest die .
cc. į Tau crucis signum , etman . SR . XVIII.
d R . crucem signum . t C . similitudinem et in nomen .
e C .deest Ecce iterum jam vere credamus quod V kl. u R . tertium ,
- April. secundum carnem natus sit Christus : in quo die V R . deest in .
probavimus solem factum . * R , monstravit.
1 C . deesl et id . y C . quis tanta nobis ostendit dies nat. Dom .
8 C . unicum . 2 C . deest nativitatis.
b R . deest in . ao R . post annos, ut diximus.
i C . quæ altero die . bh R . deest ab Exodo .
į R . iniquam quam . cc C . ostendemus.
k C , ascendit ab . dd C . ostendit qui futurorum est prescius.
1 R . autem . et C . Filium ejus aqua.
cursum . temporis passionis.
mn CR ..plurimo ff R . deest eos.
86 R . duxerat.
? R . XII. hh R . numeravit vernas suos primo CCCXVIII
P C . deesl est.
W . CHRONOLOGIÆ SYNOPSIS .
FOR

lo Eremo Anni ab Exodo. Reges. Restauralio templi.

dela

40 Saul
Judices
Reges ad Jechoniam
450 David
505 Solomon
40; Nomen Adæ
Ad captam Judæam Robo
995 Abia am
Sedecias Asa
Adconflagrationem urbis et templi 1006 Josa phat
celoos

Joram
Caplivitas. Ochozias Seplem hebdonades.
Sedecias 11 Godolias Cyrus
Nabuchodonosor Joas Cambyses
l'lemaredan Amasias Smerdis
Baltasar Ozias Darius ( II et IV )
Darius Joathas
18 Acha s 16 Restauratio templi
70 Ezec hias 29 Mysterium passionis
Ab Exodo ad Captivitatem 995 Manasses 53
Captivitas Amon
Septem hebdomades Josias
49 Joac haz C . Centenarius triplicalus, ccc . 300 e signum crucis
Ad templum restauratum Joachim
1114 Jech Reliqui XVIII 18 nomen Jesu .
Duo et sexaginta hebdomades 431 onias Verna Abraha
Ad Christum natum 318 cm
Christi vita 1548 505
31
Ad passionem 1579
Ad Gordiani quintum 213
Summa omnium 179
967 DE PASCHA
Jesni ; el " alios propter centenariam generationem , A Hos autem annos omnes ab Esodo, id est a prima
in sacramento trium dierum b triplicans, numeravit pinacis versu , k super septem sedecennitales illes
CCC, ci fecit ca lau signum crucis : ita el nos dc usque numerando, omnes annos supradictos consun
diDXLVIII annis, quindecies centenosdeducamus, et memus, et tunc 1 ad tertium rersum prima sede
remanent XLVIII : ex quibus in nomine Jesu e su - cennitalis m pervenientes, inveniemus secundum ds
blatis XVIII, inventi sunt anni XXX : quibussuppletis, dæos Pascha » XII kal. apr. feria tertia. Secunder
Dominus Jesus a nativitale sua baptizatus est a Jo nos autem • lerlio versu prima sedecennitatis, 7
anne anno quintodecimo imperii Tiberii Cicsaris : kal. apr. occurrit dominicus. Ipso itaque ordine i
cujus anno sextodecimo passus est et resurrexit. Adji- priora ambulantes usque in finem sæculi, Judæorun
ciamus ergo iterum ad summam annos XXXI, et et Christianorum dies Pascha p invenire volenia
fiunt in se onines ab Exodo usquead passionem anni non erravimus. 9 Ac propterca Deo Patri opos
' i DLXXIX . A quo tempore , id est a passione, lenti, qui nos ad graliam lantam vocavit, el dirim
usque ad annum quintum 6 Gordiani h, Arriano et sacramenta manifestavit, per Jesum Christom Film
Papo consulibus , suppleli sunt anni i CCXV. Ab ejus, Dominum ' el Salvatorem nostrum sera
Exodo autem omnes annii i DCCXCIIII. sine cessatione gratias agamus.
LECTIONES VARIANTES.
& C . alium . B i W . sic reslituo. C. i DCCXCVIII. R . i DCCICIE
by C. replicans. k R . per seplem sedecennitates pervenientes, joven
CR. † signum t. mus .
1 W . suppleo ad .
d C . in .
e R . sublati. mw . suppleo ex altero codice pervenientes.
I w . Sic restituo ex calculo ; C . i. DLXXXVIII. R . NR. IX kl. apr. feria sexta .
DLXXIV . O R . octavo .
* R . Gordianum . P C . deest invenire volentes.
Ariani etPapæ Consuu,lego consulatu .
hi C.R . CCXX. q C . hac.
C . deest et.
HENRICI DODWELLI NOTÆ .
Arriano et Papo consulibus. W . Ad hunc annum , fuerit tcrtia feria, sive IX kal. apr., hoc est man
qui est æræ vulgaris 243, perducitur calculus. Quo 24 , ſeria sexta , erit VII kal. apr., hoc est marli2,
anno Cyprianus nondum se Christianum professiiS dies dominicus. Sed erroris causam hanc fuisseog.
perhibetur ; sed uno aut altcro anno serius. An autem jicio. Uterque codex , nativitati Christi, assgil
eo anno scriptus fuerit hic tractatus quo terminatur annum ab Exodo MDXLVIII : el ulerque conscilii
calculus , non liquet. Ut a Cyprianio , nondum Chris - addendos esse, pro Passione, annos XXXI; qui6
tiano, tunc scriberelur, hand putandum est. Si itaque ficiunt quidem annos MDLXXIX , sed codes !
hunc' habeat auctorem , serius aliquanto scriptum (excidenie V ) funt, inquit, anni MDLXXIV.Com
fuisse, postquam ille factus est Christianus, dicen - librarilis (de hoc securus) viderat, aliis computatio
dum erit. Et quidem raro accidit ut chronicoruin bus, ad illum Gordiani avinum esse , ab Esodo,da
scriptores ad eum ipsum annum quo scribunt res C MDCCXCIV , differentiamque viderit annorum (1
perducant, sed ad annum aliquem insigniorem , paulo CCXV, sed ) CCXX ;bunc numerum isti intervallois
präteritum . Quod et hic factum esse videtur , nimi- gnavil : interpolatis hic annis v, qui illic erciderant
rum ad annum Gordiani imperatoris ullinum . Quippe His autem sic positis , animadvertit ille, vel ali
cujus annus quintus desinit el sexlus incipit, anno forte aliquis, positis ab Exodo ad Christum nolon
consulalus Arriani el Papi. Annoque sexlo inchoalo, annis 1518 , indeque ad passionem annis 31. de que
sed non perfecto , ante aliud Pascha, a Philippo bus convenit, inde ad Gordiani quintum (quod ju
Arabe, qui succcssit, occisus est ; et quidem , refe posuerat R . 220) ; omnino fieri, ab Exodo ad Gila
renle Julio Capitolino, eisdem adhuc, Arriano et Papo diani quintum , annos 1799 substituit igitur :
consulibus. MDCCXCIV ) annos DCCXCIX : cui confen:
Suppleti sunt anni CCXV. W . in hocnumero variant prima sedecennitatis, versus octavus ; adeoque ta
codices : codex C . habet CCXV , el quidem rectius. iX kl. apr. et feria Vi, pro Judæorum Paschu :
Cum enim uterque mortem Christi assignet anno Cumque,his dalis, sequeretur Pascha Christianorun,
Tiberii XVI, qui est ær: vulgatæ Dionysianæ , annus dominico sequente, incidere in VII kal. apr. ud
29, inde ad consules Arrianum et Papum , qui est uti videtur, reapse contigit, et quidem secunday
ejusdem æræ annus 243 , sunt anni 214 , aul (utrisque canones a Nicæna synodo post conditos, contined!
extremis compulatis) 215 . Al codex R .habet CCXX : debuil ; satis securus erat de calculo rile posilo. M
adeoque ab Exodo numerat annos o CCXCI, pro et idem contingeret, ut modo dictum est, elianis I
CCXCIV ; el Judieorum Pascha pro illo anno, quærit error, quinque annorum , non incidissel : Deni
Tuon ut codex C , in tertio versu , sed ) in versu octavo , quod Pascha Christianorum illo anno forel !
prima sedecennitatis ; ponilque (non , ut C , xu kl. D aclu contigit ) VII kal. apr., ul librarii fuerit illed
apr. feria III, sed ) IX kl. apr. feria VI : sed in hoc ror calculi, non auctoris. De quo consensu sibi 12
consentiunt (quod utrique anno commune est) quod topere gratulatur hic auctor : indeque Pinacem suuu
Pascha nostrum , dominico proxime sequenle , ſit VII recle constitutum concludit.
kal. apr . Sive enim XIkal. apr., hoc est martii 21,

W . Ad calcem codicis Rhemensis, habetur hæc tabella , sed confusa et depravata,quam ,ne
quid deesse videatur, hic apponimus.
KL. MART. LUNA ET FERIA . Luna XXIII Feria
Luna Il Feria Luna V Feria
Luna XIII Feria III Luna XVII Feria
 96 ) DE PASCUA COMPUTUS.
Luua
Luna
XXIIX . Feria LA Comm . XVI kl. april . fer.
Vill Feria Embolismus non . april. fer.
Lua XXI Feria TI Bissext. comm . Vil kl. apr. for',
Luna JI Feria Feri: Feria
L00 :1 XIII Feri: Firiid Feria
Luna XXVI Feria Feria Feria
Luna SI Feria Feri: Feria
Feria Feria
Luna XVII Feria Feria Feri:
Luna XXVIII Feria Feria Feria
Luna VIII Feria Feria Feriat
Luna XXI Feria VII Feriit Feria JVILE
Feria Feria
Feria Feria JINI Feria Ferit VIL
Feria Feria Feria Feria NII
Feria Feria VIL Feria Feria
Feria Feria Feria Feria
Feria Feria Feria JUL
Feria Feria
Feria Feria Feria Feria
Feri: Feria Feria Feri:
Feria Feria Feria Feri:
Feria Feria Feri: Feria NIC
Feria Feria Feria Ferit INIO
Feria
Feria
IIII Feria
VII
Feria Feria
Feria Feria Feria
Feria Feria Feria Feria VE
Feria Feria
III non , apr . dom .
Feria Feria XIIII kl. apr. doi .
Feria vil Feria VI id . apr . doni.
Feria Feria DJI kl. apr. dom ,
2.17 Feria Feria XIII kl. mai. dom .
Feria VII Feria Prid . nion. apr. dom .
Feria Feria VI kl. apr. dom .
Feria Feria XVII kl. mai. dom .
Feria VIU Feri: Prid . kl. apr. dom .
Feria vi X kl. apr. dom .
Feria Prii . id . apr. doni.
Feria VII VI kl. apr. dom .
Feria XVIkl. mai. dom .
Feria JIE Vi id . apr. dom .
Feria VIL VINI kl. apr . dom .
Feria Prid . id . apr. dom .
Feria Prid . non . apr. dom .
Feria VII XIII kl. apr. dom .
Feria VI V id. apr. dom .
Feria Prid . kl. apr. dom .
XII kl. mai . dom .
XVI kl. mars Domini. X kl. apr. dom .
III non, apr . dom . V kl. apr. dom .
VII kl. apr. dom . XVI kl. mai. dom .
XIIX kl. apr . dom . dom .
III kl. apr. dom . VIIII kl. apr. dom .
XI kl. apr. dom . Id . apr. dom .
III id . apr. dom . V kl. apr. dom .
XVII kl. mai. dom . XV kl. mai. dom .
XVII id . apr. dom . V id . apr. dom .
III id . apr. dom . VIII kl. apr. dom .
Id . apr. dom .
Exodus. Non . apr. dom .
Embolismus prid. id. apr. ſer . XII kl. apr. dom .
Comm . kl. april. Ter. JIII id . apr. dom .
Comm . XII kl. april. for Kl. apr. dom .
XVIII kl. apr. dom .
Bissext. et embolismus
Comm . V kl. april. ſer . VIII id . apr. dom .
Comm . XIII kl. april. ſer . III kl. apr. dom .
Embulismus non . april. fer. IIII id .apr. dom .
Bissext. comm . VIII kl. apr. fer IIII non . apr. dom .
DCCXVIII ſer VIII kl. apr. dom .
Embolismus prid . id . apr . . VII id. apr. dom .
Comm . kl. april. fer. III kl. apr. dom .
Comm . XII kl. april. fer . Prid , id . apr. dom .
Bissext. et embol. VI d . april. VI kl. apr. dom .
fer. V. Passia . XVI kl. apr. dom .
Comm . V kl. april. . fer, V id . apr. dom ,
PATROL. IV S. CYPRIAN .
971 IN DIVUM CYPRIANUM
VIIII kl. apr. dom . VII id . apr. dom .
Non. apr. dom . Jill kl. apr. dom .
XIIIkl. mai. dom . Prid . id . apr . dom .
JII non. apr. dom . Prid . non . apr. donj.
Vil id . apr.dom . XIII kl. apr. dom .
XVII kl. mai. dom . V id . apr. dom .
III kl. apr. dom . Prid . kl. apr. dom .
XIkl. apr. dom . XII kl. apr. dom .
III id . apr. dom . Non . apr. dom .
VII kl. apr. dom . V kl. apr. dom .
XVII kl. apr. dom . XVI kl. apr. dom .
VII id , apr. dom . Kl. apr. dom .
X kl, apr. dom . VIII kl. apr. dom .
III id . apr. dom . Id . apr. dom .
III non . apr. dom . V kl. apr . dom .
XIIII kl. apr. dom . XV kl. mai. dom .
VI id . apr. dom . V id . apr. doni.
JII kl. apr. dom . VIII kl. apr. dom .
XIII kl. mai. dom . Id . apr. dom .
Prid . non , apr. dom . . Non . apr. dom .
Vi kl, apr. dom . XII kl. apr . dom .
XVII kl. apr. dom . MIII id . apr. dom .
Prid . kl. apr. dom . KI. apr. dom .
X kl. apr. dom .
IIII id . apr. dom .
XVIII kl. apr. dom .
Vill id . apr. dom .
IIII non . apr. dom . III kl. apr. dom .
VIII kl. apr. dom .
HENRICI DODWELLI NOTÆ .
W . Sed non fui sollicitus de his vel ordinandis, aliud continetur, quam confusa maleria , el male di:
vel restituendis : Quoniam quidquid sani hic conli- geslin , et depravala pro istiusmodi pinace : ner
neatur, id omne haberi potest in Pinace quem (ad operie pretium est corrigere , vel ordinare, id
Auctoris inentem ) anle restilueram et notis inserue- etiam divinare quo casu in hanc confusioncm derce
ram , quam hanc conspexeriin labellain . Quia nihil rit. Sicui id libet, perme licet.
W . Postquam huciisque pervenissent operæ , lo Cyprianus noster. Alque (ut hic) post Sedece:n.lates
cusque superesset vacuus in imo pagine ; visum seplem , seu annos CXII; redire docel Pasclia ad cur
est (ex Bucherio ) hic inserere Hippolyli canonem dem mensis diem , eamdemque Feriam . Quei cite
Paschalem ; qui huic Cypriani plane similis est. Nain nem . (paulo aliler apud Bucherium dispositum i
el ille Cyclum suum per Heccædecæterias seu Sede- eam formam bic rcdigo , qua supra canonem CI:
cennilates distribuit (sive geminas Octaeleridas), ut u priani exposuimus.
· CYCLUS HIPPOLYTI.
Luna Quartadecima. Feria .
Embolism . IId . April. VI JIII
III Non . Apr. IM III VIT
Bissex . III XII KI. Apr. VI VU IN Dies Dominicuspole
Embolism . IIII V id . Apr. sequens (nog Quan
V III KI. Apr. MIII VII decimam , sed quiale .
VI XV Kl. Apr. VU UN decimam Lunam , es
Emb.Bissex. VIII
VII VIII
Non . Apr. VII INT ( Hippolyti ) Pascha Chri
KI. Apr. UTI VIC slianorum .
Embol. VIIIIMIIINon. Apr. Tin
Id
X . Ap . VII TIN
Bissext. XI XII KI. Ap. VI VI
Embolism . XVIINI
XIIV id . Ap. " VIII IN
VIV
KI. Apr. VIL
TIT
XIII XV KI. Apr. VIL VI
VIL
VIII. KI.
XV Non Apr.Apr.
Embol.Biss. XVI VI
VII U11 MI u
Sedecennitas Ī II III III I II I VI VI | VIT
Caput hujus canonis , seu primus annus primäe D 16 kl. apr.), sed in canone Ilippolyli primus ille die
sedecennitatis, ponitur , annus primus imperatoris censelur martii quintus (seu 3 non . martii), adeo
Alexandri, qui est annus Domini vulgaris 222. Adeo - quartadecima luna non ante martii diem 18 seu 15
que annus vulgaris 243 (qui est Gordiani quintus kl. apr .).
exiens, el sexlus iniens), est hujus canonis annus 22, Sed el pro Christianorum Paschate pouit Hippoly.
hoc est secunde sedecennitalis annus sexlus. Idem tus diem Dominicum qui prosime sequitur (non de
qile eral, in canone Cypriani, versus tertius, adeo - cimam quartam , sed ), quinlamdecimaia lunam : ut,
que annus secundus , prime sedecennitalis. Quain si 15 luna sil dies Dominicus, non eo die celebrandum
quam igitur eadem plane forma sit utriusque canonis, sit Pascha (quod, credo, vuli Cyprianus, ulut id tolle
non tamen ab eodem capile incipiunt : sed priinus dem verbis non dical), sed Dominico sequcnte plent
annus canonis Cypriani, est vicesimus primus in ca - lunium (seu lunam 15 ), non in ipso plenilunio . El
none quidem fieri potest ui Cyprianus ctiam (sicut Hippe
liemHippolyli.
, dies primus mensis primi , in canone Cy- lytus), non ipso plenilunio (cum sit Dominicus), P2
priani censelur mariii dies quartus (seu 4 nou). mar scha celebrandum vellet , sed Dominico sequenle ,
tii), ut possit 14 luna incidere in martii diem 17 (seu quod et suadere videntur rudera Tabelle Codicis R,
 973 DISSERTATIO . 974
.. Denique , in alale lunæ discrepant : quippe , pro A diem (pro Paschate istius anni) , designant canones
anno vulgari 243, qui est in canone Cypriani annus Paschales Dionysii (quibus jam utimur, in computo
sccundus, et in canone Hippolyti vicesimus secun : Juliano) ad mentem synodi Nicænæ .
dus , ponitur luna quartadecim :1 , secundum Cypria Erul aulem (praler hos Hippolyti et Cypriani),
num , x11 kl. apr. feria 3 ; sed secundum Hippolytum , alii item canones ad similem formam (neipe per
xv kl. apr. ſeria 7 , adeoque plenilunium xiv kl. apr. Sedecennia , aut duplicatam Octaelerida , aileoque
feria prima, hoc est mar. 19 die Dominico, el Hip post annos 112 , aut etiam 56 , recurrentes ) ; ut ex
polyti Pascha (Donjinico non co , sed sequente ), Cypriano nostro constal (qui ejusmodi ununi aut
die 26 martii, scu vii kl. apr. Quo ipso die celebrania alium rejicit) , et Buchcrii notis ad canonem lip
duin item essel secundum Cyprianuin ut qui est pri- polyli .
- nus Dominicus post xui kl. apr. feria 5 . Eumdemque

APPENDIX TERTIA .
© DISSERTATIO
DE CYPRIANI LIBRIS AD DEMETRIANUM , ET DE IDOLORUM
VANITATE .
AUCTORE D. NICOL. LE NOURRY. O . S. B .
CAPUT PRIMUM. B ipsosmel gentiles, qui Deum , plane penitusque dere
De libro ad Demetrianum . lictum , scelesto falsorum deorum cultu , variis su
ARTICULUS PRIMUS.
perstitionibus , el sceleribus innumeris offenderant.
Eam enimvero ob causam , et ul ad saniorem mentem
Analysis hujus libri. redirent, æquissimus ille Deus permisit mundum fu
- Demetrianus impio falsorum deorum cultui addic - nestissimis illis , quas sacri ejus Vates, a Cypriano
tissimis, Cyprianum sæpius convenerat, ut cum eo ibi citati, prædixerant, cladibus concuti ac peve ob
non inquirenda umquam veritatis , sed suæ tanlum rui. Verum hzec eral impiorum et sceleratorum gen
religionis lutandæ causa dispılaret (pag. 185). Quam - Lilium cæcitas, ul lot tantisque plagis mininie com
obrem Cyprianus indocilem , liligiosum ac pertinacis moti , quam novis semper criminibus provocabant ,
simum hominem aspernabalur , illumque silentio iram Dei non vererentur. Quis ergo eos non condem
atque patientia potius , quam verbis , sicuti sacre nel , qui tametsi debiiam sibi a servis suis exigerent
postræ Scripture docent, revincendum esse cense- servitulem , ac jussis suis non obedientes flagris, fa
bit. Sed cum dirissimis belli , famis, el pestis cala - me, sili , nuditale , ſerro , carcere mulclareni, nole
mitalibus lunc mundus vexarelur, insanus ille homo bant lamen Omnipotenti Domino morem gerere, ac
majori clamore cæpit obstrepere , palamque,vociſe- servire ( pag. 188). Tot itaque ac tantis, sed iis, quas
rari plurimos sccum jure merito conqueri Cliristia- meruerant , minoribus plagis non emendalos , nihil
nos illarum ideo esse caus:m , quia cæterarum gen - aliud manebat, quam carcer lernus, ac perpetuum
tim deos non venerabantur. Cyprianus itaque , ne ignis supplicium .
silentio suo id fateri videretur , ad has quantumvis Demelriani vero conscientiam ibijudicem appellal,
insulsas el contemnendas criminatio :res , publico peliique quo jure ipse avariliæ , livoris, libidinis, ac
scriplo refellendas landcm aggressus est (pag. 186 ). cujuslibel criminis reus, possil de vindicia divina
Variis autem rationum momentis eas funditus conqueri ( pag. 189). Quae enim justa illius, aliorum
evertit. Primum enim hiä ips.c, inquit, maximæ ca. que gentilium de bellis tum polerat esse querimonia ,
Jamitales ostendebant inundum senescere, ac viribus cum nulla inier logas pax:esset ? Quæ de sterilitate
delici. Tanta siquidem biberno tempore non erat in - et fame conquestio , quam illorum rapacitas majorem
brium copia , non tanta veris temperies, non tantus faciebal ? Qua de peste querela , cum ipsa lue sirvior
Istite ardor Solis , nec tanta autumno frugum fruc- D esset ipsorum in morientes el mortuos, alque ad ra
luumque ubertas. Decrescebant præterea in visceri- pienda illorum bona crudelitas ? Nonne etiam cum
bus lerre metalla , imminuebatur agricolarum , nau . falsarii, venefici , sicarii , el iniquissimi judices im
larum , militum numerus : deerat innocentia in foro, punc grassabantur ? Deus crgo in tot scelerum ullio
inter ainicos concordia , peritia in artibus, in moribus nem jure meritissimo sinebal mundum inaximis ,
disciplina . Non crgo senescentis mundi calamitates quas tamen prohibere poterat , calamitatibus vexari
Christianis magis attribuendx erant, quam quod - (pag. 190 ).
tale confectus homo senectutis morbis urgeatur et quissimam prælerca ejus iram commovebat in
opprimalur (pag. 187). satiabilis ethnicorum rabies, qua Christianos contra
Panum deinde auctor noster facil minime quidem omnia æquitatis jura , propter solum suum nomen
Christianos harumce calamitatum esse auctores, sed quibuslibet atrocissimis suppliciis excarnificabant et
 973 IN DIVUM CYPRIANUM
trucidabant. Si Christiani cnim illorum dcos larse- A resipiscant, ac vel sero tandem agnoscaniDerm,in
rant , cur hi injurias suas Tranquille et impime pa- quo, ut Prophelic cl Christus docent, estvita. Com
tiebantur, aut relinquebant ab iisdem cthnicis lam - dendum quippc Christo , qui numquam fallit,quika
quam potentioribus propulsandas ? Sed lii dii adeo omnia futura prirdixit , qui dabil rilt zternepre
imbecilles erant, ut hominum indigerent lulela , el a mnium , qui perfidos et incredulos post extremua s.
Christianis adjurali , ipsorum verbis , non secus ac dicium vivacibus ignis :clerni flammis cruri preen
Sagris , et verberibus crsi , cogcrentur ab obsessis (pag.195 ).Tantis vero lormentis cruciati spectabandir
esire corporibus (pag. 191), Quin etiam adigebantur impii illi homines , qui horrendo quidem ,sed Ini
palam , cl in omnium etiam ethnicorum ore, el oculis cruciatuum , Christianis in dictorum , spectacula07.
suas prastigias prodere , ac venlurum judicium con - dcles oculos pareranl. Tongulem hiipsi,mis
fitcri. Al quid insulsius et absurdius , quam bos fal- Proplicia , mirabuntur insperatam illorum salica,
sos deos impio cultu , ac prostrato corpore coli ab eosque crrorum , scelerumque tardius pænitebit.
homine , quem stalus sublimis, el erectus in caelum Christiani porro , qui nullum odisse, etbonus pro
vultus , Verum et Omnipotenten Deum agnoscere et malo reddere didicerant, cilinicis pro odio repente
honorare admonebat (pag. 192)? . baut benevolentiam , ac pro tormentis ac suppis
Demetrianum ergo aliosque gentiles hortatur , uit B monstrabant salutis alernæ iter. Omnes auko,
se ad verum Deum converlant, credant Christo , ac quamdiu aliquid de hoc s:rculo superest,cam crit
desinant ejus lædere servos, quos patientes facichat qui possimt, modo suscepla vera religione,Deosa
defulur: ultione securitas. Deus quippemanifeslissi- lisfaciant. Manenti elenint in hoc mundo nulla pa
mum ullionis sux , el illorum defensionis documen - nitentia sera cst , sed venia confilenti dalur,ein
Tum paulo anlea dederal , « ruinis Regum , jacturis denti indulgentia , quan Christus sanguinissuipreto
opum , dispendio militum , diminutione castrorum . , impertit. Quapropler cunctos Cyprianus rursusc
Quapropter inde auctor nosler concludit publicas hortalur, ut illum , si fieri potest, ducem ila siya
calamitales accidisse , non in Christianorum , sed gen - tur, ut post mortem alerna cum illo fruanturPets
lilium pænam et ultionem . lale (pag. 196 ).
Neque sinit sibiobjici iniquum fore Deum ,quipatilur
illos, sicutgentiles, lantis cladibusinvolvi el opprimi. ARTICULUS II.
Soli enimvero gentiles eas merebant , minime vero Ostendilur Cyprianum Carthaginis Episcopuin elke
Christiani, qui de futuris bonis certiores facti , ac tyrem esse verum hujus libri parentem ; quistik,
spiritu magis quam carne viventes, magna animi fir et ulrum primus in Africa martyr ſueril.
milale vincebantcorporis infirmitatem (pag. 193). No- c
verant insuper se adversis probari ei corroborari , ac De hujus commentationis auctore nullaut
quamvis communis sit omnium in hocmundo, quem - fuit, ncc jam esse polest questio. Omneseleue
admodum in eadem domo manentium conditio , fore ore, illam a Thascio Circilio Cypriano, Carthaginea
tamen utab ethnicis post hanc vitam sepirali, æterna episcopo , scriptam fuissc semper conſessi seal,ei
felicitate poliantur. Publicis igitur non commove . adhuc filcntur. Nihil igitur necesse est rem certio,
bantur calamitatibus. Nam deposita nativitate ler- confess: m , el omnibus, nullo repugnante, proble,
rena , et spiritu renati , non mundo utique vivebant, variorum cujuslibet zlatis, ct codicum cl auctorum,
sed Deo , quem pro auferendis aut teiperandis cala omni lide majorum , lestimoniis iterum probari.Las
mitatibus , pro hostibus arcendis, pro impetrandis tamen omnino prætermillere non possumus,suaeft
imbribus, immo etiam pro ipsorummel cihnicorum ditione et auctoritate præslanie: viros Lactanlie
p:ice ac salute, « diebus ac noctibus jugiter atque et Hieronymum , quorum primushanc,quam pro
instanter » precabanlur. dubio legerat, ad Demelrianum 1 commentar
Gentiles itaque non polerant sibi idcirco blandiri , nem nominatim citat ( Laciant. lib. v Inst.cap."
quod in publicis calamitalibus communis , sallem pag . 471), secundus vero illam a adversus bench
quoad corpus , esset ipsorum , atque Christianorum p num , editam fuisse lestificalur (llieronyin . L
conditio . Non enim propter Christianos, sed propler LXXXIII, ad Magn . pag. 655 ; Dissertat. IRcre
corumdem ipsorum gentilium scelera , el in eorum cap . 3, ari, 2 ). Utriusque autem verba in Url
vindictam , sicuri a sacris Valibus prædictum fuerat, ira de Laclantii Operibus dissertatione relu
mundus premebalur (pag. 194). Nonne etiam hic unus ex illis tractalibus est,
Præterca improbi gentiles crudelioribus adhuc Cyprianus adversus ethnicos composucral, ale
post proximefuturum ultimi judicii diem pænis cru- Pontius ejus diaconus hanc quidem , sed s
ciabuntur , quir similiter ab iisdem Prophetis pric . tantum mentionem fecit ? « Per isquem
, qux(Cypr.
nobis ington
nuntiatic sıml. Nam sicut olim ex Egyplo salvi eva - gentiles blasphemi repercussis iis il., quæ
Cypr.in pagug.A),
incCypr..
serunt Israelilæ , qui domorum suarum limina, san - runt , vincerentur , ( Pont. inhomVil. , lilulo e sie
guine agniinsperseranı : ita ii soli ixternos crucialus Quamvis enim hunc tractatum nomine,
um , ul eslilljam dites
declinabunt, qui signum sanguinis Christi prxsc non appellet, vix sane poleral eumori,buuls esrerbis ind
Serent. et adhuc dicendis patebil , clarioribus rer
Ethnicos itaque auctor noster iterum hortatur, ut care.
 1. 977 DISSERTATIO . 978
i Nemini porro quantumvis parum erudito incom - A qua taliter ille vixeral, el in qua prior feceratmulla
1 pertuni esse putamus quis ſueril sanctissimus ille præclara , prior cliam sacerdotii cælestis insignia
vir , qui Ecclesiam non solum vilt sanctimoniir el glorioso cruore decoraret (Pontius, pag. 10). , Sen .
*** effuso sanguine, sed suis etiam scriptis mirum plane sus itaque Pontii esse videlur, Cyprianum fuisse pri
in modum illustravit. Is autem origine Aler, et Car- mum C : rthaginis in Africa episcopum , qui sanguine
thagine, uli verisimilius videlur, nalus, impias eth - cffuso mariyrii palmam adeptus est. Quidam porro
* nicorum superstitiones cum lacie suxeral. Eas vero putant his verbis solam notari excitatam a Valeriano
: ;. adhuc sequebatur, quando < Rhetoricam , sicut ait et Galieno persecutionem , ac Cyprianum primum
I Hieronymus ( Ilieronymus , Catalog. Script. Eccles., omnium in Africa fuisse, qui sub his principibus, iit
§ 67, pag . 119), gloriose docuil. » Sed postea Chris - ait Hieronymus, passus est (Hieronym . Catalog .
tianam Religionem amplexatus est , suadente pres . Script. Eccies . $ 67, pag. 119). , Neque huic opi
i bylero Cæcilio , cujus idcirco accepit cognomenlum . nioni multum repugnabimus, si sat validis rationum
í Ubi primum autem illam suscepit, tanto perfectionis momentis stabiliatur.
i ejus assequendie desiderio incensus fuil , lll adhuc ARTICULUS III .
tony catechumenuis decreveril servare continentiam , et Den hujus libri litulo , et ulrum contra solum Demetrin .
pauperibus omnia erogaveril bona sia, quibus esu - B num scriplus sil.
lus, pauperem Christum abundantius imit: relur. Nec
in multo post propter cximias suas virtutes factus est Liber hic e ad Demelrianum , ) uliaitLactantius, vel
presbyter, ac deinde cpiscopus Carthaginensis , quam . c adversus Demetrianum , , sicut Hieronymus dixit .
vis utrumque illud onus , quoad ejus fieri potuit, ab scriptus est (Cit. super. loc.) . Utraque enim inscriptio
se deprecarelur. Quanta vero piciale , prudentia , in nostris ineditis codicibus prælixa legilur; acprimiin
charitale , sancliinonia , aliisque episcopalibus .virtu - quidem in antiquissimo codice Colbertino : « Incipit
libus loruerit , nemo cerle ignorare potest, nisi in ejusdem (Cypriani) ad Demetrianinn ; ) in Tirniensi :
Ecclesiastica Historia omnino percgrinus. Quin etiain Incipit liber Cæcilii Cypriani contra Demetrianini, o
mirandashasce ejus viiliit 's spirant e iuce clariora , o in antiquis vero editionibus : « Divi Cæcilii Cypriani
. . uti loquiiur llieronymnus (Idem , ibid .),« ejus Opera .) episcopi Carthaginensis Tractatus contra Demetriu
Tam salictx porro vilix curriculum absolvit invictis num , , et in cæteris longe pluribus simpliciter e ad
boa sima Christi confessione, propterquam capite plexus, Denictrionum , » Al quocumque modo scriplus fuc
u tom meruil martyrio coronari. rit hic titulus , certum est hanc lucubrationem non
At eo ceric major fi:it ejus triumphus , , quod epistolam esse, sed tractatuni , quem Cyprianus pie
prior , inquit Pontius, in provincia , , Africæ martyrii c blicam in lucein emittere coactus est adversus De
primitias dedicavil ; » et paulo post : « Sacerdola - metrianum , qui nefarios gentilium errores lolis jil
les coronas in Africa primus imbuit ( Pone. in Vit. genii viribus tueri conabatur.
S. Cypr. pag. 10 ). Sed huic opinioni adversari vi Quamvis autem hujus libri inscriptio solum Die
dctur ipsemel Cyprianus, qui Papiniano, ne secuin metriani nomen præferat ; constat tamen non illum
communicaret , scrupulum quemdain , sed ridiculis tantummodo , sed omnes etiam ethnicos in eo con
* duntaxat calumniis nisum , opponenti sic respondet : futari. Quemadmodum enim illum nominatim , i'a
- Qurire in hunc scrupulum non inciderunt lot co- sane bos compellat. In lola siquidem bujus libri con
re
episcopi collegir mei, qui vel cum de medio recede- clusione , qu:r ceric non minima est, quoslibel geil
rent proscripti sunt, vel aliprehensi in carcere et in tiles alloquitur , horlaturque ut resipiscant , ac re
calenis fucrunt, aut qui in exsilium relegati , illustri jecio nefario deorum cullu , Christianorum amplec
itinere ad Dominum profecti sunt, aut qui in quibus tantur religionem . Quid vero , quod ipsius Demetriani
dan locis animadversi , cælestes coronas de Domini nomine non minus omies ethnicos , quam illum ini .
{" : clarificatione sumpserunt ( Cyprian . Epist. LXVI, crepare bisce verbis videlur : ( Aut superbia inftillis
ad Papin . pag. 166 seqq.) ? , Plures autem ibi cs , aut vinolentia lemulentus, aut livore invidus, alil
commemorat episcopos, collegas suos, qui in Africa D) libidine inceslus, aut crudelitatc violentus ? » ( Cy
procul dubio martyrio vitam finicrani. Cur eos nam - prian . pag. 189 . ) Numquid cnim Demetrianus ho
que collegas suos vocal , nisi quia episcopalem in rum omnium criminum reus erot ? Al cerle cum Cy
sua provincia revera oblinuerant dignitatem ? Quo - prianus continenter adjecerit : « Etmiraris in pænas
38 circa peritiores quidam crilici ut illum Pontio , ac generis humani iram Dei crescere , cum crescat quo
discipulo magistrum reconcilient, citata hujus Pon - tidic, quod puniatur ( Ibid.), , non obscure significat
lii non de tota , sed minori Africa intelligenda esse non ob sola Demetriani , sed omnium gentiiium soc
arbitrantur. Quid vero , si dicamus illum non omnino lera iram Dei concitatam fuisse, ac mundum publicis
accurate loqui, ac generali Africa nomine nihil aliud concussum calamitatibus. lluc accedit, quod univer
designare , quam totius Africæ caput Carthaginem ? sos gentiles sic paulo post adfalur : « Ecce idipsum
Nam paucissima post vcrba sic proscquitur : « Ex quale est, undc nobiscum maxime sermo est, 9:10 :1
quo enim Carthagini episcopalus ordo numeratur, nos infestastis innoxios, quod in contumeliam Dei ini
numquam aliquis ex bonis ct sacerdotibus ad passio . pugnatis , alque opprimilis Dei servos. Parum cst
nnin vonisan momornioři ... lte in civilair insa , in fund firencinth varic! le vilinsiim , quod iniquitita
979 IN DIVUM CYPRIANUM
feralium criminum , quod cruentarum compendio ra - A fuisse Aſrice proconsulem , cujus summa eratin the
pinarum vita vestra maculatur, quod superstitionibus provincia auctoritas. Alii vero minoris ordinisja
falsis religio vera şubvertitur .quod Deus omnino nec cem , ac fortassis quemdam ipsiusmet proconsulsa
quæritur, nec timelur. Adbuc insuper Dei servos , sessorem ſuisse existimant. Non verisimilc sigudia
majestati ac nomini ejusdicatos, injustis persecutio - bis videtur Demetrianum , si folius Africe process
nibus agitatis ( Ibid . pag. 190 ). , In codice Regio fuissel , tanta facililale, lamque frequenter adis
primo el Tarniensi, « Dagitatis. , Jia etiam in codice Cyprianum , ul rabularum more falsam religitur
Colbertino antiquiore , nisi quod sciunda manu, sed suami i clamosis » dumtalal i soc bus a invito ben:
eodem charactere scriplum « flagellatis . » Qui lectio obtruderet. Prizlerea cur Cyprianus, qui Cluristen
il: codice R «gio tertio exhibetur, el in secondo « la- rum perscculores cel.suil esse declinandos, lam
ligatis, 1 cile se commisissel furentis proconsulis fidei,1.os
Non ergo adversus solum Demetrianum liic liber que lam frequenter domum suam recepisset! CA:
a Cypriano cditus est, sed contra omnes quoque elhi- illum , quem cæteris linere magis debebal,basa
nicos, el lil in cunctorum venirel minus. Longiori labuii despicatui; ut in lol colloquiis, domive
porro scrmone ad id probandum opus non est , quod bitis, illi laulo ardore non de re quidem minima,si
ille his disertissimis sane verbis declarat : 1 Respon - B de religione disputanti, nec uno quidem verbsto
deo cl libi, Demetriane, pariier et caieris, quos for- spondere dignatus sit ? Nonnc proconsul canina
sitan concilasti. 1 Neque tamen mimis certum est contemplum ira el innalo (urore excandescens, pows
illi in primis direclum fuisse ; quandoquidem Cypria - ab illo , prout polerat, protinus repctivisseli Court
mus impuderibus, de quibus paulo post agendum , furiosus, el actus in rabiem , Cyprianum a que
ejus calumniis sæpius lacessilus , ad manjim huic spernebatur, non statim conjecit in vincula,aules
scriprioni admovendam tandem compulsus est. in essilium , aut capite damnavil ? Qua tanden 13
ARTICULUS IY .
tione vir ille, lam ardentiel circo religionis sez sit
dio succensus, soli pepercissel Cypriano, quise
Quis fuerit Demelrianus, ad quem hic liber directies mam illius in Christianos crudclitatem his verbisci
fuil , un proconsul aut inferioris ordinis judex ? plicat : « Innoxios, juslos, Deo charos ,dono prima
patrimonio spolias, calenis prerris , carcere incês
Quis fuerit Demerrianusnon potest aliundemelius, bestiis , gladio , ignibus punis. Nec saltem costats
quam ex hoc ipso , de quo agimus, libro cognosci. At esdolorum nostrorum compendio el simplici,aer :
inde evidentissime colligitur illum gentilem fuisse , locibrevilale pænarum ; admoyes laniandis culp."
qui Cyprianum , lum Carthaginensem episcopum , C buslonga tormenta , multiplicas lacerandis viscerida
sicpe sirpius conveneral. Non tam facilis autem huic numerosa supplicia , nec ſerilas atque imwanita la
Demetriano in illius do: um adilus paluisset, nisi ali- usitatis potestesse contenta lormentis :excogitarex
qua antiqua , cum Cypriano, adhuc fortasse ethnico , pænas ingeniosa crudelitas (Cyprian. p.190).,Eest
familiaritiile fuisset conjunctus. Verum quinta hic crgo sibi persuadebil lanlæ polis'alis, quanleit
pietate sum christianæ religioni nomen dedit, tanla manitatis proconsulem pepercisse Cyprian , China
ille impictiile ac pertinacia , nefasto falsorum deoruin norum episcopo, el anlesignano , in quem quis
culiuimancipalus erat. Ad Cyprianum enimvero sil:- facile manus injicere poterat ? Nonne illius merei5
pilis quidem , scd numquam investigande veritatis , sibi, quam celeris omnibus ethnicis , implaci
allaliquid discendi causa veneral, verum < unico, forum hostibus satisfecisset?
ut ait Cyprianus, I sludio ( Cyprian . pag. 185 ) , Quidni autem Cyprianum occidendo tentaristi
contradicendi, id est, ut impium dumtaxat falsorum los sibi demereri, qui quidem , quo in Christie
deorun cultum , el absurdas gentilium suorum su - ardebil odio, nullum non movebat lapidem ,ulca
perstitiones mira plane impudentia propugnaret. At nium in illos irani commoverel, suasque Irabite
quia « clamosis , lanlum e vocibus, o indomila pror- parles ? Nam hoc Cyprianus illi palam , hisque espa
sus obstinatione, ac nuila vel minimi momenti ra D bravil verbis ; « Respondeo tibi, Demetriane, perity
lione errores silos defendere nilebatur, illum Cypriii- el crleris, quos lu fursilan concitasli, adversurn td:
nus adversus verum Deum pre sacrilego oblatrantem , odia luis maledicis vocibus seminando, complds
el verbis impiis obstrepeniem , lamquam imperiun, radicis atque originis fue pullulatione fent'
cæcum , surdum , brilum , indocilem , impudentem , (Ibid . p. 186)., Numquid et istud,oro le, proč?.
insanum , impium , furentem ac rabidum asperralus lis Africa oflicium ſuit alios, si fieri posset, ad12.
est. Tot quippe lotidemque sunt elogia , quibus illum rum deorum cullum adducere, escitalo impudentie:
exornat. calumniis in Christianos odio ? Nonne hos altos"
Tum ergo Carthagine furibundus ille homo, sicut simis potius suppliciis torquendo el necanda,1..
Cyprianus, degebat, eumquc ibi aliqua judicis digni facilius promptiusque consequi polerai ? Num
calc auctum fuisse omnes ex hac ipsa commentatione tandem Cyprianus publico in scriplo tam duris a
runſici posse baud quidem immerilo arbitrantur. asperis verbis proconsulem perstrinxissel?
Que aulem sil ea dignitas, non minima sane est in Alii tamen urgent citatis paulo ante illiusad her
ter illos dissensio . Plurimi enim opinati sunt illum Demetrianum verbis, non obscure indicari illum te
 981 DISSERTATIO . 982
vera fuisse Africæ proconsulem . Quis enim Christianos A falsas contemnimus reſulare, videamur crimen agnos.
lol tantisque el ordinariis ct extraordinariis cruciatibus cere (Cyprian , p . 186 ).
lorquere ctinterlicere potuit,nisiproconsulis dignitate Itaque mirum nulli esse debet quod tam insulsas
fuissct prædilus? Deinde vero Cyprianus illum judicem criminationes, ab aliis nostræ religionis defensoribus
- :" esse agnoscit, quem hunc compellat in modum : « Qui sæpius , ut diximus, repulsas, ille rursus diluat.
hic alios judicas,aliquando esto lui judex (Ibid . p . 189).) Ethnici siquidem el frequentius et audacius his acer
• Atqui si judex fuil, proconsul proculdubio esse de- bis casibus abutebantur, et inde fucum imperitis deo.
di bebat. Nam postea illum ita adhuc alloquitur : rum cultoribus eo facilius faciebant, quo majores
Iphone « Liedere servos Dei el Christi persecutionibus luis erant, majusque loli mundo inferebant detrimentum
23 desine, quos læsos ultio divina defendit (Ibid. (Disserlal. in Arnob. cap. 4 , ari. I seqq .; in Tertull.
van . p . 192). , Christianos ergo summa inhumanitate per - cap. 1 seqq.). At quam sævis et exitialibus bellis
- sequebatur, et in potestate ejus situm erat hanc se- Romanum imperium tunc arserit, hinc conjice, quod
dare persecutionem . Cujus autem eral hæc potestas, Decius post suam a Philippo imperatore defectionem ,
w nisi proconsulis ? el bellum civile, vix tertium imperii sui annum ince
beenin Veruin alii fatentur his verbis confici posse Deme. peral, quando a Gothis, ut alibi dicemus, ingenti
Codw, Irianum fuisse quemdam Carthaginis judicem , ac B przelio viclus, miserandum in modum cum tribus
bs. , forte proconsulis assessorem , sed non idcirco filiis suis Decio, Etrusco, et Trajano interfectus est.
proconsulem , quemadmodum superioribus argumen - Gallus vero successor ejus decimo octavo regni sui
intis salis probalum esse opinantur. Nam hi tametsi mense contra Emilianum , qui in imperium invaserat,
- inferioris subsellii judices , non minori, quam procon - pugnaturus, a militibus cum collega suo occiditur
10 sules crudelilale jubebant Christianos torqueri ac (Dissert. in Cecil. libr. de Mort. Persecut. cap. 7 ,
nccari, Atquamvis res ila esset, arguent alii, hos art. 1 ). Nec diu Æmilianus criminis sui porilus (ru
Cyprianus non minus quam proconsulem timere de clu , post tres menses simili morte vitam finivit.
bebat. In eorum enim potestate silum erat manus in Plura de his bellis Zosimus, aliiqne Romanae historia
illum injicere, torquere et trucidare, aut saltem ad scriptores litteris mandaverunt (Zosin . lib . i Hist.
tribunal pertrahere proconsulis. Verum quia longe p. 643 seqq.; Oros. lib. vu Hist. cap. 20 segq .;
* major erat hujus dignitas el potentia , parum proba - Eutrop. lib . ix Brev. pag. 123).
ito bile videtur illum a Cypriano tanla indignitate , tam Eutropius vero narrat nibil memorabile ab his im
que duris verbis poluisse excipi. Atcujuslibet ordinis peratoribus gestum , eorumque regnum non aliunde
judex fuerit, constat sane illum indomilo prorsus in hominibus cognitum fuisse, quam « pestilentia, va
falsos deos suos ardore ila fuisse inflammatum ; ut C riisquemorbis. » Quod quidem et ab Orosio confir
clamosa tantum voce, nec ulla umquam minimi pon - malum legimus (Oros. loc. cit. cap. 21). De urraquc
deris ratione allata , contra Christianos sæpius dis - illa publica calamitale bæc paulo ante citalus a nobis
pitaverit, ut cos ad nefarium horumce deorum cul- Zosimusmemoriæ prodidit : Oùx hitov od , ToŰ TANTA
fum adduceret, aut in renuenies gentilium augeret xóbey doipócavToS nodépou, xed ó doquids róleol té xai xis
furorem . μαις επιγενόμενος, εί τι λελειμένον ήν άθρώπειον γένος,
ARTICULUS V . διέφθειρεν , ούπω πρότερον εν τοις φθάσασι χρόνοις τοσαύτην
- 1. Quibus rationibus Cyprianus ad hunc librum scriben ånOpistes amédecavippacoelievos (Zosim . loc. cit. p.644) : br

dum el divulgandum compulsus sit. « Nec minus bello, quod undique scaturiendo velut
emerserat, lues etiam pestilens in oppidis alque vicis
5 Tametsi Cyprianus primum censuisset nilil De subsecuta , quidquid erat humani generis reliquum
melriano, in Christianam religionem latranti, eique absumpsit, etnumquam cerlo superioribus ea sæculis
* impiis dumtaxat verbis obstrepenti respondendum tantam hominum stragem ediderat. )
fins esse ; silentium nihilominus suum rumpere postea Quam autem bæc vera sint,ac quam late propagata
nger

coacliis est. Tunc enim exitialia bella Romanum fuerit ſunesta illa pestis , testes habemus omni pro
i imperium concutiebant, ac dirissima fames, et hor - D fecto fide majores, Dionysium Alexandrinum , Pon
renda pestis urbes, vicos, ac singulas domos misera. tium Cypriani nostri diaconum , et ipsummet Cypria
i

31 . bililer vastabant et depopulabantur. Data autem hac
1 xx occasione Demetrianus, accitissuie impietatis et con-
ki lumacie sociis , palam conclamare cæpit plarimos
conqneri non aliam tantarum calamitalum esse call-
sam , nisi Christianorum , falsos deos colere nolen- p . 268 seqq.). Lues, inquil, omnium formidolosis
lilint, pertinaciam et impietatem . Quapropter Cypria-
r mus, ne gentiles more solito , quod ipse lamdiu la
cuerat, respondendi dillidentiæ el impolentiæ tribue-
rent, ad vanas ſutilesque illorum calumnias hoc libro
num . Primus enim in collectis ab Eusebio epistolarum
ejus fragmentis hæc de peste, quan Galieno proxime
Post Gallum imperante , contigit, narrasse perhibe
lur (Euseb. lib . VI flislor. Ecclesiast. cap. 22 ,
sima, el calamitosissima, inaudito hactenus modo
plurimum in gentiles grassala est . Omnia quippe la
mentationum plena erant, lugebant cuncti,et ob mor
tuorum ac quotidie morientium hominum multi
i

repellendas aggressus est ; « Tacere , inquit, ultra ludinem lola urbs circumsonabat. Nulla plane
non oportet, ne jam non verecundiæ , sed diffidentiæ domus erat, in qua umum ad minus funus non
tot

en esse incipiat, quod lacemus ; et dum criminationes fuerit .

98 ; IN IVUM CYPRIANUM
· Pontius vero oculatiis festis liane pestein , ac tcrri. A suscepto rindicis Christianæ religionis officio si
biles ejus efiecliis in ejusdem Cypriani Vila sic plene, sicul conte: dil Lactantius, satisfecerit.
describit : « Eruy it post modum luc dira , el detesta - Que de hujus libri scribendioccasione elneers
bilis vastitas nimia, innumeros per diem populos a silale mor dixinns, bec palam omnibas facile
sua quemque scile abriplo impelu ripiens, continua - quodnam sit illius argumentum . Contra faisas si.
las per ordinem domos vulgi Trementis in vasil. llor quidem : c publicas Demetriani, aliorumque elbiai
rere omncs, fugere, vitare contagium , exponere suos corum crimin : iones Cyprianus in illo demonstras
impie quasi cum illo peste morituro , etiam mortem dum siiscepit ncquaquam Christianos, rerine
ipsam aliqnis posset escludere. Jacebant interim lola unicum Deulin colentes, vitainque agentes pian ,
civiliile non jam corpora , sed cadavera plurimorum castam , el criminnm experlem , sed ipsos gealla
(Poni, in Virn Cyp. p .5 ). 1 fusorum deorum cultores, ac quorumlibet gratis .
Ipse allem Cypriamus in co libro , quem alconso . morum criminam reos, publicarum cladium rerira
landos hac in calamitatc Christianos scripsit, horren - esse causam . Variis autem id probal rationulu ).
dam illius viin , et intolerandos :rgrotantium dolores mintis , ac pluribus sacrorum Valum nostrorul
bisce depinxit verbis : « lloc quod nunc corp ris 0!aculis, qui divino Spirilu alflati, illas non solda
vires solulus in Musom venter evisceral, quod in B priediserant, scd fore etiarn ut Deus Oninipolcas,
faucium vulnera concepiusmedullitus ignis exie'silat, el equissimus scelerum vindex, de improbisdi
quod assiduo romilli intestino quatiuntur, quod oculi piis illis hominibus debitas aliquando fæass.
vi sanguinis inardescunt, quod quorumdam vel pedes, merel.
velaliqux membrorum partes contagio morbidir pu - At Lactantius sicuti suo loco animadvertisi
tredinis amputantur, quod per jaclıras cl dawna (Disserlat. in Laclant, cap . 3, art. 2 ; Lactant. lib.
corporum prorumpenle languore , vel debiliratur in . Div . Ins!it. cap. 1, pag. 459 el cap. 3, pag. 17!!,
cessus, vel auditus obstruirur, vcl crcalur adspec. non modo libere, sed satis aspere Cypriaput for
tus, ad documentim prilicii fidei (Cupr. lib. de Mor- plerea redargui!, quod Demetrianum , his lantio le
talil. p . 162). » Non immerito igitur jure Eusebiini fellal el oppugneltestimoniis sacric Scripture, qon
chronici auctor (Chron . Euseb. ad amum Christi 253), gentilis ille homo « vanam , fictam , commenlivat
et Jornandes, ad hunc Cyprianilibrum (Jornand. de quc pulabat. , Quamobrem haud dubilanter asici.
Reb. Gelic . cap . 19 ), atque ad citalam Dionysii Ale- illum inn i ca » , sicut loquitur, r oratione , nec plade,
xandrini epistolam nos milliint, ut discamus, qu: nec rite susceplum explevisse delensoris christian
dir: , et horrenda pestis illa fuerit. In hoc autem Cy religionis munus. Non aliter igitur illum estisin
priani, dequo disputamus, libro de illa , el aliis cla- C possc opinatur, nisi quia « raptus eximia erudilio.
mjralibus tum obortis : « Crebrius, inquit , bella divinarum Litterarum , ut iis solis co ! lenlus eserl,
continuani, sterilitas et firmes sollicitudincm cumu- quibus fides consiat. )
Jant, srvicntibus morbis valetudo frangitur, huma - Veruın tametsi Demetrianus nefandis genuliwa
pum genus luis populatione vastatur (Ibidem , lib . ad superstitionibus addictissimus fuerit, sacraeque Serie
Demel. p. 187). » Paulo autem superius diserat : lure nostre rejecerit auctoritatem ; non lemere ir
« Deſicil in agris (manuscriplus codex Colbertinus men Cyprianus noster vera ejus icstimonia ad pro
antiquior, (in arvis) agricola , in mari nanla , miles in pulsındas iniquas illius criminationes adhibet. (ur.
castris (Ibid . p . 186 ).) dam enim hujus libri initio , es Proverbiorum , a
Cum mmdus igitur tantis cladibus, tantaque ho . Malth :ei libris cilat præcepla , quibus insano honisi
niinum pene omnium strage vastarelur, Demetrianus, et insulse latranti responderi prohibetur. Atquid,
aliique quos sibi adjunxerat, aliius ac plenis buccis queso, impedit quominus hæc, quic rectze ral.ch
conclamarunt mundum ea bactenus inaudita peste, plane consentanea sunt, et ab omnibus santmei
aliisque famis et helli calamitatibus ideo alligi, ac lis hominibus observata , co: tra quemlibet etiam
pene lolum opprimi; quia Christiani falsos illorum pertinacissimum gentilem proferri possint ? Als
dcos colere detrectabant. Cyprianus, itaque, lit os D etiam longe plura retulit testimonia , quibuspalai
impurum Demelriano, cæterisque ethnicis tandem cx illir , de quibus ethnici conquerebantur, clades,
occludcret, atque ad saniorem , si ficri poterat, men a sacris nostris Valibus, quemadmodum diximus,
tem revocaret, illorum querelas, quantumvis absur- prenuntiatae fuerant. Sed cum perspicne demons
das, hoc publico , de quo agimus, libro ,reprimendas trat hasce predictiones suum sortitas esse elle
necessarium esse existimavit. liim , nonne ex iis non infirmum profecto dosil
contra cthnicos argumentum ?
CAPUT II. Ad hæc vero, Denielrianus sæpius Cyprianum ,
siculi ipse fatetur, et jam annotavimus, conreneral;
Dehujus libri argumentu , alale, codicibusmanuscrip lit cum eo de sua ac christiana religione dispula
lis, editionibus, el quorumdam nolis. ret. Quamvis autem illum ut pole ineptissimum ni
ARTICULUS PRIMUS . gatorem , ac Christianos omnium publicarum cala
milatum auctores esse tam pertinaciter, quam falso
De hujus lucubrationis argumento , el ulrum Cyprianus clamitaniem prudenti silentio spreveril; 01 (acut
 985 DISSERTATIO . 986
tamen semper. Nain « hæc, inquit, considerans sarpe A in persuadendo fuerit (Laclant. lib. v Inst. cap. 1,
contic ui(Cyprian. ad Demetr. p. 185 ). » Audis qui- pag . 459). 1
dem e um dicentem sæpe, sed non semper conticui. Plurima alia ejus præconia , quæ omnis clalis ,
Si ergo illi aliquando respondil, nonne tum demons- nec dubiæ fidei , scriptores sacratissimo martyri
trare potuil quantit sil Veteris nostri Testamenti tribuerunt, hic accumulare facillimum esset. Sed
anctor - jlas, quod a Judieis , lainetsi inſensissimis nos. quia plerisque omnibus operum illius editionibus
| tris la sislibus, accuratissime semper cristoditum ac- præmissa sunt, actum agendum esse non duximus.
! copii sis ? ARTICULUS II.
Sed cur, inquies, illud in publico non probavil
scripto , quo non solum Demetrianum , sed alios De libri hujus ælale .
etiam gentiles (ad bonum , ) ut ipse ait, « verilale co
genle,, adducere volebal? Verum quid , lunc, obsecro Neminem profecto esse pulamus, qui his, quæ paulo
cum antea de horrenda pestis in Africa vexatione re
ant
, hac probatione
Demetriano colloquiis, alio insi idlibro,
opuseterat, in privatis
antea divul lulimus, auditis, ultro non fateatur hunc librum a
girlo , demonstraverit ? Alvui hoc plurimi. ut infra Cypriano compositum faisse , cum illa dirius in ho
dicemis, in libro de Idolorum Vanitate. ab ipso fac . B mines grassarelur. Al exorta est annio Christi 250 ,
ac Decio janı imperante . Per decem aulem ul minus
tuum putant. annos illa durasse narratur, ita tamen ut interdum
Quid etiam . quod ille in isto ad Demetrianum videretur imminui ac relaxari . Quamobrem hon
libro præcipuo christiane religionis de unico et vero
inde certo colligi polest quo potissimum lempore
Deo, ac Christo Domino documenta quibusdam pro . bic liber publicain in lucem exierit, nisi majorem
bal asscriique pelilis a ratione sola argumentis , illius violentiam cu :n aliis rebus ab eodem Cypriano
quibus non penitus obcæcati gentiles polerant fa gestis el pronuntiatis componainus. Constat vero
cillime convinci ? Nam utrumque plane ostendit con lum ab illo divulgatum fuisse, postquam Demetria
ſe :sionc publica dæmonum , quos Christiani solo num sæpe sæpius domi suzc audivisset, de pestis
magistri sui Christi nomine adjuralos, es obsessis aliisque publicis cladibus conquerenlem . Carthagine
ipsorummel gentilium corporibus ejiciebant (Ibid . ergo morabatur, ubi Demetrianum in suam admisil
pag . 192). Nihil autem , ut alibi nec semel vidimus, domum , minusque limebal tyrannorum in Christia
potuit hac probatione cerlius , clariusque proferri nos ſurorem el persecutionem . Cum autem Decius
(Disserl. in Minul. cap . 2, art. 3; el in Lactant. cap. sub finem anni 249, imperator facius, novam in cos
9 , art. 2 ; et in Tertull. cup. 10, arl. 7). C concitavissel, Cyprianus Carthagine secessii, illucque
Denique Denetrianum , qui Christianos publica - anno subsequente circa mensem Aprilem rediit, quo
rum calamitatum causam esse garriebal, hinc etiam eadem persecutio sedala esse perhibelur. El vero
refellil; quia hic in sccleratorum hominum pænam quæ ibi habuit concilia , hunc primum ejus reditum
infiglinlur. Alqui hoc ille in libro maniſcstissimum satis aperte probant. Ibi vero remiansit ad annum
cuilibet ficil lam corruplos ſuisse gentilium , quam usque 258, quo aliam iterum declinavit commotam
castos, s:nclosque Christianorum mores. Recte igilur a Valeriano imperalore persccutionem , ac paulo
inde concludit non ab his quidem Christianis , sed post illustri martyrio vitani linivit. Librum itaque
ab ipsismel gentilibus has in mundum concitari ca hunc scripsit intra annum 252 et 258. Jam autem
lamilales, quibus Deus improbos homines pro me. vidimus tanlam , regnante Gallo , fuisse pestis mor .
rito castigal, bonorull vero probal virtutem . Al tria borumque vim , ut scriplores testificentur inde dum
hoc capila nec plura in hoc libro agenda sibi pro - laxal, ui diximus, nolum esse illius imperium .
posuerat. Suscepio igitur christianc religionis ab Alqui Gallus post Decii imperatoris morlein ab anni
objectis : Demelriano cl aliis gentilibus calumniis 251 line usque ad 253 Romanis imperavil. Circa
vindicandic. officio recte functus est. De lac porro ergo hoc tempus hic ad Demelrianum liber a Cy
Lactantii, qua con modo Cyprianum , verum etiam D priano scriplus band immerito videtur.
Tertullianum , ct Minu:ium Felicem vexavit censura , Quamdiu vero Gallus regnavit, illuin exaralum ,
Menius in supcrioribus dissertationibus nostris dis - aut cerle promulgatum non fuisse inde colligi potest,
plitavimus (Dissertal. in Terlull. cup. 2, arl, 4 ; et quod ipse auctor noster asseverat Deuim , equissi
in llinul. cup. 2 , art. 2). mum scelerum vindicem , numquam dimisisse impu
Culcrum Lactantius meritis laudibus non frauda- nitam tyrannorum in Christianos crudelitatem . « Nam ,
vil Cyprianum , cujus ingenium et eloquentiam hisce ul memorias, inquit, laceamus antiquas, ct ultiones
l'erbis praedicat « Unus præcipuus et clarus cxstilit pro cultoribiis Dei s:epe repetitas , nullo vocis prix
Cyprianus, quoniam el magnam sibi gloriam ex artis conio revolvamus, documentum recentis rei satis
oratorir professionequæsierat, el admodum multa est, quod sic celeriter , quodque in lanta celeritate
conscripsil in suo genere ; erat cnim ingenio facili, sic granditer nuper secuta defensio est ruinis rc
copioso , suavi, et que sermonis maxima est virtus, gum , jacluris opum , dispendio mililim , diminutione
apert , ; 11l discernere nequcas ulrumic oratior in castrorum (Cyprian . ad Demet. pag . 192). 1 Quidam
elngrie ido; an facilior in erplicando , an potentior vero existimant his verbis indicari funestum Degii;
987 IN DIVUM CYPRIANUM
Gioruinque ejus, qui ad internecionem deleti, spolia - A quidem codex ante mille annos scriptus esse as
lisque corum castris, el ripris opibus, miser.abili. seritur.
tcr interieruni. Neque id quidem negamus, sed ar- Quinque alii ab annis ocuagentis exarali dicunter
boitranur aliquid amplins designari. Quando enim quorum primus est Pilhæanus, secundus Colloni.
Cyprianus hæc scribebat, lues non sr vins umjuam nus, tertius in nostro sancti AlbiniAndegavensismo.
grassala est, nec majorem depopulitionem hominin nasterio , quarlus olim in ablatia sancti Mauri Foss
bus intulit. Alidad , reglaule Gallo , ejusdem Decii lensis, nunc in clarissimiviri Stephani Baluzii, qui
successore, contigisse ostendimus. Is autem post lus ill sancti Martini Turunensis bibliothecis ha
decimum octavum regni sui mensem , el Volusianus bentur.
cjus filius, quem Cæsarem creaveral, a suis mili- Tres alii annorum 700 vel 600 rtatem præferunt,
tibiis interſecti sunt. Similem quoque Æmilianus, et primus quidem Regius, ailer Baluzianus, el tertins
imperator tum renuntialiis, post tres menses sorlem Tarniensis. Duo annorum 500 ; aller quidem sancti
habuit. Valerianus porro in ejus locum circiler All Peiri le Moustier, et aller beale Mariæ de Lellia.
glistum mensem anni 253 suffectus, imperii sui ini- Quinque annorum 400 primus sancti Remigü ke
lio Christianos singulari amieitia et charitate com mensis , secundus Sorbona , lertius et quartus sun
plesus est, donec sub finem anni 256 , ant ineunte B cli Victoris Parisiensis , quintus clarissimi Domini
anno subsequente , novam concitavit in illos perse . Boliicr Divionensis senatus Presidis , scilus Dals
cutionem . Cyprianus it: que illud tempus adeo op - zionis. Quinquc tandem annorum aut 300, aut24:
porlinum nacius, librum hune adversus Demetria el duo quidem Regis nosir Christianissimi, tertia
pum el alios gentiles , aut mense Septembri ejus . sancti Dionysii Remensis , quartus Gratianopolioar,
dem anni 253 , aut paulo post divulgasse verisimilius quintus clarissimi Domini de la Moignon , senata
videri potest. Tuin siquidem poliori jure, quain anle Parisiensis Præsidis inſalati,
Galli et Volusiani mortem , dicere ei licuit illatas
contra jus omne Christianis injurias a supremo et ARTICULUS IV .
justissimo Dco ruinis regum vindicalas fuisse. Si
quis tamen adhuc contendat hirc de Decii tantuin Dehujus librieditionibus.
morte intelligenda esse, ac validioribus argumentis Quam magna fuit Cypriani ob vile sanctitalem at
id probaverit, cedemus illico el illius opinioni sul doctrinam fama celebritas lam multiplicar samt
scribemus. Operum ejus editiones. Pluribus autem ea videlor
ARTICULUS 111. antiquior, quæ sine ullo velirtatis, vel loci, vel1779
C graphi nomine, atque, uti quidam putant, statim post
De kujus libri manuscriptis codicibus, inventam typographicam artem excusa est. Alleza
Plures ex Regia el Colbertina bibliotheca habuimus Spiræ divulgata fuit anno 1471, sed mendis pas in
hujlis libri manuscriplos codices, vario tempore et fordata, lum dehinc alia anno 1483 Venetiis, es Lur
a variis librariis exaralos, quos hunc cumdem li. Veneti typographia prodiva'. Posthac Parisiis amaa
brun examinando, cum editis conlilimus. Nobis 1512, alia quibusdam seu veris, seu spuriis Cyprinu
autem primos, jubenic illustrissimo abbale Tolerio Operibus aucta , Remboldi 'ypographi et aliorum ::.
de Louvois, suppeditavit alter ejusdem Revize biblio - bore conrinnala est. Hæc autem recognita fuit:
thiec: custos, Johannes Boivin , non solum græca, Erasmo, qui ei prumisit parfationer , ac nonne , -
scu latina etiam eruditione celeberrimus. Alios vero annotationes, que ex Frobenii oflicina annis l .
mobi«cum communicavit vir cl. D . Corolus Duchesne 1525, 1528, in vulguis exierunt.
solito nec satis umquam laudando illustrissimial - Tum dehinc eadem Cypriani Opera anno 131
batis Colberti favore . Unum præterea nobis submi- apud Hervagium , et codem anno Antuerpir apd
nisir .ivit Dominus de Targni doctor Sorbonicus , et Johannem Crimilum , ac Parisiis apnd Langelierul
alium nostra Sangermanensis monasterii bibliotheca. excusa sint. Postbäc Basiles; edita fuerunt aina
Alii adhuc plurimi in aliis cxstant bibliothecis , D 1544 in Quenteliana officina llenrici Gavii studio ,
ex quibus unum supra viginti Stephanus Baluzius, apud jam laudatum Frobenium anno 1549, rursuse'i
et scriptis et eruditione omnibus notissimus, udie apud Hervagium anno 1550 .
que collectos ad concimnandam , jamdudum suscep . Al sicut memorata Anlllerpiensis editio in octara
lain omnium Cypriani Operum editionem recensuit, uti loqui amani, publicata est, ita et Lugdunensis •
el corum calalogum nobiscum communicare digna - nis 1537, 1549 et 1556 , Venetiana anno 1547. cl
tus est . In illis iutem et aliis designandis sequemur Frobeniana 1603 . Sed bas el superiores cditiones
ordinem alalis, qua singuli quique scripti fuisse nec perfectas,nec accuralas esse plerique opinablür.
peritioribus et ipsi Baluzio videntur. Poste: vero ex D. Cypriani lucubrationes ad ma
Primus autem omnium nominandus esi Segnie nuscriptos codices cura ac labore GuillelmiMorella
rianus, qui olim fuit bibliothecae illustrissimi Gal. castig :itic, elegantique characlere cus:e , in publie
liarum Cancellarii Seguierii, nunc vero illusirissimi cam lucem Rome anno 1563, emissae sunt; atque
du Cambout de Coisļin , Metensis ecclesiae episcopi, subsequenti Parisiis recuse , sed aucæ el emenda
Franciie Ducis el Paris, ac Imperii principis , qui tiores. Eodem aulem anno 1564, soli Tractatus ly .
 989 DISSERTATIO . 990
prianici post Leonis Magni Opera Parisiis , apud A nomine inscribatur. Non solus porro aucior noster ,
Claudium Fremioditi fuerunt. sicuti infra videbimus , arbitratus est muudum se
Panielius vero novam ex antiquis manuscriptis el nescere, el senio lieri deteriorem , scu polins illona
editis codicibus emendatam adupnavit omnium Cy- non secus atque hominem , sexari senectutis intir
priani Operum edilionem , quid primum Antuerpic milalibus.
anno 1568, typis mandata esl, ac postea ibidem Plures sane, sed brevissimas in hunc librum Guil-
anno 1589 , el Parisiis 1574. Dehinc allem anno lelmus Morellins edidit observationos , quibus nihil
1393 , Simon Goulartius Calviniana secla assecla no. aliud egit , quam ul palefaceret quomodo Cypriani
vam adornavil Operum Cyprianieditionem ,in Johanne lestiis ex antiquis codicibus, aut sacrorum Bibliorum
le Preus lypis mandalam , qua adhuc Parişiis divul. libris corrigendus sit. Unum vero dumtaxat ani
gata annis 1552, 1603 el 1614 . Sed prius anno vide- madvertit, videlicet Cyprianum ibi de Exorcisiis
licet 1616 , Parisiis ex Michaelis Chapelel typogra- facere sermonem , ubi de dimonibus, quos Chri.
phia prodivit, eamque Pauli Manucii et Guillelmi stiani ex obsessorum corporibus ejiciebant, coulia
Morellii ediljonum , ac plurimum manuscriptorum ope ethnicos disputavil. Sid nobis ille, sicuti infra di
emendalam lestiſican ur. cendum , non de solis Esorcistis, sed omnibus plane
Novis deinceps curis aliam publici juris fecit Ri- B Christianis loqui videtur.
gillius (Rigalt observal. pag. 170 ). quam quidem a Novem quoque supra quinquaginta Pamelius com .
se recognitim asserit variis lectionibus, a Marcello posuit in hunc librum nolas : sed ee plerie je om .
Il papa , el Antonio Augustino episcopo collectis ex nes spectant illius lexlus corruptionem , aliis vero
optimis , ni ail , Veronensi el Beneventano esem - palicioribus dicta Cypriayi aliorum velerum Scripto
pluribus. Monilos autem nos esse voluit has varian - rum auctoritate, aut enucleare, aut confirmare nili
les lectiones a se decerplas fuisse ex Cypriani vo- lur. Sed quia catholicæ Ecclesiie documenta jis illu
lumine, in quo illas Carolus de Montchal, Tolosalum strare conallis est, non omnes Goulartio placuerunt.
archiepiscopus , propria manu descripserat, sed no . E :s itaque tentavit ad Calvinianæ suæ sectæ pla
vem lantummodo in hunc libruin exhibet, ex illo cita reducere. Prixicrea omnes ipsasmet Pamelij in
Veronensi decerplas. Primum vero hir'c editio Pa- hunc librum observaționes recudi curavit , quibus
el risiis anno 1616, el ilcrum anno 1666 cum quibus. paucis adjecithac nola & Distinctas. Plerisque autem
dain Pamelii observationibus , ex viduje Mathurini omnibus indicaç varias quasdam unius manuscripti
Dupuis officina publico usui donala est. codicis, secum a Bova:o communicati lectiones . Quin :
Ultimam Cyprianicorum Operum editionem , Oxo- que enim dumtaxal iis adjecil, quarum prima nos
nii anno 1682 divulgatam , debemus illustri viro C monel in corruptione præsertim morum consistere
Johanni Foll, Oxoniensi episcopo, qui illam ad de - mundi senectutem . Sccunda vero observat longa vam
cem et oclo Anglicanos codices, diversis manibus priscorum hominum vitain confirmari diluvii genc .
exaratos, et varias lectiones sibi ex Anglia elGallia ralis historia . Terlio delinc animadvertit antiquas
missas non sine magno, el ab omnibus laudando la - Christianorum preces ad Deum dirigi per Christul
bore recognovit et illustravit. Nec minore laude di- sinc sanciorum inyocatione. Scd ostendere debebat
gham æsliniamus bonam doctissimi scriptoris lidem , ulrum eam Cyprianus alicubi saliem negaveril.
qui palam proſessus est se ab iis procul remolum Quarto falelur veieres Christianos usos fuisse ex
fuisse , qui non absque insigni religionis damno, terno crucis Christi sigio, sed sine superstitione,
suam in ostendendis velcrum Patrum nar'yis operam cl ulla doctrina de Christi merito imminutione. Bino
collocand. Utrum autem ubique el semper promissis quidem est, quod hujus venerandi signi usum com
sielerii, certiores nos faciet clarissimis vir Stepha . probel. Al quis umquam superstitiosum illius ahli .
nus Baluzius, qui collectis indique Cyprianicarum suin probavit, autdoctrinam dc Christi merilo indir
lucubrationum manuscriptis codicibus,novam illarum mari impune passus est ? Denique variis antiquorum
editionem jam a longo temporemeditatur. Qulo vero Ecclesia Patrum testimoniis probatnullum post hanc
eam cæleris accuratiorem fore magis confidimus, eo D vitam dari pænitentiæ lucu:ni. Sed ibi pro genuin : ci
certius illius de aliis omnibus, hacienus vulgatis, edi- lat spuriam Justini martyris commentationem .
lionibus judicium exspeclamus . Paucas postea in hunc librum notas Rigallius con
ARTICULUS v . cinnavit , qu:e in ejus editione anno 1664, ab aliis
in Orationem Dominicam non distinguuntur. Non plu
De variis in hunc librum annotationibus. res quippe sunt, quam novemdecim . At novem ex
Varice sunt doctorum hominum in hunc, de quo illis exhibel Veronensis, ui diximus, codicis lectio
disputamus , librum nolie el observationes. Duas pes; aliis vero , quæ , una excepla , brevissiinæ suni,
autem tantum Erasmus in illum reliquit , ac prima quidam Cypriani verba explicare , aut confirmare
quidem demiralur quemdam maluisse hunc tract: - conatur.
lum potius appellare, quam epistolam , Ibi vero ad - Duplex in Oxoniensi editione nolarum , satis com
jecit Cyprinum videri sensisse mundum hunc senio modo ordine digestarum , genus est. Prioribusautem
reddi deteriorem . Sed quae de hujus scriptionis li- minori charactere excusis proferuntur variie codicum
· Tulo annotavimus, satis ostendunt quo jure Tractalus quidem manuscriptorum , sed neutiquam antiqua
991 IN DIVUM CYPRIANUM 992
rum editionum lectiones. Cur autein læ omissa sint, A quæ fiunt in medio ipsorum (Ezech . cap. 11, 4...
exploratum non habemus. Secundi vero generis nole In secondo autem adversus Judæos libro : « Transi
ad cxplicandum et stabiliendum Cypriani lextum con - per medium Hierusalem , el notabis signum super
ducunt. In his porro doctus ille vir laudandic procul fronies virorum , qui ingemunt et mærent ob iniqa .
dubio brevitali consuluil. Longiuras cricris sunt due tales qux liunt in medio ipsorum , « liem illic Vadite
priores , quarum altera opinionem illorum refellit, et cadile, el molile parcere oculis vestris ..... Oninen
qui opinanlır Deme:rianum fuisse Alric:t proconsile autem super quem signum scriptum est, ne tetigeri.
lem . Altera vero respondel Lactantius, quiCyprianum , lis (Idem , lib. ii adv. Judæ . $ 22, pag. 47). Ilie
ut supra diximus, ideo corripit, quia sacre Scripluric autem secundo loco sequitur sacrorum Bibliorun
auctoritate pugnavitadversiis ethnicum hominein , qui ordinem , quem cernis priori inversum . Sed nc
illam plane penillisqne rejiciebat, et aspernabalur. umquam negabit id licitum fuisse Cypriano, qui vo
Dissimulare porro non possumus nonnullas mis luit hac ratione seriem sermonis sui apliori (rani.
quidem probandas esse quasdam eruditi saneeditoris ilione connectere. Nonnullis itaque mirum fortaka
observationes , alquc in primis pruulimam , qua magis videbitur cur in hoc posteriore loco diseri ,
contendil rejectos a Cypriano purgatorios ignes, de llem illic, in prioreautem :Manifeslat alio in loco.
quibus nihil prorsus in mente habebat. Sed de bis B Nam hirc in codem scripta sunt. Numquid ergoinse
infra suo loco agendum . cloris nostri lexlu describendo erravcrunt oscilantis
librarii, qui illo , et non alio in loco scribere debe
CAPUT II . baril ? Nom vero ad alium aliquem , quod vis ere.
NOVE IN HUNC LIBRUM OBSERVATIONES . dimus, locum respexit ?
Cæterum ibi, sicut alibi (Idem ad Demetr. pag.
ARTICULUS PRIMUS. sequiturSeptuaginta duorum interpretationem ,atque
De sacræ Scripturæ auctoritate , el quibusdam il- ubi etiam hæc relulit verba : 1 Quærile Deum ,etvir
lius locis. anima vestra (Psal. LXVIII, 55); » quic quidem fiones
Lubenti certe animo fatebimur verum illud esso. prophela Amos, in Osoniensi editione citalo, sed er
quod Lactantius asseruit Cyprianuin esimia raptım Psalmo .xix , juxta eamdem Seniorum interpretatio
fuisse divinarum Lillcrarum eruditione (Lacinl. nem desumpta sunt.
lib. v Just. cap. 4. pag . 471). Quomodo enim illa Majorem fortasse admirationem aliquibus more
rum doctrina rapi non polis et, quibus disiniwagin bunl citala abillo adversus ethnicum hominem qur.
steriä el nominis tribuit auctoritatem (Cyprian . lib . dam Novi Testamenti verba : sed hec paucissima,i
ad Demetr. pag . 185 ) ? In antiquis autem editionibus C ipsiusmcl Christi sunt. Duas aulem cur ea prolakti
ac pluribus manuscriptis exemplaribus absunt haec nobis reddit rationes. Primo quidem , quia Christes
duo verba el nominis (Ibid . pag. 187 el 188 ) : sed neminem umquam fefellit . Secundo , quia plura pri
leguntur in quingne : liis , nec ibi addita temere vi. dixit quemadmodum revera evenerunt. Quamolio
deulur. Supremam autcm sacrarum nostrarum Scri- eilinicos,adhibita hac cautione, sic alloquitur : « Cre
prurarum auctorit:itein ideo lam asseveranter prardic dite illi, qui omnino non fallit ; credite illi, qui lite
cal (Ibid . pag. 187, 188, 190, 192, 193, 194 et 195 ); omnia futura priedixit (Cypr. ibid. pag . 195 ).
quia pcrsuasum omnino habuit ipsummet Deum , ac autem potiori lestimonia Veleris Testamenti urget ad
Spiritum sanctum in illis locuitos, easque compositas versus illos, qui nescire poterant ea Christianos x .
fuisse a Prophetis el scriptoribus, qui codem Sp'rilu cepisse ab infensissimis suis hostibus Judæis, aqui
sancio pleni eranı. Constans vero scmper fuit ircbus illud integrum ci sanum servatum fuerat (Disset
Cypriani sententia , quam in hac commentatione et lal. super . cap. 5 , art. 3 seng.).
plerisque omnibus scriptis suis,ac potissimum in tribus ARTICULUS II .
adversus Judæos libris , tamquam ceriam et minime Quomodo Cyprianus Deum exsislere demonstret er rá !
dubiani ponit et sequitur. Nihil itaque onus est illud humanicorporis slatura, ex solis el aliarum ret!
a nobis fusius probari. D creatione, algue ex publica dremonum , a Christiani
Al operæ forsitan alicujus pretium eril observasse px obsessis corporibus ejectorum confessione.
qnædanı Ezechielis verba alio modo in hoc cilari ad Quamquam Cyprianus in hoc ad Demetrianum !i
Demetrianum , quam in sccundo illius adversiis Ju - bro pro certo, el jam a se alibi probalo , sumatahan
diros libro. Nam ea cidem Demetriano (Ibid . pag . dumtaxat esse Deum ; quibusdam tamen, niecminh
191), aliisque geutilibussic objicit : « Vadile , el ce quidem momenti, argumentis illud lam clare, quasi
dite, et nolile parcere oculis vestris . Nolite misereri breviter demonstrat. Primum autem illud est , 20
senioris, aut juvenis , aut virginis ; et parvulos et in ethnicum hominem sic pugnat : 1 Rcclum le Dzes
mulieres interficile, ut perdelcantur. Omnem autemfecit..... libisublimis status, el ad cælos atque ad
super quem signum scriplum est, ne levigerilis. Quod Deuin sursum (meliores codices suum ) vultus ericius
autein sit hoc signum , et qua in parte corporis posin est. llluc intuere, illuc oculos tuos erige, el jil se
Um sit maniſestal alio in loco Deus dicens : Transi pernis Deum quære..... cum slalu oris et corporis
per mediam Hierusalem , elnotabis signuni super fron - animum luum statue. Ut cognoscere Deum possis,te
! és virorum , qui ingemulei morent ol; iniquilates, anle cognoscc. ( Cyprians ad Demetr. pag. 1921,
993 DISSERTATIO . 994
leum itaque revera essistere , ac essc unicum , inde A Christianorum , cos adjurantium , verbis non secus
luculenter conficit, quod homo si se ipsum , el ani- atque spiritalibus ſagris , verberibus , ac tormentis
mum suum cognoscal, si ad stalum suum sublimem cæsi et excarniſicali. Quapropier ille ad Donalum
allendal, si vullum ad cælos ercclum serio consideret, scribebat datam Christianis facultatem , qua poterant
lum cogelir fateri se a Deo conditum , ac cælos et hos immundos et erraticos spiritus, ( ad confessio
omnia creata ab illo fuisse. Nos vero hanc argumene nem minis increpantibus cogere, ut recedant duris
lationem in nostra de Lactantii libris dissertatione verberibus urgere; conflictanies, ejulantes, gementes
cxcussimus cl explanavimus. Quin etiam sol ipsc so . incremento pænæ propagantis extendere, flagris cic
Hus omnibus evidentissime palefacil clarissimuni (Dis. dere, igne torrere. Res illic agitur, nec videtur , oc
serlal, in Laciant. cap .7 ,art. 3, el cap. 11, art. 2). culta plaga, et pæna manifesta . (Cypr. lib. ad Donat,
ul ail idem Lactantius, el nos alibi annotavimus , lu - pag. 4 ). 1 Rursus autem alio in libro : « Videas illos
men suum csse in argumentum divinae , el unice ma nostra voce el operationemajestatis occultæ flagris
jestatis (Ibid . cap . 12, arl. 1) , id est, exsistere Deum cædi, igne lorreri, incremento pænx propagantis ex
verum elunicum , a quo crealus csl. Sulis autem et lendi, ejulare, gemere, el deprecari (Idem lib. de Ido
creli esemplum pr:c cæleris oninibus creaturis uter- lor. Vanil. pag. 14). » Quocirca cuilibetGentili liden
que selegii, quia cunctis hominibus supremam Om - B ler dicebat: « Videbis nos rogari ab eis quos lu ro
nipotentis Dei, et ipsius solis, el cæli creatio majes. gas; limeriab iis quos lu times, quos lu adoras. Vi.
latem et polentiam demonstrat. dcbis sub manu nostra slare vinctos, et tremere cap
Recic ergo Cyprianus indeconcluditrelinquenda esse livos quos lu suspicis , et veneraris ut dominos.
idola , sive falsos gentilium deos quos error humanus (Idem ad Demelr. pag. 191) . ,
inveneral, et agnoscendum ac colendum illum verum Tum itaque dæmones non solum a Christianis lor
cl unicum Deum , qui opem ejusimplorantibussubve minum quebantur el ejiciebantur, sed ex obscssis cliam lio
nire lam facile potest, quam frustra falsi dii precibus corporibus quantumlibet inviti cxeuntes, adi
gebantur palam declarare quibus priisligiis homi
hominum invocantur. nes fallerent, se vero non esse deus, sed unicum
Deinde vero Deum exsislere probat alio invictissi duntaxat csse Christianorum Deum . At nihil ceric
mo sanc argumento, quod ducit ex publica confessio liac publica illorum confessione erat scris, certius
ne demonum , quos ethnici deos esse arbitrabantur. et manifestius. Meritissimo igitur jure Cyprianus
Nam ji a Christianis adjurati, non solum ipsorum ver- hanc adversus ethnicos elicit conclusionem : « Certe
bis, tamquam spiritualibus flagris el tormentis , ex vel sic confundi in istis erroribus luis poteris, quando
obsessorum ejiciebantur corporibus, sed palam quo- c conspexeris deos tuos quid sint interrogationenostra
que latcri compellebantur se deos non cssc , suisque stavim prodere, et præscntibus licol vobis, prestigias
prestigiis ac fallaciis illudere hominibus , ac unum illas el fallacias suas non posse cclare. (Ibid . ) ,
dumtaxal, quem jidem Christiani colebant,esse Deum . Aut sicut in alio libro dixerat : « Unde veniant et
Animadvertere autem juval quanta confidentia hanc quando discedant, ipsis etiam , qui se colunt, au
adversus etbnicos urgeat argumentationem . Demetria- dientibus confiteri. (Idem lib . de Idolor. Van . pag .
nium enim , cæterosque omnes ellinicr's his compellat 11). , Ili aliis porro dissertationibus nostris lolam
verbis ; « Usi audire velles (Mss. nostri codices ve- hanc argumentationem enucleavimus , planumque
lis) et videre, quando a nobis adjurantur , el lorquen cuilibet fecimus tanti illam esse roboris ; 111 inde in .
lur spiritalibus Magris , cl verboruin tormentis de ob - victissime demonstrelur lam falsos esse gentilium
sessis corporibus ejiciuntur, quando ejulanles el ge deos, quam unicum esse Dcum , atque idcirco lam
inentes, voce humana , el potestale divina flagella el falsam esse eorumdem : gentilium quam veram Chris
vcrbera sentientes, venturom judicium confitentur. tianorum religionem (Disserlal. in Minut. cap. 20,
(Cypriar, ad Demelr. pag. 191.) • Instatadhuc acrius, arl. 3, el in Laclanl. cap. 10, art, 2, el in Tertul. cap.
et illos ad esperimentum tantie potestatis , ac illius 10, art. 6 et 7j .
publicx dicmonum confessionis faciendum sic provo - Morellius porro in suis ad hunc librum obscrvatio
cal: , Veni el cognosce vera esse quæ diximus (Idem nibus animadvertit Cyprianum ibi sermonem fecisse
lib. de Idolor. Vanil. pag. 14). , Neque id seniel dixit, de Exorcistis Cbristianis, qui dæmonia ex obsesso
sed duobus aliis repetit in libris (lib . ad Donal. pag. rum corporibus ejiciebant. At certe si Cyprianum de
4 ). Jam vero observavimus (Disserlal. sup. cap. 10, jis tantum , qui Exorcistarum ordine initiati erani, lo .
art. 6 et 79) eosdem gentiles non minus audacter a coluin esse existimat, plane fallitur. Nam Cyprianus
Tertulliano provocari, ncc illud ab ullo umquam ho- in jam cilato libro ad Donalum diserte asscrii cuivis
mine, si sani capitis sii, revocari posse in dubium . Christiano concessam fuisse d:rmonia cjiciendi potes
Cerio igirur certius cst lum demoncs a Christianis latem . Nos quoque in superiori vostra dissertatione
expulsos fuisse ex obsessorum corporibus. Al si id ostendimus lum a quibuslibetChristianis , quemadmo
mirum sit,mirabilius profecto qua ratione ſugaiban - dum ab Exorcistis, ejeclos fugatosque diemones (Dis.
lur. Non voce, quidem , humana , sed divina poleslale serlal. in Terlul. loc. cit.).
cogebantur ex corporibus, quolibet tempore obsessis, ARTICULUS IN .
exire , ejulantes, ait auctor noster, el gementes , ac Credendum Christo , qui sanguinis sui pretio hominem
 995 IN DIVUM CYPRIANUM
silcro Baptismate regenerat, de duplici mortis illius A quemadmodum nullus ex Ægypto salvus el ines
signo ; de pænitentia , ac quo sensu nemini, hanc vi- lumis evasil, nisi agni signo et sanguinenotatus.
tum agenli, sera esse dicatur . Nemo tamen in animum inducat Cyprianum eris
limavisse quemlibet eo solo crucis signo, fronti
Satis homini non est Deuin cognoscere, scd illi suze prafixo , salvum fieri. Ad alernam enim le
etiam debet credere, ac Cliristo , qui ab ipso Palie licitatem comparandam bona insuper opera requi
suo alerno missus, ( redemit credentem pretio san - runtur. Neque alio sensu dixit : « Credite illi, qui
guinis sui, reconciliando hominem Deo Patri, viviſi- credentibus præmiunt vitc æternæ dabil (1hid.
cando mortalem regeneratione cælesti (Cyprian . ad pay. 195). , Nam illc in suis passim , ac plenisetiam
Demetr.) » At quænam est illa cælestis regeneratio , scriptis, uti in libro deOpere et Eleemosynis,etlibro
misi sacri Baptismatis sacramentum , quo, ut ait Apo• tcrtio adversus Judæos plane ostendit prelerliden at
stolus consepulli sumus cum Christo e in mortem , ut crucis Christi signum necessaria esse bonaopera,
quomodo surrexit a morluis per gloriam l'atris, ita quorum merito possimus sempiternam beatitudinea
cl nos in novilale vile ambulenius ? (S . Paul. Epist . consegui.
ad Roman , cap. vi, 4.) -Quamobrem Cyprianus paulo Plura autem recensel et prxdicat bona Christia.
antea scripserat : « Qui exposita nativitale lerrena , B norum opera , de quibus postea agendum . Atnemo
spiritu recreali,ac renali sumus, non jam mundo, sed sale negabit unuin ex iis esse , quo hominem ,et
Deo vivimus (Cypr. ibid . pag. 193.) » Dixit autem impii falsorum deorum culius, et pristinorum deli
cxposila , id est deposila el abjecia nativitale terrena; elorum pænitet. Etenim si vera et sincera silpeni
quo sensu Terlullianus et Lactantius, quemadmodum fentia : - Venia , inquit, confitenti datur, el credčati
in superioribus dissertationibus observavimus , hoc indulgentia salutaris de divina pietale concedila
verbo utuntur. Nec semel quidem illud auctor noster ( Ibid . pag. 196 ) » Neque ullus difficultatem illius ob
adhibet, sed alibi quoque, et ini suo imprimis ad tinendae excusare ullo modo polest. Nam patet,ail
Donalum Tractalu , ubi admirabiles Baptisnii eleclus ille, ad indulgentiam Dei aditus, ct quærenlilii
lotis eloquentiæ suæ viribus describit , ac prædicat alque intelligentibus veritatem facilis 1 access
(Idem ad Donat. pag. 3 ). est ( Ibid.) Quin etiam nullum vull aut inlima,
Al sicut recte doceļ Baptismatis gratiam essc salle aut provectiori alale retardari, quominus acla pt
guinis Christi pretium , ita etiam așseveral ad cum - lentia salutem adipiscalur ; quia « in isto adios
dem ejus sanguinem , el crucis tormentum pertinere mundo, inquit, nulla sera est Ibid.) . Tantum s
signum , quo quisquis in venielur insignitus, salvus el quidem est sanguinis Christi prctium , ul e subip:0,
incolumis reservabilur ( Ibid . pag . 191), Quod qui. C ait adhuc ille , licet exilli, et vitæ temporalisoccisu,
dem probat supra cilato Ezechielis testimonio , el his venia conlilenti delur, et credenti indulgentia colicea
insuper Moysis in Exodo verbis : Et erit sanguis in dalur; , et ita , , ad immortalitatem sub ipsa nerie
signo vobis super domos, in quibusvos eritis ; et videbo transilur. , Verum ibi doclus Osoniensis, laniels
sanguineni, et prolegam vos, el uon eril plaga diminu - ecclesia Anglicana episcopus, scite observathar al
lionis cum perculiam lerram Ægypti (Exod. cap. xll, elhuicum hominem , nec sacris baptismi undis adhee
13). Quodnam autem sit illud signum , ipse nobis in renatum , facta essc verba ; quandoquidem improbis
dicat in vicesimo secundo secundi adversus Judiros et sero resipiscentibus Christianis non potesttam la
Jibri capite , ubi utrumque illud Ezechielis et Moysis cilis venia promilli, El cerle id sepius probalC).
Icstimonium retulit (Cypr. lib . 11 adv. Judæ . cap. prianus, ac præcipue lolo suo de Lapsis traclalu,el
22, pag. 46). Hujusquippe capitis litulus est : Quod quo hæc transcripsisse nunc sufliciat ; « Quan hud.
in hoc signo crucis salus sit omnibus, qui in fronti. gna deliquinius, lam granditer defleamus. Allo Ful.
bus notentur. Nos vero alibi posi Auglistinuni alt - neri diligchs et longa medicina non desit : fecerda
Holavimus banc aliasque capitum inscriptiones, ab Icutia crimine minor non sil ( Lib. de 'Lapsis,
ipsomel Cypriano esse profectas. Eodem porro modo vag . 157 ).
citata Exodi verba, in hoc libro scripta sunt, atque D ARTICULUS IV .
in mostris tractalus ad Demetrianum codicibus. Alin
illius editionibus pro In quibus erilis, legimus : In Ulrum Cypriunus ignes purgatorios negaverit , quas
quibus vos erilis. diserle asseralælernas fore peenas damnatorum ,quae
Addit ille agnum Paschalem fuisse hujus sigui um rum brevis oculorum fructus perpelua visione perto
bram el imaginem , cujus veritas in Cbrislo moriente sabitur, ac quam variis et horrendis crucialibusChri
impleta est. Rationem vero hanc slalim reddit : « El stiuni ab his excarnificati fuerint.
illic percussa Ægyplo , Judaicus populus evadere non Posthanc vilam nullus, inquit, Cyprianus, pear
nisi signo et sanguine agli poluit, ila el cum vastari lentiæ el salisfactionis locus est, sed « hic vila aut
coperitmundus et perculi, quisquis in sanguine el amillilur aut ienelur. (Cyprian, ad Demetr. pag.
signo Christi invenlus fuerit , solus evadet. ( Idem 197). , At quo magis clara , et certa sunt hæc posle
ad Demetr. pag. 194 )., Hac autem comparatione et riora verba, eo minus probabilis nobis videtur like
argumentatione rursus probatneminem in finc mundi Oxoniensis cpiscopi animadversio : « De Purgatoris
salvandum , nisi signum crucis Christi prælulerit, ignibus, ait ille, non est quod quis sibi blandiatur,et
 997 DISSERTATIO. 998
vitæ posiliminiuni speretab inferis ? , Numquid enini A quemadmodum ille adhuc ait : « Insatiabilis carni
Cyprianus i bi purgatorios negavit ignes, quorum nul- ficinic rabies, et inexplicabilis libido savitiæ (ibid .),
lam ibi fecit mentionem ? Numquid illos ibi notare excogitare uinquain poluil. Sed de iis in superio .
necessario debuil ? Minimne gentium . Nam fatente eo- ribus nostris dissertationibus actum abunde a nobis
2 . 3 dem Oxoniensi episcopo , ibi ille contra gentiles dis- fuit, et in sequenti adhuc agelur ( Disserlai, in Lac
putat, qui quidem si in impio falsorum deorum cullu tant, cup. 10, art. 2, et in Terlull. cup. 16 , art. 1 cl
ad mortem usque perseveraverint, cicruis crucia - in Luc. Cæcil. cap. 8, cap. 12 ).
buntur inferni pænis et ignibus : si vero morte im ARTICULUS V.
1993 minente, credant, convertantur, i et regeneratione
language colesli, , sive baptisino regenerali, ex hac vita dis Quanla iniquilale ethnici condemnaverini Christianos,
32 " cedant, beatam immortai: alein statim consequentur. nec defensos, nec auditos ; quam mirabilis fuerit eo
Quis autem non videt mwil inde contra purgatorios rum , quorum numerus semper augebatur, patientia ,
EN ***** jgnes posse concludi ? el quos Deus ultus est ruinis Regum , jacturis opum ,
Postquam autem auctor noster plane pronuntiivit dispendio militum , ac diminulione castrorum .
1. 1.9 fore ut infidelium et improborum hominum animac Quanto major ethnicoruni in excarnificandis et in
* * * cum corporibus torqueantur æternis doloribus, ac B ferimendis Christianis crudelitas, tanto major erat in
: suppliciis, continenter adjecit : « Spectabitur illic a iis condemnandis injustitia . Narn contra prescriplas
(ABA" nobis semper , qui hic nos spectavit ad tempus, et in naturalis, divini et humani juris leges, cos nec de
Sitenia persecutionibus facris oculorum crudelium brevis ſensos, nec auditos lorynebant, condemnabant , ac
Babaliw fruclus perpetua visione pensabilur (Ibid . pag. 195)., quibuslibel necabant hactenus inauditis poenarum
Apa illa Atrursum observat episcopus Oxoniensis his verbis generibus. Quamobrem Cyprianus iniquissimos illos
Koude exagitari evanida et sæva theatrorum gaudia , quæ homines hoc argumento profligal et revincit : «Chri
suopass gentilium et christianæ religionis persecutorum pas- slianum esse aut est crimen, aut non est (Cyprian.
i cebant oculos. Sed docti viri venia nobis dicere li- ad Demetr. pag. 191). » Si crimen non est, innocens
de ceat Cyprianum ibi non loqui, immo nec cogitasse cerle absolvi debuit. Si vero crimen est, qui se Cbri
quidem de publicis tliealrorum gaudiis, sed do crude- stianum esse inficiabatur, is cæterorum reorum inore
lissimo spectaculo gentilium , qui Christianos dirissi - quæstione torqueridebebat, donec crimen suum fale
mis cruciatibus excarnificari et necari avidissimespe. relur. Nam idco legibus constilula est de reis quæstio ,
di clabant. Sensus itaque iliius est crudelium oculorum , ut corporis dolore exprimatut an vcrum sit accusati
. quibus Christianos in persecutionibus immianiferilate crimen . Verum etlinici , spretis hisce aquissimis le
de crucialos el occisos ethnici non magno sine gaudio C gibus, Christianum se essc sponte el szpius confi
spectaverunt, brevis fructus « perpetua visione pen- lentem , in ipso furo, et audientibus magistralibus ac
w sabitur, , sive consideraSitur et æstimabitur : « se præsidibus clamantem ,ac falsos gentilium dcos cver
9ii . cundum Scripturæ sanctæ , , sicuti ille ibidem ait : tentem , quæstione crudelissima cogere nitebantur,
to a lidem dicentis : Vermis eorum non morietur, et ut se Christianum , id est, quod putabant, crimen ne
ignis corum non exstinguelur, et erunt ad visionem garel. Cyprianus itaque cthnicos his insectatur ver
Leto universa carni (Isai. cap. Lxvi, 24). 1 bis : « Cum sponte confilear, et clamem , el crebris
Quamvis autem dixcrit brevem esse frucium gen - ac repetilis identidem vocibus Christianum me essc
lilium , qui crudeles oculos horrendo Christianorum contester, quid tormenta admoves conlilenti ? ... Dum
I ‫له‬
Trucidatorum spectaculo oblectabant; bi tamen ipsi- me Christianum celebri loco, el populo circumslaule ,
Va stari mel Christiani tam longis, quam horrendis cruciati- pronuntio , et vos et deos vestros clara el publica
bus saepissime interficiezantur . Varia autcm illorum prxdicatione confundo , quid le ad infirmitatem cor
Vi

i l o a genera Cyprianus sic depinxit : « Innoxios domo pri- poris vertis ? Quid cum carnis imbecillitate conien
dho h Vale vas, patrimonio spolias, calenis premis, carcere in - dis ? ( Ibid .) » Quis autem dilfitebitur nibil iniquius,
cludis , bestiis , gladio, ignibus punis .Nec saltem con- et omni humano, civili et divino juri magis coolra
tenlus es dolorum nostrorum compendio , et simplici, D rium fieri umquam posse, quam hominem dirissimis
USM. ac veloci brevitale ponarum , admoves laniandis cor- tormentis compellere , ut crimen , cujus accusatur,
Les poribus longa tormenta ,multiplicaslacerandis visce- etiam menducio fallente, denegel, el ila negantem ab
ribus numerosa supplicia , nec feritas atque immani- solvere ? Totam porro hanc argumentationem expo .
las tua usitatis potest contenta esse tormentis , cxco - suimus et exaininavimus in superioribus nostris
gilat novas pænas ingeniosa crudelitas (Cyprian . dissertationibus de Minucii Felicis, et Tertulliani li
Ibid . p . 190). , Palam itaque facil suppliciorum , qui- bris, ex quibusCyprianus eam delibassehaud prorsus
bus sa nchissimimartyres nostri torquebantur,duplex immerito videtur (Dissertat, in Minuc. cap. 8, art. 2,
fuisse genus. Alia enimvero erant ordinaria , videlicet et in Tertullian. cap. 17, art. 2).
exsilium , spoliatio bonorum ; calenæ , quibus premi; Sed urget adhuc ille , ac recte docel Christianum
carcer , quo includi; beslize , a quibus devorari; gla - ad rejiciendam aul negandam religionem suam nec
dius, q 110 plecti capite ; ignes, quibus exuri solebant. vi,nec tormentis cogendum , sed vincenilam ratione,
Alia vcro extraordinaria , nimirum longiora, multi . ac validis argumentis fidem ejus destruendam . Qua
plica la , ct ca omnia, que ingeniosa crudelitas, et propter ethnicum hominem sic compellat ; « Cum
999 IN DIVUM CYPRIANUM
animi vigore cougredere, virtutem mentis infringe, A et E rusci cl::dcm etmortem . Quam evidens auien et
lidem destruc, discepilatione si polei , vince, vince insigne fuerit illud disine ullionis,ut loquitur aliche
ratione. (Cyprian. ibid.) , Eadem sicuti ostendimus, noster, documentuni, ostendemus in subsequentida
est Tertulliani ac Lactantii argumentatio , quam iste sertatione in librum Lucii Caecilii de Morlibus Pera:ca
hunc exprimit in modum : « Religio coginon potest. lorum ; quo quidem aliisque pluribus csemplis pala
Verbis polius , quam verberibus rcs agenda est, ut omnibus fecil quales quanlasque Decius aliique in
sil voluntas. » De his all !cm plura, ac nisi fallimur, manissimi Christianorum tyranni pænas Deo del:
satis abundanter in superioribus dissertationibus no - rint. In aliis quoquc dissertationibus nostris mani.
stris disputavimus (Laciant. lib . v Inslitul. cap. 19, feste expendimus quam validum et inviclun er isof
pag. 518. Disserlal. in Laciant. cap. 10 , art. 3, el vindicandam christiane religionis veritaleme ala
in Terlull. cap. 19, ari. 1). mentum ducalur ( Dissert. in Luc . Caecil. cap.1,
Quamvis aulem Christiani cernerent se summa art. 1).
omnium iniquitale ac propler suum solum nomen als CAPUT IV .
ethnicis condemnari el trucidari; horribiles lamen
crucialus, sine ulla in perseculores suosmalevolen - Expenduntur Cypriani argumenta, quibus Demnerica
lia , sed tanta profecto patientia , quanta animi forri- B aliosque gentiles reſellil , qui Christianos pnóliartu
belli, famis, el pestis calamitatum causam esse crie
ludine perferebant. Sibi enim a Deo præceplum esse
norerant, ne odio haberent ullun umquam lomi. nabantur.
nem , ac ipsos eliam inimicos suos diligerent (Cy ARTICULUS PRIMCS.
prian . ad pemelr . pag. 197). Quapropler nullam Primum Cypriani argumentum ex mundi seniodesanz
reddebant pro injuria vicem , sed pro odiis benevo tum examinalur.
sibi suppliciisitaqu
lentiams , ac pro inflictis 172). mons trabant
saluti iter (Ibid . pag. Nemo Vidimus in superioribus nostris dissertationis
e a tyran-
nis apprehensus reluctabalur, immo excarnilicalus, quam sæpe el impudenter ethnici objeceriniChrista
gloriabalur, et gratias agebat. Quæ quidem in supe 11os publicarum omnium calamitatum , quibus agi
riori nostra dissertatione explicala sunt (Dissertal. dus vexabatur, ideo esse causam ; quia illorum d:
in Terlull. cap. 21, art. 1). non venerabantur (Disserlal, in Arnob. cap.6,a
Neque tamen illud infirmitati allt impolentie ad 1, segg. in Tertull. cap. 23, art. 1 , sega ).Our
scribendum : Nimius, quippe , ut ait Cyprianus. et vis aulem toties insulsa illa criminatio , ob
copiosus erat illorum numerus (Cyprian , loc. cit.). ligionis nostra defensoribus fundilus eversa fuck
Et certe vidimus quanta essel Tertulliani tempore C quotics ab iisdem eilinicis repetilad ; Demetrianoni
illorum multitudo , qui cum quotidie multiplicaren - men aliosque non puduit eam redintegrare, cumi Li
lur, longe plures, dum auctor hæc scribebat, procul priani nostri lempore mundus triplici, belli,famis &
dubio esse debebant (Disserlal. in Tertull. loc. cit.) horrenda pestis clade preniebatur. Cyprianus itaque
Non id itaque probandum esse censuit, quod omnibus ad eos rursusreſellendos hunc, ali annotarimus,cu
notissimum eral, el gentiles molestissime ferebant. scribere librum coactus est. Quia vero eorum ante
Sua igitur multitudine Christiani facile poterant gen - dentiam , salis superque ab aliis repulsam , nors ***
tilium ulcisci crudelitatcm , quemadniodum a nobis busdam rationum momentis comprimil , ca top
adhuc in superiori dissertatione demonstratum est. solito more nostro examinanda sunt. Primum 5l
(Ibid . cap. 22, art. 1). demonstrat has, aliasque publicas clades, aut genetas
Præterea certo sciebant horrendam gentilium im - tim , aut sigillatim spectalas, minime quidein aleft
manitatem non impunitam ab æquissimo judice Deo slianis, sed nonnumquam causis naturalibus,el hati
dimilli : « Patientes, » idcirco eos, inquil Cyprianus, sæpius maximis ipsorummet gentilium sceleribus,&
( faciebatde secutura ultione securitas (Cup . ibid .pag. semper in sceleralorum hominum pænam eso.
192). Alunde,inquiel aliquis,securitas lanta ?Primum Naluralibus autem causis cas generaliter tribus
quidem , quia omnipotens ipseDeus,id fulurum esse di- D esse colligi possc pulat ex senio mundi,quen
sertis solemnibusqueverbis promiserat. Deinde veroil . occasum et interitum vergere arbitrabatur (Cypre
lum revera promissis slelisse hinc auctornoster confi- ad Demelr. pag. 186). Quatuor enim ,inquiebal,
cit : quod , numquam , inquit, impiorum scelere in no - versie erant anni tempestales. Minor sigh .
slrum nomen essurgitur, ut non stiilion divinitus hyeme copia imbrium ; xslale , solis flagrantia ;i .
vindicia comitelur. (Ibid .) » Nec id probalu difficile lempore, coeli lemperies ; ct autumno,fruciu
sibi essc asseruit , quod ex rerum præteritarum his - cuudilas. Præterca aurum , argentum , aliaque with
loriis omnibus erat compcrlum . Satis itaque sibi suf- in visceribus terræ decrescebant, cl ubique dcu
ficere existimavit recentis memoriæ proferre exem bant agricolæ , naturæ el mililes. Quin etiam Cake
plum , quo Deus gravissimas de Christianorum perse . ait ille, videmus in pucris, capilli deficiant anley**
culoribus repelivil panas, ( ruinis regum , jacturis crescant, nec ætas in seneclule desinit, sed 01I.011
M
opum , dispendio militum , diminutione castrorum , , seneclule . (Ibid. pag. 187 .) » Denique mins
Jam vero vidimus his ejus verbis denolari funestissi. morum depravatio. Alque ex his omnibus
e si in ejus, ret
mam Decii imperatoris et liliorum ejus Decii, Trajani mundum senescere, nec inirum esie si in ejus
 1001 DISSERTATIO . 1002
in aliorum viventium , seneclute omnia degenerentet A monstravimus , fuisse creatum , sed a vero et omni
deficiant. potenti Dco , cujus nutu et arbitrio omnia reguntur,
. .. Verum sicili nullus dubitandi locus est, quin hæc el cuihomines et creaturæ omnes parere ac servire de
omnia vera sini, qux Cyprianus lam affirmate asse - bent (Cyprian. ad Demetr. pag. 187). Alqui ille pric
verat : ila sanctissimiMartyris pace, fas dicerenobis cepit numquam falsos deos, sed se ipsum solum a
sithac non accidisse , quia mundus,quiper lot post ejus cunctis hominibus coli el adorari. Nam ( voce, , ait
mortem sæcula integer perseveravil, jam lum senue Cyprianus, « divina , jusserat : Dominum luum adora
rat, el fini suo erat proximus. Deinde vero aurum et bis, el illi soli servies (Deüler. cap. vi, 13). Alio
argentum decrescebant exbaustis in quibusdam lane autem in libro hæc folidem verba retulit, et in Deu
tum locis, non autem ubique terrarum illorum venis. teronomio scripla esse testatur ( Cyprian . Exhort.
Frequentiores vero hominum mories contigere polue- Martyr. pag. 171, et libr . ii adv. Judæ ., § 11, pag.
runt ex aeris intemperie el corruptione, unde etiam 65). Io grieca autem Seniorum interpretatione, Kúpeoy
orla erat illa horrenda pestis, que omnia depopula . röv Deón Jou 9167,0. 59 , xj auto pów )atpeúteis. Al in
batur. Pestilentissimus quoque aer efficere poluit, ut Matthæi el Luca Evangelio labelur,aporxuryolis, ado
plane immatura esset in pueris canilies , el vires, qux rabis, pro qu6n9 59 : limebis. Alibivero Deus prohi
; in eis augeri debebant, tamquam in senibus minue- B buit ne ficti ab hominibus dii ab ullo umquam co .
rentur. Verum tamersi hæc omnia ex naturalibus lantur. llæc autem ipsa sunt ejus cilala a Cypriano
causis orla esse evidentissime probaretur, non minus verba : Non erunt libi dii alieni absque me (Exod .,
lamen certum est lantas clades in improborum , uti cap. 20, 3). Eadem in alio libro repelit (Cyprian .
mox videbimus, hominum accidisse vindiciam . Exhort. Marl. ibid . ), quæ Seniores græcc sic reddide
ΠΑ.ΣΟ. Νοn singularis porro fuit Cypriani de proximo runt : Ουκ έσονταί σοι θεοί έτεροι πλήν εμού. Latine vero
2 *5 mundi fine sententia, sed ipsi cum aliis diversæ æta- in Vulgata : Non habebis deos alienos coram me. Lall
lis Patribus communis . Lictantius cnimvero el alii datus quoquc ab eodem auctore nostro Hieremias Ju
plurimi, ut suo loco observavimus, persuasum ba- dæis cæterisque omnibus annuntiaveral missos a Deo
buerunt fore ut folus mundus expleto ab ejus orlu Prophetas, qui illos commonefacerent iram ejus liec
sex millium annorum nuniero destrueretur. Alii au impio alienorum deorum cultu provocari. Nolile , in
tem , sicuti Tertullianus, putabant eamdem fore illius quiebal, diis alienis servire, illosquc adorare : Ne in
alque Romani Iniperii ruinam . Alii landem , ut Am - cilelis me in operibus manuum vestrarum ad disper
brosius elGregoriusMagnus, quemadmodum Cypria . dendos vos (Hierem . XXVI, 6). Totidem autem hæc
nus noster, prxdicabant toties mundi finem immi verba alio in libro relulit (Cyprian. adv. Judæ .
nere, quoties publicis famis , pestis, et aliis extraor. C lib . 1, § 2, pag. 21 ; Idem ad Demelr. pag.· 189);
19.1 dinariis calamitatibus vexabalur (Dissert. in Laclanı. græce vero Septuaginia : 0 Trans peint au populares do sv tois
cap. 29, art. 1 ; et in Tertull. cap. 15, arl. I et épous tūv yelpüv úpūv TGŨ xarxhone üpās. In Vulgala au
cap . 21, art. 1; Ambros. libr. x ; Exposil. in Luc., tem legimus : Nequeme ad iracundiam provocelis in
§ 10 , pag. 1506 ; Gregor. Homil . 35 in Erangel. operibus manuum vestrarum , úl non affligam vos. Sed
10 Ta
be
pag. 1612). Alne in animum , quæso , luum facile in eo gravius eral gentilium scelus, quod non solum fal
ducas id ab illis omnibus, tamquam certum , acminime sos deos colereni, ac verum el unicum Deum asper
1,6 dubium pronuntiari, quod soli Deo cognitum esse cer- narentur, sed Christianos etiam illum colentes,contra
netá lioribus Christi verbis didicerant. At quia videbantoninia , uti vidimus, humana el divina jura, nec au
Ndodas quædam accidisse prænuntiala ab eodem Christo ditos umquam , nec defensos condemnarent, ac qui
mundi labentis signa, de his monendos esse Christia - buslibet necarent suppliciis . Jure igitur mcrito Deus
212,3. nos existimaverunt, ut de subseculuris plane in tanta illorum iniquitate et impietate offensus, hæc et
BBS certi, sanctiorem vilam ducerent, nec sibi promille - alia plura ipsorum crimina publicis calamitatibus vin .
15 ! rentlongiorem . Ex publicis porro calamitatibus, quem - dicavit.
jw,by admodum ex morum corruptione nullus cerlo con - Verum enimvero praler utramquc illam idolola
Deficere umquam poluit proximum essc mundi finem . D trix , ac suminæ injustiliæ atrocitalem : « Innocentia ,
At nemo quoque, uti putamus, negare potest rectis . ail auctor noster, defecerat in foro, justitia in judicio ,
bronne de sime a Cypriano nostro concludi publicas calamitatcs in amiciliisconcordia , in moribusdisciplina (Ibid . pag.
hil theulecommolas
r fuisse gravissimis gentilium flagitiis, sce- 186 ). » Longe vero fusius hæc prosequilur in suo ad
sel leribus, superstitionibus impiis, ac communi niorum Donalum libro,ubi rationes reddit cur ipse,misso nefan .
corruptela. Quomodo autem secundum hinc ille dis ethnicorum superstitionibus nuntio, christianam
sortin eruat argumentum , jam , si placet, expendamus. religionem amplexatus fuerit : « Incisæ , inquit, sint
ARTICULUS II . licet leges duodecim tabulis, et publice ære præfixo
Quam luculenter Cyprianus demonstrel publicas cala - jura præscripta sint, inter leges ipsas delinquitur, in
mitales non ideo accidisse , quia Christiani verum ler jura peccatur. Innocentia nec illic,ubi defenditur ,
Deum venerabantur, sed quia ethnici falsos colebant reservatur. Sævit invicem discordantium rabies, et
deos, et aliorum gravissimorum criminum rei erant, inter togas, pace rupta, forum litibus mugit insa
ubi de servorum pænis. num ..... Flagrant ubique delicia , et passim multi
Constat sane mundum non a se ipso, ut alibi de- formigenere peccandi, per improbas mentes nocens
PATROL. IV . S. CYPRIAN . 32
punts
 1003 IN D. CYPRIANI OPERA
virus operatur......Esse jam internocentes innoxium , A cxigit. Reluctantem itaque nec obedientem quanda
crimen est. Malos quisquis non imitatur, offendit. corripit, is ipse serrus pænarum suarum causa es
Consensere jura peccatis, et cæpit licitum esse, quod Quanto igiturmagis sceleratihomines publicarum(7.
publicum est(Cyprian. ad Donat.pag. 7 et seqq.) ,Cr- lamitatum causa sunt, qui relicto vero Deo, rerum
icra vero , quæ hic transcribere longius foret, ibi le- omnium domino et moderatore, ac spretis ci lalu .
gere poteris. Quam autem hæc vera sini, si quis dubi- tatis omnibus ejus legibus, falsos deos colunt, et in
tare possit, ex iis certior adhuc fet, quæ in sureriori- omni scelerum genere volutanlur ! At hi non quidem
bus nostris dissertationibus de corruptissimis ethnico . Christiani, sed Genules erant, quorum idcirco inigais
rum moribus sapius observala , ac paulo post dicenda sima erat de publicis cladibus conquestio . Quat.
sunt. ler recie Cyprianus illos sic urget : « Nec di alis
Ethnici itaque, cum tol lantisque criminibus divi- mala accidere , quia dii vestri a nobis non coluilr:
mas et humanas leges mira plane audacia el temeri- sed sciatis (ita in antiquissimo codice Colbieriza)
iale everterent, conqueri sane non poterant, quod hanc iram Dei esse censuram , ol qui bencficiis je
Deus ipsos publicis cladibus castigaverit. Sed eos in - intelligitur, velplagis intelligatur»(Cyprian.ad Vetusta
super Cyprianus obvia omnibus domini et servi co'n- pag. 194). Sed hæc magis adhuc clara et perspicua
paratione plane revincit. Si tibi sit servus contumax, B lientex iis, quæ ille de singulis cladibus dixit,et nu :
protervus,infidelis , et qui jussis luis non obtemperet, explanında sunt.
nonne illum « flagellas, , ait Cyprianus, 1 verberas, ARTICULUS III.
fame, sili,nuditate, ferro frequenter et carcere affligis
el crucias (Ibid. ad Demetr . pag.188) ? » Atnumquid , Quomodo Cyprianus probaveril neutiquam Christiaxi,
quo
inquiel aliquis, fasdominis fuitlam multiplicibus penis sed Gentiles belloram fuisse causam .
servos suos castigare? Etiam inquimus,elaliispluribus Magna quidem erat ethnicorum de bellis expostos.
quas Plaulus his versibus expressit : lio, sive ut Cypriani verbis ulamur : Hoslem quetea
Perfidiæ laudes, gratiasque habemus merito magnas, exsurgere (Cypriun. ad Demeir. pag. 189), quiRuta .
Cum nostris sycophantiis, dolis, astutiisque,
Scapularum contidentia, virtute ulmorum (al.humerorum ) num imperium vaslabat, et depopulabatur. At let's
(freli id minimc quidem tribuendum erat Christianis, sed
Qui adversum stimulos, laminas, crucesque, compedesque , bis ipsismet gentilibus : Quibus quasi etsi hostis,2
Nervos, catenas, carceres, numellas, pedicas, boias
Indoctoresque acerrimos , giarosque nostri tergi , adhuc auctor noster, desil, esse par inter ipsasliga
Qui sæpe ante in nostras scapulas cicatrices iudiderunt. possil (Ibid .). Togarum aulem nomine omnesRoe .
Scd alius quispiam a nobis postulabit cur ibi Cypria - nos magistratus, præsides el judices logatos con pie
nus addiderit ferro. Numquid, inquiet, domini servos C hendit. Jam enim vidimus quanta inter eos eagerne
stos occidere impune polerant? Respondemus, antic dissidia , el dissensiones, quanta avaritiæ et injustitia
quissimo jure Romano dominis revera concessam crimina , quibus homines crudelius quam bello sem
fuisse in servos vitae el necis potestatem . Poslea la. sæpius vexabantur.
men Adrianus imperator, leste Spartiario, non solum lluc accedit, quod : « Elsi extrema 1 (antique.com
vetuit ne servi a dominis occiderentur, sed jussit nostri aliique manuscripti, el editi codices, evierw
etiam a judicibus dominos condemnari, qui in servos e de barbaris arma el pericula comprimantur, )
suos acerbius animadvertisse convincerenlur (Spar- lerna lamen el domestica bella atrocius gercbarle
tianus in Vila Adriani, post med . Cod . Theodos. lib . I calumniis et injuriis, » quibus in aliorum bona lite
JX, lil. 11, de Emend . serv. Leg . I et 2, pag. 79). In vadebant. Nonne enim minus reipublicæ damnum
libris vero Institutionum fit mentio datæ ab Antonino bellis inferebatur, quam cum e a nocente, los
legis, qua a qui sine causa servum suum occiderit, ait, « crimen admittitur, nec innocens, quando
non minus puniri jubelur, quam si alienum servum inveniuir , de accusalore vel judice melns nullus?m.
occiderit. Sed , et major asperitas dominorum ejus punitatem consequuntur niali ; dum modesti lacrin
dem principis constitutione coercetur » (Institut. lib. timent conscii, veneunt judicatori (Ibid. pag.150).'
, lil. 8 ; de his qui sui). Demum Constantinus Magnus D Sed de his uberius ad Donalum hæc scripsit in the
lioc dominorum jus in servos duplici lege plane peni- Flagrint ubique delicia ....... Wie ieslamentom 4*
tusque abstulit , ac præterea prohibuit ne dirius um . jicit, ille falsum capitalifraude conscribit.Hic arc.com
quam in eos suvirent. Iu cilato autem codice Theo - haredilalibus liberi, illic bouis donaularalieni.Indie
dosiano habes utramque illam legem . Cæterum quam - cus insimulat , calumniator impugnal , lestis ilantal
vis Cypriani adhuc lempore domini potuissentservo ; urobique grassalur in mendacium criminum prost"
suos interficere , nobis tamen haud ægre persuaxlebi- lulæ vocis venalis uudseia , cum interim nocentesat
lur nomine ferro non banc utique potestatem desi cum innocentibus pereunt.) (Idem ad Donal.pag...!
gnari, sed potius quidam instrumenta ferrea , quem - 0 .1111 ergo lantus erat legum contemptus, tanlaghe
admodum memoralas a Plaulo laminas, seu canden - gravissimorum etiam criminum impupilas : «Nulla
res æris el ferri labellas, quibus serviexcruciabantur, ail ille , delinquendimelus , (hoc verbum in plurib
Calerum tametsi dominus jus vite et necis in servim manuscriptis exemplaribus desideratur) vel pube
suum non habeat, ab illo nihilominus , qui ejusdem est ; et sic peccatur, quasi magis per ipsii parte
cum ipse nalura est , debitam serviulem merito placeatur (Idem ad Demetr ., pag. 189). , Quid ergo
 1003 DISSERTATIO . 1006
mirum si tot tamque impii et flagitiosi homines ubi- A remiis hæc pronuntiat : 1 Captans annonam male
que reper ti fuerint? Quid mirum , si mortiſerum 'ca- dictus in plebe esi(Greg. ibid . Cypr. lib . 3 . adv. Judæ .
put impudenter extulerint (falsarii, et venefici?» Quid $ 61, pag. 82); » aut sicut in Vulgala legimus : Qui
mirum , si visi sunt, « in media civitate sicarii, tam ad abscondit frumentum , maledicitur in populis. Neque
peccandum præcipites, quam impune peccantes ? , divinis tantum , sed humanis legibus hæc crudelitas
(Ibid . pag .190.) At de his facinorosissimis hominibus damnatur. Testem enimvero Paulum jurisconsultum
in superiori dissertatione actum est (Disserlal. in babemus, qui scriptum reliquit : « Annonam attem
Tertull. cap. 24, art. 4) . Quis autem dubitat hæc in - perare et vexare vel maxime Dardanarii solent ,
lestina bella Jonge pejora fuisse externis, quze in ex- quorum avaritiæ obviam itum est tam mandatis ,
" . tremis Imperii Romani finibus gerebanlır ? Sed vide, quam constitutionibus. » (Digest. lib . lx, lilul. 11 de
quæso , utrum bis verbis, externa de barbaris arma, Ex!raordin . Crim . leg. 6.)
ad es potissimum collineaverit, quibus Decius aliique Verum duri et ferrei illi gentiles bas æquissimas
Imperatores, qui, ut supra vidimus, cum in Chri- leges pessumdederunt, ac flocci præterea habuerunt
stianos acrius savirent , ad internecionem cæsi, salutaria Dei monita , quibus sacri ejus prophetä
morle sua dederunt crudelitalis suae poenas. fuluram ,propter eorum delicta , fainem prædixerant.
Al bæc bella , inquit Cyprianus , nec fortuito B Quid enim citala a Cypriano (Cyprian. ad Demetr .
aliquo casu , nec in Christianorum , sed Genuilium p . 187) hac Aggæi præmonilione clarius ? Eo quod
qui Deum irritaverant, ultionem gesta sunt. Nam domus mea deserta est, vos autem seclamini, OGXETE
( clarum est, ait ille , et maniſestum , quia non (Vulgata , festinatis)unusquisque in domum suam , prop
per nos , sed pro nobis , ita antiquiores et me lerea abstinebit cælum a rore, et terra prolrahet pro
m . lioris notæ codices ) a accidunt cuncta ista, quæ creationes suas, et inducam gladium super terram ,
12. de Dei indignatione descendunt (Cyprian. ad De- xai étéĘw coupulau inicix gāv. Vulgata : Et vocavi sic
immelr. pag. 192). o llæ igitur bellorum clades non citatem super terram , el super frumentum , et super
Le to contigerunt ( per nos, » id est, nostri causa , vinum , el super oleum , et super homines, et super
et quia falsos deos non colimus : sed « pro no - jumenta , et super omnes labores manuum eorum (Agg.
b !. bis , » quandoquidem Deus his bellis ulciscebatur cap. 1 º . 9 et 10). Prædixeratigitur futuram terræ
dir ? nostras injurias , ac persecutores nostros puniendo, sterilitatem , propterea quod homines relicturi erant
... oplalam reddebat Ecclesiis nostris pacem . domum Dei, id est, ejus cultum , seu domum , in
qua coli solebat, ut abirent unusquisque in domum
ARTICULUS IV . suam , in qua idola falsosque deos venerarentur.
. Qua ratione Cyprianus ostendat non Christianos lianos ,, cC Quamvis
Ona autem Cyprianus, Septuaginta seniores se
sed gentiles sterilitatis et famis esse causam . culus , dixerit gladium , eo nihilominus nomine
Clamabant adbuc ethnici se fame, agrorum sle- significatur haud dubie siccitas et sterililas, qua
rilitate , el frugum inopia ideo enecari quia Chri- mors hominibus inferebalur.
stiani illorum deos non venerabantur (Cyprian , ad. Quapropter hanc subjunxit prophetæ Amos va
Demetr. pag. 189). Sed insulsa plane erat hæc se- licinationem : Et pluam , Sepluaginta xuiBotto , Vul
canda illorum querimonia . Verus etenim Deus vo- gita , sicuti paulo post : Et plui super unam civi
luit hac publica calamitale mundum affligi , non latem , et super aliam non pluam . . . . . et congre
quidem propter Christianos, qui illum pie colebant, gabuntur duæ et tres civitates in unum civitatem polandæ
ejusque parebant præceptis, sed propter ipsosmet aquæ causa , et non satiabuntur. El non convertimini ad
Gentiles , qui illum verum Deum esse negabant, dicit Dominus(Cygrian .ad Demelr . pag.187.Amos. cap.
ac gravissimis semper lædebant sceleribus. Tanta iv . y . 17 et seqq.j. Tantum autem abest, ut lum se
, siquidem plaga etsi æquo Dei judicio mundus per converterint ad hunc verum et unicum Deum ;
culeretur , non inde lamen ethnici facti sunt mc. quin potius eum gravius offenderint non tantum
liores. Avari quippe homines ul frumenta carius famis et sterilitatis, sed pestis quoque acerbius sæ
venderent, claudebant horrea , pauperesque faire D vientis lempore, uli jam demonstrandum est.
absumi malebant, quam eorum inopia opes suas ARTICULUS V .
non augeri. Majorem itaque et multo crudeliorem Tantum abesse ut ethnici Deum , eorum criminibus
famem faciebat eorum rapacilas et avaritia , quam offensum , curaverint pestis tempore placare , quin
lerræ sterilitas. Ecquid namque, ut recte arguit polius illum gravioribus flagitiis irritaverint.
Gregorius Nazianz enus , « gravius atque acerbius ,
quam crudelitas , cupidit asque inexplebilis eorum , Observalum a nobis jain fuit quam horrendum
qui frumentum habent? observant enim temporum el inauditum hactenus in modum calamitosissima
iaiticultates , et famem negotiantur, atque ex aliorum pestis, uti Cyprianus , Eusebius, et aliimemorant,
* calamitatibusmessem faciunt.) (Greg . Naz,oral 20 , omnia depopularelur (Supr. cap . 1, art.5 ). Sed quid
pag. 558 .) Quamobrem immansueti et feri homi- putas tunc aclum ab ethnicis , qui Christianos hujus
des , qui omnem exuerani humanitarem , et Deo el tertiæ cladis accusabant? Numquid inde facti sunt
Sant Celeris bominibus detestabiles sunt. Nam Salomon meliores ? Minime quidem . Deum enimvero, quem
un cilal is ab eodem Gregorio et Cypriano nostro pa - propier sua fagitia ad eos bac horribili peste cas.
1007 IN D . CYPRIANI OPERA
ligandos coegerant, novis nec satis umquam deles. A conquesli sunt eosfrustra his plagiscedi etverberari,
landis irritabant sceleribus. Nam < cum peste ipsa qui nec doluerunt, nec voluerunt recipere digi.
cl lue, ait Cyprianus, vel delecta sunt, vel aucla plinam (Hierem . cap. Il ġ . 30 ). Quid igitur,at
crimina singulorum , dum nec infirmis exhibetur mi- Cyprianus, ab iis acluin 10:1 esset, si percus
sericordia , el defunctis avaritia imbiat ac rapina, non fuissent ? Nonne facinorum impunitale crevissi
(Cyprian . ad Demeu . pag. 189.) Duplex autem ar - peccandi audacia ? Et hæc quidem sunt argumen:,
guit genus scelerum , in que tam crudeles, quam quibus auctor noster plane demonstrat gentilesp
avari homines palam ruebant. Primum enim summa blicarum calamitatum esse causam, miuine tra
eral , el diclu horribilis illorum in ægrotos , in Christianos, uti adhuc probandum est.
morientes ac mortuos inhumanitas. Nullum quippe ARTICULUS VI.
lerebant peste laborantibus auxilium , morientes
plane ,cl
penitusque deserebani,, fugiebant Quanta misericordiæ opera Christiani erhibuerit:&
funera corpora morluorum non secusmorientium
ac canum . fuabuslibel peste in ſectis morientibus, ac mortuis.
ins..pulla relinquebant. Sed hæc Pontius, Cypriani Publicas calamitiiles, quibus mundus propter di
diaconus, et oculatus lestis, tam nalivis , quam tra - ac tanta , ut diximus, ethnicorum crimina cuna
gicis coloribus depingit : « Horrere, inquit, omnes B liebalur , si Christiani averlere non poluerunt,ta
fugere, vilare contagium , exponere suos impie....... conabantur piis operibus levare, aut ab omnipiteet
Jacebant interim lola civitate non jam corpora, sed Deo obtincre modum illis imponi. Nam dicks #
cadavera plurimorum ; et misericordiam in se tran - noctibus jugiter atque instanter , o ail Cyprias,
seuntium contemplatione sortis mutuæ flagitabant. illuin precabuntur, pro arcendis, hostibus, etindre
Nemo respexit aliud præterquam lucra crudelia . bus impelrandis, vel auferendis, veltemperanza
Nemo siinilis evenlus recordatione trepida vil. Nemo adversis, el pro pace ac salute vestra,, id est Gen.
fecit alteri, quod sibi fieri voluit (Pont. in Vila lium (Cyprian. ad Demetr. pag. 193). Ibi zutez a
Cypr. pag. 5 ). » Eadem quoque de iisdem Gentili- Osoniensi editioni præfccio subnotatur bis teria
bus scripsit Dionysius Alexandrinus : Nosely is.pyoué- Cyprianum respexisse ad memorabile Christiania
vous in TwoūvTo, xuianipevyou touspedrátous, miks sais ódois facinus, qui sub Aurelio imperatore imbrem , deya
i pittour Ýms317,tas, kaivxpois érápnus sterkubadigerto• nos in superiori dissertatione egimus, exercise
Tiv Toû bavárou dicocowy, xaà xurywicy extp:Trójeeyor, omnino necessarium divinitus impetraverunt. Veruni
ουκ ήν πολλά μηχανωμένοις εκκλίναι ραδιον : « Eos qui quia Cyprianus dixit Christianos jugiler, 210
ægrotare inceperant exturbabanı, charissimos refuse instanter i Dei implora visse misericordiam ,mer
giebant, eosque in viis semineces destituebant, aut C his verbis quotidianas polius denotavit illorum fit
mortuos insepullos projiciebant aversantes mortis ces, quibus et privatim et publice in suis,ulo aduk
participationem ac societatem ; quam tamen licet annotavimus , synaxibus Deum pro imperatoriker,
multiplici adhibita cautione ac diligentia , evitare et sæculi slalu orabant (Dissertat, in Terlull.capl",
non poterant (Euseb. lib. vi flistor . Eccles. cap 22 arl. 2 tl cap. 23, art. 4, Ibid . cap . 15,art.1).
pag. 269). ) Quanta autem erat ethnicorum in sodales sues,
Secundum vero horumce hominum , omni huma peste laborantes, aut morientes, aut morluss
nitatis sensu plane destitutorum , Dagilii genus, mox dicebamus , inhumanitas, et avarorum bod
nec priore mipus, illud fuit , quo morientes ideo num crudelitas insatiabilis , lanta eral in cos
dereliquisse videbantur, i ne posseni, curantur
possent, dum curanlu stianorum pietas, charitas, et commiseratio.WE
evadere (Cyprian . ad Demelr . pag. 189). , Non enim enim suæ periculo omne ægris et mortuisa
eorum oplaban sa nilaleri, sed mortem celerrimam ; lulerunt. Cyprianus enimvero congregalam proses
lil in eorum bona cificultates cilius irruerent. uti Pontius narral, plebem sibi commissumum
Nenio quippe , ul mox cilatus at nobis Pontius di- eloquentie vi ad exhibenda ægrotantibus o
cebat, aliud respexit, quam lucra crudclia . Neque scricordie opera adhortalus osesl, sintut quæ
plicari (Pak
id cerle dissimulalaul. Elenim « prædandi,, ail adhuc D stianis persoluta fuerunt, vix ppossintesesplica
Cyprianus , 1 dissimulatio nulla , nulla cunctatio , nulla in Vil. Cypr . pag. 5 et 6 ). Singulis enim ve
formido , (1bid . pag . 190 ). Sed eos videre erat sua qualitale distributa sunt ministeri a,quibes as
passim discurrentes , defunctorum bona rapicntes , lla vevero
ht..NuNulla
suam peste infectis conferrent ro interpost
et occupanies . Ne quis vero alius, pari avarilia moia , divites ea omnia quæ egentibus aan
hiante illorum rapinas præverteret, præsio erant crant, mira liberalitate largieban tur.ar1ioren
mnibus chcha ,s
falsarii, qui morientium testamenta falsa suppone. aulem mercedem , diviliis oomnibus
bani, eaque judicum , prctio corruplorum , auctori. bore suo subministrabant. Sed uins boc mocy
lale tamquam vera confestim approbabanlur. onti ilillud
bilem Tobir, cujus venia PPontius lud dictum te
cl al em , quod hisce mi
Tanlum igilur abest ut improbissimi homines , luit , in hoc superabant pietatem
ur non, laquod ntum dones
tol lantisque cladibus vexati, resipiscerent, quin sericordie officiis conabantur bi non land
cl inſcosissit
io m
iram Dei non timentes , gravioribus flagitiis illam licos fidei sublevarc, sed sisibi
is nocliam
n secus ac Chi
in se semper acrius concitabant (Ibid . pag. 188 ). gentiles quos ctiam mortuos non se
Merito itaque cilali ab auctore nostro Prophetæ stianos mandabant sepultura .
 1009 DISSERTATIO . 1010
At Divnysius Alexandrinus hæc lasius cxplicat. A bilis virtus, lata patientia , fides firma, el promissa
Plurimi, inquit, dum agris assidue ministrantes re- sibi a Deo æternæ felicitatis certa spes et exspe
slilucrunt corum valetudinem , ipsi tim sancta quam clalio.
gloriosa morie interierunt. Alii posteaquam morluo . Deinde vero non ideo mundus lot cladibus preme

..
rum oculos et ora clausissent, postquam illorum cor- balur, quia Christiani falsos deos non colebant : sed
pora suis humeris bajulassent, lavissent, composuis- illum verus Deus his vexari permisit, ut « qui bene
sent, ac solito more ornavissent vestimentis, ipsi ficiis, , ait Cyprianus, « non intelligilur, vel plagis

.
paulo post inorlui, eadem oflicia ab aliis exc«pcrunt. intelligatur (ibid . pag. 195 ). » Ethnici itaque his ca
Atque hoc, ut recle quidem Dionysius ail, mortis lamitatibusideo puniebantur,ut eos criminum suorum
genus ob pietatem et fidei constantiam non inferius penilerel, ac rejecto tandem insano falsorum deorum
martyrio censelur (Euseb. lib. vu Histor. Eccles. cullu , unicum agnoscerent et colerentomnipoteniei
cap. 22, pag. 269). Quis autem non videat quam di Deum , ac veram religionem amplexarentur.

* * **
versa fuerint eo calamitoso pestis tempore Christia- Ad hæc vero Christianinoverant, el confidebant se
norum cl gentilium opera , el quinam ex illis Deum ijsdem adversis probari et corroborari. Quamobrem
offenderint, aut potuerint iratum placare ? alio Cyprianus in libro : « Quam necessarium , ) ill
B quiebat, « quod pestis illa el lues, que horribilis ct
ARTICULUS VII , feralis videtur , exploral justitiam singulorum ..... an
infirmis serviant sani, an propinqui cognatos pie di
Cur Christiani, plane innocentes, iisdem publicis cala . ligənt, an misereantur servorum languentiuin Do
mitatibus, ac scelerali gentiles affligebantur. mini, an deprecantes agros non deserantmedici, an
Mirandis plane maximc Christianorum in omnes rapaces avaritie furentis insatiabilem semper ardo
pietatis operibus minime commoti gentiles, acrius rem vel metu mortis exstinguant, an cervicem lle
instabant, palamque vociferabantur iniquum omnino ctant superbi, an audaciam leniant improbi, an per
fore Deum , si publicis calamitatibus improbos pu - euntibus charis vel sic aliquid divites largiantur, ac
niendo, iis el merentes et immerentes pariter vexet, donent, sine hæredemorituri (Ibid . pag. 193; Idem ,
atque obruat (Cyprian. ad Demelr. pag. 192). Sed lib . de Mortalit. pag. 162). , Nam sicuti naucleri pe
hanc argumentationem , sæpius ab illis, ut vidimus, ritia dignoscitur in tempestate, sicuti militis ani
repetilam , Cyprianus noster variis raliorum momen - mus in acie probatur, sicuti Abrahæ fides imperalo
tis diluit (Disserlal. in Tertull . cap . 23 , art. I el 5 ; filii sui sacrificio tentala est; sic his publicis cladi
Cypr. ibid. pag. 192). Primum enim fatetur Deum bus probabatur virtus el patientia christianorum , ac
posse, quotiescumquc libuerit, ea mala prohibere, C probata coronabatur (Ibid .). Cur ergo ? « Quia nisi, ,
sed noluisse propter ethnicorum , ut ostendimus, im ait ille , « præcesserit pugna,non potesi esse victoria ;
probitatem et scelera , quæ , sicut ait Propheta , ho - cum fuerit in pugne congressione victoria , liinc
mines ab ipso separant (1s. Lix . 2). Si ergo non dalur vincentibus el corona ( Ibid . pag. 160 ). )
peccavissenl ethnici, aul si sinceram egissent scele- Postquam autem id quorumdam , ac potissimum
rum suorum pænitentiam , lum a Deo non separali, Pauli apostoli exemplis , atque hujus quoque el Ec
nullam profecto habuissent causam de illo el de clesiastes verbis confirmavil, inde concludit lenge
Christianis expostulandi. Deinde vero quamvis Chri - disparem esse Christianorum , ac gentilium et Judico
sliani piam omnino castamque vitam ducerent, quia rum in publica pestis calamitale , aliisque advcrsis
tamen quaindiu in hoc mundo sunt, par illorum et conditionem . Nam his Christi hostibus horrenda,
gentilium , quemadmodum hominum in eadem domo de qua salis egimus, pestis eral insanabilis el n .or
inanentium , debet esse quoad corpus conditio, utri- tifera plaga , qua morientes rapiebantur ad sempiter
que idcirco iisdem adversis el incommodis rebus af- num supplicium , Christianis vero salutaris excessus,
fici debent. Verum longe dispares quoad spiritum quo ad æternum refrigerium vocabantur (ibid .
erant. Quinam enim ex illis dici poterant publicis pag . 161) .
cladibus affligi et conturbari ? Nonne hi soli gentiles , D Quantum ergo gentiles et Judæide peste , fame, et
qui merebant, dolebant, el tam clamosa quam que- bello conquerebantur , et dolebant, tantum Christiani
rula voce miseram sortem suam lamentabantur ? tranquillo lietoque animo illud verum esse ostende
Contra quippe christiani, inquit Cyprianus « spirilu bant (Idem adv. Demeir . pag. 193) quod citallis a
A. magis quam carne vivenles, vincebant « firmiíale Cypriano Habacuc prophela longe anlea hisce ver
animi inlirmitatem corporis (Cypr. ibid . pag. 193). 1 bis prædixerat : , Ficus non alleret fructum , ci non
Quamobrem nullis adversis animo consternati aut erunt nascentia in vineis : 09 xlpopoproel xai our ës:0.1
ſracli numquam de iis dolcbant, velmussitabant. geyyiuatu. iy rais inuatloss . Mentietur opus olivic
s
Præterea gentiles miserias suas et arumnas de - el campi non præstabunt cibuin . Deficient a pa
flebant, quia in hoc tantum sæculo bene illis csso bulo oves : + 34) TEV ånd Bpwoews repóxto . El non
polerat, nihilque illis postea supererat, nisi pæna, erunt in præsepibus boves. Ego autem in Domino
el dolor (Ibid . pag. 192). Al Christianorum , caduca gaudebo, cl in Dco salutari meo : Xupigoule è ooh
hujus vitae bona spernentium , meus e contrario inter Oca swtő,pí hou. , (llabac. iv, 17, 18 .) Nec 11 “
It has ipsas labentis seculi ruinas erecla erat, immo- clum quidem aut vanum erat illorum gaudium ; quia
 1011 . IN D . CYPRIANI OPERA 1942
firmiter exspectabant dandam sibi a Deo ælernam A peregrini Romanorum dii, uti Mars Thraciuset Com
felicitatem . ticus, aut adscititiæ dex , sicuti Juno Argiva,velst.
Poslea vero Cyprianus id confirmat longe pluribus mia , vel Poena, aut Diana Taurica, autMaler des
verbis, ex Sapientiæ libro desumplis, quæ alibi inle . Ideea, aut Venus Calva Romanis imperium dederuat
gra , ac postremam tantum eorum partem alibi relu - vel propagaverunt. Qui enim eorum ,a quibuseale.
lil (Cyprian, ad Demetr . pag. 195 ). Salomon autem bantur, regna tueri valuerunt, quomodo polera:
cui hic ipse liber nominalim ab eo tribuilur, ibilu - aliorum fundare et augere imperium , quibus cogei
culenter enarral, quam amare impii et iniqui ho . numquam fuerant ? Huc accedit, quod victi suntpt
mines, æternis inferni ignibus excruciali, visa Chri- nales, quos Æneas in Italiam secum adspurcari
stianorum beatitudine, miserrimam sortem suam el Prirlerea ante Romanos floruerunt Assyriorum,Na.
æternam damnationem deflebunt (Sapient. v , 1 el dorum , Persarum , Ægyptiorum , Græcorum rezu.
segg . ; Cyprian . lib. u Teslimi. pag. 68 ; De Habil. Dii ergo Romanorum nec illa , nec alia dispensant
Virgin . pag. 97, el de Exhortat. Marlyr. pag. 182). Sed age, et dic nobis, quxso, quam in deossex
In superioribus porro dissertationibus nostris vidi. Ob pielalem Rornanis delatum fuit imperium ,quia
mus banc gentilium ex Christianorum adversis ct parricidio , raplu virginum , aliisque neſandis seelen
vexationibus ductam argumentationem non tam con - B bus incepit. Neque dixeris illud auclum auspica
tra illos, quam contra Dei providentiam pugnare ; ac auguriis , et aliis hujusmodi superstitionibus, quites
quomodo ab eruditissimis christianæ religionis vindi aut ſutura quædam pra'nuntiabantur, aut credelle
cibus dilualur et everlalur . aliquid extra solitum natur:e ordinem fieri. Eler:
CAPUT V .
eorum falsitatem exempla Reguli, Mancini,eile
Cæsaris demonstrant. Quid vero, quod hæc et ain
DE CYPRIANI LIBRO DE IDOLORUM VANITATE . etiam omnia, que gentiles mirabantur,non aclasie
ARTICULUS PRIMUS. falsorum deorum suorum potestate, sed fraudibus di
præstigiis deinonum , quipoetis, Socrati,Mugis,kis
Analysis hujus libri. stani, et Platoni cogniti fuerunt, quamvis uterqe:
Tres hic liber dividitur in parles, quarum prima llostanes et Plato, unum dumtaxatDeum esse dotze
Cyprianus ostendit falsos oninino esse ethnicorum rint (pag. 14 ). Nam hi dæmones sunt insinceri:
deos (Cypr . lib. de Idolor. Vanil. pag. 11). Mortui perditi spiritus, qui, sub deorum statuis etsinak
enim reges ab iis coli cæperunt, ac deinde expressi cris delitescentes, credulis et incautis hominibus
simulacris illorum vultus, templa ædificata , immola - persuadere conabantur hæc ab eisdem illis diis hin,
tr hostiæ , et festi dies in ipsorum honorcm cele - C ne ab eorum cullu ad verain traducerentur relpon
brali. Eo autem modo dii facti sunt non modoMeli- nem . Omnes siquidem illorum fallacia el rallespa
certes, et Leucothea, Castor , et Pollux, Æsculapius , lectæ sunt, quando Christiani, illos per Deum vert
Apollo, Neptunus, verum etiam Jupiter, cujus sepul- adjurantes, coegerunt non solum de obsessis corp.
chruin in Crela visilur, et Saturnus, qui latio nomen ribus exire, sed palanı quoque fateri quiipsisibi, 1
dedit, qui lilleras imprimere, el signare nummos pri lumque unicum , el verum esse Deum , cujus 1100
mus in Italia docuit. Illum autem a Jove fugalum ex- adjurabantur.
cepil Janus bifrons, a quo Janiculum el Januarius Ad secundam hujus commentationis parlen des
mensis cognomen suum traxerunt. At planius cerle el psus indeCyprianus manifestissime probatiliun
apertius Mauri suos coluerunt reges. Effræni porro et lummodo esse Deum , rerum omnium creatore .
impia hac licentia religio gentilium propagata est. Nam suluma divinitatis sublimitas, inquit,nec un
F'er provincias siquidem singuli non unum el verum , nec consortem patipolest. Quin eliam terreni rezca.
sed plures fictos a majoribus suis deos venerati sunt. sicut « Thebanorum germanitas, » Romani gemilli,
Quod quidem auctor noster probat Alexandri Magni aflines Pompeius el Cesar nequiveriut alterius to notis
epistola , palamque facit nihil dicau esse absurdius, gnantis ferre societatem . Quid vero , quod res
quam hujusmodi diis aut dalam , aut ablatam alios D rales si spectemus, nonne videmus apibiis,fresh
deos procreandi potestatem (Ibid. pag. 12). et armentis esse unum ducem , sicutiunus exlmu
Neque sinit sibi objici Romanos sua in deos suos rec:or, qui nec videri, nec comprehendi, '
pietate meruisse totius terra orbis imperium . Non umquam æstimari potest ? Unus autem cum illic
enim illud umquam acceperunt a diis aut dleabus suis non pluribus nominibus appellatur, sed wluum nose
propriis, elvernaculis , neque ab aliis peregrinis et ejus Deus est. Quia vero ubique est dillusu
aliunde adscitis . Non a primis quidem , quales nitiqne potest intra unam adiculam includi, sed lo
sunt Romulus, Picus, Tiberinus, Pilumnus, Consus, nique uantunte
e ,q
ejus totus est mundus. Vulgus denique,qui
Vidhus, Scansus, Forculus, Limentinus : neque etiam M i
imperitum , sæpe sa pius exclamando naturaliteri
ndo,,nalul
a deabus Cloacina, Pavore, Pallore, Febre , vel Acca ,
lum invocat, el exsislere confitetur.
et Flora utraque meretrice, vel Cardea el Orbona. Tertia demum hujus operis parle Cyprianu
Tales enimvero deos el deas nominare, refellere est
omnibus facit que genuina sil Christianos,
nquit, Jadro
(pag . 13). Christo doctrina. Tamdiu autem b,isiinquit,ræceptis ob.
Eadem profecto, immo validiori adhuc, ratione rum regnum floruit, quamdiu divinis ppræcep
 1013 DISSERTATIO . 1014
temperaverunt. Al posteaquam illa spreverune, da- A Diciu autem longe difficilius videtur quisnam
lam sibi a Deo perdiderunt gratiam , ac soli et cæli verus et genuinus sit hujus libri lilulus, et quoduam
extorres , per totum mundum dispersi vagintur. illius initium . In manuscriplo enim Colbertino anti
Deus itaque aliumi, sicut promiserai, Fideliorem po- quiore libro ab annis 800, uli opinantur, scriplo sie
pulum sibiallegil , qui amissam a Judæis acciperet habetur : « Incipit quod idola dii non simt, , Tum
gratiam elindulgentiam . Slaluto itaque tempore suum continuo liber sic inchoatur : « Quod idola dii non
misit Filium , qui sermo, virtus, ralio , sapientia , et sint, et quod unus Deus sit, ct quod in credentibus
gloria est. Is vero in virginem , Spiritu sancto coope- dalis (lege datum ) sil deos non esse, quos colil vul
rante, illapsus, homo factus est Deo mixtus. Christia - gus, hinc nolum est. Reges olim , elc. » Eadem plane
norum itaque arbiter ille,magister , illuminator, doc in regio codice 3974 , et aliis pluribus exhibentur,
clor etmediator est, qui nos ad Patrem perducit . nisi quod in litulo additum est, contra Paganos, que
Sciebant quidem Jud.xi hunc esse, quem sacri eo- cerle duo Cypriani verba numquam fuerunt.
rum Prophetæ et tunc et in fine mundi verdurum in vetusto autem exemplari nostri monasterii, et
prženuntiaverant : sed sceleribus suis obcæcati ne - olim Corbeiensis , quod ejusdem fere atque Colberti
gant hunc primum ejus adventum , el secundum ex - mum ælatis esse dicitur, hæc legimus : « Epistola Ce .
spectant. Quia vero infinita propemodum edidit mi- B cilii Cypriani incipit, quod idola dii non sint. - At
racula , illum magnum esse dixerunt. Al cerle cum tria priora verba non primum quidem , sed eadem
inter homines ipse bomo vixit, ea omnia contige - tamen manu postea adjecta sunt. Liber vero, seu ut
ir runt, quæ ab iisdem prophetis de illo prædicta fue- jbi dicitur, Epistola, sic orditur : « Deos non esse,
rant. Sub vitæ autem ejus finem , Judæorum magi- quos colit vulgus, hinc notum est. Reges olim , elc.
stri et primores divina ejus doctrina irritati, a Pontio Neque his multum dissimilia in codice Tarniensi sic
Pilato , ex parle Romana Syriam procurante , exlor- exarata sunt : « Epistola Cecilii Cypriani de eo quod
serunt ut cruci afligeretur. Sed ipse in ea moriens, idola dii non sint. , Tum deinde : «Deos non esse, quos
sua sponte dimisit spiritum , ac tertia abbinc die ad colit vulgus, hinc notum est. Reges olim , elc . » Re
vitam reversus, se discipulis suis videndum præbuit. centioris vero Colbertini codicis illud est sine in
Per quadraginta vero dies illos, cum quibus versatus scriptione exordium : « Deos non esse, quos colit
est, ea docuit, qne alios postmodum docerent. Deni mundus, hinc nolum , ) ele . El in fine : « Quod idola
que in cælum sublatus fuit , unde ad omnes homines, dii non sint, explicit. ,
destructo mundo, judicandos veniet. Discipuli vero Nos vero clarissimus Baluzius certiores fecit in
ejus ubique dissemiuaverunt acceptam ab illo doctri- omnibus fere, quos penes se habet, et aliunde colle
nam , quam non tantum voce, sed tormentis , cruci- C uit, hujus libri codicibus manuscriptis illum ab his,
bus, aliisjne ponarum generibus,mira constantia ad absque ulla alia inscriptione, incipere verbis, quæ in
mortem usque perpessis, veram esse demonstrave. Colbertino exemplari scripta esse mox animadver
runi. limus.
ARTICULUS I . Quosdain insuper vidimus codices media et am
plius parle mutilatos, quorum initio index omnium
:: ? De hujus libri auctore , litulo, inilio , integritate , ar Cypriani librorum , qui in eis descripti erant, præfi
gumenlo ; el cur aliquando epistolæ nomine inscri gitur. In hoc autem indice simplex iste exhibelur hu
batur .
jusce libri lilulus : « Quod idola dii non sunt. , Cirum
Uno omnes ore, magnoque animi consensu , falen - autem librarii illum ex jam citatis Hieronymi verbis,
Tur, et semper confessi sunt Cyprianum esse hujus vel aliunde transcripserint, nemo facile dixerit. At
Jibri aurtorem . Ecquis vero de hoc dubitare potest, certum planumque est imperfectam esse hanc inscri
quod Augustinus his verbis non obscure signilical ? ptionem ; quippe quæ primam dumtaxat hujusce
Regullie Apostolicae sectator episcopus Cyprianus commentationis partem repræsentet.
de uno vero Deo adversus multorum deorum falso. Neque minus variant editiones. Nam in illis , quæ
ronique cultores disputans, mulla profert Testimonia Danno 1540 et sequenti excusæ sunt, inscribitur :
de libris eorum , quos preclarosauctoresbabent,hoc Tractatus quartus,de Idolorum Vanitate ; » initium
est, ex illa veritale , quam in iniquitale detinent vero libri : « Quod idola dii non sint, el quod unus
( August , lib. contra Perilian . de unic. Bapiis. Deus sit, et quod credentibus dalum sit deos non
cap . 4 , § 6 , pag . 530 , tom . IX ). · Expressius tamen esse, quos colit vulgus, hinc notum est. Reges
Hieronymus ad Magnum scripsil ; « Cyprianus quod olim , etc. . In editione autem a Morellio anno 1564,
idola dii non sint, qua brevitate , qua historiarum adornata hic lilulus est : « Quod idola dii non sint : )
omnium scientia , quorum verborum el sensuum libri vero exordium : « Quod idola dii non sint, et
splendore perstrinxit (Hieron . Epist.83, pay. 937 )? , quod unus Deus sit, etc., ) ut in superiori edilione .
Plures porro alios diverse ælalis scriptores, idem Al in aliis annis 1593 et 1606 , hic litulus est : « Quod
profecto allestantes, citare lam facile nobis, quam idola dii non sint el quod unus Deus sit, ci quod
aliis inutile furet. Nihil itaque necesse est illud fu Christus salus credentibus data sil, sive de i
sins probari, quod a nemine in controversiam vo vanitate ; , initium autem libri : « Deos non esse ,
calur ? quos colit vulgus, hinc notum est. Reges olim , etc. )
+
1015 IN D. CYPRIANI OPERA 106
Eumdem et lilulum , et idem libri principium reti- A omnibus perspicilur quodnam sit illius argumentun.
nuit in accurata a se Rigaltius editione. Demum Oxo. Quis namque illo , qui brevissimus est currentiis
niensi præpositus hæc omnia rejecit, huncque præ - oculis perlecto , starim non animadvertit in eo de
fixit vitulum « De idolorum vanitate , , et librum monstrari falsos gentilium deos, unicum Deum ,&e
his verbis orsus est : « Deos non esse, quos colit Christum cjus filium nostrum esse magistrum elle
vulgus, hinc nolum est. Reges olim , ctc. » Ea au- demplorem ?
tem lanium se relinuisse testificatur, quæ ipsi vide . Denique jam vidimus hoc opusculum in mo!
banlur ad libri designationem magis accommoda. Ve- manuscriptis exemplaribus Epistolæ nomineinseriti.
rum quis negabit hunc libri titulum non esse melio . Sed id nemini mirum videri debet ; quandoquidea
rem , quam istum : « Quod idola dii non sunt, » qui pleraque Cypriani Opera ab antiquis scriptoribus
Hieronymiauctoritate confirmari potest. Sed primæ Epistolæ , Truclatus, et Libri indifferenter appellarter.
tantum , uti diximus, hujus libri parlis, non autem Neque opus est illud a nobis demonstrari, quod ali
tolum illius argumentum exhibel. aliis , ac præsertim ab Oxoniensi Episcopo glas
Cerio itaque affirmare non possumus quze vera abunde probatum est. Verum quia haec commentatie
sit hujus libri inscriptio , ac quod illius exordium . nullam præ se fert epistolæ speciem , slandum po
Erasmus vero suspicatus est illa adaucta fuisse a B lius videlur eorum judicio , qui illam in tractatrae
quodam docto homine, nec aliud nobis superesse, numero reponendam censuerunt (Præfal, 010r. 1
nisi fragmentum hujus lucubrationis , que capite Annal. Cypr. pag. 4 ).
truncata est (Erasm . Nol. in hunc libr.). Nam testis, ARTICULUS III.
inquit, nobis est Lactantius plurima a Cypriano con
scripta fuisse volumina. At Lactantius quidem dixit Quo lempore, el quam festinanter hic liber a Cyprias
multa ab illo edita fuisie , sed penitus tacuit quam in scriplus fuerit.
rem scripla sint, ac postea unius lantummodo ad De. Tanielsi nullum temporis, quo hic liber scriptus est,
melrianum orationis nominatim meminit (Lactant. indicium in eo deprehendalur ; quidam tamen pulasi
lib. v ; Inst. cap. 1, pag . 459, et cap. 4, pag. 471). illum a Cypriano in lucem emissum statim atquesa
Poterat autem Erasmus Augustinum etiam et Hiero. cris Baptismi undis regeneratus fuit, et antequam
nymum , a nobis paulo anie laudalos, citare , quorum presbyteralus ordine initiarelur . Opinionem autem
primus lestatuni fecit mulla a Cypriano, in suo ad- suam connituntur quibusdam confirmare conjeciuris.
versis ethnicos libro proferri illorum testimonia : Primam vero inde ducunt, quod eruditiores viri,qui
secundus vero historiarum omnium scientiam in eo rejecia falsa ethnicorum religione , christianam 20
exhiberi (August. lib. contr. Pelilian. de unic. Ba- C plesabantur, solebant publico aliquo scripto probuze
plis. cap. 4, § 6, pag . 530, Tom . 1x ). Sed hic dixit id quam sincera esset eorum conversio . Verum hund
summa brevitate factum . Et certe in boc libro cita !ur omnes, non dico Christiani, sed christiane relig at
dumtaxal nomine suo insigne Alexandri Magni ad defensores statim a conversionis sur initio litres
matrem suam volumen. At quia Cyprianus plurima scripserunt, quibus fidei suæ certius darentpignusei
contra gentiles de illorum diis congessit, quæ a mul- monimentun ? Nemo sane id dixerit. Deinde fer
tis memorir el scriptis tradita fuerant, hinc procul Cyprianus antequam hunc librum edidissel, satis ei
dubio Aligustinus dixit et hæc Scriptorum elbnico - scripto et facto probaverat fidei sux integritatea.
rum testimoniis comprobari. Jam enim ad Donatum , uti fatentur, scripserat libra,
Aliam insuper Erasmus mutilali hujus libri copjec - quo suscept:e a se religionis christianæ rationem *
turam inde capit, quod ex abruplo incipiat. Neque lam reddidit. Certissimum præterea dedit illiusp .
nos illi aliisque repugnabimus, qui arbitrabuntur, et gnus, cum adhuc catechumenus tanto christiaer
ostendent in primis aul aliis paulo postCypriani sæc perfectionis ardore inflammalus est; ut prædiis suis
culum descriptis codicibus nullam fuisse inscriptio omnibus vendilis, collectam inde pecuniam pauperi
nem , el ab his incoepisse verbis : « Reges olim , elc. ) bus distribucrit. Quid ergo necesse amplius eral,a
Sed ab his illud, qnod dillicillimum est, probandumi D edilo altero libro satis superque probatam fiden
erit cui adscribenda sit hujus tituli prætermissio , an suam denuo comprobaret ?
ipsimet Cypriano magna ſestinationc scribenti, vel Secunda illorum , qui hunc librum a Cypriano fi
negligentiæ scribarum , qui vacuum haud insolito perrime christiano conſeclum fuisse existimant,ent
more reliquerant spatium , in quo cum litulum ma- jcctura hinc capitur, quod ille verbis minimeChr
joribus litteris , ac minio etiam exararent. Satis stianis hoc in libro usus est, quemadmodum istis:
porro adnotasse sufficiat illum , qui in variis codici- Regna ..... sorte variantur ; , et postea de Christo
bus et ineditis , et edilis tam diverso modo legitur, a ad vitam revocalo , 1 Ad superos denuo regtet:
Cypriano profectum non videri. Plures præterea exi. (Cyprian. de Idolor. Vanit. pag. 13 el 16). Plues
stimant spurium ac suppositum esse in prima hujus quoque , inquiunt, Cyprianus profanas historias
libri parte fragmentum , de quo postea agemus. Non congessit, nec citavit sacra Scripture Testimona,
minima igitur dubitandi ratio est utrum bic liber quæ aliis in libris affalim , ac nonnunquam , uli ad
plane incorruptus ad nos pervenerit. huc aiunt, sæpius quam par eral, relulit.Denique
Al quanto id obscurius est, tanto evidentius ab lolus hic liber iis composilus est, que es Mina
 1017 DISSERTATIO . 1018
Felicis et Tertulliani libris de verbo quando?fue ex. A riis exarati, in diversis bibliothecis reperiuntur. Qua
scripsit ad verbum . In aliis autem ejus libris nibil cuor autem ad manum habuimus, Colbertinum anti
prorsus simile videinus. Omnibus porro hisce ratio - quiorem ante annos 800 descriplum , et paris anti
num momentis putant recle confici hunc librum a quitatis Corbeiensem , nunc vero Sangermanensem ,
Cypriano divulgatum fuisse, quam primum christia lerlium vero Taruiensem , uno sæculo bis posterio
næ religioni nomen suum dedit. rem , quartum tandem Colbertinum alium ante annos
· Sed qui ila argumentantur nescire non possunt 300 scriplum . Alios vero plures ad novam operum
nomen sors in sacris et Veleris et Novi Testa - Cypriani editionem adornandam collegit Baluzius, quo.
menti Scripturis (Numer. cap. xxvi, 33 el 36 ; Josue, rum hunc nobis dedit indicem . Quatuor priores anno
cap. XVI, XVII, etc.) eodem atque a Cypriano sensu rum 800, nimirum Pitheanus,sancti Cornelii compen
2*** frequenter accipi. Quid etiam in jis de Christo ver- diensis, sancti Marlini Turonensis, sancti Remigii Re
2. bis, ( Ad superos regredi, ,ninus christianum , quam mensis. Unus annorum 700 ,monasterii sanctiMichaelis
ET in istis ipsiusmet Christi : « Vos de dcorsum estis, in periculo maris. Duo 600 annorum , sancti Mauri
1 . ego de supernis sum , , id est, supernis , seu superis Fossatensis el Baluzianus. Tres annorum 500, quorum
Enly sedibus (Luc , cap . 1 ; Actor. I, elc.; Joan . cap . viu , primusmonasterii sancti Petri in pago Nivernensi, sc
*: ! . 23) ? Dixit porro Cyprianus Christum a mortuis B cundus S .Victoris Parisiensis, et tertius beatæ Mariæ de
hotely excitatum ( regredi ad superos, , non quidem deos Lætitia . Quinque alii codices annorum 400 , Baluzia
sed terram , inferis, ad quos mortuus descenderat, nus, alter Bohieranus, Sorbonicus, sanctiEligii Alre
superiorem . Ad historias autem profanas quod spe- batensis et sancti Victoris Parisiensis . Quatuor tandein
ctat, nonne iisdem aut similibus Tertullianus et Mi. annorum 300 vel 250 , sancti Dionysii Remensis ,
* nulius Felix, nonne Arnobius et Lactantius, nonne sancii Cornelii Compendiensis , Gratianopolitanus, et
u 11 alii Christianorum vindices contra ethnicos disputant? Domini de la Moignon præsidis inſulati senatus Pa
. Nemini porro mirum videri debet, quod in hoc libro, risiensis.
": quem festinanter scripsit, plura delibaverit ex Ter. Quod autem ad hujus libri editiones altinel, exdem
1 tulliano el Minulio Felice, quod nulla Scripluræ sa illæ sunt ac aliorum simul excusorum , quas supra
crie lestimonia expresse proferat, quod in eo non tam recensuimus. Nihil itaque necesse est ut longius de
important to eleganter, quam in aliis loquatur, nec sua landem , jis deducalur orationis filum .
quod per otium ipsi non licebat, sed aliorum argu. Nolas vero et observationes iidem in hunc , qui in
estmenla , et aliquando verba muluatus sit. superiorem librum composuerunt. Erasmus vero
Quanta cnim festinatione hunc librum composuerit, unam in eum edidit ; quæ siculi jam diximus, lillia
hinc conjice quoci ea quæ in secunda illius parte , C lum el inilium hujus opusculi spectat. Novem autem
cony lametsi duabus aliis breviore, scripta sunt, in melio - supra sepluaginta Pamelius scripsit , ac quadraginta
rem poterant ordinem facile redigi. Præterea ubi de novem primis ea explanal, quæ in prima hujus libri
terrenis disserit regnis, ibi adverbium cælerum paucas parte ad everlendam falsam gentilium religionem a
inter lineas ler repetit. l'rimo enim : « C:eterum re. Cypriano proferuntur. Breviores vero sunt reliqua in
gna, inquit, tenuerunt Assyrii (Cyprian . pag. 14 ). , duas alleras ejusdem libri paries , quibus ab eodem
El post duas lineas : « Calerum si ad ordineni red . Cypriano explicalur ac stabilitur Christianorum de
eas. » Denique paulo post : « Cæterum et Regulus Deo et Christo Domino sententia.
auspicia servavil (1bid . pag. 13). 1 Omnes porro has animadversiones Goulartius in
Cum ergo hunc librum inagna celeritate conficere adornata a se Cyprianicorum Operum editione loli
coactus fuerit, nonne id indicio esse polest ab illo dem verbis recudi curavit. Nihil aulem jis de suo ad
fuisse editum , quando persecutionis fugiendae causa didit, nisi antiquissimum esse idololatriæ scelus, quod
Carthagine secessit ? Tum enim pastoralis officii sui a Noe posteris, post diluvium a Dei cultu recedenti
esse censuit Christianos in fide corroborare, refellere bus, ortum esse existimal. Ubi enim in Genesis, in
gentiles, ac temerarios comprimere impetus Deme. quit, libro Rachel idola patris sui subripuisse dicitur
triani, qui sicut in superiori capite diximus , sæpius D (Genes. cap. xxxi, v. 19 et 34), de iis tamquam lum
ad eum , nec aliam profecio ob rationem venerat , vulgatis et communibus sermo factus est. Al ceric
nisi ut clamosis vocibus falsain religionem suam tue. alii longe antiquiorem fuisse idololatriæ originem opi
retur . Verum de his nostris, el aliorum conjeciuris nanlur, quemadmodum alibi ostendimus (Tom . I
peritioresjudicabunt. Nihil quippe omuino certioccur- Apparat. pag. 720 , et seq.).
sit, quo vera bujus commentationis welas assignelur. Observationes dehinc a Rigallio profectix ad textuin
Al certius sane de illa judiciuin ferri posset, si genui. variis velerum codicum lectionibus emendandum
nam ejus inscriptionem , et initium minime dubium conducunt. Nonnullis vero aliis verba Cypriani expli
haberemus. care, aut aliis veterum Scriptorum lestimoniis ense
ARTICULUS IV . dare et confirmare conatus est.
Oxoniensi porro editioni præfectus nolas duplicis
Dehujus librimanuscriptis et edilis codicibus ac vario . generis, quemadmodum in superiorem el alias Cy
rum in illum nolis.
priani lucubrationes adornavit. Primis autem exhi
Plures hujus opusculi codices, a variæ ætatis libra - bet diversas antiquorum quorumdam codicum collec
1019 IN D . CYPRIANI OPERA
las a se lectiones, vel sibi ab aliis transmissas. At A disse : successisse vero in eorum locum Christianos,
secundis satis certe prolixis ea enucleal , aliorumve fide Dominum promerentes , et de omnibus gentilme
auctoritate comprobat , que in prima hujus libri ac de toto orbe venientes. liem libellus alius condities
parle contra fictitios gentilium deos dicuntur : in aliis Christi sacramellum , quod idem venerit,quia
autem longe brevior est. dum Scripturas annuntiatus est, etgessentacperis
ceril universa , quibus intelligi el rocnesci mieg
CAPUT VI. quod ip-e sil, qui pridietus est (iden ade, dude,
NOVA IN HUNC LIBRUM OBSERVATIONES. proæm . pag. 18). » Duobus itaque iis libris Maro
sanctissimus iis satisfecil, quidesiderare poterant,ca
ARTICULUS PRIMCS .
testimoniis sacre Scripturæ probari,quæ inline de
De iis, quae Cyprianus ex Tertulliano el Minucio Felice iis omnibus breviori expositionc tradidii.
excerpsil, ac quomodo duobusaliis in libris ea sacræ
Scripturæ lestimoniis probaverit, quæ in isto de ARTICULUS II.
Judæis, Christianis, el Christo Domino breviler enar. Quam luculenter Cyprianus asseratorthodorum de se
rat. prema Christi divinilale, et sanciissimæ Trinidad
mysterio documentum .
Tres sunit hujus libri parles , quarum primam et B myslerio do
sccundam , sicuti diximus, Cyprianus ex Minucii Oc- Non sine observatione aliqua pirtermil'ere med
tavio, tertiam ex Apologetico Tertulliani, eiutriusque licetquam maniſesti Cyprianus supremam Filii Dei,
jisdem aliquando, ac hujus potissimum verbis decer. Christi Domini , divinitatem asserat , el preeti
psit (Tertullian . Apologel. cap. XXI, pag. 21). Quæ Post quam enim variis rationum noments,que in
autem ex Minucio delibavit, hac pleraque omnia in superioribus nostris disertation bus examiu ta ,
nostra de illius Octavio dissertatione simulretulimus. evidentissime adver-us eibnicos probavil unicum ei
Alia vero, que ex Tertulliano præceptore suo mu- omnipotentem esse Deum , hæc de Christo prorut
lualus est, ea in siiperiori nostra dissertatione eno liat : « Hic Devis noster, bic Christus est. Caria .
clcala sunt (Disserial. in Minuc. cap . II, art. 6, el in de Idolor. Vanilal. pag. 15 .) Cuni ergo pris euira
Tertull. cap. ix, art. 2. el segg .). Neque tamen om - nniversos gentiles demonstraverit vnum tantun mundu
nia el singula ex uno polius, quam alio decerpsisse esse Deum , nunc vero dissertissime assereretClif:
nobis videtur. Nemo enim nec certo , nec facile allir- stuin etiam Deum esse, hinc necessario sequitur illne
mare potest utrum ea , que ille in priina hujus libri el alios omnes suo tempore Christianos crediuisse
parte de dæmonibus tradidit, ex Minucio Felice, po - eamdem esse Christi atque æterni Patris ejus dindi
lius quam ex Tirulliano hrusta fuerint. Si quis porro c latem . Si his namque verbis significare voluisse!iias
curiosius indagare volueritibinam in lissertationibus duios esse Deos, aut alium alio potentiorem , juzuia
nostris delibata ex utroque Cypriani foca explicare præbuisset adversariis suis gentilibus,qui plures deris,
conlendamus, hæc in capitum suminariis , aut gene- et Jovem aliis polentiorem esse venditabant. Christus
rali lotius libri nostri indice , desiguala haud dillici- ilique verim el nun cum Patre suo Deum esse as
liter reperiet. Nihil ilaque opus est hæc singularin severanter affirmal. Quamobrem ulla absquebeelle
recensere, quæ plerisque tædio , nec mollis magno liono ibidem adjecit : « llic est virtus Dei, bic rap,
usui esse possunt. bic sapientia et gloria ; » et paulo anle, « Serinofit
Quia etiam illa fere omnia , quae in hac Cypriani Filius Dei (Ibid .) , Atqui virtus, ratio, Sermo,el!-
commentatione difficilia vel obscuriora occurrund, in Piernus illius Pater,
lius Dei, ejusdein ac ipse
iisdem nostris dissertationibus enodare, illustrare , nature , substantiæ , et Piernitatis , quemadmodum
ac complanare conati sumus , inutilis pariter opera superiori dissertatione demonstravimus(Disserlat.ir
foret nostras nunc reperi el recudi observationes. Tertull. cap. vui, arl. I el seqq.).
Quamobrem ei tantum aliingemus , quae auctori Praterea band dubitanter pronuntiatChristum vey
posiro peculiaria sunt, nec sine animadversion e ali- a morte ad viliun revocatum , ( ut vim divinemije
qua pr:e crire debemus. Dtatis ostenderet (Cypriani. ibid . pag. 16).)
Primum itaque adnotandum est ea, quae Cyprianus Quamnam autem ostendere poterat divillater
in tertia bajus libri parle de Judæis, ob sua scelera nisi banc ipsam quam antea , el semper habuit.
a Deo abdicatis, de suffectis in eorum locum Chris- que cum non aliena, sed propria sua virinte al
lianis , de Christo Deo ethomine, mortalique ejus vita regres - u , est, lim ostendil se semper habuisse il
tradidii , huc pluribus sacræ Scripture lestimoniis in divinæ majestatis, hoc est, eamdem cum Paires
duobus illius ad Quirinum adversus Judaeos libris divinila 'cm .
luculenter demonstrari (Cypr. lib . de Idolor. Vanitat. Nequehoc tantum in libro , sed in sua ellame
pag. 15 el segg .). El certe in illorum proæmio sic ille C :ecilium epistola semel et iterum ab co dichas
profair : « Complexus sum libellos duos, pariinqua- Jesus Christus dominus etDeus noster (Idem ,c.
Jilate moderalos, unum quo ostendere enisi sunES 63, ad Cæcil., pag. 148 el 135). · Alibi vero,
Judæos secundum ea , quæ fuerant ante prxdicta , a secundo illius in fine mundi adventu disseril, W .
Deo recessisse, et indulgentiam Domini, quac sibi jam cel eum priznuntiari his Psalmographi verbis.
pridem data , et in posterum promissa luerat, perdi. manifeste veniet, Deus noster elnon silebil,alg
 1021 DISSERTATIO . 1022
eliam Laiæ : DominusDeus virlulum prodibil. Postea- A sunt esse una et adunala Trinitas , nisi eadem sit
quam autem id probavit , banc inſert conclusionem : illorum natura , et unus et idem sint Deus ?
« Blic est Deus noster, id est , non omnium , sed lide . Neque ullus nobis objiciat subsequentia Cypriani
lium et credentium Deus, qui cum in secundo mani- verba, quibus aperte dixit Patrem a Christo appellari,
festus adventu venerit , non silebil . vildem de bono Pac Dominum et Deum suum , , Nam ibi de illo loquilur ,
tienl., pag . 220. Psal. xlix, v. 3 . Isai. cap. 42, v. 13 ). qui qualenus homo perii a Patre clarificari , et usque
Atquo, amabo te, pacto tam sæpe el loties dixit et ad mortem ipsi obsecutus est. A page igitur impii
repelivit Christum esse Deum , nisi pro certo penitus cujusdam Sociniani insulsissimas cavillationes, qui
liabuerit hanc esse et corum , ad quos scribebat, et ex hoc el aliis nonnullis similibus loquendi modis
lpsto cælerorum , cxcepris hæreticis , Christianoruin senten - inferre voluit negalam a Cypriano Christi divinitatem ,
tiam ? quam tam sæpe quam aperte ac perspicue prixdicavit.
Verumtamen non ibi ille stetit , ultraque progre ARTICULUS MI.
ditur , ac plane palamque declarat Christum in cælos
conscendisse , ut per orbem discipuli , magistro et De Chrislo homine, ac quo sensu dici potuerit, Spiritus
Deo monente , diffusi , priecepta Dei in salutem sanctus carne induitur.
darent.» ( Cyprian. de Idolor. vanil. pag. 16. )Videsne B Pergamus , si lubet , ac videamus , quam dilucide
quam diseite Christis ab illo dicatur non solum planeque Cyprianuis asseveret Christum non modo
... discipulorum suorum magister , sed Deus etiam , verum Deum , sed verum quoque esse hominem .
Tada in care verus utique et idem ac Pater , quandoquidem plures Missus , inquit , fuit , haud dubie ab æterno Patre .
dii, sicuti ibidem demonstraverat, esse non possunt ? suo , lluminator et doctor generis humani, ,
In secundo insuper adversus Judæos libro variis sacræ quemadmodum antea « per omnes proplielas , præ
Scripturæ lestimoniis luculenter probal illum verum dictum fuerat (.Cyprian. de Idolor. vanilat. pag. 15 ) .
esse , ac coæternum Palri sio Deum ( Idem lib . ll Dixit quidem ( omnes proplietas , sed quia brevitati
advers. Jud., § 5 et 6, pag.34 et seqq. ). hac in lucubratione suidebat , id non duxit ſusius
Neque minus perspicue sancti Spiritus divinitatem , ibi probandum . At hoc utique data opera probavil
el orthodoxum de SS. Trinitate documentum in illa in secundo potissimum adversus Judiros libro ( Idem
asserit el predicat cpistola , quam suo et collegarum lib . ii adv. Judæ . $ 10, pag. 37 ). Ad illud insuper ea
suorum coepiscoporum , in synodo adunatorum , ad omnia conducunt prisci Testamenti testimonia ,
Jubajanum de haereticorum Baptismale scripserat. quibus , uti ille ostendit , prenuntiatum fueratabro
Primum enimvero in eadelimivil validum esse horuin gandam veterem legem , el novam subrogandam ,
Baptisma : « Si eumdem Patrem , eumdem Filium , C venturum Christum , et fundandam ab eo veram reli
endem Spiritum sanctum , eandem Ecclesiam con - gionem ( Et lib. 1, pag. 17 et seqq. ) Cum autem in .
fitentur nobiscum ( Idem . Epist. 73, ad Jubaian. ficias nemo ire possithæcomnia ad cumdem Christum ,
pag. 200 ). » Postea vero , si quis apud hæreticos mortalenique ejus vitam spectare , hinc procul dubio
baptisalus , templum Dei facius est: « Quæro, inquit, Cyprianus collegit illum aununtiatum fuisse per omnes
cujus Dei ? Si creatoris , non potuit, ) ejus luri prophetais. Nam alii ejus adventum , alii plura , alii
lemplum , a qui in eum , ) sicut Marcionista , ( non pauciora ile illo predixerunt. Pluresporro de futuro
credidit. Si Christi , nec hujus fieri potest templum , Christo sacrorum vatum predictiones in superioribus
qui,negal Chrislum Deum . Si Spiritus sancti , cum nostris dissertationibus , a Lactantio el Tertulliano
lres unum sint , quomodo Spiritus sarclus placaliis citatas , exposuimus, et enucle: vims.
esse ci potest, qui aut Patris , , quemadmodum Patri. Tum delinc Cyprianus : ( Hic , inquit , sermo et
passiani , a aut Filii, , veluti Anthropiani , ret filius Dei , in Virginem illabitur , carnem Spiritu
cuterie , ) ut ipse loquilur , hæreticorum pestes , sancto cooperante indulur. » Et ita quidem in editis
inimicus est ? » (Ibid .) Atcum ibi dixit tres illas sarco el manuscripris recentioribus quibusdam codicibus .
lissimæ Trininatis Personas esse vnum , nonne ibi in antiquiorum vero editionum margine hæc anno
sequilur Tertullianum preceptorem suum , qui in suo, D tantur ; « Alias carne spiritus induitur. » At quid ,
siculi in superiori dissertatione annotavimus , ad- olisecro le , hac adnotatione aliud significatur , nisi
versus Praxcan libro dixeral : « Quitresunum sunt, hanc fuisse aliorum exemplarium lectionem . Elcerle
non unus » ( Disserlal. iri Tertull. cup 8 , art . 3). Quis hæc ita scripta suntnon solum in Corbeiensi , seu
crgo non videt eamdem esse utriusque de tribus din Sangermanen -i, et aliis , lil minus seplem , velustio
vinis Personis , el una cadcmque illorum natura sen - ribus , ac melioris nolit exemplaribus. In nonnullis
tentiam ? Quomodo autein tres possunt esse unum , vero a carnem Spirilu sancto ; » in Tarniensi , « carne
nisi quia tres divine Person unam habent na Spiritus sanctioperatione induitur. , Vides sane quam
luram , qua tres illa unus el idem Deus sunt ? diverse sint hoc in loco codicum leclioncs.
in Denique ille paulo post docethoc Chris!i de gen - Sedquia hæc verba carne Spiritus ( in quibusdam
* tibus in nomine Patris , et Filii, et Spirilus sancti addilum sanctus ) induitur , duriora aliquibus videri
: , baptizandis prccepto juberi illas , 1 baptizari in poterant , in sancti Martini Tornacensis , et aliorum
plena etadunala Trinitate 1 (Cyprian ,ibid . pag. 206). duorum a Pimelio citalorum , margine istud explica
Al quomodo Pater , Filius , etSpiritus sanctus pos- tionis causa adjectum est : « Cum dicit , carnem Spi
1023 IN D. CYPRIANI OPERA DISSERTATIO . 104
rilis sanctus induitur , non personam Spiritus sancti A disputando , illam animz opponit ( Lib.de Resurrect.
accipit , sed Filii , qui et ipse spiritus dicilur , juxta cap. 8, pag. 330 cl seqq. ). Atqui in libro de Anina,
illud : Deus spiritus est. » Quæ quidem Pamelius in diserle definit animam et spiritum bominis esse
ipsum Cypriani lextum ab Afflig. el Bland. codicum unum et idem ( Idem lib . de Anima cap . 11, pag.271).
librariis intrusa fuisse lestificatur. Nam ut plura omiitamus : « Cum de anima, inquit,
Rigaltius vero lamelsi priorem lectionem , Spiritu et spiritu agitur , ipse erit anima spirilus , sicutdies
sancio cooperante , in Cypriani textum admiserit ; ipsa lux. I
eam tamen in nolis suis , tamquam a sequentium Quid ergo velat quominus in Apologetico discri
ætalum subtiliore schola inveniam , plane repudiat . Christi carnem in Virginis ulero figuralam , el sprit
Verum si spuria est , el ab acutioribus scholasticis sive anima instructam , omnia effecisse bumasa
conficia , cur illam in textu Cypriani reliquit ? Qua mortalisque ejus vitæ opera . Verus autem si sit die
etiam ratione aliain rejecit , quæ in antiquioribus Tertulliani sensus , nonne dicere possumus buzz
exemplaribus , ipso fatentc , reperitur , el quam eumdem esse Cypriani sensum : Sermo Dei in lir
probat posse hoc catholico sensu esplicari : Spirilus ginem illapsus , carne spiritus, id est , cjus anita
sanctus, id est , persona filii Dei, qui spiritus est, induitur. Nec magni cerle refert utrum post spiritus,
carne induitur. Sed Rigaltio longe antiquior est hirc B adjeclum fuerit sanctus. Quis enim nescial sanelas
explicatio , quam paulo ante monuimus in trium ve - esse Christi animam ? Cæterum hanc explicationen
lerum manuscriptorum marginibus, el duorum alio . jis tantum exponimus , qui conjecturis , quibus purs
rum textu inveniri . indulgemus , veniam aliquando dare possunt.
Verum quia Cyprianushanc libri suiparlem ex Ter- Denijue auctor noster dixit : « Deus cum boni na
Lulliano , sicuti diximus , potissimum delibavit , von miscelur, , quod ex his adhuc delibavitmagistri si
inutilis forsitan operæ prelivio erit si paulo accuratius Tertulliani verbis : « Nascitur homo Deo misles./
expendamus utrum Magistri verba , huic Discipuli Rursum autem cernis ab utroque cadem , sed diverse
ejus loco lucem aliquam afferre possint. Dixerat verbis enuntiari. Al quomodo ea intelligenda sist,
autem Tertullianus : Verbum , sive Sermo Dei , in superiore dissertatione patefecimus. ( Diseri,is
« delapsus in Virginem quamdam , et in ulero ejus Tertull. cap. 9, arl. 1. )
caro liguralus , nascitur homo , Deo mixtus : caro
spiritu instructa nutritur , adolescil , affalur, docel, ARTICOLUS IV.
operatur , el Christus est. ) ( Terlullian. Apologet. De idololatriæ origine , el ridiculis quibusdam Rom
cap. 21 , pag. 21. ) Videsne hæc ab illo pluribus norum diis , in dubio aut notho hujus libri frez.
verbis tradita , qux Cyprianus paucioribus reddidit ? c mento nolalis, ac de crudeli Consulum Ronia10:24
Utriusque igitur quoniam eadem mens , idemque inilio .
sensus est , inquirendum sane quid « carnis et spi Quæ adversus ethnicos de idololatriæ origine,20
rilus , noninc Tertullianus , ac proindc Cyprianus , falsis pluribus illorum diis Cyprianus dispu'al,e
intellexeril. Al carnis nomine ille sæpius significare omnia , quæ aliqua animadversione digna suni,i
videtur lolam bumanam Christi naturam , qua in superioribus nostris dissertationibus enucleare di
ulero Virginis figuratus , i nascitur homo ; , haud illustr.ire connisi sumus. Paucissimaitaque restari
dubie quia evangelista scripserat : Verbum caro a nobis observanda. Ab ipso aulem libri initio aucii
factum est , el habitavit in nobis. 1 ( Joan . cap. I, noster nefarii falsorum deorum cullusoriginem a
14. ) At si res ila sil, dicendum est Terlullianum lurno cum repelil , præceptorem suum , sicutij'
Spiritus, salll sancti Spiriius nomine non quidem annotavimus , Tertullianum , sequitur. Paulo post
designasse leriiam SS. Trinitatis , sed secundam vero gentiles Romanos , non secus atque idem Ter
Verbi divini Personam , qux revera spiritus el sancia Lullianus el Minucius Felix , refellit, quigarrieta:
est. sua in deos.pictale meruisse lotius terræ orbisines
Verumtamen si aliquis conjecturæ locus nobis da- rium . ( Cyprian. de idolor. vanilat. pag. 13. Dissth.
relur , hanc tibi proponeremus. Nonne dici potest D in Tertull. cup 25 , art. 1. Dissertai, in Minuc.,cap.If
Tertullianuin ibi( carnis »nomine solum Christi corpus, el 19, et in Tertullian . cap. 27, art. 3 etseqq.).doikua
et spiritus vocabulo animam cjus indicasse : nam Rigalliana, Oxoniensi, el quibusdam aliis editionis
( caro , inquil , s ; iritu instructa , , id est , caro ejus, hæc leguntur : Acca Flora meretrices. In tantin
sive corpus spiritu , seu anima fuit instructum , et vero deorum vicabula apud Romanos finguntur, %
informalum . Quiamvis enim hoc ipso carnis nomine sil : pud illos et Viduus deus, quianima corpusvalech
lolum hominem , id est , corpus et animam sæpius qui, quasi ſeralis et funebris, intra muros non habeler,
designel ; hoc lamen non impedit quin süpe criam sed foris collocatur , et nihilominus quia esterni
carnis nomine solum corpus intelligat. Quid namque facliis , damnalus polius Romana religione, qu:P
in lolo de Carnc Christi libro aliud agit, nisi ut contra colitur. Est et Scansus ab ascensibusdictus,et luta
ha relicos ostendat non fictitiam et simulatam , sed culus a foribus , et a limitibus Limentinus,elCarde?
veram ab eo assumptam fuisse carnem ? At ibi carnis a cardinibus , et ab orbitatibus Orbona. Bli en
nomine solum corpus ejus denotare videtur. Eodem Romani. » (Cyp. ibid . pag. 12 el 13.) lu noslris3%
mcdo in subsequente libro de Resurrectione carnis lemi codicibus hæc tantum habentur : 1 Accaetline
 1025 CARMEN DE RESURRECTIONE MORTUORUM . . 2026
meretrices. Hi dii Romani ; , cælera vero omnia A cap. 8 , pag. 93 el seq. el lib . vi, cap. 9, pag. 150.) Deo
desunt , quemadmodum in editionibus anno 1540 , nique Cyprianus ostendit nec dalum Romanis , nec
1541 , 1561 , 1593, divulgatis. Fatetur quoque Oxo- auclum imperium propter illorum in fictitios deos
niensi cdilioni præpositus ea in probatissimis exem - suos pietalem . « Etenim consulatum , inquit , ce .
plaribus desiderari , iisque perturbari Cypriani pisse videmus , ut regnum . Filios interficit Brutus ,
sensum . In ejus tamen textu illa idcirco relinuit , ul crescat de suffragio sceleris commendatio digni
quia , inquit , in Benevent::no codice , Veronensi, talis. ) ( Cypr.de idol. Van . pag. 13 .) Omnibus
uno saltem ex quatuor Vossianis , el Corbeiensi le- autem nola est historia Tarquinii Superbi , qui a
guntur. .Scd quid de tribus primis , quos aliena fide Ronianis regno pulsus fuit. Brulus vero primus pos
cilavit , nec nos vidimus , dicendum sit , nihil quidem lea consul filios suos , uxorisque sue fraires virgis
scire poiuimus. Alhoc cerle scimus hæc omnia in cædi , et plecti capite propierea jussit , quia de Tar
Corbeiensi , sive Sangermanensi, quem præ manibus quinio reducendo cum aliis conjuraverant. Teslem
habemus, non reperiri. Miruin ilaque quomodo bæc ca de re si quem desideras , citalum habes ab Augus
nec pauca quidem verba in loc codicibus, qui varia lino Virgiliuin , cujushxc sunt carmina :
ælale , el in diversis regionibus scripti sunt , omilli Vis et Tarquinios reges, animamque superbarn
poluerint. Nonne ergo hæc purum pulumque addi- B . Ulloris Bruti , fascesque videre receplos ?
tamentum sa: is redolent ? Sed hujus difficultatis Consulis imperium hic primus sævasque secures
Accipiet, ualosque pater, nova bella moventes,
nodum solila sua sagacitale solvel baud dubie cla Ad pænam pulchra pro libertate vocabit.
rissimus vir Stephamus Baluzius , qui 101 , sicuti di (Virgil. lib . vi Æneid . v . 812 et seq.)
ximus , consuluil manuscriplos codices, quos videre Plura si cupias, adi Servium , in hos Maronis
nobis non licuit. versus; Tilum Livium ; Dionysium Halicarnasseum ,
Verum quainvis hæc notha plane el adulterina sint Valerium Maximum , el alios Romanc histori:c
verba , nonnulli lamen a nobis forsitan sciscila - scriptores. Pluribus porro aliis rationum momentis
Mabuntur , quinam illi dii fucrint. Quamobrem his , si Cyprianus evidenter convincit quam falsa el absurda
qui erunt, curiosis hominibus respondebimus de sil Romanorum jactatio , qua suam in dcos suos
Forculo , Limentino , Cardca , el Orbana jam a nobis propter pielilem , fundalum et ad vltimos orbis
actum in nostra de Arnobii libris dissertationc. terræ partes propagatum imperium suuni cffutiebant.
( Dissert. in Arnob . cap . 13 , arl. i el 6 . ) Ibi vero (Aug. lib . in de Civil. cap . 16 , pag . 72 ; Livius, lib . II
plane ostendimushæc numina a Gentilibus in illorum init. ; Dionys. llalicarn . lib . v Antiq. Roman . Val.
nuinero reponi, quos singulisquibusque rebuspræſici Max., lib . v , cap. 8 $ 1 .) Sed hæc argumenta in supe
somniaveranl. Tales etiam erant Viduus cl Scansus Crioribus dissertationibus nostris , nisi planc fallimur,
salis perspicue in notatis bujus , de quo agimus , satis explicata sunt. ( Disseri. in Minuc. cap. 18 et
libri editionibus descripti. Sed plura de ridiculis hisce 19. et in Laciant. cap . 32, art. 1 segg. el in Terlull .
omnibus diis Augustinus ex Varrone relulit , quem cap. 27, art. 3 el segg. ).
Les adire cuilibet facillimum est. ( Aug. lib. iv de Civ.,

CARMEN AD FELICEM ,
** DE RESURRECTIONE MORTUORUM .
( E Velerum Scriptor. et Monum . amplissima Collectione, tom . IX .)

OBSERVATIO PRÆVIA
D . EDM . MARTENE .
Quod in hujus lomi limine collocamus Carmen de D obstare videtur oratio nimis salebrosa , el violatæ fre
Resurreciione mortuorum , S . Cypriani nomen præfert quentius metri leges; lametsi sententiae graves et
10 pervelusto codice Corbeiensi ante annos nongentos nervosæ ab eo minime abhorreant, nec lanto doclore
lilleris majusculis exarato . Quis autem sit ille Cypria - indignæ judicentur. Sed neque ætasauctoris a Cypria
nus, liaud facile est divinare . Nam quominusceleber - ni Carthaginensis ævo distare videlur. Nam si eo an -,
rimo illi Carthaginensi episcopo et martyri, cujus tiquior non sil , subæqualem saltem fuisse complura
egregia scripla suavissime leguntur, illud altribuamus. evincunt. Certe eo se præsertim tempore vixisse, quo
1027 "CARMEN
vigebatailhuc idolorum cullus, his insinual versibus, A Phænicia episcopum et martyrem ,cujus acta trila
quibus impios in extrenio judicio conscientiæ slimu . libris a coevo scriptore distincta primi edidos
lis agitatos inducit , eumdem idolorum culluni dete- tom . 111 , nostrorum Anecdotorum .Verum illencnka
slantes : tine, sed græce scripsissel.
Illic quisque su fatebitur effora vitae. Calerum hujus opusculi prelium probantasetta
Jam primum quicumque Deum malc censerat ante,
Et vaga mentitio coluissent numine saxa,
in eo præcipua christiane religionisdogmata,petto
Alque cruentalas igne sacraveratgras, lum originale , Baptisminecessitis, Trinitatismise.
El picturatas timuit sine voce figuras , etc. rium , mortuorum Resurrectio , quæ sane tanti rin
Floruisse ctiam turbulentissimis nascerlis Exclesiæ sunt in antiquissimo auctore , ut ab eo edendo midi.
Temporibus, quibus Verbi sacripræcones crudeli neci me deterrere potuerit oratio ejus subbarlara,quz
wadebanlır, ac fidem Christi quam predicabani san - ctiam ab imperito librario licelantiquissimo excerpt,
glinis effusione testes invicti obsignabant, satis de- adeo depravata est, ut sæpe hærere necesse sit ,k*
monstrat, cum lyrannorum in Christianos immanila - que propterea , credimus, conquerentur eruditimi
lem his verbis redarguil : frustra nos operain nostram collocasse.
Vos tamen hunc Dominum coeli terræque negastis, lec postquam scripseranı, sequens advertica?
El justos potius crudeli cæde necastis, B en clicum ad calcem Tertulliani operum fuisse
Preconesque Deiplerique szepe fug: stis, quod cum ibidem legissem , et cum ms.nostrocoale
Veritas in vobis pro crimine semper inbasit.
His adde, quod Millenariorum de terreno Christi: lisseni, audacem deprehendi editorem ,qui viol'as:
Cypriano ,quicumque ille esi,meiri leges kumileme
regno post resurrectionem haud obscure insinual stylum impatienter ferens, opusculum istud elegant
opinionem , quæ vix sæculi tertii finem alligit. Sed ribus versibus reddere conatus est,ct sic nonCypra:
neque minus antiquitatem sapit, quod , petitis undi ni, sed suam publici juris
que argumentis, insanos evi sui philosophos futuram propter cum vel ipsa erratalucubrationem
in antiquis
fecit.Qs
scriptorila:
corporum resurrectionem negantes, hoc carmine in venerari soleant virierudili, operæ pretium duxiroes
pugnasse a vero non est absimile .
Eril forle qui carminishujus anctorem faciat Cy idem carmen quale ab auctore prodiit, suarestildere
sinceritati.
prianum , ex miago Christianum , deinde Antiochiie jul

Quimihi ruricolas optavi carmine musas ,
Elvernis roseas titulavi Doribus auras
Æstivasque graves maluravimessis aristas,
Succidi luinidas autumni vitibus uvas,
El liemis placidas laudare semper olibas,
Alque modulatas exclusi fontibus un las,
Frondentesque vago cerini de gramine sylvas :
Protinus æthereas modulabor luminis auras.
Jam mihi luciieras liceat contingere musas,
Pandere secretas fluviali vertice nymphus,
El latas alio positas sub sidere silvas
Eternasque simulmemorabor carmine musas.
Undemare tumidas immensum tluctuet undas,
Que virtus moneat solidas tremiscere terras,
El lus unde novo præfulserit aurea mundo.
Quis hominem læto potuisset fingere limo,
Unde genus vacuo potuisset crescere saclo ,
El varia populo quæ sit vivendi cupido ,
Quæ creata malo primum moriendipropago,
Unde bopus roseis odorque pudorque coronis.
Quid faciat lætis ut vitisæstuet uvis,
Ulque nova veteris lactescat hordea culmis,
Arbor el ut glaciem nigris pubescat olibis,
Germinibus variis quis decrementa viroris ,
Mollibus etmatrem filiorum prolegat umbris.
Omuia no se bonum quæ sint incepta ramorum ,
l' liceat per cuncta Deum agnoscere verum ,
Qui lucem , maria , caelum , terranique paravit,
Ornavilone novum variando sidere mundum .
Etpecudes i rimum , volucres procedere jussit,
Et dedit æquoreas complere piscilus undas,
Atque l'@ cundalas animalibus egit arenas.
Talia compositis Jeducam carminamusis,
Salubremque vobis exponain fontibusundam ;
Etlitum placidis venientem nubibus imbrem ,
In animas hominum penitus ultroque fuentem ,
Excipiam plenis in nostra novalia rivis .
II. Nunc age securam vivamque attingere lympham ,
Et celeres vitæ facilem haurite liquorem .
Si quivelit pænas æternæ evadere flammua ,
Igniirusque die venturique inscius evi,
El justä potius adipisci premia vilæ ,
Hunc unum meminisse Drum , selunque precandum ,
Oui totum in libra josuit sub liinine urundur .
Æterqumquemanens, semperque futurus in ævum
Sæcula cuncta lenens, et ante omnia sæcula solus,
Ingeuitus sine fine Deus, thronumque divioun
Solus habens, celo semper supereminet allo .
Omnij olens solus, cui parent omnia rerum ,
Pater , Filius, Siiritus, qui sunt semper in anom .
Oui sibi com lacitum bomiuem formavit in RTUID
Pastorem pecudum , dominum dedisse ferarud,
Jusque dedit volucrum , pontumque solum dominaugum
Qui sermone tenus potuit extendere calum ,
Et solidam verbo jussit suspendere lerram ,
Ac dicto cilius separavit æquoris undam ,
Hancmanibus caram dilexit tingere formam ,
Decoramque suam voluit inesse figuram .
Siria vivificam afllavit vulubus auram .
Ill. Immemor ille Dei, temere committere taula.
Nec ultra inonitum quicquam contingeret, unun
Linde malum sciret, et unde dignosceret & quum .
Protinus illicilum veluit contingere pomum .
Quania Deus homini permisit munera mundi.
El prædulce sui signavit pignus amoris,
Ulilia cara tribuit mandata salutis,
Sub ditione dedit terras animamque virentem ,
Pennatuimque genus, pecudes , genusonine ferarun,
Etginus æquoreum , animalia cuncta nalanla .
Sed quoniam primo transgressus crimine legem ,
Jamnjam primus homo Dominimandala mulabal,
Coujuge cuncta mala suadente , morte peribal.
Nanu peccati malum commisit femina primum ,
Prodidit, atque suum decepit lege marilum .
Eva persussa male palefecit limina letho,
El sibicum genere creavit funera tolo.
Hinc nefas incautum , mors emanavit in ævum .
Indemagis facinus facile præcrebuit alluin ,
Agricoleque labor agitavit sevius anrum .
Callidus hoc zelo serpeos injecil iniquo.
Iude nazis populi mulla commissa malorum ,
El nefnda malis pepererunt semina factis.
IV . Idcircoque Deus solus, cui summa poleslas,
El super alta lenens summa fastigia coli,
Allus inaccessam habitans in sæcula lucem ,
Præteritique memor, et præscius ante fuluri,
Progeniem merili decreliun serval in erum ,
Et cunctas auimus que corpora tarda gubernant,
Et ratione movent homine vagante per arius.
Il primo posilo membrorum pondere cedunt ,
 1029 DE RESURRECTIONE MORTUORUM .
Terrenisque leves resoluta nexilius ibuni,
Ac proprias repient diversis artibus orbis.
Martyribus septus num ro caudente virorum ,
Illicet occultis alias includi tenebras,
Ast alias laetis revocare protinus auris ,
Servari penitusdecreta ad premia legis,
Donec iterum mortis resurgant corpora membris.
Nunc homines prima pensare fanora vitæ ,
Judicisque Deimemores adstare priorum ;
Exspectare suam suo quemque ('X crimine prenam .
Funditus autpecorum sine nomine , pondere, flatu ,
-
Incassumve Dei finiendo fundere Malim .
V . Au Deus omnipotens, cujus sub nutu reguntur
Omnia, non valealpostmortem reddere vilam ,
Aut aliquid rerum Dominus non posse videtur ?
Si polilit tenebris claram excludere lucem ,
Alque omnes verb poluil componere moles,
Omnia de nihilo illius potente voce parare ,
Cur non ex aliquo possil coupingere notum ,
Que fuerat quondam , que vixerat ante figuram ,
Similemque sue jubeat resurgere formam ?
Cum sint cuncta Dei, reddent magis omnia , tellus
Jussa revocabil quidquid contexeral olim ;
Siquem forte rogis abolevit mma sopitum ,
Aut aliquem cæcis dejeceral equor in undis ;
Si cujus tamen saliaruul viscera pisces,
Aut linxere lera crudelia funera membris ,
Alicibus jacuit raplato corpore sanguis,
Ultra nec Domino ne galnat funera quemquam ,
Apparare Deo vivos de morle necesse esi,
Resumplisque suis fiomines adstre liguris.
Semina sio versis credenti arida terris ,
Et penitus lixis putrescuntmortua fulcis,
Inde reparatis aniinatur culmus aristis,
Et iterum vivis flavescuut fortia granis,
Consurguntque ni ve vario cum fanore messes.
Sidera cuncla cadent, iterum renata lucescent,
Et dies in densa moritur cum lumine nocte ;
Occidit inque diem noX , rebus luce quiescit,
Ac dies alla suis iterum resurget in astris.
Solque cadet, splendoriferque lunuine claro
Lux peril umbralo venienti vespere mundo ,
Etrenteal toto renovatayle gaudia saclo ,
Sic cremata suo vivit de funere phoenix ,
Extemploque suo volucris resurgit e busto .
Loudata foliis suo tempore fruclicat arbor,
Atque iterum pomis curvata ex germine ramis.
VI. Ergo ut ad vocem mundo tremente divinam ,
Elpenitus molis virtutibus aeris alti :
Tunc fragor insolitis, et maxima murmura cæli,
Promovente Deo , veniente iudice mundi.
Protinus innumcris concurrunt ireministris,
Convallique Dominum cum mjestale sua cælesti,
Angelica Lite descenduntagmina lerris.
Omnes nuntii Deiquibus est divina facultas,
Precibus et forma virtutis spiritus omnis.
Igneus his vigor est, rutilantia corpora cæli,
Vis divina mical, hinc tellus universa remugit,
Hinc trepidans lerra penitus universa renugil,
Parturiens hoininesquos
Micantur comites, reddere justa jubebit
turbantur denique ninbi,
Astra mirata parent subite virtutis ab alto ,
Hic jubente Deo facile cum voce potentis
Continuo ruptis per omnia regna sepulcris,
Omnis humus lutis efluudit hatibus ossa ,
Viventesque parens populus eructal arena.
Härentmembra comis, nectuntir ossamedullis,
Consertique regunt spirantia corporanervi,
Et simul infusæ moventur sanguine vent.
Dimiss:eque cavis anime reduuntur apertis,
Organaque sua repetunt surgentia queque.
Prohi miranda fides ! hinc ouiuis pullulat ictas .
Pullulat antiqua portuorum pulvere turba,
Matres atque viri repetita luce resurgunt,
Magnanimijuvenes, pueri, nuptæque puellæ ,
Defunctique senes animis viventibus adstant,
Infantuinque gemens resonal vagitibus orbis .
Cum varie geutes veniunt de sedibus imis,
Eoumque manus et quas videt ultima tellus,
Quæ colunlmedias devexo climate zonas,
Ripheasque teneut pruinosi insideris sces
Omnis adest pavidus linis cujusque colonus,
Rusticus etmiles, posito diademate reges,
Pauperi permixtus aquali in ognine dives,
Altus ubique tremor, precibus nunc ingemit orbis,
Tendentesque mavus populi clamare mirantur.
VII. Ipse se Dominus eminenti lumine clarus,
Et præpotens cunctis mical in virtutibus ignis,
Excelsoque throno coelesti sede coruscat,
1030
Beatisque suis comitantibiis valibus exstal,
Clara quibusniveis cffulgeat lempora li?' .iis.
Jamque sacerdotis nitidis in vestibus adsunt,
Gestaules rulilas pramia vila coronas,
Suminissique omnibus genibusque reflexis adorant.
Solus agios sanctusque Deus, vox omuibus una est,
Hinc Domiuus geminam jubebil sistere plebem ,
Imperat et justos numero discernimalorum ,
Indulosque jubet devicla morte vigorem ,
Semper inexlinctas habere luminis auras,
Ire per antiqua semper florentia regna,
Dilia per nemora , semper amoena virela
Degere perpetuam præclaro in corpore vitam .
VIII. Est locus Æolis Doinino dilectus in oris ,
Lux ubi clara, spiratque salubrior aura ,
Æternamque dies atque immutabile tempus,
El secreta Deo regio, dilissima campis ,
Beataque nimis sereno in cardine sedes,
Semper aer lætus, semperque iu luce futurus
Leuis, et aspirant vitalia twina ventis.
Omnia fert æqua solo pripdivile tellus.
Florea libratis conflagral purpura pratis.
Omnia prærulila miscent non invida lucem ,
Flos alium laelus suo lumine vestit amictum .
Hinc rosea niveo variantur semine rura ,
Et roseis nivea crispalur floribus aura ,
Nescia illa quibus suarescant pulchrius arva.
Quis melior specie, vel plus præcellat honore.
Numquam florigenis similes nascuntur in hortis,
Lilia nec nostris floruerunt talia campis,
Nec sic nota rubet , mox ul rosa pandilur arva ,
Purpura nec Tyrios sic est incocta rubore,
Gemma coloratis fulget speciosa lapillis ,
Prasinus inde nitet, illic carbunculusardet,
Smaragilus lapsis niicantia lumina fundit.
Hic etodoriferis nascuntur cinnoma virgis,
El viridi lieto folio conflagrat amomum .
Hic jacet ingenitum radiati luminis aurum ,
Et nemora alta tenent florentia vertice ccelum ,
Virentesque gravant uberrima germina ramos.
Nulla suos similes porrexit India lucos,
Non ita densa levat viridis cacumina pinus,
Nec vernus melius floret cum tempore ramus.
Nec sic alta comas crispat vibrata cupressus,
Hic abietes close floreat in vertice nigrie ,
Eternumque vireuil sole sine grandine silva ,
Nulla cadunt folia, pullusque flos tempore desit ,
Rubore compacta virentcacumina, purpura arbor .
Sed pulo flis ille rosa est, rubor Pquus in illo .
Sic speciem talem foliis aspirat odorem .
Sial cum Oore novis arbor pulcherrimapomis,
Vitalemque frugem felicita robora densant.
Metella viridantis couflagrant pinguia raunis,
Lac etiam plenis manal potabile rivis.
Vitam spiral ibi quidquid pia terra virescit.
Beatosque simul quidquid de germjue floret,
Atquesolum pulchra redolentmedicabile creta .
Fousillic placidus perfundil gramine campos,
Quatuor inde rigaut partitam flumina lerram .
Ver puto semper agit vestilus floribus æther .
Nou Irigus variat biberoi sideris auras,
Nec radiala micat pressis caloribus ælas,
Cælum luce serenas temperat auras
sua ,
Et relicit fatam meliorcm flamine terram .
Nox ibi nulla , suasdefunduntastra tenebras.
IX . Iræque iusidiæque absunt, et dira cupido,
Exclususque metus, pulsæque a limite curæ .
Huncmalus extremas relegatur exul in oras,
Beatosque labor, veritusque contingere lines,
Illic prisca fides electa in sede quiescil,
Justitia gaudens æterno in fædere vivil,
Et secura salus placidis lætatur in arvis,
·Semper victura, semper in luce futura.
Hic quicumque pius æqui bonique colonus,
Quique Dominum metuit innoxia mente Tonantem ,
Alque suos coluit sacra pietate parentes ,
Et coluit sanctam semper sine crimine vilam .
Aut inopem quotiens opibus solatus
Atque laborantes nimium subvenil egenos ,
Pauperis adjutor, solitos solvere pupillos ,
Eruit et nocitos, subvenil crimine pressis ,
Hospitibuscaræ tribuit sua piguoramensä ,
Omnia divinis gessit suamunera jussis,
Non aliquem nocuit, non aliena cupivit.
Illi exultantes divinis laudibusomnes,
Orantesque simul referunt ad sidera voces,
Psallentes Domino celebrantper gaudia grates,
1031 CARMEN DE RESURRECTIONE MORTUORUM .
Beatamque viam nuntiis comitantibus ibunt.
X Hæc postquam Dominus felicia dona peregit.
El justos pariter æterna in regua remisit.
Fl miseranda venit lugens sua crimina turba .
llic gemitus, merent lacrymis augentibus omnes,
Testanturque sua crebris ululatibus acta,
Flammea pro merilis instantia tela tremiscunt.
Angeli corripiunt, jam jamque prohibentque precari ,
El prohibentseras poenitentiæ fundere voces.
Jainque precum vénia famina yeniente negatur.
() miseriquotiens vobis divina ſotestas
Junoluit , quotiens majestas coguita veri ?
Andistis sonilus, vidistis fulgura corli,
Assidue pluvias, ventorum el grandinis iras,
Experti quotiens noctesque diesque serenos,
Tempora facundabant Deimunera donis ,
Verabunde rosas, frugibus nec defuit æstas,
Aulumnus varia præbebatmilia poma,
Semper hyems lælas glacialis regit olivas.
Cuncta Deus lribuil, bonitas nec defuit ulla,
Nec per tanta Deum genus omne scivit humanum .
Terra Deum tremuit,, ponlus Dei null pependit,
El fluvius siccis trepidus refluxit arenis ,
El genitura Deum per omnia lieta fatetur.
XI. Vos tamen hunc Dominum coeli terræque ne
( gastis,
El justos potius crudeli cæde necastis ,
Præconesque Dei plerique sæpe fugastis .
Veritas in vobis pro crimine semper inhesit.
Et ideo fructum capielis seinentis iniqui.
Non scilis ecce diem , quem vos ridere solelis.
Ibilis in tenebras ignis et sulphuris altas,
Ardendo seyas passuri doloribus iras .
Hos elernæ jubet Dominus discedere pana ,
Ire sul ardores semper sine fine gehenne,
Urgerimolem per stagna lorrentia flamma ,
In flammas converti jubet elementa minantis
Atque omnem cæli descendere nubibus ignem ,
XII. Tunc avidos rapidus includil tartarum ignis ,
Atque procellosas ructabunt & quore flammas ,
Totaque viventes confundel terra favillis,
Flammeus el sulcos aer vibrabil iratos,
Alque omnibus lacibustorrens arnabilir orbis.
Impetu tartareo frendent incendia mundo.
Illi præcipitem pulsi tollunturin estum ,
Hinc fugiunt illac cursu referuntur acuto.
Obvia fit sævæ flammae fugientibus ira,
Agnoscuntque sua jam tum de crimine pænam .
Jamque vago nullo tellus possessa colono,
Elmaris extremis pressa sub fine profundo.
Qua sol emerso radios definit olympo,
Ortaque transacto tolluntur sidera mundo .
Glisít aer densis abstrusa luce tenebris,
Ullima secretis stagna flammantia rivis.
Est natura loci signalis ignea panis,
Et palus inferni scandens ardoribus ima
Intonat, borrificis fertur poenale caminis,
Æstual et rapido turbatur vertice flammæ ,
In tormenta ruens fluctuanti gurgite flumen,
Torrida se cuncta cæno miscetur arena.
Huc captiva gemens milletur turba malorum ,
Arsurumque nefas scelerali corporis agmen .
Magnus plangor ibi, fletus, sociante clamore,
Et stridor rapidus, ululatus inde dolenlun
Exsurget de flamma procul, allusque sonoras
Ignis et ardentis gemilus consurgit in auras,
XIII . Tunc imagomali pendel promissa propago,
Incipientque preces ad cælum pendere seras,
Atque Deum punc nosse volent, quem nosse nolebant.
Illic quisque suæ falebitur effera vila ,
Nocentesque manus, et sævas criminementes,
A Atque infanda sur testabitur efferavitæ .
Jam primum quicumque Deum male senserat alle
El vaga mentito coluisset numine saxa,
Atque cruentatas igne sacraverat aras,
Elpicturatas timuit sine voce figuras,
Ac falsi tenues adorasit numinis undas;
Et quzcumque malus seduxit protinus error,
Si quis adulter erat, natos quicunquenecaral;
Si quocunque malo quis conscia mente vivebat,
Aut rato grassatus erat, aut fraude clientis;
Si quis humano siias maculahatsanguine palmas,
Alque latebrosa miscebat morte venena.
Tunc si quis vacuo scelerabat pectorafurto ,
Aut alienimali lucro gaudebat iniquo;
Admisit quicumque nefas quodcumquemalorum,
Allus ardor eum igni torquebil amaro,
Suppliciumque dabuat viventi funera cuncti,
Sic hominum totam mierentes servare lurbam .
XIV . Hæc adeo sancti quotiens cecinere pres baie
Spiritu sæpe Dei monili dixere lutura ?
Nemo suas (miserum !) nenoheu prebuit adres.
Sic Dens omnipotens voluit sua premia nosci
Atque minas positæ plurima per talia legis,
Miltendo plures calestia verba clamaules,
Denique jussu Dei compegit ossa propbeles,
El stupuit mota subito non sponte sepulcra
Cineribus crela jacuisse corporapassis ,
Surgere lunc vivos anima veniente miratus ,
Et cum voce sua ad coelum tendere palmas,
Gratanturque Deo et victori lalia Christo,
Illa quidem tumulo petiere silentes.
Servandique Dei diei cessere futuro.
Paulis ; er jussit retineri cubilibusimis
Donec ille dies completo tempore magnus
Adveniat, cuncii Dominum cognoscite verum ,
Qui solus animam faciat conscendere lucem ,
Eamdemque potest in tarlara trudere pænæ ,
Elcui cuncta palet vitæ mortisque potestas.
Posse Deo, non velle satis est, ficlumque diceado
Ille meus solus meluendus sensibus imis,
Et quoniam !etho cursus concludituromnis,
Quicumque est hodie , secum sua vita feretur.
XV. Et ideo dum vita manet, dum carperelucu ,
Dum penitere licet, prius quam terminus eri
Occupel incautos, et nescia lumina solvat
Ultimus ille dies mortis qui lege lenelur,
Quod primim superest care vigilate salutem ,
El facile eritque bonum deflectere cursum .
Post ærala suis et pressa piacula sacris
Postque vagæ nimium quos vexare prvcelle,
Rectas adite vias, et flamina recla lenele.
Hinc lætis prius animis repellite crimen ,
El correcta diu prolualur pectore culpa,
Tunc commissa mala mites abolete nefanda,
Æternisque Deum precibus placate tremendum
Pessinia cuncta bonis cedant mortalia vivis.
Conservale novam jamjam sine crimine vilam ,
Et servate pias veroque in nomine mentes.
Ac veniam primis supplices rogale delictis,
Jamjam pura piis maturescant corda colo. is,
Innocuisque manus precibus atlollile justis,
Laudibus et faciles divinis reddite voces.
Incipiantque bonis verisque issuescere mentes,
Divinæque magis celebrentur munera legis,
Et memorate bona, simulque invadile facla;
Sordida nilescant olim commissa malorum ,
Etmeliora piis flagrabunt omnia vobis ,
Horrendisque simul liberatur vita periclis,
Atque æterna suis veniet ad præmia volis.
EXPLICIT
 1053 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1034

APPENDIX QUARTA .
OXONIENSIS EDITIONIS
SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ .

EPISTOLA PRJMA. . A tutores nominentur, ab episcopis antecessoribus suis

sancitum , et tamen formam eam nuper datam ; rei
Consistentibus. Formula hec sepius occurrit , et huic gestic minime quadrabunt extrema episcopatus
plus sibi velle viderur quam ut designaret fratres ejus lempora . Non est dissimulandum dicere etiam
qui Furnis fuerant, aut qui consisterent cum asside - Cyprinum , hoc jam pridem in concilio fuisse slalu
rent presbyteri. Ea potius mente appositam creda - lum : at voces illic , ex Cypriani loquendi more , lem
mus , qua intra fratres stantes et consistentes appel- pus brevissimum denotant , quod infra videbimus in
Epist. LVII, ad Pamelii numeros Liv, ubi auctor
lantur, quatenus ab istogutales et lapsis , schismaticis
atque hæreticis distinguerel. noster rem ante annum vix gestam junypridem stue
College mei qui præsentes. Einineniiss. Baronius, lutam fuisse ait. Sed de istis videantur Annales ,
Di Pamelius, quique nuper concilia ediderunt, Epistolam an . 249 , $ 9.
2 . hanc in synodo quadim post redilum Cypriani ex se- Presbyieri qui nobis assidcbant. Ex utraque parte ,
cessu scriptam volunt. Sed e contri, solemne fere est scil. Ignatius ad Magnes. illos salutal, MITO TOÛ 20
Cypriano in Epistolis synodicis nomina episcoporum TeppiST TOU & TOTXOTOU, xori TrysuMATIZOŨ stepávou ToŨ Tp!g
apponere ; unde satis verisimile videtur episcopos buteplou. Theodor., 1. v, c. 3 , docet quod ó méros Ouros
de quibus hic mentio occurrit , ex causa minus so - ad episcopum pertineat. Immo viri erudiii ad hunc
lemni pr:r'sentes fuisse , quo tempore designationis episcopi ini clerimedio sedendi morem , trahunt quic
isljus a Victore factie , nuntius accederet. Cerle in habentur Apoc. 1, 2.
Epistola XXXIV, ad Pamelii numeros XXVIU , mentio Geminium Faustinum presbyterum lulorem . Ob
habetur Collegarum qui presentes erant , ubinulla ce B servandum hoc loco , ex jure Romano, lulelam pupil
lebrati concilii potest esse suspicio . Occasionem colle loruin , pro munere publico bibilam , onus ſuisse a
jecluræ de tempore scriptæ Epistolic videtur dedisse quo non nisi ex certis , iisque gravissimis, causis lege
locus ille concilii Carthaginensis 87 episcoporum definitis excusatio concedebatur; quas qui scire vellet.
de b:plizandis hæreticis, ubi Geminii a Furnis nomen adeat lib . i Instil., lit. 25 . Quamquam vero minime
habelur : hunc eumdem credebant viri eruditi cum exspectandum ul privilegio aliquo lam peculiari, ex
Geminio Victore , el proinde illum e vivis excessisse indulgentia ethnicorum imperaloruin fruerenlur sa
aliquanto post islam synodum . Sed minus credibile cerdotes christiani ; limen ex mutuo inter se con
est Gemiium hunc episcopum fuisse , tum ob facti sensu , et vi canonum caveri poluil ne Christianus
ipsius notam , tum etiam quod fralrem eum , 11011 col aliquis id oneris cuiquam de clero rellet imponere .
legam , Cyprianus appellei. Sed esto Geminius Victorid jie sub poenis iisdem canonibus contentis. Con
fuerit episcopus, nonne pariter probabile Geminium stantinus revera imperator, rerum poliius, nihil anti
Faustinum etiam episcopum fuisse ; el qui eo tem - quius habuil quam ut immunitates clero christiano
pore cum lestamiento alterills Geminii curator consti- privalim factas , niultiplici anclario cumulatas , legi
iuerclur, Furnitanorum ecclesiæ eral presbyter ; de- bus latis muniret. Huc lacil rescriptum quod Euse
inceps , el speciatim concilii pr:edicti tempore, ad bius memoral ad Anulinum , proconsulem Africa .
episcopalum fuerit promotiis ? Quin istis addipoterit, lib . x, c. 7, quodque et ipse Anulinus respicit in
in synodo illa , ex fide nonnullorum codicum , et Epistola sua ad Constantinum , quamque laudal 1) .
eliain D . Augustini; non Geminius , sed Geminis, Augustinus, Epist. LXVIII ad Jan., el halent acta
Furnitanorum episcopus perhibetur. Sed, missa hac u cullat. Carthaginensis die 3, num . 216 et 220 . Buc
de nomine controversia, rationem reddamus immlic etiam spectat lex illa quæ prid . calend . nov. Con
lali ordinis, et quare Epistolain hanc non post redi- stant. Aug. Jil et Licinio III. coss., hoc est anno
lum ex secessu , quod viris doctis imis placuit , scri- Christi 313 , edita . Hæreticorum , ail imp., faclione
ptam censeamnus; sed sub ipsis episcopalus Cypriani comperimus , Ecclesiæ catholicæ clericos ila vexari, ut
initiis, Pbilippis adhuc imperium relinentibus, exarate nominationibus seu susceptionibus aliquidus quus publi
lam . El primum , Victoris faclum pacis illa tempora cus mos exponil , conlra indulta sibi privilegia prægra .
que Cyprianus in libro de Lapsis describit, respicere rentur. Idque placet, si quem lua gravitas invenerii ila
videtur ; quando , ut ejus verbis ular , non in sacerdo - vexalum , eidem alium subrogari , el deinceps a supra
libus religio devola , non in ministris fides integra , non dictæ religionis hominibus hujusmodi injurias prohi
in operibus misericordia , non in moribus disciplina ; beri. Livino et alias deinceps leges extorsit Donatista
quando episcopi plurimi, quos el horlamento esse opor rum importuous furor. At vero eodem fere saeculo .
leret cc !eris ei exemplo, divina procuratione contempla , pace Ecclesie reddila , el pacis longie malis suppula
procuratores rerum sæculurium fierent. El quidem non Tulantibus ; cum turpis lucri causa secularibus cuiris
salis saniementis viderelurGeidiniais , si supremis labu . se immiscerent clerici , necessarium duxerunt impe .
Jis tutorem scripsisset Christianum presbyterum sub ratores qui successeraul , nec non synodi , ut non
Deciana persecutionis :estu , aut certe illo nondum de- privilegio excitsati essent, sed legibus lalis exinde
flagrante ; illudque alien :e salutis vindicem assignias- depellerentur. Sic inter tria capila a Marciano Chilce
sel, qui de capitesuo in dies essetpericlitaturus. Porro n doniensi synodo proposita , el can . 3, decrela occurrit,
cum Cyprianushac in Epistola expresse dical canonem Mandiyse coû 201760ữ, hi é tisxo.30), uin adinpexor, pj purea
illum qui prohibet ne clerici a fideliuro quocumque ζοντα , ή μισθούσθαι κτήματα, και πράγματα , και επεισάγειν
PATROL. IV . S. CYPRIA " , 33
 1035 OXONIENSIS EDITIONIS
ézUzOn Rosulxris olovnySedly . Pariter Justinian .Novel.125, A EPISTOLA III.
C.0,1. 6, ribet in clero conititis, ex ulla legiulo
res, aul curiilore's cilj" SC!lingue persone 1/ 11, etc . Rogalianun . Conicit Pamelinis elimden Imbepay
In honore sportulantiuin fratruin . D maria sitis qui nu cronollis 87 epist', a Niva dichiur:sed lil e
erathonor fica que sporcularull po nine ceneban mimo , veri-juile , amb seneriam Rogajani cus
tur ; lulia nimirum qui sunt magistratus accipere bic mentio habetur , quam quod aller a Nova, le
noli delreclabant. Unde leg .. lala mo bus ipsis stallle inter prinos ; 4100d, ex Africane erchsize m te,le
batur : jla ill rescripio Theodosiimgniculun : Ex ammorum qui inlercesserunt "piscopiluspostulatei,
ceplis consulibus ordinariis, nulli prorsus alteri auream sel ultimos suffragium tulit. Di con nomen in this
sporlulam daulli sil facilis ; cum publica vero cele - exbibet couler Lincolnien is , elCassium appela.
brantur officin , sil sporlulis nuninus argenteis, nec mi Cardinili Baronio non accedimus, quias 257,01
jorem argenteum nummum fus sil expendere , quam hice in ynodo cripta pronunciat, ob e'llsave
qui formuri solel , cum argenti libram unum in argen - riis Ep. 1, allaias. Observi Riyaliilis hoe Emma's
teos sex iginta dividimus. Tinc spectare videntur que Cyprinum consil um Roguliano dure quod ipseinun
de honorisiis decu 10num habiPi.., lib . x, Ep. 111, Epistolis noluit sibi sumere , qui ad episcopos et us
et ctiam occurrunt, lib), v, § 1 . ff. de Don , inter viv . byteros uil : ( Aliud vero quod scripserunt nobis com:
Sed in lisa Ecclesiir', respeilus 2011 nolum habilis vi. presbyleri nostri solus rescribere nihil polui; quand
detur ad Romanorum sporilla , sed ad morem tcrle a principio episcopulus mei staruerim nihil sine tena
sie judaicie ; apud quali oblationes canistris repo - silio vestro, el sine consensu pl.bis ,mea prirana si
nendie : ut vi lere est Dent, XIV , 2. Cert , adtentia gerere , Sed qui considera quinta cum iurea
canones Apostolorum 3 e : 4 , ubiprohibeinir plebis chri- B Cypri nas nerip ylus et plante gillus a mis
stiana , mel, lac , aul sicerul, etc ., id aliare offerre, Carthagi ensis firsligium pervenerit , non mitalu
sed ad episcopis el presbyl pos 101111110 altere jll- ellill necesse habuisse popularibus aribusib. el
belur , Bilsamon
yullar i.
annibal hiec xeisxia sive spurlulas jure sun in plurimis , presertim ado sistraloi
appellari. suie primordiis, disredere ; quid minimne opusha
Tamquam decimus ex fructibus accipientes. Decima- , ULR atinus sener, el tirbecule privalr epischte,
quariun pensiiatio legem Mosa!cai longi temporum prie Liret.
inicrvillis precesserat , minime jus sullt a lege ilia Tres de ministris , Chore , el Dathan , el Abira ,
accersunt : sed quemadmoduul tromporis nobis con Constid soluin Cuore levita in fuisse , Dailuu vapurin
cessi Septiman piriem tam juam Deo debilini usque Abron ex trilu Rubeni oriundos. Sed fucinus de
dic :mus , ita facultatmu mecima merito alia in inginnt æqual; quique cum rebellibus levitis set
solvimus. Serius quidem decimas ex fructibus accipie liebant, non im nerico inter ipsos nuwe antir. Life
bant sacerdotis christiani , qua ruris incolie , quique Moses i, se loculus est ad Core etomnem natada ,
agriculturam exercebant, non nisi sero al lidem erant non esc- plis Daihan el Abirolli Mutum erige ,
conversı ; u de paganorum nonne , ellonicis adhesil. filii Levi.
Et etiamnun apud nos , ubi decimeubique solviin Exprobra do malo. Grzca hab nt uspripiso sa
tur, urbium pirochi ex oblivionibus sive sportuis tiü xaxoû. 1 Jund .corum Sacerdota sulis quadrant
polissimum alıur . Igitur non salis opprinne deci Commeliose de reo lo ui : Dominus dluster fra
inarum pensialioni , invidiam hic loci vide ur facere Istils vices repemil , cumle lace-situs. Forse
eruditissimus Bigallius. Sed de buc re fusilli agine c scriptiuili erit exproba. I argumentum probellois
sub calcem 1. de Unit. Ecclesiæ . scil , adversuin me dhibeas ista que diri.
Meminisse ulein diaconi debeni. Mulum hoc pp
EPISTOLA II. riier el presliyleros langit : qui in episcopis lä
curarum parter andmissi, ila tamen ul in illufull
In arlis sum dedecore . Terlell. de Spectac ., c. 22 , obsequiu relineani.
dicit has aries profe .soj dainnari ignominia el capitis Apostolos, id est episcopos. Sic Irenrus I. II.C.d,
minulione , arcrriiuriu , rostris . senulu , equite , cele ab Elisebio landalus i. v Hist. , c. 6, dicit ab Aposts
risgile honoribus omnibus; siinul el ornamentis gribus lis institutos episcopos fuisse , et eorum sacrest-f3
dum . Pariter Aalst de Civil. Dei 1. 11, c. 14 , AC usque ad nos. Dein recen el episcopos 2011 in Ceta
tores poelicarın f .bularum removeri a societate civi briorilius ecclesii Apostoli, siiccessfull.Pariletti
tatis, el ab honoribus omnibus repelli Onde Laberius Tertull . I. de Læscript., c. 32 : Edant, inquit,et
Co it Cesare cractiis e -sel mimniagere , lam quam gines ecclesiarum suarun : evolvunt urditen episte
gravissima in nria affectus, quin enta millinin prelio porum suorum , illi per successionem
sequicquam intercedente , imitoluit , dicens : Eynes rentem , ul primus ille episcopus aliquemal inilio deal
et Aposte
Romanus lare egressusmeo , domum revertam mimus ; vel apostolicis viris , qui lumen cuin Apostolis perfect
nimiuin hoc die, uno plus viri, milli quam vivenduin raverint, hubuerit anciorem el antecessorem . Poc erat
fuil . El curl Erclesia casiior quain civitas. Invis modo Ecclesiæ apostolice census suos deferunt, sat
ergo erat excusativ quod histrio hic a thealro cessa Smyrncorum ecclesia Polycarpum á Joinne com **
.

verat, el privatim doc rel. Quibus non licul cogitare · nu lum referl : sicilt Roinunorum , etc. Porro 11.
quod inalum est,miniine licebit privalim perpelrare ., D episc .parum constillationem et successionen
-

In lege prohibeantur viri. Teriull. de Spclac , C. scribit Cor. c.Apostolis

44. suppar , Clemens Rom . ill ep. -
23 . 11; Cum in lege præscribil maledictin esse qui
muliebribus vestialur, quid de pantomimo judicabit , qui
-. -

eliam muliebribus curulur ? EPISTOLA IV .

Salario se esse redimendum. Σιτηρεσίοις et lautis In slalu suo esse. Tres feminarum numeran
conditionibus; quæ tribunis milijaribus , d cibusiue Stillis , virginum , vidurum , mupidum VIP!!
ex publico pendebaritur. I : Pliniis l 111. c 7 Hono prie reliquis in prima igrationen Doebantur :que
ribis mililin que interponitur, Salariis inde dictis Porro. non latitum ob lillelan , sed etiam honoris ergoi
locutio hæc 11- Urailgenles Orientales permeavit.Nam peculiaris in Ecclesia issigabalur ; 40m. ..!
Ezre w . 14 .750 527777572 psl autie pe sicäe alumnus. pes -eball , el habilin non mulro 1: 11, ed il
Poteril se ad nos transferre. Elcralius in concilio il est on
iustinul , induebaapei
velo securi nturle ; profiteb
se præcl
anturrum illud
. Slalls
Africano 87 episcoporum , Thenaru ... præsul esse voix , all conditionerii civilem , nimirum dignis
dicitur : quot urbs Byzacenie , el in via militari ad jura liberi copitis, signilical, aul ad rem agon
Carthaginem posita , ut ex Antonino liquet ; unde pertiner , quo quis se lueri, aut adversario de
comimodus viatori transitus , dejicere instruitur.
 1031 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1058
Unuin diuconum esse. Et ideo graviore cum scan- A pictalis ardores deferbuerunt, Christiani singulis dic
dalo peccabalur. Sluprum diaconi in Ecclesia Con bus, aut sallem dominicis , sacra inysleria partici
stantinopolitana, sub Nectario , anliqnam pauiientie pabani. Mariyres vero qui sub iclips. ionis perpetuo
disciplinam apud Orientales, lintum non labefecit. versabantur, id maxime satagebant ul nunujuain di
Vid . Socral. l. v, c. 14. vino illo viatico carerent. Quia vero in isiis solemni.
11 . Pro arbitrio el ruchu . Hanc lectionem cum Rigalijo bus, oportebal lil diaconus presby ero assister l , ita
verissimani censen ; pra:sertim cum eadem fere 111 presbylis solis acccdere non polverii, monet Cy
formula loculus si: Portius : Absil it! di tam bealissimo prianis üli li per vices alternent, el vicissitudine conre
Martyre ruclus hominis judicaret. Nemo l'liciai indula mientiuin minuunt invidiam . Quid sit amet confessores
gere solel nisi inter servulos el parisilus ; quibus offcrre , a Cypriano discimus Ep. XXXIV, :: d Pamelii
cum omnia licent : unde illud salyrici ; - Si bente humoris 28 : luteyre el cum disciplina fecistis, fratres
ructuril , etc. charissimi, quod consil o collegarum meorum qui præsen
Abstinendo diacono. Pro recepto diul in Ecclesia les erani, Guio, Diddensi presbytero, el diacono eilis ,
more , in laicoruin crimina, excommunicatione re censuistis non communicandum : qui communicando
ligonsque E clesiie censuris ; al clericorum deposi cum lapsis , el offerendo obluriones eorum , in pravis
tione animadverti soliliun . Sed tribus prionis si culis , erroribus frequenter deprehensi, etc. Ubiobiler notilla
episcopos , presbyteros el diaconos penilentiie pu - dum aliquando presliyieris peculiares diaconos qui
blice el manuum impositioni sicut laicos obnoxios ipsis assis erunt assignatos. Communicare cum aliqui
fuisse , res et manifesta. Consulat lector Morin , de bus, ei oblationes eorum offerre, res quidem inter se
Administ. sucr. Pænil.luv, c. 12. B ,
divers:e ; sed , quoniam nemo de sacris mysteriis par
Bticipabat, qui non prius munus Deo oblulil , allrutra
Non marili, sed Christi adutiera . Licet maritim voce apposita , totum hoc Sacrum officium siepissime
pon habeat, adultera andil . Christi sponsa est quieli- intelligitur. Pariler, licel, quod ail D . Pillus lleb .,
bet fidelis , al multo magis virginitatem professa . XIII, 10 , halamus allare , lamel sacrilici. christa
nir pietatis, a Gentium et Judæorum immolationibus
EPISTOLA V . prorsus abh rrent; et perperam nonnulli, audio alla
ris, oblationis , aut sicrificii 101ine , victimam criteria
Saluto vos incolumis. Cum ad destinalas latebras tam atque hostian cirsam importune ingerunt : 900
salviis pervenisset Cyprianus, consentanenin omnino rum omnium invidiam apologiis suis alres antiqui
eral ut pro intima illa qua ipsilii et fratres interres - strenuc amoliebantur.
sit believolintia , absen 'iæ desiderium quam prinum Temporibus s 'rvire. Lectio nec non modo pluri
fieri poluit, scrinio lepiril , certioris ulique redde muss. codicill suffragiis mummia ; sed ei iinii
fel de :alile il rebus suis ; et demium de iis que ad niorum
Eeclesia : stat' m speciarent, seduli moneret. Que genes incommendata
quitate
Commenl. ei
est. Sic enili non tanilll!!ı Ori
auctor noster hic loci , sed et
omnia hac in Epistola plenissime sunt præstita. Ideo Ignatius in Ep. ad Polyr . videtur legisse . Abbrevia
verisimile admodum videtur, non modo lilleras basie
primo omnium , sed etiam stalim post secessum fae lura xw , pro xupim el xo 'p ex pquo ponitur ; unde
ias ; cuisuccedit alia ejusdem fere argumenti el isilem fortassis varia leciio ortum duxcril.
verbis conceptio, Ep. nimirulvi, ad i ampelii num .81. EPISTULA VI.
Omnes in hisce latebris scriptas 13 111umero fuisse c .
Teslatur ipse Cyprinus Ep. xx , ad Panelii numeros 15 , Epistola Cypriani ad marlyres. Non multum rcfert
que omnes hic representinlur ; licet alii ditore, pro quocl nonnulli codices mss. nec non al impressi le
deploraus haberent earum nonnullas. Notari insujer gint : Ad Rogalianum juniorem el cæleros confessores.
poieril in veteribus exemplaribus niss. Epistolen hanc Tiluli enim isti librariorum cuirie et inge jis deben
rarissme comparere, adeoque sero admodum , sc. quibus lector sine dispendio plerumque carere
post omnes Easili ellitiones lymis fuisse mandatam . lur, poterit. Purabant illi Rogilianum presbyterum , glorio .
Non permillil loci condilio . Tumulus Car higine sum sener , qui excipiens jerocieniis populi impelim ,
excitalis ; in quo Cyprianus in circo el amphitheatio primum hospilium in carcere præparuvii, et melator
populari liemilu ad leonem pellus, et demum pro quodammodo
scriplus, quemadmodum dicitur Ep. Lix , ad Pame ii ei proinde fieriantecessil, niartyrio fuisse coronitum ;
non posse ul ad illuo lillerie divige
numeros tv . Lufra eadem de re Virba faciens ail : renlur, atque ideo alion R gatianum ), priori dissimi
Ulinam loci el a adusmei conditio permilleret.
Summa quæ redacta est. Sors sola que in peca lem , quanlilin fieri poiuit, scil. juniorem , excogila
niis demeralis , rationibus subductis , ad pauperes bant. Sed manifeslim est nihil de Rogalino sene hic
dici, nisi quod ex luultu populiri carceri fuisset
periinebat. N :am , quemadmodum , nasceule Erclesti, mancipalus ; imo polius innuitur illum in exemplum
prelia rerum pietatis ergo venditarum ad Apostolo . superesse , et hunc quoque antecedere , quando isia
rum pedes depinebantur (Act. iv , 35), ità deuiceps Scriberentur. Nec 11 ,VUM est ul , cum lilierir pluri
qur Deo erant dicala , episcoporum litlei erant colie bus conjunctim scribuntur, ex occasione daia , de
crediti ; qiiod ivertissimis verbis Justinu , Mariyr in pillorun uno peculiaris mentio habealur. Porro , si con
Apologia rfert. Niinirim , divisione facta , pir's una D jec.ur p ex nomine aliquid valeant, omnino Rozalia
epi copi, altera cleri, tertia pillperum usibus cessit. 110 » qui hic describilur', ile ijise fuerit de quo mentio
Cum ergo ad secessum properaret Cyprianus, pecu habelur Elisiola seqne..te, 7 minirum , ad Pomelii
niis hasce inter clericos parlitas deposuit, ut illi fa . muneros 36 . Ep 14 , aci Pimeliinumeros 6 ; el 41, ad
cilius denuo distribuerent. Panelii nu vero 38 . De lempore quando Epistola harc
Visitauduin confessores. Visitare ægros , aut in missa eral, con -tilillector quiel.ligentissime disputata
alia quaciim ile calamitale constitutos, pictatis offi sula reverendiss. epi-copo Cestriensi in Annulibus
cium merito riputatur. Vid . Mall., xxv, 36 Sed el i is
alia causa inferils apparebil quare glomeratim ad Cyprian , operi huic premiss .
martyr 's pluriini contlue rent ; nempe ut ab illis
primun pacem extorfiterent, el deinde ab Ecclés a. Osculum Domini. Mulla comminiscuntur llebræi
Obiler vero bic notanduin Cyprinum lioc in loco , in sua theologii de osculo Domini; ei ila Moselle
quemadmodum ei alibi, confissuris etmartyris nomi vivis excessisse profitentur. Eisiquidem Dent. XXXIV ,
nibus proini- Cile uli . cum strictíus loquendi , illi so 5, occurrit quod mortisesiMses 17177 by aiunt
lun martyre , dicendi qui pro Christi nomine passi Ribbini 19 Opwa naw :531 77227 Pwa 70
ſuerint, confessores vero qui citra panas insequentes,
se Qui
Christianos pro tribunali profitebantur. 17112 .In hoc vero longe abeunt a Christianis Judei ,
apud confessores offerunt. Antequam primæ quod his mor's quiela et placida osculam Domini via
1059 OXONIENSIS EDITIONIS .
debatur ; postris vero, cruenta etviolenta , beatissima A teros ipse compresbyter, ul gregem quem commisit in
el maxime expetendas cen etur.c. 7 : Velatores in ca - Drus pascant providentes ovibus, non turpis lucri ta
Melalor. Vegeliu aill. II, pidine , sed gratis : neque ut dominantes in cleris, i
stris dicuntur, qui præcedentes locum caslris idoneum est plebem christianain . Queritur demum quod sus.
eligunt. lla Casarianus , apud Lucanum : Hesperios dem ipsi pastores nomen cleri quod eral oriuni unite .
audax veniam melator in agros. Unde reclissime de silali commune , sic proprium sibi fecerunt, ut etise
Rogatiano et Felicissimo diclum , quod in carcerein nomen ipsum ovilis , in populi sive plebis el laicorun
primi quasimelatorcs accesserint. appellatione vilescerel. Hinc erorta jam ero Tele!!
el Cypriani, inter clericos el laicos differentia lauta,
EPISTOLA VII. laici non intelligerenlur appellatione cleri. Qgid 3
velit vir erudilus longa liac disceptatione non lace
Dignatus fuerit Dominus ostendere. Saepius ad re- est conjicere. An male ipsim habet quod in Ecdei
velationes sibi facias provocat Cyprianus ; id aulein sint episcopi ei pastores ? Id non videtur, siquide
facit, non ut fidei dogmata aliis obtruderet , sed agnoscal adhibuisse Domin :im ovili suo pastores ulip
suam innocentiam ab invidis lacessitam luerelur. complures. El certe rerum diversitas rocom direr.
Secessus ejus tamquam turpis luga male audiebat; silalein non admittit mods , sed etiam csigil de
ostendit ergo se gregis sui causa lantum metuere ; quandoquidem D . Petrus presbyteros comptes
nec animo sto sed mandalo divino worem gessisse . leros compellat , erit indicium neglecta simplicitatis
Porro ipsi apud clerum et plebem erat honorificum , christiane , et pharisaicæ superbiæ , si Aposlolu: 20
quod Deus ipsum suis colloquiis , et rerum fullirarum episcopiis jus el polestatem in clerum erclesiastica
cognitione dignaretur. lloc autem in Africana crcle - B sibi vindicel ? et juod D . Paulus admonet I Tim . 1,1,
sia peculiarius obtinuir , ubi haeretici, el specialim Tep abúripou etochron ; sed codem capile v . 20, preslir.
Monianus, pro ; hetias et revelationes mag13 cum leros flagitiorum compertos, Apostolo id ipsum at
pompa ingerebant. danie , oportebil exw TOON FASTW 167 & s. An vero in a
Credere voluit et crescere. Carthagine nimirum , peccatur , quod quando cleri vox omnes Christmas
ubi ad fidem conversus eral, el ad episcopatum pro - aliquando comprehendal, ad verbi etiam minista
irotus : sedi illi lamquam actis radicibus aflixis aliquando contrahitur? At in usu communi id ubiqe
Quantiale inea propria . Vide quic superius dicta oblinet. Non modo summum Numen , sed el magis
de obla : onibus in tres partes divisis,quarum una epi- tralus dii :ppellantur ; et Apoc. v, 10 , omnes fides
scopo cessil. Nam quod ad ea quic olim ethnicus pos- reges el sacerdotes audiunt ; nemo lamen dixeriti
sederat, Pontius nos docet quod quamprimum fidei cipes sa culares , et sacris operanies cujusi'umqueeu
christianic se dixerat, distraclis rebus suis ad indic dinis , nomina illa per nefas sibi vindicare . Agnosi.
gentiam pauperum sustentandum , el tola prædia dis- mus sortes tribuum Israeliticarum cleros dici: sed
pensans , nibil reliquum sibi fecit quod denuo do - Levitarum a reliquis tribubus aliiim longe fuisse na.
naret. tionein , ipse sacer lexius nos docet: Num . IVIL ,
Acoluthum . Hesychius ait. Axódovbos, o vidropos Év TN Yă củTW où xinporoun, , mairepis oùx isim ?
Tris. Ocpá Twv, ó api ad güce Munus erat , si quod &y aurois. Őti dye pepis cou , xai xanpovonic cou de
aliud, per totam Ecclesiam , hoc seculo receplissi Tüy viãy lopuya. Alia certe res est ut terrae portiiba
mum . Quod Orientales allinet, nomen a Gricis hau - tribubus iissignite illorum cleri dicantur ; et qood
sium ostendit apud illos in lisu fuisse . De Romana c Levitie ipsi , quos Dominus pro sorle sua aguoscil ,
Ecclesia , Jillere Cornelii ad Fabium Autiochensem , ejus clerus dicantur. Non diſliiemur D . Pelrom in
quas infra laudaturi sumus, id abunde testantur. De Epistola sua lomnes Christianos Domini cleriun ap
Africana, locuples fuerit lestis auctor noster in Epis. pellasse; sed ille ipse Petrus Act, 1, 17 , munus apos.
colis passim . Sed de his plura vidcantur in annotat. tolicum xhi,poy dlanovics vocare non dubilar. Uluno in
ad Ep. sequentem . loco, si non sufficiat Rigallio Cypriani et etiam Tental
liani sæculo inter clericos el laicos differentiam ja
EPISTOLA VIII. tantam , ut laici non intelligerentur voce Cleri , id Alg .
stolorum ævo obtinuisse lestabilurClemens Romanus
Cleri Romani. Quamquam verba hæc ad Epistolae in Epistola ad Corinthios, quiait :Apx' pei joidede
hujus titulum pertineant, qui a librario pro caplu suo giece ozdouévai sisi, xai tois (opeusn j019 ; ó cóxes spis
appositus , nullius ponderis all auctoritatis esse po τέτακται, και λευίταις ιδιαι διακονίαι επίκεινται' ο αετός
Lerit , eruditissimus Rigalljus occasionem hinc arri a vopost' s rois derëzois a pooreyuariy oboetai, etc. Sed de
pil ut ostendat cleri vocem perperam trahi ad his plus salis ,
personas ecclesiasticas , homines que sacris ordinibus Didicimus secessisse benedictum Papam Cyprianus ,
juviljalo : designandos. In primis ail ,zipos Iria siyni. Dicit Rigaltius secessum istum Cypriani, fuge prane
ficar , sorliculam qua ulimur in sorliendo ; sortionem minime caruisse apud quosdam de Christiana fralara
sive sortilum , actionem ipsam sortiendi; il quod sor- lale , qui Tertulliani de fuga in persecutione dispate.
lilu cuique accidil. Subjungit porro , rerum Hebraica . lionen legerant. Nec dubito quin ipsa tanti magisti
rum scriptores græcos , ab iisquc eliam lalinos , clerum severilas discipuli mentem adeo suffuderil, vel cliqua
dixisse quod ex amplissimo illo terrarum traclu , Josua D saliem scrupulo sic pupugeril, ul fuge suspicionan (y.
jubente, in undecim tribus Hebræorum diviso, per sor- prianus amoliri abs se mayno studio contenderet. Hoc
lilionem unicuique conligeral. Rem hanc instantia ex - et Pontii familiaris sui satis intricala sedulitas pergu4
plicat. Benjamini tribus cleris in urnam conjectis, urna del : ipsiusque Cypriani Epistolæ sequentes declaraul; ,
mola , qui clerus exierat sorliente Benjamini tribu , id si verum amamus, haud aliud magis ista Romani dei
clerus Benjamini dicebalur . Alque ila de cæleris unde lam argumenlusa quam incondiła commonilio prostri.
cim tribuum portionibus. Inde progreditur : Postquam bil. Fortissima esi illa Cypriani defensio, quod De ns.
hquris Mosaicis veritas christinna successil, et, maleme- tu , immo jussu secesserii. Nam quid uperlius mandato
rentibus Hebræis, gratia divina ad Gentes conversa est, divino per Christum Apostolis Iradilo ? Cum presequeno
quod hellenisice dixerant Ecclesiam , dixerunl eliam lur vos in civitate ista , fugite in aliam . Quod si Mi.
Clerum . Mullis interpositis , quibus tamen minime datum ad alius quam Apostolos pertinuisse negaverts,
conficit hellenistas pro Ecclesia denotanda clerum quis a Cypriano jussi Dominici, Spiritus sancti , ditisi
lamquain synonymum adhibuisse, periochen D . Petri erga ipsum quoque speciatim fuvoris testem erigat! Så
adducit vir doclus dicens quod prava morlalium cæ el complures humanir prudentiæ raliones amici cat
cilas, christiana simplicitate neglecta , phar saicam sit . sali sunt. Eral persona insignis . Unus Cyprianus 1.8
perbiam reduxil , el obruit coelestia terrenis . Cleri voca - clesiam demonstrabat : eo sublato , tota pessumibar fra :
bulum ad res christianas , primus transtulisse videlur ternitas. Unius Cypriani praesentia inimicas NOSI
Petrus, Epistola sua canonica prima. llorlalur presby- christiano potestates exasperabal. Unum præsertim la
 1011 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1012
prianum populus efferatus ad leonem deposlulaveral. A videmur præposili esse , el vice prisloris custodire gre
Eo aliquantisper amolo, rabies sedari posse videbatur . gem , si negligentes inveniamur, dicelur nobis , etc . Quæ
Denique absens nihilominus per proruralores alil vica - verba cum sint communia , el curre utrimque commu
rios, perque litteras frequentiores Ecclesiæ suæ neces nis , civilem magis el verecundam sollicitudinen chari
suria cuncta providebal , suggerehal. Has cerle secessus tali christianæ convenieniissimam signiſicunt. quum ali
y causas, lunc vulde probabiles, sequentibus sa culis exem . cujus imperii sive poleslalis superbiam . Minoris (immo,
5. plo fuisse arguil præclura Augustini ad Honorarum epis- majoris EDD .) estmomenti quod subnectit, quod nemo
tola , quæ el consilia priebel adversus cunctas istius hu - Sanus negaveril præcipuum jam olim lic primarium fuisse
mann prudentice subiililales saluberrima. Strategicorum Romance Sedis honorem . Nam el ab clero Carthaginensi
scripiores quæstionim tractant huic nostræ hand ubsi dulce ad Romanum super secessii Cypriani lillerce . quasi
milem : An sil laudandus in bello dux , quem non pic rationem reddunt ; et Romanorum verba quae hic sequun
Free geal capul suum passim fortiter ac strenue periculis lur, Nolumusergo rosmercenarios invenire,etsihortatoria
objectare. Quæ res hanc definitionem admiltil : Haben . sini potius quam imperatoria , el consilia magis quam
dam in primis esse rationem ducis , quo sublato , sulus jussa , saris indicant Romanum jam tunc eriam Sede
populi subverlalur necesse est , lunc enim tepistoy oyoy pontificiu fuisse potiorem .
upotis sivet, o' cely soy " A avide főlda cá corta . Ai ubi A ntecessoribus nostris. Judæorum sacerdotibus. Ad
de exemplo ducis lola pendel exercitus conslanlia , lunt verba qux sequinlur, Errantem non correximus, Ri
vero, neque manibus neque capiti esse parcendum . Hoc gallius ait : Terlullianus sic reddit ; quod expulsum est
sapien !er observavil in Pelopida Plutarchus, non convertislis. Libro de Pudicitia .
A Clemenlio. Infra Episiola proxime seg. Claudum . Riga llius ait, Tertull. comminutum LXX
Subdiacono. Causalur Rigallius quod sic paulatim , B GUNTETPLUutvov Ps. CXLV : Qui sanal infirmitates eorum ,
atque ab minimis , intravit in Ecclesiam regnum el do- el alligat contriliones eorum .
minandi libido. Apostoli diaconos Tantum dixerant. Ex actu ipso quo cessil, Rigallius ail : Er facto Pe
Ælns Cypriani subdiaconos admisit ; sequens archidia . tri, qui,upprehenso a Judæis Christo , non proprie fugit,
cunos, ac deinceps archiepiscopos el patriarchas. Apos. sed cessit sive abscessil aul recessit. Nam , úl est in Evan
1oli episcopos el presbyteros luntum dixerant. Tertullia . gelio, sequebatur Christum , sed longo intervallo quod
* nus dixit episcopum esse summum sacerdotem . Pace fugae speciem præbuil , adeoque in Evangelio legitur
Rigaliji crediderim , non ad fastum , ad regnum el do - discipulos omnes, relicio. Christo, fugisse. Hæc autem
I minandi libidinem , sib:11:1conatum aliosque tam infc - cleri Romani epistola Pelrum eo mingis onerare videtur
riores qu::m superiores in clero gradus Ecclesia in - quod uil : El cæleri discipuli similiter fecerunt. Quasi
.. . vectos, sed ad necessarios pietatis christiana usus ad exemplum Peiri. Alque hoc Romani torquent in Cy
fuisse adhibitos. Quid magis potuit ad Africanæ ec - priani secessum , non sine opprobrio ſugæ . Sub eadem
clesiie unitatem , el alia publica commoda conſerre , invidia fugie nomine , per hoc in sum lempus labora
quam ut omnes Africa , Numidiæ , et Maurilaniæ bat , dignitatis et studiorum particeps, grande Ægy
episcopi , Cypriani unius regimini subessent? El ex pli decus , Dionysius Alexandrinus ; is vero pariter
adverso , gradus inferiores quod altinel , si quis pri- se luelur, quod voce divina admonilus latebra: petiis
nitive Ecclesia statum per penderit , ad conventus Set : Εγώ δε και ενώπιον του θεού λαλώ , και αυτός οίδεν ότι
solemnes virilim omnes convocandos, elnon sine de où yaudopel, ojoelcev ir eucUTGŪ Baddouevos où od izbeci
Jectu et excubiis postea admillendo , : nuntios non Terroin uue Tiiv quyrir ; el plura in hanc menlem lib . vi
modo in regiones vicinas, sed longe dissitas ubinde c Euseb , c. 40 .
ablegandos; :rgrorum , pauperum , catechumenorum , Ascendentes ad hoc quod compellebantur. Facinus
lapsorum , martyrum , vinctorum , ad melulla daina ipsum apertis vocibus efferre refugiunil. Rigillius ait
lorum , el demonimortuorum perpetu: m habendam ascendisse in Capitolium , ul imponerent in acerrani
es- e curam : non mirabirur in lot negotiis tam spis Thura . Sic lib. de Lapsis : Non exspectaverant saltem u .
sis , lam variis , tam liboriosis ei periculo plenis , ascenderent apprehensi, ul interrogali negurent. El
plurimos qui ea procurarent ſuisse adhibendos : el paulo post : Nonne quando ad Capitolium sponte ven
posi episcopos , presbytero ; el diaconos , subdi::co - lum est, labavil gressus ? Et eodem libro : Unus ex his
pos , lectores , acoly hos , ostiarios , in sollicilidinisqui sponte Capitolium negaturus ascendil. Canon 59
ecclesiastic:e pariem subrogari. Cornelius , hoc ipso concil. Eliberil . Ne quis Christianus ad idolum Capi
tempore Romanæ Ecclesiae Episcopus, quot in urbe lolii sucrificandi causa ascendal. Laljuii codex rem
fuerint in Clero consului, in Epistola ad Fabiuin aliier proponit , quod nimirum Ecclesiae Romana
Antiochorism , quam habetur apud Euseb , 1. vi, c. 43, presbyteri, attendentes adboc quod infirmiChristiani,
distincie tradií : Fuisse nimirum ap obutépous rescapé wielu impulsi, ad Capitolium ascenderent, animum iis
κοντα έξ διακόνουςεττά υποδιακόνους επτά • ακολούθους δύο addentes monitis opportunis revocaverant ad Eccle
και τεσσαράκοντα εξορκιστάς δε και αναγνώσταςάμε πυλωροις siam . Quod infra in impressis dicitur, apprehensos li
cca 200 m rytaroupel . Quibus subjungit fuisse pas oùy more hominum revertisse , ad contextum non videlur
026opérois , Útep Tiks muins TEVTRO510s , où; Toántas scũ respondere .
1 :0 Tótou zápis taipihaylew tig.Oletploce. Demium de linie Ecclesiam islam forliler in fide, Lectionem Pamelii
versis concludil , qu96ÛTO Trboç xai ousw ;ayxyxaiov ev TM , relinens Rigaltius adnotat quod hac fortitudinis suæ
εκκλησία δια τηςτου θεού προνοίας πλούσιος τε κι πληθύων ν jaclandia Romani faciunt invidiani Carthaginensibus .
αριθμός μετά μεγίστου και αναρίθμητου λαού. Ει quidem El Rumanæ quidem fidei prærogalivum Tertullianus
koma aimulami Carthaginem , nec in iis quæ ad ipse Carthaginensis prædical lib. de Præscriptionibus:
christinam pietatem spectant multum cessisse, cre- Si autem Tialiæ adjaces , inquil , habes Romam , unde
dere pår exfuerit. nobis quoque auclorilas præsto esi. Ista quam felix Ec
Certa causa , quod utique recte fecerit. Hæc ita clesia , cui lolam doctrinam Apostoli cum sanguine suo
Continuanda esse dicitRigaltius : Certa ex causa ; quod profuderunt ! El libro advers. Marcionem quarto : Vi.
utique recte fecerit ; cum sit persona insignis et immi- deamus quid etiam Romanide proximo sonent. Sed La
merite agone: Quæ videntur esse verba cleri Carthugi- tinii lectio fortiuudinis laudem , non Rovians. Eccle
mensis in gratiam et favorem Cypriani scripta ad exci - siæ , sed Clero tribuil .
sandum ejus secessum . Si quomodo indulgentiam polueruntrecipere. Rigal
Nobis qui videmur esse præpositi. Dicit Rigaltius : lius ait indulgentian pænitentiæ . Porro voces illæ ,
Cum abiisset e rivis Fabianus , Cyprianus vero seces. ab eo qui potest priestare , subiectuntur , quia non
sisset , utraque sedes vacabat , Romana et Carthugi- dum Ecclesia idololatras decrelo aliquo ad pæniten .
wensis. Utrobique igitur clerus Ecclesiæ suce curam tianı adinisil ; licel slatim id fecerit.
susceperat , et lilleras ad Romanum dederat Carthagia Sive vidum , sive ihlibomeni. Rigallius ait : Primus
nensis super illo secessu Cypriani sui : Romanus Car . hanc Epistolum edidit Guil . Morellius, nec indicavit
thaginensi rescribens : Cum incumbat nobis, inquit, qui unde habuerit exemplar. Non invenilur erlen 1188 .
 1013 OXONIENSIS EDITIONIS
codicibus Pomelinnis , nec in Malicis , neque in nostra - A rum , horarumipue velul mannorum numero in saree
libus. Ei tamen valde proba est, nec lum scalel men - mam summam collecio computulogue. Qualia scene opta
dis , qum existimabul Pumilius. Morellius igitur hoc Tertuilinnun occurrunt scheinala .
loco edilii clydomeni, quod mendosum esse non infi - Consummatio honesta processeril. Rigallis ait,or
ciamur, imo veram esse arbitrumur Pam lii conjecil - 6ty oŨ Ti Peurs uzorup' 75/- (697755. Euseb. n 39
ram , in authentico scriptum fuisse clinomeni. Eoque Rufinus : Fabimo in n be Roma martyrio roronda.
magis hæc opinio firmari videlur, quod inter illius veri Prop posili memoriam . Ryiltins ail : Fab ani fris
Christianos probrosium vulgo fuisse constat appella110 - copi Rom . quem etiam pre posilum rocal Clerusle
nem clinicorum , qui decumbentes in laulo , propier Epistola procedente , el pordeni nomine cæleros quare
imminensmorlis periculum aqu ! perfusi Buplismim ac Ecclesiarum rectores appellar, 20: 15W -4 diturit ja -
ceperant. Quisi non proprie beplizili, yun perfusi , nus. Pic sidentin Tertullianus Apolog Is est Episode
non mersi ; de quibus agitur in Epistola Cyprimi ad qui el summus Sacerdos ab eodem Tertulliano dice:
Magnum . Clerus ergo Romanus, isiorum elian clinico . Leyi etium alias lilleriis . Rigaltinis ait : Assentier
rum curum suscipiens, vocabuli tristiliain mitigal, ac melio , non alius fuisse quam præcedentes Epistule ?
dipera terminazione, rievousvous dicit, non xàovexols. cundre pagmas.
Ejusmodi eriam benignilale Tertullianus in Apologe. In quibus nec qni scripserint, nec ad quos serigra
tico , Christianos gravi senio prope confecios 110luit ap - sil. liigilills ait : Dicendum igitur in murhentico em
pellare clinicos , sed jam dom sic is senes . Quod ad sum fuisse lilulum . Que forlea" fuerit RumQorunu ex .
Epistolie lidem spectil, prirtier Latinii coilicis , qui tio sive prudentia , inter perichia Deciance pers calier
ipsali agnoscunt, in Bodlei noromino habelor. Eumdein od ros Epist. anthenticam remisi.Higlio
Quod ad vocem presenten allet, prolo la lectio est Bail : Authenticam dicit , de cujus limen fide dubiteta!
illa quam adhibemus ; cui fidem facii Epistola Cor . sed nihilominus auiiienticam , cum eadem omninoel
nelji ad Fillam quam supra laudavimas ; ubiex con - gure allata fueral a Clementio. Dirilicinomine la
simili occasione inesatino haberur xocmv xai 0) Coutu . tola bier clorica dicendit , quia scil. a Cleri Ronin
Se exhibere, esse ad vitam necessaria sibi suppedi- ad Carihaginen om dvigeretur ; 11 . eliam ,mens
iare , ostendiinils lib . vui, ad Quir n . c. 61. prircipue , quia per nuntium sacris ordinibus inli:
Calechumeni decrpli esse non debebunt Rigaliius ait: 1 missa fuerat De ordine harum Epistularus
Nam hæc in primis audiebant ab episcopo sive presby- Consulantur anni 250, Annales, $ vill.
tero , summum esse apud Christianos curum chariliis
sive dilectionis ; el conqueri poterani se deceplos , si EPISTOLA X .
contigisset eos in ipso prsecutionis estu deseri.
Martyribus et Confessoribus. Nicolaus Faber sl.
EPISTOLA IX . notat quod confessores dicti sunt qui , coraux jug
cibus interrogati, Christum proſessi trant: nurlari,
Presbyteris el dinconibus Romce . Rigaliius ait : Cum qui Christum professi, et præieren , ul abnegurentleri,
prorlii sub Decio Casse adrersus Christianos veralia perseverabant. Martyres igilir omnes confe-sores ftat ,
Fabianwn, Ecclesiæ Romance prin posiium , peremissel , sed confessores nondum martyres, nisi, al clean .?
Clerus Romanis ad Cyprianum , Carthaginis episcopum , Tertillinnus vocal, initio lib . ad Harl., designeti,ele
lilleras per Clementum subdiaconum misil , ac de glo- bi , candidati muriyrii .
rioso Fibiani ezilu certiorem lecit. Mox eadein permciec Confessin tamen præsens. Persecutio a magisin
per Africam grassante , Cyprianus , chin jam id leonem cibus ordin: riis intentata), ad exsilium solumpit
depostularetur, Deo sic annuente, secessir; nec de secessit processii. Proconsul accidens, tormenta elnorte
S110 quiiquam Ecclesire Romana significavil. Sed post- adididil.
modum Carthaginensis cierus, daris ad Romanum lille Quosdam jam comperi coronalos. Quinam illi1**
ris , quid sibi consilii Cyprianus cepisser, aperuit, Ac runtdisimnis ex Luciani Epistola : Bussiis nimira,
subinde Romanus Carthaginensi rescripsit, se'non mini- lappalirus, Forlunio , Paulus, Forlima. Victoria
mo dolore lingi, quod pisior, onibus dereliciis, latebras Victor, lieremiu -, Credullls, Herra, Dinalus,Fur
periissel. Hoc vero agilir Epistola precedenli , quam ills, Venus , Fructus , Julil , Marlialis, Arita,
Morelliu deberi testatur Pamelius , et ipsissimani esse Voce libera . Qua se Christianos pro libovali do
quam Cyprianus in manis sins non sine aliqua frandis licebantur.
suspicione pervenisse congueslis esl, el remisit Romam Dans credentibus tantum , quantum se credit ficeller
preshyleris ac diaconis , ul recognoscerent an essel illa qui sumit. Sic supra lib . ad Donal. : Quantum ad
clerici sun quam Clementio perferendam Irudiderant. cipacis afferimus , tantum gratiæ mundanis ***
Quid autem Romani rescripserint , non habemus. Hoc rims.
lanium assequi conjectura fas est Epistolam silum Deus prestatagonem . Vid . quæ supra bae there
aquovisse Roinamos. Eun vero sic pupigisse animum habendir 1. 1 , adv. Judæos, c. 9.
Cypriani, 111 necesse sibi esse duxirii lineras ad eos In omnibus continens est, Rigaltius ail, Paulus
facere , quibus el nucliis sui el disciplinæ el diligentiæ Cor. 1, névta 'yx cateverke. El Vulgala versio : abon
ratio redderetur. Quod sane preslilii Epistola quæ lac nibus se ab ulei. Quibus subneciit Prioris qited
edirione (Oxon .) habetur xs. D conſeri hic agonem cristianum cum certamnibus
Diaconibus. Rigiitilis ail : Anliqure sunt inflectiones lilium , quidiligenter obsirvibunt victum iiexciilleder
istre , diacones el diaconibus. El lamın habebant Ápo . pugilum , quibus non omnis cibus, siid kuty4073741,
siolumn in manibus , apud quem legilu : beérovou ei ole vocat Aristoteles, imponebarur. Paris eorum colpi
novos et dernóvous. Ei in veleri versione Latina , Da- vocuhanur. Abstinebunt autem a voluptatibus0 .8
comi, dincones el diaconos. Nescio quo pacto malue. proplip exercitationem corporis , ut inomni Clemens die
rint dicere diacones el dinconibus. ' Sarie vocabulum xndrinis Strom . ul. Plalo lib. II , de Repab. id
episcoporuin reverenlius habuerunt. Qui autem epis habel : Tellte je najciúmasedoxatziISOsiy ÖTL7 WELL
cop:18 direre , non dixere diaconas , sed draconissas. Gosp.deTi Eű égely potéce Tüv Tovuzwy a záviwy. Voluple
Justiniani Novella vi, quasi epicreno grinere , ocaxó - inieliigil el noxius illecebras. Ilis dili po sill!
νους άρρενας έχατον , τεσσαράκοντα δε θηλείας. Tervullianus haber in Exhorl. ad Mariyr.:AR
Cum de rxcessu boni viri colleyre mei Rigilijus
M .
seyreynntur ad strictiorem disciplinan , ul rol'or
all excessum esse mor!em , que mor consummatio ficando vucent : convinentur a luxuria, a cibis 1
dirilir. Mortis nomen quantum poierunt evilibant Chri. ribus, a poru jucundiore, etc
slinni, ob spem resurreciionis et'vi' sempiterna . Llaque Assumptionis merc. Legil various in nos is fi
pro mortuo , premissum ; el pro morte . obitum et dicillis avaiúsculoccurrit; vid . I. III, ad Quirin ."
excessum dicebuni. Ducloque de arte calculatoriu voca- 16 Tertul, in Scorpiac. habel : Tempus (19
bulo , consummatum el consummationem annorum , die- tionis.
 1045 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTAE . 1046
Plangit ruinas el funera plurimorum . Rigaltius ail, A vero visionem in somnis contigisse declarabit Epistola
Sic epistola pracedenli : lurer plungenlium ruinas . XVI, vbi de Erslasi.
Ruivas dicit frulrum lupsorum , quos Tormenta de- Ul pro quibusdum personis designatis sibi peterent.
jecerunt, ac per sariliam tormentorumi, Thura dede- Rigalijus ait ; Quod memoriam fucli alicujus re/ricat
rant idolis, autChrisumi negaverunt. Ruinæ lapsorum , de quorumdam lupsorum pæmientia, circa quam dissona
funera negulorile. fuerunt fratrum suffragia .
Pox superveneril Rigallius ail, De qua palerfa Secundum pacem quam nobis Dominus dedil. Rigal
milinis in Epistola sequence per juvenem illum anxium lius ait : Dixit Apostolis apud Joannem , xiv , 27 : Pa .
mundureral, his verbis : Dic illi sicurus sit , quia pux cem meam do vobis. Non quimodo mundus alal, ego
ventura est. do vobis. Dubat enim picem inter suos Apostolos mu
Accep'o post glorium commeatu . R gallins ail, Post luam l!! sensil Chrysostomus, 7 cicomio posaúrny ,
glorium scilicet voluntaris integre el conscientiæ glo ώστε μετ' αλλήλων ειρηνεύειν , όπερ υμάς ισχυροτέρους
rivsæ quce wos coram Deo fucil martyres, elsi per Trolei.
ipsius indulgentium Dei pax supervenerit non exspec- In unum fraternilas animata . O volupacov .
laia ner sperala , quæ nobis tribuul commentum per- Rele portabat. Risaliins aii, hac visio diabolum ex
. mumendi adhuc in saculo er in Ecclesia laude florenies, hibet in armatura reliarii; qui rele jaculo el tridente seu
ipso jam sæculo proculcalo. Sic alibi, si accepla pace ſuscina pugnabill.
17 . Comoealus a Deo datur, hoc est, si fratres in peri- Ol circumstuntem populum caperel. Rigallius ait :
culo mortis, posi accepiam ab Ecclesia pacem , Deo Æmulus Christi diabolus homines cupil dolis el fraudi
volenie, periculuin evadunt, concesso illis a Deo vi- bus. Al Christus ad piscatores, Sinionem et Andream ,
vendi commeatu , nihilominus pace fruantur , quum D cupiendis piscibus inientos, Venile, inquil, faciam vos
Ecclesia contemplationemortis appropinquantis indul- piscalores hominum . Et pro relibus el sugena dedit eis
i seral. El libro de Mortalitale : Cum quidam de col. mandala Dei Patris omnipotentis ad sululem alernom
legis ei consacerdoribus nostris infirmitate deli ssus efficucissima, quibus illi præceplis sive mandaris, ho
ei de appr pinquante morte sollicillis culmeatum mines a diubolo in moriem deceplos, ad vitam re .
sibi procaridir, id est, a Deo ppierre, indulgeri sibi, ciperent.
ut adhuc aliquamdiu in vivis permanerel. Jaclu relis operiret. Rigallins ail : Relis superfusi,
Ob glorium coronelur. Gloriosiscertamen scilicet juculo , i juml ),otpa , pinda . Servius ad illud Virg .
temporanidir , castivalis, pietatis in pace , constantiil , , Georg – lundu jim verberal amem . Funda , inquit,
pacientie: el lidei in congressione. genus est relis, dictum a fundendo, id est jaculum ,
quod dicitw sólos. Composilo igirur reliario cum Thrace
EPISTOLA XI. aul myrmillone uul secutore, urs certan inis eral ulre
tiarius ell usual rele lunta agilitale contraherel, ul ad
Ouamquam scium . Rigallius ait : A "gust. lib. iv , de versuriuin corriperel Contractionem illam sive compre
.. Bap. contra Donntista', mentionem fucil hujus episto - hensionem Terlu lianus spongiam dixil, libro de Spec
læ cum hoc linulo , Ad cliricos de precando D . o. Quem laculis, defixus in morsus ursorum , et spongias relia
dilutum agnoscit tamquam Cypriani genuinum ; el q, asi riorum .
ad clericos verba fuciens sp quoque ipsum alloquere - Ul vos vexarel. Too olviótal, Intellexil in notione
tur, transfigurans, inquil Augustinus, in se ul sunctus vocis communi , nimirum ul signilicet xaxoupyern ,
Daniel prccuta populi sui. C βλάπτειν : non autem σείσαι , κοσκιν ύσαι, de quibus
Sæculo 'erbis solis el non fuctis renuniantes. Addit Hesych .
Augustinus ex Epist. Pauli ad Ti'um : Confilentur Puter nos et corrigil. Hanc genuinam esse lectio
enim nosse se Druon fuclis autem nogant. Porro lo - nem smiderit quae sequuntur , et Christo ejus firmiler
Cu ! hure burudal l. de Fide el Operibus c . ill. Epi adhærentes : que cerie verba prrcedentia ad Palrein
stol . 89. 9, 4 el eriam l. il cont. Cresc c. 15 . determinant. Allera vero lectio quip habet, pariler
Turmenta sine fine lorioris, sine exil damnationis, nos el corrigir el luetur, respicit quæ supra habentur,
sine solutio vorlis. Rigallis ail , Tirullianus ad de Jesu Christo Domino el Deo nostro : quz minime
Mari.,omne carnificis in ennum in lormenlis : Ruffimus quadraul.
versione Historice Eccles Ensebiunc libro vi, ubi in delictis licet plurimis constilulum . In eamdem
de Origenis vexalione sub Decio :lla ul mille mortis mentem Tertullianus I. de Punitentia seipsum ap
bus vexalus sit, nec tan en una ei quam ( 8' plabat pell i peccatorem omnium nolurum .
accideret, persecutore sur1111o Lulio id ger ute ut Dic illi, inquil, securus sil , quia pax ventura est.
nec interilus p stare , nec pe la cisarel. Ell Rigallius ait : liaque sub finem Epistolae dicir : Ro .
sebius 1 'um scripserat : Mmorpõe qurdy yvireis aussi gemus pacem malurinis reddi, cilo laiebris nostris et pe
chiret quâ OSTUTTOU OLOveirws gráveis. Rerla amb lat riculs subveniri Hujusce qu'em visionis meminii Epist.
Pamelins hinc indicium sumi quo lempore scripla
sit h :po Epistola . 4 et 16. Alloquitur pater familius juvenem , ^ ui supra
apparuit Cyprinno in somnis anxius el subiristis. Dic
Quimdır dejiciant. Usque dum . Donec. illi, id est Cypriano.
Inter ipsa cruciamenta defecerit. 11:11c lectionem Nemo reiro allendens. Eliam Græca quædam exem
max me ge ninam existinio ; qui enim in tormen D pl: ri: ordine isto verba brglint.
lis exspiraverit, recie cliciluir adeptus gloriam non ler- ' Quod eraserai perdidii. lier oinne illud quod emen
mino supplicii, sed celeriliite moriendi. sa lueral in irri um cessil. De hoc usu vocis hujus
Dictum est in visione Rigalti is :ail : Visionum exem apud Cyprianum , supra egimus.
pla sacri utriusque bibliotheca codicus, Mosnici scilicel Luquentium . L :1pisarum .
el Christiani, sugaerunt : nam el mulla sibi divinili1$ Lapsorum pænitentia reformelur. Rigaltius ait, Ne
rev -lala Pairiircle nurrani, narrant Prophe ve Vin recipialur cruda , precox, el imperſecta , aul parum
dil Petrus demissum sibi de cælo ras ingens, el vidil sincera .
Pauliis quip nec auris iniquam audiverai, nec vide
ral oculus. Dein christiance Palles Ecclesiæ pleraque EPISTOLA XII.
sibi in somnis significrida literis manduvere. Et vi.
SIonum loslimonini Terrullianus ciial non semel. Allro Ad curam drsil iis, Tertull. ad Martyr. : Nihil adhuc
in hac Decianul christiani populi veratione, Cyprianus
1
dico de premio ad quod Deus Martyros invitat. Ipsam
rem
S@ U
.fcil episcopo convenieniissiinam , qui, tempestate interim conversationem seculi el carceris comparemus ,
hente, il perillis astiorum gubernator , colum con - si non plus in carcere spiritus acquirit, quam caro amil
templaluir, el mandata sibi de ccelo vectoribus suis in - lil : immo el quæ justa sunt caro non amillil per curam
culcal, suurendi genere fficacissimo, visione oblible Ecclesiae .
Illus, negotio quod agilabal aplissima. Hanc Dies eorum quibus excedunt annolate. Tertull. I. de
 1017 OXONIENSIS EDITIONIS
Corona, Christianum sic alloquitur. Habes luos cen - A rim , non omnes veteres editiones, sed ipsiusenieiha.
sus, lllos fusios ; nihil libi cum gaudiis sæculi ; immo tionem esse mendosissimam ; nulla exemplarium
contrarium debes Libri rationuiqui continebant ex - fide, nullo rationis presidio subnixam . Ilic enim in
pensas in pauperibus sublevandis facias, erant cen nom deoper b : ptizatis , sed confes-oribus agitur:de
sules fidelium tabulie . Maryrologia , eorum fasti. revertentibus nimiruin a Proconsulis tribunali,na
lloc fere tempore , sub ini jis Decii, Fabianus Ro autem ab Ecclesie baptisterio . Solemme quidem el,
me seplem instiluisse dicitur subdiaconos, qui septım lit cum Crilici lectionem , quae ipsis arguia videtz ,
nolariis immerent, el gesta martyrum in integro col. scctantur, genuinam el obviam deserani.
ligerent. Porro Martyrum passiones en dies anniver Unde extorris (oclus, etc. Pamelius ait :Vides in ez.
Saria commemoratione per Africam celebrari, dicit pressis verbis in extorres objurgationem lendere ; olla
Cyprianus Ep. xxxix . Eiquidem de singulari prisca autem ad illud i Peir. Il : Quæ est enim gloria sim .
Erclesie Orientalis lioc in negotio diligentia , illustre canles el colaphiznli sufferlis ? ulpole significant iter,
monumentim exstal, cujus parlem servavii Euseb . I. qui injussi ab exilio reversi essent, jam occidi,pero
IX , C 15 , Reverendiss. Varo U -seriusmper integrum Christianos, sed ut nocentes. Perjeram bæc aliaer.
exhibuil; intelligo Epistolam Ecclesiie Smyrnensis fleciil Rigillius , quasi hitc mens essel Cynna:
ad Ecclesias l'oli perscriptam , de Martyrio Poly Confessores ob causam quidem Christi in railinupudes,
carpi. Ibi 1011111m Acta Mariyrii ejus percurri sent, sed ibi lum improbe conversatos , ut post reditus i
spondent fratres se favente ilumiiie ElterEiv qiy toû demnentur a Judice, jam non ul Christiani, sed neca
ME STUp'ou autol suspyy gere!120 %, eis Te con apon .nuózovy les Que extorres ili aliena Provincia del para:
pesuriv, xli Toy Malcóy w ă oxigin to xri érotuasiny. poluiline Africa Proconsul Carthagine punire ?
Passionell aulem incidisse ferunt Movie Enviixol B Illustrata membra. potsOeyTec, Est enim martyr.am
oeurlp? isto.ukyou, po éti. radnycosy ugotiwv, o- €627W sanguinis Baptismus.
μεγαλω, ώρα όγδοη, συνελήφθη υπό Ηρώδου ειρηνάρχου , Sæculo renuntiaveramus. Non opus estde soemari
Vid doyeep'we PediaTOU TOL)) covoi, unatrúcvros ET obrenuntiationis formula , perpeluis temporildi
siou Korpárou. Quibus verbis nihil consignatiusdici aut Ecclesia usurpala, eadem sppills monite.
cogitari polest. Inemoribus disciplinam . Rigillius ait, Post hacnek,
EPISTOLA XIII. in codice Remensi leguntur ista : El quamquar lini
nostro , et nuper cum adhuc esseris in carcere cous' ,
sed nunc quoque denuo plenissime scripserim ,ut si qual
De vita nostra quotidie dimicamus. Rigaltins ait, vel ad vesiilum vestrum , rel ad rictum , necessariui
Quod auctor intelligil vilam æternam , ut supra pig. Perii, suggeratur : lamen elinm ipse de suinplicui para
187 : Disciplinæ et vilæ ipsi omnium nostrum convenit . priis quosmecum ſerebum . misi robis ccl, sed et£!
Sed magis obvium quod morti quotidie objicimur ; CCL, proximemiseram . Victor quoque et lectoredi
unde Tertullianus lib. de Spectaculis, cap. 1, cxpedi- mus qui mecum est,misil robis CDxxv. Gaudco fai!
lum morli genus, vocal Christianos. Et si quid inaugue quando. cognosco plurimos fratres nostros pro skad
ralum anl Jatale contingerel , Christianos statim ad leo lectione certatim concurrere, el necessitales vestras su
nem . Idemn , Apologet., c. 40 . collutionibus adjuvare. Opio vos, etc. Quod auciana
l'ides et naliviias accepla . Rig :Juius ail : Acceplam tanto majoris e:se prelii debel , quanto nobis aperhati
fidem , dicil. el acceptam nalivitatem , pro suscepin fide exemplum suggerit Cæciliunce charuatis erga frata.
Christiana, et susceplo Baptismo. Sic el amissum Buplis- C Nam in aliis quidein Epistolis habemus ipsuin dep***
mum dirit Terlullianus lib. de Bop , el in antiquis in pria quidem quantitale liberalem , hic vero eliain desu
scriprionibus de sucris magnæ Marris : Taurobolium ac- pliculis suis, quos secum ad necessiiales suas ferédai.lı
cepil el percepil, el Tauroboliun fecil, el alicubi etiam , jum intelligamus, etiam denecessariis suis fratrui heid
Tiurobolialus est. Quemadmodum autem accipere sa silales sublevasse. Elenim ipse sibi necessuria sumpah
cra dicebant, sic el Iradere. Lapides unliqui. Trauide suis degravabar. Viajico antem levinihil gravius,laca
runt Leontica . Tradiderunt Coracica . Tradiderunt Pa dicibus lamen quos videre contigit,hæc nusquailede
trica . currunt.
Conseculio. Baptisma. Vid. lib . III, ad Quirin ., c.
42 el 97. EPISTOLA XIV .
Liicele sicut luminaria . Pamelius annotat quod, vox
græca quivela ambigua esl. Insuper ad imperandi mo. Limare possemus. Rigallius ait : Glossa relee .
dum , quo hic Cyprianus ulilur, el Ambrosium in com - Limai, perise, $noci. Phædrus: Simendaciunu sabuk.com
ment, deflexisse. limussel a radicibus, non evertisselscelere ſunestodo:
Vi din retractant de vobis. Rigallius ail : Dum Tertullo. Prius laudalo , sapius laudando. Siquide
ethnici quaestionem habentde vobis, dum inquirunt, dum is notissimæ fortitudinis, el eximiu industrielle
examinant, dum obloquuntur. Pelriis Epist. 1, 11, y bus martyrum procurandis vir fuerit; nula suscipe
xu Tahsed.cüom up. . Vulgale versio, delreclant. Glossa subesse polerat, quod is limida consilia Episano*
veleres, Delreciare, do coop-in Delreclal, intewer. suggessisset. lta ominem ansam arripit Cypriands of
Quasi de Malignis. ως κακοποιών. Secessum suum luerelur.
Præcipui nominis, Christiani nimirum . Jac. Ji, 7, D Discant quid secundum scriplurarum magisterius
zaidu bonga . Ecclesiastica disciplina deposcat. Rigaliius ait:Incarca
Quando alius alicui temulentus. Rigallius ait : 01 . quod jam monuit Epistola præcedenti, ut quijam cok
nes anzehac editiones , quando alius aliquis , vel, fessionis litulo gloriantur, sint nuhilominushumides, **
quando unus aliquis temulentus. Hactenusigilur nien desli. quieli. Ne superbia sua provocent adverseas
dosissima scriptura præclarum Cypriani sensum corrul ethnicorum swviliem , tarnquam adversusrebelleset
pit. Cum quanto , inquit, nominis vestri pudore delinqui. Tumaces, et sic nomini Christiano invidiam facia
Tur, quando aliquis ab aquis temulentus el lasciviens Curæ autem pretium fuerit, semel hic obserrarela
dumorulur ? Ab aquis, id est, a baptismo. Qui nomen lium nostrum istis Epistolis , hoc præsertin contenas
Christo dedit , qui in nomen Christi linclus sive bapti. ul populum faciat quietum , ac probe Christianur
zulus esl, hoc sacramento obligal sesc fulurum hominem bul enim plerosque prolervu Christiani nomunis|
prugi ac temperantem . Subinde igitur, si temulentus, si lione importunos, ipsas eliam sæculi poleslales,acper
nequam apparel ,magnum deducus el probrum reli. sæpe aliud agentes,(olies concisasse, utnecessehat
gioni suce objicil, nam cum temulentus a lemelo dicatur, publicæ quielis perturbatores pænis supra modu
Temelum autem aquis dilualur, iste contra naliram ab cerbulis crudelissime coercere. Our res magnum
aquus erisiit lemulentus, a lavacro lascivus el lurpis. Christiance dedecus allulerat. Hoc item sciebal,!!
Remunti vil Salunce , et in Sarunce castra revertitur. clesiu sua complures esse lavacri salutaris podacias
L'nde extorris factus est regreditur. Pace Rigaltii dixe- mium securos, disciplina foliusque fralernitatis
 1019 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 10.30
mores, lucri cupidos , ambitioni sludentes, factiosos, A pourw obuia sa a potaropeónly avrovs, etc. Porro lapsos
luxuriæ deditos, superba conversalione sibi placentes , non quasi missilibus et donariis in medium projectis
omnibus displicentes, solo denique nomine Christianos. locupletabant, et securos beatosque esse jusserunt
Ail igitur Cyprianus hos moris lantorum ciusas esse opilimi martyres ; sed monitis el sollicitie pielatis
luctuum , quibus Ecclesia protrila disperdirur. Al quid ofliciis ad bonam frugem restiruenles ciirabant : O ' yap
istic miramur in duorum jam seculorum Ecclesiu , qui ) 608 xsurnur zeta TÓ TETTWXÓTWY, äld' év ois étacóvzsoy
et pejora Corinthiis suis Paulum exprobrasse lolies (ille wütoi, TOŪTO Tois dvoerotépais é T9,p2oue untpixò, ottnévyve
dimus aut legimus ? έχοντες , και πολλά περί αυτών εκχέοντες δακρυα προς
Ad ineplias el discordias. Rigtins ait, CavelCyprin - TÒN Tarifae, elc. Eusei)., l. v, c. 2 . Demum lyrianus
Nus conſessoribus istis, quemadmodum Septimius vene . hac in Epistola , post mentionem factam honorificæ
dictis illis ad martyrium designatis, quos in ipso curcere pelilionis Martyrum ; transit ad actam pænitentiam ,
a diabolo lenlatos fuisse dicii vilibus scidiis, affectioni- dein recenset exomologesin gravissimi alque extremi
bus, qui inter se dissentionibus. Quie sane mulia mala delicii, nimirum Idololatri.e . Postea memorat, manus
dederunt reipublicae Christianæ . Ineprias hic dicil, que ab episcopo el clero in pænitentiam impositas , et de .
Tertullianus viles scitas, aut vilu scidia. mum pacem oblilam lapsis, et Eucharistium dalam re
" " . Ad id vero quoll scripseruntmihi compresbyteri no- feri. Quibus verbis, que fere occurrunt Epistola
7 and stri, Rigaliius ait : De lapsis videlicet ad pænitentiam proximia, !ypus exhibellir tolius veteris ecclesiastice
recipiendis . discipline. Primus ad veniam el pacem gradus erat,
Nihil sine consilio vestro el consensu plebis. Rig: liius si reus au Pænitentiam admilleretur ; quod non sine
to all, Hoc est cum tota Ecclesin , sicut Aposloli frcerani, mapuno impositione, el cxomologesi seu confessione
- prima illa Symodo , que describiur in Actor, xv, 22. B expediebatur. Secunduin complex il pænitentiæ im •
Tunc placuit Apostolis el Senioribus cum omni Ecclesia . positie , per varias lleius , auditionis , el consistentiæ
Ελαξε τοίς Αποστόλοις και τους πρεσβυτέροις συν όλη τη γeriolos , decursus. Terium fecit exomologesis al
, ja Excinsin. Ad eum rero locum praeclare Cluysostomus : leia , sive solemnis et publica post peractan pæni
Drie ociğde ÖTI CÙ Tupandexūs.'öre müse tuūte. ôox i. el tentiam peccati confessio . Huic quarto in loco slic .
... paulo post : oüros ojoe's Túnos Five TV Euxinoin . Sic cessii,manus ab Episcopo el clero , denuo in lesseram
. ipsimel Romani infra Epist. 3 . Collatione consiliorum reronciliationis concessæ , impositio . Uis rile peractis,
do cum episcopis, presbyleris, diaconis, confessoribus pilo ad Eucharistie mysteria tamdem pandebalur adiluis.
Vi riler ac siuntibus laicis. Suprii monuimus saleg sse Sed miro viarum compendio id nunc agebantMarly
M . Cyprianum invidiam amoliri : hic vero dicii se vinil res, ul lapsimortiſeros idolorum cibos adhuc pene ru
quod ad disciplinæ Ecclesiasticæ ratione , spectat ille cland's , exhalantibus elium nunc scelus suum faucibus,
consult: plebe stillere. Etenim cum exterior eff.clus el contagire funesta redolentibus , prolenus Domini cor
potestatis claviumi i huc fere versabalur, lil Plebs pus invaderent. Verba sunt Cypriani, lib . de Lapsis,
ce: suræ subjectos pro Ethnicis etPublicanisbaberel ; p . 92. Suffragia martyrum in causa lapsorum in Ec
certe non erat exspectandum ul amics, necessario , clesia olim oblinuisse, ex Tertulliano Osiendimus,
fratres excommunicationis fulmine percu - sos, dese : P . hujus operis 93 , unde recle infra dicitur, Qualia in
rerent universi ; aut alios q1103 ejeceranı denio ad - pra !erilum antecessores vestri martyres concesserint.
millerent, donec de eorum criminibus, aut pæniten . Paulum vero, Aurelium , et pra: relieris, Lucianum ,
la , ipsis fueril satisfactum , Porro bic observandum , eos fuisse qui in libellis temere concedendis modum
in lapsorum causa non ex receptis in Ecclesia mori- c excessissent , ostendit Cyprianus , Ep. 27 , ad Pam .
buis, sed cum lenitale eo usque inaudita actum ; el num 25 .
proinde magis e re erat, ut innovatimoris ratio red - Gruvissimi atque extremi delicti. Rigallius ait : Alibi
de elur . dixit.: Æterni perculi , idololatriam significat. Ingens
el supra omnia peccatum . Principale crimen generis
EPISTOLA XV . humani. Summus seculi realus. Tola causa judicii.
Terlullinn .
Honorificam pelilionem . Slatim appellatmartyrum Offrre pro illis. Verior cerle hæc Icclio , ct quam
desideria . Quidquid martyres in gratiam lapsarum Ep. 2 lielur ; ubi decreli synodici habelur mentio ,
præstitere , erat id totum per modum intercession s ; ne quis frater excedens ad lutelam vel curam Clericum
quit quidem honorifica ainodui , et non facile inside nominaveril : ac si quis hoc fecisset, non operetur pro
per habenda ; peliiio tamen usque fuit, et gratie so eo Sic Elijstola sequente : Ofertur nomine eorum , et,
lum prærogiivis pollebit. Rem mullis cgcuilier Cy- prohibe indur offerre. Exaltera parte, offerrepacem non
prianiis in lib . de Lausis, p . 92, hujus editionis, et ita commode dicitur.
deinceps. Mandunt, inquit ille , aliquid martyres fieri ? Lapsis quidem potest in hoc venia concedi. Rig: ltius
si jusiu , si licila , si non contra ipsum Dominum ii Dei ait, In hoc scilicet, quod urgianl; quod festinent ; quod
Sacerdote facienda suni; obiemperanlis facilis et prona anticipare velint pænitentiæ tempora.
consensio , si pele!uiis feril religiosa moderalio, etc. Huiler prior sumul. Rigalulls : il , Ep. sequ. Maler
Apud Deum intercessione, Mariyrum plurimum va - nostra Ecclesia . Tertull. libro ad Muriyrus , Domina
Tere putabantur, quia amici Dei peculi:vri rajone dicti mater Ecclesia. Consullissime Cyprianus , desideria
el crediti sunt. In Ecclesia prærogativam habuerunt, D martyrum super pace lapsis concerlenda , in illuu lem
quia si lapsi eidem scandalo fuerant , martyres e pus serval , cum ipsa muler Ecclesia puce gaudebit. Ne
comra lauuem et decus eidem lænrrabanlır, atque scilicel æstu persecutionis inculesiente , al ruina recentes,
cumulabant. Al verisimile videlur; hic loci, node ;- confestimque ad pacem admissi, stantibus creleris exen
um el sobrium lileliu i quem primomiserant Mar . plo silo noceant , minus constanter in agone certaturis ,
yres , ipsis dignam ei honorificam petitionem , pecu- blandiente ipsis posi lapsum el ruinam , pro se quoque
mari Talionc appellari. Observandum porro, 110d sperandi dulcedine.
eliam alibi annotavimus , aliter longe m .:rtyrum jussa
O11 Abriple Abruple el indigne vel a vobis promissum . Rig:illius
minuei u 'll qui coronavi cvivis cxcesserani; et ail : Ci apud martyres , censoria verba sic præmillil, ut
coru
m qui etiamnum superstites , de corona et lemperui possini sequentibus istis, vel a nobis factum .
pace siia ipsi periclitabantur . Prisca martyrum sine Apud Gentiles quoque ipsos Ecclesia nostra erubes
plicitas vivis coloribus deiingilir ab Ecclesia Lug cere incipial. Rigaliius ait : Sic supra , de quo posimo
dunensi et Viennensi , linteris quas scripserunt de dum non erubescit Ecclesia , ( pud gintiles scilicer. Eru
passime martyrum sub M . Aurelio , Ecclesiis illic el bescere aulem contingebat ob dissolutos quorumdam
Phrygi:r . Oùy e. V.E cüödõis, odds To)) nes PRSTUP 7,6UNTES, mores, vel ob disciplinion minimeservatum fide turvi
140915 OvenMivres,xai ade yoluar pin , xohi tous ler eversu ipso stalim agonis principio .
SI TU TPCúpu.se %CVTES TEPIxaljeve. auroi Personas acı ipientes. Rigaltius ait : Matthæus et
SOUTSUS VivemipUTTOY, CUTE Quin &A !TP:Toy Marcus dixere, Biétel Eis TEPITWT0Y . SXII, 16 , XII, 14 ,
1051 OXONIENSIS EDITIONIS
Lucas, xx, 21, jav ien apógumov. Cui opponitur è ' A tum sanctum , idem prorsus esse ac Clipiciun abas.
à ,0dias tyyn 66) ruü 0:0ű olòńsx*t . Deus non est gare. El revera Lic. XI voces he immediate the
προσωτογ ττης. nec ullir istis : Omnis quicumque conſessus{umin
Aucunur . Rigaliins ait : Quom freda labes eliam coram hominibus, el filins hominis confi bitur eam te
illius Erclesiæ mintyras prosiravir? Viron hor significant rum Angelis Dei ; et qui me n gaverii corankomuta
Cypriamus,ein winter miriyras exstitisse qui venalis hin regnbitur coram Angelis Dri. Porro ubi securril de
brent nucis libellos. Turpris illlem multo , si ipsi 1101010 dicimm Mich XII et Marc. III,adblajhen
Pirifices merciunt istarum institor 's sime el pro - in eum dir gilir. Vid . que anuntata in l,ll all 0..
poli. rin . " . 28 : Remissam is non habebit. Qua Escu
AlClerum et ad plebum . Her simul scripta fuissa , ejiciendis post , nic nisi per prevailiniam , quruja
com dous sequenibus hinc ostenditur, ()1101 liced post naufr giuin tabula , resii ui polul.
carum hic minderit Cyprianis , Piiam vier versa Eterni picilti . Sie gipca quxdam ereliels
earnimilem in illis mentionem farial. Vid. EP. IV. ria legunt .dstius. Præternui pecralu , itir
et xvii sub finem . Tigil suillonesillud nclas idololatrie, quod ab Eccle
Sit Xl rm nat.
EPISTOLA XVI. Plus cadent. Rig llius ait : Qui jam exciderne de
Diu patientiam meam tenui. Plores aniea ex se- fide dicia Christo , munc etiam excidunt de disc fins
cessu scriisil Evisiolas alclor noster presby!eri. et Eiclesir Chrisli.
diaconibus; in carisa vero lapsorium , POSI accepta . In minmnibus peccatis. Sal'e'n respeelu habils at
Donili Fortunali, Novillie Gorilii insolentem pos!!! Aposlasim , intelligit enim inter alia aibu -rion
lalionem , cui sa isfaculrum se spiriveritt, cum de ea B ho nicidiuit. Eamdemi comparationem instituitCia
us :ue ad reditnim sminin ampliandun dixis el ; nunc Ep. proximit.
primum lilleras ad illos facil . Olerur nomen eorum . Rigallis ail : Inter orele
Aliqui de presbyteris. Scilice! Superiore Enstoli num sacrificia nominantur. Orationes sivr piecasprou
nominali, inter quos nonnulli illi ipsi m se nosruins, nominatim allegmlir Deo per Presby eros. Ofois
qui d 'inc .ps Cyriano nostr . infinisi ferunt : et nomen eorum um cum preribiis qui pro eis offer,
quinque presby crorin lille insi ili suit : quos Quoit observiui Pamolins, in obris manuscriptis (
lame i 111 deliniret , comiseshyler is appellat. nemu ila concipi : Jemeule , isomine, famulorum feui:
Nec loci sui memores. Rigallis ait : Gradus pres lurum puelu vrum ; nominu, sic intelligidebet,ulpada
byleralis , qui subditus est ep'scopali. Nam sic erat verbi, jemento, Dominº, famulorun forumlarunquelas
ord , Ecclesiasticus sub Cyprino , arque idem omnino rum , scripruin fuerit precipiendi modo nomine,
jam fueral (pvo Tertulliani. Nam ubi disseril de facul- silicel adinonenrur prpsby er qui pro populo facil .
tate drind Baptismi; Dudi quidein , inquit , hibet jus tionem hoc loco habendam esse cerlarum personalia le
sunm ' s sacerdos , qui est episcopus , dein presbyleri et mildim .
diaconi : non tamen sine Episcopi av cioriliite , propter Ermoligasi facia. Prihlicam confessionem heiti
Ecclesive honorem ; quo salvo salva prireit.lınmois erat telligi supra in libs, of Lipsis, homimus. lia i la
ordo , i primis Christiane pieralis in lois ; sallent (og stola ad Antonin, i Plucı il sacrificalis in eplesite
quo presby eros in partim curirit 's allwiserniat Epi. niri , quia exomolog sis apud inferos non est: ulk td
SC »pi. Unde dicit quod hoc presby'eroruin indlenia - nino co sitt virbi il! P -almistir landari: Ja mer
lum , num (U !!! onnino sub antcessoribus factumn . C quis confieb ur libi? Di ert s porro verbis biller
Igintins ait, licere upães öveu resuns Togehou moreix. El quia apud inieros confessio non est,acilemuiddle"
OUT: Beztiety, OÚze taposvápele Our: Juris POTCOMêney. sis illic fieri polisi. Sic lib . de Lapsis QudoEl
Contempi Prepositi cotum sibi vindicentN intra
petitio i. limites consistant, adeo 111 pinil episcopo
majores, el limore meliores sunt, qui quamuisnulla
crificii 11111 libello facmore constricti ; quoniain lauta dhe
relin illiint, nisi obsequii gloriani, aut parendi neces hoc vel c girerunt, hoc ipsum apud sacerdotesNa##
silalei . lenter el simili iter confidentes , eromolig sin (194?**
Sine ratione restituendæ sululis. Rig iltius ait : id lia faciunt , animisi pondus erponuni. Elslatina
est, communionis, extra qu 'un 11011 est salone tribus pueris ait : Exomvlogesin i cieban! Dan U ti&
Oinnin percata remitentur filis hominum . Rigaltius ignis. El similiter de D niele ait, tromologesit de
ait : Marci verba sunt cap lll á 17% korligstehe u ler a 'iens, dri: Domine, Deus magnus, tic.l'eixa
o.flyptuzte tuis viois tu pe toy Ollorum morborum mus, uninus andmisionHS, e c .
sententiin vulgate ursionis auctor aliquam fecit Servos Dii cum Dri sacerdiole commidunt. Rigailo
Iranspositione verbi, remilleniuir, quam hic serravis Cye ail, Id est , ciune Episcopo. Sic Ep. 52 consuna
prianus, Al libro ad ( irinum ill avertissime dirit, non Rumce Disacerdorint . Animadvertendo hic nowe :
posse in Ecclesin remilli ei , qui in D un deliquerit : vos commilli cum Dei sacerdote. Sed memilise des
drinde cit' t ex Evangelio xuri Muthu oy : Ori dixerit Disacerdos esse se elium Dei servum .
verbium adversus filium hominis , remititur illi : qui Memores lori nuslil. Rigalius aid, Episcopatys
autem dicerit vidersus Spiritum sanctiun , non reinille quidem Churthaginensis Ecclesiae , quæ primu proc
lur illi, neque in hoc, neque in futuro sirculo. E ' stavim selles , ad quemultiruin Ecclesiaruin CarUM
apponii ex Marco : Omnia vereata remittentur filiis D Sic in Cod . Eccles. Aliic Aurelius Carthaginis Eps
hominum , et blasphemiæ , etc . Ex quibus manifeslissi pus : Ego cuncturum Ecclesiarum dignulione Da ,
MUM , hac Epistolie et libro ad Ovirinim . hic scilis fruires , sollicitudinem sustineo. Ibid 11 , .
esse Cypriani mentem ; remitii omnia peccata que dius Episcopus ad Aurelium , fuit semper hii
adversus filios hominum , id est , adversiis homines , hvic sedi, pro desiderio cujusq 'e Ecclesiæ ordeur
quis commiseril ; non (mitem que adversis Spiritum Episcopum . Epiyonius item Epist . : Necessedit
sanctum . Hoc vero Cyprinus habet a magistro $10. Omnes Om Eiclesias suf'ulcire, Ilugue ipse ( yprimus,
Etenim libro de Piidicit'a : Dimintis , inquit , ut sola 15 sic incipit : Sollicitudo loco nostri,eldin
dimillatur tibi a Deo. Delicia munduntur que quis mini coinpellit.
in fratrem , non Deum , a diniserit . Debitoribus' denime Per dies quoque impletur apud lanos si viSpirit
det. Rigallis
dimissiros nos in oratione profilemur Procul dubio puerorum innocius illis, quae in ersrusi videl. "
intellexit Septimins : Debitoribus nostris . von Dei all : Non ex soinniis liitum , veruin Pliion ef
Bona cum veja Rigaltii , talis sensis his verbis Cy divina variorum eventom priesagin conceperediri
priauni assignari debil, qui cum ejus instiluto consis sliana pirtute laudauissiin . El somniorum uæ prproisquae
ulta
lere poteril. Liciim huic landiit it ostendat, veniam exemplis, quæ Cæcilinis nusler Exclesiææ ssuæ
non leiere lapsis concedendium ; ita tamen ill ea murrull stipra nonimns.
Nurill ,, spre noi Ac Epistolea per deisid
dem poenitentibus nin denegelur. Dicendum itaque pilerorun innocentium elatusmonita omil qqitenuæeuarm
qu it , i m p l apud
pulo , auctorem nostrum sensisse blasphemare Spiri- mandula inculcal. Per dies , injul, lilipa
 1053 SELECTÆ IN CYPRIUVUM NOTÆ . 1054
nos Spiritu sancio puerorum imocens velas , cruce in A clero el plebe continerelor, par erat ut quando per
exsl:si videl oculis , el audit el alloquitur ea quibus nos exomologesin eidem salisfieret, adessent qui ntrins
Dominns monere el instruere dignalur . Recte , in que partes sustinerent. Forina a Cypriano Episcopo
exstasi. Nim adventans in pueros vis divini Spirilus, dali fuil : condili nem nimirum sub qua la psi in
din elocabal quidquid in illis eratmeniis inquiline sire do - Eeclesi:rm reciperentur is prescripsii , quod ex Epi
mesticie : ita il quisque , non jam sui compos , magno st la buc et sellicule , p 'mimiylie alii abunde Colle
illo habilalore plenns, nihil præter hospitem suum sen stil. Formesive conditionis impletit .Ecclesi.r non ine
liret, nec videret, nec loqueretur. Quam prope explora lestes et arbitri era diseninis e: fratres laici in hrlic
tum habuit hanc dirimi furoris grunan Aristideles, rrni accii.Hrc pisca di cip ja Erclesiasticie ratio ,
libro de Dirinutionepe, insom . ubi piteur erstaticos (21 ul præposili culi clero convenientes , præsente el stan
luru guamdoque prospicere. trü dc eslous, inquit, 7.jv ?y - linul plebe, quibus et ipsis pro fide el timore sui honor
gratixãy # poopłu aitiovőreai pixsimenevyoels où evo y10c- hubendus est, disponanl Onnia , consilii comum s reli
oly , že toopatisoide. Tom &Evercos ou peed oil. dictá - gione. Sie in sacrorum ordinum collarine , xupératis
YOUTU ! Undi tulem illa fe exi , nisi ab illo dirino ad epi.cpos, OUVEVO X601s and plebei spectabat. Vid .
hospite illata el invect ? Pra lui e Philo Dissertatione Ep Livii nec non Clemen is En. ad Rom . pirag. 44 .
sun : Oris drinoruin hares, doux Cetuse peby pepe, nu.in ; Partem plebis quce lausa est. li cecida classe
voūs netik Tiv Toữ Ozívu vecuc -os o višin. bluis yep out erant lipinullis M rtyrum Sitragiis commendati,
Este Oyntör übari-m gulow . 5dl. ALL TOÛTO in ducis TOŪ 2074 aut etu 1ondon and poenitenti:un admis-i; sed ler .
opoñ xri at topi avTÖv TKÓTOS, EXSTUDIY TIL 1859 :patuy roremortis ingruentis de periculo admonivi, supplies
Micky'ux d'yévyv,se Idem aucor huncce furorem d cil esse lid ad pricevi adnili , osseal lliquamqu: 11] 11. pari
Ëseoy x& Toyo37Lehv te uc.vidy. Ac proplorea Tertullimus B ler leripi deberent, livinae lamen mis ricordie orint
adversus Marcionem , hoc etiam defendii, gratiæ erstai commendan i ; cujus pr.e -idio eorull i limi , tanis -
. sin , id est, umentiam convenire. In spiriin enim homo per donec uberiora remedia procurari posseil, erant
constitutus, inquil, necesse est excidal sensul. Time in fulciendi. Hinc esse verborum sensumi , ex Epistola
erstaticis aliquintisper sapientia morilur. Nimirun dia siquenti liquiito apparel.
vinil superrentu huruma sic offuscatur el inumbritur, Audientibus etiam . Trilius ordo est catechumeno
ul excessisse interim videatur. Chrysostomus, ubi de vi rum ; qui cum nondum fidem Christus obstrinxi sent,
sione, qua Perlis vas ingens cielo demissum consp vil : levius reliquis lapsi videbantur ; el prvinde parutio .
iXSTd015, aviud ex * Dewiz yi 1979 GUTW " TOū G POTOS, hos rem veniam exspeclare poierank.
Liiv eittoi tis, &ğésen a yoyote
EPISTOLA XVII. EPISTOLA XX.
In plebe consistentibus. Vid . que dicta ad Ep. 1. Aclus nostri ralio. Rigaltius ait : Acium dicit, mini
Quibus polens est divina miserico:diu medelain dare. sterium , administrationem , disciplinaw . El sub finem
In i la erald sentencia criani Montani e Novali ini istius Episi, Acius noster, qui adunatus esse el consen
sequaces,gravissimorum flagitiorum comperlos, licet lire circa omnia debet. Sic etiam Epist. xxvi. Actus
ab Eccle ia veniam 11011 Onlineant, a Deo tamen sus desidirani cliuti ab ipsis suis fratribus com
pyse obtinere : Is ergo non in D:n vertebatur ; et proburi.
recie auctor poster bioc sulla rent opponilapsis quic. Sicut Domini mandata instrument. Nimirum Malib . x .
and pice : firstimarent , quod non de corno siluite 23 , cui addi polent el rojlis esemplum , quod mildalo
Chiclanalum ii, quibusalle jententie decuusun arquip del. Luc. IV, 50 «lalib . Une Or gem . in
wori contingerel. Juan. Xoni, 12, ail : ocáskel uus ex depois xai pois
EPISTOLA XVIII. xan ,pāy reboulis nyayopedin. In dit ansitem Cle
menis Jlifand Sirulli. IV , rationem reilleurs quirre
Estalem coepisse . Lyandic discipline causam Domin is lugerojus .ll, dict : Boüretice asproovi via
alian suppeditii Epistola viresina and Pamel. nu Ticus unos cuyo?'OU ; 1dx rivog rivoll, gp 'oen vůrcis,
neros 16 . Quod omrun Del modo lapsi , et plu προσαγγέλλει προς δε, και το διώκοντι και το αναιρούνι. τρόπον γάρ τινα
rimi es presyteris Crihalmersibus. Sed et to pd; xdipovox'yiuvis εαυτόν περίστασθαι, ο δε παραχούων, το μη
niana Ecclesia indulgentia utendum censuisset : et og si od ; 0. .pāv år' posto, O-cü , eis Decy
durum omnino essel, HUN 510 um modo , sed et vi. εαυτόνfáirl, .00 TOÜ110LTLYVÚ):05 L' ON 3,0705 XcULOTUTAL, ó
τρισάγων το δικαστηρίω. ούτος δ' αν είη ή μη περι
cine Ecclesiae , apud quem secesus ejus jirin tuin CTEndOuevas eoy orwoudy, údolusy dice Opésos Theprovécue
male audiebat , simul el semel invidiam et iras τον ούτος εστι το όσον εφ' εαυτή, ο συνεργό γινόμενος τη του
su ie
Apud diaconum quoque exomologesin facere. Rigil diázoutus Toraciq . Si.nilier Ecciesi Smyrnalis Poly
carpa passione in describeiis , quae quidem post juis
tius all : Est enim elium in diaconutul sacerdotium . Sic sei essimi conligeral, em vocal tó xut' eúrggenson
Epist. xx . Tiem Presbyteris el Draconibus non definit potp:Úpcor.
sacerdotii viyor. Ciuti: lnciezendus est Rigalliu , dum κυριος, ένα Subjugens, toplepere ja pöyn. Tacco. ,ás ó
ail esse in dinco111111 sacerdotium . Qu. 1111400 neces. D).σκοτούντες τομιμηται και ημεις αυτού γενώμεθα, μή μόνον
καθ' εαυτούς , αλλά και το κατά τους
si as crigit etiam illa defendil, seul linilisperdum incii aihes etc. Qilic ex altera parte migna cumi pompa
buerit. Nula elli cori apud Elseb . I. NI. C. 41. Elle atferuntur
charisie per puerum Serapioni transnissie : Nemo Slim . , magis Montanim sapiunt quam . Curi
Ldisuibuerc
men viseril las esse
. Llge autem pireris Sacra
is a vero abit,illacummys
in eria
dic Sacrilegis contaclibus manus suas neque ora macu
lorum suorum livieil adducit verha quix infia hoteli lassenl. Rigallius : il : li dicebantur sucrificali, qui
tur : Presbyleris el diriconis non defuil sacerdolii vigor. maculaverumt munus suis imposilo in acerran thure,
lucelligit enim illic Cyprinus , suami pitestatem in vel maculuveranl oru s a vescentes idolochyla .
ipsos idclinquentes, sive prestigiei essent sive dia - Durentur quotidie libellorum millia. Quantus lapso
coui nou viiluisse : siquidem uirosque admonuissti. rum in Deciana persecutione numerus vel binc c011
Dirilur porro apud diam egoimologe is facia , stare potciji ; prisirilim Cill uno libello tolas
non quasi is silus es ei ejusdem conscis; pelene lins martyres pass m includeren . Communicetfami ille
via enim vel agrolan:ium , quanllimi fieri petuji i vis cum suis . Vid . Ep. 15 el alibi Ep. 25 . Universis
Siteuli , publica eral ; sed quid absente pre:loyl ro , pacem dim sumus El porro . Habeant
ad quem in units illud imprinis spectabil, varoni inm hæ , sed el gnus siius ad animum pacem non lan
nostrum perti
prix'se ja hibebatur pr rsis Drcessariit , 90 .cuilis nere. Ep. 22 Cerle , hujusmodi libellorum millia ,
be adresse convingeret. Cuin enim Ecclesia lapso humano generi videntur suflectira .
1055 OXONIENSIS EDITIONIS
EPISTOLA XXI. A confessores, e quibus nonnulli , Moyses sallem, Eat.
Celerinus Luciano. Lillerie hie a Celerino Rome Tyrio coronabuntur ; quare non ab ipsis Celemme
agonie , ad Lucianum confessorem Carthaginensem veniam pro lapsis sororibus pcrit ? An hoe fadan
transmissæ ,macum sequentibus, mullum faciunt ad quia Nomeria el Candida Afrie erant, el licelRuna
explicandam de lapsis restituendis controversiam , deliquerint, Carthaginensi Eccle-vie depulabartar;
et in ea excitanda singularem Luciani inverecundiain el proinde martyrum Ecclesie Carthaginensis sufra
ostendunt : quæ plurimum molestie Cypriano et Ec giis sublevand ? An lenior Romae intentabator fat
clesiæ ejus creabant. Unde e re eral, it is hasce Secilia , ul supplici:: capilaria ibi non espectarentur!
Epistolas recolligeret , atque suis adjungendas cura - Cerie Moyses posi longos carceris puedores, es morta
ret. Vid . Ep. XXXVII el XXXIX . mortuus videtur; et reliqui landein erant elapsi. Je
Hujus mundi. Correctio ista receptæ lectionis , u! demum , quia nullus Romie fuit episcopus, nét lána
et sequentes adeo sunt manifestir , ut non opus sit spei, ut in integrum restituerentur lapse, donet ef
commentariis illas ant defendere aut illustrare. scopus constiluatur , iden alio speciabant ille,
In tam florida confessione. Rigaliius ait : Hoc est fidem prip'sulis Carthaginensis implorarunt. De isls
purpuren ; in quo sanguis fusils esl pro nomine Christi. nibil libel stalliere : dispiciat eruditus lector.
Sic Tertullianus lib . de Corona , dixitmililem Christi Donec auxilium Domininostri Jesu Christi. Safari
russalum sunguinis sui spe. Ei panlo post Caecilius sil ; sive , præstelur.
noster dicel poridos martyres, sive confessores, san Floridorum ministerium . Rigallius ail , Siclegrades
guine fuso purpuralos. Jam vero pridem Salmasius arbitramur. Floridos vocat confessores illos jam ferido
probavit Græcos scriptoresi n piy dixisse , purpuram , confessione conspicuos , qui jam lorli equuleo, site
veri luminis, hoc est coloris excellentis el p ?rficlissime B gulis concerpti , fidem Christo constantissime seru
forenlis. Sic etiam auctores Lalini, circa Cypriani sce - verant , adeoque proconsulis arbitriun exspectabantin
culum , Noridos versus dixere , exquisilis sentenliis no . carcere : sacrarum interea Lillerarvm constantian :
biles : el excerpla quædam Apuleii florida. El flori cenles , spem erigentes, fiduciam figentes : omnia d.
dus color opponilur austero. Plin . lib. XXXV, cap. 6 . nique tractantes , quæ præsentium temporum que
Peto tamen , charissime, a Domino. Ac si dixerii : Si litas aut premonere suadebal, aut recognoscere. Adhe:
martyrium supieris antequam lillore meie ad le igiluir christianæ pietatis officia fratribus secum incles
pervenerint, Dominuni regoll miseraruin Soro - Lucianis, super ipsos facius antistes , ipse quoqueAr
rum mearum misereatur . Si vero lilter:e mee ad lc rida confessione præclarus ministrabal , ac desde
vivum pervenerint, responsum reddas obsecro , el a confessorum ad fratres qni forte in proximoforman :
Deo pelas ut sim dignus el ego coronari, ei annuas clesiæ retinuerant, perscribebat, ant ab domingmainis
desiderio meo pro sororibus. Ecclesiwe uberibus transmissa refrigeria dispensabal.
El ideo peto ul annuas desiderio meo . Libellum Fucius antistes Dei. Foric eadem mente quain
concedas Niineriæ et Candidie , quæ lapsæ erant. De Apoc. V, 10 , martyres dicuntur reges el sacerdea
origine liorum libelloruni, conjectiram satis commo Deo . Aut peculiariter Floridorum ministerium inld.
dain interponit illustrissiinus Baronius in an, Christi ligil , quo super martyres facius antistes , bine et
253, parag. 60 . Fluxisse inde ea consueludo videtur , procurationelni obibal eorum causa. Sed reveralei
quod lapsi ad confessores ab episcopis pro pace con - corruplus ,nec quicquam boni -ensuses sequentibu
sequenda , priusquam reconciliarentur Ecclesice , mille- facile exculpi poterit Forte reponendum amicusDi,
rentur ; ul ab illis priino veniam pelerent, in quos inve- , hoc enim clogio martyres perpelio donantlır.
recundius deliquissent, dum fortiter confieniibus illis, Quia pro se dona numeravil, ne sacrificaret. Rizal.
ipsi igraviler pernegassenl. Magna certe imprimis hu - ius ail : Sacrificandi necessitatem nummis redemad,
jusmodi pæna esse videbatur, ipsos Turpi n 'galione fæ . Sic plerique solebant , qui suis ad perfererda formala
datos , vel vultus eorum inspexisse confessiunis gloria viribus diffidebant. Itaque paciscebantur cum delalere,
fulgidos atque decoros. Consulèbalur huc via el conſes. vel nilile , vel furunculo aliquo præside. Erga ise
sorum dignitali el lapsorum utilitari, qui sic cogerenınır, Cecilius noster multo fuil humanior ac benignior la.
ul victi, se victoribus subjicere , eaque animi demissione lulliuno, qui persecutionem neque esse fugiendam cil:
corum precibus veniam ab Ecclesia promereri. Sed suit neque redimendam . Prelium interest, inquil;if
quod in remedium olim fuerat introdiicrum , humana leruin sicul fuga redemptio graluila esl, ila redenpa
nequitia cæpil convertere in delictum , dum lapsi sprelo munnmaria fuga est. Pecuni: riam vexationis redenum:
episcopo ac aliis sacerdotibus , sponte convolarunt ad lionem non cxcusat lallıım , sed defendit Pelrus
martyres, exlorlisque ab iis supplicibus ad episcopum xall. can . XII , exemplo Jasonis , Acl. SVII,qui do
de communicatione libellis , quasi uppignoratam , ac pecuniis dimillelalur ; et loco illo S. Scriptura ,
martyrum precibus debilim communicationem , ab Ec- Prrlium redemptionis animæ hominis propriæ divW .
clesia exigebant potius, quam petebant. El quidem De illis cerie qui sic pecuniam dederunt distrle al,
confessures ex parvis initiis in immersiim sua privi- Ogie Botiv granu.r. aposéejer .
legia :mpliasse, lidem facit illorum hoc ipso fere lom - Sexaginta quinque. Extorres habebantur omnes
pore Romæ attentalum ; ubi libellis suis pseudoepis . qui post confessionem pro cripti, licet Romam pre
copuin Ecclesie oblrudebant. Sic Pacianus Ep. ) gerent. Nec liiliores ullili, quam in urbe laten
dicii Novalianum episcopum laclım per epistolam eo . 1) Qui fuga antequam ad tribunal pertrahebantor
rum qui se con /cssores esse simulareni. Et Ep . 11 : Ille consuluerurl , profugi audiebani. Non l'ulgan
auctorilale Epistolarum , sedente jam Romæ adversus impensa , et profusa largitione erga tanlam com
las sacerdotii singularis , ulterius Episcopi sibi nomen sorum numerum , nefis peracium redimere com
assumit. Sed in presenti causa , quiddam peculiari baulur iste sorores.
ratione inexspectarum occurrii.Celerinus Rom :p agens, EPISTOLA XXII.
actLucian
Candid:) :Carthaginiensi
cilicedi pelitconfessore
, que Rome, pacemerant
Numerie
lapsie, Si dignus fuero vocari collega . Rigailius all
ct illic ab Ecclesia depulsie permanebant. ( 13 qui- seral Celerinus Luciano : Ul tibi quoquedein
deni prerogativit, episcoporum jura longis intervalis vel fraler dicat , si fillero dignus Celerinuserudi
superal , quorum potestas inter suarum Direceseon igilur Lucianus Celerino voces suas, pulchro en
limiles clauditur. Sed rever: martyres non uni alicui humilitalis certamine , quod explicabil ipsa mo
Ecclesiæ , sed omnibus, a primis christian :c fidei se lola , non clegantior præcedenti , sed non
culis depulabantur : videmus eviin Acta martyrum , liana .
als una Ecclesia ad alias Transmissi; el singularum Accepi lilleras luns in quibusmelanium gror
Ecclesiaruill mörlyrologia , non suorum inido, sed et galtius
louge dissitorum hominun :nomin : continere. Erant Epistolaeaitfolius, : Valde
sed dura
initiumestpreserlin
el incompintrican
Pirro in proximo Moyses ctMaximus, aliique Romæ mens vero dignu bono conſessore Christi.Her
 1057 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1058
cianus lillerisCelerini atque iis lanto se pudoreoneralum A concedi , cum Dominus coperit , ipsi Ecclesiæ pacem
fuisse ail, simul ac legii ea Celerini verba : Si dignus darp ; non ex p clalo scil. plenario ejus appulss ), et
fuero frater tuus audire , ut perpetuo dein pudore gru - redilli cpiscopi el confessoruml. Gliter nulla Cypriano
valus pene exciderit gaudio , quod maximum ceperal ex cum Luciano lis intercederet ; quod ille reduita Ec
lilleris quas optabal posi tuntum temporis legere. Exul- clesix pace restituendos lapsos contenderet.
tabam , inquit , lecla mentionemei honorificentissima ,
sed pro tanlo luæ humilitaris beneficio , quo tam demisse EPISTOLA XXIII.
de te aut lam magnifice deme sentis , ut dixeris : Si
dignus fuero frater nominari luus, in ruborem adeo sum Quid post commissum egerint. Qui ad pænitentiam
dalus , ul omnis mea læliliit confusat pene corrueril . admissj in illa ita se gesserun ', ut episcopo et fide .
Nam quid mea apud pusillum magistralulum confessio , Jibus offensam non dederint , licet lemplis ipsis assi
gnalum minime complevissent , prolenus recipiantur.
præ illa lua , quæ Christi nomen confessa est, non lan
tum coram milite , aut corain aliquo præside , sed coram Jdque non tantum Carthagine , sed ubique per
ipso Cæsare , atque hoc vocibus generosis ac verbis Africam .
plane divinis , quibus scio , vicisli anguem illum majo. Oplamus le cum sanciis martyribus pucem habere.
rem , meratorem antichristi. Ethoc quidem scio , qua Verba haec interminationem continent. Nimirum si
fiducia sciunt amatores fidei el zelorypi disciplina hiec minus præstarel Cyprianus , martyres cum ipso
Christi : in qua lenoris vivacilale versari le eliam atque non communicaturos; quasi penes ipsos essel , non
eliam lætor. tantum communionem quibusvis concedere ; sed ab
Melulorem antichristi episcopis ipsis eripere.
. Rigallius ait; Nam ex verbis, , Præsente de clero. Non sine summo periculo com
Pauli ad Thessalonicenses , a fine imperii RomaniSB
anrichrislus. Scile aulem dicil anguem , quusi lineum mercia Christianorum olim peragebantur ; ideoque
seu funiculum melaloris. Alludiique « d diabolum . quen clericorum fidei perpetuo concreditæ erant lillerze
sacræ Lilleræ serpentem nuncupant.Poliusmelator anti eorum , yuie exinde el cleric:e apellatæ : adeo ut
christi est ejus priecursor , quemadmodum inetalores necesse habuerit Cyprianus lectorem ordinare , in
exercitus priribant , ut loca castris ponendis idonea hunc ipsum linem ut litteras Romani porta l'et. Vid .
designareni. Vid . quæ dicta ad Epist. vi. Ep xxix . Lucianus vero ut auctoritatem aliquam
Confessus deterruisti. Ulcus iinmedicabile , cui me litteris suis conciliaret , testes adhibet qui ad cleruin
delam nec Vaticana , nec Bodleiana bibliothera præs pertinerent ; sed illos minime locupletes , innomi.
tant ; apud quas solas , hujus el precedentis Epistole Dalum quemdam exorcistam , el etiain lectorem pa
exemplaria reperimus. Si conjeciure locus ditur , riler innominatum .
crediderim voces illas scio quasi ( aut , eos ) amatores
fidei. El zelotypi disciplinae Chrisii, fuisse verba Cele EPISTOLA XXIV .
rini coram imper: tore , cum de Chritianorum rebus Cypriano el compresbyteris . Ita distinguo ul Cartha .
interrogaretur. Sic itaque Periodus concipiendagini consistere ,ad presbyteros, non vero ad Cyprianuin
fuerit . Nam lu Deo volente ipsuin anguem majorem , perlineal. Constat enim epistolam hanc flagrante
metalorem antichristi , non tantum conſessus deterruisli; persecutione scriplam , ex ejusdem primis verbis .
sed vocibus illis et verbis deificis : quibus . scio quasi Caldonum episcopum fuisse , licet cujus civitatis
amalores fidei ; et , zelolvoi discipline Christi ( in paruin sil comperium , ex Epist. XLI el XLVIII co
qua Lenoris vivacitate versari le quudeo ) vicisti. Con - c gnoscimus. Is autem cum in re dubia consulere vel.
ſessione sua Decium deterruit , apologia autem vicit. Tel ecclesiam Carthaginenselli , quid de ea fieri
Aut etiam scribatur , quibus scio qualis animalor es oporterel, equum duxit lilleras suas non ad Cypria
fidei ; el zelolypus discipline Chrisii ; ut verba sint num tantum qui in latebris erat, sed el cjus presby
Luciani. Sed istis rectiora dabunt fortassis alii. leros qui Cartbagine fuerant , dirigere . Pritsertiin
Post arcessitionem meam . Rigallius ait : Postquam cum vix aliter nisi illoruin ope e:edem perferri pote
me Dominus vocaverit. Morlem dicere noluntChristiani, rant. Hic ipse Caldonius circa hujus perseculionis
minime autem martyres , quibus est corona priesto . finem , delegilam poleslalem a Cypriano accepit ,
Si quis abs te pacem pelieril , des in nomine meo. ut ejus nomine el vice negocium de lapsis resli
Rigaliins ait : Immo in nomine Christi dari debuil, si luendis administrarel ; el proinde , tunc sallem , quid
dari expediebul : non in nomine Pauli illius , quamvis in lota illa causa agere oporterel satis eral instructus.
benedicti martyris. Ac propierea merilo Cyprianius Lu Divus Pel. E ; . I, cap. v, seipsum oup.mpegbúrepos
ciani inverecundiam nolai Epistola proxime sequenti , appellat.
plena gravitatis el prudentice christiane. Felix , qui presbyterum subministrabal. Pamelius
Bassi in pelrario. Rigaltius ail : Videndum in exem ait , subministrare presbyterum , non aliud videri
plari , an aliqua exstent vestigia scripiuril : in petrario , quam quod hodie dicimus vicarium presbyteri agere ,
quod esset in metallo. Consullis codicibus mss. si Tales ipud nos Parochorum curaui videntur . Rigal
quidem aller legil perario , aller pegrario , impre: sa lius ail : Qui frequenti ministerio presbyleris aderat.
pejerario , nullo prorsus sensu ; minime dubitandum Sic in Epistola Celerini quæ proxime habelur, Numeria
veram lectionem esse eam quam dedimus. Lalomiæ el Candida , confessores sexaginta quinque ministrasse .
vocem apud græcos et latinos scriptores carcerem , D el in omnibus (ovisse dicuntur . Forie presbylerium sub
sive metalla significare satis notum est. Plautus in ” ministrare , idein eril quod ministrare , aut illo millo
Capliv . : lbis porro in latomias lapidarias. nere defungi : ul isle Felix presbyter fuerit Decimi ,
Pauli a quæstione. Rigillilis ail , Sic in Actis syno qui decessor, Galdonii in episcopalu . Interim agnos
dalibus collectis ab Hilario Pictavensi , Liberius de cendum , presbyterium sieculo Cypriani consistorium
exsilio . Sed cum dicatur Mappalicus decessisse in ecclesiasticum denolasse. Sic in Epistola Cornelii de
, Paulus
:Pslioneinter
JUlterum a quirslione : verisimile videtur confessoribus ad unilalem reversis dicitur , placuit
tormenta , alterum post tormenta contrahi presbylerium : et fieri poterit ul confessus
mortiom . hujus scriba aut nolarius , dicatur , presbyterium sub
Exposita cansa apud episcopum . Pamelius ait : Vides ministrare. Si vero ex conjectura in antiquorum
nic a Luciano quantumuis indiscrelo , lamen observitum scriplis agere licerel , statuerem genuinam lectionem
llud quod lolies in presbyleris reprehendit Cyprianus , fuisse : Felix qui presbylerum subministrabal Decimo .
it causæ apud episcopum , el exomologesis præmille
enlur , antequam pax daretur , etiam ud preces mar . egit ul presbyter assisteret.
vrum . Lices persecutio adhuc intentarelir sallem in EPISTOLA XXV.
s gui custodiac mancip: ti ; tamen res ad pacem
Declare videbantur ; ut deinceps Christiani non in - (Juasi prosiralinon debent. Ipse pænitentium habitus
wirerentur ; adeo Lucianus petit lapsis pacem jam afle gestus lupsum profitebatur; qui ideo Únorintoutes
1059 OXONIENSIS ESITIONIS fete
dieri , nimirum subjacentes el substrali. Cyprianus
Cypria nui s A EPISTOLA XXVIII.
vero dicit eos , non fratribus modu algeniculari ; sed Spiritale certamen resiris virtutibus imbuistie. Bi
diabolo solistr tos . lucæpislis. Phrasis Tertullia , des de
all aiiubi: jam
Librum libimisi Rigullius ai!, Librum deLapsis. Sed gallis
Jejuniis, el frimiliaris pop lus tillegi Deocerir,
ille liber novdum videtur scriprus. El verisionile est el rislilullio hoininis imbui polu i Ellib. de Pudichia.
libri vore Cyprianui intellexisse, istuin Epistolarum ubi de Peiro : Ipse clavem imbuil, id est, clarene
fascicului 70 " U tran - nisil.
Ul anunt omnesuus acius. Rigaliius : j1 : Inre sci cæpit. Venepe , Brangilio rerbi Dominici.
Coroniis iesni a munu sertus. Rigaltius ail , IREINN
licei fidei. Num in Ecclesiæ ad inistratione unicuique pluri Corbeirusi ligiiur : Coron vetru anus résira.
prieposiło liberum e se ail volumenlis Sulcari ilium , Corrupte quidein , sed imde elici Scriptura possit. (
Epistola ad Sirphuuum Episc. Rom . Ipsi prestyleri vestru muncul sutas. Non tamen displi el ,seitd.
Rom ad Cyprianum , Epist. XXVI : Conscientium sciant ronas
Deo soli dibere se judici. Vidranur cxtreme clausie flores in serere
Etenini curonum dici potesi stiça. . . , qui
usum coronce strophio inopril,irciniyue.
Epistolarum ad Sieph mum etad Jubajanum . Immo alle Tilnius. Voi apud Tertullia in perpellà.Tai
njiendum , quantum fieri potest , lil in teclesiie ad ambilionis, idololatriæ , lididinum , office ,injuriarue,
ministratione disci lime Sil nus aclus Sensil enim el pintima ejusmodi. Imunospus liabet Timur á
prisca Ecclesia qu...llis lirbas dederil , diversis mos Titulalum .
celebrandi Paschitis , quiOrientem Chin Occidente
commisit. El quidem hic loci , non de lei ci pile EPISTOLA XXIX .
aliquo ; sed disciplinie , nimirum poenitentie admi B Quorium oportuilme per clericos scribere.Rivalin
nistratione ,lis erat. ait : Tam revirinier christina negolia petuigebant,
EPISTOLA XXVI. ui ad Clerum non scriberet episcopus nisi per clerire .
Quid post commissim egerini, Rigallius ail : Quim Obscrvandun vero est , ab eo jam lempore quo piata
ererint facli sui pæn I ntiam . Supra . Ne quid adinise Christiana simul cum clrricis de rebus Eccles &
rint unde Erclesiu prubescal. Inspiciatis el actum , el Citlul, adio s puntos a clericis Inicos ,ut E pakepid
opera , elmira sing luruni. Cognitionis hujus erem . terus nonnisi cleri i pe: ferrent. Et hoc furlear pri
polum habemus in Epist, Celerini ud Lucianım in causa dentur : ut si tutius videretur , riium verbo mandais
Numerice el Codice . pro quibus ad pacem oblinendam referreni. Observaviuins supra , parum candidekit
Ceterinus iitleras sive libellos ubegrigio el forlissimo lium suyillare distinctioucnu laice plebis ei ukri, les
confessore Luciano cxordiurus , commemorat quid post Videantur que illic dirta . ik !
Commissum egerint. Ipsae , inqnil, ad confessores , qui Clero prorimos. Rigallis ait . Erat igitur adque dic
a vexatione huc renerunt , in portum descenderul, et digniliis , pro.cinalus clero , etforlean melloprowie .
in whom len cuerunt. seraginta aninque ministrare. Ad ungue dignitatem elsi minimum Cyprianusu.sk inic
runt, el in omnibus usqu ' il hodiernum fuurunt. Sunt mebat communi consilio. Procimi isti clero ,jarat Cho
cnini penes illos omnes Aliud exemplum suggerii Emis - cxemplum eorum qui circa principem in sacris seria Car
e la Caldonii Cyprianum exoranis pro lapsis quibus militubunt. El est libro xui C . 1.1. De proximus sucrorka an
dain , qui posteaquam sacrificaverine , iteratu jentili . scriniorun. Ex opiseopi mandato pibibire in Ecclesia
extorres facti sunt. Videntur ergo mili , inquil Caldos legere , erat solemis ail munus lectoris despicable DON
nius , abluisse prius delicium , dun po sessiones el c Ergo stalim subjicit : Nihil a mevobis absentibus **
se- tumAutest.modo cum presbyteris. Videntur quidam de
domos dumilluunt
quuntur, reliquerunt
poenitentiain quas
; ut possessiones nuncChrisiuin
agentes fiscus tenel. Dei,
Ideoque responder Caldonio Cy ;yrianus , recte eum selle Cleri , Cyprianum in scessi adiisse , elcomanda lätt!
sisse circa impertiendum frairibus pacem , quam sibi consilio que a Ecclesiae slim sme prueba
ipsi vern poenitentin el Dominicre confissionis gloria red - transegisse . Salurum ad lectoris munus pen a pin en
dideranı ; sermonibus suis justificali , quibus se anle designaluin dicit , Oplaluru vero lectorent, Dow Cry
damnaverant. Calechumenorum institutinini audicum , el culta
sionis gloria clarum , Hypodiaconum air seule 201
EPISTOLA XXVII. tiallım . liter presbyteros r clores el doctoresde lasė
Cum Mappalicus martyr. El lamen Lucianus non disti sisse videtur divus Paulus Epist.1ad lib.c. hea
verebatur dicere , Mapalialcum , crudam illam pacein IV , 17 .
Tuler lectores doctorum audientium . Rig llius ar
quan passimo is c'onfereb , dari prircepise. Sed in
verecundiim smanı magis ille prodidit , cum a Cy Tlaque lime, etiam in lectoribus erudilio es doctrine 23 tu
primo admo jaus proficeret in pejus , et episcopo meritis id quidem , siquidem institutioui calechuzica Sci
ipsi escomunicationem minar- lur. nurum præficiebantur. k!ያዘ
Adhuc in carcere posilo. cum null, alluc , er Ec EPISTOLA XXX.
privilegio giuderet
clesiæ instillitis ,Porro ; siquidem non Neſariorum libell rm professione. Riga'mus . Cutien
du co onlus. almilyr post obitum p cem Va
concedendi jus , supremis quasi tabulis heredi le- Duus species libeliatoram ostendit hæcEpistulu, likus tullniatn
garri, res eral inanditat. D eorum qui nomina suu libellis persirii seait Joris lifec
Sectæ nostræ . Pamelius ait : Serice ' nomine in bo - Mariis, et cæterorum hujusmodi de pui cullter F kluktea
nam partem frequenter ulilur Terrullianus pro conſes- tentibus : alteram eorum , qui non ipsi quidem proti qu au
sione christiana ; nividere est libris de fuga in perse . sione sua libellos ellenicis polestutibus ubileren, Core,pita ta
culivne , de Pallio , el Apologetico conira Gentes. per alios, ac per ipsas forican poteslales sabitse illa qu
Quem pro more suo imilaluir Cyprianus. llimi inc , tum ceperunt, el signaviriani. Te tium veio fuitlibelle
Epist. xsxii de Celerino , el præpill. lib . i Tesi, ad gens : corum scilicet qui ribello dilo airepióre ppp su
Quirinum . Sic etiam Actor. XXVI Diperly in bonam par iebantur se Christianos esse ac per hoc,in capitekta inge:m119
ud
lem accepisse Apo tolum , lestis esi Beda , relructutione ascendire qui sucrificare, sibi non licere, sed dare emnbus
sua in acia pro quo ibidem , seclum , non mule veriit huc præmium , ne quod non licel, fuciunt.Dehoc * Rec
nosler interpres. nere libellalorun dicetur ad Erist. Cyprium ? levteiuns
Iu gratiam .Destinatoomisisse videlnrvocem xpistoŮ, tonianum . Videantur ea quae dix mus Lib.deLapsi, s
in 40. Grici codices variant : alii enim babent 0ecû, p . 95 pАra aid
alii in coû Xpostoū. Pariter enim legii in Epistoli ad ива,
Quod ipsum conlesluli fuerant. Rigaltius ait, sau Bunun
Caecilium de sacramento calicis, locuin hunc Cypria - cet se ad nefarius arus accessisse. Unde appareltsa
nus. Ita etiam legit Tertullianus adu. hæres. c. 27. libellatorum genus diversum fuisse ab iis de quibus
Corverlere Evangelum Christi. Hefurpéyol perver - uur in Epistola ad Antonianum .
tere , Sud etiam adversus illos qui uccepla (ecissent,Hydro Cluj
 1061 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1062
tios ail : Hoc est, qui submissos l'bellos accepissent; sic A salieni acia prenilentia,' el profissi frequenter suorma
enim accepto et ralo hubieraill quicquid illis continebit delestilo piciorum ; larry 'sPillall er et gemiliis el pe
tur. Cont nebudu autoon illumilio die in Cepiwtiim 18 lus, qure dolentis di lere pirnilen !is avnim sigur prodi
ceridisse, 110 dedisse thura Juri : quod visi ille non fe - derunt, et sulm lang iniis , divinir unserscorilia rp
ceral, altamen fecerat, lit se fecisse publice legeretur : lin menius, Deo ipso sciente quid de lalilius faciut, et
Lecto scilicell bello. quo videri voluit proposiris adver - qualiter judicii sui examinel poncern . Isiis seerulis sa
sus Evangelium ediciis sutisfecisse, quod eral, fidem cerdos nondum index erat constiiullis.
Chrislu dalam deseruisse. Bildissione ac gloriosissime Papa . Rigaltius ait : Sic
Totum fintei Sacramentum . Rigollins aii, Tola fides Romanis cleriis appellat Cypriunm Carthaginis epis-
Christianu . Sic sucramenluin adoptions Christiane , copum .
adoptionım dici posse uil Facundus trinamensis li
bro ix ud Justinianuin lmp. Illi elipse Cyprianus Epi EPISTOLA XXXI.
stola liail qui prius copuluti Sacramento unanimilitis
Etcæleri confessores. Rigallins ail : Horum mentio .
veleres :sæpius
fuerint boc esioccurrin
manimitate
; el in juncti. Nullae ibvox inilul
india imagis apud
nem facere videtur Eusebii Historia sexta c. 45 . ex Cor
gout. De hac statim iterumu ayelur, sub finem bojus dan neli qundum ad Fabium ppis:olu. Ait Norotum , quus
Epistolie . de confessor bus viros oplimos inter ipsa inilia sibi
Fallaces in excusutione præstigias quærit. Rigillius assun pisse : el in iis fuisse Maximum Ec tesiæ Romance
I aitIntercipia
: Hlus prestigins damnat l'salm . CiL. presbyterull, et Urbanum qui secundo con assures exii.
pænitentia. Rigaluus ait, Luteri epłam pe- lerunt. Sed el Sidonium , el Gileriniam , qui vulde clari
nitentiam dicit, cujus tempora presbyter pricostera B in confessoribus hubebuntur, eo qud omniu tormen 0
Ens quisericordia conuar mec procedure pussus'est vuous- rum g nerii superarerunt. Observandus hic 1.1lus ho
que debuerit. Eli il coiporis morbi curentur, pe noris Chris iani confessor.
hiilentia opus est. crudelem medicuri inlene, er.ins Ad certamen inimici ex illis non salis pastos. Ner gla
æger lircil. diatores in aevali, nec o aciem mulites, impranisi
2 . . Conjessorum , quos hic adhuc in carcerem dignitas de cendere solebant.
; suæ confessionis inchasil, Rigallius ait : Juvuvii vic se Cæle te reynum sine ulla cuntatione relinere. Hoc
1 . mel uliquid observasse de nomme confessorum . Qua miniyull privilegium perprloo inculcant veleres.
forma juris auctores in questionesibidequis twibus,coll
Servvinuiin Pitic's corum , Pamelius ait, Oru io consurrinala ex
lessorium aclionein dicauit, quu sibi quis viiniind simvin Murther el Luca Erringeliis Num verla hec : ii enim
$inti
tulem ; el reguloriam , qua survi utem , quis denegar vin - Jardunt prophelis paties eorum , Lucre sunl ; apied
dicunii : Eudem jorm Putres Christiani, in questione Mul huium i'ero sunt rsta : sic enim persecuti sont pro
fidei, confessores dicunt eos , qui de fide and religione phelas qui fuerunt unle vos.
interraguti, nomen Christi fortiler ( sserunt, et se esse Pro eo qui nos atele xii . Vid . qux dicta ad l. mi. Quir.
Chrisinunos afirmal; negutores viro eos, qui peride e . 18 .
Christum deserunt ; ei se esse Christianos dissimulant P . esbyteris, diaconibus, confessoribus. el ipsis stan
aul negant. literinn Julere videtur ini yoribus, qui liius luicis . R gaitu , ait : Erunt Cypr ani ævo subua .
le aliunde confe -soris nomen accersil, 2m a Domini coni et le 10 /es. An hic om tiuntur, quia sub nomine
nostri verbis . X. dil 'onoruin intelligan ur ? Et quid diaconis subjungit
Dignitus confessionis. Rigallius ail, Floridre scilicel : r quasi ordinem confessorum , quando el confessores elium
hoc est consiantis, robuslce , el ad exrm lum generosir , mer presbyteros el diaconos eral reperire ? An (uit satis
! vel ,ulmox si quitur, glor10 @ . Quam dignatio divimu ad lules 10nlessures inter prishyleros et diaconos fuisse
tanlım glorice culoa il eu ril. liunc signutioriem , paulo speciabil. ? leros de luicis eximi, tantum viriulis
post hac Epistula nuncuparii, divinom indulyintian. Corum signandre gralin ! al jam denique stiintes lui
Cusludit in eo ex quo illud possider. Diser:il supra dicumur eu pur's Eiclesiæ quæ num , ro cunistiid fidelium ,
Cyprianus confessoribus ; illos ex trungelio martyres. ex quibus fierent confessores, el subdiaconi, el diaconi,
Advocatione jungantur. Rigallius ait : Ad veniam , ad et presbyteri ?
Ei it rum Forla -se magis prohata allera lectio qnx
misericordiain promerendum , sive impetrandrin , gemi
ius et plus amuri lunguntur advoculo.Um v.cem . habet, non semel tantum , sed et iterum At vero , qua
esc rursuin
wwwjoris est
Nisi quia majoris ot periiuli
rursuun el periculi el pudoris . magia pair's culinis idol. Jatrici,
al pudoris. in justis funebribus
· Rigalinus id : Tertull. sub finem lib . de Penitentin . et lucru versabatur ; mihii iuimutandum duxi. Ut seni
Auxilium pacis non petiissu. Rigaluus all : Hoc esialis furril, qui olim Idola tlelibus proseguebantur,
Duc pecca a lindem lugeall.
reniæSed sive totuin iniæ .Sacramento , Rigallius ail : Sunt
hocindulgen Sua sporle quæsitii necessilube. Rig:lius ait . Quæ ila
enim signa, mysteria , el sucramenta dolcniis ac vire n Cessilus non esl necessitas, sed qua'situs color et prie
penileniis animi, penitio modesta , postulalin verecunda, les usnecessitalis , fita et simulata necessitas.
huomilitus necessaria , pulienii non 011084 , excubitio ad
Cuatrurum cælestinin portas, quod est limin Ecclesice. EPISTOLA XXXII.
I Omnii 5ou 107YTEWÇ Sucrumenti præclure describir Ter
Tullianus. 'ho de pænitentia. Itaque eromotogexis pros- D De Peregrinis Episcopi. Rigaltius ait : Eliam vere
Termendi et humilanicandi hominis disciplinae81, conver- grinis episcopis honorem habet, el collegas suos vocal.
sulivnem injungens inisericordive' illicem . De ipso quo el canone Arelatinsi xix, tocis sacrificii dutur. Plu
que hubilu algue vicle inundal, sacco el cineri incuvare cet ris locum dari ill offerani. Præclarum est Aiii
corpus sordibus obscurare , animum mæroribusdejicere, Viennensis de Mariininno quodam antislile monirun ad
illa quæ peccavit Irisli trurlulionle muture. Cuterum Cesurium Areluiensem Episl. is Quinuliber vel tem .
! pusium el poluin puru 10sse , jejuniis prec s alere, porun longiudine , vel immeris vus itule, genitulis pa
ingemiscere, lucryuuri, muyrie dies noctesque ad Do triæ linquit nubilaculum , pereyrinus sacerdos dici non
noinnin , presbyteris advolvi, et charis Dei adgeniculari, porest, ubi catholica reperiri Ecclesia poiesi. Quo sensu
omnibus fratribus leyulionesdevreculiullissim ljungere. dici etiam polerii , mille esse probrosum nuncupatio
Reclius fecerit qui per Sucramentum simpiiciierwiele nem Episcopi peregrini, quem fcilisiu sortitur aliunde
lexeriile . em chri-tianam , quire fidei Sarrerenlumesu quum ex proprio presbyterio, vel propria patria. Prie
Draai . Ou hrast utilur etwas Tertullianus de gran commnto de qua (anolie . loquunt ir , adeo pa
Anima elibi vassim . I a legem Mosaicall , Sucru - rum fuit boonorifica , ut in penam cederet. Sed hic
mewn udane un apcllalidem Tertullianios in Apol., loci, Voces lilie , de Peregrinis episcopi, tales solum
c. 19 , cui opponil nostrum , sive Christianum . modo denotile videntur , qui extra diæcesein suami
semia . Ouallauam ali Ecclesia caulum , ut versanior : scilic. qui Carthaginein negovi alicuius
nemo siuc pace excederel , requirebalur tamen aliqua cansa , forlasse ecclesiastici, accessissent.
1063 OXONIENSIS EDITIONIS
EPISTOLA XXXIII. A abstinel, ul nec mensurnantes dici velit. Cujus apyl .
Tionis æque ac sportulantium rara sunt in libris hote
Ut Ecclesiæ nomine lilleras facerenl. Voces has prillis vestigia . Conjecturæ R gallii refragitur non modo £o.
desideratas, omnino lexlui inseri debere, res ipsa XXXIX, sed et optimus codex Bodleianus prints,ce
monet. expresse habel , a divisionemensurna.Porronec cum
Grandiler operali. Rigallius ait, Magnifice , pro ma - babet Latinii conjectura , qui legendowi suadet adi.
jcslate ac disciplina fidei Christianæ . Sic Martialis in tione mensurnantium , scil. a consuetudine cæterore
rebus sæculi dixeral, grande opus, et grandia verba . presbyterorum . Tertulliani 20, Modica RES.
Glossa veteres, Meyadeepgüs Magnopere. Maudo price , quisque stipem menstrua die , apponebal. Quam
magnificium . Tertullianus grande officini. Juvenalis, collatam , depositum pieliis appellal , Apolie
grande carmen , pro tragicu . Tertul. grandiores fabula . c. 59. Videntur isti fugitivi censura ecclesasti
Grandiiatem verborum , Cic de cla . or. ubi de grandi subjecti , quae dicitur suspensio a beneficio. Se
loquentia Demosthenis. Ipse Cyprianus infra Epist . causa hæc caulius videbaiur pertractanda, quia ipse
XXXul : Verba sublimia dixit, quæ Christiance fidei les. Cyprianus ob secessum suum , simili invidia prete
timonium dixerunt. balur.
· Domino impulaverunt. Quidquid vene ab ipsis ges EPISTOLA XXXV.
tum divinæ gratiæ acreplum referebant. Aul si leccio
codicis Bodleiani admillenda ; non bene olim facta Prospecta temeritate. Deliberata . Tertull. in 3pc
Japsui suo opposuerunt. Ac si Deris ob merita fuisset logel. c. 6 . Etiam circa ipsos deos vestros quese
venie
Oui debitor . est ostendere. Rigallius aii, In som -
dignatus B specte decrererant palres vestri , iidem vos obsedaendise
nis. Per visum . In visiune. Supra Epist. vii. simirescidisiis .
Quas lillerus cum nuper acceperim . Pimelius ait : De 17 Dominus agere præcepit. Nimirum quod Mall.Fr ,
dicitur , Si Ecclesiam non audierit, sit ubi scu
sideranlur tum hæ lillera lapsorum , quam illae ad quas ethnicus et publicanos.
respondet, que si exstarent, jam libelli Vartyrum forma Ad indulgentiæ privilegium . Pamelius ait, Hidal
nobis nota foret. Immonola el ex Epist. AXDI. bis usilulim , Christiane lecior , vocem indulgeka,i
EPISTOLA XXXIV. eadem prorsus significatione , qua nunc utmur: dates
eumdem supra bis repelilam Epist. 20. et Epitela que
Gaio Diddensi. Pamelius aj! : Si quid in re 'ncerta que sequenti.
divinare licet , fitmihi verisimile , Diddum prigum quem EPISTOLA XXXVI.
piam (uisse in diæcesi Carthaginensi , el Gaium hunc
fuisse illius loci presbyterum , id est quem nunc vocamus Ad Episcopum illos remiuunt. Rigaltiusait,In a
pastorom sive curulum , idque quia diaconiillius men neroum disciplinæ infiingi censebat B. Martyr, qaode
iionem facil. Porro locum adnoduin obscurum fuisse martyribus libelli corrogarentur , cum tamen ü pia
binc licet conjicere, quia non alibi de eo occurrit dare non possent, sed ad Episcopos suos unumquemq!
mentio . millere solerent.
Offerendo oblationes eorun . Rigaltins ail : Elenim Tu ramen frater. Rigallius ait , Fratreittico
presbyteri el diucuni, intempestive ac pramature cum Episcopum Carthaginis. quem initio Epistolæ Papir
lapsis communicando , oblationes eorum , hoc esl ora . c nincuvarunt.
liones el eleemosynas , pænitentiam nondum probe con - Novimus Carthaginensis Ecclesiæ fidem. Rigalis
siqnalam , crudas adhuc operationes , ac per hoc di- ait . Ipsi Romani iidem Carthaginensis Ecclesiæ la
vince majeslali minime gratus , allegassent. Nimirum dan
pænitentes , el presbyteris el diaconis et omnibus In le per Epistolam injecta . Contumelio:e adversas
fratribus legationes deprecationum suarum injunge- dicta
bant , ul aii Terlullian . lib. de Pænilenl. Videantur Quod autem pertinet ad Privalum Lambesila. 11.
que dicia in nobis ad Epist. 1. De oblatione vero Rivaltius ait . Hunc hæreticum Epist. LF. IN Lane
pro mortuis quæ habentur in notis ad Epist. 1. tana colonia ob mulla et oravia delicia nonaging eptr
Porro observari potest quod in Epist. XVI , ubi coporum sententia condemnatum fuisse dictl. Videals
pas im in cxemplaribus legilur, Oferlir nomen eorum .
Lalinus Lilinius legendu sudet , el codicis cute Concilii Carthaginensis suffragium Lxxr.
Rem nobis sollicilam . De qua maxine solca
jusdam Vaticani lidem appellat, Offertur nomine tenemur , unitate scilicet Ecclesiæ ; unde cula
eorum , quic quidem lerlio videtur magis apposita . concilioruin decretis contingeret hæreticos como
Lacrymis intercedunt. Obicem illis ponunt. Impe - nione privari . statim vicinc Ecclesie certiore
diunt. Quomodo tribuni intercesserunt ; hoc cst debauur. .
rem , pro magistratus pole -tile , impediverunt. Pro corpore lolius Ecclesiæ cujus per varias quasque
Cum mulli adhuc. Quislio hæc non tantum ad provincias menibra digesta sunt. Rigallius all
Philumenum , Forlunalun , el Favorinum , special ; pertinent ad sollicitudinem Cypriani erga oines
sed plurimos alios qui forte graviore pana digni , sias et ad unum illum episcopatum , cujus pa
siquidem nec locum suum vel sero repelendum putave- D singulis Episcopis in solidum ieneri ail , libre
runi.
Interim se a divisione mensurna tantum contineant. tale Ecclesiæ .
Rigaltius ait : Sic edidil Pamelius cum antea legerelur EPISTOLA XXXVII.
in libris quidem impressis , a divisione mensurantium :
in manuscriptis auiem quiblisdam , a dilione : in aliis , Divinæ dignationis hortamenta. Pro istisretten
aditione. Ai in nonnullis ex utraque confula est lerria, Rigallius ornamenta : sed cum dicat Cypriate
quum esse arbitror veram . Interim se a dictione men . Celerini sermonibus Martyres audivisse,magisauto
surnuntium contineant. Hoc est , non dicunt se mene facil ul addat se horlamenta cum illis sentire, quee
surnantes, non habeantur in numero mensurnantium , ornamenta .
nihil capiant er divisionibus mensurnis , quarum fiet Precem cum pluribus facimus. Rinalijus ail,
mentio Epist. XXXIX. Sane Pamelii conjectura eo minus tionum sacrificia fiebani a Presbyteroqui pro popus
ſerenda est , quod apertissime repugnal auctoris menti . faciebul, hoc est, populi preces allegabill Deo.Per
Nam hoc in primis cavel Cyprianus , ne quid absenle est ac si dixissel , Prece Ecclesiie publica, to w
se decernatur in causa Philumeni, Forrumuti, et File sira privala .
vorini, sed ul integris omnibus ad suum reditum dille Spirantes jam sola cælestia , Rigaltius ait, Libro
rantur : Pamelius contra , ut se interim a divisione Morialilale : Posilus in cælestibus castris divina****
mensurnalaulum abslineanı.Cyprianuseos ab Ecclesia sic spirul.
 1065 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOT.E . 1069
Quotiens rogalint de carcere recedalis .Rigaltius ail : A Martyr ille Romanus : Audite cuncii , clamo longe ,
Rogandi formula fuil , Serva animam tuam Consule prædico , emillo vocem de catasta celsior. Calasia ,
libi. His vocibus amici el propinqui non Christiani , pegma plerumque ligneum , vocem romanam esse, ail
Iwonere et horlari solebaul amicos sive propinquos , ne Casiubonus , sed græcæ , vel polius siculæ originis ,
perirent sine causa . Sic illi Christianæ veritatis el ca - ad illud Pers.ine sil præstantior aller , Cappadocas ri
* : Testium ignari. Nam disciplina quidem vetabat ne quis gida pingues plausisse calasta . Martialis dixil , tabu
ultro se offerret. Hoc enim est præcipilis et parabolani : lata . Calastæ ferreæ martyres imposili , illic erant
eadem vero disciplina cavelur ,ne quis animam suam sic conspicui gentilium multitudini. Unde gloriosissimum
amel , ul pro Christi nomine ponere eam nolit. Ipse fuit Aurelio, ab illa calasta , ubi Christum fortissime
proconsul Cyprianum , quem jam Imperatorum edicta conſessus eral , ad consimileme in Ecclesia machinam
duci jusseranl, hortabalur, Jusserunt le principes cere- venisse , ul in conspectu fratruii divinas lectiones pers
moniari. Respondit ille : Non facio . Proconsul adjecit el sunarel. Lectores in Ecclesia sacras lectiones de pulpilo
ail : Consule libi,Augustinus de Passione S . Cypr.mar. recitabant , sive de ambone. Hinc eliam illu apud
Transmeavit lempus hibernum .Crediderim veriorom Scriptores Eccles. xclistatau du äu @one, e' ÔelxTap!O)
esse lectionem , quam plurimi codices commendant, Epistola sıq. dicel, in loco altiori constitui gloriosos
transmeavil hibernum . Sic Tert. adv. Marc., l. 1 : To- vullus, Confessorum scilicet, adhuc in ordine Lectorum .
de lus annus hibernum . Porro de voce illa supra egimus. Ei quoniam semper, gaudium properar. Rigallius ait,
Hospilium carceris horreum . Priorius ail , Terlud. Qua dehinc sequuntur ; depravalissima suni in edilione
ir su lianus capit 2. ad Martyres, evdem eloquio delonat ut Pamelii , Emenduvimus ex Veronensi el Corbeiensi : El
i martyres adhorietur ad vincenda eliam carceris discri- , quoniam semper gaudium properal , nec polest morus
' " , mina , squaloremi, egestalem . Custodiarium autem vocat B ſerre lærilia , Dominico legit interim nobis , id est ,
ibi carcerem . auspicatus est pacem , dum dedical lectionem . llæc vero
Ad complexum et oscillum Domini. Rigallius ait , mens Cypriani. Aurelius nosler , ordinatus a nobis lec
Ad propagationem nominis Christiani , inter lol lamque 100 , munus illud suum apud Ecclesiam auspicuri de .
atroces perseculionum procellis, quae non raro plebem , buissel . Verum cum huc uppulerit a martyrio lam glo
atque eliam plebi regendie preposilos everlebant , om riose rerersus , eccipi sane debuil a nobis summa cum
. nibusmodis allaborandum (uit cpiscopo , ul populum et lætitia : El quoniam semper gaudium properul , nec
clerum haberet deroure Christo fidei relinentissimum . polesi moras ſerre lælilia , interea dum sese vobis ille
Men Quod cum perfici nullo magis consilio possel , quam cum pace Deo favente sistet , dominicis diebus hic apud
proposita confessoribus Christi felicilale præsentissima , nos legel. Hoc est, agel apud nos quod apud Ecclesiam
moram ejus adipiscendæ abrogari posse omnem , placuit agendum illi fueral si pace fruerelur , nimirum sedaris
martyrii prærogativa. Ne forie illius obtinendæ spes in persecutionum furoribus. Auspicatus est autem oplatis .
judicii sive resurrectionis jempus dilala minus strenuossimam Ecclesiæ pacem apud nos , dum apud nos suum
milites fuceret. Itaque martyres stalim a certamine ad illud novilium leyendi munus Ecclesiae dedicavit.
coronan , hoc est , ad Domini complexum et osculum Cilo plebi suæ el sucerdotem reddat incolumem . Rigal .
1 . missi. Interea vero etiam ante martyrii consumma- lius ait, Mescilicet Cyprianum episcopum el sucerdotem
tionem confessoribus oprimis indultum , ul pacem lapsis vestrum . Modesle sacerdotem se tantum nuncupat. Ex
impetrareni, quam non nisi per tristissimis longi lem . Cyprianiautem loquendimore, sacerdos estepiscopus.
poris austeritates , secundum Ecclesiæ disciplinam spe EPISTOLA XXXIX .
rare
sima potuissent. Hac igitur
felicitatis æternæ Episiola
gaudia Cyprianus
confessoribus paralis-
exhibet , ut c Commcalum dando bonis conſessoribus. Rigaltius
eoruni exemplo cæleros ad martyrii constantiam erigal ait , Commealun permanendi adhuc aliquantisper in
accendatque. De osculo Domini superius aclum . Nego sæculo , ut supra acceplo post gloriam commeatu in
tium istud ita explirat Rigallius , ac si Episcoporum Ecclesiæ laude florere. Ad hoc a Domino de media
consilio et artificio , proposita essel confessoribus morle subirucios , ut infiu , hac Epist.
Christi felicitas præsentissima. Opinionem hanc illi Referimus ad vos. Quo sensu referre ad senalum
ex sacris lilieris hauserunt. Luc xxii, 43. Phil. i . dicitur. Nimirum ut quod factum est , vestro sul
23 . Apoc. XIV , 14 , el alibi passim . fragio rallim habeatur. Sallein quoad muneris sui
Vox illa purificatione confessionis illustris. Rigallius utilius exercitium .
ait , Christianus sum . Tertullianus Apolog . ad lyrannum Qui cum consentire dubitarel. Rigaltius ait , Cypria
præsidem : Vociferalur homo : Christianus sum , quod nus cxsulad Ecclesiæ suæ presbyteros, diaconos ei ple .
dicit : Iu vis audire quod non est. Purificationem con bem scribit , se una cum suis collegis , qui lunc jorle
fessionis dicil Cyprianus , quia martyrii baptismo , sive aderanl , ordinasse leclorem Celerinum mullis viriu .
Lavacro sanguinis pro Christo ſusi omnia delicta pur libus clarum , Celerino pro modestia ac pudore suo
gantur . Vocem illustrem dicit , quemadmodum Celerinus munus oblatum delrectanli , hæsilantique , visam in
Epist. ad Lucianum , dicit , Floridam confessionem . somnis Ecclesiam , quæ compellerei , ne diutius obsequi
Hoc esl purpuream , sanguineam . Cypriano suadenii cunctarelur. Ail igitur Cyprianus ,
Super peirani robusia mole fundali. Rigaltius ail : suasu quidem suo se Celerinum adoptasse in clerum
Sic epist. iv grares viros, el semel supra pelram solida Ecclesiam vero , cujus auctoritusmajor , compulisse et
stabilitale fundalos. D coegisse. Nolanda hic eliam est industria Cypriani ,
visionum efficacia lam suaviler ulentis .
EPISTOLA XXXVIII. Ligati nervo pedes. Privrius ait , Meminimonuisse
In ordinationibus clericis. Rigallius ait , Ordinare , me aliquando nervum esse lortorum instrumentum quo
prepositos facere, Lampridio : Alexander Severus ubi pedes Christianorum el crura alligabant , crat auiem
aliquos voluissel vel reclores provinciis dare , vel procu . ligneum , el muliis foraminibus separulum , ul facilius
ralores aul rationales ordinare , nomina eorum propo membra lorquerentur , lanta scilicet vi ul pi,rumque
nebat , dicebaique grave esse , cum id Christiani face luxurentur. Plutarchus de Deo Socr., tous tous d
reni in prædicandis sacerdotibus qui ordinandi sunt , Júl.com ocoepévor,alligali pedes in nervo.
non fieri in provinciarum recloribus. Sacrificia pro eis sei per. Rigallius ail , Græci pa .
Communi consilio ponderare. Rigaltius ait , Supra. negyrica celebravere honori virorum fortium ; quity
Quod jampridem communi consilio omnium nostrum rannum sustulerant , aill alias pro patria feliciter pug
urgente, promolum
coeperal, necessilille Rigaltius est. naverant , ut hoc exemplo suorum animos ad præ
Verba sublimia , ait, Quemadmodum Per - clara facinora erigerent. Christiani sacris anniversariis
sius dixil , grandia verba moriluri Catonis . Verba su laudes Deo dicunt , commemoralis eorum nominibus
blimia . quce sublimiler Christum confessa sunt. Qualia qui pro fide Christo dicta Martyrium fortiter obicrunt.
sunt illa Romanimartyris, apud Prudentium . Vid . Noias ad Ep. 11 . Forsitan huc spectant illa quæ
Ad pulpiium posl calaslam venire. Rigaltius ait , Tertullianus habel , de Corona mililis.
PATROL. IV . S. CYPRIAS,
1067 OXONIENSIS EDITIONIS
Martyrum passiones. Priorius ait, Natalia vocal Ter . A artibus quæstionem Tertullianus libro de Idololatria.A .
tullianus, diem nimirum intelligendo quaculo nalisimt. les autem intellige Christiano minime indiqmas; nan
Ipsius qui se persecutus fueral. Deciil'll intellige. scenicas, qui idololatriæ farenies. Et quidam liec tapi
Supra ait , Cum ipso inſestalionis principe el auctore pauperum sublevandorum ratio , ut qui seneelut a
congressus. morbis prorsus conferti, publicis impensis one' s
Quorum secta el conversatio. Rigallius ait, Ab ante - sustenlentur ; ji vero qui licet ex laboribus qurdin
cessore sive prereplore sectator et secin : a doctore disci- vill presiilia sibi comparare poterant, et tamen er
pulus el disciplini : a magistro minister el ministerium . 10n familie putriendæ siiffecerint lucrari, additum .
Qundam resurrectione circa eos facia . Rigallius ait , 10 quantuin sulis esset juvarentur.
Reviviscrre videntur quiresurgunt , vvigilantes a somno , Ad ecclesiasticæ adminis'ralionis officia promoveren,
vel revalescentes al morbo , præsertiin difficili. Ex istis enim qui in pauperilin marricula erant;as
Divisiones mensurnas. Rigallius ail . De quanliiale rii ei minoriin gentium clerici eligebantur. Qız
scilicet communi totius Ecclesiæ Carthaginiensis erogi - res ad economize ecclesias ieie compendia spectabal.
tioni contributa. Extra hanc communem erat alia de Qui primi expungi accesserant. Rigaltios ait :
guaniilale propria Cypriani Epist. xxx. Tertullianus dixrral, Adsunt esse festes, la dim
In nullo minor. Mimos alu , qui vicesimum quin - erimpl ri legitur : qui primi expungi acerrspbaante .
tum ætatis ammum nondum alligeral, el proinde ex Non communicaluros in monte secum . Pigaljus at.
Erclesie moribus , sacris ordinibus immaturus. Sic Sic supra . quod secum in monte non commun'CETEL .
sup Ep. XXXVIII ; Minor in wlalis suæ indole. Et hac El hrec scriplura est omnium edinonum el enemiploma,
Epist. Nec minor puteral. perceptis duobus Vaticanis, in quibus utrobique leur,
in morle. Quasi Felicissimus ille sit commuivalts will
EPISTOLA XL. nec in exilu mortalitatis daturum se iis qui Cyprien
Nam admonitos nos et instructos scialis digna . oblemperarent,
ficia ob
nec celebraturum se oblationes et see
commemoraliones eorum , Nihilominus talguim
tione divinu. Rigallius ai!, Sic solet Cyprianus, quod
absente clero per se ipse facere ordinamdo vid balur, ad lectionem veram esse arbitramur. Ui Felicissimus
Deimonitum referre. ltaque infra dicet, interim quod ripueril sesecesserii cum plurimis, el per factionem adversus Es
ostenditur fint. Sic Epistola præcedenti, divinæ digna clesiam in montem , proplereaque, ut poti-te
conspirationis auciorem , Cyprinus contraria connn.
tionis admonili suscepisse dicii Celerinun lectoris offic tione reperculial. Sciar, inquit, se in Ecclesia nobismu
cium ; Epistola quoque XXVII, præcessisse ordinationem non communicaturum . Opponens Ecclesian Adelina,
Aurelii suffragia divina . Ilinc collige non profanas, sed monli facciosorum . Comminatus est robis, ditiique,mi
sacras jam olin hubilas ordinationes clericorun , 1100 non communicaturos
modo hypodiaconorum , diaconorum , presbyterorum , nonur illi ,ac dicimus innonmonte cum ipso :nos cuenta
communicarurum ia Ecclai
sed el lectorum , usque adeo ut fere signa quapiam divi vobiscum . El limen hicret scrupulus, quod in Episode
nitus ante ordinationem illorum contingerent.
Numidicus Presbyler ascributur . Baronius ait, Nu sequentibus non facial mentionem montis, eisi tarte
mnidicum nullo modo a S . Cypriano ordinalim presby mulla facial de Felicissimo, deque illius fnction? ar #
terum , sed cum jam alterius cujuspiam ecclesiæ presby cessione. Montes semper venerationem babuere, lan
loca cælo proxiina : forle Felicissimus ideas či
ter essel, imm præclaro exanılalo martyrio . eo honore quam cacozelia in monte docuit, et ad osalidum setesi,
dignum existimatum , ut in primaria lolins Africae ec C quia id a Domino facium . Mitth . v el Lic . v . Cette
clesia Corihaginiensi, presbyterio fungorelur. Suadent donatista , uovatianorum seuaces, hic in Alra,
enim id illa urrbri ; Ui Vuniticus presbyter ascribulur
presbylerorum Carthaginiensium numero ; al de nora Montenses audiebant. Sed et urbs eral in v
Carthaginis que Monlis appellatio ein sortielo V.
ordinatione ipsius ne verbum quidem , ui de lectoribus Reveia ex analogia , rerlinsMulenses ab u bieviče
ordinatis nuper pluribus fecisse vidimus :magnusquip
pe is censebalur honos, ut cum episcopo in cathedrali rentur, quam a montibus. Illum arcolt,montar
et monticolic aplantur. Al hic verisimillimum ti
ecclesin inlir presbyteros sederet. Dicebantur islliis modi deluir,
sic llegandi, incardinari ; aliue etiam adscili , Cardi. ali inis Iincom de igna i in ipsa vibe . Ita Roma dio u
nales. Sed id semper agit illustrissimus analisia lil in Acrocorintho Palatinomonte aut viminali ; ant Corindi.
veleris Ecclesir'mores, ad praesentis sirculi praxin Bursa dicebatur habitare. Arx Carthaginiensis që
: Strabone l. XVII , oppus izväz 68
accommodet. Sed non adeo promplum est credere ; perhibetur; et fortassis
Ecclesiae Romanie presbyterus , ila aliunde adscilus, con Ventiis slios habuil . in illa urbis purte Felicistol
ut exinde omnes cardinales appellarentur. omnia cognoscemus. Judicium exercebo.Iq0
Refocilla'us a comitibus. E mortuorum acervo ex ramQuæ . Unde dictum , si judiras cognosce, sires es jube.
Lrarlus, et la uli illo onere levallis Carthaginem ad clerum quoque transmillile. Ad Cat
Remansil invilus. Rigaltius ait, Indicio sibi adhuc a donium ini diceresi sua agenleni, videntur littere pri
Domino in carne
Promonebiturad commentu .
cow locum Rimolive oil muin transmi Sit. Nec non el llerculano, etiap eps
locum sumimisicerdoiis, id est , episcopi. Interim sede Coo, pariiertraderentur. reddenda , antequam fratribus Garília
bil in ordine secundo , qui est presbijleratus. Nam u el inn D giniensibus
8
tertio sacerdolii gradu est diucunalus, nempe el diaco EPISTOLA XLII.
nium , sicul presbyterium . Abstinuimus. Sententiam à Cypriano latan , exoti
EPISTOLA XLI. tionimandando .
Reposium de extorribus. Rigaltius ait , Qui scilice,
Cum Episcopo porlicnem plebis dividere. Rigallius cum essei in Ecclesin , fucius fueral exlorris propter n
ait, Norum esi illud Dividere cum fralre nolino , quod men Christi, Irene Ruinorum , videlur Iloridaallo
est ad lurpia el obscena productum . sione Christum professa ; Martyres eniin Poridi,ra.
Ego vos pro me vicarios uniserim . Rigaltius ait, Elin lili el russati dicebantur.
iis quidem ipsum Rogilianum , quem supru nominavil. Annotatione mea . Caldonii nimurum , quiunose is
Episi, vii, tolam scripsit , licet alii illam subscriptionibus suis
Ul expungerentur necessitates fratrum nostrorum munirent.
simplibus. Rigalius ail, Matricula necessitalum conii Scire debuistis , Cyprianus scilicet , qui forte bow .
nebal nomina personarum egentium . Cujus ergo necessi. ris ergo in plurali salulatur; scribendum crediderita ,
tas beneficentin fralrum sublevobarur, ejus el nomen er- debuisli.
pungebatur; sic benefcentia necessitatem , el cum neces- Tlem abstinuimus Sophronium . Rigailius ait. Sic h.
sitale nomen egentis expungebat. genda videtur hæc clausula : Ilem abstinuimus Sophie*
Suas artes exercere. Rigaltius ait, Traclavil hanc de nium , et ipsum de extorribus ; Soliassum , a Budad.
 1069 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1070
rium , ut lies abstenlos hic fuisse intelligimus, Sophro . A c. 6 , Juncosus ager verli pala debel, ac Saxosus biden
nium , de ex Corribus ; Sol assum , el Budinarium . 011 - tibus. Hic instrumentum athibilium , ad frumentum
sino legend um censeo Soliassum Burdonarium , sive purgandum : ac errare videntur qui ventilabrum esse
wulion m iv Reg . v , dicillir onus paris bardonim ; putant. Propheta Isaias cap. xxx, vers. 24 , in textu
forte ab Hebreo. Civitate Gripei vox donatur ; seil. hebreo, Dilam a ventilabro distinguil , et utroque
legere est sópôcy Bufo@ vx et Bapôdylov in glossariis. frumentum purg:iri docel : 777231 1772 1777 pala' et
Porro vox halelur 1 . | xxx11 . 1. slxix . Inlerato con ventilabro ventilatum . D . Augustinus in Epistola sua
tinenturmancipia pula lecticarii , qui solam matremfa . aid Macrobium , locum sic .legil : Ul se pulat aut ad
milias poriabant ; vel leciica , vel sella , vel burdones. aream ventilandum el purgandum , pulum el ventilabrum
Nec mirumi i post Paulam sarcinatricem , etiam So- elium ſerre posse.
Tassus burdonarius occurrat. EPISTOLA LVI.
EPISTOLA XLIII. Capscnsi civilate. Urbs est Byzacenz, de quamentio
mi jn suffragio 69
Brilius fidelissimus. Britius, Rogaljanus, et Numi- Jugurthie
sultraglo concilii Carthaginiensis. Dic thesauri
63.conci
licus, tres omnino presbyteri in fide permanserunt; erant recondili.
quancionuinque ad Felici-simipartes desciverunt, Ni Violentiam magistralus. Alibi observalim Decianam
persecutionem
mirum Foruinatis, Jovinus, Maximus, Donalus et er populari lumuliu primo molam a civitatum magi-tralu
Gordius ; de quibus videantur annales, an . 251, pa ; dein proconsulem quxstionem
'ag. 2. Et fortasse hic erat rerum novandarum pre - Briviorem exercuisse .
coxlus, quod cum presbyleri absente episcopo aqno B Non voluntale, sed necessitate susceptum . Rigallius
ure agerent, el tamquam senalus Ecclesiz negotia B ail : Necessitati impulal vim tormentorum , longam ile
ommunibus suffragiis administrarent; cum major rationemhoccrucialuun .
triennium . Quod justum pænitentiæ tem .
numerus apud schismiticos esset, illi qui parles ad pusPerproxime allingere videtur.
'e'rsas Webantur pro schismaticis habili merani.
Nead vos anle diem Paschce venire licuissel. Rigal el Nomen confessos esse. Rigaltius ait, Hoc est, palan
liquido pronuntiasse , Christiani sumus. Sic Epistola
ills rail, Omnia tunc schismatici lubaverani in Eccle preced . Occisi pro nomine, videlicet Christi : constanter
Carthaginiensi,
inlindre auctoritatem sibi arrogantes
lapsis, causa nondum ad Ecclesiasticæ discivlipacis vociferanles se esse Christianos.
We normam satis examinat . Ideoque Cyprianus redi Nec prius pugnae defuisse. Rigallius ait, Prins, lioc
Ilm suum differendum sibi esse (luxit, inc ad feriarum esi, antequam curnem Tormenta ſaligusseni.
Pllschahilan solemnin , plebis concursus, episcopi redu bantur Ad me venire cæperint. Bis quotannis slatze habe .
s invidio sat præsentia, novirum occasionem turbarum que ex synodi ; post Pascha et lempore Aulumini :
Treberent factiosis. lloc ipsa Cypriani verba pagina se habitæ data occasione protractie , aut frequentius
lenti sat is innuunt ; dum per minas el per insidias .
er fidori ai cavemus ne advenientibus nobis iumultus il EPISTOLA LVIII.
icmajor orialur . Ivo ex mora hoc lucri fecit Cypria Plebi Thibari consiste Videtur urbs Zeugilane .
ans, ul "Chismaticorum invidiæ non solus esset expo Pamelius ait : Cum soleatnti.ad majores civitates scribens
sillis , sec1 episcoporum , quibus solimue erat ul post tum clero lum plebi inscribere epistolam , mirum est
Pascha convenirent, suffragiis et aliciorilite fulciretur . quod soli plebi hunc epistolam scribal, præsertim cum
Isli presbyierinihil aliud sunt quam quinque primo- C inter ! episcopos Africæ Vincenlii Thibariiani fiulmentio
es illi. R igallins ail, Quam exquisite omnia quæ ad Supra observalum ad Ep stolam ad Cornelium de Po.
suam cau siun fuciunt congerit , ul invidiam adversario Adrmelino, omissim episcopi nomen indi
Piccial ! ( uinque presbyteros, qui se Felicissimo sociave lycarpo scriptionis tempore episcopo ca
-runl, ul calumniam ei piriculum Cypriano crearenl, a rere. HocEcclesiam
cio esse
vero in loco, episcopus et plebs simul pre
Deo sibi ostensosacsignificatos esse uil per illos quinque Teriti ideo videntur, quod
primores qui magistraluum adrersus Christianus edicio riis prius ad Cyprianum .plebis Thub : ritanie deside .
subscripserunt ac proinde quinque illos presbyteros non sippiris transmissis, responsumauthiclilleris aut nuncio .
reddatur. Sed res
minore dignos odio , quam illos quinque primores perse. nova non est,utcyprianus plebi seorsim a clero scri
culionis fautores. beret ; id enim supra , Epist. xvii facium .
ANN . DCCLII. Si rerum ralio ac lemporis conditio. Rigallius ait.
EPISTOLA LIV . Sic Cyprianus etiam Domino serviens, non prohi
beri se putat tempori quoque prudenter servire , hoc
Cyprianus Maximo. Epistola bæc ordinem ducit in - esl , ul servo Dei congruil ÔCUNEÚELY xaina xai junio
ler eas que anno ch . 252 scribcbantur, et videtur sub Rom . XII, 11.
TP :um anni principium missa . Pressure diem , occasum sæculi, Antichrisli lempus.
Unam esse Ecclesiam . Hoc enim in fidei symbo!o Rigaltius ail, Jam dixeral Paulus : Tempus esse in cola
profitemur dum dicimus CREDO ECCLESIAM CATH LICAM lecto , el appropinquire exlreina tempora . Ipse Cuprins
Et ob h : nc cansam Nicænipatres disertis verbis ajunt: mus hac Episl. m . dicel, novissimis temporibus. Inra
CREDO UNAM CATHOLICAM ET APOSTOLICAM ECCLESIAM . D dicel, diem nequissimum . Hoc illud ipsium est vuod
Postquam vos de carcere prodeuntis schismuticus elTertullianus vocal ini Apologet, cap 52 : Vim maria
hæreticus error excepil. Rigallius ait, Hæc verba salismum universo orbi im 'ninentem , ipsamque clausula sice
arguunt vannm esse Pamelii observationem , Cyprianum culi nicerbilates horrendnscomminantem . Elde Resurrect.
hic, el aliis hujusmodi locis, non esse intelligeudnin de carnis. c 27 : Finessæculi, sub uliimaira. Deinde diverte
schismaticis aút hverelicis, sed de aliis improbis homini. ait : Post Antichristi eradicationem ugilabiturreswrectio
bus. El que de libris Algusiini Pamelius addicit, hoc De sæculo jum moriente. Rigallius ait, Supra dixit.
Fantum probant, sanctissimum doctorem , pro variis can occasum sæculi.
sarum figuris diversa a Cypriano sensisse de puniendis Pressuris ungentibus. Rigaltinis ait, Paulus in iad
Cerelicis. Loci boju - meminit D . Angust. I. II, contra Cor. 01.06ópivse, na oj otevoxopcóuivoc. Glossa: veleres.
*Psc. Grammar., č. 31 el 37 . Et Epist. 255 , ud Ma Angi1, 0) 16 -1, Stevoywpzig, ärten, Tviger. Hic igitur angi.
Flat - Cartbag Donatislam . Adducitur etiain hic locus in sive anyuslinri, plus est quin pressuram pati, ul apud
. Paulum Esdræ iv . Jusli autem ferent angusili, speran
a ficlilia confringere soli filio concessum es! Ri- les spaliosa . Psal.iv, ly hébe TAC TUYLS por. Ipse Curia
ait, Mov dicit : Nec quisquam sibi, quod soli nus Epist LVIII, dicel, percatis ungentibus premebatur.
aler tribuit, vindicare potest. Nolile mirariardorem accidentem . Rigallius ait, Pe
Em ferre se. Pala esi instrumentum rusticum frin, Á, MÁçevisespoli con év úpln cupoisso. Tertullianus in
elaliquantuluin ca vum , de quo Plinius l. xvill, Scop .Dilecti, ne expavescalis ustionem quce agitur in vo .
 10il OXONIENSIS EDITIONIS
bis in lentationem , quasi norum accidal vobis. Ignium A Caplivusfui, el redemistis me. Redemptio cause
poena summu, Tertulliano lib .ad Martyras: el Apostolus, semper in Ecclesia inter primaria charitatis on
uut ostendul summum fide Christiane crperimentum , xri fuit reputala A Laclantjo magnum et preclaracija
idy Ifa puoc TÒ Güué pou ivse tempuscopose, Adroque damna- ivæ munus dicillir, Ambrosius in hosius rasite
fionis æternae tormenta significantur in gehenna ignis. siæ liam initiala confregil, 1. Ji, Offic. c. 28.Aps
Ne excidulis. Legisse videtur und bista 0: as givou siinus, leste Possidio , idem priestilil : et Deo con
υμίν συμβαίνοντος. tias, narrante Victore Vilensi, I. I.
Tunc martyribus palent cæli. Rigallis ait, Alludit Misimus autem seslerlium centum millia Nartean.
ad illud Stephani: Video calos aperios. Tertul. Tola Rigillius ail : Reclissime monuit Jo. Fredericus but
paradisi clavis sanguis tuus est. Ipse Cyprianus Episto- novius, lib. de Sestertiis, num . 18. frustra Pani
la LIV : Qui martyrium tollit, sanguine suo baptizatur. addubitasse de rilio vulgulæ isirus scripturæ.Lea
llæc eral summa curarum episcopis el presbyteris, it latinam non esse, nec ullam summam latine quis,
plebem facerent ad subeunda pro nomine Christi marty - gnificare. Itaque procul dubio scribendum ,Sexteline
ria fortem el constantem . centum millia nummum Quæ scriplura summancah
Cum populum nostrum fugari conspexeril melli per ciel nostrarum hodie librarum 23 ,000 . Lombertoshale
seculionis . Rigallius ait , Fugam in persecutione non Rigaliii instimationein ad septem mille quindebiasa
ubhorrel, Tertulliano milior et facilior. Imo defendere bras gallicas reducit, Capellus aliter supputii,etsu
debet ; aliter seipsum condemaiurus. novem mille, sex centimi, triginta novem libre,a
Nec tractantes Episcopus audint. Rigaltinis ait , lloc picmdecem solidi, decein denarii. Siad munelada
esi, docentes, disserentes. Ipse Epist ad Antonianum : p glicanæ rationes calculos inearnus, fortasie ad roles
Ego prius legeram , et episcopo tractante cognoverum , ” rilatem proxime accedet qui dixerit , sumai :
non sacrificandum idolis. Ponlius in Vila Cipriani : 0. designatam conficere libras sterlingis spletni
beatum Ecclesiæ populum , qui episcopo suo bractante octoginta et nam , el solidos quinque, Manile.it ,
semper audieral. brarii errorem ad linguæ latina: analogiam red .
Quibus occidere non licet. Rigallius ait, Arma Chri. mus; satis enim certum est Cyprianum congrular
stianorum preces el lacrymae , quand ique fuga : sapisime tum : nec nobis placelsolemnis ciilicorum m:tuh
aniem foriis parienline constantin pro nomine Christi. qui in textu sphalmala relinquunt, ut in hold :
Tertullianus in Apol. Apud islam disciplinam magis oc - operose corrigerent.
cidi licetquam occidere.Christus, exarm :10 Pelro, om - Subdidi nomina singulorum . Rigaltius ait, les
nem Christianum discinxil. Llique Epistola sequenti Cy- stra , nec supervacue. Nam in sacrificiis ordijnen
prianus ad Cornelium ail : milites Christi vigilare jam rebantur nomina eorum , quiad hoc opus tamnetare
sobrios, el cermatos ad prælium stare : vinci non posse : promple ac libenter operati erant. A privilegio bices'
mori posse. El hoc ipso invictos esse, quin mori non li - cludi, pænæ gravissimæ loco habitum ,supra oslad.
meni, nec repugnare contra impugnantes, cum occidere inus, ad Epist. I.
innocentibus nec nocentem liceat. EPISTOLA LXIII.
llarum tenebrarum . Transpositis vocibus legisse vie
deliir', após tous xoguexpérupaszrūviôvos coû oxó -cus acúrou. Quamquam sciam . Non hac epist. Cypriano le
In die ncquissimo. Rigalius ait, Scilicet, Antichristi . rios, sive Ilydroparastalas, Ebionitarui germen,IN
του πονηρού. Epiphan). Häres. XXX, aul Encratila , Tatiani -
Ul signum Dei. Inter baptismi solemnia fronte im - C ces, reſellit ; quorum error in hoc inatime Feria
pressun). tur quod vinum quasi rem profanam etabonita du
Eucharistice memor, quæ Domini corpus accepit. Ri. aversarentur, ut ait Epiphanius, 01260)exòt 04:1.18
gollius aii, Ambrosius lib . iv, de Sacramentis, cap . 2 . Sabulosa vanitate de Salana el terra germina:se N
Dicil libi sacerdos : Corpus Christi, el lu dicis : Amen , rentes viles. Esignorantia aut simplicitate delqz*
hoc est, Verum . Quod confitetur lingua, leneulafeclus. istos dicit auctor noster. El quia antelucanis lief is
Prioriis ait, Loquitur hic secundum ritum quo Eucha. Eucharistian sumebant, quo tempore nulli"isUné*
ristia in manus laicorum porrigebatur, non in os, unde berent, referente Apostolo , Actor. II, 15,crediweis
Trulluna synodus, can . 28 , de Presbylero : pinte tolvun eis aquam tamquam honestius poti genus,et
δημοσία μήτειδία ευλογείτω, μετά το σώμα του Χριστού κα . cionibusminusobnoxium substituisse;præsertim cat
seventow éripors. Concilium Toler. I, cap . 14 : Si quis ante ex vini odore delegere potuerint Ethnici,eos quiT
rem acceplam a sucerdore Eucharistiam non sumpserit, num olebant esse Christianos ; qua de reagitta
velut sacrilegus propellatur. Et cun. 3. Conc. Cæsar line bujus cpistolæ . Mentio autem solemnis *
August. Ubi adverlendum laicos manu accipere , ore stoliu islius facta est a D . Augustino lib. 155
aulem sumere. Romana Ecclesia , que morem hunc Doctrin . christiana , cap. 21, ubi que statim à[fie
immutavit , credidisse videtur manus laicorum ore pio occurrunt, in exemplum adducuntur suteilsa
ipsorum magis esse profanas. cendi generis.
Humana elnovella institucione.Rigalliusait,Siepo
ANN, CCLIII . post dicet, nostra el humana conscribere. Videdi fal za
EPISTOLA LXII. supra observavimus de humana Ecclesia ; dequekuka
D credulitate, el lradilionehumana ad Epist. LVIAI
Cum maximo animi nostri gemilu . Epistola hrc, Quod sacrificii hujus auctor el doctor ſecil eldi
quam genuinam esse minime dubitamus, in exempla Rigallius ail , Quid fecerii, quid docueril, Leater ?
j'ibusmss. rarissime occurrit; neque enim in omnibus narrant. Nec aliud . Corinthiis suis tradidit !
istis quorum copia mibi larta est, linicum vidi 410d Quod in cæna Christus instituil, Christian dan
cam complecieretur. Alienissimani Pamelii conjecili- cium appellavere , et sacræ cæne ministros, ddicho
raun . oui Afros istus a Gulbis captos aulumat, relula - Neque aliud fiat a nobis , quam quod po.
re non est opus. Nec cerie Alrica monsirorum Dominus prior feceril. Rigaltius ait, 101
feracissima , adeo cxcolia et pacata , ut nullos bar- Epistola dicel : Quod si nec minime de
baros alerei : sed in adverso mundi cardine essent dominicis licel solvere , quanto magis lainmaglu.co
Elnostre
requirendi.Hac de re consulantur Annales Cyprianici. grandia, lum ad ipsius dominicæ passionisein
as non est in na
De diaboli faucibusexuit. Rigallius Sic ait, Epist. iv, demplionis sacramentum pertinentiaa"lulſas
s instnonintuenkat
dicit : Exuenda est de incendio sarcina. gere, aut in aliud quam quod divinitus instiline
Membra Christo dicain. Animi instilulo ad pudici- mana Iraditionemutare ? lice,har
sse iinn cacalice
tiam composito. Non enim illae tunc temporis, clau Nec potest videri sanguis ejus esse
stris inclusa . Pamelius ail : Similem de sinclis Virgi- tius ait, Sic Tertullianus lib . de Oratione,co
nus m10or, calir u
nibus phrasin habes lum Episl. ad Pompon. lum lib. de in pune censelur. Et ipse Cyprianus " gua :.1,'
que las
Discipl. et Hab. Virginum . Christi sanguis ostenditur ubi de aqua : que
 4073 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOT.E . 1074
sli sanguinem non possil exprimere. Quando toties in - A sunt desumenda . Credere enim par est Dominum
Devine gerit ut calis sil mixtus ; id potissimum agil, ne vis nostrum ad receplos in Ecclesia mores hac ex parle
la num desit calici. Quamquam enim ad conciliandos se accommodasse. Ut enim lectio Paschalis ,77217 sive
Aquariorum animos, et receptim in Ecclesia ino . annuntiatio dicitur, ila jubentur Apostoli Annuntiare
rem asserendum , aquain in Eucharistia rite adhiberi mortem Domini.,donec veneril. Agnan paschalem ap
agnoscal Cyprianus , quo plebs christiana adumbra - pellabant NoD JW 191 corpus paschatis, ita Dominus
lur : et opinalus sil vino cibario el diluto Christum de pane Eucharistico ait : Hoc esl corpus meum . Quein
SH
fuisse usum , omnia lamien od dominica instilutionis admodum etiam pater familias in paschatis celebra
jormam prorsus exigenda contendit , ut id scilicet tione 9322 1784 73727 D absoluta benedic
fiat quod Jesus Christus Dominus el Deus noster, sa tione fringil; pariter Dominus acreplo pane, postquain
crificii auctor el doctor, non tantum fecit, sed docuil. gralius egissel, fregil. De vino aulem Hebrari dociores
Quibus similia passim repetit, addens imagines sacri dicunt, perinde fuisse si vinim adhibealur aut me. .
** ficii Chrisli pane el vino constilui.
Noe vinum bibens, imaginem dominicce passionis er rum, aut dilutum. ‫ בין חרש בין ישן בין חי בין הדוג‬ut
1. prosseril. Rigallius ait : Valde indulseruni ingenio suo traditur in Tosophos . Unde recte Aquinas parl. m .
7 Patres, ubicumque in Scripturis panis el vinum occiis quaesi. 74 , art. 7 el qu:est. 83 , art. 6 , ad 1 , "t Bona
ril. Noachum rcdemprionis per Christum p:1813 ly - ventura in iv Sentent., distinct. 11,part. 2, quest. 3 ,
! : pum gessisse ex I Pel. Mi, 21. liquido constat; et a dicunt admislionem :quæ non esse de necessitate vel
cataclysini aquis supersles, magis salulares Bipti-mi integritale sacramenti. Armenii quidem in ea erant
undas adumbrasse . Quid ergo mirum , si ad alterum bæresi aqnam a vino in Eucharistia abesse omnino
eliain sacramentum Ecclesiip, gradus prestruatur ? et B debere , qui a synodo quinisext: dan naii. Ecclesia
...!!! siquideni, vino epolo , edormiverii , praefigirasse calia Romana quamquam decerne videatur calicem sangui .
cemu cucharisticul , el dominicami mortem dicatur ? nis Christi Domini non in pura aqua , nec in puro vino,
Act. Interim ill lypi ratio consisiai, necesse est vinum non Sưu sine aqua ; sed in vino aqua mixto esse consecran
in minus Dominum quam No: chum bibisse. dum : tamen si res altenle specletur, in solo vino
m Melchiscdech , Rer Sulem , prolulil panem et vinum , consecrandum volunt ; monenl enim , uit aqua in val
Rigillius ait : Seplagia Interpret. Genes. XIV . de exigia quantitate, Eugenii verbis , modicissima, a p
και Μελχισεδέκ βασιλεύς Σαλήμ εξήνεγκεν άρτους και οίνον. pomalur ; el mora aliqua intercedat inter mixtionem
· Edilio Complul. čīviveyay autón aprous, quomodo elian el con -e rationem , uit aqua in vinum demum sil con
cilavil Ambrosius, lib. 1, de Abrahamo. Et Melchise - versa . Videalur: Catecle. Rom . c. IV, parag . 17, et
dech , Rex Salem , prolulilipsipanes el vinum . Tertullia Sacerdotale Rom . part. J. Tract xix , cap. 2 . Et in
nus autem aperiissime direral adversus Jud . Melchise- borc negotio adducisolel testimonium Aristotelis 1. 1,de
dech ipsi Abrahæ revertenti de proelio panem el vinum General el Corrupt., cap. ult. Ubi dicit vinum in mi
obtulit . Josephus, cü 6pak pou otpat , el pro pane et nima quantitale aquir injectum , in aquam transire .
vino 01 Ovény cay étecznosio . Alclor Conmenia- peTabladet bátipov eis 30 xpostoữy. Diox ota) ayuds oinou pu
riorum in Genesin , quæ tribuuntur Euch rio, lib . xi, pis xoeusiv udutus où pirrusel júette yap tò sivos xei
num . 17. Nec esse mirum si Melchisedech victori Abra . Metabc7ec eis ad Trãiv ücwp. lla Ecclesia Romani non
ham processerit obvium , el in reficlione tam ipsius unicam tantummodo transsubsiai liationen in Eucha
quam pugnatorum ejus panem vinumque prolulerit. risija , sed duplicem agnoscit. Porro observanda ve
Quæ autem in iisdem commentariis hac de historia C nit Ecclesiie Græcæ praxis, de qua dicit Balsamo,
siquuntur, arguuntmanum interpolatoris. Joannes Mer- mpò TOŨ Gry.com. vel to cuycoy Topypeov, cú sálastui fà $100
cerus e! Hugo Grotius falentur non improbabilem esse is ein Eragin , and MITÀ TÒY 710.0pó».El proinde, aqua ,
sententiam existimantium , jaclum hoc ſuisse sacrificio ex eorum sententia , sacrum istud myelerium conse
precedente. quimir , non ingreditur.
Ex persona Patris. Psalmum hunc non modo Effundetur. FavelCyprianus lectioni illorum codi
sibi asserit Dominus noster, Matih . XXII, 44 , et alibi; cum qui h .:bent, en quincóuevov .
sed Judai id passim agnoscunt. Moses laddarsan in Creallra vilis. yyy7.JATOS tis kuhou . Vocem ip
Genes. xxxvi, 12. Midras Telillim in Psal.11. R Saad . sam retinuit versio vulgata : Non bibam a modo de
Gaon in Daniel, vii , 13 . Tali . Traci. Brracoth ., c. 5 . hoc genimine rilis
postolorum fuciens mentionen . Per servos qui BISSI Convertere Evangelium Christi. Motulotport. Am .
dicuntur, intelligit Apostolos. brosius, Hieronymus et Augustinus similiter ea voce
Ad craterem . Videantur dicia ad liv. ii ad Quirin ., uluntur.
cap . 2. Dum dicit vinum miscuisse, Jansenio interpre - Calix luus inebrians. LXX, 750Tipeóx gou ue úrxov,orel
le, id solum intelligi debel, ministrasse el præparasse. PÁTIOTO». Imelirins, lamquam vinum generosissimum .
Pleni et percalculi. Lxx habent , atde pous xa Te TETA - In liebræo est 'D2 et Hieron . ad Suniam ad Freiel
Tauerns. Nimirum 770 quod lorcular signilical, pro lam dicit Lxx scripsisse TOTYPOGY nou.
voce ejusdem fere forniir , quic rerum copiam el ex A sapore isto seculari. Rigalius ait, Saporem vini
frucubiis ubertalem siguilical, accepere. D . llicr. ad communis el profani dicil esse saporem sæcularem , cui
liebrei textus inentem legil : Torcular solus calcavi. opponit intellectum divinum , ul jam non vinum , sed
Nolile , inquit, priora meminisse. Hiec dle Baptismo V sanguis Domini intelligalur.
similiier interpretatur , 1. , ad Quirin . c. 12. Vino isto communimens solvitur. Rigallius ait, Vi
Christus qui est petra . Rigallius ait, Super quam ædi- num commune dicit, quod nondum est sanclificatum
ficavit Ecclesieun suam Christus. El tamen plerisque lo- sive consecratum in sanguinem Christi. Itaque mox
cis Cyprianus quæ de pelra dicuntur transtulit ad Simo vino isto communi opponel sanguinem Domini. Jam non
nem , cui Christus ob reclui de Filio Dei effalum , 10- vocal vinum , sed sanguinem ,
ſecil Pelro
uenCalicem
Trislitia omnis exponitur. Sæpius adnionuimus, ex
. exemplo magisterii sui, vini el aquce poni idem esse apud Cyprianum
docuerit , ac e medio tolli.
conjunctione misceri. Dicit infra Cyprianus, non obser. Peccatis ingentibus premebatur. Riga llius ait : Sic
vari a nobis quod mandatum est, nisi elidem quæ Domi- supra Epist. Lvi, dixit : Pressuris angentibus frequen
nus ſecil, nos quoque faciamus, el calicem Domini pari ler urgeri.
trilione miscenies, a divino magisterio non recedamus. Videmus in aqua populum intelligi. Bertramus in
bi hoc deinceps forlins videllir uirgere . Porro veteris libro de Corpore el Sanguine Domini, qui scriplus
Ecclesiae scriptores plerique consentiunt, Dominum circa medium 101i seculi, ex his verbis sic argumen
in caen : sua ' vi um aqua dilutuni propinasse. Ila talur'. Considerandum quoque (inquit) quod in pane
Justin . Apol. 11, Clemens Alex . l. 11 Pædag. c. 2. Mo- illo 11on solum corpus Christi, verum corpus etiam in
rem accersuant l'alres Trullania traditione, can . XXXII. cum credentis populi figurelur, unde multis frumenti
sed buius rei certissima indicia ex Judicorum ritibus granis conficitur ; quia corpus populi credentis mullis,
1075 OXONIENSIS EDITIONIS
per verbum Christi, fidelibus congmentatur, qua de re A communicantes , per fidem participes ferentforum
sicut in mysterio panis ille Christi corpus accipitur , sic el sanguinis ejus, et alierentur in vitam reppuun.
ctiam in mysterio membra populi credentis intimantur ; Non misi Christus sequendus est. Sotus Christes en
el sicutnon corporaliter, sell spiritualiter panis ille cie. diendus est. Rigaltius ait , Turissima tradirinjurn
denlium corpus dicitur, sic quoque Christi corpus non todiendarum regula , quam Cyprianus inculcat locis
corporaliter, sed spiritualitet nécesse est intelligatur . Eis:ola plerisque : Nam inuio quidem sic ait:
Sic et in vino , qui sanguis Christi dicitur , aqui mis - aliud fiuta nobis quam quod pro nobis Dominus prie
ceri jubetur, nec inum sine aliero permitiilur offerri : fecerit. Ethoc ipso loco : Nostre redemptionissa :
quia nec populus sine Christo,nec Christus sine populo, mintum fas non est infringere, ant in aliud quemer
sicul nec ciipul sine corpore, nec corpus sine cupite divinitus instiintum sit, hunama traditionenulare.E
valelxxislere. Aqua denique in sacramento populi ges Neque enim hominis consuetudineni saqui oporid ,i
tal criginem : igitur si vinum illud sunclificatum per Dei verilutem . Allamen idem ipse Cyprianus,bei
ministrorum officium , in Christi sanguinem corporali. sissima Epistola dicel : at enim non ime, adres
ter convertitur ; ugna quoque que pariier admixta est, crenam mixtum calicem obrulit Dominus : Nume de
in sanguinem po ; uli credentis necesse est corporaliter Dominican post cænam celebrure debenus. Tas
convermutur. Obi numque una sanctificatio est, una con. de Coronu liber adverous Psychicos enGnosticos sering
sequenter operatio ; ei ubi par ralio , par quoque con- est. llorum illud crat enim in Trudilionis oblat :
sequitur mysterium . Al videmusin aqua secundum cor- gendum esse anciuritatem scriptam . Howed
pus nihil esse conversum , consequenter ergo el in vino istos hoc tractare incipit, plurimas traditiones the
nihil corporaliter ostensum . Accipitur spiritualiter quid . auctoritate scripta , el circa Buptisma, el circa les
quid in aqua de populi corpore significatur; accipia - Dristiam receptas inisse, quibus deberi obsequium feca
lur ergo necesse est spiritualiter, quidquid in vino de SicInopinioni et causæ suæ quisque veliſion
Christi sanguine intimillir. sacrificiis malulinis. Rigaltius all, Terialian
in vino vero ostendit sanguinem Christi. Rigallius eliam antelicanis coelibus. Horis .lolucanis Enchez
ait : Supra hic Epist. Vinum quo Christi sanguis os- stiam celebrabant, quin si distulissent in cene ice,
tendilur. Et hic paulo post, ubi de aqua : quo el ipso plebs ad conrivium convocarinon potuissel.Hoeipo
sacramento populus ostenditur adunaliis . Ostendilir , in Cypriano sequentia paulo posl. Terindingsat
eo sensu quo dixit hoc ipso loco : videmus in aua po . ' cum nitelium imielucanis cælibusEucharisham celkom
pulum intelligi. Videatur fpist. LXIX . fitur etiam in tempore rictus celebralant s .
Quomodo nec vinum solum potest. Manente scil. Per saporem vini. Tertullianus in Lib.ledna
recepto in Ecclesia usii. Sed omnotunduni, non hom - rem , c. 5 , rem totam exeqnikur. Quonio caracute e
per illud quod mysterium in se continere dicitur , occulture, tanto suspectiora feceris, el magis cew:13
perpelio ralum Salictumque in Ecclesia permanet. genvili curiositali. Lalebisne lil cum beclul , CA 17
Olim pane grandiusculo glebantur fideles in Eucha - pusculum tuum signas, cum aliquid immundum stati
ristia , ut quotquot ejusdem participes fierent; unus explodis, cum etiam per noclem ersurgis cratman !
panis ostenderentur es e, el fracti corporis Domini non magire aliquid videberis operari? Non sciet m 'ili
communione donati. Deinceps (isti venit lit placen - quid secrelo ante omnem cibumn gusies? ti sisom ?
mulir adhiberentur, sed nondum periit niyslerinin ; punem , non illum credil ess? qui dicatur ? Reven -
illie enim nummulos representant, 1 omni ici corporis illina jentarula fiebant ex meri hausiu , undetime
pretium . lia hac ipsa in Epistola refertauctor nister, C 12-07 apud græcos est juntare , el expéotsus je #1
Eucharistiam primo a Domino noctu celebratam , culi simptio ; sed hiec ad ferrinas non sia
sed nec hoc sine mysterio , all hora ipsa sacrificii os- quibus instar sceleri. capiialis erat vinum degus
underel vesperam mendi, sicul in Exodo scripruin es! : LCD, in qua codices probatissimi, Lanulthasit,
El occident illium omne vulgus synayoije filiorum Is. Eboracensis , Budleianus Secundus. Lincointer
rael ad vesperam . Subdil porro : Nos autem resurrec. Benedictinus, elLondinensis consentiunt,BiH
tionem Dominimame celebramus : unde ai pirtebit, deir conteninena ; prisertim cum ad Terial139
quod in lumine Christi ambulare volumus. Porro , aqui Innlem maxime respondeat. Quod illie infidelis kia
decreto Eugenii Pontilicis Rom . jubeur amisceri scientin dicitur, Septimius pouil , alteriasconsei
calici consecrando in modicu quantitale ; ita per ex linin marili. Sed nibil mito .
cessun vini supra quantitiilem aqua , excessus me Cum ad cænandum venimus, mixtum calicem ofen?
ricorum Christi Domini, et dignitatis ejus supra na - mus. Constat bine aquarios hosce non Manchester ,
luram humanam , el supra peccata generis humani Tatianorum , aut Heliasitarum crrorell inbibi.ee,
significatur . Sed non minus leliciter; mero adhibito , scurtirent vinum ), cei diaboli sanguinem , pror-uset
nos solis Christi meritis et sanguine salvari osten : abominandum : hæc enim in eorin persona die
ditur. Similiter eliirin Græci fervenlein aquam calici tur, qui primo tanti mume aqua sola oferebani.
consecrato iufundunt, ad significandum , interpréle slal etiaan Eucharistiam licet horis antelucantssaya
Balsamone, in can . XXXII, concil. Trudlani, ToŨ vele tam , vespere etiam distribui soliiam ; cujus fel
ζωο ποια τα άτο της αγίας πλευράς του Κυρίου ημών Ιησού ples testis Tertullianus Lil). de Corona,C. δ. Ε
XpistoŨ çevravia , Frigida uluntur Lalini, lil lesten - , l'istiæ sacramentum tempore viclus de præsident
tur Christill vere (uisse mortuum , el non nisimorte D manu sumimus Et alibi monel ut linitis Stallon
ejus nos Salvari. Pariter in Baptismo accidit : olim sumalur. Consueludo post cænam communica||
trina immersio requirebalur, lit S . Trinitatis ralio dura vit in Ecclesia ; Socrales enim ail I. v,
constarel : dein unica successil, ut Deum unum a AryúTTLOI geitov?ç Gyras Adegavopiw , xoi oi 105
nobis agnitum profileremur. Immersio etiam neres- oixoûyres, ¿y qubbero MÈY TOLCūvideourétis. 60%
sarii videbatur, ut Baptisino sepulli cum Christo vi. Pustilvois tu peugeniw usta . ubrouste proy
deremur ; dein aqua aspergimur, il sanguinis ejus Ellwyn ?ival, xei TGOYTOWY idegpátwy luo:pritively
aspersione purgali cognoscamur. Simili modo, lacus core!p« » Tipagpipoyras, TüypuTTY,ples ustalaun
et mellis concordia aquie baptismali addebatur, que Sllerammenti veritatem , liigailius ait : Calicem ul2
ideo ad altare cum virio et spicis offerebantur ; que et fraternil ile onini præsente. Ut sic vere oldt
tamen polea ex canonum decretis in desueludinem omnia quae Christustradidil, offerendo calicem
ivere , silvo interim scramentimysterio . et in tempore victus, el fraternitale onini prresene
In sacrificio quod Christus obtulerit. Rigaltius ait, Al enim non mane, sed post cemu mirin
in sacrificio Christus semelipsum obtulil Putri : in si oblilit Dominicus. Numquid ergo Dominican postdur .
crificii sui Sacramento panem et vinum corpus suum nnm celebrare debemus ? Rigaliins ail, Supra
fecit, deditque discipulis suis conantibirs . Ratim enim nefas esse ad ipsum Dominicæ ordinationis Susicia
illud quod dixit Dominus. Caro mea vere est cibus, el lum pertinentia in fringere, aut in aliudonequam mulare. Ili
sanguis meus vere polus. Niinirum si quidem digne viniliis instilurum sit, humara traditionemillo
 1077 SELECTE IN CYPRIANUM NOTÆ . 1078
* vero causas et raliones ingeniose comminiscitur, cur A Super hæc ergo non indignabor. Lxx legunt, éri
12."**** Dominicum posl coenam celebrare non debeamus, elsi TOÚTois pyrolygoniai, omisso tãgl.
post conam Dominus institueril. Dicel aliquis, causas Non lnxubo illis. Rigallius ait, Manebunt ligali, non,
sa te sive rationes quas Cyprianus affert esse spiritules atque remilletur eis, non absolventur, où uri ayow důtous.
divinas ; nempe, Christum memoriam passionis suæ , exliis hie sub eadem forma sitpius laudatur.
que ad vesperam diei contigil, instiluisse post vesperam : Ne forte derelingual. Lxx legint úrada en Aquila
1780 . nos autim resurrectionem Domini matulino tempore ab magis ad mentem sacri lexius habet, diaxón. el
ipso Domino pairalani mane celebrare, ac proinde Syrimachus Graceipn . Vorem hanc cxx , I Reg . XXV,
quod diviniliis instirurum fuit, non videri humana irn 10 , per üveywola interpretantur ; alibi passim per acolo
diiione sive præsumplione mulatum . Ævo jam Terlula xó TTC), Xabelpiw , et verla his synonyma exponunt.
linnimutanim aliquid circa hoc sacramentum fuisse Altare Sancli. LXX Tous TÒ OUTTO.TT1pION TOŨ álou .
colligitur, et non solum vespere, in tempore vicius, sd tari o r & Stoutde son équiousandpoin: . Svo let, úróxwgl.
etiam horis anielucanis, Sacramentum corporis Christi Elitores lille kisqueExod. x. x , 20 designariputabant,
celebrarum fuisse arguunt hæc verba, lib . de Corona : qui error alios peperit.
Euchirisniæ sacramentum in lempore vicluis mandatum Quamvis. Umumque, licel , sic quorumdam peclora
a Domino, eliam antelucanis horis sumimus. Nondum tenebrarum ingruentium profunda culigo cæcavil; nul
tamen humana præsumplio sic in vnluerul, ul non eliam lum enim hic rodililivum succedit .
in tempore vicius sumerelur. Sed paulo post omnino Stipes et oblationes el lucra desiderant. Rigaltius
invaluisse manifestum est, ex his qure irudii hac Epi- ait, liaque jam Cypriani seculo mali sacerdotes quæs.
slola Cyprianus. Immo placuisse S irimui sancio ail Aile lum sive capturum ex obliliombus fidelium usurpave.
gustinus,nec propter eis quas Cyprinnus altulit ra - rant. Augusi lib . iv de Baptismo, contra Donal, Hanc
liones, sed ut in honorem tanti Sacramenti, in os Chri- vero luem fædissimam posteros invasisse ( perlissime
sliani prius Dominicum corpus intraret, quam cæleri conquests esi Sulpilius Severus Hist. 1 1. Sedentes,
cibi. Nam ideo , inquil , per universum orbem mos iste inquit,munera exspectant, atque omne vilæ decus mer
serratur. Ei tamen idem observal, nonnullos probabili cede corruplum habent, dum quasi venalem præferunt
quadam ratione delictari , ul uno cerlo die per annum sanclitalem .
quo ipsam cænam Dominus dedit, tamquam ad insi- Lapsus Inicos Lairorum lapsum . Sensus enim iste
gniorem commemoralionem , posl cibos vjerri el accipi ad rem Cyprianimagi facil.
liceal corpus el sanguinem Domini. Deinde disputatio . Oblavio sanctificari. Rigallius ait : Sanctificalur obla
nem suum vir sanctissimus quasi dubius el incerius ila tio, cum fil corpus Christi , quod absolute Sanctum
concludil : Quapropter neminem cogimus antc Domini. dicitur. Observavimus apud Tertul. lib. de Oratione.
cam illam cenam prandere, sed nulli etiam contradicere Ex ore quo Amen in Sunclum promuleris. Et lib. de
audewas. Habetur milem ea disputatio E istola civili, Præscr . hcerelicor. Ne sanctum canibus jaclaret.Postea
ubi hoc etiam observare est, eo die quo ipsam cænum vero invaluit pro sanctificatione dici consecrationem ,
Dominus dedil , prope omnes in plerisque locis luvasse , vulgo sic existimante sacrandi vocabulo aliquid signi
Tiaque addit Augustinus : Et quia nonnulli eriam jojue ficari sanctificatione præslanlius. Quotenus elementa
nium custodiuni, mane offertur propler prandentes, in Eucharistia Christi corpus sint el dicantur, sæpius
quia jejunia simul et lavacra lolerarenon possunt : ad diximus.
vesperam vero , propter jejunanles Quando noc oblalio sanctificari illic possil. Rigaltinis
Passio est enim Domini. Illius av i s. Luc. xxii, C ait : Sententiæ Cypriani Pamelius oppomt sententiam
19 , 1 Cor. xi, 24, 25 . Augustini stuluentis, sacramenta ab impiis et sceleralis
Si quis impliciter non hoc observavil. Rigaltius episcopis sive presbyterisministrata, immoelbaplismala
ait, Sic infra sub finem Epistolæ dicel : Quod sim ab hæreticis colluta valere. Traci. v, in Joan . el lib.
pliciter erravimus. vi, el vii, contra Donalistas. Quæ res indiget distinc
Secundus ejus adventus appropinquat. Rigaltius ait : tione facli in controversiam deducti. Num hoc loco
Supra dixil, occasum seculi. Epist. LVIII. Cyprianus agit de Fortunaliano quodam Assurarum
Magis illuminal. Non per Mont: mi et Hypoplietas episcopo, qui per idololitriem exciderat fide, adeoque
rum jus insomnia , quod dixi-sel Tertullianus ; sed episopalı , sacerdotio , Ecclesia , nec jam christianus ,
perChristi et Apostolorum wonila studiose observala. nedum presbyter aut sacerdos, nedum episcopus cense
Traditionis dominicæ veritalem . Ri.allius ait, Supra batur. Ac pro disciplina quæ Cypriuni lempore vigebat,
. dixit , sacramenti veritatem . Id scil. ipsum quod Do si pænitentiæ lempiis impelrussel , eo perucio , pos!
minus docuil et fecil. salisfactionem leyilimam , polerai quidem recipi ad
EPISTOLA LXIV . comunicationem christianam , minime autem ad epis
copatum ,neque ad ullius in Ecclesin sacerdotii gradum ,
Reddebatur Ecclesia lapso, non locus, non gradus.
Fido fratri. Pamelius ail : Quo in loco fuerit episco Nam locum sive gradum perdiderat. Liaque ad plebem
pus Fidus, non constal ; verisimile ramen est frisse
vicinun episcopului Therapii, qui in synodo cognomina sive ad lnicos sic retrahebatur, ut penes eum nullus
Ir a Bulia : Vid . Suffrug .61 concilii carthaginiensis . remunerel sacerdotii character, neque porestas. In hu
jusiemodianlem idololatriæ causa , Cyprianus Fortu
EPISTOL 1 LXV. D nulianum , ab idololulra schismaticum , qui non impe
Trata pænitentia gradum sibi episcopalen vindicabat,
Epiclelo . Pamelinis ail : fuisse hunc episcopum As- ac plébeculum superbe el contumaciter collegeral, obla
sulritanum , verisimile est ; quandoquidem autem in sy - liones ullas sive orationes sive preces sanctificare negat
YOK
nodo sententium dixil ulivs Assuritunus episcopus, Vic poluisse. Quia scilicet extra Ecclesiam sic eral, ul jam
lor nomine, defunctus videtur Epictetus ante synodum . non pertinerel ad Christum , quem idolis sacrificando ,
Vid . Sullrag . Concil . Carth. 68. negaveral , deraserul characterem Christi , si perducci
Fortunalium quondam apud vos episcopum . Pa - charactere Jovis , antichristi. Ab eadem disciplina venit
melius ail, fuerat quidem Fortunaiianis illorum epi. quod ab hrerericis aul schismaticis baptizatos idem
scopus, sed quod lapsus esset, jam episcopalul privaliis : Cyprianus Bapiisma Christi suscepisse negat, Ail enim
fuisse aulem en el factionis Novalimni ex sequentibus tales Sacramentorim ministros exira Ecclesiam mini
consial. Dicitur pro integro agere velle ; ac si lapsus struntes , nihil ministrare , hoc nimirum argumento ,
posl . poeniteniam per.iclam communioni Ecclesiae quod cum Ecclesia sil ina , in illa una qui non sint in
redditus ; ita in integrum restitutus eset, aut ius nulla sit, nec aplirudinem habeant ullam , qua possint
el regimen . !'Osiliminii gusi jure rapes ere licrel. ab illa una quid accipere, quod acceplant communicent
belinderFurimmalin10 @ nilenljam non fuisse con . aut conferunt. Talia dogmata , Qvo poleslalum sæculti
cessani, immonon expelitaill ; tantum aberat ul esset rinn verationibus el ministrorum Ecclesice (actionibus
peracla . olliclissinio, stabilire ac sancire visum Cypriano, cce •
 1079 OXONIENSIS EDITIONIS
lerisque per Africam , Numidiam ac Mauritaniam A Sic insilis in sacerdotem . De hac $. textus perio
coepiscopis , presbytiris el diaconis , quo sibi populum che el vocis incilas notatione, szpius actum . Pare
facerent fidei Christianæ magis tenacem , ministrosque observavimus solemne esse Cypriano Scripturàflg
haberent pacis el unitalis ecclesiustica magis amantes. Testimonia, tamquam ex armamentario , glomerate
Hic ergo fuil scopus, in quem sanctissimi Patres omnia depromere. Vid . qux dicta E1. III, elLix.
tunc Scripturarum ingenia contorsere. Proxima dein Episcopi Christianurum , Rigaltius ait: Supra Epit.
illis @ lale , il vel meliores ethnicos habuit , hoc est LIX , diril, applicato el adjuncio episcopatus suinon in .
110mini Christiano minus in ſestos, velministros Eccle - llique proscriplus , quia episcopus. Propter hæc tan
siwe sortila esl meliores, laruri disciplina cæpil , para lum , non proplerea quod episcopus Carthaginis,
latimque argumentandi sublililas acni studiosa nominis quia Christianorum episcopiis.
Catholici. liaque sub Augustino placuil humanior sen - Nec hæc jaclo, sed dolens profero. Rigallisait:
lenlia, quæ longe diversi!m ab idololatris causam constic Epist. lix : Dico enim provocatus , dico dolens, die
Tuil hærelicorum sive schismaticoruum .Nam ab Catholico compulsus, etc .
Sensil recelentes, ab Ecclesia quidem precisi diceba Novus credentium populus. Ethnici ad adem 01
I!!! , sed in co 'amen statul, il si, jacla pace, ad Callio - versi quibu - Baptismusnon concedebaturánov 7
licam rediren !, quasi postliminii jure , numquam ¿rutxúrou, referente Ignatio .
abscessisse fingerentur, el sic pristinum reciperent in Apes habent regem . Rigaltius ait : Idem. lib. de
Ecclesin lociunt : cujus Ecclesiæ capill , nempe Christum Idololat. Rex unus est apibus, el dux unus in greutas,
non negaverant, quemadmodun idololatræ : proptereli- el in urmentis rector unus, Tales argulize Iractari sol
que el baplismala , quæ in schismale ininistraverunt, in scholis, el de orlygomelra duce agminis cujasone
non fiebant irrita . llinc igitur illa Augustini : Concedo B colurnicum , el de gruibus. Nam ei ducent digau
sceleralos esse læreticos ; sed heretici Buplisma Christi quem sequantur, quique erecto collo prorideal, el CE
dederunt. Et: Sic ergo quos baplizavil ebriosus, quos lera hujusmodi. Ex quibus hoc colligitur, singulis -
baplizaril homicida, quos baptizavil adıiller, si Bap - veis, singulis gregibus , singulis armentis, aguicibus
lismus Christi erill, Christiis baplizavil. El : Quod singulis reyem , ducem , reciorem esse suund, acances
Sacramentum iam sunclum cst, ill nec homicida mon - cum nullum .
stranle polluullit . Idem Augustinus Epist. CLXVI, cilat Latrones mancipi. Rigaltins ait : A quosul lato
in hanc sententiam suam verba Constantini, Allendile , ducii ad facinus uliquod. Mancipem vocat ſucitoar
inquit, quid habeant verba principis : Nam si in eis magistrum .
qui primo initiati sunt, idcirco religio baplismalis ju Ad conspectum Dei. Ex martyrii prærogativa, de
dicatur infirma, quod ii a quibus accipitur, peccatores qua a ibi dictum .
pulentur ; lolies renovari necesse erit Triidilim sacral Cum de medio recederent. Rigaltius ait: Syaede
mentum , quoties indignus fueril inventus collari Bap - solula , post imposilam mihi manun recedentes. Sri
lismatis administrator, et fides nostra non ex nostra siquidem pax in Ecclesia viguit quo tempore like
voluntatis arbitrio , neque ex divini muneris gra'in, sed prianus ad episcopalum promovebatur; polius list
ex merilis sacerdotum el clericorum quulitate pendebil. intelligi debent de persecutione Deciana.
Confessores quasiionnti. Kigallius ait :A quir'stlokk.
ANNO CCLIV . Sic Lucianus martyr Episi. XXI . dixit : Paula &
EPIST. LXVI. quastione. Observandum hic confessores dici pour
C mum quæstionatos , deinde torlos. Etenim , cagine
Cyprianus qui di Thascius. Pamelius ait : Videlur “ lione data, habelur quaestio primium , dein lorica.
mini chin Crelensi voluisse crelisare Cyprianus : et adhibentur.
cum Florentius nomen suun! cum prænomine præ Episcopum in Ecclesia esse, el Ecclesiam in épise
fixissel , idipsum fecissel. Prænomen autem isend copo. Ad unilalem Ecclesi:e omnino Cacil, unless
ipsumn reperire cs! in Aclis passionis ejus, et apud copusnec per hæresio nec idololatriam sit lapsus,
Pontian diconuin . Creviderim quidem Pupianum aui ob aliam noxam communionis jure excho
invidisse Cypriano Cäcilij 1100 , quod a boneme El lil plebs pariter episcopo suoadh rreal, siquiera
marie presbytero , a quo ad fidem erat conversus , qui cum episcopo non est, inique in Ecclesia non
accepit ; et pas contemplum Thacii titulo salutasse , nec cum Chrisio . Quic quidem ab Ignatio Hoopost "
120 inter gentile , noscebatur .
Ego le, frater , Rizaluus ait : Florentium elsi jain denlur Puro desimpla .
algue imunaculilo ore sacrificia indesineda
schismniicum , nihilominus rocal fratrem , quemadmo- offero. Rigaltius ait : Preces de corde sincero,de10**
dum 0 , alus donatistiis, objurgans eos quod ipsi Ca- cientia pura el casla .
Tholicos nollentvocare fratres : Nolunt, inquil, se dici Memini enim quid jam mihi sil ostensum . Rigaling
fralres nostros : tamen 110 : recedere a limore Dei non : Hic etiam limur ostensionibus el visionibus, in
possuinus, quos horlalur Spirilus sanctus per Esniam ail
Prophctam dicens : Vos qui limelis nomen Domini, ad conterendos adversarios, in manu preserva
priani, viri oplimi atque divini , valentissimo:alles
audite nomen Domini : Ni qui vos odio habent el vano ac fulili. Nam el callidus rhetor, el sophista ***
execrulur, einolunt se dici fratres nostros, vos lumen fer , hujusmodi visa ad causam suam apposilla
dicite eis : Fratres nostri eslis. Sunl igitur sine dubio D poteril
fratres, quamvis non .boni. Nomen fraternitatis nec siquidemcomminisci, el fallere incaulos el simplices.Nu
rumoribus fidem adhibendam crediden !
interveniente peccalo deponilur.
Martyrii li dignitas. Rigalius ail : Anle schisma Pupianus,e um es: ut Cypriano somniis creiledli
communicabal Florentius cun Cypriano , et in perse non irascerclur .
culione quidem ad summam martyrii sublimitatem pro El somniator posten . Respicit verba insultantina
vecius (ueral, invuil Cyprianus infra . fratrum , tuncapparebil quid illi prosint somnia sua.
Indigni el incesti, Kigallius ait : Hæc verba salis In die judicii ante tribunal Christi ulrieque recila
indicant qualia Florenlius in Cyprianum opprobria bunlur. Ex Platonis sententia , magnus annus cum
fuderul, inſanda el lurpia , atque clium gentilibus exe in terrarum orbe gesla restiluel : sed revera vis
cranda . Domini magnus el maniſestus, Act. II, 20 , omniam
In pradicalionibus nostris. Rigallius ail : Cum de retro factorum 4 TONUTÉStarty reportabit, Acl.111,21.
nobis aliquid ipsi prædicamus ac dicimus, alius sil Ideo ad examen lam districtum , mille annos requin
prædicator , alius testis Non idem sit prædicalor el crcdiderunt plurimi viri erudiri. Sed ofcumque
Teslis. Ojoeis énusü yupoupãy ELOITLOTOS: de lectione literarum istarum rcs ceciderit,cir
Testimonium meum non est verum , Rigalijs ail : tissimum est 111rarumque rationem reddendam ; si
Non cst legitimum , neque juslum . Horatius, Metiri se quidem de omni verbo olioso, id dixerit Dominus ,
quemque silo mnodulo ac pede verum esi. Mall, X11, 36 .
 1081 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1082
ANN. CCLVI. A Contra hærelicorum injurias. In causa Baptismihæ
a semin relicorum , cum Cypriano in concilio sietisse hos
EPISTOLA LXXXVI. Numidas, supra observalum est.
R Nemesiano. florum omnium episcoporum Nomi ANN. CCLVII.
e darum nomiva , in synodo Carthaginiensi comparent. EPISTOLA LXXVII.
* * Nemcsianuis a Thubunis dicitur Suffrag. 5 . Felix a
Bagaihaberir Siff. 12 ; Ab Amaccura Suff. 35 ; Alii
: . quidem ibi siint Felices, sed qui ad Byzacenam pera rumSacramenta occulia nudare. Rigaltius ait , Sacra
in iinebant , qui non smil bujus loci. Llicius memora . abditos : incerta elarcana
Scripturarum , mysteria, difficultales, sensus
occulla sapientiic divinæ .
4 lur Suff. 7, nec non 31 , utrique Numjilie ; alii istius Ad credulitatcm accedere. Rigallius ail, Ad fidem
un nominis ad Zeugitanam pertinent. Liitolls occurrit Christianam .
Sulf. 82 ; Polianım habemus Sufl. 15 ; qui a Mileo Alterutrum adjutores. Rigallius ait , Invicem aller
2 . dicitur, Sulf. 78 . Victorem ab Octavo Numidam ( X - alterutrum adjuvantes . Supra , Episl. LXIV , allerulrum
5 hiber : aller a Gos non videtur hujus loci. Jder a ad se venientes.
cu Midila occurrit Suff. 45 . Dalivusdemum a Bidis me
Lo moralur Sulf. 15 . De Nemasiano solo dubitari poterit EPISTOLA LXXVIII.
" mum Numida fuerit, an Maurus ; nisi quod Tubiana
E occurral in Numidia non minus quam in Miuritania ; Secundum latitudinem ejus. Rigaltius ait, Latitudi
is lit ex collisione Carthaginiensi anparet, el Notitia , nem pectoris dicii de pectore viri sancli, quod esse solet
true : Imp. ot quidem lervis Prolom . huc referenda vide- B in Dei landes etbonas operationes fæcundum elmagni
e lir ; licei aliler in notis ad concil, Carihi, stalnerim . ficum
ісці..
Prirdie 'os cpiscopos ad ires fodinas scorsim damna . Accepimus id quod a Quirino el a le ipso misisli su
los fuisse , ex triplici eorum resposo apparel ; licetcrificium . De quo mentio habeliir in superiore Epi
quodnam sit Siguense Metallum Epist . LXXVII me- stola , el fortasse in libris Quirino inscriptis .
mos: lum , non conveniat. Lillinomen in responsis Opere mundo. Creatura seu aniinali mundo. Pro
to desideralur ; unde conjicere licebil , illum e medio távra töv xeyvey, legisse videiur, atò másns xtige );.
excessisse . Tia el in vesium respiciat. Rigiliius ait, Epist. seq .
Prirfiniii loci lermini coercerent. Rigaltins ai! , Ita . Et eril in tempore respectus illorum .
que Epistola iv , et Lxxxi, excusat se ob loci condilio
nem ; quem scilicet præefinili termini coercebant. EPISTOLA LXXIX .
Execrarda nobis isla res non est. Rigalijus ait ,
Adeo nobis execranda non est, ut pro salutis æternæ Accepimus oblationis nomine quantitalem . Rigaltius
sacramento accipidebeal. ail : Pecunice summam quam de suo quisque conluleral:
Cujus esl spes omnis in ligno, Rigallius ait, Hoc vel quam de propria sua quantitate Cyprianus submise
est, in Christo , qui pro peccatoribus perendit in ligno. ral. Observavimus ad præced . Epistolas.
Sic Paulus glorialur in cruce , hoc est , in Domino cru Felix scripsi. Ilarc lectio omnino admitienda vide
cifixo . tur ; nam ut Felix qui primus in Epi-tolæ fronte
Sacramentum salutis nostre. Rigaltins ait , Eo sensu comparel, omnino in ejusdem calce praterealur, ab
omnia quae Christus gessit in carne , sacramenta suntcuisil communi alienum est. Quinimo il mentio reli
nostrre salutis . quorum fierei, qui aut subscripserant aut legerant :
Locaque que aurum . Minime necesse est ut ad auri illo qui scripserat omisso , minime accommodum vi
vel argenti fodinas damnati essent conlessores ; suffi- delur. Quis sil Enlychianus quem Polianus episcopus
cit , quod ex istis lerrir visceribus illa malorum irri. Duminum appelletion promptum est conjicere . Slu
tamenta soleant effodi. Cerie Pliniis ail, lib . iv . tationis formula salis usilala est ut quis dominus fra
Numidiam nullius rei preler marmoris Numidici, feo ler dicatur . Vid . Ep. LXXVII, etalibi.
ruruinque proventii insignem .
Transversariis. Rigaltius ait, Transversariadicit que EPISTOLA LXXX .
istagiou cohibent alque impediunt. Viruvius lib. viii .
cap . 6 , el x . cap. 11 . Calena , annulis ex quibus Sub icmu agonis . Rigaltiis ait : Epistola sequenti
constant, ad molum omiiem se accomodant ; trans dicel, Sub illo confessionis momento .
versaria autem ferramenta compedibus interposila , Rescripsisse Valerianum ad senatum . Mirabilis haec
nimellarum instar torquent, rerum irrit:ilio non videtur silentio pr:vterenda . Hic
Semitonsi capitis capillus horrescil. Rigaltius ait, estille Valerianis Imp. de quo Trebellius Pollio re
Deformitate sunt horrorem infert spectantibus. Evisi. fert : Nobilis genere, parre Valerio, censor unlea, et
seqq. semilonsis capir's capilliluram adæquasii. llora per cignitatum omnes gradus suis temporibus ad mari
lius, Curtains inæquali lonsore capillos. lla ad remos mum in lerris culmen ascendens, cujus per annos 70 ,
damnati raduntur, ut si fuga elabi quærunt, possint vila laudabilis in eum conscenderal gloriam , ul post
dignosci el reirahi. olerendi. Martyribus in Deciana D lor omnes honores elmagistraliis insigniler yestos, impera
Facultas non datur fieret ; non , ul solel, lumulluario populi concursu ,
persecutione 11 !cumque duriler habilis beneficium non militum strepitu , sed jure meritorum et qunsi 10
non denegarum
hocPriemedilari excusare Ep. IV. TolonOnyar De tius
. Vid . monederā. orbis una sententia . Denique si data essel omnibus
polestas promendi arbitrii quem imperatorem velleni,
viacSecagenariun acium .. De centenario martyrum , aller
versione alibifructum non csset eleclus. Elui scialur quanta vis in Va
leriano merilorum fueril publicorum , ponam senatus -
seggen : rio virgimum proventu , in lib . de Habilu consulin, quibusanimadveriantomnes, quid de illo sent
per amplissimus ordo judicaveril. Duobus Deciis Coss.
Stare, aclum
J'iryin .
ad promissum Dei premium . Huic statui op . vi. Cal. Novemb. die, cum ob imperatorius lilleras in
onitur in lib . de lapsis , ad veniam stare. Porro sie æde Castorum senatus haberelur, ireturque per senten
eins observavimus , ex veteris Ecclesiae sententia , lias singulorum cui deberel censura deſerri (nam id Decii
Dartyres peculiari privilegio , non expectato de ju posuerant in senlus amplissimi polesalc), ubi primum
irii consumari. Unde infra dicit, paralos omnes prietor edixil : Quid vobis videmur, P . C ., decensore de
d divinam el colestein gloriam : nimirum ad mar ligendo ? atque eum qui eral princeps liinc senatus sen
yrimi . lentiam rogussel, absente Valeriano ( nam ille in pro
llas mundi tenebras. Quæ fortassis sub dio el rullis cinclu suo cum Decio agebul) : omnes ina vocedixerunt,
nie sole : graviores iis , quas ad metalla damnati, interrupto more dicendae sententia , Valeriani vila
Eintra lerrie viscera defossi, sentiunt. censura est. Ille de omnibus judicel qui est omnibus
1083 OXONIENSIS EDITIONIS
niclior, Ille de senatie judicel qui nullwn habel crimen . A bus 165 addi solent, auctorem aliquem martyrola:
Ille de vila nostra sententiam fernt, cuinihil molest objici. giis vulgalis fide digniorem de ilerant.
Valerianns a prima puerilia censor (wil. Valerianus in Prajecti in Urbe. Prpierii urbis munus erat ill*1
lola vila suafit censor. Prudens senilor, modestus sena - collegii coercere ; sed hoc nomine a Cypriation
tor, gravis senator. Amicis bonoruum , inimicus lyran . nes alii magistralus videntur intelligi.
Norw , hoslis criminum , hoslis vitiorum . Hunc cellso
rent omnes accipimus, hunc imilari omnes volumus. EPÍSTOLA LXXXI.
Primusgenere,nobilis sanguine emendalus rila ,doctrina Frumentarios esse missos quime Uricam perducem.
clarus,moribus singularis exemplum antiquilalis. Que in itinere ad Ctican priicnusul submisit Trum -n'aria
CHLO essent sæpius dicia, addiderunt, omnes : atque ila siosqui apprehenderen! Cyprianum : idem redila
discessim esl. Accedit ad laudem viri hujus, quod Carihiginem slalorum opera uleijalur. Cirea
Chri-lianis impense faveret, ila ul, referinte Diony jo firiilia mandala ministri opportuni, Unde, que
Alexandrino, 79105xai sedon pun tapós cous Oporous gillii salis consisten012. hicer in Aclis lezuntur.
Osoữ . Oude yopondo5 Tes OUTW Tüy Tco duro Bugihiw edur gallons all , Vila ( pani quæ fertur ab ej
vūsvan Oefecs iepas aurous olerlon ; cuo' oi jeyhtye sad Pontio prrscripla, rhetoricae dictionis gratiam ve
pavãov ZpettidViggotvornew ; Theivoc OSXELÓTXTod Deva xui qum narrationis historicæ diligentiam prisfart tudni
tepospedeotuto propós o auto ' s kroorzóuevasi xui tous ó de ges!is sanctissimi viri, que suntipsius Epistol
oicos LÚTOŰ OEST :66 ) Tehoporal, xai ivernd ogice 6. 00 . Sed prehensi, nihil aliingil : ac ne istud quiden ad ws.
post hic omnia , consiliis Marijani impii nominis et rinn perlinens ; quod cum rescissel se ab fruuntut
magi in transversum acius, cum : d oppugnandum requiri, periducendiuinque Uticam , lanlisper latueri,ko
Ecclesiam se convertit ; Prico bello impicatus, et B snis ' arth giniensibus eripererur, quorum in oiriid
ab illo ipso Macriano, consiliorum adversiis Eccle - tyrium facere exoplurer, ul quæ pro Chrisii noht -
siam auciore, prolillis ; in barbari hostis potest item Terenda sermonibus el scriplis doru ral, etiam etc
venil, ibiqne miserriman Servients servitutin , suo moriens confirmaret. Laluil igilus in secessa
quamdiu vixii, scabelli vicem gessil : ab impotenie Sic enim ait ipse hac Epistola . Sed ubi secessum eitt
viciore calculiis ; cui incurvaio dorso, ci in cer ice rit, non dicil : Cerle prudenter. Neque enim tuan
ejus pede posito , is equin cinsrensuris se levabat: tunc ſuissel. Al post obituin agonem , Pontius diwand
nec intercessio region qui Perst assistebant; nec qui etiam in exilio comes el familiaris illi fuil, 6 .0
melus populi Romani, et liliorun Valeria.di, qui in episcopi sui cum traderel posteris, quis hoc ca pe
imperio succedebant, quidquain proſuere ; immo pror tam jejume iamque priliter præstitisse, ut qnem in i dua
sus inultiis periissel,isi Odenatus Palmyrennis, col de consilio charissimorum secesseri , non indicanti
lecto exerciiu ferocientis barbari impelinin fregi sel ; totam hujusce secessus historiam prælermiserit? Je
el insuper familie Marcianimiseris reliqnias, qui quod fxs lasse Cirubin , eo qui circumfertur Ponti de
ab Aurelio cesis, siirpilus ( elevis et. lalu legimus, nihil ad istu , deqiro hic agitur,set:54.
In continenti aniinadverlantur. Rigillius ail : Alin pirlinel. Nec lacuisse frumentalarios dicendus esi, !
quando dies negandi, hoc est Christo renuntiudi, eo, quo exsulatum ire jussus esi,migrurit. C #1014
prostituebatur ; ul lib . de Lapsis, cum dies negantibus quis in eo de vita Cypriuni opusculo scriitoris * *
prirslilulus excessil. aul diligentiam desiderel, eodem ipsum desiderio
In Cæsarianas possessiones descripti. Lectio codicis necesse est circa passionis icla queL esel Word
Veronensis que det, el scripri; mamductad magis c eiliderunt. Hunc enim Cypriani de hortis suisdone
probariain , ascripsi. Saris nollam est ex juris Cesarei non exhibent : hoc lumtum , ab ersilio reviTSM IR 19
scripluribus qualem servirent servitutem ascripii- los, ermde accersilum perduciumque ad procontre
li glebie . Sed neque Augustinus frumentariorum memunt, ***
Valeriimus imperator orationi suv Rigallius ait : rologia quædam aclis illis consimilia seculus, las ' ;
Orriliuneni hic vocal, quod supra resciipsisse Cæsarem duos apparilores ad passionem curru porlalue
dixit. Cæterum imperalor oratione in senalu habilit tradidit : acta , venisse ad martyrem principesa 1.
auclor erai senatui censendi, quod ium e republica esse stratorem off i elequistratorem . Quce sane temparas
videbalur Ejusinodi est illa Antonini de Donill onibus hus scriptorum ignorantium sive negligentiam ius
inter virum el uxorem oratio, quae aby Ulpiano refertur. Longe aberruvil a scopo, qui per metaphoram fratres
Quicumque cum oraculi prerogativa , in senari olio rios hic dici suspiciur, liclores ipsos qui Chrifu .
ab imperatoribus erant propisilil, Lamquam reipulle al supplicia raperent, quasi frumentariorum mlére **
blice in commnoduin cessus: , Ora ionc, di 'ebuntur : menta Dominica in horreum Dominicum conditii
inde omnes constillitiones inscriptie ad sen lum , ora Quam conjecturam eo magis rideat quispiam , qurish
tiores principinin dicebantur. lia lege Thcod sii et sil recla interprelario, salis aperta et facilis:# te".
Valenti, ad Sena'um diciur: flac orat one sancimus, magnæ lucubrationis operai, pervidere, non alios dí
ul puler eliam infantibus filiis successionem , sive ille, Cypriano frumentarios intelligi, quam id genusher
mure ejusmoriente, adcundæ hæreditatis ; vel petendue neum quimilitaribus officiis annumerati,specie (r:18 : "
bonorum possessionis fuerit exéculus officium , sive isla rum per varias provincias conquirendorul, av&CH *
neglexeril, morienli filio infanti, in qualibel alale sine bant exploraban que si quid adversus Cæsaris esim.
ambiguilate succedal. D puli Romuni majestolem turbaretur, molitionum AS
In Cemeterio . Area nimirum ubi cum plele chri. rumque auctores comprehendebant, el quo jussi 8
sliana ai culum Dei solemnem conveneral, impera - perducebani, aul eliam illico necabant. Est au ca !!!
Lore Valeriano nequicquam vrlarite , unde in lerrorem Eusebium list. lib . vi, Dionysü . Episcopi Alessia's
majorem incutienduin , ibidem in illum aliimadver Epistola , scribentis ad Germunum quendam inkar1
lebatur , Mariyrologium Rom . illum in cæmelerio Cal ba : Eubivos, is ſuit præfectus sub Decio spomenika
listi passum refert, ubietiam Cornelii martyrium me- Topbou eis avasyanois nov .Ac plerisque locis apai
morabatur, nec non B . Cywiani; quod ideo factum lianum , Lampridium et Capitolinum repe ire els
dicitur ne sancli præsules qui tempore Decinne per - frumentarios significari , speculatores , ne
seculionis, vile sunctimonia , animi robore, el frequenta ÈTOTETŐ,pas, có ittas, dpewygt S * Tatró teus. Itaque. .!!
libus epistolis inter se conjuncti, ac podem die coronari nus Cæs. sic erat curiosis, non solum duniussud",
fuerant, in loco eliam venerationis disjungerendir. eliam amicorum , ita ut per frumentarios occulla 0.4
Verba refero Francisci Marize Florentini , in notis ad exploriret : nec adverterent amici, sciri nh imama.
Murlyrolog . Rom .' suan vitam , priusquam ipse hoc imperalor asteite"
El cum eodem Quarlum . Presbyter hic videtur, aut Claruin est illud Capitolini de Maximino : script
nominis alicujus, siquidein nullo com additamento ad omnes provincias, missis frumentariis, jassni:48
design :tit. Quie de Filici, Agapeto, Donatiano, Faus quicumque Maximinuin jurissit, is hostium numero -
lino, Prætextalo, Laurentio, Epolito, Aſra, et Milici. cerelur. Hieronymus in Abdiam cap. 1. Eos etu!
 108.5 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1036
munc agentes in rebus, vel veredarios appellant, veteres A tradit Augustinus, loco jam citato . El in veteribus AC
frumentarios nominabini. Videaníur quæ ad Tertullia - lis : Palerno proconsuli exquirenti Cypriamus dixit :
num de curiosis beneficiuriis. Cum disciplina prohibeat, ne quis se uliro offeral, et
Mulilabilur honor, Honori erant Ecclesiis suis mar . tuc quoque censure hoc displiceut ; ne offerre se ipsi
tyres, pariter et ipsiab iisdem honorandi. Sed pro ho possunt, sed a le exquisili invenientux, scilicet in cirija ,
minum ingenio , quibus in mediocre placer, obse - iibus suis. Horum ilaque dictorum velustiis claro summi
quum facile in cull11111 transibal ; :deo ut animæ sub viri testimonio comprobatur . Oplandum quidem , ut quæ
altari jacents, altaribus passiu admovereniur et Alle antiqua fuisse novimus , utique et sincera babe
geli tecle :jarilnimariyrio coronali, civilalim suarum remius.
trite ares Angeli deinceps sint habili. De Cypriano l u commune disponemus. Rigallius ail : Non abs re
nostro Carthaginensioni suorum vindice, memorabilis hoc tam sedulo inculcat : In commune. Prærid balmo
h betur narratio : ud Procop.,hist. Vandal., l. II, 0,- 1 . marchice vilia , el abhorrebal maximi mali fomilem . In
KumpiavoŨ oi Bevoisos TOY vedo , é ti Orwpiyou B204) Vorros, terimm forta -sis ille dici potest in comune consulere ,
teus zpesti :09; Biaréuirol, boxov, xai vůrum & työe sur qui utilitati publicae vel solus prospicil.
πολλή ατιμία τους ιερέας ευθύς εξελάσαντος, αυτοί των ιερών CIRCA ANN. CCXLVI.
το λοιπόν ατε προσηκόντων αριανοίς) επιμελούντο. ασχάλ
λουσιν ούν δια ταύτα και διαπονουμένοις τοιςΛυσι, πολλά AD DONATUM LIBER
κις φασί τον Κυπριανόν ο αρ επισκέψαντα, φάναι αμφ' DE GRATIA DEI.
αυτώapoiovt05
oi, μεριμ ανTeŰτουςzpórou
χριστιανούς
, Trumps,ήκιστα χρί,ναι.
ësegldi. αυτόν γαρ
etei od o hoyosCæcilius Cyprianus, Hem qui Thasciis. Vid . Ep.
περιφερόμενος ές τους ιίβιας άπαντας ήλθε , καραδοκείν μεν Β LXVII Huner: ale Pan, 69 , nec non Act: martyrii
Úziùs, ploiy not! TIVL, Tv lcpan TourW vixa, és tous Cyp . Unde parim consulto , in synodo Romania LXX
Bavõious piggan, our éven páv Tol Texperipusseroan episcoporum que Gelasio Iribuitur', Cypriani mar.
ποτέ αυτοίς ή του ονείρου όψις εκβ,σεται. νυν ούν επειδή ες ιyris opuscula duittuntur ; Thusii vero Cypriani
Alevyn ó Borutws 6)0; úpistolTulcor går jon o zpovos scripti lamquam apocrypha damnanlur. ,
τη ύστεραία την πανήγυριν αγαγειν έμελλεν) οι μεν των αρεια Ad Donalum . Editio Spirensis , arti typographicic
νών ιερεις, και πράμματα Βανδίλοις ες δέχιμον ήγησαμένου fereceva, ila inscribil : Liber Cypriani ad Donalum .
tóre ispöy evdenozy a ruv, xai Túi staūhu veetnudseg til Et quidem plurimi mss. codices consentiun! : apud
othiesta depépon xmi júyvos y Tuparle un Tour5 .Nesol tá quos primo in lorine, solemnia scripti epistolici
7€ 2 Elur,hace eteyzóvres ex toyTawy i Toucous expenne verba , el salutis dala prafalio sapius slesiderantur .
άπαντα ως πη αυτών έκαστον ες την χρείαν έχουν επιτηδίως Porro , in nullis exemplaribus , sive invpressis , sive
ê:67% :. tu od ay ô-rium outW :, ŐTTEO NOI op oor.i.wiki, scriptis , clausula valedictoria uspiam adjicitur . Fa
700 on xai oi uè, p192jy ispeis, petiostes ayovso leor D . Augustinum , e, istolam appellare;sd recordari
ZELTTLEY od, ois só es cry Coğun oplos üsuintus, kolxole oportebii pariter , tractatus de Orillione , de Mortali.
vol eis roũ KUTEGY Ő FÓv vedy, túci donne inclou G Taytch, tule , de Opere et Eleemosyna , de Babilu virginum , el
zai Tuan lepox TauedóūYTO 7, ep Tous Tuura )sillas de Patientia , ende :) lililo ab illo passim insignitos .
voros' OŰTW TO 0.745iv, , or TopOU7s"/cy cû veipuu olis Nimirum quatenus libros istos posiqman scriberen .
eynerin. We hac orthodoxorul ab ecclesiis Cypriano lur, amico singulari , aul folius Ecclesiir communi
dicalis expulsione, agil Victor Vitrusis. laii, lucior transmiilleret ; quod in plerisque ficlum
Ego episcopus alterius Ecclesiae præposius. Omnibus constil: aut quom : do breviculi lractalis ci libelli ,
Alicia Ecclesiis juri metropoliijco prirerat : inquit qui epistol.2, inensirani non excedunt epistolie pas
Chim Ep XLVI. Liuius dillisa est nostra Provmcia , ha sim audiunt. Character operis hujus ali epistolari
bet enim Numidium el Mauritanius duas sibi cohærentes: prorsus abhorrel, et revera eo consilio hoc scripti
seil jus episcopale arcliori quodam vinculo imoda- videlitr q Teriuiliani Apologeticus, et Mime. Fe
Tum ; episcopi vocibus preces lotiusEcclesize Deo con - licis Octavills , et similia , limiquam religionis Chris
ceplie ; cjus itidem verbis confessio solemnis instilula , tiane vindiciic. Siquidem , ut recie observat doctiss.
præciple ergo confessio illa q11.1 sanguine sancitiv, ab R gallius, viri erudiliares cum primum apud Eccle .
- ipso repeli debel. It: Epistoli Lx ait , quod in Corne- Siam nomen profiterentur , concinnare solili secte
Tio , Ecclesia omnis Romana conſessa esi. quam susceperunt, el instillli sui apologias. 0 . 00
Super confessione accepire sententia . Rigallius ait : vero subjicii idem vir erudilis , hoc pris Augustini
Hoc est in confessione nominis, nempe Christiani. All tempore in exemplaribus anteponi soliquin , idque ex
gustinus, contra Epist. Gaud . llis sacris lilleris erudi- libro de Doctrina Christiana consiare , non pariler
lus B . Cyprianus in Confessione dixil : Disciplinum liquet. In loco enim dudalo , sub hac formua locum
prohibere, ne quis se offerat. allegal sillic iss. Piter , in quadam Epistola ; si autem
El ibi pali. Kig.illius ait: Apud vos, in oculis Eccle -
ordinem duxisset , primam procul dubio appellasset.
siæ cui sum præuosilus a Deo. . Immo ita iu ordine operum scriptoris hujus variatur ,
Nec quisquam vestrum ultro se gentilibus offerat. Cir - ut nec in impressis libris , liec miss. (remi compeitis
cumcelliones polius quam martyres dicendi sunt, qui simann loquip ), aut hic tractalus , aut aliquis alius
persecuturum furores provocanil , el morleil sibi ac - certum locum oblinat.
cersunt. Et quidem temeritis ista infeliciter ut plu - D De gratin Dei. Titulum hunc ceu simplicissimum
rimum cessit. Qui ad certamen ileundum nimis algueb ipso Cypriano posiluin rerinemus : hoc pre
prompii, pariter and detrectandumi priucipiles luere ; fali , ex librarioruin ingenio hunc et reliquos lere
el ſeslinalus iste curs' s solum ad lapsum præstruebat omnes apposilos. Huc enim respexisse omnino vide
gradum Merito igilur Ecclesia gliscenti huic malo lur Pontius , quindo ait : Quis emolumentum gratiæ
sulfameni opposuit ; ne prix fervidi el superbienie's per fidem proficientis ostenderet ? Licet enim in eo in
homines cum privati clade publicam miscerent. Et loco id agat, ut pro seressi B . Mimyris apologiim
recte quidem Theologi stallat, non debere homines instituerel , in mediu in allerens seripla illa quibus
absolute a Deo , vel in precibus petere lit sint mare carui set Ecclesia Dei , si primo Decianie persecu
Tyres ; siquidem talis arus, sine exceptione benepla - tionis burbine Cyprinus fiuisscl ereptus ; tamen ciim
citi divini, videbitur finere potius ex priesumptione ex rebus in secessu deinceps per decennium gestis ,
alt lemeritate, quam ex veri spe, all lide, aut cari scripla eliam priora aucioramentum et lucem lene
tale Cliristiana. Ipsi Patres Eliberitoni, imaginibus rarentur , non temere eliam illis , eidem Sucessui et
minime jiropirii, decreverunt can . 60 : Si quis idola saluli exinde partie , imputabat Pontius.
fregeril, el ividem fuerit occisus ; quatenus in Evangelio 1. Bene admones, Rullimus prolog ) in Orig . homil.
scriptum non est, neque inuenitur sub Apostolis umquain in Numeros , loci hujus meminit dicens : Ular verbis
fucturil, plauit in numero eum non recipi martyrum . libi, fralei, beli Martyris, bene udmones, Donale chą .
Rigallius ait, Hoc Cyprianum in conſessione dixisse rissime.
1087 OXONIENSIS EDITIONIS
, Promisisse me memini. Hiec et plurima qur se - A lini semen sopnice inpulsit anime. Nec tamen illa que
quuntur ad ornatum interposila videntur, ad eren inpluril reposuit , prorsus rejicienda . Min . Fel. Ter.
plum scriptorum Platonis et Ciceronis ; el pra serlimiram fundurerint pondera, el mure licet influerit I.
Minucii Felic. in Octavio $110 , quem manifeste Cy- quor, etc. Sed et inluxii dici poterat.
prianus in toto boc apparalo imitatur. Varronem de I V . - Illapsa firmilale. Siabili, erecia, sine lapsi.
hoc scribendi genere admonet Tullius , in practitione Eadem forma qua Tertul, adv. Marc. , lib . iv , ali, a
Questionum Academicarum : Pulo fore ut cum legeris frater illiberis decesserit. Voce hac videtur in flagitium
mirere id nos loculos inter nos , quod numquain loculi aliquod lapsos perstringere .
sumus , sed nostimorem dialogorum . Inepte ergo scio - Ad licentiam dulur. Tantum potes, quantum credis.
lus quidam , ne forte aliquid desideraretur , s110 Do . Sic infra Accepius Spirilus licentia sif! polilur, el alja
nati nomine epistolam commenlus est, qnæ Cypriani Dans credentibns tanium quantum se credit acuzare.
responso ad uum faceret ; quin ea , licei inn unico Vid . c. 42, 1. Ji, ad Quirin .
exemplari reperta , a Painelin), am erat facilitate, In medelam doleniium . Lectio olim recipta erat in
fidem , el Cardinale Baronio laudem meruit. Ne vero medulla adolescentium , etc., phrasi duriuscula , sed
de fraude sibi facta suspicetur lector, apposuisse non quae ab Afroriim dialecto minine abhorrel. Sensis
ligebil egregium Epistolium . Sic ergo se habet: Credocerle comodissimesic procederet, ut dical auctor,
te retinere, sanctissime Cypriane, quae nobis fuerit apud quod a Barpismo facullas dala esi, qua entiguar
oralores garrulilas; unus sensus, una cogiialio, indi- virus vene orim a natura intimismedullis infisorum ;
vidua leciio. Quare non el in divina lectione ita animiset purgeiur yoluntale concepia ex malis Diurnes
goboramur ? Aut non ea semper nobis fuit cogitatio , ut , animorum labes. Pari menle qua supra dicilor, Te
simul crederemus ? genuinum si:u malerire , etc. Sed nihil muto.
Ludulgente vindemia . Quamquam ſesia Gentilium pro Immundos el erralicos spiritus. Demonia pasi
impiis el profanis biberent Christiani , de vindemia - jmmundi spiritus in Evangelio vocantur : necnon
libus milius sintiebant , l1lpoie quelevamentum pristerratici pariter audiunt, Job. I. Mat. xii , 48. I Pa .
me sis labores, magis quam numinum culium proliv , 8. At vero po uam ex Domini promisso hare.
lerentur. Et ideo Christiani imperatores, cum alia ull. 17 , signa cos qui crediderunt liirc sequerentur,
abo'erent, lix'c retinuerunt. Leg. Omnes dies , c. ile quod in nomine ejus demonia ejicerent, etc., ale
Feriis. Illos tantum manere feriarum dies fas eril, quos omnibus e vulgo Christianis jus el poleslas illa sala
geminis mensibiis ad requiem luburis indulgentior un haberetur, adeo ut Tertul, in Apolog . spondere pre
nus accipit, æstivis ſervoribus mitigandis , et autumnis simmerei, si quis a dæmione agitilus juberelur 190)
fælibus decerpendis, etc . libet christiano loqui, spiritum illum iam se danoida
Studentibus fabulis , i, e, oratione cum audio ac conſessurum de vero, quam alibi deum de felso; el19
cura composita , quales solent esse Rhelorum púbol. se daemones confe si fuerint christiano meniiri noa ji•
Infra dicitur, sludin in aures damus ; el Tertul. De dentes, ibidem illius Christiani procacissimi siiquini
Spect. : Ubi voluplas , ibi studium , per quod sil. vo - fundile : hinc lacium es! ul, quemadmodum apud la
lupus sa pil: ubi studium , ibi el aemulatio , per quam dus, Ict. xix 13 , nebulone, al impostores sa pre
sludium sapil. Fabulæ vero voce , narratio rei gestic exorcistis ven lilareni jure eliam Ciccarco nwiari .
desigalur , sic Mimic. Felix : lier fabulis fallentibus leg . 1. Tit. de Extraord . Cognit. : Si incantuuril, $ 14
legebamus, elc. pecallis est, si (ut vulgari verbo impostorum utantia
Petamus hanc sedem . Locum huncaffert D . Augns. ciznverit.
timis in exemplum pieturalic dictionis , et spumeo lll
we C Utmalo huic occurrereiur, id egit Eals
probali virihuic muneri assignati essent. Porro »
verborum ambiti diſiluentis. Depingit fortasse illas quidem plerine iol(smalcipassentEthicorum nefariis my, eriis.ee
ipsos horlos , quos Pontius eum ad fidem conversum monunpotestali ; se: Pilio Chri ',
que vera liberta ,non poterani vindicari,Jonec ejico
vendidis e memoral, et in quos panlo aule martyrium miliefilei possessori , meliori hospili locus reme
se recepit.
II. In peclus luum veniat. Quo luam benevolentiam relur fuerint,: unde iidem qui catechumenis
exorcistaruuin juidem inunere instruendismi:
fungeban .
promere:ir. Vide Can . x.Antioch . et xxvi Laod . ubi ad esorciel
Divinam indulgentiam . Passim hac voce gratiam mentionem Balsam . ait ep pulsi& i iTOC 21794 ,a
divin im intelligit auctor noster, ul el Terimilianus. TIES ÈTI/&ipou doop is , TOUTÉGTI, * * 777 in isitik,
Ob mirificos el subitaneos effi.clus , compendium gra 1466 TES TOUTO oi' 270520171,5 yelplesias etc. ; planle
liæ stalim appellatiir. Allolus hic locu , a Tertulliano Hirme:10p. in Epit. Can . Se i. 1. Tii. 9. Epilgta ,
depromplus. Lib . de Baptism . Numemirandum lavacro raqaygtui interpretatur. L . Cd. Theod . leg. 121,62
dilui mortem ? El paulo post : Nos quoque ipsi mirni Decurion. exorcistir , tamquam superioris inerilide
mur, sed quia credimus ; cælerum incredulitas mirulur, rici, oneribus civilibiis exiinuntur. Fornula ord!
non credil ; miratur enim simplicia quasi vana , ma- tionis exorcistä hibetur concil. Carthag. iv , c. 7.
gnifica quasi impossibilia , etc. Porro munere boc non tanlan pre -byteri, sed etiam
Exponerel. Deponerel: sensı apud auctorem nos ipsi episcopi dalla occasione fungebantur; de Ambru.
trum , et Tertullianum usitatissimo. D sio idpril'leream
rulert Paulinus, de Augustino Possidius,o
Genuinum silu materice . Mala naluralia que quasi alios Occulia plaga ., Ad Demet. infra dicil spiritania
silu et sordibus veleris hominis unde prodierunt ob Pagris el de Idololal. operuiione majestilis occale
ducta : quibus opponuntur voluntaria , consuetudine flagris cædi. Ila eriam Minuc. Fel. Adjurali per Dets
diuina in allerain naluram transcripta , quat! 118111- verum el solum , invli etmiseri corporibus in horreccio,
pala appellat auctor noster. Non male codex Bodleia el vel exiliuni slalim , vel erinescun! gradalint. Por
mis lerlius , genitum ponit: sed nihil facile muto.
Ill. Mors ista criminum . Baptismus scil. in quo cum fides patientis adjuval, aul gralia cuan :is aspiral.
dum corpus etmembra . Interea temporis pries
Christo morimur, Rom . vi, 4;Coloss. II, 12; ita tamen quamNec mutavimus. Licet curporis sarcina gravalla
uit Deo et juslilie ejus deinceps vivainis: quemad huc simus, non tamen prorsus sæculi nube crcami ,
modum exinde Apostolus in locis supra citatis , et Plurima in futurum spondel Sp . Sanctus, seu el pit
alibi passim concludit.
Cæperil esse fidei. Si quid laude dignum jam fari faci rima repræsental. Sp 'ramus quidem , sed elp df
mus gratiæ divine acceplum referendum ; si quid V. Bella ubique divisa . Infra ail, posi dispersas ente
oli commissum , errori humano imputabit clemen . lolo multiplices pugnas.
lissimus Deus ; vid . Act. xvII, 30 ; 1 Tini, 1 , 1 et 44 . VI. Implelut in succum . Edit. Spiren . et Rem ).
Infulsit. Probat: bicc lectio , et ex dialecio Africana legunt, Impleur in siccum cibis fortioribus corpus,a
desumpla . Sic Teriul. lib . de Anima, Examen Valen . arvinæ roris . Atque utinam alii cditores iam sima.
 1039 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1090
ciler et ingenue errare voluissent; nimirum appo- A luis operatur, in hac eliam specie a primordio mendax,
nendo quod in exemplari invenerint; proniplissimus sine dubio el cos ipse prospexeral, in quibus in menda
cnim inde ſorel ad veram lectionem transitus. Poslecium divinitalis ageretur.
quam vero Erasm . pro crilica sia , loco all'vince roris, Nocentes, nec cum innocentibus pereunt. Duplici in
lororum immemor, assidui nidoris apposuissel, atque justitia ; pereunt innocenies , servantur flagitiosi.
alii librarii ad ruinam corporis, pari felicitate emen · Deserlor assecla (@ davil. Nudum reliquit.
dassent; deploratum fere erat ulcus, ei nisiinspectis
primis exeinplaribus prorsus inimedicabile. X . Frustrantis spectaculi. Congiaria , sportula ,
Vesle preliosa . Huc respicil Juven . Sat 3 . Pinnic missilia , tribuitorum remissiones, revera populo cui
rapi cullos juvenes. Ad luxum faciebal , ul nou lure donantur prosunt : spectacula vero solum corrum
mano solum , sed el generoso sanguine oculi pasce- pillil : quum ergo ut in muneribus istis utrique pa
rentur, et honesta oris forma, et splendida vestis spe - riler frustra essent; el quod populus inutiliter acci
claculum commendarent. Porro veste Deo cui ludi perel, perderet honorum candidatus.
instiluebantur sacra , damnatos indui solere constat XIV . Domini munus. Biptisma nimirum . Alibi hic
ex Aclis Felic . et Perpei. quibus amiculum Saluini passim vocatur Grarii Dei. Inſra , gratuilum de Deo
impositum .
Ad bestias non crimine. Pam . et Rig. leg. Pugnunl munis.
ad bestiasbestive . Sed de hominibus agit auctor , quos !u !lVideril quæ in nos. Locutio alictori nostro, et Ter
ano fere prispelia, in Apol. Viderit habitus dum
frigide ei piipulari convicio ,minimeputandus estbes materiæ qualitas eadem sil, viderii forma dum id ipsum
tias appella -se .
Mater el redimit. Commodam sedem pretio merca B DeiXV. corpus sit.
lur. Spectaculo fortasse non interſulura, nisi filii dis lectionem Orario assidua, vellectio. Sequentia evincunt
crimine invitata . S . Scripturaruin intelligi. Neque enim per
illa secula , sacra illa volumina , laicis, imo modo bap
VII. Prisca carminum facinora . Pamel, et Rigal. lizalis, interdicta .
. legunt Prisca ſacinora carmine ;mss. Suffragiis fullus,
doct. Gronovio adstipulante ; ab ipsis recedendum laLuninemus
duxi.
luce jusliliæ . Accedo doct.Gronov., qui
legendum conset, adstipulantibus mss. exempla.
ribus. In lib . de Opere et Eleem , dicitur : Sol radiai,
Incestis error. Pace Rigaltii et aliorum qui horror dies luminal , quemadmodum lioc ipso in loco , ante
reposuerunt , mss . scquor el Gronov. Nola res est ; lineam unam aut alleram alieram , plurimi codices legunt,
erroribus scenam argumenta fabularum fere omnium Hinc apud medii sculi scriptores, luminare est pin
debere. Hinc Thyester epule, Herculis el Thesei gere , ei in vernacula nostra lingua, luminalor, pictor
parricidia, et (qui tragicorum utramque pagin :mini audit. Interim non est dissiniulandum illuminare , et
plel, quemque hoc in loco Cyprianus respicit), OEdi
podis inceslus. Lectionem hanc confirmat Tertill. qui inluminare, supe sx pius legi.
XVI. De bonitule palientiam . Palientiam bonilati
in Apolog. de hac ips: re ail : Simul error impegeril, consentaneam et ab ea produentem , locutione Ter
exinde jam tradux proficiel incesli, serpente genere cum Tulliano fere ,perpetni. Marc. , l. 11 ail : Solus
scelere. Alque ilerum . Ad Nasion . lib). de Incesto Deus de incorruptibilitatisAdv. proprielale felix . Lib . de Pa
verba faciens, habel ; Neque ignorantiae, neque errori, lient: Omnem su pienliæ ostentationem de patientia præ
neque casui opposita sit, etc. Sed ut horror, pro errore Cc . serval. Paulo supra alclor nosier graluilum de Deo
scribalur, non est lapsus singularis. Spirens. Pemb. munus. D . Gronov, suspicalur periodum sic esse
Erasm . supra legerunt Vitæ prioris horroribus, pro cipiendam . Facilem de bonilale palientiæ mentem con , in
erroribus. Deum solida fide fulam , salutaris auditus oblectat.
Patientiam incesto lurpiludinis. Omnis nefaria con - Colli conjecture adstipulatur codex eruditissimi
sueludo, licet non cum propinquis, ita appellatur. Vossii secundus.
Sic virgines vesiales violatic incesins postulande . At Aggredere hoc munus ex more. Pluribus describit
inleriin , nulli adeo propinqui, ac qui ejusdem sexus : morem hunc Tertullianus in spol. : Non prius discutiile
in quibus, ut recle ait auctor noster ; contra jus et bitur quam oralio ad Deum prægustelur, edi'ur quan
fædus nascendi peccatur. tum esurientcs cupiunt , bibilur quantum pudicis est
VIII. Conscium credit. Nimirum qui sibi lanium con ulile. Ila saluranlur, ul quimeminerint etiam per noctem
scius ; quem delator in jus trahere non potest. adorandum Deum sibi esse. 11a fabulantur, ul qui sciant.
Cum viliis faciens. Stanis a vitii partibus,moribus Deum audire . Posl aguint manualem et lumina , ut
quc pessimis digna . quisque de Scripturis surctis, vel de proprio ingenio
IX . Duodecim tabulis. Postquain coloni: civium Ro - poresi, provocatur in medium Deo canere. Hlinc vobia
manorum Carthaginem deducerelur, urbs illa alio 100 " quomodo biberit ; æque oralio convivium dirim
deincepsnomine Roma ema facta si. Ilinc pariter Pariter Clemens Alexandrinus Strom . vii, de Chrissi. .
apud eos thcatra , balnea , fora , legim 12 Tabule, norum moribus verba faciens , ait aracó Sion
imo el capitolium ; v. inf. de laps . πανήγυρις αγία, αυτίκα θυσίας μεν αυτώ, ευχα ! τε και αινοι ,
Innocentia nec illic ubi defenditur reservatur . Protc . D xai atpi Tös doTodoÉws evtEÚČELS TO 2plpüv, Januoi Ôezi
gitur, servalur . üueron repe tix estlasin , etc. Quemadmodum scilicet
pietas Christiana rilus alios ab ecclesia Judaica de
Capillili fraude. Qualis scil. excipitur ff. de Ædil.
edict. Porro capitalis poenitesi , quemortem vel sumpsit , hunc etiain morem de sacris lectionibus, et
solemni
amissionem civitatis continet I. cill, de verb . Sign . gratis Immo veroad cibum
hoc ipsum ter agendis
publicis gerieris muluala
humani reliest.
Tortul, ady. Marcion . 1. iv , c. 9 : Seplem maculas de - gionibus salicilum , Antequam vescerentur, diis libare
lictorum capilalium vocat idololatriam , blasphemiam , instituerunt, inquit Censorimus. Ex eo factum ul pro
homicidium , adulterium , stuprum , falsum lestimonium , verbio apud ethnicos notarenlur , íamquam impii
frandem . Sic de Poenitentia : Graviora el exiliosa gure prorsus et scelerati , šOutu iepà x TEGOL.Ytes atque ão e
veniam non capiunt, homicidium , idololatria , frans, MOV00.. Et exinde passim in veterum scriptis ipsid .
negalio , blasphemia , uligue el mochia el fornicatio , et animantium carnes denolabant. Quo minus ferendi
si quæ alia violalio lempli Dei. Que nihil fere aliud sunt, qui nulla orationis apud Deum præfatione , ca
sunt um trium famosorum criminum in varios ra ninas agunt epulas, el tamquam Harpyie in cibos pro
mos distributio. His enim ipsa Ecclesia catholica ini. positos in volant. Hoc ergo in loco critica Scaligeri
cam permisit pænitentiam . supervacua videtur, dicentis periodum sic concipien
Mendacium criminum . False criminationes. Sic dam : Aggredere hocmunus luo ore magis. Cui accessit
Tertullian . de Coron . : Simendacium divinitatis diabo . Morellills.
1091 OXONIENSIS EDITIONIS
ANN . CCXLVII . A mum tabulæ , et imagine signatus nunmus,etindeelle
rio præsidel. Primus tamen Roma nummos perco-sit
DE IDOLORUM VANITATE LIBER . Servis Tullius, si Plinio fides.
Rusticitalis. Buris , quanquam Papiasdistingtat.
De Idolorun vanitate . Qu2 in impressis olim vituli Rusticitas est inorum ; rusticalio est operis; cuilara
loco prifligebantur, rever: rgumentum sive summa terræ , . .
contentorum sequentis operis dici deberent. Nos la Mauri vero. Tertull. in Apol. : Unicuique provincia
lantum relinemus , que ad scripli designitionem vi- el civitati suus deus 481 ; ut Syriæ Asturies,ut Arabie
dentur maxime accommoda . Notandın porro , illas Disares, ul Noricis Belenus, ut Africae Caelestis,uiMos
ipsas rationes que libellum ad Donatım a Cypriano rilance reguli sui.
stalim po -t acceplain fidem conscriptum fuisse sia Cultura. Sic Tertul. de Idol. Idololatriam,in home
dent, pariter traclallis hujus prorsiis Apologetici na mes esse culluram .
tales desig 'are . Proinde cum aller vendemmialibus fe Huc ila esse Alexander M . Rigaltius contendit,be
riis , ad finem anni 246 deputelur ; hic iilio se revera ad alterum Alexandrum , nimirum Polyhisto
quentis , hoc est 247, non immerito assig abitur. rem pertinere : quæ conjectura in tantum iststa.
Prictatum hunc S . Hieronymus, En. LXXXIV , ad cuil , ul lir ingesseril. Nimirum hic loci, in tig'is
Mignum , luculento ornat elogio Cyprianiis quod Tertullianum , el etiam ad Mmucium . Deceptieraal
Itlola dii non sint qua brevitate , qua historiarum om -nimirum Cyprinus, Athenagoras,Minucinis,Anzo .
nium scientili, quorum verborum el sensum splendore mus, immo probali-sini etiam apud ehnicos scriplin
perstrinxil ? Interim non est dissimutandum , hud n res, qui omnes lilleras ab Alexandro nagni,nale
pauca a Tertulliano , plurima a Minicio ad verbum B Olympiadi scriptas referunt, in quibusarcanum kan
huc traducta : sed primis Cbrisiianis cor erat unum denuminum nalilibus,melis ipsius potentia estosta
el anima uma , et nemo eorum que possidebal , aliquid perhibetur . Omus vero Tertullianus rem ipsami.si
suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia , Bigallio lides, d .cilur assecutus ; qui Corue'si Lente!
onemadmodum dicitur Act. IV, 32, 32 , adeo nulla de protagog i tribuenda demonstral , dun ail, Quick
plagio actio e-se potuit. Quare iisdem pariter armis Ægyplii narrant, el Alirander digerit, etinuterlegit.lb
thenagoras, Justinus, Clemens, Tatianus, Arnobilis, voces ilie Alerimder digeril , ouvraxoniy viltre picere;
Augustinus , et quotquot adversus Gentiliumi ouium el que sequendur, muler legil , scripla nescio que
scripserunt Pillres, pugnaitre. Immo, quod quis mi mairi ejus dicata , dit lijuido denotare. Mihiquidem
niis exspectaverit, iisdem prins usi fuerant, utGrPros nondom constat Æzyplios sacerdotes potentiam sela
privler all, Varro , Cicero et Plinius, nec non elalii vuli Græculi adeu liv.uisge , nec dum matri paper
passim ethnici scriptores. Unde de hac reverba la . cutie in Polyhisture librum fuisse inscriplum dida.
ciens D . Jugust., l. de Bailis, cont. Plib. non lon Umum hoc scio , vocem digerere apud serip ores lupa
mere refert : Gyprianus de uno vero Deo, adversus mul tros nihil amplius innuere, quam rei alicujusqua rin
torum deorum cullores disputansmulla profert lestiino cuiue enarralionem . Ita Tertul., lib . de l'aliensk
nia de libris eorum , quos præclıros auctores hubent. ail : Si de aliquo bono sermo est, res postulatcondaria
Quid enim accommodatius ad amoliend :un invidianis quoque boni recensere : quid enini sectindum sit this
gentilialın qui Christianos alliei-mi insimulabant , eo illuminabis, si quod vilundum sil , proinde digesseris, el.
homine quod numina ipsorun coniemnercul, quam . Sic et Pontius : Ui exemplum in literas digera' .
produrtis in mediumi erudit's imorum apud ethnicos. C Porro quis creilel Cyprianin errare polulisema
suffragiis, palam facere . illos eadem runiChiis juis. lumineledando , quod pro insigui habuit ? aulA10
de diis sensisse ! Porro Pontius, libellum hunc indi nazoram qui diserie ait colloqına her cum sacen
ciis saiis manifestis designans, ail: Prr quem Geniiles bus di täid20.76.86 , xai Méppee xsi Orj@ais conna
blasphemi repercussis in se iis quce nobis ingerunt vin au Anglistinu o billucinalunt , qui ier in libris de
cerentur ? Quo vero jure scripti bujus, una cum aliis Civitate Dei epistolam hanc citat; dicitque a Lok
nonnullis quae Cypriani seces-um prieres eraill , ini sacerdote hæc Alexandro prodita ;monelque lechers
loco prorsus alieno meminerit auctor ille , superius ut Epistolam ipsami adeant , elrecolant queligerald.
disinius s Sed litem dirumat Plutarchus , in Alexander rebas !
1. Reges olim fuerunt. Aut saliem proles regia . Sic quis alius versalissimus , et in historia leslis locupies
Ino seu Leucothoe, Cadmiregis Theliarum lilia ; Tyn . Is in Alexandri Viia ail : AllEvopos šv È RIS;011 ***
darid :l', lilii Regis OE baliæ . llercules Jovis , etc. Deus unrépce proin , gayovéytt torks auro Martilde 2
est mortali, in uit Plinius, I 11, c. 7, juvaremortalene, ásdords &Travad00 opétel mp3's porno duchyni
et harc ad ælernam gloriam via. Hac proceres iere Ro de xaiYá yngrosdÅryutta TOû pilosipou draxouTx;,***
mani. Hæc nunc cælesti passu cum liberis suis vadit ogroldoué : 1978 tüdy ney'iguroy, Özl TOYSES ăxypanel ****
maximus omnis ævi recior Vespasianus Augustus, ſessis drúovide û To Osol, ed hjälp äpyou év éxbusiW ZŁ:8;**
rebus subveniens. Hic est velustissimus reperendi gru 061ÓN ŠOTIV, etc .
linm benemerentibus mos , ul numinibus adscribaníur . Cur nos hodieque nascuntur ? Plw ., l. 11 c.TJ 7ET AY
Ita el Cicero , l. 11, de Nat. deorum : Suscipil vila ho. trimon 'a quidem inter deos credi , lunlo jueare
minum , et consuetudo communis, ut beneficis excellen - neminem insci, el alios esse grandævos semperque
les viros in cælum fama el roluntate iollerent. Ijina lialius jurenes algue pueros , alricolores, aligeros
Ilercules, hinc Castor el Pollux , hinc fsculupius, huic dos, ovoedilos , el alternis diebus viventesmore
Liber eliam , hinc Romulus , etc. Similia babel lib . puerilium prope deliramentoruin est.successil. Sic initi,
etiam ni. Hos ergo recie appellat Cyprianus , deos, V . Perfidin provenii, Feliciter successit:
son quos sapientes, sed , quos vulgus colil. generis magnitudo provenit. Vid . Terlul.de SpecialC.
II. Castor el Pollux . Si lanti esset rem levis mo Adv. Marc. 1. 1.
mentimulare , reponere hic oporteret Castores ; ila Deam quoque Clvacinam . Cloacinæ simulaer
enion Minucius , unde hæc desumplit videntur , scribit ; clonica maxima reperluun Talius consideruril ; "
ei mss. plurimi suffragantur . cujus essel effigies ignorabat , ex loco illi nonten
Hercule s ut hominem exual. Non video, inquit idem suil. Arnob . l. I. mque
Cicero , quo pacto ille, cui in monte (Eræo illata lam Pavorem Pullore . Pariler apud QolusCicero
, melus, lata's
pades fuerunt, ul ail Accius, in domum æternam patris latill', 1. ju de Nal. deor : Amor, ,dolus,melt
lenebræ , maisemesa,
ex illo ardore pervenerit . arca , he,sperid ,
invidentia , falum , senectus, mors , tenebril
Antrum Jovis in Crela. Tres,inquit Cicero ubisup., querela , graliæ , fraus, perlinacia , pparca nos ,"lerunt. li
Joves numerantur, ex quibus primus el secundus nali in somnia : quos omnes crebo el nocie" ,nalos aul 10prima
Arcudia ; berlius Crelensis Saturni filius, cujus in illa igitur hac monstra probunda suni , au! P
insula sepulchrum ostenditur .
Signare nummos. Tert. Apol., c. 10 . Ab ipso prie
lendu . ss.pron
va inin mmss.!
Ab Orbitalibus Orbona. llæc omnia
 1093 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1094
B lissimis desunt, et sensum perturbant; lamen quia in A novil illos oculare rursus de sua Chelidonia . Qua voce
H. ,* ?, Beneventano , Veronensi , Corbeiinisi, el uno sallem similiter illiluir in lib . de Pudicitia .
* e qualilor Vossianis comparent. relinemus. De Or- Quod est Christus. Jam iyici corporis membra ,
181 bona apud Plinium , l. ui el Cicer ., l. iu de Nai, deor. deinceps gloriæ ejus participes. .
ki, occurrit mentio, Orbati liberis prirentes in lulela sunt CIRCA ANN . CCXLVIII.
Orbonae , inquit Arnobius, Quod forle Suburbana ,
quæ erat lectio recepta , locuin lecit. Aut pro orbita - TESTIMONIORUM AD QUIRINUM ADVERSUS JUDÆOS
testibus Orbona , inversis ultimis litteris faclum , ab Or PRAEFATIO IN DUOS LIBROS PRIORES.
Ed, " bitale suburbana .
CæterumMars Thracius. He uspoor. Lycophron Obtemperandum fuit. Traciallis istos Cyprianum
Cli , vocal. scripsisse, et Testimoniorum libros olim appellatos,
Esl el Venus Calva . Lactant. l. I , c. 20 : Urbe a non tantum Beda el Gennadius, aliique sequiorum
Ne Gallis capla ; obsessi in Capitolio Romani, cum er mue temporum auctores fidem faciunt; sed Pelagius. Hie
, lierum capillis lormenta fecissent, ædem Veneri Caliceronymus el Aug istimnis, id ipsum testantur. Scilicet,
con ecrarunt. Felagius Testimoniorum libros scribens, se imitalorem ,
Regulus auspicia servavit. Valerius Max . ). 1, cap. immoerpletorem operisbentimarlyrisCypriani scribentis
de Sova L . Religione ail : In his quæ ad cuslodiam Re- ad Quirinum faleliir, it inquit iliero ymus, adv. Per
ligionis altinent nescio an omnes M . Allilius Regulus lagianos, 1. 1, c. 9 . Quod vt Augustinus repelil jis
precesserit. Dein pauris interpositis subjungil. Po dem fore verbis 1. V contra duis Epistolas Pelagia
iuerunt profecto dii immortales efferalam miligare sæ - norum , c. 8 el 10 . Quinimo observare licebit, non
vitiam ; cæterum quo clarior esset Alilii gloria , Gar - B modo juos priores libros, sed el tertium , ex pairum
thaginensesmoribus suis uli passi suni. prædictorum sententia, Cypriano tribuendum . Siqui
Mancinus religionem lenuil. Ealenus scil. quod dem illa loca ex Jobi xxv, I JO. ), el Psal. Li (ab ipsis
postquam Lanuvii in Hispaniam ituro prodigia accide- Jandara ex libro Cypriani ad Quirinumi ), non in prio .
sant, lerrilus, converso ilinere, Genuum peliil : qui ibi rom aliquo, sed ultimo reperiuntur. lmmo Hierony
scapham ingressus, alio prodigio , quod limen -pre - mus disertissimis verbis, non modo librum , sed
vit, terrebatur. Vid . Val. Max. l, i, cip . de Prodig. ipsum elian capul designat; dicens, in quinquagesimo
: Pullos edices . Cic . I. I de Divinat. : Flaminius non guarlo lilulo Terlii libri poni, ubi etiamnun habenlur.
parnit auspiciis : itaque periil cum exercitu . Al anmo Riigilio itaque requirenti, unde liber terlius, quem
post Puulus paruil : num minus cecidit in Camensi cerie non haber velus editio , respondere licebit, quod
***** pugna cum exercitu ? ab evdem Cypriano , licet aliquanto serius, a 9110
C . Cæsar ante. Cicero de Divin I : Quid ipse Cæ - priores, prodiil.
sar ? cum a summo nruspice monerelier , ne ante bruk Tractatum hunc non nisi post Cypriani episcopa
*mam in Africam transmillerei, nonne Transmisit ? quod tur fuisse transmissim , Ostenilerei Quirini sul lilii
ni fecissel , unum in locum omnes adversariorum cupiæ two compellatio : nisi illa in quibusdam codicibus
IT convenissent. Ila Suet n . in Jul. c 95 . desideraretur ; el insuper constarel, non modo epis
3. VI. Hos el Poele dæmonus norunt. Notandum vo copos, sed etiam presbyteros, pariler suos discipulos
Incem pridem fuissemedir , imo landala , significario . titulo isso com .ella -se. Quio lempore ad Quirinum
; nis : neque melius intelligentie quam a scientia hoc scripiumi dirige-balur illum neophylumn fuisse ,
15° cognomentum accipere. Ude in sacris lilleris quin - c hinc suadelor ; siquidem dical Cyprianus : Legenli
7:* quies land1111) mali spiritiis dæmones vocantur, sed libi interim prosini, ad ; rima fidei lineamenta formunda;
i passim demonio audiunt. Postquam vero Valenti- etdeinceps : Bibere uberius, elsalurari copiosius poleris;
niani aliique Gnostici Ouivovas siveÆ nes suos lame si lu quoque ad eosdem divinæ plenitudinis fontes, no .
quin hundi conditores el rerum arbivos depraedi- biscum pariler potaturus accesseris . Unde si ad Qui
cab :int, malos genins Ercles æ paires demonas ap- rinuni in Ep. LXXVII EL LXXVIU pari fere passu cum
pellabant : bonos vero, Anglos sempei dixere. Cypriano nominatom (quod salis verisimile videtur)
Præcipuus Hostumes. Plin . 1 xxx, c. 1. ; Primus hæc ertineant, cerle longe anle extrema Cyprioti
extil (ul quidem invenio ) commentalus de ea Ostanes, lempora perscripta fuisse comparebit. Aut si forte
Xerrelll regem Persarum bello, quod is Græciæ intulii, libelli isti serius aliquanto missi fuerint, malerie
comiluliis ; ac velile semina arlis portentosæ sparsit , lamen sylvam pridem colleclam digestanque minime
obiler infoclo , quacumque commeriverai, mundo . Hic dubitaverim . Proinde que non prorsus absurdam
maxime Ostanes ad rabien , non aviditatem modo scien - fuisse lectionem illam ms. codicis D . Vossii quie ait,
live ejus, Giacorum populos egil. Libellus compendio brevi ante digeslus est. Revera
- Pluto el llermes. Aller in Timxo, alier in Pæ . quisquis scribendi methodum a Cypriano usurpatam
- mandro . diligenter consideraverit, facile nimadvertel hoc
VII. Somnos inquietant. Quo spectant fortassis illa ipsi po -t acceptam fidem primum fuisse studium , ut
Judie Apostoli . Ovveuigouyougoxx wey Medinicus . Juon linum in S . Lilleris lieret versalissimus ; sed
IX . Quod vero lempluin . Terind de Special, c, 10 , ut illas quasi in locos communes accurate digesias in
,, babel : Nec minus lempla quam busta despuimus. Mi numeralo haberel. Hoc enim ipsi solemne el fere
muc. Fel. Templa ut busta despiciuni. Pariter Arvob , D perpeluum est ; ut in quocunque argumento verselur,
LeidielClem .Alex. in Protrept. aliiqueex Patribus adver- sacræ Scripture testimonia gloneralim , proponal ,
sus illa defunctoruin sepulchra , el claustra 110001100in et lamiuam ex armamentario instructissimo in aciem
Javehuntur. Interim Ecclesias, imeona Kuplexe, Exxene producat. Quod lectorem in limine lere operis obsei'
pious oixous, areas, el loca Dei omnipotentis ciului vasse minime pigebit.
sacra, semper admisere. Simile o servare est in voce Demum cum formula illa sub qua passim in his
Are sile Bajo , a qua abhorriere perpetuo Chri- scriplis citantur S . Lilier: rum testimonia , el ipsæ
an : alluris . vero sive Quolusan piou nomen , ultro
amplexabantur Ss. Librorum nomenclaturie , prorsus divers: sint
ab
istiusiis (qilie in reliquo opereeumdem
occurrant,
Nec nomen Dci queras. όνομα τώ άρρητω Θεώ ουδείς quando uirorun que fuisse varieialis
auctorem
Eye simsiy , etc. Justini. Apol. 11. Ita quodlibet Deino - con -tilerit) vix alia ralio reddi polerii, quam quod
meli úverowystów. Minuc. : Nec nomen Deo quæras, diversis temporibus scriberentur; el proinde dicen
Deus nomen est illi. dui , tractalum hunc reliqua omnia quæ sequuntur
Vulgus in mullis naturaliter Deum confitetur. Hæc prævertisse .
res peculiari commentario Tertulliani argumenlum Sperabam quidem ex largo hoc quod in tractalu
Secii, nimirum , de Testimonio animæ . isto habelur Scriplurarum - spicilegio ad versionis li
IN
:. Ad agnitionem veritatis ocularent. Locutio a linu que Hicronymianam prieccssil restitutionem ,
ang mutuata . Ilirundo si cxcæcaverit pullos, graduin aliquem præstrui poluisse, Et certe , si modo
10: 00 OXONIENSIS EDITIONIS
sibi ubique constaret Cypriani textus, loca illa que A Ex contortis arundinibus funiculusmensorom, za :
a lectione vulgata d'screpare deprehenduntur , pro l. 57mion gewetpor appellalur,
antiju:c versio : is reliquiis non immerito haberemus. V . Fide meu . In greco textu liabetur irsitet
Sed cum ca sit lectionum in mins. colliribus varie - ir 'ITEOIS S10872 , alia exemplaria , el fortasse aa
tas, ut plura simul occurrant que a vulgatis discre - quora , transpositis vocibus legerint is site
pent; el in his quid a Cypriano scriptum fuerit, now , duam lectionem sequuntur esemplaria theme
codicibus sibi invicem non respondentibus, minime mulla Nori Testainenti, ad Heb . 8, 38. Vid .l.w .doia
constel : porro cum primiorum seculorum patres, il scripti c. 42.
S . Scripturis laudandis divassimodo se habeant, cu VIIJ. Renovale inter vos novilalem . Norile de
ram hanc ceu tantuni non deploratam censemus. novale , inquit Interpres Vulg., sed prior lectin est
Flam . Novilius aliique viri eruditi, Tertulliani, Cy Tertulliani, qui aliquando noritalem ,aliquando eis
priani, Hilarii , Ambrosii, llieronymi el Augustini noramen reddit.
lectiones Scripturarum , es libris impres is allalim IX . Nedicant. LxxInterpretes liabent, reü uzun
ingerunt; pisom memores in codicibus mss. rem Lectionem hanc aghioscit Paraplır: stes Chaluras,
aliter atque aliler pissim se habere. Interim gratie qui reddit ‫לאצכן דילפין כה‬. Ad mendei 243-
immortales Deo opt. max . habendlic sunt: cujus pro: ris no-tri sic locum explical Procopius.Sisasa
videntia
runi comparatum
discrepantia est, momenta
, rerum ut in peneelinfinita
doctrinevocula
ordo vouon, ouxétigap xpsia Tcü Masüsbws roues, oud
usque inviolata permaneant. De scripturis nulla pene dūroü Kaprupiwy, pis xmvis to face ouerto 24
quis onvantris důsoũ . Tois ce jy rexlruimus,in
lis est, licet de scriptione ubique dubitelir,
Judros secundum quæ fuerunt. Cyprianus in B çevepor ouvrat 5p payigonTES Idy vócsy TEū ui vata di
Magistri scriptis adeo libenter et fere perpetuo se too, oux Éte övT% %orgeuus hapokoll tiü xoziroma
exercuit, ut paucissima præicrierint, que non libello XI. Quia non permunserunt. Airc licet mss site
eju dem prorsusar:umenti denuo tractaverit. Olem - gio destillanlur, tamen ex versione a vulgata aliai,
admodum cnim de Baptismo commentarium edidit el Cypriani consona ; aucloramienlum sibi prou.
Teriullianus ; ila de Grulia Dei, sive Baptismo ad Quod de sequentibus , pariler in exemplaribus då.
Donalum (ut Epistolas ad Juvaiamm, Pompeium deralis dicendum .
aliosque ca de re prietercanı; scripsit Martyr noster. In plebem . Hellenisti', ut gentem Israelitican al
Quomodo de Idololuiria egil Tertullianus, sic de Ido ellinicis distinguant, lady appellare amant; quu
lorum vanitate disseruil Cyprianus . Porro deinceps vocem sludiose verlit Nosler : cui solemne estfideks
videre erit tractatus Tertulliani, de cullu fæminarum plebem , el plebem slantem dicere. Minus acoust
el Virginibus velandis ; de Palientia , ad Scapulam ; Tertullianus; populum dicit ; quemadmodum sugio
ad murtyras, de Oratione, de Pænitentia ,de Prescrip interpres etalii passim veteres.
tione; qu : si volstolyos, respici ab auctoris nosiri , . XV. Domum in nomine. Ubi Deus revera inter be
scripiis, de Disciplina el Habilu Virginum ; de Bono mines habitabat ; el propiliatorium pro lolius in
Patientine ; ad Demelrianum ; de Exhortatione Nartyrii ; peccatis exhibuit. Hanc vero corporis sui in lega
de Oralione dominica : deLapsis ; de Unilale Ecclesiæ . Hierosolymita no priefigurationem Dominusnosterin
Que oinnia semel hic indigilasse suffecerit. Evangelio passim declarat.
LIBER PRIMUS. c. XVI. Holocautomata arietum . Voce hac Oltular
Irenæus el Tertullianus, el vetera vulgatæ verse is
1. Judæos in offensam . Fastus Judæorum validissi- exemplaria .
mum opposuit obicem quominus in obsequium qmum fidei Non est mihi voluntas. Locus a nenine fera a.
venirent. Rectissime ergo hinc exordium sumilur ; quorum patrum præterilus , quando de sacrificia part
quemadmodum olim a Sancto Stephano facliim , fædderis sermo occurrit. Late enim explicatlesras
el ab Apostolis in Actis , atque Epistolis videmus adv. Heres. I. ix m, c.primilia 30 : Dominus noster suis dicta
preslitum . pulis dans consiliu s Deo offerreer suis cte:
Ejecil de Ægyplo. Lectio Cypriano , nec non Ter nec luris, non quasi indigenli, sed ut ipsi nec infrucu
tulliano fere perpetua ; nala viderur ex homonymia ingrali sint ; eum qui ex creatura panis est accetis,
vocis 175 y quæ rei non ascensum modo , sed mula el gratias egil dicens: Hoc est corpusmeum : el cak20
tionem stalus aut loci ſerc omnem denotat. Quod in similiter. qui est er creatura que est secundare ei,
græco isipw . latino tollo , nec non el vernaculis nostris suum sanguinem confessus est. El novi Testament
linguis passim oblinet. vain docuit oblationem , quam Ecclesia ab apostolis
derentu ictus est Juda. Licet in mss. pleri sque desi
Derelr que sequuntur ad finem hujus capilis ; la nobis cipiens, in universo mundo offert Deo, ei qui aliae:
præstat primitias suorum munerum ir
men cum in Spirensi , reliquisque impressis compa - Testamento , de quo in duodecim prophelis
re ni, et eliami vulgatam versionem non sequuntur ; chias sic præsignificavit : Non est mili volunt
pro nupero assumenio minime ducimus. vobis, dicii Dominus omnipotens , el sacrificium nok***
II . in Basileion . Regnorum , pula Jude, et decem cipiam de manibus vestris ; Quoniam ab orta s
tribulum sive Israel's. Sero admodum ex hebræis D occasum , nomen meum glorificalur inler genles,
fontibus hauserunt Christiani ; unde etiamnum Grieca omni loco incensum offertur nomini meo et sac
nomenclatura plerorumque S . Codicis librorum , ad prirum , quoniam magnum est nomen meum in Genuu
verwaculas nostras linguas pericnil . lnde Genesin nesin ,, dicit Dominus omnipotens. Manifestissime siga!
Exodum , Leviticum , Deuteronomium , etc. appella per hæc, quoniam prior quideicium m populus cessaril of
dius. Codices aliqui mss. Lalinis verbis liec efferunt, Deo : omni autem loco sacrif icatur offertur Deo, a
7

sed pauci præc reliquis qui Grecam nomenclaturam purim ; nomen autem ejus glorif in gentibes
agnosciml; proinde nihil mulandum censemus. Idem esi, cap . XXXII. addit. Quoniam nomen filii propriuapy
de formula laudandi Evangelia cata Maithicum , cala et in Deu omnipotente per Jes in Christus
Joannem , etc. dicendum . Ecclesia ; bene uil secundum utraque, et in Oma!
III. Ruris passeres. otpougloy avis sive passer. In incensum offerlur nomini meo, el sacrificiuir mpara l
textu heb . esi quay quain vocem retinuerunt Aquila Incensa autem Joannes, in Avocalysi, orationes til
et Symmachus , et izpou scrip -ere ; unde utrisque Sanctorum . El capnicat .XXIV. Oferimus ei quice
vocibus retentis ; lectio , aypoŨ otpoublu in Græcis congrsuenter commu ionem el uniiaten prima
exemp larib us obtin uit. carni et spirit us . Quem admodum enim on COMetIDA
jam nquiest
Melalura falsa. In Heb . pw us oxoivos yevõrs, sed paris percipiens invocationem Dei, jam non a
cum arundine non modo scriberent veleres , sed et panis est, sed cucharistia, ex duabu percipiend et
ostsra rebus,
mctirentur; pro stylo scribe,metalura substituebatur , terrena el colesli ; sic et opera nostra perciple
 1097 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTA . 1098
i charistiam , jam non sunt corrupribilia, spem resurrec- A dignoscitur , sed ex Sibyllinis carminibus, Phocylide.
lionis habentin . Justinus Martyr in Dial. cum Tryph . aliisque Judæorum personatis lucubrationibus mani
** p . 344 1). Edil. Paris. 1636 . Aeylepetexdy od windivdy festum est.
del génesiguey roll coû, wę xai durds ó Oidsuuerupei. einesy ocl XXI. - Formosi Oculi. X & putoi lerribiles.Vera vide
Tanti FÓRW dy Tois Foy-oi Ousias & acétous duros xai xu tur lerlio Formidulosi in sensu passivo. Ila Sallustius
Odpis a pooptpayTEC . Oủ ôixetal od Tap' oùõevós ougins • O£ós, ait : Regibus boni quam mali suspectiores sunt,semperque
ciuri orda tūv ispeo autoū.Typus OMY OF Old ToŨ ovórcios his aliena virtus formidolosa est. Pariter Cicero : Cón
Toutou Ousias as map owxey ingoûs ó Xploads pivoolul, servatio stabilis judicii in iis rebus quo formidolosæ vi
τουτέστιν επί τη ευχαριστία του άρτου και του ποτηρίου, dentur.
τας εν παντί τόπο της γης γινομένας υπό των Χριστιανών, Christo meo Domino. Xploro pou Kúco . Librarii ,
Ipolcowy ; Ogos, peçrupsi cuya piotous Útek prery důr quibus solemne est mutare quod non intelligunt ,
pas on ügy úpãy xui di ineives May Tox ispéwy yevenbuchs xupio reposuere. Quæ lectio apud omnes fere veleres
ů.Tavalyetae, déw ), xai pas burias iucn cù pucolEspachle obtinuit. El quidem cum Cyrus, liberator populi Dei,
εκ των χεριών υμών. διότι από ανατολής ηλίου έως δυσμών, Messias ejus sive unclus dicatur, el Domini nostri
IÓ ösop... Mou denogastul, légen, ev pois ēOvesove vueis typum gessil : Verba hæc reclis :ime Domino nostro
os ß -EndoūTE Qùré. xai méxpo rūv qihoveix OŪVT'S Mérete, Tribuntur.
öze rås Hey do ispouredin theT ea T TOTE izcóstwy XXIX .-- Vi phæniceum . Lectionem hanc non facile
lopunhetūs xedavulvey Ovoias où episody Tale ó Ozós. mutamus, prasertim cuin codicum suffragio abunde
- Täs os dias Tüy do ti ô20.6 topo fóre og öytwy átÒ TOű muniatur. Interim dicendum , prorsus verisimile vi
γένους εκείνου ανθρώπων ευχάς πρoσίεσθαι αυτόν ειρηκέναι, deri auctorein scripsisse quasi russeum, que codicis
yai ads süxas důröy Quoids needeiv . Öte pièy oŮy xui cùmui B Veronensis est lectin , el cujus vestigia remanent in iis
mai suyapotid , ÚTO TÔ diw yerbusyke. ).Elko povere xei libris in quibus scribitur quasi roseum . Idem de locis
EÚſpertoi siou tã cu Dusiai, xai auros onue. TuŪTA. yip Tervulliani dicendum ads. Marc. I. iv , c. 10 , el etiam
: Móvz xai xpioflavoi torpéducov TOLZiv , xaii ve.pyyore o iu Scorpiaco . Rubrum colorem russeum dici omni.
* Týs spooñs duTÔ Enpäs ei vai úypăs , do in cui coûtéDeus ô bus notum .
Tétoyle oi' GUTOű ó vios TOū Oct û uçurtdi. Tertul. adv.
. . Marc. I. 3 , c. 21, Uc pariler concurreret el Malachic TESTIMONIORUM LIBER SECUNDUS:
prophelia : Non est voluntasmea, dicii Dominus, et sa . condidit. Eusebius et Hieronymus pro
- crificia vestra non arcipiam ; quoniam ab oriu solis us årtioatoDominus 1. -
legendum contendunt èrtro17o , quibus He
que in occasum nomen meum glorificatum est in natio . bræus lexlus consentit. Philo autem Judeus, Ignalius,
sinibus, et in omni loco sacrificium nominimeo of'ertur, Irenzus, Clemens Alexandrinus, Tertullianus, Ori
et sacrificium mundum ; glorire scilicet relatio, ei bene avictori nostro in hac lectione præivere, Do
dictio , el laus, el hymni. Lib . IV , c. 1 : Sacrificium genes, ininoque nostro verba illa tribuebant; quod Ariani
mundum interpretaliir quod sit simplex orario de con etiam fecere , elnefarii dogmalis ( eu certissimum
scientia pura . Loco ergo victimarum , el ex capsis ani præsidium adhibuerunt. Sed esto, Filium Pater con
malibus viscerationum , sola apud Christianos suje. didit , æterna
rest rationale et incruentum sacrificium , quod Mala Patris non nisi nimirum generatione. Ælerni cerle
coævus esse poterit Filius.
porno chiae verbis, 77774 .712 mincha leora, hoc est, obla — Sapientia ædificavil. Toium ſere octavum ca .
tione farrea cum suo libamine , pane scilicet el vino0 ;; put,ll . quod huic adilum facil, ab Iren :Pol. w , c . 37 .
illo semperque duraturo sacrificio Eucharistico CO ;; et C Justino Martyre adv. Tryph., Tertulliano adv . Herm .
Tri precum piarum thymiamale constil.
XVII . – Ante Luciferum . Tertullianus Adv. Marc. Cypriano l. i ad Quirin . c. 1 , et Origene Tepi ex.
1. 1, c. 2 . Domino nostro , lale et diligenter addi
1.5 , c. 9, Judicos refulal,qui noclurnanı Vezechiæ na citur : unde merito hoc in contextu Cyprianus , quae
Les livitalem verbis isiis designalam satagebant, Domini de eadem Dei sapientia dicuniur , Ecclesiæ ejus
que nostri viatalibus prophetiam asserit. Quoi de excelsa præ
XX . - Angeli Septım . Ad eum morem in aula Persica dicatione ad craterem adhibet.
niysteriis explicandis
liic habetur, Lxx interpretibus
seplem primarii satrapie privilegio gaudebant, ut assis acceplum referendum , qui scripserant eyndor xyou po.
terent el conversarentur ante facieni Regis. Ex laudato dispazipu ; el videntur legisse pro 'Da by lilleris von
hic Joci, necno11 alibi, scriptore hoc ; satis imporline
confectum ail Pamelius, Tolijae librum esse ciinoni- multum immutatis, el sono minimum varialo pa bo
cum . Minime dubitandum libros Veteris Testamenti Ecclesiam seplenario numero denolari , cap . 20 ,
si qui Aposyphi dicuntur, et in llebr:eis fontibusmi- superioris libri dictum est Quod v. Donius el tem
nime comparent, in libris Gripcis quibus Hellenista plom Dei Christiis , cap. 15 ejusdem libri docetur.
his utebantur passim reperiri , et proinde jure merito Reliqua titulus capitis explicat.
Christiani , qui ab Hellenistis Judicis Biblia Silcra III. — Eructavil cor meum . Suaviter irrident Ariani
muluab:intur , indiscriminatim testimonia exinde , Nic:rnos ; alres et scriptores nostriseculi Orthodoxos,
prip'sertion adversiis Hollenistas desumpserai. Poste qui hæc el simili., S. Lilierarum loca , ad Domini
quam xxii sacri codicis ro 'umina recensuissel Jo . nostri divinitatem stabiliendam attulere. Sed cousi
sephus cont. Apion. lib . 1. iš oruiws TETSLOTEULéve , derare oportebat, a Nicaenis patribus hoc imprimis
subjungit . Å td ÔÈ APERE PEou urxfl Toû xc6 npãs D comprobandum incubuisse , fidem ab ipsis commen
zoóvou , YMPUTTU. Mes ëxusTe , misTEMS O3 củy' ópolas dilam in Ecclesia olim fuisse rereplavil ; sequeen
wide fois Ipo aútūv, old to per govéglucah, TŪy 1760- prorsusmodo S . Scripturas interpretalos , quemad
θητών ακριβή διαδοχήν δήλον δ' έστιν έργω πώς ήμείς τοίς ήodum ecclesiastici scriptores ile mono contro
iòloes náunari TETTLOT+bec.poyº TOSCÚTOU yap vicevos yon versiam interpretarentur ; Huic vero Psalmum non
παρωχηκότος , ούτε προσθείναι τις ουδέν, ούτε αφελήν αυτών, modo. Alclor ad llebr. 1, 8. Iren:r'us 1. iv , c. 66 .
cür MetaOgival Teró unney, etc .Siquis vero ex Rubbino- Justinus Martyr adv. Tryph. Orig . in So . 1 , el Patres
rum nuperorum placitis , qui juratissimi Christianino- fere omnes Messie tribuunt ; sed hoc a Jullitis ipsis .
minis hostes, a versione gr:rca librisque ab Hellenistis Chald.ro Paraplıraste, Kimchio, Solom . Iarchi, Aben
vernaculo idiom :lle conscriptis maxime abhorrent, de Ezra prie stilum . Texlum vero hunc de sermone
veteri Juliporum indole sententiam feral, eorumque b0:10 , ad essentiale Dei verbum referendum , non
instituta exinde meriatiir ; is certe a vero, lolo (quod tantum hoc in loco Cyprianum , sed in plurimis Ter .
aiunt;cælo aberrabit. Illi nimque nibil antiquius ha- lullianum intellexisse , in comperlo esi. Notandum
buere quam ut sacram gentis suze philosophiam et porro veleres divinum 26700 , sermonem polius quam
res gestas lilleris consignareni, aliorumque ea in pa - verbum appellasse .
læstra studiis impensissime faverent. Quod non tan IV . - Allum est brachium . D .Hieronymus, licet ver
tum ex scriptis Siracidis, Tovia , Esdre, Baruchi, sionem hanc que lxx respondet multum mila verit.
Philonis, Aristobuli, Demetrii, Eupolemi, el Josephi falelut in Commentario locum posse intelligi super
PATROL. IV . S. CYPRIAN . 33
 1099 OXONIENSIS EDITIONIS
Judæos qui Christum brachium Domini nescierunt. A clus de fiderectissime dicit repeisousty surmerriezis:
Nec abludit Chaldæusparapbrastes qui ail * 70 bann 7:17+isso, el maxime solemnem formulam co
‫ י"חזון עמך לסנא‬:real,
‫"י ינהר לא לדחלתך לאוטבא בגבורתך‬XD) qua in Ecclesia
exhibebatur. Interea
Judaica Deo op. mil. begos
agnoscere oporteliil , 10. tm
syren 7077299 . Certe Christum esse brachium Dei, Deus in Spirensi, Veleri i1110mmuali , Renboldi, et
praler Procopium in hunc locum , aliosque consi . Erasmieditionibus abesse : sed in sequentib s ladie
miles ; docueiund Justinus Martyr Apol 2 , el adv. lur, atque etiam in omnibus mss. quo consu'y . Ou .
Tryph., nec non Tertul. Adv. Prax . parag. 71 et 72 , mobrem delectus iste jure uerito ab Erasino wina
el de Resurrect . c. 59 . M 1: 1m vero Domini esse riis imputalur ; præsesijin cuin in Pauli lello To
divinum hózex testem appellamus Chaldun para - ista ubique occiirrat. Purro 71 ex linguæ sana
phrasten, vui quod in lexii1 Hebrzo babelur 17571T idionale , pulla voce addita , Venini ubique siguilicat.
reddit frequenier 997 To ' quibus verbis Deum Possid bil ea . Exeniplaria plurima legunt zlast
opt. max. apud illum scripiorem denolari nolissi uygel gayet : sed alia , alyue illa non contenioridi,
mum est. , cui lectioni
Taüte vulgatum non tantum
In serras formatas. Ceruissima hec est lectio , et habenl auctoremxinpovspurtel
liuni sed etiam interprelem alle
greca versioni consona, que habet e tuintá os és pulari cernimus .
peyous magna idowni xamous TEPITTY PCecosis. liujus VII . - Non senior neque angelus. Diver- italis bojs
siipersiilit vestigia illiss. illis qui in seres formulas que in versione Lxx , et vul. atque hac occurrit,sa
habuerunt. Recepta hilc usque lectio , quze in se re - tio pelenda est a vario vocis 13 siguificalu ; b &
Tornulas posuit, liali alicujus libor: rii videlur com - eniin defective scribi nro 7 bulahau
mentum , qui (quod id genus hominibus solemne est), B bus seu legalus posuere. Ilus sequilur Tertui. ed .
ea apposuit quæ ipse magis sibi visus est intellexisse . Marc. I. iv , c. 22 , et prophetiain lomo moto
Tola autem hæc perioche , in Spirensi , Remboldi , asserit. Latina vero versio vorein Episous in en sige
Erasmi et Manuui editionibus desiderata licet fueril ; ficali accipirbal , que senem dental. Hieronymits
tanveni cum in impressis aliis comp real, et in miss. autem sensu radicis 73 tribulaium reiidit.
quam plurimis habealur , et insuper vulgalam ver- X . Præslat agunem . In Lxx exemplaribus passis,
sioneni minime referal , retinenda omnino videtur. et Justin . Mart. legitur xupi iapiye kita;
V . - Vocavil eum angelus Domini. Suffecisse poterat eti:lım olim videtur lectum xúpros ruptzer für Sie
ad vindicandam hanc auctoris nostride Cliristo ante emin non modo luc in loco auctor nosier , sed el alibi
gelo foileris sententiam , locum parallelum novi in Epistolis, et etiana Ireneus el Tertullianus bocum
testamenti , nimirum I Cor. x , 9 ( pro methodo a me ellerint.
usurpala ) apposuisse. Quis enim contra Dominum Cognoscat ul præſerat mala , commutabil bonen.
jusum , ejusve Apostolos veleris in trumenti interpres Lectionem
Lectionem hanc genuina puto , utpole mss. fert de
hanc genuinam
eril ? Sed cum novatores in hoc argumento mum priesidio munitaru , ac etiam brenri sole
nihil non sibi licere crediderint, et audacter doceant, fulton (qui rarissime ab auctore nosiro dissenlitin
Angelum qui olim Patriarchis el Mosi appunil , et Scripturarum recensione) ; el demum ad LSI DS
Jeliova fere perpetuo appellatur, creatorum el mi lem propius accedenlem . AgriOsco pro communi
nistrantiuin spiritum satellitio annumerandum : apud Iren . I. II , c. 26 , a Fruardentio fictum conus
unde Socinianorum placitis p: tenti:simus aperitur nicavit; sed ipse faletur quod in aliis editionibus al
adilis ; (quid enim proderit ostendisse , Diinimum ter h belur, el crie in ms. Arundeliano priori modo
nosirum , Deum et Jehova , in S . Scripturis dici , si Scriplum reperio . Foriassis voces a vulgato in erpické
boc pariler Angelis quibuscunque legationem ali - descript:e, felicius hebripam veritalen, exh beren :
quam Dei vice obeuntibus tribuatur? ) non pigebit sed non quæritur quid optimum , sed quid a Cyprian
dixisse , dogm : lioc al universe primitiva Ecolisie positum .
sententia ei lide omnino abliorrere. Quod Christus Ipse luum observabil, Vulgata lectio que ipsam re
ceu angelus fæileris vixòMwser xai to Apud xai tinet, haberel fautores in erudito hoc seculo,
τοις άλλοις απλώς Πατριάρχαις φανείς και ομιλησα; , per si non nullos plus valerre partium , quam veritatis, utcome
multas paginas diligentissime probal Jusunus in quæ miniſeste, sudiuin . Cerie Irenæus ter lucun e
Dial ado. Tryph . atque eliam in Apol. 2 . Similiter modo, quo auctor noster, cilat ; observas
disputat Irenæus I. iii, c. 6 , el l. iv , c. 17 et 26 ; prorsus
dun vero in Græcis exemplaribus olim lectum fuse
Clem . Alex Pædag. I. 1, c. 7 ; Tertul. adv. Jud . c. durós gou tnproei, licet ipsos scripsisse Telprssi mion
9 el cont. Marcion . I. II c. 27 , el coni. Prax. c. 16 ; sil dubium .
Origen in Es. Hom . I. Porro in eadem varsabuntiir
sententia qui secuili sini Patres , Euseb. Hist. Eccl. X . - El homo est. Inscrutabile, inquit yn ), desperak
1. 1, c. 2; Basil. adv. Eunom . I. uel I. Iv ; Athan. . morbidum alii. Iu Hebræo habetur i7 UZXTHEFOI
1. iv . coni. Ariun.: Hilar, de Trinil. I. Iv el l. XII ; sæpissime defective "cribilur , ui male sbin po
Greg . Naz. oral. 35 el 49; Ambro -, in Ep. ad Coloss . Sustentaculo sit ta holein , el hominem significet.
c. i. v. 15 , el in I Thes. c. iv, v. 16 ; Augustin . Ep. Cerie Tertullianuis ita lextum hunc reddidit, ał Osiet
112 ; Synodus Antioch . et Syrm . apud Athan . derel (verbis Hicronymi otor ) quod homio sit Downies
Non deeril. Lxx babent. Tootechnian, prix timore n aique Salvator, secundum dispositionem carnis assum
dimillet lulelam . Terl. celubil , præ timore subdu- * plor , nuliusque possil nalilibuis ejus scire mys eris.
cel se. Loca sunt adversus Judæos, De carne Christi, AA .
VI. - Illi Deo. Lxx posuerunt cūs 9Ell To OpOinti, quam
emphasiu minime prætermittendam duxit auctor Procedel homo de semine ejus. cxx hahent la
nosier. Locuin pariier,allegat Joisiin . adv. Tryph. offeeävs pu tos Êx TOū o TeQuatus aütoü . 1572 na co
Omnis Rirus. Heb . 50 11011 modo vallem , scd et de silila, p.overbiali ..pud Hebreos I Culione -
rivim significat : scd Esaias hic loci :ilja voce , scil. minui a parentibus oriorum deriv. tionein depola .
xa 111ilur. In lectione vero onines ſere codices con Unde non tantum hic LXX , voce... 072 63c . credo
sentiunt. : sed et Targum per Xaba interpretatur.Nouri
Nomine ejus gloriabuntur . Du sive nomen, Deum dunt eliam polerit vocem 173 Yue seruitur, in ei
apud Hebrocos sont. El sub hac notatione hic intel significalu intellectam videri quo brachium refert.
lectum arbitrari las eril. Cerle LXX 901 xaTeXQUWrocy . xupliúscy lucy , idem prorsus est qud
14 . posuerunt , ‫ יתה שם‬non ‫ יתה‬legisse cer - Ps. L \ XXVII, v.mond@
‫ו‬ ‫ל‬ ‫ל‬ ‫ו‬ ‫כ‬ ‫ל‬ 25 , dicitur, fem sy bejessa si
tum est. QUTOü, nei
Deus benedictus. Locum hunc allegat Irenens l. III, lisebit, in verbis
vois de gran
Êy Totaproxiine sequentibus MAN advertise
avto . Demum tamquam
c. 18, et diligentissime premit Tertul. adv. Prax . aan lectum , utworferat gery. inquiunt LII. Imajú
parag . 13 et 15 . Etmerito id quidem , quando ut Pro- Symmachus pariler, ' why,TETKI ÚRGO peny . Ex Ezech .
 1101 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1102
XXXVII el xxxix, el Apoc. XX, 8 , discimus per Gog A siam pertinet ut Judaeos habeat confitentes ; qui tal
elMagog (gontes imprimis barbaras) hostes Ecclesie men ul se expediant duplicein comminisillilur Mes
designari : at hic dicitur illis regnilin fure Cliristi : siam , allerum ben Josephi, humilem illum quidem , et
quod ex Evangelii pr:edicatione eventum felicissime hic loci descripium : alierum ben David , principem
sortituin est. ei bellatoren . Quod ad verba hiec alliner, ex iis Saint
XI - -El fidem consequelur . Flotesow durdu evt aixes, que geminam inter Hebrieos .0iliuntur lectionem .
in lxx iiterpretum exemplaribus etiamnum legitur. Et viri erudili, licet alibi lectioni: b llebritis receptie
Creilibile vero est ipsos scripsisse &T18T15W , nam in addiciissimi, illam dicendi firmam quam Lxx se
Hebr:r'o est : 170T2017. quuntur , quiete 17 vel 778 ) Outus, sive foderunt
XII – Non exigia es. Cujus contradictorium pro . habel ; hodiernie qux 7x3 iş bwv, sive sicul Ico
fiteri videlor toxlus llebreus, Pariter LXX bbent exbibii, præferendum censent
ôiry95oos si. Sed auctor poster se ulur lectioiiem D . Confige clavis . Lxx, x40r1wgin de toŰ pobou pou tis
Matthiri qui ail. oùödeuñsexigin ei. Immo vero , si R . capxus Mau. Aquilit ndeshen po vi . Unde bariolari lice
Tanchun, erudito Judeo , lides ; veritatem f1brieam bit prinam Scriptionen luisse xayiwony Joc lo
do exhibet D). Mallhiei lectio. Monel quippe ille, vocem quejidi genere ulilur Solomon Ercles. xli, 12 : 26ye
W3 quie parvi sonare perhibetur, rem utique pretio copão , es té Boulevipo , xai is now to upouuerol Vel ut
magnam denotare . Theodos. ñol TETYDÓT 5. 27 Tiebra'um non tantuin
XIII. - Jesum sacerdotem Locum hunc Domino horruil significat, sed etiam clavis confixil .
Duweit nostro attribuir Justin. Mariyr in Dial. cum Tryph. Dies ejus. Diem Domini Messie lempara designare
nec non Tertullianus adv. Jud. et adv. Marc. I. II, satis noliim . Vid . Act. II, 20 . Auctor noster pro
ex .exsovs 'egisse videtur.
7, qui ail : Zucharias in persona ipsius Christi, B xaneous, suspenditur.
1.Blant c.immo el in ipsius nominis sacramento , verus summus Deus LXX, oủxaç ãv putos : Bso; oluerre
sacerdos . Oi,vel. Quid scholiastes græcus luni incommode in
XIV.- Jusluis peril. llinc ad Dominum nostrum per Terpr talir. Aidarbi,vel, Tour' fgte geldenbindi, Tayap
i WIN tinere docent Justili. Mart. in Apol ll , el Diul. cum xpopku vo galebov 4.4.
Tryph .; Iren . I. IV , c. 67 ; Tert. adv. Marc. !. 111, XXII.- Texit cælos virtus ejus. Locus iste apparalum
C . 22. Itin pariter Hieron .. Justus peril de quo di omnem traditæ olim legis describii, cujus mediator
cit uxor Piluli : Nihil libi sit ei jusio illi. Qui fæderis Angelus, sive Dominus noster. Tertul. 1. Jy
lotis smanibus innocens sum ego, inquit, a sumguine justi adv. Marc . c. 22 , Transligurationem dominicain ver
Tam se huju . bis illi , exhiberi contendit : quae quidem passionis
XV. -- Venite miltamuis lignum . Alii aliter hunc lo seculurie adumbralio , leste D . Lucit. c. ix , 33. No
I WAS cum
ejus;
riddunt nimirum , Drstruiamus arborem cum fruciu telur verba illat et illic constabilitu est rirliis gloric
aut millamus lignum in carnem ejus ; hoc est, ejus el constituil dilectionem vulidam , esse duas ver
Wilhelm fusiibus coerceanus. Sed maxime lilleralis is videtursiones civ dew towe
siones ejusdem lexius, hebræi nimirum , DU177277
sensus quemi LSX el vulgaliis interpres reinenl, et ty , qu:e ex homonymia linguæ issius natæ . Talis in
Targum Jonathapis agnosciID NAD NINT7 12 . seguenti voce 27 qnip verbum el peslem sinal, oc
limni Locim vitivne laudai Justinus in Drul, cum Try h . curril ; et proxima 909 quie Terram loriidam , et
afor et Tertull. adv. Jud. ciip . 10 . Nonnulli ex Rabbinis prunam ardentem denotat.
P . lignum ipsum designani, el Taxum esse volunt. Imperium super humeros. Tert. adv. Jud c. 10 :
ex cujus venenalo succo , losica confecia aulu - C Quis omn 1
ro pr (C
salon manil. ferl, andnon in capite diadema, aut in manu sceptrum ,
Fotos El accepil lapidem magnum Minime putandus est aut aliquam propriæ veslis notam ? Sed solus novus rex
auctor noster credidisse lapidem illum fuisse Chri: særulorum Christus Jesus. novæ gloriæ el potestatem et
Slim ; sed illo lapide fuisse adumbr.10111 euin, qui sublimitulem suum in humero extulit , crucem scilicet .
revera audivil omnia quæ dicta fueruni. Pariter Ter Cum levabal mams. Terl, udv. Jud. c. 10 , el adv.
tullianus circumcisos ait Israelilas a Josua, petrina Marc. lib II, c. 18 : Jum vero Moses quid ulique lunc
inny acie, id est Christi præceplis, petra enim Chuislus Alv . tantum , cum Jesus adversus Amalec præliablur, exten
Morc. I. mu , c. 16 , ct 1. iv , c. 13 . Eodens prorsus sismanibus orubal residens
sis mowibus orubat a
residens, quando in rebus tum alio
Lifelong modo Apostolis, I Cor. x , 4, dicit omnes bibisse eum nilis, mugisuique genibus positis, et manibus cadenli.
dem pulum spiritualum , el bibebunt de spiritali conse bus peclus, el facie humi volutata , oralionem commen .
quente eos peira , pelra autem erai Chi islus. dare debuisset? nisi quia illic ubi uomen Jesu dimicabat.
128.703 XVI. - Ecce nos. Pro ei legisse videliiridov, dimicaluri quandoque adversus diabolum , crucis habi
Ascendumus in montem . Locum hunc dili- : lus quoque essel necessarius, per quam Jesus victorium
genter exsequitur Tertul. adv . Jud. c. 3, et adv. Marc. essei relulurus. Ita Justin . Mart. Dial, cum Truph.
1. jui, c . 21. Super lignum vitæ . Ul secundus Adam primo cer
XIX . - Indieile curationem . Oepaneles sive cullum tius responderet, quemadmodu aller mortem per
solemnem , hal enl Lxx . Sed cum illa vox pariter ea lignum orbi inulii, alier vitam dedit . Pariter et orbe
Die Son officia denolet quit' :rgris cxhibentur ; in hoc sensu post diluvium reparilo ó Nãs êy goia Oreochr. &Toyoú
reidinit Latinus is lervres. D prvos Toie uodol, inquit Justin . Mart. in Dial.
Procedat Sponsus. Dominum nostrum sponsi litulo XXIII.---Occidel solmeridie. Prophetia hæc ad pas.
insignili m abunde eon -tat. Ne vero quis opinelur, sionein dominicam refertur, non modo ab auciore
1, Wii tenere licum hunc ollalım in hiljaisce generis begi - nostro , seil eti: Sren . I. IX , c 60 ; Tert, adv. Marc.
lio , recordari oportebil , prophelian , hinc Aci. 11, 19, J. ix , cap . 42 Ita locul Jerem sequentem interpre
es hr ab Apo -lolo Messizze assertant. Locuin Jeremie xvi tatur etiam Iren . I. iv , c. 66 . Vox seplem , ab utroque
qui s quirur, eod m modo interpretatur in comnien omis a ,
mencaruis 1). Hieronymus. Alterum qui succedit XXV. - Vivificabil.nos post biduum . Sic Tert. adv.
Psal. xvu pariler interpretatur Tertul. adv. Marc. Jud . e. 14 . el adv. Marc. y c. 43.
1. vi, c . 11. Lavent vesiem suum . Ihunc Exodi locum respexisse
Virtulis Domiri. LXX legunt ouví uews xuplou : videtur, D . Jo . in Apoc. vii, 14 .
quo miodu vocem x23 passim reddunt. XXV . - Qui assistebant vi oblulerunt eum . Produse
XX . - Expandimunus. In eamdein mentem Justin , T10 autoll Tpoon éx? r, qu :e lectio Chalupie respondet,
Jeri en god Apol 2 . et Diul. cum Tryph nec non Terl. adv. olim legebatur, oi RACECTIXÓTES reporvigayon avrdy, lit ex
Judios, c. 13 , texliim bunc interpretantur. Justino in Di: l. patei. Porro Tertullianus ligil qui
Erit pendens vila Illa Sic locum hunc interpretatur assistebant adducerunt illum , adv . Marc. I. II, c. 9 .
Tert, adv . Jud . cap. 11. Unde pro afferebant, librarii videntur scripsisse offe
Ef oderunt manus. Psalmus iste ita cerlo ad Mes- rebant. In reliquis etiam auctor noster, nec non Tert.
 1103 OXONIENSIS EDITIONIS 1101
leciionem : Justinj Martyris sequuntur, relictis Lxx. A Quirinum librum appellat. Sed quandoquidem allira
Ul suscitentus. In hac lectione consentiunt niss. numerandi ratio invaluit, ab eadem ininime fece.
codires ; rectius diceretur, ul judicentur. dendum ducimus.
XXVIII. -- Ecce dies Domini venil. Hanc Malachiie J. - An. 249 librum hunc novis omnino auspiciis,et
prophetiam sibi asserit Dominus Mat. xi, 14 . Ilon tamen anle persecutionem conscriptum ; anno 219,
qui sequitur, diem Judicii spectare monet para quo exemple , persecutio inlentabalur , assign1323010
phrasies Chaldieus, qui Psalmım xlix , respicere docet duximus. Sed ne a reliquis testimoniorum libris
127 NYT 01 diem magni judicii. Cui concinit August. divellerelur ; tractalui de Habitu virginuin , geen
de Civit. Dei l. xx, c. 24 . Similiter Ps. LXVII, qui anle Episcopalum scriplum putamus, inverso ali.
Arcr fiederis , el illic divinic presente celebrande quantum temporis ordine , priemisimus.
destinatur , mullo illustrius oxyywely illius in carne 11 . - Aut enim subjecios vobis subpningitis. Tertullia
exequitur, quod monet D . Paulus Epli. iv, 9. nus pariter per dijiinclivam particulam legit, aut et
Ut separel. Lxx legunt Tou ocazperde. Revera ex- liles jejunalis. Unde utrique legisse videntur,
tremum judicium per separationem expediclur, vid . Tous ÚTOYOplous úpŪy uiterussers, ñ eis apis:is, etc.
Mall, syv, 32. E : vestimenta lila . Täid uutá sou , LXX. Sanitas ing
Turbubuntur a facie ejus. Hæc licet in grecis exem - cilius orietur, Vulgatus interpres. Noster legisse si.
plaribus compareant; desiderantur in fontibus be delur ináziá gou. Immo cl Tertullianus similiter
bræis , legii.
Exterminabis in omnibus gentibus. Kazanan povoursels Sustineo le . Opperior, exspecio .
, Eleemosynis
Lxx habent. Qui quid sibi vendical, alios possessione BR biorum ei fide. Exemplaria LXX , quæ Prorer.
excludit. librum salis perturbate exbibent , verba bre
XXX. - Onis nuntiabil vobis. Tis kisgy ) : uhiy LXX interponiini
olim capite vi, alieno, nimirum
lococomparuisse cap. xv, 5.quanda.
hinc suadetur. 29; el
habent, qui pro 772: Ta legisse videntur. Quod se quidem in versione Syriaca el Arabica habentur.
quillir de Tómo wiowiw seu loco alerno, euphemis corde pauperis . Ey qaueisis sou , legunt LSI, pro
inum Hebritiim sapere videtur ; có ton saranns, D . Lu quoInleclum videtur , év napoio. Trwyou.
cas appeilat. Sero eratquando infernus per Tophet Magis quam sacrificium . Pro cu Ousia , Noslerle.
et gehennam designabatur. gisse videtur Qusias. Quam lectionem ago.com
Auferle porlas. Lectionem hanc genuinam puto , plurima Lxx exemplaria. Prior vero lectio Helire
licet Pamelio aliter visum , nala enim videlur exteslui consona , Malih . ix , 13 , cl XII , 7 , perpe's
gr:rci textus õpito tulas homonymja , nec a librarii relinelur.
errore poluit contingere. Loca ex Psalmis que hic Omnia isla observavi. Qux in sacro textu sequuntur,
congeruntur, Domino nostro vindicare supervacuus a juventule mea prætermisit auctor. Observel vero
essellahor; siquidem pleraque a Judæis ipsis Messia lecior loca hæc ipsa pariter conge-la in libro de
tribuantur . Dominus noster, Joan. x , 1, siipsuni por - Opere et Eleemosyna ; quæ iis que dixinius supra,
tam prolitelur ; atque in hanc mentem Clemens inpag. 13 , de Cyprianimeihodo in laudandis S. Scrip
Epist . ad Corinthios, geminum locuni Ps. CXVIIJ , AYOL- liiris , prorsus respondent. Immo el librum bone
gat! Mol aulas olxologÚvris interpretalur. eidem asserunt.
Ministri mei lurbarentur. Úgwrigouro, inquit Aposto . U in omnibus locuplelemini. Sic aliqui greci co
Jus , in agonia versarentur : Dominus suam agoniam dices legunt, ivde ev tão .
descriplurus ait, nunc anima mea (urbata est. Neque diviles. Quam lectionem mss. exemplara
Paravi! pater meus. Constans est auclor noster in greca luentur , quae habenl unod code tousious. Et
hac lectione, quemadmodum etiam Irenæus. llim quidem quip ex adversa parte sequunlur, nimirum
pauperuni, debilium , cxcorum el claudorum distincta
agnoscil ms. Cantab . velu -tissimus, ut et alii codices mentio
græci, qui legunt ó ñtoiu.doc Ó TOTYP you. , lectioni huic favere videntur.
III - Dum enim adhuc pusilli eralis. Additamentum a
CIRCA ANN . CCXLIX . librario forte adhibilum , abest enim in lib . de Zelo &
Livore , ubi textus hic laudatur. Simile apud Irenrum
TESTIMONIORUM LIBER TERTIUS. occurrit I. iv , c . 75 :Lac vobis potum dedi non escan;
nondum enim poleratis escam percipere.
Liber terlius. Liber hic licet in editione Spirensi, Charitas magnanima. Marpuouusi. Magnanimem Ter
veteri innominato , et Remboldi desiderelur; in tullianu s appellat libro de Patientia . Sed longanimus,
Erasmi, quæque ipsum seculic sunt omnibus, dein . vox pariter barbara , magis obtinuit.
ceps reperitur. Porro mss. codices possim exbibent. Non influtur, non irritatur . Codices græci passim
Genuinum esse auctoris nostri scriptum , superius legunt oύ φυσιούτα
rimi halent άσχημονε
ι, ουκ LL,
où puricŪTO ϊ : sedi ,Iss,quosquampin
cù ouorine auctor
ex Hieronymi, Augustini, aliorumquc veterum suf. noster videtur secutus. In libro de Unil. Ecclesie ,
fragiis ostendimus. Mantissæ autem loco addere eodem modo textus hic efferuir .
etiamnum licebit, non modo litulum 54 , hujus libri D . Discrimen ullum . Hanc lectionem
disertis verbis ab Hieronymo laudatum fuisse , sed tissimi codices grieci mss Bodle tuentur prolu .
eljam titulum quarium ab Augustino sæpius cilari, ianus , si quis alias
nimirum Relrucl. 1. 11, c. 1 ; Adv . Pelag . c. 9 ; De vever:indæ antiquitatis, uicialibus litteris descriplus
Prædest. sanct. c. 3 . Iulicias non iverim testimonia legil oux Pv xwpisuos in autois tis. Bezz Fero qui
quedaw a librariis interpolaia , alia verbis vulgali Cantabr igie servalur củ Oracxpitis ex aurois cocu's.
apograp, hahancprælere
Sequiorum
interprelis descripta occurrere ; sed hæc ad libri ip - polandu m , lempor
Bedam umno - tralem Porto
n . ntiato
discrepa
sius stalui non pertinent : el omnia fere velerum olim observ: sse in Relract. in Act. Aposl.
scripta ex æquo tangint. Rectius dubitari poterit an offer munus luum ad altare. Voces , ad altare, rc
liber iste ad Quirinum lerlius, vel singularis polius, dundant.
suique iuris dici debeat. Quæ adversus Judæos su - In lenebris ambulal. Vox ambulal , quamquam lic
perius habentur lestimonia ; unicum , licet bipartjluni, loci non reperialur, infra v . 11, habctur.
önus conficere videntur : quod argumenti ratio , et IV . - In nullo gloriandum . Locum hunc supra 00
Epistol a præmiss a suadere polerint Quinim mo diversi
prorsus argumenti quæ sequuntur tesiimonia , et nuimus abAugustinos:epius
rores oppugnä rel. laudalum ,dum Pelagii lu•
Epistola denuo addit: , tractalum hunc novis auspi
cjis scriplum testantur . Unde non male codex Lam . V . - Vos aulem ne vocaveritis rabbi. Si litulum is !
belhanus, præcedentes libellos pro uno ducit, atque admillere non liceat, pariter el deferre vetitum .Gie.
hunc qui sequitur, non lcrtium , sed secundum ad Nolite ca nostra . po xanoñre . Vulgalus interpres label
habent
vocari
1105 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1106
VI. -- Nudus etiam ibo sub lerram . Hæc interpre- A ut quis perjurii crimen exaggeret, cum coristiterit
tamenti loco , ponuntur, pro eo quod Lxx , brevius frequenter aut levi de causa vere jurare non li
efferuntăteleusoua exei. Infra que eodem modo cere.
adjecta sunt, LXX interpreles babent auctores : est XIII.--- Ad ædificationem fidei. Exemplaria impressa
τοίς συμβεβηκόσιν αυτώ ουκ ήμαρτεν Ιωβ, ουδε εν τοις χείλε habent opis oixoãourn pis xpelos: sed pro lectione alic
σιν αυτού , loris nosirislant plurimimss. el habent repos oixodopix
Stimulus carnis mere . Vox meæ redundat. Quod se T9s Teistews
quitur, virtus in infirmitate perficitur, ejecta vocemea, Benedicentes el non maledicentes. Pro růhogeita, vai
universalius quoddam lemma conlicil. μη χαταράσθε, legisse videtur nosler εύλογούντης, και μη
Quam lala ! Compluten -ia Biblia , nec non omnes fe . Horopouvol.
re velistiores codices muss, pariter legunt ti save, ad XV – In hostiam . Habelur hic lexlus in Epist. ad
miralive. Rogat. Et utrobique legitur, in holocaustum hostiam .
In locis impiorum . Pro ipa legisse videntur LXX Cyprianum tamen scripsisse pulo , in holocausloma;
inter; reles 01202. Monel Pamelius Excusos codices sed librarii ex loco Sapient. III, 4, qui sequitur , et
ingeniis suis, ad immulanda omnia nimium proclivi-
habuisse in marginie Ecclesiastis mi. Sed neque ibi Grce bois, corrigendum pulaverant, et reposiele in holo
ce reperitur, neque in libro Sapientiæ . Goulariis con
tendit Ecclesiaslis ni, scriplum haberi. Sed 'lllis
reveraconin causlim hostiam .
XVI. — Liberat de malis. Si verax testis in causis ci
Provisbiis Solomonis XXVIII, omnino reperitur ; quem vilibus, et communis vilie negotiis tantum valet :
librum Sapientiam Solomonis
Monis frequenter apellatauctor
Trequenter apellitauctor multo magis qui Dei causa mariyr.
nostror . Tollenles gremia. Idem quod cremia sive fasciculi
collicibus redemptionis.
VII. - Inquidielegunt Consentit cum iis grecis
ex nubpm . surculoruin aridorum , que eodem ſere modo colli
IX . — Sic adimplebilis legem Christi. Eodem modo gånlur lit manipuli spicarum . Ulpian. I. lv. De le
gal. el fidei com . I. XXXII : Sed si voluntas :ion refra
textus hic laudalur epistoli ad Antonian . quasi legis. gitur, el virgulæ , el gremia, el sarmenta, el supera
sel, ούτως πληρώσετε τον νόμον του Χριστού. menta
X . - Non nisi soli Deo subjecta. lxx legunt Ouki tte cap . 32materiaruin
: Muslum in continebuntur.
vasa defrutaria Columel.
deferemus,livlevique
. XII,
0 :0 ÚTETEYTTETUL ń yuxer pou; Legisse videlur auctor primum igne ex tenuibus admodum lignis quce gremia
poster Oůx ñ ü Deus. Vulgatus inlerpres imperative rustici appellant.
ellert, Verumlumen Deo subjecta esto anima mea . XVIII. - Non esl meus discipulus. Cyprianus pro uou
Responderunt autem Sidrac. Locus hic Cypraniani άξιος,
mo seinper fere obversabalur Non modo in bis libris , Luc. v legisse
. 26 . videtur μου μαθητής. Ει ita habetur
sed in Exhort. martyr., Epistola ad Thiburilanos, el ad Pro eo qui dilexit nos, dide TOū iyun tysauros muže, alii
Rountianum in medium profertur. codices legunt õde tón Kjat1,5417C . l'ulgalus habet,
XI. ---Lumbi vestripraecincii. Recte locum hunc affert propter eum .
auctor noster, in probationem lemmatis sui Ægypti ' XXI. - Eadem enim agis quæ judicas. In nostris
enim servillis, et in lerram Chanan;eam transilus ; exemplaribus legimus, Te yap durà apártais ó xpiresy :
starum nostruin sub peccati tyrannide , ei libertale sed Noster legisse videtur. vnd zoáceele a overe. Et
Evangelica adumbrabant. postea pro TOLŪTak , tá xuxh .
Empti enim eslis prelio magno, clarificale el porlale. C ' XXVII. - Luceli sicuit luminaria . Non indicative, sed
Legis -e videtur auctor no-ter ngopéseinte jap popis uus imperative intellexit vorem galveg ?!.
yáins. @ochoute, xai BugTÓSOTE El quidem posteriori XXVIII.- Non posse in Ecclesia remilli. Hæc prima
aidditamento favent exemplaria : certe in lectione fronte hypothesi Novatianæ favere videntur ; sed
hac constans est auctor noster . Scripturarum que afferuntur suffragia , ad peccatum
Quasi non ulantur. In textu græco, ós min xelTCE adv. Sp. S . vel saltem graviora flagitia (el quidem
z posuere. Que voces non male versionen islam prima Christianismitempora nullam illis veniam ſe
admitunt. Sic Plato Epist. VIII, our oplüss xutaxt cere ) re-tringuntur. Porrro cuni ex priscis moribus,
Zpritui oopro publice delinquenies, Ecclesia essent pellendi ante
* Porlemus et imaginem . Quod iis exemplaribus con quam ad poenitentiam admitterentur ; recte dicellir ,
sonum ; quze leguntqopóswyer. non posse in Ecclesiam istiusmodi fagiliosis remilli.
Placere ei cui se probavil. De probatione militari In eamdem mentem dicit aliclor nosier lib . de Habi.
plurime extant leges imperiales. 1° Origo inquireba tu Virg .: Nulla sit venia ulira delinquere, postquam
iur, ne forle mililie obieniu nonnulli Curias deluge- Derm nosse cæpisli. Vid . ad Hebr. vi, 4.
rent. 2° Alas speciala , scil. lil sil decimis octavus XXIX . - De sæculo esselis. Corrumpere et corrumpi,
annus explelus. 3° Statura, il sil quinque pedum et sicculum vocatur.
sentem linciarum . 4° Sialus, l1l non servi, nec qui XXX . - Oliod quis Deo voverit. Pamelius suo more
vile genus ignobile exercebiint. 5°Robur, et habitudo voli monastica hinc nobis commendat; parum mentor,
crp'iris ; quorum diversa ratio , pro diversitate nec temporis, nec scripti istius rationem , istiusmodi
eru :stris ei pedestris militiæ . 6° Secta , ila Judæi, el D vot: posse respicere .
aliquando Christiani, armila militia prohibiti . Maledictus
Vana seclamini. Secusabsurdis adhæretis, in gra - Chananex perqui facit opera
anaihema seu onDeidevolæ
negligenter.
; undeGentes
qui in
co lexini habetur ocquarisco' s. bellis istis qu. Dei auspiciis gerebantur, victis pe
Spirilıl sensis vestri, soos vrün. Iisdem verbis lo - percit, tamquain juramenili violati reus peragebalur .
cum hunc effert Tertullianus lib). de Anima, c. 45 . Porro bella non sine volis olim suscepla , Abrahæ ,
In juslilia , in sanctitate et veritate. Libri impressi Jenlhie, Israelitarum passim exemplis liquet.
passin luguint d'y SexOLCOÚVra xal óslóanto tis vindeidis
Sed plurimi codices mss. leclioni auctoris nos illaXXXI. — Non resurgent impii in judicio. Judæi in
erant sententia, se solos in judicio venturo si
tri accedunt, nimirum iy Olxelnouvn, xai colorati, xai slendos.
1.2.nbeid.. XXXII – Generant el generatur. Græca quædam
Quomodo Deus manet in æternum . Additamentum exemplaria , cum bona Painelii venia, legunt gevaye
hoc a iunde videtur peli'um . Tao xai ysuori. Quod sequitur minus latinumi, non
Pascha nosirum iinmolalus est Christus. Impressi nubuni,neque nubuntur, :pud omnes lere Pires La
leg it lázY . Guoy DT: 1202 2032n Xiards. Sed iss. tinos relinelur ; vix enim aliier voces in grieco lexiu ,
(grump'aria pas im habent Iléryo nuôy doúen SpurTÓS. OUTP yapoūg , UTI ixjquistoupal, lolidem verbis exhia
Cui lectioni vulgitus interpres consentit. berentur. Vulgalis interpres Lic. XX , 24 , habet,
XII — El si vane jurarerit. Post versum 10 omiltitur Filii hujus sæculi non nubunt, et traduntur ad nuptias.
Ondecimus, et apponitur duodccimus; quia non opus Ollvd
Qlod stalim
slalim sequitur , neque enim incipient mori,
 1107 OXONIENSIS EDITIONIS
grecis ijs acceptum referendum quæ habent ocre A Ecce breves dies homini sunt ; sed mis sequitur auc! er
yep Toldreiv fri, isangedon tú 0:% , ris avastasews vist noster,
LVII. - Non eribis inde. Texllis lic affertur at
ris.
Sic et mulier, el virgo . Consen 'it jis griecis mss. probel , fidelim emendarimalis à Deo inuni.sis in
que legunt, xaiin gura , xai se a poénos ń anos , us hoc cæculo.Nimirum solus infernus parnaruuiproprie
ριμνά τα του Κυρίου. diciari lociis
Nisi panis sanctus unus. Codices Lxx quid in ha - LVII . - De qua sola . Eviteláury Go ! Tuúrou páruks.
bent ei os ó cos. qu.15 voces singularein panem bent Lxx , qui prieiverint in additione vocis Sola.
denotare credid lilctor noster. S d exemplaria ime Corruptivum istud. Eodem modo legil Tertul. &
pre na pos-im troint nylocã prol cisiv Resurrect. Curnis passima
XXVII - Deus judiciuin luiim Regida. Locum hunc Mors in contentionem . Eis viros, apud Apostos:
Mes jie sseroit auctor, nosier c. libri superioris. sed netir noster . et pliam Tertullianus legi.se -
Is qui sequitur G : . XIX . 24 , a Patribus pissim ut denlur eis veixes. Lxx posuerunt, Over XIII , 11, Tim
Personarii in Deitate distinctio com : robeillr alferri ö'xn sou Déveze ; Toữ cd rintp:y gou aon ; Ei rekiti,
solit Videal lector Justin . in Dial. cum Tryph .; Iren . justic : (oralisia non sine contentione peragunle?:
1. MI, c. 6 ; Tertul. adv. Prax ; Cyrill li in Joan ,; quique causam obtinet , vicissa pa - sim dicilur. lo.
Alban: s. Epist. de Synod . ; Hilor. l. de Synod. ; Lulur Griecos interpretes 27 non pro pésie , sa
Hieron . in riv Isai.; Ainb i de Fide. sententia a judice prolata accepiss . inu er leginse
XXXVI. - Ad Ponicos. Sic Terl, in Scorpiaco non ut nos 79 seri 7x quod Chaldæum frei se
XXXIX - Tradabil untem se judicanli iniusle. Co- p versu 10 constat. Porro advertere licebil , Beactia
dices nostri legiuit xfiveuse oudiws. Seit ligisse vide - grica exemplaria pro môr , cum adictore nostro , e
tur nosier , tapiwav dùady to xp'yeyil o xws, respectu ! ! o legisse 0 2v9,T€.
ad Pilallum el Caiphun nabi o. LIX . - Similes fiant. Nihil gravius accidere poi
In higura Dei consi ulus. Tertullianus legit , in Idololatrie , quam ul Deo suo sivilis reddatur.
effigie Dei constitutus, Adv. Marcion. I. v. c. 20. Vul. LXI. - Ul auferant proximo la Lxx ; sed Spine
gallis, in forma. The . . rectius , Ewe Teü Hi útépzev zónov. Vulg !
XL. - Tubscondilo reddel libi.Quod sequitur disa legil. Usque ad terminumn loci.
yepon, in pluribus mss. I . est quod olim S. Augustinus lic rogulur. Il spanadeiro . Nunc mendici piries,
observavit. De Serm . Domini in Monte. l. 1, c. 5 . m ais rerum vicibus, agii Dives, el Lazarum med
XLII. - Fidem in lolum . Sic capile sequente, in Vulgatis interpres el alii, voceni reddunt in alieu
tolum dilictum in vobis esi. signilicalu , hic consolalur.
Justus (rulem ex fide mea. llunc locum supra trac- Habentes exhibitionem . Phra is Tertulliano perjelin
laviilis lib. I ud Quirin . 1. 5 . cum de vicli quotidiano agit. Vid. lib . de Idol. 6.
XLIV .-- Starim consegui. Alibi consecutio pro bap- 6 . 8. 12 , deCorona. c. 7, de Monogim . C. 16. El
lismo ponitur c. 97 , ad fidem el consecutionem pro . quidem locutio a Iritura lori quod vterque esenti
perandumi. Pirriter Tertullianus lib de Bapt. c . 19 : musta : na exhibere , illic sonál vile necesari
Si qui pondus intelligant Baplismi, magis limebuni shippeditare, Paulus in L . Nesenvius. ff . de negos
consecutionem fic opponirur stallis competentium . gesl.: Pone , peregre patrem ejus abiisse , el male?
Leges Ecclesiastice, girl pusiqnam donim discre - dum in patriam rererlereliir , lam filiuit quim Alif
lionis spirirucna ces asset , cavebant ne Judei el C ejus exhibuisse. Sic Ul . 1, ff. de oficio prefect urb .
Giuliles aliiqne indigni prirpropere per Bap:ismu! Sed el patronos eyentes de suis libertis querentes audi ":
admissi, christiano nomini dedeciis inurereit ; non maxime si agrus se esse dicant, desideren que a ibats
debent, nec possunt, gratix divine prirjudicare . exhuberi.
XLV. - Por patientiam erpectamus. Sic in lib . de Elmuscipulim . Muscipulam , menyis. Gloss, velus,
Bono Palientiae , ei hic loci probaj legunt mss. Quod Machina quidem animaliulis liguricuri capiendu salis
olim legebatur per speclutivnem speramus librariorun apla , sed homini prorsus indigua.
barbriei inplanun . LXIV. - Continentia castilas. Consentil iis mss.qui
XLVII. - Defectione deficial. Tà reános nou hic lan - addun oppia..
2011 , sed etiain in gratci exemplaribus plurimis LXVI - Continente disciplinam . Sic residit locum in
deesse observas e non niyebil ; pariter habel commá lil). de Habitu Virg Leginnt uss opéę459€ taiceles.
proxime succedens , xà à 59syy.SOUT! Oi isto:is, quod Fortasse olim scriplun opáza 50€ tradlou amplexamini
Theodotionis erat addilamentuur , ui graca bbrieis filium .
responderent. Symmachus rcclius vertilxai oxénonice LXVII. - Prurientes in audiendo, scalpenles aytes.
per' 6o . . Alternim liorividelor ex margine desumplim .
XLVIII. - Non Penerandum . U -ura apud Scriptores LXIX .-- Siquis pulal se sapientem esse in robis ,musida
erclesiasticos prpeluo male andil : elmerilo , quan - huic stultus fiul. Legint exemplioria nostra ci :4 :
documque ob moram perunije ob inopiam non so copos siyzeev ca aicine coura , uapde yoxsw . Noster att
lutie pretium exigirur. Alia fortasse ratio est pe - ctor aliter distinxisse videtur ,nimirum eſ tis erxci sopis
cunirum quas qui accepit in lucro ponil : nisi p cives dy suiv ,to ni JVC Touros Mapas gevés ?w .
qualenus leges positive contrarium statuunt , aut LXXIX - Quoniam ipsi Deum mdibunt. Quiprecan
sc:inda'um alilor suadel. tur faciem Domini requirere dicuntur : et quos Deus
Homoautem qui eril justus. Voces iste ad supplen aversalir, dicitur : veriore faciem ab jin,
dum sensum a sequentibus apposite LXXX. - Nullium haberes porestalem .Recle ista , licet
Sacramentum fidei. Mysteria nimirum non evul Pilano dicta , ad Diabolum referuntur : ail pariler
ganda : quod in omni religione semper obtinuit. enim Dominus, hanc esse illorum , nempe Juditorun
Quod hubuimus fucere. Locutio Tertulliano frequens, horam , eidell 'eps subjungit poleslalem lenebrardill,
lib . de Alim . ( . 55 : Babes el regionem inferum sube Luc XXII, 55.
terraneam credere. De pudicitia c. 13 : Erudiri habe LXXXIlI. Von faciesis cirrum . Eesópy vertunt LSX,
rent blusphemundum non esse. quod llesychius explicat (si ariolari licet post la
LII -- Regnum Dei inira vos est. Posse homines saubonum el lleinstum ) lil silxou de supe asn415243.
gratii divinge obicem ponere , vix illustriori docu Tojisura in su apud genlem Pilest uie tinitirain
mento quis ostenderit, quam quod Messiam praesenie Phaselitarum , etc., eo Israeliti: velila . Terind. de
en risque requirebant Judæi : immu odiis inexpia Virgin , vel. notal Germanorum cirros Quod Taciio
bilibris prosequebantur . interprele , de Morib Gurm , psi, obliquare crine ,NO
doque substringere . Effigies barbæ , est, 8115 Toh terpeso
Nec unus. Magis ad mentem veritilis Hebrær , vos apud Lxx.
habent vulgati interpretes : Nonne iu qui solus es ? LXXXIV . - Periclinbitur in eis siexciderii ſerram .
1109 SELECTE IN CYPRIANUM NOTÆ . 4110
Lectio hæc a Lxx desumpia, interpunctione tamen A rum malus quidam genius, et racodæmonum prin
muiata . Apud eos verba in duas periodos distingirin - ceps. Tert. de Resurrectione carnis c. 25 : Bestia An
tur : Excess go)a XLVOUY ÚTEI ly aürois. E « » Extion to or lichrisius, cum suo pseudoprophela certa:nen Ecclesiæ
örpeov, etc. Rectius vulgaliis interpres Hebr.cam ve- Dei inferat, atque ita Diabolo in abyssum rrleg to elc.
riiatem exhibet. Qni scindit ligna vulnerabilur ab eis. Que respicere videntur Apoc., xx,ubi Draco, Serpens
Si retusum fuiril ferrum et hoc non ut prius, sed he. antiquis, qui est diabolus et Satanas describimr Cerie
be almın ſuerii, multo labore etacurlur. Hip inlylus martyr aperie eral in illa sententia , Anti
XCIV - Quicumque ederil panem , ant biherit cali- cliristum fuisse ipsum diabolum phantastico et aereo
cem . Pamelius in lucem hunc, lib . de Lipsis , ait, le corpore conlectim .
chionem hanc nolan dignum contra eos quinecessitulem Sanguinis eljusione. Grieca habent xai aina tos,
urgent communionis sub utraque specie. Nimirııı , i lo xuà Tulatoữ. Si verbis isiis interdictus esset an
judire, hinc conficitur suflicere ad Eucharistie per - guinis esus , tantuin abessel ul juberentur Chri
ceplionem , utquis solummodo panen edat : proinde Stiani abstinere ab effusione sanguinis ; uit, quod An
et dicai pariter,non minus sufficere , lit quis calicein gustinus contra Faustum Manichæum , 1. XXX11, cap .
solum ljbal. Porro ait, ndverlend. m venire hujus loci 19, rerte admonet, opus esset ut caluni sil,Ne quic .
expositionem , de præmittenda exomologesi ante Eucha - quam ederent curnis, cujus sanguis non essel effusus.
risiiam Hoc est, confessioneni auriinharem sacris illis Unde Levil, xvii, 13 , id ipsum in mandalis dalur, ut
my-leriis necess::rio jis requiri ; scil. mandala nit Sanguis lumjuam aqua effunderetur. Quamobrem ple
quis se examinel, id omnino jubet, ut singuli examen rique er veleribus, qui in ea erant seulemia , angui
alienum subeant. Certe qui hypothesi sile sic patro - nismentione ejus esom fuisse interdicium , Suff cali
cinium pr..sial : lacendo impensios Comendassel. mentionem , velut supervacaneam præleriere. Cujus
XCV. - Ne adduxeris impium in habitaculim justo . autem , quantijale momenti sit illud additamentum ,
run . Sacerlextu's babetD o w n 58. quod xai 651. av Heni oblinte úpisylvecosi, érépoes he Trolein, et
litrum hier, præcepta liliis Nuachi data respiciant,
vulgalus interpres verlit ne insidieris eic . Lxx vero , vi
quos auctor nosier sequitur, paraplırasi non incom
moda reddunt un reporuzánns área noun oexolesr. Yi DE HABITU VIRGINUM .
deniur pro ‫ תארְב‬legisse ‫תעדר‬.
CXVI. - Bealus qui invenil amicum verum . Lxx ha Librum hunc Cypriano asserunt Pontius, Hiero
bent, az cupes & póvinsin. Sed legisse videtur Cyprianus nymus, Augustinus, atque ex veteribus alii : ita ut de
ως εύρεν φίλον, all, φίλον πιστόν. scriptore nulla sil controversia . Scriprionis vero
XCVII — Ad conseculionem properandum . Conse- tcmpus non pariter in confesso . Doctissimus Rigil
cutioneui , baptismuin notare supra dictum est. Ob lius po -t episcoparum compositum censel, et Pame
hanc Baptismimoram cliici olio in Ecclesi: infa- lio , dicami, impingil, quod putarel ab auctore conscri
mes, sed pro temporum ratione hac in re varialıım plum cum primum in Ecclesin Christi, ex plebeio ex
esi. Ter ul. in contraria fuit sententia lib . de Bapt, cessissel : remque sibi confeclam extra controversie
cap 19 : Si qui pondus intelligant Baptismi, magis li. aleam credil , ex Pontii verbis , qui ail , Fingenunc
mebuni conseculionem , quam dilationen . illum mariyrii digmalione translatum . Quis virgines ad
XCVIII. Dum veniunt bona. Legisse videtur Cy - congruentem puduilice disciplinam , et habitum sancti.
pria . lis ém , aul do' Scil. hoc intervallo friomir, ei C monia dignum coercerel? quæ verba , inquit, tam clare
voluptatibus indulgeamus , donee baprismus veniam significum hunc de virginibus libellu'n , a Cypriano post
præteritorum omnium concesserit . perseculionein edilum fuisse, quam inscriplum de Dis
C . - Qui videril possidebil ea. Vide quæ diximus ciplina el Habilu Virginum . Nos vero ,qui in principio
in c . 6 l. 11 ad Quirin . operis adnotavimus, verba illa Pontii , Quis emolu
CVII. — Noli diligere detrahere ne extollaris. He mentum gratire per finem proficientis ostenderit. librum
illum ad Donalum de Gralia Dei respicere ; non ob .
br; ::1 veritas label ‫ אל תאהב שנה פן תורש‬et Volg . stanle apologia illa pro secessii ejus quæ a scriptis
Noli diligere somnum ne le 'egeslus opprimat. Sed lsx ibi memoralis instituitiir : et siquidem in confesso
cum nosiro luginepia O x474 )deiv, iva, pi 15apsas. apud omnes, immo ipsum Rigaltiuin , sit , librum ad
Diversitatis hujus ratio pelenda videlur ab bomoiy
mia vocis 70 , quæ non somnum modo, sed el itera . Donalım , a Cypriano conscriptum ,cum primum apud
lionem significai, el in dialecio hebrira maledicen Ecclesium exnomen profilerelur :aflirmare minime du
liam el obirerlarionem . Prov . vii , 9 727 1720 a vulgalo bitamus, praedictis Pontii verbis, de ordine scri
plorum martyris nostri, nihil certi posse colligi.
interprete redditur. Quialieri sermonem repetit,el XXVI, Eruditissimus Lombertus, Rigaltii sententiam atio
11, inbind 1290 Soap:riter reddi potest stultus ile . argimento , ex Hiiremie verbis infra landalis, pro
rans in slulla sua. Vox ex !ollaris, idem videliir velle, pugiare stagit ; ubi dicit Propheta : Dabo vobis på -
ac si dictum esset, e medio tolluris.
CXIII. -- Filius aliissiini si obedieris. Voces si obe- slores secundum cor meum , el pascent vos pascentes
cum disciplina : ac si liber de Habilu virginum con•
dieris , reilundant : nisi forte illi quir S 011ntur xai D scriplus,disciplina ecclesiastice islus m diessel pars,
* 74775E1, per errorem lectæ fuerint si azeotrons, aut quite episcopo soli com , eleret. Sed hoc nemo dixerit,
quid simile . quisquis memineril plures libros eo arguinenlo a Ter
CXIV . - Exomologesin . Pænitentiam
lenliam nimirum .Ero
.Exo - lulliano presbytero elucubratos. Cerie majoris viden
mologesis enim est. definienle Tertulliano , prosler- tur ponderis quæ in causæ suie pripsidium allulit Pa
nendi, er humilificundi hominis disciplina . Ex hoc voce melius, verba citans auctoris no-tri , quando dicit.
ista in perio , o plura ex -culpere, est nodum in scirpo virgines se alloqui, virgines adhorlari, affectione potius
quirere ; quam operam libenter Pamelio relinqui quam polestale :non quod extremus elminnnis, et hu
mus.
CXVII - Harum lenebrarum . Deest etiam in Grie - militatis suæ admoduin
licentice vindicarel conscius, aliquid ad censuram
, etc. Parum omnino iis polus Cy
cis quibusdam codiribus, vox diagnose prianus, quibus post
Perfecerilis, slelis. Couscntil cum iis mss. qui omit- schemale rhetorico , Episcopaium , ita locutus, ceil
videtur. Demium si quis dif.
lunt ,TE CUN. fluentes feminarum mores, promiscinum balneorum
CXIX . - Inhomine veniat. Homo friturus est. 0110d usum , et splendidum vestium apparalum , hoc in opere
reges Assyrii et Childai Israelitis , hoc Aulichrisliis notalos observaverit , hiud facile sibi in aniinum in
Christianis. Quemadmodum ergo sub Luciferi cælo duxerit , persecutionis Decianie tempora describi.
rientis schemale , regis Babylonja clades designaba Stet ergo , orucialum hunc ad an . CCSLUI, tad illa
tur Isai xiv, 12, pari etiam terroris apparalli a primis quæ , teste Pontio , presbyler fecera' Cyprianus, refe
Christianis descriptus eral Antichristus, ut sis nimi. rendum . Velerem libelli hujus titulum , quem editio
 U111 OXONIENSIS EDITIONIS
Spirensis , Velus innominala , Remboldi, Erasmi, Ma - A quam totam faciem prostituere. Quaspropterea ind
mutii,Gravii, et pleriquemss. codices tuentur ; quique cissimas ail Romana quædam reginu , quod adevo
simplicissimus videtur, el operis contenia common magis, quam adamari possini.
dissime exhibet, nec non Tertulliani nomenclature X . Non utantur. Vide 1. in Test.ad Quir.,c.2.
proxime accedii, retinendum censuimus. Tertullia Peirus etiam . Si in tanta dignatione Apostles,
nus, lib . de Culiu Fem . docci , Habitum duplicem ulum : m paupertatem subibal ; frustra sibi place
speciem circumferre, cullum el ornatum . De his Septia femine christianæ in divitiarum affluentia.
minis senissim egerat in libris de Culiu Feminarum et XI. -- D 'scribitur civilasmeretrix. Lacrim buncn.
de Virginibus velandis. Cum vero rem lotam unico riler laudat Tertullianus l. ji de Culiu Fem .,c. 17:
volumine absolvere stiluisset Cyprianus, nihil insti- Illa civilas valida, que super montes seplem , et ph .
tulo ipsius accomodatins esse poluit, quan 110 in rimas aquas prasidel , etc . Vid . lib . III Testim ,ad
fronte operis Habilum , vocem latissimæ significatio . Quir.. c. 56 .
nis adhiberet. Pontium , S . Martyris libros describere XIII. – Incessu pedum trahentes lunicas.Has na
potius quam citare, res estmanifesta ; unde licet ille voce llomerus appellat éaxeritiahous.
de congruente pudicilis disciplina, et habilu sanctimo- Principales filiæ Sion . Vuugalus ad llebriam reri:
nia digno,mentionem faciat ; non proinde lilulum li talem accommodatius reddit : Decalvabit Dominustet
bri estendendum existimamus. Non magis quam quia licem filiarum Sion . Quod posipa exinde deilur,rate
S . Hieron . librum hunc, volumen de Virginitate ap- labit Dominus habitum , úvera útai TÖ oxium, quada
pellat , Epist. ad Eusloch ., sic inscribendum cen - exemplaria felicius legunt adisyurwue.
semus. m Lunulas. Myvickou sunt ex Symmachi sententia
1. -- Disciplina custos spei. Utramque fere Tertulliani ” Meyekned ,et HesychiiTepez peyndex,uzivanid, sepeda.cat,
paginam implet disciplinæ vox ; el apud eum omne rever Lix conjunguninovísaquexai cózá9:42.istu
pietatis officium hoc elegio censetur. Patientic, lidei, aulein interprete eodem Hesychio é 2252 0:26.0;teet
orationis, s: nclila is, monogamie, pudicitie discipli scil. monile collo circuimdalım , appensa gemna .
nam passim commendat. El tractaluni huic supparem let ornari. Respectu cujus Hieronymusvertitlun.az
de Virginibus velaudis, disciplinic mentione sepius bullas dependentes ad lunæ similitudinem .
repelila in cobal, atque ibidem Paraclito sio hanc in - Discriminalia. Acus discriminalis , apud latinos
stitutionis prerogativam tribuit. Cyprianus vero , ma- scriptores res satis nota. llac Fulvia mortoi Cácere
gistrum ad aras sequitur ; felicissimis auspiciis, ila nis lingam Transtisil.
imitalus semper, ut corrigal ; atque ut is sit quein Bolronalum . Quicquid ex adverso senserint Rhena.
alii luto imiteniur Quæ hic congerumur S . Scripture nus el Pameliiis, videtur bolronatus auriun orta
testimonia , reperire est Epist. iv (ad Pamelii nume mentum . Hesichius dicit Botaciola iwap's oli
ros 62) de Virginibus. El quidem auctori nostro so Horum bolronaluuin meninil Terul , l. ij de Coli.
lemne est, pori in causa ,iisdem armis ex lilleris pro Dextralia. Que fuerint it LOŠE hxc, vis ledicin
ductis pugnare. intelligitur, quam ex Tarpeiie virginis pacto, que
Retinaculum fidei. Cui , ceu funi nautico , fidei ani referente Plutarcho , prodidisse diciinis arcem Route
chora alligatur. Sed contrario prorsus sensıı Tertul., Sabinis stebuk satu tüy yourüy spay,overtypay. Val
lib . de Cullu Fem 11, vucat mundum mu iebruin , reli- Exod . xxxv, 21 ; Num . XXXI, 50 ; Il Reg. 1. ll.
nacula speinostrc , scil. quix spem non sustinent ; sed Aqınla xicoãver. Sprylovos Barycáiyor. verlii. Sed i
morantur. C istis omnibus græca ab llebræis, latina ab ulrispet,
II. - Vivendi limorem . Dixeral supra, Fundamentum el auctorem nostrum ab universis plurimum discedere
omne religionis ac fidri, de observatione ac limore pro - nemo mirabitur ; qui gestaminom , praesertim multe
ficiscilur. Insiiper slalim , Ne quod sanctum el purum brium , in qualibei gente , el quovis sæculo,infinito
de Dominidignatione percipitur ; minus sollicilo rimore varie'alem considerat.
tenentur . XIV . - Neque enim Deus coccineas. Tel.,deluis
III. - Nunc nobis ad virgines sermo est. Locum hunc foem . I. JI, c. 10 : Nimirum enim Deus demonstrass
alleri D . Agustinus de Doctrina Chrissiuna una,, 1.l. IViv , c. succis herbarum , el conchurum salivis, incoquere luta,
21,in exemplum temperalir dirljonis Porro observal exciderat illi cum universa nasci juberel, purpurtat di
quod in libello hoc Martyr Cyprianus ac habilu virgin coccineusovesmandare. llieron . in Vita Marceilt eba
num , non de suscipiendo virginis proposilo scripsil. dem modo rhetoricalur.
Has adhorlimur, ollectione polius quam potestate. Peccatores el apostaice angeli. Tert., l. i dela
Similiter Tertullianus, de Cullu Fem . l. 11, Ancillæ Dei fem , c. 2 : Illi scil. angeli qui ad filias komin af
vivi, conserræ et sorores mere , quo jure deputor vobis - colo ruerunt, etc. lac eliam ini sententia rersatuan
cum posliemissimus; eldein eps :Urinam miserimuseyo Lactant., l. 1, c. 15 ; Euseb . de Præp. I. v ; AU
in illa die Christianae exullalionis, vel infra calcanea ve - de Givil. Dei l. xv, c. 23 .
sira capul elevem . XV. - Si quis pingendi artiſex . Hæc D . Angustios
Spadones qui seipsos castraverunt. Tertul, dixit, qui lale exequillir, lamiguam exempluin grandisdictions,
se Spadonatui obsignant propler regnum Dei. loco prielaudato , de Docl. Chrisl.
V . - Neque enim jas esi virginem , ad speciem formae D Æinulo colore. Cujus pulcliritudinem omnes amb:
suæ comi. Infra se interpretatur , dum ait, Omnia lentur.
licent, sed non omnia expediunt. Tu ad vincendam Domini !ui vocem . Ila Tertul. de
VI. - Quando in nominis confessione crucialur. Ter- Cullu l. 11, c. 6 : Sed enim Dominus ait: Quis testas
lull. prius dixerat,Cum propter Christum lacerala du potest capillum atrum ex albo facere, aut album er atro,
taveril. itaque revincunt Deum . Et paulo post : Miruni gati
VII. — Elhic cum sæculo remunsura . Quæ moriluri non contra dominica præcepla contenditur, admense
relinquere coguntur. ram neminem sibi adjicere posse pronunciatum est,is
Cujus pompis el deliciis jam lunc renunciavimus. Ter- vero adjicilia ad pondus collurns quasdam , elc.
tull. de Spectac., c . IV : Cum aquam ingressi Christia . XVI. - Capillos jam tibi flammeos auspicaris.Teri.
nam fidem in legis suæ verba profiemur, renunciasse ibid . : Pessime libi auspicentur flammeo capile.
nos diabolo, cl pompe et angeli ejus, ore nostro conte Peccas capile. Respicere videlur, non, quod full
slamur. Rigallius, diminutionein capitis ex jure Romano; šal
Quomodo el Deus manel. Additamentum hoc in verba Apostoli , I Cor. xi, 10 , xita ISYÚvat siy alonen
Gripcis non comparel.
IX . - - Sic vivis ul rossis adamari. Terlull. lib . de Porro meminisse verborum Magistri putarem , dicello
Virg . rel. rem sic explical : Arabic femince ethnicie, lis : Scianı quia lolum caput mulier esi, limiles elpunto
quæ non capulsed faciem quoque ila totam tegunt ; ut, ejus eo usque porriguntur,unde incipit vestis.
uno oculo liberalo, contenire sintdimidiam frui lucem , XVII. - Cum resurrectionis dies venerit.Idcm ibisü
 1113 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ .
pra :Videbo an cum cerussa , el purpurisso, et croco, et A terpretum commentarjis agnita csl. Et, ut distinc
illoXVIII.
an bilu- capitis resurgalis tius paulo agam , habetur in Bib ' iis latinis quae
. verborum non aliter prodieruntNurembergæ
Ei quoniam . Sensus an . 1475. Venetiis an , 1498.
consistere posse videlur, nisi cum scquentibus co - Basil. an . 1306 . Lugduni an. 1520. Paris. an.
hæreant. 1563 . Lugdun . an . 1589. Aplierp . an . 1617, loc
Verba lurpia. Foscennini versus, prorsus obsceni, nostro seculo , quasi prestigiis quibusdam oculos
qui, ill ait Festus, canebantur in nupliis. perstringentibus prorsus disparuisse . Utrum hoc
XXIII. - Majoris gratiæ præmium . Uliramodulum ex casui , an maleficio contigerit, dispiciant erudili.
.. . gralie Baptism :alis, annis juxta et pietale : adullis , Epistolam ipsam quia brevis est, neque nunc dierum
uberiora Deus concedit don: : sed vix ulla magis ex - in prowplu habetur, apposuisse non pigebit. Incipit
a petenda,
pele quam qux carnis desideriis domandis vires Prologus in Epistolis canonicas Non ita est ordo apud
suppeditaull. Græcos, qui integre sapiunt, fidemque reclam sec
lantur, Epistolarum seplem , que canonicæ nuncupan
DE UNITATE ECCLESIÆ LIBER . lur sicut in latinis codicibus invenilir. Ul quiu Pe
Irus est primus in ordine Apostolorum , primce sint
' De Unilale Ecclesiæ . Liber hic, ad solvendum No . elium ejus Epistolæ in ordine cæterarum . Sed sicut
Chi vatiani schisma conscriplus, non tantum Cypriano Evangelista dudum ad verilalis lineam correximus ,
** asserilir ex Poulii, el D . Augustinil. II, cont.Cresc., ila has proprio ordini , Deo juvante , reddidimus ;
+ 6 do c. 33 , aliorumque e veteribus ejusdem mentione : esl enim una earum prima Jacobi , duæ Pelri , tres
E !!!" sed ipsius CyprianiEp. LIV (:1d Pamelii numeros 51), p Joannis , et Judæuna. Quæ si sicul ab eis digestæ
ERPha Testimoniu , Is enim ibidem agnoscit libelluin a sc sunt, ila quoque ab interpretibus fideliter in latinum
16s' composirum ,qui expressil catholicae Ecclesiæ unitatem . verterentur eloquium , nec ambiguilalem legentibus fa
* $ . Qic verba volumen hoc respicere, nemo facile dubi. cerent. nec sermonum sese varietates impugnarent,
inta veril. Vocis Catholicae in libelli jitulo additamen illo præcipue loco ubi de Unitate Trinitalis in prima
Tum quod passim dilimnil, suffran gantibus mss. Joannis Epistola , posilum legimus. In qua eliam
Da quamplurimis omisimus, præsertim cum Pontius ab infidelibus translatoribus', mullum erratum esse a
**?" elianum contraxcrit, singulari unilalis vocula trac- fidei veritale comperimus, irium tantummodo vocal
L .. tlum hanc designians. Porro D . Aug., loco prielau bula , hoc est , Aquce , Sanguinis et Spiritus, in ipsa
dalo , disertis verbis librum hunc Epistolam de Unilale sua editione ponentibus ; et Patris Verbifque ac
It appellasse certum est. Cui nomenclalurie accedere Spiritus Testimonium omillentibus , in quo maxime et
i videliir Facundus l. 1, p . 16 , loco a librariis (quod fides Catholica roboralur, el Palris ac Filii et Spiritus
ageni recte observat Erudilissimus Lonberlu ) male mul . sancii una divinitatis substantia comprobatur. In cæleris
clalo : non enim librun Cyprianide Trinitate quinula vero Epistolis , quantum a nostra, aliorum dislet edilio ,
Jus crat, sed de Unitale laudare voluit , quod locum lectoris judicio derelinquo. Sed tu , virgo Christi Eus
ipsum inspicienti erit mavifestum . Remboldi editio tochium , quam meimpensius Scripturæ veritatem inquiris
aliam reposuil formulam , scil. desimplicitate Prælalo- meum quodammodo senectutem invidorum dentibus
rum , a principio libelli pelitam ; ubidiciturmonerinos, corrodendam exponis , qui me falsarium , corruplo
esse ad innocentiam simplices, el lamen cum simplicitate remque sanctarum pronuntiant Scripturarum . Sed
prudentes. Tale quiddain acciilisse in priecedente ego in tali opere, nec cemulorum meorum invidiam
Tractalu observavimus, apud illos qui tilulum insti- C perlimesco, nec sancla: Scripluræ veritatem poscenii
luerunt : De disciplina el habiru Virginum . Tempus bus denegaho.
quod allinet elucubrati operis ; ex illius arg 'imento VII. – De superiore parle. De seipso, et doctrina
et Epistola superius laudata ; post Cornelii pontilica - siia , et regeneratorum nativitate secunda , whey
lum , Novatiani schisma, el Confessorum delectionem sive superne venientibus , passim agit Dominus
conscriptum : porro : nile cjusdem Cornelii martyrium , nosler, Ad eamdem ergo mentem vocem illam hic
immo ante confessorum reditum in Ecclesiai , nempe loci trahit D . Cyprianus ; et Unilatem , ceii cælo
an 251Romam transmissum fuisse constarecensemus. lapsam , tunica Christi, qu :e ãywhey upouths oi' Ölou
VI. - li tres unum sunt. Faustus SocinusCommen - adumbrari statuit. Hujus interpretamenti 'meminit
tariis suis i: hanc jerinchen iil : salis constare illam Chrysost. Homil. tl. Sed concludit co to oč euoi oorsi
esse adullerinam , el ab hominibus qui suum dogma derew divezróuevos só eupidis tūrivatiw .
de trino el uno Deo , quocumque ratione defendere IX - Cium generani, simul filios edere. Amor ulri.
ac propagare volebant, in locum hunc infulum . Addit que soboli æqualis, inquit Plinius, qui l. x, C. 34,
Toro , quod Hieronymus, 11 is qui , ul recle de Vale columbur'um æconomiam describit : Pudicilia
eo Erasmus alicubi scribit: non salis prudenter swepe illis prima, el neulri nota adulteria , conjugii fidem
ad victoriam , el ad causæ suc defensionem el faro- non riolant; communeinque servant domum .Nisi colebs
rem mulia Irnhebal, naclus forte exemplar aliquod , aul vidila nidum non relinquil, etc .
nut elion plura exemplaris in quibus particula isla X . - Episcopi sibi nomen assumunt. Qualis nimirum
(nempe triplicis lesiimonii Patris , Verbi, el Sp. eral Nov:tianis Per temerarios convenas intelligendi
sancti in cælo festantium ) ila adjecta fueral ui, D veniunt ires ex ltalia evoc: li episcopi, qui ordina
fraus animadverli non possil , adversus fidem aliorum lioni Novatiani manus suas commodabant.
omnium exemplariin , tam Latinorum , quam Græ - Traclaliis. Sermones. Sic Epist. LXXVII ( ad Pa
corum , lectionem particulæ illus tamquam germanam melii numeros 78) dicitur, non desinis Tracialibus
defendere el promorere cæpil, conquerens publice, cum Tuis sacramenta occulia nudare. Et statim , Omni
culpa el fraude haereticorion abrasam à vulguiis co- bus in traclalu major, in sermone facundior. Quin hoc
dicibus fuisse. Cui gravissiin :0 calumniæ de 1). Ilie - ipso opere , Tracialu longo. llinc flucntibus siculis
pi ronymo falsario , et S . Scripturarum interpolatore, raclalores dicebantur, qui conciones coram populo
amoliendie ; sollicere poterit, Cyprianum citasse non haberent. Gloss. Cyr. ow.laintexós, Tractalor.
modo antes lliero : ymi lempora , sed Arii ipsius , X ). - In substantia mea . Ponitur pro eo quod cxx
er et litema de dogmate illo (quod adeo displicel So - habenlé, ÚTOSTY,Mati, qui legisse videntur 77D '. . He
Cinzi cipo) de Irino el 11:10 Den , scriptorem , qui tamen sychius per thaOos explicat únootmuS .
hic loci, et in Episto 'a ad Jubaianum hanc pericopen Q uando aliud Baptisma. De dogmate hoc alibi
gnoscil . Immohoc a Tertulliano preslilum , libro dabitur dicendi locus.
adv. Pre1x . (ap 25 . Intcrim mirari surbil, hanc D . XII. - Corruplores Evangelii. De hoc hxreticorum
Microny oni Epistolam , quir cruceiul primum Eiasmo, sacrilegio videndi sunt Iren. I. II , c. 5; Terlul. de
el drin Socino el cjus sequacibus ligebat quæque Præscript. c. 17 et 53 , Adv. Marc. 1. v. c. 18 ;
01: 1 . clo ab ipsis , sed libris mss. passim , et fere Euseb . Hist . 1. v, c . 28 ; Augustin . hær. 46 . de
- Oninibus codicibus impressis antiquioribus , el in - Manich, et hier. 70 ; Theodorit, 1, 11 Hæret. fab. c. 5 .
*
 1115 OXONIENSIS EDITIONIS
Spiritu roris . Irrorati erant Spiritus refrigeriis A
Sed sihec verborin mens sit, accommodatius di-
ceretur , ipsos Spi ilus roris animalos Pilisse . Unde
suspicio sibil, auctorem scripsisse , Deum simplices
alque inter se unanimes, spiritu oris animisse . Que
loquendi formula in S Lilleris Sillis est usilala.
XIV. - Tules etiamsioccisi. Eflatun lic , quod per
pello inculcal Cyprianus, Ecclesiam orientalem per -
me: vil De illo en m 1). Chrv .91 in Ep. ad Ephes.
Serul. 11, bucrisp ciens ail À vo zis 0.110s sind Teio .
xeo ūv civol zohiopdy. 16 ).in . ouwe OtraTO TI di roūsO
ĒJIlv ; sünd papoup'su aluck tavanu cú do'ai lezzeing ly tiny
augstiny Popros . Quanuim efis et irrsus inspire
bile sit schisina, reliqui Paires nos passin do end.
Clem . Ep. ad Corinih ., gwai. Epud Smyrn . et
Ephes., lien I. iv. c. 62. Diony . Alex . ap. Euseb .
1. vI. c. 45 , Firmiline Ep. ad Cyr., Utal. l. ,
Fulgent. ad Nonin . I. II, Angust , cont. Parm . I. Il
t. 2, Vincent. Lirin . c. 34 , Prosp. de Prom . et
prxdici, impl c, 5 .
XV . - Merila nostra mercedem . Merces ista ex Dei
beneplacilo , qui a dona in nobis coronal . Quando
de merilis apud auciorem nostrum mentio habellir ,
recurrenduui est ad clefir : tissiinım ejus lemia ,
a D . Augustino , tamquam oraculum sirpius lauda
Inm l. lii ad Onirin . c. 4 : In nullo gloriandum , quan
do nostrum mhil sit.
Compendio breviante. Eamdenipirasin label auctor
nosier, in Praefatione primi libri ad Quirin .
XVI. -- Habentes deformationem religionis.MópWriº
Eusebius, inquit Apostolus, Deformationem pro discri
prore sipilis ponit Tervull.: Utriusque exilum defor
mans, Herodis torment , el Joannis refrigeria, Adv.
Mare . I. iv , c. 34 ; Simulachrum non prins urgilla de
formal, Apol. r. 12.
XVII. — A semelipso damnatus. Certe nullis moril-
linm m :gis quam Novalo ei Noviliano hire Apostoli
verbaquadrant, illi enim 11011 prius ab Ecclesia nam
a seipsis < ecessiim ficere . Alier postquam in Africa
1:1ps is omnes sine mora admitendos contenidisse , C
Romaill naviguis contrariom dogm : pr posuit, ni
mirum pro inexpiabili scel 're habendum si muquam
admilierentur. Aller qui judicio cleri Romanii de
recipidis la sis non interfuit modo sed etiam pric
fuil ; propria manu scripsit, proprio ore publice legil
liiteris ad Africanam Ecclesiam e: in causa lians
missas, in illa ipsa Roma , sententie isuus, hoc
est suæ assertores, apo -latis et lapsis : dnumerandos
docuil ; ibique cuin episcopalım abjurisset inva -it.
XVIII – Ubi signuntur qui Dominum promerentur .
Non tantum inter Baptismisolennia , tronditus crucis
signum imprimebantCliristiani , Sed ad omnem pro -
gressum atque ad lumina molum , ad omne adilum et
exiium , ad vestiluun ei calceatum , ad laracra , ad mensus,
ad lumina, ad cubilia ad sedilia , quicumque illos con .
versalin exercet, frontem crucis signaculo lerebant. Re-
ferenle Tertul. de Corona Mil. c. 3. I terion cullus re•
ligiosus aberat. Cruces, inquit Octavius apud Minut.
nei rolimus, nec oplamus .
XIX . - Plenis saiisfactivnibus. Quid plena salisſac -
tio, infra in libro de Lapsis discutielur.
XX. -- De confessoribus quosdam . Perstringit Masi-
mim . Nicostratum Evaristum , aliosque , qui lilieris
suis Novatianum ad episcopaluin commendabant ,
parte :que ejus fovebaut.
XXII. - Erciderunt a fide. ù vistygur, non credide
runt, reddit vulgalus interpres, sed noster rertius vi
rius concepisse ; vox enim illa respicit, quod supe
detur dicebatur, coop:697541 Tá dózed toũ Berů .
XXIII. - Concordiæ glutino. Niinirii uno episcopo ,
Ep . ad Pupianum : il : Ecclesiam esse plebem sacer
doti adunalam , el pastori suo gregem udhærenteni.
Oplatus episcopum vocat, sponsum coagulum pacis.
XXVI. - Nec decimas damus. Ex nalurie prius
multo ,quam legis Mosaice pripserinto derimm : s solu
tas; si minus lidem faci.ilit qui in lectione Lxx line
terp, babentur, Genes. iv 7, củx dan opus tporty!7x715,
plás oë uidi Orblys , quapres; certe qur leguntur canta
XIV , 18 . de decimis ab Abrahamo pensitats
evicerint: prir - erlin cun mos is'e per univers
torrarum orbem , quasi publico humani gen riste
creio , olim in v :lueril. Cujus rei lestes locupl
Simmi llerodol. 1. 1. 2, 3 , 9, el possim ; Dionys Balt
1. J, 4 , 6 , Paus: 11 , Eli: c., el Phic :Djud.Hele
Plou in qorist. Rom ., in Camil , Syll.,Lucall.,
Arist Ofcin . I r Thucyd. I. m ; Justin .I. av
Ciers. de Nat Deor. 1. m ; Liv. I. v, c. 31. Cum
primiin luce Evangelica profunderetur orbis,fed
tionibus , priiniliis, sportulis, el lotius reilaman we
Ecclesix subsidium venditiombus, nihildecanla
Imno Palres antiquissimidedecimis solvendis iera
divertissimis manda 1. Iren .l.is, c. 20 . ait :Saceda's
sunt oinnes Domini Apostali , qui neque agras,we
domos hæredilaunt hic , sed serper aliuri etDa bio
rinn!. De quibus el Joys 's : Non eril sacerdoti
Levitis in tola ir bu Levi purs, neque substantia que
Israel: fructificationes Domini substantia corum eft
ducabunt eas Propter hoc et Paulus : Noring
inquil, darum , sed inquiro fructum . Et in e dem I..
c. 27 : Propter hoc Domainus, pro eo quod esten
mechuberis , non concupiscere praecepit: el pro
quod est : non occides, neque irasci quid m : il y
eo quod est decimare, omnia quæ sunt pauperitu
dividere. Hec omnia non dissolventis frem tant,
sed extendentis el dilatiniis, Porro c. 51: 1.6i
dem decimas snorum hubebunt consecratas, qui
tem perceperun ! libertatem , omnia quæ suntiperit
ad dominicos decernuntusiis; hil iriter etlibere dantis,
en que non sunt minora, u !pole majorem $ uu hu
bentes. Sic Orige" , in c. xvill Numrr.: Vemofiche in
legilime ulilur fructibus quos lerra produril, well
partus, nisi el 84;21
mmiibiis quce pecudum prolulit sicerdotibus
quibusque Deo primiliæ , id est, off-tour
Hamc ergo legem observari etiam secundum filletoe
sicul et alia nomla , necessarium pulo . Esdei cth
addit : Dominns dicit in Evangeliis : Fæ robis serie
el pharisri hypocrille, qui decimalis menther, W
est decimam dulis menthe , el cimini pl anetki, $
præterilis quce majora sunt legis : hypocuilt, tai
oportet firi, et illa non omilli. Vide ergo drug
lius quomodo sermo Domini unlt fieri quidem cuk
mode que majora sunt legis, non tamen enh !
hæc quæ serundum lilleram designantur. Qwds
quin haec ad phiriscos dicebat, non ad discipulos,ta
iterum ipsum dicentem ad discipulos : Visi abiti
verit justilia vestra plusquam phariscorum et54T
rum , non intrabilis in regnum Cælorum . Onun
vull feri a pharisreis, multo magis el trajari (11
abundantia vult a discipulis impleri, elc. Min
singula duc sieciantia percurrere ; cotisulat at
oliun est , Hilar. in Mall. c. xxiv, Exp'an. Park
cxvii, Orlon. He, Nazianz. Oral. v. Hieron. inNu
lac. Ni, Chrysost. llom . 35 , in Gents. IVP..!!
Act. Apost. xiv et Hom . 4. in II, C.d
Ambr. Com . in Luc. c. si. I. vir. Serm . 34.inter
D 111 . Serm . in die Ascens., Anglistin . in Psalm .CIET!
Serm . de Temp. 166 el 219 . loin . 48. Imno
deantur qui aucior nosler habel. Ep. I, ad Pata
numeros 66 , ubi ail Leviticim tribum de fred
qui nascebantur derimas recepisse : quod 10!um MM
de auctoritale el dispositione diiina, ul qat
nibus divinis insistebant, in nulla re avocarent".
nec cugilure, aut agere sæcularia cogerentur. 1
nunc ratio et forma in clero lenelur, ut qui in Edisi
Domini ordinatione clerica promoventur, in Aalu -
administratione divina arocentur , etc.
DE LAPSIS.
Lapsiis , ubi de moribus agitur , signilicare te
graviorem quamlibet noxam , 1112 qui, in rile
non solum lumbat el gradu dimovellir , sed price
lervitur et decidit . Ila Adami percalum ejuslap
passim appellatur . Sed in usu Ecclesiastico ileitt!
 1117 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1118
intelliguntur lapsi, quipersecutionis tempore minis A rant adversus Christianos edicta , ut intra diem præ
· aut tormentis cessere ; quique disjecii, poslrali et lilum Christianus quisque, coram præside, pro
jacentes infra dicuntur. Quemadmodum illi qui in consule, aliove magistralu profitereiur se renun
lide permansere stuntes ppellari, quos Zach . pro . ciare Christo : Ni lareret ca pile ( $ Si't pleciendus ,
pheli viderur adumbrasse, c, ui, 7, ubi ambulanti ant forle bonis exiliove mulctandus. Postquam illud
in viis Domini, el custodium ejus custodienti promil . lempus el psum esset, quicunque se non profite
lilur siiss pina907792 inter suimtes. Lapsorum variiebantur, fionis denunriatis lipband obuoxii ; el proin
Cuerunt classes : 1° ' corili qui libellis securitalemn de inter roulessores erant numerandi. Hanc oli cau
paciscebantur , et libellitici dicli. 2° Qui thus adosa Sam ail noster, non præscripla exilia, non destinata
chan !, aut dle vicinis epulabantur ; qui thurificati Tormenta , non rei familiaris damna episcopos ter
sacrilicali , audielani. 3° Qui blasphemiis pelas ruerunt.
cumulanle Chris'janum nomen ejar lunt, el apos- V. - Disciplinam pax longa corruperat. Sulpitius Se
atir appellari . Cum vero Durjana olades plurimos verus triginta octo aNos pacis Ecclesiæ con palal;
zariis bisce ruinx generibus perculisset : iique No. scil, a Severo limp, ad Deciuin ; siquidem Maximi
rali et Felicissimi el presbyterorum quorumdain niani allentata Ecclesiarum aliquarun Clerim dum
jui cum ipsis septiebant ficuole; aul etiam mar- taxal ercellebant; Afriransque intaclain reliquerant.
priim benignis viminin suffragiis sublevali, redil Eadem fere dicundair Episi XIII au Pam . Humoros 7 .
n Ecclesiam im : udenter postulaban ! : Cyprianus, VI. - Corrupla barba . Respicit Levit. XIX 27 , ubi
quod olim facturum se promiserat , pace Ecclesiie inlerdicitur , ne corrumpantur anguli barbe. Hac
eddita , quid de singulis statuendum sit libralo cum de re yid . I. II , cap . 81, ad Quir. De feminarum
iatribus consilio , decernit. Libellus hic, lll et moribus in lib . de Cullu egit.
Oræcedens ole Unilate , Carthagine primum , et ut Jungere cum infidelibus, Respicit auctor monirum
a ar est crrdere , in inso concilio , lectus ; dein Ro- D . Pauli IlCor. 11, 14 , el I Cor. yh . Vid . I. Ini Testim .
nam transmillebatur , quod ex Epistola 54 , ad ad Quirin . c. 62.
amelij numeros 51, docemur. Vores i 1. in fronte Episcopi plurimi. Hunc locum sepius aliingil D . Au
peris : Pax ecie, dilectissimi fratres, Ecclesive reddila gustin , adv. Donutistus; vid . I. II, coni. Ep. Parmen .
est : et quod difficile nuper incredulis , ac perfidis c . 2, ell. iv , cont. Cresc ., c. 26 .
- mpossible videbatur, ope alle uliione divina , secu . Esurientibus in Ecclesia fratribus. Quamquam Apos
ilas nostra reparula est ; salis indicant post Decii lolis consulum yidebatur, Ach. vi , ut non derelinque
o nortem , idque statim post nuntium acceptum , rent verbum Dei, el ministrarent mensis, et inde dia
ibellum hunc Romam fuisse transmissum . Prius au - coni subrogati , pauperum tamen cura apud episcopos
ein aliquanto scripliini, el Caribagine publice lec . rerpello mansit. Quam sollicile hac procurabat
prium minime dubili . Plures evin menses , quibus D . Paulus, ejus Epistolae nos passim docent. De mori
Onciliyin in lapsorum causa frequenier h : bilum ,bus Christianorum sequentis sæculi ralionem reddit
Cypriani redilli ad Decii mortem , eamque iu Justinus Apol. 11 : To Guddegou your Tú TpocoTÁTI TOTIDE
tell, xolautós érszoupei opravois te xai xe.pals. xai rois
Africa renuntiatam , intercessere . Sed auctores id
liris in scripta sua perpelun Vendicant , uiqua oros yósoy i od židon dicici dela Teivois , xai tos & despois
lam suhinde propre naia addan !, detrahant, el Oute, xai rois TablonVous cūsu [11015, xai & The ; .51
marie immu'ent, quod aliam a Cy riano. hic loci , siis ei xpely. Olsi un sues riverai. !Ianc fuisse perpe
acum esis: iuvo . Scripu hujus ni emines int Pontius , C luam D Cypriani sollicitudinem Epustolae ejus ries
Cisebius, Rufinus , sugerimis , Fulgius , Pacia cire nins vel nt; preseliu Ep . LX1 ,ai Pin . 19101 60 ,
aus , et oli passi veieres. ubi redimendis captivis, si reck lalimes subduxerit
II . - Cohors Candida . Pariter et martyres dicli a Rigallins, librarii 2:1,000 erogabamur.
jostro :ructure , Massu Cundido . Sic Tertull de Co - Ad primai slalim verba . Terrore lioc inespertato per
'on : De niartyrii candidu laurea inclius coronandus. culsos ( yp . Ev. Lx, ad Pam . niim . 57, Subilatos : p
merim respectu habito ad singuinem fusum , floridi pellat. Similem lapsiru in Ægypto boc ipso len .
* ! russali alibi appellantur. pore strigem lale describil Dionysius Alexandrinus
Ab impio sceleralogue vel mine. Omuis fere gen - apud Eusel), l. vi, c. 41 .
ilium rcligio , in mortuorum cultu et placandis VIII -- Ascenderent apprehensi.Hanc lectionem cum
- .! liis manibus versabatur ; inde habiru funereo et mss. plerique luentur , commendal similis locutio
: relato capile sacra lit plurimum pera ; ebontiir. E Cleri Roy Ep. vii, ad Pamel. numeros 3 : Ascen
outra vero præeunte Apostolo I Cor . xi, 10 . Chri- dentes ab hoc quod compellabantur revocavimus.
!!* ilianihomines nudo capite preces fundebant, ſemi Ad Capitoliumi sporle ventum est. Arcem Carthagi
jis tantum modesti:p el obsequii ergo in Ecclesia piensem , imitamenrum Romane. Novatiani et Dona
relatis . Porro obnubilatum cpull servilis conditionis lista Catholicos, quod huc ascendentes lapsos re
signum . Unde servili pæna subjiciendus, velamentocepissent, per contemplum vocabant Capilolinos. Sic
1. Obductus. I, lictor, apud . Liv . i, inquil Horalii pe- Pacianus Ep. 1 : Numquid Cypriano sancio viro hoc
1 . iclitantis. paler , colliga manus quae paulo ante lira obest, quod populus ejus Apostolicum nomen habel, vel
nalæ imperium populo Romuno pepererunt. I, caput D Capitolinum , vel Synedrium ?
ibnube liberatoris urbis , etc. Quijam diabolo renunciarai. Solemnia harc Baptismi
La Frons cum signo Dei pura. Nempe in B:1ptismi verba Tertul. de Spectac. c. 4 et alibi pas -im incul
--Davacro signata , et spinei Domini Jesu seriimemor, cal ; quod etiam a Cypriano nostro aliisque Patribus
tiqdmillere non potesi aliud capitis gestamen , alltfaclum . Formula hæc antiquissima non aliunde or
Da bitulli a candidulis diaboli introductium , quod ait tuin duvil quam a Christianismiinitiis, et videtur esse
Tertull. in lb. de Cor. qui etiam refert Claudium illud dzepúzque de quo D . Petrus | Ep . III, 21, in Ju
jalurninum in libro de Coronis ; origines, causas dicoruin Ba piismo, proselylus patriin , parentes et
,,!! species el solemnitates earum ila edisserere, ut huminitatem ejurabal ;Christianus vero , noxias cuipi
Tullum gratiam floris, nullam lætitiam frondis,nulluin ditales, sieculi pompas, el diaboli nequitiam abdicat
zer esprilem , aut palmilem , non alicujus capili invenias el amandai.
konsecralum . IX . - Lethali poculo propinala est. Respicit libamina
DI — Maligna obtrectalione debililel. Ut se lapsi ex - gentilium , de quibus D . Paulus I Cor. 1, 21: Non po
satiores ficerent, decebant plurimis inter stantes Testis calicem Domini bibere el dæmoniorum .
Dariler cum ipsis fuisse Succubituros si pariler Infanles quoque. De eorum Baptismio vid . ad Fidum .
teniali : si non tunc friga (quemadmodum Cypria . Qrieni moren late impugnal Rigallius nous suis in
2118) elapsi. In cousa non absimili dicluni : Cusla dictam Epistolam , et bie lori dicit : Hoc sensu per
. ?$t quam nemo rogavil. mioli consileriini inſuntes baprizandos, signum fidei de
Dies neguntibus præstilulus excessil. Proposita fue derunt homini , priusquam essel homo fidei capax .
1119 OXONIENSIS EDITIONIS
Signum sine re , ipsius rei vicarium fecerunt. Ex ana- A D . Joan . Apoc, vi, 10, quem stalim landat,waa..
baptistarum fæce fanalicus non alia scripsissel, hane tir : quod sub ara Dei anime occisorum narra
vero infante ; fidei prorsuis incapaces ? Si hoc ratum munt magna voce, dicentes, quousque, ele. Velen
sit, quomodo Joannes Baptista aliique a mairis utero ea erant sententia , de solis martyribos aole den
pleni Spiritu sancto ? Porro circumcisio ante legem , d cii sen'entiam fuisse lalam , de aliis omuibus :
el sub ipsa , erat farderalis risus, qui pro fundamento plialuril .
habuit lidem in Messiam postmodum ieniuriam ; que XVIII. - Prius quam vindicetur. Para marturik
madınodum ejus antiivpus B. plisma sub Evangelio , concessa , non omnino Vilebal, antequam contra
innititur lide in eumdem Messiam qui advenera ! : si fuissent. Vid Ep. Luciani; ubi posi Pauli et ains
vero infantes Israelitarum , licet fidei a tualis in apala martyrum arcessitionem , eorum nomine pas cuenta
ces, ad circumcisionem recipiendam fuerant idonei ; perhibetur. El merito hoc facium ; siquiderne
p:ıriter et parentum Cbristianorunimati, eodem obice, paucicon 'es ores postmodum lapsi vel ipisiforan
lidei scil. defectu , non obstante, Baptismni esse pole - XIX .- Nam et Moyses. Locum hunc laudatfins
rini participes. Baptizali pridem illi erant Infantes, mus, Ep.ll, el repulsam pali sanctorum preurs he,
qui acris el vividi illius sensus qui præterlur, spieci- si pro non rogantibus pelant, si pro perseveranties in
mina dederunt ; quare ma ifestum et perperam dici crimine deprocentur, sinon singulos, si non pulce ,E
exinde Ecclesian permolam censuisse in fanles batizan - millin mulla defendan .
dos. Porro ante Cypriani sirculum infantium Baptis . XX . --- Vemio infamel martyrum dignitateu.Sn.
mum in Ecclesia receplum , Irenæus nos docell. II, inquit, convellatprivilegium olim illis indultos,tu !"
c. 59, quirenasci apud Deum dicit in fanles et parru - p lapsis intercederent; modo intra lerininosporiin
los el pueros, el juvenes el seniores. Similiter Origenes sisbitur. Sinimirum quod dicilur Ep. 17,ad Pro.
in c. vi ad Roin ., ait : Ecclesiam ab Apostolis iradi. num . 10 , largiailur, qualia in prelerinum , slita
lionem suscepisse elium parvulis Baptismum dare. Mo . res corum martyres concesserun !. Terl. ad Vart : le
rem illum Tertulliani s:rculo obtinui se , vel hinc cem quidam in Eiclesia non habentes, a martyrty :
constilerit, quod iste contrarium suadeat : Quid lesti carcere exorare consueverunt. Pax vocabalur Team
net innocenswas ad remissionem pecculorum ? Quæ sen sis concessa ; quia per eam ad sacrorum , el s * *
tentia adeo plurimis placuit, ut Baptismum ad ultime tim , orationis commercia , et pacis Osculum , arumu
senectiilis tempra d fferendum censerent. Ii nimirum signaculion , Tertulliani sunt verba, admittelusta
salagebant, uit de venia per lavacri salutari expia io XXI. - İram animalionis. LXX posuerunt ,
nem secuiri, peccandi commealum sibi ficerent. TUUOÜ .
Amiseruni parvuli. D . August. Ep. xxiii ad Bonif. XXIV. -- Ad precandam misericordium .A Den PAS
rem sic expedit : Amiserunt, dixil, quantum allinuilad et Filio Domino Jesu Christo quos ejurarera .
illorum scelus, a quibus amillere coacii sunt. Amiserunt XXV. - Sacrificantibus nobis. Vid. quæ diuin sa
in eorum mente ac voluntule , qui in illos tantum fa . lib . I adr. Judæos, cap. 16 . Ad Eucharisurnga
cinus commiserunt. Nan si in seipsis amisissent, re. Participinda, olim admillebantur infantesstates
mansissent ulique divina sententia damnandi. Quod si Baptis ; er vi verborum Domini Jo. vi,53: W
sanctus Cyprianus arbitrarelur, non eorum defensionem manducaveritis carnem filiihominis et biberiliselsEF
continuo subjicerel, dicens, etc. guinem , non habebilis vitam in vobis. Dillereitos ?
X .-- Discedite, discedile. Causam suam agil Cypria - vero poslea ex monille Apostoli I Cor. 51, 28 :Prat
nus adversus obireciatores, qui fugam Litmquam rem C seipsum homo, el sic de pune illo edal, el de
lurpem ipsi impegerunt ; hanc ille non modo ceu li- bibal.
citam videturdefendere, sed tamquam rem imperalam XXVI. - - Cinerem ferre. In more erat utEudlun .
commendare : hac ex parte a Magistro Tertulliano participes, accepita pinis p lione, non solum miz?
longe discedens. Sacrorum solemnia comederent; sed aliquid res *
XIII. — Nunc flagella scinderenl. Pariter torinenia rent, domumque deferrent, ibique vel anle (A
hæc describit Tertui. Apol. c. 30 : Expunsos ungulæ vol in periculis, aut rerum :gend: rum auspicis,
fodiani, cruces suspendant, ignes lambant, gladii gule merent : quemadmodum cum Eulogiis deincep
lura delrunceni, besliæ insiliani. 111111. Mos hic videllir perdurasse usijue ad Calicut
Æmilio aliquando Dominus ignovit. Baptismus san Cesar-Auglistanu m . Huc spectat ill .d Terlul. .
guinis ex Ecclesi:e veteris senientia non minus certo ad Uxor.: Nescial mariius quid secrelo ante olupek
omnem ante: ctie vitæ labem eluehal, quam aquæ la . bum gusles; I.de Oral. : Accepło corporeDones
vacruin : proinde cum Castus et Æmilius ad martyrii servalo . Panem eucharisticuin in Dominicuntamb
decus admissi erant, de venia ipsis lucia winime du - transsubstantiari, fidem videlur superare;se D?
bitandum . Unde ED. XVIII , and Pam . numeros 13 , lap . quiddamn si lieri potest ; quodque penio facile dich
sos quiad pacem lestinabant sic alloquitur Cyprianus: Dominicani corpus iil cineres fuisse conversi s
Acies adhuc geritur, elagon quotidie celebratur ; si com - XXVII.-- focisse se dixit. Pulaleruditissimu
missi vere et firmiler pænitel, el fidei culor prævalet : tiusloco huic lucem acces -uram ab Epistola ciencias
quidifferrinon potestpolestcoronari. Quod diciturDomin Ecclesice Romance , ubi timidus Cliristians probe
num hic aliquando ignovisse , videtur innuere hoc pri- D se dedisse præmium concussori, sire milili, site fra
dem Carthagine faclum . ne quod non licet ſucerel ; scil. ne cogereturSCT783
XV.~ - Sanctum Domini. Infra vocal sanctificatum in idolis. Utique hoc ex Epistola ad Antonianar,1.37
sanguine Domini cibum et polum , ut recte admonet rum Ep. 55 , ad Pam , num . 52, uberius illustrats
Rigalı. verba hrc aliud quiddam innuere videntur; libelt
Domini corpus invadunt. Duplici S. Scripture testi nempe vice, ali aliquem id egisse all disisse,'!."
monio se explicat auctor noster ; scil. Levil. XII, 3, in auctorem ex meriti reciens, illum deneganledi
ubi dicitur : Caro sacrificii quod est Domini, et I Cor. lapsum coustiwat. Species itaquc facii qandling J .
X , 27 : Quicumque ederil panem , aut bib rit calicem Do - nus hic respici: hiec potius fuerit. Christianus
mini, etc. Explicatissime Facundus Cypriani secialor sibimelliens, a1l Eilinicum sibinillil qui ejusel
fidissimus , 1. jx , C. 5 : Sacramentum corporis el san - nam induens s: critic: rel, fidemque ejurarel, e
guinis Christi, quod est in pane el poculo consecralo, lum sive chartam certificiloriam obtinerel :
corpus ejus et sanguinem dicimus, non quod proprie nomine , qua si forte in quæstionem vicarico
corpus ejus sit panis , el poculum sanguis, sed quod is se queretur, el delalores averleret: quis
in se mysterium corporis ejus sanguinisque contineant. imperatorum ab ipso abunde fueril salislaciu
Hinc el ipse Dominus benedicium panem el calicem , saliem pretio aul prece istiusmodi lesserola
quem discipulis tradidit , corpus el sanguinem suum vo - nerel que hirc ita gesta fuisse profitebatur.
caril. dem hoc in casu libella 'icus rcctissimedicewedec.
XVII.- -Sed cum judicii dies veneril.Respicit locum quicquid alius faciendo commisii, et se inpdcies
 121 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1122
ila nefariorum libellorum professione prodidisse. A nioque indulgerent. Status hujus lucinosi habilim
Certe nuper apud nos sub Cromvelliana lvras- describit Tertullianus in lib. de Penil. Ut sit, sacco
ide, cum rebellium arma optimium principem op . el cimeri incubare, corpus sordibus obscurare, animum
ressissent, el viclores in eos impotentissimie grassa - mæroribus dejicere, illa quæ peccavit Iristi Iraclalione
entur quotquot in fide perman - erunt; plurimi fuere mulare, cæterum paslim et polum pura nosse, non ven
ui in adversa castra transierunt, et aperte descive - Iris scil., sed animæ causa , plerumijue vero preces je
unt, apostavis annumerandi. Muilli ctiam erant, mo- jumis alere , ingemiscere , lacrymuri , el mugire dies
e -lius, ut sibi videbanuur, waij , qui icsseruilis (cu - noctesque ad Dominum Deum , presbyleris advolvi, charis
ismodi traditie fuerunt illis qui lidem rebellionis olie Dri adgeniculari, omnibus fratribus legationes depreca
gaveranl) vel precio emptis,autab induts personain lionis injungere. Hæc omnia exomologesis . Ergo si ex
orum accepiis ; securitatem paciscebantur ; jactantes istis aliquid desiderarelur, non erit plena salisfactio .
terim , se in fide permanere nec per nefaria fædera Interea limen non evanid , quævis el perfunctoria
onjuratis consensisse ; licet tesserulie id asserentis, delibatio horuin operum sufficiet, alibi auctor nosier
pportuno mendacio se protexissent : quod quidem requirit longam el plenum pænitentiam , ul Iruhalur
ominum genus, libellalicis videtur acccrisendum . din pænitentin , lil agunt pænitentiam lapsi justo lem
pud Præsidem ipsum totam hanc scenam olim fuis. e pore , ut non ante legitimum el plenum tempus satisfac
uandoglie adornalum , docet nos predicia Ep. ad iionis, pax concederelur : eique opponit veniam crudo
ntonia n . El revera nisi ipso conscio , vix commode tempore factam . Quodnam vero icmporis spatium pro
ansigi poluit. Immo demum , nonnumqnam coram maluro et legitimo haberidebeal, non adeo in promptu
iso Pritside libellaticos disertis verbis licet priva- r fueril stalvere. Satis constat, paulo ante, et post con
m , Christum ejurasse constat ex Ep. 66 , ad Pami. " cilium Nicilnum , el halcyonium Constantini secile
um . 68 , ubi Martialis et Basilides dicunur libellis lum , cum in Ecclesiain mundus confluerel, et pacem
lololuiriæ commaculati, el nelandorum facinorum cons licentia sequeretur; acrioribus exemplis fuisse opus,
entia vincli, et iterum , nefando idololatriæ libello adeo iit flagitiis quibusdam , 8 , 12, 15 annorum , inimo
iniuminali. Unde etiam in publicis aciis continebatur, vitip lolius, quocumque extenderetur, spatium sil pric
larlialem contestatim fuisse, se obtemperusse idolola - finitum . Sed verisimile videtur Apostolorum ævo et
ive , et Christum . Taniillum disiabat iste libellalico : deinceps usquead Montanum , extra casus idololatrix ,
am ordo, ab impudenli et aperia apostasia . inchie, et homicidii, qui forte excipiei di, lenius
Omnes scribentur. Sic. LXX , quasi ad Librum vill fuisse acium . Certe poenitentia incesto Corinthio im
| Acta Dei judicis respicerelur. posila , qui matrimonii jura crimini suo pretexcbal,
XXVIII. - De hoc vel cogitaverunt. Eruditissimus non ulira intervallum scriprionis primäe et sccundie
omberius recie hinc colligit , crimina secreta conſes Epistolæ perduravii.Hoc autem videtur contineri lem
ione el pænitentia apud Deum expianda : nec auricire poris spatio quod impendebatur itineri Timiothei ex
arem conſessionem , quod voluil Pamelius, exinde Macedonia ad Corinthum , et ejusdem exinde redi
onfiri. Dicit porro prædiclus vir doclus, Cyprianum lum . Porro notari poterit, ipsuni Cyprianum quilon
ic loqui tantum de panilenlia publica , et in dictorum gam et plenam salisſaclionem , justum tempus, el dire
Idem citatMorinum , qui privalam poenitenti: SI - tractam pænitentiam adeo districie exigit, et forte
ulo septimo impulat lib . vii de Administ. Pænin. primus omnium veniam ullam idololatris concessil ;
Serie Valentiniani el Theodosii ævo , in Ecclesia Ro- , ex Concilii ibidem habiti decreto, ubi lapsis pæniten
nana cenilentiam , non a presbytero privatim , sed ctiam istam injunxeral , p:cem illis protinus dandam ,
b episcopo publice dy TónW dôr,in irrogaram , perle hoc est, post semesire fere spatium , monel et con
locet Suzom Hisi. Eccl. I vil, c, 16 . Qua dere con - lendit. Immo si omne lempus post admissim cri
ulantur annotata erudicissimi Valesii . men, nimirum a lecii imperii initiis adjiciatur, cerle
XXX . -- Lavacra quolidie celebral. Delicatam hanc triennii spatio continebilur. Vid. Ep.Lvii, ad Pamelii
t sibi blandientem pænitentiain , visis depingil co. numeros 54. Poenitentia quidem aller baptismus est,
oribus Tertul. sub lin . lib), de Pænil. et quemadmodum catechumenaliis compelenliaque
XXXI. — Exomologesin Deo facerent. Respicit Lxx mora, es eorum perlidia ortum duxerat, qui stalim
nterprelun adjectiuam historiain , ubi tres Pueri in in Ecclesiam admissi, eadem facilitate eamdem dese .
ornacis medio , propria peccata , ei lotius populi de- rnere ; ita felis , audientiae , el consistentiic inter
icta lite confileulur. Iude criam ratio pelenia dicto valla, tamquam suftlamina quædam ad pænitentic
'um in libro superiore, nimirum quod pleri prirdicii postliminium , et secundam post naufragium tabu
rant spiritu roris animali : illic enim dicillil' quod An Tam , interresseranl ; il eorum nequili:e occurre
gelus Domini caminum reddidit We TVEūUC opórou Oreki relur', qui de remedio sccuri, in exitium denuo pr .
rupicoy . Istis exigenda sunt qua superius hac in re cipites ferebantur.
dictat, p . 81. XXXIII . - Spiritum iranspunctionis. Hic xUTÓ NUEVO
Domino salisfacere. Videntur illa satisfactiones reddil vulgalis interpres soporem ; sed Rom . xi, 8,
consistere in isuusmodi vitæ lenore et instiliito , quæ habei compunctionem . Kozáručey dicit Theoplıylaclus ex
de pænitentia serio acia fidein faciant, camque pro - menle Chry»ostomi tayaris xayde & tipovoy xizi' uerto
more:nt atque procurent per omnem prosternendi et D 0870v éčin pis yuxas. Xa Tavúrs old gép esce ad 79,790
- Irumilificandi hominis disciplinam , convers lionem in opde tou , xaiapoondoữoldo llesychius vero douziav led
jungentem misericordiæ illicem , ut ait Tertul. de dil.
Penil. lufeliciter quidem cessit, quod dum prisci Dilectum verilalis. Dilectionem nimirum ; ajá.Try tña
; scriptores eromologesin et solemnes poenilenlieäinoids. Vulgalus habel, charilalem veritulis,
æruninas satisfactionis nomine ormarunt, arropia sit XXXVI. — Cum conversus ingemueris. lxx inter
ansa So cinjanis aliisque ha:reticis docendi ipsum Do preles in hac lectione privivere, quam haud facile ex
minum 10 :trum non aliter silislerisse : El ex 9d iexlu hebrieo elicueris. Hieronymus lamen agnoscit,
verso, cum alii merilorum Christi vindicias mesila non modo in Epistola ad Sabinianum , sed in Conimen
renlur, ita illum salisfecisse conlendani, ut sacrilegii tario ; et dicit quod juxta anagogen omnes ad pæni
inlar sit, si nos penales aliquos pænitentie oclus
adhibea mois . Cerie D . Paulus a Corinthiis suis II Cor. lentiam peccalores , el præcipue hæreticos cohortatur
- VII, 11, idetur exegisse, non sollicitudinem modo, sed sermo divinus, quod cum reversi a villis ingemurrint, et
deſensio nem , sed indignationem , sed limorem , sed amu eyerint vænitentiam salvi fiant, el lunc intelligant ubi
laiionen , sed vindictam : et idem Apostolus, I Cor. V, prius fuerint el quod frustra in vanis speraverani.
2, et II = 12 , 21 . Ecclesia in delinquentes censuras Malilias irrogalas.Intelligemala pænæ . lxxhabent,
nons e publico luciu irrogari ostendit; el prorsus PETUVOWY STi pais xerites. Tert. I. ji adv. Marc., c. 24 ,
absurdum viderelur ul a noxa alieni in moerore age - ail , El pæniluit Dominum de malilia quam dixerulfa ,
rent, cum interim Nagiliosi in deliciis volutarent ge- clurum se illis, nec fecil,
 1123 OXONIENSIS EDITIONIS
DE ORATIONE DOMINICA. A Tert.
X . de
— Orat.,
Quæ vox Judros etiam perstringil.Pre
c. 2 : lloc el quod Israeli ap.67. .
De Oratione. Pontius in recensione operun S . Cy- Misisiis illuin sanctum Red indat,vux de
priini, post tracticlus de Lapsis ct Unlule, hunc me . forte grandi LXX posuerant Tökézie , arucuje
morit, qui docel Ev.mgelicte precis legem . Et hoc fere emphasia interpres lalimus sic esprime composti
ordine editores omnes ; certe Spis. Ver innom Remih Remissa peccator in dolur. Yocem hanc a bi
Eras., ut alios praterem), reposterunt; ita il librum hansil alicior noster, adr. Marc , l. n . c.18
de Lapsis immerliale sequerellir . El revera si quis Diximus de remissa peccatorum .
prvelua ad unitatem tuendand monit: , qu:e litran - Non quod opienis Deo . Similiter ferid
que paginam la cumplent consideraverit , non alio a c. 3 : Non quod deceal homines bene Diones
pricedentibus aut instituto, allt tempore conscripta quasi sil el alius de quo ei possit oplari,aut libero
judicabit. Sed cum priora scripta sub finem anni 251 nisi oplemus.
Romam miss: fuisse cognoscailur, boc ad sequel XI . - Cælerum a quo Deus sanciſcrtur,quiin
lem , nimirom 252, vidlur rejiciendum . Ex marlyris sanctifical ? li-dim fere verbis Tofl., ibid .: cin
nostri lucubrilionibus, vix aliud D . dugiislino conlle quando non sincluem el sanctificarum esl per sentir
mendatius occurril. In lib . de Gratia et Libero Arbi- nomen Dei, cum ca eros siunciificel I seme isso?
Irio ail : Commuoneo et exhortor, ill beuli Cypriani li. Hæc quidem fuistis. Pariter lectuin l. ill add .
brun quem scripsil de Orarione Dominica diligenter le- c. 65, utrobique manifesto sed in veteralo errore et .
gulis, ei quantum vos Dominus adjureril intelligalis, jis pirticipes Iren . I. iv , c. 46 , ell. v,c.10: Peru
memoriæque mudelis . Pariter laudit Ep. XLVII , et de Pudic., c, 10 ; el Aurust. de Pawl., c. let
Cill , nec non lo IV, c. 9, ail Bonil, cont, duas Epist. B lexlu grilico habe.ur, 19.0rá ponente, la animais
Pelag.. etl. i de Bono Persev ., et de Correpi, el Gral. guidam fuislis. Sed nibil miuto ; non enim quid x
c. 5 . Porro D). Bilarius liuic Triiciatum adeo omni- Oporimit , sed quid siripun ſuer.id spectans.
busnumeris absoluum censuit, ut commentariis suis XIII - Repræsenturi nobis perimus. Tert. deOre,
in Mall. Can . 5 , dixcrit, quid de Orarionis sacra. c. 5 , ail, Ad nostram suspensionem pertinet,regels
mento necessitale commentandi , Cyprianus vir suinciæ minici repræsentalio .
memoriæ liberuvil : qumjuan el Tertullianus hine ro- XIV . -- Nain Deo quis obsistit ? Sic Tert., lid
luen aptissimum scripsisset, etc . Non quod aliquis obsistat quo minus Dei volun'dhul,
Il. - Quæ enim potest esse magis spiritalis Oralio . Nemo suis viribus furlis. Ad repellendos dereitag
Novalores fanatici illan solum prerem spiritalem furores a nulle, ex Patribus liberalinis lela siri
consent, que exlimporaneo fervore elfundilir, a Cy- lantur ; unde illum D . Jugust perpetuo in partea
priano postro longe diversi. Tertull. in lib . de Oril. advocal. Vid . ad Boniſ. I. IV, c. 9,ubiintegre 4. 2
divit quod Oralio a Christo constililla , ex tribus con - fere describunur.
stilul est, et sermone quo enunciatur, ex spiritu quo Filius obuudivit. Nulla fere vos Cypriaro ustal !
printum potest, ex ratione qua suscipitur. Tertul. in Exhort. Cast. c . 2 , at: Poluntas Dei
III. - Incondilis vocibus. Cum modestia, inquit Sep - obaudientiam veneral. Proinde et tu și nou ohlás
limius, el humilitate ador inles, magis commendabimus Dio , elc. Prisci, observante Festo , pro obcdice: t
Deo preces nostras ; ne ipsis quidem manibus sublimius suere .
elulis sed lemperate el prope elatis ; ne ruliu quidem XVIII. - Quomodo dicimus Pater nostet,quiainfo
in audaciam erecto,nam ille Publicanus qui non tan - c gentium el credentium paler ist, sic el panen kņaTIN
lum prere el unlu humilialus algıle dejectus orabal, vicamus. D . Hieron . adv. Pelag . I ni sublinen it
justificatior Plurisæo procacissiino discessil . Sonos Dominus docuit Apostolos suos ul quotidie in corps
elium vocis subjectus esse oportet ; uul quanlis arteriis illius sacrificio , credentes audeant loqui. Pater retenta
opus est, si pro sono audiamur ? Deus autem non vocis, qui es in Cælis, sunciificetur nomen tuum .Illi metai
sed cordis auditor est , sicut conspector .Forlasse ethnic Dei, quod per se sanctum est, in se sanctificari(
cam ballologiam a Domino notatam Mall. vi, 7, et Illi inferunt adv nial regnum tuum , spein rejm for
UIReg xvIII, 26 , descript: m , respicioCyprianus; cujus tempore præstoluntes : ut, regnante Christo , tiet#-#23
spe imen dat Eschyl. in ETTÄ Sri 60ls. Ita porro in regnel peccalum in mortali eorum corpore: jette
recta Deoruin nomenclatura fiducia in ponebant Gen que, fiat voluntas lua sicut in cælo, et in lerri,ti**
tile , ul indizilainensis se luerentur, ne memoria la lelur Angelos humana fragililas, el voluntas Dei
psi religiones conſunderent, et numina que placare pleatur in lerra. Primem quotidianum , sive super (
conaban ur offensa redderent. substantias venlurum Apostoli deprecantur,aldiguiel
Per Hieremiam quoque. In coilicibus græcis sestum assumplione corporis Christi , eu . Si in pricibus *
Baruchi caput, ÉN ISTO lepeulou dicitur. Rationellt Deum minus solemnibus; quod Cypriano visums,
supra reddidimus ini annotal. ad lib . 1 udv. Judiros, aliter orare quam Dominus docuil, nun ignorcalia #1
quare in laudanvis S . Scripturis, libros apocryphis fit, sed el culpa, certe i ler S. Eucharistia nila
pissiin adhibebat auctor noster . ab Ecclesii precein Dominicain umquam prika
In sensu aulem libi debel adorari Deus. Mente sivc missam miniine puliindum : presertim ciep
intelleciu , prirslari tibi debeladoratio , o Deus, Eucharisticus illis om illo quotidianus habrreira
Lxx habent, Tă orevela coioci upoozuvliv OC1074. D Tert. de Oral.: Panem nostrum quotidiana dem *
VII . - Pater noster. Luchons in Philopil. Donini- hodio, spiritaliler inielligimus. Christus enim panus
cam Oratione vocil Tyv euxiy adturpis, Aileo mi sler esi, quin vila Chrislus el vilæ panis . Ego surg,tek
nime nova videtur recepta apud nos nomenclatura a panis vitæ . Et paulo post, panis est sermo Danse
primis vocibus . descendil de cælis. Tum quod el corpus ejus ill plan
VIII. — Singillatim . Vox a Tertulliano usurpala . censetur. Hoc est, interpretante eru lili-simo Riga ,
Dæmonia nullum nomen hahent singillatim , l. de Idol. Per panis sacramentum coinmendal corpus Seen
Quemadmodum Aug isums, l, i Qur'st. Evan +
IX . - Orationis Dominicæ sacramena. Nulla vox dixit
apud scriptores Ecclesiasticos laxioris est signilicalus suum .: Per vini sacramentum commendal sanjat!
quanı Sacramentum . Sub hac formade prece Dominica Corpus ejus contingimus. Affinitale aliqua che
loculus est D . Hilarius in loco superius laudato . clus familie aul personie cuicumque, dicilor ?
Breviler in sermone collecin . Hanc ob causam pre Latinos auctores illos contingere. Sic Cic. in lemn
co's breviores passiin vocantur Collecloe. Tertul. hanc Şilton , in Galb., Val. Max ., I. . , c. 8. Christa
Orationem appellat Breviarium lorius Evangelii, l. de Domino frater est , immo corporis ejus nemily
Oral., c. 1. llæc Chrysost, ait Dominum de cuisse illa individuo nexil junctisipsum non conting! !
mézper eúyis, Hom . deAnna. Terlull. vocatI, de Fuga., sed participat. Lifra , ail nos jure communicationPallis
c. 2 : Legilimam oralionem , el etiain ordinariam . stum contingere. Quæ verba respiciuntD.
 1125 SELECTÆ IN CYPRIJNUM NOTÆ . 1126
fatum I Cor. x, 16 , ubi vinnın Eucharisticum dici- A memoriler tenebant. Eamdem formulam in Eccie
tur Κοινωνία του αίματος του Χριστού. sia Orientali obiiniisse ex Cyrullo discimus; ubi
Eucharistiam quotidie. Pulis Elcharisticus Curi- predictis illis verbis , subjunguntur verla solemnia
stianis erat quotidianis u que ad lher ymi, An - cliamnum in usil , Gratias agamis Domino , cum
bro - ii et D . Augustini tempora , ut videre est esPiebis responso , Dignum et justum est. Catech .
*** Epist. llieron . ad Lucum Balicum , el Apol. ad Pam . Mystig. V Justinus Mart. in Apol. II, velerem Li
m ' mach . Ex Ambr. c. ult. I. IV el v . Sacram . el Ang. tur; icain de cribens dicit , post Scriprurarum lec
:: 9 Episi. CXVIII. Porro Can 9 post, et Can 2 Concil. tionem , et Præpositi concionem : F TelTa kvencéuela
- Antioch , decretum , Ilétus coû; sicio: TOS TT16Toùs, yoi Xolv TBYTES . xai cùy' s Tobu Towev. xai is apologues,
και των γραφων ακούοντας, μη παραμένοντας δε τη προσευχή και παυσαμέμων ημών τις ευχές άρτος προσφερεται, και οίνος
να το ανα μέταληψι, ως αταξας εμπoιoύντας το εκκλησία και ύδωρ και ο προεστώς ευχας ομοίωςcupouri και ευχαριστίας όση
á popíšet0 L xpr. Apud Tertul ionum cum seru ,wus Ouvzuis auroivateu.Teol, sai ó lads nurin. De so .
oriritur , quomodo stationum diebus fideles sacra lemnibus in Baptism verbis alibi acum .
mysteria partici ar nl, ila lil 011 de silvendo je XXX II. — Mortuos simpliciter. Scribenciuin simi
and junio piriclilrentur, reponitur ; Nonne solemnior erit liter, 111111 LXX : Orz ebé.TTES TOūs vzpous, saúyws
stalio iui , si ad aram Dei steleris ? Acceplo corpore Do. Oumaxpaypiring out. El ceite minime dubitandum hanc
the young mini et reservulo , utrumque salium isl, el participatio esse genuinam lectionem : sed quia codices Ones
i sacrificii, el executio oflicii, lib , de Orul. sub lin . Ubi in ei rore consentiuni , idque 11011 tantum hic loci,
1 obiter notetur Splimium non Ecclesiic morem , sed sed el infra in lib. de Morialil. religio erat quida
suum invenilun prop here. B quam mutare.
XX – Posse se sequi. In lib . de Lapsis dicillis : Nec D Missus sum lentare. Ac si circitatem Tobiæ im
vinci a sæculo posset, qui unde vincerelur in saculo non misissel Angelus. Quimquam exemplaria græca , qui
queretur Dominum solulus el liber ul Ipo- bus ltimur , et latina insuper Ver 10 lectionem non
i stoli, elc . Ubi contra exemplarium fidem doctiss. agnoscant; olim obliuuisse Syriaca versione
Gronov. legendum contendit, unde vincirelur, etc. scimus.
ex di
XXII. - El remille nobis. Graves tragoelie de bis
vocibus olim excitabantur, elmile au hebat Era : XXXIV . - Horam terliam , sexlam , nonam . Teri.
mus quod dimille nobis reposui:sel. merilo qui de Jejuit. C . 10 : Cum in eodem cummentario Lucæ ,
dem , cum res ipsa levissimi sit momenti, el vc el lerria lori ortionis demonstrelur , sub qua Spirille
teres visoque modo lucios fuisse con - lel. Crie siincio inutili pro ebriis habebantur ; et sexta , qun
antiquissimum Cypriani esemplir Veronense lilleris Petrus ascendii in superiora ; et nona , qua lomplant
capitalibus exaratuul , uliique relinel Dimille, Di sunt Witrogressi, cur non intelligamus salva plane in
misi el Dimiliimus ; et cmnes quotquol sunt codices differentia , semper el ubique el omni tempore orandi ;
alicubi sallem usurpant. lvimien lies isl118 horas , ul insigniores in rebus humilia
Fidem pollicitationis sure reservantem . Reservo idem nis. quæ diem distribuunt, quæ ngolia distinguunt, quae
valei quod serro. Sic Teri. adv. Jud ., I suac cum li. publice resonant, ita et solenniores fuisse in orationi
gno res rralus est. bus divinis. Quod etiam suudet Danielis quoque aryu
XXIII. — Remillel vobis peccata restru . Post hæc menlum ler die oranlis ; utique per aliquurum horuriun
verbi iu Edicione Parisiensi an . 1541, assumendant exceptionem ; noul aliarum quient quum insigniorum
c exinde Apostolicarum , lerriæ , sexlæ , nona .
pin . Celui
viginti lere linearum inseritur , quod pluribus dein
ceps furum ſecil. Cujus generis et illerum occurrit, XXXV. - Isle est dies quem fecit Dominus. Locom
sub finem ejusdem paragraphi; nenitriin vero mss. hunc adducii Auclor noster I. il ad Quirm . c. 16 ,
5: alicujus codicis prix'sidio fullum crimine falsi pee u l probarel Dominum Jesum lapidem dictum fuisse ,
- nis gravissimis vindicando Sei diu hominum :ni ubi (licel 1101111ulla exemplaria vuigalim squintur )
mis nefaria illa inse lit libiilo , ut vitem spuriamque legisse pariter videtur, a Domino factus est iste : 10:0
prolem , nobili-simis lambis inserire cuprelil. LXX interpretum est lectio , a D . Marco agrita . Hic
Sacrificium Deimajus est. Non turturi aut agnellie , vero adhibetur iste lexius , ul conficiat, Christum
sed boris , imo hecatombes Sacrificium majus est diem dictum . Quod interpretainentum Cypriano vi
maximum . Sic Tertul. de Pric'script. c. 2 : Hæreses delur peculiare ; licet aliunde id salis commode
mortent @ lernum , el majoris ignis ardorem inſeren on

les , etc .
XXV. - Ne nos patiaris induci. Interpretamen - XXX
damn a ,VI. - Nulla
Christiano s nociusint
conve ntusnoctu
horis habuirnis precu
sse re - sam
lum Terlulliani pro lexin ipso reponit Anchor nosier. lis nota. Nociu .Nuns Convocationes appellit Tertul, ad
llle enim in lib . de Ora!. ail : Ne nos inducas in Uxor. l. ll, Antelucanos voc::t Plininis in Ep ad Tra
lentationem , id est, ne nos patiaris induci, ab eo uti- jan . Sed insuper ex privata devotione, fideles lecto
ntul. Cæterum absit iil Dominus lenlure via se eripiebant, el pernoctem exsurgebient oratum , lit
i deulur, quusi aut ignoret fidem cujusque, aul dejicere ail Tertull. loco prælaulalo ; sic in Apolozel. : Ila
gestiens. tyrillus Car. Mystag. v , ail : To us eiszeiv , saduruntur ul qw meminerini eliam per noclem ado
eis Telpasuby &oti, td min xc90.6d i Tooball, ÚTIÒ TOū 7861 D rundum Deum sibi esse.
purjusů .
Trum animationis. Vid . quæ dicta in lib . de Lapsis.
Excitavil Dominus Salanum . Eodem modo landa DE MORTALITATE.
tur locus isle I. in ad Quir. ( . 80 .
XXVII. - - Verbum consummans. Locum hunc pari De mortalitate. — Sive lue mortifera. Tertullian.
ter interire antur Origenes, Procopius, Tertul. nec de Resurrectione carnis cap . ll , delimite explicat,
non el Hieron . D . Paulus Rom . ix . 38 , Domino nostro Aliud , inquit , moriale el aliud morlulilas: aliud enim
asseril. Pro consummato Tertullianus decisum ser quod pulilur, aliud quod palieffici!. kever: morbus isie
monem vertit, adu Marc . 1. IV , c . 1 . epidemicus till varia eterratica labuit symudomala ,
Faciant vobis homines bona, Vox bona in ipso ut ad pestis proprie dicta lypun miniwe responde .
lexiu Subaudiebalur, adjectivum enim iou subvan rel. (.orporis vires solulus in fluxum venler eviscerabat.
tivuin exigil. Sic quod dicitur Luc. XVUI , Ti 11017 In faucium vulnera concepiris med llius ignis exæs
oo , Mill. xix, 16 , est , ti xarido 2927,50). tuabat Assiduo vomilu intestina qualiebantur , oculi vi
XXXI. – Sursum corda. Nihil in christiana pie sanguinis inardescebant, quorumdum pedes vel aliqua
tale: precinin formulis antiquius. Sacerdos verbis membrorum partes contagio morbidæ putredinis ampu
conceptis prieibal, plebs invicem respondebat, id que tabantur, debilitabantur incessus, obstruebatur andiliis,
sine inuniture, quod Gentilibus solemine, quia , ut ait cæculus fuit aspectus. Telerrima baec lucs in Arabia
Teri. Apul. c . 30, de prefore ormbimit, id est, preces primun nala , deinde in Egypium devecta , posimo
 1127 OXONIENSIS EDITIONIS
dum in Africam processil, el exinde per occiden - A Quomodo Deusmanet in æternum. Vid. que da
tales Romani imperii partes grassabatill ; furore lib . lll ad Quirin. c. 11.
Atheniensis illius, quam describit Thucydides emulo , Mundiis ecce nutat el labilus. Vix alia de causa -
itinere cousuelo el via quasi preturia : ait enim viorem invidiam ibi couflabant Christiani, quam
Plinius 1. vii, c. 50 : Observatum a meridianis partibus, quodmale ominarentur de rebus humanis. Nreque
ad occasum solis pestilentiam semper ire. Impera: dem tenere in hanc sententiam venerunt; si putem
libus Gallo et Yolusiano hoc malum contigii , les apostoli non modi finem rerum omnium instarc,el
libus Euseb, in Chron . Oros. I. vii, et Zonar. Annal. ullimos venisse dies passim le tentur ; sed addant -
1. vi. Porro pacis tempore hoc evenisse docet Euseb. super, ultimam advenisse horam , 1 Jo. II, 18. lol !
1. vii C. 22, ex lilleris Dionya. Alex. : Tó xPistoll Resurrectione carnis c. 22 , ait Tertullianus :les
Tiéder Bunupos nopuedy cipriun. ix Móveis Muin Boox 3p% nostra suspirant in sæculi hujus occasion, ele. Con
χυτάτης δε ήμών τε και αυτών τυχόντων αναπνοής, επικα vero ad Geniilesscribit, ut ipsos demulcerrt.Apsic
Téong bay ń vosos aven . Quibus praestructis, librum hunc 32 e contra ail : Esi el alia major necessitas medis
anno152 conscriptum , idque ante redintegration per orandi pro Imperatoribus, etiam pro omni slalu ia
secutionem , adstipulante Iracialus totius tenore , rii, rebusque Romanis , qui vim maximam uniteish ert
pronunci:umus. Scripti hujus meminit Puntius, qui imminentem , ipsum que clausulam saeculiacerbilulesm .
el cgregiam a Cypriano peste li borantibus et exinde rendas comminantem , Romani imperiicommeatu dcinde
mortuis navalam operam pluribus e sequitur. Alle retardari.
gustinus lib de Prades:in . Sunct, ail , Cypriani li. Amplectamur diem , qui assignal singulos daugica
bruin de Mortalitate,mullis ac pene omnibus qui eccle le $110. Mortis dies recle dicitur particularis judicii dies,
siasticas lilleras imani, laudabiliter nolum . Ciial etiam quemadmodun mundi finis , universalis perbibele:
Ep. 107 ad Vilal., nec non l. ii adv. Julian , cont. 2 lcrium aut diem aut locum prorsus ignorasidpida
Episl. Pelag l. IV, c . 8 . Pariter laudat Euscb. aut liquitas .
sallem Hieron . in Chiron . Nos charorum numerus expecial. Quamquam ita
IV . - Cogerismaledicere. Chuislo scil. Ita Paulus recepteanimeseculi hujus curis non vacent; el
persecutionem auspicabalur , quemadmodum de se felicitatem camdem exopienl el demum gratuleile,
ipso falelur Act. sxvi, 1l, et ila deinceps Ethnici nihil est quod impediat : charitas enim nunquanto
presides illam pro noveb : lil. Sic Eu- e !). I. iv Hisl, cidil. Quix posica sequuntur , de Apostolorum glava
Eccl., c. 15 , de martyrio Polycarpi verba faciens, choro, Prophetarum exaltantium numero, el Wutlyne
Proconsulem describit dicentem : AoLoopgory Fiy Xplo innumerabili poqulo , assam dedisse videntur iis quite
ozó», cui SS . Martyr reposuil : 01207, orice sai ēž Érn occurrunt in Hymno Ambrosiano , qui Te Daun iş
δουλεύω αυτώ, και ουδέν με ήδίκησε και πώς δύναμαι βλασ• pellatur .
φημίσαι τον βασιλέα μου τον σώσαντά με ;
Compelleris jurare. Per genium Cesaris, aut for . DE EXHORTATIONE MARTYRII.
tunam ejus . Sic Proconsul apud Euseb . l. iv , c 15 ,
loco prelaudalo, Polycarpo ingerit Sucsov tiy Keio De Exhortalionemarlyrii. Consimili form Tert !
oxpos Funny, cui ille respondil, peti reupersius Xplo inscripsit libellum , de E .xhortatione castitalis. Es6
oridevós eius. Proinde Tertullianus in Apol. c. 32 , di- priani scriptis vix aliquot luruilentius a Pontio lit
cil Christianos jurare, sicut non per genios Cæsarum , datum . Quis, inquit ille , martyres Uanlos erhorladica
ila per salutem eorum (hoc est Deum ) qui est au - G divini sernionis erigerel ? Quis denique 10l coufoss 13
gustior omnibus geniis. Interiin tamen non est dis - frontium notalarum secunda inscriptione signalos,&
simulunduin verba hicc, ad maledicentiam , olju - exemplum martyrii superstiles reservatos, incentivoid
randi iisum in communi vila , recte posse referri. be cæleslis animaret? Revera epistolæ ad esmaki
Sæculum autem gaudebil. Kósp.ov sive mundum confessores, Moysen etMaximum , necnon au Tluba.
intelligil, et ita passim vocem illam verlit auctor ritanos ; ut el aliie nonnullie, in hoc lote versblar,
noster . ul ad martyrium accendant. Sed ut sermone dire,
VIII. - Morbi istills valeludo. Nimirum mala va el tubæ cælestis incentivo, exhortatio perazilur,seri;
letudo ; unde languidi et infirmidicuntur valetudi li hujus peculiaris videtur character ; elquiinstalia
narii. Cic . Offic 1. 11,ait : Æsculapius polest præscribere librorum ad Quirinum plane respondet. Porro loca
per somnum curationem valetudinis, S . Scripluræ eodem modo utrobique laudata, av It
Corruptivum istud . Sic Terl. de Resurrec. carnis, rem eumdem aperie prolitentur. Quis vero fueril is
c. 41, el alibi p:issim legil . Fortunatus cui liber hic inscribitur, no! Prime
Nubila serena suspendunt. Tert. in Apol. c. 40 : fuerit dicere , cum plures ejusdem nominis in Cypre
Cum ab imbribus æstiva hiberna suspenduni, el annus ni scriptis occurrant : el demum fieri possit,um
in cura est. alium hec pertineant, diversum ab omnibus alicus
Navem scopulosa suxa constringunt. Sic Tert adv. memoralis. Puiarem tamen hic episcopum illuarea
Marc. lib . 11, c. 16 : Ferramenta lledici accuses, quod spicere ad quem Ep. Lvi, ad Pamel, num . LIII,dira:
secent, el inurant, el ampulent, el constricieni. tur : ei forte qui in C :irthaginiensi synodo, Fortua
IX . - Sla in justitia ei timore. Hæc non occur. D tus a Thuccabori dicitur. Demum exaralliim chi!
runt in græcis esemplaribus, sed label vulgaius inte occasione persecutionis sub Gallo et Volusianorecta
terpres . descentis, de qua visis cælestibusadmonilusCyprike
X – Vulneribus quoque el vermibus. Sic infra in nus, alios admonere non dest lil. Deciana clades 18.
lib . de Patientia , quasi pbchiriasi laborassce. Locus exspectata grassalione obvios quosque oppresl, u
Jobi qui respicitur est c. vii, 4, ubi pulveris non de lapsis resliluendis unica manerel cura ; quæ ?
minus quam vermium mentio . Sed licec minime , sub Valeriano et Gallieno successerunt, frings
saltem ad vulgi sententiam , mortuum describuit ; videntur, pro martyris nostri dil genitiv, ut remcil
in illoruin enim sepulchris numquam vermes com : huc usque fuerini dilata. Relinquitur ergo utall
parent. Quod additur, nudus eriam ibo sub terram , lemedium hic tempus, nimirum ad annum 2528
interpretamentum est vom LXX útehcúseuci ixzi. belli istiusnatales sint referendi. Quod ex D. Mierod.
Ego obtuli memoriain . Sic Apoc. vui, 3 , dicitur Ep.ad Pammach. c. 50 , a quibusdam affertur,ulsi
deri possit D . Hilir . Tractalus hujus faussealichum ,
Angelus slelisse anle allure habens Thuribulum aureum , siquidem libri ejus ad Fortunatum hablur meole,
el dala sunt illi incensa mulla ut daret de oratio nullius videtur momenti ; siquidewi si quis Hari
nibus sanctorum , etc . icvum specter, non admodum opportunus lune lien
Et iterum . LXX legunt xai yły. Legisse videlur poris sub imperatoribus Christianis de mariyno
Nosler, xai Tálly. Pro assistimus legunt jidem , of versus gentilium furores liber . Porro lubrica prors
vapepouse quis reportuyàs sãy ylw . ex person:e nomine probalio ; insuper nicc Forludan
 1129 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1130
ce qui vitam filie Hilarii scripsit tempora respondent; A cúrcŨ . Eadem voce utitur D . Paulus, Act. xvii, 23, et
I et demum in plurimis exemplaribus Hieron . mss. non II Thes. II, 4 .
1.' Hilarii nomen, sed Cyprianireponitur. Haud interim Tibi idolum . Sic LXX condow , non yaugróv reddit ;
facile est conjicere quid Pamelio in mentem venerit , nec enim refert an arle statuaria an pictoria fiat quod
ut diceret Remboldum primum omnium tractatum colitur.
hunc edidisse, cum in Spirensi edilione, arti typo El omnia quæ in eis sunt. In Græco habetur, vai
graphicæ coæva , et etiam in veleri innominata , quæ ingås vokow ; quam lectionem Codicis mss. agno
cerle Remboldum longe præcessit, compareat. scunt.
Mediocritas nostra auxilio divinæ inspirationis in . Rogat nec impetrat. Vid . quæ dicta in lib .de Lapsis ,
structa. Quidquid gratiæ divinæ præsidio factum , id p . 93.
inspirationi imputat auctor noster. Ita Tertull. I. de In tempore quo invocabuntme, in tempore afflictio
Palientia c. 1, ait : Bonorum quorumdam , siculi el ma - nis suæ . Hæc omnia redundant; et videntur loco
lorum , intolerabilis magnitudo est : ut ad capienda et alieno apposila .
præslanda ea, sola gratia divinæ inspirationis operetur. Quod si rogaveril. Locus hic non integer describi
Sex millia annorum jam pene complentur. Calculum lur, et plurima subinde omilluntur.
velcrem , et suis temporibus in Africa receptum se- Æqualis animæ tuæ . O jocs en Yuxñ cou. Hinc pe
quitur auctor noster ; nimirum qui äram christianam tenda explicatio loci D . Pauli, Phil. ii, 20. où déve yo
anno mundi 5500 assignal ; cui nnmero si 252 anni icóyuyor .
addantur, consurgent 5752, quæ non longe abeunt a Propter eum qui dilexit. Exemplaribus istis accedit
6000. Notum vero est, iu numeris recensendis ad pro . B Noster quæ legunt, öca odváraty,cayTQ .
ximos integros recurri solitum . Dixerat D . Petrus II Fidile, el slate, el cernite. LXX legunt Omposite,
. Ep. III, 8 , Mille annos apud Deum haberi sicul dies OTÁTE xai opăre, sed prior vox in textu sacro non
unus; el exinde a veteribus creditum , Hexamero fi comparet.
nito sabbatum æternum , et mundi finem succedere. In renovatione spiritus. Intellexisse videtur auctor
Porro cum Dominus proniisissel, Malt. xxiv, 22 , Elec noster Spiritum sanctum , sed exemplaria Græca ha
lorum causa dies istos abbreviandos fore, non temere bent, non tycúuctos áyiou sed roos @ y.
omnium fere animis insederat opinio Consummalio Qui figuram portabat diaboli. Sic I. ii ad Quir.
nem mundi, et Antichristi tempus infeslum instare. Vid . c. 16 : Amalech superatus est a Jesu , id est diabolus a
quæ hac de re dicia in l. de Mortal. Christo victus est.
Insidias dejiciendi. Colluclatio nostra , inquit Apo Nec excidatis. Quamquam in textu Græco nulla ve
Hostolus, Eph . vi, 12 , non est adversus carnem el san - sligia bujus lectionis compareant, tamen similiter
guinem , sed adversus principes et poteslales , etc . legit auctor noster Epistola ad Thibaritanos ; quasi
Propositis litulis. Illa ergo exemplaria ad mentem legisset price extréonTE.
auctoris maxime videntur accedere, quæ lituloshosce, Quoliescumque communicalis. Mss. codices non
Il simul semelque in libri principio exhibent. pauci similiter legunt κοινωνούντες , et slalim της δόξης
Lanam el purpuram . In oblationibus quæ in taber - tis ouve uews.
naculi usum
!i cinthus, admittebantur Exod. xxv, erant Hya- Domininomen . Non aveŪus ,sed Evopsea legissc videtur
purpura , coccinum , cum bysso : Sed in Ec noster, et pro úpãs, guãs.
clesiæ christianæ ornalum , sufficiunt innocentiæ et Copulati sunt pedes. LXX Aütol OUVEMOOLOOnoav.
martyrii colores. Unam petii. LXX uias ninceurin . seil. aiintiv .
Domino permillenteprimum Baplisma credentibus de- Vid , u Reg. II, 20 .
dimus. Baptisma olini, non nisi ex mandato episcopi Non combureris . In hac lectione mss. codices con
1. celebratum : o'x éfór 1574 xwpis coữ ITLOKOTOU OUTE B27 sentiunt, et lxx interpretum versio illam exigit , dày
TISEIN , OUT€ává tann Trolei , etc ., inquit Ignatius, Ep. ad ôsé20ns Olds Tupos, củ Mai Xe Tax0.101s , lo cù XUTUYULSEL
Smyrn . Unde in Ecclesia solum qua ipse sedebat, se. Porro Hebræa veritas etiam deposcit. 107975
erat baptisterium . Martyrium , Baptismi nomen , ex
Domini verbis accepit , Matt. xx, 22. ‫ש לא תכוה ולהבה לא תבער בך‬p‫ א‬: erperam ergo• in Im
Angeli baplizant. Qui susceptorum munere fungun - pressis ista huc usque omiltebantur.
tur : el martyrum apimas sanguinis lavacro exemptas Præmeditari excusare . In texto græco est etoden
in cælum portant; vid . Luc. XVI, 22. Ofivci. et quidem omnis apologia est quædam excusa
Fidei nosire incrementa consummal. De hac te)EICH lio . Vulgat, habet quid respondealis.
cel vid . Luc. XIII, 32, et Heb . I , 10 . Mogilalum . Ila scripsisse Cyprianum minime est
E Simus el amici. Martyres perfecti sunt in dilectione dubitandum . Nam ut lot exemplaria in voce inusitala
I Jo . iv, 18 . Unde Tertullianus in illum Joannis lo infercienda conspirarent nulla idonea ratio reddi po
cum , Scorpiac . c. 12, ait : Perfecla dilectio foras ab test ; sed quare librarii id nuperi mulaverint , causa
jicit timorem , quoniam limor pænam habet, et qui li subest satis manifesta , quæ etiam passim obiinuit ;
mel non est perfectus in dilectione. Quem timorem in - ut ad vulgatam editionem omnia melius responde
lelligi præstal nisi negationis auctorem ? quam dilection rent. Revera græca exemplaria dúsxwpor habcnt : scd
nem perfectam affirmat, nisi fugatricem limoris, et ani- D Aquila ,Symmachus et Theodotio in povedádo consen
matricem confessionis ? Qua pæna limorem puniat, (non tiunt ; quæ vox Marc. 7, 32, adhibelur.
quam pænam ut habetur in inipressis), nisi quam ne- Tantum accipiat de Dei ope. Vid . 1. vn ad Quirin .
galor relaturus est, cum corpore el anima occidendus cap . 42.
in gehennam ? Hinc martyres amicitiæ jure , Domini Si de mundo esselis. Cum eadem voce ulatur'D .
lateri perpeluo assistunt ; el sequuntur Agnum quo Joan ., capite xv el xvi, non promptum est dicere,
cümque ierit, Apoc. XIV , 4 . quare varie reddiderit auctor noster ; sed libri omnes
Perdant quod evaserini. Profectus , quos fecerunt, in lectione consentiunt, Vulgati interpretis lcctione
amillant. Tertul. de Anim , ait illam varie per acci- insuper habita : cui librarii solent omnia passim ac
dentia evadere : hoc est , promoveri : et de Patient. commodare.
hominem evadere ad salutem , hoc est procedere : et David misericordem . Locum hunc tractat Tertull.
eodem fere sensu passim , similiter Virgilius : Evado in Scorpiac.. c. 8 . David exagilalur, Kelias ſugalur ,
ad summi fastigia culminis. Aut forte vox adhibetur , Hieremias lapidatur, Esaias secalur, Zacharias inter al
in nolatione qua signilical, esse, aut fieri, aut sensus tare elædem Irucidalur, etc.
sit. Qui ad sæculum redeunt postquam Christiani
evasere ; Christianismoexcidunt. Septem dies annorum septem millia . Duralionis
IN LIBRUM DE EXHORTATIONE MARTYRII . mundi nimiruin , Alibi sex dierum , sive sex mille
- -

annorum spalio mundi ævum auctor noster conclu

iis quos colit. In Græco habetur, rüy OsbouTW dit ; nec necesse est ut in Papiæ castra hic transiisse
S . CYPRIAN . IV . 56
-
 J131 OXONIENSIS EDITIONIS 1132
videatur ; sunt enim qui ipsum judicii diem mille an - A videtur abesse , ut principem viruni verbis parus
norum moram habiturum staluunt. honorificis exciperet ; ut oblatrantem eum , et desa.
Ad septem ecclesias scribit . Nimirum ad Romanos , crileno et verbis impiis obstrepentem , conlenete se
Corintbios, Galatas , Ephesios, Philippenses, Coloss profiteretur ; el indocilem , impium , furentem ,cor ,
senses, et Thessalonicenses . Si requiratur quo in surdum et brutum compellaret. Omnino igitur dice.
loco Paulus, hujus legitimi numeri el certi meminerit , dum est Demetrianum judicem sallem fuisse in cni
forte dicendum , hoc ab co præstilom , Heb . xi, 30 . late Carthaginensi ; aut aliquem e consiliariis qui
Una super petram . Primus qui lectionem hanc presidi solebant in judiciis assistere , de quibus .
mutavit et Pelrum reposuit erat Manutius. Vid . quæ Act. XXV , 12 . Et virum istius modi , Cypriado di
dicta ad lib. de Unitate Ecclesiæ , p. 76 . Porro nole communia olim studia familiariter notum , Teteren
lur sententiam jiostram de assumenlis lestui Cy. sodalem aliquando invisere voluisse , vero 160
priani illicadditis a viro consultissimo Lalino Latinio , absimile . Cerle Pontius non alio illum litulo oral ,
in ejus bibliotheca sacra et profana an. 1677 quam gentilis blasphemi. El Lactantius sine ait
Romae edita , p. 178 et 179, egregie confirmari. Din honoris præfatione, hominem veritalis ignarun 3
sertissimis verbis ait Dominus, être tourn Th Tétp % pellal. Nec refert quod Demelrianus
oino ourow . domo privare, patrimonio spoliare , catenis pramas
Nec vacat. Mysterio scil. sive, non caret : haud le - carcere includere , bestiis , gladio et ignibuspr.
mere aut frustra dicitur. Hæc enjin inferioris subsellii persecutori satis que
Ab eo suscitandos. In impressis additum . in vilam drant, el de Saulo, Act. viii , et ix , qui certe non ci
æternam . Sed contra exemplarium mss. et Græci lex- p provinciæ præses , referuntur. Luem illam de qu
lus fidem . supra in lib . de Mortalitate actum ; et famem iz
Nec fralrum precem profuturam . Perstringit marty - pesti supervenire solet , apologize huic occsta
res qui veniam quibuslibet facere se posse putabant. dedisse , satis aperte profitetur auctor nusler. L
Tertullian . de Pudic. libro salis malo non male ail : quandoquidem fames cessanti agricultura ; hoe di
Sufficiat martyri propria delicia purgasse. Ingrati vel þesti adult el diutinæ , succedere dignoscitur ; L.
superbi est in alios quoque spargere quod pro magno brum hunc non ante secundum a morbi initus àfolen,
fuerit conseculis. Quis alienam mortem sua solvil, nisi hoc est 2: 3 scriptum fuisse censemus ,
solus Dei Filius ? Nam et in ipsa passione liberarit la - Nam cum ad me silpe. Lactantius Inst, l. 1, c.
tronem . Ad hoc enim venerat, ut ipse a delicto purus, et ( cui succenturia or accedit D . Hieron . Ep. od Ve .!
omnia sanctus pro peccatoribus obiret. Proinde qui dicit, Cyprianum in ea oralione quæ Demetrianus,kui
illum æmularis, si nihil ipse deliquisti, plane parere ipse ait, oblatrantem aique obstrepentem verila!i redate
pro me : si vero peccator es, quomodo oleum faculce guere conatur , ca maleria non usum esse ut dersi,
tuæ sufficere libi et mihi polerit ? non enim Scripturae leslinioniis quam ille ulique tcopu ,
Acne quis vel libelli. Hæc prorsus confirmant sen fictam , commenlitianique pulatat , sed argument i
lentiam nostram de libellaticis, de qua videatur lib . ratione fueral reſellend is. Nam cum ageret contre le
de Lapsis. minem verilatis ignarum , dilatis paulisper dirinis late
Holocausta hosliæ . Vid . quæ dicta lib . III ad Quir. tionibus , formare hunc a principio tamquam rhon
c. 15 , LXX legerunt ödoxáprauw Ousids, et ſorle ve debuit , eique paulatim lucis principia monstrare,
rissima lectio fuerit Holocaustum hostiæ . loto lumine objecto caligaret. llæc vero criminació a
Porlantes gremia sua . Vid . quæ dicta I. m ad Quir., C calumnia prorsus evanescel , quam primum consi
cap . 16 . terit non cum homine ita rudi el veritatis ignara ra
Clauduntur in persecutionibus terræ . Proscriptis fuisse gestam ; sed illo qui sæpead Cyprianum raised ,
nimirum , et deportatis. Quod in edilionibus priori- et de fidei capitibus acriter subinde disceplassel Perro
bus lectum , clauduntur oculi in persecutionibus lerra , observandum , loca S. Scripturæ quæ a S . Cypriado
ex librariorum infelicissima critica nalum ; qui men - in 10lo hoc scriplo afferuntur , ex propheliis fere ese
dam cum non inveniunt corrigendo faciuni. Infra desumpta ; nec ad redarguendum infidelem , ulla ut
legerunt, claudi in momento oculos quibus homines thodus accommodatior. Unde D . August., oral,
videbantur et mundus, et nihil praeter oculos claudi quinque Hæres., postquam attulisset S . Scripturæ Tt
putabant. ieris Testamenti suffragia , ait : Hic esto et iu Page
Sine damno temporis. Per omnia confessores mar- Audi quid dical Propheta , non mihi ego quod r ..
codex in quo hæc scripla leguntur, in arti
tyribus æquanlur, si a judiciimora quæ Bapusmi scripsi ,habetur.
sanguinis singularis prærogativa habebatur, pariter Judæi Inimicusmeus leslis estmeus , 1783
sint exempti.Tertull ., de Anima, dixit : Modica'delicia quvre : aperi , lege et crede. Quinimo argumentum bo
mora resurrectionis expendi : ratus hac poena damni, lale tractat idem SS. Pater , contra Faustum Varuci.
in illa animadverti. Sequiorum temporum doctores, I. XII.
pænam sensus, et purgatorios ignes addidere. lmo Tacere ultra non oportet. Diu erat antequam crimi
Origenes gehennæ ignes purgatorios statuebat. Quæ nationem hanc deposuerunt ethnici ; adeo ut
ex Epistola ad Antonianum a quibusdam in hac D . Augustino opus fuerit , conscribere librum del
causa afferuntur, ad lapsorum censuras hic in D vitale Dei, etOrosio historiam suam , ut eam diluerent.
Ecclesia omnino pertinent; nec cum pænis quæ vila Senuisse jam mundum . Universi machinam se u
funcios exerceni, quidquam habent commune. dilabi, ei ad interilum vergere ; longe alia re, esta
Conscientia coronatur. Per conscientiam intelligit , seculi clausula el mundi fine , quem dies judicii etun
Virtutem ad prælium promplam , et fidem quce erat ad affert ; ita enim differuntutmors naturalis etvioleb!!,
martyrium præparala . Utramque lamen ruinam , primi Christiani parilat
exspectabant et gentilibus minabantur.
IN AD DEMETRIANUM . Verna de temperie sua . Probala huec lectio , ci
Ad Demelrianum . Hunc Africae proconsulem ſuisse phrasi Tertull., consona. Is, I. de Resur. carn ., c. 15,
uno ore dicunt Baronius , Pamelius, Lombertus, alii ait Revolvuntur hyemes et æstates , verna el autum .
que qui de Cypriani rebus scripserunt. Sed parum Editores importuna liberalitate , sala addidere .
verisimile est summum magistratum , depositis fasci- Solicitudinem cumulant. Tertull. in Apol. dixit, ti
bus et imperii insignibus , ad episcopi christiani do occasione consimili, Annum in cura esse.
mum , idque non semelsed sape venturum . Nec magis Pallidas herbas slerilis gleba producat. Sic Terl. 2.)
ad proconsulem faciunt;ut cæteros conciluret, at odia Scapul. : Doleamus necesse est , quod nulla civitas 10.
suis maledicis vocibus seminando , comites sibi plurcs , pune latura sit sanguinis nostri effusionem , sicul et
radicis atque originis suæ pullulatione fecerit. Aliieriras. Hilarione præside , cum de areis sepulturarum mês.
cebantur , etmagis decretoriis armis pugnabant pro - frarum acclamassent. Areæ non sint ; arec ipsoris
vinciarum präsides. Porro a Cyprianimoribus longe non fuerunt : messes enim suas non egerunt.
1133 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1134
Qui perspicuus et nudus. Judicem pariter effemi- A gust. hunc locum sæpius laudat, dicitque duas Pela
natum , et multitiis non vestlum , sed pellucentem , gianorum falsitates hic redargui, unam qua dicunt
Juvenalis exagitat Sat. 2. nihil vilioruin er Adum trahere genus humanum , quod
Horrea cludantur in terris . Hujus maleficii reus sit sanandum curandumque per Christum : alteram qua
Prov. xi, 26 , dicitur ya12 ounbywy oltov. Eleganter dicunt,nullum post Baptismum sanctos habere peccatum ,
rem describit Nazianzenus ; ut sit xaparepagudretETO Cont. 2 Epist. Pelag . ad Boniſ, I. iv, c. 8 .
της ενδείας, και γεωργειν τας συμφοράς. Dardanariorum Non ulique illa delicia que fuerunt ante contracta.
nomen , licet infame et legibus coercitum , tamen qui Observanda venit summia scriptorum veterum solli
in provinciis potestate præerant, exinde compendia citudo , ne quid ab ipsis dictum elevet certissimam
sibi ſacere minime erubescebant. fidem , quod peccata omnia anteactae vite Baptismi
Anocente. In hanc mentem plura dicuntur in lib. lavacro purgantur ; qua spe et exspectatione, quot
ad Donatum . Nec novum est ut auctores, illis que quol christianæ fidei nomina dedere, imprimis ad
prius scripserant, subinde lamquam suis utantur. Baptismum allecti videntur.
Timentconscii. Accusare scil. et deſerre. Jugis operatio . Hac voce passin designat auctor
Crocodili et Cynocephali. Tertullianus in Apol, c. 6 , omne illud , quo apud nos bonorum operum notatione
ait hæc Ægypliorum portenta, Pisonei et Gabinium intelligitur : unde sic in libri hujus litulo adhibetur,
Coss. Capitolio prohibuisse , porro eversis etiam aris ut idem sit cum eleemosyna : et caput primum tertii
eorum abdicasse : postea vero illis in integrum resti, libri ad Quirin . inscribitur, De Bono operis etmiseri
tulis , summam majestatem collatam . cordia . Ubi vide quæ dicta .
Torqueri enim debui si negarem . lloc argumentum :
In tabula jam lotum . Ey Tő útrepca . Act. ix , cana
late tractat Teriull., in Apol, c. 2, et I. iad Nationes, culo, in superiore nimirum tabulato. Librarii, pro
c. 2. Nec non Minut. Felix in Octavio qui dicit per- captu suo , mensä maximememores, tabulam jam ,
versam quaestionem exerceri , non quæ verum erueret , reposuerunt. Mos lavandi mortuos apud Gentes ob
sed quwe mendacium cogeret. tinuit ; unde Ennius dixerat :
in Ruinis regumlibri. Deciorum
principio de Lapsisnimirum quorum imputat
, ullioni; divinae cladem Tarquinii corpus bona femina lavit et unxit.
auctor noster. Res ista singulari libello Lactantii Exhibitionem . Vid . quae dicta 1. m . ad Quir., c. 61.
argumentum fecit. Quam etiam tractat Orosius Hist. Alia et profunda, Papias ait : Altitudo commune est
1. VII , c. 31. nomen excelso et profundo. Intelliguntur tenebre que
Valetudine mussilamus. Tantum abest ut blasphe
mias voces proferamus , inimout cum (remili murmu lolum Nonmedium et terras pervadunt.
, cælumPigmentum
slibio diaboli. hoc in usu fuisse
remus ; quod ne vel leviter mussiremus . apud Judæos, constat exπλατυόφθαλμον
II . Jer. iv, 30 ,
Reg . 18, 30 όμματογράφος
A pabulo oves. LXX. 42191OY TO Bpcrews apóstl.. Ezech. ΧΧΙΙΙ, 40. Graeci et
Sed Hebræie veritatimagis responderet altera lectio, vocarunt. Porro nec Romanis ignotum In callible
quæ habet : Deficient a stabulo oves. Nam .75222 Ta pharismulierum dilatare oculos, dicit Plinius l. XXXIII,
NY sic optime redditur. LXX legisse videntur 52 . c. 6 . Diabolo, interpolatori natura , cosmeticas artes
Pro arcendis hostibus, et imbribus impetrandis. Re- olim imputabat Tertull ., lib . de Cullu ſem ., et alibi.
spicit memorabile Christianorum militum facinus sub Dominicum celebrare le credis . Respicere videtur
Aurelio imp. de quo Justinus Martyr. et Tertull. in ,,Cc jubentur
auctor noster locum D . Pauli I Cor. xvi, 2 , ubi
. singuli fideles prima sabbati sive quavis
Apologet.
die dominica , seponere quod eis beneplacuerit. Et
Ne tetigeritis. Legunt
detur legisse unbigrite. peine dyisvizz. Cyprianus vi morem hac ex parte, Ecclesiae christianæ explicat
Justinus Martyr, Apol. 11 : T9 Toữ liliou deyouévn méços.
Oculorum crudelium brevis fructus. Evanida illa et πάντων κατά πόλιν ή αγρούς μενόντων επί το αυτό συνέλευσις
säva theatrorum gaudia quæ persecutorum pasce Yevetai. Cumque precum et Eucharistiæ solemnia
bant oculos , luent miseri in gehenne: flammis æter descripsissel subjungit, oi Eů TopoūvTES Ôè xuiboudóuerol,
num cruciaudi ; el a pauperibus in sinum Abrahe κατά προαίρεσιν έκαστος την έαυτού, ό βούλεται δίδωσι, και
receptis e longe spectandi. το συλλεγόμενον παρά τω προεστώτι υποτίθεται , και αυτός
Ad immortalitatem sub ipsa morle transilur. llac ÊTrixouperofparois te xaixiples, etc . Observandum venit
omnia ad Ethnicum dicuntur, et nondum per Baptis Dominici voce trial significari apud veteres. 1° Diem
mum renatum . Christianis improbis , et sero resipis ipsam , ita habetur Apoc . 1, 9, el Ignal. Ep . ad Tral
centibus , non tam facilis potest promilli venia. lian . 2° Ecclesiam , ita Concil. Neocæs., can . v, jubet
catechumenum ingredientem és tò zupedxdy, in loco
catechumenorum subsistere . El llieron . in Chronico
IN LIBRUM DE OPERE ET ELEEMOSYNIS . sic voce Dominici utilur, et in vernaculis nostris
linguis, Nostralium Church , el Germanorum Dohm ,
De Opere et Eleemosynis. Nulla magis re emicuit ex hoc fonte liquido deducuntur. 3° Ponitur pro mys
primæva pietas, quam illa effusa largiuone qua palle ieriis loco et tempore prædictis celebrari solitis ;
perum necessitatibus succurrebatur. Nec in officiis Dila zupiazdy telein , est sacris christianis operari. Et
ullis plebi Christiane commendandis magis desudavit fortasse huc facil , quod hic dicitur Dominicum ce
autApostolorum , aut SS . Patrum diligentia .Etquidem Tebrare le credis ? Certe adeo arctus erat nexus in
que de hac materia in libello isto egregie sunt con - der Eucharistiae perceptionem , et jus oblationes
gesta , non sine numine aliquo videntur scripta , ut participandi; ut pari semper passu procederent ,
paratiores essent fratrum Carthaginensium mentes el abstenti viderentur , quibus hoc, privilegium
ad opem ferendam laborantibus Nuinidis qui a bare nevoylas HETÀ Tepoog opãs negaluin : qua de re videatur
baris hac tempestate erant canti; cujus rei mentio Concil. Ancyr., can. v, nec non quae dicuntur in
occurrit Ep. 62, ad Pamielii numeros 60. Libellum Ep . 2. In hanc mentem locutus videtur D . August.
hunc ante illam cladem scriptum fuisse satis inde serm . 213, de Temp. ; Oblationes quæ in altario con
conficitur , quod inter hortamenta, nulla occurrat secranlur offerte ; erubescere debet homo idoneus , si
mentio cause lam favorabilis . Tractalum igitur ipsum de aliena oblatione communicar.
an . 254 assignamus , qui prædictam barbarorum Subcinericium panem . LXX habent lzepupiny plzcov.
incursionem videtur praecessisse . Librum hunc laudat Hesychio interprete , dyzupids, áprou ciòos ó do ambos
D . Hieronym . Epist. ad Pammach . Nec non D . Au- gevó 2:Vos, Tu Muiñeiydi xilavov.
gust. contra Pelagianos . Cont. Julian . et alibi passim . Fidelia jarris. Vas fictile . LXX : vopiu ToŰ cupou
Ejusdem meminisse videtur Pontius sub titulo libri ουκ εξέλιπε, και ο καψάκης του ελαίου.
de Misericordia , l'erus et justus. Lectionem illam sequitur auctor
Adam portaverat. Apportaverat, inflixit. D . Au - noster quae habet. okxD pu tos éxeivos ahrotyds, 0.105 i
 1135 OXONIENSIS EDITIONIS 1136
cujus loco alia exemplaria reponuntăueuntós,alia õuw - A tatem ponere dicuntur , cum dignitatis insignia
Mos. Quæ hic redundant de offerendo vilulum pro pec - exuentes, plebeio habita in medium procedunt.
calis , in græcis passim exemplaribus occurrunt ; et Oculos paulo ante formassel . Ac si non aperuisset
revera , Queixis superaddi solent, 's Trepi á papolas oculos, sed fecisset. Sic Nonnus c. IX , Joan .kuin
Vid . Ps. XXXIX, 10 . TT POGútrou .
Premium enim bonum . Sic etiam legit Vulgatus Lupçeçeny, dzięsety eyes, szápaxtoy özútt ",
interpres.Græca habent , Olus ayoubov, unde OeuCTixol H « çious dtúrTT, A1796hepdosis et ríziss,
üyūves , in quibus deposito aliquo præmio certatur : Οιδαλίον ξένον όμμα γενεθλίας είχιν ομίχλη.
qui el úpyupitai; oppositi otegavitais et qullimais.
Quale munus. Impensæ munerarioruin apud Ethni Ulconsummelur in Christo . Respicere videturaue.
cos , in hominum laniena et pernicie versabantur ; tor noster verba Servatoris dicentis Terb15a . Jo.
Christiani io iisdem sublevandis sumplus fecerunt. XIX , 30, quasi non prophetias, sed patientiam adin
Spectaculum illud Deo opt. max. alterum diabolo di- plevisset.
gnum . Porro non solum in largitionibus , sed mulio . Super quem Ecclesia . Similia habentur in Epistos
magis in perpessionibus ; spectaculum Deo , Angelis, ad Florent. Pupien . ad Jubuian . ad Quint. etalibi:
el hominibus facti sunt Christiani; referente Apostolo solet enim auctor noster cum Scripturæ lestimonium
I Cor . ix , 9 : Munus coram summo Deo , videlur op laudat, id scriptoris ipsius elogio illustrare. In L .
poni illis quæ fiunt, coram hominibus. de Opere et Eleem . D . Paulum citans ait : Apostov
Quadriga vel Consulatus. Majorum magistratuum Paulus Dominicæ inspirationis gratia plenus. Et in be
honores et insignia . Curules, inquit Festus, equi qua- Ripso libro, Beatus Apostolus Paulus, plenus Sprus
drigales. sancio, et vocandis formandisque gentibus missus.Et
Ac nisi editio honesta successerit. Sic lib . ad Dona - paulo post, Paulus divini præcepli memor, ut et ain
tum , Stulla prorsus el vana jactura, frustrantis specta passim .
culi voluptate id parare voluisse, quod nec populus ac Fratrem parricidam . Lege Pompeia de parricidis
ciperet, et perderet magistralus. cavetur, ut parricidii teneatur , non solum quifa .
Ambustionem . Græca habentxó) siy aióvcov. Noster , trem autmairem interfeceril ; sed qui fratrem , soro
constans in hac lectione, tupwory legisse videtur. rem , patruelem , etc . occiderit.
Quid sub Apostolis fecerit credentium populus.Ad illa Inilium sumit a lacrymis. Plinius, lih , vii, in prozni,
pariler lempora provocat auctor noster , sub finem hoc multis exsequitur : Hominem nudum et in puts
lib . de Orat. humo, natali die abjicit natura, ad vagitus statin
Dies nos vel redditionis. Tertullianus, de Resurrect. ploratum , nullumque tot animalium ad lacrymas, a
carnis, c. 32, redhibitionem ponit. Altera lectio quæ has prolinus vilæe principio. Al hercule risus preti
reditionem habet, Rigaltio non displicel : ut reditio ille et celerrimus ante quadragesimum diem null
quæ spontanea videtur , persecutioni opponalur, quce datur.
est violenta. Vel potius, ut per reditionem intelligatur Justitiæ dicala innocentia . Baptismalis nimirum .
in Paradisum aditus , unde expulsus peccalor Adamus,
amus , Nec post gestatam Eucharistiam . Lectionem Pame
et progenies Adami infecta peccalo. Hoc peccalum abo- lii retinemus, paucorum licet codicum auctoritate
levit Christus, atque inde boni Christiani redeunt in pa - fultam ; revera enim melius respondet manui, cujes
radisum , quo Cainus fratricidio non rediit, inquit Cy - mentio hic habetur, gestata , quam gustata Eucharigtig.
prianus, de Zelo et Livore, sub finem . Et quidem non dissimili loquendi genere usus adhi
IN LIBRUM DE BONO PATIENTIÆ . est Cyprianus, in Ep. nimirum ad Thibaritanos:
De bono Patientiæ . Ipse Cyprianus in celebri ejus
· Armemus, inquit, dexiram gladio spirituali, ut sacri
ficia funesta fortiter respual, et Eucharistiæ memer,
epistola ad J ubaianum , titulum hunc tuetur ; ubi ait : qua Domini corpus accepit. Sic in lib . de Lapsis.
Propter hoc, etiam libellum de Bono Palientiæ quan - Quod non slalim Domini corpus iniquilatis manis
tum valuit nostra mediocritas, permillente Domino et accipiat. Insuper constat ex libro prædicto , panen
inspirante, conscripsimus. Unde etiam facile discitur eucharisticum fidelibus non tantum per sacerdotem
quo tempore et ex qua occasione eumdem ediderit distribulum , sed ab iisdem domum deportalum .
tractatum . Nimirum post motam de hæreticorum Vermium pæna consumit. In hanc mentem supra
Baptismo litem . scil. circa annum 255 , scripsisse loculus est auctor noster in lib . de Mortalit. Eng .
apparet : ut exacerbatis hinc inde partium animis pentes bestiolas vocal Tertull. lib .de Patientia .
remedium afferret: cui rei, quo rectius consulerelur, Ui ilineris sui duces nuncupare!, caput bubular,
per totum operis decursum , ne vel voculam unam et terrestre figmentum . Tertullianus adversus Judas
interponil (quod singularis prudentiae qua in rebus cap . 1, ait processissc eis bubulum capul, et quod huis
gerendis usus est, indicio esse possit), quæ infelicis figmento universus Israel relicto Deo honorem dede
controversiae memoriam refricaret. Porro libellihujus runt, dicentes ; Hi sunt Dei qui nos ejecerunt de terra
non modo meminit Pontius, sed etiam Hieron . adv. Ægypli. Ita autem verba hæc concepit auctor nos
Lucifer .. August. 1. ui, cont. Cresc., c. 1. Etiam l. vii. ter , ut non unum sed multiplex idolum ab Israelitis
de Baptismo. contra Donat., c. 54 , nec non I. iv , ad D cultum referat. Et revera non temere et ex Hebræo
Bonif., c. 8, el alibi passim , solum idiomate LXX interpretes plurali numero usi
Hanc se sectari philosophi quoque profilentur. Ter suntdicentes : OUTOI oi coi cou, ispania, et, solare fun
tullianus pariter ait, lib . de Patientia : Philosophi Ocoùs ofMPOTOPSÚTONTCL nuüs. Etenim ex prophetia Amas,
quidem , qui alicujus sapientiæ animalia deputantur , v, 26 , (a D . Stephano laudata) conslat, ab Israe
iantum illi subsignant, ui cum inter se variis sectarum litis non tantum conflatum vitulum aureum , sed
libidinibus, et sententiarum æmulationibus discordent , tabernaculum Moloch, et imaginem Idolorum , Sides
solius tamen patientiæ in commune memores, huic uni Dei Rempham , figuras quas fecerunt. A Psalmista, Ps.
studioruni suorum commiserint pacem : in eam conspi- LXXVII, 64, dicuntur Israelitæ , hoc facinore Deum ad
rant, in eam fcederantur , illam affectatione virtulis æmulationem accendisse : idque merito . Cullum scil.
unanimiler student , omnem sapientiæ ostentationem de Deo Opt. max . debitum , quique in Tabernaculo co
palientia præferunt. lumna ignis et nube conspicuus apparuit ; Molocho
Cum Deo virtus ista communis. Tert. de Patientia c. sive Soli tamquam präsentiori numini tribuebant,
3 : Penes nos ralio el siruclio , salis uperle non ser (et ipsius tabernaculum , thensamve seplem concla
monibusmodo in præcipiendo, sed eliam passionibus in vium , pro planetarum numero, referente R . Simeon
sustinendo , probant his quibus credere dalum est, pa in Jalkul), circumferebant. Insuper cultum Jehore,
tientiam Dei esse naturam , effectum et præstantiam in - sive Deo summo , qui est, erut, futurus est, peculiare ;
genitæ cujusdam proprietalis. Rephan sive Saturno (sic enim apud Ægyptios appel
Immorialitate interim posila. Şiç Principes majes- lalur) temporis Deo , et planetarum summo, cujus
 1137 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1138
emblemabos stellatus (ob agriculturam cui præfuit, A struebant. In libro Job, dicitur diabolus orbem per
et sidus ejus drei metátou oxp.u, inquitCyrillus) trans- errare ; hic nos singulos circuire perhibetur : ita
tulerunt. intentus in uniuscujusque, ut in omnium perniciem .
Bonis patientiæ et impatientiæ malis. Eadem plane Ipse zelo ante dejectus. Sunt qui superbiæ potius
methodo utitur Tertull. in lib . de Palient. quam invidiæ , angelorum lapsum imputant; sed
• In viduis loboriosam castitatem . Simili formula Ter adeo individuo nexu vitia ista cohærent , ul seorsim
lullianus de Virg . velandis, continentiæ laboralioris consistere neutrum possit : imo alterum alteri pa
meminil. Et inter virgines et viduas comparationem rens simul sit et proles.
instituens, dicit : Virginilatem gratia consiare, conli - Livor exponitur . E medio tollitur , ex idiomate
nenliam vero virtute. Non concupiscendi cui concu - auctoris , de quo supra monuimus in lib . ad Donat.
piscendo inoleveris , grande certamen est. Cujus autem Rapacitatem statuil. Consistere facit ; cohibet, ita
concupiscendi ignoraveris fructum , facile non cupisces. supra siccitas dicitur flumina slatuere.
Singulæ stolæ albre. Codices mss. non pauci legunt : Videris quam sis. Consideres, reputes. Dehac Cy
εδόθη αυτοίς εκάστω στολή λευκή. Deinceps in greco priani plhrasi egimus in libro ad Donat.
textu solum occurrit topiconici, quodque hic de Chrislis passus est. Locus hic sæpius affertur .
numero habetur, interpreiamenti loco apponitur. Doctorem quoque eum maximum . Sacer textus so
Igne enim Domini. LXX legunt, “ TOTXO paxloudy ay lummodo habet péyas xdnorgetoe. Illi vero quibus cæ
Odoyi tupos, dy yap itupi xupicu xpchy,OiTel Toãode Myri, xai Jestis regnipolitia magis quam domus sua nota vide
εν τη ρομφαία αυτού πάσα σάρξ. tur ; peculiarem aureolam doctoribus assignant, ila
Dominum adora . Legisse videtur Cyprianus non r ut etiam in coelis doctoralus gradus sit capessendus,
Tā 0 : APOTKúrnso', sed rõ Kupio . vid . Dan . xii, 3.
Nec charus. Charitatis cultor, benignus et amicus.
IN LIBRUM DE ZELO ET LIVORE. Incipielis mori. MeleTe amo0vyczewy .
I Poriemus el imaginem . De hac lectione sæpius mo
De zelo et livore. Liber iste ,' ejusdem fere argu - nuimus.
menti cum præcedenle, ex eadem occasione etiam Soboles subsiciva . Legendum suadet Rigaltius suc
scriptus videlur. Sed cum in Epistola ad Jubaianum , cessiva ; sed codicum suffragiis destilutus. Ego lec
tractalus de Palientia , non autem hujus de Zelo et li- tioni recepta adhærendum censeo , ut ex vulgari
vore meminerit Cyprianus ; par est credere, temporeloquendi formula, filii quasi ex parentum stirpe sur
scriptionis istius Epistolæ , alterum duorum tracta - culi abscissi habeantur, qui arboris ingenio respon
tuum solummodo fuisse elucubralum . Proinde aucto - dent. Sic Rom . XI. Apostolus Judæos bonæ oliva
rem nostrum hunc non ante annum proxime sequen - germen , Gentes oleastri compellat. Et Isaias pariter
lem , nimirum 256 edidisse. Ulterius autem illud opusČ . v , Israelitas vitis generosc stoloni comparat, qui
minime dilalum , exinde suadetur , quod statim per pro uvis fecerat labruscas . Epistola ad Euchralium
secutio ingrueret, quæ publica clade privatas simulta de histrione, simili fere modo dicit auctor noster :
tes, quemadmodum ruinæ solent incendia , extingue- Non potest videri cessasse , qui vicarios substiluit, et
ret : quæque etiam Cyprianum ipsum perculit , et Cu - qui pro se uno plures succidaneos suggerit.
rubas amandavit. Libellum bunc Pontius evidenter Cor viri cogitel jusía. Hæc frustra quæsiveris in
designat, quando ait : Quis livorem de venenata invidiæ c bibliis qux textum Hebræum sequuntur ; sed lectio
malignitate venientem , dulcedine remedii salutaris inhi- ni LXX . omnino respondent. Et quidem nihil per
berel ? Ejusdem meminit Hieron . in Comment. in turbatius, quam liber hic Proverbiorum in codicibus
Epist. ad Galat. c. v, ubi appellat librum de Zelo et græcis. Verba ipsa sunt, x4pöide åvopos dovedesow girocis ,
Livore valde oplinum (hoc addito elogio ), quem qui ένα υπό του Θεού διορθωθή τα διαβήματα αυτού. Sed
legerit , non dubitabit annumerare operibus carnis invia si altentius rem pensitemus, apparebit LXX inter
diam . Pariler laudat Augustin ., lib . iv, c. 8 , 9 , 11 , pretes
scil . ‫רח‬non
‫ א‬prolonge bic a scopo
‫ רוח‬quomodo aberrasse
legisse videtur :Chaldaeus
legerunt
De Baplism ., cont. Donalistas, et etiam l. v, c. 14 .Citat paraphrastes dum ait 171007 Pa xobs aut saltem
etiam Bedaaliquem
Circuit, nostrasdevorare
in i Epist. D . Petri,
quærens. c. ult.texlu mi
In sacro
Peratti ; plurimi codices mss. habent teplépzette. Itaa secreta
s viarum hominum , idem esse cum spiritu
ixerunt.
Israelila urbem flierecunlem circumambulando de ejus aux

MARTIN . JOS. ROUTH. S. T. P .

COLLEGII S.MAGDALENÆ OXON.PRÆSIDIS,
IN QUATUOR D. CYPRIANI LIBROS ANNOTATIONES SELECTÆ .
(E Script.Ecclesiastic.opusc.præcip .t. I, edit. alt. Oxon. 1840,p.330-359.)

IN LIBRUM DE IDOLORUM VANITATE . D Quod vero et Christus sit, el quomodo per ipsum nobis
salus venerit, sic est ordo, sic ratio .
CAPUT PRIMUM . - Quod idola dii non sint; et quod E l dies ſestos tanto honore celebrabant. Locum hunc
Deus unus sil ; quod per Christum salus credentibus dalasic restituere ausus sum , reposito lanlo pro dando
sil . Cum in nonnullis codd. scriptis, alquc veteribus ex duobus codd . scriptis , uno Vossiano inter leclio
aliquotante Baluzianam , seu Benedictinam , editionibus nes variantes in editione Oxoniensi, seu Fellina, ad
omnia haec pro titulo seu potius argumento operis ducto , altero meo , quem ex bibliotheca Tewaterana
recte seorsum posita sint, ita imprimenda ea curavi. nuper comparavi. Pro voce honore praestabanthonores
Cæterum ad tertium quod attinet hujus tituli articulum , vel honorem editiones ante Baluzium , exceptis vetu
qui qualis hic exstat, editioni Manutianæ primitus stissimis illis ante Erasmianam .
debetur, consimiliter scribit auctor in sequentibus, An sic et hæc apud singulos veritas. Ita ediderat,
1159 M . J. ROUTII
quiante Baluzium ornavit suam hujus libelli editio - A ejusmentem in editione illa posthuma Baluzü post yo.
nem , Jacobus Gronovius, posilo an sit et hoc, pro vul- ces et captus est locala sunt.
galo , an slet hæc. Firmantque hanc emendationem . Et eo facilius et narigavit et vicit. Particulam et in
negleclam a Baluzio, si modo umquam venerit ea ad Oxoniensi aliisque edill. vecibus eo facilius pratima
notitiam ejus , codices duo Cypriani apud Novum restitui ; eadem vero particula ante verbum nariuat:
Collegium in Oxonio conservali,numeris 2 et 3 , a me in iisdem libris omisa est. Utroque loco ean serva
designati. Exstat in eodem collegio alius præterea sit codex Novi Collegii, quem nomino secundum ,
Cypriani liber scriptus ; sed vero nullius horum co - dem mis. Drury recentior ille ; sed omillil particka
dicum lectiones variantes ad hunc quidem quod alliante navigavit velustior ejus ms. aliter quam 15
net libellum in Oxoniensi editione comparent. Con . Meerman .
sentit et cum lectione emendatiori codex Cy- Cap. VI. - Stultum et prodigun. Credulu B '3
priani metus ex bibliotheca cl. Drurynunc a mecom zius, qui hanc lectionem quidem faciliorein prapet
paratus. alteri lectioni prodigum , quam przestant edin
Car. II. - Apollo Admeio pecus pavil . Iloc pro vulgato omnes, prieter Graviillam ,omnesque fere librimab
Admeti posuerat Gronovius in jam dicta edit. hujus cripii .Ei voces conjunctie infra videntur, Cuncher
libelli, quæ Minucio Feliciadjecta, anno 1705, circiter diga et stulia , inquit Cyprianus , voluptatum resti
viginti annos ante Cypriani editionem Baluzianamtium depereunt, DeOp. et Eleemos., cap. 16 .In :
prodiit. Suffragantibus dictis duobus Novi Collegii autem meo nuper Tewaterano incredulum else
mss. hanc prilli lectionem . Ubicumque autem ab Perditum quidem pro prodigum scriptum olimo les
editione illa Baluzii in bis Cypriani opusculis disce- p conjecil Rigallius; el habes in eodem capie it'
dam , id vero , prout jam feci in Firmiliani epistola , ” populo perditionis ac mortis; sed malim ego propi
nusquam non adnotaturus sum , raro alibi lectionisdigum reponere proditum . Cicero in Epist. ad 11
varietatem adducens, cum ui, 13 . Ego prodilus, inductus, conjeciusINR
Inde ſalcem ferens pingitur. Vulgo additur senex dem . Vide Forcellini Lexic . in v .
post ſerens , quod in edil, sua recte omiserai Grono Mostanes. Plinius lib . xxx llist. Nat. cap . ?: P
vius. Primus vocem recepit Pamelius ex ms. Cam - mus, quod erstet, ut equidem inuenio , commentairs &
bonensi, sed nesciunt eam quatuor codices in edit. ea (mazia ) Osihanes , Xerxem regim Persarunbine,
Oxon . adducti, prörter tres illos Novi collegii mstos , quod is Graciæ intulit, comitatus : ac relut semut #t:
meumque codicein jam supra memoratum , olim Te - tis portentosa sparsisse , obiter infecto quacumquefik
waleranum , et velustissimas Cypriani editiones. mcaverit mundo. Diligentiores paulo ante hunc pu.
Quapropter vocem prirlermisi. Nunc addere licet Zoroastrem alium Proconnesium : quod certus , &
duos codices Drurianos , alterumque olim cl. nomine Osthanes ad rabiem , non ariditaten und
Meermanni jam meum , duodecimo sæculo scri- scientiæ ejus, Græcorum populos egil . Attuli Pice
plum . num hunc locum Fellus; nunc vero ex Hardained..
Cap.III. - Hoc ita esse Alexander. ( Vid. in hunc loc. tione representatum .
Oxon . edit . notam , cui hæc Routh . subjunxit). De El Angelos veros sedi ejus dicit assistere. Nostresfing
epistolis visis a Plutarcho aliisque veteribus scripto - veros habet codex ms. in Var lecit . edit. Oxon. Fela
ribus, non de jis que hodie circumferuntur nomine tasse olim in veros corrupla est vox serros.
Alexandri insignitie, harc et plura annolavit doctissi- Consecratis. In textu Baluziano exstat consecrati &
mus Oxonii episcopus. Male autem omillilur post ita C habet quidem congregati unus ms. in edit. Oson.at
verbum esse, et post scribit punctum in textu Balu - ductus, codexque Novi Collegii numero i a me da
ziano, unde, ut olim monui, errores isti transiverant gnalus. Porro , ut lectio varians , ad marg. edir.
in meum . Erasmianæ conservati positum est. Cum veru optimal
CAP. IV . -- Meretrices. In editionibus multis, qux esse censeam superiorum editionum lectioned conse
Baluzianam præcedunt, verba que sequuntur ucis cratis, quam quidem firmant duo alteri Novi Cok:
inclusa sunt, neque agnoscuntur vel tribus codd . codices,meusque olim Tewateranus , elms. Drurisius
scriptis Novi Collegii aut duobus olim Drurianis ant uterque, hanc candem a Cellario positam), un a
Meermannano ; exstant vero in codice Tewaterano, a Joanne quoque Lindnero in edit, sua relentan ,i
quem supra commemoravi. Baluzii lectione consecrati huc ego revocavi.
Est et Venus calva . Lactantius lib . 1 Div. Instit. Cap. VII. - Hlorbis lacessunt. Vulgo morbos lets
cap . 20 : Urbe a Gallis occupata , obsessi in Capitolio sunt. Ex cod . 2 . Novi Collegii locum correxi.
Romani, cum ex mulierum capillis tormenta fecissent, Ad superstitionem sui. Hoc est, dæmonum ; sopra
ædem Veneri calvie consecrarunt. Hunc locum post scripsit auctor, ad cultum sui.
Fellum allulit Baluzius. Verum , dum plures causa Fecerint terrore participes. Vulgo errore ; quod che
hujus appellationis ab auctoribus afferuntur , ob cau - terrore lidemsti Coll . Nov. 3 , nixus mulavi. Ad onih
sam aliquam minus honestam ita vocatam fuisse Ve- quoque codicis, quem codicem Novi Collegii scrit
nerem , hic innuit Cyprianus . dum nomino, hec lectio ascripta est. De dæmonibus
CAP. V . - ElAssyrii et Persæ . Cum voces et Medi agens posuit Lactantius in Epilome sua , cap . 28, 8C
omnes pene msti omillant, editionem principem hic Dmnia immittunt ant plane lerrores.
secuilus sum . Sed Syri pro Assyrii plurimi codices Cap. VIII. - Unus igitur omnium Dominus Dell .
scripti praestant. Vulgo existente verbo est post Dominus, idem suasa
Faciant... auspicantur. Pluralia hæc pro vulgatis trium mstorum Novi Collegii, atque Erasmianz ei
faciat et auspicatur posuit Jacobus Gronovius, Cella - tionis delevi. Nunc addere licet ms. Druriaons:
rium seculus, qui Veronensem codicem in sua edit. utrumque . Habet mstus Tewaler : Unus ergo ono
hujus libelli Minucio Felici affisi, appellat. Hala , Dominus, unus Deus. Addunt unus cst ante Dexs let
anno 1699, hæc Cellarii edit. typis mandata est. Sed larii, Gronovii etLindneri editiones.
lectionem codicis Veronensis jam ante cum laude at- Nec hic lu de homine mireris , pro lectione Feli ,
tulerat Rigallius in notis ad Cyprianum . Audendi Nec hoc tantum de homine mireris, a Gronovio , Cellt
mslus Novi Collegii 2, Tewaleranus et vetustior ex rio Lindnero e prælata . Sententia mea est debere
Drurianis. Retulit interim Mabillonius in Itinere suo lectionem editionis principis nec hic tu revocari. In
Italico, p . 23 , istum codicem Veronensem majusculis msto quoque Tewaterano super vocem hoc eadea
lilteris ante annos mille scriptum fuisse. manu hicui lectio varians posita est.
Sed acceptum tempus cerlo fine custodiunt. Videli Cap . IX . – Sensu major est. Scribendum cense pro
cet, tempus sibi assignatum , fine lixo ac determinato , sensu conjecerat aliquis apud Jarshalli Interpretanie
regna Romana habent. nem Op. S . Cypriani Anglicam . Dixi olim , voces istas
Et victus. Verba hæc neglexi, quæ sine idonea inter se sæpe confundi ; et censum vocem Cypriani
causa addita sunt a Baluzio ; quæque interea präle cam esse agnovi. Verumtamen nil mutandum esse
 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1142
Lactantii verba ostendunt in Epitome Div . Instit. A Collegii, Drurianoque vetustiori ac Tewaterano meis .
cap. 2 : Unus igitur Deus est... quem nec ustimare Vos Tertulliani esi, cum alibi exslans tum etiam in
serisu valeat humana mens, nec eloqui lingua mortalis. ipso lioc Apologetici loco , quem huc transtulit Cy.
Sublimior enim ac major cst, quam ut possit aut cogi prianus. Pro eadem rector habet ms. Drurianus re
tatione hominis aut sermone comprehendi, centior, doctor Mcern annanus.
Et cum homo latius (for. laxius) maneat. Minucius Hic estvirtus Dei, etc. TertullianusApologet. cap . 23.
cap . 32 , § 1, quum homo laxius maneum . Sic ibi Dei virtus, el Deispiritus, et sermo, el sapientia , et ra
cum Fulvio Ursino expressimus, quia Cicero, quem tio, et Dei Filius. Conſer et inilium lib . ejus de Ora
imitari solet Mipnicius, habitare laxe pro domo sua tione, supra pag. 97. Ita el in sequentibusmulla huc
cap. 44 , dixit. Codices vero omnes Cypriani, si translata sunt ex cap. xx ejusd . Apologet. quem
transcripsit Felicem , præ se lutins ſeruni, ui dubitare admodum in superioribus plurima jam ante debuerat
incipiam an nec prior ille , latius , ut Saba'us et auctor Minucio Felici.
Fr. Balduinus legunt, scripserit. CELLARIUS, afferente I n virginem delabitur, Quoniam hoc pro vulgato il
Lindnero . Uirique auctori ascribendum laxius existi- labitur, ires exhibent codices in edit. Oxon. adducti,
mo, quod in latius vel lacius, hoc enim habentmsti, et tres illi apud Novum Collegium , meique itidem
facile iransibat. Jam plurisse, questus est apud imp. manuscripii , idem ego prætuli , quod et fecit
Diocletianum Galerius, annos quindecim , in Illyricum L indnerus Cellarium secutus, verbum præstat Ter
vel ad ripam Danubii se relegalum cum gentibus barba - lullianus.
ris luctatum esse, cum alii intra laxiores el quietiores Carnem Spiritus sanctus induitur. Conſer Rom . 1,
terras delicate imperarent. Lactantius De Morlibus R 3 , 4, ubi duše naturæ Christi sic signantur.
Persecutorum , cap . 18 . CAP . XII. – Monentibus annuntiabitur. llanc edi.
Dei vocabulum lotum est. Obscurius dictum . For- tionis principis lectionem , quam firmant septem
tasse pro totum rescribendum solum est. Proprio saltem codices manuscripti, pro voce admonentibus,
vocabulo non indigere Deum , ail quoque Lactantius in reposui.
Epitome, his verbis usus, eumque esse sienomine, Uno qui exercilio el exemplo hominis fungeretur .
quod proprio vocabulo non indigent, quia solussil, c. 4. Quod obscurius hic scripsit auctor, in omnibus libris
Omiserunt vocem codices Novi Collegii, 2 et 3 . Ha exstal.
bent Deus non Dei editiones post Pamelium et ante Cap. XIII. - Existimabant magum de licentia pote
Baluzium , qui Dei revocavit. Deus ms. Drury recen - statis, Posilum est licentia potestatis pro eo quod est
tior, Dei autem vetustior. Porro, cum in versu se amplitudo ejus. Tertullianus, cap. 20 . Apologetici :
quenti ante vocem diffusus scribatur ipse pro totus in Quem igitur solummodo hominem præsumpserant de
vetustissimis editionibus, et in codicibus quinque in humilitate, sequebatur ut magum existimarent de po .
edit. Oxon. commemoratis, aliisque omnibus mstis, testate. Tertullianum imitalus est Cyprianus, hunc
quibus in hoc libello edendo usus sum , vocem ipse, vicissim Arnobius, l. 1, c. 46 .
præeunte Gronovio , ponendam curavi. Hunc magistri eorum ... tradiderunt. Hic locus non
Cap. X . - Quod vero est Christus sit, etc. In ver- nihil aljler repræsentatur in editione Manutiana , fa
bis , sic est ordo, sic ratio , verbum estante ralio delevi, ventibus quidem codicibus scriptis, quibus ego usus
quod addidit, reclamantibus cæteris, Baluzius. sum , verbisque Tertulliani in cap. 21. Apologelici
Indisciplinali el superbi postmodum facti. Negligen - quæ imitalur Cyprianus ; haud vero operae pretium
les et indisciplinali, etc . (Baluzii edil. ) Cod . Vossii in videtur, ut moveantur voces hic receptie idemque
edit . Oxon . adduclus meusque mslus Tewateranus significantes. Tertullianus hæc iuler , quomodo
negligentes disciplinarum præstant. Duo allem Novi in priore libelli parle, Minucium auctorem sibi pro
Collegii codices negligentes disciplinam . Alter vero posuit.
ejusdem collegii codex, sed illi postmodum indiscipli CAP. XIV . – Nam el crucifixus, prævento carnificis
nali facri, el fiducia patrumi inflati , exhibe! ; quomodo officio, elc. Tertullianus, in Apologel. cap. 21 : Et
ms. Drurianus vetustior se haber. In textum recepla tamen suffixus spirilun cum verbo sponte dimisit, præ
est lectio indisciplinali in editione Cypriani Morellia - rento carnificis officio.
na, qux , anno 1564, typis impressa est. Porro de ea - Qualis ei fuerat. Sic codd. Novi Coll. 2 et 3 . Edidit
dem voce hoc notavit in editione sua hujus tractatus Baluzius talis qualis et fuerat, cum prius extitisset vel,
Cellarius, usuw ea fuisse Vulgatum interprelem in Saw tulis ut ſuerat, vel, talis ut ante fuerat. Habent talis
pientiæ lib . cap. XVII , comm . 1, el Glossas vet. ha- ut fueral codex Novi Coll. i etmss. Meerman . et Te
bere indisciplinatus, o.p.cois. Ego interea ableg: tis water. et Drurianus vetustior. Utfuerat sine ralis ms.
verbis negligentes el, quæ tamen el ms. Meerman. Drurianus recentior .
agnoscii, Cyprianum scripsisse existimo, Sed illi in - Simul junctis. Exstare hanc lectionem in codicibus
disciplinali, el superbi postmodum facti, ul istud, ne- Regio el Veronensi monuil Rigaltius in Notis, Jun
gligentes disciplinarum , vel, disciplina , vocis Cypria - ctis est, ait ille, illud Lucæ , ouvrO0010 uÉVOLS TOTS froezel :
nicæ indisciplinali interpretamentum habeatur. Luc. xxiv, 33 . Idemque ante me recepit Cellarium
Soliet cæli sic prologi, Tertullianus Apologel., c. 21 . seculus Lindnerus. Juncius exhibent Manulii, Felli,
Dispersi, pulabundi, et cæli et soli qui extorres vagan- D Gronoviique editiones, Pamelii msli et aliquot codices
tur per orbem . Baluziani, codex Novi Coll. i, meusque, nuper Tewa
Cap . XI. --- Mullomelioris obsequii et fidei fortioris. teranus, et Drurianus recentior . Sed vinctus est editio
Mulio fidelioris el melioris obsequii (Baluzij edit.). Ex nis principis scriptura, faventibus codice Novi Gol. 2
codicibus Novi Collegii 2 et 3, meoque mslo olini Te meisque scriptis Meermannano cl Druriano velu
wateranio , verba , melioris obsequii el fidei fortioris in stiori, et novem præterea libris scriptis, quos adducit
textum recepi. Iu cod. vero Novi Coll. dicio i, et in Baluzius, cui quidem ila placuit , ut ipsam in edit.
cod. Druriano vetustiori posita sunt tantum verba suam revocaveril : ( tamquam si Christus discipulis
multo fideliores, omissis illis, melioris obsequii et fidei suis apparuissel cum fasciis et vestitu , in quibus cor
fortioris, quod et factum est in editione Gronovii. pus ejus positum fuerat in sepulchro cum syndone
Melioris obsequiï el fidei fortioris ms. Drurianus re- in quo Joseph ab Arimathæa corpus illius involverat.)
centior omissa voce mulio . Cum lectione Baluziana Hac ille : quæ tamen a sacra historia nimis dissenti
consentit ms.meus olim Meermanni.
Illuminator el deductor humani generis . Vulgo rent. Sed in editione Veneta , quæ prodiit anno quo
princeps illa Cypriani editio Romana , quæque vix
doctor, sed deductor receperunt olim Cellarius elGro - alibi, quod sciam , ab ea discedit, posilum est victus.
novius, recentiusque Lindnerus, dum diu ante Rigal. IIiec vox itidem in editione quadam vetusta sine loco
tius hoc annotaverai : ( deductor humanigeneris : sic el anno comparet, in editione quoque Erasmiana et
& legitur antiquissimis Cypriani el Tertulliani exem - in cod. Nov . Coll. 3, sine sensui tamen . Quam facilis
« plaribus.) Esstat porro deductor in codd,duobus Novi interea transitus esset vocis junclus, vel junctis, in al
 1143 M . J. ROUTH
teram vinclus inde patet, quod in codice Novi Coll. , A accepla alapa et alteram maxillam verberanti preberi,
apud Firmiliani epistolam hæ voces inter se confun - ut fratri in le peccanti, elc . Sed , quamquam mox
duntur. Vid . $ 32. i negandum est quin plurimiveteresscriptoreszapa
Ulioris vigore el judicis polestate . Fortasse legen - degen interpretati sint Cbristi et apostoli Jacobi de
dum est, in ulloris. Paulo supra scribit Cyprianus, non jurando præceptum , discimus tamen lectis ale
Non intelligendo primum adventum qui in passione præ auctoribus ecclesiasticis , apud Christianos sente
cesserit occullus, unum tantum credunt, qui erit in po - invaluisse rile et religiose jusandi morem . Cons.
testate manifeslus. Confer Tertullian . cap. ultimum enim , preler Tertullianum supra allatum , Consiitk .
Jibri adversus Judæos. Exstat ul ulioris in cod . Nov . Apost. vii, 3 ; Fr. Belduio . de Legibus Conslantin 1.
Coll. 1. lib. 11, p . 209, ed . Lips.; Oplatum de Schismate Di
Magistro et Deo. Fortasse delendum el. Habet co - nalist. lib . II, c. 22, p. 45 , ed . Dopin .; S .Gregorian
dex Veronensis, probante Rigaltio , non magistro , sed Naz . Epistola 219. Conferas et de eadem re S. Seri
Deo , codexque Novi Col. 1, Domino Deo. Sed malim pluræ locos, quos bic memorabo , Apoc. 1, 6; He
legeremagistro Deo,auctore Tertulliano, quem Cypria . VI, 16 , 17 ; I Thess. v, 27 .
nus hic produxit, Discipuli, inquit, quoque diſfusi per Cap. VI. - El deleclat hic, etc . Épwrposizi le.
orbem ex præceplo magistri Dei paruerunt. genda .
Cap. XV. - Si Christum fuerimus secuti, Imitati CAP. VII. - Christum credentium magistrum ,vezi,
edit. Baluz. Felli edit. aliæque . Revocandam judi Christum credentium Dominum el magistrum . Sed .
cavi pristinam lectionem seculi, quam præstabantro nescientibus hoc additamentum lam editirtibes
codices sex scripti in edil. Oxon . nominati liberque p Cypriani vetustioribus, quam libris scripris, quos
Novi Coll. 1, duoque ex meis Meermann , et Druriaiius contuli, præter alios povem , quorum varietas in e
vetustior. Addas codicem Vindobonensem , sæc. ix, ut Oxon . adducta est, idem istud ex punxi. Simili de te
ex Catalogo Denis. constat, vol. I, col. 582. Quidoi sa vocem scilicel post docens, delendam censoi. La
altera lectiu imilali hujus interpretamentum cen - porro ulroque loco in editione nuper facium esse
seatur ? deo S . Cypriani Epistolarum ad martyres et contes
res, in usum conſessorum Ecclesiæ Gallicane. Lon!
IN LIBRUM DE MORTALITATE . 1792. Ubi edit. Oxoniensem secutum se esse, sed >
men variantes lectiones eidem subjectas nonnunqto
Recte additum fuisse a doctissimo Fello quod ille selegisse, editor profitetur.
de Hieronymo posuit notæ suæ fine, ostendit versio CAP . VIII. -- Ei Spiritus nos perducat ad Dean Po
Armeniaca Eusebiani Chronici, quæ his demum tem - frem . Et Christus nos perducat ad Deum Patren.Bul
poribus publici juris facta est, ubi nullum exstat ver- At propter antecedentia verba vererem reduxi lecie
borum ab Hieronymo additorum vestigium . Vide Eu- nem , qux firmatur scriptis codicibus, quos s019 ,
sebiani Chronici edit. Jo. Baptistæ Aucher, Venetiis omnibus præter paucos ex plus triginta Baluzues.
an . 1818 , vol. I, p . 299 . Quinetiam , dum hunc quidem locum malal, obito
CAPUT PRIMUM . – Veritatis errore. Habet Tacitus est vir doctissimus canonis artis criticæ , qui obser
Hist. 11, 72, errore veri, h . e . ignorantia rei vel facti. riorem , cæteroquin probam , lectionem jubetnos 14
Cons. Forcellini Lexicon Lat., voce Error . plecti.
Cap. Jl. — Perpetua lætitia. Exstat in textu Balu- . Cap . IX . - Scriptura divina , dicens, etc. Videsis is
ziano perpetua securitas , sed invenitur lectio altera, C fra quæ de hoc libro Ecclesiastico ad libellum de
quam revocavi, cum in omnibus libris editis , tum in Opere el Eleemosyna § 1, annotavimus.
scriptis, quos consulere mihi licuit, duobus nempe Cap . XI. — Monel... dicit. Hæc verba pro edit
Novi Collegii codicibus , et quatuor penes me mem - moneal dicat, ex codice Novi Collegii 2 , ac quatuor de
braneis, e quibus Meermannanus duodecimo sæculo meis mstis recepi.
scriplus est, præler Drurianum recentiorem , quem CAP. XII. – Christianam fidem . Vulgo Christian
non possideo . Exstal itidem vox lætitia in codice dem . In codice Novi Coll. 2 , el in duobus meis 10
quodam Vindobonensi sæculi xm . Vid . Denis Catal. Christiani, sed Christianam inveni, quod hoc locofx
vol. 11, col. 2129 . Adde quod nulla varietas hoc loco tasse melius.
nolata est in lectionibus edit. Oxon. subjectis, Gubernator. Navis gubernator. Hunc locum antea
Incipere regnare. Codex Sorbonicus in perpetuo. mutilum , cum legerelur Nam pro Navis, nos supple
Alius vetus, cum Christo perpeluo regnalurum . BAL . vimus ope duorum velerum exemplarium . In tntes
Olim scripsit Joan . Fred . Gronovius Observall. de deest vocabulum Nam , quod alibi el in editionits
Scriploribus Ecclesiast. post adductum hunc Cypriani ponitur ante qubernator. Error est; sed tamen er
locum : ( Incipere regnare. Membranæ ; qui se non ille ostendit veram esse lectionem , quam nos ajuta
( credat cum Christo in perpetuo regnare. Quod mus. Hæc Baluz. Sed præterquam quod orla possit
o credo mutasse, quibus videbatur incommode posi- esse particula nam , in editionibus veleribus reperta.
lum solum regnare, quasi jam nunc regnent. Alex antecedente vocc corona, neutra vox vel nam të.
a oplimis auctoribus præsens infinitivi pro futuro navis ullis fere mstis agnoscitur, quippe cum ex neqe:
( usitatum . Cicero lib . jv ad Atticum : Calo tamen D in tribus illis Baluzianis, neque in libris editionis UTC
( affirmal se vivo illum non Triumphare. Livius niensis gratia collatis , neque in septem , quos ego ip
lib . xxxiv.Poslero die Nabis Argis se cedere ac de spexi, codicibus compareant; ad oram tantum nisi
ducere præsidium , quando ila Romanis placerel, et Tewaterani collocata vox navis est. Ilanc ergo ut in
I caplivos et perfugas redditurum dixit : 1 Plautus terpretamentum marginale contexlu eliminandja:
Rudente , , Sive lenonem facere hoc quod fecil, censui, quæ primum a Baluzio inducia est. Adde que
cap . xiv , p . 150, edition . Daventr. Verumtamen ita Floro Lugdunensi anle medium seculum nonum scri
scribit Cyprianus infra, illic comparantes domos, ubi benti ignola vox fuit. Etenim abest a codice retasio
inciperent semper habitare, de Opere et Eleemos., cap. Commentarii ejus inediti in Epistolas Paulinas, qui ex
penult. Porro habent aliqui apud S . Paulum ad Ron Cypriano aliisque undecim patribus contextus esi , ubi
manos y , 13. Si enim secundum carnem vixeritis, verba Cypriani afferuntur. Aliud præter boc meom ,
incipielis mori , Mblete áfolyroxory. Neque mu- ut obiler id molem , Floriani operis exemplum penas
tant quid hoc Cypriani loco , codices quibus usus Majorem Carthusiam exstare memorat cl. Mabilloniis
sum msti. in Disquisitione De Bedæ el Flori Diaconi Lugdunca
CAP . IV . - - Vinolentia invitat. For. legend. irritat. sis Commentario in Paulum ex Augustino, alio nimi
Cogeris maledicere. Etiam Christo interdum . rum ejusdem Flori, non Bedæ , ut vulgo censetur,
Compelleris jurare, quod non licet. Cyprianus de commentario . Vide p. 488, novæ edit. Vel, Analecto
Bono Palientiæ , p . 252, ed . Baluzii... deinde ul non rum Mabillonii.
jures, neque maledicas, ul tua ablata non repetas, ut Conflictatio in adversis probatio est virtutis. Vulgo
 1145 SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ . 1146
veritatis, quæ quidem lectio 'in codice Novi Coll. 1, A lionem improbal codices scripti, quibus utor, omnes.
exstat, sed ex uno Bodleiano in Variis Leclt. edit. Cap. XXII. -- Quis non ad meliora festinet ? Posi.
Oxon. memoralo , codice allero Novi Coll. meoque tum est in contextu Baluziano , Quis non ad meliora
ce Tewaterano virtutis , id quod olim conjeceram legen - venire ſeslinet? Cum vero verbum venire frustra quæ
dum , recepi. Ad oram autem codicis Novi Coll . rendum sit vel in libris editis , vel scriptis illis quibus
altera lectio veritatis exstat, etaliud nescio quid in uno usus sum , illud delendum videlur. Adde quod neque
de meis mstis positum est. Pamelius, neque varie lectiones in edit. Oxon. po
Solidata est. Solida est habet editio Baluziana per sile ejusmentionem faciunt. Ita et proxime post ob
inde atque Oxoniensis ; cum vero in duodecim scri eamdem causam reformaripro transformari, quod exs .
plis codicibus, quos Oxoniensis commemorat, vox so tat in Baluziano textu , reducere visum est.
lidata exslet, astipulantibus utroque Novi Collegii co Cap. XXIII. - Secundum fidem veri. Hæc leclio ,
dice , et qualuor meis , hanc principis czelerarumque quam exhibent undecim exemplaria, in quibus pono
velustiorum editionum lectionem revocandam esseSeguierianum , est optima. In duobus aliis scriptum
censui. Idem quoque factum nunc vidi in editione, est verbi. Morellius annotal se vidisse scriptum in
cujusmodo mentionem feci, in usum ecclesiæ gallicäantiquis veri alias verbi. Quod confirmat nostram
confessorum adornata . lectionem . In codice Beccensi et in editione Morel
Cap. XIV . – Præmium viæ ejus , pro præmium lii legitur veritalis : Hec BALUZIUS. Qui veri pro lec
=. ** vitæ præmium vix ex tribus codd. scriptis in edit. tione vulgata veritatis primus posuit, faventibus quo
Oxon .memoralis, et Novi Coll. ms. 1, libens recepi. que codice Novi Coll. 2 , et Tewalerano meo . Sed
CAP. XV. - Pavore mortalitatis et lemporis. De: p quoniam praeter Baluzianos duos mstos præstat et
lendam esse particulam el olim opinabar, eo quod le- D codex vetustior Drurianus vocem verbi , dubilo an
laboris gerelur paulo post, tempore mortalitatis. Nunc malim non reponendum sil, secundum fidem verbi veritatis.
Alabam pro temporis rescribere lerroribus. Exstat tamen infra ,'siquid id refert, in lib . de Opere
• Cap. XVII. - Nec enim sanguinem nostrum quærit el Eleemosynis, cap . 4 : Qui habet fidei veritalem ser
ar Deus, sed fidem . — Nec enim Deus sanguinem nostrum vat Dei limorem .
i desiderat, sed fidem quæril. Et istud desideratadjeci Cap. XXIV . - Quomodo et Deus manet in æter
i mus ex quibusdam codicibus nostris , et ex quibusd. num . Omissum est hoc S . Scripturæ additamentum
dar s Anglicanis. Potesi lamen esse glossema. Baluz . Scri in codice Cypriani Tewalerano , sicut in velustiore
pluram principis aliarumque editionum atque unius sallem Druriano, sed idem adductum est in Cypriani
codicis membranei mei reposui. Diverso tantum ore lib. zu Testimoniorum , cap. 2 , el in aliorum patrum
dine verborum habet Novi Coll. cod . 1 : Nec enim operibus.
quærit sanguinem Deus nostrum , sed fidem .Etms. olim Cap. XXV. – Eximaris . Hanc lectionem pro vul
Meerman : Nec enim sanguinem Deus nostrum , sed fi gala exuaris reposui , fide nixus codicis unius inter
dem quærit, llidem edil. Oxon , Nec enim Deus san . lectiones editionis Oxon . variantes : sed forsitan
La guinem nostrum , sed fidem quæril. Sed in libro meo nonnullis lectio altera ferenda esse videbitur , nisi
olim Tewaterano hoc positum est : Nec enim sangui auctoris verba , pag. 291, 1. 20 , aliud persuadeant.
nem nostrum Deus desideral, sed tantum fidem . Cum Nunc porro prælatum esse video verbum exinaris in
que lectione Baluziana consentiunt ms. Novi Coll. 2, editione ad usum exulum Gallicorum a me modo
et ms, olim Drurianus recentior ille, sed alier velus . commemorata.
tior habet, Nec enim sanguinem Deusnoster, sed fidem C Cap . XXVI. - Hic interim degere. Leclionem edi
quæril. tionis principis aliarumque pro istic, quod sine causa
Cap. XIX . - Commeatum sibi precarelur. Veniam suffectum est , fide plurimorum codicum scriptorum
‫ دابا‬absentiz longioris a Domino : hoc est vitæ hic in ter nixus revocavi.
ris moram . Fell. Dolorismortisvc remissionem com - Adhuc de nostra salute sollicita . Delevi particulam
mealum antiqui dixerunt. Senec illud afferunt lexiº et ante adhuc vulgo positam , quam nesciunt edit .
cographi: Longum mihi commeatum dederal valeludo , princeps , et seplem illi scripti , quos contuli. Sed
repente me invasil. omisit voces el adhuc ms. Tewater. habetque sed
Cap. XX . — De persecutione sollicilus, de accersi- adhuc codex unus in edir. Oxon . adductus.
tione securus. Ita scribendum conjeceram pro ablati . Prophetarum exultantium . Cogitabat Cyprianus
vis sollicitis et securis , antequam hanc lectionem in evangelista Joannis illud , Abraham pater vester exul
meis Novique Coll. codicibus , quibus addas quinque tavit videre diem meum : vidil et gavisus est. Joann .,
II Pamelianos , deprehendi. Sensus foci videtur esse ,
ED Illorum gratia de persccutione sollicitus ; ne vi ejus Triumphantes virgines. Vulgo , triumphantes illic
yo coacti fidem denegent; de accersitione securus, ut- virgines , sed , servato meliore vocum ordine , illic
pole certus, eos accersilione divina de seculo libera Triumphantes virgines ms. olim Tewaleranus; dum
- Los fore. Vid. paulo iufra ; et jam supra sub initium $ correctius fortasse nesciunt adverbium illic edit.
2 , habes, Laris ilaque de morte jam proxima , el de princeps, el sex , quos contuli, codices manuscripti.
vicina accersilione sccurus. Imo geminum istud linc Sed el voci remunerati præfixit illic ms. Tewaler.
Jibelli exstat : Jam de sua immorlalitate securl , adhuc D UL cum his cito esse. Addunt quidem possimus
de nostra incolumilale sollicila . At vero Fellus ad edit. princeps aliæque antiquæ ; cum vero verbum
verba , de perseculione sollicitis, de uccersilione securis, istud agnoscal lantum unus ex codd. scriplis in usum
hoc adnotavit , Martyrii coronam refugiunt, cæles. edit . Oxon. collatis , et tantun unus de meis , ipsum
m lia gaudia non expelini. » Ulrnın mavis, accipe. fortasse recie ego nunc duco relinquendum ; elsi ali
Didicit immo remanentibus. Fide nixusmsti Tewa ter visum est editori nupero nonnullorum Cypriani
terani aliorumque quatuordecim in edil. Oxon. me. opusculorum , cujus supra fecimentionem ,
moratorum , in quibus sunt duo illi Novi Collegii co
dices , Tracialus omnes Cypriani continentes , pro IN LIBRUM DE OPERE ET ELEEMOSYNIS.
nomen nobis in exrusis additum ante remanentibus ,
sed obscuriorem faciens sermonem , expunxi. Idem Cap. VI. - Et viduarum ac pauperum . Parlicu
nescitms. ulerque Drurianus . lam el , que huic sententiæ in principe aliisque edi
Cap . XXI. – Improbat denique apostolus Paulus. tionibus , et in septem illis codicibus quos ipse con
Hanc omnium editionum lectionem Baluzius nescio Luli , præfixa est, quæ vero in edill. Baluziana et
quare cum allera increpal commutavil. In edir. Oxon . Oxon . male omissa est , revocavi , cum fortasse in
les qua , pariter ac citlere, præsta: improbar, duo lan - mstis voce precedente orassel absorpta esset.
lum codices memorantur, in quibus exstat verbum Exsurge in nomine Jesu Christi. Istud in noniine Jesu
increpat ; verum ibidem sine causa annotatum est , Christi addunt nonnullæ versiones , simul cum his
« Forte legendum improperat. Porro llentur lec - patribus Cypriano Ambrosio Cassiodoroque.
1147 M . J. ROUTH SELECTÆ IN CYPRIANUM NOTÆ .
Car. VII. - Ilic erit el cor tuum . Illic pro ibi ex A Ei vix luimeis pereuntibus adequantur. Numero,It
codicibus scriptis reposui , quia in ipsius Cypriani , mox apparel.
lib , m Testimoniorum sanclæ Scripturæ p . 59 , evil. Cap. XXV. - Equalitatis . Ita Erasmus et als
Oxon . sic locus evangelistae affertur. post eum . Nolui autem mulare, quamvis in omrikas
Cap . IX . - Sed vereris et metuis. Restituit prio - fere codicibusantiquis et in vetustioribus editionica
rem lectionem , Si vereris elmetuis , Baluzius , quam legitur æquitatis. Balcz. Recle prestani aquale
muta verit, lide nixus quatuor manuscripioruni, Fel- cod . Novi Coll. 2 , el ms. meus nuper Tewaterais
lus. lis alios septem nunc addo, lectionem que mihi cum recentiori ex Drurianis. Quibus libris simulad
placet, priestanles , atque ita prorsus constilula est Flori Lugdunensis Commentarium penes nie net
oratio mox infra , ubi verbum meruis occurrit, tum , quem prius memoravi, super Epistolas Pasig
Cap. XI. - Subsidia . Addunt vilce editiones Ma- Proxime scripserat auctor, æqualiier.
nutianam secutie , sed vocem delevi , idcirco quod Cap . XXVI. - Præclara el divina res. Melius uni
monnil Pamelins præter Manul. mullum codicem ip - cederet oratio , si legeretur res esi.
sam legere. Allamen in edilione Lugdumensi , quæ Dies nos vel reditionis, Cyprianus jam ante in lat
Manuljane præivil, eamdem inveni. Porro autem ro - libello reduces ad paradisum facere habel, et salle
cem libi post operanti nesciunt codices , quos ipse nem lib . de Mortalitate, nos paradiso restituittirete,
inspexi, quod ideo no10 , quia vox non valde desi- p. 281. Vid . el fin. epistole ad Demelrianın.Pie
deralur. mus Pamelius vocem redditionis ex mstis etdans
CAP. XIII . – Reditus tuos divide. Scripturam cor- Costeri castigationibus recepit. Exstat quiden ea i
rectiorem revocavi, verum in Cypriani edicionibus et y cod . Novi Coll. 2 , atque idem significar, qunelten
manuscriptis frequenter scribitur reddilus; lueturque " bulio , que quidem Cypriani vox esi. Verunt
Baluzius. ego cum Rigallio probans veterem lectionem red
CAP . XIV . - Quæ malrona locuples. Quæ matrona tionis eam revocare statui, quae in sex libris set
in ecclesia Christi locuples. Valde pito ista in ecclesia apud ed . Oxon ., et in qualuor mstis meis ,n2n
Christi , quæ desunt in antiquis editionibus, in decem Tewaterano primitus scripta fuerai, reperia esl.It
codicibus nostris , et in quinque Anglicanis , addita cein redilionis agnoscit Plautus . El conveniopthis
vero suni a Manutio , non debere esse in boc loco . redilio el persecutio hoc loco positæ cum illis ala
Non tamen ausus sum expungere , quia ea reperi in silio et persecutio , quæ supra in libro de Watahidi
undeciin vetustis exemplaribiis. Baluz . Exstant quo - nobis occurrebant, § 13 .
que in mstis Tewaterano ac Meermannano meis, una
cum altero ex Drurianis. Cum vero eadem omillant IN LIBRUM DE ZELO ET LIVORE.
undecim fortasse codices Baluzii, et quinque Anglici,
neque in vetustiori ex Drurianis , neque altero meo
ms., neque in cod . 1 Novi Coll. exstent, istæc verba Cap . II. - Circuit ille , etc. llinc firmator -
imporluna et editionibus vetustissimis ignota reline tima conjectura cl. Oberthuri fine lib . Tertulliani e
quenda judicavi. Oratione.
Cap. XV. — Dominicum celebrare le credis. El- Linguam convicio provocas. Oralio fortasse inleda
charistiam , quæ est cæna Dominica , hoc loco signi- essel , si ex sequentibus adderetur ad pelelania ,
ficari cum Fello statuendum est. Interea cum parti - , et pro voce petulantiam ibi inventa rescribereturties
culam et anle Dominicum positam , quam nesciunt C lentiam . Habes infra , manus ad cædis nolaidi
edd. princeps et Erasmiana , simul ac scripti libri prompta .
nostri, jam olim decrevissem ejicere, postea illam in Cap. III. - Vel fallaces insidias vel apertas vied.
tribus aliis mstis deesse sensi. Vel ante fallaces revocavi, quod omissum est aBa
Cap. XVI. — Infelicitatis. Vulgo in fidelitatis, « Pa- luzio , sultragantibus mihi codice Novi Coll. , a
4 rum abfuit, » ait Baluzius, a quin ponerem infeli. msto utroquemeo, pariter atque edile, ante Buim .
( citatis juxta lectionem veterum ediiionum , quam nam . Nunc addo codices scriptos Meermannannad
a conlirmant viginti et duo exemplaria nostra el 11 - utrumque Drurianum .
« decim Anglicana . Manusius posuit infideliatis . Alie Cap. IV . - Dum diabolum qui zelat imitatur.2
a ler Pamelio visum est , Hæc Baluzius. Vix dubito, bulum non diabolum pristal de codicibusmeis un
quin reduci ad hunc locum debeat vox infelicitatis , isque membranes, el in edilt. aliquot Cypriate
quæ cum illa sterilitatis jungi solel ; Sterile enim al vox scribitur. c Zabolus is est diabolus, procart
que infelix solum haud raro dicitur. Hanc igitur vo - ( Ætoles Se dixere . » Gesneri Ling . Lal. Thes.It
cem revocavi Rigaltio quoque probatam , et in sex voce.
mstis mihi visam ; sed in alio quodam codice meo le . CAP . V . - In odium persecutionis facibus internet
gitur infidelitatis . exarsil. Odium persecutionis , quæ est librorum la
Vidun et inops in opere invenilur. Ante Baluzium scriptorum quam editorum lectio , odium sign
præstabant editi plerique vidun et inops vidua in opere ex quo orla persecutio sit.
larga invenilur. Præluli ego codicum meorum scrip - Niili lenitate patientem . Etsi reducta fuit vos
turam pene omnium , lantum in cod . Novi Coll. 1, D pro mili in editionem Benedictinam , prætuli BUR
et in utroque Druriano vox vidua repelita est , dum ego lectionem alteram , codicibus scriptis mels to
dives in opere præstat cod. Novi Coll. 2, in vocibus malam .
enim inops el opere lit paronomasia , ut rhetores lo- Simul. In uno libro meo scriptum estsemel,els
quuntur. Nescit vocem larga edilio Erasmi. pra lineam vel simul. Hinc ergo , uti jam non seriet
Christus illud Dei dona appellat, Referendum vide diximus , orta est discrepantia quæ istic reperitur
tur illud ad gazophylacium supra . codicibus manuscriptis , quorum nonnulli habent
Cap. XX. — Él nunc, fili , mando , etc. Ad oram mel, alii simul. Baluz . Simul , que edil. principe
msti Druriani recentioris scripsit librarius, diandala scriptura est, adstipulanle ei uno er mstis meis, le
Tobiæ ad filios saluberrima. Mox pro vocibus in gee vocavi, etsi interdum semel pro prorsus el in Pert
hennam substituerat ex codicibus mstis Fellus in le - luum veteres ponunt. Habei sibi pro simul cost
nebras, sed etiam libri scripti inter se hic variant. meus olim Tewateranus, anno 1596 scriplus,el
Cap. XXI. - Quadriga . Majorum magistratuum gula pro singulos. Mox lin . 30 , videris pro perspk
honores et insignia . Curules , inquit Festus , equi cogita , posuit auctor : et sect. 6 , verba , gur !
quadrigales. Fell . slianum se mentitur, quorum ordinem sic sine e
Cap. XXII. - Ac nisi edilio honesla successeril. primus mutavit Manutius , qui se Christianum i
Sic lib), ad Donalum : Stulla prorsus et vana jactura , iur, ex edilt. velustioribus restitui.
frustrantis spectaculi voluplale id parare voluisse, quod Cap. XIII. - El zeli ac livoris alienus. Focis.
nec populus acciperel, el perderetmagistratus. FELL. 111 $ cum genitivis istis constructioni, quam plan
 1149 PRÆFATIO J. C . TROMBELLII. 1150
recepit Manutius , patrocinantur cod . uterque Novi A non potes . Editionum vetustiorum lectionem revo
Collegii ac meus Tewateranus.Nunc addoms. utrum - cavi, quæ Rigaltio probata, codicibus quinque apud
que Drurianum et Meermannanum cum Flori Lug . cdit. Oxon ., codice utroque Novi Collegii, et Tewa
dunensis Commentario inedito in Pauli Epistolas. lerano firmala est. Nunc addo codicem antiquissi
Alleram vero constructionem , quæ posita est.in ediit. mum Meermamanum , el velustiorem ex duobus
Manu :janam præcedentibus , et a zelo ac livore alie. Druri:nis . Ab altero autem atque alio præterea msto
nus, unus de libris meis habel. Proxime post in apo . membrum hoc abest.
stoli crops voces , carnalibus, tamquam , quæ a textu Cap. XVIII. — Quo Cain non redit. Recepit in edi
Baluziano forte exciderant, reslilui. tionem suam Baluzius quo Cain non ingreditur, aitque
CAP . XIV . - Secundus homo de cælo . De hac va hanc lectionem , quam habent tres libri veteres, pu
rietale consulas Novi Testamenti editiones; easque tare se esse oprimam , alteram vero , que est redit,
et infra adi de scriptura illa portemus pro portabi-' falsam . Cain enim , qui natus est postquam parentes
mus , siquidem in Graecis plurimi codices scripli et ejus ejecti fuerant e paradiso, non posse dici rediisse
patres φορήσωμεν talent pro φορισομεν. in paradisum , cum in illo numquam fuisset. Itaque
Cap. XV. - Esse talem . Exstat in edit. Baluziana, non dubitasse se addit, quin lectio horum trium li
esse se lalem non , ut prius positum erat, esse le ta - brorum preferenda sit. At vero haud ita valere hanc
lem . Sed expunxi se, quod ex priori voce ortum esse rationem crediderim , ut substitui debeat verbum in
possit , auctoritate nixus codd . duorum apud edit. greditur lectioni olim receptæ et fere universis mstis
Oxon . elms. Novi Coll. 2 , et duorum meorum . Ha confirinala . Ex codicibus , quibus usus sum soli in
- bet vero esse te talem ms. Novi Coll . 1. Nunc adde B greditur præstant ms. Novi Coll. 2, et Drurianus re
utrumque Drurianum et Meermannanum . Mos postcentior. Ait hoc loco Cyprianus Cain non redire ad
vocem firmandus, positum est in ms, olim Tewater. veterem parentum suorum possessionem paradisum ;
et ornandus. quin et dici solet, redire animum ad Deum . Conſeras
Cap . XVI. - Salutaris operatio . II. e . eleemosyna et finem libelli de Opere et Eleemosynis , ubi nos re
- salutis ælerna efficax. Jam ante idem loquendi mo- duces adparadisum babes , notamque ad locum .
dus reperitur sub finem libri de Opere el Eleemo Nalivitate cælesti et lege divina . Vocem cælesti
1. . sina . haud agnoscunt, aut decem codices scripli in edit.
-:;" Cap. XVII. - Laborabis. Præferunt labores editio Oxon . memorali , aut sex de septem illis , quibus
princeps et e codicibus meis unus , quod mihi olim ego in edendis his libellis usiis sum ; deficit oratio
minus recie placuit . Est aulem prosperanda valeludo, nis membrum in Meermanni manuscripto . Supra
que eget ul firmior fiat. vero habes easdem voces, nativitale cælesti.
Si sectari non poles. Vulgo ; Si autem eos seclari

MONITUM .
Ei Memineritlector quam nos paulo supra, dum ap- absoluto, in optima seminarii S. Sulpilji bibliothcca,
pendicem primam instruxerimus, piguerit son po- favente pia ipsius procuratoruin comilale ac benevo
luisse, licet huc illuc enixe quæritantes , sat oppor- lentia , incidit in manus hoc ullimum D . Cypriani
O lune J. C . Trombellii anecdota reperire, ut ea suo opus tamdiu irreperlum . Quo igitur ac simul eximiis
loco apprime inserta ederentur, nec tamen desperasse ejusdem Trombellii commentationibus , dalis quibus
jisdem fore interdum bono numine occurrendum . debentur gratiis, utere, bone lector, et fruere.
Jam non nos spes ea fefellit. En, nondum hoc tomo

S . CYPRIANI
EXHORTATIO AD POENITENTIAM .
JOANNIS CHRYSOSTOMI TROMBELLII PRÆFATIO .
I. Tametsi accurate summaque diligentia codices D Morelio acciderat , id mihi quoque eventurum . Cy.
nostros perlustraverim , atque eos præsertim qui ve- priani codices cum illi studiose , exquisiteque per
terum auctorum epistolas et opuscula continent , volverunt, quædam reperere , quæ superiores typo
sæpe enim in iis latent preliosa: quædam veterum graphos laluerant ; quæ tamen ob præstantiam suam
scriptorum reliquize , quas colligere evulgaregne lit videbantur exposcere , ui proferrentur in lucem .
lerari reipublicæ plurimi interest, ubi tamen ad Mea me non prorsus fefellit opinio . E duobus quos
cos perveni, qui Cypriani scripla continent, diligen - possidemus, Cypriani codicibus alter altero copiosior
Liam auxi, sperans scilicet quod Erasmo Manutio, est, atque adeo, ut universas ſere Cypriani epistolas
1151 PRÆFATIO J. C. TROMBELLII.
et opuscula complectatur : quæ dum solertissime A III. Quod vero nemo ex veteribus, quos nugeks.
perquiro comparoque cum editis, se mihi libellus ob - bemus, libellum hunc alleget, mirum non est.Dues;
lulit , quem inter evulgatos frustra perquisivi : in - enim haud mullo post Cypriani tempora ètic?:
scribitur autem in dicto codice : 1 Exhortatio Cy - quem libellus iste confutat : ideoque occasio elian
priani de Pænitentia : 1 titulo nimirum (ut deinceps desiit , ob quam idem libellus allegaretur. Ad ha :
ostendam ) ab amanuensi illi aptalo . Quanta hujusce Unde novimus veleres alios , quorum libros, desid.
opusculi præstantia sit atque utilitas, deinceps dicam . ramus, minimehunc allegasse ? Levis itaque est u
Hoc sane audacier affirmare audeo , immerito illud veterum silentio desumitur difficultas. Atquamqın
hactenus in tenebris delituisse : tametsi enim nul. uli dixi, ea argumenta dissolubilia faleor , probabi:
lum insit bistoricum monumentum , nulla in eo emi- sunt lamen .
neal eloquentia , careat quoque argumentis a ratione, IV. Quisquis lamen libellum hunccomposneri,s
aut velerum auctoritate petitis , sed Scriptura tan - millimum veri est, eum Cypriani æqualem ,autcet
lum innitalur , eaque jejune , ac sine ullo orna- non multum ab ejus ætale remotum ſuisse, eti
mento exposita ; non continuo tamen est contemnen . Scripturarum lectione detritum . An non Cooria
dum : alioquin contemnas necesse est egregios eos æqualem , aut cerle haud multum ab illiusHaler:
Cypriani libros , qui lestimonia ad Quirinum B molum ostendit ea quam sequitur, Scripturzinte
continent ; in jis quippe sine ullo eloquentiæ verbo - prelatio , et disciplina quam stabilire conatur W .
rumque apparatu , sine ullo rationum velerumque cat scilicet non obscure scriptor iste recipes
subsidio , sola Scriptura adversus errores pugnatur, quidem in Ecclesiam lapsos , et a spe veniæ mitir:
et fidei nostræ dogmata stabiliuntur. arccudos quorumvis criminum reos, dummodote
II. Idem porro consilium is injil, cujus opusculum nonica, pænitentiæ sese subjicerent. Hæc scilea
hic profero , velustus ille quidem , et valde probabilis quæstio cum Cypriani tempore potissimum viguerit,
scriptor, aut Cyprianus scilicet ipse , aut alter igno - haud obscure ætatem innuil , qua conscriptos e
lus, si vis , Cypriano tamen ælale par, Cypriani res- liber isle .
ligiis ac studio insistens. Cyprianum scilicetindicare V . Quis porro in Scripturarum lectione derilor
videlur disputandi, Scripturæque testimonia allegandi eum neget, postquam viderit percurrere illum w
ratio quam adhibet, simillima nimiruni illi , quam Scripturarum libros, et ex iis seligere loca, quz s
in libro Testimoniorum is observavit. Atque huic rum in modum catholicum dogma confirme:t,ili
quidem conjecturæ Cyprianinomen huic opusculo in faveant consuetudini quam in Ecclesia sertards
codice præpositum favet: quamvis enim ea in re in- censuit Cyprianus ?
terdum errarint amanuenses, haud raro tamen veros C VI. Propterea vero verisimillimum tantummodoes!
librorum auctores indicarunt. id arbitror, quod de Cypriano hujusce libelli zucker
At cum Scripturæ interpretationem opusculi nostri dixi, neque aliquid certi ea de re slaluere ausa sun ,
auctor alleget valde diversam ab ea qua utilur Cy- quod noverim exstitisse jam pridem nonnullosadan
prianus , nemo quoque e veteribus libellum hunc inter latinos, qui Cyprianum hoc in scribendiget?
Cypriano tribuerit, anceps hæreo cuinam illum ad imitarentur, in (5 ) quorum numero Pelagius ille tä
scribam . Novi equidem postrenia hæc argumenta in - nuit (4 ), quilaudem quam aliundeacquisiverat,adver
dissolubilia minime esse. Veteres scilicet modo sus divinam gratiam postea decertans sibiademit,
unam ,modo aliam Scripturæ interpretationem seque- niam porro ea quæ verisimillima sunt, admitti ath
bantur. Cujus rei adeo multa , adeo perspicua argu - mode possunt, quis mibi vilio vertel, si delitto
menta habemus, utdeea jam nemodubitet (1). Ama- quolies de hujusce opusculi auctore incidet sermo,
nuenses etiam licentiam sane non levem sibi arroga - incidet autem sæpe, eum Cyprianum esse dicam ?
runt, substitueruntque non raro interpretationem
quam diligerent , interpretationi qua usus fuerat (2 ) En quæ in libros lestimoniorum Cyppis
auctor ille quem exscribebant. D notat Baluzius : « Si qua sunt loca in operibusseach
Cypriani, de quibus pronuntiari non possit en certe
(1 ) Unicum exemplum , sed illud manifestum ad illius esse, id vero imprimis asseri potest de litt
hibeo . Augustinus,serm . 20 , n . 3 , sic versiculum 22 Testimoniorum ad Quirinum . Plures enim eodo
capitis XVIII Ezechiel, allegal : In quacumque die plus habent quam vulgatæ editiones, aliæ minus. La
conversus fueril iniquus, el ſecerit justitiam , annos vero non pauci codices adeo copiosi sunt? AQ10
iniyuitalis ejus obliviscar. At serm . 39, n . 1 cilat quia posteriorum doctorum laboribus accreverudi!
hoc modo : Quo die conversus fueris, obliviscilur Dixi: ctiam inter Latinos ; nam inter Græcos ea i
( Deus ) mala lua præterita . , Serm . vero 82 , qui est scribendi genere eminuit Damascenus plures lors
do verbis Evangel., Matth., cap. XVIII., n . 14, cum ali- simili de argumento edens, quos parallela, seu,-
qua licet levi differentia rursus adducit ; nempe ita : vis, Eclogas appellavit.
Iniquus in qua die conversus ſueril, ab iniquitatibus (3 ) « Ejusdem porro ſere argumenti com isto lo
suis , et fecerit jusliliam , omines iniquitates cjus oblivis. priani opere est liber de Promissionibus et Pretor
car . Et alibi etiam eumdem versiculum afferens cum iionibus Dei, quivulgo tribuitur Prospero . , Baloze:
aliquo discrimine affert: « Pulsal el clamat », inquit
ille, n . 10 sermonis 87 , qui est de verbis Matth . xx .
nota ) Vide
1 inqužlibros Testimoniorum sancti Cyprian
(4 tradunt Vossius Histor. Pelagian.l.l,
aper prophetam Ezechielem : o In quacumque die con . c. , « de iis, quæ Pelagiusscripsit. , etCavelin bisto
versus fuerit homo a via sua pessima, omnes iniquitates lill. de Pelagio ad annum 405 , pag . 383, 1. 1,
ejus obliviscar, Basil., anni 1741 . .
 1153 EXHORTATIO S. CYPRIANI DE POENITENTIA : 1154
*** VII. Nec modica , me quidem judice, hujusce li- A nuo in eo labes : Quod quidem hic multis commen
belli utilitas est. An non vero valde utilis libellus is dare minime est opus ; sed profecto non leve est.
n est in quo usitatissimus Ecclesiæ mos eminet , ut habet etiam hoc commodi, ut sacras Scripturas
scilicet exorlus error adductis pluribus Scriplurarum allegans Ecclesiastici , librum adducat exemplo suo
2. lestimoniis statim reprimatur ; et in quo tanta velus ostendens, quanto in pretio prioribus ipsis Ecclesiae
Lissimæ versionis portio inest ? Quod si eo ordine, sæculis habitus sit liber ille, quem nunc protestantes
Juo codices eorum temporum conscripti erant, sacros minimifaciunt. Sed de libelli auctore ac præstantia
ibros hic allegari censes, emolumentum aliud conti- hactenus. Ecce aulem libellum ipsum :

7- ‫ܝܶܫܽܘܐ‬
EXHORTATIO S. CYPRIANI DE PENITENTIA '(W) INCIPIT.

2 PER pænitentiam posse omnia peccata dimitti ei B averti faciem meam abs te : in misericordia æterna mi
squi ad Deum loco corde conversus sit. serebor lui.
S In Psalmo octuagesimooctavo (v. 31) : ' Sidereli- llem illic (LVII, 15 ) : Hæc dixit Excelsus in excelsis
, uerint filii ejus legem meam , et in judiciis meis non habilans , in æternum sanctus in sanctis , nomen est
Lema ambulaverint, et mandata mea non custodierint, visi. ei Dominus , excelsus in sanctis requiescens, el pu
1.2 sabo in virga iniquitates eorum et in verberibus peccala pusillanimis dans animi æquitatem ,et dans vitam con
orum :misericordiam autem meam non dispergam ab eis . tribulatis corde. Non in sempiternum irascor vobis, nec
. liem apud Isaiam (xxx, 15 ) : Sicul dicit Dominus per omnia vindicabo in vos; spiritusenim u me prodiet
Epson Fanclus Israel : Cum conversus ingemueris, tunc salvus et inspirationem omnem eyo feci : et propter peccatum
oris et scies ubi fueris.' pusillum contristavi eum , et averti faciem meam ab eo,
enim llem illic (xxx , 1) : Væ filii deserlionis , dicit Dominus : et vilem passus est , et abiit tristis in viis. Vias ejus vidi
Pecistis consilium non per me, et sponsionem meam non el sanavi eum , el consolatus sum ego, el dedi ei conso
Jer spiritum meum , adjicere peccatum super peccatum . lationem veram , el pacem super pacem iis, qui longe el
en Item apud Jeremiam (11, 25 ) : Averlere (2) pedem iis qui prope. Et dixit Dominus : Sanavi eos ; iniqui
uum ab aspera via, el faciem tuam a sili, Illa vero autem , ulmare commotum , sic fluctuabuntur, el quies.
isbelixit : Confortabor : volo : quia diligebat alienos , et ibat c cere non possunt. Non estgaudere impiis,dicit Dominus.
tego zaposl illos. i Item apud Jeremiam (11, 32) : Numquid obliviscelur
llem apud Isaiam (XXXI, 6 ) : Convertimini, quia (3 ) sponsa ornamenti sui, uut virgo fasciæ pectoralis suæ ?
allam cogitationem cogitatis et iniquam . Populus vero meus oblitus est mei dierum (4), quorum
a llem illis (XLIII , 25) : Ego sum , ego sum qui deleo non est numerus.
injustitias tuas, et non recordabor : tu aulem recordare, Item illic (xvii, 7) : In summa loquar super gen
El judicemur simul : dic lu injuslilias luas prius. lem aul super regnum , aut auferam eos, el perdam . El si
Tellem illic (LV, 6) : Quærite Deum , el cum inveneritis conversa fueril gens a malis suis, poenitebo de malis,
1 . cum , invocale. Al ubiappropinquavit vobis, derelinquat quod (5) cogitavi ſacere illis. El summa loquar super
impius vias suas et vir iniquus cogitationes suas et con - gentem , aut regnum , ul recedificem , et plantem , el fan
verlatur ad Dominum , et misericordia ei præparabilur, cient mala ante me, ut non audiant vocem meam , et
quia non multum remillit peccata vestra . penitebo de bonis, quæ locutus sum facere eis.
Els pastollem illic (xliv , 1) : Recordare hæc, Jacob el Israel, llem illic (11, 12) : Reverlere ad me, habitatio Is
quia puer meus es. Vocavi le puerum meum : el lu Israel, dicit Dominus, et non firmabo faciem meam
rael, noli obliviscimei. Ecce enim abstersi sicul... .... super vos, quia misericors ego sum ', dicit Dominus , et
pi- injustiliastuas el sicut imbrem peccata tua. Convertere o non irascar vobis in ælernum .
ad me, et redimam te. Item illic (111, 14 ) : Convertimini, filii,qui recessistis,
İlem illic (xlvi, 8) : In mente habele hæc et gemile . dicit Dominus, quoniam ego dominabor vestri et acci
Pænitemini qui seducli estis, convertimini corde ad me, piam vos unum de civilate , el duos de familia, el indu
heel in mente habete priora sæcula , quia ego Deus. cam vos in Sion : el dabo vobis pastores secundum cor
" Item illic (liv , 8) : Tempore pusillo dereliqui, elcum meum , el pasceni vos pascentes cum disciplina .
la misericordia magna miserebor lui. In furore pusillo Item illic (111, 22) : Convertimini, filii, convertentes ,
et ego sanabo contritionem vestram .
ti (1) Fortasse : exhortatio ad Pænitentiam .
! (2) Ut puto , Averte . (4) Puto legendum : diebus.
(5 ) Qui, ut puto . (5 ) Quæ .
1155 DIVI CYPRIANÍ
Item illic (1v, 14) : Ablue a malilia cor tuum , Jeru- A omnibus iniquitatibus , quas fecit el custodiat oa
salem , ut saneris. Usquequo erunt in le cogilationes do- mandala mea , et facial judicium et justiliam etmiseria
lorum tuorum ? cordiam , vita vivet, et non morietur. Omnia delicte
Jiem illic (v111, 4) : Hæc dicit Dominus : Numquid quæ ſecil,non erunt in memoria :in sua justitia que
qui cadit non resurgil ; aut quiaverlit se non converte. fecil, vivet. Numquid volunlotevolo morleniinjusti,6
tur ? Quia averlit se populus iste a visione improba , el cit Adonai Dominus, quam ut averlat se a ria saa 24 ,
obtinuerunt præsumptione sua el noluerunt converli. el vivere eum ?
Item illic (vui, 6 ): Non est homo poenitentiam agens I tem illic (XVIII, 30) : Convertimini et arertils i
a malitia sua , dicens : Quid feci? Defecit qui currit omnibus impietatibus vestris, et non erunt vobis in ses
cursul suo, sicul equus suadens in hinnilu suo. nam . Projicile a vobis omnes iniquitales vestras,e
Item illic (XVIII , 11) : Avertatur ergo unusquisque a impie fecistis in me, et facile vobis cor norusas
vin suamala, etmeliora facite studia vestra . Et dixerunt, cum novum , Etnl quid moriemini, domus Israel la
confortabimur, quiu postadinventionesvestras (1) ibimus, nolo mortem morientis, dicit Adonai Dominus.
el unusquisque quæ placent cordi suo,malu ſaciemus. Item apud Danielem (iv, 31) : Et postfinem der.
Item illic (Thr. 11, 18 ) : Eſjunde sicut torrens lacry- ego Nabuchodonosor oculos meos in cælum fuma;
mas die ac nocle : Noli dare tibi requiem ; non sileat B sensus meus in me conversus est, el Altissimurai ..
pupilla oculi lui. el Regem cæli benedixi , el viventem in sæcula lain,
Item illic (Threar. Ili, 10) : Perscrulemur vias noslras, quia polesias ejus ælerna est ; regnum ejus in cauza
el convertamur ad Dominum . Mundemus corda cum iione, et omnes qui inhabitant terram , nihil.
manibus nostris, el respiciamus ad Dominum , qui ha . Item apud Michæam (vi , 1, etc .) : Heu mili!
bilat in cælis. Nos peccavimus el irritavimus, et lu non mea , quia periit veritas a terra , el qui coriai ,ir
es propitiatus. omnes non est ; omnes in sanguine judicant.laulus.
Jiem illic (w1, 6 ) : Etdixit Dominus ad me in diebus que proximum tribulat tribulatione, in malam masa
Josiæ regis : Vidisti quæ fecit mihi habitalio domus (2) suas præparant.
vocem domus Israel : Abiil super omnem montem ex - Item illic (VII, 8) : Noli gaudere super me, ite
celsum , el subiit ad omne lignum numerosum , el for - mea, quia cecidi ; sed resurgam , propter quod si materi
nicata .est illic . Et dixi : Postquam fornicata est hæc in tenebris , Dominus lucebit,mihi. Iram Dominica
omnia , ad me convertere , et non est reversa. nebo, quia peccaviei, donec justificet ipse causan mese.
Trem illic ( Thr. u . 31) : Non repellet in æternum Item apud Sophoniam ( 11 , 1 ) : Convenile apa
Dominus , et cum humiliaverit , miserabitur secundum mini , gens indisciplinata , priusquam efficiamini
multitudinein misericordiæ suæ, quia non humiliabil ex c flos præleriens, priusquam veniat super ros ira Docie,
lolo corde suo, neque repellet filios hominum , priusquam veniat super vos dies furoris Domini.(less
Tem apud Ezechielem (XXXII, 12) : Et juslus non rile Dominum omnes humiles lerræ , judician ini
polerit salvus esse in die peccati. Cum justo dicam : vita mini, et quærite justitiam , et quærile mansuetud:22 ,
vives ; ipse vero confidet (3) super justitiam suam , el el respondele ei, ut prolegamini in die iræ min.
fecerit iniquitatem , omnes justitiæ ejus non commemo- Item apud Zachariam (1 , 3 ) : Convertimini !
rabuntur : in sua iniquitate quam fecerit, in ea morietur. el converlar ad vos.
Et cum dicam impio : Morte morieris , et avertit se a Item apud Ozee (xiv , 2) : Convertere, I srael,el .
peccalo suo, el fecerit jusliliam , et judicium , et pignus minum Deum tuum , quoniam in firmatus es iniquitar
debitori reddiderit, et rapinam restituerit , in præceptis luis. Assumite vobiscum mullos, el convertinuni
vitæ ambulaverit, ne facial iniquum , vita vivel et non minum Deum vestrum : dicile ei adorantes : Potensis
morielur : omnia peccata ejus quæ peccavit , non com - dimillere peccata nostra , ul non accipiatis iniquilar,
movebuntur ei, quia judicium et justitiam ſecil, in ipsissed ut accipialis bona.
vivet. Item in Ecclesiastico (xvn , 23) : Convertere ad N
Item illic (xvii, 24 ) : Ego Dominus, quia humilio D minum , et relinque peccala tua, el niinis odite eier
lignum allum , et exallo lignum humile , el arefacio li- tionem , el cognosce justitias , et judicia Dei, et sa
gnum viride, et reviviscere facio lignum aridum . sorte propitiationis Altissimi, et vade in parten som
Item illic (xxxi , 10): Ellu , fili hominis , dic domui cum vivis, et dantibus confessionem . Non demoreris!
Israel : Sicul locuti eslis dicentes : Errores nostri et errore impiorum . A mortuo quasi nihil, perit confessi
iniquilales nostræ in nobis sunt et in ipsis nos labesci- Vivus el sanus confiteberis Deo, et gloriaberis in
mus. et quomodo vivemus? Dic illis : Vivo ego , dicit rationibus illius , quoniam magna misericordia Da
Dominus; sivolo miortem impii : tantum a via sua aver - propitialio illius convertentibus ad se .
tatur, el vivel. Item illic (xx, 4) : Quam bonum est cor reclam te
Item illic (xxxvi, 36): Ego Dominusædificavi demo- niſestare pænitentiam ! Sic enim effugies voluntaris
lita , et pluntavi exterminata. peccatum .
Item illic (XVIII, 21) : Et iniquus si convertat se ab Item in Actibus Apostolorum ( VII, 19) : Ait akit
ad illum Petrus : Pecunia tua tecum sit in perditoe
( 1) Nostras, ut pulo .
( 2) Delc vocem domus. quoniam gratiam Dei pulas te per pecuniam posse et":
(3) Si confidet, ut pulo . sequi. Non est pars, neque sors tibi in hac fide, quis
 1157 EXHORTATIO DE POENITENTIA . 1158
quum non est rectum apud Dominum . Itaque pæniten - A cideruni,dicentes resurrectionem jam factam el quorum
tiam age ab hac nequitia tua, et precare Dominum , si dam fidem subverlerunt. Sed firmum fundamentum Dei
forle remillalur tibi cogitatio cordis lui. In obligatione stat habens signaculum loc.Cognovit Deus quisunt ejus,
enim iniquilalis et amariludine fellis video te esse. el discedel ab omni iniquitate omnis quinominal nomen
Item in Epistola Pauli ben . (1) ad Corinthios se- Domini. In magna autem domo non solum sunt vasa
cunda (vii, 10 ) : Quæ enim secundum Deum est tristi aurea el argentea , sed et lignea el fictilia , el quædam
tia , pænitentiam in salutem operalur stabilem : sæculi quidem in honorem , quædam aulem in contumeliam . Si
autem trislilia mortem operatur. quis ergo emendaverit ( 1) se ab islis , erit vas in hono
Item illic de hoc ipso (11, 10) : Si cui autem aliquid rem sanctificalum , elutile Domino ad omne bonum opus
donastis el ego : Nam el ego quod donavi propler vos in paralum . Juvenilia autem desideria ſuge. Seclare vero
facie Christi , ul non circumveniamur a Salana , nec jusliliam , fidem ,charitalem ,pacem cum his,qui invocant
enim versurias ejus ignoramus. Dominum de corde puro. Slullas autem , el sine disci
Ilem illic (XII , 20 ) : Timeo aulem ne forte cum ve- plina quæstiones devita , sciens quia generant lites. Ser
• nero ad vos, iterum humiliet me Deus apud vos , et 111- vum nulem Domini non oportet litigare, sed mansuetum
geam mullos ex his qui ante peccaverunt, etnon egerunt esse ad omnes docibilem , palientem , cum modestia cor
pænitentiam super quæe gesserunt fornicationem et im - B ripientem eos qui resistunt , ne quando del illis Deus
pudiciliam . pænitentiam ad cognoscendam veritatem , et resipiscant
Ilem illic (XI11, 2) : Prædixi et prædico ut præsens de diabolilaqueis, a quo capli tenentur, ad ipsius volun .
sedeo , et absens nunc his qui ante peccaverunt, el cæle - tatem .
ris omnibus, quia si venero, iterum non parcam . Item in Apocalypsi (11, 5 ) : Memento unde cecideris,
* Item ad Timotheum secunda ( 11, 21 ) : Profanas et age pænitentiam : sin aulem , veniam libicilo, el can
autem novitales vocum devila :multum enim proficiunt delabrum de loco suo movebo.
ad impietatem : nam sermo eorum sicut cancer serpil ,
ex quibus est, Aymenæus et Philetus, qui a veritate ex (1) Vulgata, quam cxleroqui sequitur hoc in loco
Amanuensis, habet emundaverit .
Ein ( ) Benedicti,nisi fallimur .

DE TITULO , AC META , SEU ARGUMENTO

SUPERIORIS OPUSCULI.

CAPUT PRIMUM . : C
III. Al levissima est hæc difficultas; error enim in
amanuensem est rejiciendus ; consuevere enim qui
1. Quoniam invaluit mos, ut qui nunc evulgantur libros exscripsere, si forte titulis destitulos libros
veterum libri ab eo illustrentur, qui illos in lucem ipsos reperirent , titulos ex ingenio apponere . Sape
* ** edit, consuetudini obsequor, ac primo quidem de li. eliam veleres, quos himinime approbassent, immu
* iulo superioris opusculi, deque argumento , quod intare, novosque pro lubilo substituere. Quam ob cau
co persequitur illius auctor, dicam , tum eidem opu sam varii admodum sunt in codicibus tituli libris præ
", sculo annotationes quasdam adjungam , quibus ca ex posili , interdum etiam putridissimi, et ab auctoris
plicentur loca, quæ subobscura
ura aliquibus visa sunt, et mente remolissimi.
eæ tollantur dubitationes , quæ in lectoris animum IV. Tilulus itaque libelli hujus is esse videtur, qui
irrepere possent. proxime sequitur; hic scilicet : « Per poenitentiam
II. Ecce autem in titulo ipso, quod studiosis codi posse omnia peccata dimitti ei, qui ad Deum toto
cum lectioni minime assuetis negotium facessat. Pue ( corde conversus sit. ) Hoc nempe argumentum
tare scilicet facile poterunt , verba hec Exhortatio pertractandum , et Scripturarum auctoritate compro
de Pænitentia, aut a Cypriano ipso fuisse opusculo bandum suscepit scriptor iste , quisquis is est. Id
a se edito preposita , aut cerle multum velustatis , et porro mirum non est : etenim ut in Cypriano consi
auctoritatis habentia . Tum vero eos anget verborum slam , libello , quem de idolorum Vanilate inscri
om" illorum syntaxis valde a latina abhorrens. bere consuevimus, non absimilis tituluspræfixus est;
 1159 DE ARGUMENTO
hic nimirum : « Quod idola dij non sint, et quod per A mittere , qui ab ea sine schimate,sive per libellos,si
s Christum salus credentibus data est. » Nec valde ve alia ratione aliquando defecerant (3). Alii codira
distat titulus , qui libris Testimoniorum præponi- facillime in ipso persecutionis fervore ante pæni'm
lur. liam peraclam sine episcopi consensu ad sacramen
V. At hujusmodi titulus, inquies, non admodum lorum communionem lapsos admittebant (1). His
congruit cum aliquibus testimoniis que in eodem nonnulli , lamelsi valde gravibus criminibus pollui,
libello alleganlur, et præsertim cum 12 et 43. Qua adeo promple , facile adeo sibi indulgeri voleban ,
nam , obsecro , ratione eruere poteris, « Per pæni- ul statim et sine ulla canonica pænitentia (loupe
I tentiam dimitti posse peccala ei , qui ad Deum toto aliter ac veleres canones et consuetudo ecclesiastia
I corde, convertitur, , ex eo quod « oblivisci non preciperent ) sibi remitti poscerent quæcumque
i possit sponsa ornamenti sui , nec virgo fasciæ pec. peccassent antea , ne ipso quidem excepto schi
a loralis suæ : populus vero per annos plurimos ob - matis alque apostasiæ crimine. Veniam autem
« litus sit Dei ? , Rursus quanam ratione eamdem promptius , certiusque impetrarent, ad confessers
llicsim derivare poteris ex eo quod hæc tradat apo- ac martyres confugiebant , ut commendatitiis eorum
stolus Paulus ? Prædixi et prædico, ut præsens sedeo , litteris , veluti subsidio quodam et ; si loqui ita 12
el absens nunc iis qui ante peccaverunt, et cæteris om . B lumus , pænitentiæ iis debitæ supplemento ) i
nibus, quia si venero non parcam . fidelium cælum , atque ecclesiasticam communiotti
VI. Haud levis videtur esse hæc difficultas, quam admitterentur (5). Quod si episcopi non eos prolins
tamen facile dissolves, siadverles non de quavis pæni- recipiebant exposcebantque , ut vetustis penite
lentia loculos fuisse veleres Patres qui remilli per legibus se subderent, ad tantam aliquando perit
cam posse docuerunt quælibet crimina , scd de ea niebant postulatores isti temeritatem , utminarenie:
quam poscebat Ecclesia , velusta disciplina , ac con - easdem lilleras se lecturos coram populo , a quo eam
sueludine innisa : sic ut tres errores evitandos mo- communionem ac veniam , quas sponte episcopi
nerent : eum quem Novatianorum crudelitas, et impartire noluerant, facile assequerentur (6). Baju
pervicacia adversus Ecclesie potestatem struxeral : rei adco maniſesta habemus exempla in quib;gt
« Graviora peccata dioilti posse negantium : » eum gesima quinta Cypriani epistola , ut de ea dubl.a??
pariler qucm nimia severitas nonnullorum Catholi- utique non possirnus. Aliqua tamen , fortasse pouun ,
corum slaluere studebat, fatentium scilicet remissi. ejusdem epistolæ loca in pagina calce indico; aiu
bilia esse quidem crimina quævis : negantium tamen per se ipse consulere poterit lector. (7 ).
tribuendam remissionem et veniam in peccata gra
viora lapsis , eosque ab Ecclesia el a spe veniärrec
re- C «(! de cpiscopis istis , in provincia nostra , dandam ps.
cem mcecbis non pulaverunt,et in totum pænitentia
pellentium ; eum denique quem nimia indulgentia et locum contra adulteria clauserunt ( Epist. LII. par.
lenilas aliorum inducere studebat; admiliebant hi 155). » Vide Buluzii nolam 59 et 62 in Epistola
nempe in Ecclesiam , recipiebantque ad commu hanc. Horum austerilatem renovavit Januarius me,
qui monachum quemdam stupri cum moniali ringine
nionem lapsos , nullam , aut cerle levissimam peeni commissi reum , ad pænitentiam admittere 16
ientiam ab jis exposccntes, nec eam sane quam Quamobrem reprehensus est a Bachiario, pire ko
ecclesiastica consuetudo , et sapientiorum præstan tissimo, quieumdem monachum ad pænitentiam
tiorumque episcoporum constantia efflagitabat. cipiendum censuit. Vide op. Bachia . Edita à Free
cisco Florio, p. 36 .
VII . Ac Novatianos quidem , postquam schisma ( 3 ) « Et ideo placuit, frater charissime, eramina's
conflarant , el sectam a catholica communione sc causis singulorum , libellaticos interim admill . s .
junctam , docuisse peccata quædam irremissibilia a crificalis in exilu subveniri.... Nec putes , frater
charissime, hinc aut virlulem fratrum minui, aut
esse, indubilala res est; et hunc sane errorem indicate a martyria deficere, quod lapsis laxala sit pænitentia,
Cyprianus, cpist. Lil( 1). Sed manifesto eum redarguit et quod poenitentibus spes pacis oblata , 1 (Epit.
ani Li, ad Antonianum , de Cornelio et Novaljano, pas.
auctor libelli ad Novalianum hæreticum Cypriani
154 .)
æqualis, ex quo nos sæpe verba allegab , red - D 153(4)etVide
imus Épist. ix , pag.47,et epist. xi , pag . 57. EI
arguit quoque Pacianus , quem deinceps aliquando rursus epist LII, pag. 140. Deniqne cum de qe
citabimus. ( busdam ad me presbyteri et diaconi scripsisset,
VIII. Neque vero temere dixi, nimio plus severos ( eos immoderatos esse , et ad communicationcm
& accipiendam festinanler urgere, etc .)
fuisse Cypriani ætale nonnullos, adeo scilicet ut (5 ) Id apertissime traditur in epist. lv, Cypriani
criminosis veniam prorsus denegarent. et ecclesia - ad Cornelium illis praesertim verbis. Sed enim
lecta alia tua epistola , frater, quam primis literis
sticam communionem : contra indulgentes adeo alios, < subjunxisti, salis miralus sum , cum aniinadvertir
ut sceleribus gravissimis pollulos in Ecclesiam a sem te minis, atque terroribus eorum , qui veneral
slalim reciperent , neque ab iis salutares illas afflic - r aliquantum esse commolum cum te , secundum quod
tationes exposcerent, quas Ecclesia statuerat. Nimi a scripsisti aggressi essent, cum summadesperatigat
r comminantes, quod si litteras, quas allulerunt, non
rum , ut ex Cypriani libris assequimur , aliqui quod accepisses publice eas recilarenl, et mulla turpia.
jam dixi, recipere nolebant prorsus ad pænitentiam .
one inin forlasismod
ac(6 )probrosa , et ore suo digna proferrent.»
Vide superiorem annotationem .
gravium criminum reos, (2) neque Ecclesiam ad (7 ) « Sed enim lecta , etc. , Recole superiores an
í (1) P. 157, cujus verba consule ad locum vill. notationes. « Et illi contra Deum sacrilegi, contra sa
(2) « Et quidem apud antecessores nostros quidam ( cerdotes Dei impio furore lemerarii, de Eccclesia
 1161 SUPERIORIS OPUSCULI. 1162
Utrumque porro displicuit Cypriano, cujus sen - A « charissime, istic interesse nobiscum , cum parviisti
lentiam et amplexi sunt plerique dum adhuc vi et perversi de schismale reverluntur ! Videres quis
veret (1), el secuti fuere postea alii, atque imprimis mihi labor sit persuadere patientiam fratribus no
Pacianus, sæpe Cyprianuin allegans : el niniam stris , ut, animi dolore sopito , recipiendis malis
quidem facilitatem vehementer redarguit Cyprianus, ( curandisque consentiant. Namque ut gaudent et
a tum aliis in locis , tum certe in epistola lv, in qua lætantur, cum tolerabiles et minus culpabiles re
cum alia multa , tum hæc sane valde mulla sunt deunt, ita contra fremunt el reluctantur, quoties
que legantur : « Neque enim sic putramina quæ - inemendabiles et prolervi, et vel adulteriis , vel
** dam colligenda sunt, ut quæ inlegra el sana sunt, sacrificiis contaminati, et post hæc adhuc insuper
E r vulnerentur; nec utilis aut consultus est pastor el superbi, sic ad Ecclesiam remeant, ut bona
* s qui ita morbidas et contaclas oves gregi admiscel , intus ingenia corrumpant (pag. 183). »
ut gregem lotum mali cohærentis afllicialione Adde ea quæ in libro de Lapsis adversus ni
contaminet. Non altendas ad oumerum illorum : miam hanc, noxiamque facilitatem copiose disputat:
21. Melior est enim unus timens Deum , quam mille Imperilus est medicus, ele. ( pag . 377 ) . Non con
au filii, impii , sicut loculus est Dominus per Pro. ( cedit pacem facilitas ista , sed tollit, etc. ( p. 378). ,
phetam dicens : Fili , ne jucunderis in filiis B Alque hoc quidem in loco eos martyres reprehendit ,
E ( impiis si multiplicentur tibi, cum non fuerit limor qui commendaliliis litteris vehementius exposcebant,
Dei in ipsis ( Eccl., xvi). O si posses, frater ut criminibus obnoxios sine pænitentia Ecclesia in
sinum reciperet. i Veniam peccatis , quæ in ipsum
in a recedentes, et contra Ecclesiam parricidalia arma ( commissa sunt, solus polest ille largiri , qui pec
lollentes elaborant, ul opus suum diaboli malilia
{ consumment, ne vulneraios divina clementia in ( cala nostra portavit , elc. ,
2.in Ecclesia sua curet. Miserorum pænitentiam men Alibi vero eosdem martyres et confessores ve
( daciorum suorum fraude corrumpunt, ne Deo in hementer orat, ut cautiores sint in commenda
kontrindignanti salisfiat, ne Christum Dominum suum , vel
are not a qui christianus esse vel erubuit ante , vel limuit, tiliis lilleris concedendis (2) : his enim abutebantur
me a postinodumquærat,nead Ecclesiam , qui de Ecclesia non pauci immanium criminum rei, ut in Ecclesiam
L a recesserat, redcal. Dalur opera , ne satisfactionibus sine poenitentia reciperentur.
* * a et lamentationibus justis delicta redimantur, ne IX . Summa severitas quoquc illi displicuit, qua
) ( vulnera lacrymis abluanlur... lionor ergo datur
i « Deo, quando sic Dei majestas et censura contem nimirum in desperationem adiluci facile possent
a nitur, ut cum se ille indignari el irasci sacrilican qui in crimina prolapsi fuerant, et in impietate
& tibus dicat, et cum pænas alernas el supplicia per persistere. Censuit itaque temperandam esse lenitale
pelna cumininelur, proponalur a sacrilegis, atque
1 . adicatur, ne ira cogiietur Dei, ne limealur judicium e severitatem , ut nemini panilentia , locis præclu
in « Domini,ne pulselurad Ecclesiam Christi,sed sublala derelur , idcoque recipi quidem possent omnes ,
Event & pænitentia, neculla exomologesi criminis facta, de tametsi antea atrocibus criminibus polluti , dum
a speciis episcopis atque calcalis , pax a presbyteris
( verbis fallacibus prædicetur, et ne lapsi surgant, aut modo pænitentiam quam episcopus imponerel subi
Di aforis posili ad Ecclesiam redeant, communicatio rent. Consule quæ nuper allegavi ; atque ea sane
a non communicantibus offeratur? Quibus etiam satis quæ ex libro de Lapsis innui, merentur ut hic in
its ( non ſuit ab Evangelio recessisse, spem lapsis sa tegra describantur. « Imperitus est medicus, qui lu
lisfactionis et pænitentie sustulisse , fraudibus in
volulos, vel adulteriis commaculatos, vel sacrifi mentes vulnerum sinusmanu parcente contrectat, et
« ciorum ſunesta contagione pollutos, ne Deum ro . in aliis recessibus viscerum virus inclusum , dum
agarent, ne in Ecclesia exomologesin criminum lace serrat serrat, exaggera
exaggerat. Aperiendum vulnus est, el secan
a rent, ab omni et sensu et fructu pænitentiæ remo dum , , et, putraminibus ampulat is, medela fortiore
& visse (p. 181 et 182)...... Si qui autem sunt qui
& putant se ad Ecclesiam non precibus, sed minis curandum . Vocilerelur et clamet licel, et conguera
c regredi posse, aut existimant adilum se sibi non tur eger impatiens per dolorem , gratias agel post
a lamentationibus et satisfactionibus , sed terroribus
« ficere, pro certo habeantcontra tales clausam stare modum , cum senserit sanitatem : emersit enim , fra
a Ecclesiam Domini,nec castra Christi invicta et fortia, n tres dilcctissimi, novum genus cladis et quasi parum
Dowino luente minuta , minis cedere . Sacerdos Dei persecutionis procella sævierit, accessit ad cumulum
Evangelium Ienens, el Christi præcepta custodiens, sub misericordixe litulo malum fallens,el blanda per
a occidi polesi, vinci non polest. Sug : erit et submi
nicies. Contra Evangelii vigorem , contra Dominiac
( nistral nobis exempla virtutis ac fidei Zacharias,
( antistes Dei, qui cum lerreri minis el lapidalione Dei legem temeritale quorumdam laxalur incaulis
e non possel, in templo Dei occisus est, claipans et communicatio irrita el falsa pax , periculosa danti
silentidem dicens quod nos quoque contra hæreti bus, et nihil accipientibus profutura... (p. 577). Non
( cos clamamus el dicimus : Hæc dicit Dominus (II
( Paral. xxiv) : Dereliquislis vias Domini, et Dominus concedit p: cem facilitas ista , sed lollit ; nec com
( derelinquet vos. Neque enim qui pauci temerarii et municationem tribuit, sed impedit ad salutem . Per
cim robi cælestes ei salutares vias Domini derelin seculio est hæc alia , et alia tentatio , per quam sub
« quunt, et sancta non agentes, a sancto Spiritu de .
( seruntur, ideo ct nos divine traditionis immemo . tilis inimicus impugnandis adhuc lapsis occulta po .
cres esse debemus, ut majora esse lurentium scelera , pulatione grassalur. Ut lamentatio conquiescat, ut
( quam sacerdotum judicia censeamus,aut existime.
o mus plus ad impugnandum posse humana conamina , (1) Vide epist. Liv, quæ multorum episcoporum
( quam quod ad protegendum prævalet divina luº nomine conscripta est.
lela (pag. 181). 1 (2) Epist. x, ad Marlyr., etc. pag. 51.
PATROL . IV . S . CYPRIAN . 37
1163 DE ARGUMENTO
dolor sileat , ut delicti memoria evanescal, ut coni- A Sed jam denique, quas promisimus annotationes,
primatur peccatorum gemilus, stalualur Nelus oculo- præbeamus.
rum , nec Dominum graviter offensum longa el plena Allegatis in superiori opusculo Scripturarum locis
pænitentia deprecelur, cum scriptum sil : Memento annotationes quasdam apponimus.
unde cecideris , et age pænitentiam . Nemo se fallat,
nemo se decipiat (p . 378). ) CAPUT II.
Quod si pænitentiam agere non recusassent, eas
que subiissent pænas, quas ipse prescripsisser, se Nolim vero arbitrelur lector, ea tantummodo S
promptissimum præbebat, ul lenitalem quam posset plurarum loca , quae in hoc opusculo habentur, pe
inaximam erga eos adhibcret : cujus lenitatis perspi- nitentiam respicere. Alia , eaque non pauca , ingenie
cuum argumentum habemus in epistola xil, quam
legat, ob : ecro, lector ( p. 55) . rallelis quoque Damasceni ( lill. 4 , lil. I ,se
X . Hinc de ipsis iniquissimis Felicissimi asseclis, tavolas, elc. ) in eo capite, quod in pagina calce&
quorum immania scelera et execrabilem vitam , lego, quodque si cum hoc libello conſeras, jucunde
schisna quoque, et ab Ecclesia defectionem proxime simum id tibi erit, et valde utile. Ea itaque ieu
ante descripserat , hæc pronuntiare non dubital (ep . B que hic recensentur , aut portio nonnulla suntde
LV, p . 84) : « Sijudicium nostrum voluerint experiri, plioris libri, qui multo plura complectebatur, aul,
veniant. Denique si qua illis excusatio el detensio vis, selecta ea sunt veluti reliquis aptiora, na
potest esse, videamus quem habeant satisfactionis utilitalem quidem , necessitatemque pænitentia .
suze sensum , quem afferant pænitentiae frucium .Nec neratim inspectæ asserendam , sed ad utilitatem se
Ecclesia istic cuique clauditur, nec episcopus alicui cessitalemque illius generis poenitentie asseren :an ,
denegatur. Poenitentia , et facilitas, et humanitas no . de quo genere numero 6 , 7 , et subsequentibus ser:
stra venientibus præsto est. Opto omnes in Eccle- rioris capitis egi ; recole itaque quæ jis numerisir
siam regredi, oplo universos commilitones nostros didimus.
intra Christi castra et Dei Patris domicilia concludi. Jam vero ad eum locum venio , qui primum in bit
Remilio omnia , mulla dissimulo studio et voto col- opusculo se offert, quique se habet :
ligendie fraternitatis . Etiam quæ in Deum commissa . Sidereliquerint filii ejus legem meam , et in quae
sunt, non pleno judicio religionis examino . Delictis meis non ambulaverint, el mandala mea non custodirni,
plusquam oportet remillendis pene ipse delinquo . visilabo in virga iniquitates eorum el in terberiaus
Amplector prompta ac plena dilectione cum pæni- peccala eorum :misericordiam aulem meam non dispon
lentia revertentes peccalum suum salifactione humili c gam ab eis (Ps.LXXXVIII, 31) .
el simplici confitentes. ) Arbitratus sum aliquando, amanuensis licentia qua
XI. Hic quæ reluli satis apta ad id quod osten - dam , immatum eum fuisse, el loco velusta saksli
dendum mihi proposui, censeo .Ceterum si alia ad . lutam fuisse Vulgalaminterpretationem , quod egosee
huc optas ejusdem Cypriani hanc in rem testimonia , in codicibus factum perspexi.Alanceps deincepstai
ea consule quæ tradit ipse in libro de Lapsis et cum eumdem locum ad eum fere modum cilaturatil
in epistola lv. Utrumque porro comprehendit, suam in Bachiariilibro (1) quo afferlur in hoc opusculo.Aut
que sententiam apertissime explicat in epistola Lui ergo uterque amanuensis eamdem licentiam sibi anno
(p. 155 ) verbis iis : « Miror autem quosdam sic obsti. gavit, aut potius vetustis ipsis temporibus altera è
nalos, etc.; o quæ verba in annotationibus ad postre- terpretatio hujus loci aderat, quæ ea ratione locus
mum testimonium (id est Apocal., 11, 5 ) allegabimus. hunc redderet,qua nunc reddit Vulgala .
XII. Ut ergo et Novatianorum errorem , el schisma Cæterum hic psalmi octogesimi oclavi locus in fc
reprehenderet, et propositum suum , et disciplinam tustissimo illo libello (2 ), qui adversas Novatianen .
quam in Ecclesiam invexerat , a reprehensionibus ipso Novatianorum atque Cyprianitemporeconscripts
vindicaret, libcllum hunc aut composuit Cyprianus fuit,ad huncmodum se habet: Si dereliquerintfila eja
ipse aut certe aller pro Cypriani sententia decer- legem meam , el in mandatis meis non ambuiarerini,a s
tans, ea colligens quæ in tria , si vis, argumenta et justifirationes meas profunaverint, et præcepta mea este
disputationis capita erant deinceps distribuienda custodierint, visitabo in virga facinora eorum ei in fit
quorum alterum Novatianorum schisma erroresque gellis delicta eorum ; misericordiam aulem meam og
damnaret ; reſelleret alterum sententiam illorum , dispergam ab eis.Nec multum abest Cyprianus,se
qui fassi subesse Ecclesia potestati crimina quavis, eundem locum allegans (3 ) : Si dereliquerint legre
criminosos tamen ab Ecclesia , ei a pænitentia in meam , el in judiciis meis non ambulaverint ; si justa
eunda;arcebantapprobareltertium disciplinam a Cy- caliones meas profanaverint, el præcepta mea nord .
priano propositam . Quod autem apte sub liorum al
tero comprehendantur illa ipsa duo quæ diximus (1) Nº. 22, p. 115 , edili. Francisci Florii.
Testimonia , in annotationibus ad illa ostendemus. (2 ) Constat auctorem libri ad Noralian
Alque liunc quidem libellum suspicor ea menle equalem esse Cypriani, elc. in Vita S . Cypris
fuisse compositum , ut in Tertio Testimoniorum li ni prxposila editioni Baluzii, ſ 35 , pag. 91.
bro reliquis illius partibusadjungeretur. (3 ) In epist. vi , p . 41,et in epist. LII, p . 155 , el ror
sus in libro de Lapsis, p . 314 .
 1165 SUPERIORIS OPUSCULI. 1166
servaverint, visitabo in virga facinora eorum , et in fla - A Cæterum id ipsum quod ex proxime superiore le
gellis delicta eorum :misericordiam autem meam non stimonio deduximus, facile etiam deducitur ex co
Erste dispergam ab eis, elc. quod hic allegamus : debet enim ingemiscere (id est
Mirum porro non est,siprimo quidem locushic affe - veram , non fucatam , pænitentiam agere) is qui ad
ralur:etenim severitatem illorum redarguit qui,nimio Deum convertitur. Id si peragel, salvabitur a Do .
plus ausleri, recipere pænitentes in Ecclesiam nole- mino, agnoscetque,cum pæniluerit, detestabilem sta
bant. Hinc auctor libri ad Novatianum hæreticum lum in quo antea fuerat : Et scies ubi fueris.
(p. 11) : « Quænam est (ua Novaljane, dementia , ut At facile posces, ubinam exstent allegata verba,
illa, que ad exilium salutis pertineant, lantum le - qux citanturetiam a Cypriano ( 1) et Paciano (2), atque
gas, et quæ ad misericordiam prætereas ? Clamante adeo , si rgregio Calmelo credis , ab Origene, Hiero
Scriptura, et dicente : Pænitentiam agile..... Adeo nymo et Fulgentio ? Require ea in velusta versione
* quia multæ miserationis est Dominus, audivimus : au Septuaginta interpretibus adhærente, el invenies in
-se diamus quid per David contestatur Spiritus sanctus ; versiculo 15 capitis xxx Isaiae . llæc porro eo liben
* Si dereliquerint filii ejus, etc . » Bachiarius quoque, tius annotavi, quod viderim in editione Cypriani,
El . valde velustus (quippe qui creditur Augustini aqua- quam adornavit Baluzius, citari in margine : Ezech.,
- lis ) et valde probabilis scriptor, jisdem pariter verbis B xviU xxxii . Ex Isaia sane allegat llieronymus,
in eorum severitatem refellit, qui gravioribus quibus- quem n . 4 afferam .
Mi dam peccatis poenitentiæ locum denegabant : « Age III. liem illic (xxx, 1) : Væ filii desertionis , dicit
ergo, amice, inquit ille (1) in epistola ad Januarium , Dominus, fecislis consilium non per meet sponsionen
consurge, et, perdita inter fluctussæculi mercede, al- meam , non per Spiritum meum , adjicere peccatum su
que substantia velut naufragus imam tabulam , hoc per peccalum .
le est scientiam diviniCanonis , lene , quæ le adducatad Locus iste ille ipse est, proculdubio , qui in Vulgala
littus ubi ait : Si dereliquerint filii ejus legem meam , exslal versiculo 1 capitis xxx Isaiz , sic in latinum
elin judiciis meis non ambulaverint; si justificationes versus : Væ filii deserlores, dicit Dominus, ut facere
meas profanaverint, el mandata mea non custodierint, tis consilium , et non ex me, el ordiremini telam , et non
parte visitabo in virga iniquilales corum , et in verberibus pec - per Spiritum meum , ut adderelis peccatum super pec
cala eorum ; misericordiam autem meam non dispergam calum .
ab eis, nequenocebo in veritate mea. De cujus hoc filiis Sequitur porro scriptor noster, veterum more ,
dicitur ? Nonne Domininostri Jesu Christi, quos Ec- Septuaginta interpretes. Videtur autem ideo allatus
' clesiastici fontis ulerus et secreti ac perplexi vulva hic locus, ut moneremur, non approbari a Deo con
mysterii parturivil ; quos nalos crucis cuna suscepit , C silium eorum qui, ut verbis Cypriani viar (ep. Ly .
Evangelii man milla lactavit ? Vis scire quia bapti. p . 181) : « Contra Deum sacrilegi, contra sacerdotes
zati non autem catechumeni filii appellantur ? Aspice Dei impio furore temerarii, de Ecclesia recedentes
quod ipse Apostolis suis dicit : Jam non dicam vos el contra Ecclesiam parricidalia arma tollentes, ela
E servos, sed filios. ) borant ut opus suum diaboli malitia consumment,
Eorum quoque lenitatem locus iste facilitatemque ne vulneratos divina clementia in Ecclesia sua curet.
refellit,qui sine ulla poenitentia prolapsos in crimina Miserorum pænitentiam mendaciorum suorum fraude
recipiebant in Ecclesiam . An non Deus, dum mise- corrumpunt , De Deo indignanti satisfiat. , Quibus
ricordiam nepotibus Davidis pollicetur, pænitentiam quidem verbis Novatianos, ut pulo, innuit, qui ut
eis se inflicturum esse promillit ? Visitabo in virga ... asseclarum numerum augerent, lapsos el criminosos
misericordiam autem meam non dispergam . Pulchre Cy - in cælum suuin facile recipiebant, nec ab eis preces
prianus tepist. Lu , p . 155 ) : « In Psalmis etiam legimus eas, afflictionesque exposcebant, quas exposcebat
censuram pariter, el clementiam Dei comminantis si- catholica Ecclesia . Quamquam etiam arbilror, eos
mul, ataue parcentis, punientis ut corrigat, el cum dem Novatianos proplerea quoque reprehendi quod
correxerit, reservantis : Visitabo, inquit, in virga fa- D descivissent ab Ecclesia , schismaticis præsidibusad
cinora eorum , el in flugellis delicta eorum . Misericor- versus catholicos constitutis. Id sane indicat Cypria
diam autem meam non dispergam ab eis. nus, cum bac ait (epist. lv, p . 178) : « Plane epi
II . Item apud Isaiam (xxx, 15 ) : Sicutdicil Dominus scopi, non de voluntate Dei fiunt, sed qui extra Eca
sanctus Israel. Cum conversus ingemueris, lunc salvus clesiam fiunt , sed qui contra dispositionem et
eris, et scies ubifueris. traditionem Evangelii fiunt , sicut ipse Dominus in
Invitantur his verbis Novatiani ad Ecclesiam , qua duodecim Prophetis ponit et dicit : Sibimetipsis rea
tenus certi redduntur, si ingemuerint, id est si de gem constituerunt, et non per me. El iterum : Sacrifi
schismate et criminibus reliquis pænitentiam egerint,
salvandos fore. Restituli vero Ecclesiæ et salutari (1 ) In libro de Lapsis, p . 386 .
pænitentia prioribus erroribus deletis, tum denique (2) Contra traci. Novatian . et tom . Bibliot.
agnoscent, schismatis atque hæresis, qua ante irre Paris. Pair., p . 61. Quid si adjecissem illud I aixe :
titi fuerant, gravitatem : Et scies ubi fueris. Cum conversus ingemueris, lunc salvaberis, el sciesubi
fueris ? Et in Paran . ad ponit., pag . 75 : El iterum
(1) Tom . v . Bibliot. Paris. Patr. p. 133 ; in edi. cum conversus ingemueris, tunc salvaberis, el scies
tione Francisci Florii, uti dixi, p . 115 , n . 22, ubiſueris ?
1167 DE ARGUMENTO
cia eorum tamquam panis luctus ; omnes, qui mandu . A consilium consultabatis el iniquum . Yox itaque illa
cant ea contaminabuntur . Et per Isaiam quoque allam (altam cogilationem ) hic idem significat ac,
( Isa . xxx ) Spiritus sanctus clamal, el dicit : Væ profundam : qua quidem significatione alibi etiam,
vobis, filii deserlores. Avec dicit Dominus : fabuislis judice Augustino, suinitur : sic enim sanctus doclur
consilium et non per me, el fecistis conventionem , el versiculum septimum psalmisexagesimitertii: Acce
non per Spiritum meum , adjicere peccala super peccala. del homo ad cor allum , etc., explicat, Accessil hum
Eodem quoque spectare videtur is quem supcad cor allum , id esl cor secretum ( secretum vero bi
allegavi, auctor libri ad Novatianum hæreticum , idem significare videtur ac profundum ) objiciens
hec scriptis tradens (p. 8 ) : Quia qui non introivit aspectibus hominem , servans intus Deum .
per ostium in ovile ovium , sed descendit per alteram VI. Item illic (XLIII, 25) : Egosum ,ego sum qui deles
partem , ille fur et latro est . llem in eodem Evangelio injustitias luas, et non recordabor : tu aulem recordati.
quoque ait : Omnes qui venerunt, fures sunt et la - el judicemur simul. Dic lu injustitias tuas prins.
trones. Qui isti sunt, nisi desertores fidei, el trans- Vulgata hæc habet : Ego sum , ego sum ipse quide
gressores Ecclesiæ Dei, qui contra ordinationem Dei leo iniquitales luas propler me, et peccatorum tuorein DIE
nituntur ? Quosmerilo Spiritus sanclus per Proplie - recordabor. Reduc me in memoriam , el judicemus :
tam increpal , dicens : Fecisiis consilium non per B mul : narra, si quid habes, ul justificeris. Al scripts.
me, el conventionem non per Spiritum meum , adjiccre nostro ſere congruit is , quem sæpius laudavi,acck !
peccata super peccata . Quid ad ista respondeant libelli ad Novatianum hicreticuin . En quomodolocun
perversissimi isti Novatiani, vel nunc infelicissimi hunc legit (5 ) : Ego sum , ego sum qui deleo facias
pauci, qui ad lanlam furoris dementiam proruperunt, lua, et non commemorabor le : 14 autem in mentehai,
ul nec Deo , nec homini reverentiam habuerint ? , el judicemus. Dic lu facinora prius, ut justificeris.
IV . liem apud Jeremiam (11, 25) : Averlere (1) pedem Eadem planemihi videlur loci hujusmela alque es
tuum ab aspera via , el faciem tuam a siti; illa vero quam loci Jeremiæ paulo ante allati esse dixi.Saneeo
dixit : «Conſorlabor ; volo : » quia diligebal alienos, el recitatoauctor libelli ad Novatianum hæcstatim sabia:
ibal post illos. (Dum palet, fratres, indulgentiæ aditus, Deum picas
Ad Novatianorum Pertinaciam retundendam plu . satisfactionibus deprecemur.Deprecemurnos,alesak
rimum valet locus ille Jeremiæ , qui nunc aſſertur, et lari possimus. ) Propterea etiam allatus videtur:00
quem in Vulgata sic leges : Prohibe pedem tuum a iste, utdoceamur copiosissime, et summacum libera.
nudilale el gullur tuum a sili ; et dixisli : Desperavi, litale nostri misereri Deum , dum peccatorum ,de qui
nequaquam faciam : adamavi quippe alienos et post bus dolemus,omnino obliviscitur. Monel tamen, ulnos
eos ambulabo. Utilur hoc loco ad invitandum ad pæni- C eorum meminerimus , deflendo scilicet.Monel parila ,
tentiam Rusticum lapsum Hieronymus, bæc ad eum ut peccata nostra prius defleamus quam eorun ve.
scribens(2 ) : Nihil ila offendit Deum quam despera - niam ab Ecclesia exposcamus. Dic tu injustilias 11:33
lione meliorum hærere pejoribus : licelel ipsa despe - prius, etc. Præproperam itaque nonnulloron pi
ratio incredulitatis indicium sit. Qui enim desperat nitentiam et nimiam quorumdam presbyterorum laci
salutem , non putal futurum esse judicium . Quod si litalem in impertienda lapsis venia . verba isa
melueret, utique bonis operibus se judici præpararet. condemnant. Locum hunc ad pænitentize necessita
Audiamus per Jeremiam loquentem Deum : Converle lem inculcandam adducit etiam Damascenos (6 ).
pedem luum a via aspera , el gullur tuum a sili. Et ile . VII. Item illic (Isai. LV, 6 ) : Ouerite Deum .et criti
rum : Numquid qui cadit, non resurget : aut qui aver invenerilis eum , invocale. Ai ubi appropinquavitrotis.
sus esi, non revertelur ? Et per Isaiam : Quando con - derelinquat impins vias suas, el vir iniquus cogitation:
versus ingemueris, tunc salvus eris, el scies ubi fueris. suas, el converlalur ad Dominum , et misericordia a
y . liem apud Isaiam : Convertimini, quia (5) ullam præparabilur, quia non multum remillit peccala resiti.
sedet inimuam
cogitationem cogitatis, (Isai.xxxi,
iniquam (Isai. xxxi, 66 ).). Alque banc ipsam præproperam pænitentiam ,et
Tum ad vocandos peccatores ad veram , non ad p nimiam facilitatem ca , de quibus nunc agimus,Isais
Sucatam , poenitentiam , lum ad revocandos a schis- verba condemnant. Quærere scilicet debet peccator
male ad Ecclesiam Novatianos valel locus iste : cui Deum , eoque cor ejusdem peccatoris gratia sua ii
simillimus est aller, quem ex Joele affert Cyprianus lustrante , ac permovente, derelinquere debet vias
in libro de Lapsis (4 ) : Reverliminiad Dominum Deum suain ; tum vero misericordia ei præparabitur, quan
vestrum , etc . quidem non sine precibus, el pænis , quibus peccalor
Notat autem clar. Calmet locum istum a Sym - subsit,indulget Deus, qui (ul scriptoris nostri verbis
macho ad huncmodum fuisse explicatum : Poeniten - ulamur) non mullum remillit; id est non sine alique
liam agile, sicut profunda transgressione recessislis a nostro supplicio et afdictione. Alios ctiam sense
Deo. Septuaginta vero : Convertimini, qui profundum verba illa non mullum habere fortasse possunt : sed
certe hosce duos. Prior hic est : Stalim ac peccator :
(1) Legendum pulo : Averle . ex corde defleat peccatum suum , remillet Deus que
(2) Epist. olim 46 in Veron. edition . 122, n. 1,
pag. 885 . (5 ) Pag . 16 .
(3) Qui, nisi probabilis conjectura mefallit. (6) Parallel. litt. th, tit. 1 , p. 578, t. i edit. &
(1) Pag. 386. Quien .
 1169 SUPERIORIS OPUSCULI. 1170
cumque erravit, adeo ut non multum orari se sinat, A senum adhærens, sic reddit :Nunc autem audi, Jacob,
ut veniam indulgeat. Alter : Dum Deusatque Eccle - puer meus, el Isruel, quem elegi : sic dicit Dominus
sia vos ad se vocat, o Novatiani, vocanti parete, ne- Deus qui fecit le, et qui adamavit le de venire : Adhuc
que enim diu (non multum ) pertinaciam vestram at- habebis auxilium . Noli limere , puer meus Jacob , et
que insolentiam tolerabit. Calmel postremæ huic ex- dilecte Israel,quem elegi. Quia ego dabo aquam in sili,
plicationi ſavet, dum lectorem monet, ut conferat iis qui ambulant in aquosa , imponam Spirilum meum
locum hunc cum altero Joannis xli, 35 : Adhuc modi. super semen luum , et benedictiones meas super filios
cum lumen in vobis est, ambulate dum lumen habelis, luos. Et orientur ul in medio aquæ fænum , el sicut sa
Utcumque sit, audi, quomodo Vulgalus interpres lix super prælerfluentem aquam . Iste dicel : Dei sum :
bæc , de quibus agimus verba latinitale donarit : el iste clamabil in nomine Jacob, elaliusscribel in ma
Quærile Dominum ,dum inveniri polest : invocate eum , nu sua, Dei sum , el in nomine Israel clamabil. Discri
dum prope est : derelinqual impius viam suam , el vir men aulem quod has inter interpretationes non
iniquus cogitationes suas, el reverlatur ad Dominum , leve interest , reluli in exemplaria, quæ habuit in
elmiserebitur ejus, etad Deum nostrum ,quoniam mul- terpres ille , quem consuluit noster scriplor, qui
lus est ad ignoscendum . Non præterit locum hunc fortasse etiam per se ipse superiora verba in hebræo
sanctus Pacianus adversus Novatianos disputans B aut, si vis, in græco nonnibil ambigua ad eum mo
(epist. in ), neque etiam præterit Damascenus (Pa. dum transtulit, quem vidit aplum ad revocandos ad
oppia?' rall., lill. My lil. in ). Ecclesiam errantes. Cæterum , si vis, verba illa :
VIII. Itemquiaillicpuer(Isai.,xliv,
el Israel, meus es : 1)
: Recordare hæc, Jacob Convertere ad me et redimam te, desumpla esse ex
vocavi le puerum meum . aiio Scripturæ loco , quem negligens amanuensis
hories et 111, Israel, noli oblivisci mei; ecce enim abstersi minime designavit, nec sejunxit a superioribus, mi
sicut..... injuslilias luas, et sicul imbrem peccata tua. Nime obsislam .
Convertere ad me, et redimam le . IX . llem illic (Isai., Slvi, 8), In mente habele hæcel
gemile : pænilemini qui seducti estis, el convertimini
Diu perquisivi lum in Vulgala versione, lum in corde ad me, et in mente habele priora sæcula , quia
Bibliis
ht . nalis cum ex interpretatione Septuaginta latinitate do ego Deus.
, qui allegatur hic , locum ; at frustra per
e quisivi. Quamquam enim aliquid huic affine exstat, lud,In Vulgata sic redduntur verba bæc: Memenlole is
6, en est el conſundamini; redile prævaricatores ad cor.
capite xli,8 et9,el cap.xlii, 1;rursuscap.xlii, 1 el 5; Recordamini prioris sæculi, ego sum Deus.
el alibi
ab allatisetiam ; aliaplurimum
verbis tamen in distanı,
his locis Suspicor quæ c Sed noster scriptor versioniquoniam
invenies,itaque Septuaginta adhærens
hic adduci ex vetusta aliqua interpretatione versi . paulo aliter verlit. Ad veram pænitentiam verba
culum primum , secundum et tertium capitis xlin hæc invitant eos qui in gravia crimina inciderant
Isaix , qui ex lectione Septuaginta sic latine vertitur : (Convertimini corde ad me) , illisque memorant prio
El nunc sic dicit Dominus Deus, qui fecit Jacob., rum
te Jacob
ſecil le, rum Christianorum disciplinam et judicia Dci, qui
inulta non sinil
el qui formavit le Israel : Noli limere , quoniam la , quia ego Deus. Invitantcrimina : In menie habete priora sæcu
eljam , si vis , Novatianos
redemi le ; vocavi le nomine luo. Meus es tu : el si ad Ecclesiam , quam dereliquerant, eosque monent
transieris per aquam , lecum sum , el flumina non
cooperientte. El si transieris per ignem , non combu
ne Deum novis sceleribus et pertinacia in suscepto
reris, flamma non exuret le, quia ego Dominus Deus schismate,
SC irritare adhuc pergant.
luus, sanctus Israel, Salvalor tuus. At in Vulgata legi. X . Item illic (Isai.Liv 8) : Tempore pusillo dereliqui,
tur ad hunc modum : El nunc hæc dicit Dominus et cum misericordia magna miserebor tui. In furore
creans le, Jacob, et formans le , Israel : Noli limere, pusillo averli faciem meam abs te : in misericordia
quia redemi le, el vocavi le nomine luo. Meus es tu . æterna miserebor lui.
Cum transieris per aquas, lecum ero, et flumina non D Indicat, nisi fallimur , locus iste , per brevem
operieni te. Aut potius adduci hic suspicor quinque pænitentian), in qua Ecclesia derelinquere videtur
priores versiculos capitis xliv Isaiæ , qui tamen in reos, cum a communione el fidelium cælu eos aver
Vulgata mullo aliter leguntur , ad hunc scilicet mo- tit , uberrimam diuturnamque misericordiam illos
dum : Etnunc audi, Jacob servemeus, et Israel quem fore consecuturos. Indicat etiam , si vis, non dere
elegi. Hæc dicil Dominus faciens el formans le, ab lingui omnino a Deo peccatores, qui, si vocanti pa
ulero ( uxilialor luus : Noli timere, serve meus Jacob, ruerint, misericordiam uberrimam obtinebunt. Vul
et reclissime, quem elegi; effundam enim aquas super gala hæc sic habet : In momento indignationis abs
silientem , el puenta super aridam : effundam Spirilun condi facien meam parumper a le, el in misericordia
meum super semen tuum , el benedictionem meam su - sempilerna miserius sum tui.
per slirpem luam . Et germinabunt inter herbas quasi XI.Item illic. (Isai. Ivii, 15 ) : Hæc dixit Excelsus
silices juxta præterfluentes aquas. Isle dicel : Domini in excelsis habilans in ælernum , sanctus in sanctis ; no .
ego sum : el ille vocabit in nomine Jacob, et hic scribet men esl ei Dominus ; Excelsus in sanctis requiescens, et
manu sua : Domino...., Rex Israel et redemplor ejus. pusillanimis dansanimiæquitalem , el dans vilam contri
Interpretatio porro latina, interpretationiSepluaginta bulatis corde. Non in sempiternum irascor vobis, nec
1171 DE ARGUMENTO
per omnia vindicabo in vos ; spiritus enim a me prodiet A ostendatur cupere Deum , ut si quis ab eo defecisset,
et inspirationem omnem ego ſeci, et propter peccatum , ad eum denique reverteretur ; et propterea dels
pusillum contristavi eum , el averli faciem meam ab eo , innumeris exspectasse : conqueri quoque Domioon ,
el vilem passus est, et abiil Irislis in viis. Vias cjus quod impios videat in iniquo proposito persistere er
vidi, el sanavi eum , el consulatus sum ego , et dedi ei veteri pervicacia . Cur ego repellenlur bi, si lantan
consolerionem veram , el pacem super pacem iis qui aliquando ad Ecclesiam confugiant, ut priora criat
longe, el iis qui prope. Etdirii Dominus : Sanarieos : delleant ? Non multum distal ab ea , qua utitur niso
iniqui autem ulmare commorum , sic puctuabuntur , ler scriptor , Vulgata versio ; nam hujusmodi ei
el quiescere non possunt. Non est gaudere impiis, Numquid obliviscetur virgo ornamenti sui, aulsca
dicit Dominus. fasciæ pectoralis suæ ? Populus vero meus oblitus{e.
Aflinem superiori explicationem excipit locus isle , mei diebus innumeris .
quo ad divinam pietatem erga iniquos quoscumque XVI. Item illic (Jerem . Xvin , 7.) : In summaleguar
commendandam , eosque invitandos ad poenitentiain , super gentem , aut super regnum , aut auferam ss,d
ulilur auctor libri ad Novatianum . ( Et quoniam , perdam . Ei si conversa fuetit gens amalis suis, per:
e inquit ille (pag. 11), Jeremias propheta in pere demalis, quod (2) cogiluvi ſacere illis. Ei sunina lique
( sona populi peccatoris deprecatur Dominum , B super gentem , aul regnum , ul reædificem et plazin.
< dicens : Emenda nos , Domine, sed in judicio et el facientmala ante me, ut non audiani vocem mest,
( non in ira , ne paucos facias nos ; adjecit , et dixit el penilebo de bonis , quæ locutus sum facereas.
« Isaias : Propter peccatum modice contristavi eum , Mela allegati loci, me quidem judice, hrc est:
( et percussi eum , et averti faciem meam ab eo , et Testatur Dominus se minatum esse quidem perniciei
( contristalus est, et abiit tristis in viis suis ; el quia populorum et gentium , tamen si eos suoridi
r operalur, adjecit el dixit : Vias ejus vidi, el cu num pæniteal, se stalim aversurum pelas quas
( ruvi eum , et dedi ei exhortationem veram , pucem super antea minalus fuerat. Contra si a justitia deletariat
pacem ; poenitentibus, deprecantibus et operan viri probi, se præmia minime dalurum , quæ anker
libus, restitui posse quod male perierint , quodve pollicitus fuerat. Paucis lestatur se neminem pazzi
r a Christo declinaverint. , lentem odisse , neminem a probitate descistenta
Vulgata porro sic locum hunc reddit : Hæc dixit respicere . Cur ergo a pænitentia propler pric.
Excelsus, et sublimis habitans ælernitatem : et sanctum crimina, quæ nunc deflent, el castigationibus affit
nomen ejus: in excelso et in sancto habitans, et cum tionibusque delere parati sunt, avertentur popa.i"
contrito elhumili spiritu , ul vivificet spiritum humilium , Cur in pertinacia el schismate persistent et Notas
el vivificel cor contritorum . Non enim in sempiternum C nus et qui Novatiano adhxserunt, fidentque in T
liligabo, neque usque ad finem irascar, quia spiritus a ribus merilis suis ? ea quæ ad locum sy afferas,
facie mea egredietur, el palus ego fucium . Propier lucum hunc ipsum illustrant. Si Vulgatam cupis
iniquitatem avariliæ ejus iralus sum , et percussi eum : ecce illam ; Repente loquar adversum gentes do
abscondi a le faciem meam el indignatus sum ; el abiit versum regnum , ut eradicem , et destruam , ad
vagns in via cordis sui. Vias ejus vidi, el sanavi eum , perdam illud. Si pænitentiam egeril gens illa .)
et reduxi eum , et reddidiconsolationes ipsi et lugentibus suo , quod locutus sum adversus eam , agam et ego se
ejus. Creavi fructum labiorum pacem , pacem ei qui nitentiam super malo, quod cogilari ut facerem ei.E:
longe esl, et qui prope , dixit Dominus, el sanavi eum . subito lòquar de gente et de regno , ut ædificas
Impii autem , quasimareſervens, quod quiescerenon po plantem illud. Şi fecerit malum in oculis meis , ne
tesl, el redundunt fluc!us ejus in conculcalionem et audiat vocem meam , pænitentiam agam super box ,
lulum . Non est par impiis, dicit Dominus Deus. Vide qnod locutus sum ut facerem ei. Locum hunc alien
interpretes in locum hunc. eliam Damascenus (3).
XII. Item apud Jeremiam (Jer., 11. 32 .) : Numquid XIV . Ilem illic (Jerem . III , 12) : Revertere ad at
obliviscelur sponsa ornamenti sui, aul virgo fasciæ pecio - D. habitatio Israel, dicit Dominus, et non firmabo facim
ralis suæ ? Populusveromeusoblitus est mei dierum (1 ) " meam super vos, quia misericors ego sum , dicit Dd
quorum non est numerus. minus , et non irascar vobis in ælernum .
Siadversus Novatianos, qui jam ab Ecclesia defe Præsens Jeremiæ locus eodem spectal , quo supe
cerant, plurimisque se devinxerant criminibus, li- rioris loci pars prior ; neque vero peculiare angol
brum hunc scriptum pulas, facile vides quo respi- lione indigel. Vulgatus noster interpres ad hunc id
ciant monila hec : scilicet ut eorum crimina el dum verba ea vertit : Reverlere , aversatrix Israel, a
pertinaciam indicent, doceantque stulte illos ab Dominus , el non avertam faciem meam a vobis , çus
Ecclesia defecisse , quæ mullo jam lempore eos sanctus ego sum , dicit Dominus, et non irascar in pelle
exspectabat invitabatque ad pænitentiam , slulle peluum . Consule, oro , quae docet clarissimus Calme
quoque lam diu (diebus innumeris ) in errore persis lus in locum hunc quem non prælerit Damascens.
tere . Si vero conscriptum putas, ut lenitas a Cy Mirum porro quod non allegelur deinceps in eamdem
priano inducta confirmaretur, ideo afferri dicito , ut sententiam Joel, cum eum sæpe allegaverint Cro
(1) Diebus, ut pulo.' ( 2) Quæ .
(3) Parall. litt, k , lit. II, p. 578, lom . a),
 1173 SUPERIORIS OPUSCULI. 1174
prianus (1), Pacianus et Damascenus; sed id fortasse A tuum , Jerusalem , ut saneris . Usquequo eruntin te cogi-
librarii vitio et negligentiæ tribuendum est. taliones dolorum luorum ?
XV. llem illic (Jerem . II, 14 ) : Convertimini filii Ul vim assequaris lestimonii illius, quod hic alle
qui recessistis , dicit Dominus. Quoniam ego dominabor gatur, ea consule , quæ ad locos Scripluræ iv, v et
vestri et accipiam vos unum de civitate et duos de Ix tradita sunt. Vulgata sic illud exhibet : Lava a
familia , et inducam vos in Sion , et dabo vobis paslores malitia cor tuum , Jerusalem , ut salva fias. Usquequo
secundum cor meum , et pascent vos pascentes cum morabuntur in te cogitationes noxiæ ?
disciplina . XVIII. Item illic (Jerem . viii, 4) : Hæc dicit
Non absimilis est sensus verborum illorum , quæ Dominus : Numquid qui cadil, non resurget ; aut qui
modo allegavi, quæque unius tantum versiculi inter- avertil se , non convertelur ? quia averlit se populus iste
vallo a superioribus distant. In Vulgata porro in a visione improba , el obtinuerunt præsumplione suá,
latinum sic versa sunt : Converlimini, filii, revertentes, el noluerunt converli.
dicit Dominus, quia ego vir vester , et assumam vos Ipsissimam explicationem adbibetjis Jeremiæ verbis
unum de civitale, el duos de cognatione, el introdu- qu:e modo allegavi, Bachiarius (5 ) hæc tradens :
cam vos in Sion , et dabo vobis pastores juxta cor Et alibi : Numquid qui caditnon resurgel , aut avertens
meum , el pascent vos scientia el doctrina. B non convertitur ? Ad hunc vero modum Vulgata
Si quis affirmet, ad Novatianos expresse dirigi refert : Hæc dicit Dominus : Numquid qui cadit non
verba haec, illisque promilli si ab hæresi et schis. resurget ? et qui aversus est, non revertelur ? Quare
: mate resipuerint, reversique fuerint ad Ecclesiam , ergo aversus esl populus isle in Jerusalem aversione
- . legitimos verosque pastores, dum illegitimos spurios- contentiosa ?
que tantummodo haberent, id sane affirmabit, quod XIX . Item illic (Jerem . VII, 6 ) : Non est homo
ego verisimillimum puto. Lege, obsecro, quæ de pænitentiam agens a malilia sua, dicens : quid feci ?
scelesta ordinatione Novatiani, aliorumque schisma. Defecil qui currit cursu suo, sicut equus suadens (6)
licorum tradunt Cyprianus ( 1 ) et Pacianus (2), in hinnila suo .
quibus addas opio , quæ hoc super argumento aucior Quod hoc loco posilum est, istud ad eum fermemo
libri ad Novatianum copiose disserit (3). dum explicatur quoexplicatur duodecimoloco positum .
XVI. ltem illic (Jerem . 111, 22) : Convertimini filii Hic itaque ea recole, quæ ibi suntdicta. Vulgata paulo
revertentes, el ego sanabo contritionem vestram . aliter ea verba reddit ; nimirum ita : Nullus est qui
Idem porro quod de duobus proxime precedenti- agat pænitentiam super peccato suo, dicens, Quid feci ?
bus Scripluræ locis dixi, de eo etiam affirmare non Omnes conversi sunt ad cursum suum , quasi equus
vereor, quem nuper altuli, quique in Vulgata sic c impetu vadens ad prælium . Ea itaque interpretatio ,
legitur : Convertimini, filii revertentes, el sanabo aver. quam sequitur noster scriptor, a Sepluaginta inter
siones vestras. Vide interpretes in hunc locum . prelibus profluit. Sic autem ea explicat Theodo
XVII . Item illic ( I crem . iv , 14) : Ablue a malilia correlus (7 ) : < Equus impelu , ethinnilu currens, post la
« borem sistit; hi vero (impii scilicet et iniquissimi)
( 1 ) « El Johel proplieta pietatem Domini , Domino ( minime constiteruntin scelerum suorum cursii, ,
ipso monente declarat : Reverlimini, inquit, ad Do- Locum hunc allegat etiam Damascenus (8 ).
miinum Deum vestrum , quoniam misericors, el pius est,
el patiens, etmullæ miserationis , el qui sententiam ple XX . Item illic (Jerem ., XVII, 11, 12) : Avertatur
clal adversus malitias irrogatus. » Quibus quidem re . ergo unusquisque a via suamala , elmeliora facile studia
citatis, hæc addit Cyprianuis : Polest ille indulgen vestra . Et dixerunl : Conſorlabimur, quia post adinven
a ljam dare, sententiam suam potest iile defleclere. tiones vestras (9) ibimus, el unusquisque, quæ placent
« Penitenti, operanti , roganti potest clementer
& ignoscere. » ( in libro de Lapsis, p. 386.) cordi suo, mala faciemus.
A libi etiam , nim . epist. LII, p . 155 : « Nim cum Si eorum memineris, que ad locum X11, eorum
a scriptum sit : Deus mortem non fecit, nec delecta
atur in perditione vivorum ; utique quineminem vult quoque, quæ ad xiv, xv, et subsequentes annotavi
i perire, cupit peccatores pæniientiam agere, erper D mus , facile percipies , quo superiora verba collineent.
e pænitentiam denuo ad vitam reilire . Ideo et per Propierea porro ca allata hic puto , ut sicut olim
& Jonel prophetium clamat el dicit : Elnunc hæc dicit vocanti Domino ad pænitentiam Hebræus populus
€ Dominus Deus vester : Revertimini admeex lolo corde
« vestro , simulque el jejunio et fleru el planctu , el dis sceleribus suis obstrictus parere recusabat, male.
< cindileycorda vestra el non ve limenta vestra , el rever balque diis alienis pravisque inclinationibus inser
elimini ad Dominum Deum vestruun , quia misericors vire, quam Deo ; ita iniqui illi, quos corripit noster
c et pius esi, el putiens et muliæ miserationis, et qui
« sententiam flectit adversus malitiam irrogalan . ) scriptor ( Novatiani scilicet, nisi plane fallimur),
Paciani porro Jonelem allegantis verba habes schismate et erroribus suis impedili, vocanti Deo et
episi. I, pag. 52, el epist . III, pag . 65 . Quod ad Da Ecclesiae parere renuerunt, pertinaciter volentes in
mascenum attinet, consule parall., litt. f lito 3 , schismate et susce error persistere
p . 578, lom . ji edie, le Quien . plo e . "
(2 ) De Unitale Ecclesiæ ; epist . XLI , p . 123 ;
epist. XLVIII , p . 130 , el epist. XLIX , p . 141 , etc . (5 ) Pag . 3 edil. Francisci Florii.
(9 ) Epist. us, p . 60, tom . II, Bibliot. Paris . (6 ) Puito legendum : Sudans.
(4) Prædixeral quidem et Dominus multos esse 171 Lib . ii Commentar. in Jeremiam ., cap . VIII .
venturos pellibus ovium rapaces lupos, etc.)
p. 13 et 14.sub 18 ) Parall . litt. ., lit. III.
(9) Nostras, ut puto . :)
1175 DE ARGUMENTO
nis interpretationi quam scriptor noster proponit, A pertinacia hi perstiterint, tametsi veniam eis tám
ea est quam habet Vulgata, niinirum hæc : Reveria - crebro et verbis tam perspicuis obtulerit. Vide qaz
lur unusquisquea via sua mala, el dirigile vias vestras diximus ad locum xii, item quæ ad xiv et sequentes.
el sludia vestra . Qui dixerunt : Desperavimus ; post Si Vulgalam interprelationem optas, eam suate
cogitationes enim nostras ibimus, el unusquisque pra affero : Et dixit Dominus ad me in diebus de
vitalem cordis suimali faciemus. siæ regis: Nnmquid vidisti quæ fecerit aversaires
XXI. ltem illic ( Thren. ii, 18 ) : Effunde sicut Israel ? Abiit sibimet super omnem morle .
torrens lacrymas die ac nocle ; noli dare libi requiem ; celsum , el sub omni ligno frondoso, et fornicala a
non sileal pupilla oculi lui. ibi, et dixi, cum fecisset hæc omnia : 1 Ad me fas:
Ad poenitentiam pulchre invitant hæc verba, qux tere, , et non est reversa .
Vulgata sic babel : Deduc quasi torrentem lacrymas XXIV. Item illic (Thren . , Mi, 31) : Non repel's a
per diem el noclem : non des requiem tibi, neque la - @ lernum Dominus, et cum humiliaverit, miserebilers
ceal pupilla oculi tui. Hic obiter nolo, primis Eccle - cundum muliitudinem misericordice sue, quia non hae .
siæ sæculis Jeremiæ Lamentationes non constituisse liabit ex lolo corde suo, neque repellet filioskominan.
librum peculiarem sejunctum a Prophelia . Mirum Ea quæ lestimonio xml', aliisque attinibus tradi
itaque non est sit scriplor noster veluti uno libro B sunt, rursus inculcantur jis verbis. quæ nunc erfitt
comprehensa hec alleget (ilem illic ). dimus, et in Vulgala sic habentur : Quia non ten .
XXII. Item illic (Thren . J , 40 ) : Perscrutemur vias let in sempiternum Dominus. Quia si abjecil, e mi
nostras el convertamur ad Dominum . Mundemus corda rebilur secundum multitudinem misericordiarum
nostra cum manibus nostris, el respiciamus ad Domi- rum ; non enim humiliavit ex corde suo, et abjecit
num , qui hubilalin cælis. Nos peccavimus, et irrita hominum .
vimus, et lil non es propilialus. XXV. Item apud Ezechielem (XXXIII, 1.): Etjis
Voces poenitentis ad Deum clamantis, atque ab eo tusnon poteril salvusesse in die peccati . Cum justo dilom ,
veniam el miserationem exposcentis verba hæc Vita vires, ? ipse vero con fidet super justitiam su
expriinunt. Invitantur itaque his primo peccatores, el ſeceril iniquitatem , omnes justitiæ ejus non cob
quicumque tandem ji sint, ideoque Novatiani morabuntur : in sua iniquilate quam feceril, iz A
ipsi el schismatici, ad pænitentiam . Ostenditur quo morielur : el cum dicam impio, ( Morle morietur,i
que immerito prxcludi viain ad pænitentiam , quan averlerit se a peccalo suo, el fecerit justitiam als
doquidem Spirilus sanclus per Jeremiam eorum pro . dicium , et pignus debitori reddiderit , el repa
ponit, ac laudat exempla , qui pravitatem suam restituerit, in preceptis vitæ ambulareril , hefur
deleslali : Scrutemur, inquiunt (placet enim Vul- C iniquum , vila vivel, et non morietur. Omnia peces
galam sequi ) vias noslras , el quæramus, et re- ejus quæ peccavil, non commovebuntur ei, quiajos
verlamur ad Dominum . Levemus corda nostra cum cium et justitiam fecit, in ipsis vivet.
manibus ad Dominum in cælos. Nos inique egimus, Qui bic allegatur ex Ezechiele locus, simillissa
elad iracundiam provocavimus; idcirco tu inexorabilis illius, quem ex Jeremia allulil 11. Xili , ideoqueest
es. Suspicatus sum aliquando posterioribus iis verbis, dem excipit explicationem . Utitur his Ezechiza
nos peccavimus..... el tu non es propiliatus, indicari verbis auctor libri ad Novutianum , sic eum la
causam , cur exagitarentur lum a Christianis , lum a Novatianum refutans ( p. 13 ) : < Unde igituret 39
Gentilibus ipsis Novatiani (quia scilicet criminibus scelerales, el tam perdilus, tam discordiæ furore Te
suis et schismale Deum irritaverant : reciene an sanus exstiterit iste Novatianus, invenire non posse ,
secus id suspicarer , judicel lector. qui semper in domo una, id est Christi Ecdes
XXIII. liem illic (Jerem , III, 6 ) : El dixit Dominus proximoruin delicta utpropria fleveril ; onera fralrea .
ad me in diebus Josive regis : Vidis'i quce fecit mihi ha sicut Apostolus hortalur, sustinuerit ; lubricos in be
bilalio Israel : abiil super omnem montem excelsum . et cælesti allocutione corroboraveril. At nunc es *
subiit ad omne lignum nemorosum , et fornicata est illic. D Camam illam hæresim , quæ non nisi tantum occidere
Et dixi postquam fornicala est hæcomnia : ( Ad me gestil, exercere cæpit , nec sibi novi: sime paris
converlere, , etnon cst reversa. Cæterum , si legisset quia justitia justi non liberabi
Ita locus isle in codice allegatur , 'ul utramque eum in die qua crraverit, et iniquilas impii non 09
retineat vocem , habitatio , domus, quarum altera cebit ei ex qua die conversus ſuerit, jam olin in d.
certa redundat. Monui autem delendam esse vocem nere panileret ille , qui semper pænitentibus adre
domus: 110n quo vox hæc displiceret , sed quod pu satur ; qui in ruina facilius aedificatorum slantin
larem , exmargine, in qua explicationis causa primum operatur, quam in structione jacentium ruinarur ;
posila fuerat, in textum ipsum deinceps transiisse : quimullos ex fratribus nostris miserrimos falsis sus
alibi enim noster scriptor expresse vertit habitatio . adversationibus perterritos, iterum fecii ethnicos,di
( Revertere ad me, habitatio Israel, n, 14 ). Jam venio cendo quod pænitentia lapsorum sit vana, nec possi
ad cxplicationem . Eximia Dei pielas . ac charitas eis proficere ad salutem . )
immanium criminum reos hic primo com Vulgatus porro interpres eamdem sententiam lali
mendatur : adhuc enim eos vocatDominus ad poe nilale donavit his verbis : Et justus non poterit ritet
nitentiam . Queritur deinceps Dominus, quod in sua in justitia sua in quacumque die percaverit. Eljatisi
 1177 SUPERIORIS OPUSCULI. 1178
dixero justo quod vila vivat, el confisus in justitia sua A effecit his verbis : Tu ergo, fili hominis, dic ad domum
fecerit iniquitatem , omnes justiliæ ejus oblivioni Iraden- Israel : Sic loculi eslis, dicentes : Iniquitates nostræ , et
lur, et in iniquilate sua quam operatus est, in ipsa mo- peccata nostra super nos sunt, el in ipsis nos tabescimus :
rictur. Si autem dixero impio , « Mortemorieris, , et quomodo ergo vivere polerimus? dic ad eos: Vivo ego,
egerit poenitentiam a peccato suo, ſecerilque judicium et dicit Dominus Deus: nolo mortem impii, sed ulconver--
justiliam , et pignus restitueril ille impius, rapinamque ialur impius a via sua, et vivat.
reddiderit , in mandalis vilce ambulaverit, nec fecerit XXVIII. ltem illic (Ezechiel. xxxvi, 36 ) : Ego Do
quidquam injuslum , vila vivet et non morielur. Eadem minus, ædificavi demolita , el plantavi exterminala .
monili habes versiculis 21 et 24 cap. xviii ejusdem Allegoria altera, allinis illi quæ n. 26 allata est ,
Ezechielis. hic proponitur, quam quoniam scriptoris nostri ver.
XXVI. Item illic (Ezechiel. xvii. 24 ) : Ego Dominus. bis reluli, libel etiam Vulgatæ verbis exhibere, quæ
quia humilio lignum altum , el eralto lianum humile, et hujusmodi sunt : Ego Dominusædificavi dissipala , plan
arefacio lignum viride, et reviviscere facio lignum aridum . tavique inculla .
Hd porro quod modo espressis verbis tradilum est. XXIX . Item illic ( Ezechiel. XVIII, 21) : Et iniquus si
nunc eleganti allegoria sub oculos ponitur : atque converlat se ab omnibus iniquilalibus, quas fecit, el cu
illa quidem indicatur,posse Deum pro lubito et super- B slodiat omnia mandata mea , el facial judicium , el ja
bos deprimere. et humiles deque suis criminibus sliliam et misericordiam , vita vivet el non morielur .
bo dolentess, extoller e. Ferit ilaque hæc sententia No- Omnia delicta ejus, quæe ſecil, non erunt in memoria ;
vatiano in schismale lumidos et elalos : eos quoque in sua justitia , quam fecil , vivel. Numquid voluntale
omnes ferit, qui veniam et pænitentiam peccatoribus volo morlem injusti, dicit Adonai Dominus, quam ut
præcludunt quando quidem Dominus virgullum hu - averlal se a via suamala , el vivere eum ?
E mile exaltat el ligno arido vitam ac vigorem impertit. Id ipsum quod paulo ante Ezechielis prophetæ
· Quod si eamdem plane huic testimo nio adhiben dam monilis traditum erat, aliis, superioribus valde proxi
: censes explicationem , quam superiori, adhibui per mis , hic inculcatur.
me quidem licet. Quamquam vero vix dislat Vulgata Recole numerum xxv. Hic tantum nolo, hunc Eze .
interpretatio ab ea quam nuper proposui, quoniam chielis locum in eumdem fortasse sensum allegatum
tamen usque adhuc veteri interpretationi Vulgatam fuisse a Cypriano hæc docenie (de Bono Patientiæ ,
addidi,bic pariter addo : Quia ego Dominus,humiliavi pag . 496 ) : « Admonel ne quis impatiens in opera
lignum sublime,et exallavi lignum humile : el siccavili- tione deficiat, ne quis tentationibus aut a vocatus,
gnum viride, el frondere feci lignum aridum . aut victus in medio laudis , et gloriæ itinere desistat,
XXVII. Jtem illic (Ezechiel. XXXII , 10) : Ellu , fili C et pereantpræterita , dum quæ cæperant,desinunt esse
hominis, dic domui Israel : Sicut loculi eslis dicentes, perfecta ,sicut scriptum est : Justilia justi non libera
Errores nostri et iniquitates nostræ in nobis sunt, et in bit eum in quacumque die exerraveril. Et ile
ipsis nos labescimus. Et quomodo vivemus ? dic illis : rum : Tene quod habes,ne alius accipial coronam tuam .
Vivo ego, dicit Dominus, si volo morlem impii : lan -
Quæ vox adhortatur palienler et fortiter perseve
lum a via sua averlatur, et vival. rare, ut qui ad coronam laude jam proxima nitilur,
Perspicua hæc est sententia, qua Dei pietas emis durante patientia coronetur. )
net in vocandis hominibus jam pridem in iniquitate la vero in Vulgata ea verba redduntur : Siaulem im
herentibus, ac pene desperatis : certa quoque appa- pius egerit pænitentiam ab omnibus peccatis suis, quæ
ret lestificatio divinæ voluntatis de impertienda per- operalus est, etcustodierit omnia præcepta mea, el fecerit
ditissimis quibusque venia . Atque his sane verbis ii judicium , el justitiam , vita vivel el non morietur.
præsertim refellunlur, qui divinæ charitati limiles in - Omnium iniquilalum ejus, quas operatus est, non re
jicere perlentant el criminosis pænitentiam interdi- cordabor : in justilia sua, quam operatus est, vivet.
cere. Si peccatoris mortem non vuli Deus , sed ut Numquid voluntatis meæ est mors impii, dicit Dominus
converlalur ac vival , quis crimina aliqua inexpia . Deus, el non ul convertatur a viis suis , et vival?
bilia dicel, ant pænitentie cupidos ab ea, ideoque ab D Alque hac sane interpretatione posila , alijue adeo
Ecclesia , arcebit ? Adhibel in eumdem sensum locum ex elymologia ipsa nominis Adonai videlur altera ex
bune Ezechielis is, quem supe cilavi, auctor libri ad his vocibus, Adonai, Dominus, redundare. Sed inter
Novatianum (pag. 11 ). Tiem , inquiens, Dominus ad ea nolui manus in superiorem interpretationem in
eumdem ( prophetam Ezechielem ) : Fili hominis, dic jicere. Locum hunc non omilit Damascenus crebro
populo Israel : Quare locuri estis dicentes : Erroribus allegatus (in Parall., etc .).
nostriscontabescimus, etquomodo salvi esse poterimus ? XXX. llem illic (Ezech . xviii, 30 ) : Converli
dic cis: Vivo 240 , dicit Dominus , quia non desidero mini, et averlile vos ab omnibus impietatibus ves
mortem peccatoris , sed desidero ut averlatur peccator a tris , et non erunt vobis in pænam , Projicile a vobis
Via sua pessima, et vivat. Adhibent quoque , ne cunclos omnes iniquitates vestras, quas impie ſecislis in me, el
enumerem , Cyprianus ( sub finem libri de Lapsis et facite vobis cor novum , el spiritum novum . El ul quiit
sub initium libri de Bono Palientiæ ) et Hieronymus. moriemini, domus Israel ? quia nolo morlenimorienlis ,
Videque dicam n . 30 . dicit Adonai Dominus.
Eamdem sententiam Vulgatus interpres latinam In illo ipso capite decimo oclavo , quod nuper al
1179 DE ARGUMENTO
legavi, sed nonnullis interpositis ( versiculo scilicet A benedixi, el viventem in sempiternum laudari et alori.
30) invenies ea, quæ hic adducuntur, quibus quidem ficavi, quia potestas ejus potestas sempiterna, et re
invitat Dominus scelestos ad poenitentiam , illisque gnum ejus in generationem el generationem . Eton
non modo vitam , verum ctiam gravissimorum quo- habitatores lerræ apud eum in nihilum répulati sul
rumlibet criminum veniam pollicetur. Vide quæ XXXII. Iiem apud Michram (vn, 2) : Hen pui
diximus ad locum xiv, xv, etallines alios. anima mea , quia periii veritas a lerra , el qui corrige
Adhibet explicationem hanc nostram auctor libri inter omnes non est . Omnes in sanguine jadica
ad Novatianum hæc scribens (p. 16 ) : « Demus igi- unusquisque proximum tribulal tribulatione : in malo
lur lotis viribus fidei nostræ Deo laudem , demus manus suas præparant.
plenam confessionem : quandoquidein super pæni. Hic Michee locus si singillatim sumalur, Not:
lentia nostra gaudeant virtutes cælorum , gaudeant tianos videtur in petere, de quorum criminibus a
angeli omnes, gaudeat et Christus,qui nos denuo pec- schismale queritur Deus. Ut uberiorem taman ,et
calis oneralos, deliciis obrutos, plena et clementi si loqui ita sinis, completum atque integrump berus
moderatione cessare a facinore hortatur dicens : verboruin sensum assequaris, subsequentia adjungers
Converlite vos, el redile ab impietatibus vestris, et non debes. Tum porro dices, propterea Prophetam se
erunt vobis iniquitates vestræ ad pænam . Projicile a B queri, quod summa omnium esset in triminbe.
vobis omnes impietales vestras, quas fecistis adversum atque iniquitale consensio . Horum tamen exemplea
me : et facile vobis cor novum , et spirium novum , Et Propheta contemni a se ait, quippe Dominum foar
ut quid vos morti traditis,domus Israel ? Non enim colereque staluerat, et peccatorum suorum pro
desidero morteni peccaloris. Hieronymus pariter tentiam agere, quam qui peregissel, supplicia eti
adhibel, ad Rusticum lapsum hac scribens (1) : tassel, et pænas quas priora crimina promerebelor.
« Ezechiel quoque iisdem verbis, quia eodem et Verehec a me dici is fatebitur, qui septimin e
spiritu : Convertimini, inquit, el redile ab iniquitatibus subsequentes versiculos ejusdem capitis legerit,
vestris, domus Israel ; el non erunt vobis in tormentum quos quidem ex Vulgata hic describo, nam veteren
ex nostro scriptore ad magnam mara
impietales. Projicile omnes impietates vestras, quibus editionemPræcoquas
impie egistis adversum me, el facile vobis cor novum et habes : ficus desiderarit anima met. Po.
spiritum novum . El quare moriemini domus Israel? riit sanctus de terra , et rectus in hominibus none;
Nolo enim mortem peccatoris, dicil Dominus. Unde et omnes in sanguine insidiantur ; vir fratrem sain !
in consequentibus loquitur ; Vivo ego, dicit Dominus, mortem venatur... ego autem ad Dominum aspicis
nolo mortem peccatoris, nisi ut revertatur a via sua , exspectabo Deum Salvatorem meum : audiel na da
et vival; ne mens incredula de bonorum repromis- C meus. Ne læleris inimica mea super me, quin reció
sione desperet, el semel perditioni animus destinatus consurgam , cum sedero in tenebris . Dominus la
non adhibeat vulneri curativnem , quod nequaquam est, Iram Domini portabo , quoniam peccavi ei, 4.
existimal posse curari. » causam meam judicet, el facial judicium meum ; eda
Vulgaliis interpres ita latine legi voluit locum celme in lucem ,videbo justitiam ejus, el aspicia ti
hunc : Convertimini , el agile poenitentiam ab omnibus mica men , el operierur confusione, quæ dicit ad :
iniquitatibus vestris, et non erit vobis in ruinam iniqui . Ubi est Dominus Deus luus ? Oculi mei ridebunt it
tas. Projicile a vobis omnes prævaricationes vestras eam : nunc erit in conculcationen , ul lulum pielearn.
in quibus prævaricali esiis , et facile vobis cor novum et XXXIII, Item illic (Mich . YIL , 8 ) : Noli ganter:
spiritum novum . Et quare moriemini, domus Israel ? super me inimica mea, quia cecidi, sed resurgam ,se
Quia nolo mortem morientis, dicit Dominus Deus. pter quod si sedero in lenebris, Dominus lucebil nili.
XXXI. Item apud Danielem (iv, 31) : Et post finem Tram Domini sustinebo, quia peccavi ei, donec ja
dierum , ego Nabuchodonosor oculosmeos in cælum sus- . ficel ipse causam meam .
luli , et sensusmeus in me conversusest, el Allissimum De hoc testimonio recole quæ modo diximus. Bee
laudavi, et Regem coli benedixi, el vivenlem in sæcula d habent commodi loci isti Michez , ut præter ea es
laudavi, quia potestas ejus æterna est, regnum ejus in nita , quæ nuper expendimus, antiquam version
generatione, et omnes qui inhabitantlerram , nihil. nonnihil a Vulgata remotam exhibeant, quam tamen
Adducta ex Daniele verba Nabuchodonosoris alibi difficile invenies. Porro si ad perficiendam sci
exemplo invitant ad pænitentiam , el criminum de- ientiam versiculum primum hujusce capitis es tei
testationem inveleralos in impietale populos, el fan sione Sepluaginta oplas, en illum : Heu muiki gais
cile ostendunt, nemini occludi poenitentie locum , factus sum colligens stipulam in messe , et recents in
quandoquidem Nabuchodonosori, supremi numinis vindemia . Non sunt ex bonis ad comedendum prin
per annos plurimos contemptori, concessa est deni- liæ , heu anima !
que, propler humilitatem veritatisque agnitionem , Mirum porro quod non afferalur aller Michez le
præteritorum criminum a Domino venia . cuis haud multum a superiore distans ; versiculus sci
In vulgata hæc sic leguntur : Igitur post finem licet 19 ejusdem capitis , quem sanctus flieronymus(3
dierum ego Nabuchodonosor oculos meos ad cælum ad hunc modum legit : Ipse averlel, el misco!!ET
levavi, el sensus meus redditus est mihi, el Allissimo (2) In epist. ad Ocean., olim LxxxI ; in edit.
(1) In epist.olin slvi; in edit. Veron ., 122,p. 1. Veron., 69, n. 6 .
 1181 SUPERIORIS OPUSCULI. 1182
nostri ; demerget iniquitates nostras, et projiciet in A non passim omnibus dari ; nec antequam aut inter
profundum maris omnia peccala nostra. Sed ideo for- pretatio divinæ voluntatis, ant forsitan visitatio fuerit,
tasse ab eo allegando cavit scriptor hic noster, quod relaxari : magno pondere magnoque libramine, post
mullo aptius Bap !ismo, quam pænitentiæ verba ea multos gemitus, effusionemque lacrymarum , post to
convenire putaret. Et sane Baptismi gratiam verbis lius Ecclesiæ preces . »
iis denotari docel idem ille Hieronymus quem adduxi: Vocem illam iniquilalem (ut non accipiatis iniquila
« Michæas de Baptismi gratia vaticinatur : Ipse aver. tem ) sume pro poena iniquitati infligenda ; jam diu
( let, etc . ) enim monuere interpretes , voces has, peccalum , ini
XXXIV . Item apud Sophoniam (11, 1) : Convenite, quitas, et affines alias ambiguas esse , et perinde si
el precamini, gens indiciplinala, prius quam efficiamini gnificare peccatum iniquitatemque, ac pænam pecca
sicut flos præteriens, prius quam veniat super vos ira lo et iniquitati inferendam . Abestnonnibil a superiore
Domini, priusquam verial super vos dies furoris Do . interpretatione. Vulgata ; hacc nempe est : Convertere,
mini. Quærite Dominum , omnes humiles terræ , judicium Israel, ad Dominum Deum luum , quoniam corruisti in
operamini, el quærile justiliam , elquærile mansuetudi- iniquilate lua. Tollire vobiscum verba , el convertimini
- nem , et respondele ei, ut prolegamini in die iræ Domini. ad Dominum , et dicite ei : Omnem aufer iniquitalem ,
Eļ Quid porro aptius ad lerrendos, avertendosque a B accipe bonum , et reddemus vitulos labiorum nostrorum ,
schisinate alque hæresi Novatianos, eosque reducen - XXXVII. Item in Ecclesiastico (xvu , 23) : Conver
2. dos ad Ecclesiam , quam reliquerant, verbis iis, quz tere ad Dominum , et relinque peccata lua, et nimis odito
hic ex Sophonia adducuntur ? quid pariter ellicacius execrationem , el cognosce justitias et judicia Dei, et-sta
ad perurgendos ad poenitentiam eos, qui criminibus in sorle propiliationis Allissimi, el vade in parlem sæculi
suis Dei iram adversus se escitaverant? Proculdubio cum vivis, el dantibus confessionem . Non demoreris in
e interpretationi Septuaginta adheret noster auctor. errore impiorum . A mortuo quasi nihil perit confessio.
Vulgatusautem interpres sic eadem in latinum trans - Vivus el sanus confiteberis Deo, et gloriaberis in mise
- tulil : Convenite, congregamini, gens non amabilis : rationibus illius , quoniam magna misericordia Dei et
Priusquam pariat jussio quasi pulverem transeuntem propiliatio illius converlentibusad se ,
diem , antequam veniat super vos ira ſuroris Domini, Ea quæ ad testimonium xxxiv annotavi , hic si re
antequam veniat super vos dies indignationis Domini. colantur, salis, ul pulo , illustrabunt eum , quem hic
Quærite Dominum , omnes mansueti terræ , qui judicium afferimus, locum . Novatiani profecto indicari viden
ejus estis operali. Quærite juslum , quæritemansuetum : tiir monerique , ut tandem aliquando ab hæresi ad
si quo modo abscondamini in die furoris Domini. Ecclcsiam revertantur, iis verbis : Convertere ad Do
. XXXV. ltem apud Zachariam (1, 3) : Convertimini C minum , et relinque peccata tua... el sta in sorte propi.
. ad me, el converlar ad vos. tiationis Allissimi, el vnde in parlem sæculi cum vivis,
Adeo perspicuus est locus iste , ut explicationemi- el dantibus confessionem . Generatim peccatores exci
nime indigeat. Vide que disimus ad locum 15 , 16 et tantur ad veranı sinceramque ac solidam pæniten
sequentes. Convenit etiam plane cum Vulgala . liam , eam denique quam pro cipit Ecclesia : Nimis
XXXVI. Item apud Osee (xiv, 2) : Convertere Israel odito execrationen el cognosce justitias el judicia Dei ,
ad Dominum Deum luum , quoniam infirmatus es iniqui- el sla in sorte propitiationis Allissimi: quid enim cx
talibus tuis . Assumile vobiscum mullos, et convertimini pressius ad notandam Ecclesiam , et pænitentiam ab
ad Dominum Deum vestrum : dicile eiadorantes :( Po . ea præscriplam ? Monenturautem ne differantreverli
tens es dimillere peccala nostra , sulnon accipialis ini. ad Deum : mors enim imminet ; quamobrem , dum
quitalem , sed ul accipialis bona. vita et sanitas adhuc superest, supplices ab eo veniam
Recole quæ ad loca nuper citata , aliaque pridem poscant, quam ille, utpole summum in modum mise
explicata diximus, elmanifesto videbis , quo specient ricors, largiter impertiel : Vivus el sanus confileberis
verba Oseir , quae nunc expendimus. Tantum hic ad- Deo , el gloriaberis in miserationibus illius, quoniam
verlo verba illa , Assumile vobiscum mullos , si ad D magna misericordia Dei et propitialio illius converten
Novaljanos directa vis, invitare cos, ut turmalim libus ad se. Vulgalus interpres sic in latinum ea verba
veluti , multisque collectis , ad Ecclesiam redeant. Si transtulit : Reverlere ad Dominum , el averlere ab in
ad eos qui poenitentiae causa ad Ecclesiam confugie - juslilia lua , el nimis odilo execrationem , el cognosce
banl , repellebanturque a severioribus quibusdam et justitias el judicia Dei, et sla in sorle propositionis , et
austerioribus, tum indicare , utmultorum , præsertim oralionis Allissimi Dei. In parles vade sæculi sancli ,
vero marłyrum et confessorum suffragia colligerent, cum vivis et dantibus confessionem Deo. Non demoreris
quorum quidem præsidio aut flecteretur ad lenitatem in errore impioruni, ante mortem confitere. A mor
austeriorum firmitas, aut certe multitudine atque au - tuo, quasi nihil, peril confessio. Confiteberis vivens,
ctoritate suffragatorum vincerclur. Possunt ctiam vivus el sanus confileberis, el laudabis Deum , el gloria
significare preces Ecclesiae , quibus el canonicam re - beris in miserationibus illius. Quoniam magna miseri-
conciliationem pænitentes acciperent, el flecteretur cordia Domini, el propitiatio illius convertentibus ad se.
ad misericordiam Deus. Postreme huic interpreta - XXXVIII . Item illic (Eccl. xx, 4 ) : Quam bonum
lionilavet sanctus Pacianus, cum hiec ait (Epist. 1, est correclum manifestare pænitentiam ! Sic enim eflue
p. 53):6 Scio, frater, hanc ipsam poenitentiæ veniam gies voluntarium peccatum .
 1183 DE ARGUMENTO
7. Videtur ad eos directus hic locus , qui se suorum A fore et stabilem et salutarem (in salutem ). Condenta,
criminum pænitere testabanlur, ideoqne correctos se autem veluti noxium , atque adeo mortiferum illa
appellare non recusabant ; at pænitentiæ ab Ecclesia pænitentie genus , quod sæculo probatur : 30 kn
præscriplx subdi nolebant. Hos scriptor noster hor- quidem nomine nobis blandienlem , legique Dei,ideo
lalur ut publicam alque ab Ecclesia slalulam pæni que ecclesiastica discipline adsersantem carnen ,
tentiam agant; id eniin convenientissimum est ; secus all, si vis , schismaticorum el mollium quorumdan
si agant, voluntarium peccatum minime effugient. blandimenta intelligit. Cyprianus sane pænitentie
At quodnam , inquies, voluntarium peccatum illud illam lantummodo approbat , quae exteriores elian
esi, quod publicam pænitentiam agere recusanti ine- afflictationes elmanifestam tristitiam preferret. X
vitabile dicitur? An inobedientia adversus Ecclesiam , in libro de Lapsis ( p. 384 ) : « Agite , inquit ,pec
quæ eamdem poenitentiam præcipiebat ? Ali scanda- tentiam plenam ; dolentis ac lamentantis animip .
lum , quod reliquis fidelibus præbebalur ? Utramque bale mæstiljam . Nec vos quorumdam moreal *
explicationem facile admiserim ; sed ne eos quidem error iniprovidus, aut stupor vanus, qui, eum l
reprehenderim , qui monent voluntarium peccatum ab neantur in tam gravi crimine, percussi sunt ang
jis effugi non posse, qui priorum criminum pæniten - cæcitate, ul nec intelligant delicta, nec plangan:
tiam ab Ecclesia præscriptam minime agunt; facile B Indignantis Dei major hæc plaga est.
enim ad peccandum revertitur, qui aut nullam , aut · Ostendit quoque idem locus nulla esse irremis
levem priorum criminum poenitentiam agit , contem - bilia peccata . Quomodo enim pænitentia dicipost
nitque consuetudines et sanctiones Ecclesize . Con in salutem stabilem , si peccata aliqua irremissib..
venit fere cum superiore Vulgata interpretatio, in eo essent? Hincmerilo sanctus Pacianus adversus Soria
tantum differens , quod correptum legit ubi noster tianos disputans eodem ulitur loco (Episl. I, p. 31 .
scriptor habet correctum . Commendat etiam lenitatem a Cypriano insinualam ,
XXXIX . Item in Actibus Apostolorum (viii, 19) : monenlurque in eo Ecclesiarum priesides , ne peni.
Ait autem ad illum Petrus : Pecunia lua lecum sil in tentiam præcludant poscentibus suorum crim .sm
perdilione, quoniam gratiam Dei putas te per pecuniam veniam : pænitentia enim est ad salutem slabilea .Car
posse consequi. Non est pars neque sors libi in hac fide. ergo ab ea arcebuntur lideles scelera sua dellere ci
quia cor tuum non est rectum apud Dominum . Itaque pientes ? Vulgatam hic nonallero; eamdem enim bale
pænitentiam age ab hac nequitia tua , et precure Domi- cum superiore interpretationem . Locum hune se na
num , si forte remillatur libi cogitatio cordis tui. In obliga - facere declarat Damascenus , cum eum alleri in to
lione enim iniquitatis et amaritudine fellis video te esse. rallelis ).
Patere posse peccatis quibusque, ideoque gravissi- C XLI. Item illic de hoc ipso (II Cor. II, 10 ) :329
mis etiam poenitentiæ locum facile evincitur ex iis autem aliquid donaslis , el ego ; nam el ego , quod to
Petri verbis, quae hic allegantur : quandoquidem Pe - novi propler vos in facie Chrisli , ul non cineast:.
trus Simonem Magum Spiritus sancti dona emere niamur a Salana ; nec enim versulias ejus ignorantas.
studentem , ideoque immanis criminis reum ,hortatur Hic quoque monenlur episcopi , il veniam pen
ad poenitentiam . Apta sunt etiam eadem verba ad lentibus donent; approbavit enim Paulus apostas
revocandos a schismale atque hæresi Novatianos . indulgentiam et facilitalem , si volumus ila loqui, QUI
quorum aliquos fortasse ad eam sectam pecunia , aut cum pænitentibus lideles adhibuerant. ltaque tale
certe emolumenta oblata deduxerant, atque in ea re- rem illum ac severitatem , quam in Ecclesiam icht
tinebant. Quamvis autem leve sit hanc inier et Vul cere nonnulli studebant , veniam pænitentibus
galam interpretationem discrimen , placet tamen eam . negantes , eliansi illi sese Ecclesi:e judicio suje
dem Vulgalam pariter adducere : Pe!rus autem dixit nerent, improbat locus iste. Atque in lune quisen
ad eum : Pecunia lua lecum sil in perditionem , quoniam scnsum co utilur sanctus Pacianus hæc scribens
donum Dei exislimasti pecunia possideri. Non est libi Quid episcopo negabilur, in quo Dei pomen opera
pars, neque sors , in sermone isto . Cor enim tuum non D I tur ? Reddet quidem illi ralioncm , si quid perperan
est reclum coram Deo. Pænitentiam itaque age ab hac fecerit, vel si corrupte et impie judicarit. Nec pre
nequitia lua, et roga Deum , si forle remillatur tibi hæc judicatur Deo , quominus mali edilicaturis operi
cogitatio cordis lui. In felle enim amaritudinis et obli - crescindal : interea , si pia illa administratio es , %
gatione iniquilalis video le esse. 1 jutor Dei operum perseverat. Ecce Apostolus a
XL . llem in Epistola Pauli ben . (1 ) ad Corinthios laicos scribit : Si cui quid donaslis , el ego ; 1 -3
secunda (vii. 10 ) : Quæ enim secundum Deum est tri. el eyo quod donavi, si quid donavi propler ros in me?"
siilia , pænitentiam in salutem operatur stabilem : sve ( sona Chrisli , ul non possideatur a Salana, non eni "
culi autem tristitia mortem operatur. « versulias ejus ignoramus. Si autem quod laicidonasi,
Is quem nunc examinamus . Apostoli locus eccle - Apostolus donasse se dicit , quod episcopus lecerit,
siasticæ pænitentiæ , quæ corporalibus etiam afflicta ( qualiter respuelur.... Scio , frater , hanc ipsam pe
tionibusperagitur, utilitatem celebral, eamquetestatur ( nitentiæ venim non passim omnibus dari, nec 13
(1) Benedicti, nisi ſallimur ; sicpe enim Christum I lequam aul interpretatio divinæ voluntatis, aut for
et Apostolos præposita bac appellatione veteres ap silan visitatio fuerit, relaxari : magno pondere,
pellabant. (2) In epist. j, p. 53, 1. J . Bbliot. Patr . Paris,
 1185 SUPERIORIS OPUSCULI. 1186
a magnoque libramine : postmultos gemitus effusio - A ( omnes ad pocnitentiam satisfactione invitat. Quid
a nemque lacrymarum , post totius Ecclesize preces : Apostolus ad Corinthios, cum ita dicit : Ne cum
cita veniam vere poenitentiæ non negari, ul judica - ( venero , lugeum multos ex his , qui ante pecca
oluro Christo nemo præjudicet. 1 ( veruni , el non egerunt pænitentiam ex his que
Improbat quoque eorum errorem , qui peccata ali- ( ante gesserunt in fornicatione et immunditiis
qua inexpiabilia censebant. Quis enim in expiabilia suis ? , Præiverat Pacianum Cyprianus (Epist. LII,
aliqua peccata censebit, quando Paulus sine ulla re- pag. 157), hæc scriptis tradens : « Omne peccatum
strictione , aut criminum exceptione, affirmat se « quodcumque fecerit homo, extra corpus est : qui
donare iis qui peccaverant, quidquid antea a fidelibus autem mæchatur, in corpus suum peccat ( 1 Cor .
donatum illis fueral ? Pulchre idem ille Pacianus quem ( vi): quibus iamen et ipsis poenitentia conceditur,
modo allegavi, recitatis bis ipsis Apostoli verbis : ( et lamentandi el satisfaciendi spes relinquitur se.
- Si cuiautem donaslis, etc., hæc subjungit ( 1) : « Vides ( cundum ipsum Apostolum dicentem : Timeo , ne
· Apostoli indulgentiam ,proprias etiam sententias lem - « forle veniens ad vos, lugeam mullos ex iis, qui ante
perantem ? Vides mitissimam lenitatem longe a vestro peccaverunt el non egeruntpænitentiam de immunditiis ,
supercilio separalam , longe a Novatiani fronte dissi• quas fecerunt, el fornicationibus, el libidinibus.» Vide
milem , communi vero vitae ,ac salutiomnium consulen - B etiam , obsecro , quo modo loco hoc ad Sabinianum
tem ? An etiam in nos severus censorinveheris ? Verba lapsum corrigendum ulatur Hieronymus ( in Veron .
porro illa : Ut non circumveniamur a Satana, nec edition .,epist. CXLVII, n . 1, p. 1078 ). Sed quis Bachia
cnim versulias ejus ignoramus,hunc,mequidem judice, rium omiltal,non modo locum hunc allegantem , sed
habent sensum . Ideo vero indulgeo quidquid vos in - ea ipsa versione utentem , qua utitur nosler auclor ?
dulsistis , ne a Salana circumveniamur; circumvenil Libentissime autem Bachiarium excito, quod ex illius
enim Satan fideles in crimina prolapsos, si nimiam monitis manifesto noscet lector, alium etiam in finem ,
austeritalem rigoremque nulla lenitale temperatum hunc quem pertractamus Pauli locum , afferri posse .
adversus eos adhibeamus ; facile enim in despera - Ecce porro ipsa Bachiarii verba ( in libro ad Januarium
tionem ea ratione inducuntur ; atque id quidem cave- pag . 54 edilio Francisci Florii) : « Ne spernas, quæ
mus nos, qui dæmonis fraudes versuliasque probe ( so , fratrem defunctunı; filius est Sunamitis sterilis,
noscimus. Vix differt ab allata interpretatione Vul- id est, Ecclesiæ : ex repromissione nalus est iste,
gata, quam slalim habelo . Cui autem aliquid Donastis, qui mortuus est. Quondam enim nativitatem ejus
el cao : nam el ego quod donavi, si quid donavi, propler secundo Abrahæ Dominus, in Isaac semine spo
* vos in persona Christi, ut non circumveniamur a Sata . ( pondit atque pollicilus est , cujus caput in messe
na ; non enim ignoramus cogitationes ejus. C i calore percussum est, id est, principale mentis ejus
. XLII. llem illic (II Cor. XII, 20 et 21) : Timeo aulem ( inter ipsam spei libidinis flammam concaluit. Cur
Con ne forle cum venero ad vos , iterum humilietme Deus ( ral ad Eliscum mater ejus; id est sollicile plangat
di apud vos, el lugeam multos ex his qui ante peccuverunt, « Ecclesia : resurgel enim si fideliter hoc speravimus
15 elnon egerunt pænitentiam super quæ gesserunt fornie a Christo . El tu, beatissime, in defuncto fratre opus
cutionem el impudicitiam . < imitare Elisai: manus manibus, pedes pedibus, os
B. Exemplo apostoli Pauli, qui male de iis omina - ( ori compone. Primum , ut compatiaris ei, qui mor
1. batur, qui non egerant poenitentiam super quæ ges- a luus jacet : neque elalus integritatis tuæ triumpho,
sene serant fornicationem et impudicitiam , prædicens ex superexcrescas eum , aut superextendas le ei, quem
wiatr jis fore mullos, de quorum perditione sibilugendum repentina mors rapuit; sed imilare Apostolum , qui
esset. Cyprianus, seu quisquis is est hujusce opusculi dicit : Timeo , ne humilielme Dominus Deus meus
i auctor, male de iis ominatur qui, tametsi plurimo- ( apud vos ellugeam mullos ex eis, qui ante peccaverunt .
te rum criminum rei, tamen sine poenitentia introduci ( Appone præterea oculos luos oculis ipsius, ne in
volebant in Ecclesiam . Poenitentiam itaque ab impu - perditionem sui ulterius evagentur: os illius, ne
? dicis et criminosis exposcit, ut ecclesiasticam com - I confabulelur iniqua : manus illius, ne operenlur
a munionem et veniam assequerentur. Adversus No- adversa ; pedes illius, ne vagentur in lurpibus. Et
à valianos quoque merito locus iste urgetur, qualenus ( sic cum pro custodia sui membris illius membra
pænitentiam non exquisisset a criminosis Paulus, si lua ſuerint copulata , non solum peccandi ulterius
irremissibilia forentcorum scelera . An levia ea erant spatium non habebit, verum etiam spem capiet
! quæ fornicationis et impudiciliæ vocabulis bic nolat resurgendi , ut qui peccati frigore mortuus est,
, apostolus Paulus? Non omilit lestimonium hoc Pauli ( consolationis tempore revocelur ad vitam . )
sancius Pacianus adversus Novatianos disputans : sic In Vulgata reperies verba hæc translata ad hunc
enim eos refutat (Epist. 1, pag. 52) : 4 Revolve quic modum : Timeo enim , ne forle cum venero ..., ne ile
< Spiritus dicat ccclesiis . Ephesios deserta dilectionis rum cum venero , humiliet me Deus apud vos, el lugeam
( accusat , sluprum Thyatirenis imputal, Sardos in mulios ex iis, qui ante peccaverunt, el non egerunt poe
( opere cessantes, Pergamenos docentes diversa re - nitentiam super immunditia et fornicatione, el impudi
prehendit, Laodicenorum divitias inurit, et tamen cilia , quam egerunt.
XLIII. Item illic (II Cor. xin , 2): Prædixiet præ
bo' (1) Epist.III, pag. 65, lom . an Bibliot.Patr. Paris. dico,ut præsens sedeo ei absenti, nunc his qui ante peca
 1187 DE ARGUMENTO SUPERIORIS OPUSCULI.
civerunt, et cæteris omnibus, quia si venero ilerum non A adeo in Ecclesia esse oporteat : Quædam rasa in te
parcam . norem quædam in contumeliam (Pursus vide S. Paris
Poenitentiæ subjiciendos criminosos hoc in loco num , Epist. 1 ) : cavendum est tamen summoſers
docel Apostolus :'minime quippe se impunita relin - ne ab eorum exemplis et blandis callidisque ser
quere posse ait gravia crimina, in quæ nonnulli inci- monibus in errorem deducamur. Palchre Cypriana
derant. Neque ergo præcludi is vult pænitentibus ve- (Episl.. lv, pag. 186 ) : : Nunc et admoneo et pels
niæ locum (Vide teslim . XXXXI), neque inulia sinit esse ut quod alias sponte , atque honorifice facis , etiz
et sine pænitentia gravia crimina. Id quoque non mo - pelente me facias , ut, hac Epistola mea leeta,i
do Cyprianus (Vide quæ docuimus n . 8, 9 el sequenti ( quod illic contagium venenati sermonis et pest far
bus capilis 1), verum etiam Pacianus (Consule verba ( seminationis irrepserat, id omne de fratrum u
Paciani ad testimonium XXXXI) summopere optabat. bus el pectoribus esuatur, et bonorum integra, a
Potestatem etiam ecclesiasticorum præsidum in cri- ( sincera dilectio ab omnibus hæreticæ detrectales
mina quævis el criminosos indicant hiec verba, præ - sordibus repurgetur. Declinent autem de ele
sertin si non sejungantur a verbis n . Xxxx expensis, fortiter, et evilent dilectissimifratres nostri serta
quatenus indicant plenum summumque judicium , el colloquia eorum , quorum sermo ut cancer sa
quod adversus fideles in crimina lapsos se exercere B « pit, sicut Apostolus dicit : Corrumpunt ingenia beza
posse testatur Apostolus. An vero si quedam peccala ( confabulationes pessimæ . )
inexpiabilia essent, in judicio adversus criminosos la porro cum iisdem schismaticis agere fidata
lalo sedere is poluisset, el sententiam ferre ? hæc sci- præcipit , ut eos primum quidem exemplis, lim la
licet, uipo e irremissibilia , judicio illius ac senten - tate, ac moderatione milefaclos ad Ecclesiam dete
liæ minime subessent. Quis porro ignorat in poles - cant, effugientes prorsus contentiones, verborum as
tale, quam ordinariam appellant, succedere Apostolis peritatem ac minas. Servum autem Domini non
episcopos ? Polestatem itaque hi habebunt in quævis oportet litigare , sed mansuetum esse. Vulgata inlet
crimina, ideoque nulla erunt irremissibilia , quidquid prelatio hic pene proponitur, an amanuensis licentia,
secus effatirent Novatiani. In Vulgata sic describitur ancası aliquo , alii viderint ; quia tamen in prior
loquens Paulus : Prædixi el prædico , ut præsens et bus duobus versiculis Vulgata non nihil diflert al a,
nuncabsens, iis quiante peccaverunt et cæteris omnibus, quam exhibel hujusce opusculi auctor, duos bac
quoniam si venero iterum , non parcam . versiculos Vulgatæ hic describo : Profana culen a
XLIV . liem ad Timotheum secunda (II Timoth . 11 , vaniloquia devila : 'multum enim proficiunt ad isp
16 ) : Profanas aulem novitates vocum devila : mul- talem , et sermo eorum ut cancer serpit.
lum enim proficiunt ad impietatem : nam sermo eorum C XLV. llem in Apocalypsi (11, 5 ) : Memeklo esta
sicul cancer serpil, ex quibus est Hymenæus el Phile- cecideris, el age pænitentiam : sin aulem , venias bi
lus, qui a veritate exciderunt, dicentes resurrectionem cilo, el candelabrum de loco suo movebo .
jam factam et quorumdam fidem subverterunt. Sed Eodem fere spectat hic locus, atque ille qui ex
firmum fundamentum Dei stat habens signaculum hoc. Sophonia n . 34, allegatus est. In vitant ilaque istia
Cognovit Deus qui sunt ejus, el discedat ab omni ini- pænitentiam ecclesiasticis legibus præscriptam ; ks.
quilate omnis qui nominal nomen Domini. In magna tendunt peccantibus superesse veniæ locum ;
aulem domo non solum sunt vasa aurea el argentea , nantur denique schismaticis , et peccatoribus grire
sed et lignea , el ficiilia , el quædam quidem in honorem , pcenas, nisi resipiscant el pænitentiam agant. Amen
quædam autem in contumeliam . Si quis ergo emenda - invitari quidem ad pænitenti: m ecclesiasticis la la
verit se ab istis, erit vas in honorem sanctificalum et præscriptam fideles lapsos ostendunt monita be
uile Domino ad omne bonum opus paralum . Juvenilia Cypriani (1) : « Legi litteras vestras, fratres curso
autem desideria ſuge. Seciare vero justitiam , fidem , simi, quibus scripsistis salubre consilium restrau
charitalem , pucem cum his, qui invocant Dominum de ( non deesse fratribus nostris , ut, iemeraria lesti
corde puro. Slullas autem el sine disciplina quæstiones D « tione deposita ,religiosam patientiam Deo prabel,
devila , sciens, quia generant lites. Servum aule'n Do - ut cum in unum per ejus misericordiam rengi
mininon oportet litigare, sed mansuetum esse , ad om . ( mus, de omnibus speciebus secundum ecclesiasti.
nes docibilem , patientem , cum modestia corripienlei cam disciplinam tractare possimus, mas me con
eos qui resistunt ;ne quando del illis Deus penitentiam , a scriptum sit : Memento unde cecideris, et age ph .
ad cognoscendam veritatem , et resipiscant de diaboli a nitentiam . Pænitentiam autem ille agit , qui, drag
laqueis , a quo capli lenentur ad ipsius voluntatem . « precepti memor, milis et patiens, et sacerdotis
Adversus Novatianos hæc apostoli Pauli monita Dei obtemperans, obsequiis suis , et operibus justis
intorquet noster scriptor , atque hæc quidem fide- Dominum promeretur. , Et rursus alibi (in bo
lium auribus inculcat , ut ab hæreticorum et schis- de Lapsis, p. 378) : « Non concedit pacem facilios
malicorum strophis et familiaritate abstineant, neve cista , sed collit ; nec communicationem tribuit, sed
ab eorum versntia et malis dolis se decipi sinant : impedit ad salutem . Perseculio est hæc alia,et
Sed et sermo eorum quasi cancer serpit : hoc et alia tentatio , per quam subtilis inimicus impugnat
macula unitatis, hæc ruga ( Vide S. Pacianum , (1) Epist. xul pag. 57, Ad clerum de his quies
Epist. j ), Quamvis enim malos in hoc mundo, atque pacem festinant.
 1189 INDEX RERUM ET VERBORUM . 1190
dis adhuc lapsis occulta populatione grassatur, ut A « quod dicit ad ecclesias suas in Apocalypsi ,
clamentalio conquiescat , ut dolor sileat , ut delictis quæ inter fidelium numerum sepliformibus cande
En. ( memoria evanescat, ut comprimatur pectorum ge- labris sub custodia angelica comparantur : Mc
( millis, statuatur Melus oculorum , nec Dominum ( mento unde cecideris, el age pænitentiam , el priora
I... graviter offensum longa et plena pænitentia de opera fac; alioquin venio libi cilo ,el amovebo cande
! precetur, cum scriptum sit : Memento unde ceci. « labrum tuum . Et in priore parle libri innunerum
... deris , el age pænitentiam (Apoc. 11). 1 < populum vidisse se dicit , qui in tribulatione lave
1.v Quod vero verbis his Apocalypsis ostendatur, pec - runt stolas suas, et candidas eas fecerunt in san
Tois cantibus superesse venize locum el verba ipsa per se g uine Agni, quod dicit : quia Agnus Dei deducat ad
- 4 declarant (quatenus illum ipsum episcopum quem { vilæ fontes, quem tamen nos numerum pænitentium
-, corripiunt, invitant ad pænitentiam ), et exemplo suo esse sentimus , quia nonnisi per tribulationem
... evincit Cyprianus, cum ad illud, de quo agimus, planclumque salvati sunt. Et tu ergo lava slolam
na dogma stabiliendum iis utilur : « Miror aulem , in - ( luam in fonte lacrymarum . )
I quit ille (Epist. Lil, pag. 155) , quosdam sic obsti. Accedat his omnibus sanctus Pacianus hæc elocu
of a natos esse, ut dandam non pulent lapsis pæniten - p tus (1) : « Ecce promillo , polliceor, si ad Patrem
Iliam , aut poenitentibus existiment veniam dene i vestrum vera satisfactione redeatis , nihil ulterius
gandam , cum scriptum sit : Memento unde cecideris, cerrando , nihil pristinis adjiciendo peccatis , dicendo
cet age pænitentiam , el fac priora opera. Quod utique etiain humile aliquid el flebile : Peccavimus in
a eidicitur, quem constat cecidisse et quem Dominus i conspectu tuo , Paler , jam non sumus digni nomine
choriallir per opera rursus exsurgere . ) filiorum . Continuo de vobis et pecus illud recedet
* Nefas aulem sit omitlere quæ auctor libri ad Nova- immundum , et siliquarum esca deformis..... Nec
tianum litteris consignavit (pag. 13 ) : « Qui mullos Pulique non pænitentibus comminarelur , nisi igno.
rex fratribus nostris miserrimos falsis suis adversa- ( sceret pænitentibus. Etiam ipse Deus dicit : Me
*** * tionibus perlerritos, iterum fecit ethnicos , dicendo a mento, ecce unde cecideris, et age ponilentiam .....
Toit quod poenitentia lapsorum sit vana , nec possit eis Neminem vestrum perire vult Dominus. Etiam mo
proficere ad salutem , clamante Scriptura el di- dici elminimirequiruntur, ,
( cente : Memento unde cecideris, el age pænitentiam , Quod denique hisce verbis minetur Dominus schi
03 . I si quominus veniam tibi, nisi pænitentiam egeris. Et smaticis et peccatoribus poenas , nisi resipiscant, el
( quidem ad seplem ecclesias scribens , singulis sua pænitentiam agant, facile evincitur. Quid enim est
* " quoque facinora el delicta ingerens : Paenitemini, adventus ille Domini, de quo bic dicitur, nisi visita
.??. « dicebat. Quibus? Nisi illis scilicet quos prelio tio illa , quam alibi describit jis verbis : Visitabo
je s magno sui sanguinis redemeral. » super viros defixos in frecibus suis? Amotio autem
1.• * His adjungamus quæ Bachiarius hoc super argu- candelabri de loco suo quid aliud est, wisi ainolio ab
mento ad Januarium scripsit (1) : « Quid vero illud eo Ecclesiæ loco, quem quis obtinet?
- (1) In edit. Francisci Florii,p. 117,n. 22. (1) In Paræn. ad Pænit., p. 74.

INDEX
RERUM ET VERBORUM .
Aaros filii Bextincti, 151, 201.
Abbir Germaniciana , 352 .
ABEL justus occisus á fraire , 80, 164, 236 , 269 . Iniliavit
martyria , 91, 250. Abelis cor inspexit Deus, 211.
Aborlio properans in parricidium , 61.
je * ABRAHAM Deo credidit, 105 . Deo placuit, 232, 348. Abra-
Liverpo hæ filii qui ex fide sunt, 105. Radicem fidei primus insti-
tuil , 250.
Abstenlos, 51, 83, 84, 115 , Abstenti et non communi- D
... cantes, 209. Abstinere a communione, 67, 105 , 115 .
Acca meretrix , 226 .
Accersitio , 30 . Accersitio Dominica, 231.
ACCINCIOS nos esse oportet, 203.
* ** Acerbationes criminose, 56 .
Acies inter manus, 67. Acies adhuc gerilur, 23 ,
ACHAB opprimere conatur Heliam , 269.
ACHias vestimentum suum discidit, 196 .
5,1E.Pas Actum suum disponit unusquisque episcopus, 72.
Adam præcepti immemor, 2:50 . Cibi lethalis impatiens,
2 )5. Perdidit similitudinem divinam , 218 . Acceptam divi
nitus gratiam patientia non servavit, 233. Ejectus e para
diso , 273.
ADELPHUS episcopus, 117. Adelphius a Thasvalle, 331.
Adrumelum , 330.
ali Adulatio perniciosa , 328.
Adulter Deum violat, 74. Adulterium discitur dum vide
tur, 4. Adulteriis commaculati , 86 . Mortale crimen est ,
231. Oculis admittitur, 341. Adultera Christi , 103.
Adulteria spirilalia , 110 . Adulter alque extraneus epi
scopus, 73. Adultera cathedra , 115 . Adulterine doctrinie ,
55. Adulterum caput, 56 . Adulteria colorum , 178 .
Adunalionis nostræ corpus unum ,99. Adunatio fraterni
tatis, 91.
Advocatus noster Christus, 204.
Æger impatieus per dolorem , 186 . gri salubres cibos
respundt, 39, 41. Egrum perire voluit qui censum pereun
tis invadit, 219.
ÆGYPTIA |ortenta, 226. Ægyptiorum regnum , ibid .
ÆMILIUS, 185 .
Æmulationes esse non debent inter Christianos, 12,13.
Æmulationis furor', 256 .
Aer cuncta vegetans, 342.
Æneas advexit pevates, 226 .
Æqualitas divinimuneris , 98 . Æqualiter perfruimur do
nis Dei, 246 .
Equatis quantitatibus, 48 .
ÆSCULAPIUS fulminalur, 225 .
Ætas incipit a senectute , 217 . Elate lertiti . 91 .
Æterna succedunt caducis, 229 .
ÆTHOPS, Eunuchus, 556 .
Arri sunt in meridie, 150 .
1191 INDEX
Agape et dilectio fraterna, 304. A danda, 125 . Aqua Ecclesiæ fidelis et salutaris, 152 \
Aggya, 536 . polest operari sine spiritu , 330. Sola non potestpe
Agni lana per quem redempti sumus, 262. Agni come- peccata, 139. Aqua vitalis, 152. Salutaris, 157,1971.AS
slio in pascha, 153. Agnus in figura Christi occiditur, 19h . salutaris lavacrum , 2 . Aqua lavacri salutaris, 147. fra
Agnos Christus vocal gregem suum , 259 . adultera et profana , 129 , 136 , 158. Aduliera el line
Agon quotidie celebratur, 23 ,67.Agonisictus, 165 .Agon ria, 140. Mendax et perfida, 131, 132. Aliena, 132,17
justitiæ Dei, 246. Agon coelestis, 17, spiritalis, 66, siecula Agur significant populos, 108 . Aqua in Scripturis tarde
ris, 93, unus, 26. siguiti al, 106 . Aqua una in Ecclesia, 127.
AGRIPPINUS bonæ memoriæ vir, 127, 130 . Arie diaboli, 70 , 186 .
AHYmsus ab Ausvaga, 355 .
ALEXANDER imperator, 146. Magnus, 223. 31 9Arbitrium
. propriæ libertatis, 197. Arbitrium libero ,
Alexius, 31. Arborem robustam procella non subvertit, 197. Arbra
Alienatio mentis transpuncte, 192. coma veslit, 350. Arbor sterili senectute deformis, 21
Alienigenæ cremantur, 223 . Arca Noe , 142. Typus unius Ecclesiæ , 152, 19 .$$77
Alimenta Ecclesiæ , 101. mentum Ecclesiæ , 148 .
Allare unum , 53 . Novum constitui non potest, ibid . Al Aream purgare, 74.
tare sancti, 129. Aliari posilo, 56 . Aluare aliud constituere , Argentarii, 31.
200. Altare profanuin foris collocatur, 113 . Altaria pro ARISTO martyr, 30 .
fana, 152, diaboli , 83 , 184. Altaria Dei nulla sunt vel oc Arma celestia, 96 . Arma ordinationis et honums,
culta, 220 . Devotionis ac fidei, 183. Confessionis, 96. Arma conta6
Amaccora , 331. clesiam portat, 200.
Amalech figura diaboli, 267 . Arinentorum rector unus, 227.
AMANTIUS acolythus, 161, 162. Armilla , 179.
Amatoria non sunt cantanda , 176 . Artis impudica magisterium , 101.
Ambilio episcopalus , 73. Ambitio reprimenda, 318 . Artifices corrumpende verilalis, 197.
Amicitiam zelus abscindit , 230 . Arva silientia temperare, 350 .
Ammedera, 334. Ascensus non est facilis ad magna, 180.
Amplus episcopus, 77 . Asina loquitur adversus Balaam , 268 .
Ananias, Azarias, Mishael, 91, 96 , 164, 191, 269.
ANAXILAUS , 365. Aspersio baptismatis, 136 .
Angelinobis adunati sunt, 115. Angelos agnovit Hosta Assuescimus
Assuras, 336 .iis quæ videmus et audimus,32.
nes, 226. Angeli baptizant, 262. ASSYRIORUM regnum , 226 .
Angeli a postatæ inanem ornatum docuere, 177.
Anguis major, 30 . Astrorum micantium chori, 342.
Asturica, 117.
Animæ viventes et incolumes, 70 . Anima Deo suo devo Asylum consiilutum , 226 .
ta, 120. De Deo suo secura, 222. Anima se prosternatDen , Atræ vestes doloris insignia , 234.
191. Nulla perdenda est , 98 . Animæ linea, 257. Anima a Avaritiæ caliyo , 241. A varitia reprimenda ,318.lua
morte recedente , 343 . Anima rudis , 189, 191, 251. Anima
sletit imunobilis, 183. Anima lubrica el mobilis, 151. Coar 802. 11
status in altera vita,
clata et conclusa,219. Animarum variiGloriose
ACDextes,
dientium id est,
doctor, 33. Audientibus in22.exiluAudiens,
catechumeni, subrenicada
72 . Anime martyrum occisorum , 187. , 37. Animæ 8 , 22. Vide calcchumeni.
servantur crucialibus infinitis, 224. AUGENDCS schismalicus , 51, 52. Augendas diacusies,
Auimalia prona, 221. Augendus confessor, 62.
Anna sterilis maler Samuelis, 281. Tacite et modeste Auguria vetila, 325.
precabatur, 203.Sine intermissione rogabat, 215 . Ecclesiæ Ab Avilinis, 336 . 77, 117 . Aurelius a
typum porlans, 205. AURELICS episcopus, Chullazi,
Annotatio , 52. Ab Ulica, 333. Aurelius confessor, 32, 46, 48. dorasle
Anni vices, 342 . ctor ordinatur, 46 .
Anniversaria commemoratio martyrum , 47 . Auribus inferenda non sunt vulnera , 177, 179.Ami
Anonymiliber de Rebaptismale, 313 . deliuimenta, 542.
Antesignanus, 47 . Auri comparatio cum Christianis, 348.
ANTHROPIANI , 130. Ausafa , 337 .
ANTICHRISTI adventus , 329. Antichristi venientis mina , Auspicatus est pacem , 46 .
233. Antichristus propinquat, 89 , 90 , 92, 96 , 120 . Anti Auspicia vincendi,
christi metator, 30 Antichristus expressus in Antiocho, Ausvaga, 335. 33.
Antichristi spiritus, 270, 134.
Antistiles Dei, 29, 188 . Antislites immaculati et integri,
118 .
ANTIOCHUS lypus Antichristi, 270.
ANTONIANUS, 66 , 124. Primo Novatianum rejicit, deinde
ejus litteris movetur, 66 .
Antrum Jovis in Creta visitur, 223. . Babylonii ignes, 120.
Apelles hæreticus, 144. Apelletis baptismus, 140. Apel Badi, 332.
leliani , 130. Bagal, 332.
Aphronitra , 156 . Bajulie arun lines, 1 .
Apibus rex unus est, 122, 227. BALAAM
Balnea.
propheta , 268.
159. Promiscua balnea theatro fædiora,12
APOLLO Admeti pecus pavit, 225 .
BAPTISMUS, circumcisio
APOSTOLI non statim Spiritum sanctum acceperunt, 355 . ctus, 2 . Lavacrum aqu:e spiritalis,
Apostatæ el desertores, 75 . 99. Undæ genitalis cf
salutaris, 2. Mare rubrum sk
Christum deseruerunt, 337 . An recte de Christo senserint mentum baptismi, 157. Diabolus in baplisno oppile
cum baptizati sunt, 359, 360. Credebant Jesum non mori. 157. Redil sæpe cum baplizalus peccat, ibid . Raps
turum , 359. Perseverabant in oratione unanimes, 206 . Ba purgat in omnibus sordes antiquæ contagionis, 180.13
ptizati post resurrectionem Domioi in Spiritu , 338. De in lavacro exponunt veterem hominem , ibid . lo happe
testati sunt hæreticorum sacrilegain pravilatem , 133 , 138 . præterita peccata dimitluntur. 32. Baptismus deler du
Aļostoli spirilu unitatis velociter currentes, (43. Apo peccata , 155 . Nihil prodest sine operibus, 311..
stolis concessa auctoritas ligandi et solvendi, 131. Christus manus impositionem quis nascitur, sed in baplismo,5
solis Apostolis potestatem sibi a Patre datam permisil, 337 . Gratia in baptismo æqualis , 157. În aciu positionem
Hoc erant et cæleriApostoli
lis par polestas dala, 195 . Sedquod fuil Petrus, 193.
unitatis origo ab uno Aposto
incipit,
nuitur vel augetur, ibid . Baptizatus gratiam perdit
consecutus est, nisi innocentiam servet, 314. Per Day
ibid . Vide PetrUS. Apostoli, id est , episcopi , 115. Vide Spiritusatio
Interrog
sanctus accipitur, 106 , 125 , 131, 139, 147, 1.
in baptisino, 125 , 134. Aqua Santo
EPISCOPUS.
Apostoli a Novatiano missi in civitates, 73. ut possil peccata ablueré, 125 . Baplizali rcnuntiated
Ajparalus munerum
Apprehensus , 244loqui
et (raditus . debet, 166. Apprehensi sæculo, 12. .
Baptisminecessitas, 122. Baptizati jufanles in prii
ascendebant, 183. m , 30 . Aqua collata ad usum civitatis , tivitatis exordio, 184. Fidus baplizandos infantes intra
Aqua ad mensura vim diem non putabat, 98 . Nitebatur circumcisions
111. Aquarum agmina refrænata , 343. Aqua baptismi non ibib. Infantis vestigium dicebat non esse mundum ,
est communis cum schismaticis, 154. Aqua baptismi mun quemque osculari horrere , ibid . Refellitur, 98, 94..
 1193 RERUM ET VERBORUM . 1194
minus infantibus neganda baptisnii gratia quam adullis , 99 . A Contendit baptizandum in plena et adunala Trinitate, 154,
luisis infantibus in gratia danda et puce facienda osculum 135 . Quia blasphemato Patre non prodest Filius, ibid . Oppo
datur, 98. In osculo infantis recentes Dei manus oscula- nitur Cypriano Apostolorum traditio, 135, 138, 139, 144.
mur, ibid . Infaulem a partu novum nemo debet horrere Venerabilis omuium ecclesiarum auctoritas , 553. Prisca
Osculari, ibid . Aspersio aquæ instar salutaris lavacri obti cunctorum sanctorum et fidelium observatio , ibid . Res olim
liet, 136 . Clinici aliis non posthabendi, 158. Parvi refert composita et ordinala dicitur, ibid . Cyprianus et Firmilia
aspergi vel perfundi, ibid . Baptizati in ægritudine liberan nus negant id traditum ab Apostolis, 127, 130 , 132, 133,
lur, si antea immundo spiritii movebantur, 157. Baptizati 138 , 144. Aliam traditionem oj ponunt, 153, 141. Afri con
complent Ecclesiæ numerum , 148 . Baptisma unum in Ec suetudinem reliquerunt, 149. Hereticorum Baptisma dil
dum in Africa rejectum , 126, 127, 150 . Mulia millia bare
clesia , 125, 126 . Unum baptisma in sancta Ecclesia , 125 ,
licorum redeuntium libenter Baptismum suscepere, 150,
129 , 133, 139 , 149 , 197, 350. Confitentur omnes unum esse
baptisma, 334. Duo baptismala esse non possunt, 126 . Ba Negat Firmilianus Baptisma hæreticorum in Cappadocia
plisma pon iteratur, 106 . Solius Ecclesiæ est, 144. Bapti ralum unquam fuisse, 149. Baptizantur in Cappadocia qui
Snus Judæorum , 147 . Baptisma Joannis, 145 . ab episcopis depositis baptizati luere , ibid . Concilium Ico
Baptisma triplex. 383. Baptisma in solo sancto Spiril . piense rejicit Baptisına bæreticorum , 143. Quidam de ista
dubitabant, ibid . et 149. Numidiæ episcopi Baptismum
Baptisma spiriliis etaque. Baptisma spiritus el sanguinis, rein hæresi vel schismate datum rejiciebant, 124. Cyprianum
ibid . Hec sepe separata , ibid . Baptisma aque interdum ejusque concilium consulunt , ibid . Sententiae Cyprianide
ante Baptisma in Spiritu sancto , interdum post , 356 , 357. Baptismo hereticorum quidam adversantur in Africa, 125 ,
Baptisma in Syiritu sancto expiavit Petri et aliorum Apo
stolorum delicia, 537 . Baptisma spiritusmajus est Baptismo 126 . Dicuntinumsequi, esse Baptisma, 126 . Dicunt se veterem
aque, 538. Baptisma spiritus , 355, 361. Non est major vis cousueludinem 127. Pulabaut Alrirevelationem sibi
Baptismi quam confessio aut passio , 136 . Baptisma in quo faciam veritatis , 127, 133 , 336. Consuetudinem nou bapti
Angeli baptizant, 262. Non privantur Baptismi sacramento B zandoruin hæreticorum apud quosdam obrepsisse , 141.
* qui bapılizantur sanguinis Baptismo, 136. Baplisma post quod B 182.
Barba non vellenda, 191, 325 . Barba corrupta in viris ,
and demo peccat, 262. Baptismi forma in Ecclesia , 132. De iis Barbarorum manus, 100.
quiin traditione sacramenti aliter quam oportet loquuntur, Baruch urbs Africa , 3.35 .
' 360. Baptisma vetus et Baptisma novum , 279. Baptisma BASILIDES episcopus libellaticus , 117, 119. Confitetur se
od pu predicatur quoties aqua sola nominatur, 106 . Baptismus
r
estraneus et hæreticus, 150 . Baptisma adulterinum , 36.). blasphemasse, ibid . Deponit episcopatum et agit pæniten
tiam , ibid . Sabino in ejus locum ordinalo Stephanum fallit
14 . Baptisma mutilalı el decurtatum , ibid . Baptismi eccles ut restilualul, ibid . Cypriani et aliorum episcoporum ea de
siastici majestas , 138. Bartisma duplex , 365. Baptisima in re sententia, ibid . Basilides berelicns, 144.
Spiritu sancto et igni, 363. Baptismus martyrii, 262.
De Baptismo controversia inter fratres, 353. Scripta et BassianCS,
Bassus in
8 . 31.
pejerario, 50 .
rescripta de hac questione, ibid . Cyprianus et alii Afri pu . Bella crebrius continuant, 217 . Bellicum clangere, 44 .
tabanl Baptisına nec ab Ecclesia nicc a Spirilu separari, Benedictus Martyr , 30 .
139, 140 , 147 , 355 . Omnia inania et falsa apud hæreticos, Beneficia divina non mutilanlur, 156.
126 . Pro profanis habenda , ibid . Nihil potestatis habere Bestiis objecti, 199.
hereticos, 141. Ubi Ecclesia non est non posse peccata di Billa , 330 .
milti , 125 . Hæreticis aut nihil licere aut tolum licere, 352. Blas hemiarum peccala , 153 .Episcopus ob blasphemiam
Quæ foris exercentur, nullum habere effectum salutis , deposilus, 119 . Blasphemia persequentiuni, 16 . Hæretico
550 . Baplizandos redeuntes ab heresi ut peccatum origi rum , 131. Blasphemantis linguae scelus, 133.
nale et hæresis purgcntur, 12 : , 352. Participem hæreti Bonos
corum esse qui eorum Baptisma probat , 125 , 158 , 144, dere, 197.imitare,
Ab initio261.occisi possuni de Ecclesia disce
Boniabnoninjustis,
263, 268. Plus labo
148 , 150. Oni adversarii Domini et antichristi sunt appel- rant, 305 . Boniet mali continentur intra mam domum , 222.
Jati non posse dare gratiam Christi , 126 , 127, 128 , 151, C Boxa tracta a marilo ad sacriticandum , 27 .
158 . Raptizatosquos Joannes baptizaveral, 157 , 145. Quan : BOTRONATUS, 177.
to magis baptizandos, qui ab hereticis baptizati, 145 . Ne Breviarium præceptorum cælestium , 298, Breviala non
dem sanguinis in heresi prodesse , 150. Non est in episcopo confessionis dignitas, 96 .
posse agere spiritalia qui amisit Spiritum sanctum , 125. Brutus Glios interlicit, 2:26 .
Neminem clare posse quod 110 . habet, ibid . Non posse vi BUDINARIC'S, 52.
vilicare qui ipse non vivat, 126 . Sacrilegum et peccatorem Bulla , 336 .
pro baptizato precem facere non posse, 123. Adversarios Bustacena, 336 .
Domini non posse dare gratiam Christi , 126 . Aquam san
ctilicari non posse ab eo apud quem non est Spirilus san
clus, 125 . Peccata alleri diinillere non posse, qui sua extra
Ecclesiam deponere non potest, ibid . De Ecclesiæ fontibus
riyare non posse qui in Ecclesia non est. 132. Aliter de Caduca movere nos non debent, 551.
malis in Ecclesia, aliter de hæretici s judicandum , 133. Hie Cecilius
reticos libentius redituros si baptizenlur, 137. Nullam hæ - Billa. 350 . episcopus,
" 77, 102, 101, 117, 124. Cæcuius a
resim excipiendam , 142, 151. Redeuntes ab hzeresi iliro Cæsar , 226 , 227 .
que sacramento pasci debere , 128 , 136 , 331. Exceptis his CESARIANI, 165 . Deus, 211. Cain injustus zelat Abel
qui in Ecclesia baptizati : his minus tantum imponiin pe
nitentiam , 127, 132, 112, 351, 333. De his qui de hæresi
Caix cor inspexit
justum , 256 . Impatiens fratrem peremit, 236, 253, Non in
ad Ecclesiam sine Baptismoadmissi sunt, 136 , 149. l'olens greditur paradisum
est Deus indulgentiam eis dare, ibid . Accusantur Afri quod Calamitates ætale, 231.
Cypriani, 217 , 218 , 219 . Inde orte
rebaptizent, 334. Dicunt se nun rebaptizare, sed baptizare , D quod Deus non colatur, 217. Ob delicta, 218 , 318 . Deme
126 , 129, 334. Trianus dicebat male accidere , quia deos Christiani non
De Baptismo bæreticorum Stepham sententia, 138. A colunt, 217. Calamitates vel ad disciplinam contumacium ,
quacumque hæresi venientem baptizari vetuit, 138. Censet vel ad poenam malorum , 218 . Ira Dei censura est , ut qui
bis qui apud hæreticos baptizantir adesse presentiam et beneficiis non intelligitur, vel plagis intelligatur, 223 . Ca
Siunctimoniam Christi , 147 . Satis esse in vocare Trinitatem lanitates prædictæ ne inopinatus metus qualeret, 229 .
nominum , 115 . Nihil innovandum esse , 138 . Hæreticos non Peste et lue detecta vel uucla crimina, ibid ., 219 . Plus
proprie baptizare ad se veuieules, ibid . In Baptismo conve exacerbalur Deus, cum liomines plagis non emeudantur,
jire, 144. Refellit hæc Cyprianus quia Marcion eamdem 218 . Pestis cogit appetere martyriumi, 343. Explorat justi
Trinitatem non tenet ac Catholici , 131. Quia non credunt tiam singulorum , 233. Virtus perficitur in adversis, 232.
in eumdem Patrem et Filium et Spiritum sanctum , 130, Gratulandum in adversis , 25.1. Fugiuntmorientium vulue
153, 136 . Tot Baptismala esse quot hæreses, 138, 334. Cy- ra , el appelunt spolia mortuoruni, 219. Discrimen bono
prianus et Firmilianus sic adversarios refellunt, quasidicant rum etmalorum in ſerendis adversis, 222 . Calamitas sine
japlizalos extra Ecclesiam sanctificari , 130, 131, 135, 145 , remedio est odisse felicem , 238.
151. Heresis parit et exponit ex Stephano, expositos Ec Calciati pedes, 93.
clesia suscipit, 117 , Hæreticis nomen Jesu non sullicit ad Caldonius episcopus, 27 , 28 , 32, 51, 52, 53 , 56 , 57, 39 ,
salutem , 337 . Invocatio nominis Jesu in errore non pre 77 , 124.
stal salutem , 357 . Secis si postea accedat recta fides et im Caligo ælernæ noctis, 43. Noctis spissæ , 319. Avaritia ,
positio manuum , ibid ., 5: 3. Baptisma in nomine Christi , 241.
130 , 133 , 134, 356 , 357, 358, 360, 363. Baptisma in Chri- Calix dominicus, 104. Ejus ligure , ibid . Non est aqua
sli nomine rejicit Cyprianus , nisi sit Christi in veritate, alls
sola,infantinm
108 . Calicem mixtum offerimus in crua, 109.10 Diaco .
ori de sacramento calicis infundit, 189.
131.
Patrol. IV . S. CYPRIAN , 38
 1195 INDEX
Calor fidei,67. Calor gloriæ , 19 . A Christo , 225 . Christianus quis vere sit, 199. Chris
CALPHURNIUS, 30 , 31. fusus, , 191,
190anus
Christi non211.
est qui in Christi Ecelesia dm-9
Calumnia forensis, 2 13 . Oculi et aures Christianorum custodiendæ , ,
Cancer et damnationis ira, 332.
CANDIDA, 30. Christianis turpia gentilium couvivia in eo llegir fr
Candidataflammei
integritatis lare, 119 . Filios cum ethnicis sepelire , ibid . Via de
Capilli , 178 .etMendaci
pudoris,o colorati,
175 . 183 . Capillos eperiri judicem gentilem , 318. Vilauda ner
infiiere , 191 Capilli deficiunt antequam crescant, 217 . infidelibus, 183, Debent initari Chrislum , 175. Cristo
Capitolium , 85, 83, 183. Capitolium ascendere , 189. nihil admirari præter Dominum debel, 342. Ala Chris
Capitula dominica, 262. Capilula excerpla , 274. norum et Stoicorum de peccatis sententia , 70. CII
Cappadocia , 146 . rum multorum vitia ante persecutionem Deci, i& i .
Capsaces olei, 213 . nimitatem desideral Cyprianus, 205. Comparat ce
Captivitas omnes simul vastat, 231.Captivitas fratrum et sue
Capse, 336 . Capsensis civitas, 76 . cum Plite Apostolorum , 20.5. Largiblem o
sua Plate infraclam queritur, ibid . Com arantur is
sororum , 99 . servi cim diaboli servis , 241. Christianus debtfree
Caput semitons um , 159. tantum cogitare , 307. Christiano luctandum est aus
Carcer æternus el jugis flamma, 218. Carcerum claustra , bolo , 251, Crastino cogitare prohibetur, 210 .
158 . Carcerum laus. 103, Christianus non debet perire quas noteus, 12 .
Carnifices admovere pectori suo, 257. Carnificinæ rabies, bet puniri nisi propter nomen Christi, 317. Dæmonike
220 . gus in odium Christiani nominis coquut, 21 Ch:15mg
tio, mundus odit, 263, 268 . Christi noniinis odium ,
Carnis 353 tas, 70 .Carnis resurrec 151.
Carpi, imbecilli 315. In contemplum Dei impugnantur Christiani.
Carthago. Carthaginem Roma precedere debet, 61. Car - plus displicet Dei cultor, ibid . Potestas adrersum tu dalin
thaginensis episcopi provinciæ Numidia et Mauritania co- D vel adinam vel ad gloriam , 212. Ab initio munisi
herent, 59. Laus ecclesiae Carthaginensis, 41. Plebis Car - lutum ut justitia laboret , 161. Christianum essť a
thaginensis quies et limor, 21. Vitia ante persecutionem , esi, 220 . Longa tormenta admosenlur Christian
182, 183. Presbyteroruon copia per la sum quorumdan die lilliplicantur supplicia , ibid . Tore pane t
solata . 4.). Cleri portio in persecutione lapsa , 9 . Clerici. ibid . Torqneri deberent Christiani si negarent, I.
nonnulli in persecutione recesserunt, 39. Quinque Presbye liri debet, non torqueri, qui consilelur se esse Chantilly
teri adversus Cyprianum conjurali, 51 . Confessores et la ibil. Vemo Christianus apprehensus reluctalur, ..
psos corruperunt, 52 . Clerus a communione sua removet Siniscitur, quamvis copiosus sit populus, toid .
presbyterum , 38. Clerici omnes parali ad pugnam , 165 . Duis mori potest, vinei non potest, 95 . Christiani full
Recedere nolunt, ibid . Cleri el plebis charitas in redimien bostes veritatis, 16 . Christianos patientes facit desu
dis captivis, 100. Gaudium ecclesiæ Carthaginensis ex Ro- ultione securitas, 221. Numquin in Christianul 20 !
mane confessione, 91. Ex reditu confessorum Romanorum exsurgitur, utnon statim divinitus vindicta comiter
in Ecclesiain , 62. NilsSeruta grandliter Christianorum defensio,
Cassius episcopus, 121. Cassius a Macomadibus, 552 . Stianis imputantur omnia mal3 , 216 . Pluriui Chri
Castitas tenorem gloriæ suæ servat , 72. Castitas labo tentationibus non vincuntur, sed probantur, 21 . 25
riosa viduarum , 255. minus fortiter stant, ibid . Christianis communes y
Castores , 22,). nicis calamitates, 231. Quosdain ea res movel, indian
Castra Dei, 93. Castra dominica, 77. Castra Christi , 61, stianis plus quan ceteris in seculo laborandum , ita
79, 88 , 93 , 97 . Castra Christirepetere, 6.5. Castra cælestia, Christianis eiprofanis interim laborum comilio com
18, 41, 140 , 141, 229 , 202. Divina, 136 , Domestica , 58 . 225. Non per Christianos, sed pro Ciristianis au justk
Castra imperatoris defendere, 132 , Castra diaboli non li- de Dei indignatione, 22. Ilis vindicantur Christati,
menda , 267. ipsi videntur ea pali , ibid . Christiani non franciator de
Castra Galbe, 331. C mussitant, ibid . Per ipsa quae cruciaut probari put
Castus, 183. Castus a Sicca, 333. ibid . Adversa equaliter cun etlinicis non jaticoli,
CATAPHRYG.E, 115 . aqualiter non dolent, ibid . Adsersi Christianos in de
CaTECHOMENI, 136 . Catechumenum peccare non debere. corroborant, 252. Christiani non nisi cum ad Deum i
327 . Catechumenis intirmitate apprehensis subveniendum , rint Dei promissa ca ; jent, 227. Dis rimen inter Christ
8 , 22. De Catechumenis siue Baptismo mortuis, 136 , 119 . el cos quiDeum nesciunt,22. Christianis gaudeplony
Catene cupiditatis, 211. Catena arctantesmanus, 317 . ad Christum vocantur, 229, 230 . Christiaui mortuir . 14
Catenæ stridentes , J19 . lugendi, 231, 168. Christianus cur emendetur,
· CATHEDRA una super petram fundata , 53. Cathedra Petri, siiani semper orant pro bono stati reipublicæ , 25.11 .
148 . Cathedra sacerdotalis,68,69, 150 . Cathedre el plebis stiana veritas. 151. Christianismus fidei et seiress
exlorris, 65. Cathedra adultera , 115 . CHRISTUS a principio Filius Dei, 288 . VocaturSol
Causa illic audienda ubi crimen admissum est, 86 . Causa cus, 228 Primogenitus et sapientia Dei, 284. Deier '
cognita est, 87. 215 , 283. Sermo et virtis et sapientia Dei, 21. Vir
Cautio facilior est ubimanifesta formidlo est, 193. c ! ratio et sapientia , 228 . Deus cetur in Serisioris *
Cedias, 332 . ris et Vovi Testamenti, 286 . Jesus Christus Domjous all .
CELERINUS, 26, 32. Primus in persecutione passiis, et noster , 13 , 61, 92, 91, 99, 101, 109, 115, 158, 10 ,12,
201, 206 , 228 , 23:5, 218 , 255 , 27, 352 , 353, 52), 319,17
cum ipso persecutionis auctore congressus, 47 . Perseculo
ris testimonio illustris, ibid ., 48 . Flet die ac nocte in cilicio Angelus et Deus, 286 . Non omnium , sed fidelium el
et cinere sororum peccatum , 29 . Ejusdem epistola ad Lu - tium Deus, 2 . Deus venturus, 287 , Domini vostri la
cianum , 28, 32. Christi adoranda est venerabilis majestas, 532. Seu proust
CELERINA martyr, 47. sine spiritu Christus indui, 159. Templum Christi ewa
Celsus , CCXLII. D potest, qui negat Deum Christum , 155, Christus ad dy
Censura coelestis , 182. Evangelica, 67. Sacerdotalis, 80. inibidcoelis,
Centenus frucliis, 180.
295. Pater Deus præcepil Filium suum adat
.
Cerdos magister Marcionis, 138 , 144 . Romam venit sub C hristus homo et Deus, 288. In virginem delabitur,a
Ilygino , 138 . Carnem Spiritus sanctus induitur, itid . Deus cum est
"Certamen cæleste, 13. Spiritale , 33 . Caleste el spirita miscell, ibid . Filius Dei carnem honinis induit, 29.
tale , 261. Certamen militiæ celestis, 77. Certantes Deus ctis homo pro nobis, ibid . Hominem induit, 995. Hom Am
speclat, 95 . quem induit ad Patrem victor imposuit, ibid . Pater et
Cervix alta et erecia, 188. minus et Deus Christi, 155. Filius obaudivit ut facertPie
Charitatis dotes, 199. Charitatis unitas, 151. Charitas tris voluntatem , 208. Christus hominis filius ut nos Deilis
mulua, 96 . Charitas fraternitatis vinculum est, 251. Cha- faceret, 237. Majorem dixit Patrem , 15 ) . Ab eo clarit ri
ritatis christiane vinculum , 56. peliil, ibid . Accepit omneni potestatem a Patre , 0. 1
Chore, Dathan et Abiron , 113, 118 , 151, 118, 151, 153,
200.
Pare accepit potestatem qua baptizamur et sanctificatie ,
15.3. Omne judicium de Patre solus accepit, 181. Sites
CHRISTIANI Successerunt Judaeis, 276. Christianorum no habet olestatem judicandi episcoOS, 330 . Patris rolul
vum nomen , 252. Von verbis philosophi, sed factis, 217 . tem implevil. 15 ). Christi nativitas er David , 2 . No
Non magna loquuntur, sed vivunt, ibid . Debent esse sin cula , 28 . Humilitas , 10 . Patientia , 254. Christi one
plices et prudentes , 326 . Contentiones esse non debent acius patientia signantur, 249. Orabat non pro se, sed er
inter Christianos, 12. Christi discipulo zelare non licet, 238 . delictis nostris, 215 . Nobis dedit exemplum vivendi, 317.
Christiano non licet cogitare viia , 401 . Non licet odisse Christi conversatio , 339. Non dedignalus lavacro rer
Christianis, 221. Odiis benevolentiam reddunt,ibid . Renun- rationis corpus abluere , 249, Christi Baptisma, 137, 1 ,
tiarunlmundo, 236 . Carnalipatri, 206 . Erunt gloriosi cum 155. Dicunt hæretici eum fuisse ad Baptismum compulssa
1197 RERUM ET VERBORUM . 1198
a Maria , 365. Flevit Lazarum ', 169. Humiliavit se , ut po- A sionemensurna prohibiti donec judicentur, 39. Non tamen
pulum jacentem erigeret, 237. Prophetae praedixerunt a ministerio privati, ibid . Quibusdam lectoribus honor
mortem Christi, 228, Praedixit morti'm suam , ibid . Domi- presbyterii et eadem sporlula, 48 .
mus intirmitatem hominis quem portabal ostendit , 208 . CLINOJENI , 8.
Christum pati oportuit,non ut sentirelmortem , sed ul vine Clinici, 156, 158.
ceret, 228 . CLOacixa , l'alius invenit, 226 ,
Christus passiis est ut nos Dei filios faceret, 92. Christi Clypeus fidei, 30, 44.
passio , 294, 352 . Christi sanguine vivificatur etiam qui fu Comelerium , 105,
dit sanguinem Christi , 219. Peccala nostra portavit , 187. Cona Domini, 109 .
Collationes, id est cleemosyna',
Passus est
Christi
pro peccatis nostris, 265. Advocatus
sanguine redempti sumis, 265. Mediatornoster, 13 .
inter nos Cognitionis dies juminebat, 64 . 13.
et Patrcm , 288 . Sacerdos Dei summi, 105, 109 . Sæpe pro COLLECTA, 31.
nobis passus, 3:32 . In Isaia scelus, in Abel occisus, ibid . Collegii lionor, 157. Collegii sacerdotalis concordia ,60,
Spiritum sponte dimisit, 228 . Non erat remansurnis apud 68. Proiana sepulchra in collegio , 119.
inferos, 295 . Apparuit discipulis siinul vinctus , 228 . Re Colloquia velita cum malis , 89. Colloquia incesla , 179 .
gressus ad superos, ibid. Christi linica non dividitur, 196 . Collyrium Christi, 241.
Christus ad reparandos nos missus, 221. Christi adventu COLONICA, 31.
deteclus et prostratus inimicus, 194. Omnibus venit, 213 . Colorare lanas non docuit Deus, 177. Colorum liles, 311.
Doctis et indoctis, etati omni el serui præcepta salutis Columba simplex animal, 196 .
edidit, ibid . Rex in æternum , 296 , 297 . Iluminator et sal
vator generis humani, 287. Sospilandis hominibus salutare
Commeatum sibi precari, 231. Commeatum dare , 17 .
Commeatus a Deo datur, 70. Commeatu acceplo , 18 .
lumen Christi , 194. Commemoratio anuiversaria niartyrum , 47.
Christus est lux el dies
Un ei , 258 .. COL
dies400 Sol verus et dies
Yerus et ICS verus,
Verlis, D . COMMENTARII , 166 .
157, 215 . Invictus est, 262. Via el veritas , 314 . Plenitudo D Commercia vetita cum malis , 89.
verilatis, 105, 141. Non dixit : Ego sum consuetudo, 333. COMMUNICATIO Evangelica, 40. Communicatio contra Evans
Ecclesiain suam gubernat, 121. Se primus ostendit quod gelium , ibid . Sacrilega, 69. Usurpala temere , 149. Laici ,
in aliis coronarel, 315 . Christus est papis vitae , 209. Domus 128 . Communicatio non communicantium , 192. Communi
et templum Dei, 279. Mauris et brachium Dei, 283 . Est re catio nulla extra Ecclesiam , 123 , 12 ). Per manus imposi
gium Dei, 208. Nondum vindicatis, 25, . Duplex adventus, tionem episcopi et cleri jus communicationis accipitur, 19.
928 . Secundus adventus appropinquat, 110 . Hinc magis Ordo perveniendi ad jus communionis, 19 , 20 , 21. Saluta
illuminat Christus, ibid . Humilitatis magister, 91. Humilis ria dilationis remedia, i . Exiliosa properale communica
venire debebat, 289. Judex venturus est, 296 , 297. Veniet calionis remedia , 41, 43. Communicatio non est temere
in potestate manifestus, 255 . Christus in captivis fratribus laxanda, 71. Communicatio laxalur incautis, 186. Dari non
redimendus, 100. Nonnullos aflligi patitur, ut aliorum cha debel crudo tempore , 19 . Viluperantur qui sanctum Do
ritas lentelur, 100. Christus accipiat quod adversarius aue mini canibus donant, 36 . Temeraria festivalio pacis obli
ferebat, 192. Christi nomine abutendum non est, 151, 159 . nende vituperaduir , 22, 25, 36 , 37, 39. Miraculis punile
Christus dictus oris et aguus , 290. Peira, 106 . Lapis, 291. communiones indigne, 189, 190 . Communio sub unica spee
Christi indumentum , 191, 192, 195, 196 , 262. Christum in , ibid. Communicationis frucius, 117 . Vide ErcanISTIA
duere, 147, 159, 196 , 219 . Christi nomen induere, 259 . Co. cic
et Lapsi.
hæredes Christi, 203, 208. Chrislis est capillt viri, 270. Di Ad communionem histrio non admiltendus , 101. Commu .
sciplina magister, 14 . Pacis doctor atque unitatis magister,
205. Christi jugun leve, 529 . Christus vigilat et precalur, nionem non ruperunt qui pacem machis dabant , cum iis
213 . Spectal praeliantes, 95 . Christo speciale , 216 . Caro qui non dabant, 72. Ob varias cousueludines numquam ab
Ecclesiæ pace atque unitate discessum est, 144 . Cyprianus
Christi etsauctum Domini, 196 . Christi sanctum corpus,uil. nemini
Christi sanguinem quotidie bibere, 90 . Christus solus au legem iniponit in baptismi controversia , 129, 137 ,
diendus, 108, Christo nihil præponendum , 208, 263, 265, C 156, 158, 329. Plebs non immunis a contagio delicii cum
311. Christus negantem se negat, 188. Christus unus est, sacerdote peccatore el legitime deposito communicans,
suum. Sortiti
nominat 18
53.
259.Christi grexest, 58.
Christus resurrectio gregem, 208
Christus nostra de oves,
veste Compago corporis ecclesiastici, 74.
Christi , quis Christum indueret, 196 . Incunctanter veniene Compares Christi, 352.
dum ad Christum , 236 . Judei magum existimarunt Chri. Compedes aurei, 179.
slum , 228 , 259. Concilia ante Cyprianum , 114 , 127 , 130 . Concilium per
Chullabi, 337. secutione solita , 67. Frequenter aclum Carthagine , 85 .
Cibaliana, 356 . Episcopi posi Pascha Carthaginem convenire solent, 76 ,
Cibus feralis, 70 . Cibus diaboli, 192. Cibi idolorum mor 77 . Libellos de lapsis legit in concilio Cyprianus, 66. lo
Carthaginensi
tiferi, 186 .sanitatis
Cibus sceleralus, 189, Cicatricem
190. concilio examinatæ singulorum causæ , 70 .
Cicatrix obductæ , 339. obducere, 43 . Collatio cousiliorum cum episcopis , presbyteris , diaconis
Cicatricum gloria, 47 . confessoribus, stantibus laicis, 22, 23, 33, 45 . Placuit no.
, 258 . bis, Spiritu sancto suggerente , 79. Concilium idibus Maii ,
Cinerem etferre,
Cilicium cinis189. 84, 97 . Concilium de pace lapsis danda, 77. Cyprianus cuni
CIRCENSES Conso consecrati, 340 . Ob rapiendas Sabinas, collegis respondet Rogatiano, 112. Cum collegis Carthagi.
et com
ibid . presbyteris ecclesiae Furnitane , 114 . Concilium
CIRCUMCISIONI Octavus dies destinatus umbra fuit et ima nense primum de Baptismo, 124, 126 . Secundum , 128 , Ter
go, 98 . Circumcisio carnalis evacuata , 277, 278. Feminis lun , 329. Pro absentibus qui mandaverant sententia
non proficit, 277. Circumcisio spiritalis promissa , ibid . Cir - dicitur, 337. Hortatur Cyprianus ut singuli quid sentiant
cumcisio carnalis, 98 . Spiritalis, 99. Carualis et spirilualis, proferant, neminem judicanles, 529. Otudium ultimus sen .
103. Dientiam dicit, 338 .Convenerant episcopi plurimicum presby.
Cirta, 331. teris et diaconibus, præsente etiam plebis maxima parte ,
CITTINUS, 124.hiatu devoratæ , 146. Civitas meretrix, 177. 329 . Concilia quotannis in Cappadocia , 143 . Covcilium Ico
Civitates soli niense, 145, 119. Concilium Romanum , 68.
Civium injuriæ gravius grassantur quam hostes, 219. Concisio , 89.
Clarus a Mascula , 337.
Classico nostræ vocis, 261.
Concordia salutaris, 76 . Concordia simul juncta vinci Ron
polest , 95 . Concordia commendata , 14 . Concordia indivi.
CLEMENTIANUS, 76 . dua , 94. Concordiae vinculum , 129 . Concordi:e vinculo ma
CLEOPAS discipulus Christi, 360. nente, 72. Concordia collegii sacerdotalis, 66 , 68 . Concor
CLERUS minor, 360. Clero proximi, 33. Cunctis religionis dia divina episcoporum , 137 . Concordia sacerdotii , 112 .
gradibus ad sacerdotii fasligium Cornelius ascendit, 68 . Concordiae mutuae glutinum . 116 . 202.
Clerico ministerio deputalus, 114. Clerica ordinatio 46 , Concupiscentic diabolo servire compellunt, 75 .
144. Clerici non nisi altari el sacrificiis deserrire debent, Conditio loci , 9 , 110 , 112, 163. Conditio corporalis con
114. Vetilum de clericis litorem vel curatorem testamento munis. 222,
suo constituere, ibid . Clerum consulit Cyprianus in ordi
nationib us, 33, 46 . Sine cleri consilio nihil agit, 11. Opor : CONFESSIO nominis, 78. Confessio Christi, 344, 346. Con
tet episcopum per clericos scribere, 33 . Clerus cum epi fessio duminica, 262. Confessionis arma, 96 . Confessionis
scopo præsidet, 89. Clerici urbici, 55. Clerus Romanus cum dominicie corona, 90 . Confessio florida , 28, 29 . Confessio .
episcopis deliberavit de causa la psorum , 45 . Lapsorum pis virtutes, 350 . Confessionis dignitas, 362. Confessio im
causam differt sede vacante , 29, 43. Gaium Diddensem a munem non facit als insidiis diaboli, 201. Confessio cxor
communione sua removet clerus Carthaginensis, 58 . Cle - dium glorie , non meritum coronæ , ibid .
rici in honore sportulantium fratrum , 114. Clerici a divi CONFESSORES laudantur, 50. Confessorum cautio quanla
 1199 INDEX
debet esse, 201. Caute visitandi, 9 . Apud confessores prato A Consummata gloria martyris, 50 .
sbyteri singuli cum singulis diaconis por vices offeruni, 9. CONSiS consilii deus, 310 .
Contessoribus impertiatur cura pro, casior, 10 . Confessores Contagium veueuatı sermonis, 89. Contagio turpis at:
plurimi a trairibiis suscepti , ibid . Sesazinta quique Ro . famis, 101. Contazia cibiferalis, 70 .
Uzun veniunt, 2 ). Confessores Ronani con e'ssionis gloriam Continentia virginalis , 68 . Continentiæ proposto ok.
cuin studio discipline conjungunt , Ji. Hoc est vere esse riosult, 72. Continentie robur, 236 . Coolinculse på
martyrem a confessorem , ibid . Quam utiles Cypriani lil 260. Continentiæ bonum , 315 .
ter:e contessoribus Romanis , 43. luberesi confessio pro Contumeliaruun ludibria , 219 .
desse non potest, 361, 302, 303. Confess ir Deo aspirante Coulunacia improborum frænanda, 59.
loquitur, 166 . Dominus in confessoribus loquitur, ibid . Con Convenæ temerarii, 197.
fessori Deus inspirat constantiam , 268. Confessores specta Conventicula , 167. Conventiculum perditæ factius
culum D . , fratribus exemplo, 181. Plebs pastores in coni Conventicula hereticorum , 198 .
fession2 sequens, 159, 160.Female e pueri inter confesso Convicia vitanda , 12. contemnenda, 8 ).
l'es, 160, 161, 181. Lielitia Ecclesie in reditu confessorum , Convivium sobrium sonet psalnios, 7 . Consiria lase
181. Coutilenti Deum venia dalur, 221. Confessor illustris Tanda, 179. Convivia turpia lutulenta in collegio, list
el verus, 11. Nullimagis congruil evangelicus vigor, quando vivia cum malis velita , 89.
confessoribus , 15. Confitentiuni diguitas incorruvla , 61. Corban non respicis, 212 .
Nibil mazis congruit quam confessori Evangelium legere, Cor hominis deroli Deo, 288. Corda mundantiae
46 , 48 . Sine tormentis in carcere morientium cor oribus 366 .
imperlienda est cuira propensior, 50. Dies in carcere mo CORNELIA, 29.
l'icutium notardi, ibid. Confissus est quis quis professus CORNELIUS, episcopus Romanus, 55, 56 , 58, 29,61, "
intra diem non e's!, 182. Hic intermartyres honoratur, 275. 79, 94, 115 , 117, 120 , 152. Electus a Deo omnigenis
llec est privata confessio , 182. Domino nostro Jesu Christo , 60,61. A serdecilepis
Confessorum ollicia , 11. Noullorum vilia , 10 , 12 , 52. B ordinatus, 75. Cornelii ordinaliuni intercedunt lacus
Quorumdam mentes i quinque presbyteris corruita , 52. 56, 59. Legali ab utraque parle in Africam ,: ),
Fraules . supra el adulterii in quibusiam contessoribus , guntur litleræ adversariorum Cornelii, 56. Legali Foldt
201. Nonnulli Dci lemli et post confessionem sanctificata milluntur , 55 , 56 . Interim omnia in suspenso feud.
Lutrpi concubilia inacularial , 12. Nonnulli gloriam nominis Non scribitur ad Cornelium , sed ad Ecclesiani, 39. 9
destruunt, ibill. Viluperantur extorres qui in patriam in nus auctor est Adrumetinis ut Cornelio litteras polis
jussi l'odeual, ibid . Confessores presbyteris et diaconis de bant, sed Ecclesiæ romanæ , 59. Legali Novatianite
Dent parere, 10 . Adversarium mellere debent, ibid .A lir, 55. Scribunt in Africam ordinatores Cornelii,
presbyteris el diaconis admoneri debeill, 19, 20 , Plurimos Redeunt legali Africani, ibid . Cyprianus in conciliar
in circere instruit divina censura, 20 . Confessorum sancti. bit ad universos Africae episcopos
talem non luinuit quorundam frac:a liles , 201. Stal par's bit etiam ad Corneliuicæm , episco pos epro Cornelio ,
proad Cornelio,33.
56 . Liiler Cornelium ej 3
ma or, ibid. Eorum laus amplior ex lapisu aliornm , ibid . versa Africa , 59. Episcopallis Cornelii ab omnibus in a
Coulissores a Novalo et Novatiano seducti de Ecclesia re agnoscilor, 59. Cornelii mores laudanlur , electio decide
cesserunt, 55. De circere prodeuntes schismaticus el hie - lur, invicta in episcopalu constantia predicatur,
rclicte crror excepil, 6 ), Boni el gloriosi confessores non Cornelius cunctis religionis gradibus ad sacerdotii stear
potiterunt diu extra Ecclesiam detineri, 62. Quidam in fastigium ascendit, 68. Cum Cornelio , hoc est, cum Lib .
schismale manebat ob communioneill confessorum , ibid . sia catholica communicare , 66 . Cornelii et collegarin
Romanorum confessoriin relitiis ex schismute , 60. Contiten : sententia de lapsis, 68 , 117. Cum plurimis collesischen
tur que extra Ecclesiam fecerant,60, 61. Petunt ut omnia rat de recipiendo Trophimo 69 . Alicia Coruelio tu ,
oblivione deleantur , ibid . Recipiuntur in suo quisque gra 69 . Accusatur a nonnullis , quod cum thurificatis cu :
du , 61. Onunia Deo remittuntur, iii . dictitant labe maculatam
CONFIRMATIONIS sacramentum , 152. Quod dcerat baptiza - cet, 66 . Cornelium
mudicare cum episcopis quilibelli
sacrificarerun et u
t, 69 Mieste
tis a Petro el Joanne factum , ibid . Manu imposit: iureca- C licissimimovetur, 80 . Inter martyres deputandas, o
1115 ct infusus Spirilus sanctus, ibid . Baptizati in Ecclesia confessionis pupuluin suasit fieri confessorem , 94.Edasi
preprosilis Ecclesiie olloruntur,ut signaculo Dominico con- omnis Romana confessa est, ibid . Beatus martyr, 97, 11..
Sunnuntur', 132 . Confirmatio a solis episcopis dati , 336 . Cornelii papæ epistola ad Cyprianum , 60,62, 167.
Plerique post baptisma sine impositione manus episco CORNELIUS Centurio , 128 .
luori:inthr, 3. 5 . Habentur tamen pro perfectis lidelibus, Corona candida pro operibus, 216 Corone candidate
ibid . Confirmatio si necessaria esset ad sluiten , omuibus purpureæ , 18 . Corona agonistica, 202. Corona ron
episcopis salus adimeretur, 5:36 . Ungi necesse est bapti baptisma sanguinis, 22. Corona descendit de Dei
Zum), 12%. Encharistia est unde baptizati uugunlur, 12 %. tione, 181.Corona Gilei, 199. Corona coufessionis dofilit ,
Oleum in altari sanctilicatum , ibid . . Passioni s, 95 .mJustitiæ 201. Purpur paseiro.
ea næprodomu
Confiteri apud sacerdotes Dei, 190 . Dolenter et simplicia 90 216, .97Coronæ martyru , 188 . ,Corona discipli
Ici confitendum , 190 . Auimi pondus exponendum , ibid . 34. Coronarum coelestium præmium , 93 . Corunx fora
Confiteantur singuli delictum , dum admitti confessio potest dederunt doloribus, 16 . Coronari in morle non potest
191. Confessus est sese blasphemasse Basilides episcopus, divisus est ab Ecclesia , 71. Coronam diaboli ferunt sau
119 . Milli conscientiam delicti sui non confitentes immuno cantes, 181.
dis spiritibus adimulentur, 189, 190 . Conscientiae dissimile Corpus unum adunationis nostra , 99. Corpus gregisdi
lale crimen , 18 ). Confessio secretarum cogitationum ne . minici, 58. Corpus Ecclesiæ catholicie , 5 ). Corporiseade
cessaril, 19:). Qui cogitaverant de sacrilicio aut libelli fit siastici compago , 74. Corpus Domini invadunt, iso. Come
cinore, hoc ipsiin apud sacerdotes coulilebaulill' , ibid . ris et sanguinis Christi protectio , 77 . Corpora nostra fiz
Scientes scriptum esse, Deus uon irridetur, ibid . Confes bra sunt Christi, 71. Corporis nostri societas, 76 . COTON
sio non est apud inferos, 75 . enervalum , 101. Corporum materia consimilis, 218.
Conflictatio in adversis probatio est veritatis, 232.
Conjunctiones illicita et periculose, 102. Ccommunis,
DD . tioCorreptionem
orre 222 .
· Conjux spernitur in martyrio , 547 . audiunt boni, 327.
Conscientia multum habet ponderis, 340. Corruptores Evangelii, 198 .
Conscientize victricis vigor, 100. Conscientia nostra jure Crapulam cruditateetiam
Credere cogitur ructare, 111.
persecutor, 348 . Credeutu
vivus, 206 . Credendi vis quanta , 317 . Credo
dex Deus, 271. Conscientia coronatur in pace, 274 , 219 . paler recipere
Conscientiae latebræ , 219, 2:58 . Couscientize vulnera, 220,
suum docuerat creditorem , Us.
. Conscientiajuratolerabilis,
238Conseosere peccatis, 70 polluta, ibid .
5 , ,s . Credula martyr, 30.
Consessus noster, 19 . Crementius subdiaconus, 7 , 8 , 24 .
Conspirationes factiose, 53. Crescens a Cirla , 331.
· Consueludo sine veritate velustas erroris est, 141. Con - 178Crimen
. mutare adulterinis coloribus, 177 . Crines idiote
sieludini anteponenda veritas, 149, 353, 337. Non dixit Crimen voluntatis, 183. Crimiuis particeps est qui ince
Chrislus, Ego sum consuetudo, 335. Non est de consuetu - ravit, 42.montium 312
dine prescribendum , sed ratione vincendum , 127, 133.Con Criste , .
sueludinem ratio et veritassumper excludit, 336 .Non homi Crocodili, 220.
vis consuetudinem sequi oportet, sed Dei veritatem , 108, Crucis signum , 294 . Crucis signum in fronte, 201.Moss
127 . Coasueludines variae ecclesiarum , 144. Consuetudo supinæ manus in signo et sacramento crucis, 267.
Romanorum , 149. Ob varias consuetudines nunquam ab Ec Crudelitas ingeniosa , 220 .
clsize pace atqueunilate discessum est, 144.
Consulatiis summus honor apud Romanos , 226 . Consu. Cruore . 350.
336 loti,
Cuiculi, suo
lum fasces, 25 . Culmiuberes, 350.
 RERUM ET VERBORUM . 1202
! 1201 A siarum corriger e volueril, 355 . Querelae Cypriani de Ste
Cupid itastestame
Curator cælest
gloriæ nti is, 43. esse clericus, 114.
non potest phano, 110 . Imprimis quod sacerdotes veritatem et uni
talem tenentes abstinendos putet, ibid . Pro honore Eccle
CYPRIANhali
Cynocep , 220.est Thascius, 121. Cecilius Cyprianus, size el unitate pugnat, 132. Parum videtur Cypriano quod
US qui
122. In tenebris el vitiis jacuit, 2. Non videbatur ei possi plebem voce erigat, nisi etiam divina lectione confirmel,
bilis conversio , ibid . Quomodo mutaliis, ibid . Carthagine 261. In libris ipse se designat, 161. Utilitas litterarum Cy
credidit52.et Quinque
ez copus, Plebis risuffiagio
crevil , 49.presbyte et Dei judicio epis- priani, ibid. Magnis semper sensibus loquitur, ibid . Fir
contra illius episcopatum milianus missa a Cypriano scripla , quasi siia ropria susce
conjurand, 52. Plebs in cos indignatur , 51. Coplimielias pit, 1 15 . Non in transcursu legit, sed sæpe mcmoriæ man
episcopatus sui dissimulat Cyprianus, 18 . Nibil agit sine davit, ibid . Cyprianus oh confessionem nominis relegalus,
consilio cleri et consensu plebis, 11. Consulit clerum et 158. Primus apud acta proconsulis confitetur , 161, 102.
plebein in ordinationibus, 46. In pace delectus episcopus Prior ipler martyres, quia prior confessus est, 101, 102 .
populi universi sullragio, 82. In quiete serviens disciplina ', Cypriani secessus ante passionem , 166 . Vull pati Cartha
in tempestale proscriptus, ibid . Clamore violento populi gine, ibid .
flagitalus, 25 . Quomodo proscriplus, 122. Secessus ejus vi
imperalus a nounullis, 7, 23. Défendit se, 23, 24. Quieli
fratrum consuleus secessit, 23. Publicum conspectum vilat
respect19.
deret, u utilitat
Secedeumns Ecclesiæ 10. Dominus
pecuniæ , summam reliquit ut sece
jussitapud cleri- DEMOX non potest terram movere, sed præsciens terre
t'OS, 9 . Solo corpore abfuit, 23 , 36 . Constilvil vicarios pro molus, id facturum se simulat, 146 . Damones fugantur at
se absente , 50 . Cypriano nulla requies , 40. Non redit Christianis, 227. Diemones poela norunt, 220 . Damonix
ne auctor sil rumpendae pacis , 49. Ne persecutionem principaliaorum
, 146.
exacerbasse videatur, 53. Speral se cito redilurum , 50 . n Dainnal diversæ poena , 519 .
Commendat confessores in carcere constitutos, 50 . Ad - B DANIEL Deo devotus, 269. Noluit adorare Bel, 92, 96 .
esse vellet ut erga illos dilectionis obsequia compleret. Laudalur, 187, 191. Danieli prandium divinitus apparatur ,
ibid . Reditum Cyprianimorantur quinque presbyteri, 55. 210 , 210 . Daniel consultus a Nabuchodonosore , 238. Minas
Essilium biennii
omne's ecclesia quam semolestu
e inter m ant
consenti Cypriano, ibid .de0 lapsis,
in judicio lat ut rezis 516 . 332. Dativus in metallo constillitus , 158 ,
sicil a, Badis,
Datiyus
DatiyuS a Badis, J32. Dalivusin metallo con
t , 1945 . etIndigoat
24 , 28, 39,
dederali seqq . A communi onerossuaquilapsis
ur in presbyte arcet, sipacem
communicet cum lapisis, 39, 67 . Dissimulandum non putat quis161.Dativa, 31.
DAVIDEM Saulpersequitur, 257, 269. David saltavit ante
tusmoment
re tanti
inProstra i, 18.inEjus
sibi videtur prostrati lajsu suorum
dolors exfratribus, , 182. arcam
ibid. Defert Debita , 310. appellat peccata, 211.
, 339Dominus
aliquid libellismartyrum , 22, 23 . Aliquid remillit ad vio - Decimeconcesse Levitis, 114 . De patrimonio nec deci
lentiam lapsorum mitigandanı, 24. Quedam in Cyprianum mas clamus, 203.
cavil, inquamdiu
communiinjecta
durius lapsorum
epistolapersecut , 41. Nemini
io seviit,08. ex lapsis
Severior fuit DECIMUS presbyter, 27Bello
Decics lyrannus,69. . et armis victus, ibid . Ejus
r
in lapsos quamdiu vincere potuerunt, 23 , 67. Landalu ejus odium in sacerdotes, ibid .mPatientius audiebat levari
i
ad
.
censura, 36 , 40. Agit post Pascua de causa lapsorunn cum versum sc emulum principe , quam Romæ constitu Deisa
collegis , 53. Vide Lapsi, necessitati temporum succumbit, cerdotem , ibi.l. Miralur constantiam Celerini,tur,
47 .
68 . Non recedit ab his quæ in concilio staluta sual, 68. Defunctorum yullus per imaginem detinen 225 .
Tii Caulendil cpiscopos lapsos depoui et poenitentie submilti Delicata jactatio, 252. Delicalæ mentis ignavia , 229 . De
debere, 120. Non restituendos qui Stephanum fefellerant, Jicta ubique flagrant, 5 . Delictorum astmantium vapor, 37.
Delicia nostra reputemus , 188 . Delicta fiunt religiosa, 4.
ani rentur
restitue
ut Cypri 119.opalus Corneli in lola Africa agnos
opera ,episc are, a10 .
Delimiment
cilur, et Novilianus damnatur, 59 et seqq. Glori:un con - C Delin aurium , 342.
tesso rum suam
tale Eccle compuadtat,
sie mittit Librum66de
51. sores,
confes Lapsisejus
. Dolor et ex Uni
de schi Délin RICS iepisc
DEMETquend smelus,
nulluopus 219 Demetrius a Lepiliminus
, 77, 124.
Smale confe
Schismatc ssoru
, 61. m ,matic
Schis per um
65. i Gaudi pererreditu
corum
providenciam ex . 351.
rant nec DEMETRLINCS venulabal ad Cyprianum , 216 . Studio ma
anident ad Cyprianum accedere, 87. Cyprianus impavidus gis contradicendi quam discendi, ibid . Semin :bål odia ad
sua interesse non putat a quo perimalur , 89. Impavidus versus Christianos , ivil. Dicebat imputari illis debere om
Cypriani animus , 80 . Conlondii causam illic audiendam nes calamitates mundi, ibid .
ubi crimen admism sum , 86 . Non minor em esse auctorita Denotala , 104.
leni episcoporu in Africa constitutorum , ibid . Cogila Deposila Ecclesiæ oblata, 62, 63, 64.
bat ad Thibarilanos venire il cos hortaretur, 30 . Deo el Depopulatur inalrinionium , 79 .
o indesinent cia ituro121.vreOral cutione in Desalianlur fabulosæ libidines ,341.
pace servil,
inChrist el sacrili
er offeri. sacrificiis et et
el inin perse Delractio yelila , 328 .
onibu s
priani, 162. pro
orati papa, 97 . Candid um
Lucioanum convicia et calumnie Pupia
In Cypri peclu s Cy
ni, DEUS umpbanre ,est313illi,
Detripolne . 227. Deum patrem cognoscunt
121 el se94 . Illius agend i rato cum schisi nalici s, 88, 89. gentil es, 333. Deo nomen nullum , 227. Dieta vulgi Deus
Ecclesiuni nemuini claudit,remittit omnia ,multa dissimulat, videt, ibid . Denis est omnium Dominus , ibid . Videri non
88. Aitse delictis plusquam o ; ortei dimittendis pene i sum Dei visio perpetua. 225. Eléemosyni
polesi, ibid.alur, s paupe
dolinillere , ibid . Veuientes ad Ecclesiam singulnte os suscipit, rum faner a
242. Videt corda et pector singu lorum
,
122. Unnis atque alius a Cviriano , plebe obnite , recepti 190 .Mundi rector et Dominus, 217. Nihil fieri potest nisi
quod aut fecerit Deus, aut fieri permiseril, 217. Nihil fit
pejor es ani
Cypri ere,itas,
exstiihumil 87 . Quoti die tur
42. Horta bus servil
fratriaffect ione potiu ignaro Deo aut non permittente , 188 . Falli non potest,
, 122.s quam
ale ,m171. Extremum etminimum se dicii,esibid . Ejus D 271, 320. Judici s tale melueeri ndus, 195, Irascitur , 218 .
poteslitate
humil norunt etdilig untfratresum el gentil ,121. Ac-as Non derid elur, majes
190, 271, Derid non potest, is elPla
271.
(usalur uimiæ remiss
a.
ionis in lapsor causa, 66 . Charit
res is endis
candu s longanda,satisfactione , indul
53 , 186gens. IraetDei jejuni
sever us ,
fle
44 . Præ
tibus placa 191. Deus
100. In suble vardi ribus, 161, 162, 165.Millil de, ceptorum suorum exactor diligcns, ibid . Domini indulgen
Cypri ii in paupe s , 49 , 50 . In captiv redim
marty
suinpliculis propriis ad sublevandos confessores, 13. Invitat tia utDeumjatrem rocemus, 207. Deipatientia , 248.Deus
Carthaginem pauperes quos sua Ecclesia alere non potest, cur patiens, 316 . Indulgens sem er etbonus, 192. Dillert
101. Quantitas Cypriani propria , 19 . Revelatione cogiioscit judicium ut homo convertatur, 218 . Cordis auditor est, 205 .
fullur3111 persecutionem , 14, 77, 79. Prædicit crudeliorem Penetrat in abdita et occulta , 204. Habenti Deum nihil de
quan autea persecutionem , 90 . Deus revelat Cypriano erit si ipse Deo non desit, 210 . Deus unus mnon numer o , sed
pacem brevi fuluram , 12, 15 . Revelatio ostensa Cypriano, universitale, ccm . Omnipotens quia omniu dominalum le
124. Revelatione cognoscil appropinquare sibi et Cornelio nel, ibid . Dei est omne quod possumus, 2. Spectat nos
diem agonis, 96 . Fratres non esse unanimes iu precando, certantes, 93 . Deus pacis et concordiæ magister Christus,
14. Dormitare in precibus , ibid . De viclu parco et sobrio 206 . Deus precandus , 13 . Soliis colendus, 265, 261, 265 .
polu divine admonitiones , 15 . Cypriano sæpe revelalum ut Credentium et intelligentiuni paler, 209. Deum patrem non
praedicet non esse lugendos mortuos. 231. Consulit Deum habet quiEcclesiam non habetmatrem , 195 . Deum vel sero
124. Legem aliis non imponil in B : plismicontroversia ,129, cognoscile, 224 . Credendum Deo, ibid . Homo de servo exi
157, 156, 158, 329. Prævaricator veritatis et proditor uni git servitutem , et Dominum Deum sunim non agnoscit , 218 .
2

tatis nonnullis videlur, 132. Vocalus pseudochristus, 151. Deus non coguoscilur ncc timetur, 219. Non colilar, 223.
Tacito nomine carpitur, 353, Haereticorum stupore pre Non quærilur nec timetur, 220 . Dei arcana perspici non
(lulus dicitur, ibid . Accusa!ur quod errorcs omnium eccle - possunt, 319.Dcus loquitur in nobis , 92. Cojeulic liostrie
1203 INDEX
judex est, 271. Dens in nostra dedicandus est mente, 927. A Dicior audientium , 33. Doctores presbyteri, ibid.
Sacerdotes facit, 68, 121. Dei'opera perfecta sunt, 98 . Per Dolor teslis veritatis , 228 . Dolorem
sonam non accipit, 98 .Dei et Christi dilectioni nihilprin computare, 99 . Dolere oportet sapienter, fratris
171.
propria
ponendum ,511. Deus ignotis, 144. Dolosus operarius, 151.
1) sticorum cura , 523 .
Diiquos adorant gentiles adiurantur et torquentur a Chri DOMINUS major quam diabolus, 205, 567. Dominans
stianis, 221, De corporibus ejiciuntur ejulantes, ibid ., et
227 . Tremunt sub manu Christianorum , ibid . Quid sint in 157. Dominicum celebrare, 10 ), 212. Dominico legez , ?
terrogati, respondent audientibus gentilibus, ibid.Christia . Dimissi e Duminico Christiani, 311.
ni Dcos palain et in ipso foro destruunt, 220 . Publice con Domus ecclesiae , 196 ,
funduul, dun se Christianos esse pronuntiant , ibid . Deos Domicilium unitatis et veritatis, 61.
clausos ne pereant tutela custodit, 921. Turpe est ens co DONATOS 1 et segg . Donaus presbyter , 11. 11:11
Tere quos ipse defendas, 221. Dii profani, 23. Deorum episcopus Carthaginensis , 81. Donatus eriscurus, 11, 12
maler Idea, 226 . Dii vernaculi Romanorum , 226. Deos non DoustiisA,a Cibalia na , 336. Donatus martyr, 5 ).
esse quos colit vulyus, 225 . DONAT 31.
Dextralia , 177 . DONATULUS, 76 .Donatulus a Capsa, 538 .
DIABOLUS invidia periit et perdidit, 233, 236 . Hominem Dormitio , 105, 11 ) .
ad imaginem Dei factum impatienter tulit, 23. Nibil po
test sine permissu Dei, 325 . Diabolo potestas adversus nos
Dubitatio legitima non debetrepreliendi, 66.
Ducen irius procurator, 119 .
datur, 212 . In pace subdolus, in persecutione violentus , Duo aut tres si conseneriul in nomine Christi, quum
256 . Latentia tela frequentiora sunt, ibid . Videns idola de intelligendum , 198 .
relicta invenit bæreses et schisinata, 191. Hereticos non
impugnat, sed eos quios videt stare, 97. Fortiorem quem
que maris aggreditur. 10 . Non testit everlere quos i
suos , ibid95.. Hoc
bitarelecit, Eos estlascessit quibus
semperin orus Christum
diaboli, ut servos ba -
cernit Dei B Ecclesia in multitudinem latius extenditor, 195. P :
mendacio laceret, 69. Totum detrium , haverat munduan, orbem lolum ramos porrigit, 195 . Ra ! :05 in universal
343. Semper mendax et fallax, 51. Blanditur ut fallat, 180. ram extendit, ibid . Una maler ftrennditatis sucressile
Diaboli astutia el artes, 137. Nos circuit, 2.36 . Obrepit piosa , 195 . Corpus totius Ecclesiæ , cujus per varijs
frequenter et penetrat, 213. Diaboli allaria , 85, 181, Dia . que jrovincias inembridigesta sunt, 41. Endesa uta ?
boli comparatio cum Christo , 241. Torquetur ab cxorcis torin mundum , 75 . Ecclesia Cattolica, 66. Eeled !
lis, 157. Diabolo resistendun, 328 . Quomodo vincendus, epis :opo et clero et stantibus omnibus, 58 . Jones les
262. Diabolum interficere, 161. rum numerus, ibid . li sunt Erclesia qui in domo Dei
Diaconos Apostoli sibi constituerunt episcopatus sui et manent, 83. Ecclesia catholica que una est el vera 13
Ecclesiae ministros, 115. Solemnibus adunpletis discontis Quinam in Ecclesia remanere non possint , 61. ( eipe
calicem offert presentibus, 189. Diaconi cuoi presbyteris latiis non est in praeceptis Dei Patris, solus polest de bu
regere solent contrssores, 19, 20 . Singuli presbyteris mi-. clesia discedere , 01. El count hereticis renianere , in
nistrant apnd confessores, 3 . Apud diaconum exhomolo Plantati non sunt a Deo, qui ab Ecclesia discedunt, & .Er
gesis, 22. Diaconus contumeliosus in episcopum suum ,112. clesiæ catholicae radix et oratrix, 59 . In Ecclesia fruiw
Diaconorum ordinationes quomodo faciendze , 118 . Diaco lum el zizania , 11, 65, Ne Apostolis quidem hade potat
nuis abstentus quia cum virginibus in eodem lecio depre- 11:00 concessit Christus, ut paleas a tritico secernereid ,
hensus, 103. 74. Christus in Ecclesia prasidet et peetal, 211, E .
Diana Taurica , 226 . siam Christus instituit et fecit , 198 . Ecclesia humana 4 :
Dies omnibus æqualiter nascitur, 157. Illuminat xquali- a schismaticis instituitur, 73.
ter, 246 . Dies festi, 223. Ecclesiae catholicæ corpus, 55. Ecclesia plebs Grena
Dies octavus, id est, post sabbatum prinius, 98 . Dies aduala , 125 . Oravil Christus ait unum simus quohoPa
pegandi Christianis praestitulus, 182. Dicrum scrularium c ter et Filius, 213. Alia confessio est unam esse Enesc
Cursus, 98 . confiteri, 63. Ima Ecclesia , 53 , 62 , 123, 152, 195 , 7112.(
Digitis loqui, 312. el sola est, 112. In Christo ununi corpus, cui mi
Dioga Leptimagensis, 538 . noster adunatiis est, 108. Ecclesia corpus Onuni, 2013
Dionysimia , JJS . mimilis hospitium , 196 .Christus non multitudini, sed
Dionisius schismaticus, 62. nimilati plurimum tribuit, 198 . Ecclesie muitas soit
Disciplina ecclesiastica, 46, 52,61, 80, 102, Discipliner. carbustibus coleret, 193. De unilale Patris et Filii els
ecclesiasticæ vigor enervitus, 3.39. Disciplina deilical, 120 , ils sont lesarunala , 211. Ecclesia uuitas de disco ft.
260. Evangelica , 4.5, 55 . Disciplina christiana Jonya pace milale veuicus, 19 ). De dirine dispositionis (cuivale
corrumpitur, 182. Discipline dominice coron: , 54. Disei- venicils, 128 . Diminus insinuanis unitatem de divinado
pliia innocentiæ , 219. Discipline severitas, 158. Disci lina tione venientem dicit, Ego et pater um suma,
religionis et veritatis, 109, Disciplina robusta legis domi Chrisii pariter atque Ecclesiae unitas cohirreos indir
nicæ ,32. Discipline magisteriumi, 48 . Disciplinae explora - nexibus, 03. L'nus Deus et Ecclesia una, 92. ('ngestDi
tio ,68. Disciplina Dei observanda, 32 1. Disciplina observa domus, 103. Unus Christus et una Ecclesia, 132. Sob
lio , 102. Fundamentum religionis et fidei de observatione dominis est prieter umann Ecclesiam , 196 . Christi (una T
et disciplina, 173. Disciplina custos spei , 175 . Nihil tam scissa non est, 1969 Dominici gregis animus et cores ,
necessarium quam debila severitas divini vigoris, 12. Saluti 58. Novatianimentiuntur in interrogatione , cum Erdeni
ecclesiastice consuli non potest , nisi disciplinæ semper non habeant, 151. Si Ecclesia apud Novatianum fuit, por
custodita ralio servetur, 42. Disciplinæ apud Romanos se Cornelium non fuit, 152. Ecclesiam sponuet diabolus ut
veritas, 42. Disciplina gladiatoria , 3. Ecclesia avellat, 56. Ecclesia non est apud hæreticus,qui
Discipuli reliquerunt Christum , 82. Vocantur sal ter- maest et dividinon polest, 139. Diclitabant suus sellised
re, 209. Dlici simul se in Ecclesiain reversuros , 87 . Luitas firuld
Discordantes damnati, 212. Discordes sunt adversarii tenenda et vindicanda, 193 , Maxime episcopis, ibid. lo
Christi, 195. Discordia non potest pervenire ad regnum Ecclesia quae vivit in æternum et vivilicat, 124.
cælorum , 199, 213. Discorilia nec baptismo sanguinis poc Ecclesia sciudi aut dividi non potest, 63, 139 , . .
test ablui, 198 , 212. Discordiae seminatio, 74 . Discordia i'e . Christo non recedit, 125 . Unitas separari omnido el dia
crudescens , 56 . Discordie furor , 96 , 129 , 196 , 198, 199. non potest, 151. Unilas Ecclesiae scindi non potest it
Discordiarum virus, 261.Discordiosusstylus,56 .Discordiosa 196 . Unitas Ecclesie de calo el a Patre venit, 196 . Salt
oratio , 198. ratus qui putat scindi posse unitatem Dei, 196 . Ecclesian
nulla res separare poterit a Christo , 108 . Ecclesia adule
Discriminalia , 477.
non potest, 193. Incorrupta est etpudica, ibid .Echo
Dispositio, 58.divina, 51, 56, 136, 139, 155 . Dispositio ec- siarariincorrupta
clesiastica , 132. Aqua Ecclesiæ adulterari el COTE ILI
Dissensionis malum , 202. Dissensionis insania, 95. non potest, 152. Ecclesia mumquam omnino recedit'ah
Dissimulandi locus non est quando fraternitas decipitur sti doctrina, 85 . Ecclesia non scissa neque divisa, scut
a quibusdam , 18 . cerdotum sibi invicem colatrentium glutino copulata, 121
- Dives sterilis, 242. Dives nemo 'est in sæculo, 241. Dic Universæ Ecclesie cum Cypriano unitatis vinculo copulsle ,
viles semper trepidi, 6. Eorum miseria , 6 . 123. Omnium Ecclesiarum consensus in damnando Sorali
Divinitatis veritas repudiata , 144. no, 113 . In causa la sorum differenda, 53. In eadem tais!
Divisiones mensurnæ , 48. dijudicanda, 120 . Venerabilis Ecclesiarum omniumaudith
Divites per divilias suas pereunt, 184. Divitis peccato . tas, 353. Sola Ecclesia possidet gratiam Christielveritaten,
ris os et lingua magis torquebantur, 81. Divitiae non tan 331. Omnis potestas ei gratia in Ecclesia constituta es
tum contemnenda , sed et periculosa , 210 . 145 . In Ecclesia gratia el veritatis omnis est, 120 .
Doctrinæ adulterinæ ,53." Ecclesia tenei et possidelomnem sponsi sui et Dunia
 1 205 RERUM ET VERBORUM . 1206
potestatem , 152.Ecclesia priussterilis, 280. Nuptiæ Christi A cordi numerositate diffusus, 73 . Singulis pastoribus portio
etEcclesiæ , 108 . Plebs Gentium , Judæis cessantibus, ad gregis adscripta,86. Episcopalis unitas, 74 . Corpus sacer
muptiasChristi etEcclesia confluxit, 108, Sola Leclesia est dolum unitatis vinculo copulatum , 116 .Mulli sacerdotes
sponsa Christi, sola filios Deo generare potesi, 140 . Eccle unum gregem pascuni, ibid.Ores universas fovere debent,
sia sponsa Christi, 195 . Sola Ecclesia filiosChristo paril, 147 . ibid . Decrctum Cornelii cum oninibus omnino episcopis in
Christus cum jis non est qui extra Ecclesiam colliguntur, loto mundo constitutis, 120 . Vide 53 et115 . Si quis epi
198. Nulla salus extra Ecclesiam , 195. Extra Ecclesian sine scopus heresim facere el gregem vastare tentaverit, cil
communicatione et pace percuni, 129. Damnati a semel leri subvcuire et ores colligere debent, 116 . Quantum sce
ipsis qui ab Ecclesia discedunt, 52, 61. Separallis ab Eccle lus maledicere sacerdotibus, 81. Quantum reverentiae de
sia damnatus est a semetipso, 152, 200 . Ecclesiae unius ca beatur sacerdotibus, ex Scripturis probatur, 113 . Episcopi
put et radix , 150 . Ecclesiae resisteus non est in Ecclesia , vindicantur a Deo , 115 . Ei iscopos contemnens non est
195 . Pax nulla extra Ecclesiam , 129 Gratulandum est cum cum Christo , 200 . Episcopo assurgendum , 323 . Eliscopo
1 lupi et canes de Ecclesia separantur, 197 . Ne columbas et rum auctoritas , 38 , Schismata ex contemptu episcoporum ,
oves pradentur, ibid .Alienus et profanus qui non habitat in 122. E iscopuspotest de diacono contumelioso stalim vin
han domo Dei, 153. Nec vita nec salus extra unilatem ,105, 196 . dicare, 112 .Gralum id haberent college omnes, ibid .Di:
Non facilius evadere extra Ecclesiam , quam extra arcam conus in episcopum contumeliosus audaciæ suæ paeniten
!! Noe, 195 . Non est cum Christo qui se a cleri ejus et plebis tiam agere debei, 113 . Episcopus, etsilegitime ordinatus,
Societate secernit, 200. Quidquid a matrice discrisserit, vive jam episcopus non est, si al unitate recedat, 74 . Si de
re non poterit, 201. Mortui sunt qui extra Ecclesiam sunt, positi obj idololatriam episcopi in furore permanserint se .
126 . Extra Ecclesiam uilil piutest solvi aut ligari, 151. Hie - parandus ab illis populus, 112. Episcopus adulter atque ex .
resis macula nec sanguine abluitur, 198.Nemomartyr extra Traneus, 73. Episcopis concessa libertas in rebus non de
Ecclesiam , ibid . Martyrium in hrresi non corona fidei, sed cisis, 72, 80, 129, 157 , 158, 330 . Rationem acius sui Do
pana perfidiie , 199. Occidi talis potest, coronari non po - rmino solo reddent, ibid .
test, 75 , 136 , 199, 201. Occisus extra Ecclesiam , propter D Episcoporum electiones quomodo faciendie, 118. Electio .
pomen non coronatur , il. Nors in confessione nominis ex nis e iscopalis forma, 68 . Episcopi sine ordinationis lege
tra Ecclesiam , non estfideicorona,sed porns perfidice, 95. constituti, 197 , Episcopatum nemine dante, 197. Episcopi
Nunquam admitti in Ecclesiam possunt qui in impudica qui eligendi, 118. Episcopi sunt sacerdotes Dei et Christi,
obstinatione perseverant, 105. Christus super petran edi. 110 . Episcopus non sit liligiosus nec contentiosus, 141.
ficavit. Ecclesiani sum , 118 , 332. Edificata super Petrum , Episcopi sani el integri, 112 . Episcopi debent esse humi
83, 123, 127, 132, 230 . Coa a Christo Domino super Pe Jes, ! 21. Episcopi portio major est in gaudio communi,
trum origine unitatis et ralione fundata , 123 , 127, 151. 11. Eliscoporum conventus annui 143. Episcopatus vi
Una est et super ununi, qui el claves cjus accepit, 152. gor, 80 , 112. Nihil episcopum terrere debel, 80 . Adscri
Ecclesie fundamenta collocala super Petrum , 148. Eccle betur episcopis in die judicii si ovem sauciam non cura
sia prima et uua siper Petrum fundata, 270 . Super Pee verint, 70 . Oportet episcopum non tantum docere, sed
et discere , 141. Ille melius docet qui quotidie crescit
trum unum , 195, Ecclesia principalis, 86 . Ecclesia mater,
57, 58. Nemini clau lilur, 212 . Ecclesia inistar paradisi, et proficit discendo meliora , ibid . Episcopum decet præ
132 . Ecclesie typus Anna , 20.). Ad Ecclesiae majestatem sentibus fratribus inmolari, 97. Episcopus providere de
non pertinet quid apud se heretici el schismaticimolian - bet paci et tranquillilali, 55. Episcopi pornitentie sub
tur, 85 . Mater Ecclesia plangit ruinas plurimorumi, 17 . EC missi, 119, 120 , Episcoporum plurimorum vitia ante per
clesia lilii, 151. Ecclesiæ gloria praposili gloria est, 11. secutionem Decii, 185, Episcopi pessima conversationis,
Ecclesia candida et purpurea, 18 . Ecclesiastici corporis 560. Episcopi quidam sacrilicaverunt idolis ,69. Episcopo
compago, 7.4. Ecclesiic gubernaudæ libra , 113 . Ecclesiæ rum male viventium damnatio, 111. Episcopus episcopi,
septem , 281. 122. Episcopus episcoporum nullus est, 329. Non minor
Ecstasis, 19. Ectasis mulieris a damone correptæ , 116 . auctoritas episcoporum in Africa, 86 .
Edicta feralia, 69, 95. Edictum sæcularis domiui. 190 . C Epistola clerica , 8 , authentica, 8.
Editio muneris, 24 .
EGNATICSmartyr, 11Emule
1. largiores vitande, 15 . Epulis atque coenis inhiare,
Electus ad glorie 47premium
.
, 201
Eleemosyna a Christo praceita , 239. Elecmosynæ bo 317Equuleus
. extendens, 4, 185 .Equuleo corpusextensum ,
mim , 302. Eleemosyna commendata , 214, 237. Nemini Erratici spiritus, 3.
neganda , 505 . Eleemosynis animeamorte liberantur, 192 . Error pro veritate , 192. Errandum ideo non est quia
Eleemosyna purgal peccata, 257 . Non fiat ad ostentatio aliquando erratum est, 136 . Erranli simpliciter ignosci po
nem , 317 . Eleemosynis insistere , 192. Qui dit niuinis tesi, 153. Errori adhaerens prudens et sciens peccat, 133.
Deo fanerat, 211. Millorum precibus exoral qui pauperes Errantes sequi non oportet, 11k. Erroris alieni particeps,
juvat, 176 . Christo prestatur quidquid pauperi pristalur, 65. Error consuetudinis, 149. Offectura erroris, 332. Error
215 . Opibus et facultatibus Domino funerandun , 193. In schisinalicus el hereticus, 63 .
eleemosynis et operemediocri voluntas salis cst, 501. Chri. Esal primatus suos perdidit, 157, 233 , fratri suo Jacob
slus cibandus. 176 . Pauper vidua leliam filiis pretulit, inimicus, 2 16 .
212. Peccat qui se et lilios Christo antepionil, 215 . Ethnici et publicani, 152. Ethnicorum mores corrupli,
Elementa non suntcoleu la, 2 J. 4 . Christianos oderant antequam noscant, 227 .
Eloquentia mundi non est regnum Dei, 321. ETECUSA, 29.
EVERITA, 29 31. Evangelica lex , 109, 131. Evangelii corruptores, 198 .
Emerilensis plels, 117 . Lex evangelica et dominica traditio servanda, 109. Per
Emilsrlibus ut mulgeal, 5. Evangelium martyres fiunt, 10 .Martyres nihil possuntcon
Esoch iriinstallis, 25:), 278. tra Evangelium , 188 . Evang
vanzelium . 188 . Evauuclium op Lotest in parte con
sistere et in parte mutare, 188. Evangelici sacramenti uni
EPICTETUS Piscopus Assurilanus, 110 .
EPISCOPOS Deus facil, 59,68, 82, 115 , 116, 121. Episco - D tas,65 . Frustra Evangelium asserere volunt, qui se ab
pus judex ad tempusa Dio dalis, 122.Ecclesia
scopos consula , 38 . Il divina legofuadalum ,super epi- Ecrlesia separant, 58 .
ibid . E - EVARISTUSde episcopo jam nec laicus, 63 . Evaristus schis .
clesia cui de Domiasi in luigentia præsumus, 100. Dens maticus, 62, 63 .
et Christus ejusepiscopum ferre Cornelium , 68, 69. E : EVCHANISTIA est sanctum Domini corpus, 20 . Eucharis
Scopis comuissa sibi divinitus cistru servare debeat, ill. tie institutio , 105 . Eucharistiam facere, 550. Invocatione
Christus sponsam suam episcopis comunendavil, 55 ). Apo non contemplibili Eucharistiam facere , 116 . Christus suum
stolos, id est praosilos elegit Dominus, 115. in Ecclesia corpus et sanguinem obtulit, 105, Sacrificiuin Patri seip
Trix silent, 195. Sunt successores Apostolorum , 57, 118 , sum primus obtulit, 109. In sui commemorationem fieri
357. Ecclesiam gubernantcalem potestate 30 Apostoli,557. priecepit, ut ipse Patriofferretur, 109. Encharistiam in
Cnus in Ecclesia ad tempus sacerdos et juder rice Christi, dignis dare est sanctum Domini corpus profanare, 20. Do
82. mini corpus inquinatis mam bus accipere, 188 . Ore pollu
Episcopus unus est, 122 . Unus in Ecclesia, 82. Unus di 10 sanguinem Domini bibere, ibid . Id sanctum Domini sor
ving ordinatione delectus, 97 . Los in Ecclesia callolia, didis manibus accedunt, 186 , Exhalantibus scelus faucibus
61. Episcopus non est adulter el extraneus episcopus, 75. Domini corpus invadit, 186 . Vis infertur corpori el san
Episcopus in Ecclesia, et Ecclesia in episcopo, 127, 113. guini Domini, ibid . Plus in Dominum manibus et ore de
Aliun episcopum constituere, aliam Ecclesiam constilnere linquunt quam cum eum negaverunt, ibid . Vide Lapsi. In
est , 58 . Siis cum euiscono 100 sin. in Ecclesia no es corpore violato Eucharistia non permansil, 189 . Tanta est
123. Episcoi3111s unus, 19 ). Cujus a singulis ju solidum potestas Domini, tanta majestas, 189. In Eucharistia cor
pars tenetur, ibid . Episcopalı Cornelii omnium episcopo- puis et sanguis Domini, cx . Cinis pro Eucharistia in mani
ru ! consensu firmato , foris est quisquis episcopus esse io bus hominis qui negaverat, 189. Dominus discedit cum
lueril, 68. Episcopatus unus episcoporum multorum con - negatur, ibid . Eucharistia gestata in manu, 189, 231, 311.
 1207 INDEX
Dextra que Domini corpus accepit, ipsum complectatur , A FAVORINUS 29.
Tria fala , acolythus, 39 .
m 93. Sanctum Domini in arca reconditur ad domesticas com ,
ioues, 189. Firnuilianus indignatur quod non baptizali FaustixCs episcopus, 77. Faustinus Lugdunensis,
contingant corpus et sanguinem Domini, 119 . Quam caute FAUSTU'S episcopus , 117 . Fausins a Timida tegia ,
procedere debcant qui corpus Christi secun ferunt, 541. Faces ad indlaumandam fidem , 36 .
Eucharistia quoti percii ilur, 99. Eucharistiam quotidie
accipimus, 205. Eucharistia apud hereticos fieri non po
Febris dedicat3, 226 .
FELICIANOS acolythus, 84.
lest, 123. FELICISSIMUS schismaticus, SI, 52, 79, 85 , 87. -
In Eucharistia sanguis Christi, 108. Vini mentio ut Do- tur secum in morte non communicatiirais , quio nt
mini sanguis intelligatur, 106. Si vinum tantum quis offe- verint Cypriano, 51. Presbyterium ejus 57. QU:n je i
ral, sanguis Christi incipit esse siae nobis, 108 . Si aqua sit sbyteri ei copulati, 52. Abstentus a Cypriam , 51. Sarile
sola , plebs incipit esse sine Christo , ibid . Sanguis Christi Novati, 63. Fustes el gladios et lapides minatur, 8 . i .
non offertur, si vinum desit calici, 107 . Non potest videri dum alistentus a plurimis episcopis , 79. RomiVee
sanguis Christi esse in calice , quando vinum desit calici. sed ab Ecclesia pellilur : ejus scelera, 79, 80. l'ars for
101. Vino Christi sanguis ostenditur, 101. Vinum Christus siminec de sacrilicalis , nec de haereticis, 25 . Epusios
sanguinem suum dixit, 107. dqna sola non potest exprime poiest colligere, 85. Plures sunt qui ad uerum jadoo
re Christi sanguinem , 107. Sanguinem Christi non posse schismalicorum , quam qui pos sequuntur, 87.
mus bibere, nisi Christus calcatus prius fuisset, 106. Redo FELICISSIMC'S catholicus, 165.
lere per saporem vini sanguinem Christi, 109. Sanguinem Felix episcopus, 76 , 77 , 117 , 124. Felir de CESES.
propler Christuum fundere non possumus, si sanguinem Chri- gusta , 119 . Felix in metallo constitutus, 153 , 101, 16
sli erubesciuis bibere, 103. Felix a Bagai, 352. Ab Uthina, 33 ) . A Marazana ,
Eucharistie cffcctus, 107.Epotato sanguine Christi expo Bussacenis , 336. A Gurgitibus', 337 . Ab Amatura,
uitur memoria veteris hominis, 107. Dandus Christi sanguis n .Felix presbyter, 27, 117 . Felix schismalicus, 81.
pornitentibus, ut suum pro Christo ludant, 78. Fideles Femina fortior viris torquentibus, 175. Feminario di
quotidie bibunt sanguinem Christi , utpro Christo sangui stianarum laus, 164. JussiiDeus ut in Ecclesia eury brai
nem fuudant, 90 . Idoneus non est ad martyrium quem non nis triumphemus, ibid . Jubet ut privatim pugnas letras
accepta Bucharistia erigit , 78 . Eucharistia accipientibus lu caveanus, ibid .
tela , 77. Ora ſost corpus et sanguinem Domini idolorum Feris corpus obiicitur, 350. Fere religione superala,36
reliquias resuerunt, 181. Sanctificata ora corlestibus cibis, Feræ parcunt . 211. Fera rabida quiritur in panen bie
181. Eucharistia accipienda cum timore , 526 . Oramus ne bis, 311.
intercedente aliquo graviore delicto abstenti a Christi cor- Fides sunt filii Abrah:e , 105 . Fidelem debere for
pore separemur, 203. Eucharistia non prodest indignis, nocentem , 317 . Fidelis cur emendetur , 320. Fidelisfit
190. Christus eorum panis qui corpus ejus contingunt, :09. debet vivere gentiliter, 316 .
Panis noster Christus, 209, 210.Unanimitatem christianam Fides nostra debet esse simplex , 319 . Fidei prina -
ipsa etiam dominica sacrilicia declarant, 108 , 153. Euchari- neamenta, 274. Fideimajestas , 43 . Fidei el veritatis u.
stia nihil prodest sine operibus,314. Eucharistia est unde nimitas,
baptizati unguntur, 123.
143. Fides una est, 151. Fidei unitas de Dentis
tre el de Jesu Christi traditione veniens, 139. Secuma
Euchratil's episcopus, 101. Euchratius a Thenis, 333. fidei merita lantum quisque accipit, quantum se (feat .
EUGENICS al) Ammedera, 331. cipere, 268 . Deus sanguinem nostrum non desiderat, sed
EUTYCIANUS episcopus, 121, 165. tidem quzril, 236. Fidos multum prodest, 517 . Fideime
Esaltationis contentio non potest esse apud Christia. immobile, 80. Fides invicta , 76 . Fidei vigor sincerus,
nos, 258. Fides Christi tenenda, 37. Non perveniri polest a Dean
Examinandum est per multos quod per multos commis Patrem nisi per Filium ejus Christum , 29.3, 314. Poco
sum cst, 4 . ex Egypto non cvasit nisi sanguine el signo agui, 35 .5
Exarmatur
Excessus, 8 fides
.
populi, 86. lus evadel in fine mundi quisquis in sanguine el
C Christi inventus fueril, 123 . Apud schismaticus bussu
presbyterio
Excitari defiunt , 64. esse non potest , 362. Fides apud hæreticos sanaer
Exempla que facinora esse destiterunt, 4. Exem potest, 360. Fidei et perlidiæ nulla potest esse sodas,
plan constituere in posterum , 39. 89. Fidem recuperare , 27 . Fides jacens et pene dorin
Exerrans a via veri ilineris, 202. 182. Fides scabra , 358. Fides caduca accipientis,
Exitus gloriosemortis, 50 . des certa futurorum , 273. Fide mundantur corda, 31.
Exomologesis , 19, 20, 21, 22, 23 , 24, 50, 75 , 103, 186 , Fidendum in Deo solo, 306. Fidentium robur, 72.
190 , 191, 328 . Secundum discipline ordinem ad exomolo . Fiducia in quæstione , 208 .
gesin venitur, 19 , 21. Daniel post innocentiæ gratiam fa Fidus episcopus, 97 .
cit exomologesin , 191: Figmenta lerrena, 218.
EXORCISTARUDI potestas, 157. Exorcistæ cujusdam laus, Filiorum amor, 169. Filii bene Iraclandiajaribio, 331
146. Exorcismorum vis , 3, 221, 222. Exorcizare diemonia ,
340 .
Filios non decet esse degeneres, 247 . Filius læsi fairs
pornitentis
injuriam vindicat, 155 . Filii mali descriptio,2 .
Expeditionis dies, 203. Filii Ecclesie , 54.
Exploratio disciplina , 68 . Exploratio Dei, 111. Filius Dei. Vide Christus
Expungere necessitates fratrum , 51. Filii Dei nuncupamur, 207. Filii Dei facti per Christin ,
Expugnator
Extollen domesticus, 184. 225. Filii Dei qui sint, 218 , 261. Filii Dei debent esse N
tiam diligere, 201. cifici, 205. appropinquans,
Extorris, 25 , 26, 27, 28 , 29, 52. Extorres et profugi, 70 . Finis sæculi 200 .
Exlories bonis omnibus spoliati, 23. Extorris cathedra et FIRMILIANUS episcopus CæsareeCappadocie , 142.Cnti
plebis, 65. ni scripta quasi propria suscipit, 143. Ejus studiuen el
Exsultantia in sensu , 100. amor unitatis, 143 , 150, 151. Contumeliose dicta in Step
Dnum , 148 , 149, 150, 151. Cypriano rescripsit annis fere it
ginti et duobus post Alexandrum imperatorem , 116 .
FIRMUS martyr, 30.
FabLaxus nobilissimæ virmemoria , 43 . Fabianus papa, Fisco vindicala bona Christianorum
243 . Fiscus tenet possessiones , 166, .27Fiscusiusadi
extorrium ,
81. Fabiani papie excessus, 43 . Fabianus episcopus Roma .
nus , 152. Fabiani locus, id est, Petri cathedra , 68.
Flagra spiritalia, 221.
Flamma jugis, 218 .
Fabula græce libidinis , 310 . Fabulis studentibus, 1. Flammei capilli, 178.
Facies incorrupta, 179 .' Flora meretrix , 226 .
Facilitate suamolestus, 32. FLORENTIUS Pupianus, 121.
Facinoris veritas dolore corporis exprimitur, 220 . Floridiorum ministerium , 29.
F'actio haereticae pravitatis, 63 . Factio discrepans, 57 . FLORCS, 76 .
Factura Dei adulterari non debet, 178 . Flumina quatuor, id est quatuor Evangelia , 132.
Facultas transcriptionis , 45 . Fluxu sanguinis mundus intremuit , 332.
Facundia venenata , 95. Fouerari non licel, 318 . Fanera Deo patrimonium
Fallacia odiosa lidelibus, 271 . Fallacia caeca et latebrosa,
193.
Falsarii, 219, 257. Fons signatus, 152. Fons Ecclesia sigaalus, 150. Fores
vix modico sudore distillat, 217 .
Fames æterna , 101. Forma fucata in feminis, 182.
Fasces duodecim consulum , 25 . Formidolosilas, 346 .
l'atiscentis anni induciæ , 1 Fornicatio grave delictum , 323.
 1209 RERUM ET VERBORUM . 1210
FORTUNATA martyr, 30 . A Gratiarum actiones nec in persecutione cessaverunt ,
FORTUNATIANUS episcopus, 110 . 181.
FORTUNATUS episcopus, 55 , 59 , 76 , 77 , 117, 12i. Forlu -
GRATIA calestis et spiritalis, 266 . Gratia dominica, id
palus, 110, 261. Forlimallis a Túchabori , 352. Fortunalus est baptismus, 136 , 157, 158 . Graliæ maturanlis compen
presbyter, 11. Fortunalus schismaticus,83, 87 . Fortunatus diun, 2. Gruitiae consommatio , 149. Gralia el veritas una,
hypodiaconus, 39, 40 . 126. Gratiæ spiritalis nativitas , 206 . Gratia Dei gratuita ,
FORTUNOmartyr , 30. 327. Deus non accipit personam nec ætatem , sed omnibus
Fori vitia, t . ad gratie consecrationem se præbel patrem , 98. Coelestis
Frangere virum in feminam , 1 . gratia sine acceptione persone, 157. Gratia pro ætate ma
Fraternitas rupta, 52. Fraternitatis vinculum charitas, jor aul minor non tribuitur, 98. Spiritus sanctus non de
251. Fratrem non circumveniendum , 320 . mensura , sed de pielate atque indulgentia palerna æqua
Frausmortale crimen est, 251. Fraudibus involuti, 86. lis omnibus priebetur. 99. Gratuitum de Deomunus et faci
Fraudatores et machi, 71. le , 6 . Couversio cordis possibilis non videbatur Cypriano , 2 .
Frenientes mine populi, 3:51. Q110modo mutatus ? ibid . Gratiae spiritalis nativitate repa
Frondea lecia , 1. rali filii Dei esse coeperunt, 206 . Surdi auditum gratia
FRUCTISmartyr, 30. spiritalis adniserunt, 194. Circi oculos ad Deum aperue
Fruges boni operis, 35 . runt, ibid . Nihil adversum nos potest diabolus nisi Deus
Frumentum esse possumus, 65. ante permiserit, 212.Major Dominus ad protegendum quam
Fuci adulterini, 178. diabolus ad impugnandum , 262, 267. Major cst qui in nobis
Fuciendum in persecutione . 181. Relinquenda patria et esi . ( uam qui in hoc mundo . 16 . Non plus potest plaga
patrimonium , ibid . Fuge Christianorum in persecutione , terrena quam tutela divina, ibid . Inexpugnabilem fidem
146, Fugat in persecutione laudata , 78 . Non minor eorum plagæ superare non potuerunt, ibid . Non plus valent hu
gloria qui in fuga pereunt, 91. Fugam horrere non debent mana conamina quam divina tutela , 88. Nibil potest sepa
qui a grege interim necessitate temporis corpore , non spi- B rare credentes et Christo firmiter adherentes, 15. Num
ritu sejarantur, 91. De clericis qui in persecutione re . quam in probationibus auxilium credentibus defuit, ibid .
cesserunt, 39 . Pana illis imposita, ibid . Vinci non potest virtusad pritim prompta , 273. Vide 197.
Funus tuum portare coepisti, 191. Manel lainen propriae libertatis arbitrium , ibid . Adhærens
Furiatie mentis odium , 2:58 . Christo vincit diabolum , quia Christus invictus est, 262.
Furni, 336 . Furnitana plebs , 114. Schismatici Domino adjuvante per cjus misericordiam re
Furor insanabilis, 111. gredi possunt, 64. Diflicile non est Deo inspirare confessori
Furta spiritalia , 10. constantiam , 268. Gratiæ vis in martyribus, 17 . Martyrium
! Fustibus cæsi, 159. Fustibus contundere , 183. ex alto tribuitur, 552. Tolum est Dominica promissionis
etmuneris ,considerandum
ibid . Divina dignatione
, sed Dei contingit,
auxilium , 35268.
FUTURUS vexillarius Privati, 41. , 233Christo
. Non
Futurorum fides, 189. Futurorum melum nemo cogitat, periculum
203. victoria debelir et pugna, 34 . Victoria datur a Deo, 79.
Deus victores sua dignatione facit, 162, 183. Maculam pri
stinam assistente sibi Domino Doliore virtute deleverunt.
28. De dono Dei virginitas, 111 . Deus offert quæ nefas
fueral optare, 319 . Tanlum quisque tentalur, quantum
Gaius Diddensis, 58. potest sustinere, 326 . Deus remunerat in nobis quidquid
Galatia , 145. ipse priestitit, 160. Honorat quod ipse fecit, ibid . Non perit
Galea salutis, 36 .Galea salutaris, 93. nisiquem constat esse periturum , 64. Nemo sibi aliquid
GARGILIUS episcopus, 124. assumat, 212. Nemo confessionis aut passionis gloriam
Gaudium pectoris lacrymis exprimentes, 60 . Gaudium suam ducat, ibid . Tolum Deo dandum , ibid .Quis ei de sæ
semper properat, 46 .Gaudendum cum chari nostriexeunt, C culo metus est, cuiDeus in sæculo lutor est ? ibid . Christi
230. Gaudendum est in mortibus Christianorum , 169. Gau est virtus qua repugnamus, 315 . Nostrum nihil est, 305 .
dehundus, 160 . Omnis nostra observatio ad Deum converlalur, 212. Spi
Gazmſula, 337. ritum et verilatem de Christi sanctificatione accepimus,
Gehennæ 357.
Gemelli, perpelua, descriptio, 319. 204. Quales nos fecit Deus in secunda pativitate, tales vult
renatos perseverare, 211. Nemo suis viribus fortis est,
GEMINIC's Victor, 114.Geminiusepiscopus,117 .Geminius 208. Deo quis obsistit quominus quod vult faciat ? 208 .
a Furnis ,356. Pelimus ut nomen Dei sanctilicetur in nobis , 207. U't san
Gemmamendació
bibere , 5. ctiticatio et vivificatio in nobis Dei protectioue servetur,
Genas ruboris inlicere, 177. 207. Ut liat in nobis voluntas Dei, 208. It Dei voluptas
Genealogiavocatio
Gentium equorum , 341., 227 . Gentium conversio ad
predicla
fiat in corpore et spiritu , 209. Ut in illis non credentibus
Chrisium , 106 , 108.' Gentilium infelicitas, 78 , 9:22, 316 . fiat
208.voluntas
InIin nobisDei,ibid
de . Ct facere possimus quod Deus vult,
per fidem nostram voluntas Dei facta est, it
Gentiliter vivere , 67, 71, 78, 516 . Gentilium conditio alia essemus e calo , 209. Opus est Dei voluntate ut fiat in no
a JudPorum ratione , 134. Gentes niagis in Christum cre bis voluntas Dei, 208. Sanctificatio nobis de Deidignatione
dilure, 281.Gentes magis pervenient ad regnum cælorum confertur, 207. Petimus ut in eo quod esse cæpimus per
Gentiles Deum patrem agnoscunt , 35 ). severemus, 207. Plus est quod adeplus es posse servare,
Gentiles sæpe282.
quam Judaei, contendunt dolores, 170. Gentilium matri. ibill. Fides et nativitas salutaris non accepla , sed custodita
monia vetila , 325 . viviticat, ibid . Recedente a Salomone et Saule disciplina
Generis sublimitas, 48. Dominica, l'ecessit et gratia, ibid .
Germaniciuna, 555 . Gravitas sacerdotalis, 56.
Geslus lurpes et melles, 101. Gremia sua, 509.
GETULICOS, 31. D Gregis Dominicorpus,58.Gregem custodit vice pastoris
Gladius spiritalis, 103. Gladius spiritus, 36 . Gladii sub Romanus
Girbli, 331.
pis, 116 .
clerus, 7. Grex unus pascitur ab universis episco•
Gregem Christi lacerare, 70 .
vertendæ veritatis, 150 . Gubernator navis in tempestate dinoscitur, 232.
Gladiatorum infelicitas , 244. Gurgiles, 337 .
Gleba sterilis, 218 .
Glomeratim
Gloriandum ,in9. nullo , 303. Gloriandum in solo Deo, 306 .
Gloriarum sublime fasligium , 158. Gloriarum vestigia , 23 .
Gloria caelestis cupiditas , 43 . Gloriam vestram nostram
Computamus, 51. Gloria gemina, 160 .
Glutinui concordiæ , 202. Glutinum concordiæ mutuæ ,
Habitacula penes patrem multa, 351.
Hadrumelina colonia , 59.
116 . Glulinum coh:crentium sacerdotum , 124 . Hæreditas est io tuto que Deo custode servatur, 215.
Conor a singulis itualiter colligebatur, 157 . Hæreses et schismata , 198 . Hæreticæ pravitatis factio ,
Gor, 331. 63. Häresum et schismalum venenata pernicies, 199. He
GORDIt's presbyter, 11 . retice pravitatis obstinatio , 61. Harelicæ ncclis tenebrae ,
Gracilia fratrum corda, 150. Herelica lentalio , 57. Hiuretice pestes, 138. lliereses
55. libidinis fabula, 310 , Græ unde
GRECA certamina, 510 . Græcæ orlæ , 82, 122, 197, 198. Haroses ex co: templul sa
corum regnum , 226 . cerdotum oriuntur,82, 115, 1222. Quia ad veritatis originem
Grana multa panem unum faciunt, 108. Grana pretiosa non reditur, 194. Ex livore el invidia , 257. Venienti ab
er auribus dependentia , 177. Grana fortia contemnunt hæresi manus imponitur uit accipiat Spiritum sanctum et
VED !05, 252. Granorum multorum adunatio , 153, signelur, 151. Manus im ; onilur ji poenitentiam , 138, 139.
 1211 INDEX
Ita factum sub Apostolis, 127. Hæresim amplexi presbyteria Hostilits invenit Pavorem et Pa'lorem , 22).
el diaconi redeuntes laici communicant, 120 . Heresespra - 1 Jlostis altaris , 200. Hostis exsurgit, 219. HostisVerius,
dicte , 200 , 320 . Peruillithtreses Deus, ut robatorum 315 .
fides clucescal, 197. U :cresis non Dio, sed diabolo generat, lumilitas in omiibus tenenda, 303. Humilitas tin
197. Parit et exponit, 117. Non estsponsa Christi, 110.Con- datur', 10 , 11, 12. Hunililstis ac patientize elcoasa
fessio in heresiprodesse non potest, 361, 362, 365. 115. Humilitatis magister Christus, 91.
. Herelicj a semetipsis damuati,52,61, 132, 1:35, 261 . Ile Hyginus nouus in Urbe episcopus, 138.
reticos facit impatientia, 253. Hæreticorum inepliæ , 85,
138 , 145, 151, 153, 331. Corruptores Evangelii falsa inter
pretatione, 198 . Hostes veritatis, 5.53. llereticorum est ca
jumuias neciere adversus Ecclesiam , 555. Hereticorin Jacens stantibus celsior, 47.
mos, U3. Hereticorum præpositi falsi sunt Christiarri, Jacob fugatur a fratre, 269.
350 . Hereticorum pravitatem detestati suntApostoli, 135 . Jactitio delicata , 25 ?.
Non habent nec Patrem nec Filium nec Spiritum sanctum), JADER in metallo constitutus, 18, 103, 555 .
331. Eucharistiam facere posse Bierelicos negalir, 350. Jamais episcopus, 77 , 117. Jambus a leadL119,
Non habent poleslalem solvendi aut ligandi. 35 ) . Nullam JISTARICS episcopus, 99 , 117 , 121. Januariusaliis
habent poleslatein , 113 , 151. Nihil habent, 336 . Spes vola 351. Januarius a Vice Citsaris, JJJ. Januarius Nuzultet,
la, lides falsa apud hæreticos, 330. Pejorts ethnicis , 534. 334.JANLARIC'smensis institutus est, 233 .
Falentur adversarii Cypriani universos hereticos non ha
bere nec dare posse Spiritum sanctum , 159, 155. Stepbia JANUARIA , Jl.
nus confitetur Spiritum sanctum apud hereticos non esse, JANUS excepil Saturnum fugalnm , 223 .
145 . Nulla differentia inter pseudoprophetar et hæreticium , Janiculum unde dictum , 225.
145 . Omnes heretici et schismatici , nullo excepto , adver Iconium , 115 , 149.
sarii sunt Christi, 152. Omnes antichristi , ibid . Soboles B Telus ayonis, 103 .
antichristi , 333. Adversarii sunt plantichristi , 138. Hostes Id ea mater deorum , 226 .
Christi,331. Non suntChristiani, 55 ). Heretici pliantasmata Idololatria ludorunt omnium mater, 310 . Idololiris na
ignoli Dei sibi tingentes, lii. llereticorum in blasphe facile ignoscit Deus, 265, 261.
mando Creatore consensus , 14t. Idola derelicta per aventum Christi, 191. Idola un 11
Heretici vitandi, 200 , 323. Are non diccandum , 397. In sunt,
rantur202. Idoliquæ gentiles
et Nagellantur deos, putani,
a Christianis 221. 321. Iuuenal.
domum nostrain privatám admitti non debeni, 537. Amu
li sacerdotum , 198 . Non colliguntur in nomine Christi, 198 . Jejunium Christi. 29, 96 . Jejuniis promereri Deum, IN .
JEJUNIA commendata
Sacrificia celebrare se credunt, 198. Heretico ordinare aut lguis fternus , 310 , 316 . Tornienta inferni nec pe
· manum imponere non licel, iij . Se ultro proficiunt, 197. nec finem habebunt, 221. Servabuntur cum corporis
Eorum sacerdotium non est a divina dispositione, 197, Epi anime crucialibus intinitis , 221 . Malos excedentes vist
scopi nemine episcopatum daule , 19, ibid . Jou protest ad flamma torquet, 253. Ad pornan rapiuntur, itid, dr
salutem hæretico baptisma sanguinis , 73, 136 . Martyres cumdam mortem de hac morte fraiseunt, ibid .Palero
heretici esse non possunt, 199. Martyrium in hæreticis inextinguibili corpburuntur, 23 . Supplicia alerna,
non corona fidei, sed peaperfidir , ibid . Extra Ecclesia 91. Cireer ternus, 218 . Jugis flamma el puna pery
occisus non coronatur , 201. Hereticus non oest donari ibid . Ignis absumet veritatis iuimicos , 5 16 . I. Dessuto
bonore martyrii, 361, 363. Miracula eliamisi faciunt berecciorum ., 519 fonis aut
519 .. Ignis 306. los
ciorum super
tici, nihil eis proderit, 199. Ab hæreticis virtutes fiulin paret aquam antecedens
ju batismale 30 )judicii,
in ,die .
nomine Jesu , 362. Prophetie donutnihil prosit lurreticis, Tgnos i potest simpliciter errauti, 15) . Qui persevere
199. Non idcirco aliquid non faciendum , quia fit al)hreli prudens et sciens sine venia iznorantia peccal, ibid .
cis, 130 .
Heliau Achab conatur opprimere , 269. Helia, pastusac Mlecebra
Immolatio sæcularis,
pereuntium15 ., 189. Immolasti salutem tua ,
vidua paupere, 212. Helias auriya Israel,559, 510 . In soli- 184.
Ludine pascitur, 210 . Christi typum gerens, 211. Immortalitas cogitanda, 166 . Immortalitate quanhair
HELIS.EUS vivificat infantem viduie , 98 . liri possumus, 195 . Immortalitas gloriosa mortis,3 . *
Helcaxa habuit uxores duas, 281. morialitatesmartyrum , 35 . Immortalitatena Deus
Hexoch incircumcisus, 277. lur, 250 , 255, 257.
HERCULANEUS episcopus, 77, 51, 52, 121, Iimpetus consenescens , il.
HERCULES concrematur , 225. Inaudientia , 39 .
HERENA martyr, 30 . luceste conjunctiones, 103 . Inceste lurpitudinis side
HERENNIUS martyr, 30. tia, 4.
HERENNIANC's hypodiacouus, 161 , 162, 163, Indulgentia et privilegium societatis, 10 . Indulgents
HERMES Trismegistus, 226 . privilegium , 40 . Indulgentia Ecclesiæ , 136 . Javoleo
Hialii soli civitates devorlie , 146. Domini, 26 . Indulgentia divina, 13. Indulgenua chi
Hibernum , 25 . gratia , 151. Indulgentia pænitentibus non negara
Hiems persecutionis, 23. Indulgentiae medicina. 43 . Indulgentia salutaris dalut
HIPPOCRATES, 156 . denli, 224. ludulgentiam pænitentibus Dominus polie ,
Hippone Diarrlylorum , 357. 72, 75. Indulgentia de Deo politur, 211. Indulgen in it
Hippone regiun, 332 . mana, 118 .
Histrio artem suam docens, 101. Ad communionem ad Indumentum Christi, 191, 192, 193, 196 .
milti non debet, ibid . Histrionici gestils , 4. Inertie veteris somnus, 203.
Howicidium mortale crimen est, 251. Homicidii reus est Infantes in primo ortu plorantes nihil aliud faciunt qon
qui fratrem suum odit, 258. Homicidium cum admillunt D deprecantur, 99. Infontes nascentes incipiunt a WTL 3
singuli crimen est, 5. 230 . Jufantes puellæ ad sacrificia deferebantur, superca
Homo Deo non potest esse major, 187. Hominem stare idolum panis mero mixtus qui de impiolatione 189. Aro!
nec moveri, 551. Homo liberiali sul relic1115, 8.7. Homo infantibiis tradebatur, 189. Tutantes parentum manil 5
novus renal11 , 206 . llomo in muliebrem mollitiem disso) - posili vel attracti ad simulacra , 184. Amiserunt quotinfr
lulus, 3il. Homines a Deo lentantur ut probentur , 505. mo nativitatis exordio fuerant consecuti , ibid . Erra
Homines insidian ur et sävimmt, 211. querelæ in die judicii de parentibus parricidis, ibid. 12
HoxORATUS
Thucca , 357 . episcopus, 77 , 99, 117, 124. Honoralus a rentes parricide qui infantes ad sacriticia irabuot, 181.Ir
fancium baptisma, 98 . Infantium martyrium , 92.
Honora palrem el matrem , 135. Honor geminalus, 96 . Intirinorum cura commendatur, 49 . Infirmis in exiulsub
Honor
130 .
ecclesiasticus, 47. Honor cathedræ sacerdotalis , veniendum , 76 , 77 . Iufirmi visitandi, 328 .
Infulæ honoruni , 6 .
Horarum spatia, 342. Hora tertia, sexta, et nona, 214, Tuhumanitas culpanda in episcopis , 70.
215 . Inimicus metuendus cum latenler obrepit, 195 . Iainid
Horren Cælice , 336 . diligendi,319 .
Horrea clauduntur in terris, 219 . Tüitiare confessionis primordia, 159 .
HORTENSIANUS episcopus, 77, 121. Hortensianusa Laribus, Injuriam patiantur qui facere se credunt, 85 . Injur 1
332. . beneficium vocant, 1881. Injuria omnis contemnenia ,
llortus conclusus, 152. Horti Cypriani, 166 . Injuriæ remittends , 314.
HOSTANIS sententia de forma Dei, 226 . Innocens nemolocum
est, ,203.
Hostia sunda, 168 . Hostize duminicæ veritas, 200.Hostia primum habent xc Innocentes ordine limor,
. Innocentiæin custos sancion1
lit homo latrocinio sacerdotis, 310 . Hostiarom busta , 220. Inosculatio, 103.
 1215 RERUM ET VERBORUM . 1214
Institutionis ecclesiasticæ sanctilas, 56 . A sis medela queritur in conciliis, 144. Lapsorum causa in
Intercepta penitentic lamentatio , 186 . concilio judicatur, 55 . De lapsis deliberatio cum pluribus
Interrogatio in baptismo, 114 , 125, 146 . coepiscopis, 22, 25, 26, 27 , 28 , 36 , 39. Cypriano convenit
Internecinum baptisma, 363 . de lapsorum causa dillerenda cum episcopis universis suæ
Invidiæ impelus, 32. Luvidia grassatur in terris , 236 . provincie el transmare , 53.Mulli episcopi rescribunt Cy
priano de lapsorum causa ad conciliuin differenda , 27 . Fa
Invidus est sui inimicus, 258.
Invocatio nominis Jesu Christi, 338 , 361. cilitas nimia lapsis solatium adimit æternæ spei, 186. Quo
JONTUS episcopus, 77. modo pacem petere debeanl, 14. Pacem petant , sed hoc
JOANNIS baptisma, 143. Accepit Spirilum sanctum ante totum in sacramento , ilid . Lapsis in exilu pax concessa ,
quam Jesum baptizarel, 155 . Baptisma spiritale futurum 45 . Quibus conditionibus ? ibid . Deus scit quid de talibus fa
annuntiabat, 354. Sanctilicauus in utero matris, 365. ciat, ibid . Lapsi non deséreodi, 8 . Si agant pænitentiam ,
Job, 187, 251, 233. Job ad summun fastigiunilaudis pro periculose ægrotantibus subvenieudum , ibid . , 69, 77. Non
vectus, 253. auferlur si eyuserint, 69 . Lapsis qui libellos à martyribus
Josepu venundatus a fratribus, 250, 257, 209. Typus
Christi, 281.
acceperunt, et prærogativa eorum apud Deum adjuvari
possint, urgente exitu , pax danda, 22, 23, 24. Lapsi a
Jovincs schismaticus, 8i. quinque presbyteris corrupti, 52 . Quidam pacem nou pe
JREN EUS ab Ululis, 336 . lunt, sed sibi vindirant, 10 . In carlo jam se illam habere
JRexes Rutilorum dicunt, ibid . Dicunt Paulum omnibus pacem dedisse, ibid .
Isaac typus Christi,, 52.
281. Ad hostiæ dominicae similitudi Quorumdam convicia in episcopos, in confessores, in virgi .
nem præfiguratus , 250 . nes, 8 ) . Minatur Cyprianus, nisi quiescant, 40. Impetus in
JUBALANCS episcopus, 129, 329, 551.
JUDAS Dominuni prodidit, 143 , 202. Judam proditorem
pr:epositos per mulliludinem factus, 31 et 32. Prepositi
minus fortes pacem dire coacti sunt, 32. Lapsi quidam no
Christus sustinuit, 249. mine Ecclesice scribere audent ad Cyprianum , 38 . De causa
JUDÆI a Deo recesserunt, 271, 276 . Pro; hetas interfe . ” lapsorum diu multunique in concilio Carthaginensi delibe
cerunt, 276 . Christuni, 206, 208 . Habent zelum Dei, 118 . ratum , 66 . In causa de lapsis concilium Carthaginense
Judæis primum erat apud Deum gratia , 227. Quod intelli- temperamentun salubrimoderatione libravit , 67. In causa
gere non potuerunt, delictorum merilum fuit , 228 . Circila. Tapsorum Scripture ex ulraque parle libratæ ,67. Cause et
te mulctali ut vitam haberent ante oculos nec riderent, voluntales el necessitates singulorum exaininala , ibid .
228 . Gratiam sibi dalam perdiderunt, 227. Gratiam omnem Singula placitorum capita libello conscripta, ibid . Statutum
amiserunt, 282. Deseriicrunt lumen , 215 . Scripturas intel. in concilio ut la : si agercul diu panitentiam plenam , 77 .
ligere non possunt nisi credant in Christum , 277. Veniam Concilium Cornelii iidem staluilac Africanun, 08 . Corne
non possunt accipere, nisi baptizentur, 285. Hierusalem lius necessitati siccubuit in colligendis lapsis , 69 . Sic fece .
perdituros prædictum . 277. Lumen Domiini amissuros, ibid . runt antecessores nostri, ail Cyprianus, 69. Lapsorum sa
Judeos colligere voluit Christus , 219. Judæi Chustuminon lui non adultione, sed sincera fide cousulendum , 38 .
cognituri, 276. Judicoruni sacerdotes crucifixo Domino ni. Supplicia subira no nullorum qui Christum negaverant,
hil de sacerdotali honore et auctoritate retinebaut, 81. 189. Qui poenitentiam criminis tollunt, viam satisfactionis
Elsi eorum sacerdotes. 115 . Judiei duplicem Christi ad . claudunt, 192 Persecutione ipsa pejus interficiunt . ibid .
ventum non distinxerunt, 228 . Jam non possunt Deum Aliud persecutionis genus nimi indulgentia , 186 . Do
patrem vocare, 206 . Judæi apud Christianos potaturi, 106 . minus cito non placalur his qui negaverunt, 192. Qui com
Graliam consecuturi , 106 . Non recipiunt nisi reteres municant cum lapsis non poenitentibus, nocentium conta
Scripturas, 362. De iis qui Judieis deficientibus stelerint clibus polluuntur, 120 . Ira Dei est non intelligere delicia
et certarunt, 120 . Judacorum populus frequentius adversnis ne sequalur poenitentia , 85 . Panitentia remedium inter
Deum murmuravit , 232. Profanos deos postulaut, 253. cipere, 10n curare est, sed cecidere i5 . Cumulat crimen
Judæorum antiquissima consteludo, 1.49, Judicus populus qui irasciuir sacerdoti vulnus curanti, 188. Sacerdotes vul
id unbram nostri præfiguralus, 260. Judæorum baptismus, a nera sentiunt, que i, si lafisi non sentiunt, 188 . Lacrymas
1.17. C fundunt pro la, sis, ilid . Modus sanandorum anima vulne
Judex sententiam vendi!,5 . Judicandum non est temere , rum , 186. Eger impatiens gratias aget Cir senserit sani
Latem , ibid . Quipeccanti adulatur, peccata nutril , 183. Qui
313 . Qui de aliis judicas, aliquando. esto et lui judex, 219. redarguit
Judex gentilis non adeundus , 318 promovel ad salutem , ilil. Non desistendum
Judicium Dei justum , quia serum , 248. Judicii dies, 93. Tapsorum animas curare , quamvis respuantmedicinam , 41.
Judicium extremum , 187. In judiciis ecclesiasticis crimina Gaudebunt postea ad fidelem dilatos se esse medicinam , kl.
probantur a gravibus viris, 51. Persecutio non sivit ut Dauda non sunt gris quæ sanorum sunt, 57. In secretis
de sceleribusNovalisententia ferretur ,66. Urgentibus fia cordis novellandus et cousccrandus est animus, 37. Obest
tribus imminebat cognitionis dies, 64. Statutum ab omni lapsis quipeccata dimillit contra Domini praeceptum , 187.
bus ut causa illic audiator, ubi crimen est amissum , 86 . Non debent operici morienlium pulnera , 186 . De iis qui
I!lic causa agenda, libiaccusatores et testes haberi possunt, lapsos armant al periculum proprimat, 41. De ipsa mora
86 . Privalus a nonaginta Episcopis dan notur, itcrum causam magis consulilur la sis, 37 . De litrditate remedia praestante
agere vult in concilio , sed non admittitur, 81. Jovinus et tur, ibid . Qui lapsis plausibiles esse cu ; inul, magis obsunt,
Maximus a novem Episcopis damnati, iterum damnantur 18 , 20 . Adversus eos qui lapsos meudacio cajiliosæ vocis
in concilio Carthagineusi , 81. invitant, 55, 54. Quidam episcopi deificam disciplinam ne
vetus et30.jugum novum , 279 .
Jugummartyr, gligim , et cum lapsis episcopis cominunicant, 120. Schi
JULIA smaticimanibus lapsorum adhuc fumantibus communionem
JULIANUS a Marcelliana, 336 . A Teleple, ibid . dederunt, 8.3. Injuriosi in episcopumi presbyteri qui lapsis
Junius episcopus,. 124. Junius a Neapoli, 338 . eo inconsullo pacem dederunt, 19, 20 , 21. Curandumi ul
226 226 . Jovis amores, 4. Jovis antrum nec improbi facilitatem pronam lauclent, nec vere peeni
JUPITERArgiva,
Juno Creticus, lentes crudelitatem accusent, 45. Vigor in improbos, leni
in Creta visilur , 225 . D las in lapsos pænitentes , 59, Justa moderatio in lajSorum
Jurare non oportet, 308 . Jurare non licet, 230 . causa tractanda , 66 . Censura et medicina, ibid . Nec duri
Jura consensere peccatis, 5 . nec soluti esse debent episcopi in lapsis curandis, 71. Sie
Justitia recedente recedit et coroni, 201. Justitia opus censura vigoris exhibenda peccatoribus uilmedicina non
est ut promereri quis possit Deum , 199. Justi vocantur ad denegetur, 115 . Omnibus poenitentibus pa 'nilentia fructus
refrigerium , 233. Quisquis Deo credidit etlide visit justus concedendus, 75 . Lapsorum panilentia non respuenda , no
cum uxore et liberis in hæresim vel schisma rápiantur, 70 .
invenitur, 103.
Lapsis penitentibus pacem e'sse dandam probatur ex
Scripturis, 73, 75. In lapsos permitentes Dei misericordia,
X1, Xu . Deus omnibus panitentibus blanditur, 75 . Lapsis
mitibus et humilibus gratulatur Cy rianus, 38 . Revelai ei
Laborantes, id est pauperes, 49, 101. Deus quid tales servi de ejus benignitate mercantur, ibid .
LELIUS diaconus Emeritensis, 117 . De lapsis confessores etmartyres fiunt, 71. Lapisi gloriosa
Letitia non potest ferremoras, 46 . confessione restituti, 95 . Victi primo , deiude victores in
Laica communio, 119, 128. Laici stantes, 36, 43, 67.
Lamasba, 337
secundo praelio, 185. Lapsi in persecutione Deciana vi
ctores in sequenti, xi. Non morluisunt,sed semianimes qui
Lambese, 331. persecutione saucisti sunt , 71. Lapsis poenitentibus
Lana aguiper quem redemptisumus, 262.Lanas colora dandam esse pacem Cornelius et Lucius censuere, 117 .
re non docuit Deus, 177. Veuia petitur lapsis mulieribus quia confessores suscepe
LAOMEDUNTI muros instituil Neptunus, 225 . rant, 79 . Lapsus qui extorres hospilio excipiil, offert mula
Lapides coluntur, 220.
Lapsi in suspenso dum episcopus datur, 29, 43, 48 . Lap . tas animas viventes que pro una silicia deprecenlur, 70 .
Lapsi abluerunt omne delictuni, quiiterato lenti exlurres
 1215 INDEX
facti sunt, 28. Pax illis reddenda, ibid . Varie conditiones A templantes,66 Libralo apud nos diu consilio , 97. Litten
et cause sacrificantium , 70. De muliere que doni nume- de omnium collatione consilio , 67 .
ravit ne sacrificaret, 29 . Qui crucialibus cessare permiten Licitum est quod , ublicum est , 5 . Non faciendum ad
tiam agunt, 76 . Consulilur Cyprianus an jis sufliciat poni quid licet, 326 . Ligala in terris etiam in calo lgata , .
tentia triennii inculis , ibid . Rogalur ut ea de re in c0n1 Lilia non desunt Ecclesiz 18 .
cilio deliberet, ibid . Respondet sullicere ; se tamen delibe Limare consiliumi, 22 .
ralurum in concilio , ibid . Ercusationem habent qui 10r Lineamenta prima fidei, 274. Linesmenta nalita 1
mentis cesserunt, 183. Deprecabantur lapsi quilam et Lineumenta patris in sobole, 260 , Lineametlá Oute .
postea victores vulneribus et laceratione , 18 ). Lapsi pro - demgere , 191.
millunt Cypriano se fortiter pugualuros, 78 . Spes conse . Lingua diaboli venenata, 54. Lingna con este vor
quendie pacis armat ad przelium lapsos, 71. Instante per- Dei, 270 . Linguia Christum confessa debet esse jura,I
secutione pax datur iis qui a primo lapsusdie pornitentiam Lites in coloribus, Jil .
egerunt, 77 . Causæ singulorum examinatae , 79. Jacent Littert ricari:r, 97, 163. Lillere conmunicatoris,i,
sul diabolo quasiprostrati quinondum pacem obtinuerunt, 57, 9 , 117 . Lillera plenissime, 15. Litertso,
28. Liliare conspirantes, 15 . Eriscopum scribere oportere
Laquearia auro resplendentia , 312. clericos,55, 16:5. Scribit ad alias Ecclesias episrupsi
Lires, 332. manus post ordinationem , 57. Cur litteras episcount
Laliun unde dictum , 225 . qui ordinaverant Cornelium , episcopi Ifri desiderares
Latro cum Christo crucifixus, martyr, cxm ,cirvili. La. 56 , 57. ffri episcopi ad presbyteros el diaconos Rings
trones mancipiobtemperant, 122. non ad Cornelium aliquaudin scripserunt, 57. Curbut dis
Latus protectum , 6 . silium ceperint, ibid . Cornelius legere solet clero el
Laudes propria odiosæ , 2. epistolas Cypriani, 89, Rogal Cyprianus Coruclium , ut
LACREYTICS Martyr, 47 . Laurentinis papa, cxcvII. R teras suas fratribus legi jubeat, 57 . Cyprianus julxt,
Lavacri aivini sanctilicatio , 148. Lavacri vitalis sanctifi epistola sua fratribus legatur, 13. Cvi rinus nnodal u l
catio , 173. Lavacri vitalis gratia , 189. Lavacrum salutare, teræ cleri Romani et confessorum fratribus et beperti
114. Lavacrum regenerationis, 139 , 140 , 249. Layacra cum Tigantur, 4 .5. Ut omnibus fiat describendi fotos
feminis, 191. Lavacrum carnale et sæculare , 156. Petit Cyprianus ut littere suæ omnibus legantur, 31.(!
pria us misit ad Cornelium nomina episcoporum intr >
LAZARUM levit Christus, 169.
Lectio divina, 260. run el sinorum , ut sciret quibus scribere . et a uit
Lectoris munus ob atalem his qui majores gradus me litteras accipere oporteret, 84. Litteras cleri Roman seti
rentur, 46 , 48. Lectoribus nonnullis eadem ac presbyteris psit Novatianus, et quod scripserat sua voce recitavit. -
divisio mensurna, 48. Presbyterii honor designatus, 18 . Scripsit Morses presbyter , 67 . Litterae in concilio 17*},
Lectores Evangelium legunt, 46. Lector ordinatus a Cy 329, 351. Jubet Cyprianus uit quicumque ad se scritum ,
priano et collegis qui aderant, 46 , 47. nomina libello subjiciani , 38. Lillere per totum fulphia
Legio , 117 . missa , 67 .
Leplimagnum , 337. Litteras imprimere docuit Saturnus, 225.
Lepliminus, 334. LITTEL'S in metallo , constilutus, 130 .
LEUCOTHEA , 225 . 109 . Legis jugum grave , 3:39 . Inter in Livoris nislum , 256 .
Lex evangelica, Loci condilio , 9, 110 , 112, 165.
sas leges docetur quidquid legibus interdicitur, 311. LONGINCS, 55 , 62.
Lia typus synagoge, 281.Libelli malum munus, 271. Li Lorica juslilie, 36 .
LIBELLATICI, 12, 67, 69. LOjllror, 352.
bellorum nefariorum professin , 12. Litiellatici visi sunt sihi Licuant's episcopus, 77 , 121. Lucianus a Ruruma,
evadere laqueos diaboli , ibid . Contestati sunt alaras ac Lucianus presivter, 126 . Factus antistes Dei in cafiriit,
cessisse, licet non accesserint, ibid . Nefandis libellis con- a 29. Lucianus post admonitionem Cypriani absurlar
scientia polluta , 24. Libellaticorum conscientia polluta . C epistolam scribit, 51. Invidiam conflat Cypriano , ibid. l!
190 . Libellaticus fecisse se dixit quidquid alius faciendo ciani epistola ad Colerinum , 50. 32. Omnibus larsis pot
commisil, 190. Libellatici longe distani a sacrificatis, 70 . concedit, 20 , 50 . Lucianus acolythus, 161, 162, 167.
Oui libellum accepit. errore magis quam crimine deceptus. LICILLANT'S cpiscopus, 117 ..
ibid . Eiusmanus pura , nec os pollicum , ibid . Flet uhi au Lucrs para ile essilio reversus , 96 . Lucius epice
ditmagistratum
pollutam esseveniunt,
conscientiam , ibidmiliunt,70
. Vide, 119. Libollatiei 117 , 121. Lucius a Thebeste , 331. Lucius confesor
ad vel alium . Libellations ac sacerdos, 96 . Lucius in metallo constiintis, 128 , 1K .
necessitate peccavit , 74. Errore deceptus est', ibilt. Oli Lucius a Castra Galbæ , 551. A Membresa , 336 . Ab dusafa,
337.
dam acta fecerunt, licet abessoot cum fierent, ibid . Eorum
Loclus insignia in chororum exilu , 191. Lugendinea sunt
consensu crimen 'a se non armissim publice legitur, 43. Christianimortui,
Videri voluerunt' edictis parnisse , ibid . Libellaticis oppo . 168 , 231.
nitur Eleazari eremplum , 271. Libellaticis agenda pa'ni Ludorum omnium mater idololatria , 540 . Ludi sernica
tentia , 190 . Cereri et Libero dicati, 310 . Ad avocationem populi is
iilolo propinatur in
Libelli a martyribus dati, 22, 23 , 24. Gregatim dabantur acquisiti. 510 . Cruor de jugulo calidus
nomine Pauli, 31. Item Aurelii, 31. Seripti erant manu Jud's, 310 . In faciem idoli jactatur, ibid . Gladiatorii la
Luciani, ibid . Libellorum millia sine examine quotidie dae damuur , 3 .
bantur, 24. Libellusmartyrum sic facius : Communicet ille Lumivali luce gralie, 204.
cum suis , 21. Vituner:atur. ibid . Confessores libellos suos Luna tenuatiir exoletis rornilins. 217 .
episcopi judicio submittiint, 20 , 21, 20 , 30 .Martires pacem Lupanarium insiguia , 177 . Lujanaria non timentes, 2
dare non ausi , sed ad episcopum lapsos remiserunt, 41. Luperciana , 555.
Lupi oves a pastore secernunt, 51.
Martyres petierunt
Ecclesia pacem de nacem dari lapsis 19,
Deo suinssisset, , quando
20 . Laante mater D
si quidam LUTEUS a Gemellis, 357 .
Jibello a martyribiis accepto commitiunt se Cypriani juricio , Los candida vere religionis , 221.
38 . Pauli martyris ad Lucianum verba : Si quis pacem pe
tierit, da in nomine meo, 30 . Vitunerantur : Cypriano , 32 . M
Quidam in martyrum benelciis nundinas aucupantur, 20 .
Facilitas martyrum benigna interpretatione excusalur, il.
Conditiones apponendepetitionibusmartyrum , 187. Marlie MACHUB.El seperoni figura septem ccclesiarum , 219 . 91
res cauti esse debent in dandis libellis, 20 . Nominatim Machabzimartires, 92, 516 . Mater soptimum filium litla
designare debent eos quibus petunt pacem , ibid . Eligere tur, 271. Non credit profituram fratrum precem a nego
debent eos quorum pornitentiam satisfactioni proximam tis salutem , 271. Grande martyrium Deo iræbet virtute
Debent singulas circumstantias ponderare, oculorum , ibid .
20 . Presbyteri21.petitiones
conspiciunt, martyrum episcopo servare de MACLEUS, 5.1, 62.
bent, ibid . Lapsi prerogativamartyrum apud Deum adiuva MACILARICS, 29. Macharius co: fessor , CO, 61, 61, 6 .
ri possuint, 22, 23 , 24. Merita martyrum pro vero poeniten Macomades, 532.
le , 193. Mappalicus martyr matri sua soli pacem dari Maclari, 331.
mandavit, 31. Magisteria divina , 298 . Magisterium discipline,
LIBERALIS episcopus, 59, 77, 121. Magisterium oliscenitatis, 311. Artis im ;udicą , 101.
Liberatori debet obsequium liberalus, 175 , Magnalia divinae protectionis, 96 .
Libertatis proprie arbitrium , 197 . Magnus, 151.
s , 117. Libosus a Vaga, 333.
episcopugubernande,
L130SCSEcclesie Majestas Evangelii, 40 . Majestas Ecclesiae , 83. Majestate
Libra 115 . Libram Domini con censurae percussus, 115 . Majestas Dominiprolegentis ,
Librorum spiritalium volunina, 271. Majestas fidei, 43. Majestale angelica subnicus , .
1217 RERUM ET VERBORUM . 1218
Maiores
Mali bonisnatuobesse
non len:cre accusandi, 323 . A lum remittant, indulgeant , 29. Martyres rogat auctor libri
non debent, 78. Jialis vicem no red - de Laude Marl. ut sui menuinerint cuni fuerint coronati,
deudam , 311. Malicumal) Ecclesia separatur gratulandum , 552. Martyrio cedit virginitas, 351.Martyrium non prodest
197 . Mulos offendil quisquis non imitalur, 5 . Mali vitandi. extra Ecclesiam , 75, 136 , 198, 212, 361, 363. Martyrii
526. exhortalio, 261. Martyrium facere, 78. Martyrem non facit
Maledicere divina lex prohibet, 250 . Maledicendum non pena, sed causa, 198, 199. Pueri intermartyres, 160, 161.
est, 303. Maledicta vitanda , 12. Virginum martyrum gemina gloria, 160 .Martyres innume
Mammone amator, 210 . ri, 236 , 265, 272. Confessores in carcere morientes pro
MANCINUS religionem tenuit, 226 . martyribus habendi, 50 . Eorum commemorationes inter
Mandala vitalia , celestia, 31. memorias martyr'um celebrantur, 50. Martyrium mente
Manna figura gratiæ sacramentorum , 157. Conceptum coronalur, 234. Inter martyres deputandus
MAXTHANEUS episcopius, 77 . Cornelius cui tamdiu sedil exspectans carnifices. 69. Marly
Manus sordide, 180. Manus sacrificio pollute, 15. Manus ribus coronam non detraliit pax superveniens ante diein
captiva sacrilegiobaptizatis
Manus imposilio et crimiuiin, heresiad
111 . Repetiaccipiendum ibid . certaminis,
non potesl,Spiri 17 . Fides invicia inter martyres coronalur,
275. Regnalit cum Christo qui ad sacrilega edicta non
tum sanctum , 128 , 131. Manus impositio ut in vocetur et consenseril, ibid .
jutundatur Spiritus sanctus, 132. Minus imposila pani Martyrun merces , 95 , 96, 158 . Quælibet peccala mar
tentibus, 127 . Manus impositio episcopi el cleri, 19 , 20 , 21, tyrio expiantur, git. Quidam fide nobiles, ad martyrium
22, 23 , 24. Mauibus accipere corpus Domini, 188. veniunt, 550 . Quidam utpeccata redimant, ibid .Martyrium
MAPPALICUS martyr, 17, 30 . pro merilo lidei, 158 . Martyres ad divina domicilia i rope
Maruzana, 35:). rant, 160 . Relicio mundo cælum petiit, 35 . Iuter Angelos
Marcellus episcopus, 117. Marcellus a Zama, 536 . stant, ibid . Cæleste regnum sine ulla cunctatione lenenl,
Marcellian , 350. 35 . Mariyribus palent cæli, 91. In paradiso Apostoli et
B martyres, 236 . Virgines et justi, ibid .Martyres stalim vi
MARCIANUS episcopus Arelatensis conjungit se Novatiann , dent Deum , 273. Miryres Deum et Christum ejus conspi
11 . Separat se ab omnibus episcopis, ibid .Mulli ex tra
tribus sine pace excedunt, 116 . Faustinus Lugdunensis ciunt, 125 . Ad complexum et osculum Domini venerunt,
2 ), 165. Ad Dominum vencrunt, 17 . Deus martyrio lotum
cpiscopus semel et iterum scribit ca de re ad Cyprianuin , promisit, 319 . Confessione vocis minus patent regna, 350 .
115 . Cyprianus hortalur Stephanum ut scribat ad provin . Martyrii poculum , 78 .
ciam et ad plebem Arelatensem , 116 . Masculu ,337, 101.
Marciox Ponticus , 138. Marcionis baptismus, 150 . Mar MATHATHIAS, 265.
cion Cerdonis discipulus, 141. Marcionis heresis , 336. More Matrimonia cum gentilibus vetila , 183, 323. Usor a viru
cion eandem Trinitatem non tenet ac Catbolici, 151, 155 , recedens debet iunupta permanere, 326 .Matrimonii expu
Hem non seutil de Incarnatione, ibid . Marcion et alii hæ gnator alieni, 74. Mairimoniorum depopulator, 79.
relici sero post Apostolos, 141. Matrix Ecclesiæ catholicæ , 59 .
Marcus episcopus, 124. Marcus a Mactari, 331. Mauritania, 128. Cohærel provinciæ episcopiCarthagi
nens
Mares
Mar evirantur,
garile 1. donandie , 36. Margarita preliosa ,
porcis non Mauri reges suos colunt, 223 ,
id est, vita æterna , 259. Maximus episcopus, 99, 121. Maximus confessor , 21, 32,
Maria siccata , 315 . 33 , 34, 45 , 55, 58, 60, 61, 61. Maximus presbyter a No
MARIA , 31. valiano legalus, 62, 63. Maximus schismaticus , 81. Maxi
MARIS , 31. mus acolythus, 161, 162, 163,
Marmorum cruste , 217 . Medorum regnum , 226 .
MARRUTICS episcopus, 77 , 121. MELCHISEDECH lypum Christi portavit, 105 . Cur Melcbise
Mars THRACIUS, 226 . dech Abraham benedixit ? 103. Melchisedech sacerdos,
Martialis episcopus, 117, 119. C 278.
MARTIALISmartyr , 50 . MELICERTES, 223,
Martyr judicis sui judex, 35 . Martyrum laules , 35 , 43. Menuorie Membresa, 336 .
Martyres Christum Dei Filium , etsi recedente sed tamen martyrum , 50 .
libero spiritu ,confitentur, 35 . Fustes initiant consessionem , Mendacia scelerata, 144.Mendacium velitum , 327.
159 .Gloriosihominibusligno redemptis, ibid . Vincula orna 325. Mercenarii nolaulur, 7. Mercenario merces reddenda,
Juenta sunt Christianis , 159. Tormenta martyribus infligi Meretrices erubescunt videri, 341. Meretrix Apocaly
solita , 69. Tormenta ipflicta Celerino, 47 . Martyres iu ne
tallis, 159. Vinctis pedibus, ibid . Sine leclo et culcitris, psisMerita
, 177.
operum , 327 el segg. Dominum fidei ac timoris
ibid . Cum pane exiguo , ibid . Semitonso capite , ibid . Ve obsequio sepe
siis algentibus deest, ibid . Sacrificia oflerre non possunt, 251. Obsequiis promerili, 191 . Deumi palientia promereri ,
ibiil. Martyres concremati, 49. Martyrum consiantie die Vera poenitentiael et operibus justistota
humilitate
Dominum promereri, 23 .
promereriDorninum ,
Scriptio , 33 ). Martyrum constantia iu tormentis. 16 . De 26. Christum obsequiis promereri, 100 . Cornelius Centu
Jurtyrum constantia etnicorum dicla , 517 . Martyres mii
tantem multorum fidem martyrii sui veritate solidarunt, rioMerrha meruit audiri, 211.
, 201. .
26 . Martyria sua exempla fecerunt, ibi:l. Martyrium non Messes de cælo descendentes, 313.
est in tria potestate , 255. Nihil feliciuis divina dignatione Metilla exhausta , 217 . Metallum Sigliense, 105 .
hominibus contingit quam martyrium , 3 ). Son potest acci Metator vester, 163.
pi corona, nisi fuerit hora sumendi, 181. Spiritus sanctus METTIUS hypodiaconus, 57, 58.
loquitur in martyribus, 92. Christus operatir in martyrio , Midilı , 335.24, 273 . Miles Christi, 16 , 18, 19, 31, 47, 62,
Jij. Plus patitur ipse Christus quam qui pro co pislilur, Miles Dei,
51 . Christus pugnal et vincit in martyribus, 17. Luckilur, 63, 79, 90 , 94, 95 , 97, 160, 166 . Militis sacrameitumi, 365.
coronat et coronitur, ibid . Martyres sub oculis Dominidi
micant, ibid . De armis ad martyriuin siistinendum neces Militem suum Christus spectat, 91. Militis boni ofliciuni,
132. Miles repetel certamien sium , 195 . Miles probatur in
sariis, 95. Non martyres Evangelium faciunt , sed per acie,
Evangelium Martyres fiunt , 52. Marlvres ideo fundunt divinæ232. Triumphans vulneribus suis gaudet, 346 . Militia
sanguinem ne perdant Ecclesiae pacen el Silutem , kl. 274. sacramenia , 140 . Mililia coronatur in persecutione,
Martyres noul reddunt usque quadrantem , 517 . Qui vice Mileum , 332.
runt vite desideria experles doloris universi, 317 . Martyr
sanguine suo baptizatur, 78 . Martyres floribus coronat Mimorum turpitudo, 4 .
Miracula, 189 et seqq. Miracula facere , 199. Miracula a
Christus, 249. Cori oramarlyrum , 8 . Christiauis edi solita, 3 . Falsa miracula, 146 , Miracula
Martyres judicabunt naliones, 166. Martyrum vindicatio , quandoque fiuntab extraneis, 358, 562.
187. Martyrum fruclus centenus , 180 . Multum valent me non exbibetur inlirmis , 219. Misericordiae
Misericordia
rita martyrum , si nihil petant contra judicem et contra commendatio, 257. Misericordia falsa , 13 , 186 .
legem Domini, 187. Deus in acceptum refert quidquid pro Misgirpu , 550 .
inilLente . O crante et rogante martyres relierint. 195 . - MODLANUS episcopus , 99 , 124 .
Martyrum oratio impetral quod pelii, 160.Multum poterunt
meriia martyrum et opera justorum in die judicii, 187. Pax
Mæchi pejor est causa quam libellatici,74.Mochis
nitentia conceditur, 72, 74.
po
in nomine mariyrum post eorum accersilionem , 29, 30. Monilia, 179, 180. Monilia non instituit Deus, 177. Mo
Martyres impetrant de Domini bonitate quod postulant, 20 . nilia elaborata , 191.
Martyrilus nihil denegatur, 350 . Celerinus petit, ut qui MONTANUS, 28 . Montanus hereticus, t45. Montanistic
priores coronati fuerint sororibus suis veniam dent, peccü eosdem Patrem et Filiun ac Catholici nosse videntur, 119.
 1219 INDEX
Cataphrygæ dicuntmissum a Christo spiritum per Monta- A NEMESIANUS Episcopus, 99, 121.Nemesianus a Thal...
munet Priscam loculum , 115 . Nec Patrem habent , nec 550. Nemesiapus in metallo constitutus, 1, 8 , 101.
Filium , nec Spiritum sanctum , ibid . NEPTUNUS instituit muros Laomedonti, 225 .
Mori potest Christianus, non potest vinci, 95, 320 . Nerro pedes ligati, 47. Nervus el ferrum , 47 .
Mors contemnenda est Christiano , 320 , 316 . Mors pre NICEPHORCS acolythus, 57 , 58, 61, 63 .
tiosa que emit immortalitatem , 16 .Mortis gloriosa exitus, NICOJEDES episcopus, 77 , 117 , 121.
50. Mortis eterne laquci, 221. Perversum est Deo accer NICOSTRATCS confessor, 32, 34, 15 , 58. Nicostratus sa
Sunti non statim parere , -56. Ejus est mortem limere qui smaticus, 62.
ad Christum ire volil, 229. Mori limeat qui non Christi crue Nidor altarium , 2- 6 .
ce el passione censelur, 255 . E iscopus mori timens divi
nillis increpalur, 236. Prevaricatoris quimorluos lugent
Nincs, 76 .
Nos solus inventus est justus, 187. Oblulit Deo, 1927
ut perditos, 255 . Atre vestes non accipiende in chiarorum gura dominee passionis, 106. Noe arca lspus lui mo
morte , 231. Gaudendum polius quam dolendum cum chari Ecclesiæ , 152 , 195.
de saculo exeunt, 250. De hoc suundo recedentibus in omen Jesu Christi est super omne nomen, JJI. SON
mortalitas atque æternitas promissa, 230. Id lütiliain sa confessio, 78 . Nominis
Tulis aeternae proficisci, ibid . Ad refrigerium justi vocan - men ecclesiasticum , 41.
Christi odium prædictum , 511
lur, 233 . Expuncta morte ad immortalitatem venire, 230. Nova uris Alricæ , 336 .
De iis qui statim mercedem accipiunt et coronantur, 72. NOVATIANUS Scripserat cleri Romani litteras de larsis .
Nihil aliud in mundo nisi pugua adversis diabolum , 250 . Factus episcopus,55 . Schismaticus et haereticus, 61.00
Perpetua cum vitiis congressio in hac vita , 250 . Repugnat 60. Missi a Novatiano in Africam legali, 55 . Coruelun á
ul putamus in seculo diu vivere, qui pelimus regnum Dei cusant, ibid . Rejecli ostiatimet oppidauim discurton , N
velociter advenire , 210 , Mors non metuitur, sed opiatur, Novatiani miores et schisma, 73 . Comparatur simis , 3 .
25. Jors contemnenda cui Christus occisus est , 546 . Mo- p Ejus duces et protectores , 62. Quæritur quan lizrez!!
riendi conditio una, 218 . Mortem morien !o subigere, 55 , D oratianus introduxerit, 66 . Noralianus depingitur,
Morsomnibus communis, 170 , 171. Morientibus in intirmi Pseudoepiscopos creare conatur, ubi legitimi sunt etti.
late subveniendum , 77. Mors subacia tro ; bao crucis, 75 , 76. Apostolos suos mittit in civilates, 75 . rimalus
22.). Mors lethali poculo propinala , 184. Murs secunda, 23) . assamit, 151. Nov31ianus nemini succedens, 132. ltu 1
Niortalitas facit ut martyrium appelalur, 255. Mortalitas bis verbis : Quime negaveril., etc. Noratiani novibetri
servis Dui salutaris excessus, 253 , 74 . Nosalianenses rebaptizant quos a Catholicislilasi,
Morula , 15 . 129. Novalianus rebaptizat, ut apud se esse Ecclesia
Moysi terrie pluriini, 146
Motus antiquissimum .
baptisma, 134. Morses oravit pro
el nos bereticos fuciat, 130. Novaliani dicunt se cua di
lolatris non communicare, 74. Adulteri apud illos, 71,73
Hortantur ad poenitentiam el pacem negant, 75 .Aguez
peccatis populi, 187. Moysis lex cessavil, 278. Moyses im 'Trinitatem
petrare non potuit quod petiit, 187. Contemnitur ab ingra ut Catholici. 151.
tis, 230 . Superat Amalechi, 267. Novatus a Thamugade, 350 .
Moyses presbyter et confessor, 21, 32, 33, 34, 45. Pre. incendiumNovallis presbyter , 11. Carthaginc primum sciistasia
seminat, 63. Romom navigaus similia lui
shyter et martyr, 67.
Julcedo, 7. est, 61. Ejus scelera in pupillos, in viduas, in Ecclesia
Mulieres christiana quæ cullus munilanos amant, 191. in patrem el uxorem pragnantem , 65, 61. Ime
Mulier baptizansnon, 116 laceant, 318 . depositionein
. Mulieres in ecclesiaMuliebrem el excommunicationem voluntaria discrier
Mulier ornari non debetdebet Spoulariter
sæculariter, 517. ve
517 . Muliebrem ve ne precessit, 64. De Ecclesia divinitus pelli meruit, i
siem induere non licet viris, 101. Aibidseipso
.
damnatus, ibid . Damna ! sacrificantium non
Multiformes orbis ruine, 190.
Multitudinis consensus, 339. Multitudo numerosa delin Novellandus animus, 37. Novellus in annis, 16.
quentiunt, 190 . Novitius, 171.
Mundus esttemplum Dei,227. Mundus una domus in qua C Nuvitatis audacia , 179 .
boni et mali, 222. Mundus non est amabilis Christiano, 552. NUMERIA, 29 , 30 .
Hiec sententia mundo data est , uit oinnia orta occidant, Numerus nibil valet ad extenuationem delicti, 36 .
217. Haec Dei lex est, ibid . Minuitur quidquid in occidua Numidin provinciæ episcopi Carıhaginensis cobaret, 2.
devergil, 217 . Sex millia jam pene completa ex quo hoc Numidiæ episcopi, 99, 128 .
minen diabolus impugnat, 262. Primiseptem dies annorum NOMIDICUS presbyter, 48, 51, 52.
septem millia continentes, 269 , Mundus corruit non jam Nimmaria quantitas, 100.
seneclute , sed line, 236 . Mundus senuil, 216 . Mundus nu Nundinas illicite negotiationis, 20 .
tal, 236 . Deus ad vastationem mundi Angelos miitel , 223 . Nuptiæ Christi et Ecclesiæ , 108 . Nuptiarum lesta ini
Occ: sus mundi appropinquant, 90 , 110, 199, 217, 225 ,229, ba vitanda, 179 .
526 , 315, 317 . la mundi occasu hzereses magis pullulantes.
200. Deus corda luce veritatis tunc magis illustrat,
Predictie calamitates in fine mundi, 217 . Mundi unus 110est.
rector, 227 .
Munimentum saluritalis dominicæ , 78. Obba, 35 : .
Munxclus episcopus, 77 . Muunulus, a Girba, 331. Oblatio sanctificari non potest ubi Spiritus sanctos por
est, 112. Oblatio pro mortuis, 113. Offerre et Eucharistisia
Miquus editum Deo spectante, 214. Muneris dignitas , tradere,
317 . Munerarii, 24 . 19. Offerre oblationes eorum , 38 . Oferendi facut
Murmurandum non est in adversis ,232. tas non datur, 159. Offerre pro illis , 21. Offerebant preti
Murus fidei penetralus vulneribus orbitatis, 108 . in usus indigentium , 203. Offertur jouien eorum , 19 .
Musica canora, 256 . Obstetric'uin manus sepe fallualur, 102 ,
Mussilare , 222. Mussitandum non est inter adversa, 232, D . Obstinatio pravitatis hærelicæ , 6t.
30 ). Occidere nec nocentem licet, 95 .
Muzulensis episcopus, 334. Oclarum , 337.
Oculorum lineamenta depingere , 191. Oculos Dignin
fucare, 177 . Oculi adulterati, 182. Rutili atque depicu , ic ,
Nabla, 539. 178 . Oculi conspiciendo Deo digni, 179,
Odisse nobis non licet, 221.
Nabuchodonosor punitus, 91, 238. Oër, 337.
NAMPULUS episcopus, 99, 124.
NARICCS acolyihus, 49. :
OEtei ignes, 225.
Offectura erroris, 332.
Offocari, 69.
Natalis ab Oca , 537 .
Nativitas secunda, 2, 139. Nativitas spiritalis , 246 . Nali Oleam detruncat turbo, 218 .
vilis gralie spiritalis, 206. Nativitas spiritalis sine Spiritu Oleum in altari sanctificatum , 123 .
esse non potest, 115. Nativitas cælestis, 248, 259. Nativitas Opera bona a Christo præcepta , 241, Præmium operit
divina, 260. Nalivitas terrena exposita , 223 . tibus, 245. Supplicium sterilibus , ibid. Merita bonorum
Navis gubernator in tempestate dinoscitur, 232. Navis li operum , !60, 162, 174, 177 . Deum operibus promerer
beranda de locis periculosis, 102. Navis ecclesiasticæ salu 242. Vila eterna bonis operibus præstatur, 214. Opera
lis , 42 . Navium dominium et usus, 75 . justitie remunerantur, 236 . Misericordiæ merilis pedala
Naufragus liuci, 63. Naufragia Ecclesiæ , 82.Naufragia Deus
purgantur, 238 . Justis operibus peccata purgantur, 19 .
nelanda, 29. in die judicii præmium pro operibus et eleemosyub
Neapolis, 357. rediturus, 214. Preces solæ parum valent sine bonis 14e
Necessitas temporum ,[68. Necessitas persecutionis, 119. ribus, 238 . Bona opera sant sacrificia , 214 . Sacrificium d
 1121 RERUM ET VERBORUM. 1222
omni opere mundo, 162. Misericordes egere non possunt, A
21.
Operantes,210. Operationis obsequum , 50. Opera bona : Paconics, 102.
Jona et necessaria operatio, 100. Operatio salutaris, 260 . Paganorum infelicitas, 222.
= Operandum in abscondito , 317 . Operationis largitas , 203. Palabundi et errantés , 60.
Operatio dat largiter , 193 . Operandum factis, non verbis, Palabunda oves, 57.
327 . Operari etiam pauperes debent, 242. Quo plures sunt Paleas a trilico separare, 71.
liberi eo amplius operandum , 215 . Vituperantur qui metu PALLOR 226
, ,
inopie non operantur, 211. Steriles homines in ignem mit. Palmituim lapsus erratici, 1.
tentur, 210 . Pali non debemus Dei templa esse captiva
Po,
99 . Omnes libenter ac largiter subsidia nummaria redi. Lantil Pallationes perniciosa , 39. Palpare blandimentis adii
mendis captivis contulerint, 100. Seslertia centum millia vitae Christus
Panis, 108. est, 203. Panem unum faciunt grana
nummorum ex cleri et plebis collatione collecta , 100, No
mina singulorum subdit Cyprianus, ut pro illis oretur, ibid . multa
sudore et
Panis mero mixtus, 189. Panem edere cum
labore , 2.30 . Panis coelestis, 249.
Præterea nonnulli episcopi suo el plebis nomine conlule Papa Cyprianuis, 7, 26 , 27.
runt. Horum nomina adduntur, ibid . • Paradisus Dei lestibus floret, 346. Paradisi potus salu
OPATE, 130 . bres et salutares, 132. Paradisus patria Christianorum , 236 .
Optatus,76.Optatushypodiaconus, 33,39. Paradiso mors restituit Christianos el regno, 236 . Ad im
Oratio pacifica et simplex, 206.Orationis conditiones, 13, mortalitatem morte Transgredimur, 253, ad Christi sedem ,
14, 15 , 198 , 206 . Cur Deus non exaudit,, 17.
non esildi Impetrant ad
11. Impetrant regnorum calestium
Martyres el mors. .
claritatem venimus, 235. Vide
quod postulant qui in oratione vigilant, 214. Vituperantur
qui corde dormiunt, ibid . Qui se ij.si non audiuni, ibid B Paralylicus Evangelii, 156 .
Christus orandi forniam dcdit, 204. Oratio quam Christus. Parentibus obsequendum , 324 .
Parricidalia arma, 85 . Parricidalia verba , 80.
Deus docuit, 212. Facilius impelramus, si petamus Christi Parvula portata ad idola , 189.
oralione, 204. Amica el familiaris oratio Deum de sio ro PASCHE solemnia , 76 . Paschte dies, 144. Passeribus ali
gare, 201. Pater noster, id est, eorum qui credunt, 206 . menta divina jrestantur, 241. Passionis dominicæ exem
Quindo patrem Deum dicimus, quasi filii Dei agere debe.
mus, 207. Aliter orare , quam Christus docuil, non solum pla , 3 16 . Passionis dominice
Passionis
instar, 270. Passio Christi,
95 . Passionis corona non assignan
ignorantia , sed et culpa, 201. In oratione clomiuica cale . da est hereticis,corona,
294.
156 .
siis doctrina compendio comprehendilur, 205. Deprecatio PASTORIS sive Hermetis liber. ccxxiv .
alicujus nomine in eccl, sia , 115 . Cito ascendunt orationes Pastores per quos Dominica oves negliguntur et per
quas merita operum ad Deum imponunt, 21.4. Oratio inor eunt, 176 . Pastores veteres et novi, 279.
ficax sine operibus, 214. Privatie preces, 23. Preces cum cognoscendus estante Filium , 131. Pater et Filius
pluribus in sacrificiis, ibid . Oratio nobis publica el com . et PATER
Spiritus sanctus uuum sunt, 195, Pater nibil judical,
: inunis est, 205 . Oranduv pro omnibus, 15. Oramus pro 316 . Data191. non babetDeum qui Ecclesiam non habetma
trem. .Patrem
omnium salute , 209. Orandum pro lapsis ei pro stantibus, 316
44. Preces pro hereticis, 88. Christiani orant semper piro Patribus honor debitus, 135. Patrum affectus erga filios ,
frugibus terre, 225.Pro pace et salute civium , ibid . Oran
dum ne quis abstenlus procul remaneat a salute , 210 . Ho 169.Parienlis necessaria lapsis, 44. Patientia tenenda in
ris nocturnis uulla sint precum damna , 215 . Compulemus injuriis
noctem pro die , 215 . Christianis orandi spatia et incrementa , 327 . De patientia in adversis, 232. Christia
nis patientia cum Deo communis, 247. Patientia Dei
creverunt, 213. Mane orandum , ibid . Recedenle die , ibid .
Item nocte , ibid . Per totum diem orandum , ibid . Mane res est, 218 . Patientia Deidescribitur, ibid . Patientiæ co
orandum ut resurrectio Domini celebretur, 215)., Die rona, 260 . Patientia etlicit ut perseyeremus , 252. Palientia
Die re
re- C
cedente petimus ut super nos lux denuo veniat, 215 , Ado religiosa , 222. Patientiæ bonum , 137. Late palet patientiæ
ratores Dei olim tertiam , sextam et nonam in orationibus virtus, 253 . Patientia inceste turpitudinis , 4 .
celebrandis observabaul, 214, 215 . Continua prece opus Patriarchæ figuram Christi portabant, 250 .
est, 208. Orare diebus ac noclibus, 225. Cogitemusnos sub Patricium laudis est, 48 .
conspectu Dei stare, 20 í. Adversarius preces nostras a Patrimonium grande tentatio est, 176 . Patrimonio all
singuli studebant, 182. Patrimonium præponere
Deo avocat, 213. Placendum divinis oculis habilu corporis gendo 192, Patrinionii
Deo, fornora vinculum , 183. Patrimonium tuum
etmodo vocis, 201. Noluit Christus ut quis pro se lantun Deo 176 . Patrimo
176 . Patrimonii amor damnatur, 240 . Patri
precetur, 205. In sacrificiis non renvilande preces , 205. Deo fanora,
Petitio modeste Deo comweudanda , 203, Precatio cum dis monium plus amare quam Christuni, 243.
PATRIPASSIANI, 130 .
ciplina quietem coulinens et pudorem , 201, debet non vo Patrocinantes pænæ . 344.
cis sonus, sed animus et seisus orare, 215 . Pacla sarcinatijx ,
52.
Orbis æreus in acrem jactalus, 242. Paulus in tertiuin cælum raptus, 273 . Pauli apostoli lo
ORDINATIO clerica, 46 , 114 , 159. Ordinatio vicaria , 148. cus explicatus, 133 . Pauli apostoli humilitas, 10."
Ordinationum clericarum ralio , 16 . Ordinario succedanea, · Paulus ab Obba. 335. Paulus martyr, 50, 32. 40. Paulus
In ordinationibus
155. Clericos clerus consulitur, 4.), item plebs, habuit pullos edaces, 226 .
ibid . ordmat Cyprianus cuicollegis, 46 , 47 . Exas Pauperes pascendi, 214. Pauperum cura commendatur ,
minabal Cyprianus omnia que esse debent in iis quae ad 49, 50 , Pauperibus siantibus major cura et dia
9, 10 , 13,
clerum parantur 55. Alates et conditiones etmerita sin recilo prestanda, 30 . Quiab Ecclesia aluntur frugalioribus
gulorum discernuntur, ut digni ad ecclesiasticos gradus cibis contenti sint, 101. Corban in ecclesia, 242.
promoveantur, 51. Exspectanda non sunt humana leslie . Pavor , 226 .
monia , cum præcedunt divina suffragia , 46 , Sabinus in loCD Pax dala a martyribus, 26 , 27 , 28 , 30 . Pax persecutionc
- D . pejor,
cum Basilidis substilulus de universe fraternitatis sullra . 188. l'ax captiosa , 55 . Pax vera false pacismenda
gio , el de episcoporum qui aderantaut scripserant judicio , tulant,ció fallitur , 85, 86 . Pax irrita et falsa , 186 . Pacem si pos
119 , vid . 68. Quenan ordinatio justa et legitima 118 . Ordi. arma deponant, 88. Pacem subdole pelere, 78 . Pax
natos ab hæreticis recipi ut laicos decernitur , 330 . Nulla necessaria est fortibus, 77. Pax temere non danda,21,
ecclesiastica ordinatio , ubi non est Ecclesiic unitas , 68 . 22, 36 , 37. Falsa pax dantibus periculosa, nihil aecipien
Ordinatio hæreticorum rejicitur, 128 . libus profutura, 186 . Pacem Ecclesiæ ne perdant, marly
Ornatus impudicus, 176 . Pudicilia etiam in cultu et or tur, sanguinem
res fundunt,41, Pax non deliciis , sed armis da
nalu posita, 174 . Expugnata mendacio facies, 178. Manns 78.
vinculum Pacis
, 257.etPax dominicavinculum
concordiæ
, 137. Pax aciesdominica
, 129.etPacis habent
Deo in 'erunt, qui quod ille formavit transfigurant, 178 . flores suos, 18 . Salvo pacis vinculo
Tunc lantum in carne gloriandum quando crucialur, 178 . 129. Stephani antecessores cum Alris pacem servaru varietas sententi arumnt,,
Pretiosus cultus quarum pudor vilis, 178. Non inſerenda 144. Pax habet coronas suas, 260. Pax Ecclesiæ reddita ,
auribus vulnera . 178, 179. Non deflet amissunt indumene 181. In credulis elperfidis impossibilis videbatur, ibid . Pa
Lum Christi, que preciosa veste induitur, 191. Malum præ cificos esse oportet Dei filios, 203.
SI
m ſuturorum flanimeicapilli, 178 . Peccatum incredulitatis, 230. Peccatis jura consensere,
Ostensiones, 121. Ostensiones crebræ et assidue, 77. missio 5 . Peccato suo unusquisquepassionetenelur, 75 . Peccatorum res
Oves Christus appellat gregem suum , 259. Oves cocci onuia ,remilluntur 150 . Peccata omvia purgare, 72. Peccata
neas ant purpureas non fecit Deus, 177. in baptismo, 32, 155 , 325. Peccatorum
remissio non dalur nisi in Ecclesia, 123, 127. Peccata mor
Ozias lepræ varietale maculatus, 200. tis, 148 . Peccata mortalia , 323, Peccatorum gravium enu
meratio , 230. Peccatum schismate majus esse non potest
1223 INDEX
12). Peccatum originale, 99. Sordes contagionis antique, A origo abimo incipiens, 195. Soli Petro Christusdint:dr.
180 , antiqua serpentis venena, 257. Vulnera qul Allan cunque ligueris, ele., 148 . Petrus unus pro omuibia kama
portavil , 257. Peccaluni omnes habemus, 319. Quotidiede lur, et Euclesie voce respondet, 85, Petro Christus ning
linquimus, 207. Opus est nobis quotidiana sanctilicalione, suas contendat, 176 . Petri confessio de Christ , JTA. Pe
207. Quotidie peccamus, 221. Quotidie deesse non potest rus Christum negavit, 357, 360. Petrus Suscitat Tata
quod peccelur, 215 . Nemo sine peccato esse potest, 258, 259. Petrus et Paulus apostoli , lik. Petrus et Page
Superbus aut stultus qui se inculiarum dicit, 258. Sine cognoverunt in Urbe, 366 . Petri apostoli locus enian
aliquo conscientiae vulnere esse non possumus, 258. Nemo 154. Peiri predicalio , 30 ) . Petri cathedra, 86, 148 .
sibi quasi innocens placeat, 211. Non desunt sanatis quæ - successio , 148 .
dan postinodum vulnera, 258. Aquam ignoranter el sim PETRUSab Hippone Diarrliptorum , 357.
pliciter in sacrificio offerenti polest de indulgentia Domini PHARAONIS excmplum , 157. Pharaonis durissina 9
Venja concedi. Secus post admonitionem , 109. Christus in - tus, 266 .
Struit in fiturum , de præterito ignoscit quod simpliciter Pharisei el publicani discrimen, 203.
erralum est, 110 . Peccata remittendi potestas Apostolis PHILIPPCS diaconus, 132.
concessa , et ecclesiis quas constituerunt, 118 . Non quasi Philosophiam prædicare, 73. Philosophie dururi pe
a nobis remissionem consequantur', lit. Non posse in Ec- sumptio , 71. Philosophi palientia falsa , 27.
clesia remilli ei qui in Deum deliquerit, 314. Solus Chri PHINEES placuit Deo , 132.
siis polest dimittere peccata in ipsum commissa, 187. Piccs, 220, 226 .
Nulla venia delinquere post cognitum Deum , 173. Vide Pignus vitæ , 69.
Pienitentia . De peccatis alia Christianorum et laicorum Placendum Deo, non hominibus, 319. Placitorun can
sententia , 70. Peccatores obstinati, 192. Peccans publice 67.
objurgandus, 325. Plaga perspicua facile curatur, 238.
Pectoris ererii et seminudi inverecunda jactantia in phi- B Planyeusmisericordiam provocat, 75 . Plangedia
Josophis, 217 . Pectori suo admovere carnilices, 2. 7. Pec " milus admiltendus, 73 . Plangenlium lacrympe , Ti.
loris clausi latebrit', 130. Pecioris obstinala feritas, 315 . Plasma divinum , 101.
Pecunia manciati, 185. Pecunia non appetenda, 322. Plastica Dei aduiterari non debet, 178 .
Pecuniæ captivus et servus, 211. Plato agnovit unum Deum , 236 . Platonici, els tipo
Pedes feliciter viucli, 159. Pedes calceati, 95. Pedes tre et filio aliquid senseriut.
Apostolorum cur lavit Christus, 219 . Plebs sacerdotibus in periculo juncta , 95 . Plebis
Pejerare , 183. incorrupla majestas, 88 . Sanctissima et amplissis polio
Pejerarium , 30 . romana, 89. Plebis præsentia in synodis, 19 , 22, 23, 2 . 2,
PENATES victi, 226 . 28, 36 , 39, 43 , 55 . Conciliuin præseple plebis max 1
Pentecostes, 357. Pentecostes dies,
Peregrinorum cura commendatur. 19 .
366 . le , 329. Plebem Cyprianus non numeral inier eos 46
dicarunt
Pertidie et fidei nulla potest esse societas, 89. Perfidia Cyprianus,in 11.
concilio , 87 . Siue plebis consensu nibile
discordans non tenet unitatem , 197 . Perfidia porna , 199. bus clericorum , Plebem consulii
45 , Stantium Cyprianus
plebi pro fideinetordinati
linote 9
Perfusi iu baprismale, 156 . honor est habendus, 23. Omnis actus populo insinuak
Periclitantium dolor , 99 . Nemo diu luliis est periculo Plebs obstat ne protervi recipiantur , 87 . Pleie przy
proximus, 103. eliguntur sacerdotes, 118. Ipsa præseule vel deler
Persarum regnum , 226 .
PERSECCTIO Christiani nominis ob calamitates publicas, malorum
Plebs
crimina, vel bonorum merila prærlica uur , 1
1 46 . Persecutiones prædictie , 90 , 263, 268. Persecutionis illicilo immunis non est a contagio delicti, qui in se poden
episcopalui
causa discipline in pace corruptio . 182. Persecutio venit præposito peccatore consentit, 118 . Separare
quem episcopi se dete:
keposuerunt, itd. 1
ob peccata , 13 . Tormenta venerunt, dum quidam ob con - Pluriæ iudiscretae justis el jojusiis , 248 .
fessionem superbiunt, 13 . Persecutio a domesticis inimicis Puna inde capit unde carpit el crimen , 189 .
non minus coronat quam ab externis, 80. Unus ex Macha- u Poculum martyris, 78.
kuris peccatis suis adscribit, quod persecutionem palialur, POENITENTIA de pectoribus excussa est, 186 . Puerto
270 . Deo dedit quod postmodum vindicaretur, ibid . Perse tie via , 67. Pænitentiae simulatio , 71. Paniteolia nero
cutiones fiunt ul probemur, 228 , 263, 267. Persecutio orta ria lapsis, 85. Penitentia crimineminor nou sit, 19. Pre
uit jacentem lidem Deus erigeret, 182. Exploratio potius niteniia lapsorum fovenda ,39. Diu traheoda, 67. Quae
fuit quam persecutio , ibid . Persecutio exoria ut appareat probetur, 37. Veri poenitentis nolx , 25 , 37, 38, 191, te
que sit Ecclesia, 97 . Persecutio est examinatio pecioris Punitentiæ fructus, 224 . Pænitentia coiroboralare
nostri, 15 . Persecutionis melu nemo terreatur. 92). Per .
secutionum merces, 272. Persecutionum fructus, 91. Quid lendum certamen , 193 . Verus panilens factus ad fata
de eo boni sentias, quem persecutio iſsa non reformavil? fortior per dolorem , 195 . Vera pauilenija na sa
188 . Nisi processerit pugna non potest esse victoria , 232. niam meretur, sed et coronam , 193 . Pænitentia mula sa
Spesmajor in bello , 267. Nulla excusatio homini pro Chri est, 224. Pænitentibus Dominus indulgentiam pollit,
72. 73 , 75 . Tollitur poenitentia si poenitentiæ fructus it
slo non pati, 265 . Ultro nemo se offerat persecutioni, 160. terci, ilur, 75. lu Ecclesia gladio spiritali contumaces
l'ersecutor credere cogitur, 318 . Quidam ad vindictam cantur, dum de Ecclesia ejiciuulur, 103 . Intercedesli -
suam nimis properant, 2.)3 . Cousiderent quia necdum vin . quo graviore delicto abstinentur fideles , et a Christiar.
dicatus est ipse qui vindical, 25 ), Persecutio non per totum separantur, 209. Penitentia libellaticorum ponti
mundum , sed localis, 146 . Fratrum ruine per loium pene pore puenda, 70. Poenitentia redeuutium ad Ecclesiam , 360
orbem , 34 , 36 . Adhuc cadunt, 45 , ruina per tolum orbem , Paenitentibus manus imposita, 127 . In concilio o 14
Át. Maximus
183. numerus adadprima
Citro cucurrerunt . ibidinimici
forumverba prostralus,
. Rogierunt ne sensione solum , sed etiam comminatione decreta ani
dillerrentur, ibid . Hortamentismuluis Isi . tia,83. Adversus eos quisine pæoileutia pacem comedeti.
in exiliun impulsi,
ibid . Amor patrimoniimullos sacrificare adegil, 184. Ex - D 83, 86.
ulorandæ fidei præfiniebantur dies, 182, dies negantibus Paenitentiæ tempusmachis conceditur et par dator. ?
prestitulus, 182. In persecutione Decii tormenta post exis In delictis idololatriaminoribusagilur ['ænitentia insol
lia venerunt, 46 . Causam Novaliagere no sivit persecutio, pore, 18, 21. Panitentia plena , 77, 97, 105 , 191, 199. Po
61.PERSEUS
Perseculio sub Valeriano, 165.
episcopus, 84.
nitentiæ subjecti libellatici, 190. ltem qui vel de som
cii vel de libelli facinore cogitaverunt, 189. De ma 140
Perseverantia
Vide Gratia .
fidei, 6 . Perseverandum in lide, 263 , 266. que manus ejus ad sacrificandum tenentibus non corri
sil, 27 . Pænitentia plena virginibus corruptis, 105. Leur
Personam Deus non accipit, 98 . pænitentia iis quæ depreheosæ cum masculis, sed integr
Persuasio noxia et venenata , 192. reperle sunt, 103. Graviore censura ejiciantur, si cel
Pestes bæreticorum , 130. Pestes et lues (idei, 197. Pes. Carthaginiensi
eisdem sub eodem tecto habitaverint, ibul. In ancier
tis descriptio , 232, 233, 343 . placuit lapsis in exitu subveniri, 71. Livino
l'elra veritatis christiane, 148 . laticos interim admitti, ibid . Merito trabitur longiasi
PETRUS rationi legitimæ , quam Paulus vindicabat. facile nitentia, dum adest quies, 77 . Secus instante persecute
consensil, 127 . Non dixit se primatum lenere et obtempe- ne, ibid . Lapsis inter crucialus cito venia concedi for
rari a novellis et posterioribus sibi potius oportere , ibid . 183. His poenitentia per triennium inchoatum sulit
Petro primum Dominus dedit potestatem ligandi et solven potest, Lapsis
76 . postea confitentibus pax datur, X .
di, 131. Super Petrum Ecclesia fundala origine unitatis, jurgalur Therapius episcopus ob pacem ante tem us ( *
123, 127 , 131, 132. Ecclesia super Petrum ædificanda , 123, cessam , 98. Pax tamen data non aufertur, ibid . Deus sit
Petrus Ecclesiæ nomine loquitur, 123. Petrum Dominus quid faciat de iis qui ante impletam pænitentiam nori
primum elegit, el siper pum Ecclesiam ædilicivit, 127 . lur, 45 . Sine pænitentia recipiuntur confessores schise
Christus ex Petro unitatis originem iustituil, 131. Unitatis lici, 61. Pænitentiæ se submillunt episcopi, 119. Cariato
 RERUM ET VERBORUM . 1226
1225 agendam A Proscriptionis
concilium decrevit lapsos episcopolis adhonore
zinense iam formula, 122. Proscriptionis onus, ibid .tæ-
bonitent posse admitti, seda sacerdota pro- Prostituere gentilibus membra Christi , 183 . Prostilu
Diberi, 120 . Idem decrevit Cornelius cum omnibus omninoo vocis audacia, 5 . - Proleclio corporis eta sanguinis Christi ,
o
episcopis,120 .Deposit ob idololatriam episcopo commuui 77 . --- Protectum latus, 6 . - Provinci latius fusa , 59.
aica instar gratice , 119. Deponendus vel abstinendus dia- Psalmi in conviviis Christianorum , 7. — Publica est nobis
Conus si perseveret in contumelia adversusepiscopum , 115 . et communis oratio, 206 . - Publicani et pharisæi discri
l'rophimus episcopus cum plebe rediens, laicus communi men , 203.- PUDENTIANUS a Cuiculi, 236 . — Pudicitiae te .
at, 69. Pænitentia machis negata sub Cypriani anteces norem glorie sus serval, 72 . -- Pudor vinculimaritalis.
oribus, 72 . Pænitentiam non agentes prohibiti a spe com 100 . — Puerorum virtusmajor ætate, 160. Pueri martyrio
municationis et pacis, si in periculo coperint deprecari, coronati. 164. Puerorum perdendorum magister , 101.
15 . Minatur Cyprianus quisquis se Felicissimo adjunxerit, Pulli edaces, 226 . - Pulpitum , id est tribunal Ecclesiæ , 46 ,
ndi, 328. coronantur alii opponuntur,
eum Ecclesiaet non
posteain redire carecaturum
communi
communi non posse ponm 48.PURGATO
Ecclesia
, 51., 55Ad. Anxie protege
- PupilliRIUM . His qui statim
m
lerat Cyprianus quirecipi et admittiin Ecclesia debeant, qui ad veniam stant et solvunt novissimum quadrantem ,
35 . Reluctaliir plebs quolies inemendabiles ad Ecclesiam 72 . Hi pro peccalis longo dolore cruciali emundantur et
remean purgantur diu igne, ibid . Pendent in diem judicii, ibid . Io
t, ibid .sacramenti necessitas, 122. Reus sacerdos, die
Pænitentiae judicii pluribus proderunt merila martyrum et opera
si bonus miles, dum fugit , sine pace et communicatione justorum , 187. Apostatæ et desertores, nec si occisi pro
decedat, 78 . Penitentiae sacramentum morientibus admi- nomine fuerint, admilli tunc poterunt ad Ecclesiæ paceni.
nistrandum , 8. In infirmitatis periculo apud presbyterum 73. Sacrificium pro dormitione alicujus, 114 .
quemcumque præsentem exomologesis facienda, vel apud Purpuram non induant Christianæ , 177. Purpura Agni
Diaconum , si presbyter repertus non fuerit , vel urgere per quem redempti sumus, 262. Purpura in imagines cur
exitus cæperit, 22. Multi in ecclesia Arelatensi excesse- prit, 348 . - PUSILLUS a Ləmasba, 337 . -- Puteus aquæ vivæ ,
runt sine pace, 116 . Nullus pænitentiæ locus postmortem , B 152. - Putramina, 87. Putraminibus amputalis, 186 .
221. Hic vita aut amittitur aut tenetur, ibid . Soluta in ter 0 1
ris solvuntur
sio facta per sacer dotes 77,
in cælis, Domi148num
apudvide grataactio
. Satisf est,et191.
remis
S3 . De quantitate propria sumplus suggerit Cyprianus , 49.
cerdotes quidquid faciunt pro vero pænitente , id Deus in -- Questionum probantium lela, 347. Quæstio durissima,
acceplum refert, 193 . Pænitentes recipiuntSpiritum Patris 353. 16, 17 . Quæstionum tormenta , 220. — Quietus a Baruch ,
cumPOLIANUS, accipiunt,
pacem 158, 78 . - QUINTIANUS, 31. - QUINTUS episcopus , 77 , 117 , 124 ,
163. Polianus a Mileo, 332.---POLYCARPCS 126 , 128 , 129. Quintusab Aggya, 336 . Quinlus presbyter ,
cpiscopus, 77 , 117 , 124. Polycarpus episcopus Hadrumeti 66 . - QUIRINUS, 161, 162, 274 .
nus, 59. Polycarpus ab Adrumelo , 330. - POMPEIUS episco
pus, 35, 56 , 59. Pompeius Sabralensis,337 . -- PomponiUS oris armata est, 189. -- RACHEL lypus Ecclesiæ ,
episcopus, 77, 102, 117, 124. l'omponius a Dionysiana,333 . 281.Kabies
- Radix Ecclesiæ catholicæ , 59. - RAHAB, in qua præ
- - Pontifex honorandus, 81. - Pontius PILATUS Syriam pro formabatur 196 . Rahab typum portabat Eccle
curabat, . non potest scindi, 196 . Populus christia sice , 153. - - Ecclesia,
Populus228Christi Ramus fractus germinare non potest, 195 .
155. Populus Rapacitas majorem famem facit quam siccitas, 219. Rapiva
nus Christo pani
Daluradunatus in calice comparatur,
cum dominico vino aqua miscelur, 108.adu
Po cruentæ , 220. — Rebaptismus Novatiani, 150 . Rebapli
pulus totus unum sumus, 206 . Populi frementis impetus, zare dignum non est, 167. - Reclum te Deus fecit, 221. --
majestas nominis, 314 .---- Redditus luos di
76 . Populus perditionis ac mortis, 244. Populus peccator Redamyliatur
cum Deo, 241. - Redemptoris imperio parendum , 173.
non potest esse filius Dei, 207. Populi duo prædicii, major vide
Redimenda fralrum membra, 99. Rediii quod polest non
et Portenta
ninor, 280 . . 220. - Porticus vitea, 1. - Possidere timetur,
coluntur, 5 . - Redintegratio fraterna, 65 .---Refrenala aqua
se credent quipossidentur, 185. - Potestas gratiæ cales. Crum agmina, 313. - Refrigerium flamma dederunt. 161.
lis, 149. - Præcepta divina non sunt impossibilia , 97. - Refrigeria paravit Deus, 44. - Regeneratio cælestis, 148.
• Prædictiones mulieris a dæmone correptae , 146 . - Prælium 1 .19 , 225 , 260. Regeneratio lavacri salutaris, 147. Regene
gloriosi certaminis , 67 . Praliantes Deus speclat . 93 . ratio Secundæ nativitatis , 147 . Regenerationis lavacrum
Prepositos superbo tumore contemnere. 183. Prepositi 139, 140 , 249. Regeneratio divina, 136 .
sine ordinationis lege constituti , 197 . --- Prærogativa com Regnum Dei nemo potest habere , nisi sit baptizatus",
municationis, 40. - Præsligiæ fallaces in excusatione, 43. 314. Regnum Dei nobis repræsentari cupimus , 207.
Præstigiæ dæmonum , 221. - Præsumptio philosophiæ du Regnum Dei esse cæpit in proximo, 229. Regnum Deinon
rioris, 71. Præsumptio damnata , 133. - Prævaricatores ver est in sapientia mundi, 324. Regna sorte variantur, 226 .
itatis , 132.- Precalio cum disciplina, 204.Precum tuba, 44. - REGULƯs auspicia servavit, 226 . - Religio vera el divina
Precem facere in sacrificiis, calcatur, 339. Religio vera non coguoscilur, 217 . - Re
25 . in clero, 48, 49. Pres
Presbyterisedent cum episcopo missa peccatorum
Remissio , 99, 131,in 133, 134, 135, 150, datur
237, 249
nisi,
byteri vocantur sacerdotes a Cypriano, 49, 53. Præpositi in262. peccatorum baptismo, 155 . Non
· vocantur, 13 , 20 , 21, 29 . Presbyteri et diaconi commen 191, Remittendorum peccatorum potestas, 148 . -- REPOSTUS,
Ecclesia , 125 , 127, 154. Remissio facta per sacerdotes
doceresibi
datas debent, 19, 20 , debent,
oves fovere 21. Confessores
21. Presbyteris assurgendum , 325et.
regere schismaticus, 52 , 84. - RESURRECTIONEM Christi quidam
Preshylerii honor designatur nonnullis lectoribus, 48 ; ea discipuli credere nolebant , 360 . Resurrectionem Domini
dem divisio mensurna ac presbyteris, ibid .Numidicus pres- mane celebramus , 108. Resurrectio nostra Christus est,
208 .Resurrectio mortuorum , 315 . Resurrectio carnis, 131.,
byter adscribiturnumero presbyterorum Car:haginensium Resurrectionis
19 . Presbyteri, sede vacante nonnulla , ad electionem epi spes , 168 . – Revelationes, 14, 15 , 19, 20
scopi servant, 29, 43 . Quinque presbyteri reditum Cypria . 38, 47, 77, 79, 96 , 234. — Rivus a fonte præcisus arescit ,
nimorantur, 53. Quidam presbyteri tolum sibi vindicant, D 195 . Rivi plurimide fonte uno, ibid . -- RoGATIANUS diaco
18, 20 . Presbyteri temerarii causam acturi apud episco - nus, 142, 144, 147. - Rogalianus episcopus contumeliis a
pum et clerum , apud confessores et plebem , 19 . Presby diacono vexatur, 112. Conqueritur apud Cyprianum , ibid .
leri temerariiinterim probibeantur offerre , 19. Presbyteri Rogalianus episcopus, 77, 117 , 124 .Rogatianus a Nova , 336 .
et diaconi qui ab Ecclesia discedunt, redeuntes laici com - Rogatianus presbyter, 11 , 49, 51, 52. Rogatianus presby
ter gloriosus senex , 163 , 165 . - ROGATUS episcopus, 77 .
redeunt , 129.
municant, Presbyteriforis,
128 . Ordinati laici communicant,
et diaconi cuni-
integritati et con --- Rogidissidentes, 227. Rogi pecorum , 220 , 226 .
linentiæ præesse debent , 103. Presbyterium contra Roma præcedere debet Carthaginen , 64. Romana Eccle .
sia est Ecclesia principalis , 86 . Excubat pro omnibus, 8 .
here, 60. fiunt ut probemur, 263 , 267 . Pressuræ gen
Pressuræ Romanae sedis auctoritas , 14 . Ex Romana Ecclesia origo
unitatis . 86 , 123 , 131. Cleri Romani litteræ per totum
127 . 164.
lenere,, 161,
lilium - Primatus amisit Esau154.
suos assumere,
- Primatum Primatum
, 25 .--- PRIMITIVUS
presbyter , 55. - PRIMUS episcopus , 117 , 124. Primus a
mundum missæ , 67. Stephanus successionem Petri tenet.
148 . Per successionem cathedram Petri habet, ibid . Basi
Misgirpa, 339. Primus schismaticus, 62. -- PRISCA socia lides, depositus, ad Stephanum papam confugit utrestitus
Mo-ntani, 145, - PRISCUS episcopus, 72. - PRIVATIANUS , 76 , . tur, 119. Negat Cyprianus Sabinum illi substitutum deponi.
77 , Privatiаous a Sufelula , 332. - PRIVATus Lambesitanus , posse , ibid . Romani maximum crimen ducunt a laudibus
11, 48 . Privatus a Sufibus , 332. — Procella non subvertit Apostoli degenerare , 12. Ad Romanos perfidia non habet
robustam arborem . 197 . – PROCULUS episcopus, 99, 124. accessum , 86 . Romana Ecclesia stat fortis in fide , 7 . Qui
Proculus -- Proditores280. dam lapsi, ibid . Romæ martyria priusquam Carthagine per
pheta aliuspejerans, 226 .promissus,
sicutMoyses unitatis, -- Pro
152.figuram
Propheta tormenta consummata sunt, JJ. Apud Romanos disciplinæ
Christi portabant, 250. Christus adventum suum per pro - severilas, 42. Romaninon observant quædam velcra iusti
abelas prælocutus, ibid . -- Propositum continentiæ , 72 . - tuta , 144 . Clerus Romanus floreuussimus cum episcopo
39
PATROL. IV . S. CYPRIAN ."
1227 INDEX
præsidens, 89 . Cyprianum papam et fratrem salolat Clerus A bis a quibus bene fit, 100 . Lapsorum conscientiasat
Rom ., 40, 42, 44. Lilleræ cleri Romani iu Siciliam , 13; manu sacerdotis purgatur, 186. Offerri non debetsee
miltuntur Cypriano , ibid . Clerus Romanus deliberat cum lapsorum , 19. Sacrificium pro dormitione, 114.Samuti
episcopis, 45. Major necessitas clero Romano difference pro martyribus, 47. Ob eorum commemorationem ,1.0.2
lapsorum causæ , quia episcopum non habent, 43. Placet daurdiviles ia dominicum sine sacrificio veniunt, e.
elero Romano consilium Cypriani de lapsis in concilio tem de sacrificio , quod pauper obtulit suneat, in
tractandi, ibid . Evangelii plenus vigor in litteris eleri Sacrificium Deo majus est pax nostra el fraterna rege
Romani, 32. Laborantem Cyprianum adjuverunt , ibid . 211. Sacrificium vetus et novum , 280. Sacrificiade
Romana Ecclesia laudata , 94. Romanorum lides laudata, 86 . pedita, 159. Oblatio sanctificari non polest, ubi SE
- Romanos geminos non capit unum regnum , 227 . Roma sanctus non est, 112. Falsaet sacrilega foris TBCIA,
norum dii vernaculi, 226 . Romaniregui initia, ibid . --- Ro Sacriticia sacrilega, 111, 115, 152. Sacrificandi ketua
MCLUS circenses primus consecravit , 340 . Romulus parri vindicare , 200 . Sacrificia malorum non sunt acelehadi
cida, 226 . Romulus deus factus, ibid . -- Rosæ non desant 328 . Sacrilicia falsa, 200. Sacrificia falsa ac sacrileg a
Ecclesie, 18. — Rubigo pectoris, 257. - Ruclape erapu Sacrificia illicita, 43.
lam , 111. -- Ruclu suo vivere , 102. - Rucuma . 335 . --- Sacrificia funesta Sacrificatidifferuntales
, 93 , 190.
RUFFINCS diaconus et confessor, 34, 45. - Ruina una sufi ticis, 70. Sacrificatis communicare,69. Sarbiew Detail
ciat lapsis, 51. Ruinæ fratrum , 43 . Ruinæ multiformes or 31, 87. Sacrificiis illicitis maculali, 77. Sacribcta
bis , 190. - Rusiccade, 336 . – RUSTICCS presbyter, 146 . proposito celebrare populus jubetur, 82. Sacrificia a
Rusticus agrum colat, 75. - Rutili, 52. 510. Cibi illiciti de sacrificiis, 271. Sacrasacrilegi
S Sacrilegis contactibus manus et ora maculata, 24.
Sæculum non 200
SABINUS episcopus, 117 , 119 . -- Sabina , 31. -- Sabino- appropinquans. est . amabile
- - SaginaChristiano, 352. Seal
largioredistentus
rum raplus, 226, 340. — Sabrala, 357 . B givati et pasti, 3 . Saginali in sæculo, 101. - Sabrala
Sacerdotes Dei et Christi , 72. Sacerdos vice fungitur, redimendus histrio , 101. - SALOMON perdidit gtitvo.
109. Agere pro Dei sacerdote, 111. Sacerdotes Deus facit, mini, 201. -- Salus non est oisiin Ecclesia,lis, in
68, 121. Quantus honos sacerdotibus debeatur, 81, 122. lus nostra in baptismate constituta, 360. - Saltstilar
Sacerdotes viodicantur a Deo, 113. Debent esse integri et tulinus, 3. - SALVIANUS a Gazaulala, 337. Samei,
immaculati , 128. Debent esse humiles, 121. Adversus sa maritanorum civitas, 154 . - SAMCEL fuittypusCasu,2
cerdotes qui stipes et oblationes et lucra desiderant , 111, - Sancti de nostra salute solliciti, 236 . Rogat laricia
Portio sacerdotum minime succumbentium , 120 . Sacerdos Cyprianis , ut pro se invicem orent ; et uterin un.
in consacerdotis sui laudibus tamquam in propriis gratula dignatione prircesserit, pro fratribus apud Dreinen
Tur, 94. Sacerdotibus sacrilegus irascitur, 188 . Sacerdos ceur, 96 . Orat virgines Cyprianus ut pro se potru,
sacrilegus, 118. Sententia multorum sacerdotum cousilio cum coronari corperint, 181. Sauctorum feliatan :
ponderata, 77. Sacerdos occidipotest, vinci non potest, 88 . plo . 319 . Sanctorum caelus, 44.
Sanctilicalio lavacri vitalis , 173. Sanctificare benes
Sacerdotii sublime tastigium , 68. Qui sacrilega sacrificia
idolis fecerunt, sacerdotium Dei sibi vindicare non possunt, non potest aqua sula, 139 . Sanctificati suniusin Lupine,
111. Sacerdotii vigor in presbyteris et diaconibus admo 207, sanctificari salutari Baptismo , 155. — Sap .
nendis, 24 . Sacerdotii concordia , 137, 142. Sacerdotia illi 29. Sanctum Domini, id est Eucharistia , 186,189,19,**
cita , 148, 132. Sacerdotalis gravitas , 36 . Sacerdotalis loci chino ducere in lupanar, 341. Sanctum tenere mia s
religio, 140 . Sacerdotalis auctoritas, 88 , 113. Sacerdotium scientiam , 216 .
unum , 53. Sacerdotium vetus et novum , 280. Sanguine Christi redempti sumus, 173. Sanguisie.
SACRAMENTUM , 44. Sacramentum unilatis, 152, 153, 195, 105. Sanguis Christi non est aqua, 104. Sanguien dem
196 . Sacramentum et devotio militis Dei, 16 . Sacramen - ris Christi protectio , 77. Sanguinem Christi quator
tum militis, 365 . Sacramentum divinæ mililize , 140 . Sacra re, 90 . Sanguinis baptismus , 136 . Sanguim nie &
menlum fidei, 43 , 519 . In sacramento fideles, in vitæ actu cælum , 346 . Sapguinem nostrum Deus non desher 2
Sacramenti mei memor, 185.
graves, 339 .Sacramentum Sacramentum
so C medico
Sanguis, 71.
manabat pro fetibus, 185 . – Sani bat
salaris, 159. veritatis, 133. Sacramentum -- Sanitatis obductæ cicatris, JJ!.- Spiele
litæ prædicationis , 1 46 . Sacramenta coelestia, 139 , 141. tia mundi non est regnum Dei, 324. Sapientia veraque,
Sacramenta occulta , 161, Sacramentum Ecclesie Christi , 247. - Sara sterilis maler Isaac, 281. - Sarciua demet
148 . Sacramentum unanimitatis, 80. Sacramentum Trimitas dio exuenda, 102. - Sarcinatrix , 52.
tis , 215 . Sacramenti Evangeliciunilas, 65. Sacramentum SATISFACTIO . Lapsis redditur pax ob iteralam cu
divina traditionis , 142. Sacramentum Christi, 183, 274. nem , 28 . Ob martyrum praerogativam et al. ,2 .
Sacramentum calicis, 189. Sacramentum Ecclesiæ catho Venia petitur ob suscepios confessores, 9.Lapsi palsu
lice , 72. Sacramenta dominicæ orationis , 206. Sacramen Deo precibus et operibus suis satisfacere, 18. Per op
vite , I213.
tumSACRIFICI Sacramentum auctor
Paschæet, 196 . , 104. Cur pos et sacerdotes Domino satisfacere debentlapsi,id.**
nostri Christus doctor stis operationibus Deo satistil, 238 , Satisfactionibus et
Christus vespere obtulerit, 109. Sacrilicia divina cum Dei cata redimuolur, 85 . Deus non voce sola, selles
sacerdote celebramus, 203. Sacrificia indesinenter offerun lacrymis placandus, 13. Pro peccatis satisfacienden, ,fe
tur et in pace et in persecutione , 124. Sacrificia Dei quoti Christum Deo patri satisfaciendum , 15. Satislacionin
die celebramus , 78. Sacerdos dicit : Sursum corda : respon continua, 55. Majus delictum peccasse nec salusta.ee
det plebs : Habemus ad Dominum , 215 . Dominicæ hostiæ Satisfactionis viam claudere, 192. Tres pueri,elsi Dada
veritas, 200 . Christus hoc idemetobtulit quod Melchisedech , conscii, Domino satisfacere non destiteruul, 1
105 . Seipsum primus obtulit, hoc fieri in sui commemo SATIUS episcopus, 77, 117 . - SATTIUS a Siciliana,
rationem præcepit, 109, Sacrificio celebrato parlem ausus - SATURNINOS, 29, 31, 32. Salurninu tus rnepiscopis,
SaSaturninus inus ab Aritzia
est accipere, 189. Oblatio et sacrificium nostrum respon - 124 . Saturniuus a Thucca , 355. 03). — SA TU RNCS go
dere debet passioni , 107. Passio est Domini sacrificium 356, Saturninus a Victoriana , 30 ).imp—riSATURN mere. in.-lo
quod offerimus , 103. Melchisedech panem et vinum offe- D Jove, 2:25 . Saturnus docuit literas imprimere. u r i s
d acolybis 22
rens sacrificii Dominici sacramentuint priefiguravit , 105. Saturusturlector,
SAUL31.persequi
-TURUS, 33 , 39,
Davidem 45. Salurisac
, 257, 269. Saulfel
Typus sacrificii
imago sacrificiiin apud
DominiciCbristi Saloinonem , ibid . Præcessit .
pane et vino constituta , ibid . Fi populum , 113 . - In scandalo grande crimen, 12,
zuram perficiens Dominus panem et calicem mixtum vino stuprum conscientiæ desit, ibid . - Sceleris partits
oblulit, ibid . qui imperavit, 42. Scelera sempecerrdotfestina um ,nt,1150t.us. Scans
In sacrificio facere oportet quod Christus fecit et quod Schismala ex contemptu sacerd Ye re otum
sc hism,atlitic110 qui & i
faciendum esse mandavit, 108 . Non tamen dominicum de unde oriuntur, 122. Ille est vere schismal al. 19 . Schisi
bet celebrari post conam , 109. Aquæ et vini commixtio æ
communione ecclesiastic unitatis 12129. 9at. umSiSinene104.
separal, esas
non potest ab invicem separari, 108 . Aqua sola offerri majus delictum esse non potesh,
Schistha faciunt, 153. Quantum" pepeccat cc um scschspspehisma,:du.
non potest, quomodo nee vinum solum , ibid . Si aqua sola apEcsoclresumia, bo21l.1
guine tur
offera vinum ecalicis
uvæ, grand
ptum Domini violat
precedominici ur, ur San.
sanguinis ostendit107., 105 .
Pejus crimen schismaticorum e, quam
polest eicum aliquo convenire , ccui ui ccumumllapsorum
Aqua vino mixta siguilical populi cwn Christo conjunctioio- ,
conjunct venit, 198. Pacatum habere Deum non non Ecclesia lest,qui (
popole
i ddomoma!
m a
Iratre pacem non habet, ibid . Schisma unt commisti,t i
tici c
nem . 108 . Sacrilicium non sine sacramento solitie predica
tionis otferre ,ad146hoc
. Sacrif icium horis vespertinis ili Africa , adunati non sant. Christi poeulo nonnonssunt st e
poltaecom
109. Populus Sacriliciuin non vocabatur, ibid . Sacri. Fides apud schismaticos sana esse non ab unipotc te ,m
Deidire
ficia singuloruoi presbyterorum cum singulis diaconis apud nari animæ non possunt . que se Sabsiunitate bi esse corporis
confessores , 9 . Dominicuni post canam non celebratur, rint, 143. Nihil prodest proximos sibi esias
109, etsi Christus vespere obtulit, ibid . Resurrectionem simenle dissideani, ibid . Discordan alicsi cum ecclesfra homens
Domininane celebramus, ibid . iem
martyrio salvalur, 212.
instiluunt , 73. Numerum encidaciecclest
Schismati
mmendacio o inflaal,84, 5
In sacrificiis et precibus vicem boni operis repræsentare instit suum mene
Um suum de
 1229 RERUM ET VERBORUM . 1230
A seinsis damnati , 61. Non nos ab hæreticis, sed illi A Spirilus sine aqua operari von potest, 330 . Spiritus sanctus
y a nobis recesserunt, 198 . Pereunt qui a schismatis du - accipitur per Baptisma, 106 . Spiritus accipi non potestnisi
1 cibus seducuntur, 129. Pari crimine tenetur qui ducem prius fuerit qui accipiat, 140 . Spiritus sanctus infusus su
a schismatis sequitur, 201. Duces schismatis rei sunt, et per baptizatos, 132. Spiritussanctus incumbit super eos qui
ise qui eos sectantur, 155. Perdita factio consentientes per- credunt, 365. Spiritus sanctus descendit super discipulos
ditura , 63. Fideles movere non debent schismata , quia Christi , 366 . Spiritus sanctus non contristandus , 306 Spi
prædicta sunt, 82. Movere non debet confessor ad scbisma ritus sanctus implevit Joannem Baptistam , 363. Spiritus
1 . Contessori schisma amplectenti magis ex Sanctus omnibus præbetur, 98.
W hoc ipso crescunt merita poenarum , 201. Schismaticorum Spiritus antichristi , 134. Spiritus erratici, 5 . Immundi
He execrabilis vita , 86 , 87. Schismatici non habent Spiritum 190. - Sponsa Christi bortusconclusus, 132 . Sponsa Christi
sanctum , 155. Precem alteram illicitis vocibus faciunt, 200 . non estheresis, 140.-- Sportulæ , 48. Sportulantes fratres,
De pectoribus schismaticorum excessit Spiritus sanctus, 114. -- Spulamina insultantium , 219 . - Siantes , 4 . Stantes
. 121. Schisma adulterum est , impium et sacrilegum , 54. inconcussa fide , 10 . Stantes laici , 36 , 38 , 41, 43 , 67 .
Contra Deum fit, quidquid improbi ad destruendum ordina Stantium plebs, 23 . Stantium firmitas, 10 , 15 , 17 . Stantium
tionenu Dei conantur , 200. Quidamn schismaticinon possunt Taus , 182. Stanlium multitudo , 181. Laude proximi et
sine scandalo recipi, 87. Scbisniaticus et bæreticus error, pene conjuncti confessoribus, ibid . Preces stantium pro
63 . Schismatis incendium , 63. Schismatici nibil habent po - lapsis ipsorum humilitate debent adjuvari, 41. - Slalio se
lestatis , 151. Schismaticorum Baptismus , 124, 126 , 128 . cura , 116 . In statione legati Novaliani clamitant, 53.
Schisma factum in Urbe, 39. Schismatici fervent inter ini- STATIUS, 29. - STEPHANI protomartyris lalis, 2:32. - STEPHA
tia, 74. Schismaticus non potest ad Ecclesiæ præmia per- NUS papa, 115 , 119, 128 , 138 , 143 , 144145 , 146 , 147 , 150,
IN venire , 201. Schismaticus et hæreticus , 61, 62, 64. Schi. 151. - STEPHANUS episcopus, 55, 56 , 59. - Steriles homines,
smata et hæreses surgunt, 141. - Scopulosa saxa navem 210 , 242.- Stibium diaboli , 241.- Stipendia Ecclesiae , 51.
constringunt, 231. - Scorpii et serpentes, 157 , - - SCRI- | - -Stipes et oblationes, 111. - STOICORUM sententia, 70 . —
PTURARUM Sancta et admirabilia verba , 334. Scripturarum D Stratos solo adhærere , 192 . - Slupor bæreticorum , 353.
traditores , 167. Scripturas Sacras in advocationem crimi- Stupra lenonum etlupanarium , 100 . - - Stylus discordiosus,
num convertere , 339. -- Scurrilitas vetita , 317 . —- Scu - 56 . Subitatus, 95 . -- Subsiciva soboles, 260 . -- Subsidia
tum fidei, 93, -- Secla nostra , 298 . Secla fidei nostræ , 27. nummaria pro redimendis captivis, 100 .-- Substantia salutis,
*** Secta fraternitatis, 48 . - SECUNDIANUS a Thambeis, 337 . 201. - Suceedanei histriones, 101. - Successionum vices,
* SECUNDINUS episcopus, 77 , 117 . Secundinns a Cedias , 332. 37. — SUCCESSUS episcopus , 77, 117, 124, 165 . Successus
- Secundinys a Carpis, 333. - Secundus esse non potest ab Abbir Germaniciana, 532. - Suſes, 532.- Sufetula , 352.
0.9 post primum , 68. - Securitas firma et perpetua, 250. Se Suffragia divina, 46 . - Suillæ carnis contagium , 270 .
a curitas iudiligentiam parit , 2. — SEDATCS episcopus , 102, Summulæ pro redimendis captivis, 100. - Sumptus Eccle .
117. 124 . Sedalus a Tuburbo , 332. - Segregatus dure et tiæ . 101.- Superba jactatio non de Christi magisterio pasa
crudeliter ab Ecclesia , 71. - Senmalio discordie , 74. Se citur, 81. Superbia damnata in confessoribus, ž12. In Chri.
# minatio pestilera , 89. – Semitonsum caput, 159, 161, - Stianis, ibid . -- SUPERICS, 76 . -- Supersedere, id est perse .
{ "I Semiustulatis visceribus, 185 . — Sententiam non dicat , verare , 57 . - Superstitiones contra Deum , 340 . Superstitia
.. sed accipiat, 117 . Sententiam accipial quam prior dixit, 51, senebrosa, 224. - - Supplicia plura quam membra , 5 . Sup
52. — Separes, 152. — Septenarius numerus, 269, 281. - plicia cesserant martyribus, 16 . Supplicia æterna, 44.
SERENIANUS preses in nostra provincia , 146 . -- Serenilas. SUSANNA pudica , 55. Susauna et libidinem evasit etmor
i unde , 342. -- SERGIUS in carcere constitutus, 163, -- Se- tem , v .- Suspensi a functionibus presbyteri, 19 . -- Suspi
ricum ne induant Christiana , 177. --- Sermo caro faclus raudi fomenta , 176 .-- Susurronesmaledicti, 328 .-- SYMBOLUX
est, 131. — Serpentis nomen unde, 193. Serpens calcatus Trinitatis , 146 . — Synagoga hæreticorum , 147 , 148. —
e st obtritus, 47 . Serpeutes coluntur, 220. Serpentinis cri. Synodi singulis annis celebratæ , 143 .
Sen nibus pullulantes, 141. - Servus non potest esse major do
in mino suo, 65. Servi pervicaces, 234 . Servos obedire debere : T
- dominis , 212, 324. Servorum miseria , 218 . Servitute nibil C TABITHA suscitata , 239. - Tarditas tormentorum . 158. -
fardius, 315 . - Sestertia centum millia , 100. — SEVERIA - Tatius
NUS, 29 . - Severitas divini vigoris, 42. Severilas loco præ - Tela queinvenit Cloacinam , 226 .- Tecta pro claustris, 350.--
nesciunt vinci, 36 . Tela latentia, 256 . Tela pro
ceptorum , 340. Severitas evangelicæ disciplinæ , 43. Seve. bantium quæstionum , 347. Telepte, 336 .Temeraria
ritatis nervi, ibid . - Sexagenarius fructus virginum , 180. vetila, 313. - Temeritatis magister, 111. - Templum judicia
vetus
- - Sexus arte mutatur, 101. - Sicarii in media civitate , et templum novum , 279. Dominus insedit mentem templi
219 . -- Sicca ,555. — Sicilia , 43 , - Sicilibba , 334. - S vice , 6 . Templum Dei factus est qui sanctificalus est ,
DONIUS confessor, 60 , 61, 64, 65. - Signaculum domini 133 . Templa Deimen bra nostra , 173. Eorum templorum
P3 cum , 132. Spiritu sancto signari, 131. Castris spiritalibus cultores et antistites sumus, ibid . Templa Dei turpi con
colestis militia siguat , 6 . — Signifer seditionis, 83. - Si cubilu maculata, 12. Templa profana , 248. - Temporum
gnum Dei, 93. Signum crucis, 201, 223, 294. Signo Christi necessitas,68. -- Texax episcopus, 117. Tenax ab Horreis
omnes signantur, 277. Moyses vincere non potuit , nisi Carlize , 336 .--- Tenebræ in passione Christi , 294. Tenebra
postquam in signo perseveravit , 267. - Şiquense metal lucidiores sole ipso , 163. Tenebræ sterilitatis, 241.-- Tenor
lum , 163 , - SIMEON justus, 229. - Simiæ imitantur hu salutis,112. Tenor evangelici vigoris, 43 . Tenor fidei, 141,
mana , 130. - .Similitudo divina manifestatur in actibus no . 158. Tenor vivendi, 173. Tenor disciplinæ , 33. -- Tenta
stris , 218 . - SIMON magus, 365, -- Simulacra non sunt mur ut probemur, 326 . Tentatio hæretica, 57. - Terrestri
adoranda , 70 . Simulacrorum origo, 225 . Simulacra inepta, bus non inhærendam , 184. - TERTULLUS episcopus, 77, 102,
221. - Simultas non debet esse in Christiano , 252. - Si. 124 . Tertullus presbyter non deest circa curam corporum
nus vulnerum tumentes , 186 . - Silis æterna , 101. Sitis confessorum , 50. Tertullus, 10 . Tertullus, 50. - Testamen
æternæ siccitas, 132. -- SOCRATIS dæmon , 226 . — Sol super tum Novum , 278, 280.- Testis de se nemo esse potest,
omnes æquali luce diffunditur, 157. Sol in occasu suo ra - 121. Testis falsus non erit impunitus , 150 . --- Thabruca,
dios minus claro splendore jaculatur, 217. ---- SOLIASSUS D) 333.-- Thambei, 337. - Tharussa , 336 . - Thasvalle, 331.--
schismaticus, 52. - Solus non est cui Christus in fuga co- Theatrorum lumpitudo, 3 . — THEBANORUM germanilas, 227.
mes est, 91, - Sophia dominica, 95 . -- SOPHIA, 31. --- So . --- Thebesle , 334. - Theni, 333 .-- THEOGENES ab Hippone re
PHRONIUS schismaticus, 52, - SORANUS, 156 . --- Sordes in - gio, 332.- THERAPIUS
-- Thesaurus ubi reponendus, 97 .Thesauri
episcopus,184. commen.
Therapiuseibia Bulla,336
trinsecus detrabendr.,
Spectacula 257. . Spectacula Christianis vetita dandi, 176 . - Thibari, 334. Thibaris plebs, 90.-- Thubuni,
velila , 339
etiamsi non essent idolis dicata , 342 . Spectacula etiamsi 330 . -- Thucca, 353, 337, -- Thuribula jussu Domini con
non haberent crimen , habent vanitatem , ibid . Non potest flata , 151. -- Thurificati , 66 . - TIBERINUS, 226 . - - Tibiam
qui spectat integer esse vel pudicus , 4 . Discit et facere inflare, 342.- - Timisa , 335. - Timida regia , 336 . - - Timor
dum cousuiescit videre, 341. Dæmonia president spectacu- est fundamentum spei et fidei, 311. Timor innocentiæ cu
Jis, 310 . Diabolus artifex spectaculorum , ibid . Diabolo mu. stos, 2. Timore cogitur qui limelur, 6 . -- Tinctio hæretico
nera comparantur, 344. la spectaculis prostitutarum transi rum sordida et profana, 126 . Tinctio profana, 138. Tinea
tur obscenitas, 311. Nulli bominum generi parcitur in spe- auimæ , 257.--- TOBIAS, 231. Tobias per corporis sui cladem
ctaculis, ibid . Quidam spectacula defendunt ex Scripturae crevit adlaudem , 231. Tobiæ mandata ad filium , 243. Tobize
auctoritate, 339. Refelluntur, ibid . Spectacula Christianis patientia laudatur, 2.53. Tobias confessionem suam Deo
quienam congruant, 312, 313 . Christimunerarii vix diaboli
servis adæquantur, 344. - Spes non concordat cum dolore,
serval, 269. - Togæ non habent pacem , 219. – Torcularis
calcatio et pressura , 106 .
168. Spes nostra debet esse patiens, 318 . - SPESINA, 31. Tormentorum descriptio , 13, 16 . Tormenta superare , 46 .
~ Spiritus ex quo renascimur ab initio ferebatur super Tormenta quibusdam defuerunt, 50. Tormentorum vi sub
aquas, 330. Spiritus sanctus frequenter apparuit in igne , acti, 76 . Tormentorum tarditas, 158. Tormenta venerunt,
327. Cur in columbæ specie venit Spiritus sanctus , 196 . 185. Tormenta paucorum exempla sunt omnium , 189. Tor
Spiritus sanctus non datur extra Ecelesiam , 125 , 139, 360 . menta longa , 220 . Tormenta verborum , 221. Tormenta
1231 INDEX RERUM ET VERBORUM .
que finem non habebunt, 224 . Tormenta martyrii, 251. A VINCENTIUS episcopus, 117 . Vincentius a Thibari, J
Tormenta contemnere nec horrere, 346 . Vinculum christianæ veritatis , 56 . Vinculum Unis
Torti torquentibus fortiores, 16 . - Torvus aspectus, 258. 123 , 113 . Vinculum fidei, 137. Vioculum fortissime art
- Tractantes episcopi, 91. Tractante episcopo , 70. Tra - tis, 160 . Vinculum pacis et concordiæ , 129 . Vinculiar
clatu habito,, 138
66 ,, 69141,
. 142. Traditio apostolica , 133, 134, lis,pudor, 100. Vincula Christianorum sunt ornameota ,15
Traditio Vindicta Christianorum , 255 , 272. Vindicta pro pers
11. 152. Traditum est unam esse lidem , unam Ecclesia lione, 221. - Vinea Domini domus Sabaoth , 108. - 112
142. Traditio dominica, 104, 109, 110 . Traditio divina, 56, grando debililat, 218 . - Vir gravis non facile. fecti le
58, 119 . Damnaridebet quidquid judicalur contra solemuis 70. Viri caput est Christus , 270. Vir infra virutu ja
simam observationem omnium sanctorum , 353. Stephanus 342. Viris velitum induere vestem muliebrem , 10 ..-
papa decernit nihil innovanduin , nisi quod traditum est, Virga ferrea, 65, 74.
158 . Observationis antiquissimæ quanta auctoritas? 5 . Virgines se Christo dicaverunt , 174. Tam carne qe
Traditio humana, 109, 139, 144. Divine dispositioni non mente se Deo voverunt, ibid . Virgines quæ se ex bil
auteponenda, 139 . Traditio nova sacrilege institutionis, 53. caverunt Christo castæ perseverent , 102. Si persetes
Truditores Scripturarum , 167. - Tranquillitas et securi non possunt vel noii volunt , melius est ul nutart, 2
las in quo positie ? 6 . — Transcriptionis facultas, 45 . - Virgines quæ statum suum firmiter semel tenere dete:
Transpuiictæ mentis alienatio , 192. — Transversariis, 159. runt, ibid . Christo dicatæ et ipsius sanctitati destinaz,
Tremor in labiis, 258.-- Tria fala, 29. — Tribus duodecim Nalivitatis iteratæ major sanctitas in virginibus, 181 :
Israel scinduntur, 153, 196 . gines aogelis Dei æquales, ibid . Resurrectionis glorie u
TRINITAS. Trinitatis Sacramentum in novissimis tempori. ienent,ibid . Flos ecclesiastici germinis, 174.Mlustris -
bus manifestatum , 215. Tres unum sunt, 366 . Trinitatis tio gregis Christi, ibid. Dei imago , ibid . Per es
insinuatio, 131. Unus Deus, Pater, Filius, et Spiritus san - Ecclesiæ fecunditas , ibid . Excedunt cum gloria sua. 5
clur, 133. Tres unum sunt, ibid . Sine Patre autcontra Pa - B Premium virginum , 174, 180. Virginitatis laus, 2 1
treniprodesse Filius solus non potest, 134. Nec potest esse 174. Virginitatis bonum , 315 . Virginun domious et
spes salutis nisi duobus simul cognitis , ibid . Qui non te- Christus, 180 . Domions non jubet , sed horuta %
nent Deum Patrem , nec Filium nec Spiritum sanctum te - virginitatem , 180 . Virgines corruptæ non mani
nere possunt, 145 . Non potest 3 Christo Spiritus separari, Christi adulteræ , 103 , 172. Virginibus corrupts are
139. Trinitalem Novaliani agnoscunt ut Catholici, 154. Non teolia plena imponitur, 103 . Magna supplicia je u
estmajormillente quimissus est, 139. virginitate , 179. Frequenter Ecclesia virgins a
Triticum non rapit ventus, 197. — Triumphimartyrum , plangit, ibid . Plurimæ virgines corruplæ per ass
35 . - Trophæum crucis, 225. – TROPHIMUS,66, 69. — Tuba periculosas conjunctiones , 102 . Virgines aus
precum , 46. Tuba militaris, 262. — Tube clangores, 342. habitare non debent, ibid . Corruptæ virgines a ti ,
--- Tuburbu , 332. - Tuchabori, 332. — Tumor danınatur in 177 . Nimis corruplæ a coelu virginum arcenda ,
Christianis, 12 . Tumor superbus, 115. Tumentes vulnerum perdant alias quæ perierunt, ibid . Auro et margarita
sinus, 186 .-- Tumulum nemomoveat fratribus, 166 .- Tu natæ ornamenta cordis perdiderunt, 177 . SoliD
nica Jesu Christi non dividitur, 196 – TULASIUS presbyter ,
168, - Turpes turpis infamat, 4 . - - Tutela divina , 88. Tu -
nari debent. 174 . Virgo non est quæ sic vivit et ſes
amari, 176. Pudica non est quæ suspiria adolesce13 ja
tela datur fidentibus , 253. Tutela non competit clericis , se trahit, ibid . Virgo non solum esse sed et intelligi
114. Tulus nemo est periculo proximus, 102. - Tympana, el credi, 174. Virgo dum oblectat alios ipsa po
339. — Tyrannus infesiussacerdotibus, 69. Tyrannicus ter Adversus virgines diviles, quæ bonis suis uti se deber
ror, 330 . contendunt, 175 . Mærorde periculo virginum captivate:
100 . Sæpe obstetrices falluntur in probandis virginita
Vaga, urbs Africæ ,333. --VALENTINIANI , 130 . - Valenti- C 102. Jubetcontinentia
Virginalis Cyprianus ,inspiciantur virgines
68. Virginitas diligente,if
immaculata, H.
nus hæreticus, 144. Valentini baptismus, 140 .- VALERIANUS VIRTIUS presbyter, 52. – Virtutes omnes soles 14 . ID
imperator, 163 . - Vapor æsluantium delictorum , 37 .--- Vasa nomine Christi, 358, 362. Virtutem verbis præferre, 5
aurea vel argentea, 65, 74 , 159. - Vastilas armentorum , - Virus inclusum , 186 . Virus maloruin blandientian.
186 .--- VENANTIUS episcopus, 117. Venantius a Timisa, 335 . Virus discordiaruni, 261. – Viscerurn infirmitas cessit, 5
- Venditio liberorum , 171. - Venefici, 209. - Venenum pro Viscera biantia , ibid . Viscera fessa laboribus, 132 . - 5
remedio , 53. Venena subvertende verilalis, 130 . Venena sio oblata Celerino , ne lectoris munus recuset , 47. Ti
fellis, 261. Venerali sermonis contagium , 89 . — Venter so nes, 79, 231. Somnia el visiones ineptæ quibusdam videa
jutus in fluxum , 232.-- Ventilare preces nostras non debe- tur, 121. Noclurna visiones. 19, 20 . — Vite æternitas,
mus, 203. - VENus calva, 226 . -- VENUSTUS martyr, 30 . Vita hic aut amittitur aut tenetur, 224 . - Viliorum fur +
Veríanus episcopus, 77. tium varietas , 220 . Vitiorum enumeratio, 330. Fition
Veritatis imago, 130 . Veritatis origo, 196. Quænam sit assertores blandi, 339. - Vivendi tenor, 175 . Vivimusjef
origo veritatis el caput, ibid . Veritatis caput ei origo, 198. Chrislum , 160. - ULULÆ , 336 . — Unanimitas et onger
Veritatis sacramentum , 155 . Veritas cogit ad bonum , 216 . dia , 58 , 59. Unanimitas fidei et veritatis , 145 . Cuantas
Veritas evangelica , 53, 155. Veritas Spiritus sancti, 117 . christiana , 153. Unanimilas deprecantium , 198 . (nu
Veritatis plenitudo , 105. Veritas christiana , 134. Verilas talis sacramentum , 80 . Unanimitatis exempla. 95. Citas
ecclesiastica , 130. Veritatis ecclesiasticae lumen, 150. Ve milas sub Aposwlis olim fuit, 203. - Undæ arcuusput :
tes , 344. - Ungi debet baptizatus, 125 . – lngula eft
ritatem factis destruere, 235 . Veritatis hostes, 36 . Veritatis
inimicos iguis absumet, 346 . Veritas facinoris dolore cor diens, 4, 185 . Ungulæ pulsantes ac laniantes , 16. Cara
noris exprimitur, 220 .-- Vernaculi dii Romanorum , 226 . — resultans recurrat in vulnus, 34 .
VERULES a Rusiccade, 336 . - Vestigia cognationis, 47. Ve Unitatis origo , 195 . Unitatis vinculum , 116 , 143. Coitus
stigia gloriarum , 25.-- Vestis algentibus deest, 159. Vestis sacramentum , 132, 142, 155 , 196 .Uvitalis divinæ ratio, al
preliosæ cullus, 191. Vestium insignia , 176 . Vestis debet n Unns et idem Dominus, qui habitat in nobis conjungi
esse cougrua , 262. Vestem muliebrem induere non licet que suos vinculo unitatis, 143 . Unitas a Domino tradita,i
viris, 101. - Vetustate temporis frustratur quod de sæ Unitas evangelici sacramenti, 65. Unitas institutionis
culo cupitur, 318 . – Vicaria ordinatio, 148.Vicarius et suc. tholicæ , 58, 59. Unitas Ecclesiæ catholicæ , 56 , 61, of, the
cessor, 117 . Vicarii Cypriani abseulis duo episcopi el duo 72, 73, 74 , 75 , 127, 128. Unilatis origo in Petro , 131.
presbyteri, 51. Vicariæ literæ , 97 , 163. Vicem malis non tas sacerdotalis exorta ab ecclesia Romana, 86 . Laitas se
reddendam , 314. - Victima debet præsentibus fratribus parari et dividi non potest, 151. Unitas scindi non pote
immolari, 97. - Vincit semel qui statim patitur, 25. Vinci 202. Unitatem scindens graviter peccat , 213 . Unitats et
non potest Christianus, 95 . Victi nolunt succumbere , 155 . pacis inimicus, 89. Unitatis divine inimicus, 15 ). L'Eats
-- VICTOR episcopus, 52, 77, 99, 102, 117, 124. Victor quon tenacitas ac tirmitas, 252. Unus actus et una consensio
dam presbyter, 97. Victor ex lectore diaconus, 13. Victor cundum Domini præcepta , 28 . — Volucres Deus puiscit, 211,
in metallo constitutus, 158, 161. Victor a Gor, 354. Victor - Voluntas Dei fiat in nobis, 208 . Voluntatem Dei facere
ab Victores
Assuras, 336, Victor ab Octavo, 337. debemus — Votum æternum reddendum
in secundo prælio , 183 . — VICTORIA conjux Fe. Deo dicala, ,234.
100 . Membra inDei , 315. Membri
continentiæ booore
licis presbyteri, 27 . - VICTORIANA, 535. - VICTORICUS episco pudica virtute devota , ibid . Pudori corpora dicata , 179. –
pus, 77 , 117 . - VICTORINUS martyr, 30. Victorinus a Tha Vox purificatione confessionis illustris, 36 Vocis prostitute
braca , 333 . — Vicus Cæsaris, 333. audacia venalis, — URANICS,
Viduarum cura commendatur, 49 . Viduæ antequam nu - 60 , 61, 61, 65 . – 5 .Urbici 53 . -- URBANUS
clerici, 31. confessar,,
Usura vituperali
ptæ , 179 . Vidua quæ pavit Heliam , 242. Viduæ probatie 183. Usura vetita, 318. – Ulhind, 333 . – Utica , 166 , 5:03 .
honorandæ , 325. Viduæ protegendæ, 328. Vidua Evangelii, - Ullius quædam tacentur in præceptis, 340 . – Ura me
242,-- Vigilat in pluma, 5 . — Vigor episcopatus , 801, 112. lius vestitur erumpentibus pampinis, 315 , Uvæ sangus
Vigor evangelicus, 66 , 120 . Vigor tidei sincerus , 26 . Vi. 105 . - Uxor a viro non discedat, 326 . — Vulgus stoltum
gor fidei, 69, 203. Vigor conscientiæ victricis , 160. et credulum , 226 . - Vulnera conscientiz , 238. Vulnerus
 1233 SYLLABUS RERUM QUÆ IN HOC TOME CONTINENTUR . 1234
- gloria , 46 . Vulnerum gloria victoriam fecit, 47. Vulnerum A Zelare non modicum crimen est, 255 . Zelus divinae fidei,
clara signa, ibid . - Vullus minax, 258 . 132. Zeli insania , 95. Zeli dolor, 103 . Zelus amicitiam ab
scindit, 230. Zeli pernicies late patet , 257. Zeli vulnera
abstrusa sunt el occulta, 258 . - Zelolypi disciplinæ Christi,
Xystı episcopi Romanimartyrium , 165. 30. – Zetus episcopus , 62. – Zizauja in Ecclesia , 63. –
Zosimusa Tharassa, 336 .
ZACHARIAS occisus in templo, 88, 269. — Zama, 336. -
SYLLABUS RERUM QUÆ IN HOC TOMO CONTINENTUR ,
CONSPECTUS TOTIUS EDITIONIS .
E XIV . - Scribit S . Cyprianus ad clerum de ordinatione
SIGLIORUM explicatio . Saluri et Oplati. Variæ lapsorum ad S . Cyprianum litteræ .
PRÆFATIO , in qua, post enumeratas S . Cyprianioperum Clerus removet a communione sua Gaium Diddensem . Quo
editiones , de S . Martyris doctrina pluribus disseritur, tempore litteræ xxv ei XXIX scripla . De cleri romani et
auctore D . Prud . Maran., 0 . S. B . 10 coufessorum lilleris. 110
* 1. – Cypriani sententia de unitate et infallibilitate Ec XV. – Persecutiv recrudescit : pax futur. S. Cypriano
- clesiæ . 15 revelalur. Res interim ab eo gesla el scriptae anno 250
II. — Refelluntur qui episcopos apud Cyprianum jure exeunte recensentur. 113
divino a presbyteris distingui negant. XVI.
E . III. - Primatus Ecclesiæ romanæ a S . Cypriano semper simi. – Vicarios pro se millit Cyprianus. Minä Felicis
115
agaitus. 23 XVII. - Schisma Felicissimi, anno 251 ineunte. No
IV . - De dissensione S . Cypriani cum S . Stephano . valus unus ex quinque schisinalicis presbyteris . De Epis
Nullum Baptisma probatum Stephano, nisi quod ex præ cola xl Cyprianí. 117
scripta a Christo forma datum essel. 27 XVIII. — Redit Cyprianus, persecutione supila , el cum
v . - S De
. Cyprianus
Baptismosententiani
in Christiadversariorum minussenin collegit deliberat de causa lapsorum ; sed aute concilium
tellexit. nomine. Slephani scribit libruin de Lapsis. 119
' tentia orta ab Apostolis. 31 XIX . - Prudentia S . Cypriani in comprimendo schis
VI. -- Quibus polissimum rationibus sese S . Cyprianus male Novatiani, el confirmando episcopatus.Cornelii. 123
defenderit. Nec sacramenta a malis in Ecclesia adminis XX. - Quo tempore erupil schisma Novatiani. 125
trata , nec traditionem rejecit. 35 XXI. - Quo tempore ordinails Novatianus. 128
VII. -- Confirmationem non confundit S . Cyprianus cum XXII. - Ordo rerum a S . Cy riano yestaruin in calisa
impositione manuum in hæreticos redeuntes. Confirmatio Coruelii . . 131
nein inler sacramenta enumeral. 39 XXIII. - Novi conatus Novatiani. Reditus confessorum
viil. - Penitentiæ sacramentum ex S. Cypriani tes. romanorum in Ecclesiam hortata Cypriani : id ante con
timoniis defenditur , quam necessarium judicaverit, quam cilium romanum anni 251 contigisse ostendilur. 135
sancte administrari voluerit ostenditur. Nonnulla illius XXIV. - De gestis et scriptis S . Cypriani anno 252 ,
dicta explicantur. 42 ante persecutionem . 136
IX . - Utrum in Africa ante S . Cyprianum gravissimis XXV. -- Persecutio revelatur Cypriano. Hortatur Thi
criminibus negata fuerit communio pust pænitentiam . 47 baritanos ad certamen . Lapsis peniteulibus pacem resti
X . - Ulrum nova sub S . Cypriano inducta sit disci- tuic in concilio , quod ab alio idibus maji habito distingui
plina, ac pristina severitas in solos apostatas et desertores debet.
retenta . 51 XXVI. - S. Cornelio gralulatur confessionis laudem
XI. - Virum S. Cyprianus lapsis in decursu pænitentiæ S. Cyprianus. Confessores Carthaginenses exhorlalur per
morientibus pacem , negaverit , his tantum exceptis qui Epist. LXXXI , quae in hac persecutione scriptam fuisse2
libellos a martyribus acceperant. 55 ostenditur anno 252. 14
XII. – Ulrum concilium Carthaginense pænitentiam XXVII. – Mira charitas S. Cypriani in pestis calamitate.
sacrificatis per lotum vitæ tempus imposuerit. 59 Religionem defendit adversus Demetriaium . Tolius ec
XIII. - De Christi in Eucharistia præsentia. 61 clesiæ Carthaginensis prolixa in redimendis captivis libe
XIV . - De communione sub utraque specie. 65 ralitas. 146
XV . - S . Cypriani sententia de Sacrificio , de Purga XXVIII. - De libris et epistolis post per eculionem
torio et invocatione Sanctoruin . 71 scriptis sob Valeriano atque in primordiis Stephani papæ149,
XVI. - De Christi divinitate , ejusque gratia. 73 apno 253 el 254.
Vita S. CYPRIANI, cura D . Prudentii Maran , adoroata . 67 XXIX . - Dissensiones de baptismo exorlæ anno 253
1.- DeS. Cypriano nondum Christiano.Distinguendusfest
a Cypriano Antiocheno .
exeunte : ac S . Stephanus ante cum Orientalibus quam152
75 cum Afris certavit.
11. - De S . Cypriani conversione . Catechumenus bona XXX. - Ordo et series rerum in Africa gestarum
sua distribuit, seque volo continentiæ . Incertum quo anno77 anno 255 el 256 , usque ad concilium tertium Carthagi. 155
et lempore baptizatus. nense .
11 . — De studiis et scriplis S . Cypriani a Baptismo us XXXI. - De concilio tertio Carthaginensi. Millil Cy
que ad Ordinatiov em . us Rogatianum diaco num ad Firmilianum . De episto160la
IV. – Cyprianus presby terium et sacerdotium statim81 prian
Firuili aum .
accipit. Quo anno ordinatus episcopus. Res geslæ et scrip XXXII. - Nonnullæ observationes adduntur ia hanc164le
lä in primordiis episcopalus. 82 Baptismo controversiam .
V . - De persecutione Decii ejusque initiis , ac dema86 XXXIII. - De Euistola Lxi Cypriani adversus eos qui
166
gno lapsorum et confessorum numero . aquam solam in maluliuo sacrificio adhibebaut.
10 VI. In quo posilum eorum delictum qui libellatici ap XXXIV . - Confessio etmartyrimm Cypriani. 167
--- Cyprianns secedit in persecutione juslissimis 89
VII. sunt.
*pellati XXXV.epistolis
de tribus - De alibris Cypriano
Baluziv ads: Receusentur
vulyalis. riptis , ac primuia de
libri de
causis. 93 Spectaculis , de Laudemartyrii, de Rebaptismale ,de Pule
VIII. - De litteris cleri romani Carthaginem missis , dicitia , ad Novatianum , etc. 171
postquam Cyprianum secessisse nuntiatum est. 95 XXXVI. - De singulariale clericorum , epistola Ce-Isi 174
IX . - De prima Cypriani Romanorum literis respon ad Vigilium , et nonnullis aliis.
sione. De tredeciin litteris ante secundam responsionem XXXVII. - De S. Cypriani Antiocheni Pæniteniia , et
scriptis et simul cum illa Romam perlatis , ex quibus mul96 aliisNotitia
duobus libellis ad eum pertinentibus. 178
tas desiderari ostenditur. codicum manuscriplorum qui ad h . nc edition - m
X. - Ordo epistolarum Cypriani ante decimam quinlam
ad Romanos scriptam ; ac primo de quinta et nona . Refe99
adornaudam adhibiti fuere.
Ordo epistolaru.11 S . Cypriani quem Pamelius et Balu
181
renda ad aliud tempus trigesima septima. zius secuti sunt, comparatur cum ordine editiouis Oxo
XI. - Quinque S . Cypriani littera de lapsis. Facinus nieosis et novæ Parisiensis. 185
presbyterorum qui communionen lapsis dederant, non Tractatus. 187
dissimulavit. -- Non suspensionem , sed excommunicatio Opu scula vulgo adscripta S. Cypriano , ex editionibus
nem illis minatur . 101 Oxonjana et Baluziava . " Ibid .
XII. – De epistola quinta decima S. Cypriani et plu Ordo epistolarum alphabeticus. Ibid .
ribus aliis paulo post novo lumultu exorto scriptis. 106 Ordo epistolarum ei tractatuum S . Cypriani, acconimo
XIII. - De epistola Celerini ad Lucianum et responso datus ad ea quæ in Vita sancti Martyris disseruit D . Mar189
Lucjani. ran ,
1: 55 SYLLABUS
DIVI THASCII CÆCILII CYPRIANI EPISCOPI CAR- Epist. IX. Celerini ad Lucianim . - ( elerink peo
THAGINENSIS ET MARTYRIS OPERUM PARS PRIMA. ribus suis Romæ lapsis, pacem a confessories are
-- EPISTOLÆ . 191 nensibus petit.
EPISTOLA PRIMA. Ad Donalum . - Cum donato Cyprianus Epist. XXI. Lucianus respondei Celerino. — Lure
sermonem habetde rebus diviuis ; ac gratiam Dei per Bap Celerini petitioni annuit.
tismum collatam commendans , quantum sit mutalus ab EPIST. XXII. Ad clerum Rome consistentem , de man
illo significat, et ad oculum demonstratismundierroribus, confessoribus, et de Luci ini inuerecundia el Celerim o
ad contemptum ejus , ad assiduam denique lectionem et fessorismodestia . - His litterisCypriams clerum Pomo
orationem adhortalur. certiorem reddit de seditiosa lapsorum postulalique, lim
Ibid .
Epist. II. Cleri romani ad clerum carthaginensem de pacen restituereulur el de inserecundia Luciavi jer
secessu divi Cypriani. - Clerus romanus posi secessum mobius intelligantur, liueras lum suas, un Celerdir
Cypriani pro suo zelo fidei, clerum carthaginensem olli Luciaui transmillendas curat Cyprianus.
cii sui admouet, ac instruit quid circa la SOS , iuterea Epist. XXIII. - Hæc epistola abest, non reipsa, sed man
dum abest illorum episcopus , fierioporteat. 225 mero .
Epist.III. Ad presbyteros el diaconosRona consistentes. Epist. XXIV. Ad clerun , de litteris Romam :
Epistola familiaris, 230 de Saturo lectore et Oplulo Inypodiacono factis. — ( 4
Epist. IV . Ad presbyteros etdiaconos.---Hortaturclerum hac epistola certior fit Ordinationis Saturi et Opi
suuin divus Cyprianus, jam in secessu constiutus, ut vice de iis quæ Romam scripsit Cyprianus.
sua rile tungantur, neve quid aut constitutis in carcere aut Epist. XXV. Ad Mousen et Marimun et cæteras canles
cæteris pauperibus desit : deinde ut plebem in quicle con - sores. - Epistola hæc est gratulatoria ad confort
tineant, ne, si glomeratiin ad martyres in carcere visitanje Romanos .
dos concurrant, tandem id illis interdicatur. Epist. XXVI. Moyses , Marims, Nicostretns,
Epist. V . Ad presbyteros el diaconos. - Confessores confessores respondent præcedenti epistolæ , - Solztia ou
sui oblicii vult admoneri clero , ut humilitati dent operam , ex Cypriani luteris perceperant Romani conata
ac presbyteris ac diacouis morem gerant ; obiter etiam gratiagnoscunt. — Martyriuin non poena sed leliin. -
secessus sui causam reddit. Est autem etiam hæc e numero Voces evangelicæ faces ad inflamandam fidei . -
Epistolarum xin , de quibus intra Epistola xv. 253 lapsorum causa Cypriani sententiæ aeceditur.
Epist. VI. Ad Roguliunun presbyterum et caleros con Epist. XXVII. Cyprianus lapsis. — Argumentus
fessores. - Rogatianum et cæteros contessores exhortatur epistole intra habes Epistola XXIX . « Lilleras. ,
ad disciplinam observandam , ne qui Christum voce con me fecerunt, pacem non dandam sibi postulath $
fessi fuerant operibus abnegare viderentur : obiter incre omnibus
quasi jam datam sibi vindicantes, quod dicant Pau
pans quosdam eorum , qui extorres factiob fidem , in pairia! pacem dedisse, sicut in litteris eorum
tameu injussi reverti non verebantur, atque hoc est quod exemplum ad vos transmisi, legelis , simul quid age
Cyprianus intra dicit, Epistola xv , extorribus quando opor breviter rescripserim . » Desideratur aulem barva
tuit objurgationem non defuisse : nam in secessu scriptam epistola ad quos rescribit .
hanc Epistolam patet. 235 Epist. XXVIII. Ad presbyteros et diaconos. - A
EPIST. VII. Ad clerum , de precando Deo . --- Ejusdem mentum
fere est argumeulicuui duabus præcedentibus, præterquam
bujus epistola satis convenit cum præciena
puto eam esse de qua in sequenti epistola lowjuitur : be
quod hic ad preces exhortetur assiduas. 240 enim clerum suum , quod Gaium Diddensem preso
Epist. Viil. Ad martyres el confessores. - Martyres et diaconum ejus, qui lapsis teniere communicababl,
Africæ Cyprianus miris modis a constantia commendans munione morissent, el ul de aliis quibusdam idios
invitat ad perseverantiam , exemplo Mappalici, eorum col hortatur.
lege . 215 Epist. XXIX . Ad presbyteros el diaconos Room
Epist. IX . Ad clerum , de quibusdam presbyteris qui sistentes. - ClerusRomanus certior redditur de lenti
iemere pacem lapsis dederunt, necdum sedata persecutione, lapsorum qui pacem deposcebant.
et cilra conscientiam episcoporum . 250 EPIST. XXX. Presbyteri et diaconi Romæ consigt
Epist. X . Ad martyres et confessores qui lapsis petierunt Cyprianum
pacem dari. --- Martyres et confessores cousilio suo quale
– Ecclesia Romana sententiam span u 9
cum Carthaginensis decretis consentienteon piru
tum potest ad dominica precepla S . Cypriauus revocat. 2.55 Lapsis adhibita indulgentia ad Evangelii uormam eins,
EPIST. XI. Ad plebem . ~ - Plebi ipsi, quantum potest ani- - Pacem confessoribus concessan gratia tantum it laha
mum componit S . Cyprianus, et ut in ecclesiastica disci. ribus imuili inde constit quod lapisi ad episcopie -
plina serventur instruit. 330 tantur. - Seditiosa pacis postulatio Felicissimi facix*
Epist. XII. Ad clerum , de lapsis el catechumenis, ne imputanda.
vacui exeunt. - Cum quidam de lapsis audaci 11: gitalione Epist. XXXI. Cleri romani ad Cyprimu . – Qual
proruerent ut pacem sibi a martyribus et confessoribus paucis epistola precedenti, nunc latius et voive tracia
promissam extorquere niterentur ; de boc bis ad clerum clerns Romanus, respondens alteri quoque epistolæ (
litteras facit S. Cyprianus,utillorum violentiam mitigel,et priani,
exomologesi facta cum pace ad Dominum remittantur. 259
e qua verba aliquot cital, quæ exstare non pulali ,
obiter etiam gratias agit Cypriano pro missis litteris a
Epist. XIII. Ad Clerum , de his qui ad pacem festinant. martyres et contessores Romanos . Scripta est autem , i
Ad pacem per poenitentiam veniendum , illa autem agilur el præcedentes cleri Romani, vacante Sede, post la
servando mandata . Infirmitate pressi, si martyrum Suffia - Fabiani.
giis sublevenlur, ad pacem admilli possunt: cæleris usque EPIST. XXXII. Ad clerum Carthaginensen de gas
ad pacem Ecclesiae factam delineudi. 200 Romam et acceptis inde liueris. - Monetur clerus in
EPIST. XIV. Ad presbyteros el diaconos Rome consis - ginensis ut litteras cleri Romani et Cypriani response
tentes. - Secessus sui et eorum quæ in illo gessit, raliouem inunicanda curet.
reduit, missis Romam in sui purgationem , quas ad suos EPIST. XXXIII . Ad clerum et plebem , de Aurelie later
scripseratEpistolarum exemplis, immo iisdem quibus illic, ordinato . – Clero et plebi renunciat Cyprianus Aurdu
verbis ulitur. Cf. Ep. XXII, ad Cler. Rom . 261 contessorein a se lectorem ordinatum , obiter virtutis it 6
EPIST. XV. Ad Moysen et Marimum el cæleros confes et animiconstantiam commendans, quibus etiam , ulletto
sores. — Suavi hac in epistola Cyprianus martyrum auimos rem gradum in Ecclesia merebatur.
sua fide et confessione robustos suis allocutionibus recreat ; EPIST. XXXIV . Ad clerin et plebem , de Celerpo lany
felicitates eorum condiguis laudibus prosequens ad multo ordinato . - Argumentum pene ejusdem est cum prae
ardentiorem coelestis gloriæ cupiditatem accenuil. 265 denti,præterquam quod multis commendel Celeriniin cui
EPIST. XVI. Confessorum ad Cyprianum . - Libellus fessione lidei constantiam , Utramque autem in ve
martyrum nomine a Luciano scriptus. 268 scriptam ipse contextus circumstantiæ salis indicant 2
Epist. XVII. Ad presbyteros el diaconos, de precedenti EPIST. XXXV. Ad eosdem , de Numidico ordinato a no
et duubus sequentibus epistolis. - - Nulla ratio habenda bytero .- Nuntial clero el plebi Numidicum a se oruinn
libellorum martyrum , anie pacem Ecclesiæ redditam . 269 presbyterum , jaucis dignitatem illius commendans.
Epist. XVIII, Caldonii ad Cyprianum - Cum lap sorum Epist. XXXVI. Ad clerum , de cura pauperum et poe
quidani, nova urgente persecutione, Christum confessi grinorum . - Monet ne glomeratim martyres visileul,
essent atque adeo antequam in exilium proficiscerentur, viduas, intirmos, pauperesve aut peregrinos negligani
pacem peterent, consulit Cyprianum Caldonius an pax illis EPIST. XXXVII. Ad clerun, ul confessoribus in carcer
danda foret. 272 constiluis, omnis humanitas præbeatur. - Hortatur den
Epist. XIX . - Respondet Caldonio . -- Nihil peculiare suum ut omnis humanitas et cura adhibeatur circa cues
agil hac epistola Cyprianus, quam quod Caldonii sententiæ sores, tuni vivos, tum in carcere defunctos ; nt dies nici
accedit, iis nempe japsis pacem negandam non esse, qui eorum diligenter annotentur, ad celebrandam quotann
vera pænitentia et Christi nominis confessione illam me eorum memoriam ; denique ut pauperum etiam non ott
uerint, atque adeo sibi reddiderint. viscantur.
 1257 RERUM QUÆ IN HOC TOMU CONTINENTUR . 1238
Epist. XXXVIII. Ad Caldonium , Ilerculanım el cæteros, sent pacem dandam , ut fortiores essent ad passionis præ .
de abstinendo Felicissimo. - Felicissimus , una cum sedi. lium . Id episcoporum statutum , lotius synodi noinine, nun
lionis suæ sociis , a communione omnium arcendus. 531 tiat Cornelio papæ Cyprianus, alque adeo non tam ipsius
EPIST. XXXIX . Caldonii , Herculuni et carterorum epi Cypriani quam synodi Africane est hæc epistola. (Vid .
stola ad Cyprianum , de abslento Felicissimo cum suis.' tom . III, col. 851.) 350
Quod jusserat illis epistola præcedens , perficiunt Caldo Epist. LV. Ad Cornelium ,de Fortunato et Felicissimo
nius, Herculanus ac cæteri. J33 sive contra hæreticos. -- In primis monet Corneliuin Cy
Epist. XL . Ad plebem , de quinque presbyteris schisma prianus hac epistola , ut felicissimiet Fortunati contra se
licis factionis Felicissimi. - Quemadmodum epistola ante calumnias non audiat , nec minis eorum terreatur, sed
hanc secuada clero, sic nunc plebi nuntiat Cyprianus vi- forti sit animo, sicuti Dei sacerdotem contra haereticos
tandum Felicissimum , cum sua factionis quinque presby decet, utpote quipro more hereticis usitato , hæresin suam
teris , qui tunu lapsis sine discrimine pacem dabant, lum et schismala incoeperint ex contemplu unius in Ecclesia
seditionem et schisma adversum se concitarent. 334 . episcopi; obiter etiam indicans undeinscribatur
oriri soleant hæreses
contra hoe
EPIST. XLI. Ad Cornelium , quod ordinationem Novatiani et schismala , utmerito a Morelio
non receperit. - Nunui a Novatiano missi, quiillius ordi- relicos. (Vid. Tom . III, col. 795.) 505
nationem Ecclesiæ Carthaginensi significaverant , a Cv Epist. LVI. Ad Thibaritunos, de Exhortatione martyrii .
priano rejiciuntur. (Vid . com . III, col.699 .) : 341 – Excusat primum se Cyprianus Thibaritanis quod illos
Epist . XLII. Ad Cornelium , de ordinatione ejus a se non visisset, et de persecutione imminente admonet ; cum
comprobata el de Felicissimo. --Excusat se Cyprianus quod stimulos subdit ad martyrium alacriler subeundum . — Hinc
indubitatam fidem non habuerit ordinalioni Cornelii, prius- proponunturexempla piorunia mundi inilio quimartyrium
quam ad se pervenirent litteræ collegarum Caldonii et passi. In prinis quæ omnia exempla superat Domini nostri
Fortunali , quibus illa legitima fuisse comprobatur : idque, passio . - Quid , quod stadii et theatri agones fortiter et
- ob contrariam Novatianae partis factionem , obiter repe- alacriter tolerati incitamento sint ad martyrii passiones ?---
tens, quod illi statim in ipsis primordiis non adheserit, sed Demum consideretur futura merces, quæ jam superque ad
potius Cornelio , usque ut adeo criminationes contra hanc omnia sustinenda animal et accendit. 551
suscipere de recuarit. (Vid . tom . III, col. 702.) Ibid . Epist. LVII. Ad Cornelium in exilio , de ejus confessione .
Epist. XLIII. Ad eumdem , quod ad confessores u Nova -- Laudat Cyprianus in Cornelio et plebe ejus confessio
# timo seductos literas fecerit. -- Argumentum epistole nem nominis Christi ad exilium iisque , hortaturque ad
tilulus satis indicat; constatautem ex nuntio mam missam constantiam etmutuas pro invicem orationes, tum ob in
hanc epistolam et sequentem cum præsenti. (Vid . tom . III, stantem certaminis diem in hac vita , tum post obitum .
col. 708 .) Ibid . Meminit autem bujus epistolæ Damasus in Vila Cornelii ,
EPIST . XLIV. Ad confessores Romanos, ut ad unitatem utpote propter quam calumnia facta , occasionem necis
redeant. - Confessores Romanos factione Novatiani et No sumpserit tyrannus . (Vid . tom . III, col. 829.) 358
vali seductos hortatur , ut ad unitatem redeant. 342 Epist. LVIII. Ad Luciiuin papam roman um , reversum de
EPIST. XLV. Ad Cornelium , de Polycarpo Hadrumetmo. exilio. Gratulatur Lucio Cyprianus cum collegis de reditu
— Hac se purgat epistola quid factum sit, ut interea dum ab exilio, docens dilatam martyria gloriain non minuere.
lladrumeti fuerit, non ad Cornelium , sed ad clerum Ro- Deinde , indicans divinitus contigisse Cornelii martyrium
manum littera inde a Polycarpi clero fuerint factæ , cum et Lucii exilium , ad confundendos Navatianos, prædicit
tamen anlea ipse Polycarpus ad Corneliuni potius scripse illi justans martyrium ; ita Deo ordinante , ut non foris ,
sed apud suos consumaretur ejusmartyrium . (Vid. 1. III,
rit. Constat autem ex ipso contextul paulo , post præceden
les hanc esse conscriptam . (Vid. tom . III, col. 709.) 313 col. 971.) 358
infantibus baptizandis.-- Cor
EPIST. XLVI. Cornelii ad Cyprianum , de confessoribus Epist.'LIX . Ad Fidum ,deante
ad unilatem reversis, - Cornelius Cyprianum certiorem rigen eos qui putab
dos octav diem nativitatis
ant um
facil de solemni , quem describit, confessorum ad Eccle non esse parvulum baptizaudum dicit Cyprianus, nox na
redili..
siamEPIST. iom . III, col. 716 .)
(Vid.Cypriani Ibid . tum rite baptizari posse , cum suis quibusdam coepiscopis ,
XLVII. ad Cornelium responsum congra censers. (Vid . tom . III, col. 1011.) 959
tulatorium de illorum redilu ex schismale. (Vid . tom .IbidIII, Epist. LX . Ad episcopos Numidas, de redemptione fra .
col. 730 .). . trum er captivitate barba: orun . – Deplorata sub initium
Epist. XLVIII. Cornelii ad Cyprianuin de faclione No. captivitate fratrum Cyprianus sibiper episcopos Numidas
vatiani cum suis. — Cornelius Cypriano rationem reddit nuntiata , millere se dicit sestertioruin centium millia , ad
factionis Novatianæ . (Vid .tom . III, col. 712.) 544 scriptis nominibus singulorum tum fratrum et sororum , tum
Epist. XLIX . Cypriani responsum ad Cornelium , de No. collegarum , qui aliquid contribuerant. Veri simile est au .
vuli sceleribus. — Laudat Cornelium quod opportune illum tem factam hanc captivitatem ab illis Barbaris, contra quos
admonuerit, utpote cum postridie quam venisset ad se no Decius in bellum profectus , interſeclus est. Primi aniem
cens factio, litteras illius acceperit. Deindemultis descri- reccns ediderunt hanc epistolam Manutius et Morellius.
Es bil Novali scelera, et schisma prius in Africa ab illo conci Ibid .
tatum . (Vid . tom . III, col. 723 .) Ibid . Epist. LXI. Ad Exchrotium , dehistrione. – Hisirionem ,
2% EPIST. L . Marimiel calerorum conſessorum ad Cypria si in turpi artificio persistat, communicare prohibel in ec
I
" num , de suo reditu er schismale . --- Cyprianum certiorem clesia. Neque vero excusari debere quod ipse histrionicam
my reddunt se ad Ecclesiam rediisse. Ibid . non exerceat, quamdiu illam alios docet ; aut ob rei fami
Epist. LI. Cypriani ad confessores, de reditu ex schi Jiaris inopiam , cum ecclesiæ sumptibus illi alimenta præ .
smale congratulatoria . -- Gratulatur Cyprianus confessori stari possint; atque adeo, si ecclesiæ Euchralii bona non
$ bus Romanis de eorum reditu in Ecclesiam et litteris eo sulliciant, Carthaginem monet ut veniat. 360
rum respondet. Ibid . Epist. LXII. Ad Pomponium , de Virginibus. - Cyprianus
Epist. LII. Ad Antonianum , de Cornelio et Novaliano . - cum collegis aliquot Pomponio college respondet : virgi
Cum Antonianus , acceptis litteris a Novatiano , in partes nes que statum continenter et firmiter tenere decreve
illius animo propendere capisset, confirmat illum Cypria - rant, repertas tamen postea in eodem lecio com masculis ,
nus in priori sententia , utnempe cum Cornelio , hoc est si virgines adhuc repertæ fuerint, communione recepta ,
cum Ecclesia catholica conmunicare pergat. Quod ut per- admittendas ad Ecclesiam ; sin secus, cum non mariti , sed
Suadeat , lolius tragrdiæ inter Cornelium et Novatianum Christi sint adulteræ , ad plenam panitentiam cogendas :
historiam texit, et Cornelium virum optimum et legitime que vero obstinata perseverant de Ecclesia ejiciendas ,
electum , Novatianum vero multis sceleribus obuoxium il obiler interjiciens disciplinæ genus, quo contineri possint
legitimam electionem usurpasse docet : obiter etiam sub iu oflicio virgines; el quædam de excommunicandi pote
initium epistolae se excusans de mutata quod ad lapsorum state in Ecclesia . 364
rationem allinet sententia , et sub finem in quo Novaliana Epist. LXIII. Ad Cæcilium , de sacramento Domini cali
hæresis consistat explicans. cis. — Epistola hæcadetEpistolam
duæ sequentes nibil ,aliud
Epist. LIII. Ad Fortunatum et alios collegas, de iis qui responsa continent præcedentem utpotequam
quæ
per tormenta superantur. - - Consultus Cyprianus a collegis gratiarum actionem continent : luin pro consolatione litte
num admitlendi essent ad communionem lapsi quidem per raria , tum pro subsidio una misso . Ex eo autem quod tres
tormenta superati, respondet, quia triennio jam porniten diversæ epistolæ rescriptæ sunt ad unicam Cypriani, colli.
liam egissent, sibi quidem videri admiltendos esse , sed gere est, in diversis metalli fodinis constitutos fuisse epi
cum post Paschæ solemnia concilium episcoporum apud se scopos, qui eas scribunt. Quod confirmat epistola Lyxx,
Tuturum esset, se cum illis rem tractalurum . 518 ubi certi metalli fit mentio . 372
EPIST. LIV . Ad Cornelium , de pace lapsis danda.- Cum Epist. LXIV . Ad Epictetim et plebem Assuritanorum de
prius statuissent Africani episcopi in concilio quodam , ut Fortunaliano quondam eorum Episcopo . – Monet Epicte
lapsinun, nisi diu poenitentia acta , admitterentur ad pacem , tum el plebem Assuritanorum ui Fortunatianum , quondam
wisi forte periculum infirmitatisurgeret; jam instante nova episcopum , sed lapsum , episcopatum redire non permil
persecutione statuerunt , omnibus qui pænitentiam egis tant ; tum aliis de causis, lum quod statutum esset ne epi
1259 SYLLABUS
scepilapsi ad priorom gradum admitterentur. 389 Epist. LXXVII. Ad Nemesianum el caleros marian ;
EPIST. LIV. ad Rogatianum , de diacono qui contra Epi melullo constilutos. - Miris præconiis effert martin ,
pun coniendil. - Rogatianum episcopum monet Cy- metallum damnalos, singulis tormentis singula solata
prianus, ut diaconi superbiam qui illum contumeliis exa- chra antithesi opponens. In exilio autem scriptam en
cerbaverzi coerceatdenuo
cogar, ea occasione , et audaciæ
repetenssuæquæcumque
pænitentiamde sacer
agere re est, ex illis
relegatum verbistermioi
prefinili : Nisi me ob confessionen
arcerent.
Cutali sive episcopali potestate supra dicta sunt Epistola Lv. Epist. LXXVIII. – Nemesiani, Datiri, Felicis e Fe.
Quo autem tempore scripta sit, non satis constat, nisi quod ris responsum ad Cyprianum . — Epistola bær ette.
in eadem synodo scriptam cum sequenti, iuitium utriusque sequentes nihil aliud quam responsa coalinentad episodes
epistolæ simile persuadeal. 393 præcedentem , utpote quæ gratiarum actionein coe
Epist. LXVI. 'Ad clerum et plebem Furnis consisteniem , tum pro consolatione litteraria , tum pro subsidio 1620
de Viclore, qui Faustinum presbyteram truorem nominavit. so . Ex eo autem quod tres diverse epistola testy
- Cum , contra concilii episcoporum statutum , Geminius sunt ad unicam Cypriani, colligere est in diversis De
Victor testamento tutorem sive curatorem suum nominas fodinis constitutos fuisse episcopos qui eas scribunt.I
sel Geminium Faustinum , presbyterum , prohibet pro illo confirmat Epistola Lxxx , ubi certi metalli fit mentia .
offerri aut sacrificium pro dormitione illius celebrari ; obi- Epist. LXXIX . Ad eumdem Lucii el celerortor
ter, exemplo levilicæ tribus , deducens clericos molestiis rum responsum . - Argumenti esse ejusdem cubit
secularibus immiscere se non debere. 399 denti, verba ipsa epistolæ demonstrant , atque adeo
Epist. LXVII. Ad Slephanum , de Marciano Arelatensi , Lucii Romani pontificis , sed Lucii martyris et ecige
qui Novaliano consensii. - Cum Marcianus, Arelatensis Africani epistola est, multo minus autem Cypriani a L
episcopus, Novatiani sectam secutus multos seduxisset, et cium papam .
se communione cæterorum episcoporum per schisma sepa Epist. LXXX. Felicis, Jaderis, Poliani, et CETTE
russet, monet Stephanum , summum pontificem , ut pro sua martyrum responsum ad Cyprianum . — Martyrus SD
auctoritate, absente illo , alium in locum ejus substiluat, et dicti" subsidium a Cypriano transmissum grati o
lum lapsis tum per illum seductis , acta pænitentia , pax scunt.
detur, et ad Ecclesiam reditus concedalur. (Vid . tom . JII, Epist. LXXXI. Cypriani ad Sergium et Rogat :
col. 989.) 401 cæteros confessores in carcere constitutos. — Rogiline
Epist. LXVIII. Ad clerum et plebes in Hispania consi. el collegas coufessores, in carcere constitutosdestra,
slenles, de Basilide et Marliale. - Cum Basilides etMar et exemplo Rogatiani senioris et Felicissimi na9Y
tialis, episcopi, lapsi essent et libellis idololatriæ conta animos illis addit. In exilio scriptam epistola ipsi
minati, laudai Cyprianus cum coepiscopis clerum etplebem cat.
Hispaniarum quod locum eorum Sabinum Felicem
, in et Epist. LXXXII. Ad Successum , de nuntiis Romasta
legitima electione substituissent; præsertim cum juxta persecutionem nuntiantibus. - Nuntiat Success pra
Cornelii statulum , episcopi lapsi ad poenitentiam quidem Cyprianus, persecutione acriori jam decreta per les
agendam admitti possent, sed a sacerdotali honore prohi num imperatorem (haud dubie cum Gallieno),
berentur, obiter etiam quædam altingens de veteri ele Rome Xistum pontificem ym idus Augusti, idque et de
ctionis episcoporum ritu . Sub Stephano autem scriptam gis cæteris significet petit, quo suum quisque greşen !
esse, contextuis indicat. (Vid . tom . III, col. 1019.) 402 martyrium auimet. Cum autem paulo postmense sourir
EPIST. LXIX . Ad Florenlium Pupianum , de obtrectatori. passus sit Cyprianus , non dubium quin sub for 1
bus. — Purgat se apud Florentium Pupianum Cyprianus de scripta sit hæc epistola.
variis ab illo objectis criminibus : et animi ejus levitatem Ad plebem Carthaginis.
arguit , quod tam temere obtrectatoribus crediderit . Ex eo Ad Turasium presbyterum .
autem quod dicit se jam tum sex annis episcopatu functum , Epist. LXXXIII. Ad Clerum et Plebem , de
satis constat sub Stephano scriptam . Ibid . paulo ante passionem . — Cum jam , sub finem vitæ , ali
Epist. LXX. Ad Januarium et caeteros episcopos Nuomi ios suos reverso Cypriano nuntiaretur missos este
das, de baptizandis hæreticis. — Contendit Cyprianus Bap Uticam ad supplicium pertraherent, secessit. Tapi
lismum non esse quo hæretici utuntur, nec quemquam melu mortis id fecisse crederetur, hac epistola 23
apud eos qui Christo adversantur per gratiam Christi posse reddit, ut nempe non alibi quam Carthagine , in space
proficere. (Vid . tom . III, col. 1035.) 410 suorum , martyrium subiret.
Epist. LXXI. Ad Quintum , de hereticis baptizandis. – EPISTOLA CORNELII PAPÆ AD CYPRIANUN .
Respo
hæretindetu r Quinto, in Mauritania episcopo, consulenti de PARS II. -- OPUSCULA .
cis baptiz andis. Ibid . LIBER DE HABITU VIRGINUM . - Pontius in Vita D. (5
Epist. LXXII, Ad Stephanum papam , de Concilio . - Cy priani paucis hujus libriargumentum complectitur : 0
prianus cuni collegis in concilio quodam , nuntiat Stephano inquit , virgines ad congruentem pudicitiæ disciplioan .
romano pontifici, a sese statutum esse, tum utab hæreticis habilum sanctimonia dignum , velut frænis quibusdam le
ad Ecclesiam revertentes baptizentur, tum ut alia condi lionis Dominicæ coerceret ? » Primum , ut paulo fusios.
tione non recipiantur episcopi aut presbyteri , ab iisdem gumentum explicem , discipline encomium celebrat,
venientes, quam ut communicarent laici. ( Vid . tom . III , ejus utilitatem Scripturis comprobat , deinde gima .
col. 1044 .) 413 decus el merila virginitatis , et earum quæ virgicik
Epist. LXXIII. Ad Jubaianum ,de haereticis baptizandis. suam Christo voverant et dicaverant proseculus.az
- Interrogatus a Jubaiano de Paptismo hæreticorum , Cy nentiam non in sola carnis integritate , sed et indt
prianus rescribit ei se censere hæreticos ad Ecclesiam ve - ornalus honore docet consistere : neque vero die
nientes , Ecclesiæ Baptismo sanctificari oportere. (Vid . perfluam cultus curam excusare apud eas quæ jan crea
tom . III, col. 1109.) renuntiaverant; quin polius , cum moderandum judo
Epist. LXXIV . Ad Pompeium contra epistolam Stephani, cultum præscribat nuplis feminis Apostoli, multo id non
de hæreticis baptizandis . — Super hanc quæstionem Cy observare virginem oportere etsi itaque locupletessi,
prianus aperte indicat Stephanum , quem Romanæ Eccle cogitare debere utendum quidem divitiis , sed ad ber
siæ episcopum tunc fuisse didicimus , non solum sibi non artes, ad illa quæ præcepit Deus, expenden das neuen
consensisse , verum etiam contra scripsisse atque præce . pauperes. Post bæc , ornamentorum ac vestium iisk
pisse . (Vid . tom . III, col. 1127 .) Ibid . prostitutis potius feminis convenire quam virgipjbei ,unui
Apoc .: ex Isaie quoque m cap . quam Deum
Epist. LXXV. Firmiliani , episcopi Cæsareæ Cappado tam varia , tam sumptuosa muliebria ornamenta deo ! te
ciæ Cyprianum(etacerbius)
quam, adCyprianus contra epistolam Stephani.
de Stephano — Eamdem
sententiam ha Atque adeo , a superfluo ornatu ad fucorum diversa genta
bet, et hanc consensionem sibicongratulatur , Deo gratias trausitum faciens, non virginibus dumtaxat, sed et nob
agens. Postea Stephani verba examinans , de baptismate illa prorsus interdicit, utpote quæ impune laturæ mag .
hæreticorum , hunc repugnare Paulo apostolo eidemque se quod facturam Dei relormare , transngurare etau SA

consensere manifestat: (Vid . tom . III,baptizandis

col. 1153.)Novatianis
415 nitantur. Porro etiam illa virginibus interdicit quæ perts
gentia in usum venerant, tum nuptiis ne intersint, tuo
Epist. LXXVI. Ad Magnum , de
iis qui in lecto
el de ejusdem gratiam consequuntur. - Prior Epistolæ promiscuas balneas non adeant.virtus,Brevi denique epiltgp,
pars est argumenti cum præcedentibus præter quid boni contineat continentiæ quove malo cafest,
quam quod hic inculcat de Novatianis quod in genere prius tribus, quod aiunt, verbis proseculus, librum hoc eri
de omnibus hæreticis dixerat; obiter etiam insinuans suc- nemate concludit : « Durate forliter, spiritaliter peral ,
cessionem legitimam in Cathedra Petri, notam esse qua pervenite feliciter; tantum mementote tunc nostri
incipiet inDE robis virginitas honorari. »
pro Ecclesia.
cognosci possit
perperam alia Epistola editam parte
Secunda salishactenus
litulus(quam indicat) LIBER Lapsis . - Pollicitus erat frequenter Cymas
æque verum Baptismum esse docet , qui per aspersionem nus, ubi primum pax Ecclesiæ reddita foret , se cerlo
in Jecto fit, atque quiper immersionem fit in ecclesia . (Vid . quid scripturum de ratione lapsorum : hoc igitur libro pro
tom . III, col, 1137.) 416 missis saiisfacit. Et in primis, ob oculos posita cum grate
 en 1211 RERUM QUÆ IN HOC TOMO CONTINENTUR . 1242
iam insperata Ecclesiæ pace , et confessorum cæterorum quod reges fuerint et homines polius quam dii, quorum in
que stantium in fide constantia et deinde cum dolore sum Lionorem instituta sunt templa, expressa simulacra, immo
mo lapsorum ruinis , ac persecutionis praeterite causis ex latæ hostiæ el festi dies celebrati ; atque adeo neque exte
plicatis , disciplinæ nempe neglectu et peccatis fidelium ;
graviter increpat lapsos quod , ad prima stalim verba
ris neque Romanis quidquam po!uisse prodesse illorum
cultum , neque illis, sed sorti potius imputandam Romani
Iniaantis inimici idolis sacrificaverint, et non potius, juxta imperii potentiam , utpote quæ et vicissitudine quadam
Christi consilium , secesserint : item quod jam sacrificiis contigerit , et suam ipsius originem erubescat : neque
maculati , conlra Evangelii legem , ante expiala delicta ,
ante exomologesin criminis factam vim inferrent coruori et
TINCTICIL
vero
illorumauspiciis
eventuauguriisve
constare ; quidquam
quin potiustribuendum ex vano
dæmonum esse bas
sanguini Domini , et communicationem ac pacem a qui præstigias, vel ipsis poelis, Socrate, Platoue, Trismegisto
busdam presbyteris sine episcopi sententia extorquerent. et Hostane testibus, qui etunum Deum et dæmonas agno
Deterritos proinde vindicia divina lapsorum aliquot qui verint. Alterum caput, quod unus sit Deus, tum per mo
indigne communicarant (obiter interjecta mentione libel narchiæ pre cæteris dignitatem majorem , lum per ipsas
laticorum , quod a crimine non excusarentur), et apimatos vulgi ethnici voces, O Deus, et similes, paucis manifestum
eorum exemplo qui, quamvis nullo sacrificii facil. Postremum de Christo, ex Prophetis Judæorum 565et
1: nore constricti , quoniam tamen de hoc vel autlibelli faci
cogitaverunt, Evangelica historia, latius prosequitur .
hoc ipsum apud sacerdotes Dei dolenter et simpliciter LIBER DE MORTALITATE . — Paucis argumentum explicat
confitentes, exomologesin faciebant; ad confessionem de. D . Pontius in Vita Cypriani : « A quo , inquit, Christiani
Les licti, ad poenitentiam publicain , ad satisfactionem plenam mollioris affectus circa amissionem suorum aut, quod najus
multis hortatur. Postremo vitari monet Novatianos, confu est, fidei parvioris, consolarentur spe fulurorum . » In
- 4 taus Scripturis aliquot illorum hæresin . 467 primis enim , ubi prædictas docuit ejuscemodi afflictiones a
LIBER DE UNITATE ECCLESIE. — Occasione schismatis No Christo, non timendam docetmortalitatem seu pestem , eo
valiani, ut suos Carthaginenses deterreret, alioqui non quod ad immortalitatem ducat, atque adeo fidem illi deesse
multum ab illo abhorrentes , propter Novatum et alios qui non ad ineliora festiuat. Neque mirum quod Christiano
ľ im quosdam suæ Ecclesiae presbyteros totius tragoediae auc cum gentilibus sint mala hujus vitæ commuuia cum plus
lores , librum hunc conscripsit Cyprianus. Atque in primis, cæteris illis in seculo sit laborandum : atque proinde
*. postquam , adversus illorum insidias communitos, ad con exemplo sanctorum Job et Tobiae, palientia opus esse,
staatiam hortatuis est, hereseon causam esse docet quod neque murmurandum . Nisi enim præcesserit pugna, non
caput Ecclesiæ non quærilur , primalus Petri contemni posse victoriain contingere, etc. 583
tur, et Calbedra ac Ecclesia una et Episcopatus unus de LIBER DE OPERE ET ELEEMOSYNA . 601
de seritur . Deinde tum Scripturis tum figuris Veteris et Novi LIBER DE Bono PATIENTIÆ . – Scripti hujus occasionem ita
Testamenti unitatem Ecclesiæ comprobat. Porro Nova - paucis exponit ipse Cyprianus sub finem Epist. ad Jubaja
tiani ambitionem in invadendo Episcopatu Romano, velut num : « Servatur a nobis patienter et leniter charitas
aliud agens, paucis prosecutus , late deducit neque pro animi, collegii honor, dilectionis vinculum , concordia sa
eorum paucitate contra Ecclesiam quidquam facere illud cerdotii. Propter hoc etiam nunc libellum de Bono pa
Malth . Avui: « Ubicumque fuerunt duo vel tres collecti tientiae , quantum valuit uostra mediocrilas, permillente
in nomine meo, etc.; neque martyrium illis posse prodesse Domino et inspirante , conscripsimus, quem ad te , pro mu
extra Ecclesiam . Post hæc docet non mirari eos oportere lua dilectione, transmisimus. » Postquam itaque initio, pa
quod vigerent hereses, jam olim a Christo prædictæ (obi tientiam veram a falsa philosophorum distinxit , a palieu
ler interjectis schismaticorum suppliciis); neque quod tia Dei, Christi ac justorum omnium , patientiam christia
confessores quidam Romani schismati consentirent, quippe nam commendal. Deinde non utilem modo , sed et
cum ante obitum nemo beatus sit, et in ipso Apostolorum necessariam illam esse, tum Scripturis, tum rationibus
coetu Judas proditor extiterit ; vitanda item schismatico probat, exemplis item Job et Tobiæ ; et ut ex opposilo
rum et hæreticorum consortia . Ad pacem denique el upa sibi vitio magis patientiae bonum elucescat, impatientiæ
nimitatem per Scripturas hortalur. 493 quantum malum sit prosequitur. Postremo vindictæ cupi
LIBER DE ORATIONE DOMINICA. -- Tres complectitur partes ditatem vituperat, docetque Deo, juxta Scripluras, per
tractatus S . Cypriani de Oralionc Dominica , in quo librum miltendam potius, quam nobis arrogandam ullionem . Si
Tertulliani de Oratione imitalur. In priore ostendit Ora quo alio autem in libro, hoc certe, Tertullianum imitatur ,
librum nempe ejus de Patientia .
tionem Dominicam esse omnium excellentissimam , summe 621
spiritualem et ad impetrandum efficacissimam . In allera LIBER DE ZELO ET LIVORE. - Paucis librihujus argumen
vero parle Dominicae Orationis complectitur explicationem , tum reddit in hæc verba D). Pontius in vita Cypriani : Quis,
septemque ejus partes præcipuas, Tertulliani vestigiis inquit, livorem de venenala invidie malignitate veuien
The inhærens, decurrit. Demum in tertia parte Orationis con tern , dulcedini remedii salutaris inhiberet ? » Principio
ditiones expendit, docetque orationem esse debere , igitur, postquam eo gravius crimen esse zelum seu livo
- 1° perseverantem et assiduam , exemplo Christi Domini; rem , quo occultius est malum , et originem ejus diabolo
- 1 20 vigilantem ac toto corde effusam , exemplo sacerdotis adscribendam docuit ; propositis etiam obiter invidice
qui« ante orationem , præfatione præmissa, parat fratrum exemplis e Veteri Testamento , radicem malorum omnium
mentes dicendo : Sursum corda, et respondet plebs: invidiam esse , per singula viliorum genera deducit; atque
Habemus ad Dominum ; » 3" bonis operibus et eleemo adeo recte e : a Christo et ab Apostolis, non uno in loco ,
syois consociatam , Tobie instar et Cornelii; 4° omnibus interdictum fraternum odium . Postremo ubi Dei exemplo
diei horis ac presertim tribus ab Ecclesia orationi desti ad dilectionem inimicorum eos adhortatus est, priemiorum
natis, tertia nimirum , sexta et nona,mane nec non et ves coronis propositis ab hoc malo deterret. 637
pere esse orandum . 521 EPISTOLA AD FORTUNATUM DE EXHORTATIONE MARTYRII. 631
LIBER AD DEMETRLANUM . - Deinetriano , Africe procon Prætatio . Ibid .
suli, contendenti Christianis imputari debere bella, famem Caput primum . - Quod idola dii non sint , et quod nec
et pestem quibus tum orbis divexabatur, quod ab ipsis dii elementa vice deorum colenda sint. 655)
non colerentur, pulchre respondet ( ubi deduxit mundi Cap . II. - Quod Deus solus colendus sit. 657
Senio omnia deteriora fieri) ipsos potius ethnicos lantarum Cap. III. – Quæ comminalio Dei sit adversus eos qui
cladium causam esse , quod Deum non colerent el Chris - idolis sacrificant.
Cap. IV . – Non facile ignoscere Deum idololatris . Ibid
658.
.

tianos præterea injustis persecutionibus agitarent. Deinde,

ubi illi exprobravit tormentorum inusitata genera quibus Cap. V . - Quod sic idololatriæ indignelur Deus, ut
Christianos præ aliis reis torquebat, non ad confessionem , præceperit etiam eos interfici qui sacrificare el servire
Toid .
sed ad negationem , deorum impotentiam arguit : tum idolis suaserint.
quod ipsi se defendere nequeant,alque adeo Demelrionus Cap. VI. -- Quod redempli et vivificati Christi sanguine,
qui illos vindicabat, ab ipsis potius coli quain ipse eos nihil Christo præponere debeamus . 660
colere deberet; tum quod a Christianis de obsessis corpo Cap. VII. – Ereptos de faucibus diaboli , etde laqueis
ribus ejecti, quid sint ipsi confiteantur.Neque vero ruinas sæculiliberatos, debere denuv sæculum reverti,ne
non ad
regum , jacturas opum et similia mala que persecutiones perdant quod evaserint.
Christianorum divinitus in vindictam comitabantur, ideo Cap. VIII. – Insistendum esse et perseverandumIbidin.
vindictas non censeri, quod illis etiam communes essent, fide et virtute, et cælestis ac spiritalis gratiæ consumma
quandoquidem gaudium iis potius sint omnia illa, quam
pæna. Proiode, dum tempus est, ad mentem redeat bor
tione,
Cap.utIXad. -palmam coronam etpossit
Ad hocetpressuras perveniri. fieri,661
persecutiones ut
tatur, vel saltem melu judicii et semper ardentis gehenne probemur. 663
ignis. Imilatur autem ipse partim Tertulliani Apologeticum Cap. X . — Timendas non esse injurias et pænas perse
elviumlibrum ad Scapulam , partim Minulii Felicis Octa diabolusclitionum , quia majorest Dominus ad protegendum , quam
impugnandum
.
TE . -- Tria potissima hujus libri Cap. XI.ad -- Ante prædic.tum esseonequo
545 Ibid.
LIBER DE IDOLORUM VANITAitur bat rus uti s d nos mun
um dus odio
capita titulus ipse complect . Primum hinc compro babitu esset, et quod persec advers nos exci
 1243 SYLLABUS
tarrt, et quod nihil novum Christianis accidat, quando ab Cap . XII. Quod in Bethlehem nasceretur
initio mundi boni laborarerint, et oppressi atque occisi Cap . XIII. Quod humilis in primo adventi su
sint justi ab injustis. 663 rel.
Cap . XII. - Qup spes etmerces maneat justos et mar . Cap . XIV . Quod ipse sit justus quem Judri eos.
lyres post conflictationes hujus temporis etpassiones. 67 ) essent.
Cap . XIII. -- Plus nosácipere in passionis mercede, Cap . XV . Quod ipse dictus sit ovis et agnus, quor
quam quod hic sustinemus in ipsa passione. . 67€ haberet. Et de sacramento passionis .
TESTIMONIORUM LIBRI TRES ADVERSUS JUDEOS. 675 Cap. XVI. Quod idem et lapis dictus sit.
LIBER PRIMUS. Caput prinum . — Judios in offensam Cap. XVII. Quod deinde ideiu lapis moasfieret et it
Dei graviter deliquisse , quod Dominum dereliquerint ret totan terram .
idola secuti sint. 679 Cap. XVIII. Quod in novissimis temporibus idea ,
Cap. II. -- Item , quod prophetis non crediderint 80et manifestaretur, super quem Gentes venirent, eli s
eos interfecerint. justi ascenderent.
Cap. III. – Ante prædictum quod Dominum neque co Cap . XIX. Quod ipse sit sponsus, Eeclesiam babense
gnituri , neque intellecturi, neque recepturi essent. 681 sam , de qua lilii spiritaliter pascerentur .
Cap . IV . - Quod Scripturas sanctas intellecturi Judæi Cap. XX . Quod crucillum fixuri essent Judæi. 3
non essent,intelligi autem haberent
bus postea quam Christus venisset,
in novissimis
" 2 sit et .potestas
tempori
68 Cap XXI. Quod in passione crucis et siguo virts en
.
Cap. V. - Nihil posse Judeos intelligerc de Scripturis, Cap. XXII. Quod in hoc sigoo crucis salus sit a
nisi prins perdiderintChristum . 683 qui in frontibus nolentur.
Cap . VI. - Quod Hierusalem perdituri essent, et ter Cap. XXIII.
Ibid . future essent.
Quod medio die in passione ejus leo-lo
ram quam acceperant relicturi.
Cap . VII. Item quod essent amissuri lumen Donni Cap . XXIV . Quod a morte non vinceretur, nec ala
ni. Ibid . feros remansurus esset.
Cap. VIII. Onod circumcisio prima carnalis evacuata Cap . XXV . Quod abcuminferis tertio die resurgeret. I
resurrexisset, 3ccipirela Fans
sil , et secunda spiritalis repromissa sit. 681 Cap. XXVI. Quod
- omnem potestatem , el polestas ejus ælerna sit. I
tura IX . Quod lexprior, quæ per Moysen data est, cessa
. Cap.esset Ibid .
Ibid .
Cap . XXVII. Quod perveniri non possit ad Deu Pa 's
nisi per Filium ejus, Jesum Christup.
Cap . X . Quod lex nova dari haberet.
Cap . XI. Quod dispositio alia et testamentum novum Cap . LXVII
dari haberet. 683 Cap. XXIX . .Quod
Quod ipse
ipse judex
sit rexventurus sit. pat
in æteroun
Cap. XII. Quod baptisma vetus cessaret et novom inci.
Ibid .
rus.
Cap . XXX . Quod ipse sit el judex ex rex.
Cap.t. XIII. Quod jugum vetus evacuaretur , et jugum
pire
LIBER TERTIUS.
norum daretur. 686 Capulprimum . De bono operis et misericordir. A
Cap. XIV. Quod pastores veteres cessaturi essent, et Cap. II. In opere el eleemosynis, etiamsi per ord
novi inciperent. Ibid . taleniminus fiat, ipsam voluntalein solis esse.
Cap . XV. Quod domus et lemplum Dei Christus futurus Cap. III. Agapem el dilectionem fraternam relgio
PSSet, et cessaret templum velus, et novum incipes firmiler exercendam .
l'et. Ibid . Cap. IV . Iu uullo gloriandum , quando postrum na
Cap. XVI. Quod sacrificium velus evacuaretur et novum
celebraretur.
sit.
687
Cap . XVII. Quod sacerdotium vetus cessaret, et novus Cap. V. Humilitatem et quietem in omnibus list
dam .
sacerdos veniret, quiia pernum futurus esset. Ibid . Cap. VI. Bonosquosque et justos plus laborare, sat:
Cap. XVIII. Quod propheta alius sicutMoyses promissus rare debere, quia probantur.
sit, scilicet qui testamentum novum daret, et quimagis C ap. VII. Non contristandum Spiritum sanctus pe
accepimus.
audiri deberet. 688
Cap. XIX . Quod duo populi pradicti sint,major et mi- Cap . VIII. Iracundiam vincendam esse , De coga
nor. id est vetus Judæorum , el novus qui essetex nobis linquere .
futurus. Ibid . Cap . IX. Invicem se fratres sustinere debere. .
Cap. XX. Quod Ecclesia , quæ prius sterilis fuerat, plures Cap. X . In Deum solum fidendum , et in ipso glorer
filios habitura esset ex gentibus, quam quot synagoga ante dum .
Tebuisset. Ibid . Cap. XI. Eum qui fidem consecutus est, exposilo po ?
Cap. XXI. Quod Gentes magis in Christum crediturze homiue, celestia tantum et spiritalia cogitare debcte M
essent. 689 altendere ad sarculum , cuijam renuntiavit.
Cap . XXII. Quod panem et calicem Christi et omnem Cap. XII. Non jurandum
graliam ejus amişsuri essent Judæi, nos vero accepturi, Cap. XIII. Numquam
Non maledicendum .
el quod Christianorum novum nomen benediceretur in Cap. XIV . mussitandum , sed circa onmis
terris. 693 accidunt benedicendum Deum .
Cap . XXIII. Quod
quam Judei perveniant.
ad regnum coelorum magis Gentes Cap . XV. Ad hoc tentari homines a Deo ut pee
694 lur.
Cap . XXIV . Qnod solo hoc Judæi accipere veniam Cap . XVI. De bono martyrii .
poss deli
int ctorum suorum , si sanguinem Christi occisi Cap . XVII. Minora esse quæ in sæculo patimur EM
baptismo ejus abluerint, et in Ecclesiam transeuntes, sit præmium quod promissum est.
preceptis ejus obtemperarint. Ibid . Cap. XVIII. Dilectioni Dei ac Christi nihil preplet
dum .
LIBER SECUNDUS.
Caputprimum . Christum primogenitum esse , et ipsum duCap.
m.
XIX . Voluntati, non nostræ , sed Dei, oblemparit
esse sapientiam Dei, per quem omnia facta sunt. 695
Cap . II. Quod sapientia DeiChristus est, et de sacramento Cap . XX. Fundamentum et firmamentum spei et
incarnationis ejus et passionis et calicis et altaris, et esse limorem
Apostolorum quimissi prædicaverunt. 697 Cap. XXI. Non temere de altero judicandum .
Cap . III. Quod Christus idem sit et Sermo Dei. 698 Cap . XXII. Accepta injuria, remiltendum et igtest?
Caji. IV . Quod idem Christus idem sit manus et bra dum .
chium Dei Ibid . . Cap . XXIII. Vicem malis non reddendam .
Cap. V. Quod idem Angelus et Deus.
Cap . VI. Quod Deus Christus.
699 Cap. XXIV . Non posse ad Patrem perveniri nisiut
700 Christum .
Cap. VII. Quod Christus Deus venturus esset illumi- . Cap . XXV. Ad regnum Dei, nisi baptizatus et rente
nator etsalvator generis humani. 702
quis fuerit , pervenire non posse.
Cap. VIII . Quod cum a principio Filius Dei fuisset, ge-
nerari denuo haberet secunduin carnem .
' Cap . XXVI. Parum esse baptizari et Eucharistiam at
703 pere, nisi quis factis et opere proficial.
Cap. IX . Quod hoc futurum esset signnm nativitatis Cap. XXVII.Baptizatum quoque gratiam perdere cist
ejus uit de virgine nasceretur homo et Deus, hominis et consecutus sit, nisi innocentiam servet.
Dei filius. 704 Cap. XXVIII . Non posse in Ecclesia remitti ei qui ?
Cap. X . Quod homo et Deus Christus ex utroque ge- Deum deliquerit.
nere concretus, ut mediator esse inter nos et Patrem . Cap . XXIX . De odio noniinis ante prædictum .
posset. Ibid . Cap. XXX. Quod quis Deo voverit ,cito reddenduru . Jei
Cap. XI. Quod de semine David secundum carnem Cap . XXXI. Eum qui non crediderit jam judication
nasei haberet. 705 esse.
1245 RERUM QUÆ IN HOC TOMO CONTINENTUR . 1246
Cap. XXXII. De bono virginitatis et continentiæ . 753 Cap . LXXXVI. Schisma non faciendum , etiamsi in una
Cap. XXXIII. Nihil Patrem judicare, sed Filium , et la fide et in eadem traditione permaneat qui recedit. 775
trem ab eo non honorificari a quo non honorificetur Fi Cap . LXXXVII. Fideles simplices cum prudentia esse
lius. 754 debere. Ibid .
Cap. XXXIV , Fidelem gentiliter vivere non opor Cap. LXXXVIII. Fratrem non cireumveniendum . Ibid .
tere. 755 Cap. LXXXIX . Subito venire finem mundi. 774
Cap . XXXV . Deum ad hoc patientem esse , ut nos pe Cap . XC. Uxorem a viro non recedere , aut si recesse
niteat peccati nostri et reformemur. Ibid . rit, innuptam manere. Ibid .
Cap. XXXVI. Mulierem ornari sæculariter non idde. Cap . XCI. Tantum unumquemque lentari quantum Ibipo
d.
Cap. XXXVII. Fidelem non oportere ob alia delictaIbnisi.
bere . test sustinere.
Cap. XCII. Non quicquid licet esse faciendum . Ibid .
ob nomen solum puniri. 756 Cap. XCIII. Prædictum quod hæreses fuluræ:Ibides.
Cap. XXXVIII." Servum Dei innocentem esse debere, sent.
ne incidal ia pænam sæcularem . Ibid . Cap. XCIV . Cum timore et honore Eucharistiam acci
Cap. XXXIX . Dalum nobis esse exemplum vivendi in piendam Ibid .
Chrislo . Ibid . Cap. XCV. Bonis convivendum , malos autem vilan
775
Cap. XL. Non jactanter nec tumultuose operandum . 757 dos.
Cap. XLĪ. Inepte et scurriliter non loquendum . Ibid . Cap. XCVI. Factis , non verbis, operandum . Ibid .
Cap . XLII. Fidem in totum prodesse, et lantum nos Cap. XCVII. Ad fidem et ad consecutionem properandum
Ibid
posse quantum credimus. Ibid . esse.
Cap . XLIII. Posse eum statim consequi qui vere credi
738
Cap. XCVIII. Catecuminum peccare jam non debere. 776
derit. Cap . XCIX . Judiciuin secundum tempora futurum , æqui
Cap . XLIV. Fideles inter se disceptantes non debere talis ante Legem , velLegis post Moysen. Ibid .
gentilem judicem experiri. Ibid . Cap . C. Gratiam Dei gratuitam esse debere. Itid .
Cap. XLV. Spem futurorum esse , et ideo fidem circa Cap . CI. Spiritum sanctum in igne frequenter
* appa
Ibid .
ea quæ promissa sunt palientem esse debere. Ibid . ruisse .
Cap. XLVI. Mulieren , in eccl- sia tacere debere. Ibid . Cap. CII. Correptionem bonos quoque libenter audire
Cap . XLVII. Delicto el merito nostro fieri ut labore. debere. Ibid .
mus , nec Dei opem in omnibus sentiamus. 759
Ibi d .
Cap. CIII. A multiloquentia temperandum . 777
Ibid .
Cap. XLVIII. Non fænerandum . Cap. CIV. Non mentiendum
Cap . XLIX . Jninicos quoque diligendos. Ibid . Cap. CV. Frequenter emendandos qui delinquuntin do
Cap . L . Sacramentum fidei non esse profanandum . 760 mestico ministerio . Ibid .
Cap. LI. Quod nemo in opere suo extollidebeat. Ibid . Cap. CVI. Injuria accepla patientiam tenendam , et ultio
Ibid .
Cap . LII. Credendi vel non credendi libertatem in ar - Dem Deo relinquendam .
bitrio positam . Ibid . Cap. CVII. Non delr abendum . Ibid .
Cap. LIII. Dei arcana perspici non posse , et idcirco fi Cap . CVIII. Non esse proximo insidiandum . Ibid .
dem nostram simplicem esse debere. Ibid . Caj. CIX . Infirmos visitandos. Ibid .
Cap. LIV. Neminem sine sorde et sine peccato esse. 761 Cap. CX . Susurrones maledictos esse. Ibid .
Cap. LV . Non hominibus, sed Deo, placendum . Ibid . Cap .CXI. Sacriticia malorum acceptabilia non esse . 778
Cap. LVI. Deum nihil latere ex his quæ geruntur. Ibid . Cap. CXII. Gravius judicari de his qui in sæculo plusIbidha.
Cap. LVII. Fidelem emendari et reservari. 762 buerint potestatis.
Cap . LVIII. Neminem contristarimorte debere, cum sit Cap. CXIII. Viduas et pupillos protegi oportere . Ibid .
in vivendo labor et periculum , in moriendo pax et resur Cap. CXIV . Dum in carne est, quis exomologesin la
Ibid . cere debere.
gendi securitas. Ibid .
Ibi d.
Cap . LIX . De idolis quæ gentiles deos putant. 763 Cap . CXV. Adulaliouem perniciosam esse .
Cap . LX. Ciborum nimiam concupiscentiam non appe Cap. CXVI. Plus ab eo diligi Deun cui in Baptismo plura
tendam . 766 peccata dimilluntur. Ibid .
Cap. LXI. Possidendi concupiscentiam et pecuniam non Cap. CXVII . Fortem congressionem esse adversus dia
appeiendam .
Cap . LXII. Matrimonium cum gentilibus non jungen bolum
Ibid , et ideo fortiter nos stare debere , ut possimus vin
cere . 779
dumCap.
. LXII, Grave delictum esse fornicationis. ° 768 767 Cap . CXVIII. De antichristo , quod in homine ve .
niat.
Cap . LXIV . Quæ sint carnalia quæ mortem pariant, et Cap . CXIX . Grave fuisse jugum Legis quod a nobisIbid ab.
quæ spiritalia quæ ad vitam ducant. . Ibid . jectuin esi, et leve esse jugum Domini quod a nobis sus
Cap. LXV. Omnia delicta in Baptismo deponi. 769 ceptum est. 780
Cap. LXVI. Disciplinam Dei iu ecclesiasticis præceptis CXX. Orationibus insistendum . Ibid .
oliservandam . Ibid . LIBER DE SPECTACULIS. — Agit primum auctor adversus
Cap . LXVII. Prædictum quod disciplinam sanam asper illos qui spectacula gentilium publica Scriptorarum aucto
paluri essent. Ibid . rilale vindicare nitebantur, et quamquam nusquam diser
Cap. LXVIII.kecedendum ab eo quiinordinate el con tis Scripturæ verbis prohibita siut, dainnata tamen idolola
tra disciplinar V 770 triæ inierdicto hinc probat, quod nullum non spectaculi
Cap. LXIX . Non in sapientia mundi nec in eloquentia genus idolis consecratum sil. Deinde, per singula ludorum
esse regnum Dei, sed in fide crucis et virtute conversa genera , quae sintin spectando pericula, paulo latius quam
tionis. Ibid . Epistola secunda ad Donatuin prosequitur, et præsertim
Cap. LXX. Parentibus obsequendum . Ibid . eorum quibus'< obscenitatis, inquit, magisterium traditur
Cap. LXXI. Patres quoque asperos circa filios esse non simulacris libidivis. » Postremo spectacula christiano ho
oportet 771 mine digna, quibus merito oblectare se debeat, pa
Cap . LXXII. Servos, cum crediderint, plus dominis car censet. Imitalus haud dubie librum Tertulliani de Spec
nalibus servire debere. Ibid . Laculis, quem alicubi et græce et latine se scripsisse ille
Cap. LXXIII. Item dominos mitiores esse debere. Ibid . indicat, tam refertum iis omnibus quæ ad hoc institutum
Cap. LXXIV . Viduas probatas quasque honorandas. Ibid . faciunt, ut commentarii loco esse possit dun de spectaculo
Cap . LXXV . Suorum , etmaxime lidelium , curam plus rum diversitate agendum est. 779
unumquemque habere debere . Ibid . LIBER DE LAUDE MARTYRII. — Laudem martyrii sublimi
Cap. LXXVI. Majorem natu non temere accusan - dicendi genere prosequitur, tria polissimum toto libro lale
dum . Ibid . pertractans : quid nempe sit, quantum sit, et cui rei prosit.
Cap. LXXVII. Peccantem publice objurgandum . 772 Pulchris interim similitudinibus etargumento a quotidianis
Cap. LXXVIII. Cum hæreticis non loquendum . Ibid . funeribus sumpto , ad mortem pro Christo lubenter obeun
Cap. LXXIX . Innocentiam fidenter petere et impe dam hortalur. Jam inter virtutes martyrij enumerat, quod
lrare. Ibid . universi doloris expertes martyres Domini propitiatio co
Cap. LXXX . Nihil licere diabolo in hominem , nisi Diuus ronet, ita ut in eos non competat illud Christi, usque qua
permiserit . Ibid . drantem ultimum reddere . Præmii vero loco proponit, tuin
Cap. LXXXI. Mercedem mercenario cilo redden a gehennæ metu securitatem , lum vitæ æternæ consecu
dam . Ibid . tionem , paucis poetico quodam more ulraque describens ,
Cap. LXXXII. Non augurandum .
Caji. LXXXIII. Cirrum in capite non habendum . Ibid
773. deinde quod quibusdam sit coronæ loco martyrium , aliis
quisanguine suo lavantur peccatorum redemptio . Postremo,
Cap. LXXXIV . Non vellendum . Ibid . ubi Scripturis aliquot ad confessionem nominis Christi, cos
Cap. LXXXV. Surgendum cum episcopus aut presbyter
venial.
animavit, ut suimemores; siat rogat, cum in eis Dominus
. Ibid . manabrium cæperit honorare,utpote quibus petentibus non
1247 : SYLLABUS RERUM QU .E IN HOC TOMO CONTINENTUR . :
negareGENCINA
credatur Dominus. 787 fuerit eorum , quorum numerus semper augebatur,ca.
AD S.CYPRIANI OPERA APPENDICES. tientia , et quos Deus ullus est ruinis Regum, en
Prolegomena de scriptis sanctiCypriani operibus dubiis, opuin , dispendio mililum , ac diminutione castrorun.
deperditis, atque eidem suppositis, auct, D . Lumper. 805 Caput IV . - Expenduntur Cypriani argumenta,quienes
Articulus primus. -- Divi Cypriani opera dubia . Ibid . Demetrianum aliosque gentiles refellit , quiChri91903
Articulos II. - Divo Cypriano supposita opera . 811 publicarum belli, famis , et pestis calamitalim ,causa
Articulus III. - De quibusdam S . Cypriani operibus esse criminabantur.
deperditis. 817 Articulus primus. – Primum Cypriani argumenta a
APPENDIX PRIMA. - OPUSCULA DUBIA . muodi senio desumplum examinatur
819
Liber de Disciplina et Bono pudicitiæ . Epistola iguoti Art. II. -- Quam luculenter Cyprianus deterre
auctoris. Ibid . publicas calamitates non ideo accidisse , quia Christian
Monitum de paulo infra rejecta exhortatione ad panic verum Deum venerabantur, sed quia ethnicifalsen aide
tentiam . 821 bunt deos , et aliorum gravissimorum cri quinum pelerzi.
APPENDIX SECUNDA . - OPUSCULA SUPPOSITA 827 ubide servorum panis .
Liber de Aleatoribus. Tractatus perperam Cypriano ad Arl. III. - Quando Cyprianus probaverit negliga
scriptus. Ibid . Christianos, sed Gentiles bellorum fuisse causam . 164
De Singularitate Clericorum . Tractatus Cypriano perpe. Art. IV . - Qua ratione Cyprianus osteodat nealk
ram adscriplus, necnon Augustino et Origeni juxta quos stianos , sed Gentiles sterilitatis et famnis esse cats
dam . 8JS
De duodecim Abusionibus sæculi. Tractatus perperam Art. V. - Tanlom abesse ut ethnici Deum ,ens
Cypriano et Augustino adscriplus. 869 criminibus offensum , curaverint pestis tempifëplazh
Liber de duplici Martyrio." 881 quin potius illum gravioribus flagitiis irrilareniul
Oratio CyprianiAntiocheni pro martyribus. 909 Ar . VI. -- Quanta misericordiæ opera Christaaitik
Oratio Cypriani Antiocheniquam sub die passionis suæ buerint quibuslibet peste infectis morieutbus 411

2
dixit. Ibid . tuis.
Demontibus Sina et Sion . Tractatus ignoti auctoris ad Art. VII. – Cur Christiani, plane innocentes,lina
versus Judæos . 909 publicis calamitatibus, ac scelerati Gentiles aflipt
Tractatus adversus Judæos, qui insecuti sunt Dominum
nostrum Jesum Christum , incerto auctore. 919
tur.
Capul V.-- De Cyprianilibro de Idolorum Vapitale. 19!!
Cæna, Cypriano falso inscripta . 923 Articulus primus. -- Analysis hujus libri. ltes
De revelatione capitis
De Pascha computus.
Beati Joannis Baptistæ . 931 Art. II. - 'De hujus libri auclore , titulo,ismern
957 argumento ; et cur aliquando epistolæ nomi:Lech
APPENDIX TERTIA , 973 tur .
Dissertatio de Cypriani libris ad Demetrianum , et de Art. III.-- Quo tempore, et quam festinander en
Idolorum Voni tate. Ibid . a Cypriano scriptus fuerit .
Caput primum . — De libro ad Demetrianum . Ibid . Art. IV . - De hujus librimanuscriptis etedilo
Articulus primus. - - Analysis hujus libri. Ibid . cibus ac variorum in illum notis.
Art. II. – Ostenditur Cyprianui Carthaginis
pum et martyrem esse verum hujus libri parentemepisco ; quis
Caput VI. -- Novæ in hunc librum observationes. 103
Articulus primus. — De iis quæ Cyprianusest
ille, Art.
et utrui primus in Africa niartyr
III. - De hujus libri tilulo , et fuerit.
utrum contra 376 liano et
so aliis in Minucio
libris eaFelice
sacræ excerpsit
Scripturæ , testimoniis
ac quomodoprolat
date
lum Demetrianum scriptus sit. 978 quæ in isto de Judæis , Christianis , et Christo
Art. IV . - Quis iuerit Demetrianus, ad quem hic breviter Arl. enarrat.
II. - Quam luculenter Cyprianus scopare
liber directus fuit, an proconsul aut inferioris ordinis ju
dux . 979 doxum de suprema Christi divinitale, et $284
Art. V . -- Quibusrationibus Cypriapus ad hunc librum Trinitatis mysterio documentum .
Scribendum et divulgandum compulsus sit. 981 Art. III. - De Christo homine, ac quo sens
: Spiritus sanctus carne induitur.
manuscriptis,
De hujus libri
Caput II. - editionibus el quorumdam 983 tueritArt. IV . - De idololatrie origine, et ridicu'squi
ætate , codicibus
argumento ,notis.
Articulus primus. — De hujus lucubralionis argumen dam Romanorum diis, in dubio aut noto bojus
to, et utrum Cyprianus suscepto vindicis Christiane reli- mento notatis , ac de crudeli consulum fordul
gionis officio non plene, sicut contendil Lactantius, satis tio .
fecerit. 984 Sancti Cypriani carmen ad Felicem de resurrectie
Art. II. — De libri hujus ælale. 986 mortuorum . Ibid.
Art. III. — De libri hujus codicibusmanuscriptis. 987 Observatio prævia D . Edm . Martene.
Art. IV . - De libri hujus editionibus. 988 Carmen .
Art. V . - De variis in hunc librum annotationibus.
989
APPENDIX QUARTA
Oxoniensis . selectæ in Cyprianum bolt. !!
editionis
Caput III. — Novæ in hunc librum observationes. 991 Epistolæ .
Articulus primus. - De sacrae Scripturæ auctoritate , Ad Danalum
el quibusdam
Art. II. - illius locis.Cyprianus Deum existere demon
Quomodo Ibid . De I lolorum liber
Testimoniorum
de Gralia
Vanitate liber. Dei.
ad Quirinum adversus Judæos 12
stret ex recla humani corporis statura , ex solis et alia in duos libros priores.
rum rerum creatione, atque ex publica dæmonum , a Testimoniorum liber primus.
Christianis ex obsessis corporibus ejectorum , confes. Testimoniorum liber secundus.
sione. 992 Testimoniorum liber tertius.
Art. III. -- Credendum Christo, qui sanguinis prelio De Habilu Virginum .
hominem sacro baptismale regenerat, de duplicimortis le Unitate Ecclesiæ liber.
illius sigoo ; de pænitentia, ac quo sensu nemini , hanc De Lapsis.
vitan agenti , sera esse dicatur. 995 De Oratione Dominica .
Art. IV . - Utrum Cyprianus ignes purgatorios nega DeMortalitate .
verit, quam diserte asserat æternas fore pænas damna De
torum , quorum brevis oculorum fructus perpetua visione Jos.Exhortatione
Mart. Roulhiimartyrii.
selectæ in quosdam Cypriani!I
pensabitur, ac quam variis el horrendis cruciatibus Chri note
Appe. ndicis primæ continuatio . Exhortatio al pants
stiani ab his excarnificati
ta fuerint.
Art. V. - Quan iniqu itate ethnici condemnaveri996nt tiam cum dissertatione Joh. Trombellii.
Christianos , nec defensos, nec auditos ; quam mirabilis Index rerum .

FINIS TOMI QUARTI.

20
 This book should be returned to
the Library on or before the last date
stamped below .
A fine of five cents a day is incurred
by retaining it beyond the specified
time.
Please return promptly .