Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
C L A S I C O S
P O L I T I C O S
ARISTOTELES
ETICA A NICOMACO
EDICION BILIN GE Y TRADUCCION
POB
lULIAN
MARIAS
1970
NDICE
INTRODUCCIN, de J u l i n M a r a s ............................................
VII
I. Aristteles en el mundo helenstico.............................
VII
II. La tica aristotlica......................................................... XVII
III. Indicaciones bibliogrficas............................................ XXI
1
1
19
32
52
70
89
102
122
140
156
I N T R O D U C C I O N
A C h a rle s W . H eiidel.
m ae.siro d e F ilo so fa en Y aie.
q u e u n e las vnude.^ tic a s a las d ian o iicas.
I
ARISTTELES EN EL MUNDO HELENSTICO
Nacimiento de Platn.
Toma de Atenas por los espartanos y fin de la guerra del
Peloponeso.
Ejecucin de Scrates.
Primer viaje de Platn a Siracusa (al regreso, fundacin de la
Academia).
Nacimiento de Aristteles en Estagira.
VIII
37].
367.
353.
347.
344.
342.
341.
340.
338.
336.
334.
323.
322.
300.
IX
un estudio del pensamiento platnico tendra que ser formalmente una peregrinatio ad fontes, un intento de conjurar a Platn e invocarlo con sus
propias palabras, valindose de ellas, literalmente tomndolo por a
palabra".
Desde este punto de vista hay que intentar aclarar la significacin de la
dialctica y su funcin dentro del platonismo. El verdadero motor del dilo
go platnico quiero decir su nervio filosfico es la opinin fallida, que
al formularse descubre su inanidad o insuficiencia y por ello mismo se reve
la como insostenible. Al intentar "quedarse" en ella, se ve que no se puede
estar all. Por eso hay que seguir adelante: el dilogo va a travs (di) de
decires (lgoi) u opiniones (dxai), en ltima instancia desde los ndoxa,
las creencias en que se est: mejor dicho y ste es el precipitado de la
filosofia platnica en que se estaba y no se puede seguir estando. Hay
que ir a la epistme, que es precisamente un saber estable, y la dinoia es,
como dice Platn en el Sofista (263 e). el callado dilogo interior del alma
consigo misma (he mn ents ts psykhs prs hautn dilogos neu phons gignmenos).
La realidad haba sido interpretada por Parmnides como consistencia
el verdadero significado del trmino n en su poema, como he tratado de
mostrar en Biografa de la Filosofa (Obras, II, p. 434-442) , lo cual
eliminaba en rigor la naturaleza o physis por eso Aristteles tiene que
empezar su Fsica por una discusin con Parmnides, pues, si ste tuviera
razn, no se podra hablar de naturaleza ni, por consiguiente, de fisica .
La audacia platnica estrib en aceptar la tesis paradjica de que las cosas
propiamente no tienen consistencia, y quedan descalificadas en la medida
en que. por falta de identidad, no permiten el lgos. El ser de la cosa no
est en la cosa, pero frente a la afirmacin sofistica de la general incon
sistencia de lo real lo hay fuera; es el edos o la ida. El dilogo, la
dialctica, se convierte as. ms all de su significacin como artificio lgi
co, en un camino hacia la realidad. La teora de las ideas que se podra
llamar teora de las consistencias, desde este punto de vista es el resulta
do de esta audacia intelectual que lleva a la constitucin de la primera
theora en sentido estricto. Pero, a diferencia de Parmnides, Platn no se
puede quedar en la consistencia: su funcin es precisamente el camino de
vuelta, el apartarse de las cosas para volver a ellas y dominarlas. Las ideas
son de las cosas, ^ jjj participan" (mthexis) de ellas. Por esto la dialc
tica platnica nunca es un mero "juego de ideas", no porque no sea Juego
en un sentido esencial lo es , sino porque no se trata slo de ideas, sino
de tomar a travs de ellas el camino de las cosas reales.
De ah el papel decisivo, pero en ltimo trmino modesto, de la defini
cin (horistns): asegura la presencia del objeto, y por tanto la homologa,
la certeza de que se est hablando de lo mismo; pero no va ms all: ni da
la realidad misma, ni siquiera su cm o" (hoon). Por esta razn, el mito
xn
xtv
con las dificultades intrnsecas, pasa por alto lo esencial del problema,
y se expone a no comprender la significacin total de la tica de Aris
tteles, j , por consiguiente, la configuracin viviente y real de su filo
sofa entera, y con ello sus posibilidades.
No slo el platonismo, tambin el aristotelismo desciende sbita
mente en el sig o iv. La Academia se hace escptica (sobre el sentido
'positivo de esto vase el genial captulo de Ortega en La idea de prin
cipio en Leihniz y la evolitcin de la teora deductiva) el Liceo, cient
fico (lo que tam poco carece de sentido). Se cultiva en l la historia
fsico-naatemtica (Teofrasto, Eudemo, Menn, Dicearco), la botnica,
la zoologa, la biologa, la caracterologa (Teofrasto). En Estratn, l
primer motor queda en la pkysis. La 'filosofa primera queda suplan
tada por las 'segundas'. La especulacin queda casi olvidada. Mien
tras tanto, el estoicismo (Zenn, Oleantes, Crisipo) y otras filosofas
helensticas afines ocupan el primer plano (cf. Biografa de la Filo
sofa, III. Obras, II, p. 513 ss.).
La especulacin dentro del aristotelismo no renace hasta el si
glo I a. de J. 0., con el undcimo escolarca del Liceo despus de Aris
tteles, Andrnico de Rodas, el cual, a pesar de ello, no sabe en defi
nitiva qu hacer con los 14 libros de la Filosofa primera y forja la
palabra que no es una palabra Metafsica. Con Alejandro de Afrodisias (200 d. de J. C.) surge la primera escolstica aristotlica si no
contamos a Aristteles mismo . A partir de ahora se van a reprodu
cir de tiempo en tiempo, primero con los rabes, luego con los cristia
nos medievales, despus con los diferentes neo-ismos. El prefijo neoes, en general, el ndice del escolasticismo (sin excluir el neorrealismo).
En este momento habra que plantear uno de los problemas ms
graves de la historia intelectual de Occidente: la terrible buena pren
sa de Aristteles, que ha consistido com o siempre en recoger lo
menos bueno suyo y potenciarlo. Para nombrar slo un punto esen
cial quiz, si se aprietan las cosas, el punto esencial o por lo menos
germinal : la 'ciencia buscada se convierte en la 'ciencia encontrada .
l supremo aristotlico, Santo Toms, distingue la ciencia demostrati
va, que determina la verdad, de la ciencia dialctica, ordenada a la in
quisicin inventiva: Etifim in speculativis alia rationalis scientia est
dialctica, quae ordinatur ad inquisitionem inverUivam, et alia scientia
demonstrativa, quae est veritatis determinativa (S . Thel., II-II , q. 51,
art. 2). El aristotelismo se convierte pronto en un repertorio de solvdones, y Aristteles adquiere ima mayscula: Philosophus. Esto, cierta
mente, lo haba en Aristteles ^la buena prensa tiene siempre fun
damento in re ; pero, por supuesto, no slo eso.
La fecundidad de Aristteles sera su rehistorizacin. Por eso lo he
hecho volver a tomar races en su Poltica, all donde, en lugar de ha
cer una politea ms, se esfuerza por Uegar a una sociologa que d
razn de la situacin del mundo helenstico que comienza. La socie-
XV
II
L a t ic a a r is t o t l ic a
XVIII
III
I n d ic a c io n e s b ib l io g r f ic a s
1.
Comentarios.
iin
Tradticciones.
Entre las traducciones modernas a otras lenguas hay que citar las
alemanas de A. Stahr, E. Rolfes, A. Lasson y, sobre todo, la de F. Dirl
meier antes mencionada, que no hemos podido utilizar por estar ya
impresa la nuestra cuando nos ha sido accesible. De las francesas,
aparte de la de Voilquin antes nombrada, la de los PP. Gauthier y
Jolif, tambin mencionada ms arriba, y que tam poco hemos podido
consultar por su reciente aparicin (el anunciado volumen de comen
tario no ha aparecido an). Entre las inglesas, la citada de Rackham
y, sobre todo, la de W . D. Ross en la gran traduccin de Oxford.
Existe una vieja traduccin espaola de la Etica a Nicmaco, de
considerables calidades y que todava hoy conserva inters; la del hu
manista del siglo X V I Pedro Simn Abril, publicada con una introduc
cin de A. Bonilla San Martn por la Real Academia de Ciencias Mo
rales y Polticas: La Etica de Aristteles, traducida del griego y anali
zada por Pedro Simn Abril, Madrid 1918.
Las otras traducciones a nuestra lengua tienen escaso valor cient
fico; puede verse lo que dije de ellas en la edicin de la Poltica, en
esta misma coleccin.
Ultimamente se ha publicado una edicin con el texto de la Loeb
Library, introduccin, versin y notas de Antonio Gmez Robledo,
bajo el ttulo Etica Nicomaquea, Universidad Nacional Autnoma de
Mxico, 1954, que no hemos podido tener presente al hacer la nuestra.
La presente traduccin responde a los mismos criterios que la de
la Poltica. Como ella, ha sido realizada en colaboracin por Mara
Araujo y por m. Debo decir que, a causa de una acumulacin de que
haceres mos, que han retrasado considerablemente su publicacin, el
peso mayor de la traduccin ha recado sobre Mara Araujo, a la que
doy las gracias por haber asumido parte tan considerable del trabajo.
4.
Estudios.
4
A P A R A T O
C R I T I C O
SIGLA
H
K"
L
M"
N"
O*
=s
vulg.
Asp.
Aid.
=
r::
H0IK6N
NIKOMAXEI03N
A.
1094 a
TTScra t s x v t i k o T r a a a n 6 o 5 o s , n o c o g 5 i r p a ^ s t e
T rp o a p e C T is , y o c O o O T t v s 9 1 6 0 6 0 1 5 o k e -
votvTo
T y c x O v , o O 'r r v r
T cou t e X c v
Tt piv y p
P e X tc o
5 i a 9 o p S t i s 9 a v E T a i
v p y g ia i, t c 5 T ra p a r s
c)v 5 e a i T A r i T iv i r a p t t c s T r p ^ E is . v t o -
p y a T iv t .
T O is
9 r a i .
e a iv
ko
5 i K aX cs rre9 i-
Tr 9 UKe t c o v
s v e p y e ic v
tc
?pya.
tto X A co v
i r p ^ e c o v o O c t c o v k o I T e x v v K a i T n c r r T )n c v u o X X y v r r a i
K ai
Tt
tA tt
io r p iK fis
pv
yp
\ > y e ia ,
v a v /m iy iK fs
i r A o o v , O T p o o T i y i K f s 5 v k t| , o k o v o h i k s 5 t t A o O t o s .
oaai
10 5 e c t t o v t o i o t c o v v r rr n o v T i v 5 v a i i i v , K aO oT E p r r
TT)V
T n r iK flV
pyvcov
XOf^lVOTTOllK)
ECTv, ocuTTi
TTIV O T p O T T iy iK T V ,
T pas'
5e
CTCTl
ir a a a
KOTC T V o O t V
v n r c T a is 5 e t c t c o v
15 TCOV c r r i v a p E T c T E p a t c o v
C tA X a i
TCV
tto A e iik ti
Sq
TTiriKCV
it p a ^ is
TpOTTOV
tt
SA A ai
p x iT E K T O V iK c o v T A t ) i r v ycp
x 'P " ^
vE p yE a s
oc tcs
E v a i t c T A r i t c o v ir p ^ E c o v f ) T r a p a TC x Tas S ? v A o t i ,
kcxO -
KCKEva S ic K E T a i.
K ai
K ai
r r cxTck-
5 i a 9 pi
o 5 ev
TTsp i r i t c o v A e x ^ e i c t c o v Tn<rrr|iJicv.
to tcov
tc s
El S f j
t i t A o s oT tco v
TTpaKTCOv 5 i a T p o u A p iE Q a , T cA A a 5 5 ic t o O t o , K a i
1094
oO toO
8.
p ic r r o v .
n E y c A riv
xei
ap o w
poTT T jv,
K a i T rp s t v
K ai
^ o v t|
KcxOcrrEp- T O ^ T a i
x:I om. K ir> Asp. H 13. xar add. K** M Si Aid. |1 14. Sr, IP V
11 15. wp aOT-L" M Asp.
ETICA
NICOMACO
L ib r o
Toda arte j toda investigacin, y del mismo modo tpda accin y 1094 o
leccin, parecen tender a algn bien; por esto se ha dicho con razn
jue el bien es aquello a que todas las cosas^tienden. Pero parece que
lay alguna diferencia entreTosm es, pues unos son actividades, y los
jtros, aparte de stas, ciertas obras; en los casos en que hay algunos
fines aparte de las acciones, son naturalmente preferibles las obf^s a
las activida.d_es (1). Pero com o hay muchas acciones, artes y ciencias,
resultan tambin muchos los fines: en efecto, el de la medicina es la
salud; el de la construccin naval, el barco; el de la estrategia, la vic
toria; el de la economa, la riqueza. Y en todas aquellas que dependen
de una sola facultad (com o el arte de fabricar frenos y todas las dems
concernientes a los arreos de los caballos se subordinan al arte hpico,
y a su vez ste y toda actividad guerrera se subordinan a la estrategia,
y de la misma manera otras artes a otras diferentes), los fines de las
principales son preferibles a los de las subordinadas, ya que stos se
persiguen eij vista de aqullos. Y es indiferente que los fines de las
acciones sean las actividades mismas o alguna otra, cosa fuera de ellas,
com o en las ciencias mencionadas.
S^EIE 5 OV T fs KUpiCO-
Toiocrr) 5 fj t t o A it ik t ]
9 avETtr
T v a s y p e v a i xpEcbv t c o v -mcTrniacv v T a i ; i r -
pcopiEV Se K ai t o s EVTtiiOTras t c o v S u v h e c o v
TaTris T a j A o iir a s
[fTpaKTiKaTs] t c o v
t o t t i s t A o s iTEpiExot o v Tct t c o v
A A cov ,
e y p K ai t o t v
9 a v 6T a i K ai A a p elv K ai c r c ije iv
y cn rriT v nv y p K ai vi
t) nv
A y o iT O 5
y p K p i^ s o O x p o c o s v n r a a i t o I s A y o i s iTijriTTiTEov,
ccnrep oO S kv t o s 6 T )n to u p y o u n v o is .
K a A K ai T
m vov e v a i, 9 \>aei
T iv a t t A v tiv ex e i K ai T(5cycx6 S i t tt o A A o s
CTUjjiPavEiv p A p a s d i r o c t o v
S i t t A o O t o v , TEpoi
t|St) y p t i v e s t t c o A o v t o
S i vSpE av.
y a m i T v oO v TO pi
d>s e ir i t
t t o A K ai K
Sf)
t v cx tv
TTETTaiSeuiJEvou y p
X E Tar
1093 o 6 S KpiTTs-
iKacTTCS
6
1095
4.
o 12.
5 TTspi TTov
TTETraiSeupvos.
oKEos K p o crrfis v o s
5i
tts
TroAmKfs
ok
o r r e ip o s y p t c o v Kocrct t v
Icrriv
(3 o v
t i 5
9 eAc5s, iti5t) t T A o s la T iu oO y v c o a i s ir p a ^ ig .
5 ia 9 pei 5 ' o 5 v v o s t t i v f)A iK av f| t rjOos v e a p g o y p
Trapot TV x p v o v f] IAA ei 4 ; i 5 , A A 5 i t koctcc TrGos
K ai 5icK81v S K a o r a .
to T s y p t o i o t o i s v v t i t o s f) y v c a i s
10 y v s T a i, KaOTTEp t o s d K p a r a i v
to s 5s K ara A y ov t o s
4
A yoojjev 5 v a A a p v T e s, iTEiSq ir S a a y v c o a is Kai Trpo15 apECTis y a 6 o 0 t i v s pyE T ai, t ecttv oO Ayo|Jiv Tf)v
TToAlTlKflV (pCT0ai KCl T T TrVTCOV KpTaTOV TCOV TTpaKTcov dyaO cv.
v iic m lav o iv ctxeS v m r t c o v irAEaTCOv
n oA oy E T a r
T qv y p E5ai|iovav Kai o tto A A o Kai o xctpEVTES A you a iv, t 5 e j f j v Kai t 5 ir p rr E iv TaTv
20 TroAapi(3vouCTi t c o e S a ip o v e iv
iTEpi 5 Tris 5ainovias, t
oTiv, M<piCTpT]ToOai Kai o x n o c o s o tto A A o i t o s ct0 9 0 s
Tro5i5aCTtv. o (iv y p t j v v a p y co v t i Kai 9avpcSv, o o v
f)5 ovf)v f| ttA oO to v f| Tipii^v, A A oi 5 SAA o tto A A k is Se
Kai aTs TEpov voafjCTas pv y p \jyEiav, ttevh evos S
25 t t A o O t o v
awi5TES 5 la v T O s S y v o ia v to O s laya t i Kai
CmrEp aToOs A yov T a s O a u p jo u a iv .
vioi 5 w o v t o ir a p
T TToAA ToCrra yocO A A o t i kocO cc t Evai, 6 Kai t o t o i s
TtSaiv aT iv EOTi t o O Evai ycxQ.
rrCTas (Jiv oOv ^ET^Eiv T s 5 ^ a s MOTatTepov a cos Icttv, KCtvv 5 T a s p A icrra
30 'TrnroAcc^oCTas f| 5 o k o 0 a a s
A yov.
nf) A a v6 a v Tco 5 rip a s ti 5 ta 9 p o u a iv o tt tcov p x c o v A y o i Kai o
7T T s p x s E^ y p Kai H^TCOv fiirpEi t o Ot o Kai ji Tl, TTTEpOV (XIT TCOV pXOV 7^ ETTl T s p x s OTIV f) 5S,
1095 6 caTTEp v Tcp o r a S c p t t t c o v OAoOetcov tt t Trpas )
ov rra A tv .
pKTov nv y p t t t c o v yv cop ^ cov , TOcuTa 5
SiTTCOs
4.
y p fm v T 5 ttA cs-
crcos'o v r)tiv yE
50e<nv
M** Aap. |! 6. v
pr.
}} 7. '//jl L*' yj sx'^l
elvaL otn. L** T || 27. moTSoxiiv L** Asp. slvy.!.
|| 26.
M.
10
o 5 t o s mv
TTOvpiCTTOs o j o t s T rv ra v o ia i],
a6s 5 cxd KKEvos o s
eiirvTi frSriTai.
o s 5 K ijitit ocOt s v o ij
ctXou K ocov
v SutJicp pAAr|Tai, 6 5 ccr x p ilio s (3vf|p.
5
15
H |jels
A y c o iie v 0 v T ra p e ^ ^ rm E v .
yp
yoG v
5 i
K a i TV p o v ycrTTcai t v
e ta i
T r o A a u o -n K v .
TpEs y p
u A i o r a o T rp o x o v T ^ S . r e vO v e p r m v o s K a i t t o A i t i k s
K a i TpTOS ecopriTiK s. , o u v o O v i r o A A o i T xo vT eA cos v 20 5 p o T r o 5 c 5 e is
< p a v o v T a i
p oaK rm crcov
p o v
T T poaipoO M E voi,
T v y x v o u C T i 5 8 A y o u 5 i t t t o A A o O s t c o v v T a i s ^ o u a a i s
(jioiotrcx9iv 2 a p 5 a v o T T A A c p .
Ti|Jii^v
o 5 x ^ R ^ ^ t e s k o ir p a K T iK o i
T o O y p TToAiTiKoO p o u CTxeSv t o O t o t A o s -
VETai 5 ETTiTroAaiTepov s v a i t o O j r i T o u i a v o v
25 T o i s
TipCOCTl
9 a -
5okeT y p v
oK E v TI K a i 5uCTa<papETOV e lv a i
licxvTEUpiEOa.
&ri 5
o -
j t i t o O c t i y o O v r r t w v 9 p o v | ic o v T ip c i S a i, K a i i r a p
y iv c a K o v T a i,
30 T O T O us
t A o s
f]
to O
pE T i
K ai
ir
pE T^-
KpETTCOv.
tto A itik o O
p o v
TEAECTTpa K a i a T t r
5 fiA o v
T xa
ouv
5 6 K ai
t c x t t i v C n r o A p o i.
5ok6 y p
ti
K crrd y e
(iS A A o v
v5E xeo6oa
V TIS
9 a v 6T a i 5 1
K a i kcx0e5eiv
ov
1096
5.
E05aipovCTEiEv,
Z0HV015
^ey iC T T a'
n f)
OCTiv
1| 18. iUyoixev K .
TV 5
OUTCO ^CVTa
5 ia 9 u A c T T C o v .
K ai
pues, acaso empezar por las ms fciles de conocer para nosotros. Por
eso es menester que el que se propone aprender acerca de las cosas
Ijuenas y justas y, en suma, de la poltica, haya sido bien conducido
por sus costumbres. Pues el punto de partida es el qu, y si est sufi
cientemente claro, no habr ninguna necesidad del porqu. Un hom
bre tal, o tiene ya o adquirir fcilmente los principios Pero el
que no dispone de ninguna de estas cosas, escuche las palabras de
Hesiodo (3);
Es el mejor de todos el que por s soh comprende todas las cosas;
es noble asimismo el que obedece al que aconseja bien;
pero el que ni comprende por si mismo ni lo que escucha a otro
retiene, en su miente, es un hombre intil.
Pero continuemos desde el punto en que nos desviamos. N o parecera sin razn entender el bien y la felicidad segn las diferentes vidas.
La masa y los ms groseros los identifican con el placer, y por eso
aman la vida voluptuosa pues son tres los principales modos de vida:
la que acabamos de decir, la poltica y en tercer lugar la teortica .
Los hombres vulgares se muestran completamente serviles al preferir
una vida de bestias, pero tienen derecho a hablar porque muchos de
los que estn en puestos elevados se asemejan en sus pasiones a Sardanpalo (4). E n cambio, los hombres refinados y activos ponen el
bien en los honores, pues tal viene a ser el fin de la vida poltica. Pero
parece que es ms trivial que lo que buscamos, pues parece que est
ms en los que conceden los honores que en el honrado, y adivinamos
que el bien es algo propio y difcil de arrebatar. Por otra parte, pare
cen perseguir los honores para persuadirse a s mismos de que tienen
mrito, pues buscan la estimacin de los hombres sensatos y de los
que los conocen, y fimdada en la virtud; es evidente, por tanto, que
incluso para estos hombres la virtud es superior.
Acaso se podra suponer que sta sea el fin de la vida poltica; pero
resulta tambin insuficiente, pues parece posible que el que posee la
virtud est dormido o inactivo durante toda su vida, y adems d
esto padezca grandes males y los mayores infortunios; y nadie juzgar 1096 a
feliz al que viviera as, a no ser para defender esa tesis. Y basta sobre
esto, pues ya hemos hablado siificientemente de ello en nuestros es-
5 T^v ETTaKevj/iv v Tois Woiavois TTOiTicrpEOa. 5e xpTIpaTicrrfis pais tis eotu, Kai -n-XoOros SfjAov oti o t ^rjToUEVOV d y o 0 v
ytp Kal AAou xpiv- 5i iJctAAov r TrpTEpov AexQvTO tAt) tis ov rroApor 6i ocr
yp cyoTrarai. 9avErai 5 o5* EKEva- KaToi ttoAAo A10 yoi TTps ar KoaappA-nvrai. T o c O r a uv oOv t9ecr6co.
T 5 koOAou PAtiov tacos maK^fiaCTOai Kai 5ionropfaai TTCos Aysrai, Kamp -rrpoo-vTous xfs Toiotrns STIti^CTEOOS yivoiitrqs 5ioc t 9 A0 US ccv5pas eiacxycxyETv t eSt).
55ei6 5 av CTOOS PAtiov eIvoi ko 5ev ett CTCOTripcjc ye Tfjs
15 Arideas Kai t oKEa vaipEiv, AAcos te Kai 9iAoa9ous
vTas* |ji9ov yp vtoiv 9 A01V ocriov TrpoTipictv tt^v Ai^06iav. o 6fl KOllCTOVTeS T)V S^OV TaTT)V OK ETTOOUV iSas
v oTs T TrpTEpov Kai oTEpov SAEyov, BiTrep o5 tcov
piOpcv iSav KareaKeajov t 5 yaSv XyETai Kai v
20 TP T CTTl Kai EV TCp TTOtCp Kai V TC^ TTpS TI, TO 5e KoO
aCrr Kai ) oOaa TrpTEpov Tfj 9ai to Trps t i (Ttapa9 u5 i yp toOt Ioike ko auMp6pT)KTi toO 6vtos) wcjt
oOk &v eTi Koivi^ Tis rrl toOtois 5a. &ri 5 rrei TyaOv
aaxws AygTai Tcp vti (koI yp v rcfi t XyETOi, oov
25 6es Kai voOs, Kai v Tcp Troicjb ai prra, Kai v tco Ttoaco
T iJiTpiov, Kai v TCp Trps TI t xP0*^'0Vi Kai v XPvcp
Kaips, Kai v TTTcp SaiTa Kai T8pa ToiaTa), 5f)Aov d>s ok
&v Et) Koivv TI KoAou Kai V' o yp &v AyET* v rrcais Tais KaTtiyopais, AA v piiq: MV13. Iti 5 TTsi tcov
30 Korr notv i5av pa Kai morfiiJiri, Kai tv ya0cv ttvTcov f)v dv na tis TricTniar)* vOv 5 ect TroAAai Kai tcov
TT ijiav KOTTiyopav, oTov Kaipo, v TroXiJicp jjiv yp oTpaTTiyiKTi v vacp 5 crrpiKi^, Kai toO pETpou v TP09 T piv
aTpiKi^ v TTvois 5 yuMvaoTiKi^. rropfjo-EiE 5 v tis t
35 TTOTE Kai poAovTai Ayeiv aTOKaaTOV, eTrEp iv te oto1096 6 otv9pcTTcp Kai v avOpcoTTCi} Es Kai aCrrs Ayos oriv toO
vSpcTTou. fj yp dv0pooTros, o5v -Sioaouaiv e 5 oOTcos, O5 ^ yaOv. AA nf)v o05 tco 5iov Evai (jiaAAov
6
8.
gc7Tai K' M II 10. eipijueat V> Asp.: TroiciQai K ' ]VP || 33.
ti
a- L'.
ycS ov
io r a i,
e Itte p
69 T iiisp ou .
|iTi5 X s u K T c p o v t
ir o A u x p v io v
TTiQocvcTepov S o K a a i v o
i r e p i cxTO, t i S v t e s e v
t c v x o c d c o v c tu c 7 to ix < ? t
E crrco A y o s
a s T is 7T09avETai 5it t
to
T 7 u 0 cty p to t A y e iv
ev
o s
A T O pi pv
5 e A e x O e o -iv M 9 iapi^TTi-
to T s
HEva K a i y o n r c u E v a , x a S froiT iT iK t o t c o v f) 9 u A a K T i K
TTOOS fi T c o v E V iu T co v K c o A u T iK c t S i c T c c u T a A y E o Q a i K a i T p S fjA o v o 5 v t i S i t t c o s A y o iT o u x y a O , K a i
T T ov A A o v .
Tc iJiEu K O 0 o O r ,
O TE pa S i
S ic c T o r a .
x ^ p o o ^ E S
k o 6 aC rrt S i r o T a 6 e r) T ts o v ;
K a i |Jio-
f| o a a
voOpiEva S ic K E T a i, o t o v t 9 povE iv K o i p a v K a i r i S o v a t i v e s
T a r a y t p e K a i S t
K ai T ip ia ;
aA A o
20 TT 5 I S a s ;
e o t tcov
Icrra i t
COOTE n r r a t o v
k cx 6 aTci, t v
ti
StcKO ^E V , o p c o s
f| o S A A o o S v t t A i v
e IS o s.
T d c y c cO o O A y o v
e S K a i t o t
v
n r a a i v c x toIs
t v T fs A e u k tt ito s .
25
K a i 9 p o v i^ a c o s
K a i r )S o v fs
o k Ic r r iv
T ip fis
a p a T y a 6 v k o iv v t i K a r a ucxv i S a v .
A y E T a i;
yp
eoik e
to T s
yE
T x rjs
rr
A A p y t c o 0 9 ev s E v a i fi i r p g i v
f\
Kcrr
paA A ov
v f> u x t v o s ,
30
K ai
v a A o y o tv ;
A A o
9 ETEOv T v O v
S f]
yap
A A cp.
K a i E c r r iv e v t i t
p o c o s
5 f)
ttw s
jjic o v u o is .
a r r a v T a a w T E A E lv ,
ctc h o cti
v i /i s ,
A A T acos T cc O r a
v
piv
vrrrp o O t c o v A A r j s v et^
^ a K p ip o O v y p
9 i A 0 CT0 9 a s o iK E i T E p o v .
yp
w s
AA
S K a i iT E p i t t 5 i S a s -
e
x*^"
K o iv q K a r n y o p o O n E v o v y c c O v
vv
S T O Io O t V t i
^ T lT E lT a i.
T xoc S
K ai
T T paK r
EXOVTES
ycxS cov
o o v
p ia A A o v E a ^ E O a K a i t
T riT U ^ n E 6 a
1007
tco v
0.
a T C ov.
yp
T ra p S E iy p a
r )p iv y a 6 ,
toO t
k& v eScoijiev,
T n 6 avTr|TOC lav oC iv T t v a
KTHT
exei
a T oayaO v
T o ij0
L* M'.
A -
M'>
(6)
Espeusipo, discpulo de Platn, primer escolarca de la Academia despus
de la muerte de su fundador (de 348 a 339).
y o s, oiKE S Tais -rriOTipais 5 ia900vev Tiacrai y p y a 5 6 o Tivs S9 i|ji6vai Kai t vSes TTijriToOaai TrapaAEiTouCTi
Tfiv yvcCTiv aToO. KaTOi j3ofi6rina ttiXikoOtov toOs te x vTas (SjravTas yvoEv Kai piriS -irijriTEv ok EAoyov,
oropov 5 tcal t ((pEAriBicreTai 9<cvTris f) tktcov irps Tfiv
aToO Txvriv eiScos t aCrr t o u t o yoOv, fi ircos ioTpi10 KCTepOS fl OTpOTTiyiKCTEpOS ?OTai TIV 5 oV aTlV TOfianvos- 9 avTai piv ytp o 5 Tf)v yeiov oOrcos maKOTTEv orps, At riv vQpcbnov, nctAov 5 Tacos t)v
To05 e KaO' iKaorov y p iarpEEi. Kai iTEpt |iv totcov
iri toctoOtov pi^a6 co.
7
TTAAiv 5 TTovAGcoiJiEV -rri t jtito O pevov yo6v, t
ttot &v eTti. 9avETai pv ytp ctAAo v AAr) irp^ei Kai
Txvi3* AAo y p v ioTpiKfi Kai orparnyiK^ Kai Tais ^oiiras uLolcos. t oOv Korns TyaSv; fi oO
Aonr irpTrerai; toO to 5 v taTpiK^ pv yeia, v OTpa20 TTiyiK^ 5 vKr), v okoSoijiik^ S olKa, v SAAcp 5 fiAAo, v
rrCTri 5 irp^Ei Kai upoaipaEt t tAos* to tou y p
ivEKa T Aoitr TrpTTouai irvTES. c o r e ti tc6 v irpaKt 5v rrvTCov ori tAos, t o Ot &v st) t irpaKTv yotOv,
si S ttAeco, TOUTa. pErapavcov 6f| Ayos sis ToCrrv
25 9lK T ar t o O t o 5 Iti iSAAov 5iaaa9f)aai TrsipaTov. mi
5 ttAeco 9avTai r TAri, t o t c o v 5 aponES Tiva 5i
Tpov, olov ttA o O to v aOAoOs Kai Acos T pyava, 5fiAov
eos oK IcTTi TrvTa TAsia* t 5 dpicrrov tA e iv ti 9avTai. cot eI uev cmv ev t i mvov t A e io v , t o O t cv eti t
30 3T1TOHEVOV, 5e ttAeco, t te A e i tcx to v t o t c o v . t e A e i te pov 5 AyoMsv t KaO oc t 5 ic o k t v t o O 5 i STEpov Kai t
MTiSiTOTE 5 i AAo apETv t c o v <Kai> kcc6 a T Kai 5 i cxt
aipsTcov, Kai ttA cos 5fi TAsiov t kcc6 cc t apsTv asi Kai
ItiBettote 5i AAo. t o i o O t o v 5 f] EBai^ova ^Aiot Evai
1097 6 5 okeT TaTrjv yp aponsQa e 5i octt)v Kai o S ttote
5 i AAo, Tiiafiv 5 s Kai fiS o v iv Kai voOv Kai iraaav pETTiv
apoMsOa piEV Kai 5 i cxr (iti^evs yp TTopavovTos eAo Me6 v EKaoTov otcov) , apoiJiEOa 5 s Kai Tfjs E5ainovias
b 11.
10
16
20
q>avETai 5 K al
T iv 5
A cos
to tc o v
T js cxrapKEas
t o Ot
5 i
a u ^ p a -
V61V
T ydtp t A e io v y o Q v oOrapKES eTvoi 5ok e. t 5
cxTapKES yonEV oOk o rc p Mvcp, t & ^ c v ti p o v hovc)tt]v,
dcAXc Kal y ov eO a i Kal t k v o is k o I y u v a iK l Kal 6Acos t o s
S p i o r o v X y e iv p o -
A o y o p e v v t i (p a vrron , TroQcTTon 5 v a p y o r s p o v t
T X ex & jv o i.
26 y o v T oO
Kal
T x 5f| y v o iT * &v
v0pc)Trou.
toO t ,
o tiv
eI
Ip -
v T 9
p y c p SoKsI
poO K g l
x^ip^ S K ^i
ito5s raiXcos
K aS rrep 9 6 a A -
k x t t o v
t v
iJioplcov 9 0 -
t o O v di\
K Oivv eTvcxi 9 a lv sT cn
1008 o !5 i o v .
^coVv.
hropivTi 5 ala9riTiKi^
tis
1098
a 12.
to tou
AeTreTai 1^ irpocK-
creemos que seremos felices por medio de ellos. E n cambio, nadie bus
ca la felicidad por estas cosas, ni en general por ninguna otra.
Parece que tambin ocurre lo mismo con la autarqua, pues el bien
perfecto parece ser suficiente. Pero no entendemos por suficiencia el
vivir para s slo una vida solitaria, sino tambin para los padres j
los hijos y la mujer, y en general para los amigos y conciudadanos,
puesto que el hombre es por naturaleza una realidad social. No obs
tante, hay que tom ar esto dentro de ciertos lmites, pues extendindolo a los padres y a los descendientes y a los angos de los amigos,
se ira hasta el infinito. Esta cuestin la examinaremos despus. Es
timamos suficiente lo que por s solo hace deseable la vida y no nece
sita nada; y pensamos que tal es la felicidad. E s lo ms deseable de
todo, aun sin aadirle nada; pero es evidente que resulta m is deseable
si se le aade el ms pequeo de los bienes, pues lo agregado resulta
una superabundancia de bienes, y entre los bienes, el m ayor es siem
pre ms deseable. Parece, pues, g[ue la felicidad es algo perfecto y su
ficiente, ya que es el fin de los aetos.
Pero tal vez parece cierto y reconocido que la felicidad es lo me
jor, y, sin embargo, sera deseable mostrar con m ayor claridad qu e-s.
Acaso se lograra esto si se comprendiera la funcin del hombre. En
efecto, del mismo m odo que en el caso de un flautista, de un escultor
y de todo artfice, y en general de los que hacen alguna obra o activi
dad, parece que lo bueno y el bien estn en la funcin, as parecer
tambin en el caso del hombre si hay algima funcin que le sea propia.
Habr algunas obras y actividades propias del carpintero y del zapa
tero, pero ninguna del hombre, sino que ser ste naturalmente in
activo? O bien, as com o parece que hay alguna funcin propia del
ojo y de la mano y del pie, y en general de cada uno de los miembros,
se atribuir al hombre alguna funcin aparte de stas? jY cul ser
sta finalmente? Porque el vivir parece tambin comn a. las plantas,
y se busca lo propio. H ay que dejar de lado, por tanto, la vida de 1098 a
nutricin y crecimiento. Vendra despus la sensitiva, pero parece que
tambin sta es comn al caballo, al buey y a todos los animales.
Queda, por ltimo, cierta vida activa propia del ente que tiene razn;
y ste, por una parte, obedece a la razn; por otra parte, la posee y
piensa. Y com o esta actividad se dice de dos maneras, hay que to4
6 30. (jvop K^
1098 6
10
A cos
iJieyriv y p
5 okeT
1099 a -r n v
MEV y p
5 Evpyeiocv o x o T v te -
E T rp^E i.
5
CTXupTCXTOi
cooTTEp 5
ir p ^ e i y p
OAUM iTrao-iv
crr9avo0vT ai
y p TivES viKCCTiv),
o
A A
ox
v y K r is , K ai
K A A io T O i
y c o v ij iJ iE v o i
K ai
( totcov
TrpTTOVTES p O c o s E T TipoAoi y v o v T a i .
ecrri 5 s K a i p o s
10
11
pETf)v TCD 9 iAaprcf). t o s ^v oCiv ttoAAoTs tc f)5a pitxeTai 5ic T iJi) 9OCT61 ToiotOr* slvai, t o I j 5 9 iAoKAois orlv
)5a TC 90cTEi )5a- TO ioO rai 5 a l koct periv irpc^is,
15 care Kal TovjTpis e la lv f)5Eai k o I kcs aCrrso05v 5|
TTpocrSElTqci Tfjs fiSovfjs p ioj cxtwv cZxnrep irepiT iT ou t i vs, dcAA
fi6ovfiv iv auTCp. irps t o I s elpriiJivois
ycp o05 orlv yocs iif) x^P v Tais KoAas irpi^eonv
ore ycp SKaiov oOels &v eiroi t v iif) x p v T
5i20 Kaio-rrpayEv, o Ot AEudptov t v yf)
toS AeuOepoiS TTpc^EO'iv pocos Kol ttI TCOV dAAcov. eI 5 o Otco ,
KoO ocCrrcs &v eIev al Kar cpETjv irpc^Eis f|5Eiai. AAc ii|v
Kal dcyocGa yE Kal KaAa, Kal jiAAiora t o Otcov KaoTOV, EirEp
KaAcS KpVEl TTEpl OcOtOV OTTOUSalOS' KplVEl S obs eTTOlJffiV.
25 apioTov apa Kal KAAiOTov koI ^Siotov ) EOSaipovia, Kal o
SicpioTai ToOra kottc t A tiA iokv irlypaiJiiia'
kcAA io to v t
Bik o i t o t o v , A ^o t o v 5 C fyiavsiv
^ 5 icrrov 5 T r9ux oO t i $ p ? t t v x e Iv .
T ra v ra y cp C n r p x si t o O t o t o I j p o T O is v E p y ea is'
to O -
30 T a s 5 ,
n o v a v .
vicov 5 TriTcbpiEvoi p in r a lv o v /a i t
piccKcpiov,
(jiovc)ttis K al & t k -
6 0 ev eIs t c x t rcTTO U m v
11
12
TOpl
ripiCIiOU IJIU-
5 T o ia T a ij xP^'^'^l^^^ov T O x a i j
Kai teAeuti^-
TV
eO S ej ESaipiovlsEi.
n T E p o v o !jv 0 5
10
A A o v o 0 5 v a cvOpcTroov e0 5 oiijiovi-
e 5
1100
8.
ipoiiy.oi; L*" F.
12
viene por algn destino divino o incluso por fortuna. Pues si alguna
otra cosa es un don de los dioses a ios hombres, es razonable que tam
bin lo sea la felicidad, y tanto ms cuanto qu es la m ejor d las cosas
humanaa. Pero esto sera acaso ms propio de otra investigacin. Pa
rece que aun cuando no sea enviada por los dioses sino que sobre
venga mediante la virtud y cierto aprendizaje o ejercicio, se cuenta
entre las cosas ms divinas; en efecto, el premio y el fin de la virtud es
evidentemente algo divino y venturoso. Es adems comn a muclios,
ya que lo pueden alcanzar mediante cierto aprendizaje y estudio todos
los que no estn incapacitados para la virtud. Pero si es mejor ser
feliz as que por la fortuna, es razonable que sea de esta manera, ya
que las cosas naturales son por naturaleza del m odo mejor posible, e
igualmente las cosas que proceden de im arte o de cualquier causa y
principalmente de la mejor. Por otra parte, sera un gran error dejar
a la fortuna lo ms grande y hermoso. Tambin es evidente por nues
tra definicin lo que buscamos: pues hemos dicho que es una activi
dad del alma de acuerdo con la virtud. D e los dems bienes, unos le
son necesarios, los otros son por naturaleza auxiliares y tiles como
instrumentos.
Adems esto tambin estar de acuerdo con lo que dijimos al prin
cipio, pues establecimos que el fin de la poltica es el m e jo r,,y sta
pone el m ayor cuidado en dotar a los ciudadanos de cierto carcter y
hacerlos buenos y capaces de acciones nobles. Tiene sentido, pues, que
no llamemos feliz al buey, ni al caballo ni a ningn otro animal, pues
ninguno de ellos es capaz de participar de tal actividad. Y por la mis- ioo
ma causa, tam poco el nio es feliz; pues por su edad no puede practi.
car tales cosas, y los as llamados se consideran venturosos en espe
ranza. Pues la felicidad requiere, com o dijimos, una virtud perfecta y
una vida entera; pues ocurren muchos cambios y azares de todo g
nero a lo largo de la vida, y es posible que el ms prspero caiga a la
vejez en grandes calamidades, com o se cuenta de Pramo en los poe-,
mas troyanos, y nadie estima feliz al que ha sufrido tales azares y ha ,
acabado miserablemente.
10
l'^ntonces, no hemos de considerar feliz a ningn hombre mientras
viva, y ser menester, com o dice Soln, rver el fin? Y si hemos de
13
poXov, Tts 5 Txas TToXXKij cvoKUKXEoOai Trepl tcO j aToOs; 5fjXov ytp cs s ouvoKoXouOorniev Tais lOxons, tv
5 aCrrv ESaiiova Kal rrciXiv SOXiov poOiiev TToXXKis, x lio iXovT Tiva tv eOSalpova Tro9alvovT6s Kal oaSpcs I5pulivov.
T nv Tais Txais rraKoXouOElv oSaiicos p0v;
oO ycp tv TaCrrais t eO fi KaKCOs, XX TTpoo5EiTai totcov
vOpcTTivos pos, KaQnrEp ettoiiev, KOpiai 5 eIoIv al Kor
10 pET)v vpyEiai Tfjs e05ai novias, otl 5 vavTai toO vovtou.
papTupEl 5 TCp Aycp Kal t vOv SiarToprjOv. Trepl p05v
ytp ouTcos Cnrpxei tcv vSpcoTTvcov Ipycov pepaiTns eos
6 15. Ti|jtitTaTat oin. pr. K (ioviit>TaT!xt O* 1| 16. xaiirais K*> 1| 27.
OTCOuSaa] pepaa K '.
13
14
15
Ei
yp
5fAov cbs o ir o te l poirfiv T fjs ^cofs. T 5e (eyAa Kai iroAA yivpEva uv eC iJiaKCpicTEpov tv pov
TTOIT^CTEI (Kai y p aCrr CTUveiTtKOCT|jiEtv Tr9 UKEV, Kai fi XP^^ris
cxCrrv KaAfj Kai crrrouSaa yvETai), ovTraAiv 5e CTUnPavovT a OAipEi Kai Au|JiaveTat t p a K p i o v
AOTrag te y p e t t i9 pEt Kai nTToSjEi -rroAAas IvEpyEais. ticos 5 Kai v t o 30 Tois SiaAmrei t KaAv, rrEiSv 9 pri Tis ekAcos rroAAs
Kai neyAas TV/xots, ii) 5 i vaAyriCTav, AA ysvvSas wv
Kai iieyaA^f/uxos- el 5 etaiv ai IvpyEtat Kpiai ts jojfjs,
KaOuEp ETTopev, oOSeis &v yvoiTO tcov (laKopcov cOAios'
p5TroTe y p irp^ei T pioriT Kai T 9auAa. t v y p )S
1101 o AriOcos yoQv Kai P9pova iraas opiEea T s Txas eOCTXtmvcos 9 pEiv Kai 8K TCOV T TapxvTcov ei T KAAicrra
TrprTEiv, KoSrrep Kai crrpoTTiyv yctSv ti^ irapvri orp a TotrScp xpfjcj^ai -iroAsmKcTOTa Kai ctkutotiiov K tcov 5o5 OvTcov aK U Tcv KAAicjTOV rrBrma t t o i e v
t v octv 5
TpTTOV Kai ToOs AAoUS TEXVTOS OTTCXVTaS.
eI 5 otcos,
^Aios MEv oSTTOTE yvoiT v e5aMCov, o pfiv paKpis ye, v r p i a ^ K a i s t x o c is irEpiirCTri. o5 5fi t t o ik A o s
y Kai EiJiETpoAos o t e y p k t t s E5ainovas k iv t)0 t10 aerai paScos, o05 Cnr t w v t u x v t c o v TUXTuaTCov A A
CrjT piEyAoov Kai t t o A A w v , I k t e t c o v t o i o t c o v o k o v yvoiTo TrA iv 5aMcov v A y c o x p v c o , A A EnEp, v ttoAAcp Tivi Kai teA ecjj, iiEyAcov Kai KaAcov v cx tco y E v p E v o s
n r iP o A o s .
t oO v kcoA ei A y s iv E S an ov a t v k o it p E rfiv
vTiKEipivcov,
25
1101
18.
n^v atld.
K >.
14
que en ellas viven soIhc todo y con ms continuidad los hombres ven
turosos. Y sta parece ser la causa de que no se las olvide. Se dar,
pues, lo que buscamos en el hombre feliz, y ser feliz toda sa vida;
pues siempre, o ms que cualquier otra cosa, har y contemplar lo
que es conforme a la virtud, y en cuanto a las vicisitudes de la fortuna,
las solirellevar de la mejor manera, y moderadan\ente en todos los
respectos el que es verdaderamente bueno y cuadriltero intachablei) (9j.
Pero como muchas cosas que ocurren suceden por azares de for
tuna y difieren por su grandeza o pequeez, es evidente que los pe
queos beneficios de la fortuna, lo mismo que sus contrarios, no tie
nen gran influencia en la vida, pero si esos bienes son grandes y nu
merosos harn la vida ms venturosa (pues son por naturaleza como
adornos agregados, y su uso es bueno y honesto); en cambio, si sobre
vienen males, oprimen y corrompen la felicidad, porque traen aflic
ciones e impiden muchas actividades. Sin embargo, tambin en stos
resplandece la nobleza, cuando soporta uno muchos y grandes infor
tunios, no por insensibilidad, sino por ser noble y magnnimo. Porque
si las actividades rigen la vida, com o dijimos, ningn hombre ventu
roso podr llegar a ser desgraciado, ya que jams har lo que es vil
y aborrecible. A nuestro juicio, en efecto, el que es verdaderamente
bueno y prudente soporta dignamente todas las vicisitudes de la for- 1101 a
tuna y obra de la m ejor manera posible en sus circunstancias, del mis
mo m odo que el buen general saca del ejrcito de que dispone el mejor
partido posible para la guerra, y el buen zapatero hace con el cuero
que se le da el mejor calzado posible, y de la misma manera todos los
dems artfices. Y si esto es as, jams ser desgraciado el hombre
feliz, aunque tam poco se le podr llamar venturoso si cae en los in
fortunios de Pramo. Pero no ser inconstante ni variable, ni se apar
tar fcilmente de la felicidad, ni siquiera por los infortunios que le
sobrevengan, a no ser grandes y muchos; y despus de tales desgracias
no volver a ser feliz en poco tiempo, sino, si es que llega a serlo, al
cabo de mucho y de haber alcanzado en ese tiempo grandes y hermo
sos bienes.
Qu nos impide, pues, llamar feliz al que acta conforme a la vir
tud perfecta y est suficientemente provisto de bienes exteriores, no
en un tiempo cualquiera, sino la vida entera? jO hay que aadir que
(9)
15
15 t s X e o v
p sv ov
T TpO C T Serov
K ai
p ic o a n E v o v
oO rco
K ai
T e g u r -n C T O v r a
K or
A yov;
e-rreiSf] t ^AAov paves f)iav cttv, t t iv s S aipiov o v 5 TA05 K a i tA eiov t 6 e | V t t v t i ] t t v t c o s .
e 5 oO rco,
20 piaKapous poOiJiEV t c v j c v t c o v 0 5 i r p X E i Kai r r p ^ E i x
AEX^vra, laaKapous 5 vOpcTTOUs. Kai m p i pv t o t c o v
25 TTO V T O as
loiKE y p
Ik t o O t c o v eI K ai SiiRVETai i r p s a O r o O s t io v , e t cyoc6 v
ETE ToOvaVTOV, 9 au p V TI K ai piKpV fj TItAcS f| KEVOIS
Evai, 5 ijiyi, t o o - o O t v y K a i t o i o O t o v w o t e pif) ttoieTv eO v T a s mt|5e t o O s v t o s 9 a ip ia 6 a i t laa-
5 S a p o v a s t o u s
K piov.
12
Atoptcrpivcov
A A o t c o v t o i o O t c o v iit)5v.
5e
t o Otcov triaKEVfcbiJiEOa
t v
y p SKaiov Kai
t v
vSpEov Kai
A c o s t v
15
11
E n cuanto a la buena o mala fortuna de los descendientes y de
todos los amigos, el que nada en absoluto afecte a los muertos parece
demasiado descastado y contrario a las opiniones recibidas. Pero como
son muchas y con todo gnero de diferencias las cosas que suceden, y
unas nos interesan ms y otras menos, sera largo e interminable ex
plicarlas una por una, y quiz baste tratarlo en general y esquemti
camente. As, pues, com o de los infortunios propios unos tienen peso
e importancia para la yida y otros parecen ms ligeros, lo mismo ocurre
con los de todos los amigos; pero hay entre las desgracias una gran
diferencia segn ocurran en vida o despus de muertos; mucho mayor
que la que hay en las tragedias entre los delitos y horrores anteriores
y los que acontecen en escena. Se ha de concluir, pues, que existe esta
diferencia, o acaso ms bien que no se sabe, respecto de los muertos,
si participan de algn bien o de los contrarios. Parece, pues, segn 1101 6
esto, que si algo llega hasta ellos, sea bien o lo contrario, es tenue y
poca cosa, o en absoluto o para ellos; y si no, es de tal magnitud e
ndole que ni puede hacer felices a los que no lo son, ni a los que lo
son-quitarles la ventura. Parece, pues, que alcanza de algn m odo a
los muertos la prosperidad de sus amigos, e igualmente sus desgra
cias, pero de tal m odo y en tal medida que ni pueden hacer que los
felices no sean felices ni otra cosa semejante.
12
I
16
13
pETiv tsAecxv,
10
15
1102
a 19.
16
13
Puesto que la felicidad es una actividad del alma segn la virtud
perfecia, hay que tratar de la virtud, pues acaso as consideraremos
mejor lo referente a la felicidad. Y parece tambin que el que es de
veras poltico se ocupa sobre tod o de ella, pues quiere hacer a los ciu
dadanos buenos y obedientes a las leyes (com o ejem plo de stos tene
mos a los legisladores cretenses y lacedemonios y los dems semejan
tes que puedan haber existido). Y si esta investigacin pertenece a la
poltica, es evidente que esta indagacin estar de acuerdo con nues
tro proyecto inicial. Acerca de la virtud es evidente que hemos de in
vestigar la humana, ya que tambin buscbamos el bien humano y la
felicidad humana. Llamamos virtud humana no a la del cuerpo, sino
17
d tv Q p co T T v riv .
p e T iiv
5 X y o p iE V v O p p c o T r v r jV
I v p y E io t v A y o t i E v .
oO
ttiv
toO
ei 5 e t o c 0 6
o h -c o s
e x e i,
S fA o v t i
o r p c o v
x ^ p E V T E S
T roA A t
ir p o y iJ a T E O o v T a i
T rep i
tc v
t ^ v
3.
vOpcdTtixT) L' M.
17
18
A yco.
rsxvco?
y tp KctTTEp TCt T r p a A e A u ii v a t o O a c o u c c r o s p p i a es tc
tt T v o v T a y cp a i
25 evavTiojjiEVOV TOTCp K ai v T i p a v o v .
5 i a 9 pEi.
Tacos 5 o v -
H^'^Xi v o m ic tt o v Eva t i T ra p a t v A y o v ,
TTCos 5 e r s p o v , o 5 v
7T01JEV
-rrv-
9 avE T ai 5 f) K ai t S A o y o v 5 i t -
30 TV.
o u t c o 5 fi K a i t o O i r o r p s K ai
K ai f) v o u 0 T n a is K ai T r a a a TTiTHT|as t k o T ra p a K A riois.
1103 a el 5 x p i l
t o O t o 9 tvai A y o v x e iv , S i t t v crrat K ai t
A yov Ix ov, t
(jiv K u p cos K ai v a r w , t
T T o rp s KOUOTiKv TI.
5 i a 9 o p a v t c x O t t iv
5 cocnnrEp t o O
S io p jE T a i 5 K ai f| p e r f) KOT r j v
A yopE V y p c c tc o v T s p v SicxvoriTiK s
1103
7.
] ;cal K'' F.
18
B.
15
Xpvou, 1^ 5 fi6iKTi
I0OUS
TrepiyvE T ai,
a 15.
6 5.
e 7 o x iio e a O a t M *'.
L ib r o I I
1
Como existen dos clases de virtud, la dianotica y la tica, la dianotica debe su origen y su incremento principalmente a la enseanza,
y por eso requiere experiencia y tiempo; la tica, en cambio, procede
de la costumbre, por lo que hasta su nombre se form a mediante una
pequea m odificacin de costumbre (1). D e esto resulta tambin evi
dente que ninguna de las virtudes ticas se produce en nosotros por
naturaleza, ya que ninguna cosa natural se m odifica por costumbre;
por ejemplo, la piedra que por naturaleza se mueve hacia abajo, no
se la podra acostumbrar a moverse hacia arriba, aunque se intentara
acostumbrarla lanzndola hacia arriba diez mil veces; ni al fuego a
moverse hacia abajo, ni ninguna otra cosa de cierta naturaleza podra
acostumbrarse a tener otra distinta. P or tanto, las virtudes no se pro4ucen ni por naturaleza, ni contra naturaleza, sino por tener aptitud
natural para recibirlas y perfeccionarlas mediante la costumbre.
Adems, en todo aquello que es resultado de nuestra naturaleza,
adquirimos primero la capacidad y despus producim os la operacin
(esto es evidente en el caso de los sentidos: no adquirimos los sentidos
por ver muchas veces u or muchas veces, sino a la inversa: los usamos
porque los tenemos, no los tenemos por haberlos usado); en cambio,
adquirimos las virtudes mediante el ejercicio previo, com o en el caso
de las dems artes: pues lo que hay que hacer despus de haber apren
dido, lo aprendemos hacindolo; por ejemplo, nos hacemos construc
tores construyendo casas y citaristas tocando la ctara. As tambin
practicando la justicia nos hacemos justos, practicando la templanza, 1103 b
templados, y practicando la fortaleza, fuertes. Piraeba de ello es lo que
ocurre en las ciudades: los legisladores hacen buenos a los ciudadanos
hacindoles adquirir costumbres, y sa es la voluntad de todo legis
lador, todos los que no lo hacen bien yerran, y en esto se distingue un
rgimen de otro, el bueno del malo. Adems, las mismas causas y me-
(1)
El nombre tica (r0tzTi) se deriva de f,Oo (carcter), que Aristteles
supone modificacin de e O o i ; (hbito, costumbre).
20
30
Ette o O v
u a p o O a a Trpocynarea o E c o p a j iv E K crriv
ccrrrEp ai AAai (oO y p vd s S c o h e v t I c t t iv f) p E T ) aK E T iT liESa, AA v yaO oi yevob|jiea, tte o 0 5 e v &v fjv 9 EA0 S
a rfis), v o c y K a o v -iriCTK'faCT6 a i t TTEpi t j i r p ^ E i j , tt c o s
ir p a K T o v a C r r s
aCh-ai y p eio-i K p ia i K a i t o O irois yvCT^ai T s E^Eis, KaQnrEp epT^KaiiEv. t piEv oOv K O T t v
p9v A yov Tiprreiv k o i v v K a i rroK EaOco prjO i^aE T ai 5
OTEpOV TTEpi OCUTOO, K a i T OTIV pOS A y O S ,
1104o
OijECTOai,
K a i TTCOS
TCV k o 9
1104
1.
7Tpa>cT6)v K** L** M''. || 19. XXwv o m . K . 'J 24. ia a v K^: T^CTa^
vulg. II 25. Br Bywater: S
K'" YP ^ ^^Ig.
20
dios producen toda virtud y la destruyen, lo mismo q\ie. las artes; pues
tocando la ctara se hacen tanto los buenos com o los malos citaristas;
y anlogamente los constructores de casas y todos los dems: constru
yendo bien sern buenos constructores y construyendo mal, malos. Si
no fuera as, no habra ninguna necesidad de maestros, sino que todos
seran de nacimiento buenos q malos. Y lo mismo ocurre con las vir
tudes: es nuestra actuacin en nuestras transacciones con los dems
hombres lo que nos hace a unos justos y a otros injustos, y nuestra
actuacin en los peligros y la habituacin a tener miedo o nimo lo
que nos hace a unos valientes y a otros cobardes; y lo mismo ocurre
con los apetitos y la ira: unos se vuelven moderados y apacibles y otros
desenfrenados e iracundos, los unos por haberse com portado as en
estas materias, y los otros de otro m odo. E n una palabra, los hbitos
se engendran por las operaciones semejantes. D e ah la necesidad de
realizar cierta clase de acciones, puesto que a sus diferencias corres
pondern los hbitos. N o tiene, por consiguiente, poca importancia el
adquirir desde jvenes tales o cuales hbitos, sino muchsima, o me
jo r dicho, total.
21
Ei T o s T r p r r r o v r a s t c c i r p s t v
K ai TTi T is IcrrpiK fjs
KupepvTiTiKfs.
A X K a -
15
20
25
30
1104 6
3
5
a i a K ai
XXETrovTa 9 0 EpEi t ^ v
Icrx'^ noloos 5
K ai t c
n
dicina y en el del piloto. Pero aun siendo de esta naturaleza nuestro
presente estudio, debemos intentar aportar nuestra contribucin.
JCn primer lugar hemos de observar que est en la ndole de tales
cosas el destruirse por defecto y por exceso, com o vemos que ocurre
con la robustez y la salud (para aclarar lo oscuro tenemos que servir
nos, en efecto, de ejemplos claros): el exceso y la falta de ejercicio
destruyen la robustez; igualmente la bebida y la comida, si son exce
sivas o insuficientes, arruinan la salud, mientras que usadas con me
dida la producen, la aumentan y la conservan. L o mismo ocurre tam
bin con la templanza, la fortaleza y las dems virtudes. E l que de
todo huye y tiene miedo y no resiste nada, se vuelve cobarde, el que
no teme absolutamente a nada y a todo se lanza, temerario; igual
mente el que disfruta de todos los placeres y de ninguno se abstiene
se hace licencioso, y el que los rehuye todos com o los rsticos, una
persona insensible. As, pues, la templanza y la fortaleza se destruyen
por el exceso y por el defecto, y el trmino medio las conserva.
Pero no slo su origen, su incremento y su destruccin les vienen
de las mismas cosas y por las mismas, sino que de lo mismo depende
rn tambin sus operaciones. As ocurre, en efecto, con las otras cosas
ms claras, com o la robustez: se produce por tom ar mucho alimento
y resistir muchas fatigas, y el que m ejor puede hacer esto es el robusto*
As ocurre con las virtudes: apartndonos de los placeres nos hacemos
morigerados, y una vez que lo somos podemos m ejor apartarnos de
ellos; y lo mismo respecto a la valenta: acostumbrndonos a despre- 1104 fi
ciar los peligros y a resistirlos nos hacemos valientes, y una vez que
lo somos seremos ms capaces de afrontar los peligros.
22
10 pETi^'
1105
a 32.
22
que por causa del placer hacemos lo malo y por causa del dolor nos
apartamos del bien. De ah la necesidad de haber sido educado de
cierto modo ya desde jvenes, com o dice Platn, para poder com pla
cerse y dolerse como es debido; en esto consiste, en efecto, la buena
educacin.
Pero adems, si las virtudes tienen, que ver con acciones y pasio
nes, y toda pasin y toda accin van seguidas de placer o de dolor,
esto es una causa ms de que la virtud est referida a los placeres y
dolores. Y lo indican tambin los castigos que se hacen por medio de
ellos: son, en efecto, a m odo de medicinas y es de la ndole de las jaedicinas actuar por medio de los contrarios. Adems, com o ya dijimos
antes, todo hbito del alma tiene una naturaleza que se orienta y
adapta a aquello que naturalmente lo hace peor o mejor; y los hombres
se hacen malos a causa de los placeres y los dolores, por perseguirlos
y rehuirlos, ya los que no se debe, ya cuando no se debe, ya com o no
se debe, ya de cualquier otra manera que la razn pueda discernir en
este punto. Por eso se definen tambin las virtudes com o una especie
de impasibilidad y serenidad; pero no exactamente, porque se habla
de un modo absoluto, sin aadir com o es debido, com o no es debi
do, cuando, y todas las dems determinaciones. Queda, pues, esta
blecido que esta clase de virtud est referida al placer y al dolor y
hace lo mejor; y el vicio lo contrario.
L o que sigue puede tambin aclararnos estas cosas. En efecto,
com o son tres los objetos de preferencia y tres los de aversin ^lo her
moso, lo conveniente y lo agradable, y sus contrarios, lo feo, lo per
judicial y lo penoso, respecto de todo esto el bueno acierta y el
malo yerra, pero sobre todo respecto del placer; pues ste es comn
tambin a los animales y acompaa a tod o lo preferible, pues tambin
lo hermoso y lo conveniente parecen agradables. Adems todos nos- 1106 a
otros lo hemos mamado desde nios, y por eso es difcil borrar esta
afeccin que ha impregnado nuestra vida. Adems regulamos nuestras
acciones, unos ms y otros menos, por el placer y el dolor. Por eso es
necesario dedicarles tod o nuestro estudio: no es, en efecto, de poca
importancia para las acciones el complacerse y contristarse bien o
mal. Pero adems es ms difcil luchar con el placer que con la ira,
com o dice Herclito (2), y lo ms difcil es siempre objeto del arte y
(2) Diels, fr. 85.
23
p e r fl
K ai
tto A itik Q -
d ty o cS s l a r a i ,
f| 5 o v s
K ai
5 K aK g.
A T ra s , k a i t i
|av y c t p
ti
piev
eO t o t o i s
o^v
o r iv
c5v y v e r a i ,
x P M evos
r) p E -r fi T r e p i
rr
to tcov
ko
5 crri t
KOTa ttiv
v o t c o y p a m a a T iK r jv .
e t i o05 ^ o i v
CTTiv iT t e t c v t e x v c o v K a i T c o v p E T C v
t w v t e x v c o v y iv iJ ie v a t
pK E oO v T a T
TTCos E x o v T a y e v o ^ a i tv a C r r t t c o s
eO i x ^ ' ^
o u to s *
jjilv y p
C nr
t c c 5 e K orrt t o s p E T C ts y i v ^ e v a o k
I X T l, S i K a c o s f| CTCo9 p v c o s i r p r r E T a i ,
A A ct
1105 6 T 13.
4.
23
2i
oO rco q>i-
5
M etc 5 TOcOra t oriv fj p e r f ) o -k e ttt o v .
ite I o\5v tc
20 v
y i v ^ e v a T p a l o r , ttcSti S u v ^ E is
to Tcov & v TI eT] r) dtpETi. X yco 5 TrOri jjiv ETTiOupov p y f iv
<ppov OpCTOs 90VOV xotpty piA ov lita o s tt Q o v jfjX o v Aeov,
X cos o s ETTETai f)5ovTi fi XTTTi' S u v ^ E is 5 KO0 a s -iroc9r|TiK oi TOTCOV X ypi0a, o o v KoO Os SuvccToi p y io O fjv o n fj
25 XvnrriOfvai n Xefiaar
liEV eO
KaKs, o o v ir p s t p y io ^ fiv c n , e jjiev CT9o5pcos
ivEillveos, KotKCs XIJ^'', E 5 1 pacos, eC;- ijiocos 5 Kal
nrps T&XXa.
Tr&n mv o Ov ok ectv o 9 a i pETal
o 9 a l KaKai, t i o X eyiiE 6a kctc tc ttcOti ctttou-
16
iTOTEAet K al t i p y o v a r o O e d n ro 5 l5 c o a iv , o lo v f | to O
9 0 a A |io O pE T ) t v t e 90aA (jiv O T ro u S aio v tto ie K al t
I p y o v aToO- t ^ y p to O 699a A |i o d c p rr^ e ppev.
^ o f } ; f) ToO HTTOU pETj ir ir o v t e o iro u S a T o v tto ie K al
cyaO v S paiiE lv K al veyKElv t v Tripcrriv K al pEvai t o s
20 TroAEUous. E 5fi t o Ot ir l ttcvtcov otcos x ^*>
^
24
25
vO pc T T O U p e r n
< p
e t ] o v f i e ^ i s 0 9 f i s y o O s
vTm
K ai
fis
Jau roO
Ip yov
toO t
E c r r a i, f|5 ri tav e i p i K a i i e v ,
w O pcoT T O s y -
c o to S c o c te i.
e t i 5 e K a i bS
ttco s
eotot
p v , v 0 co p T ^ a c p V i r o a t s e c t t i v f) cp cris cx T fjs.
25
6 f) a u v E X E K a i S ia ip g T c o I c r r i A a ^ E v t
lA a T T O V
a o v ,
K ai TauTO
T 5 * c to v
h ctov t i
A y co T oO
tiEV - r r p y u O T O S l i a o v t
v t tc c v -
ijiev t t A e o u t
f| k o t a r
i r p s f)|Jias-
5 e
cpotvE-
rrp oyu a
f]
7rEp(3 o A f s K a i A A e '4 ; c o s.
'c t o v t t e x o v 0 9 K a -
fm a s 5 e
h t ^ t e T T A E o v je i uf|T e A A e t t e i -
O5 T O t V TT&CTIV.
T
n a a A a iip u o u C T i K aT ct t
X E i TE K a i i T E p x s T a r
H T iT iK fiv v a X o y o v .
1106 6 o y p
to u to
t
T r p o y ija -
5 e ir p g
u v a s T r p o o r ^ E i-
A r iv f/o n v c p f )
-rr A T is.
T ^ iv
oO tco
lA A E U fiiv
5 ) i r s
M A c o v i
toO
A y E iv
to
20
Ts eO
poCTTis t
5e
eO ,
cbs
p E T i
T fjs
p o c o s
p y o v
K ai t o O to
A y o v ,
tto A O
to
tt S p p o u
TTp|3 o A j v
iJicrov j t ^ t e I
5
K ai
piEV K a i
K a i t o 0 6 a i p E T O i,
i r p s 'n p ia s .
6 5 f )
eO iT iTE A E , i r p s t
p aov
y o u a a t c l E p y a ( 6 6 e v E c Q a a iv t r i ^ p y o iS
Hev
r| 5
15
A T v n rT ov
yp
trp y m o to s A A t
TrpoCT9 v a i , c b s T f j s
T E X v iT a i,
T acos
hev
T n o T i^ n c o v t t^ v
iTriOTi^iJiri o r c o t
pATTOUCTa K a i e s t o O t o
10
c t c o y c c p r r E p -
fm & s o x
E crri y p
A y o v
9 \ !fy i, t
paov 5 e o t
T ra aa
iu ,
5 e ijl c to v e o t K aT C t t j v p i 0 -
p x o p iE V C p TCOV y u p iv a C T c o v i r o A O .
5
5 o x
E TCp S K a u v a l 9 a y v t t o A O 5 o 5 e A y o v , A e -
TTTT|s 8 ^
TCp
to O to
ti
v n r E p P o A fs
Ot
Kai
9E A E V
T fjs
A y o| jiV , i r p s
to to
oi
P A e tto v te s
e c t t iv
o Ot e
s A A e v ^ e c o s 9 6 6 1 5
y ot6 oi
p y ^ o v T a i)-
p iE v c o v
ecttiv
1106
6 26.
Beolus. Bywater.
25
26
f e i s io T i v TTEpPoAfi K ai lA X en f/is K ai t
iJiaov.
f) 5 p e x f]
"Ecttiv
35
a p a f] p e r n i^ is TrpoaipETiK i, Iv piectttiti o O a a
oO T r a o a 5 T n S x e ra i ir p a ^ ts o 5 ttocv 7r 0 o s
|jiEo-Tr|Ta-
Evia y p
ed O s
ir tv -
AA
ox
ocl
TTEpPoAai
oOtcov o5
ai
AAEkf'Eis.
ok Iotiv
Ic rr a i y p o t c o y O ttep ^ oA ts K ai eAe^;ecos
1107
1.
> p io (i v D
26
27
ccnTEp
accxppoovTis Kal vSpeag ok Icttiv Crn-ep(3oXfi K a l
lAAeikf's 5ic T t licjov slva ircos cKpov, orcos o5 kevcov laECTTTis O5 ttepPoXt) Kai lAAeikf/is, XX cbs ov irprTT|Tai |japTc3a;eTar Acos ytp o6 rrepPoAfjs Kai Ae25 i|;ecos
nea TTis
I c r r iv ,
o O re
i ie c t t t | t o 5 CrirEppoAfi
K al
lA -
Aivfis.
30
10 Kal vEAEu6Eplo.
15
v a v r c o s 5 v a O r a j OrrEppAAouCTi Kl
AAETTOuoiv n v y cp fiacoToj v pv TTpocTEi ttepPcAAei v 5 Ai^vj^ei AAETTEi, 6 5 vEAEOEpos v ji v Ai^<|ei TTEpPAAAei v 6 TTpoaEi AAETTEi. vOv iJiv oO v tOttco Kal i r l
K E 9 a A a o u AyoMEV, p K o O |jv o i a O rc p toCttcj)- O oT Ep ov 5
K p ip o T E p o v TTEpl a O r w v Siopio^i^aETai.
Trepl 5 x p ^ p io r a
Kal fiAAai 5ia6cT E is eIo-, pecttis pv ^EyaAoTrpTTEio ( 6 ycp
CTa, IAAeiv|;is 5
20
n iK p o T T p ro ia -
CTEToa.
5ia9pov/C Ti 5 a C n -ai t o v
5 5i a 9 p o u a i v ,
TTEpl 5 T in | v K a l r i p l a v
X l a , CriTEpPoAfi S x ^ w - r r i s t i s
K p o < fu x ^
8.
O o T E p o v (SrjOi^-
A E y o p v rj, AAeii|>is 6
p i-
27
Pero esto no slo hay que decirlo en general, sino aplicarlo a los
casos particulares. En efecto, cuando se trata de acciones lo que se
dice en general tiene ms amplitud, pero lo que se dice en particular
es ms verdadero, porque las acciones se refieren a lo particular y es
menester concordar con esto.
Tomemos, pues, estos ejemplos particulares de nuestro esquema.
Respecto del miedo y la osada, el valor es el trmino medio; de los
que se exceden, el que lo hace por carencia de temor no tiene nombre
(en muchos casos no hay nombre); el que se excede por osada es te
merario, y el que se excede en el miedo y tiene deficiente atrevimien
to, cobarde. Tratndose de placeres y doloresno de todos, y en me
nor grado respecto de los doloresel trmino medio es la templamsa
y el exceso el desenfreno. Personas que pequen por defecto respecto
de los placeres, no suele haberlas; por eso a tales gentes ni siquiera
se les ha dado nombre, llammoslas insensibles. Si se trata de dar y
recibir dinero, el trmino medio es la generosidad, el exceso y el de
fecto son la prodigalidad y la tacaera; en stas el exceso y el defecto
se contraponen: el prdigo se excede en desprenderse del dinero y se
qued^ corto en adquirirlo; el tacao se excede en la adquisicin y
se queda corto en el desprendimiento. Ahora- hablamos esquemtica y
sumariamente, y nos conformamos con esto; ms adelante definire
mos con mayor exactitud estos puntos.
Respecto del dinero hay tambin otras disposiciones: un trmino
medio, la esplendidez (pues el hombre esplndido difiere del generoso:
el primero maneja grandes sumas, el segundo pequeas); un exceso,
el derroche sin gusto y la vulgaridad, y un defecto, la mezquindad.
Estas disposiciones son distintas de las que se refieren a la generosi
dad; en qu se diferencian se dir ms adelante.
Por lo que se refiere a la dignidad y la indignidad, el trmino me
dio es la magnanimidad; el exceso eso que se llama vana hinchazn,
y el defecto la pusilanimidad. Y la misma relacin que dijimos guar-
28
T f]v
<T co)
A E u e E p i T T )T a ,
25 I x ^ i
Tis
T Tepi
n iK p t
y ? i r i v , oc T ii i r e p l n iK p t v o O a a T in f 5
K ai
iJ ia A A o v f) e I k c
f)T T O v ,
5 e la a o s v c b v u p io s .
|JlCTr|S
A y ercx i 5
5
IA A e tic o v
n v O r r E p -
e p iA T ip io s ,
5 i a 6 a E is , t t A t i v
5 6 ev E i r iS iK jo v r a i o o K p o i T fjs
T)lJllS 5 i O T l
n o v K aA o M E V l o T i 5 t e f i A T i p o v , K a i o r i
nv 6 t e
A on rcS v
A y c o p ie v
k ot
tv
A yovT E s
K pcov
T fjv
nE aoTT ^Ta
ir p a T T )T a
piEv C r r r E p p A A o o v p y A o s
ir a i-
5 i T ra
9 T iy T in v o v T p i r o v .
TrEp(3 o A f i
K a i g A A e n f/i s K a i
C T rn s, c t x e S v S e u c o u p i c o v v t c o v a C r r c o v t v
pe-
y c p c g 5 eT p y E c r O a i
d v c v u n o i 5 K ai a i
f) T o O (p iA o T t J io u 9 i O T iiJ ia .
oO rcos
T in f^ v / o O a o v
ecm
p A A c o v T a i s p ^ E cri ( p i A T i n o s ,
30
5 i a 9 spouC T av,
K ai T i p o s T i i i ; p i e y a A o v f u x v>
|jie-
h ctov ir p a o v
K a A a c o | iE V
tw v
o t c o , ) 5 1 K a K a p y i -
A r n s , 5 A A sT T cov p y r | T s t i s , ) 5 I A A e i ^ i s o p y r | C T a .
e I c t 5 g K a i
A A a i T p E ls
p e c t ttite s ,
xouaai
ijiv T i v a n o i -
T T jT a T r p s A A i ^ A a s , 5 i a 9 p o u a a i 5 A A r j A c o v
10
yp
e l a i TTEpi A y c o v
K a i ir p ^ e c o v
T i f| n v l a T i T Tepi T A t| 0 s t
T O T O U 5 T |iv v T r a i S i ^ t
p T ]T o v o O v
nv
ev o t o T s , a i 5 T rep i t
f|5 -
5 v tto ccti t o T s K o r r t v
p io v .
K a i T Tepi t o O t c o v , i v a
T r a o i v f| neCTOTTis T r a i v e r v , T a
15 p 6 A A 'f6 K T t.
T ra ca l
K o i v w v a v , 5 i a 9 pouCTi 5
iJ ia A A o v k o t 5 c o ijie v 6 t i
K pa o O t
T ra iv E T o O t
e i a i iJiv o O v K a i t o O t c o v T t t A e c o c v c -
v u | ia , T r e ip a r o v 5 , c a r r e p K a i r ri t w v
A A cov, a T oO s v o -
n a T O T T O ie iv
E T r a p a K o A o v ;6 r | T o u .
a a 9 r iv e a s
veK a
TTEpi iJiv o O v T A r | 9 s
K ai
to
l i v n a o s A r| 0 i^ s t i s
K a i f)
ijie o -
Ai6eia
5 i
A eycrO co,
T r e p P o A fi
p c o n o A o x a
K ai
xcov
o t)v p c o ia o A x o s ,
6*
^is c y p o i K a - rrepi 5 t A o i 23 t t v fi50 T EV Tip pcp piv c b s 5el f i 5 s <5)v 9 A 0 S K a i f) |JieCTTTis 9 iAa, 5 CrrreppAAcov, ei iJiv o O S e v s e v e K a , p e a K o s ,
E 5 c9eAeas T fjs a T o O , K A a f , 5 AAeTTCov K a i v T r a a i v
rjSis SCCTEps T IS K a i 5 c r K o A o s . E a i 5 K a i v T o i s TraOi^ A A e ttc o v y p o i K s t i s k o f \
IJiaai K a i T r e p i t
t t O t i ^ e o - T T jT e s
y p a 5 d )S p e T T ) j i v
28
daba la generosidad respecto de la esplendidez, de la que se distingua
por referirse a sumas pequeas, guarda otra disposicin de nimo res
pecto de la magnanimidad, que se refiere a grandes dignidades, mien>
tras aqulla se refiere a las pequeas; se puede, en efecto, aspirar a
las dignidades como es debido, ms de lo debido o menos, y el que se
excede en sus aspiraciones es ambicioso, el que se queda corto, hom
bre sin ambicin, y el medio carece de nombre; tambin carecen de l
sus disposiciones, excepto la del ambicioso, ambicin. Por eso los ex
tremos intentan adjudicarse el terreno intermedio, y nosotros mismos
unas veces llamamos al intermedio ambicioso y otras veces hombre
sin ambicin, y unas veces elogiamos al ambicioso y otras al hombre 1108 o
sin ambicin. Por qu causa hacemos esto, se dir en lo que sigue;
hablemos ahora de las disposiciones restantes segn el estilo que he
mos adoptado.
Respecto de la ira existe tambin im exceso, un defecto y im tr
mino medio; siendo stos prcticamente innominados, llamaremos al
intermedio apacible y a la disposicin intermedia apacibilidad; de los
extremos, al que peca por exceso digamos iracundo y su vicio iracundia, y al que peca por defecto incapaz de ira, y al defecto incapacidad
de ira.
Hay adems otras tres disposiciones intermedias que tienen cierta
semejanza entre s, pero son diferentes; todas se refieren a la comuni
cacin mediante palabras y acciones, pero difieren en que una de ellas
se refiere a la verdad en aquUas, y las otras al agrado, ya en el juego
ya en todas las cosas de la vida. As, pues, hemos de hablar tambin
de ellas a fin de comprender mejor que el trmino medio es laudable
en todas las cosas, pero los extremos no son ni rectos ni laudables,
sino reprensibles. Tambin la mayora de estas disposiciones carecen
de nombre, pero hemos de intentar, como en los dems casos, inven
tarles un nombre nosotros mismos para mayor claridad y para que se
nos'siga fcilmente.
Pus bien, respecto de la verdad, al intermedio Uammosle veraz
y veracidad a la disposicin intermedia, y en cuanto a la pretensin,
la exagerada, fanfarronera y el que la tiene, fanfarrn, y la que se
empequeece, disimulo, y disimulador el que lo tiene. Respecto alagrado, si se trata de la diversin, el trmino medio es gracioso y la
disposicin, gracia; el exceso, bufonera y el que la tiene, bufn, y el
deficiente, desabrido, y su disposicin, desabrimiento. Respecto del
agrado en las restantes cosas de la vida, el que es agradable como es
debido es afable, y la disposicin intermedia, afabilidad; el excesivo
si es desinteresado, obsequioso, s por su utilidad, adulador, y el defi
ciente y en todo desagradable, quisquilloso y descontentadizo.
Tambin hay disposiciones int^medias m los. sentimientos y res-
29
5 99ovEp5
6 34.
TT add. K*-.
29
8
Tres son, pues, las disposiciones, dos de ellas viciosuna por ex
ceso y otra por defectoy una virtud, la del trmino medio; y todas
se oponen en cierto modo entre s; pues las extremas son contrarias a
la intermedia y entre s, y la intermedia a las extremas; en efecto, lo
mismo que lo igual es mayor respecto de lo menor y menor respecto
de lo mayor, los hbitos intermedios son excesivos respecto de los defi
cientes y deficientes respecto de los excesivos en las pasiones y en las
acciones. As el valiente parece temerario comparado con el cobarde
y cobarde comparado con el temerario; e igualmente el morigerado
deseorenado en comparacin con el insensible e insensible en compa
racin con el desenfrenado; y el generoso, prdigo si se lo compara
con el tacao y tacao si se lo compara con el prdigo. Por eso los
extremos rechazan al medio, cada uno hacia el otro, y al valiente lo
llama temerario el cobarde y cobarde el temerario, y anlogamente en
los dems casos.
Dada esta oposicin mutua, la oposicin entre los extremos es ma
yor que respecto del medio, pues distan ms entre s que del medio,
por ejemplo, ms lo grande de lo pequeo y lo pequeo de lo grande
que ambos de lo igual. Adems, algunos extremos parecen tener cierta
semejanza con el medio, como la temeridad con la valenta y la pro
digalidad con la generosidad, pero en cambio existe la mxima de-
30
Tfi aco9pocr0vi;i.
9
K a0 CrTTEpPoAflV TTS
5 KaT* IAAei^^iv, K al 6 t i T o ia O r r ) o r l 5 i t
crro x a crrik ^
5 i K al i p y o v o r l o i r o u S a o v Evai.
TC}3 y tp T n a o v A apE v i p y o v , o l o v
kO kA ou t
v KcTn a o v oO
0T03 5 K al T |iEV p y io O f v a i
TravTs K al ^ (^ 5 iov , K al t S o O v a i p y p i o v K al S a r r a v f a a i
T 5 c5 K al cTOv K al o t e K ai oO ivEKa K al w s , oOKTi i r a v Ts O5 ^cJt5iov'
K al K a A v .
5 i 5eI t v
o r o x a j iiE v o v to O
ictou irpcTOV
khotos
I ktj fepyfi
30
semejanza entre los extremos; j las cosas que distan ms una de otra
se definen com o contrarios, de m odo que son ms contrarios los que
ms distan.
A l medio se opone ms en unos casos el defecto y en otros el exce- 1109
so; por ejemplo, a la valenta no la temeridad, que es el exceso, sino
la cobarda que es el defecto; y a la templanza no la insensibilidad, que
es la deficiencia, sino el desenfreno, que es el exceso. Esto sucede por
dos causas; una proviene de la cosa misma: por estar ms prxim o y
ser ms semejante al medio uno de los dos extremos, por lo cual pre
ferimos oponer al medio no se sino su contrario; as, com o parece
ms semejante a la valenta la temeridad, y ms prxima, y ms dis
tinta en cambio la cobarda, es sta la que preferimos contraponerle;
pues lo ms distante del medio parece ser ms contrario. Una causa
es, pues, sta, procedente de la cosa misma; la otra proviene de nos
otros mismos, pues aquello a que ms nos inclina en cierto m odo nues
tra ndole parece ms contrario al medio; as, nuestra naturaleza nos
lleva ms bien a los placeres, y por eso somos ms propensos al desen
freno que a la austeridad. Llamamos, pues, ms contrarias a las dis
posiciones a las que tenemos ms propensin, y por esto el desenfreno,
que es exceso, es ms contrario a la templanza.
(5)
31
tt A o Ov tc
A x i c r r a A T iT rrov
tcov
KaKCOV
toO-
1109 6 TO 5 lo ra i liAiora t o O t o v t v TpTrov 6v yo|ji6v. a K o TTEv 5 5e irps & Kal otCnroi EK(rr9opo ctijiev AAoi y p
Trps AAa irEcpOKaiJiEv t o O t o 5 crrai yvcbpi|jiov k T f js
)5ovfs Kal T f s Arrris t h s yivoiivris rrepi f)|Jias. eIs t o v o c v 5 Tov 5 iauToO/s tcpAKEiv 5eI- t t o A O ydtp n r y o v T E S t o O
o c p a p T v E iv els t piaov ^ ^ op iE v , t t e p ol Tt S iE o r p a p iiJ i v a
t c v ^ O A cov p6oOvTES TTOioOaiv.
v t t o v t 5 pidAicrra ftuAaKTov t t)50 ko T f)v fjSovrjv oO y p S im o ro i KplvoIJIEV OcCttYiV.
TTEp oOv O 6r|p iO y pOVTES ItTOOoV irps T fjV
10 Evriv, t o O t o 5eT ttoO ev k )nas irpj t i v f|5ovi^v, Kal v
irao-i T^v KEvcov TTiXyEtv 9covi^v oOtco y t p oriv rroTTE^TTiJiEvoi fTTOV piapTnapiEOa. toO t o/v ttoioOvtes, cbs
v K9aAacp eIitev, nXicrra Bvnn^cjpiEOa t o O ncrow T u y x VEIV.
cTcos t o O t o , Kal hAiot v tos ko9 ko15 o T ov oO y t p ^<Jt5iov 5iop((jai Kal ttcos Kal tcti Kal ttI
TTOOIS Kal TTcrov xpvov p y iorov Kal y p jiJiels r piv
toOs AAETTOVTas iTraivoOnev Kal irpdous (panv, t 5 tov>s
XaAnravovTas v5pc5Eis rroKaAoCnrrES. AA jjiv piiKpv
ToO e5 irapEK^avcov oO vpyETai, o O t ttI t jjiccAAov o O t
20 rrl T ? | t t o v , 5 i r A o v ' oCrroj yp oCr A a v O d v E i. & 5
pxpi Tvos Kal rrl uaov vfEKTs o p^5iov t ^ Aycp 6 9 0 plaar oS y p AAo o 5 v tcov oIctOtitcov T 5 toio Ta v TOIs ko9 EKaoTa, Kal v tQ alcrOiaEi f| Kplcris. t piv
apa t o c t o O t o 5tiAo ti fi liari e ^ i s v it5 ctiv - r r a iv E n , rro25 kAIviv 5 5e t iJiv -rrl t j v OttepPoAtiv te 5 irl t ^ v AA e k };iv
o O t c o yp ^ o r a t o O i a c t o u Kal t o eO TEU^iJiEQa.
5.
31
30
1110o
Soke
KOaia eIvoi tc p g
5 i a y v o ia v yivpE va*
p a io v 5 oO rj p x ^ i^coOev, t o i aTTi o O a a v f| uriSv au p pA A E T ai TrpTTCov
T raxcov,
v TOS
K^oAas cttAcs
y p o 5 eIs <xiro(3X10 AETai Kcv, ttI (TcoTTipjt 5 aCnroO Kai t c v A oittcov rrovTES
ol vouv ixovTES. niKTai
oOv elaiv ai T o ia u r a i irp^eis,
EOKaai 5 naA A ov KOuaois' alpETai y p Eai t o t e t e
TrpTTOVTai, T 5e t A o s t s irp^Ecos K a r a t v Kaipv cttiv.
Kai T K o aiov 5fi Kai t K O aiov, o t e -n-pcTTEi, A ek tov .
15 TrpTTEi 5 KCV
Kai y p f) p x r i t o O kivev T p y a v i K
v o t ^ c tt v cSv 5 v
cxCrrcp f) p x T i tt aTCo K al t i r p r r e i v K al n q .
KOaia
5) T TOiaCrra, o ttA co s 5 Ictcos K o a ia
o 0 5 e s y p a v
eAoiTO KC(0 aT t c o v t o io O t c o v o5v.
ir i T a is ir p ^ e a i 5
ppr) EV T a is ToicxO rais ir p ^ e a iv
20 T a is TOicxTais voT e Kai T raivo vT ai, TOtv aaxpv t i r| A u TTTipv C n ron v coa iv v t I ^ E y A cov Kai K aA v
ocv 5 v ira A iv , 4^ yovT a r
T y p aCTXio6 vnroiiEvai -rri mtiSevI
1110
8.
L ib r o
III
1
Puesto que la virtud tiene por objeto pasiones y acciones, y las
voluntarias son objeto de alabanzas o reproches, las involuntarias de
indulgencia o a veces compasin, es quiz necesario para los que re
flexionan sobre la virtud definir lo voluntario y lo involuntario, y es
til tambin para los legisladores, con vistas a las recompensas y cas
tigos. Parece, pues, que son involuntarias las cosas que se hacen por
fuerza o por ignorancia; es forzoso aquello cuyo j>rincipio viene de 1110 a
fuera y es d^tal ndole que en l no tiene parte a lgim ajl agen^ o eT
paciente, por ejemplo, que a n<rio Ueve a alguna parte el viento o
bien hSmbres que lo tienen en su poder. En cuanto a lo que se hace
por temor a mayores males o por una causa noble^por ejemplo, si
un tirano mandara a alguien cometer una accin denigrante, teniendo
en su poder a sus padres o sus hijos y stos se salvaran si lo haca y
perecieran si no lo haca, es dudoso si debe Uamarse involuntario o
voluntario. Algo semejante ocurre tambin cuando se arroja al mar el
cargamento en las tempestades: en trminos absolutos, nadie lo hace
de grado, pero por su propia salvacin y las de los dems lo hacen to
dos los que tienen sentido. Tales acciones son, pues, mixtas, pero se
parecen ms a las voluntarias, ya que son preferibles en el momento
en que se ejecutan, y el fin de las acciones es relativo al momento. Lo
voluntario, pues, y lo involuntario se refieren al momento en que se
hacen; y se obra voluntariamente porque el principio del movimiento
de los miembros instrumentales en acciones de esa clase est en el
mismo que las ejecuta, y si el principio de ellas est en l, tambin
est en su mano el hacerlas o no. Son, pues, tales acciones voluntarias,
aunque quiz en un sentido absoluto sean involuntarias; nadie, en
efecto, elegira ninguna de estas cosas por s mismo.
Por esta clase de acciones los hombres reciben a veces incluso ala
banzas, cuando soportan algo denigrante o penoso por causas grandes
y nobles; o bien, a la inversa, censuras, pues soportar las mayores
vergenzas sin un motivo noble o por un motivo balad es propio de
un miserable. En algunos casos, si bien no se tributan alabanzas, se
tiene indulgencia cuando uno hace lo que no debe sometido a una
presin que rebasa la naturaleza humana y que nadie podra soportar.
33
KaAcp fi UETpcp 9 a A o u .
h r v o is 5 Traivos |Jiv o y v e -
1110 6 4; y o i
v t tcv S e KoCTia.
liS A A o v 5 eoikev KouCTois'
a i y cp
irpc^EiS v TOS *<a0 iK a c rr a , ToCrra 5 KoCTia. ir o a 5 ocvt
7TOCOV apETEOv, o p S io v dcTToSoOvai'
TToAAai y tp 6 1 0 9 0 p a i aiv v t o s x a 9 E K a o r a .
e! 5 t i s t c i f)5 a K ai Tct KaAc
10 9 a ri p i a i a Evat (voyK cjsiv y cp ^co o v t o ) , ir v T a &v et)
aTcp (3aia
t o t o o v y cp
TrcvTES iTccvTa rrpTTOUCTiv.
Kai o piv pcjc Kai ckovtes A u T rn p cos, o 5 e Sic t c f i 5 0 Kai
KaAv ije9 f ) 5 o v f i s y E A o o v 5 t a T ia oO a i T ek t s , (x AA c
HT) aTV EQtPOTOV VTO tI- TCOV TOIOTCOV, K ai TCOV lav
15 K aA cv auTv, t c o v 5 a i a x p w v tc fi5 a .
a io v
Evai OU e^ooOev f) p x i ,
eoik e 5 fi t
p -
iT|5ev a u n (3 a A A o | i v o u t o O
PiaaQVTOsT
5e
a tov 5e t
5 i
d y v o ia v
20 i r p ^ a s T i o O v ,
|iEV o
nE
la riS v t i
TTETTpaXEV, O y E
MEVs y e .
KE,
ox
5
ycp
ie v
S u a x E p a v c o v
rrav
n f)
HETaiJEAHEVOS,
5 ia 9 p E i,
5 t
a T v , a K o -
ycp 5 i
-rri t ^
d y v o io c v
T ipc^ t, I k c o v
T oO 5 fi 5 i d y v o i a v
EOIKE K a i t
P A tio v
n v v HETaiiEEjc c c k c o v 5 o -
TTE TEpOS,
v o | ia
e x e iv
c c y v o ia v ir p o T T E iv T o O
H eQ cov f| p y i j M E V o s o
h 10.
k o c tio v
5 o k e 5 i
ECTTCO O X
5 io v .
yvooO vT a'
a y v o ia v
EKCV
E T E pov
y tp
TTpcTTE iv cA A c
33
H ay quiz cosas, sin embargo, a las que no puede uno ser forzado,
sino que debe preferir la muerte tras los ms atroces sufrimientos: as,
resultan evidentemente ridiculas las causas que obligaron al Alcmen
de Eurpides a matar a su madre (1). E n ocasiones es difcil discernir
qu se ha de preferir a qu, y qu se ha de soportar m ejor que otra
cosa; pero es ms difcil an ser consecuente con el propio juicio, por
que casi siempre lo que esperamos es doloroso y aquello a que se nos
quiere forzar vergonzoso, por lo que se alaba o se censura a los que se
han sometido o no a la violencia.
Qu acciones, pues, se han de llamar forzosas? Sin duda, en sen- 1^*'^ '
tido absoluto aquellas cuya causa est fuera del agente y en las que
ste no tiene parte alguna; las que por s mismas son involuntarias,
pero en ciertos momentos y para evitar ciertas consecuencias son ele
gidas y tienen su principio en el agente, si bien son involuntarias por
s mismas, en ciertos momentos y para evitar ciertas consecuencias
son voluntarias. Se parecen, sin embargo, ms a las voluntarias, por
que las acciones estriban en lo individual, y esto es en este caso v o
luntario. Qu cosas deben preferirse a cules, no es fcil de establecer,
porque se dan muchas diferencias en las cosas particulares; pero si
alguien dijera que lo que es agradable y hermoso es forzoso, porque
nos compele y es exterior a nosotros, todo sera forzoso para l, ya
que es por ello por lo que todos hacen todas las cosas. Adems, los que
actan a la fuerza y contra su voluntad lo hacen con dolor, y ios
que actan movidos por lo agradable y lo hermoso, con placer; y es
ridculo echar la culpa a lo que est fuera de nosotros y no a nosotros
mismos, que tan fcilmente nos dejamos cazar por ello, y atribuirnos
las acciones hermosas, pero imputar las feas al placer. Parece, pues,
que lo forzoso es aquello cuyo principio viene de fuera sin que contri
buya nada el forzado.
T odo lo que se hace por ignorancia es [simplemente] no volunta
rio, y ^propiamente] involuntario lo que se hace con dolor y pesar.
E n efecto, el que hace una cosa cualquiera por ignorancia sin sentir
el menor desagrado por su accin, no ha obrado voluntariamente,
puesto que no lo haca a sabiendas, pero tam poco involuntariamente,
ya que no senta pesar. As, pues, de los que obran por ignorancia, el
que siente pesar parece que obra involuntariamente, al que no lo sien
te, ya que es distinto del anterior, llammoslo no voluntario; en efecto,
puesto que es diferente es m ejor que tenga su nombre propio. T am
bin parece cosa distinta obrar por ignorancia que obrar con ignoran
cia: el embriagado o el encolerizado no parecen obrar por ignorancia,
sino por alguna de las causas mencionadas, no a sabiendas, sino con
(1)
Fragmento 68 . Alcmen mat a su madre Erife para escapar a la mal
dicin de su padre Anfiarao.
34
5 i
T I T c o v e ip rip i v co u , o k
l i v o u v i r a s
liox&nps
ei6<i>s 5 e A A y v o c o u .
a 5et
5 i c T n v T o i o r r i v n a p T o v
irpcrreiv
yvoei
K a i d iv epsK T ov, K a i
S K o i K a i o A co s K a K oi y v o v n -a r
30 T 5 KOCTIOV p o 6 T a i A y E C jO a i o k e t i s y v o E t c
tp p o v T a '
KTi
C Tou
lili
o y p rj v
T fj5
n o x Q n p o ts , o 5
ko6X ou
(v j; y o v T a i y tp
5ic5c y E TCXTTiv)
^ iS
TCOV
p la a i aC rr, T v a K ai
ctuijl-
T r p o a ip a E i a y v o i a a T a t o k o u -
f|
Traa
o T , T g t e S f ] K a i t k o TTEpi t
5 K O I
T V l,
T v o s , o o v CTCOTTipas, K a i TTCos, o l o v
10
TT|V.
Ori0ETl 5 V T IS
M E p T rn ,
K ai
A 0O V K O T ip iv
15
T O V u l V T T o A n iO V E v a i COCJTTEp f)
tv
av-
K a i 6 a i p o u A i J i E v o s , w c m r E p o K p o x E i p i j i i E v o i , T r a r ^ E ie v
TTEpi TTvra 5) TaOra Tfjs ryvoas oOoris, v os l irpa TOTCOV TI yvoicas & k cov S o k e TTEirpaxvai, Kai pXicrra v t o s KV/picoTTOis KupicoTOTa 5 Evai 5 o k e v o s
T| TTpa^is Kai oO EVEKa. ToO 5fj k o t c TTiv ToiaTTiv oyvoiav
20 KOuaou AEyoMvou t i 5e t ^ v irpa^iv Ainrnpcv Evai Kai
v METaiJlEAEg.
6v.
^ iS ,
1111
9.
34
35
AoTov v s y e
30
val
c)V
5eT
aT ou v t o s ;
pyecrOaf
58
pyjscrdai STr
7n6u|Jisv T iv co v , o o v y ie a s K a i lioOi^CTECog.
ticti
Kai
5 o k s 5 e K ai
ETi
5 e t
SiacppEi
Tcp
KoCTia Evai
tcx KaTt A o y i a j i v fi 0 u -
9 Euktcx mev y p
om. K. |1 30. kj ji K.
35
ae
15
20 P o u A e u t v o x
AfiKTov 5 Tacos
tcv iS c o v o -
Tfjs ir A e u p a s , 6 t i oiJiijieTpoi.
A A o 5 m p l tcv t v kivi-
(paEi
v y K T is ete kcI
5 i T iv a a T a v A A Tiv, o o v T p o ir c o v K a l v a T o A c o v .
o S TTEpl TCOV A A oT E A A c o s, o l o v a x l i c v K a l p p p c o v .
o 5 ir e p l tcov i r t x h s * o f o v O ricraupoO e po-ecos.
A A
1112
y v o iT
a 23.
pouAEUiJieOa 5
ir e p l TCV q> r ip v K a l ir p o K T c v '
TOCuTa 5 K al I o t i A o i ir .
a T a i y p okoucjiv e lv a i qjcris K al v y K t ) K a l t x ti, I ti 5
30 y p
36
ferirse a todo, y no menos a lo eterno y a lo imposible que a lo que est
a nuestro alcance; y se distingue por ser falsa o verdadera, no por ser
buena o mala, mientras que la eleccin ms bien por esto ltimo. En
trminos generales, quiz nadie dira que se identifica con la opinin; 1112
pero tam poco con alguna en particular; en efecto, por elegir lo que es
bueno o malo tenemos cierto carcter, pero no por opinar. Y elegimos
tom ar o evitar algo bueno o malo, opinamos en cambio qu es, o a
quin le conviene, o cm o; pero no opinamos de ningima manera to
marlo o evitarlo. La eleccin, adems, merece alabanzas por referirse
al objeto debido, ms que por hacerlo rectamente; la opinin, por ser
verdadera. Elegimos tambin lo que sabemos m uy bien que es bueno,
Dero opinamos sobre lo que n o sabemos del todo, y no son los mismos
os que tienen reputacin de elegir y opinar mejor, sino que algunos
la tienen de opinar bastante bien, pero, a clausa de un vicio, no elegir
lo que es debido. Que la opinin preceda a la eleccin o la acompae
es indiferente: no es eso lo que estamos considerando, sino si la elec
cin se identifica con alguna clase de opinin.
jQu es entonces, o de qu ndole, puesto que no es ninguna de las
cosas que hemoF mencionado? Evidentemente es algo voluntario, pero
no todo lo voluntario es susceptible de eleccin. jSer acaso lo que
ha sido objeto de una deliberacin previa? Pues la eleccin va acom
paada de razn y reflexin, y hasta su mismo nombre [fro-airesis'\
parece indicar que es lo que se elige antes que otras cosas.
37
37
tom bres deliberan sobre lo que ellos mismos puden hacer. Sobre los
conocimientos rigurosos y suficientes no hay deliberacin, por ejem- U12 6
po, sobre las letras (porque no vacilamos sobre el m odo de escribir
las); pero sobre todo lo que se hace por mediacin nuestra aunque no
siempre de la misma manera, deliberamos; por ejemplo, sobre las
cuestiones mdicas o de negocios, y ms sobre la navegacin que sobre
la gimnasia, en la medida en que la primera est ms lejos de haber
alcanzado la exactitud, y lo mismo sobre todo lo dems, pero ms
sobre las artes que sobre las ciencias, porque vacilamos ms sobre las
primeras.
La deliberacin se da respecto de las cosas que generalmente su
ceden de cierta manera, pero cu yo resultado no es claro, y de aqullas
en que es indeterminado. Y en las cuestiones importantes nos hacemos
aconsejar de otros porque desconfiamos de nosotros mismos y no nos
creemos suficientes para decidir. Pero no deliberamos sobre los fines,
sino sobre los medios que conducen a ios fines. E n efecto, ni el mdico
delibera sobre si curar, ni el orador sobre si persuadir, ni el poltico
sobre si legislar bien, ni ninguno de los dems sobre su fin; sino que,
dando por sentado el fin, consideran el m odo y los medios de alcan
zarlo, y cuando aparentemente son varios los que conducen a l, con
sideran por cul se alcanzara ms fcilmente y mejor, y si no hay
ms que uno para lograrlo, cm o se lograr mediante se, y ste a su
vez mediante cul otro, hasta llegar a la causa primera, que es la lti
ma que se encuentra. E l que delibera parece, en efecto, que investiga
y analiza de la manera que hemos dicho, com o una figura geomtrica
es evidente que no toda investigacin es deliberacin, por ejemplo,
las materrfticas; pero toda deliberacin es investigacin ; y lo lti
mo en el anlisis es lo primero en el orden de la generacin. Si tropieza
con algo imposible, lo deja, por ejemplo, si necesita dinero y no puede
procurrselo; pero si parece posible, intenta llevarlo a cabo. Es posi
ble lo que puede ser realizado por nosotros; lo que puede ser realizado
por medio de nuestros amigos, lo es en cierto m odo por nosotros, ya
que el punto de partida est en nosotros.
Nos preguntamos unas veces por los instrumentos, otras por su
utilizacin; y lo mismo en los dems casos, unas veces por el medio,
otras el cm o, y otras el m odo de conseguirlo.
Parece, pues, que, com o queda dicho, el hombre es principio de las
acciones, y la deliberacin tiene por objeto lo que l mismo puede ha
cer, y las acciones se hacen en vista de otras cosas. Pues no puede ser
objeto de deliberacin el fin, sino los medios conducentes a los fines;
1113 o T r e n r a i
T Q i , es
q) f in v ,
10 K a i f) T r p o a p e a is v eTi p ou A eu T iK i p e ^ is t v
q> r m v
k t o O pouAecTacrOai y p K p v av T es peypieOa K a T t t j v
PoOAeucriv. r| piv o\5v i r p o a p e a i s t O t t c o elpi^crOco, K a i ir e p i
TToI o T i K a i Ti T c o v T rp s T TArj.
20
25
30
1113 b
1113
4.
38
ni tam poco las cosas individuales, com o si esto es pan o est cocido 1113 o
com o es debido, pues esto es asunto de la percepcin, y si se quiere
deliberar siempre se ir hasta el infinito.
E l objeto de la deliberacin y el de la eleccin son el mismo, salvo
que el de la eleccin est ya determinado, pues se elige lo que se ha
decidido com o resultado de la deliberacin. Todos, en efecto, dejamos
de inquirir cm o actuaremos cuando retrotraemos el principio a nos
otros mismos y a la parte directiva de nosotros mismos, pues sta es
la que elige. Esto resulta claro de los antiguos regmenes polticos pin
tados por Homero: los reyes anunciaban al pueblo lo que haban ele
gido. Y com o el objeto de la eleccin es algo que est en nuestro poder
y es tema de deliberacin y deseable, la d eccin ser tambin un de
seo deliberado de cosas a nuestro alcance; porque cuando decidimos
despus de deliberar deseamos de acuerdo con la deliberacin. Hemos
descrito, pues, en lneas generales la eleccin, y hemos dicho sobre qu
objetos versa, y que stos son los que conducen a los fines.
39
* O v T O s 6 f i (3 o u A r i T o O mev t o O t A o u s , P o u A s u tc v 5 Kai
TrpoaipETCov t c o v ir p s t t A o s , a i trEpi T o O r a Trp^eis Korr
5 TTpoapEO-iv o v eev Kai s k o c t i o i .
a i 5 t c o v peTCv vpy e ia i iTEpi TaTa.
9 f)(JiTv 5f^ Kai f) peTi^, iJiocos 5e Kai
f) KaKa.
v o s ytp cp rm v t irpcTTEiv, Kai t laf] T ip r TEIV, Kai v o s T |T1, Kai t vaC Ot E t irpTTHlV K aAV V 9 fm v OT, Kai T IJlf] TrpTTElV 9 f) |iTv lo T a i
10 a i a x p v v , Kai ei t pt-n TrpTrEiv KaAv v 9 fm v , Kai t
TTpcTTEiv aCTXpv v 9 f)(jiTv. 5 9 fiiiiv TOC KaAct rrpTTEiv Kai T c t ai(TX p, ^ o c o s 5 e Kai t lif] irpcrTTEiv, t o t o
5 ?iv T y a O o s Kai KaKos vai, 9 f)iaiv a p a t l-rriEiKCTi
Kai 90Aois vai. t 5 AyEiv eos o S e s I k c o v -rrovrips
15 O5 KCov liaKpios eoiKE T i j v vf/Eu5 E T 5 A r ) 6
|ia5
liEArjOfjvai Kpioi.
1114
o 19.
L*':
39
40
|iAT|6fvai.
A A c t o t o i o t o u s yev c79 a i o c r o i c c t io i ^ c o v -
piev
KaKOupyoOvTES, o 5 e v t t t o i s Kai t o s t o i o t o i s 5 i f y o v T E S
a i y t p m p i K a o r a I v p y E ia i t o i o t o u s T r o io a i v .
t o O t o 5 5 f j A o v ek tc v ieA etcvtcov i r p s t^ vtivouv y c o v a v
f| i r p a ^ i v
S iO T E A oO a i y c c p vEpyovTES.
t hv oCh; y 10 v o E v 6t i k t o O VEpyEv TTEpi xaoT a a i e^eis y v o v r a i , k o m Sij vaiCT6i^TOU.
6Ti 5 A o y o v t o v 5 iK ou vT a pifi p o AectOoi S iK o v E va i i] t v K o A a o r a v o v t a K A a o r o v .
e 5e
IJif^ y v o c o v Tis ir p r T E i c5v o r a i S 5 i k o s , k c o v S S ik o s a v
611, o |if]v l v y e poAT]Tai, ccSikos co v T ra o-E ra i Kai ic n -a i
15 S K a i o j.
o 0 5 y o t p v o a c v y ii^ s .
K a i e o tc o s e tu x e v ,
Kcbv v c a e , K p a r c o s P iote cov K a i c5nTEi0c5v t o s a r p o s .
TT6 IJIV oC/y l^ fv OTCp pif) VO aEV, 1TpOEpivC}3 5 OKTl,
WCTTTEp o 0 5 9 v T i A0OV
a T v 5 u v a r v vaA a(3E v tAA
jicos Itt oC ttw t paAeTv [K a i p i 4/a i ] f) y p p x r i v aTcp.
20 oTC 5 K a i T cp SKCo K a i t w c5tKoAoTc>
tpX^S
26
30
1114 6
ToioCTois PT) yevCT0ai, 5i kvtes eIctv yEvopvois 5 oKri loTi iJifi elvai. oCr lavov 5 ai xns
KaKai koOaio eIctiv, AAA vois Kai a toO acb(jiaTos, os Kai Ittiti|c5|iEV toIs liv ytp 5ic 9 OCTIV alaxpos o05eis TriTi|ji9 , toTs
5 5i yuiJivaaav Kai piT^iav. iJiocos 5e Kai TTEpi <5ccr0vEiav Kai -nfipcocTiv o6eis y p ov vei5aeie TU9 AC0 (pOaEi
K vCTOu f| KtrATiyfs, AAt iJiccAAov AEiaar tw 5
ovo(pAuyias fi AAris KoAaaas iras av iTiTipn^aai. tcv 5ti
irepi T CToiJia KaKicSv al 9 * f|piTv TrmiJicovTai, al 5e lif) 9
f||jilv o\j. eI 5 oOtco, Kai ttI tcv AAcov al iTiTi|Jidb|Jievai
TCOV KaKicov 69 T)|Jiv OV eTev. e 5 Tis Ayoi 6ti ttvtes
9 EVTon ToO 9aivoiJivou yaOo, tt)S 5 90VTao-as oO Kpioi,
AAA TTOiS TTO0 KaCTTS CTTl, TOIOOtO Kai T TeAoS 9 aVETai aTcp- e iJiv oOv EKaaros auT^ T fjs ^ecs crr ttcos
aTios, Kai Tfjs 90VTaaas io ra i ttcos ccts aTios e 5 pn,
o6eIs owTCp aTios toO KaKOTTOiEv, AA 5i oyvoiav toO te Aous TaTa irpnrrei, 5ic totcov o nevos ocr^ t picrrov
CTECT^at, T) 5 ToO tAous l 9EO'is oOk cxOapETOS, AAA 9 vai
6
3. (iiQ, oiMsl;] iiiScl L*" M** F . || 15. toto Asp.: TaTa oodd.: aT)
conj Bywater.
40
cin. Pero los hombres mismos han sido causantes, de su modo de ser
por la dejadez con que han vivido, y lo mismo de ser injustos o licen
ciosos, los primeros obrando mal, los segundos pasando el tiempo en
beber y en cosas semejantes, pues son las respectivas conductas las
que hacen a los hombres de tal o cual ndole. Esto es evidente en los
que se entrenan para cualquier certamen o actividad: se ejercitan todo
el tiempo. Desconocer que el practicar unas cosas u otras es lo que pro
duce los hbitos es, pues, propio de un perfecto insensato. Adems es
absurdo que el injusto no quiera ser injusto, o el que vive licenciosa
mente, licencioso. Si alguien comete a sabiendas acciones a consecuen
cia de las cuales se har injusto, ser injusto voluntariamente; pero
no por quererlo dejar de ser injusto y se volver justo; como tampoco
el enfermo, sano. Si se diera ese caso, es que estara enfermo volunta
riamente, por vivir sin templanza y desobedecer a los mdicos; enton
ces s le sera posible no estar enfermo; una vez que se ha abandonado,
ya no, como tampoco el que ha arrojado una piedra puede ya recobrar
la; sin embargo, estaba en su mano lanzarla, porque el principio esta
ba en l. As tambin el injusto y el licencioso podan en un principio
no llegar a serlo, y por eso lo son voluntariamente; pero una vez que
haL llegado a serlo, ya no est en su mano no serlo.
Y
no son slo los vicios del alma los que son voluntarios, sino en
algunas personas tambin los del cuerpo, y por eso las censuramos.
Nadie censura, en efecto, a los que son feos por naturaleza, pero s a
los que lo son por falta de ejercicio y abandono. Y lo mismo ocurre
con la debilidad y los defectos fsicos; nadie reprendera al que es cie
go. de nacimiento, o a consecuencia de una enfermedad o un golpe,
ms bien lo compadecera; pero al que lo es por mbriaguez o por otro
exceso, todos lo censuraran. As, pues, de los vicios del cuerpo se
censuran los que dependen de nosotros; los que no dependen de nos
otros, no. Si esto es as, tambin en las dems cosas los vicios censura
dos dependern de nosotros. Por tanto, si se dice que todos aspiran
a lo que les parece bueno, pero no est en su mano ese parecer, sino
que segn la ndole de cada uno as le parece el fin, si cada uno es en 1114 b
cierto m odo causante de su propio carcter, tambin ser en cierto
m odo causante de su parecer; de no ser as, nadie es causante del mal
que l mismo hace, sino que lo hace por ignorancia del fin, pensando
que por esos medios conseguir lo m ejor, pero la aspiracin al fin no
es de propia eleccin, sino que es menester, por decirlo as, nacer con
41
5e oCTirep 6'+/iv I x o v r a , ^ Kpivel KaAcog Kai t k o t AiOeiav
yocOv apr|CTETai, Kai ecrriv EO9 V/TIS
t o t o KaAcos 11691/KEV T y p [iy icrrov Kocl KXXicrTov, Kai Trap ir p o u iif)
10 o l v TE AapEv iar|5 poSev, A A o lo v cpu t o i o t o v ^ei, Kai
T eO Kai T Kacos t o O t o TTEcpuKvai r) TE^Ea Kai AriOivfi
a v ETi Etpua. E 5fi T a O r Icrriv A r)9f), t ^aA A ov r) pET)
Tfjs KaKas ora i koctiov ; |a(poiv y p ^ o c o s , t c o y a 9c3 Kai TW KaKcp, T T X os (poEi f| TTCOo-SiTroTE cpavsrai Kai
16 KETai, TOt 5 X o itr ir p s t o O t o va<ppovn-es irprrou C T iv
TrcoaSiiTOTE. eIte 5f] t t X o s pf) 9\ctei Ik A o tcj} 9avETai
olov5i*iTTOTe, A A t i Kai -rrap o t v o t iv , ete t ^v t A o j
9UO-IKV, Tcp S Tt Aoittc irpcTTEiv KoucTcos Tv (JTrov/Saov
pET) koOctiv oT iv, o d v fTTOV Kai r| KaKa K o aiov
20
a v eiT
p oc s y p Kai t c o KOKcp Cnrpxei t 5 i aCrrv v
T a is Trp^ECTi Kai e nfj v t S tA ei.
eI ov5v, waTTEp A y ^ a i ,
iK oO aio ECTiv a l p E ra (K a i y p tc k e^ecov cju va T io tt c o j
aTO <T|Jiev, Kai tc o t t o io tiv e s elva i t t A o s t o i v 5 e tiO UEQa), Kai a l KaKai koOctioi a v eEV iio co s y p .
25
Koiv^ Hv oi5v TTEpi Tc&v pETwv gpTiTai fi|iv T T6 yVOS T^TTCp, Tl |iCTTTlTS faiV Ki Tl
Of' (>V TE yVOVTai, Tl toOtcov TrpaKTiKal (k o) ko6 cxrs, Kai 6ti 9
f)|iv Kai KOCTIOI, Kai oTCos d>5 &v p6s Ayos irpoor13. oOx ^ocos 5 al Trp^Eis iKonrio elai Kai al
30 Tcov iJiv yp TTp6Cov dar pxfs l^expi toO tAous Kpiot
CTiiev, etSTES T koc9 KaoTa, tcv e^ecov 5 ts pX'H
1115o KaoTa 5 fj irpo^ECTis o yvcbpinos, wcnrep rri tcov ppcocrricv AA ti 9 fmv fjv oOtcos f| jJii otco xpi'iooto^at,
5i toOto KoOaioi.
AvaAapvres 5 UEpl iKoTns eitcoijiev tves elui Kai
5 Trepi TTOa Kai ttcos pia 5 Icrrai 5fAov Kai iraai elav.
6 Kai TTpcoTOV TTEpi vSpeas. 'O ti hv oOv |60-ttis cjt uepi
9 P0 V/S Kai Oppri, f|5Ti 9 cxvepv yEyvT^Tai- 90p0|JiE9a 5
f Aov Tl T 9 opgp, TaCTa 5 cttv cs n-Acos eliTEv KaK.
5i Kai Tv 9 P0 V pjovTai TrpocrBoKav KaKoO. 9opo|Ji0a
10 iiv oOv irvTa T k o k , o l o v So^ocv ttevcxv v a o v 9 tAocv
O v a ro v , A A o TTEpi T r v ra S ok v S p e o s Evar
Iv ia
41
vista para juzgar rectamente y elegir el bien, verdadero, y est bien
dotado aqul a quien la naturaleza ha provisto generosamente de
ello, porque es lo ms grande y hermoso y algo que no se puede ad
quirir ni aprender de otro, sino que tal como se recibi al nacer, as
se conservar y el estar bien y esplndidamente dotado en este sen
tido constituira la ndole perfecta y verdaderamente buena.
Si esto es verdad, jen qu sentido ser ms voluntaria la virtud
que el vicio? A ambos por igual, el bueno y el malo, se les muestra y
propone el fin por naturaleza o de cualquier otro modo, y, refiriendo
a l todo lo dems, obran del modo que sea. Tanto, pues, si el fin no
aparece por naturaleza a cada uno de tal o cual manera, sino que en
parte depende de l, como si el fin es natural, pero la virtud volun
taria porque el hombre bueno hace el resto voluntariamente, no ser
menos voluntario el vicio, porque estar igualmente en poder del malo
la parte que l pone en las acciones, si no en el fin. Por tanto, si, como
se ha -dicho, las virtudes son voluntarias (en efecto, somos en cierto
modo concausa de nuestros hbitos y por ser como somos nos propo
nemos un fin determinado), tambin los vicios sern voluntarios, pues
lo mismo ocurre con ellos.
Sobre las virtudes en general hemos dicho, pues, esquemticamen
te, en cuanto a su gnero que son trminos medios y hbitos, que por
s mismas tienden a practicar las acciones que las producen, que de
penden de nosotros y son voluntarias, y actan de acuerdo con las
normas de la recta razn. Pero las acciones no son voluntarias del
mismo modo que los hbitos; de nuestras acciones somos dueos des
de el principio hasta el fin si conocemos las circunstancias particula
res; de nuestros hbitos al principio, pero su incremento no es per- U -' o
ceptible, como ocurre con las dolencias. No obstante, como estaba en
nuestra mano comportarnos de tal o de cual manera, son por ello vo
luntarios.
Tomemos ahora las virtudes una a una y digamos qu son, a qu
se refieren y cmo. Al mismo tiempo se pondr en claro cuntas son.
Y
en primer lugar hablemos del valor. Que es un trmino medio
entre el miedo y la temeridad, ya ha quedado manifiesto. Es evidente
que tememos las cosas temibles y que stas son, absolutamente ha
blando, males; por eso tambin se define el miedo coino la espera de
un mal. Tememos, pues, todo lo que es malo, como el descrdito, la
pobreza, la enfermedad, la falta de amigos, la muerte; pero el valiente
42
25
30
35
1115 6
O ppiv
yov Bywater: ov
L M.
codd.
1|
31. o5to;
T : oO
to; K**: oOtox; oSto;
42
no parece serlo frente a todas estas cosas: pues algunas han de temer
se y es noble temerlas, y no hacerlo es vergonzoso, por ejemplo, el
descrdito: el que lo teme es honrado y decente; el que no lo teme,
desvergonzado. Algunos lo llaman [valiente] o audaz de un modo
traslaticio; en efecto, tiene algo semejante al valiente, puesto que el
valiente es tambin alguien que no teme. Acaso no se debe temer la
pobreza, ni la enfermedad, ni en general los males que no provienen
de un vici ni por culpa de uno mismo. Pero tam poco es valiente el
que no tiene miedo de estas cosas (le damos ese nombre por analoga):
en efecto, algunos que son cobardes en los peligros de la guerra, son
generosos y tienen buen nimo frente a la prdida de su fortuna. Tam
poco es uno cobarde por temer los malos tratos para sus hijos o su
mujer, o la envidia, o algo semejante; ni valiente si est confiado cuan
do van a azotarlo.
{Respecto a qu cosas temibles es valiente el valiente? Respecto
de las ms temibles? Nadie, en efecto, soportar mejor que l lo terri
ble. Ahora bien, lo ms temible es la muerte: es una terminacin, y
ms all de ella nada parece ser ni bueno ni malo para el muerto. Pero
tam poco parece que el valiente lo sea ante la muerte en todos los
casos, por ejemplo, en el mar o en las enfermedades. En qu casos
entonces? Sin duda en los ms nobles? Tales son los de la guerra:
ese riesgo es, en efecto, el mayor y el ms noble; y son proporcionadas
las honras que tributan las ciudades y los monarcas. En el ms alto
sentido se llamara, pues, valiente al que no tiene miedo de una muerte
gloriosa ni de los riesgos sbitos que la acarrean, y tales son, sobre
todo, los de la guerra. Tambin en el mar y en. las enfermedades es 1115 i
im pvido el valiente, pero no de la misma manera que los marinos:
el valiente, en efecto, ha renunciado a su salvacin y lleva a mal esa
clase de muerte; los marinos, en cambio, estn esperanzados gracias
a su experiencia. Tambin se muestra valor cuando se requiere valen,
ta o es glorioso morir; pero en este tipo de desastres no se da ninguna
de estas circunstancias.
43
KQt o O t o ytp TA.OS T s p e r fs .
cm 5 iJiccA X ov Kai f j T T ov TCxOra 9opE(T0ai, a i i r i t c ( |jf] 9o p p eos TOiocOra 90pEcrOai. y lv e r a i 5 t c o v piapT icov f| |Jiv 5 t i ( 6) o 5eT, f|
15 5e 5 t i o O x eos 5e, f| 5e o t i o O x o t e , fi t i t c o v t o i o t c o v
iio co s 5 Kai TTEpi T( OappaAa.
Hv aCh; a 5e Kai oO
vEKa rronvcov Kai 9o p o n v o s , Kai eos 5e Kai 6t e , h o co s
Kai O appcov, v5pTos
k o t ^ a v y p , Kai cs
A-
6e
20
o 24.
43
44
A ov S e iA o O '
la a A a K a y p
15 6 t i K a A v TTOiJivEi,
'KX
9 Eyeiv t
iirT ro v a , K ai o x
< p y co v K a K v .
f)
d tv 5 p E a t o i o O t v t i , A s y o v r a i 5 e K a i T E p ai K o r c t t t e v t e T p T T ou s'
ir p c T O V i i v f] T T o A iT iK -n '
K oO ai y p
r r o p i v E iu t o s
20 5 i
to O to
O T itio i
v 5 p E i T a T o i
K a i o c v S p E o i
t t o ie T , o I o v t v
^ X ic T T a y p
k iv S v o u s
I o ik e v ,
o T r o A T a i 5 i t o
VEStI KO 5 l
TS T lt l s '
S o K o O a iv Evai T rap o s
VTiiJioi.
to io to u s
A io p n S n v K a i t v
5oek
K ai
o 6 eiA oI
K ai
" O t ir ip o s
'E K T O p a -
25
35
o O o p K i o v IcTCTETai
9 u y E iv
K vag.
7.
xatv
|1 10. post ^reeipa? add. x l ipuX^aoOat xalTcax^at
K** r . 11 24. vaippoucjiv V ' M': icKppouoiv T . || 33. 5^ v g el
seclusit Bywater (auctore Victorio).
44
E l valor es, pues, algo de esta ndole; pero se da tambin este nom
bre a otras cinco formas. E n primer lugar, el valor cvico, que es el
ms parecido. Los ciudadanos parecen soportar los peligros por causa
de los castigos establecidos por las leyes, las censuras y los honores,
y por esta razn parecen ser los ms valientes los de aquellas ciudades
en las cuales los cobardes son deshonrados y los valientes honrados.
Tales son los que nos presenta Hom ero, com o Diomedes y Hctor:
Polidamas ser el 'primero en cubrirme de reproches (4)
y Diomedes:
Hctor dir un da arengando a los troyanos:
E l hijo de T%deo huy de mi... (5).
Esta modalidad es la que ms se parece a la que hemos explicado an
teriormente porque se debe a la virtud; es, en efecto, resultado de la
vergenza y del deseo de gloria (pues lo es del honor), y de rehuir la
infamia por ser denigrante. E n el mismo orden se podran colocar
tambin aqullos que son obligados por sus gobernantes; pero son in
feriores en la medida en que no obran por vergenza, sino por miedo,
no rehuyen lo deshonroso, sino lo penoso. L os obligan, en efpftn,
feos seores, com o Hctor:
Aquel a quien yo sorprenda escabullndose de la batalla
N o podr estar seguro de escapar a los perros (6).
Tambin hacen lo mismo los que sealan puestos y azotan a los que
los abandonan y los que alinean delante de trincheras o cosas anlo- 1116
gas: todos ellos obligan. Pero no se debe ser valiente por necesidad,
sino porque es honroso.
^
Tambin parece que la experiencia de las cosas particulares es una
cierta fortaleza, y por eso opinaba Scrates que la valenta es ciencia.
Esta cualidad la tienen unos en unas cosas y otros en otras, y as en
(4) lUada, X X n , 100.
(6 )
(6 )
lUada, V IH , 148.
litada, I I , 391. Las palabras son de Agamenn.
45
2.
15
las de la guerra los soldados. E n efecto, en la guerra parece haber mu
chos temores vanos, que ellos comprenden mejor que nadie, y, en con
secuencia, aparecen com o valientes porque los dems no saben de qu
se trata. Adems pueden atacar y defenderse mejor que nadie gracias
a su experiencia y porque saben servirse de las armas y tienen las
ms eficaces posibles tanto para atacar com o para defenderse, y as
luchan com o armados contra inermes o com o atletas contra aficiona
dos; en efecto, en tales contiendas no son los ms valientes los que me
jor luchan, sino los ms vigorosos y que tienen los mejores cuerpos.
Los soldados se vuelven cobardes cuando el peligro es demasiado
grande o son inferiores en^ nmero o en equipo; en este caso son los
primeros en huir, mientras que las fuerzas de ciudadanos resisten hasta
la muerte, com o sucedi en el tem plo de Hermes (7), porque para
ellos la huida es vergonzosa y es preferible la muerte a semejante sal
vacin. Los soldados profesionales, en cam bio, se arriesgan al princi
pio creyendo ser ms fuertes y, al darse cuenta de la realidad, huyen,
porque temen la mtierte ms que la vergenza; el valiente no es as.
Tambin algunos incluyen el bro en la valenta; en efecto, pare
cen valientes tambin los que briosamente se lanzan com o las fieras
contra los que las han herido, porque tambin los valientes son brio
sos (pues el bro es lo ms impetuoso frente a los peligros). Por eso
dice Homero (8): infundi vigor a su bro y despert su ardor y bro
y aspirando punzante ardor por las narices y <Je hirvi la sangre.
Todo esto, en efecto, parece significar la excitacin e impulso del bro.
Ahora bien, los hombres valientes obran a causa de la nobleza, pero
su bro coopera; las fieras, por el dolor: porque las han herido; o por
que tienen miedo, ya que cuando estn en la selva no se acercan. No
son, pues, valientes por lanzarse al peligro empujadas por el dolor y
el coraje sin prever nada terrible, puesto que as tambin los asnos
seran valientes cuando tienen hambre: en efecto, ni aun golpendolos
dejan el pasto. Y los adlteros, movidos por el deseo, realizan muchas 1117
audacias. [N o son ciertamente valientes los que por dolor o coraje se
lanzan al peligro.] La valenta ms natural parece ser la que es movida
por el bro, cuando se le aaden eleccin y finalidad. L os hombres.
(7) En el templo de Hermes en Coronea, hacia 353. Cf. Bumet, ed. cit.
(8 ) Citas inexactas y, como es frecuente en Aristteles, de memoria. Alguna
no es de Homero, sino que se encuentra en Tecrito. Cf. litada, X I , 11, X I V , 161,
X V I , 529, V , 470, X V , 232, 594; Odisea, X X I V , 318 ss.
46
5 i ( T C cO ra
n a x iJ i E v o i
li x t^ o i
| v, o k
v 5 p E oi
5-
o
o
oO
p f iv A A c S ^ eiev
ov
9.
7to(jicvs Muretus:
Xurejocrai K*":
XuTteTat
46
47
6v
ou
EVEKa o 5 v
r)5 0
9 a v E T a i
to io O t v
cTTl Kai T Trepi TJV CvSpElOV, |iV VOCTOS Kai TC T p o p o r a A u irrip tc o <xv5pEcp Kai ck ovti crrai, Ctitoijieve 5e
ct r Ti KaAv f| t i a ic jx p v t 6 ht).
Kai octco v [xov
10 Tiv pETT^v EXT] TTaaov Kai 5ai|JiovCTTEpos ri, p a A X ov tt
Tcp avTCp X v n n a E T a r
t c o t o i o t c o y p ^ A ia x a
^ io v ,
Kai oiTOS iJieyoTCov y a O c o v rroaTepETai e5cs, A vnrnpv
5s t o O t o .
A A o S ev fjTTOv vSpEios, crcos 5e Kai jjiaAAov,
TI T v TCO TToAiJicp KaA v cvt kevcov apEiTai.
oO 5 t]
15
(p
kcoAei Mil ToOs TOIOTOUS KpaTCTTOus elv a i, A A t o O s f)T vSpE ous, A A o 5 y c x 6 v tiriSi; x '^ t S
t o ija o i
yrp oCn-Qi Trps t o u s k iv S v o u j, Kai t v p o v ir p s iJiiKp
20 Kp5T] KorraAATTOVTai.
TTEpi ^ e v oCiv v S p E a s iri to c to O T o v iJiEV
T O V Elpi^CJ^CO-
K TV pT)|JlvCOV.
10
a 12.
47
y las heridas sern penosas para el valiente y contra su voluntad, pero
las soportar porque es hermoso, y
10
Despus de esto hablemos de la templanza, ya que stas parecen
ser las virtudes de las partes irracionales. Y a hemos dicho que la
templanza es un trmino medio respecto de los placeres, pues a los
dolores se refiere en menor grado y no del mismo m odo; y en los mis
mos se muestra tambin la intemperancia. Determinemos ahora a qu
placeres se refiere. Distingamos, pues, los del cuerpo y los del alma,
coro la aficin a los honores y a aprender: en efecto, cada uno se
complace en aquello a lo cual siente aficin sin que su cuerpo sea afec
tado en nada, sino ms bien su mente. A los que persiguen estos pla
ceres no se los llama ni morigerados ni licenciosos. Igualmente, tam
poco a'los que buscan todos los dems placeres que no son corporales,
pues a los que son aficionados a or historias o a narrar, o a pasarse
los das comentando cualquier sucedido, los llamamos charlatanes,
pero no licenciosos, com o tam poco a los que se afligen por prdidas de i n s o
dinero o amigos.
La templanza tendra por objeto los placeres corporales, pero tam-
48
5 AaoTOl Ayovrar K axoi S ^eiev &v Evai Kai eos 5e xof>peiv Kal TOTOis, Kai Koc0 irepPoAfiv Kai
piocos
5e Kai v t o Ts TTEpi Tfjv K o f)v tos ytp CrrrEppEpAriiivcos
X a p o v T a s
hAectiv
f| TroKpCTEi o O O e s K o A o r o u s
A y E i,
AaoTOi, 6t i 5it
6upr|iJiTcov.
Y P t o t o is o K -
v|jivriois yvETai
15 x o t i p o v T a s T a i s tcov P p c0 | i T C 0 v CTpials- t 5 to io to is
X a ip E iv K o A o T O U t o Otco y p i r i G u t J n ^ a T a T a r a .
oO k
OTi 5 o 0 5 V T o s A A o is jc o i s K o r x a r a s tcs aoOiCTEis
f)5 o v n ttAiii/ K a r a au n^ E piiK os.
o 5 e y p x a ts cTiias tcov
Aaycocv ai kves
AA
^pcoaEi, t^v 5 aaOr)cTiJifi Troirjaev o5 Acov tt| 9cov^ to O ^ o s AA
Tfi 5co5g- 5 t i 5 yys o r i, 5 i Tfjs 9 cov fs ^ctO sto, Kai
X apeiv 5f| xaCrn;! 9a v T a r
yocos 5 oOS i5cbv fj [epcov]
Aapov f| ypiov a ly a , AA t i (3opv ^ei. iTEpi x s
Toiavixas 5 ^5ovs fj aco9 poCTvri Kai f) KoAaaa oriv c5v
Kai x AoiTr 3 9 a Koivoove, 60ev v5pa7ro5c>5eis Kai 0T|ptcb5eis 9avovrai' aCrrai 5 eialv 09 ^] Kai yeDaij, 9avovxai 5
Kai
yrcei rri piiKpv i) oSv xpT'TSai' TTjs ya p ye^aecs oTiv t) Kpcris xcv x^^^wv, iTEp t t o io O o iv ol xoOs ovous SoKiMjovTES Kai x kjAS pxovxES o -rrvu 5e xccpoucTi xovjTOis, fi ox O y e KAaaxoi, AA xig iToAaOaEi,
fi yvExai uao-a 5i 9fs Kai v oixois Kai v t t o x o s Kai xois
9po5i(Tois AEyoiJivois. 5i6 Kai ri^ax xis vf'09 yos wv
xv 9 p u yya aCrrcij paKpxEpov yEpvou yEvo^ai, cbs )5jjiEvos tQ 9 j. Koivoxrn 5ii xwv aio^CTECov Ka0 f|v f] KoAaala Kai 5iev v S ik ocos TrovESioxos Evai, 6x 1 ox )
ovOpcoTTO EQ-MEV CrrrpxEi, AA ^ 31^ . x 5f] xoioxois x"
pEiv Kai tiAiora yarrav 6ripic5ES. Kai y p ai AeuOepicxaxai xcov 5i xfjs 9fs fjSovcv 9 ijiprjvxai, oov a i v xois
yujivaaois Si xpifEcos K ai xfs 0EptJiaaas yiv|iEvai- o
y p TTEpi ttS v x acopa r| xoO KoAcrxou 9 q, AA TTEpi
20 cTiv rj
25
30
1118 6
48
poco todos ellos; pues a los que se deleitan con lo que se ve por los
ojos, com o los colores, las form as j el dibujo, no se les llama ni mori
gerados ni licenciosos, sin embargo podra parecer que puede gozarse
de estas cosas com o es debido, o con exceso o defecto.
Anlogamente con los placeres del odo. A los que se deleitan ex
cesivamente con las melodas o la representacin escnica nadie los
llama licenciosos, ni morigerados a los que lo hacen com o es debido.
Ni a los que disfrutan con el olfato, salvo por accidente: a los que se
deleitan con los aromas de frutas o rosas o incienso, no los Uamamos
licenciosos, sino ms bien a los que se deleitan con perfumes o man
jares. E n efecto, los licenciosos se deleitan con stos porque les traen
a la memoria el objeto de sus deseos. Tambin puede verse a los de
ms, cuando tienen hambre, deleitarse con el olor de la comida; pero
el deleitarse con tales cosas es propio del licencioso, porque para l
son objeto de deseo.
Tam poco para los dems animales hay placer en estas sensaciones
excepto por accidente, pues los perros no experimentan placer al oler
las liebres, sino al comerlas, si bien el olor hace que las perciban; tam
p oco el len lo experimenta con el mugido del buey, sino al devorarlo;
pero se da cuenta de que est cerca con el mugido, y por eso parece
e^ erim en tar placer con l; y del mismo m odo, tam poco por ver un
ciervo o una cabra monts (9), sino porque tendr comida.
Sin embargo, la templanza y el desenfreno tienen por objeto los
placeres de que participan tambin los dems animales, placeres que
por eso parecen serviles y bestiales, y stos son los del tacto y los del
gusto. Pero el gusto parece usarse p oco o nada, porque lo propio del
pisto es discernir los sabores, lo que hacen los catadores de vinos y
os que sazonan manjares, pero no experimentan placer con ello, al
menos los licenciosos, sino en el goce efectivo, que se produce entera
mente por medio del tacto, tanto en la com ida com o en la bebida y
en los placeres sexuales. P or eso un glotn peda a los dioses que su
gaznare se volviera ms largo que el de una grulla, por atribuir al
contacto el placer que experimentaba.
P or tanto, el ms com n de los sentidos es el que tiene que ver con i i i g b
el desenfreno, y con razn se censura ste, porque se da en nosotros
no en cuanto somos hombres, sino en cuanto animales. E l complacer
se, pues, en estas cosas y amarlas sobre todas las dems es propio de
bestias; y se exceptan, en efecto, los ms nobles de los placeres del
tacto, com o los que se producen en los gimnasios mediante las fric
ciones y el calor; pues el tacto que afecta al licencioso no es de tod o el
cuerpo sino de ciertas partes.
<9) n ia d a ,U l,U .
49
11
pipri.
10
15
20
35
30
1119a
1119
a 20 .
49
11
(10)
litada, X X I V , 129.
1119 a
50
50
ser un hombre. Tal persona carece de nombre porque difcilmente
existe. El morigerado es el trmino medio entre estos extremos, pues
no se complace en lo que ms se complace el desenfrenado sino que
ms bien le disgusta, ni en general en lo que no debe, ni en nada con
exceso, y cuando estas cosas le faltan no jse aflige ni las apetece, o
slo moderadamente, y no ms de lo que debe o cuando no debe, ni
en general ninguna de estas cosas; lo que es agradable y conduce a la
salud o al bienestar, lo desear moderadamente y como es debido, y
lo mismo las dems cosas agradables que no son obstculo para ellos,
o no van contra lo noble o exceden de sus recursos, porque el que as
se conduce ama ms esos placeres que la dignidad, y el morigerado
no es as, sino que se deja guiar por la recta razn.
12
E l desenfreno parece ms voluntario que la cobarda; en efecto, el
primero tiene por causa el placer, la segunda el dolor, y el placer se
elige mientras que el dolor se rehuye. E l dolor adems altera y des
truye la naturaleza del que lo tiene, pero el placer no hace nada de
esto. Es, por tanto, ms voluntario y por eso es tambin ms censu
rable. Es ms fcil acostumbrarse a estas cosas, pues se dan muchas
as en la vida y los que se acostumbran a ellas no se exponen a peli
gros, mientras que con las cosas temerosas ocurre lo contrario. Podra
parecer que la cobarda no es voluntaria de la misma manera que sus
manifestaciones concretas, porque ella de por s no va acompaada de
dolor mientras que en aqullas nos saca de quicio el dolor, hasta el
punto de arrojar las armas y cometer otras acciones vergonzosas; y
jor eso parecen ser forzosas. En el caso del licencioso, por el contrario,
as acciones concretas son voluntarias, pues las realiza porque las ape
tece y desea) pero el carcter general lo es menos, ya que nadie desea
ser licencioso.
Aplicamos tambin el nombre de intemperancia a las faltas de los 1119
nios, y tienen efectivamente cierta semejanza. Cul ha recibido su
nombre de cul es cuestin que ahora no nos interesa, pero es eviden
te que el posterior del anterior. La traslacin no parece haberse verifi
cado sin motivo: hay que templar o frenar, en efecto, todo lo que as
pira a cosas feas y tiene mucho desarrollo, y tal condicin se da prin
cipalmente en el apetito y tambin en el nio; porque los nios viven
segn el apetito, y en ellos se da sobre todo el deseo de lo agradable;
por tanto, si no se encauza y somete a la autoridad, ir muy lejos,
porque el deseo de lo placentero es insaciable e indiferente a su ori;en en el que no tiene uso de razn, y la prctica del apetito aumenta
a tendencia congnita, y si son grandes e intensas desalojan el racio
cinio. Por eso los apetitos deben ser moderados y pocos, y no oponerse
51
Kav, Kal TriOujis! crclb^pcv &v 5e koI dbs 5 e koI te 5 TdcTTEi Kal Ayos. t o O t oOv ipiv Elpi^o6co irEpl
oOtco
ctco<ppoctCvtis.
51
A.
A y con E V 5
irepl
^ s
iT E p i A e u 6 E p i T r | T o s .
peCTrns"
S o k e 5 f i e l v a i r)
iTaivElTai y p EuOpios
ok
a E a iv , t
S p io ra XP'* X v Tfv Trepi to O to p e rriv Kal irAoCrTc3 6f) xpioGTai piora ixcov ttjv TTEpl tc x p i^ o r a pEn v
oCItos 5 aTlv AEu6pios. XP^ S 5 evai 5oke
XpriiicTcov 5ott(cvti Kai Sais' f| 6 Af^fis Kai r| 9uAaK)
10 Krjais jJiaAAov. 5i naAAv cnri to AeuOEplou t 5i56vai
os 5e f] Aajjipveiv 9ev 5eI Kal jjif) AaiJipveiv 69ev oO Se.
Ts yccp pETfjs naAAov t e; ttoiev
t eO
KaAa -irpTTEiv tiSAAov fi tc a la x p o
irpncTEiv* oCtk Sr)Aov 5 Ti Ti iJiv 5CTEI iTETai T e5 ttoiev Kal T KaAc Tiprr1120
6.
ToTo] xaoTov
om. K*r.
L ib r o
IV
15 TEIV/, tQ 5
T 6U Tr<7Xiv ^ pf] ocCTXpoTTpocyEv. kqI
| x<^P S TCp 5i5vTi, o Tw |if} XajipcvovTi, Kal Irraivos 5
IJiaAAov. K a i ^ 5 o v 5 t mt) Aa^elv t o O 5 o O v a r t ytp
oKgiov f^TTov TTpoevTai m5AXov f| o Aappvouoi t AATpiov. Kai EuOipioi S AyovTai o! SiBvtes' ol 5 lafi
20 Aa^pvovTES oK Es 6Asu0EpiTTiTa iraivoOvTai, AA ox
)i
T oO aiv.
a u n p a v e i 5 oOk X y c o s t o O t o o y p o v t e
Xpi^notr
MT) TriiiEAnEVov ttcos e x t, cctttep o 5 ttI
20 Tcov cAcov.
oO iJifii; S coctei y E o s o 5 e o 5 o t e tJii 5 e ,
o 0 5 a u fiA A a TOiotCh-a'
iAEU 0Epi TTiTa, Kai
e Is
o y p
a v 2 t i i r p r r o i K o rr
TcxOra v a A c b a a g o k a v
t iv
? x ^^5 ^
warrEp y p e p r iT a i, lA E u G p is c r n v K o rr
5 eT vaACTKEiv.
5 rrE p p A A co v a c o -
Sectei
K ai
r fs
AeuOepittitos 5 fj hecj-
S c n v K a i Af^fiv,
K a i SairavT^CTEt eIs a 5 e
koI
c r a 5eI,
A s u ^ p io s
hocos
tJii-
K ai Ai^vf/ETai 5 66 ev
iroii^aEi n 9 TEpa dbs 5eT- ttetoi y p Tfj ttieike 5 CTEt f| TOiaCmi Af)4/ts, fl 51 mt} Toiarr) iv a v T a o r v . a t tiv
T os,
cv S T T o p
T 5 o v
K ai
ts
TI
TI
vA coa ev,
5 o v pf) v A c o o E v fj A u t t o h e v o s
K ai
tcIj
Z tp coviS i;)
ok
o s 5eT o 5 cbs 5 e o O te A im E T a r
6pr|Tai Sf) f ip l v
ti
eI
p fj 5 o v
pecTKpiEvos.
acTO S K ai v t o t o i s S i a p a p T v e r
10 pcTEpov.
5vapS A A ov
o v te y p
fiS e T a i 9
IcJTai 5 ir p o o O cr i 9 0 Ve-
TTEppoAai K ai
AAE^fiEis ectv
K ai
Tjv SoTrvTiv
yp
es Tf|v
5 a iv
tOemev.
fj
pv
5 i 5 v a t p v AAE-
pv
o y p p ^ S io v pr|-
T axcos y p
TriAeiTEt
r o l 5 y e t o i o O t o s S ^ eiev v o
piKpw ^eAtcov
Elvai
20 T oO vE A euO pou .
ElaTs Te y p crri Kai Cnr T fjs rjA iK as
Kai TT T fjs r r o p ia s , K ai it l t 6 p a o v Svorrai A6eIv.
Ix ei
54
y no aprecia el dinero por s mismo sino para darlo. Esta es la razn
de que se reproche a la fortuna que los ms dignos son los menos ri
cos; pero esto no sucede sin razn, pues no es posible que tenga bienes
el que no se preocupa de tenerlos, com o tam poco si se trata de otra
oosa. Sin embargo, no dar a quienes no debe, ni cuando no debe, ni
cuando no se cumplan las otras condiciones, porque ya no obrara de
acuerdo con la generosidad, y si gastara su dinero as no podra gas
tarlo com o es debido. E n efecto, com o se ha dicho, es generoso el que
gasta segn su fortuna y para lo que es debido, y el que se excede es
prdigo. Por eso no llamamos prdigos a los tiranos, porque se con
sidera que no es fcil que la cantidad de sus posesiones sea excedida
por sus ddivas y gastos.
Siendo, por tanto, la generosidad un trm ino medio relativo a dar
y tom ar riquezas, el generoso dar y gastar en lo que se debe y cuanto
se debe, tanto en lo pequeo com o en lo grande, y ello con agrado; y
tomar de donde debe y cuanto debe, pues siendo la viitu d un trmino medio respecto de ambas cosas, har las dos com o es debido,
pues el dar adecuadamente va con el mismo m odo de tom ar, y si no
es el mismo, es contrario. Por tanto, las condiciones concordantes se
darn a la vez en el mismo hombre, pero las contrarias es evidente
que no. Y si se da el caso de que gaste fuera de lo que se debe y est 1121 a
bien, le pesar, pero moderadamente y com o es debido, porque es pro
pio de la virtud complacerse y apenarse por lo debido y com o es debi
do. E l hombre generoso es adems el ms fcil de tratar para cuestio
nes de dinero,.pues se le puede perjudicar, ya que no hace aprecio del
dinero, y ms bien lleva a mal no haber hecho algn gasto que deba,
que se duele de haber hecho alguno indebido, y no est de acuerdo
con Simnides (1).
E l prdigo yerra en estas mismas cosas, pues ni se com place ni se
duele con lo que debe y com o debe: lo veremos ms claro a medida
que avancemos. Hem os dicho que la prodigalidad y la avaricia son
exceso y defecto, y en dos cosas, en el dar y en el tomar, porque el
gasto lo incluimos en el dar. P or consiguiente, la prodigalidad se ex
cede en dar y en no tom ar y peca por defecto en tom ar; la avaricia
peca por defecto en dar y se excede en tom ar, excepto en minucias.
P or tanto, no es en m odo alguno fcil que se den juntas las carac
tersticas de la prodigalidad, porque n o es fcil dar a todos si no se
tom a de ningima parte; en efecto, pronto faltar la fortuna a los par
ticulares dadivosos, que son precisamente los que parecen prdigos.
Podra parecer que un hombre as aventaja no p oco al avaricioso;
adems lo curan fcilmente la edad y la pobreza, y puede llegar al
trmino medio. Tiene, en efecto, las condiciones del generoso, puesto
que da y no tom a, pero no hace lo uno ni lo otro com o es debido ni
(1)
55
25
30
11216
10
15
20
b 30.
55
56
26 T i v a
30
1122
10
15
20
1122
o K
TTiElKeiocv
56
5V
26
AoTrpETTTis A eu Q p ios, S e A su d ep io g o S v jiS A A o v ^ s y a AoTTpEirris. t s T O iarris 6 efeoos f] liv EAAEivpig liiK poTip30 TTEia KaAETai, fj 5 CnrspPoAfi p o cv a u a a Kai iTEipoKaAa Kai
a a i T o io O r a i, o x TTEppA A oucrai t c o ueyO ei irs p i a 5eT,
A A EV o s o 5e Kai obs o 5e AaiiTTpuvpievar
oTEpov
5 Trp aTCv
io iK E V
1122 6
poO tiEv.
T irp-rrov y p
p g y A a upiEAcos.
|aEyaAoTrpETTf]s e T ric m ia o v i
Iv g p y E a is p jE T a i, Kai >v o r v .
10
k o iv v y p t o O t o T a is pE-
6 13.
Odisea, X V I I , 420-421.
&8
Tvcov CrrrapxvTCOv
d^ia yp
5e
30
35
1123 o
10
15
20
5 i irvTis nv
oK ocv Er| tiEyaAoTrpETTis o ytp oriu dtq) cl>v ttoAAoc 5aTTOv^iaei TrpEirvTCg- 5 irixEipcov fiAios' trapa Tfjv
dt^av yp Kai t 6 5ov, Kar p e r r iv 51 t pOcos. irpTrEi
5 [Kai] os ToiaOra Trpohrtpxei 5i arcov
tcv irpoyvcov f| cov aTOs nreariv, Kai tos Eyevai Kai tos v5^ois Kai oau TOioOra- irvTa y p ToOra liyEOos
^cotia. nAiora nv oOv toioO tos pieyaXoTrpeTTf|S, Kai
v TOS ToioTois SoTTavi^MaCTiv f) iieyaAoirpTrEia, wctttep eprjTai- nyic-ra yp Kai vTitiTOra- tcv 5 tSlcov 5aa elarra^ yVErai, oov ypos Kai e t i toioutov, Kai eI Trepl ti
r| Trfiaa irAis orrouSjei
ol iv ^icbiaaTi, Kai irepl ^vcov
5i CnroSoxs Kai arooTOs, Kai ScopEcs Kai <5cvTi5copE(5cs
o y p eIs avn-v Sarravnps iieyaAoirprinflS AA els T
Koiv, T 5 5wpa toTs dcvadiiiaCTiv x^
6[ioiov. iieyaAoTTpETToOs 5 Kai oIkov KOTacTKEuoaCTSai ttpettvtcos t ^
TrAoTcp (Kaiios yp tis Kai oJtos), Kai Trepl TauTO iJiaAAov Sairavav 6 a a TroAuxpvja tcv pycov (KAAiora yp
ToOra), Kai v Korois t irpiTOV' o y p Tor piJijei
Oeos Kai v0pc3iTois, O5 v tEpcp Kai T9 cp, ko(1 iTrel tw v
5arravri iJiTcov iKaoTov pya iv TCp yvei, koI iigyaAoirpEirOTOTOV ^ottAcos) piv T v iJieyAcp pya, vTaOOa 5 t v
TOTOIS nya, Kal 5i09p6i t v Tcp pycj) pya toO v t^
5aTTOvi^piaTr acpaTpa piv y p | KaAAlorri
Ai|Ku9os peyaAoTrpTTEiav Ix^i iraiSiKoO Scbpou, | 5 to to v Tiiif) piiKpv
Kal vEAEOepov 5t toO t ori toO pEyoAoirpETroOs, v
&v iroi^ yvei, tieyaAoirpETTos iroiev (t y p toioOtov
OK EurrppAriTOv) Kal ?xov k o t ^ccv toO ottovi^ piaros.
TOIOUTOS Mv ov piry'aAoTTpE'nyiS 5 CrrrepPAAcov Kol
pvauaos, TCp rrap t 5ov vaAaraiv TrgppAAei, ccTrep
EpTiTat. iv y p tos iiiKpos t S v Bairavr) pin-cov iroAA vaAlaKEi Kal Aapnrpverai trap pAos, oTov ip o v io r s y a p iKcos ioTicov, Kal KcopcjjSos xopnyw v v T^ TrapScp Trop9-
1123
2.
58
59
oC/ ijiev
ttoAAq .
T O cO ra
o|jisvos 0aupj6cr9ai,
5eI
5 tJiiKpoTTpETrns irepl TrcvTa lAAEifiEi, Kai tc layicrra cvcrAcaas v iJiiK pw t KaAv nroTiE, Kai 6 t i ocv i r o i ^ pAAcov
30 Kai (TKOiTCOv TTCos &v AxiCTTov vaAcCTai, Kai TaOr 5upPEVOS, Kai TTtvr o I h e v o s HEJco t t o i e v f| 5eT.
e c t ijiv o 5 v
ol ? E is aCrrai KaKai, o nf^v v e i S t i y TTi9 pouCTi 5 i t
lii^TE pAa^Epa Tcp irAas Elvai pi'jTE Aov dcCTXi'movES.
3
H 5 (jieyaAo^/uxla rrepl iiE y tA a mv K a i I k t o O vpia35 TOS SoiKEV elvoi, TTEpl TToIa 5 ori irpcTOV AtpcopEV 5ia1123 b q>pgl 5 O5V TfjV i^ t v
TV KOTCt T^V i ^ i v o -kotte Tv . 5oke
5 f i neyaAvffuxos elvai t i e y A c o v o t v ^ i c v ^ i o g c v
59
sino para exhibir su riqueza y por pensar que se le admira por esto,
gastando poco donde se debe gastar mucho y mucho donde se debe
gastar poco. E l mezquino, por.otra parte, se queda corto en todo y
despus de hacer los mayores gastos echar a perder el buen efecto
por una pequeez y en todo lo que hace pensar y considerar cmo
gastar lo menos posible, y aun eso lo lamentar, y creer siempre ha
cer ms de lo debido.
Estas disposiciones son, pues, vicios; sin embargo, no acarrean
descrdito porque ni perjudican al prjim o ni son excesivamente in
decorosas
&0
28
a p i o T o s cv Er|'
liE jo v o g y c t p e i
P eA tcov ^ i o s , K a i (JiEycrrcov a p icrro s.
t v os Ar|9cos
30 a p a jjiEyavfuxov 5e y o 6 v Elvai.
Kai S^eiev (o c v ) eIvoi
35
4; u x o s
os w v
iJifi y a G s iv .
oO k et) 5 a v o 0 6 l T in fjs ^ io s 9 o 0 T fjs p r r fs y a p SOAov t)
K a i rrovnETai t o s
1124 o y a O o s .
eoike piv oO v f| iJiyaXo|ux^
k ctios t i s
E lvai TCv p E T C v
PIE30U5 y p o r s tto ie I, K a i o y v r r a i
VEU KEvcv.
5 i t o O t o xocettv
dtXridEa iJiEyaA4;u x o v
Elvaio O y p o l v t e v e u K a X o K a y a G a s .
n X i c r r c f tJiv
liE y a X v fiu x s c m Kai i r i
t c o v cn ro u 5 a co v M E T p cos fja&riCTET a i, o b s T c v 0K600V T u y x v o o v f*i Kai A o t t v c o v
p T f)s
y p T r a v T E A o O s o O k &v y v o i T O ^ o c T ip ii^ , o O iJif^v AA* n r o B ^ E T a y tc 5 |ifi
a C n r o O s t ie ^ c o a O r c p r r o v ii E i v *
r s
5 u a p TCOV t u x v t c o v Kai t t (iiK pos Trpnrav A iy cop i^ -
10
CTEP
yp
o y p T O > r o o v c ^ i o s
p i o c o s 5 Kai T i j j i a s '
o
icrra i S i K a c o s i r e p i cx tv.
(i ^ ic r r a piv o v crrv,
ccrrrep Epr|Tai, j j i E y a A v j / u x 5
tiiJis, o piriv A A Kai
TTEpi trAouTOV Kai 5uvacTTocv Kai ir a a a v e tu xcxv Kai t u 15 X<XV ^ETpCOS El, TICOS tV yVT|Tai, Kai o O t ETUXCOV TTEpI-
20
X apris o r a i o O t t u x w v i r e p A u i r o s .
o 5 l y p TTEpi t i IJifiv oO tcos ix e i w s n y io T o v v .
a i y p SuvacrrEai Kai
ttA o O to s 5 i Ti^v Tipiiv i o r i v apETo y o O v Ix ov tes a r
T in S o S a i 5 i aTv p o A o v T a r
5 5 Kai i] Tipif) piiKpv
oT i, TOTCp Kai T&AAa.
5 i TTEpTrrai S o k o O c t i v Elvai.
A o k e 5 Kai T etux^^ Mccra a u p ip A A E C T 0 a i TTps ^EyaAo^f/u-
Xocv.
T] t t A o u t o v t e s - v TTepoxti y p t t 5 y o O co TT8pxv
TTOV IvT iiJL T E p ov.
5 i Kai TO T O iouT a ^ E y a A o ^ ^ u x o T p o u s
1124
a 25.
60
61
T iticov ra i yp tt t i v c o v
KaT AtOeiav 5 y a 6S nvos TinriTS' c> 5 aijifco rrrpxei, naAAov d^igOrai
Tiiifs. o 5 vEU pETfjs TCt TOiouTa cyccO xovtes ote
SiKaoJS auTOUs ^Eycov ^ioucriv o t e pQcos UEyaAvpuXOi AyovTar
vEU yotp pTf)S ttcxvteAos o k e o t i Tauxa.
vrrrEpirrai 5 Kai Oppiarai Kai o tcc T o io O r a I x o v t e s yocQcc
yvovTai. CCV8U ytp perfis oO pgSiov 9 pEiv epueAcos tcc
EVTTUXiilicrra' o S uvm evoi 5 e 9 pEiv Kat o u e v o i tcov A Acov vrrrepxEiv ekevcov iJiv Kccra9 povo0aiv, o roi 5 6 ti dv
TxOCTi irprrTOuaiv. iJUiioOvrai yctp t v iJiEyaA^^uxov o x
p o i o i v te s , t o O t o 5e Spcoaiv kv o s S v a v T a r
t c ( ijiev ou v
Korr pETfiv o TrpTTOUCTi, KctTa9p o v o a i 5e t c o v AAcov.
HEV y p liEyaAvfiuxos SiKacog Korra 9povE (So^tjEi y d p
Ar)65s)i o 5e iroAAo t u x v t c o s . o k ectti 5 laiKpoKvSuvos o5 9 iAokv5 uvos 5 id t Aya t i u o v , ^eyaAoKvSuuos
5, Kai TOtv Kiv5uver|, 9 ei5 f)S t o O |3ou >s o k d ^ io v v
-rrvTcos jf jv . Kai oos e tto ie v , EepyETOUEVOs 5 aloX'^"
V6T a r
T pv y p TrepxovTOS, t 5 rrEpExoiJivou.
Kai
vTEUEpysTiKs ttA e i v co v
o O tco y p o T rp o a o 9A ioei
rrrp^as Kai Icrrai e TreTrov6ci>s- 5oKoOai Kai MvqijovEeiv o ocv TTOii^CTcoaiv , c&v 5 OV TTQcoaiv o (lAcrrrcov
y p irocecbv e t o O TTon^cxavTos, poAeTai 6 mrEpxeiv), Kai
T pev f|5cos KOEiv, r 5 riScos 5i Kai tt^v r iv o
Ayeiv Ts eEpyEaas Tcp Ai, o 5 o AKcovES Trps t o s
A6rivaous, AA & TreTTv^Eaav e. p E y a A o y x o u 5 Kai t
IJItiSevs 5la9ai f| pAis, tttip etev 5 irpoQpicos, Kai irps
ijiv TOS v fic^crri Kai Eruxais Mycxv Evai, irps 5
TOS licrous iJifrpiov tc5v piv y p rrEpxeiv xoAeitv Kai
cj-Epivv, TCOV 5 ^ 5 io v , Kai tt kevois hev aEiivvEoSai o k
25 TTOie'
30
1124 6
10
15
20
y E v v s , v 5 t o s Tcxrreivos 9opTiKv, wo-fTEp es t o s ctBeVEs lCTXup3Cjrar Kai es T ivTijJia nf| ivai, ti o Trpco25 TEouCTiv A A or
Kai pyv eTvai Kai jJiEAAT|Tf|v AA fi o t t o u
7.
61
porque algunos los honran por ellos; pero en verdad slo el bueno es
digno de honor, si bien se estima como ms digno aquel a quien pertenecen ambas cosas. Los que sin tener virtud poseen tales bienes, ni
se juzgan a s mismos dignos de grandes cosas con justicia, ni reciben
con razn el nombre de magnnimos. Tambin los que poseen tales
bienes se vuelven altaneros e insolentes, porque sin virtud no es fci^
llevar con decoro la buena fortuna, y como no pueden sobrellevarla
j se creen superiores a los dems, los desprecian y hacen todo lo que 1124 b
se les antoja. En efecto, imitan al magnnimo sin ser semejantes a
l, pero lo imitan en lo que pueden: lo que es conform a su virtud no
lo hacen, pero desprecian a los dems. El magnnimo desprecia con
justicia (ya que su opinin es verdadera), pero el vulgo caprichosa
mente.
No se expone al peligro por bagatelas ni ama el peligro, porque
estima pocas cosas, pero afronta grandes peligros, y cuando lo hace
no regatea su vida, porque piensa que no es digna de vivirse de cual
quier manera. Y es tal, que hace beneficios, pero se avergenza de
recibirlos; porque lo primero es propio de un superior, lo segundo de
un inferior. Y responde a los beneficios con ms, porque de esta ma
nera el que empez contraer adems una deuda con l y saldr favo
recido. Tambin parecen recordar el bien que hacen, pero no el que
reciben (porque el que recibe un bien es inferior al que lo hace, y el
magnnimo quiere ser superior), y or hablar del primero con agrado
y del ltimo con desagrado. Por eso Tetis no menciona a Zeus los favores que ella le ha hecho (3), ni los laconios al dirigirse a los atenien
ses, sino los que han recibido.
Es tambin propio del magnnimo no necesitar nada o apenas^
pero estar muy dispuesto a prestar servicios, y ser altivo con los que
estn en posicin elevada y con los afortunados, pero mesurado con
los de nivel medio, porque la superioridad sobre los primeros es difcil
y respetable, pero sobre los ltimos es fcil, y el adoptar con aqullos
un aire grave no indica mala crianza, pero sera grosero hacerlo entre
los humildes, lo mismo que usar la fuerza contra los dbiles. Y no ir
en busca de las cosas que se estiman o a donde otros ocupan los pri
meros puestos; y permanecer inactivo y remiso a no ser all donde se
ofrezca un honor o empresa grande, y ser hombre de pocos hechos,
(3) Cf. litada, 1, 394 S3., 503.
G2
i i i K p v n K i o r a A o q > u p T iK s K a i S e t i t i k s -
yp o tco s
Tah-a. K a i oos kekTfcrSai pSAAov T KaA Kai aKoptra t c o v Kapir^cov Kai >cpEAiicov aTpKous y p p&AAov. Kai rvictis S (3pa5Ea
10 c r r r o u S j o v T O S
ToO
crrcipos'
o y p
O T r e u o T iK s
iT E p i
A ya orrouSjcov,
yaOcov kxurv
Ixeiv t i 6k
25
30
u o o te p e
cE>v
^is
o ti,
irp^Ecov t c o v koAcv K a i t c o v r riT r iS E U iJ i T co v c j civ^ioi 6vTES, piocos S K a i TCOV KTs r/c3c6cv. o S xocOvoi r|A6ioi
K a i a u T O s yvooOvTSS, K a i t<3cOt TTKpocvcoso y p ^ioi
VTES T O s vT|jiois r r ix e ip o O C T iv , e l T a ^ e A y x o v T a r
K ai
crO fTi KOCTiJioOvTai K a i a x i l l i o m K a i tos t o i o t o i j , k o PoAovTai T ETi/XT^ l i o r r a K a i ipavep e I v o i c x t c o v , k o Ayouai
TTEpi a TCOV CS Sl TOTCOV T lM TlO ria M E V O l. vTlT0ETai S
T iAeyaAo4/ux9 ^ niKpoipuxa laaAAov Tfjs
C2
pero grandes y de renom bre. Tiene que ser tam bin hom bre de antipatas y sim patas m anifiestas (porque el ocultarlas es propio del mie
doso 6 im plica m ayor despreocupacin por la verdad que por la opi
nin) y ta b la r y actu ar con franqueza (tiene, en efecto, libertad de
palabra porque es desdeoso, y veraz salvo por irona; es irnico con
el vulgo); no puede vivir orientando su vida hacia otro, a no ser hacia
un amigo; porque esto es de esclavos, y por eso todos los aduladores 1125
son serviles y los de b a ja condicin son aduladores. Tam poco es pro
penso a la admiracin, porque nada es grande para l. N i rencoroso,
pues no es propio del magnnimo guardar las cosas en la memoria,
especialm ente malas, sino ms bien pasarlas por alto. Tam poco es
murmurador, pues no hablar ni de s mismo ni de otro; pues le tiene
sin cuidado que lo alaben o que critiquen a los dems; por otra parte
no es propenso a trib u ta r alabanzas, y, por lo mismo, no habla ta m
poco m al ni aun de sus enemigos, a no ser para injuriarlos. T ra t n
dose de las cosas necesarias y pequeas es el menos propenso a lam en
tarse y a pedir, pues es propio de un hom bre serio tener esta actitud
respecto de esas cosas. Y es hom bre que preferir poseer cosas hermo
sas e im prodctivas m ejor que productivas y tiles, porque las pri
m eras se bastan ms a s mismas. Los m ovim ientos sosegados pare
cen propios del magnnimo, y una voz grave y un modo de hablar
reposado; no es, en efecto, apresurado el que se afana por pocas co
sas, ni vehem ente aquel a quien nada parece grande, y stas son las
causas de la voz aguda y de la rapidez.
T al es, pues, el magnnimo. E l que peca por defecto es pusilnime,
y el que peca por exceso, vanidoso. Ahora bien, tam poco a stos se
los considera malos, pues no hacen mal a nadie, sino equivocados.
E fectivam ente, el pusilnim e, siendo digno d e cosas buenas, se priva
a s mismo de lo que m erece, y parece tener algn vicio por el hecho
de que no se cree a s mismo digno de esos bienes y no se conoce a s
mismo; pues deseara aquello de que es digno, y a que es bueno. E stos
no parecen ciertam ente necios, sino ms bien retrados. P ero ta l opi
nin parece adems hacerlos peores: todos los hom bres, en efecto, as
piran a lo que es conform e a sus m erecim ientos, y ellos se apartan
incluso de las acciones y ocupaciones nobles por creerse indignos de
ellas, e igualm ente de los bienes exteriores. P o r otra parte, los vani
dosos son necios y no se conocen a s mismos, y esto es m anifiesto;
en efecto, sin ser dignos de ello acom eten empresas honrosas y despus
hacen m al papel. Se adornan con ropas, aderezos y cosas tales y quie
ren que los xitos que la suerte les depara sean conocidos de todos, y
h ab lan de ellos para ser por ellos honrados. P ero la pusilanimidad es
63
35 Kai ycp yvETai iJOcAAov Kai xEpv crriv. f) nv oOv HEya1125 6 Aoifiuxoc Trepl Tipiiv crri pieyAriv, caTOp epiiTai.
E oik 8 5 Kai Trepi t o t t i v eIvoi peri^ t i s , KaOcrrep v
irps
yaAoirpTrEiov. |Ji(pco ytp aOrai toO piv iiEyctAou 9ECTra5 ai, Trepi 5 tc pirpia Kai laiKpdt SiariQaaiv rinas cbs 5ecomp 5 v Arni^Ei Kai Sctei xpntJ'tT^v iJiEaorns scti Kai
CnrEpPoAi^ te Kai iAAEHfis, ourco Kai v Tiiafjs p^Ei t iiocAAov ^ 5e Kai fj-rrov, Kai t 69ev 5e Kai >s 5e!. tv te y p
quATinov 4;yoiJiV cbs paAAov f) 5e Kai Oev o 5e ts TiiJifs
10 9 111EVOV, TV TE 9 iATipov bj o5 tt Tois KaAoIj irpoaipopiEvov TipiaCT0ai. ctti 5 6te tv 9 iAtiijiov -rraivoOiiEv
cbs vSpcbSri Kai 9 iAKaAov, t v 5 dc9 iATi|Jiov cbs nTpiov
Kai CTc9 pova, cocnrep Kai v tos irpcTOis EmopiEv. SfjAov
5 Ti irAEOvaxws toO 9 1A0T010T0U AEyo^vou oOk ett t
15 aCrr 9 ponEV e t 9 tAriiiov, AA iraivoChrrES lav ttI*t
piaAAov f| o iroAAo, vj/yovTES 5 tt t iiaAAov f| 5eI. vcoviaou 5 oOaris Tfjs HEaTTiTOS, coj pipris ?oikev t|i9 io-pTiteTv Tt (ScKpa. v os 5 loriv CrrrepPoAf) Kai gAAsufis, Kai
T naov pyovTai S ts Ti^fjs Kai pSAAov
5e ko
20 fjT T O v CTTi 5fi K a i w s 5e* rraiV E T ai 5 o 5 v f) e ^ is o O t t i ,
IJiE a o rn s o O c a ir e p i T in f^ v vcibvuiJios.
9 a v E T a i 5 i r p s p v
T jv 9 ioTinot\; 9 i A o T i ^ a , i r p s 5 t ) v 9 iA o T iiJiav 9 1 A0 T 1l i a , T rp s <i|ji9 TEpa 5 iJi 9 TEp ttc o s .
o ik e 5 e t o O t E v a i
K a i i r s p i Tts S A A a s p E T ^.
v T iK E T o S ai 5 vtoC 56 o S K p o i
h 15.
63
ms contraria a la m agnanimidad que la vanidad, pues es a la vez
ms frecuente y peor.
L a magnanimidad, pues, tiene por o b jeto los grandes honores,
como se ha dicho.
Parece que existe adems otra virtud relativ a a stos, como diji- 1125
mos en los primeros hbros, que podra pensarse est respecto de la
magnanimidad en la misma relacin prxim a que la generosidad respecto de la esplendidez. Am bas, en efecto, se m antienen alejadas de
lo grande y nos dan la disposicin debida respecto de las cosas mode
radas y pequeas; y de la misma m anera que en el tom ar y el dar di
nero hay un trm ino medio, un exceso y un defecto, tam bin en el
deseo de honores es posible el ms y el menos de lo debido, y se pue
den desear por los m otivos debidos y como es debido. As censuramos
al ambicioso por aspirar al honor ms de lo debido y por m otivos in
debidos, y al que carece de am bicin por no querer recibir honores
ni aun por lo que es noble. P ero hay ocasiones en que alabam os al
ambicioso juzgndolo viril y am ante de lo que es noble, y al que ca
rece de am bicin como moderado y prudente, segn dijim os tam bin
en los primeros libros. E s evidente que la expresin amigo de ta l
cosa tiene muchos sentidos, y no damos siempre el mismo al amigo
de honores o am bicioso, sino que lo alabam os en cuanto es en mayor
grado que la m ayora y lo censuramos en cuanto es ms de lo debido;
y como el trm ino medio carece de nom bre, los extrem os parecen dis
putrselo como vacan te. Pero donde quiera que hay un exceso y un
defecto hay tam bin un trm ino medio, y el honor se desea ms o
menos de lo debido, luego tam bin se lo puede desear como es debido:
alabam os, por tan to, esta disposicin, que es el trm ino medio respec
to del honor y que carece de nombre. F re n te a la am bicin, aparece
como ta l la fa lta de ambicin; frente a la fa lta de am bicin, la am bi
cin; frente a am bas, en cierto modo am bas. L o mismo parece ocurrir
con las dems virtudes; pero los extrem os parecen opuestos entre s
porque el trm ino medio no tien e nombre.
64
35
&X\
cbs
av
10
15
zo
25
30
35
a 17.
64
fi
v cov o
y s T a i, o r I tt
aaA A ov o r Tri
f)T T O v
v o -
5 KpCTiS-
v y p
to s
Kct6
S K a ora
kv
5f)
A y co
aCTOricrgi r)
10
6
15
20
25
so
35
Trps fi5oviiv TraivoOvTES Kai o6ev vtitevovtes, AA oiUEVoi 5eIv AuTTOi Tois inruyxvouCTiv E lv a i- o 5 f v a v T a s TOTOIS T r p s Trvra vtitevovtes Kai toO Auttev o 5
Tiov 9 p0VT20\rrS 5 o - k o A o i Kai 5ucrpi5ES KaAoOvTai. 6ti
yv oOv ai Epripivai e^eis vj/EKTa Elaiv, o O k SriAov, Kai ti
f) liaTi toOtcov TrocivETi, ko6 f)V rroB^ETat & 5eT ko cbs
5eT, pocos 5 Kai 5uaxepocvT
6vo\xa 5 o O k ( 3 n r o 5 5 o T a i
aCrri] TI, loiKE 5 pidAiora piAg. toioCtos y p crriv KOT
Tiv IJ60TIV i^iv olov pouAii0a Ayeiv t v TriEiKfj 9 A0V, t
CTTpyeiv irpoaAapvTa. 5 ia9 pei 5 ts 9iAas, ti veu
T T Sous ori Kai toO o r p y e i v os |jiiAeT* o y p T 9 9 iATv
fj xOapEiv iToSXETai sKaora cs 5eT, AA TCp toioO tos
evai. pocos y p T r p s y v c T a s Kai yvcoplious Kai ctuvi^081S Kai CTUVI^ElS aT TTOIIOCI, TtAtIV Kai v EKOTOlS cbs
ppjEi* O yp pocos Trpoor'iKEi auvnOcov Kai Ovecov
9 POVT38IV, o o Auttev. KaQAou ijiev epT)Tai t i cbs 5e
piiAi^CTEi, va9 pcov 5 ups t KaAv Kai t oupi9 pov enro
xcoCTai ToO iif) AutteIv f| c7Wti5 veiv. Ioike (ev y p Trepi
fjSovs Kai Arras eTvai Ts v toTs iaiAais yivoiivas' to Tcov 5 cras nv octco cnri jif) koAv fi papEpv ctuvtiSVEIV, SuaxEpavE, Kai TrpoaipTCTETai Auttev k&v Tcp ttoioOvT i 5 axrm oow n v 9 pi], Kai tcxtt|v jjifi pmpv, f) pApr)v,
f) 5 vcxvTcoCTis iJiiKpv Atttjv, ok TToB^ETai AA Buctxeh 4. xv Bvwater: xal codd.
Oo
66
povE.
1127 a t u x o O c t i , K al
10
16
20
26
T i v o s TTOIEV K a i h t ) 5 e v s .
KacTTOS 5 o l s lo n ri, T o i a T a X -
irpcTTEi K a l o O t c o jj, cv
KOC0 cxCtt 5 T n v ^i^eOSos q>cxOAov
K a A v K a l rra ivE T v.
o O t c o 5e K a l
y i K ai
30
AcXJCV.
TTEpl T o O <3cATi6EvmKoi/.
A T )0 ovT O s A y o n E V ,
1127
a 13.
oCr y p TTEpl T o O EV T a i s n o A o y a i s
o05 oa a
es Bikov t*|
5 iK a io o v v r )v
66
67
Sevs TOIOTOU 5 ia 9 p ov T os m i Iv A y c o Kai v pcp A r)Oeei Tcp Tfiv E^iv TOIOUTOS Evai.
S^EiE 5 oo; t o i o O t o s
TTiEiKis Evai.
y p (piAaA-nQris, Kai v o s
S ia 9 pEi
AtiSecov, ATiOsaEi Kai v o s 5ia 9 pEi Ix i lictA A ov
eos ytp
aCTXpv T 4>e05os eAapi^CTsrai, 6 yE Kai Ka o r T^OAa-
pETO-
T iTrax^Es Tcs CnTEpPoAts elvai. 5e ijiejco tcov Cnrap10 xvTCv TrpocrrroioiJiEvos (juiSevs ivEKa 9aAc3 piEv eoikev (o
ytp av
TV feSEi), ucraios 5 9 avErai laaAAov fl
KaKs eI 5 vEK tivos, 6 lav S^rjs l Tipifs oO Aov i|/ekTs, t S Aajcv, f 5 pyupou, f] ba els pyOpiov,
axTinovOTEpos (oK v
5uv|iEi 5 oriv Aa^cbv, AA
15 Iv TT) irpcaipEaEi* Kor Tf)v i^iv yccp Kai tc5 toio-Se Evai
Aajcv oTiv)* cooTrep Kai 4;eottis o Mev t(^ 4^e5ei arcp
Xapcov, 6 5 ^tis peynevos | Kp5ous. o iJiv ov S^ris
Xpiv AajovEUiiEvoi tc ToiaOra irpocnroioOvTai 69 os
liraivos t\ fiOSainoviaps, ol 5 Kp5ous, d>v Kai TTAaucJs
20 crri Tols irAas Kai 5iaAa0Ev Icrri pf) vra, oov pvriv cro9 V iarpv. 5ic toO to ol irAeaooi TTpoairoioOvrai r TOiaOTa Kai Ao3oveovTar lo r i ytp v aOros r EpriiJiva. o
5 Epcoves 'n'i t lAaTTOV AyovTEs xoRicrrepoi pv Tt f|eri
9avovTar or ytp KpSous ivEKa 5okoucti Aysiv, AAt
25 9Eyo\n"S t yKTjpv liAiora 5 Kai oiTOi Tt EvSo^a
SnrapvoOvTai, oov Kai ZcoKptrns rrolEi. ol 5 Tt laiKpc
Kai 9 avept [irpoorroioCruEvoi] pauKOiravoOpyoi AyovTai Kai
E KOTa9 povriTTEpo eCTiv Kai vote Aajovsla cpavETai
oov ri TCOV AoKobvcov aO^s Kai ytp f] rrEpPoAf) Kai r)
30 Aav eAAei^/is AajoviKv. o 5 piErpcos XP lJivo*
EpcovEcjt Kai TTEpi Tct iji) Aav |jnro5cbv Kai 9t3VEpt elpcovev/nEvoi
XapEvres 9avovTai, vTiKEoOai 5 Aajtibv 9avETai Tcp
(xATiSEUTiKcp-
x^*P v y*^P-
OOoTis S Kai voTraCTecos v t ^ pico Kai v tcxti] 5iaycoyfjs IJiert -rrai5ias, 5 oi Kai vTaOQa Evon iiiAla tis jji-
5 24.
otra virtud), sino del que es sincero en sus palabras y en su vida cuando ii27 b
el serlo no supone diferencia alguna y por el mero hecko de ten er ta l
carcter. Tal hombre parecera ser un hombre cabal. Pues el que ama
la verdad y la dice cuando da lo mismo decirla o no, la dir an ms
cuando no da lo mismo: entonces se guardar de m en tir considern
dolo vergonzoso, l que antes se guardaba de la m en tira por la m en
tira misma. T al hombre m erece ser alabado; ms bien se inclina a decir
menos de lo que es la verdad, lo cual parece de m ejor gusto, porque
las exageraciones son odiosas.
E l que se atribuye m s de lo que le corresponde, sin proponerse
nada, produce la impresin de un ser despreciable (pues en otro caso
no se complacera en la falsedad), pero evidentem ente es m s vani
doso que malo. S i lo hace con algima finalidad, el que lo hace por la
gloria o el honor no es excesivam ente reprensible; el que lo hace por
dinero o por lo que es un medio para obtener dinero es ms vergonzoso
(el ser jactancioso no e st en la capacidad, sino en la decisin, pues
se es jactancioso en virtu d de un h b ito y por te n e r t a l ndole d eter
minada); as como se es em bustero o porque se com place uno en la men
tira misma o porque aspira a la gloria o a la ganancia. Pues bien, los
que son jactanciosos por am or a la gloria se atribu yen cualidades que
provocan alabanzas o felicitaciones; los que por am or a la ganancia,
se atribuyen las dotes que pueden beneficiar a su prjim os y cuya
inexistencia puede ocidtarse, por ejem plo, dicen ser adivinos, sabios
o mdicos. Por eso la m ayora de los hom bres fingen cosas de e sta n a tu
raleza y se ja c ta n de ellas: se dan efectiv am en te en ellas las condicio
nes que hemos dicho.
Los irnicos, que dicen menos de lo que es, tien en evidentem ente
un carcter ms agradable, pues no parecen h ab lar as por lucro,
sino por rehuir la ostentacin . E s to s niegan so b re to d o poseer las cua
lidades que son m uy estim adas, com o haca Scrates. A los que niegan
poseer cualidades pequeas y m anifiestas se les da el nom bre de hip
critas y spn m s despreciables; y en ocasiones ta l actitu d parece ja c
tancia, como la de los laconios con su vestido, pues no slo es ja c ta n
cioso el exceso, sino la excesiva deficiencia. E n cam bio, los que usan
moderadamente la irona y la em plean a propsito de cosas que no
saltan demasiado a la v ista ni son m anifiestas, nos resultan agradables.
E l jactancioso parece, pues, el opuesto a l sincero, pues es peor (que el
irnico).
8
E n la vida hay tam bin descanso, y en ste es posible entrete
nerse con bromas; parece, pues, que tam bin en esta esfera existe una
68
1128 o
e-
35
a 20.
68
conversacin apacible e ingeniosa, en que se dice lo que se debe y 1128
como se debe, y se escucha lo m ism o. Y habr igualm ente diferencia
segn entre quines se bable y a quines se escuche. Y es evidente
que tam bin tratndose de esto hay un exceso y im defecto del trmino
medio. Pues bien, los que se exceden en lo que hace reir son considera
dos como bufones vulgares, procuran hacer rer a toda costa, y se propo
nen ms provocar la risa que decir cosas graciosas o no m olestar al que
es ob jeto de sus burlas. P or otra parte, los que ellos mismos no dicen
nada que haga reir y llevan a m al que lo hagan otros parecen in tra ta
bles y speros. D e los que brom ean decorosam ente se dice que tienen
el ingenio vivo, querindose decir que lo tien en gil; porque esas sali
das se consideran com o m ovim ientos del carcter, y lo mismo que
juzgamos los cuerpos por sus m ovim ientos, lo hacemos tam b in con
el carcter. Como lo ridculo es lo que m s sa lta a la v ista y la mayora
de los hom bres se com placen en las brom as y burlas m s de lo debido,
tam b in suele decirse de los chocarreros vulgares que tien en viveza
de ingenio, y se lo stie n e por graciosos. Pero es evidente por lo que hemos
dicho que en tre unos y otros hay diferencia, y no poca.
A la disposicin interm edia pertenece tam b in el ta c to . E s propio
del que tien e ta c t o decir y oir lo que cuadra a un hom bre de bien
y distinguido; ste puede, en efecto, decir y oir cosas e n to n o de broma,
y las brom as del hom bre distinguido difieren de las del hom bre de
ndole servil, las del educado de las del que no tien e educacin. Puede
verse esto en las com edias antiguas y en las nuevas; para los autores
de las prim eras lo cm ico era el lenguaje soez, para los de stas ms
b ie la segunda intencin; no hay poca diferencia entre estas cosas
desde el punto de v ista del decoro. Debem os, entonces, definir al que
es adecuadam ente gracioso por decir cosas que no son impropias de un
hom bre distinguido, o por decir cosas que no m olestan o incluso agra
dan al que las oye? P ero aun e sto , no es indefinido, puesto que lo
odioso y lo agradable son d istin to s para las d istin ta s personas? Y ta m
bin escuchar la m ism a clase de cosas, pues se considera capaz de decir
lo que uno se p re sta a or; pero no lo dir to d o , porque la burla es una
especie de insulto, y los legisladores prohben ciertos insultos; quiz
deberan prohibir tam b in cierta s burlas. E l que es gracioso y d istin
guido se com portar, pues, com o si l m ism o fuera su propia ley. T al
es el trm ino medio, y a se lo defina por su t a c t o o por su viveza de
ingenio.
E l bufn es v ctim a de su aficin a hacer reir, y jio se respetar a
si mismo ni a los dem s con t a l de conseguirlo, a\m diciendo cosas que
69
1128 6 ov
Tas
ETTOi
x pE iS >
T o io r a s
v ia
n iA a g
5 cv Koaai.
x p e io s *
o6v
5'
yp
y p o iK o s
es
a u | J iP a A A iiE v o s
Traai Suaxepocvei. 5 o k e
t) v o r a u a i s Kal r) T r a iS i t v
TC pico Elvai voyKaTov.
TpEs o O v ai Eprmvai v t c 5 |3co
5 nECTTTiTes, Eai 5 s iraaoi TTEpl A y c o v t i v c o v Kai i r p c ^ e c o v
K o iv c o v a v .
S ia q i p o u C T i 5 o t i f i piv TTEpi A T ^ Q E iv o r i v , a i
5 TTEpl T T )5 0 .
5 i a s f i 5 v
Tais Korot
tv ocAAov p o v n i A a i g .
ol|ji6a
y p Sev toOs thAikovtous al5i*|(iovas eIvoi 5i t ttACei ^cvTas TToAA iJiapTvEiv, tt ts otSous 5 KcoAEoGar Kal
TraivoOpiEV tcv nv voov toOs atSi'ipovas, TrpE<jpCrTpov 5
oOSeIs &v TraivaeiEV 5xi alaxw xriA s* o05v y p oIpieOo
20 5ev oOtv TrpTTEiv 9 o s cnrlv ataxOvT). oCrS y p hriEiKoOs orlv ) aoX '^ n i sirep yivrren ttI to Ij 9oOAois (oO y p
TTpaKTov T TOioOra- el 5 (JTl x piv kot Ai^Oeiav olax?*^
T 5 Kor B^ov, oSv 5ia9per o05rEpa y p TrpaKro,
w o t oOk alcrxwTov) 9aOAou 5 Kal t eIvoi toioCtov
23 olov TTpTTEiv TI Twv ataxpcv. T 5 oOtcoj IX^*''
Trp^ai TI tc5v toioO tcov oaxOveoOai, Kal 5i to O t oECTOai
TTiEiKfj elvai, TOTTOv h rl to Is Ikouo-Iois y p f| alBcs,
KC3V 5 rriEiKfis oOSTroTE rrp^Ei T 9auAa. eti 5 &v fj
al5d>s
CrrroOCTECos rriEiKs' eI y p Trp^ai, alax^ivoiT v*
30 oOk loTi 5 to O to TTEpi Ts pETj. el 5 j v a ia x ^ ^ o
9oOAov Kal T jjif| al5ETo6ai T a la x p TrpTTEiv, oSv paAAov TV T ToiaTa TTprrovTa alo-xOvEcrOoi hriEiKs. oOk
?CTTi 5 o0 5 /j yKpTEia perq, AA Tis |iticrf|' 5etx6i|06TOi 5 irepl arfs v t o s Oorepov. vOv 5 uepl 5iKaio<jvT|S
36 elTTCOlieV.
69
ningn hombre de buen gusto dira, y algunas que ni siquiera escu- 1128 b
oharia.
E l in tratab le es in til para e sta clase de conversaciones, pues no
contribuye a ellas y to d o lo lleva a m al; y el descanso y el juego pare
cen ser una necesidad de la vida.
Tres son, pues, los trm inos medios de que hemos hablado, que
fse dan en la vida, todos ellos relativos a l intercam bio de ciertas cla
ses de palabras y acciones. Se distinguen en que uno se refiere a la
verdad, y los otros dos a lo agradable. D e los que se refieren al placer
el uno
da en las brom as y el o tro en el t r a t o general de la vida.
1129a
E.
T Tepl 5 B iK o io c n lfV T is K a t S iK a s c j k e t t t o v , iT E p l i r o a s x e
T u y x A v o u a iv
> K o a o o v r ) ,
koI
o O cto i ir p ^ s is ,
t
S K a io v
K al ir o a
t v c o v
ie c t t iis
ii c jo v .
otIv
rj 5 i -
a K ifis
r ip iv
o T C K o c r T i v a C r r lv jJ i 6 o 5 o v t o s i r p o e i p r i i i v o i s .
p con E V
S fj t t A v t o s T iv T o ia C m ) v i^ i v | 3 o u A o ii v o u s A y e iv B i K a i o a -
10
K o l T rep l
K al p o X o v r a i t
SiKas, 6 9
B k o io '
tv
a rv
5 T p ir o v
f j s t S iK o O c ji K a l p o X o v T a i Tt
TCnrcji O t t o k e ic t O c o x a O r a .
yp
ttI t t w v
T v a C n rv ? x T p i r o v
v p e c o v K al ir l t v
i^ e c o v .
5va|iis
5iKa.
o5
7n c r n r | | i v K o l S u -
ii v y t p K al m c n V m r )
i BeolnsiV Bywater.
L I B R O
71
K ? V E o u a iv .
AT^(p9co 5 r i
5 f ) 5 TE i r a p v o i a o s
cro s, coT E f A o v 5 t i K a i
ao g.
S iK o s r r o o -a x c o s
a S iK O S e l v a i
[ ]
T iJEv S K a i o v d p a
K ai
y E T a i.
ttA e o v k ttis
5oke
K ai
v i-
S K a io s crra i o t e v ^ i n o s
t
v|j.iiaoy Kai
t 6 cjov, t 6
K ai
1129 6 S i K o v T T r a p v o n o v K a i t vicrov.
t t e 5 e irA E O v K T ris
5 5 i k o s , TTEpi T y a O E a r a i , o rr v T a , A A u E pi o u a e t u Xoc K a i T U X ! ^
E .
oO,
ttA c s
ei c t y a O , t iv 5 ok
S ickouctiv
5e 5
o l 5 c^ p co T T O i T o O r a E x o v T a i K a i
EX6CT0ai h e v tc c r r A c o s y a O c K a i a C r r o s y a Q
5 S i K o s o k e i t
t t A o v a p E T a i , A A c K a i t l A a T T O V n-i tc o v c t t A c o s K a K cov
A A 6 t i Soke K a i t ueov k o k v y a 6 v i r c o s Evai,
ToO 5 y a O o O oriv ) irAeovE^a, 5 i t o O t o Soke ttA e o v e k TTis elvai. 6CJT1 6 viCTOs" t o O t o y p irEpixEi K a i k oivv.
AA
E lv a i, a p E o ^ a i 5 x a a r o s y a O .
10
E tte
6 irapocvoiJios
5 i k o s fjv
15 OTOXOjHeVOl fi TOO Koivq CTUU9pOVTOS TTCtaiV f| TOS pCTTOis ^ TOS KupolS [ k o t pE T ^v] f*| Kox &AAov T iv TpTTOV to io O to v cSote iva |iv Tpirov SKaia Ayo(AEV r iroiriTiK Kai 9 uAaKTiK EOSaipovag Kai tc5v (Aopcov aOrfs t^
TTOAlTlKg KOlVCOVlg. TrpOOT6cTT6l 5 V^OS KO TcSc TOO v20 SpEou ip y a ttoiev, oIov
Aetteiv tjv t^iv ^r|5 (pEyEiv
IJiriS pinrev tc oirAa, Kai tc toO (7C9 povos, olov |Jif) noiXEEiv iir|5 OppjEiv, Kai t o toO irpcou, olov iJij tttteiv
urjS KaKTiyopev, pocos 5 Kai kctc tcj aAAaj pETts Kai
IJiox^ripas TC pv keAecov tc 5 cScrrcxyopEcov, p6cos piv 6
35 KEiJiVOS pOs, xeipov 5 TrECTXESiacTiJivos. o(m i iJiv oOv
f ] iKaiocrOvTi cpET^ lav ori teAeo, cAA ox cttAcos cAAc
TTpS TEpOV. Kai 5l TOOtO TToAACKIS KpCTTCTTTl TWV cpET c o v Evai Soke f| SiKatoovvrj, Kai o06 oiTEpos o06 lwos
oOtco 0aupiooTS' Kai TrapoiiJiiajiJiVo 9aiJiEV v S StKaio30 ovvq ffuAAipSriv ttoco- cpErfi Ivi. Kai teAec iiA ioto pE-
6 11.
L*> JP r.
71
en todos los sentidos de la palabra. Parece que es iniusto el transgresor de la ley, y el codicioso, y el que no es equitativo: luego es evidente
que ser justo el que se conforma a la 1 ^ y el equitativo. P or consi
guiente, lo justo es lo legal y lo equitativo, y lo injusto lo ilegal y lo H29 6
no equitativo. Como el injusto es tambin codicioso, tendr que ver.
en este sentido, con los bienes, no con todos, sino con aquellos a que se
refieren el xito y el fracaso, bienes que, absolutamente hablando, son
siempre bienes, pero para un individuo determinado no lo son siempre.
Los hombres los piden a los dioses y los persiguen, pero no deben ha
cerlo, sino pedir que los bienes que lo son absolutamente sean tambin
bienes para ellos, y elegir los que son bienes para ellos. E l in ju sto no
siempre quiere lo que es ms, sino tam bin lo menos cuando se trata
de males absolutos; pero com o parece gue el mal menor s tam bin,
en cierto m odo, un bien, y la codicia tiene por objeto lo bueno, parece
por esta razn codicioso. Y no es equitativo, defecto que abarca las
dos cosas y les es comn.
Como el transgresor de la ley era injusto y el que se conformaba a
ella justo, es evidente que tod o lo legal es en cierto m odo justo, pues lo
establecido por la legislacin es legal y de cada una de esas disposicio
nes decimos que es justa. Las leyes se refieren a todas las cosas, pro
ponindose lo que conviene en com n a todos, o a los mejores, o a los
que estn en el poder, o alguna otra cosa semejante; de m odo que, en
un sentido, llamamos ju sto a lo que es de ndole para producir y pre
servar la felicidad y sus elem ento para la com unidad poltica. Ordena
tam bin la ley hacer lo que es propio del valiente, por ejemplo, no aban
donar la form acin, ni huir ni arrojar las armas; y lo que es propio
del hombre morigerado, com o no com eter adulterio, ni comportarse
con insolencia; y lo que es propio del hombre de carcter apacible,
com o no dar golpes, ni hablar mal de otro; e igualmente lo que es propio
de las dems virtudes y form as de maldad, mandando lo uno y prohi
biendo lo otro, rectamente cuando la ley est, bien establecida y peor
cuando ha sido establecida arbitrariamente. Esta clase de iusticia es
la virtud jperfecta^ no absolutamente hablando, sino con relacin a
otro; y por eso muchas veces la iusticia parece la ms excelente de las
virtudes, y que ni el atardecer ni la aurora son ta n maravillosos com o
eUa (1), y decimos con el proverbio que en la justicia se dan, juntas,
todas las virtudes (2). E s la virtud ms perfecta porque es la p r ^ i c a de
(1)
(2)
72
1^ 1,
TsAga 5 OTV,
Ti 6
orfiv Kai irps Irepov 5varai Tj per^
XpfjcrOai, AX oO pivov k c c6 cctv ttoAAoI ytp v pv
T os oIk eois
51 t o I s Tipos
1130 a ire p o v tS u voT oO aiv. ' Kai 5it t o t o eC/ 5ok X^"'
cvS pa S s^ er
irps r e p o v ycp K ai iv
f|5Ti otpxcov. S i a 5 t o O t t o O t o i<:ai dtXXT p io v r /o Q v SoKE elvai f| SiKaioovvn Mvr) t c v percv,
6 TI i r p s T p v c jT iv AXc y p t o-u p cp p ov T a irp crrE i,
B cx v to s, TI p x n
Koivcovqc
10
20
26
30
72
la virtud perfecta, y es perfecta porque el que la posee puede usar de
la virtud para con otro, y no slo en si mismo. E n efecto, muchos pue
den hacer uso de la virtud en lo propio y no pueden en lo que respecta a
los dems; por esta razn parece verdadero el dicho de Bas segn el 1130 o
cual el poder descubrir al hombre (3): en efecto, el gobernante se
encuentra, desde luego, en relacin con otros y en comunidad. Por lo
mismo, tambin la justicia es, entre las virtudes, la nica que parece
consistir en el bien ajeno, porque se refiere a los otros; hace, en efecto,
lo que conviene a otro, sea ste gobernante o compaero. E l peor de
los hombres es el que usa de maldad incluso consigo mismo y con sus
amigos; el mejor, no el que usa de virtud para consigo mismo, sino para
con otro, porque esto es difcil de hacer. Esta clase de iusticia no eSj por
tanto, una parte de la virtud, sino la virtud entera, y la injusticia con
traria a ella no es una parte del vicio, sino el vicio total. En au se dis
tingue la virtud de esta clase de justicia resulta claro por lo que hemos
dicho. Es, en efecto, la misma, pero su esencia no es la misma^ sino que
en cuanto se refiere a otro es justicia, y en cuanto disposicin de tal
ndole, sin inas o absolutamente, es virtud.
12
73
X O i| i v v i o v i i c x T i T T s p iA a p s T v T O c O ra T r v T a , k o
5 i
CTTTOU5aOC.
6 11.
73
1131a
XEiv Kai aov erepov rpou), ev 5 t v t o s CTUvaAAyiJiaCTl 5lOp6cOTlKV. TOTO U 5 iJLpr) 5o' TWV ytp (JuvaAccy^cScTcov t c |jiev KOCTi o r i t c 5 dcK oO cria, i K o a i a n v
a w a A A o y M T C o v t o t c v k o c t i o s ) , t c v 5 d cK o u a c o v
jjiv
AocOpala, oov kAott) noiXot (paptiaKEa irpoccycoyea SouAaTTocTa 5 oAo9ova i+iEuSoiiapTupa, t o 5 paia, olov aKa
Sect^s OvoTos pTTCxyfi Tnpcoais KaKTiyopoc TrpoTrriAaKiCTps.
15
20
25
30
11315
74
de otro), y otra especie es la que regula o corrige los modos de trato. 1131 a
E s ta ltim a tiene dos p a rte s, pues, u n o ^ m o i^ s d e ^ ra to ^ o n volimtarios
y otros involuntarios: los de la ndole de Ta com pra, la*'venta, el prstam o de dinero, la fianza, el usufructo, el depsito, el alquiler (que se
llam an tra to s voluntarios porque el principio de ellos es voluntario),
y de los involuntarios, unos modos de tr a t o son clandestinos como el
robo, el adulterio, el envenenam iento, la prostitu cin, la seduccin de
esclavos, el asesinato, el falso t,eirtimonio, j otros son violentos, com o
el u ltraje, el encarcelam iento, el homicidio, el robo, la m utilacin, la
difamacin y el insulto.
75
5
5 iK a c* > s C T u y S u jE i.
10
Tw
T
ojEu^is
S K a io v
A oyov
KaAoCTi
toO t
'H
apa
Ev
S ia v o p ti
oT ,
{t
to
opou
S K a i u
a S iK o v )
tco
OVTW CTUVTEOrj,
y
eoti,
t
K a i r) t o O
K ai
ira p c t
iJiaov
cv-
25 t o Ot OTV.
75
76
10
olov
cooTE T o O
K pS os.
tJiaov, T 5 K p S o s K ai f i ^Tjua t
vavTcos,
jr in a t
p v t t A e o v o s K ai A c t t o v o s t
a o v
ijiev tt A o v t 5 ? A o t t o v
T p v T oO y o 6 o 0
tt A o v t o O K aK o 5 A o t t o v
KpSos, T 5 v a v T o v ^rjiJia
yoiJiEv g lv a i 5 K a i o v
T n c j o v p im a s K ai K p 5 o u s .
5 i K ai O T av
ttI t S k o i o v
s lv a i o l o v S K a iov I p K f u x o v
d ^ 9 i a p r iT c a iv
yp
S iK a o r f is p o E T a i
K ai jt it o O c t i S ik o c t t t iv ijictov,
S iK a o u TEU^pievoi.
25 S iK a o T is .
A T T O v i T i a i 'm a r i T rp oa S T iK E V .
Tav 5
5ei
or to
iJiaou S p a v, K ai t
tt A o v ^ x o '^ t o s , K a i t TrpooQeTvai t w
IX O V T r
<5 |iv y p t
5 5e TCp I A o t t o v I x o v t i ,
IJieyoT ou.
to
aai
a i 9*
S>v a a
pp y y
A A iA a is
6 Ati ) 5 y y t s e a rr e p x e i t c y 5 K a i Tcp y j -
y5.
l o poO vTO
1132
[ScTTi 5 t o O t o
IA o tto v
p a o v Crrrepxe*. t o O t o irpoorSEvai
& 5 CrrTEpxeTai, 96 A e v r r t o O
Kai
Tjs a a
y5, w o te
rr
iJiaov,
T js a p a p p
l i r l t w v ccAAcov t e x v c o v
o v il
6 17.
T add. Rassow.
7e
y _____________________________ C'
77
20
5
25
ix ^ " '
irp Tepov Kat oTEpov.
A ok e 5 T ia i Kai t vTiireTTovBs eIvoi cttAcos SKaiov,
WCTTrep o TTu0aypioi lp a a ov
cbpjovTO y p ttAcos t
1.
Hay quienes creen tambin que la reciprocidad es, sin ms, justa,
com o afirmaban los pitagricos, que, en efecto, definan simplemente
la justicia com o leciprocidad. Pero la reciprocidad no se conforma ni
a la justicia distributiva ni a la correctiva aunque se pretende que
en ella consiste incluso la justicia de Rhadamanthys:
Si el hombre sufriera lo que hizo, habra verdadera justicia;
muchas veces, en efecto, no estn de acuerdo. Por ejemplo, si uno que ocu
pa un puesto de autoridad golpea a otro, no debe ser a su vez golpeado
por ste, pero si uno golpea a nna autoridad. no s61o debe ser golpeado,
sino su fm adems un castigo. Adem s, hay mucha diferencia aqu
entre lo voluntario y lo involuntario. N o obstante, en las asociaciones
que tienen por fin el cam bio es esta clase de justicia la que mantiene
unidos a los hombres, es decir, la reciprocidad proporcional y no igual.
Poyque devolviendo proporcionalmente lo que se recibe es com o la
ciudad se mantiene unida. E n efecto, los hombres procuran, o devolver
mal por mal, y el no poder hacerlo les parece una esclavitud, o bien por ll3:i
bien, y si no, no hay intercambio, y es el intercambio lo que los man
tiene unidos. Por eso levantan a la vista de todos el santuario de las
Gracias para que haya retribucin, porque esto es propio de la grati
tud: debemos, en efecto, corresponder con nuestros servicios al que
nos ha favorecido, y tom ar a nuestra vez la iniciativa para favorecerle.
L o que produce la retribucin proporcionada es el cruce de relacio
nes. Sea A un arquitecto, B un zapatero, C una casa y D un par de
sandalias. E l arquitecto tiene que recibir del zapatero lo que ste
hace y compartir a su vez con l su propia obra; si, pues, existe
(4)
valuable.
78
AsytJievov.
a o v , E T a T dcvT iT reT T O vO s y v r j T a i , I c j t c c i t
5e
h i , o O k c r o v , o 0 5 a u p ip i v E r
Evai
o O O v y t p kcoT v ei k p e T t t o v
Oorrpou pyov
o O fv a i.
K a i T ir C T X o v
o yp
yEcopyoO,
K ai A cos
5 e ia a c y O fv a i.
20
T ra a x E t o O t o
kq
T oaoO rov
K ai t o io t o v .
ia r p o
TvA
c jc o v
K ai
to tou s
5 i - r r v T a o -U M p T iT 5 e -ttc o s E v a i , c&v o t v
A A o r y i^ .
T p co v K a i
6 t
vpiiCTiJi Aq X u Q E , K a i y v E T a t i c o s p i a o v
TTEp
TroSTnoT c r o v o K a f| T p o c p Q .
to u u v
5e
o I k o 5 i j i o s T r p s a K U T O T iJ io v , T o a a S i t t o S t ^ c r r a i r p s
o I k o v f j Tpoq)iv.
E y t p |Jif| t o O t o , o k icrrai AAcxyfi o 5
25 Koivcova. t o O t o 5 , e pir| i< y a et| t t c o s , o k o t o i . 5eT a p a
Iv T i v i TTVTa iJiETpEcrOai, ccriT E p eAxOt) T T p T E p ov . t o O t o
5
eot
IJiriOv
c x O ti*
rq
SoiVTo T] piTi iJ io c o s ,
o I o v 5 CriTAAcxyna
iT v T a c tu v x e i
orai dcAAcxyfi
fi o O k
T fjs
e y p
f| o x
t)
v m ic ^ o c y y o v E
30 Kcrr a u v O f i K r i v K a i 5 i t t o O t o T c O v o p a i x ^ * v n i a i J i a , 6 t i
o O 9 CTEI A A vpicp o r , Kai lq> f i n l v HETapoAETv K a i T r o i f j aai
5 f ) v T iT T E T ro v O s , t c x v icracrOri, ( S c t t e
TTEp y E c o p y s " n -p s o -K v n -O T | io v , t I p y o v t t o u a K U T O T -
1133 6
n o u T Tps T T o O y E c o p y o O .
Es
crxT^a
y E i v , TOCv A A ^ c o v T a i ( e 5
poxs
T E p ov
5 v a A o y a s o
| jiq )O T p a s e^ e i t o s
K p o v ), A A t o v
x ^ ^ ti
5e
tte-
a T C v.
o-
t c s a o i K a i k o i v c o v o , o t i o c O tt ) f ) c r r r i s B v a T a i t t c x t c v
yvEcrOai.
a T oO
ok
ov fjv
5riAo
y E cop ys
a , TP0 9 T1 y ,
T aaaiJivov 5 .
Koivcova.
Ti t o v
e 5
T is ,
o o v
o v o u ,
TOU TO io -a c r 9 fjv a i.
jjitiSev SEiTai,
c r )t J iiv
6 9.
6 ti
pif) f j v
xP^*? <2aiv
Icrrai
ov
A A i^ A co v ,
w cnT E p t c x v
5 i5 v te s
o to u
TTp 5 T f j s
Ip yov
6v,
f| iJKpTEpoi fj
5Er|6^,
e x e i o c t s 5 r i-
^ocycoyi^v.
5e
lA E A A o a r js A A o c y f i s , e
t
v iJ iiq iJ ia o l o v
5 e y t p t o O t o < p p o v T i E v a i A a ^ E iv .
oO I 7 C1] oxt
p,
vTiTTETTOvevai,
6 t i 5 f ) X P ^ a u v x e i coT T E p i v t i
(jit) v
O T E p o s , OK A A r r r o v T a i , f
10 Tai
c tk u to t ijo s
o tco
apa
vv
y y u T jT i^ s
TTtaxEi ijiv
78
o a ; K ai T O TO t o O t 15
p oO A rroi
tJivEiv m c c A o v .
yp
5 i
e i c r o v S w a r a i '
ijio^ 5
5 e i r v T a T E T in fo ^ a r
t
n i ) o O a r i s d c A A o r y fs k o i v c o v c c f i v , o O r A A o y f j
oO tco
5f) v-
oO te
yp
a x r jT o s
TToCTEcos
2.)
5 i voiJUCTiJia K a E T a r
oKa a , iJiva S K C p ,
iJivv ^ a r| olK a, ti c o v
tt v te
T y ToO pirvTE.
S fjX o V
to O to
T O V U V
f| 5 k A v t ) S K o a o v iJipos,
TTCTai KIvai
ITOV
OKCC, 5 t i
1134 o
10
13
o 35.
v6[iov M.
79
80
20
25
30
35
1134
10
15
I*
I'*
80
cul es la naturaleza de cada una, 7 lo miamo reapecto de lo ju sto 7 lo
injusto en general.
Puesto que es posible obrar injustam ente sin ser por eso injusto,
qu clase de acciones injustas tiene que com eter un hom bre para ser
por ello injusto respecto de cada clase de injusticia, por ejemplo, para
ser ladrn, adltero o salteador? O es que no habr en esto diferencia
alguna? Porque uno puede cohabitar con una m ujer sabiendo quin
es, pero no en virtud de una eleccin, sino por pasin. Sin duda, com ete
una accin injusta, pero no es inju sto; as como uno puede no ser un
ladrn aunque rob, ni adltero aunque adulter, 7 o mismo en los
dem s casos.
Hemos dicho antes qu relacin existe entre la reciprocidad 7 la
ju sticia; pero no debemos olvidar que lo que buscamos no es slo la
ju sticia sin ms, sino la ju sticia poltica. E s ta existe entre personas que
participan de una vida comn para hacer posible la autarqua, perso
nas libres e iguales, 7a proporcional ya aritm ticam ente. D e modo que
entre los que no estn en estas condiciones no puede haber ju sticia pol
tica de los unos respecto de los otros, sino slo ju sticia en cierto sen
tido 7 por analoga. H a7 ju sticia, en efecto, para aqullos cu 7as rela
ciones estn reguladas por una lc7, 7 ha7 le7 entre quienes se da la
injusticia, porque la ju sticia del ju icio es el discernim ieato entre
lo ju sto 7 lo injusto. Donde hajr inju sticia se com eten acciones injus
tas (pero no siempre ha7 injusticia donde se com eten acciones
injustas), 7 stas consisten en atribuirse a uno mismo ms de
aquello que es bueno absolutam ente hablando 7 menos de lo malo
absolutam ente hablando. Por eso no permitimos que nos mande un
ser humano, sino la razn, porque e l hombre hace eso en su
propio inters, 7 se convierte en tirano. E l gobernante es guardin 1134 t
de la ju sticia, 7 si de la ju sticia, tam bin de la igualdad. Se considera
que no tiene ms, si efectivam ente es ju sto (porque no se atribuye a s
mismo ms que a los otros de lo que es bueno absolutam ente hablando,
a no ser que le corresponda proporcionalmente; por eso se afana para
el otro, 7 esta es la razn de que se diga que la ju sticia es un bien para
el prjim o, como dijim os antes); de aqui que deba drsele una recom
pensa, 7 sta es el honor 7 la dignidad; los que no se contentan con esto
se hacen tiranos. L a ju sticia del amo 7 la del padre no es la mism a que
la de los gobernantes, aunque es sem ejante. E n efecto, no h a 7 injustitia, de un modo absoluto, respecto de lo propio, 7 la propiedad 7 el
hijo, hasta que llega a una edad determ inada 7 se hace independiente,
son como partes de uno mismo, 7 nadie se perjudica a s mismo deli
beradamente. P or eso no ha7 in ju sticia para con uno mismo, 7 , por
tanto, tam poco h a7 inju sticia ni ju sticia poltica en esas relaciones;
quedamos, en efecto, en que esa clase de ju sticia era segn le7, 7 ea
81
30
35
1135 o
10
t o t o 5 o k
post &81XOV add. ti {ti K**) Stsv TtpaxO^ Sxi[ia eoTv K' L*'.
SI
que tienen ley de un modo natu ral aquellos que son iguales en el mando
y en la obediencia. P or esta razn la ju sticia se refiere ms a la m ujer
que a los hijos o la propiedad; pero se tra ta en este caso de la justicia
domstica, que es tam b in distinta de la poltica.
82
T u y x v e i v t o , u a T e p o v TTiaKETrrov.
"O v tc o v 5e t c o v 5 iKacov Kai SKcov t c 5 v epriiivcov, SiKs piv Kai SiKaiOTrpaysT O T a v k c o v t i s a r c T r p c c T T r )'
O T a v 5 c ck co v , o t S iK e l
cu re
5iKaio7Tpocyei A A f|
kotc
auiap[3r)Ks'
20
oTs ycp
ctu|
-
5Kri|ia 5e
SiKaio-TTpyniJia c p ia r a i t c o K o u a c p Kai K o u a c p - r a v
Koaiov
vi/yerai, tp ia 5 e K a i S K r j u a t t I c t t i v
c o c t t e o r a i t i o:5 ik ov jsv 5iKr)|jia 5 ourrco, a v nfi t I k o CTiov TTpoa^.
A yco 5 sK o a iov pv, coCTirep Kai ir p r e p o v
e p r i T O i , v t i s t c v 9 a T c o v t c o v eS coj K a i lifi y v o c o v
25 T T p m ] iJiTe v |iTT (5) pi^TE o u <VKa), oTov T v a Tirrei
Kai Tvt Kai T v o s 'vEKa, KKeivcov iK a a x o v Jifi K o r c t u i P e P r)K S p T lS p < y (cCTTTEp El T l $ Aa^COV TT^V
CCToO T-TTTOl
ETEpOV, O X KCV
O y t p lT aUTCo)E V S X E T ai 5 T V
TU TTTpSVOV TTOTEpa EVOI, T V 5 O T l jiEV av6pC O TTO S f| T C 5 v
30 TrapvTCOV t i s y i v c a K E i v , t i Se t t o t t ip y v o E T v
tio co s 5
T TOIOUTOV S icop oeco K oi ETTl T O O o 5 EVEKa, K ol irEpi Trjv
u p a ^ tv 6Ar|V. t 5fi yuooiJiEvov, fj |if) yvooOtJiEvov [xkv nf]
tt aO rcp 5 v , f| pcjc, K o a io v .
tt o A A o ycp K oi t c o v 9O1135 6 cre TrapxvTCov e S te s k o i irpcnnronEV Kai TTctaxonEv, c&v
o 6ev oO KoOcTiov ohr K oO a iv Icrriv, oTov t y r ip o v
K ai
yp
rroOvT^CTKEiv.
e o t i 5 [jioco$ t t tc o v SKcov Kai vcov 5 iKacov Kai T KaTc auppE^TiKs'
Kai y tp a v t^ v TrapaKaT a 6iKr|v Tro5or| t i $ k cov Kai 5 i cppov, 6v o t e K a ia
TTpTTElV OTE SlKaiOTTpCXyEV (paTEOV AA f| KCT CTU^PePt]-
KS- n o c o s 5e Kai t v v a y K a j ia E v o v Kai ccKovTa Ttjv i r a paKOTaSTKTiv |ifi T To5i5vTa Kcrr ctupiPePtiks 90T0V 5 i KEv Kai T a a 5 iK a TrpTTEiv. t c o v 5e kouctcov t iev irpoE 10 A^EVOI TrpTTO^EV T 5 O irpOEAUEVOl, TTpOEAMEVOl MEV
cra TTpopouAEuanEvoi, TrpcxxpETa 5 6ct nrpopoAEU Ta.
T picov 5fi oCTcv p A a ^ co v t v v to T s K oivcovaig, t c iJiv
Ijet y v o a s p a p T in ocT ecttiv, t o v mt^te 6v ijitte mt^te
cb lii^TE oO ivEKa TTAapE irp^T^- f| y p o (3AAEiv fi o
15 TOTcp f| o t o O t o v f| o TOTOu EVEKC wi^Or), A A cruvpri
OX oO EVEKa tprjOri, o o v o O x iv a TpcCTT) A A Tva KEVTnar),
f) OX v , f| OX c5. TOV liEv oO v T ra p a A y cos f) p A a ^ rj y vT|Tai, T xriiia- OTav 5e pf] ir a p a A y c o s , avEU 5e KaKag,
|jipTrm a (napT vE i nv y p t o v f) p x r j v cxtc ^ Tfjs
82
Siendo las acciones justas e injustas ias que liemos diclio, se comete
una injusticia o se obra con justicia cuando esas acciones se realizan
voluntariamente; cuando se hacen involuntariamente, ni se comete
injusticia ni se obra con justicia a no ser por accidente, puesto que
se hace algo que resulta ser justo o injusto. Pero el acto justo y la
accin justa se definen por su carcter voluntario o involuntario;
cuando el acto injusto es voluntario es objeto de censura y a la vez
se convierte en injusticia; de suerte que, si no se le aade lo
voluntario, ser algo injusto, pero no llegar a ser una accin injusta.
Llamo voluntario, com o se ha dicho antes, a todo lo que uno hace
estando en su poder hacerlo o no, y sabiendo, no ignorando, a quin,
con qu y para qu lo hace; por ejemplo, a quin est golpeando,
con qu y para qu, y todo esto no por accidente ni forzado
(com o si golpea a otro cogindole otro la mano y contra su volun
tad, porque entonces no depende de l). Puede ocurrir que el golpeado
sea su padre y que l sepa que es un hombre o que es uno de los pre
sentes, pero no sepa que es su padre, y la misma distincin puede hacerse
respecto del fin y para toda la accin. Pues bien, lo que se ignora, o no
se ignora pero no depende de uno o se hace por la fuerza, es involunta
rio. Muchas cosas naturales las hacemos y las sufrimos, en efecto, a sa- 1135 b
hiendas sin que ninguna de ellas sea voluntaria ni involuntaria, com o
el envejecer o el morir. Y lo m ism o tratndose de las acciones injustas
que de las justas, es posible que lo sean por accidente; en efecto, uno
puede restituir un depsito involuntariamente y por miedo, y entonces
no debe decirse de l que hace una cosa justa o que obra justamente,
a no ser por accidente. D e los actos voluntarios, unos los realizamos eli
gindolos previamente y otros sin elegirlos; eligindolos, cuando son ob
jeto de una deliberacin previa; sin elegirlos, cuando no han sido
objeto de esa deliberacin. Pues bien, siendo de tres clases los daos
que se infieren en las relaciones humanas, los que se cometen con igno
rancia son equivocaciones, cuando no se hacen al que se pens, ni con
lo que se pens, ni para lo que se pens, porque o se crey que no se
hera, o que se hera con aquello, o con aquel fin, sino que sobrevino
un resultado en que no se haba pensado; por ejemplo, no se haba
hecho con intencin de herir, sino de pinchar; o no se haba hecho con
intencin de herir a aqul, o de herirle con aquello. Pues bien, cuando el
dao se produce de un m odo imprevisible, es un infortunio; cuando
no se produce de un m odo imprevisible, pero s sin malicia, es una
equivocacin (pues uno se equivoca cuando la culpa se origina en l y
83
20 aTas, TUXS 5 OTav ^coOEv)- o x a v Se eScos nu pf) ir p o pouA saas S, SKrm a, oov o a a t e Sicc Ou|jiv K a i a A A a
TrOri, CTa v c r /K a la f] f u a i K a crunPavEi t o I s v 0p c iro iS
y p (3 A T T T ov T E S Kai ctpapTvovTSS S iK o a i nv, Kai
S iK -n n a r e c t t i v , o pvTOi t t c o S iK oi 5 i T a u r a o 5 t t o 25 vripoo y p 5 i u o x 6r|pav f] (3Aj3r|- o r a v 5 k ir p o a i pCTECos, SiK 05 Kai liox^Tips.
5 i KaAcos tcc k O u ^ ou o k
K ir p o v o a s K pvsT ar
o y p p x e i 0u n c tto ico v , A A
pyCTas.
Ti 5g o 5 Trepi t o O yevcr 6a i fj nf] |i9rCT(3riT6TTOi, A A TTEpi T o u S iK aouiri 9aivonvT ) y p S iK a f)
T oO ra
30
p y i CTTiv.
o y p
o o -r r e p v t o s a u v a A A y i i a a i T r e p i t o u
yvC T 0ai | i9 ia (3 r iT o O a iu , cb v v y K T ) t v
npv, & v
l ifi 5 i
A i9 t ]V a T S p c o a i v
eT epov
e v a i
| io x -
A A | io A o y o O v T E S
T T spi T o O T r p y i i O T O S , T r e p i 5 t o O T r o T e p w s S K a i o v | i q ) i a p r i -
TOCTiv
1136 a
5 iK e T o 6 a i, o
K ai
KOTa tocO t
T ra p a t
fS r i T a
vA oyov
pvov
S iK tu o T a
fj T r a p a t
K c b v T rp T T T ].
T cv
nv
ek T i p c a i p a s c o s p A v fiT ),
v 5
5 iK c v
a o v .
K a i o s , T a v T r p o E iJ ie v o s S i K a i o T r p a y f ) 5
waTE 6
T r i p o u A e a a s ok y v o e i ) ,
5 o.
yvooO vT E S A A K ai 5 i y v o ia v
S iK O S , o t o v
^ o c o s
S K ai 8-
S iK a iO T r p c x y e 5 , a v
K o u a c o v
y v c o iJ o v iK T 5 o a u y y v c o ia o v iK .
oE T a i
SiKE*
6a a
|jv a T i
C Tuy-
(jiev y t p y f ) ij v o v ^
ia a p T v o u a i, a u y y v c o | io -
v iK , CTa 5 u f ) 5 i y v o i a v , A A y v o o O v T e s lav 5 i t t O o s
5
iJii^Te
9 UCTIKV
p f| T v O p c T T iv o v , o
C T u y y v c o | io v iK .
w s A r ) O c o s c r r i v K v T a S iK E C T S ai, f j o A A
K O C T iov o r r a v ,
coctttep
K ai t
p a T r v o t c o s f| k e v c o s ,
C T io v ,]
f| T
B ik e I v t t o v
[o b o r r E p K a i t
iJiv K o C T iov T O
k o c t io v
K ai
S i K e v tt S v k o -
K o C T io v ;
jio c o s
K ai
1136 a 14. <oux> xoOaav Jackson: OXouaav cod. |] 17. oxiTrep xodtov
seclusit Bywater. || 23. rretTa Bywater: rrel codd.
83
84
y p SiKaiOTrpayElv ir v K o aiov
20 caT* EuAoyov vTiKEcrai |iocos koO iKcrrepov, t t 5 i KEuOai Kai S iK a io a ^ a i f| koc/ iov t] K ocjiov bi^ai.
TTOV 5 a v S^Eie K a i tt t o
rro -
iTEiTa K a i t 5 e S i a - r r o -
p ia E iE V v T i s , TT TE pov T O c c S iK o v -TTEirovOcos 5 l K E T a i T r a s
T cov
Kcov
5iK a co v
oO y p t o O t v t T o S iK a ir p r r E iv tco B i k e I v o 5 e
T S iK a T r a x e iv t c o
so
51 S f A o v 6 t i K a i i r i t c o v 5 -
^ o c o s
5 iK eo 6ai*
KaiOTTpayev K ai S i K a i o O a d a i *
5iK oO vTos
rrA cs
Ts
5 K a i t t I t o O S i
S v a r o v y p S i K E l o O a i laj
ESTa K ai
[io c o s
^ X iT r E iv
KVTa t i v ,
el 5 o r iv
5 Ik v to
35 SiKEv.
ir i iKcbv v
kvtos,
w ot
et^
t is
5i KpaCTav Crrr
tt aTcp y p ori
CTiov, SfAov.
15
/io to , V I, 236.
85
20
25
30
1137o
10
15
a 29.
85
1137 c
86
ko
K ai v S p E o c T f)v
A A
toT p e eiv K ai t
y i je iv
o t
c jti 5 e
T S K a io i v TO TO is o s p i t e o t i t c o v n r c o s y a O v , i x o u a i
5 CrrrepPoAfiv v t o t o i s k o I l X E U fiiv
to T s n v y p
o k
35
1137
10
XX
ir v T a p A r r -
5ic t o O t v Q p c o ir iv v la T iv .
riE pl 5 iTiEiKas K a i t o
ttieik oO s, tt c o s
e x e i )
Mv
86
10
Hemos de hablar ahora de la equidad y lo equitativo (iTneixc),
on. qu relacin est la equidad respecto de la justicia y lo equitativo
respecto de lo justo. En efecto, cuando se los considera, no aparecen
ni com o idnticos sin ms, ni com o pertenecientes a gneros distintos,
y unas veces alabamos lo equitativo y al hombre que lo es de m odo que
hasta cuando alabamos las otras virtudes trasladamos a ellas esta cali- 1137 b
ficacin en lugar de bueno, dando a roeixcTepov el sentido de
mejor, y otras veces, al razonar sobre ello, nos parece absurdo que lo
equitativo, siendo algo distinto de lo justo, sea laudable; porque, o lo
justo no es bueno, o lo equitativo no es justo, si es otra cosa; y si ambas
cosas son buenas, son lo mismo.
Eslas son, aproximadamente, las consideraciones que suscitan el
problema de lo equitativo. Todas tienen razn en cierto m odo y nin
guna est en contradiccin con las dems. Porque lo equitativo, si bien
es m ejor que una especie de justicia, es justo, y no es m ejor que lo
justo com o si se tratara de otro gnero. L o mismo es, por tanto, justo
y equitativo, y siendo ambos buenos, es m ejor lo equitativo. Lo que
ocasiona la dificultad es que lo equitativo es justo, pero no en el sen
tido de la ley, sino com o una rectificacin de la justicia legal. La causa
de ello es que toda ley es universal, y hay cosas que no se pueden tratar
rectamente de un m odo universal. En aquellos casos, pues, en que es
preciso hablar de un m odo universal, pero no es posible hacerlo recta
mente, la ley tom a en consideracin lo ms corriente, sin desconocer su
yerro. Y no por eso es menos recta, porque el yerro no est en la ley,
ni en el legislador, sino en la naturaleza de la cosa, puesto que tal es
desde luego la ndole de las cosas prcticas. Por tanto, cuando la ley se
87
6cv
e lire v
K8T
K o s , - r r a v p Q c o n a v o p io u , ^
TO y p a T i o v K a i t o u
Iv c o v
30
yp
SvoTov 6o9ai
A A e tte i 5 i t
koO A ou.
toO -
TT VTa K o r c v p o v e v a i , t i T rep i
vpov,
coaTE
o p c r r o u p ic r r o s K a i k o v c v
if'ri9 CT|iaTos
e o tiv ,
e C T ^ a s o K o S o M c ts l a o A p S i v o s K a v c b v
5eT.
irp s y p t
| ja ToO A60 U U E T a K iv e T a i K a i o O p v E i k o k c v , K a i t
9 i c 7 n a T T p s T T T p y iJ ia T a .
| jev o u v
aTi t
T i 5 K a i o v K a i t i v s P A t i o v S i K a o u , S f^ A o v .
tou
c a T iE p K a i T f)S
c r x fvf/r|-
ttie ik s , K a i
9 0 V E p v
5 ek
e x c o v t v v ia o v p o r jO v , T riEiK 's
O T I, K a i f| ^ t s ocuTT] iT ie iK e ia , S i K a i o a O v r ) t i s o O c a K a i o x
r p a t i j ^ 15 .
11
1138
a 10.
87
11
Si es posible ser injusto consigo mismo o no, resulta claro con lo
dicho. En efecto, una clase de acciones justas son las que se conforman
a cualquier virtud y estn prescritas por la ley; por ejemplo, la ley no
autoriza a smcidarse, y lo que no autoriza, lo prohbe. Por otro lado,
siempre quo uno hace dao a otro contra la ley, voluntariamente y
sin que el otro se lo haya hecho a l, obra injustamente; y lo hace volun
tariamente si sabe a quin y con qu; y el que, en un acceso de ira, se
degella voluntariamente, lo hace en contra de la recta razn, cosa que
la ley no permite, luego obra injustamente. Pero contra quin? No
es verdad que contra la ciudad, y no contra s mismo? Sufre, en efecto,
voluntariamente, pero nadie es objeto de un trato injusto voluntaria
mente. Por eso tambin la ciudad lo castiga, y se im pone cierta prdida
de derechos civiles al que intenta destruirse a si mismo, por conside
rarse que com ete una injusticia contra la ciudad.
Adems, en el sentido en que el que obra injustamente es slo in
justo y no enteramente malo, no es posible ser injusto consigo mismo
(este sentido es distinto del otro: el injusto es en cierto m odo malo
com o el cobarde, no en el sentido de que tiene la maldad total, de m odo
que tam poco a obrar injustamente lo hace con esa maldad total);
en efecto, seria entonces posible que uno mismo estuviera desposedo
de una cosa y la tuviera al mismo t ie m ^ , y esto es imposible, porque
lo justo y lo injusto requieren necesariamente ms de una persona.
Adpm5s la iriusticia tiene que ser voluntaria, y ser libremente elegida,
88
TrAeoaiv v y K f) E v a i t
Ik o O c ti v t e
S K a io v
Kai t
ccSikov.
K a i k i r p o a i p c r g c o s K a i -r r p T E p o v
25
30
35
1138 6
10
iJ ia
K ai
T r a xei
K ai
tto ie .
d S lK E o O a i.
I 't i
ti
yp
5 i t i
a T s 6 a O -
TTa0E K a i T a T v T n r o i c o v o 5 o k e S i K E v
T v , T a T t
e t)
KaTCt
otv
K vxa
IJlpOS S lK T l-
88
y tener la iniciativa, porque del que paga con la mism a moneda lo que
le hicieron no se piensa que obra inju stam ente; pero si se tra ta de uno
mismo, se sufre y se hace lo mismo a la vez. Adems, seria posible en
tonces ser tratado con inju sticia voluntariam ente. Aparte de todo esto,
nadie obra injustam ente sin com eter inju sticias particulares, y nadie
adultera con su propia m u jer, ni viola su propia casa, ni roba lo que le
pertenece.
E n general, la cuestin de la inju sticia contra uno mismo se resuelve
con la stin ci n que establecim os a propsito de ser tratad o con inju s
ticia voluntariam ente.
E s m anifiesto tam bin que las dos cosas son m alas, sufrir la in ju s
ticia y com eterla (en efecto, lo \ino consiste en tener menos y lo otro
en tener m s de lo intermedio, que es aqu como lo sano en la medi
cina y la buena form a en la gimnasia); con todo, es peor com eterla, por
que el com eter la inju sticia im plica vicio y es reprensible, y un vicio
que es o el com pleto y absoluto, o poco menos (ya que no toda accin
in ju sta voluntaria im plica inju sticia de carcter); m ientras que el ser
injustam ente tratad o no envuelve vicio n i in ju sticia. E n s mismo,
por consiguiente, el sufrir la inju sticia es menos malo, pero, accidental
m ente, nada impide que sea el m ayor m al. E sto , sin embargo, no inte- 1138 6
le sa a la teora, que considera la pleuritis como una enfermedad ms
grave que un tropezn, aunque podra darse el caso de que ste resul
ta ra m s n a v e por accidente, si por tropezar uno cayera, y por caer
fuera cogido por el enemigo o muriera.
M et^ricam ente, y por sem ejanza, puede hablarse, no de una ju s
ticia de uno para consigo mismo, sino de luia ju sticia entre ciertas par
tes de uno, no cualquier ju sticia, sino la del am o o la dom stica, pues
en esa relacin est la parte racional del ^ m a respecto de la irracional;
y es precisam ente cuando se m ira a esas partes cuando parece que es
posible la inju sticia consigo mismo, porque esas partes pueden su&ir
algo contra sus propios deseos, y, por ta n to , parece que tam bin ellas
tienen entre si una ju sticia como la que existe entre gobernante y go
bernado.
Queden, pues, definidas de esta m anera la ju sticia y las dems vir
tudes morales.
z.
20
25
30
1139 o
10
Ette 5e Tuyxctvoiaev TTpTepov EpriKTes o t i 5e t laaov aipea6ai, nq tt]u OttepPoAtiv ^riS tt^v XAenfiiv, t 6 5e
nCTOV cTTlu cs A yos p6s yEi, t o t o 5iAco|ji6v. v
TTaais ytp Tais elpimvais e^eci, KctOcoTEp Kai tt tv ACOV, EOTl TIS aKOTTS TTpOS V Cir0(3AlTC0V TV Ayov EXCOV
ETTlTElVEl Kai VqaiV, Ka TIS OTlV 6pOS TCV tlEaOTTTCOV, &S
tiETa^Cf (panEv Evai ts CnrEpPpAfs Kai tt)s X?VEifEcos, oaas
kotc t v pOv yov. cTTi 5 t 6 ^ ev eIttev oOtcos XriOs
tjiv, o06ev 5 e aa9s' Kai y p v Tais &XAais itiiieAEais,
nrepi aras oxiv Tricnt^iJiri, t o O t X^ds l^v sIirEv, 6 ti oOte
TrAeco oOre An-roo 5ei ttoveIv o05 ^qtduMEv, \ tc iJiaa
Kai cbs p6s A yos' to O to 5 lavov ixcov v tis o5v
ocv elSeri irAov, olov uoTa 5ei TrpocTppECTdai irps t crona,
E TIS EireiEV 6 ti a a f larpiKj keAeOei ko cbs toO ttiv i x v.
5i 5 eT Kai trepi Tas tts vf'uxjs
Hvov Ari0css elvai
to O t epriiJivov, Kai Sicopianvov t s crriv 6p0>s
y o s Kai ToCrrou t s Spos^ T s 5fj Tfjs '+v;xfS cperas 5isApiEvoi t o s iJiv elvoi toO
f|9ous 89api6V Ts 5 tts 5iavolas. TOpi piEV oOv tcv fi6iKv 5iEAriXO0anev, irepi 5 t w v Aoittcov, iTEpi ^^uxts TrpcTov ETTVTES, XycopEv oOtcos- TTpTEpov |iv oOv x^il 50
Evai lipT) Tfjs '+'vxns T TE Ayov 1x0'^
ccA oyov vOv
5 TTEpi TOO X yov ixOVTOS TV aTV TpTTOV SiaipEToV
Kai TTOKEaOco 50o tc Ayov Ixo^Ta, v iJiv
0copoO|jiV
Tt TOioTa TCV vTCOv ccov a tpxcci IJi) v5xovTai aAAco;
Sx^iv, 6V 5 <|) TC v5Ex|ji6va' irps ycp tc tc^ yvEi m p o
Kai tv Tfjs S^uxfis liopcov Irepov Tcp yvei t irps KCTEpov ir9UKS, ElTEp Ka0 pOlTTlT Tiva Kai olKglTTlTa f,
yvcais Orrpxei aOroIs. AeycrQco 5 toOtcov t iiv inorriiJioviKv t 5 AoyioriK v t ycp pouAEOEo^ai Kai Ao-
L ibro VI
1
Puesto que hemos dicho que se debe elegir el trmino medio y no ei
exceso ni el defecto, y que el trmino medio es lo que dice la recta
razn, analicemos esto. En todas las disposiciones morales de que hemos
hablado, as com o en las dems, hay un blanco mirando al cual pone
en tensin o afloja su actividad el que posee la regla justa, y hay un
cierto limite de los trminos medios que decim os se encuentran entre
el exceso y el defecto y son conform e a la recta razn. Esta afirmacin
es, sin duda, verdadera, pero no es clara, ya que tambin, tratndose
de otras ocupaciones de las que hay ciencia, puede decirse con verdad
que no se debe intensificar ni aflojar el esfuerzo ms ni menos de lo
debido, sino un trmino medio, y com o lo prescribe la regla justa. Pero
si slo se tuviera esto, no se sabra ms por ello; por ejemplo, no sabra
mos qu clase de remedios debemos aplicar a nuestro cuerpo si alguien
nos dijera que los que aconseja la medicina y com o lo dice el que la
posee. Por eso tambin, cuando se trata de las disposiciones del alma,
no basta con que sea verdad lo que hemos dicho, sino que hay que defi
nir adems cul es la recta razn o regla y cul su limite.
Al analizar las virtudes del alma dijim os que unas eran propias del
carcter y otras del intelecto. Las morales, las hemos estudiado; de las
dems vamos a tratar ahora, despus de hablar del alma. Dijimos
antes que el alma tiene dos partes; la racional y la irracional; ahora
hemos de dividir de la misma manera la racional. Dem os por sentado
que son dos las partes racionales: una, aquella con la cual contempla
mos la clase de entes cuyos principios no pueden ser de otra manera,
y otra con que contemplamos los que tienen esa posibilidad; porque
correspondindose con objetos de distinto gnero, las partes del alma
que naturalmente se corresponden con cada uno son tambin de dis
tinto gnero, ya que es por cierta semejanza y parentesco con ellos
por lo que los pueden conocer. Llamemos a la primera, la cientfica,
90
25
co t
s i r s i S f i f] rjSiK T i p e r f i
i r p c a i p e r i K i ^ , f)
K a i v f/E u S o s ( t o O t o
T oO
y p
eo ti
ttovts 5 ia -
5 T r p a K T iK o O K a i S t q y o j i T i K o O
t
p^Et t ^
A i-
oCiv
6ev f| k v t ic t is <3cAA o x o ; iv E K a irpoaipaco5 5 p E ^ i s K a i Ayos iv E K t i v o s . 5t oOx ccveu
voO K a i Siavoas o Ot ocvev f | 6 iK f js crriv efeo o s f) T rpoap EC T iS'
sCm-pafa y p K a i t vovrov v i r p ^ E i v E U 5iavotas K a i
35 f 6 o v / s o O k Sc t t iv . S i v o i a 5 a T i oOOv kive, AA f ) iv E K
1139 6 T o u K a i T rp a K T iK i^ aOrri y p K a i T f j j T ro iT )T iK fs p x E r v e K a y p TO U t t o ie T T r a s iroicov, K a i o T o ? rrAcos (AA
rrps T I K a i t i v s ) t ir o i r iT v , AA t T r p a K T v f) yp
Errpa^a t A o s , f) 5 pEfis t o t o u . 5i f| pEKTiKs vous r)
5 TrpoapEais f| pE^is Siovotjtiki, Kai f) Toiarri px^l vOpcoT ro s.
o K EO Ti 5e rrpoaipETv o5v yEyovs, olov o S es
iTpoaipETai 'lA iov ir7ropr|Kvar o5e y p pouAEETai irEpi
ToO yEyovTOS AA itEpi t o G ectoijievou Kai evSexoijievou, t
5e yEyovs o k v5X6Tai (jif) yEvaOar 5i pOcos AyOcov
30
p6^.
irp ^ E C o s
p x f l T T p o a p E a is
10
(ji v o O y p o t o K a i Q e s c r r E p a K E T a i,
y v T j T a t t o ie v a o - tv T rE T rp o y iJ i v a .
1139
6 13.
Xi)9e6ei L*' T .
ijiev
90
Tres cosas son en el alma las que rigen la accin y la verdad: la sen
sacin, el entendimiento y el deseo. D e ellas la sensacin no es principio
de accin alguna, y esto resulta claro por el hecho de que los animales
tienen sensacin, pero no participan de accin. L o que en el pensamiento
son la afirm acin y la negacin, son en el deseo la persecucin y la
huida; de modo que, puesto que la virtud m oral es una disposicin
relativa a la eleccin y la eleccin es un deseo deliberado, el razona
miento tiene que ser verdadero y el deseo recto para que la eleccin sea
buena, y tiene que ser lo m ism o lo que la razn diga y lo que el deseo
persiga. E s ta clase de entendim iento y de verdad es prctica. D el enten
dimiento teortico y no prctico ni creador, el bien y el m al son, res
pectivam ente, la verdad y la falsedad (paes en esto consiste la opera
cin de todo lo intelectual), m ientras que el bien de la parte intelectual
pero prctica es la verdad que est de acuerdo con el deseo recto.
E l principio de la accin aquello de donde parte el movimiento,
no el fin que persigue es la eleccin, y el de la eleccin el deseo y la
eleccin orientada a un fin . P or eso ni sin entendim iento y reflexin,
ni sin disposicin m oral hay eleccin. L a reflexin de por si no pone
nada en movimiento, sino la reflexin orientada a un fin y prctica;
sta, en'efecto, gobierna incluso al entendim iento creador, porque todo 1139 l
el que hace una cosa, la hace con vistas a algo, y la cosa hecha no es
fin absolutam ente hablando (si bien es un fin relativo y de algo), sino
la accin misma, porque es el hacer bien las cosas lo que es fin , y eso es
el ob jeto del deseo. P o r eso la eleccin es o inteligencia deseosa o deseo
inteligente, y esta clase de principio es el hom bre. N ada que haya ocu
rrido ya es ob jeto de eleccin, por ejem plo, nadie elige que T roya haya
sido saqueada; porque tam poco se_ delibera sobre lo pasado, sino sobre
lo futuro y posible, y lo pasado no puede no haber ocurrido; por eso
dice bien Agatn:
D e esto s h se ve priva d o hasta D io s :
de poder hacer qtie n o se h a ya prod ucido lo que ya est hechor
(1).
(1)
Fragmento 5. Es una gnme que aparece en muchas formas en diversos
autores (cf. Bumet, ed. cit.).
91
|ji 9 0 T p c o v
5 fi
T cov
v o r iT iK c o v
iio p c o v
d cA iO E ia
Ip y ov .
A p ^ |iE V O l
oO v
QCVCOeEV TTEpi
ECTTCO 5 r ] o s A T |9 ei q
t t v t e t v
d c p iO n v
a i s CTocpa v o u s '
SECJai.
OTCOV
v fu x H
T o O ra 5
ir A lV
AyCO|JlEV.
K o r r a p v a i f | rro c p c v a i,
ctt
x x v r i T r ia T i^ n r i 9 p v r |-
i r i a T i n r i ti v o O v
o riv ,
v t e OOev
cpocvEpv,
eI
5e
20 Kpi(3oAoya6ai Kai
KoAou0ETv xas ^oitrio-iv. irdcvTs yp OrroAaiipvotJiEv, 6 TrioTtuEda, tiriS vSxECjOai AAcds EX^iv Tc 5 EvSEXtJiEva SAAcos, 6to v eco toO ECOpEV
yvriTai, Aai/OtvEi eI ?otiv ti pi.
vtyKTis apa lo r l t
TTicTTTiTv. tSSiov pa' Tc yp
tvcyKris vTa arAcos
25 TrvTO Sia, tA 5 <5t5ia dcyvriTa koI :q>6opTa. Iti 5i5aKTTi rraaa Tricrnijr| SokeT eIvoi, Kai t TricnTiTv pa0r)Tv.
K TrpoyivcoaKoiJivoov 5 irctaa 5i5aaKaAa, coTTEp Koi v
Tos vaAuTiKos AyoiJEV fi iiv ytp 8i Traycoyfjs,
5
CTuAAoyiCTpcp. f) (Jiv 5f| hraycoyf) cpxi^
^al to Ka30 6Aou, 5 auAAoyiaps k tc6v koOAou. etalv pa p Xai f dbv auAAoyiaps, E>v ok Ictti auAAoyiaiJis uaycoyf) pa. i\ nv po iTTicnVmTi crriv i^is (5cTro5EiKTiK/|,
Kai Sera AAa TrpoaSiopijpOa v tos vaAuTiKoTs' tov yp
TICOS ttictteOi;! Kai yvcbpinoi aOrcp cSaiv al pxa, TroroTai*
33 E y p iJifi iJiSAAov toO auiJnrepaiJiaTOS, Kor crupipEpriKs
E^El T^V iTTlOTI^HriV. TTEpi piv oOv TTiaTl^riS 51C0PCT6C TV
TpTTOV TOOt OV.
4
ToO 5 vSEXonvou SAAcos
ttoititv Kai
1140 a
TrpaKTv ETEpov 5 ori Troriais Kai Trpa^is (TricrtroiiEV 5
TTEpi aTCov Kai TOS fcoTepiKOs Ayois) cctte Kai ) iJiET
Ayou i^lS TTpaKTlKI*] ETEpV CTTl TS |JlT AyOU TTOITITIKTS
E^ECos.
5i o5 TT6pixTai Cnr AAi^Acov oute yp
f) TTp^is TTOTiais oOts
TTOricyis Tipa^s oriv.
tte
5 n oKo5o|jiiKfi Txvri ts oti Kai OTTEp ^is tis Mera
Ayou TTOiriTiKi^, Kai oOSEjia oOte Txvrj orriv t^tis o het
Ayou TTOITITIKI i^lS iOTV, OTE TOlCxCnT) fl oO TXVT], TaO-
)t
Entre las cosas que pueden ser de otra manera estn lo que es 1140 a
objeto de produccin y lo que es objeto de accin o actuacin, y una
cosa es la produccin y otra la accin (podemos remitirnos a propsito
de ellas incluso a los tratados esotricos); de m odo que tambin la
disposicin racional apropiada para la accin es cosa distinta de la dis
posicin racional para la produccin. Por tanto, tam poco se incluyen
la una a la otra; en efecto, ni la accin es produccin, ni la produccin
es accin. Ahora bien, puesto que la construccin es una tcnica y es
(2)
(3)
Anlticoa Posteriores, 71 a 1.
Cf. m 71 b 28 ss.
92
rEpi 5 CPPOVICTECOS OTCOS OCV A^OltlEV, ECpi^CTOVTES Tvas Ayo|jiv toOs 9 povnous. SokeT 5i^ 9 povnou Elvai t
25 5vac70ai KaAcos |3ouAECTaCT0ai iTEpi t o aTCO ycx6c Kai
CTU|Ji9 povTa, o KaT lipos, olov -rroTa rrps uyEiav, irpg
iax^v, AA Trola Trps t ed jfjv oAcog. ariiJiEov 5 5ri Kai
ToOs TTEp TI 9 pov(Jious AyojjiEv, tcxv Trps xAos t i cnrou5aov gi5 AoyiacovTai, <J>v iiVj cm Txvr|. coctte Kai Acos v
30 T| 9pVl|Jl0S pOUAgUTlKj.
pOUAEETai 5 O0eS TTEpi TCOV
SuvTCov AAcos
o5e tv laf) v5Exo|jvcov cxTcp
Trpot^ai. cctt ETrep tri<TTiiJir| ijev ijet Tros^Ecos, <2>v 5
ai pxai lv5xovTai AAcos
totcov
aTiv rr5ei^iS (TrvTa y p v5EXETai Kai AAcos
1140 6 pouAEcraa6ai TTEpi tcov
vyKrjS vtojv, ok v eti f)
9 pvriais Tricrr-nur) o5 Txvr), 7n<rri|jir| ijlev ti vBxETai
t TrpaKTv AAcos
AAo t yvos irp^Ecos Kai TTOiT^CTEcos. AgTOTai pa aTTiv Evai e^iv dAri6f
5 tJlET Ayou TrpaKTlKT)V TTEpi T vOpcTTCp yCxQ Kai KOCK.
TTIS IJIEV y p TTOll^CTEOOS ETEpOV TO TAoS, TS 5e TTp^ECOS OK
v ET)- Ecrri y p oOtti r ETrpa^a tAos- 5 i toO to FlEpiKAa Kai T o s toio tou s 9 poviJious oiijiEOa Evai, t i T aTos yoc0 Kai T tos \^pcTTOis S vavT ai OECopEv Evai
10 5e toiotous TiyoiiE^a tos okovohikos Kai tos t t o A it iKosI'vOev Kai Ti]v a co 9poovT|v totco rrpoCTCcyopEoiJiEV
1140
15.
92
Fragmento 6.
93
TCp
v jjio c T i,
T o io n ir r iv
cs
c r c p jo u c T a u
C r rr A r u fd v .
o 5 5 ia o T p q )E i t
15
5 O p 9 (S
oO
t ^ A x a s -rrep l t
^ v y c p p x a i t c o v T rp a K T C o v t
5 ie 9 a p p i v c 3
5 i
n -p r T E iV
aw ^E i
r )5 o v fiv
fj
t^ v
f 5 u K a i ? i 7 r r | p v , o o v t i t
e x E i t] o O k
o 0 5 5 e v t o O t o
9 pvr|C T iv.
T f)v
y tp
x p iy c o v o v
T rp a K T v.
oCf I v e k o t c i r p a i c r -
A tttiv
eQ s o
v e k e v o S 5 i t t o v 3 6
c p a v e T a i
a p E a a i
I c jT i y t p r| K a K a tpQ apT iK T i p x s .
ai
tw
p /i,
tt cv tc
ko
w c t t dcvcyKT)
TTEpi Tt v O p c -
m v o y c c O c T rp a K T iK t^ v .
A A t iif)v t x v t i s
9 p o v r ia E c o s 5 o O k I o t i v
k o I v ji v t x v t ;)
ijiv I o t i v
d p E T i^ ,
Ik cJ jv i i o p T t -
9 povi^cT 6co s
5 o O k ICJTIV.
'E i r e i 5 j rrio T i^ p n i r e p l
K a l Tv f cv yK T is
vtcov ,
tw v
K a S A o u o r l v C nrA tm /is
e l a l 5 p x o l Tdv <5nTo5iKT5v
K a l t r o T is Tricnf||JiT]s ( l i r r t A y o v y p
p x f j s ToO T r io n iT o O
9 p v T ia is
o Ot
o Ot e
rx v rj
o < t 6
T nev ycp h r io r t i T v d n ro 5 e iK T 6 v , a ! 5 T u y x * -
eI 5 fi
os
AAcos ix ^ * v , r r ia voOs, t o t c o v t v
(Ayco 5 Tpa 9 p v r | (n v m c m ^ -
Ti'iiJiTi K al 9 p v T ia ls
T p i v
ori
(jiri5v v S x e r a i
IJiriv a o 9 a v ) , AelTTerai
7
T fjv 5 a o
9 a v
K al a o 9 a K al
e lv a i
voOv s v a i
t w v dcpxw v.
? v t s T a i s T x v a i j t o T s K pipE dT C TO is t c s
T x v a s d cT T oS lS on ev, o t o v O E iB a v A i O o u p y v CJ09 V K a l
F o -
10 AOkAeitov vSpiavTOTToiv, vTauOa nv oOv o09v &AAo ot|pialvovTES Tiv a o 9 av f| ti pET) tx^tis o r v Evai 5 t i vas a o9o0 s olpiEa Acos oO Koa ^pog o05 aAAo t i c t o 90.S, (KJTTp 'OnTlpS 9T10-IV kv T ^ MapyTT)
1141
a 25.
t i Bywaten t6 codd.
93
94
O t CtAAcOS T I CT09V.
cocTTe Sfov OTi KpipeCTTrri u todv TTiCTTriiiv Eri f) cto 9 a. 5e apa tv aoipov la) tivov tc k t q v pxv ei5vai, A A Kai Trepi to s cpxs Atifiseiv. coctt er) dv f|
ao9a voOs Kai iTnCTTfmt), coorrep K9aAfiv s'xouoa TTicjTi^iJ'n
20 TCOV TimCOTtTCOV.
25
30
1141 b
10
94
95
15 5e Kai TQ kcx6 iKaora yvcopjEiv TrpaKTiK) yp, f| 5 Trp3:Trepi Tt KOC0 iKaora. 5i K a i vioi ok e S t e s rpcov
eiSTCov irpaKTiKcbTEpoi, Kai 8V Tois aAAois o epnreipor ei
ycp eSeti o t i t c KO9 a enrETn-a Kpa Kai yiEiv, iroia 5
Koucpa dcyvooT, oO t t o i t c t e i yeiav, XA e S c o s 6 t i t o pv20 Oeio [Kocpa Kai] yiEivo iroifiCTEi iJiSAAov. f) 5 cppvTiais
TrpaKTiki- oSoTE SeI pcpco Ixeiv, fj TaCrrr|v nocAAov. et) 5
8 ccv T i s Kai vToOOa pxiTEKTOviKi^. EaTi 5 Kai t) ttoAitiK\ Kai f) 9 pvTiCTis ) aTT} HEV i^is, T nUTOi Evai o toO tv
aCrras. ts S irEpi ttAiv q tJiv cbs pxiTEKTOViKTi 9 pvT|25 CTIS VOtJloOeTlKI^,
5 obj TOt Ka6 KaCTTO T KOlVV
VOtJia, T T o A iT iK i^ ' a T T i 5 i r p a K T i K 'n Kai PouAeutikti t y p
ifi*l9 io'iJia TrpoKTv cog t laxaTOv. 5i TroAiTEecrOai t o T o u s livov Ayouaiv pivoi y p Trp TTouaiv o\5roi cctttep
o xeipoTxvai. 5oke 5 Kai 9 pvT]ais ijiAiot Elvai | TTEpl
30 aCrrv Kai iva" Kai ixE i aOrn t k o iv v vopia, 9pvT]CTis*
ekeIvcov 5 fi piv o lK o v o u a f\ 5 v o j j i o 0 E a a
5 ttoAitiki^,
Kai TaTTis fi liv Pou Aeutik^ f| 5 i 5iKaaTiKi^. EI5os jjiv
oCfv TI ocv ET) yvcboecos T oO t^ ESvar tAA Ixei 5 ia9 opcv
1142 a TTOAAl'jV
9 p vi|Jios
KO 5 o KEI T TTEpl
o Ot
V E5cbs K ai 5lOTpipcOV
E v a i, o l 5 t t o A i t i k o iro A u T rp y iJio v E S -
5 i
E p i-
it j5 t is
ttA ov ...
'^pi6(ii^evov K** F:
seclus. Bywater.
95
cer tam bin lo particular, porque es prctica y la accin tiene que ver
con lo particular. P or esta razn tam bin algunos, sin saber, son ms
prcticos que otros que saben, sobre todo los que tienen experiencia;
as si m o sabe que las carnes ligeras son digestivas y sanas, pero no
sabe cules son ligeras, no producir la salud, sino m s bien el que sepa
que las carnes de ave son ligeras y sanas. L a prudencia es prctica,
de modo que se deben poseer am bas, o preferentem ente la prudencia.
Pero tam bin por lo que a ella se refiere debera haber una fundamentacin.
8
L a poltica y la prudencia coinciden en cuanto a la disposicin, pero,
sin embargo, su ausencia no es la m ism a. Cuando la prudencia se aplica
a la ciudad, la que es, por asi decirlo, fundam ental es la prudencia legis
lativa, y la que por as decirlo tiene por o b jeto lo particular, lleva el
nombre comn, poltica. E s ta es prctica y deliberativa; en efecto, el
decreto es lo prctico en extrem o; por eso slo de los que se ocupan en
sta se dice que hacen poltica, pues ellos son los nicos que actan a
la manera de los obreros manuales.
Pero la prudencia parece referirse sobre todo a imo mismo y al indi
viduo, y sta es la form a que lleva el nom bre comn, prudencia; las
dems se llam an econom a, legislacin y poltica, y a deliberativa, ya
judicial. H abra, por tan to, una form a de conocim iento consistente en
saber lo que a imo le interesa (aunque es m uy diferente), y parece que
el que sabe lo que le concierne y act a cm consecuencia es prudente, 1142 a
m ientras que a los polticos se los considera entrom etidos. P or eso dice
Eurpides:
'
(6)
96
15 o T i K a i T c o v
na
ko6
E K a o r i c r r i v f ] c p p v T ia is , 5 y v E T a i y v c p i -
i n iT E ip a s , v o s 5 liJiT re ip o s
ok
I c t t iv
-irA fS o s y p
v T K CTK^^aiTO,
5it T 5ri tJiaeriiJiaTiKs piev ir a s y v o iT d v , aocps 5 f| q>uX p V O U TTOIE TT]V u T T E ip O V
CTiKs o O .
20 ) ( a i
TTE KOI T O t
f | o T i x a n v 5 i 9 a ip c re c s i c m v , t c o v 5 a i p -
(JiT rE ipas'
K at t c
jiev o v t t i o t e o u c t i v o v o i
A y o u a iv , tc o v 5 s t t e o tiv o k a S rjA o v ;
'ti f) t J ia p T a f |
S e l 5 A a ^ e v K a i ir e p l e ^ o v A a s
T o r i , TTTepov TTicm^iJiri t i ?
yv o s.
S ^ a f| e c rro x ic x f| A A o t i
TriOT^iiJiri (jiv 5 f i o k ? c m v
o y p jr jT o O a i Trepi
96
97
cT T iv f) e p o u A t a p o u A f s '
5 i f) p o u A f i ;^r|TTiTsa i r p c o T O v t
C Tup 9 p o v t r p s t
tAos,
o O f) 9 p v T i a i s A r i 6 f i s
/ttAt)-
f S OTIV.
"E o t i 5 Kai r| aOvsaiS Kai f) EOauvsaa, ko 9 &5 XyopiEV
CTUVEToOs Kai eO ctW T O U S , o 0 9 AcOS T aT iriCTTI^ piT) f|
50^1] ( tTCVTES yocp ocv fjCTOV CTUVETO) oOtE Tl$ JJla TCV Korcc
IJipos TTiOTTiiJicov, oov f) toTpiKr) TTEpi ytEivcv, f) yecopeTpot TTspi McyeOrj- o Ot s y p m p i tcov ei vtcov Kai aKivq5 TCOV fj CTveas oT iv o Ot s irspi tcov y iy v o n v c o v t o u o Ov ,
AAt TTEpi C)V TTCpTO-ElEV OV Tl$ KO (30uAEaaiT0. 5l TTEpi
T aTc Msv tt 9 povTai Icrrv, o Ok I o t i 5 t o Ot <rvats
Kai 9pvTiais. rj piv y p 9 pvr)ais TTiTaKTiKi cttiv t
y p 5e TTpTTEiv f| iJii, t TA05 cxrris cttv ti 5 otvectis
10 KptTtKT) IJlVOV. TOT yp OVVECTIS Kai ECTUVECTa Kai <TUVEToi Kai EcrvETOt.
lo T i 5 oTE T ix^*^ t ^v 9 pvTiaiv
10
1143 o
o Ote t
1143
piav6viv A-
minado. Por otra parte, tam poco es posible la buena deliberacin sin
razonamiento. Luego tiene que consistir en la rectitud del discurso;
sta, en efecto, no es todava afirmacin, y mientras que ]a opinin
no es indagacin, sino ya una especie de afirmacin, el que delibera,
tanto si delibera bien com o si lo hace mal. indaga y calcula,
Pero la buena deliberacin es una especie de rectitud de la delibe
racin, por tanto, hay que averiguar primero qu es y sobre qu versa
la deliberacin. Dado que la rectitud tiene muchos sentidos, es claro
que no se trata de cualquiera, porque el incontinente y el malo alcan
zarn con el razonamiento lo que se proponen, si son hbiles, de modo
que su deliberacin habr sido recta en ese sentido, pero lo que han
logrado con ella, un gran mal, y se considera que es un bien el haber
deliberado bien, puesto que es a esta clase de rectitud en la delibera
cin a la que se da el nombre de buena deliberacin, a la que alcanza
o logra un bien. Pero tambin es posible alcanzarlo mediante un razo
namiento falso, y alcanzar lo que se debe hacer, pero no por los
medios debidos, sino por un trmino medio falso; de m odo que no
ser buena deliberacin sta en virtud de la cual se alcanza ciertamente
lo que se debe, pero no por el camino debido. Es posible, adems, que
uno lo alcance deliberando durante mucho tiempo y otro rpidamente;
por consiguiente, tam poco la primera ser una buena deliberacin,
sino que la rectitud consiste en una conformidad con lo conveniente,
tanto por lo que se refiere al objeto de la deliberacin, com o al modo y
al tiempo. Tambin se puede hablar de buena deliberacin en sentido
absoluto y respecto de un fia determinado; buena deliberacin abso
lutamente hablando es la que se endereza al fin, sin ms; y una buena
deliberacin determinada es la que se endereza a un fin determinado.
Por tanto, si el deliberar bien es propio de los prudentes, la buena deli
beracin consistir en una rectitud conform e a lo conveniente para el
fin aprehendido por la verdadera prudencia.
10
E l entendimiento, y el buen entendimiento, en virtud de los cuales
decimos que los hombres son inteligentes o estn dotados de buena 1143 a
inteligencia, no son n absoluto lo mismo que la ciencia o la opinin
(en este caso, todos serian inteligentes), ni son tam poco una de las cien
cias particulares, com o la medicina sobre lo concerniente a la salud o
la geometra sobre las magnitudes, porque el entendimiento no se
aplica a lo que es siempre e inmvil, ni lo que de un m odo u otro
llega a ser, sino a lo que puede presentar dificultades y ser objeto de
deliberacin. Por tanto, se aplica a lo mismo que la prudencia, pero
no son lo mismo entendimiento y prudencia. E n efecto, la prudencia
es normativa: qu se debe hacer o no, tal es el fin que se propone;
mientras que el entendimiento es slo discriminativo, pues son lo misma
98
20
-rrt6iKO 5 e o t
(paiJiEV y v c i i t i v , f) t o
Tv y p ETTieiKT l a A ic r r
5 -
K a i TTiEiKss T
IJiri y v c o p r )
K p i a i s p O f).
9a|jiEV
C T u y y v c u T iv .
K p iT iK ii
ct
to
c t iie T o v
E v a i cruyyucotJioviKv,
p i'
e t t ie i k o s
fi 5 e c j u y y v c p 6 f i 5 f)
to
A r)6 o 0 s.
25
Ect
S e T r a a a i a i e ^ e is E A y c o s e s T a T T E v o u a a r
yotJiEV y p
T o s a ToO s
T n 9 p o v T s yv H T)v
9 p o v ii J i o u s K a i a u v E T o s .
E x e iv
( jc o v
K ai vov
e tt
f)5T i
K ai
i r a a a i y p a i 5 u v | j i s a u T a i t c o v
ia )^ cT O v E a i K a i t c o v K a 0 E K a o T O V
30 EvQ l TTEpi
A -
y v c o ia r iv K a i c j v e c t i v K a i 9pvr|C T iv K a i v o u v
K a i v
tc K p iT iK s
cbv 9 p v i ( i o s , a u v E T o j K a i yvc|jicov f| a u y y v c -
T yp
liT iE iK f K O iv TCOV y o 6 c o v u v T C o v
T c p T T ps A A o v .
lo T i 5 t c o v
Tcov T T a v T a T T rp a K T '
K ai y p
c t t v v
E K acT T a K a i t c o v
koc6
9 p v in o v
tv
crx-
5eT y i v o o -
35 T a 5 l a x o r r a .
K a i v o O s t c v o -x rc o v t t |a9 T Epa-
(jiv K a T T s
K a i irpcTCOV, 5
ev t o
ax T C ov voO s o t
t t o S eI^ e is
Ts T rp a K T iK a T s
X o tJ i v o u K a i T f j s T p a s irpOTCTEcosK a a h -a r
5
e k t c o v kcx6
9 ctei
avECTiv K a i v o u v .
k i v t t c o v op cov
ax T O U K ai
p xoci y p
'K a c r r a y p T
k o Q A o v
tc v
to u
K ai
K ai o
5 i K ai
to
ev 5 e-
O o /
ev e -
o iv
to tco v
9 u a iK
5oke
CT0 9 0 S n v o 5 e 5 , yvciJiT|v 5 I x ^ i v K a i
a rjtJiE o v 5 t i K a i T a i s f ) A i K a is o i [ ji 9 a
K o A o u 6 E lv , K a i t S e f| f iA i K ia v o u v i x ^ i K a i y v c iJiT iv , c s T f)S
9 0-EC0S
10
a iT a s
o a r is .
[5 i
K ai
p x il
K ai te A o s
TOTCOV y p a i T ro S E l^ E is k o m p i t o t c o v . ]
9.
voO g-
ek
ocrre B e ! i r p o a -
Sii) 11. ToTuv alieno loco posita videntur Bywater. || 14. ip6;
L: pjcq K*' M' r . II 19. eetopel L T. |1 2 8. Berov L'> T.
98
99
Xeiv Tv
v a T T o S e K T O is 9 a a i K a i 5 ^ a i s o x ? i t t o v
15
12
25
30
35
1144 o
10
9pov|icov
x a s
t c v T r o S s ^ e c o v
20
f)
1144
a 26.
99
12
Podra uno preguntarse a propsito de ellas cul es su utilidad,
puesto que la sabidura no considera nada de lo que puede hacer feliz
al hombre, y la prudencia, si bien tiene esto, para qu es necesaria? Si
la prudencia tiene por objeto lo que es justo, honioso y bueno para el
hombre, y esto es lo que es propio del hombre bueno hacer, el conocer
estas cosas no nos har ms capaces de practicarlas si las virtudes
son efectivamente disposiciones, lo mismo que tam poco nos sirve de
nada conocer lo sano y lo saludable en el sentido, no de lo que produce
la salud, sino de lo que es consecuencia de una disposicin sana; en
efecto, no somos en m odo alguno ms capaces de practicarlo por el hecho
de poseer la ciencia mdica y la gimnstica. Si por otra parte no debe
decirse que el hombre prudente lo es para eso, sino para llegar a ser
bueno, la prudencia no servir de nada a los que ya son buenos, pero
tam poco a los que no la tienen. Porque lo mismo dar que la tengan ellos
o que obedezcan a los que la tienen, y sera suficiente para nosotros
que nos comportramos com o cuando se trata de la salud: aunque
queremos estar sanos, no por eso aprendemos la medicina. Adems de
esto, podra parecer absxirdo que, siendo inferior a la sabidura, tuviera
primaca^ sobre ella, porque lo que hace, manda y ordena sobre lo
hecho.
De estas cuestiones, pues, hemos de hablar. Ahora no hemos hecho
sino proponerlas.
En primer lugar, digamos que estas disposiciones son necesaria- 114
mente elegibles por si mismas por ser cada una de ellas la virtud de
una parte del alma, aun en el caso de que no produzcan nada ninguna
de ellas. En segundo lugar, de hecho producen algo, no com o la medi
cina produce la salud, sino com o la produce la salud misma: de igual
modo produce la sabidura felicidad; en efecto, com o es una parte de
la virtud total, hace feliz al hombre con su posesin y su ejercicio.
Adems, el hombre lleva a cabo su obra mediante la prudencia y
la virtud moral, porque la virtud hace recto el fin propuesto y la pru
dencia los medios que a l conducen. La cuarta parte del alma, la nu
tritiva, no tiene Arirtud de esta clase, pues no hay nada que est en su
poder hacer o no hacer.
En cuanto a que la prudencia en nada nos capacitar ms para la
100
9p v in o v
cctte 90VEpv 5 t i B O v o to v
e lv a i p) v T a y a d v .
Z k e ttt o v 5fi ir A iv Kai
100
13
101
E oO ai
ia x u p c o s
ocv 5 A p - i ]
5 i
t )
voO v, e v
tc
o v fiv ,
o O a a t t e c r r a i K u p c o s p e T iis
^ a c T T iT o O
5 O
ou rco
T rp T T E iv 5 ioc 9 p r
jo T E
vT oO O a-
K a O -rrep t t t o
k o c 9 p v riC T is,
E O T iv E S r), B e i v t t i s
ETT T O O f| 0 lK o O 5 O a T , T
K ai
f] 5 e ^ i s ^ o o c
So
o tco
K ai
p a , K a i TOTCOV f i K u p a o y v E T a i a v E U 9 p o v i a E c o s -
S i iT E p
20
tiEv p Q c o s SlTEi T ) 5 f ) i J i p T a v e v
c te is
co e to
e v a i
ir a a s
tccs
VEU 9 p o v i C T c o s , K a c s
TTVTES, T a V
pE T as,
lA s y E V .
oti
hev ycp 9 p o v n -
-n i j p T a v E V ,
a r )H E o v 5 -
oti
oO k
e t t v t e s K a i T rp s
e c tti, tt^ v K O T a t v
5 KOTt T T iv 9 p v T i a i v .
p66v A y o v
piE Tapfjvai.
l a iK p v
E^IV
pQ s
l o K a a i S f i la a v T E E o ^ a i r c o s n r a v -
25 TES Ti r| T o io r r i e^is p E n ^ c tt v , f) K o r t ^ v
5eI 5
K ai ycp v v
e o ti y p
9 p v r )a iv .
t) k o t c t v
nvov
p 6 v X y o v , A A f) ietc t o O p o O X y o u e^ is p E T i e c t t i v
p 6 s 5 A y o s TTEpi t c 5 v t o i o t c o v f )
K p n r is
piEv oC n ; A y o u s T a s p E T c t s
9 pvqCT$ e o t i v .
< ^ e to E v ai
30 y p e l v a t u a a s ) , fin s T s 5 e p e t o A y o u .
2co-
( iT io T iia a s
S fA o v o O v I k tc o v
9 p v i(jio v
v E U T j s iS iK T s p E T i s -
A y o s Ta TT) A O o it a v ,
A X T )A co v a ! p E T a -
5 t a A E x 6 E t| t i s
A A
o y c p a T s E 0 9 .u o T a T o s i r p s c n r -
K orrc
nv
tcs
9 u a iK c s
p E T C ts
v B x e r a i,^ k o O
1145 a c t t A c s A y E T a i y a O s , o k v x E r a r
(j i
r r a p x o C T i^ ir a C T a i v r r r p ^ o u C T iv .
T rp a K T lK T l
fjv,
Tl
I5E I
v OTfjs 5l
an a y p
o 0 5 OVEU p E T T s
A o s TTOiE i r p T T E i v .
9 as
o 5e toO
ia T p iK i'
f| n v y p
AA lii^v
t)
to O to
&s
Se
9povq-
5 f A o v 5 , k o c v e |Jif]
T T oO
E l v a i , K a i Tl o O k l o T a i fj T r p o a p e a i s p 6 f]
K ai
v t i x w p jo v T a i
n o p o u
oveu
pETf)V
9 p o v ia e c o s
t A o s f| T i r p s t t o05
K u p a y
o t T f)s a o -
| 3 e A t o v o s p o p o u , w a r r E p o 5 e T js y iE a s fi
yp
XPHT*
< A A
AA
pg
OK EKEvr).
ttco s
y v r jT a r
I t i p o i o v KOtV
1145
o 20.
101
<lar un violento resbaln por no tener vista, asi puede ocurrir tam
bin en este caso; pero una vez que el hombre alcanza la razn, su ac
tuacin es distinta, y, siendo semejante su disposicin, ser, sin emliargo, entonces la virtud por excelencia. D e m odo que as com o en la
parte del alma que razona a base de opiniones hay dos formas, la des
treza y la prudencia, en la parte moral hay otras dos; la virtud natu
ral y la virtud por excelencia, y de stas la virtud por excelencia no
se da sin prudencia. Por eso afirman algunos que todas las virtudes son
especies de la prudencia, y Scrates, en parte, discurra bien y en parte
se equivocaba: al pensar que todas las virtudes son formas de la pru
dencia se equivocaba, pero tena razn al decir que no se dan sin la
prudencia. Seal de ello es que aun ahora todos, al definir la virtud,
despus de indicar la disposicin que le es propia y su objeto, aaden
segn la recta razn, y es recta la que se conforma a la prudencia.
Parece, por tanto, que todos adivinan de algn m odo que es esta clase
de disposicin la que es virtud, a saber, la que es conform e a la pru
dencia. Pero hemos de ir un poco ms lejos: la que es virtud no es mera
mente la disposicin conform e a la recta razn, sino la que va acompa
ada de la recta razn, y la recta razn, tratndose de estas cosas es la
prudencia. Scrates pensaba, efectivamente, que las virtudes eran
razones (pues todas consistan para l en conocim iento); nosotros pen
samos que van acompaadas de razn.
Resulta claro, por tanto, de lo que hemos dicho, que no es posible
ser bueno en sentido estricto sin prudencia, ni prudente sin la virtud
moral. De esta manera se deshara tambin el argumento dialctico
segn el cual las virtudes se dan independientemente unas de otras,
porque una misma persona no est bien dotada por la naturaleza para
todas, de suerte que una la habr adquirido ya, y otra todava no. Esto,
en efecto, es posible tratndose de las virtudes naturales, pero no res
pecto de aqullas por las que un hombre es llamado bueno en sen- 1145 o
tid o absoluto, porque con slo poseer la prudencia las tendr todas.
Y fes claro que, aunque no fuera prctica, sera necesaria, porque es la
virtud de esta parte del alma, y porque la eleccin no puede ser recta
sin prudencia ni sin virtud, ya que la una determina el fin y la otra hace
realizar las acciones que conducen al fin.
Pero no tiene supremaca sobre la sabidura ni sobre la parte mejor,
com o tam poco la tiene la medicina sobre la salud; en efecto, no se
sirve de ella, sino que ve el m odo de producirla. Da rdenes, por tanto,
por causa de aqulla, pero no a aqulla. Sera tambin lo mismo que
decir que la poltica manda en los dioses porque da rdenes sobre todo
o de la ciudad.
H.
15
v 5 p s y OvT)ToO i r i s
O-rrep ( p a a v ,
25 [ivTi E^iS"
K a i y c p c o o r r e p o 0 5 6 r ) p o u c r r i KOKa o 0 5 p e -
Trpoaccyopeeiv, ( o >
tov
c r e o s dcvi^p 9 aCTiv, o O t c o k o
y a o 0 c o - i o -< p 5 p a t o u ,
0 t]-
^ a A i c r r a 5 v t o s P c t p -
K a i T o O s S i K a K a v 5 t c v v 0 p c iT c o v v n r e p p A A o v T a s o T cos
-iriSuo-eprmoOjJiev.
AA
itE p i
mev T f js
5 io 0 c t e c o s
tts
TTEpi 5 e K p a o a s K a i
iJiaA aK as K a i T p u 9 f j s
A e k t o v , K a i TTEpi yK pO T E as K a i K a p T E p a s '
ovre
yp
eos
5 e 5 , cStarrEp
t t t c v d A A c o v , T iO v T a s tc <paiv|jiEva K a i
TTpcoTOV S i o t t o -
p t a a v T a s o O t c o B s iK v v a i n A i o r a mev TroT a t
v 5 o ^ a TTEpi
LIBR O
VII
lUada, X X I V , 258.
103
10
15
20
2
ATTopi^CTEie
25
30
35
1146o
,
103
104
10
15
20
25
30
1146 i
TEiv KvTa Tc 9auAT0CTa. TTps 5e T0T015 55eiKrai Trp Tepov Ti TtpaKTiKs ye 9 pviiios (tcv ycp EayTCov tis)
Kai Tts A A as
p sT s .
t i ei pv v tco -mOutJias
io'X'-'ptS Kai 90(Aas eyKpom^s, ok earai crccxppcov
yKpon-n? o05 6yKporrf]s CTC9 pcov orre ycp t o y a v ctc9 povos ore t 90Aas xEiv. AAc uf)v 5e ye e |jv yp
XpilCTrai ai TTi6upai, 90At) f) KCoAoucra sfis uri ockoAou6ev, coO f| yKpreia o Traa c7Trou5 aa- ei 5 doOeveTs Kai
pfi 9oOAai, oOOv <je|j.vv, o05 ei 9oOAai Kai oOeves, oSev
nya. 6Ti ei TraaT) 50^13 uueveTiKKv -rroie t\ yKpcxreia,
90Ati, oov ei Kai tt) vf/euSel* Kai ei TraTis S^ris t) Kpaaia
eKCTTOTiKv, aTai tis OTrou5aa Kpaaia, oov 09 0kAous NeoTTTAenos v tco (DiAoktttt)- TraiveTs ytp oK
iipivcov os 6TTea6ri nr toO 05ucracos Sit t AuTreaOat
^;u5|jevos. Ti a 09i0TiKs Ayos [^^cuSiisvos] rropa'
5i yp T TrapSo^a poAeo6ai Ayxeiv, iva Seivoi c5ctiv
TOV TTiTxcoCTiv, yevpevos auAAoyiaias airopa yiverar
SSerai y p f) 5ivoia, otocv laveiv
poAriTai 5id t |jf|
paKEiv t auMTT'epav6v, irpovai 5
5v>vTiTai 5i t Au(jai piTi ?x^iv Tv Ayov. CTuppavsi 5f) Ik tivos Ayou f|
9 p o o 0 vri ijist Kpaaas peTi^* TvavTa y p irprrei c>v
rrroAaiipvei 5i Tfjv Kpaaov, CmoAa^pvei 5 TyaQ
KaK evai Kai o 5eTv -rrpTTEiv, caTe Tya6 Kai o T
KaK u p f e i . iri t<^ TrETTEcrSai TrpTTCov Kai 5 ic k co v T
f)5a Kai Trpoaipo^Evos ^eAtcov o v B^eiev to pfi 5i AoyiCTpv AA 5i Kpaaocv EiocrTEpos y p 5i t tiETarrEio6fvai ov. 5 Kparfis e v o x o s Trj Trapoitig ev ^ 9auv
OTOV T 5 c o p TTVyi], T 5eI TriiTvEiv;
e hev y p etteTTEIOTO & TrpTTEi, peTOTTEioBeis ocv TTOCTaTO vv 5 <AAa)
TTEiTEiaiJiEvos o5ev f)TTOV [ccAAa] irpTTEi. Ti ei Trepi irvTa Kpaaa ctt Kai yKpTeia, ts tt A cos KpaTi^s; o 5eis yp rraas ex^i t o s Rpaaas, 9apiv 5 Eva Tivas
5 rrAcos.
A i liv o
r r o p a i T o ia O r a
nv veAeIv 5e
b 15.
B yw a te r:
Bywat-er.
<x^d.
t iv e s
a u i a p a v o u a iv ,
K a T a A n rE v
fi
yp
t o tc o v
A a is
t ts
104
!0 5
R p c o T O V lav o O v CTKETTrov irTepov
eIStes f| o, Kai TTs E5TES' ETa TTEpi TTOa T v dtKpoofi
10 Kai TV yKporfj O e t o v , Ayco 5 irTEpov Trepl T r a a o n ; fi5ovr]v Kai Atttiv f) TTEp Tivag 9 copiCT|Jvas, Kai tv yKpaTfj
Kai TV KapTEpiKV, TTTEpOV OTS f| ETEpS CTTlV |JlOCOS
5e K a i TTEpi Tcv oAAcov CTa iJuyyEvfi tts 0 E c o p a s ot TaTT|s.
CTTi 5 p / T l Tfs (tk < | iecos, TTTEpOV y K p a T T is Kai
15 KpoTis E a i T TTEpi ot fj Tc) <2>s
5 ia9opc5cv, Ayco
5 TTTspov TCO TTEpi Ta5i eTvoi pvov dcKporfis KpaTT5, f|
oO AAc T i S C05, fi ov> AA
ttitpolv t t e it e I TTEpi t t v t
I o t v fKpaaa Kai yKpcTEia f| o.
o O t e yp Trepi O T T a v T
oriv ttAcos Kparis, AA TTEpi a r i E p KAaaTOS, oOre
20 TCO TTpps TCxCrra m-Acos X*v (tcxOtv ycp &v fjv Tfj KoAaCTcjt), AAt TCO cbSi
6 iiv ytp yETOi TTpoaipopiEvog,
vopjcov dtei 5ev t TTapv ^50 Sickeiv 6 5 ok oETai nv,
SicKEi 5. TTepl pv oCiv t o O S^cxv Ar|Ofi AAt iJir) Tnori^,5 T T o p a s EupecTs c r n v .
HTiv elvai TTap fjv-Kpotrroirrai, o05v 5ia9pei Trps t v Avioi yctp tcov So^a^trrcov oO Sicrr^oucriv, AA oov Tai KpipSs sl5vai. e oOv 5it t fipjjia TricrrEOeiv ol 5 o ^jovTss mocAAov t q v mcrrapivcov rrapt Tf)v Cm-Atufiiv irp50 UCTIV, o 0 ^ 5iolcrei TTicm'ipTi 5fris Ivioi y p ttictteOouCTIV o05v flTTOV os So^jOUCTlV f*| ETEpOl o l j ETrloTavTai*
30 5r|Aot 5 HpKAeiTos. AA rrei 5ixos AyojJiev t t t I oracjQai (Kai y p excov nv o xp^iievos 5 t^ TTiOTTmi^
Kai xp<Pievos AyeTai TrcrraoOai), Sioctei t x ''^
25 y o v
5 35.
105
3 06
10
20
5 x p v o u SETar dbcrre Ka6rrEp toOs C nroK pivotivous, ouTcos CnroAriiTTov Ayeiv Kai t o s KpoTEuotivoi/s. ir i Kai
cE)5e 9UO-IKCOS u Tis iTipA4>eie rf^v aT av. fj piv y p K a25 0 A o u 5^a, ri 5 Tpa TTEpi t c v Ka0 iK a crr icrriv , c>v a cT0ri(Tis 5ti Kupa- t o v 5 pa yvT)Tai
aTciv, vcyKri
T auuTrepovOv Iv6a piv p va i t ^ v vf'uxilv, v 5e T a is t t o i t i TiK as TrprrTEiv e6s o l o v , el t t o v t s yAuKos yE^eoGai 5e,
t o u t 5 yAuK w s v t i t c v k o 0 SKacrrov, v y K ti t v S u
so vpE vov Kai |Jif) k coA u h ev ov |Jia t o O t o k o irprT E iv. t o v
oOv f) pv k oO A ou vf KcoAouaa y e e cQ a i, f| 5, 6t i tt o v
yAuK f]d, t o u t 5 yuK (oTr) 5 vEpye), t u x t 5 it iu jjia voO aa, q mev oCh; Ayei (j>Eyeiv t o O t o , fj 5 iTriOupia
a y e r KiveTv y p eKaoTOV S v a r a i t c o v iJiopcov* cSoTe au|Ji1147 6 p avei TT A y o u ttcos Kai 5 fr)S Kporeea^ai, o k vavTas
5 Ka0 aCmv, AA k o t c auppepnxs ri y p inOuiJiavavTa, AA o x f) 5^a t ^ p 6 ^ Aycp- cctte Kai 5
t o O t o T 0Tipa OK KpaTt, t i o k exei KaOAou TroArj^^iv
5 AA TCV k o 6 K aora 9 av raa a v Kai (jivi^ijitiv. ttcos 5e Aei
T a i f) y v o i a Kai ir A iv y v e r a i -irioniJicov Kparris,
aTs A y o s Kai Trepi ovcoiJivou Kai Ko0e5ovTOS Kai o k
5 io s TOTOU ToO ir 9 o u s , o v 5ei irap t c o v 9UCTioAycov
KOEiv.
rrei 5 f) T eAeuTaa irp T a a is 5^a Te aoOriTOU Kai
10 K upa TCV irp^Ecov, t o t t i v ti o k Ixei v t w irSei cbv, fi
oTcos exEi eos ok fjv t x^ v -iroTacr6a i AA A yeiv
wairep o v co n v o s T EpnreBoKAous. Kai 5i t laj K a-
106
incalculable, de suerte que uo parecer ningn absurdo obrar inconti
nentem ente con un modo de conocim iento, y parecer extrao que
pueda hacerse con otro.
Adems, los hom bres pueden tener conocim iento de un modo dis
tin to de los ahora mencionados; en efecto, en el tenerlo y no servirse
de l vemos que la disposicin puede ser diferente, hasta el punto de
que es posible tenerlo en cierto modo y no tenerlo, como le ocurre al que
duerme, al loco y al embriagado. Y es precisam ente sta la condicin
en que se encuentran los que estn dominados por las pasiones; en
efecto, los accesos de ira, los deseos sexuales y algunas pasiones seme
jan tes producen m anifiestam ente trastornos hasta en el cuerpo, y en
algunos incluso accesos de locura. E s evidente, por tan to, que debemos
decir que los incontinentes se encuentran en un caso sem ejante. E l
hecho de que se expresen en trm inos de conocim iento, no indica nada,
ya que incluso los que estn dominados por, esas pasiones repiten argu
mentos y versos de E m pdocles,y los que empiezan a aprender im a cien
cia ensartan frases de ella, pero no la saben todava, pues hay que asi
m ilarla y esto requiere tiem po; de modo que hemos de suponer que
los incontinentes hablan en ese caso com o los actores en el teatro .
Tam bin podra considerarse la causa, desde el punto de vista de las
leyes de la naturaleza, de esta m anera: una opinin es universal, la
otra se refiere a lo particular, que cae y a b a jo el dominio de la percep
cin sensible; cuando de las dos resulta una sola, el alm a necesariam ente
afirm a por un lado la conclusin, y por otro act a inm ediatam ente en
el orden prctico; por ejem plo, si todo lo dulce debe gustarse, y esto es
dulce como una de las cosas concretas, necesariam ente el que pueda y
no encuentre obstculo para ello, lo gustar al pim to. P or tanto, cuando
se da la opinin universal que nos prohbe gustar, y por otra parte la de
que todo lo dulce es agradable y esto es dulce (sta es la que hace actuar),
y a la vez se da el deseo de gustarlo, la prim era nos dice que lo rehuyamoSj pero el deseo nos mueve a eUo, porque puede mover todas las par
tes; de suerte que ocurre que somos incontinentes movidos en cierto 1147
modo por la razn y la opinin, opinin que no se opone a la recta razn
por si misma, a no ser por accidente ^pues es el deseo, no la opinin,
el que es contrario a la re cta razn , P o r eso tam bin los animales no
son incontinentes, porque no tienen ideas universales, sino slo repre
sentacin y m em oria de lo individual.
E l modo de que se desvanezca la ignorancia y recobre su conoci
m iento el incontinente es el mismo que en el caso del embriagado y del
que duerme, y no es propio exclusivam ente de esta afeccin; es a los
fisilogos a quienes debemos pregimtarlo.
P or otra parte, como la ltim a prem isa es a la vez ana opinin sobre
lo perceptible por los sentidos y la que rige las acciones, o no la tiene
el que est dominado por la pasin, o la tiene en el sentido en que tener
no significa saber sino decir, como dice el embriagado los verses de
107
kocO Aou
v e r a i t ttO os,
T fjs aCT0T|TiKf)S.
o0 5
20
nTEpov 5 oT Tis tTrXcos K p o r n s f| Trcvres K o a tip o s, Kai e IcTTi, -rrepi -rro s a r i, X ek tov 9Efs. o t i piv oOv
1148
a 23.
107
108
20
25
30
11481
ettiQuijicov
5 i |jioiTriTa 5 to tt O o u s TrpoaETTiTiOvTES t ^v
KpaCTov TTEpi ?Kaorrov Ayouaiv, olov KaKv icrrpv Kai K aKV TTOKpiTlV, V OTtAcS OK &V ETTOIEV KaKV. JCnTEp
oCv o05 VTa06a, 5i t iif) KaKav eIvoi Korriv aTcv
10 AA Tcp vAoyov nocxv, oOtco S fA ov t i KKE nroAriTTTov nvriv Kpaccxv Kai yKpTeiav elvai t t is c r r i irspi
TcxT Tfi crc9poc7vi3 Kai K oA aaqc, TTEpi S
6uiJioO
kcx6
piolTTiTa AyonEV
5i K ai TrpoCTTi6vTS Kparfj OuiJioO
oaTTEp T ip fjs Kai Kp5oUS 9apiV.
6 13.
|[ 30. Yut^va^otivot;
IVP: 6ilo^vot? P. || 33. oaot Bywater: toT? cod<L
108
(5)
Bumet sagiere que Sdtyroa ho Phihptor suena como un ttulo real, y
supone que se trata de un tey del Baforo que deific a su padre muerto.
109
a 17.
f Bywater:
oodd.
109
Puesto que hay algunas cosas que son agradables por naturaleza, y
de stas unas lo son absolutam ente y otras para determ inadas clases
de anim ales y de hombrea, y , por otra p arte, hay otras que no son natu
ralm ente agradables, pero llegan a serlo, unas veces a consecuencia
de trastornos, otras, por hbito y, otras, por depravacin de la natu ra
leza, podemos observar tam bin, en cada uno de estos casos, disposicio
nes sem ejantes. Considero, por ejem plo, brutales, disposiciones como
la de la m ujer de quien dicen que abre a las preadas y se come a los
nios, o aquellas en que dicen que se com placen algunos pueblos sal
vajes del Ponto, que com en carne cruda, o carne hum ana, o se entregan
los nios los unos a los otros para sus banquetes, o lo que se cuenta de
Falaris. E s ta s son, sin duda, disposiciones brutales. O tras se producen
a consecuencia de enfermedades (y en algunos casos de la locura, como
la del que sacrific y se comi a su m adre, y la del esclavo que se comi
el hgado de su com paero); otras son morbosas, o resultan de hbitos
contrados, como la de arrancarse los cabellos, o morderse las uas,
o com er carbn y tierra, o las relaciones sexuales entre varones; stas,
en unos casos, son naturales y, en otros, resultan de hbitos, por ejem
plo, en aqullos que desde nios han sido vctim as de la lujuria. Cuando
la causa es natu ral nadie llam ara incontinentes a los que tienen tales
disposiciones, com o tam poco se aplica ese calificativo a las mujeres
puesto que su papel en el coito no es activo , sino pasivo; y lo mismo
consideraramos a los que tienen una disposicin m orbosa por hbito.
Efectivam ente, el tener estas disposiciones est fuera de los lm ites del 1149 a
vicio, lo mismo que la brutalidad, y el hecho de que el que las tiene las
domine o sea dominado por ellas no constituye continencia o inconti
nencia estricta, sino por analoga, lo mismo que del afectado por la ira
diremos que tien e esta clase especial de incontinencia, pero no lo lla
maremos incontinente sin ms.
Todas las form as excesivas de insensatez, cobarda, desenfreno y
m al carcter son o brutales o morbosas; aqul cuya naturaleza le lleva
a ten er miedo de todo, incluso del ruido que hace un ratn, es cobarde
con una cobarda^animal; el que ten a miedo de la com adreja era vic
tim a de una enfermedad. Tam bin entre los que carecen de juicio, los
que son irracionales por naturaleza y viven slo con los sentidos son
brutales, como algunas razas de los brbaros m s rem otos; los que lo
son a consecuencia de enfermedades, como la epilepsia, o de la locura,
son casos morbosos. E l que tien e estas afecciones puede unas veces
tenerlas solam ente, sin ser dominado por ellas, com o F alaris, que poda
contener su deseo de devorar un nio o de placer venreo antinat ral,
y otras ser dominado por eUas, y no slo tenerlas.
As, pues, de la m ism a m anera que la m aldad que est al nivel del
hombre se llam a maldad sin m s, y en otro caso se le aade una deter-
110
35
1149 6
10
15
jJiv, o k
jjicopav. (jiv ycp Ayos q f] 90VTaCTa t i OPpis i] Aiyw pa 5iAcoo-ev, 6 5 warrEp auAAoyicjiiEvos t i e TCp t o i o Tcp iroAEpeTv xa^STravei 5f) eOGs )Tri6uiaa, ctv livov eTri]
TI fjSO Ayos f| f) a o ^ a is , 6p|jig irps rf^v irAauo-iv.
cIktQ i i v uns AkoAou^I t w Aycp ttco s , ) 5 T riO uM a
o. acTXcov ov5v piv ycp toO 6uhou Kparfis toO Ayou
TTCOS f| T T o r r a i, 5 ttjs in6uiias Kai oO roO Ayou.
I ti
Tais 9UCTiKaTs iJioAAov auyyvcbpri koAovOev p^ECTiv, Iite
Kai rriOuiJiais Tais TOiaTOis iJiaAAov aai Koival Traai, Kai
9 CTOV Koiva 5 6uns 9 uaiKcbTEpov Kai fj x^etttt)s
Tv iTidupiicov Twv Tfjs CnTEpPoAfs Kai Tcv iifi vocyKacv,
cooTTEp rroAoyoOnEvos t i t v TTorpa T C n r rr o i Kai yp
oOtos 9T1 TV lauToO KKEivos TV 6vco6ev, Kai T -irai5OV SEl^as Kai oCnros n 9r|, tov v)p yvTiTar a u y yEvIs yotp fin iv Kai IAkijievos vnr toO uoO TraCfECTOai
KAEUE irps Tais QCrpais Kai ycp aTs AKCraai t v iraTpa piXpS ivT(x06a. ? t i SiKCTEpoi ol T T ip o u A T E p o i.
nv oCh; OuncbSris ok trpovAos, o5 6uiis, AA 9cxveps r) 5 mOuna, KaSnrEp tjv A9 po5 Tnv 9aCTv* 5oAottAkou ycp KvnrpoyEvoOs' Kai tv kecttv Ipivra'OnriposTrppacns, ^ t kAe^^e vov tiKa m p 9 povovros. <5)ot
ETTEp SiKcorpa Kai alcxlcov f| Kpaala cxOrn rfis iTEpl tv
6u|iv oTi, Kai ccttAcs cKpaffa Kai KCKa ttcos. &ti oSeIs
110
6
Que la incontinencia de la ira es menos vergonzosa que la de los
apetitos es lo que hemos desconsiderar ahora. En efecto, parece que la
ira oye en parte a la razn, pero la escucha mal, com o los servidores
demasiado apresurados, que antes de haber odo todo lo que se les est
diciendo, salen corriendo, y despus no cumplen bien la orden, y com o
los perros, que en cuanto oyen la puerta ladran, antes de ver si es un
amigo. As la ira, debido al acaloramiento y a la precipitacin del natu
ral, oye, s, a la razn, pero no se entera de lo que sta le ordena, y se
lanza a la venganza. La razn, efectivamente, o la imaginacin, le
indican que se le hace un ultraje o un desprecio, y ella, com o conclu
yendo que hay que oponerse a tal cosa, inmediatamente se irrita. El
apetito, en cambio, con slo que la razn o los sentidos le digan de
algo que es agradable, se lanza a disfrutarlo. De m odo que la ira sigue 11^9 *
en cierto m odo a la razn, y el apetito no. Luego ste ltimo es ms
vergonzoso, porque el que no contiene la ira es en cierto m odo vencido
por la razn, mientras que el otro lo es por el apetito y no por la razn.
Adenjs, somos ms indulgentes con los impulsos naturales, com o
tambin con las pasiones que son comunes a todos, y en la medida en
que lo son, y la ira y el mal genio son ms naturales que las pasiones
del esceso y de lo no necesario; as se defenda uno de pegar a su padre,
diciendo: Tambin l peg al suyo, y el suyo al anterior y, sealando
a su hijo, y ste, cuando sea hombre, me pegar a m: lo llevamos en
la sangre. Y otro, al ser arrastrado por su hijo, le pidi que lo arras
trara slo hasta la puerta, porque hasta al haba arrastrado l a
su padre.
' Adems, son ms injustos los ms solapados, y el colrico no es
solapado, ni la ira, sino que obra abiertamente. En cambio, el apetito
es com o Afrodita, a quien llaman la engaosa hija de Chipre, y como
su ceidor bordado, del que dice Hom ero que envuelve las palabras
seductoras que hacen perder el juicio aun al ms prudente (6). De modo
que si es ms injusta y ms vergonzosa esta clase de incontinencia
(6)
1 primer fragmento es desconocido, semejante a uno de Safo; la cita de
Homero ee de litada, X I V , 214.
111
6.
t 6 oufipXXeiv K*" F :
M " Asp.
toto
oru(ipXXeiv anep et
t i?
oujiPXXoi L*'
111
112
30
^ v y e r a i 5ic t i^ v f ) 5 o v q v , o
5 5 i t
ll v y o p
KOpTEpEV CTTV
TC
35 x e iv K ai
K p o T E v , coaiTEp K a i T u f i r iT T a oO a i t o O v i k o v
K a i a l p s T c b T E p o v yKpcTEia K a p T E p a s cttv.
5 i
AA ettcov
112
(7)
(8)
(9)
17
113
y o v T a i rr toO ttGous- Ivtoi y p , wcrTrep T r p o y a p y a A aotvTES o y a p y a A ^ o v T a i, o r c o Kai T rpoaiaO iisvoi Kai TrpoV5VT65 Kai TrpoeyEpotvTES auTOs Kai t v Aoyicriau o x
fjTTcSvTai 7T ToO TTc5(6ous, o t otv f)5 ^ o O t o v A u irr)25 p v .
tlAlOTa 5 o ^ES Kai liEAoyXoAlKOi T f)V TTpOTTETf)
K paaov ectv KpoTEs* o pv y p 5 i t t iv T a x u T f)T a o
Se 5idt TT^v (T9o 5pTriTa o O k vaiJvouCTi t v A y o v , 5 i t
K oA ou 6r|TiKoi eIvoi t^ 9avrao-<;t.
8
Eoti 5 tJigv KAaoTOS, coa-rrEp eAxQt), o uETaiiEAr)30 TiKs* iJiijvEi y p
Trpoaipo-Er 5 aKporfis laeTapEAriTiKs ttSs. Si ox OTTEp fiiropi^aanEv, orco Kai ^x^'i
AA 6 pEv voTOS o 5 iars* ?oike y p f) nv |jiox6r)pa
TCv voarmTCov oov Spcp Kai 961TE1,
5 Kpaaa toTs
TriATiTmKoTs* f| |i8v y p (tuvexis 5 o ctuvexi^S irovripa.
35 Kai Acos 5 ETEpov TO yvoj Kpaaas Kai KOKag- f) uv y p
KaKa Aa\;6vEt, f) 6 Kpaa-a o AavOvEi. arcov S to 1151 o Tcov PeAtous o EKoraTtKol fi o TV Ayov exovtes lav, nfi
piivovTES S' tt IA ttovos y p Trouj f)TTC0VTai, Kai
oK TTpopoAsuToi cocnrep oTEpor oiJioioj y p Kporis
loTi toTs rax'^ |iE9uaKopvois Kai tt Ayou ovou Kai
5 Arrovos fj <s o ttoAAoI. 6ti pv oOv KaKa f) Kpacra
OK 2cm, 9 avEpv (AA *rrg Tacos)' t (jiv y p irap TTpoapECTiv T S K o r T^v Trpoapeav o lafiv AA opoiv ye
K o r T s TTp^eis, b a ire p t At)(jio5kou e ? MiArjaous M iAi^CTioi ^vEToi nv OK eiav, Spcoaiv 5 oitEp ^vetoi,
10 Kai o KpoTEs SiKoi pv ok Eav, SiKi^aouai S. ette
S 6 pv TOIOTOS oos |Jlf| Sl t TTETTECTOai S1CK6IV Ts KoO
Trep|3oAf)v Kai i r a p t v p9v Ayov a c o p o T iK s f)Sovs, 6
S TTETTElOTai Sl T TOIoOtOS Elvai oos SlCKElV aTS, KEVOS IJlv OV EHETTTEICTTOS, OTOS S o0 r| y p pETT) Kai
15 liox^ripa Tiv pxiiv f| pv 90EpEi fj S ctcjei, v S Tais
Trp^Eai T oO ivEKa p x i^ , w a r r e p v t o s naOr| n a r iK o is cc
TToaeiS' oOte Sf) eksT Ayos SiSaaKaAiKs tcov pxcov
0T6 EVTaOa, AA pETq f| 9 UOikti r) Oiorfi toO p6o5ov
TTEpi TIV p-xiv. CTC9 PCOV piv OV TOIOTOS, KAaOTOS
2 0 S vavT os.
2 o t i S t i s Si tt S o s KaTariKs Trap t v
1151
a 10.
113
114
p6V
Xyov,
A o s cn rX cos-
(c b v ) to O
K oX aT ou, o 05e
crc^ETai y cp t P A t i c t t o v , f) p x i -
90CO-
cx A A os 5
9
30
nTEpov ouv yKpom^s otiv ttoicooOv Aycp Kai ttoiocoOv TrpoaipaEl nnvcov f| tQ p9^, koc Kpocrfis 5e
TTOiocoOv lif) pipivcov TTpoaipaEi K a i ttoicooOv Ayco f|
Tcp iJifi 4 ; e u 5 Aycp Kai T f Trpoaipo-Ei
p 6r), coctttep f i i r o -
piOrj TrpTEpov;
f| Korot pv CTup(3Epr|Ks ttoioco Ov , k o 9
aT S tc 5 Ti6T Ayco Kai
pQf irpaaipcTEi o |v |jiIJivEi o 5 oK piMVEi; e y p Tig t o 5 5it t o 5 aipETai f|
1151 6 5lCKEl, Ko9 CXt |iV T o Ot O SlCKEl Kai a p E T a i, KOTC CJUpipEprjK s S T TrpTEpov.
rrrAcSs 5 A y oijiE v t Ka6 o Ot .
ccrrs EOTi piv eos TroicjtoOv 5 ^ i] o nv hijivei 6 5 ^crraT a i, ttA co s 5 [ ] Tfj Arj0l. Eai 5 tiv e s o ijlijievetikoI
4.
114
115
30
1152 o
5
10
10
15
20
m i v c o v Tcp A y c p ,
[ t o i o Ot o s ]
Kai T o KpO!ToOs p i a o s y K p a T T ^ s ' n v ycp KpaTT]S oK iiJinvEi TCp Ayco 5i t ^SAAv ti, oC /tos 5e 5ic t
f)TTv Tr 5 yKporri^S ^^JVl Kai oS 5i eTgpov i e t o pAAEi. 5e 5, ETrep f| yKpcrreia CTTrou5aov, p 90Tspas
Tas EVOVTas'E^Eis cpoAas svai, ccnrep Kai 9 aivovTar AAc
5i T T)v Tpav v Ayois Kai AiyKis Evai 90v6pv,
cCTTTEp f] crco9 poavn t ^ KoAaCTg Soke vavTov Evai |jivov, oTCo Kai r| yKpTEia t ^ Kpaaqx. ite 5 Ka0 (aoiTTiTa iroAA AyeTat, Kai f) yKpTEia f) t o O CTc9 povos k o 9
|ioiTTiTa fiKoAoeriKEV 6 T y p yKpaTfis oos MilSv Trapc
Tv Ayov 5 i tcs o-co|iaTiKcs T)5ovs ttoiev Kai CTc9 pcov,
AA piv
o S oK
9 aAas iTiduiaas, Kai piv
TOIOTOS oos
TSEoGat Trapc t v Ayov, o 5 oos 'nSEodai
tAAc nf) oyEcrdat. opioioi S Kai KpoTfis Kai cKAao-TOS,
ETEpoi liv vTES, n9T6poi 5 Tt CTCoiJiaTiK f)5a 5icok ou ctiv,
<3:AA 6 liv Kai oiJievos SeTv, 5 o k oiiasvos0 0 5 ana
9 pviiJiov Kai KpoTf) ivSxerai svai t v o t v
ana y p
9 pviiJios Kai CTTT0u5a0S t fjOos 55EiKTai ci)v.
?Ti o tc
eevai pivov 9p v iu o s AA Kai Tcp irpaKTiKs 5 Kparf)s.
o TTpaKTlKS TV 5e 5eIVV OSv KCoAOeI KpOTT) Evar
5i Kai 5okoO ctiv Iv o t e 9pviM oi |jev e Iv c t iv e s KpaTeis 5,
5lC T TTIV 5lVTT|Ta 5ia9plV Tris 9 pOVTCTECOS TV EprjUvov TpTTov v Tols TrpcTOis Ayois, Kai KaTct nv t v Ayov
yys Evai, 5ia 9 pEiv 5 k otc t^ v irpcapECTiv oOS 5f) cbs
EScbs Kai OEcopv, AA cbs ko6e5cov fj oivcoiJifcvos. Kai
Kcbv iJiv (TpTTOv y p Tiva EScbs Kai 6 ttoieT Kai oO ivEKa),
TTovrips 5 oO ' T) y p TtpoapEais TTiEiKfis* wctO fmiTTvr)pos. Kai OK 5iKos' o y p TrpoapEO-is TriEiKi^s'
fmnrvTipos. Kai OK 5iKos o y p iripouAos'6 [Jiv y p
aTCOv OK lnpEVETiKs ols &v pouAEaTiTai, 6 5 piEAayxoAiks o5 PouAeutiks Acos. Kai Ioike 5fi KpoTjs ttAei f) <4/ri9 3ETai ^v rrcxvTa T SovTC Kai vjjious x^* cnrouSaous, X P ^ T S O5V, wctttep Ava^avSpiSris iaKC0VfEV
TOTOU
115
por causa del placer no se atuvo a lo que haba decidido, pero por
causa de un placer noble, porque l consideraba noble decir la verdad
y Ulises lo liabia persuadido a mentir. No todo el que hace algo por
causa del placer es licencioso, despreciable o incontinente; sino el que
lo hace por un placer vergonzoso.
Puesto que hay tambin quien es de tal ndole que goza menos de
lo debido con los placeres corporales y se aparta as de la regla, el hom
bre continente ocupar el lugar intermedio entre ste y el incontinente.
E l incontinente se aparta de la regia por exceso; ste, por defecto; el con
tinente se atiene a ella y no se desva en un sentido ni en otro. Y , puesto
que la continencia es buena, necesariamente tienen que ser nalas las
dos disposiciones contrarias, com o en efecto lo son a todas luces; pero
com o una de ellas aparece en pocos y pocas veces, lo mismo que al
desenfreno parece oponerse exclusivamente la templanza, tambin
parece que la continencia se opone slo a la incontinencia..
Como hablamos muchas veces por analoga, tambin sigue la analo
ga la continencia del hombre morigerado; en efecto, tanto el conti
nente com o el morigerado son de tal ndole que no hacen nada con
trario a la razn por causa de los placeres corporales; pero el primero 1152 a
tiene y el segundo no tiene apetitos malos, y el uno es tal que no puede
sentir placer contrario a la razn, mientras que el otro puede sentirlo,
pero no dejarse arrastrar por l. Tambin se parecen el incontinente y
desenfrenado, siendo distintos: ambos persiguen los placeres corporales,
pero el uno cree que debe hacerlo, y el otro que no debe.
10
Tampoco es posible que una misma persona sea a la vez prudente
e incontinente, puesto que hemos demostrado que el prudente es a la
ve 2i un hombre de carcter bueno. Adems, se es prudente no slo por
saber sino por ser capaz de actuar, y el incontinente no es capaz de
actuar. En cambio, nada impide que el hombre hbil sea inconti
nente, y por eso en ocasiones algunos parecen prudentes e inconti
nentes, porque la habilidad difiere de la prudencia de la manera
que hemos dicho cuando por primera vez hablamos de ellas, y si
bien estn prximas en cuanto a su m odo de razonar, difieren en
cuanto a la eleccin. Tam poco es el incontinente com o el que sabe
y ve, sino com o el que est dormido o embriagado. Y obra voluntaria
mente (pues en cierto m odo sabe lo que hace, y por qu lo hace); pero
no es malo, puesto que su eleccin es justa, de m odo que slo es malo
a medias. No es injusto, pues no obra con premeditacin; en efecto,
el uno no es capaz de atenerse a sus resoluciones, y el excitable no deli
bera en absoluto. As el incontinente se parece a una ciudad que de
creta todo lo que se debe decretar y que tiene buenas leyes, pero no
116
25
tivTi.
t o Ts v ijio is ,
TT O urjpois 5 X P
ElOCTOTpa 5e TCV
35
11
repi 5 f|5ovfjs Kai At>nrris Secopnaai to tiv TToAiTiKf|V
1162 b 9iAoc7O(po0vTor oOtos ya p toO tAous pxTKTcov, irps 6
pAtrovTes iKaorov t nv kckv t 5 yaOv nrAcs AyoIJiev. Ti 5 Kai tcov vocyKOcov TTiaKvi/ao^ai Trepi aTCv
6 T1*|V T8 ycp pETfjV Kai TTjV KaKCXV rnv fl 6lKlV TTEpi ATraS
Kai riSovcs Oeijiev, Kai tjv eSaipiovcxv o ttAecttoi jjleO ri5ovfs eva 9 a a iv 5i Kai tv yaKcpiov covotiKaaiv ctt to u
Xapeiv. Tos liv o\5v 5oke oSEjjia f)5ovf) Elvai cyaOv,
oOte Ka0 axrr oOte KaTc auMpEprjKs- o yctp Elvai to cO t
10 T cycxQv Kai r)5oviv toTs 5 Iviai jjiv slvai, ai S iroAAal
poGAai. 6Ti 5 totcov TpiTOV, e ko irrrao-ai cya9v, pcos
IJifi iv5xeo^oci elvai t picrrov f)5ovfiv. Acos jjiev oCh; oOk
cya6v, ti T raa fiSovfj yvEC7is crriv els 9aiv aicrOriTi^, oOSEpia 5 yvECTis cuyyev^S tos teAectiv, oIov oSEpia oIko15 SpticTis oKqc.
I t i ac9pcov 9Ey6i tcs )5ovs.
ti
9pviMos t Avnrov Siocikei, o t fi5. Iti ipnrBiov t ^
1152
b 31.
add. Asp.
116
11
El estudio del placer y del dolor corresponde al filsofo poltico. El 1^52 6
es, en efecto, el arquitecto del fin, mirando al cual decimos de cada
cosa que es buena o mala en sentido absoluto. Pero tambin es sta
una de las cuestiones que nosotros tenemos que considerar, puesto que
hemos establecido que la virtud y el vicio moral se refieren a los dolores
y placesres, y la mayora de los hombres afirman que la felicidad im
plica el placer y por eso designan al hombre feliz ((iaxpios) con un
nombre derivado del verbo gozar (xapeiv).
Ahora bien, unos opinan que ningn placer es un bien, ni por s
mismo ni por accidente, porque el bien y el placer no son lo mismo.
Otros, que algunos placeres lo son, pero que la mayora son malos. Hay
todava una tercera opinin segn la cual aun cuando todos los place
res sean un bien, no es posible, sin embargo, que el bien supremo con
sista en placer. Los placeres no son en absoluto un bien porque todo
placer es un proceso perceptible hacia un estado natural, y ningn
proceso es de la misma naturaleza que los fines, com o la edificacin
no es de la misma naturaleza que el edificio. Adems, el hombre mori(10) Poeta cmico, contemporneo de Aristteles, mayor que ste; lo cita
en Retrica, III.
(11) Eveno de Paros, sofista y poeta e l^ a c o , fr. 9 P, p. 94.
117
P?va|3Epa v o c t c S t i y p via t c o v f) 5 c o v . o t i 5 o T a p i o T O V
rjSovT, T i oO T o s At yvE C T ig. t c piv ouv Aeyneva
axE56v Tarr orlv.
12
"O ti 5 oO cjuiipavei 5i ToOra ni] elvai dcyaOv HTi5 t
apioTOV, K Tcov5e SfAov. TrpcoTov piv, -rrei t cStyaQv 5iXCS (t nv yp rrAcos t 5 Tivi), Kai ai (paeis Kai ai
E^eis KoAouOi^CTouCTiv, wore Kai al KivrjCTEis Kai al yEvaeis,
Kai al (paOAai SoKoOcjai Evai ai piv nrAcos <paOAai tiv 5
30 o d(AA aipETai Tc35e, iviai 5 o5 tco5e AA ttot kc Ayov xpvov alpETa, (rrAcos) 5 o- ai 5 o5 ri5ova, AAA
9avovTai, crai ietc A\>rnis Kai locTpEas vekev, oIov al tov
KaiivvTCov. Ti TTsi ToO cycxdoO T |iv vpygia t 5 i^is,
kotc cruijpepTiKs al KoOicrraaai sis t^v 9 uctik)v iiv f|5ga
35
Eiaiv ioTi 5 fi vpyeia v toTs rriQuiJiais Tf)s OttoAottou
ideos Kai 9 OOTCOS, -rrei Kai veu Artris Kai TTi6v/nas etcriv
1153o fi5oval, olov al toO OecopeTv [vpyeiai], rns 9OCTECOS oK v5eoOs cOaris. cttiheTov 5 6t i o t^ 0CT9 f|5E xapoucriv dcvaTrA-npouiJivris te tts 9ctecos Kai Ka6C7TriKUas, AAc koQeOTTiKulas H6V Tos nrAcos f)5cnv, dcvoTrAripoupivTis 5 Kai
5 tos EvavTois Kai y p fai Kai TTiKpos
5ev ote 9CTEI |50 O0 ttAcos f|5. cocrr o5 riSovacbs yp T r)5a irps AAr|Ao 5iorriK8v, otco Kai al fi5ovai al TT totcov. Iti ok vyKT) TEpv ti slvai ^Atiov
Tris riSovfjs, cCTTOp Tivs 9ccai t tAos Tfjs yEvaecos o
1 0 yp yevaEis eicriv o5 peT yEvascos irSaat, AA vpyeiai
Kai TAos* o5 yivopvcov crunpavouaiv AA XP^M^vcov*
Kai tAos o iracTcov Tspv ti, AA tcov eIs Tnv TsAcoaiv
1153
7.
117
12
Que de esto no se sigue que el placer no sea un bien ni lo mejor,
resulta claro de estas consideraciones. En primer lugar, puesto que el
bien tiene dos sentidos (el de bien absoluto y el de bien para alguien),
tambin los tendrn las naturalezas y las disposiciones, y, por tanto,
tambin los movimientos y los procesos. De los que se tienen por malos
unos sern malos absolutamente hablando, pero podrn no ser malos
para alguno, sino elegibles; y otros no sern elegibles para ninguno,
pero s en determinadas ocasiones y durante cierto tiempo, pero no
absolutamente. Otros ni siquiera son placeres, sino que lo parecen; asi
todos los que van acompaados de dolor y tienen por fin la curacin,
com o los de los enfermos.
Adems, com o el bien es en parte actividad y en parte disposicin,
son por accidente agradables las actividades que nos restituyen a nues
tra disposicin natural, y la actividad de los apetitos que procuran esos
placeres es una actividad del resto indemne de nuestra disposicin y
naturaleza, puesto que tambin hay placeres sin dolor y sin deseo, com o
los de la contemplacin, cuando la naturaleza no necesita de nada. 1153 a
Y seal de ello es que los hombres no encuentran agradables las mismas
cosas cuando su naturaleza se est restableciendo y cuando est resta
blecida, sino que, restablecida, se complacen en lo que es agradable
absolutamente hablando, y cuando se est restableciendo, incluso en lo
contrario, porque encuentran placer hasta en lo picante y amargo, que
nunca es agradable por naturaleza ni en sentido absoluto; de m odo que
tam poco esos placeres lo son, absolutamente hablando, porque las
mismas diferencias que hay entre las cosas agradables, existen tambin
entre los placeres que resultan de ellas.
Adems, tam poco tiene que haber forzosamente alguna otra cosa
m ejor que el placer, com o algunos dicen que es mejor el fin que el pro
ceso; porque los placeres no son ni implican procesos, sino actividades
y fin, ni se originan cuando estamos hacindonos o llegando a ser algo,
sino cuando estamos ejercitando alguna facultad, y el fin no es en
118
d c y o | j v c o v t s c p c e c o g .
5 i K a i o O K a?V cos x e * t
a o 6 r | T f]v
yvE C T iv 9 tvai e v a i t t ^ v t ) 5 o v i v ,
16 yeiocv
T fjs
S io T o v .
Korr cpaiv
S o K E 5 e yvECTs T i a i v E v a i , t i K u p c o g y c c 6 v
ytp
Elvai
E V p y E ia v
yvECTiv
iv ia
(poOAa irps
o o v to i
e lv a i,
crri 5
(p ct X a s Ti v o a c S r i v i a n S a , t
x P ^ M o t ic t iji v .
F TE pov.
ttiv
t
o c O t k o I 6 t i O y iE iv t
T oom ]
oC a;
9 oAa
& p iq)co,
T f)S SuvcUECOS*
K a T O l K a i i t lU p E lfll-
CTC39pOVOS.
AAX iJifjv TI Kal f) Xvrrrj k o k v , iio A o y e T a i, k o I 9e u k iJiv y p mrAs KaKv, f| 5 Tcp irfl tjnro5i(mKf|. TCb
5 96UKTCP T vavTov i|i 9EUKTV t i Kal KaKv, yaSv.
dtvcyKTj oi5v t)V fi5ovfjv tyod9v t i slvai. dbs ytp ZirsOanr5 TTOS lAuev, o CTUMpalvEiv f) AOais, ccnrEp t p e jo v tco ArrTovi Kal Tcp CTcp vavTov oO ycp &v 9alr| irEp KaKv t i
elvai Tjv f)5oviv. T & picrrv t o05v kcoAOsi f]5ov/v T iv a
E v a i, el iviai 9oOAai riSova, wairep Kal hricrrfmriv Tivt
vlcv 9aOAcov oOcrcSv. focos 5 Kal dtvayKiov, emep kA 10 crnis
elcTiv vpyeiai veiJnr5i(rroi, eO ) Traav vpyei oTiv e05ai|jiova eTe r| t i v s aCrrcov, otv fj dtvEtJnrSiOTOS, alpercoTCTTiv elvar toO to 5 o t I v fiSovi.
ccrTe er)
v Tis r|5ovfi T SpiOTOV, t 5 v ttoAAcov f)5ovcov 9CXACOV oCTCOV, el t u x e v , rrAcs. Kal 5it toO to TrvTes t v eOSauo-
13
1153 5 TV
118
todos algo distinto de ellos, sino slo en los que conducen al perfeccio
nam iento de la naturaleza. Por eso no es exacto afirm ar que el placer
es un proceso perceptible, sino que debe decirse ms bien que es una
actividad de la disposicin natural, y, en lugar de perceptible, sin tra
bas. Algunos piensan que es un proceso porque es em inentem ente un
bien; piensan, en efecto, que la actividad es un proceso, pero es otra
cosa.
E n cuanto a afirm ar que los placeres son m alos porque algunas cosas
agradables son malsanas, es lo mismo que decir que las cosas sanas son
malas porque algunas lo son para ta c e r dinero. E n ese sentido, son m a
los unos y otras, pero no son malos por eso, ya que hasta la contem pla
cin es en ocasiones perjudicial para la salud.
Tampoco es un obstculo ni para el pensam iento ni para disposi
cin alguna, el placer que deriva de ella, sino los que le son ajenos, ya
que los placeres que resultan de pensar y aprender nos harn penser
y aprender ms.
E n cuanto a que ningn placer es obra de un arte, es m uy razonable
que as ocurra; tam poco hay arte, en efecto, de ninguna otra actividad,
sino de la facultad correspondiente, aun cuando el arte de los perfumes
y el de la cocina parecen ser artes de un placer.
E n cuanto a las objeciones de que el morigerado rehuye los placeres
y el hombre prudente persigue una vida sin dolor, y de que los nios y
los anim ales persiguen los placeres, se deshacen todas con el mismo
argumento. E n efecto, puesto que y a hemos dicho en qu sentido son
buenos absolutam ente y en qu sentido no son buenos todos los place
res, los nios y los anim ales persiguen estos ltim os, y el hom bre pru
dente el estar libre de dolor respecto de los mismos, a saber, respecto
de los placeres que van acompaados de ap etito y de dolor, y los cor
porales (pues son stos los que tienen esa naturaleza), y los excesos de
esos placeres, por los que el licencioso es licencioso. P or eso el morige
rado rehuye esos placeres, pues tam bin hay placeres propios del mori
gerado.
13
Que el dolor es un m al, todos lo reconocen, y que debemos rehuirlo, 1153 b
porque o es un m al absoluto, o lo es por ser, en algn sentido, un obs
tculo. Y lo que se opone a lo que debe rehuirse en cuanto debe rehuirse
y es malo, es un bien. N ecesariam ente, por ta n to , el placer ser un bien.
E n efecto, la solucin que daba Espeusipo no es solucin: deca que el
bien se opone al placer y al dolor com o lo m ayor a lo menor y a lo igual;
pues no podra afirm ar que el placer es esencialm ente lo que un mal.
Que el bien supremo sea un placer, nada lo impide, aun cuando algu
nos placeres sean malos, como tam bin puede ser un conocim iento,
aunque algunos son malos. Quiz es incluso necesario que, si cada dis
posicin tiene sus actividades propias libres de trab as, ta n to si la feli-
119
15
va
r jS v o o v T a i p l o v e l v a i , x a i p T rA K O u a i t t i v
TT]v e 05 a i | a o v a v , E A y co s-
o S s u o c y a p
e s
TToSijoiJivTi, r) 5 E S a iiio v a t c o v t e A e c o v
5 i T r p o a B E lT a i
E5a n c o v TC v e v a c n c r n d cy o O cev K a i t c o v
e k t s K ai t s t -
5e
T V T p O X l^ liE V O V
20
r ) 5o v f ) v
i v p y e i a t A e i o s em -
K a i T V
5u o T U X o tis
CTKOVTES e v a i ,
y o u a iv .
i J ie y A a is TTEpiTrTTTOVTa E5 a | a o v a
901-
v ^ y o O s , f) e k v t e j f] c x k o v t e s o O S v A -
5 i 5e t
T r p o a S e T c rO a i T f j t x t i s
T v E l v a i r) e T U X a t ^
5 ok e T ia i t o -
E u S c x iM o v a , o k o O c r a , e t t e K a i a T q
T T E p p A A o u c r a n i r S i s I c t t i v , K a i c jc o s o k t i E T U x a v K a -
25 A e v S K a i o v
T S ic K e iv
i r p s y t p t ) v E5 a i | a o v a v
5p o s
r r r a v T a K a i 6 T > p a K a i d cv O p c T rou g
a O r fis .
K ai
n S o v fiv
OTipiEiv TI T o O E v a TTCos T a p iO T O v a T i v
35
1154 o
14
10
Tiva Xao
oOre 9 OCTIS 0 O6 i ^ i s f ) p c n T i o O t
5ic>Kouai t^v aCmfiv Trant?,
) 6 o v f| V ji v T O i i r v T E S .
t o c o s S K a i 5 i c > k o u c t iv o O x f*iv oov
Tai O5 f^v &v 9a6V, cAA tiv otY|V irnrra ytp 90aei
i X 6i TI Oclov.
AA 6Ai^ 9 a a i t j v t o O v j j i a T o s KAripovo|iav
al C T c o n a r i K c l fi5ovai 5 i t T r e ic r T K is t s irapapcAAEiv e I s
aTtS x a i u v r a s pirrxeiv a rco v 5i6t t jjivas oOv yvcoppious elvai T o C r r a s M v a j oovrai elvai. 90 VEpv 5e K a i 6ti,
eI iJifi fi5ovf) <rya9v K a i fj vpyeia, o O k lo r a i jfjv fiScos t v
65al|JOva t v o s ycp I v e k o 5oi av aTfjs, Elmp mt) yaS v,
AAct Kai Avnrripcos v5xeTai if\v ; o t e KaKv ytp o O t
tyaOv f| A\>rni, eT ttep piri5 r)5ovi^- w c t t e 5it t av 9 Eyoi;
o05 Sfj r|5cov pos t o aTrov/5aou, e pf) K a i ai vpyeiai otoO.
TTepi 5 5i t c o v acoiJiaT iK w v fi5ovc6v TnaKETrrov t o s
AyouCTiv Ti ivia ye f)5oval a ip E r a i C7 9 0 5 p a , oov ai KaAa,
tAA oOx al o-coMOTiKai K ai Trepi as KAacjros. 5it t
oOv al v a v T a i AChrai i i o x ^ p a l ; KaK(^ ytp tya 6v v a v Tov. f| o O t c o s dyaSai ai vayKaai, 6 t i k o t mtj k c k v
tyotQv o T i v ;
pxpi t o u ycx6a ; t c o v piv y p ^ecov
AA
lir e l o O x
eoTiv
o O t e S o k e , o 0 5 | 5 o v iv
a O r f)
il9
cidad consiste en la actividad de todas ellas'bom o si consiste en la de
alguna de ellas, a condicin de estar libre de trabas, eso sea lo ms
digno de ser elegido, y en eso consiste el placer. D e modo que lo m ejor
de todo seria entonces un placer, aun cuando la m ayora de los place
res fueran malos, posiblemente, en un sentido absoluto. Y por esta
razn todos creen que la vida feliz es agradable, y m eten el placer en
la tram a de la felicidad, con razn, pues ninguna actividad perfecta
adm ite trabas, y la felicidad es algo perfecto. P or eso el hombre feliz
necesita de los bienes corporales y de los externos o de fortuna para
no tener trabas de esa clase. Los que afirm an que el que est en la tor
tura, o el que ha cado en grandes infortunios, es feliz si es bueno,
voluntaria o involuntariam ente dicen una vaciedad. P or otro lado, como
la felicidad necesita de la fortuna, les'parece a algunos que la buena for
tuna es lo mismo que la felicidad,, no sindolo, puesto que tam bin
ella, si es excesiva, es un obstculo, y quiz y a no m erece el nombre de
buena fortuna; en efecto, su lm ite es relativo a la felicidad.
Y
el hecho de que todos los anim ales y hom bres persiguen el placer
es una seal de que, en cierto modo, el placer es el bien supremo:
algunos pla
los placeres
el licencioso,
dolores con-
120
E OTi T o O
acov
s o ti,
P e A to v o s
T T E p(3oA fi, o 5
k o c T f j j f ) 5 o v f i s .
o r iv
5 tcv
c rc o ticx T iK c v y o c Q v C n r E p P o A f), K a i (p a O \ o s t c o 5 i c k e i v t t i v
T T E p P o A fiv o T i v ,
XTC
p o u a 7TC0S K a i y o i s
c b s 5 e .
o to s
K ai
c c v c c y K a a s
oTvois
v a v T co s 6 t t t t s A tttis -
20 9 E i> y i, A A A c o s -
o y p
t t v t e s ycp x a -
K ai 9 p o 5 ia o is ,
o y p
A o x
t ^ v CrrrE p|3oAfiv
o r i T f T iE p ^ o A ^ r r r i v a v T a
30
1154 6
15
15
7.
I2C
121
veu
A u ttco v oO k
f| 5 cov K a i
e x o u c t iv
a h -a i S e t w v
9 ctei
A y o o 5 e K orrt a u iJ ip E p r )-
6ti y p
a u p ip a v e i iocrp E eaB ai t o O
Ks r iS a x a a T p e o v T a T T O ii v o v T o s
2 t> E v a r
T r e p p o A fiv
|Jif| K a x a u n p e P q K s .
y io O s
-r r p r r r o v T s
9 CTEI 5 f ) 5 a ,
ti,
5 ic (
tto ie T ip a fiv
o K Ei 5 ' o O Q e v f ) 5 0 T o T 5 i t T
ti
ko
d v T I T E p o v T T p T T r ), t o O t o
f)5
T o ia a S E
S okeT
9 cte co s.
c n r T v f)| ic u e I v o i
rrE p ov ,
t^
to O to
tts
9 0 a p T O ,
koO
b a T E
Tpjt 9 a i T r a p 9 a i v ,
Toa^ 5 c r ^ T ), o u t e A u T r r i p v 5 o k e 0 O 6 f ) 5 t T r p a r r i a e v o v
i5
tte
e t o u
s a T a i.
yp
5 i
f]
9 CTIS r r A f i
6es ei
e r j,
el
piotv K a i
f)
a T i^
T r p a ^ is
c o tA tv
t iS o t t i
r )5 o v fiv
fl5 o v fi
iJ o cA A o v
TTVTCOV
v f i p E u g
yA uK ,
30 baTTEp y p
K ara
e c tt v f)
tv
ev
k iv t^ c te i.
i r o i-n T T iv ,
5 i
ie tc P c A t ]
ir o v r ip a v
T iv -
f) S E o p i v ri l i E T a p o A f s '
r iE p i
U8V
121
Los placeres que no implican dolor no tienen exceso, y stos son los
producidos por lo que es agradable por naturaleza y no por accidente.
Llamo agradable por accidente a lo que cura o remedia: en efecto, es
porque cierta accin de la parte que permanece sana tiene por resul
tado la curacin, por lo que este proceso parece agradable; y llamo
agradable por naturaleza a lo que produce una accin propia de cada
naturaleza determinada.
No hay nada que nos sea siempre agradable, porque nuestra natu
raleza no es simple, sino que hay tambin algo de otra ndole en nosotros
por cuanto somos perecederos, de m odo que si uno de nuestros elemen
tos acta en un sentido, esto contrara a nuestra otra naturaleza, y
cuando hay equilibrio entre ambas, su actuacin no nos parece ni dolorosa ni agradable. Si la naturaleza de alguno fuera simple, la actividad
ms agradable para l sera siempre la misma. Por eso Dios se goza
siempre en un solo placer, y simple, pues no slo hay una actividad del
movimiento, sino de la inmovilidad y el placer se da ms bien en la
quietud que en el movimiento. El cambio de todas las cosas nos es dulce,
com o dice el poeta (13), debido a una especie de vicio, pues as com o el
hombre ms cambiable es el vicioso, tambin lo es la naturaleza que
tiene necesidad del cambio; no es, en efecto, simple ni cabal.
Hemos tratado, pues, de la continencia y la incontinencia, el placer
y el dolor, y qu es cada una de estas cosas, y cm o unas son buenas y
otras, malas. Nos queda hablar tambin de la amistad.
(13)
llTioa
10
15
20
25
30
L I B R O
V III
(1)
123
35
1155
lir>r)
ff 29.
123
124
35
1156 a
5
3
10
15
20
25
30
124
125
35 5 i Taxcos y v o v T a i 9 A 0 1 Kai T r c x o v T a i- j j i a y p t c o r )5 e i
1156 6 r| 9 i a ^ETonTTTTei, tts 5 e toiottis rjSovfjs Taxa r| jJiETa(3 o A t .
K ai
r ]5 o v f ) v T
e p co T iK o i
TTO T f j s
oi
vor
I p c o T iK fjS '
k cctc
tt O o s
yp
K ai
r> vTmepEElv
5e
K ai a u jfjv
o5t o i
5 i
S i T re p 9 1 A 0 CT1 K a i t o x c o s
(3oAovTai
y v E x a i y p
cru -
a-
T o s T K a r t t ^ v c p iA a v o u r c o s .
10
15
20
25
30
1156
3.
125
126
3o TEAea scrri, Kai Korr T r v ra t o u t c yvsTai Kai 6|Jioia s k o TpCp T iap gKOTpOU, OTTEp 5e TOTS 9A0IS UTTpXElV.
T) 5e
iir,7a 5i t 6 f)5\> |Joco|ia to ttis Ix sr Kai ytp o yaOoi f)5is
ATAois. iiocos Se Kai fi 5i T x p i^ ip o v K aiy p T oioO Toi AAfiAo'S o yado. paAicrra 5e Kai ev t o t o i s ai 91-
r> f)5ovfi,
63v ^ yoQ o, Ts Se Aonrs Ka9 |ioiTT)Ta- f| y p y a 6V "["i Kai iJLOiv TI, TOtTT] 9 Aoi' Kai y p t f|S yotOv
1157
o 24.
TaipEai? K*",
126
27
Tos
9 iA r | 5 a iy .
vovT ai
35
1157 6
10
15
20
25
30
35
oc T oi
o -rrvu 5
9 A01 5i( t
o tu x a i
CTUviTTOuaiv,
k o c 5i t
o5e
y -
fi5 -
127
a la vez por utilidad y por gusto, porque no suele com binarse lo acci
dental.
Dividida la am istad en estas especies, los malos sern amigos por
causa del placer o por conveniencia, y los buenos sern amigos por ellos
mismos, puesto que lo sern en cuanto buenos. E stos, pues, son amigos
absolutam ente hablando, y aqullos slo por accidente y por pare
cerse a stos.
m
6
1158 a
T co v
yccS cov
to cO O
C r ir p x i.
10
15
20
25
30
35
5e
t o s
C T rp u 9 v o s
K ai
^ T T O v T a i s iJiiAais x^poucriv
ToOra y p SoKe (jiA iot e l v a i (piAiKt K a i TroiT}TtKc 91X105. 5i voi |jv yvovTai 9 A01 T a/ , -rrpeapOrai 5 oO- oO ytp yvovTai 9 01 o lj
ocv iJif) xp 0'iv' piocos 5 O5 o (TTpu9 vo. XA o
toioOtoi eCjvoi iJiv e l a i v XAi^Aoig- p o A o v T a i y p T y a O
K a i o r a v T c o a i v eis t c s XP^ S 9 * ^ 0 5 o T r v u E a i 5ic t
tjif) auvri iJiEpeEiv |ir|56 xtpsiv AAiAois, a Sf] (jlAictt E l v a i
5 o k 9 iAiK.
ttoAAos S elvat 9 A0V KaTc ttiv teAeov 9 1Aau oK v5x6Tai, c o c t t t e p o 5 p o v TroAAcov a ^ a (oike y p
TTEpPoAfl, T TOIOTO 5s TTpS EVa TTE9 UKE yVECT0ai)- TToAAos 5 | ia t < S a C r r c o p a K E i v a 9 5 p a o ^cjtSiov, ctcos 5
o0 5 yaOos Evai. 5e 5e Kai pTreipav Aa^Eiv Kai iv auvn06g yvcr9ai, o irocyxAETTov. 5i t xpiioiiiov 5 Kai
T fjSO ttoAAoTs pCTKEiv vSxETar ttoAAo y p o toioOToi, Kai v Ayc xpvco a CnrripECTai. totcov 5 naAAov
oiK 9 iAcjt ri 5i t |5Cr, tocv TaT rr |i9 oIv yvrjTai Kai
XapcoCTiv AAi Apis fj tos oOtos, olai tcov vcov Eaiv ai 9 1Aai- ySAAov y p v ToOrais t lAEuOpiov. f) 5 5i t
XpT^criiJiov yopacov. Kai o ycKpioi 5 XPIOMWV (iv oO5v 5ovTai, riScov S* a u jfv
yp (3oAovTa ticti, t
5e AuTTTipv Ayov yv xpvov 9 poucTiv, auvEx&s 5 o05es
&v TTOiJiEvai, o 0 5 aT t dyaSv, e Airnripv o t ^ Eiy
5i ToOs 9 A0US f|5s 3T|ToOaiv. 5e 5 acos Kai yaOoOs
TOIOTOV/S vTas, Kai Iti avrrois- oOtco yp Crrrp^Ei ocCrrois
oaa 5 to s 9 A01S. o 5 v Tais ^ouaais Sii^pripivois 9 01vovTai xpn<^oci TOS 9 Aots AAoi yp otos ect xpiioijjioi Kai iTEpot tiSes, n9 co 5 o aCrroi o Trvu' ot yp
fjSEs Het pETTs 3TIT0OCTIV oOte xptio-pious ES T KaA, AA
Tos iJiv ETparrAous to fi5os 9 ijJiVoi, tos 5 Seivos
irpa^ai t EiriTax^v, to O tc 5 o ttvu yvrrai v tw otco.
fiSs 5 Kai xploitJ^oS c^ioc pr|Tai o ti OTrouSaos* AA
TTEpxovTi o yvrrai toioO tos 9 A0 S, v iif) Kai t^ pETrj
TTEpxriTar e 5 hi, ok lo-jEi vAoyov TTpEX|Jivos.
o irvv; 5 69aCTi toioO toi yvEo^ai.
K ai
Ev
T r p e c r p u T iK O s f T T O v y v e r a i f| 9 1 X 1 0 , c t c o 5 u C T K o A c b T E p o e c ti
1158
a 18.
128
E n tre los de carcter agrio y entre los viejos la am istad es menor 1158 a
en la medida en que son ms difciles y encuentran menos placer en el
trato mutuo, pues esto parece ser lo ms propicio a la am istad y lo
que ms la produce. P or eso los jvenes se hacen pronto amigos y los
viejos no, porque no se hacen amigos de aquellos en cuyo tra to no en
cuentran gusto alguno, y, por lo m ism a, tam poco los de carcter agrio.
E s ta clase de personas tienen buenos sentim ientos los unos respecto
de los otros; en efecto, desean el bien los unos de los otros, y se asisten
reciprocam ente en sus necesidades; sin em bargo, no son del todo am i
gos porque no conviven ni encuentran placer en la m utua compaa,
que son los rasgos ms propios de la am istad.
No es posible ser amigo de muchos con am istad perfecta, como
tam poco estar enamorado de muchos a la vez (este sentim iento parece,
en efecto, un exceso, y en tales condiciones es natural que tenga por
ob jeto a una sola persona): que m uchos agraden a la vez extraordina
riam ente a uno, no es fcil, y quiz tam poco que sean buenos todos
para l. Pero adem s es preciso adquirir experiencia y llegar a una
intim idad, lo cual es m uy difcil. E n cam bio, por conveniencia o por
placer, s es posible que muchos agraden a la vez, porque son muchos
os que renen las condiciones necesarias, y tales favores no requieren
mucho tiempo.
D e estas form as la que ms se parece a la am istad es la que busca el
placer, cuando los dos amigos contribuyen con lo m ism o y encuentran
placer el uno en el otro o en las mism as cosas. D e esta clase son las
am istades de los jvenes, pues en ellas se da m s la liberalidad. L a que
busca el inters es propia de com erciantes, y los hom bres felices no
tienen necesidad de nada til, pero s de cosas agradables; quieren, sin
duda, tener trato con algunos, pero lo que les es molesto lo aguantan
poco tiem po; continuam ente, ninguno podra soportarlo, aun cuando
fueref el bien mismo, si le fuera m olesto. P o r esta razn buscan los
amigos que les son agradables; quiz deberan buscarlos que a la vez
fueran buenos para eUos, pues as reuniran todas las condiciones que
deben tener los amigos.
Los poderosos parecen tener amigos de diferentes clases: unos les
son tiles y otros agradables, pero, por lo general, no coinciden unos y
otros, porque no los buscan ni agradables con virtud, ni tiles para lo
que es honroso; sino a unos, frvolos, aspirando al placer, y a otros,
hbiles en hacer lo que se les m anda, y estas dos condiciones no sue
len darse en la m ism a persona. Agradable y t a la vez hemos dicho
que lo es el hom bre, pero ste no se hace amigo de quien est por en
cim a de l, a no ser que le av en taje tam bin en virtud; si no, con la
superioridad del otro, no puede haber entre ambos igualdad proporcio
nal. Y no suele haber hom bres as.
129
1158 J
10
7
15
20
25
30
35
1159 a
12!l
130
piaiJis, i c o s T v o s o 9 A o r
5 IJIVEI,
' -T T o p e iT a i,
^ y io T a
lai
T cv
tto t
yotO cv,
ECTOVTai OOJTOS, o 05 s
5 f)
tto A A co v ytp
k o cA co s
E p T )T a i
6 ti
poA ovT ai
o o v
5f i
6e o 0 s
ya -
OpcTTCp
5 f)
tto A A o
9A 0 S
f]
oO
y tp
9A C 0
ttot
to s
picAiaO
t p A o is
ycp
9 A 0 1
ti
tc
9 A 01
yaO c.
poA E T ai
cttv
Iti
0EV K a i
T yccet
k e v o s '
T ocos
E K a c r r o s (3o A E r a i T c5 cy a 6 .
n;o
O
S o k o O c t i S ic c 9 iA o T iiJ L a v (3o A E o O a i 9 iA E c r 0 a i p 5 A -
5i
(piAoKAocKES o l t t o A A o -
C rrrE p & x ^ E v os y t p
K A a^, f] T rp o crrro iE lT a i t o i o O t o s
K a i taccA A ov 91AEV
A o v TI 9 1 A E V
15
o s
9 A 0 1
o v T i P o u A ic r r r a i t c ^ E y ic r r a y o tO .
ocOrcp y c p
T T V T a-
ol
E v a r
o
< p A os t w
9a i p o u ^ v c o v
9 iAECT0 a r t
5f j o t t o A A o
5 9 i A E a 6 a i y y O s E lv a i S o k e t o O T i n o t o O a i ,
9 EVTai.
5 i*
ct r
o K a o -iv a p E crO a i
6 11.
lo)s] i8u; K .
130
cosas no t a y un lim ite exacto hasta el cual sea posible la am istad; pue
den desaparecer m uchas cosas j continuar aqulla; pero cuando la
distancia es m uy grande, como la de la divinidad, la am istad ya no es
posible. De aqu tam bin que se pregunte si acaso los amigos no desean
a sus amigos los m ayores bienes, por ejem plo, que sean dioses, puesto
que entonces ya no sern amigos suyos, ni siquiera, por tan to, un bien
para ellos, puesto que los amigos son im bien. S i, pues, se dice con
razn que el amigo quiere el bien de su amigo por causa de ste, ste
deber permanecer ta l cual es; su am igo entonces querr los mayores
bienes para l a condicin de que siga siendo hom bre. Y quiz no
todos los bienes, porque cada uno quiere el bien sobre todo para s
mismo.
8
L a mayora de los hom bres parecen preferir, por am bicin, ser que
ridos a querer, por eso a la m ayora les gusta la adulacin; en efecto,
el adulador es una especie de am igo inferior, o se finge ta l y finge
querer m s de lo que es querido, y ser querido parece sem ejante a ser
honrado, a lo que aspiran la m ayora de los hom bres. Pero no parecen
querer el honor por si m ism o, sino por accidente, porque la mayora
se com placen en ser honrados de los poderosos por las esperanzas que
abrigan (pues piensan que obtendrn de aqullos lo que necesiten, y
as se com placen en el honor com o una seal del favor que esperan);
y los que desean ser honrados por los hom bres buenos y sabios aspiran
a confirm ar la opinin que ellos mismos tienen de s, pues se complacen
en ser buenos confiando en el ju icio de los que se lo dicen. E n cambio,
los hombres encuentran placer en ser queridos por el cario mismo,
por lo que podra pensarse que el cario es superior al honor, y que la
am istad es elegible por s m ism a. Pero sta parece consistir ms bien
en querer que en ser querido. Seal de ello es que las madres se com pla
cen en querer, pues algunas dan a sus propios hijos para que reciban
crianza y educacin y con ta l de saber de ellos los siguen queriendo,
sin pretender que su cario sea correspondido, si no pueden tener las
dos cosas; parece que les basta con verlos prosperar, y ellas los quieren
aun cuando los hijos, por no conocerlas, no les paguen nada del tributo
que se debe a una m adre. Puesto que la am istad consiste m s bien ea
querer y alabam os a los que quieren a sus amigos, querer parece ser la
virtud de los amigos de suerte que aquellos en quienes se da esto como
es debido, esos son amigos seguros y lo es su am istad.
1159 6
De esta m anera m s que de ninguna otra aun los desiguales pueden
ser amigos, pues pueden igualarse. Y la, igualdad y la sem ejanza son
am istad, sobre todo la de los que son sem ejantes en virtud, pues, como
131
10
15
20
',1
2.3
30
1160
Kai SiaKCoAouaiv tcv yoQcv ytp htt octous napTVEIV IJL1T6 TOS (pAolS TriTpTTElV. O 5 e p O X 6 n p o TO ^EV |3Paiov oOk Exouaiv o 5 e yp aCrros SiaiJivouCTiv ovtes' tt
Ayov Se xpvov yvovTai 9 A01, xc'P0vte5 t AAiAcov
noxQripcjc. ol xpicripoi S e Kai fiSEs tt ttAeov 5ia|jLvoua iv ECOS yctp otv TTopjcocriv f)5ovs H cb9EAEas AAt^Aois.
E^ EVCXVTCOV 5 piAicTTa piEv SoKE f) 5it TO xpioiljov yvEoSai
9 iAa, oov TrvTis TrAouacp, |io6fS e S t p o u ytp Tuyx^vEi T i s v 5 e t^ s w v , t o t o u E9 iiaEVOs vTiScopETai ccAAo.
VTcxda 5 v Tis eAkoi Kai pacrrr|v Kai pcnEvov, Kai KaAv
Kai aicTXpv. 5i epavovTai Kai o paorai yEAoToi v o t e ,
^ioOvTEs 9 iAEo6ai eos 91A0OCTIV |iOcos 5f) 9 iAr|TOs vxas
acos ^icoTEov, ijiqSEv 5e t o i o u t o v Exovras yEAoov. ctcos
5e O 5 E9 ETai T vavrov t o e v o v t o u k o 6 o t , AAc
Kara ctu^PePtiks, H 5 pE^is t o p i a o u crrv* t o O t o y p
QcyaGv, oTov Tcp ^r|pcp oOx Oypco yEVEaOai AA tt t |jaov AOeTv, Kai Tcp OEppcp Kai t o T s SAAois |iocos. ToTa
pv oOv 9CT6co- Kai y p oriv AAorpicbTgpa.
'Eoike 5 , K aO T T sp v pxti EpTjTai, iT E p l ToT Kai v
TOS aTOs Elvai f) t e 9 iAa Kai t SKaiov. v Trar| yp
Koivcovoc 5 o k e t i 5 K a i o v evai, K a i 9 iAa S- T T p o a o y o p E o u ai yoOv cbs 9 A0US to O s ctijiitAous Kai to O s a i/o rp o T ico T a s,
iJiocos 5e Kai Tos v Tais AAais Koivcovais. ko0 octov 5e
KoivcovoOaiv, rri to cto O t v ectti 9 iAa- Kai yp t SKaiov.
Kai r| T rap oiiia Koiv T 9 AC0V, p0cSs' v Koivcovg yp
f) 9 iAa. oTi 5 5EA90s iJiv Kai Tapois irvTa Koiv,
TOS 5 dAAois 9CopiCT|jiva, Kai t o s Iv ttAeco t o s 5 ArTC0 Kai yp tco v 91A1WV a i ijlev iJiaAAov ai 5 firrov. 5 i a 9 pEi 5 Kai T 5Kaia o y p TaCrr yovE C T i irps TKva
Kai 5EA9os irps AAiAous, o5 Tapois Kai iroATais,
^jLocos 5 Kai tt tc v AAcov 9 1A1WV. ETEpa 5fi Kai T
S iK a irps Korous to tc o v , Kai aO^riaiv AaiapvEi t i ^ laaAAov irps 9 A0US Evai, oov
iTOOTEpfaai rapov
1160
3.
Oveco,
20.
131
132
10
15
20
25
10
rioAiTEas 5 oTv
Tpla, aai 5 Kal TrapEKpffEis,
oov 90o p a l ToTCov. Elal 5 o l (Jiv TroAiTeai paaiAElo te kcI
pioTOKpoTa, TplTT| 5 iT Tiiariiarrcov, fjv TipioKpoTiKfiv
AyEiv oIkeov 9alvErai, ttoAiteIov 5 ar|v EldbOaaiv oi
ttAeotoi kcAev. totcov 5 pEATcxTri piv r) paaiAEla, x^plorri 5 f) TipoKparla. iropKpoo-is 5 paaiAEas
Tu
neo 6 p a w ls |Ji9 co y p liovopxoci, 5 ia 9 pouai 5 ttA eotov
tiv y p Tpawos t aCrr^ a u ii 9 pov ckoite, 5 PoctiAeOs
t tcov pxoiivcov. o y p crri pacriAEOs tifi cxTpKiis
Kol iraffi TOS dyoQ os Cnrepxcov 5 toioO tos o05evs
5 Trpoo-5ETar r c9 Ai|jia oOv o t ^ piv oOk cv aKoirolri, tos
5 pxo^vois y p pifi toioO tos kAtipcots v tis eti p a o-iAeOs. ) 5 Tupawis
vavTos tccOtt)- t y p Io u t^
ycxQv SicKEi. Kal 9avEpcTEpov tt Totrris ti xEipicrrr|-
132
gos son aquellos con quienes se com ete; asi es m s grave quitarle dinero
a un compaero que a un conciudadano, j no socorrer a un hermano
que no socorrer a un extrao, y pegar a un padre que pegar a cualquier
otro. P or otra parte, es natu ral que la ju sticia crezca ju ntam ente con
la am istad, puesto que las dos se dan en los mismos y tienen la misma
extensin.
Ahora bien, todas las comunidades parecen partes de la comunidad
poltica, pues los hom bres se asocian siempre con vistas a algo que les
conviene y para procurarse algo de lo que se requiere para la vida, y
la comvinidad poltica parece haberse constituido en un principio, y
perdurar, por causa de la conveniencia; ta l es tam bin el blanco de
los legisladores, que dicen que es ju sto lo que conviene a la comunidad.
Todas las dems comunidades persiguen lo que conviene en im sentido
parcial; por ejem plo, la tripulacin de un barco, lo que conviene a la
navegacin para hacer dinero u otro fin sem ejante; los compaeros de
cam paa, lo que conviene para la ^ e r r a , aspirando al enriquecimiento,
la victoria o la conquista de una ciudad, y lo mismo los miembros de
im a tribu o de un demos. Algunas asociaciones parecen realizarse por
causa del placer, com o ciertas agrupaciones religiosas o sociales que
tienen por fin los sacrificios y la convivencia. P ero todas ellas parecen
subordinadas a la comuni&ad poltica, porque sta no se propone como
fin la conveniencia presente, sino lo que conviene para toda la vida, ha
ciendo sacrificios y organizando reuniones con m otivo de ellos, tribu
tando honores a los dioses y procvirndose a la vez m om entos de des
canso acompaado de placer. E n efecto, los sacrificios y reuniones
antiguos parecen haber tenido lugar despus de la recoleccin de los
frutos, a modo de ofrenda de primicias, porque era en esa poca cuando
los hombres disponan de m s ocio. Todas las comunidades parecen ser,
pues, partes de la com unidad poltica, y las d istintas clases de am istad
se correspondern con las d istintas clases de com unidad.
10
H ay tres especies de regmenes polticos, y otras ta n ta s desviacio
nes que son como corrupciones de aqullos. Los regm enes son la rea
leza, la aristocracia, y un tercero fundado en la propiedad, que parece
propio designar tim ocracia, pero suele llam arse repblica. L as desvia
ciones son: la de la realeza, la tirana; am bas, en efecto, son monarquas, 1160 6
pero hay entre ellas muchsim a diferencia: el tirano m ira a su propio
inters, el rey, al de los gobernados. Porque no h ay rey que no se baste
a s mismo y no sobrepase a los dems en todos los bienes, y un hombre
asi no necesita de nada; por ta n to , no puede proponerse su propio pro
vecho, sino el de los gobernados; un rey que no fuera as lo seria slo
de nom bre. L a tiran a es lo contrario de la realeza porque el tirano per
sigue su propio bien. E s b astan te claro en el caso de la tirana que es el
133
e p i-
OTOKpocTas 5 es Aiycxpxav kcxkoc tcov pxvTcov, o vlaouCTi T t t s ttAecos T rapa t t ]v ^ a v , Kai TTtVTa fj x a ttA ecrra t c o v y a S c o v a u x o s , Kai x a s pxtS e toT s o t o s ,
15 TTEpi t t A e o t o u TTOio|JiEvoi t t t A o u t e v
Ayol 5 f ) iScpxouai
Kai n ox^ T ipoi u r i t c o v ETrieiKEaTrrcov.
k 5 TiiiOKpoTas
es SrjiiO K paTov
a v o p o i y p E a iv a r r a r
ttAi'iOous ytp
PoAETai Kai r) T iiiO K para eIv o i, Kai iroi irvTES o v tc o
Ti^iiJiaTi. fK iaTa 5 ^ oxQ rip v cttiv t) 5r|laoKporra
tt
20 laiKpv y p TrapsKpavEi t t t ^ s iroAiTEas eISostiETa^AAoucti liEV o u v n A io 6 o t c o s a i iroA iTE ar lA x io T o v y p
oO tco Kai (5^CTra piETapavoucnv.
iaoiciaaTa 5 aTCov Kai
o o v irapaSEyiJicrra A^oi t i s a v Kai v T a is oiK a ij.
r| ^ v
y p TTcrrps ir p s ueIs K oivcova paaiAEag ix ^
y p Tcp TTCXTpi ^eAei" Iv te 0 6 e v 5 K ai "Opiripos t v
25 TKVcov
11
133
134
Cnrepoxti
e O e p y e c r a s '
iJiva A a c v
e lir e v .
to io tt]
ko
fj
T r o c r p iK i,
5 ia 9 p E i
5e
T(S iiEySei tcov EEpyETrmrcov a m o s y p toO Evai, 5 o KOVTOS iJ iE y c r r o u , ko Tpo9s Koi -rraiSEas. ko tos i r p o y v o i s 5 ToOra T r p o o v p i E T a r cpCTEi te pxiKv Tromip u l c o v
K ai
20
T rp yovoi
T T E pox^ 5 a i
K yu cov
9 iA a i
K ai
paC Ti E s
K a i ri c p iA a .
K ai
(3aCTiE\joiJivcov.
a u r c i , . 5 i K a i T iia c v T a i o y o v E s .
d tA A
t k o t
^ a v
K a i v S p s 5 e T r p o s y u v a K a f) a O r f i
p io T O K p o T a -
K ar
p E T T iv
yp,
K ai
tw
iv
K ai
oOtco
9 iA a
p iE v o v i
25
K a io v .
yp
f) 5
o T T oA T a i p o A o v T a i K a i e t t ie ik e s E v a r
fipxetv,
30
K ai
p e K p a E a iv ,
carrE p
9 iA la ,
K a i f)
oO Sv
K ai t
K ai ^ k io t o
iJiiK p v
9 iA a s .
S K a io v
v T fj
v
T E X V T 1J i r p s
35
1161 b
TTps
K ai y u x t i
oO tco
T u p a v v 5 i y p
|iT)5v
k o iv v
o05 y p
ir p s
S Tais ira c jt iv ,
crn
S K a io v
tco
o lo v
a c iJ ia K a i S E cn r T i^
o tiv
yp
5oO A os
i y 'f u x o v
pyavov,
K ai
9 iA a
5 u v | a E v o v K O lV C O V fa a i v -
5 r i, K a 0 o a o v
5f| K a i i v Tais T u p a v v a i v
to Ts 5rmoKpcxTais ttI t t A e o v
p iK p v
12
yp
9 iA a -
T T a v T i o v O p co T T cp T T p s T T V T a t v
10
p iK p v
5oO A ov
oO Sv y p
pyavov
ttI
X E ip c r r i
o s
v iJipEi 5 f i t
r) 9 iAa.
K ai
ai 9
iAai
vO p corros.
tt
K a i t S K a i o v . v
T T oA A y p T K o iv a o i s
o C ;a i v .
8.
(piAta Aretinus: (piXta? oodd. || 10. TiXeiov K ' Asp.: -Xet<jTOv vulg-
134
12
L a comunidad es, pues, la base de toda am istad, como hemos dicho.
Podra hacerse grupo aparte con la que existe entre parientes y compa-
135
5 T T o A iT iK a i
T i,
15
Kai c p u X e T iK a i k q C T U n ir A o K a , K a i
K o iv c o v iK a t s o K a cri iJ ia A A o v
9a v o v r a i
T iv c
^EVIKTV.
e lv a i.
K a i r) C T uyyE viK T i 5
T fo S a i 5 e T ra a a
o o v
yp
e s T c c r a s 5 e t ^ e i e v
9 a v E x a i
k t s T r o r p iK fjs -
octcxi
t o ic c -
k o 0 p o A o y o v
v
tij
K a i x fiu
t to A u e iS t ^ s e I v o i , q p -
o y o v E s
tJiEV y c p o r p -
y o u C T i Tc T K v a e o s a u T C o v t i v T a , Tt 5 T K v a T 0 5 y o v E s
cbs r r
20
K E vcou t i
vT a.
tia A A o v
6t i
a T C v f| Tt yEVVT^SVTa
KECTai T
69
oCT' r p y E v v r i S v T i f j t
t y p
CTOVTr
o toO
T lo O v TCp
K ai
cru vco-
[ x a K K o v
ir o iq -
0 9 oO, o o v 5 o 0 s
T 6 9 o O , f) | T T O V .
o k e T o v t c o
KEVCp 5 O 5 e V
O p ^
K ai
TCO t t A t G e i 5 t o O x p v o u 25
5 C T a a iv o y o v E s T ct
k t o t c o v ,
a i v , T 5 i r p o E A O v T O s x p v o u t o C / $ y o v E s , c jv v e c t i v f j aCT0r|a iv A a p v T a .
k to tco v
5 S f j A o v
K ai 5 i &
9 1 A 0 CT1
t i A A o v a i
jjiT|TpS.
cx O tco v o o v
E T E poi ( x O t o t c o
Kex^pt^Qct*) T K v a 5 y o -
tcxO t TTOis*
A o is
TOiauTa.
TTps
yp
1162 a
9o a l
tocO tv a n a K a i bjav K a i T
9iA ov
K ai
t a v T p 090v K a i t
fA iK a , K a i o i a u v iO g is T a p o r
T a ip iK ^ i i o i o C r r a i .
v E ifio i 5
Tovh-cov auvcoKEcovTaf
V O V Tai
yu s
j y p i r p s K e i v a T au T rn s A A i -
506V
iJiyoc
KaO | A i K l a v
f)Ai5
5 i K a i n 5 e A 9 i K f j Tfi
K ai o
A o it t o a u y y E v g s
Tcp y p t t t c v aCrrcv E v a i .
k
y -
j T T pp co T v p x n y v E v a i .
cm 5 t) piEv i r p s y o -
10
t x p i ^ ^ i l J i o v f) t o i c x O t t ) 9 i A a u S A A o v
TCOV Q v e c v ,
a c p K a i K o iv T e p o s
5 e K a i v T ^
5 A 9 iK 3
ctti
iT E p K a i v tF r a i p i K r j K a i p i a A A o v
v t o T s p i o o i s , o a c p o K E i T e p o i
K a i K yevETs C n r p x o u a i cjrpyovTEs A A i ^ A o u s , K a i orcp
tJioT)6CTTpot o EK TCOV o t v K a i CTVTP0901 K a i T r a i S e u T o s
iT T iE iK a i, K a i A c o s
135
eros; pero las am istades entre ciudadanos, miem bros de una misma
tribu, compaeros de navegacin, y todas las sem ejantes, se parecen
ms a las que resultan de una comunidad o asociacin: parecen, en
efecto, ejdstir como en virtud de un acuerdo. E n tre stas podra colo
carse tam bin la am istad entre hospedador y husped.
L a que existe entre parientes parece tam bin revestir m uchas for
mas, pero todas ellas dependientes de la de los padres. Los progeni
tores am an a sus hijos como algo de ellos mismos, y los hijos a sus pro
genitores como seres procedentes de ellos, Pero los progenitores cono
cen a quienes han nacido de ellos m ejor que sus criaturas saben que
proceden de ellos, y el vinculo entre quien ha dado el ser y su criatura
es ms estrecho que el que existe entre lo producido y quien lo hizo;
porque lo que nace de uno es propiedad de aqul de quien nace, por
ejemplo, el pelo o los dientes de quien los tiene, m ientras que a lo na
cido no le pertenece en modo alguno, o le pertenece en menos grado,
aqul de quien ha nacido. Contribuye tam bin la cantidad de tiem po,
ya que los padres quieren a sus hijos desde que nacen, y stos a los
padres slo despus de cierto tiem po, cuando han adqmrido conciencia,
o percepcin. De esto resulta claro tam bin por qu quieren m s las
madres. Los padres, pues, quieren a sus hijos como a si mismos (ya que
los que han nacido de ellos vienen a ser com o otros ellos mismos, al tener
existencia separada); los hijos a sus progenitores, com o nacidos de ellos;
y los hermanos se quieren los unos a los otros por haber nacido de los
mismos padres, pues la identidad de su relacin respecto de stos pro
duce entre ellos el mismo resultado; de ah que se hable de la misma
sangre, el mismo tronco, etc. Son, por tanto, en cierto modo, lo mismo,
aun cuando en individuos separados. Contribuye tam bin grandemente
a la am istad entre los hermanos la crianza en com n y la sem ejanza de
la edad; en efecto, los de la m ism a edad se entienden y los que viven
ju ntos son cam aradas; por eso la am istad entre herm anos se asem eja
a la que existe entre compaeros. E l vnculo entre primos y dems pa- 1162 a
rientes deriva del que existe entre los hermanos, pues lo establece el
hecho de fener los mismos progenitores, y estn m s o menos unidos
segn su proximidad o lejan a respecto del fundador de la fam ilia.
L a am istad de ios hijos hacia los padres y de los hom bres hacia los
dioses es como una inclinacin hacia lo que es bueno y superior, puesto
que han recibido de ellos los m ayores beneficios; les deben, en efecto,
la existencia, la crianza, y la educacin una vez nacidos. E n ta l am istad
entran el placer y la utilidad m s que en la am istad entre extraos,
en la medida en que hacen la vida ms en comn. E n la am istad entre
hermanos se dan los mismos caracteres que en la am istad entre com
paeros, sobre todo si son buenos, y en la am istad entre sem ejantes, en
la medida en que se pertenecen ms los unos a los otros, y se quieren
desde su nacim iento, y en la medida en que tienen caracteres m s seme
jan tes los que han nacido de los mismos padres, se han criado ju ntos, y
136
15
35
1162
6 23.
136
137
Tcp
15
auv5icyEiv
eyK aA cov tc o
yeAoTos
|jii^ t p t t o v t i , I ^ v
T x p i c i p i o v yKAriiJiaTiKi^-
tt
ocv
c p a u o iT o
n q CTuvrm epEEiv,
K ai
f) 5e 5ic
aoTcov T u y x v o u a i v aioi v t e s o 5 eC; t t o i o O v t e s o 5020 vocvrai irapKETv TO CToO ra o c tc o v o t t c t x o v t e s SiovTai. e o i KE 5, K o Q a re p t S I k o i v e c t t i S i t t v , t piv aypacpov; t
5 Kocr v iJ io v , Kai Tjs Kordt t 6 xp i^ oriijiov 9iAas f) hev ri6iK) f| 5 voiiiKj ETvai. yvETat oOv x yKAi^iJion-a iJiAio^
Ton; ufi Kor ttiv o\rr\v auvaAA^coai Kai SiaAcovxai.
26 oTi 5 fj voiiiKTi nv T) ETTi ^TjTOs, f| |jiv TrjATTav dtyopaa
K
^ S AEuQEpicoTpa eIs xpvov, Ka0 jjioAoyav 5 t dcrl t I v o s . SfAov 5 v xari] t qjEArma
koOk (5(iJi9Aoyov, 9 1A1KV 5e t)v va(3oAfjv Ix^* SiirEp
iuloiS oK eIctI t o t c o v SKai, dAA oovTai S e v CTTpysiv t o u s
30 kotA TTOTiv auvaAA^ovras. f) 5 fiOiK) o O k tt ^r|TOs,
AA obs 9 Acp ScopETai
t i B t ^ t t o t e SAAoK o i i j e a d a i 5
fio T aov
Trov, obs oO 5e5cokcos AAcc xpA'S
iiotcos 5 cruvaAAc^as Kai SioAuhevcj yKaAasi. to to
5 CTUnpavei 5ic t poAeo^oi nv irnrras fi toOs ttAeotous
36
Tc koAA, TTpoaipEoOai 5 tc w9 AiMa KaAv 5 t eO t t o ie v
1163 a |if) iva vTiTrOij, w9 AiMov 5 T E O ep y E T E o^ a i.
5uvaiivcj>
5J vTaTTo5oTov t)v A^ov o&v iTraOev [Kai kvti] (KovTa
y i p 9 A0V oO TTOiTiTov cbs 5| 5iaiJiapTvTa v Tf pxi Kai
ed T T oQ vT a O9 o/ oOk Sei o ytp tt 9 IA0 U, o5 5i
6 a T toO to S pcvTO S KaQfiTEp oOv ttI ^ rjT O s ECrEpyETT)S v T O SiaAuTov)- Kai f pioAoyi^aai 5 f cv uvtpiE Vos trro5cxTEtv SuvoToOvTa 5 o05 5i6oOs fi^ co a E v v. w o t
eI Suvotv, daro5oTov. kv pxi 5 TriCTKETrrov O9 oO
eOepyeTETOi Kai hrl tvi, ircos hrl to tois Ctttohvi] fj ijn.
10 (5cp9 iffPi^TTjo'tv 5 ix^ irTEpa 5eT tq to ttoQvtos c9 AEg
IJirrpv Kai irps Yamiv ttoieo^ i Tf)v cvTarrSoaiv, f| Tfj
ToO 5p<5caavTos eOEpyEafcjc.
7.
137
cara puesto que alcanza aquello a que aspira, ya que los dos procuran
el bien. Tampoco suelen darse las quejas en las am istades que buscan
el placer, puesto que ambos obtienen lo que desean, si se com placen en
el mutuo trato, y resultara ridculo quien reclam ara contra el que no
le agrada pudicndo no pasar el tiem po con l.
E n cambio, la am istad por inters se presta a las reclamaciones,
porque como se tra ta n con vistas a su propia utilidad, exigen cada
vez ms y creen recibir menos de lo que Ies corresponde, y alegan que
no obtienen lo que necesitan y merecen, y los que favorecen no dan
abasto para satisfacer los requerim ientos de los favorecidos.
Parece que, lo mismo que la ju sticia es de dos clases, una escrita y
otra legal, tam bin la am istad por inters puede ser m oral y legal. Pues
bien, las reclam aciones se producen sobre todo cuando la relacin no se
establece y disuelve en virtud de la m ism a clase de am istad interesada.
L a legal es la que se funda en estipulaciones, ya sean com pletam ente
de mercado, que exige el intercam bio inm ediato, de mano a mano, ya
sea de tipo ms liberal, en que se da tiem po, pero se conviene siempre
en recibir algo a cam bio de algo. E n esta clase de am istad la deuda es
m anifiesta y no equivoca, pero tien e de am istoso el aplazamiento.
P or eso en algunas ciudades no h ay procesos para estas cuestiones y
se piensa que los que han hecho convenios fundados en el crdito deben
atenerse a las consecuencias. L a am istad interesada de tipo moral, en
cam bio, no se apoya en estiptilaciones, sino que obsequia, o hace cual
quier otra cosa, como a un am igo, pero considera ju sto recibir a su vez
algo del mismo valor, o m ayor, com o si no hubiera dado, sino prestado,
y si las condiciones en que hizo el convenio y aqullas en que lo disuelve
no son las mismas, rec am ar. E s to ocurre porque todos, o la mayor
parte de los hombres, quieren lo que es hermoso, pero prefieren el pro
vecho; y es hermoso hacer bie sin pensar en la com pensacin, pero 1163 o
provechoso ser favorecido.
Si es posible, pues, se debe devolver lo equivalente de lo que se
recibi (porque no se debe hacer a nadie amigo con tra su voluntad; por
tan to , como quien se ha equivocado en un principio admitiendo un
favor de quien no deba pues no se tra ta b a de un amigo ni lo hacia
por la accin mism a , deber uno pagar esa deuda como si hubiera
recibido un beneficio sobre la base de una estipulacin). Incluso debera
estar de acuerdo en devolver el beneficio si poda; no pudiendo, ni
aun el que se los confiri lo exigira. D e modo que, si es posible, debe
devolverse el beneficio. Pero debe considerarse al principio quin es el
que nos lo hace y con qu fin para aceptarlo o rehusarlo, segn laa
condiciones.
E s cuestin dudosa si debe medirse el favor por su utilidad para
quien lo recibe y la com pensacin debe ser adecuada a aqulla, o si
debe medirse por lo que ten a de buena accin por parte del que lo hizo.
P orque los que reciben esta clase de beneficio suelen decir que sus
138
^icc lisv t
xP'H "
14
>9sXeaq K ^
138
bienhechores no les han dado sino lo que para stos era de poca imporrancia y ellos podan haber recibido de otros, empequeeciendo as
los beneficios recibidos. Los otros, por su parte, pretenden haber dado
lo m ejor que tenan, y algo que los dems no podran haber dado, y en
medio de peligros o de otras circunstancias de urgencia sem ejante. Pero
jn o es cierto que si la am istad tiene por fin la utilidad, debe medirse el
favor por el provecho del que lo recibe? E l es, en efecto, el que lo pide,
y el otro le ayuda en la idea de que tendr la debida compensacin;
la ayuda es, por tan to, ta n grande com o el provecho del que la recibe
y ste debe restituir lo que obtuvo, o incluso m s, porque esto es ms
noble. E n las am istades fundadas en virtud, aun cuando no hay recla
maciones, es una especie de medida del beneficio la intencin, porque
lo principal de la virtud y del carcter est en la intencin.
14
Surgen tam bin diferencias en las am istades fundadas en la supe
rioridad, porque cada uno cree m erecer ms, pero cuando esto ocurre
la am istad se disuelve. E l m ejor piensa, en efecto, que le corresponde
recibir ms, puesto que al bueno debe asignrsele una m ayor parte;
lo mismo piensa el ms til, puesto que se dice que el intil no debe
recibir lo mismo, y que se tra ta de un servicio pblico y no de am istad
si lo que se obtiene de la am istad no corresponde al m rito de las obras.
Piensan que en la am istad debe ocurrir lo mismo que en una sociedad
econmica, donde reciben m s los que ponen m s a contribucin. E l
necesitado e inferior piensa, a su vez, que es propio del buen amigo
ayudar a quienes lo necesitan; jd e qu sirve^dicen ser amigo de
un hombre bueno o poderoso si no se ha de sacar v e n ta ja alguna?
Parece, por consiguiente, que uno y otro tienen razn, y que los dos 116
tienen que recibir ms de la am istad, pero no de lo mismo, sino el
superior, m s honor, y el necesitado, provecho; porque el premio de la
virtud y del beneficio es el honor, y el alivio de la necesidad es el pro
vecho m aterial.
As parece ser tam bin en las ciudades. No se honra, en efecto, al
que no proporciona ningn bien a la com unidad, ya que lo que es de la
comunidad se da al que favorece a la. comunidad, y el honor pertenece
a la comunidad. No puede uno obtener beneficios econmicos del tesoro
comn y a la vez honor, porque nadie consiente en tener menos de
todo, y as al que pierde dinero se le trib u ta honor, y al que quiere ddi
vas, dinero; porque el guardar la proporcin con el m rito iguala, y
preserva la am istad, como se h a dicho.
139
139
I.
Ev TTcStaais 5 t o s dvoiioioEiSai 9 iXais t AvtAoyov
ia cjE i K a l (JCjijei
t i *)v
TToAiTiKg Tcp cjKvn-OTncjj <5cvtI tcov CnroSrmcTcov tnoipfj y lverai koct d^locv, Kol
09<5cvti;1 Kal toTs Xoiitos. vrrocOOa
1104 a iiv oCrv TTETrpiorai Koivv iirpov t vijiktijio, kcI irps
toO to Sfi irvTO <5tva9pgron Kal Torcp iierpETOi" v 5
pojTiKQ vtoTE piv paorfjs yKaE cti Crn-p9 iAcov oOk vTicpiAElTai, o 0 5 v l/ c o v 91XTJTV, eI oOtcoj I t u x e v , iroAXtKs
5 5 pcbpiEvos 6t i TrpTEpov mxyyeXAuEvos Trvxa vOv oO5v
rriTEAET.
cru M pavE t 6 x a
T o io O r a ,
rreiS cv 6
|iv 5 i
fl5oviv Tv pc|JiVov 9 1AQ, 5 5 6i t xp^o'ipov t v pacnV|V, Ton-a 5 pf) (CM90V Cirdtpxin. 5it toO to y p Tfjs 9 1Aas oOcTTis 5i<5cAuais ylvETOi, iTEiBtv jjif| yvrjToi dbv Iv e k o
10 9 A o w
oO ycp otos loTEpyov cAAdc Tt CnrdtpxovTa, oO
liviiJia 6vra* 5i ToioOrai Kal al 9 iAlai. f) 5 t6v f|0v
ko8 oOrfiv oOora pvEi, KaSnrep eTpriTai. 5ia9povTat 5 to v
&TEpa yvTiTai oCrros Kal
)v pyovrar 6 |ioiov ytp tc
MT)5v yv6CT0ai, Tav oO I91etoi yf] Tuyxtcvij, o lo v Kal Tcp
15 Kiapc{)5cp iToyyEAAnEvos, Kal orco piEivov ^cjeiev, t o CTOTCp -ttAeco- Is eco 5 dnraiT oO vT t tcs CnroaxcTeiS <5cv6
f|5ovfis )5ovfjv rro5c5cKvai 911. eI jjiv oOv Krgpos toO
t o IPcOAeto, Ikovs av eIxev el 5 6 |iv Tpvfiv 5 5 Kp5os, Kal piv ?x^* ^ S ^f|, ok 6n/ eTt) t o KaTc tiv koivco20 v a v KaAcos' c&v ya p Sejievos Tuyx'^^* to tois Kal irp o ax^W KKEvou ys x'tpv r a O r a BcaEi. tjv t^av 5 ttotpou T^at CTT, ToO irpoEpvou
toO TrpoAqtpvTOS; y a p
Trpo|iEvos Soik TnTprrsiv Kevco. irsp 9a(rl Kal RpcoTaypav TTOiEv TE y p 5i5fEiev ABiitote, Tipijcja: t v na1164 o 10. aToii; ed. Bekkei.
LIB R O I X
141
25
SvTa
EKAeuEV CTOU 5 o k
^ ia
lir c T T a c r G a i,
K ai
l p P a v E
fiSovfjV eAet v,
toctoO tov
vTiAapcbv i^ei
ti^ v
141
142
pi<p
v5xilTai. cp ouv irvTa tc TbioOra Kpipcos
tJiv Siopaai o pgSiov ; iroXAi? ycp K ai ircxvTOas ix^i 5iacpopcs Kai tJieyOei Kai piiKpTTiTi Kai tco KaAo Kai voyKacp.
30 Ti 5 oO iroTa t c o oOtw t t o B o t o v , o k ccStiAov Kai tcj
jjiv Eepyeaas vTaTToSoTov obs tt t ttoAO jiSAAov
\apioTov rapois, caTrep Kai S c v e io v
9 Aei rroSoTov
piSAAov f| +apcp 5 o t 6 o u . ctco s 5 o 5 toO t e , oov t w
Aurpco9VTi Trapt A i^ ctt& v TrTEpa tv AucrtiEvov v r i A u 35 TpcoTov, Kov cmaoC/v
fi iif) aAcKTi doraiToOvTi 5 i
1165 o dnTo5oT8ov, f| TV TTOTpa AurpcoTov;
S ^ e ie ycp ov Kai
lauToO jjiaAAov t v TroTpa. oiTEp o/v EprjTai, k o B A o u tJiv
T 9 e A r m a iroSoTov, Ictv 5 CnrEpTevij r) S c t is TCp K a A ^
f| T(S uoyKacp, irps TaOr ( x i t o k A i t e o v . v o t e y p o5
5
o t v c t o v t t t ) v Trporrapx)v tiE if/a cT S a i, hrEiSv 6 tJiv
crrrouSaTov e S c o s eO Troii^aij, t w 6e f) dvTOTrSocJis yivT|Tai
6v oETai tiox^Tipov Elvai. o5e yp t c o Soveo-ovti Ivote
vTiSavEicrrov 6 iJiv ytp o i e v o s KoiJiiEaG ai 5ccviaev
iTnEiKei vTi, 6 5 oO k Attjei K0 |iiec;6ai irapt irovTipo.
10 eTE T ovw T^i <5tAr)69t o O t c o s Ixei, o O k c t o v t ^coiaa e t
1X61
|if| o O t c o s oovrai 5, o O k &v B^aisv cToira ttoisTv.
Strep o\5v itoAAKis EprjTai, o irepi Tt ir0Ti Kai Tts Trpc^eis
Ayoi |Jioco5
obpiaiJivov tos TTEpi cc ectiv. ti
|iv oCrv o TaCrr -rraaiv rrroSoTov, o5 T9 rroTpi TrvTa,
15 KocSrTEp o5 t c o A ii Orrai, o k 5r)Aov
tte 5 Tpa y o veOcti Kai 5A<pos Kai iTapois Kai EepyTais, IkAotois tc
oiKEa Kai T pjJlTTOVTa <5cTTOV(ir)TOV. OTCO 5e Kai TTOIEV
(pavovTar es ytuous
ytp KaAoOcTi tous CTuyysvEts' t o TOis ycp Koivv T yvos Kai o iTEpi t o O t o 5tj irpc^Eis' Kai
20 eIs tc KT^Sri 5 icAictt oovrai 5eTv toOs ctu>^e^Ts dorocvrov
5ic TOT. S^EiE 5 tv Tpocpfjs (lv yovEucj-i 5ev jjicAictt
rrapKev, eos 9EAovTas, Kai to s atTois toO eIvci kcAAiov
6v fi auTOs ES toct irapKElv Kai Ti(Jifiv 5 yovECTi koScTTEP 0OTS, o TTOCCTCXV S' O5 ycp T)V CXTJV TTOCTpi 1xi IJITI26 Tp, O5 ocO Tjv ToO CT090O TTjv ToO cjTpcxTnyo, cAAc tjv
uocTpiKiv, pocos 5 Kai uriTpiKi^v. Kai ttovt 5 tw -TrpEpUTpcp Tipif)v Ka0 t|Aikcxv, TravaoTCCTEi Kai KcrroKAfcTEi Kai
1165
a 34.
142
143
T o ls TO lo TO is
K ai a u y y e v a i 5e K ai cpuA-
t c o v jiv o\5v ia o y E -
f| T
9 X 0 U S
fjS O
uT as,
Tav
iir iK r i
T aO r
x 0 *''>
5 i
fi
r jS O
yoT rcov
ir p o c je ir o iE T o
5 i
i9os.
T o ls
|iv
li T l S v
10 TOV
T O IO O tO V
5
KSVOU
C rrr T fjs
irpdC T T O V T O S ,
aU T V
K E v ou ir p o c n r o ii^ c r E c o s
a T lC ^ T
TTOTr| 6 ^ ,
S K a io v
Kol naAAov
t o s t viiicrua
Trepi T i j i i c b T e p o v | KaKoupyla. i v 5
iT o 5 x T lT O (i clbs yoOv, y v T ) T a i 5 iioxOrips K a i 5oKfj, Sp
I t i 9 iA T iT o v ;
oO 5 w a r v , EuEp
irocv 9 i A t i t v A A
18 T c y a Q v ; o O t e 5 9 i A t j t v < t ) "rrovripv o O t e 5e- 91A0 TTvTipov y tp or xp) evoi, o05 poioOcrOai 9 oOAcp EpriTai
5 T i T d p o i o v T ^ pocp 9 A0V, &p oOv e6\>s S i a A u T o v ;
o<j TTOctriv, AAt t o T s dcvirrois k o t t t ) v nox9r}pav; iravp6co<7iv 5 1x0^'* pSAAov poT)6r|Tov els t f)9os f| t \v
20 oOalav, 6acp pATiov Kai Tfjs 91AI0 S oKEiTEpov.
S^eie 5
&v 5iaAupi6VOS oCrSv r o iT O v iroielv' oO y i p Tcp t o i o O t c o
9 A0 S iv AAAoicoOvTa oOv tSwoTWv cvaacaai (5c90TaTai.
eI 5 6 [xkv SiaiJivoi 6 5 imEiKcnrepos ylvoiTO Kai iroAO
5iaAA(5cTTOi t j ip E T j, 5 p o xpticn-ov 9 IACP; f| o k v5xe25 T a i;
v tieyAAi] 5 Siaoro-Ei iJiAicjTO 5fAov ylverai, olov
v t o T s -rraiSiKas 9iAais' el y p o piv Siaiivoi t j v Sivoiau
TTOfiS 6 5 <cvf|p ET| o o s KpTlOTOS, TTCS &V eTeV 9 A0 I PII^t
y K o tA sIv
T cp
T r a T y ic T a v T i,
KipStiAeOouaiv,
b 15.
acp
143
144
4
1166o
Tc 91A1KC 5e t (5c TTpos Tous TTAas, Kai os a i cpiAai poiKEV K Tcv u p s Io u t v Ar|Au6 \;ai. T iO a a i y p
jo v T a i,
cpAov Tv p ou A p iE vov K ai irp cT T O v ra TcJcyaOcx fj tcx q>aiv[jiEva KEvou EVEKa, fi TV p o u A iiE v o v E va i K ai j f j v TV cpAov
10
15
20
25
cxOt o O
1166
a 21.
xetvo
144
L as relaciones am istosas con nuestro prjim o y las notas por las 1166 a
que se definen las d istintas clases de am istad parecen derivadas de los
sentim ientos que tenem os respecto de nosotros mismos. Se define, en
efecto, al amigo como el que quiere y hace el bien, o lo que a l se lo pa
rece, por causa del otro, o como el que quiere que su amigo exista y viva
por am or del amigo m ismo. T a l sienten las madres respecto de sus hijos
y los amigos que han tenido diferencias. Otros lo definen como el que
vive con otro y tiene las mism as preferencias que ste; o como el
que se duele y se goza con su amigo; tam bin esto se da sobre todo en
las madres. Y de una u otra de estas m aneras se suele definir la
am istad.
Ahora bien, todas estas condiciones las cum ple el hom bre bueno (y
los dems en la medida en que se tienen por tales, pues parece, como
hemos dicho, que la virtud y el hom bre de bien son la medida de todas
estas cosas). E ste, en efecto, est de acuerdo consigo mismo y desea la's
mismas cosas con toda su alm a; y quiere ciertam ente el bien para s,
y lo que se le m uestra como ta l, y lo pone en p rctica (pues es propio del
bueno ejercitar el bien), y lo hace por causa de s m ism o (puesto que lo
hace por causa de su m ente, que es aquello en que parece estribar el ser
de cada uno); y quiere vivir y preservarse l mism o, y sobre todo aque
lla parte suya por la cual piensa. Porque la existencia es un bien para
el hom bre cabal, y todo hom bre quiere para s el bien, y a condicin de
volverse otro nadie querra tenerlo todo (tam bin Dios posee ahora el
bien), sino siendo lo que es, y parece que el ser de cada uno consiste en
el pensar, o principalm ente. U n hom bre as quiere tam bin pasar el
tiem po consigo mismo, porque esto le proporcionea placer: el recuerdo
de sus acciones pasadas le es agradable, y las esperanzas que tiene del
futuro, buenas, y, por tan to , gratas. Su m ente le proporciona en abun
dancia objetos de contem placin. Se duele y se goza en el m s alto gra
do consigo mismo, pues siempre le son penosas o gratas las mism as co
sas, no unas veces unas y otras otras, y a que, por as decirlo, no pue
de arrepentirse de nada.
21
145
t v cpAov
eK acrra to tc o v
r r p x e v t c o
iiTieiK E,
9 iA a t o t c o v
9 -
e v a t i SokeT, Kai
c rx e S u 5 o 5 toT s 9 a A o i S
5 i a 9 povTai
10
T a i, o o v o KparES' a p o u v r a i ycp v t t c o v 5 o k o v tc o v
E au T o T s y oO cS v ev a i tc f jS a ^ A a ^ e p c v T a - 01 8 otu 5 ic t
SeiA ov Kai p yocv 9 cn:ccvTai t o O rrpcxTTEiv a o o v r a i a u toT s p A T ic r r a e v a i.
o s 5 ttoA A c Kai 5eivc irTrpaKTai Kai
S i TTiv n ox^ T ip ov n ia oO vT a i, Kai 9E youai t jf^v Kai vctrpoO m v auToO s.
jiiT o O a t e o lio x ^ iip o i |e9 cv auvrjiJiEpE aouaiv, auToOs 5 9 y o u a iv cxvam nvno-K ovTai y p tt o A -
20
To'iS' o r a o - i j e i y p cctcv f) '^ u x n , Kai t ijlev 5ic laoxQ npOCV A yE l TTEXHEVV TIVCOV, T 5 fiSETai, Kai T IJIV SEpo
145
14B
5 oO.
crriv.
K i TTpTEpov 5 t o O t Epr|Tai.
d A A o 5 e (pAqCTs
oO y p
SicrraCTiv o 5 pe^iv,
9ifio-Ei 5e
5 TTporiaEis
iScjc oOSes p^, S xot>P v tw e5ei oOSv
tiaAAov pg, AA tocv Kai irvTa ttoO^ Kai t^s TrapouCTas
iTiOuiJii- o T c o 5fi Kai 9 A0US ox olv t Evai lifi e O v o u s
yEvoiJivous, o 5 e O v o i oOSv ^ocAAov 9 1A0OCTIV (3oAovTai
yocp nvov TyaO os e ctv e 5 v o i, o-unTrp^aiEv 5 av o5v,
10 O5 xAtiOeev Crrrp ocrcov. 5i6 tiETa9 pcov 9ar| tis av
arf|V pyfjv Evai 9 iAav, xpovijoMvriv 5 Kai ej auviOEiav
9 iKvou|jivriv yveoi9ai 9 iAav, o ttiv 5i t xpicinov o05e
TTiv 5it T t)5 oOS y p sOvoia iri to tois yvExai.
(iu yp pyeTTi6Es v9 c>v TriTOvOEV Trov^Ei ttjv eO16 voiav, x SKaia 5pcov 5s |3ouA|aEvs tiv sOvoiav, t 5Kaia 5pcov 5 pouAnEvs tiv* EiTpoyEv, ATTSa ixcov
EOuopas 5i kevov/, ok Ioik evous kevco Evai, AA iJiSAAov auTcp, KoSrrEp o05 9 A0S, eI 6EpaTTEEi aOrv 5i Tiva
XpricTiv. Acos 5 Evoia 5i pETiv Kai TTiEKEiv Tiva yvE20 Tai, TOV Tcp 9av^ koAs tis
vSpEos f t i toioOtov, KaOTTEp Kai Eiri Tcv ycovicrrv etto|jiev.
6
O iA iK v S e K a i f) p i v o ia 9 a v E T a i.
S i rrE p o k cttiv
iJio S o ^ a toO to tiEV y p K a i y v o o O a iv A A iA o u s O r r p ^ElEV CCV- OS TOOs TTEpi TOUoOv tlOyVCO|JlOVO0VTaS IJIOVOEV
25 9 a a v , OOV t o O s iT E p i t c o v o O p a v c o v ( o y p 9 1 A 1 KOV t TTEpi
TOTCOV jJlOVOEv), A A T s TToAeIS IJIOVOEV 9 aCTV, TOV
TTEpi TCV CTUH9 pvTC 0 v
n oyvcon ovc C T i K ai T a r
p c v T a i K ai TTpTTCoCTi x KOlvrj S ^ a v T a .
T r p o a i-
TTEpi T a rrp a K T
O T av S KTEpos a u -
Tv p o A r iT a i, waTTEp o v T a is <J>oivaaais, o r a a i ^ o u c n v
146
147
1167
4.
Bywrater;
codd.;
147
tam bin lo quiere (2). Pero cuando cada uno quiere ser l el que mande,
como los protagonistas de L a s F en ic ia s (3), surge la discordia; porque
la unanimidad no consiste en pensar todos lo mismo, sea esto lo que
fuere, sino lo mismo y para el mismo, com o cuando ta n to el pueblo
como las clases selectas piensan que deben gobernar los m ejores; por- 1167 6
que entonces todos pueden lograr lo que desean. Asi, pues, la concordia
parece ser la am istad civil, com o en efecto se la define, puesto que su
o b jeto es lo que conviene y se relaciona con la vida.
E s ta clase de unanimidad se da en los buenos, pues stos estn de
acuerdo consigo mismos y entre s, y teniendo, por asi decirlo, un mismo
deseo (porque siempre quieren las mism as cosas y su voluntad no est
su jeta a corrientes contrarias como, un estrecho), quieren a la vez lo
ju sto y lo conveniente, y a esto aspiran en com n. E n cam bio, en los m a
los no es posible la unanim idad excepto en pequea medida, lo mismo
que la am istad, porque todos aspiran a una parte m ayor de la que les
corresponde de ven tajas, y se quedan atrs en los trab ajo s y servicios
pblicos. Y como cada uno de ellos procura esto para si, critica y pone
trab as al vecino, y si no se atiende a la comunidad, sta se destruye.
L a consecuencia es, por ta n to , la discordia entre ellos al coaccionarse
los unos a los otros y no querer hacer espontneam ente lo que es ju sto.
148
1168 a
10
15
20
25
148
8
Se discute tam bin la cuestin de si debe uno quererse a s mismo
m s que a cualquier otro. E n efecto, se censura a los que se am an a si
mismos m s que a nadie, y se les da el nom bre de egostas como si ello
fuera algo vergonzoso, y parece que el hom bre de b a ja condicin lo hace
todo por am or a si mismo, y ta n to es m s cuanto peor y asi se le di
rigen reproches como el de que no hace nada ajeno a su propio inter , m ientras que el bueno obra por el honor, cuanto m ejor es, ms
obra por el honor, o por causa de su am igo, y d eja a un lado lo que le
concierne.
(on estas palabras no armonizan, sin embargo, los hechos, y no sin
razn. Se afirm a, en efecto, que se debe querer m s que a nadie al me- 1168 b
149
15 A o v .
cri
toOs
auroT s n r o v p o v T a s
oirouSKaai
K ai TTEpinxTlT o T iv .
20
ir e p l aC rr 6 5 p ic r r a v ra , 5i
ol 5J TTEpi TOUTa TrAEovKrai x o p "
j o v r a i T a is iT id u iio is K o l A c o s
tos
ir d E a i K al Tcp A yc>
nAiOTa
TOIOUTOI
Trvrrcov f\ T
ad)9 pova
iToiaoOv
cAAa t w v K a r
B^eie 5 ov toioO-
rrov p E i y o O v o u t ^ T K A -
Trcjj,
K al
KUpitbTaTOV
oOtco
K al
TTCv K a l
p A icn r
e lv a i
Soke
cboTTEp 5
koI
Kal
K al
A A o
ttAis
(TOaTT|pia,
irStv
trETTpayvai S oK oO cn v
A y o u ii A iO T a .
o ti nv
ora,
K al
o Ok BtiA o v ,
5 i <pAavn-os ii A io T
oO v
ti
oOtoI
K al K o u a c o s T HET
crriv f| piAitoO t y a r r g .
repov eI5os toO vei Bi j o -
to06
KaoTs
I tti61k ) s iJiAiOTa
ocv eTi,
k o Q
149
150
15(1
de cada uno, y que el hom bre bueno la am a sobre todo. Por eso ser
tam bin am ante de s mismo en el m s alto grado, de otra form a que el
que es objeto de censura, y ser ta n distinto de ste como lo es el
vivir de acuerdo con la razn del vivir de acuerdo con las pasiones,
el aspirar a lo que es noble y a lo que parece til. Por consiguiente, a
los que se afanan ms que los dems por realizar acciones hermosas to
dos los aceptan y alaban, y si todos rivalizaran en nobleza y tendie
ran con todas sus fuerzas a realizar las acciones ms nobles, todas las
cosas de la comunidad m archaran como es debido, y cada individuo
en particular poseera los m ayores bienes, puesto que la virtud es el
m ayor de todos.
D e modo que el hom bre bueno debe ser am ante de s mismo (por
que de esta manera se beneficiar a si mismo obrando noblem ente y a
la vez ser til a los dem s), pero el malo no debe serlo, porque con ello
se perjudicar a s mismo ta n to como al prjim o siguiendo sus malas
pasiones. Tratndose del m alo, hay desacuerdo entre lo que debe ha
cer y lo que hace, m ientras que el bueno, lo que debe hacer, eso hace;
porque la inteligencia elige siempre lo m ejor para uno mismo y el bue
no obedece a la inteligencia. E s tam bin verdad que el hombre bueno
hace muchas cosas por causa de sus amigos y de su patria, hasta morir
por ellos si es preciso. E s ta r dispuesto a abandonar riquezas y hono
res y en general todos los bienes por los que los hom bres luchan, con tal
de lograr para ai lo que es noble; preferir gozar intensam ente un poco
de tiem po a mucho tiem po de goce indiferente, y vivir noblem ente un
ao a vivir muchos de cualquier m anera, y una sola accin hermosa y
grande a muchas insignificantes. E s te es igualm ente el caso de los que
dan su vida por otros; eligen, sin duda, un gran honor para s mismos.
Tam bin se desprendern de su dinero para que tengan m s sus amigos;
porque el amigo tendr as dinero, y l tendr gloria; por tan to, l es
coge para si el bien m ayor. Y lo m ism o har con los honores y cargos:
de todo ello s desprender en provecho de su amigo porque hacerlo es
hermoso y laudable. E s n atu ial, pues, que se le considere bueno, ya que
elige lo que es noble prefirindolo a todo. E s posible incluso que renun
cie a reaJizar acciones dejndolas a su am igo, y que sea m s hermoso
que realizarlas l ser causa de que las realice su amigo. D e todo lo que
es laudable, pues, vemos al hom bre bueno apropiarse una parte mayor,
y en este sentido debe, com o hemos dicho, ser am ante de si mismo, y no 1169 6
com o el com n de los hom bres.
l l
T 5 e (p A c o v ;
io iK E 5 d cr T rco t
ttccv t d n T ov ^ ov ra s t -
y o c 0 c T c p E S a n o v i ( p A o u s pr| r r o 5 i 5 v a i ,
10
yocO cov
^ y io T O v
TTOiEv f i T r o - x e i v ,
E v a i.
K ai
te
eoti to
(p A o u
5ok tco v
[J iq A A v
d cy oO oO
ko
ctti
T fjs
k t s
t)
e /
p E T f js t
15
o T T o u S a o s .
K a i -m ^ r iT E T a i t t t e -
p o v Ev e O t u x o i s m o cA A o v 5 e
9 AC0V
d c T U X ^ '^ S
e e p y e ttic t v tc o v
S e o ii v o u
toov
XOVTCOV o O s eO TTOlTO-OUa-lV.
TTIV TTOIEV T V
p a K C p iO V
Tc t t v t E XE iv y a 0 ^ f v TTE9 UKS.
20
5 i6
t^
9 CTE1
K p e T T o v
f j v d c T U x a iS i >S x a l t o O
O 5 e S y p
eA oIt
tto A itik v y p
tcov
m et
0VECOV K a i
e tu -
OV K o O a T V
ccvOpcoTTOS K a i c t u -
K a i T c o E S a i i o v i 5 f i TO 6 r r p x E r
d ry a O e x e Ii S fjA o v 5 cog n E r
fj
koI
OTOTTOV 5 a c o s K a i T IJIOVC-
T cv
9 AC0V
T uxvT C O v
tc y p
K a i TriEiKccxv
a u v r m E p E U E iv .
EOSaiiovi cpAcov. t o O v A y o u a i v ol T T p c o T o i,
K a i TT^ Ar|0Eoucriv;
q 5 t i o t t o A A o I q>A o u g oovTai t o O s
XpTicrtious E v a i ; t c v t o i o t c o v jjiev o C /v oSv SEi^crn-ai
25 liaKpios, e t t e i S t ) T y a 0 C r r r p x E i aTcp- o05 5f) t w v 8 i
T ]5 ( ,
I t t iJiiK p v ( f j S O s y p pos <5>v o05v BeTai rreia K T O u | 5 o v fs )'
oO S e m e v o s S t w v t o i o O t c o v 9 A c o v o O
5 o k 6 5 6 c r 9 a i 9 00V.
t 5 o k o t i v acos A r jQ s .
v pxti
ytp epTiTai t i f ) EOSai n o v i a v p y E i T i s o T v , f| 5 v p 5e
30 y E i a
pa
T cp
5 fjA o v t i
y v E T a i K a i o O x
OrTcpxEi
w oT T E p
K r fiJ i t i .
1170 a 26.
151
otro yo, nos procura lo que por nosotros mismos no podemos tener. De
ah el dicL.0 cuando-Dios da bienes, qu necesidad h ay de amigos? ( 6).
Pero parece absurdo atribuir al hom bre feliz todos los bienes y no darle
amigos, que parecen constituir el m ayor de los bienes exteriores. Y si
es ms propio del amigo hacer bien que recibirlo, y es propio del hombre
bueno y de la virtud favorecer, y m s noble hacer bien a los amigos
que a los extraos, el hom bre bueno tendr necesidad de amigos a q\iienes favorecer. Por eso se investiga tam bin si los amigos se necesitan
ms en la prosperidad que en el infortunio, puesto que el desgraciado
necesita bienhechores y los afortunados personas a quienes hacer bien.
E s probablem ente absurdo hacer al hombre dichoso solitario, porque
nadie querra poseer todas las cosas a condicin de estar solo; el hombre
es, en efecto, un anim al social, y naturalm ente formado para la convi
vencia. E s ta condicin se da tam bin en el hom bre feliz que tiene todo
aquello que es un bien por naturaleza, y es claro que pasar los das con
amigos y hombres buenos es m ejor que pasarlos con extraos y con
hombres de cualquier ndole. P or tan to, el hom bre feliz necesita amigos.
Qu quieren decir entonces, y en cierto modo con verdad, los pri
meros a quienes aludimos? No ser que la m ayora de los hombres
entienden por amigos aquellos que les son tiles? D e stos, efectivavam ente, no tendr necesidad ningima el hom bre dichoso, puesto que
dispone de todos los bienes; ni tam poco, por la m ism a razn, los nece
sitar por causa del placer, o en pequea medida (porque siendo su vida
agradable para nada necesita de un placer adventicio); y como no nece
sita de esta clase de amigos, se piensa que no necesita amigos.
Pero esto seguram ente no es verdad. E fectiv am en te, hemos dicho
al principio que la felicidad es una actividad, y la actividad evidente
m ente es algo que se produce, y no algo de que se dispone desde luego
como una cosa que se posee. Y si el ser feliz est en vivir y actu ar, y la
actividad del hom bre bueno es por s m ism a buena y agradable (como
heios dicho al principio), y la condicin de ser algo nuestro pertenece
a lo agradable; si nos es m s fcil contem plar a nuestros prjim os que
contem plam os a nosotros mismos, y sus acciones que las propias, y las
acciones de los hom bres buenos cuando stos son amigos suyos, son
gratas a los buenos (puesto que tien en las dos condiciones de lo que 1170 a
es agradable por naturaleza), el hom bre dichoso necesitar de tales am i
gos, ya que quiere contem plar acciones buenas y que le pertenezcan,
y tales son las acciones del hom bre bueno amigo suyo.
Se piensa adems que el hom bre feliz tiene que tener una vida agra
dable. Pues bien, la vida de un solitario es d ifcil, porque no puede estar
(0)
152
TTlElKE'
SlTTEp lo iK E TT&CTIV
s l v a i * o O 5 e 5 X o i l ^ -
K o l 5 t 9 9 o p iJ i v r | v , o 5 v A r r a i s t p i a -
f\ T o i o C n r i , Ka0<5nrEp t
C n rd tp x o v T O
o t^ .
Iv
to s
3001^ ) ,
T rep l r f i s
5 p o i v Ti p c a lffQ v E T a i K a i K o c o v o t i A k o O e i
30 K a i p a S l j c o v 6t i p a S i j E i , k o I t t I t c o v A X c o v i a o c o s i c r r i
TI t
a lo
a l C T 0 a v p e v o v t i v e p y o O p g v , c o t e o v a a 6 a v c > | jiE 0 t i
6 a v i i E 6a ,
5 t i a lo
6a v ^ E d a
vooOpEV, T I a iJ i v ( t y t p eTvai ) v a l a O t v E o O a i
v o e v ),
1170 6 T 5 a lC T 0 v E o 6 a t t i 3 ^, t c v f j S c o v KaO aCrr ( 9 0 < j i y p
cyaS v
fS),
3001*1,
a lp s T v
<5r/od 9v C n r p x o v
jfjv
K ai
laAiora
ia v n -w
to s
a lo
6 v a 6a i
y a d o s ,
ti
e I v o i y a S v c t t i v a O r o s K a i f| 5 ( a v A ^ a i o ^ a v ^ E v o i y p t o
aCrr
S a o s , K ai
6 24.
ya0oO
irps
tv
152
Teognis, v. 75.
153
10
f)5 E a K oO aurr|V.
Ti e o T i v , t o O t o 5 e
ycov
K ai S io v o a s
cruvaiCTO vscrOai a p a S e k o i t o O
vOpcTTCOv A y s crQ a i, K a i o O x o o a ir e p e t t t c v
T v Tcp o O t c v| i cr9 a i.
15
e i S j t w
o T i K a0 aT, cya O v t t )
5 K a i T TOO
9 A 0U
9 0U
9 ai
poC T K rm T cov
u a K a p c o t e v a i a p s T v
v K a i f ) 5 , TTapa-rrT^aiov
ICTTV, K&V
9 A0S TCV
apETCV ET).
5 o t v aTCp a p E T v , t o t o
5 e n r p x E i v o t c o , f) T a -
TT]
tco
v5T]S
E O T ai.
5 ia i
apa
E S a in o v f ia o v T i
9 AC0V
o " r r o u 5 a c o v .
10
25
30
117 1 o
10
ttoA
9iAov
K aO iT E p ^ o A iv ;
T 0 5
lav
ir p s
'
K&V Trvu S^EiEV ppijeiv t AexQv ttoAAos yp v0uTTTlpETEiV TrTrOVOV, Kai OX KavS pos COJT [to to ]
rrpTTEiv. ot uAeous Sf) tcov irps t v oksov pov kcxvcv
TTEpEpyoi Kai piTrSiot Trps t KaAcos s fjv oOv oi5v 5e
aTCv. Kai o Trps il5ovf)v 5 pKoOaiv Ayoi, KoSccrrep
Iv Tfi Tpo9 ^ T fi5ua|jia. toOs 5 aiTOu5aous TTTEpov ttAecrrous k o t piOnv, f| cm t i nTpov Kai 9 1A1K0O ttAi^0ov;s,
catTEp ttAecos: 0T6 y p k 5Ka c5n/0pc)-rrcov yvoiT av
rrAis, o t k 5Ka iJiupiScov Iti ttAis crriv. t 5 iroav oK icTTiv acos v t i, AA -rrav t petc^O tivcov cpicrpvcov. Kai 9 AC0V 5i^ OTi TrAfjOos cbpiapvov, Kai Tacos o l
ttAeotoi me6 c)v Scv SCfvaiT t i s crujfv ( t o O t o y p Skei
9 iAiKobTaTOV svai)- o t i 5 ox ov t e ttoAAos au^fjv Kai
tccvEiJEiv avn'v, ok 5rjAov. Iri 6 kkevous 6e AAi^Aois 9 A0US svai, e hAAoucti irvTES Iet AAi^Acov ctuvt]UEpEEiv t o O t o 5 pyco5ES v ttoAAoTs vnrpxeiv.
x^^^'nov
5e yvETat Kai t a\jyxotpiv Kai t (TwaAyEv okecos ttoAAos EKs y p auiJnrTtTEiv tna t ^ iJiv auvi^SecrOai to j 5
o-uvx0eCT6oi. ctcos ouv e\5 Ixei lif] ^t^teIv oos TroAu9 iAcTaT o v Evai, AA ToaoTous co i es t o -u jfjv kcxvo- o5
y p EvSxscrOoci S^Eigv av ttoAAos Elvai 9 A0V a 9 5 pa. 5iTTEp o05 pocv TtAeIVCOV TTEpPoAf) y p TlS EVat PoAETai
1171
o 19.
153
10
Debemos hacernos el m ayor nmero posible de amigos o, lo mis
mo que parece decirse apropiadam ente en el caso de la hospitalidad
ni muchos huspedes ni ninguno ( 8), tam bin tratndose de la am istad
lo adecuado no ser carecer de amigos absolutam ente, ni tam poco te
nerlos en exceso? Podra parecer que ese dicho cuadra perfectam ente
a los que se proponen su propia utilidad, porque corresponder a los ser
vicios de muchos es trab ajo so , y la vida no da abasto para ello. Por
tanto, en nmero m ayor del suficiente para la propia vida, resultan
molestos y embarazosos para vivir bien, luego no hay necesidad de
tantos. Tam bin para nuestro placer bastan unos pocos, como un poco
<le condimento en la com ida. Pero en cuanto a los buenos, je s m ejor
tenerlos en el m ayor nmero posible, o debe guardarse cierta medida
en el nmero de amigos, com o en el de ciudadanos de una ciudad?
Porque ni diez hombres pueden constituir una ciudad, ni con cien mil
hay ya ciudad. L a medida, sin embargo, no es probablem ente un n
mero determ inado, sino cualquiera dentro de ciertos lm ites. Tam bin,
por tanto, el nmero de amigos es lim itado, siendo probablem ente el 1171 a
maygr nmero de ellos con quienes uno puede convivir (ya que esto nos
pareca lo ms caracterstico de la am istad); y que no es posible con
vivir con muchos y repartirse entre muchos, es claro. Adems, tam bin
ellos tienen que ser amigos los unos de los otros, si todos han de pasar
tiempo juntos, y es difcil conseguir esto si son muchos. Tam bin re
sulta difcil congratularse y condolerse intim am ente con muchos, pues
es probable que coincida el tener que alegrarse con uno y entristecer
se con otro. Quiz, pues, est bien no ser dado al m ayor nmero posi
ble de amigos, sino tener tan tos cuantos son suficientes para la con
vivencia. Tampoco, en efecto, parece posible ser m uy amigo de muchos,
y por eso tam poco lo es am ar a varias personas. E l am or tiende a ser
un grado extrem o de am istad, y ste slo es posible respecto de una
(8)
154
9 iA a s ,
15
20
11
25
30
35
1171 6
10
t o O t o 5e u p s eva-
K a i t c r 9 5 p a 5i^ TTps A y o u s -
OUTC 5
OlK Kai ETTl TCV ITpOy piTCOU' O ^/VOVTai
yp 9 A01 ttoAAo Kotr tt^v xaipiKqv 9 iAav, ai 5 upvoijevai v SuCTi AyovTai. o 5e ttoA9 iAoi Kai ttocctiv oke&os
VTuyxvovTES oOSev Sokoctiv elvai 9 A01, ttAtiv ttoAitiKcs, oOs Kai KaAoOaiv paKous. ttoAitikcs lav ouv 'CTTi
ttoAAos evai 9 A0V Kai mt) psCTKov vxa, AA eos AriOcs
TriEiKfj- 5i peTTiv 5 Kai
aroOs ok ectti irps ttoAAos,
yoTiTiTv 5 Kai Ayous eOpelv toiotous.
nTEpOV 5 v ETUXOtlS lloAAoV 9 ACOV 5eI f| EV SUOTUX*'S; sv |i9 otv yp TrijTiToOvTar o t e yp c t u x o G u t e s
SovTai E T T iK O u p a s, o t e tu x o O v te s auti(3cov Kai o s e
TTono-ouCTiv poAovTai yp eO Spav. vayKaiTEpov ijiev
5f] v Ta5 TUXotiS, Si t c o v xpiio-ijicov vTaOOa SeT, kAAiov
5 v Tais eTUxais, 5i Kai t o u s ttieikes jt it o O c t iv t o Tous y p apsTCTepov EgpyETETv Kai iiST t o t c o v SiyE iv.
OTi y p Kai f| -rrapoucra arf) t c o v 9 AC0V f)58a Kai v Tais
Otuxcxis Kai v Tais Suoruxais- K0U9 30VTai y p o AuTTOuevoi auvayovTcov t c o v 9 AC0V. 5i Kotv T r o p i a E i v
Tis TTTepov coTrep ppous iJirraAa^pvouCTiv, ) t o O t o lav
o, f| TrapouCTa 5 aCrrcov f)6Ea oC/aa Kai f) ivvoia t o O a v vaAyelv Aorrco t ) v A\>ittiv t t o i e ! . e pv oOv 5i Toura f)
5i ctAAo TI K0U9 30VTai, 9 Ec76co- cupipavEiv 5 ov5v 9avET a i T MxQv.
io iK E 5 f| T T a p o u C T a m K T f ) Tis aTcov elvai.
a T pv y p t pav t o u s 9>Aous f)5, AAcos te Kai t u Kai yverai t i s TTiKoupa irps t |jif| Au-rreaQai (irapaiiueriTiKv y p 9 A0S Kai t^ vfiEi Kai Tcjj Ayco, v
TTiS^ios oSa y p t fjSos Kai 9 os tSetoi Kai AuiTETai)T 5 AutroiiEvov aioSvEcrdai iri Tais otoO TUXais Auirripv TOS yp 98y8i Arrris aTios eIvoi t o s 9 A01S. 5iTTEp o II6V v5pc58is t]v 9 CTIV EAaPoOvTOi cvAAimEv t o u s
9 0US aTOs, Kotv jjif] CmrepTevT) t^ Auiroc, ttiv KEvois
y i v o i i v T j v Airrriv ox rropiVEi, Acos te cruvOpivous o
TrpoaETai 5i t it|5 o t s elvai 0pT)vr|TiKs' yvaia 5e
Kai ol ToiouToi v5pES toT s CTUOTvouCTi xopo'^oi Kai 9 1AoOctiv c s 9 A0US Kai auvaAyouvras- piiJi6io6ai 5 v rraai 5ei SfjAov t i t v peATco. f] 5 v Tais etuxois tcov
9 AC0V Trapouaa Tqv te 5icxycoyf)V fiSalav ?x^i
Tfjv ev-
154
persona; por tanto, una gran am istad slo es posible con irnos pocos.
As parece ocurrir de hecho: no se hacen amigos muchos con am istad
de cam aradera, y las am istades clebres de que se habla, son siempre
entre dos. Los que tienen muchos amigos y a todos los tra ta n fam iliar
mente, dan la impresin de no ser amigos de nadie, a no ser por civili
dad, y se los suele llam ar obsequiosos. P or civilidad o cortesa es, sin
duda, posible ser amigo de muchos aun no siendo obsequioso, sino por
verdadera bondad de carcter; pero por la excelencia de los amigos y
por amor de los amigos mismos, no es posible serlo de muchos; gracias
si se encuentran unos pocos que lo merezcan.
11
Necesitamos ms a los amigos en la prosperidad, o en el infortu
nio? E n am bas situaciones se los busca, pues los que pasan por un in
fortunio necesitan asistencia, y los prsperos quienes convivan con eUos
y a quienes favorecer, porque quieren hacer bien. L a am istad es, por
consiguiente ms necesaria en el infortunio, y por eso entonces se ne
cesitan amigos tiles, pero es ms noble en la prosperidad y por eso se
buscan tam bin amigos buenos, porque es preferible favorecer a stos
y tra ta r con ellos. La presencia m ism a de los amigos es grata tan to en
la buena como en la m ala fortuna. Los que pasan por una afliccin, en
efecto, se sienten aliviados cuando sus amigos se conduelen con ellos.
A este respecto, podra uno preguntarse si es como si los amigos en
tonces tom aran parte de nuestra carga, o no es esto, sino que su pre
sencia, que nos es grata, y la conciencia de que se duelen con nosotros,
hacen menor la pena. Sean stas o alguna otra las causas del alivio, de
jmoslas; el hecho es que m anifiestam ente ocurre lo que hemos dicho.
E s ta presencia de los amigos parece, sin embargo, ser en cierto
modo m ixta. E l hecho de ver a los amigos es grato, especialm ente para 1171 6
el que pasa por una desgracia, y viene a ser una especie de ayuda con
tra el dolor (porque el amigo puede consolar con slo verlo y con la pa
labra, si tiene tacto ; conoce, en efecto, el carcter de su amigo y sabe
lo que le agrada y lo que le disgusta); pero, por otra parte, es doloro
so ver al amigo afligirse con m otivo de las desgracias propias, porque
todo hombre rehuye ser causa de dolor para sus amigos. P or eso los hom
bres de naturaleza fuerte procuran evitar que sus amigos tom en par
te en sus penas, y todo el que no es excesivam ente insensible al dolor
no soporta el que en aqullos se produce, y en general no adm ite com
paeros de duelo, porque l mismo no se com place en l; en cambio,
las m ujeres y los hombres sem ejantes a ellas se gozan en tener quienes
se lam enten con ellos, y los quieren com o amigos y partcipes de su do
lor. Pero es evidente que en todo hemos de im itar al m ejor.
155
155
12
No se sigue de todo esto que, asi. como para los am antes la vista
es el sentido ms precioso y prefieren este sentido a los dems, porque
es el que m s contribuye a que el am or exista y nazca, para los amigos
lo preferible a todo es J a convivencia? L a am istad es, en efecto, una
comimidad, y la disposicin que tmo tiene para consigo mismo, la tienen
tam bin para el amigo. Tratndose de uno mismo, la sensacin de la
iropia existencia es am able, y , por ta n to , tam bin cuando se tra ta de
a del amigo. Ahora bien, esta sensacin se actualiza en la convivencia,
de modo que es natural que los amigos aspiren a ella. Y , sea lo que l l <2 a
fuere aquello en que cada imo hace consistir el ser, o aquello por lo
cual quieren vivir, en eso quieren pasar el tiem po con sus amigos; y
as, unos beben ju ntos, otros juegan ju n to s, otros se entregan juntos
a los ejercicios gim nsticos, o a la caza, o a la filosofa, y todos ellos
pasan los das ju ntos en aquello que m s am an en la vida; porque, que
riendo convivir con sus am igos, hacen las cosas que, a su ju icio, produ
cen la convivencia, y de ellas participan en comn. As la am istad entre
hom bres de condicin b a ja es m ala (puesto que, careciendo de firm eza,
se asocian para cosas b ajas, y se vuelven m alvados al hacerse sem ejan
tes los unos a los otros); en cam bio, la qu existe entre hom bres buenos
es buena, y aum enta-con el tra to , y parece incluso que se hacen m ejo
res, ejercitndose y corrigindose m utuam ente; tom an, en efecto, los
unos de los otros, modelo de aquello que les agrada, por lo que se dice
de nobles acciones. A propsito de la am istad, b a ste con lo dicho.
Tratem os a continuacin del placer.
K.
Mext 5e TcxOra irepi riS ovn s tercos iiTETai 5ieA9ev.
20
(jiAi-
o r a y p S o k e T a u u c o K E ic o c r a i tc o yvEi fm cv , 5 i T raiS E ou C Ti
ToOs vous otaKjovTES f)5 o v g Kai Aiti;)-
5 o k e I 5 Kai T r p s
x ctp E iv o s 5e k ct
moEv a 5 e ,
rTf]v
25 p o v
Tc
youCTiv
5 X u irrip
t c
yp
9EO-
T y a S v fiS o v ^ v Ayoucrxv, o 5
o uv
vavTas ko|jii5^
30
(JIEVOI P A tIO V E V a i
vf)v TCv
90CAC0V,
u p s T V p o v f)tICOV a 7T0 9 aV E lV T )V f) 5 o -
K a i fji) E O T v
^ t t e i v y p t o s ttoA A oO s
5e
AOev y p d v o u tc o s i i r i t
o KaAcos t o O t o AyETai.
h c to v .
iii') t t o t e
o y p jrEpi t c o v v toT s
ir -
yp
ycov t t ^ v f)5o-
ToicxTriv o O c to v oTTaCTav
ttoA A cov.
E O K acriv
5 TTps T ESvai
S iop jE iv y p o k ia T i t c o v
o u v o Ar|0es t c o v
A ycov o
iivov
e v o i, A A Kai Trps t v p o v
T ai T o s auviEVTas j f j v koct o t o s -
5i
T rp o T p T T O v-
t c o v iJiev oC;v t o i o t c o v
L IB E O X
Ahora nos toca, quiz, hablar del placer, que parece estar asocia
do de la m anera ms ntim a a nuestra naturaleza; por eso los educa
dores se sirven del placer y del dolor com o de un tim n para dirigir a
la infancia. Parece tam bin que es de la m xim a im portancia para la
virtud moral hallar gusto en aquello en que debe hallarse y odiar lo
que se debe odiar; porque esto dura toda la vida, y tiene im portancia
y -fuerza para la virtud y tam bin para la felicidad, ya que todos los
hom bres persiguen lo agradable y rehuyen lo m olesto. Tales cosas no
podran en modo algxmo pasarse por alto, sobre todo prestndose, como
se prestan, a muchas discusiones. E fectiv am ente, los unos dicen que el
bien consiste en el placer, y los otros, por el contrario, consideran el
placer com pletam ente vil, unos convencidos quiz de que lo es, y otros
porque creen ms conveniente para nuestra vida declarar un mal el
placer aun cuando no lo sea, por juzgar que el placer atrae a s y es
claviza a la m ayor parte de los hom bres y que es preciso por eso guiar
los en sentido contrario para llegar as a un trm ino medio. Pero qui
z se dice esto sin razn, porque, tratndose de sentim ientos y de ac
ciones, las palabras no inspiran ta n ta confianza como los hechos, y en
consecuencia, cuando las prim eras discrepan de lo que se percibe por
los sentidos, son despreciadas com o falsas y desacreditan a la vez la
verdad. E n efecto, el que, vituperando el placer, lo procura a veces 1172 b
produce en quien lo ve la impresin de dejarse llevar por l porque
ju zg a que es siempre apetecible, porque el vulgo no sabe distinguir.
P arece, pues, que los argumentos verdaderos son de gran utilidad no
slo para el conocim iento, sino tam bin para la vida, porque, como
estn en armona con los hechos, se les da crdito, y as mueven a quie
nes los comprenden a vivir de acuerdo con ellos. B a ste de tales cues
tiones. Expongam os ahora las opiniones que se han expresado del
placer.
157
2
ESo^os lav oOv Tjv fiSovi^v TycxOv cet Evai 5i t
10 TTv" pov 69itJiva aOrfs, Kai lA A oya Kai A oya, v ttScti
5 evai
T O V T V O S
fiS o v i^ u .
25
pov
EVEKa f 5 E T a i ,
cbs
K oQ
a TTIV o 5 a O V
T T p o c m O E iJ i v r iv t e ' T cp D O v t w v
tto ie T v , o o v
5 T y o G v a T C p .
Io ik e 5 t) o O t s y
0COV a C r r fi v <3nT 0 9 a v e t v , K a i o 0 5 v
HE0
T pou
yaQ oO
5 f] A y c p K a i
noA A ov
a p e r c b T E p o v
rT A a co v d v a ip E
6t i
f|
T o io i n r c p
iJiET
9 povt|CTEcos
f) x w -
p iK T v K pE tT T O V , o K e l v a i T ^ v f i 5 o v f i v T y a v
oS evs y p
T r p o o T E O v T o s a O r c p T y a O v a p E T C T E p o v y v E -
5 f i A o v 5 w s o 5 c A A o o S e v T y a O v cv Er|,
K a 6 a C r r c c y o Q c o v a lp E T c T s p o v y v E T a i .
T iv o s T cov
crri
to io O to v ,
iT T ijT iT E T T a i.
oO
5
K ai
f)p E s
9 C(JlV
pE.
cbs
& yp
OK
6
t
to io O to v
yoO v
ov5
iu e t
oO v
yp
tt v t
T r a a i S o k e T , t o O t E v a
la E v o v , E 5 K a i T
K a i EV T o s
auT ,
9a A o is
9 p v i p a , ttcos A y o i E V v t i ; c tc o s 5 e
s o r i t i 9 U c t i k v y o O v k p e T t t o v f| K a S '
E9 E T a i t o O o k e o v y a O o u .
T o O E v a v T o u K a A S s A y E c y Q a i.
1173
k o iv c o v o O ijie v ;
E v io T p iE v o i
9 E T a i, p i i o 0 6 e v A y o u C T iv .
T ta v y p
hovohevov.
p s , s 5 t
o O a i.
1173 o
A y o s tc v ccy a iT p o u
oO k I o t i v f)5 o v fi T y a O v
30 a p E T C T E p o v y p E v a i t v ^ 5 0 v p o v
35
a p E T T lV T f)V
y o B c o v a ip E T c T E -
a 10.
o k o i k e 5 e o 5 e T tE pi
o y p
9a a iv ,
e f) A u ir r i K a -
Eudoxo (1) pensaba que el placer es el bien supremo porque vea que
todos los seres aspiran a l, tan to los racionales como los irracionales,
y en todos es objeto de preferencia lo que es bueno y lo que es lo ms
excelente; por consiguiente, el que todos fueran atrados a l signifi
caba que para todos el placer era el m ayor bien (porque todo ser en
cuentra su propio bien lo mismo que encuentra su alim ento), y el bien
de todos y al que todos aspiran es el bien sin m s. Sus argumentos ins
piraron confianza ms por la excelencia de su carcter que por eUos m is
mos; se le tena, en efecto, por hombre de extraordinaria continencia, y
se consideraba, por consiguiente, que no era por ser amigo del placer por
lo que hablaba en aquellos trm inos, sino porque lo que deca era ver
dad. Pensaba que la cosa no es menos evidente desde el punto de vista
contrario; el dolor es en s mismo ob jeto de aversin para todos, y por
lo tanto, su contrario debe ser igualmente preferible. P or otra parte,
espreferible en el ms alto grado lo que no se prefiere por causa de otra
cosa, ni por amor de otra cosa, y todos reconocen que el placer es de
esta naturaleza; nadie se pregunta, en efecto, con qu fin goza, dando
a entender con ello que e placer es elegible por si mismo. Adems, si
se aade el placer a cualquiera de los bienes, por ejemplo, a la conduc
ta ju sta o continente, lo hace m s apetecible, y el bien slo puede ser
acrecentado por el bien.
E ste argumento parece m ostrar que el placer es uno de los bienes,
y no ms que otro cu alquiera, pues todo bien es m s digno de ser ele
gido unido a otro bien que por si solo. Y as es con un argum ento de
esta naturaleza con el que prueba P lat n que el bien no es el placer (2);
en efecto, la vida agradable es ms apetecible con sabidura que sin ella,
y si la mezcla es m ejor, el placer no es el bien, porque el bien no puede
hacerse ms apetecible por aadrsele nada. E s evidente que tam poco
puede ser el bien ninguna otra cosa que se haga m s apetecible al aa
drsele algo que sea bueno en s m ismo. Qu hay, pues, de ta l ndole
que satisfaga esta condicin, y de lo cual nosotros tam bin participa
mos? E s algo de esta naturaleza lo que buscamos.
Los qu objetan que no es un bien aquello a lo cual todos tienden,
tem o que no dicen nada razonable. Decimos, en efecto, que lo que todo
el mundo cree es realm ente as, y el que intente destruir esta seguri- 1173 a
dad no encontrar en modo alguno otra m s digna de crdito. Si fueran
slo los seres sin inteligencisi los que aspiran a ello, podra tener algn
sentido lo que dicen, pero si lo desean tam bin los seres inteligentes
cmo puede tenerlo? Y quiz incluso en los seres inferiores h ay un bien
(1) Eudoxo de Cnido, matemtico y astrnomo, que habia pertenecido a la
Academia.
(2) FiUbo, 60 d.
158
Kv o T i , T f)v fi5 o v fiv y o d v e lv a r uTiKsicrOai y p Kai K aKaKco Kai |a9co t w p-nSerpco AyovTES T ctu ra o k q Kcs, o iJifiv TT ye t jv eiprmvcov ArjSeovTes.
ia9 oiv
yc<p o v T o i v ( t c v ) KaKcov Kai 96UKTa 5i.diJ9co e v a i, t c o v
Kv
10
15
20
25
30
9EyovTs
6 25.
90op.
Kai A y o u -
158
natu ral ms fuerte que ellos mismos que tiende al bien propio de ellos.
Tampoco parece acertado e l argum ento sobre el contrario del pla
cer. D icen, en efecto, qtie si el dolor es un m al no se sigue de ello que el
placer sea un bien, pues tam bin se puede oponer un m al a otro m al,
y ambos pueden oponerse al estado neutral y esto es b astan te exac
to pero no tiene razn en el caso de que hablam os. Efectivam ente,
8 los dos frieran malos, deberan los dos ser ob jeto de aversin, y si no
fu eran ni males ni bienes, no lo seria ninguno, o lo seran por igual; y
es evidente que al uno se le rehuye como a im m al y al otro se le elige
com o un bien; de este modo, pues, son opuestos el uno al otro.
Tam poco de que el placer no sea una cualidad se sigue que no sea
un bien; en efecto, tam poco son cualidades las actividades de la virtud,
n i la felicidad.
D icen, por otra parte, que el bien es determ inado y el placer indeter
minado, porque adm ite, el ms y el menos. Ahora bien, si juzgan as
partiendo del placer que sentim os, lo mismo ocurrir con la ju sticia
y con las dems virtudes, de las cuales m anifiestam ente se dice que
las personas de determ inado carcter estn ms o menos dotadas d
ellas u obran ms o menos de acuerdo con las virtudes: hay hombres
m s o menos ju stos y fuertes, y es posible practicar m s o menos la ju s
ticia y la continencia. Si juzgan por los diferentes placeres, es posible
que no digan la verdadera causa, si los unos son puros y los otros mez
clados. Adems, qu impide que ocurra con el placer lo que con la
salud que, siendo determ inada, adm ite, sin em bargo, el m s y el m e
nos? E n efecto, no se da la mism a proporcin n todas las cosas, ni
una sola proporcin siempre en la m ism a cosa, sino que, aun relajn
dose, permanece hasta cierto punto, y difiere por el m s y el menos.
Algo sem ejante puede ocurrir con el placer.
P or otra parte, suponiendo que el bien es perfecto y los m ovim ien
to s y el devenir son im perfectos, intentan poner de m anifiesto que el
placer es un movimiento y un devenir. Pero no parecen tener razn ni
aim en decir que es un m ovim iento. A todo movim iento,, en efecto, pa
recen pertenecerle la velocidad y la lentitud, si no por s mismo, como
a l d el cosmos, con relacin a o tra cosa; y al placer no le pertenecen
ni la una ni la otra. Uno puede, en efecto, sentirse rpidam ente a fecta
do por el placer como por la ira, pero n a es posible estar gozando r- 1173 6
pidam ente, ni siquiera con relacin a otro; en cam bio, s se puede an
dar de prisa, o crecer, o cualquier cosa sem ejante. P or consiguiente, es
posible entrar en un estado de placer rpidam ente, o lentam ente, pero
n es posible ejercer rpida ni lentam en te la actividad m ism a del pla
ce r, es decir, gozar.
Y cmo podra ser un devenir? Se considera, en efecto, que una
159
c tv a T r A fip co C T iv .
T C x O ra 5 e
a c o iio r iK
aT i x a
ir e ii.
o 17.
159
10
kccvcs
sipicrdco.
pxfjs vaapoOCTiv.
5ok
yctp t) nv paais
koO
v t i v o Ov
15 xpvov TeAea sTuar o yp oriv vSEfi^ oSevs 6 es vcrrepov ytvjjievov TEAeicasi otrfs t 65os toiotco 5 Ioike
Kai f| T)5ovri. Aov y p t i or, Kai k o t oSva xpvov Poi Tis av fiSovfiv fis Tri ttAsco xpvov yivoiavris TeAetcoQiCTETai T E5o5. SlTTEp o05 KVr)CTS Ecrnv. V xpvcp ytp
20 iraCTa Kvrjais Kai teAous tivs, oov f) olKoSojjnKf), Kai teAea TOV TroiiCTT) o5 9 Tai. f| v cotovti 5ti tw xP ''
f| TOTcp. EV 5e tos lipECTi Koi TCp xpvcp TTaCTai teAeTs,
Kai ETEpai Tcp e5ei Tf)s Atis Kai AAiAcov. f) ytp tcov A0COV (TvivQEcns ETpa Tf]s ToO Kovos pa^ScaEcos, Kai oOrai
25 Tfjs T o O vaoO TTOiiaEcos" Kai fi iJiEV ToO vaoO teAeo (oOSevos
ytp Iv5etis TTps t TrpoKEiJiEvov), f) 5 ts KprjTTiSos Kai
ToO TpiyA09ou cteAi'is" lipou? y p KOTpa. tw eSei ov
5a 9 pouCTi, Kai oOk I o t i v v tojoOv X.'vco AapsTv KvTjcriv
teAeou T c p 5ei, AA ETOp, v t ^ oriT txvT i. piocos 5 Kai
30 iri paScTECos Kai tcov Aoittcov. e yp oriv f) 9op kvtiais t t o S e v t t o , Kai TaOTTiJ 5ia9opai KaT* 5r|, t t i t ctis p5ic r is Acris Kai t Toiara.
o lavov 5 o O t c o s , AA Kai v
a C r r ^ tt pa5CTr t y p t t Oe v t t o ! o t aT v t ^ o r a 5CO Kai v T cp upEi, Kai v Tpcp jjipEi Kai v Tpcp, o5
T 5i^ivai TT)v ypa|iMT)v ti^v5e KKEvrjv o lavov yp
1174 6 ypaiapfiv 5iaTTopETat, AA Kai v t t t c 5 oaav, v Tpco
5 a u T r ) KvT)s. 5i K p ip E a ? )j e v ov TtEpi kivt^ctecos v ctAAois pr|Tai, oike 5 ok v SnravTi XPi^V T e A E a E v a i, AA
al TToAAai teAes Kai 5 ia9 pouaai t c o e5ei, ettep t tt9ev
6 18.
xor/]v M'
160
161
10
161
162
162
1S
16 Kpipot T O S vgpyEas K a l
x a i | 3 e ^ t o u s t t o ie I, a t
5 AATpiai upavovrai, 5fjXov eos iroA SiecrracTiv. crxe5V ycp ai AATpiai riSovai ttoioOctiv Tiep ai oKEai AChrar
fOepouCTi ycp t s vepyeas ai oKEai Auirai, o o v e t c o t
yp(peiv TiSss Kai irAuTTOV t 6 AoyjeCT0ar |v yp o
20 ypq)Ei, 6 5 o Aoyl^eTai, Aunripas octtis Tfs ivepyeas.
C7u n p a v i 6 t i TTEpi T i s vepyeias t o v o v t o v dor t c o v o k e c o v
rjBovcov TE Kal AuttcSv o lm a i 5 Eaiv ai ttI
vEpyEejt
Ka0 a T T iv yivpiEvai. ai 5 dtAATpiai f^Sovai gpriTOi 6 t i
TrapaTrAiaiv t i t^ Attij t t o i o O c t i v 90Epouai yp, irAfiv
2 6 oOx M O co s.
5 i a 9 e p o u a ) v 51 t c o v vEpyEicov liriEiKgqx K a i
(pauATTiTi, Kai t c o v piv aipETcv ocjcv t c o v 5 (pewTcov
t w v 5 oSrrpcov, 6 pioia>s
r)5oval- kccO kCJTT|V ydtp vpyeiav olKea f)5ovf^ e c t t i v .
) piv oh; t ^ cnrou5ag oiKEa irneiKis, f) S tt (paOAi] lioxOripc- Kal y p ai
30 TTiupiai TCOV lav KaAcov liraiveTa, t c o v 5 alcrxpwv ^/EKTa.
o lK E i T E p a i 5 T a i s ivepyEais a l Iv oras ) 5 o v a l t c o v pcov ai |iv y p 5icopian\raci ectI Kal t o s x P v o i s Kal t^
9OCTE1, ai 5 crveyyus T a i s vEpyglais, Kal Sipicrroi o O t c o s
cbcrr lx^v n<piap^Tr|aiv s! t o Ct v c t t i v ) vpyeia t ^ i 5 o 35 vQ.
o nfiv loiK ye f) |5ov) Bivoia eTvai o5 aa6riais
(droTTOv y p ), AA 5i t yf) x co p ljE o S o i cpaveral ticti toctv.
ccriTEp ov al vpysiai rspai, k o I al |5ova.
5iaq>1176 a pEi 5 5v|;is 9 fs Ka0apeiTr|Ti, k o I k o i k o I 6CTq>pr|cyis yeCTECOS' jiocos 5^ 5ia9pouc7i Kal al r)5oval, Kal t o t c o v ol
TTEpl Tjv 5ivoiocv, Kttl KTEpoi AAi^Acov. 5 o k e 5 Evat
KoTCp 3 c})cp Kal f|5ovfi olKEa, (ScrrrEp Kal pyov fj yp
6 Korr T^v vpysiocv. Kal <p' Korcjj 5 OscopoOvTi t o O t &v
9avelTi* h-pa y p Tnrou TiBovf) koI k w s koI vOpcbTTOU,
KaOrrep HpKAEiTs 911CTIV Svous oi^piiocr &v Acj6oi piaAA ov fi xP'^o'^v" tBiov yp xp w oO T p o 9j vots. al pilv oOv
TCOV rpcov Tcp e S e i 6ta9 povo-iv e S e i , Ts 5 t c o v aTv
10 d5 i0 9 pous eAoyov evai.
B i o A A o t t o u c j i 5 o aiiiKpv tt
ye TCOV v6pc)-ircov T y p cxCn t o s pv Tpirei t o s 51
AinreT, Kal t o s iiv Avnnip koI iiicrT|T oTi t o s S f]Sa koI
9 iATiT. Kol rrl yXuKcov 5 t o O t o aujipalver o y p T
1176
1.
163
los autores que se disputan el premio son malos. Y puesto que el pla
cer que les es propio afin a las actividades y las hace ms duraderas
y m ejores, m ientras que los placeres de otras las deterioran, es eviden
te que esos placeres estn m uy distantes los irnos de los otros. E fe c ti
vam ente, los placeres ajenos a una actividad hacen aproxim adam ente
el mismo efecto que los dolores propios de ella, y stos la destruyen;
por ejemplo, si a uno le es desagradable y penoso edcribir, o calcular,
no escribe, o no calcula, porque le es penosa esa actividad. Luego los
placeres,y dolores que les son propios producen efectos contrarios en
las actividades, y son placeres propios de una actividad los que esa a c
tividad, de por s, trae consigo. E n cuanto a los placeres que son ajenos
a una actividad, hemos dicho que producen un efecto m uy sem ejante
al del dolor, ya que destruyen, si bien no de la m ism a m anera.
D ifiriendo las actividades por su bondad o maldad, y siendo unas
dignas de ser buscadas, otras de ser rehuidas, y otras indiferentes, ocu
rre lo mismo con los placeres, y a que cada actividad tiene su placer
propio. As, el propio de la actividad honesta ser bueno y el de la mala
perverso, as como el deseo de lo hermoso es laudable y el de lo feo cen
surable. Sin embargo, los placeres estn mucho m s unidos a las a cti
vidades que los deseos, ya que stos estn separados de ellas ta n to por
el tiem po como por su naturaleza, m ientras que los placeres les son
m uy prximos, y hasta ta l punto inseparables de ellas que se discute
si la actividad es lo m ism o que el placer. No obstante, el placer no se
parece al pensam iento ni a la sensacin (es absurdo); pero, como no
pueden separarse, a algunos les parecen lo mism o. P o r consiguiente,
as com o las actividades son d istintas, lo son tam bin los,placeres. L a
v ista difiere del tacto por su pureza, y el odo y el olfato del gusto; del
mismo modo difieren los placeres que les son propios, y de todos stos
los del pensam iento, y dentro de cada grupo, un placer de otro.
'
P arece tam bin que cada anim al tiene un placer que le es propio,
as com o tiene una funcin, a saber, el que corresponde a su actividad.
E sto resultar tam bin claro si los consideram os por especies: uno es
en efecto, el plcer del caballo, otro el del perro, otro el del hombre.
Como dice H erclito (4), los asnos prefieren la p aja al pro, porque el pasto
es ms agradable que el oro para los asnos. As los placeres de anim a
les especficam ente distintos difieren especficam ente, m ientras que,
com o es lgico, los de los mismos anim ales no son diferentes. E n los
hom bres varan no poco, pues las mism as cosas agradan a unos y m o
lestan a otros, siendo para unos m olestas y odiosas y para otros gratas
y am ables. E s to ocurre tam bin con las cosas dulces, que no parecen
lo m ism o a l que tiene fieb re y al que est sano, as com o lo caliente tam -
<4) D iel8.fr. 9.
1B4
5 o k e 5 v c a r a o -i t o s t o i o t o i s e lu a i t
c m o u S a c p .
OtScTTEp S o K E , K a i l o T i v
e 5 e t o 5 t o
k oA c s A y e r a i, k o -
K o T o u p i r p o v r) p E T T j K a i y o 0 5 ,
9 a iv p i v a i
f j t o i o O t o s , K a i f i S o v a l e I s v tv a i t o t c o
20 o s o C r r o s
oO Sv e a u iia o T v
y v o v T a r
p i v o is .
9 0 TOV
25
K cv
-r r o A A a l y c c p
jS a 5 o k
t s
f| k t c o v
n a K a p Iou
K a i A O ^ a i a v O p c b -r r c o v
iJiv ov5v p o A o y o u n v c o s a l a x p s
fiS o v c s E v a i, i r A q v t o T s
lS o v a .
90 o p a l
e o t i v , A A t o t o i s K a i o O t c o S ia K E i -
E lvai S o K o u a c o v T T o o v TI
e lv a t;
K ai f)5 a
t o t c o S u a x E p f e t c o cp a v E T O i n S a ,
e t oO v
dvS ps,
v E p y E i v S f ) A o v ;
J ifa o r i v
al
5 fjA o v
5 iE96 a p p i v o i s - t w
T v o 9a T o v T oO
005
5 ir iE i-
d c v Q p c ir o u
T a T a ig y c p T rovT a i a l
e te ttA e o u s a l t o O
T O T a g T E A e io O a a i
r jS o v a l
t e A e o u
K ai
K u p c o s
A -
y o i v T a v vO pc TT O U r j S o v a l E v a i , a i 5 A o i i r a l S E U T p co s K a i
30
35
1176 6
10
15
T T oA A oaT s,
coT TE p a l
E v p y e ia i.
Elpriiivcov 5 t w v irepi ts p E T s t e koI 9 iAas Kai f)5ovj, Aoittv TTEpl sOSi^ovas t O t t c j ) BieAOev, iT E iS fi tA oj
aCrriv t10e| ji6 v t c o v vdpcoirvcov, dcvaAapouai
t c irpoEipTilivoc, auvT0 |ic)TEp05 av et) Ayog. Eitonev 5f) 6t i oOk
i o T i v ^is Kai y o p t c o k c x 0 e O 5 o v t i 5icc (3lou Cnrcpxoi v, 9 UTV 2 W V T I piov, Kai T W S u O T U X O V T l TCC IJ lE y iO T a .
eI 5f|
TcxOra pif) tpCTKEi, AAc iJiaAAov elj vpyeitv Tiva 0 e t o v ,
K aO oT E p v T O S irpTEpov E p r | T a i, t c o v 5 vEpyEiv a i nv
E a iv dvoyKalai Kai 5i E T E p a a i p E T a l a i 5 ko9 octcs, 5f Aov
Ti T ) v 5ai|jiovav t c o v K a O o O t c c s aipETcv t iv c 0 e t e o v koI
o Tcv 5i AAo" o S e v s y o p vSEfjS f) ESaipiova AA cxTpKTis. KCX0 ars 5 e c t v apETal 6 9 c5v nr|5EV t t i 2 t it e T Tai Trapa tiv vpyEicxv. TOicxOTai 5 Elvai 5okoO(tiv al k o t
p T ) v irp^eis tc y p K a A koI cnrou5aa u p c r r E i v t w v
5 i cxTc a l p E T c S v .
Kai tw v i r a i S i w v 5 e a i f i S E l a r o ycp
5 i TEpa aTcs a i p o O v r a r p A n r r o v T a i ycp u arcov noAAov f i c9 A o v T a i , h e A o O v t e s t w v c t w i j i c x t w v Kai t s k t / i (TEWS.
K a T a 9 E youC T i 5 h r i t c s T o i a T a g Sicr/wycs tw v e S a i i J i o v i jo iJ i v w v o iroAAol, 5 i irapc toIs Tupvvois eSoki|jio0c7iv o l v T a i s Toiaraij 5iayw ya!s ErpiTEAor c5v ycp
9 EVTai, Ev TOTOis TrapxouCTi CT96CS aTos iSeIs, Sovtoi
164
poco parece lo mismo al enferm o que a l que est bien. Lo mismo ocu
rre con las dems cosas. P ero se considera que, tratndose de cosas de
esta naturaleza, la impresin verdadera es k del hom bre bueno; 7 si esto
es cierto, como parece, y la virtud y el hom bre bueno en ta n to que bue
no son medida de cada cosa, sern placeres los que se lo parezcan a l,
y agradable aquello en que l se deleite. S i las cosas que para ste son
molestas parecen agradables a alguno, eUo no es de extraar, pues en
loa hombres hay m uchas corrupciones y vicios, y aquellas cosas son
slo agradables para stos y para los que estn en sus condiciones. Por
consiguiente, de los placeres que, a ju icio de todos, son vergonzosos no
se ha de decir que son placeres, excepto para los hom bres corrompidos.
Pero de los considerados como buenos, cul, o de qu ndole hemos de
decir que es el propio del hom bre? No resulta esto evidente de sus ac
tividades? A stas, en efecto, siguen los placeres. P o r consiguiente, ya
sea una, o ya sean m uchas las actividades del hom bre perfecto y feliz,
se dir que los placeres que las perfeccionan son em inentem ente pla
ceres propios del hombre, y los dem s, secundariam ente y de lejos, asi
como las actividades a que corresponden.
165
toioOtcov.
O y p
v T W 5 u v a (J T lV f ) p -
T ) O 5 v o s , c p ' d b v a i a T T O u S a a t I v p y E i a r
20
o 0 5 e y E U -
CTTOi o n - o i o v T E S r j S o v f j s E X iK p iv o O s K a i A e u O e p o u
C T co n a r iK cts
e tt T a s
T C O T E p as E v a r
K ai y p
o i T r a l S e s T i r a p a r o s T ip ic n E v a
K p T ic r r a o o v T a i E v a i.
eX oyov
5q,
cS cn rE p i r a t a i
K ai ccv-
5 p a iv
25 a iv .
ir e p a
c p a v E r a i
T ct T c p CTTTOu5acp T O i o u T a v r a -
K o r c p 5 f| K a r a t ] v o i -
K E av E ^ iv a p g T c o T r rT i v p y E i a , K a i t c o c n r o u S a c o 5 f ) f ) K a r a
cbs
A os
6TTEV
flA 0 io v
S ji],
35
1177 o
T p o u svEKO a p o p E O a t tA t ^ v T f)S
yp
9 a v 6r a i
K a i A a v -ir a iS iK v .
k o t A v x o tp a tv , p0<s
? o iK s v f) u a i S i ,
aecos S o v r a i.
T f)s v E p y E a s.
oO tos 5
ESai t i o v a s '
SuvoT oO vT E S
ir a je t v 5 o ir c o s o r r o u 5 o K 6 l
varra aE t y p
5 c t u v X S T T o v e v v a r r o -
y v s T a i y p veko
5 ok e 5 e O S o p c v p i o s K a r p E T } v e T v a t-
o S ) x A o s fi v r r a u a i s
P e A tc o t e
y o n e v T C T T T O u 5aa t c o v y E A o c o v K a i iJiET T r a i 5 i a s , K a i
T-
CTTTOuSjeiv 5 K a i ttovev T r a i S i S s
a T T i.
A to
P e A to v o s K a i l A o p o u K a i v 0 p c T r o u o T T O u B a i o T p a v t ^ v
v p y E io v -
f|5r|.
f] 5 t o O
^ e A t o v o s k p e t t c o v K a i e S a ip o v iK C O T -
t otv t c v c t c o ^ o t i k c o v f ) 5 o v c v t u fjT T O V to O p o r o u *
E Sai m o v a s
5 o 0 5 e s v S p a u S c p HETa55coaiv, e iJif) K a i p o u .
o y p
10 v T a is T O i a C r r a i s 5 i a y c o y a s f ) E5ai^ova, A A v TaTs k o t
p s T T iv v E p y E a is , KaQTTEp K a i irpTEpov Epr|Tai.
pa
TroAaCTEi
X cb v K a i v 5 p r r o 5 o v o x
El 5
cnrlv
rj
E S a ip ov a
o Ot T)
kot
5 tV ET) TO pO T O U .
ETE 5 f)
voOs toO to ETE AAo TI, 5 6f KaT 9aiv 5oke pxeiv Kai
l fiyEoeai Kai Ivvoiav ixEiv ircpi KaAcov Kai Oecov, ete 0eIov
6v Kai aT ete t3v v r)iAiv t Oeitotov, f) to to u vpyEia KaT ttjv oKEav pET^v et] ocv f) TEAEa E5ai|Jiova.
Ti 5 ot 0EcopTiTiKi, EpTjTai. poAoyoiJiEvov 5e t o u t &v
165
nes de poder pasan sus ocios en ellos; sin embargo, es posible que aqu
llos no prueben nada; en efecto, no radican en el poder ni la virtud ni
el entendim iento, de los cuales proceden las buenas actividades, y si
los tiranos, por no haber gustado nunca un placer puro y libre, se en
tregan a los del cuerpo, no se ha de pensar por ello que stos son pre
feribles; tam bin los nios creen que lo que ellos estim an es lo m ejor.
E s lgico, pues, que, asi com o para los nios y los hom bres no son las
mismas las cosas valiosas, tam poco lo sean para los malos y para los
buenos. De modo que, com o hemos dicho muchas veces, es valioso y
agradable lo que lo es para el bueno, ya que, siendo para cada uno pre
ferible entre todas la actividad que es conform e a la disposicin propia
de cada uno, para el hom bre bueno lo ser la actividad conform e a la
virtu d . L a felicidad, por ta n to , no est en la diversin; sera en verdad
absurdo que el fin del hom bre fuera la diversin y que se a jetreara y
padeciera toda la vida por divertirse. Pues todas las cosas, por as de
cirlo, las elegimos por causa de otras, excepto la felicidad, que es ella
m ism a el fin . Afanarse y tra b a ja r por causa de la diversin parece necio
y pueril en extrem o; en cam bio, divertirse para tra b a ja r despus, como
dice Anacarsis ( 6), est bien; porque la diversin es tm a especie de des
canso, y como los hom bres no pueden tra b a ja r continuam ente, tienen
necesidad de descanso. E l descanso, por tan to, no es un fin , puesto 1177 a
que lo tom am os por causa de la actividad.
L a vida feliz es la que es conform e a la virtud, vida de esfuerzo se
rio, y no de juego. Y, declaram os m ejores las cosas serias que las que
m ueven a risa y estn relacionadas con el juego, y m s seria la a ctiv i
dad de la parte m ejor del hombre y del m ejor hom bre, y la del m ejor es
siempre la ms excelente y la m s feliz. Finalm ente, cualquiera, el es
clavo tan to como el m ejor de los hom bres, puede disfrutar de los place
res del cuerpo; pero de la felicidad nadie hace participe a l esclavo, a no
ser que le atribuya tam bin vida hum ana propiam ente dicha. Porque la
felicidad no est en tales ocupaciones, sino en las actividades conform e
a la virtud, como se ha dicho antes.
166
S fe i E V e l v a i K a i
20
ycp
ocOrn
cttIv
t o s i r p T e p o v K a l t w ^ T iO e . x p a r o n i T e
f) v p y e t a ( k o I y c t p voOs tcov kv fiiav, K a i
Tcov y v c a c T T c v , i r s p l & v o O s )
peTv [ t e ] y p
25
T j f j v t v c x y K a ic o v K a l a o 9 s K a l S K a i o s K a l o l
T rp s
toTs
to io to is kovcos KEXopriyrmvcov
o u g S iK a io ir p a y i C T E i K a i ^ e 6 cov,
i i o c o s S K a i a c < p p c o v K a l v S p e o s K a l tcov A .A c o v Ik oOTOS, S a o t p s K a l koc6 otv cov SvoTai 6EcopETv,,Kai S a c o
&v a o 9 cbTEpos , naAAov pXTiov S ctcos a u v E p y o O s xcov,
A o iir l S o v T a i,
IJilv
1177 i
S K a io s
S E T a i
ir p s
X A o j e o s o t T a p K c r ra T O S .
T jv y o n r a o ^ a i *
p fa a i,
n r
oS v y p
tcov
T r o io O iie O a i r a p
5
0eco-
30
I r i 5 C T U v e x e c T r r n T
S u v iJ ie O a c t u v s x s i c c A A o v f| i r p r r e i v t i o O v .
a x ^ ^
e lv a i:
ev t o s
T r p a K T iK w v
T f)v
a v a T T )
t i v r i 5 i a u -
f| t t A e o v
f|
S X cx tto v
S o k e te f ) e O S o i n o v i a
T r p a ^ iv .
ir E p iiv
t ^
a x o A o O n E 0 a y tp i v a a x o A t jc o n e v , K a l t t o X e -
(l O iiE V v e ip i^ v r iv
t v
S^ai t
(3nr a r f i s y v E T a i i r a p t t 0 e c o -
ycon ev.
tw v
ji v o O v i r p a K T i K c v p e -
u o A i t i k o I s f| v T O S t t o A e h i k o s f )
v p y E ia , a i
5 T r e p i t o c O t o ir p t ^ E is S o k o O c t i v S c 7 x o A o i E v a i , a i piv t t o A e -
^lK a l
K a l ttcx v te A co s
(o S e s y p
a i p E T a i t t t o A e i i e v
10 TToAEiJiev iv E K a , o S T r a p a a K E U tjE i t t o A e i j i o v
tto v te A w s
TTOIOTO,
16
n ia if v o s
iv a
tis
ii x o t i K a l
t to A itik o O
axoA os,
ir o i o u n v r i
SuvaoTEas
Kai
T O S T T o A T a iS ,
toO h ev
S fjA o v
cs
e v a i,
9 V 01
K ai ir a p
el
to s
S ^ a i ycp
9 A 0 US
y i v o i v T o ) - I c r r i S K a l | t o O
a r
i T o A iT e E a 0 a i
Trepi-
K a l t iiji c s f| t i v y E E O S a ip io v o c v a C rrcji
eI S f ] t c o v
T pcxv o O a a v .
i i v
Kal
K al o 5 i oc ra s
apETa ectiv,
^ T l-
KaTc t c s
y 0 E i i r p o x o u c T i v , c x n r a i 5 a x o ^ i o i K a i t A o u s t i v s
Tai
av
tto A e h o u s
pE T cs irp^E C O V a i T r o A i T i K a i K a l i r o A E i i i K a l k c A A e i K a l
20
toO
iie -
9 e v -
f) S t o O v o O v p y E ia c n r o u -
3.
j|
22. vOpmvov L T.
166
167
v s 9 6 o 6 a i T o u s , K ai
25
oO rcp r r p x s r
so
35
1178o
10
15
20
r n v f^ S ov n v
o k o v
(ocO rn Se
cruvoc^ei t t ) v vpysicxv), Kai t carapKes Sf^ kct axo A aoriKv Kai rpuTov cbs v 6pcTrcp, Kai a a X Ka tco naKapco
Trovuerai, Tt Kor to th v ttiv vpysiav 9 avETai vra- f)
TsAea 5r) eOSaiiaova o u r r i o v st) v O p c iT o u , a^oucra pifKO$
pou TAeiov oSsv yp reAs crri tw v Tfjs eBaipovias.
5 k t o i o O t o s ocv eTi pos KpeTTCov f| k o t cvOpcoirov
oO
y p ^ otvQpcoTTs crriv oOrco piccrE T ai, AA ^ Q s i v t i v
c to v S e SiacppEi t o O t o t o
u x jv Q tr o v , t o
o 23.
167
168
25
30
1178 6
10
15
20
f) 51 ToO voO KEXOopio-pivri* TocroCrrov yp irspl ccOrfis pi^oOco- SiaKpipaai yccp tie^ov toO irpoKeiiJivou otv. So
bis 5 ocv Kai Tfs KTs xopTiytS
(iiKpv f) Itt IAocttov
5eicr0ai tts fiQiKfjs. tcv |v ycp vayKacov dc|i90v XP^
Kai.^ CTou ioTco, eI Kai (iSAAov Sicotove m p i t 6 acoiia
TToAiTiKs, Kai otra TOioOra- piKpv yp ccv t i 5ia9por
irps 51 TOS EVEpyEas ttoA SioaEi. tco [iev yctp lEuEpco
Sei^ctei xpTlHrwv npos T irpcTTEiv t Aeu0pia, Kai t(^
SiKacp 5r) Is t o s vTaTroScrEis (al yp PouAtcteis SriAoi,
TrpocTTroioOvTai 5 Kai ol pif) SKaioi |3oAEcr6ai SiKaioirpayEv), Tcp dcvSpEcp 5e SvA/piscos, ettep ttiteAeI t i tcov kotc
Tjv cpETT|v, Kai T(S CTccppovi E^ouaas* TTcs ycp 5fjAos gorai
ii oCh-os
Tcv AAcov t is ; ycpiapriTETa te irTEpov kupiCTEpOV Tfjs pETfjs f) TTpOapECTlS f| ol TTp^EIS, >S V dtlJKpoTV
oOcrns' T 5f] tAeiov SiAov cbs v iicpoTv oci; et]- irps 5
TCts irp^Eis ttoAAv 5ETai, Kai cco av iejous
Kai
KaAAous, ttAeivcv. t ^ 5e 0copoCTi oBevs tcov toio Tcov irps ye Tf)v IvpyEiav XP^
eIitev Kai (iir5i
loTi TTps ye Tiv Oecopav
5 ccvOpcoirs ctti Kai irAeoai
orvfji, alpeTOi tc kotc t]v perjv TrpcStTreiv Sei^aeroi oOv
Twv ToioTCv irps T v9pcoiTeOCT0oi. f| 5e TeTi^o eOSoiIJiovla 6t i OeoopTiTiKi Tts crriv vpyeia, koI vTEuOEv v <poveT). toOs OeoOs ycp pAiora vnrEiAi^cpanev piaKoplovs ko
eOSolpovos Elvor Trpfeis 5 iroos dnroveiioi xpscbv otos ;
TTTepo tcs 5ikoos ; fi yeAooi qxxvoOvroi ctuvoAActtovtes
Kol TrapoKaroOi^Kos rroiSvTES ko cto to io O to ;
cAAc
tcs vSpEous * * Crrropivovn-as t o cpopEpc Kai kivBvweovTos 6t i KaAv; f| t o s Au6pous; tvi 5e S w oou aiv; o t o TTOV 5 eI Kai OTOl OTOS VlJllCTlia fj TI TOIOTOV. o 5 ocb9 poves T &v elev ; f| <popTiKs rroavos, 6 t i oOk
9Cxv!/Aas iriSuiJias; SiefioOcri 5 ttcvto 90voit ov tc Trepl
tcs Trpc^Eis iJiiKpc Koi dn;|ia 0wv. cAAt (Jifiv jfjv y n vTES nreiAi9a<Tiv otoO s koI Ivepyelv apa- o yp 5q koSe5eiv ccmEp t v EvSumcovo. tco 5fi ^cvti toO ttp tte iv
9 0 ipouiivou, Ti 5 ^SAAov to O iroiev, t AETreTOi ttAtiv
Oecopa; . ccrre f| toO 9eoO vpyEio, iioKopiTTiTi 5 io9 pouaa , ECopTiTiKfi av et| koI tc5v dcvOpcoirvcov Srj f tcxttj
auyyevecjTcStTTj eSiuoviKcoTtScrn. cTTipeiov 5 koI t tjifj |ie-
168
a los sentim ientos o pasiones las virtudes morales lo sern del compues
to, y las virtudes del compuesto son humanas; por consiguiente, tam
bin lo sern la vida y la felicidad conform e a ellas. E n cam bio, la virtud
o excelencia de la m ente est separada. Hemos de contentarnos a pro
psito de esto con lo d icto , ya que el tra ta r esta cuestin detallada
m ente rebasa nuestro propsito. Parecera, sin embargo, que necesita
poco de los recursos exteriores, o menos que la virtud moral. Conceda
mos que am bas requieren, e incluso por igual, las cosas necesarias, aun
cuando el poltico se afana m s por el cuerpo y por las cosas de la mis
m a naturaleza (en definitiva, poco puede im portar esa diferencia); pero
en cuanto a las actividades de una y otra, hay entre am bas una gran
diferencia. E l liberal, en efecto, necesita riquezas para ejercer su libe
ralidad, y el ju sto para poder retribuir (porque la voluntad es invisible,
y tam bin los que no son ju stos fingen querer obrar ju stam ente), y el
valiente necesita fuerza para llevar a cabo alguna accin que est de
acuerdo con su virtud, y el hombre moderado oportunidad de m anifes
tarla; cmo, si no, se ver que lo es, o que no es uno de tantos? Se dis
cu te tam bin qu es lo principal en la virtud, si el acto de la eleccin o
las acciones, dando por sentado que la virtud consiste en am bas, y es
sin duda evidente que su perfeccin las abarca a am bas, y para las ac- U 78
ciones se requieren m uchas cosas, y cuanto m s grandes y m s hermo
sas sean, ms. Pero el hom bre contem plativo no tiene necesidad de
nada de eso por lo que se refiere a su actividad; siao que esas cosas son,
por as decirlo, incluso estorbos para la contem placin, si bien en cuan
to hombre, y en cuanto convive con otros, elige poner la virtud en prc
tic a , y por consiguiente tendr necesidad de aquellos auxilios exterio
res para vivir una vida humana.
Que la felicidad perfecta es una actividad contem plativa puede re
su ltar claro tam bin de esta consideracin: creemos que los dioses po
seen la m xim a bienaventuranza y felicidad; qu acciones ser pre
ciso atribuirles? Actos de ju sticia, acaso? No parecera ridculo
ver a los dioses hacer contratos, restituir depsitos, y hacer todas las
dems cosas de este gnero? Actos de valor, resistiendo peligros y
afrontando riesgos porque el hacerlo es noble? jA cciones generosas?
j Y a quin darn? Sera absurdo que tam bin ellos tuvieran dinero o
cosa sem ejante. Sus acciones templadas en qu consistiran? jN o sera
el atriburselas im a alabanza grosera, puesto que los dioses no tienen
deseos bajos? Aimque las recorriram os todas, siempre nos pareceran
pequeas e indignas de dioses las circim stancias de las acciones. Sin
embargo, todos creemos que los dioses viven, y, por tan to, que ejercen
algim a actividad; no ciertam ente que duermen, como Endim in. Pues
bien, si a un ser vivo se le quita la accin, y an m s la produccin,
jq u le queda sino la contem placin? D e modo que la actividad divina,
que a todas aven taja en beatitud, ser contem plativa. Seal de ello es
tam bin el hecho de que ls dems anim ales no participan- de la felici24
169
Kpiov Evar
k t s
yaSobv n a -
yp v t t ] ir e p P o A Q t orapKES o 5 f\
TTp& ^iS, S v a / o t v 5 e Kai pir) pxovra y f j s K a i 0aA r t r|S irpr6 TEiv Tt KoAdc- Kai ycp <rrr jjiETpoov S v a t T v tis irp rT T E iv
Kor Tiv penv ( t o O t o 5 I o t i v IS e v vapyws o ytp I5iwo
T a i T v S u v a o T c o v o x fjT T O V 5 o K 0 a i t c t t i e i k i r p r r e i v ,
Ip y a
K al t v
p o v
9 p o v T as,
K a l au v cy S v T C O v
yv
3.
169
Herdoto, I , 30.
Diels, 69 A 30.
7 0
pas'
9oCrAcov
5 i t a i c r x p v AAct 5 i t c s t i| jic o -
15 S KaAoO
K ai
<TTOl VTES.
crat ;
oO
y p
o l v
te
f| o pc^5iov
KCTTEiArmiJiva A y c p n E T a o T fjC T a r
Tr(VTCov
20
>v
tc k
oyE U -
H E T a p p u lJ l-
iraAaioO
t o T s fiOECJi
y a i r r i T v 5 Torcos o t v e
o iJiv
o 5 e 5 i5a x q. t i i e v o v t t s 9 a c o s SfAov
cbs OK 9 f||alv CnrpxE, AAo 5 i c ( T i v a s 6 a s a T a s t o s e o s
AT)0cos e u t u x ^ c t i v r r p x E i ' 6 5 e A yos K a i f ) SiSax^i |ii
t t o t OK EV nraciv a x E i , AAc 5eT T r p o 5 t E i p y c r 0 a i t o I s
T a A p o iiJ iE V T f j s p E T f js .
9 CTE1 o
25
OCV A y O S
5 ?0i
6 e c t i ti* )v t o O
6 17.
y fv E C T 0 a i 5 y o ( 6 o 0 s o o v T a i
K p c x x T o O v p u x ^ '' T T p s T K o A c s x ^ p ^ ^ v ^ a i
170
Teognis, V. 432-434.
1179 h
171
tw v
TnE iK w s
10
to Is
octi
to O
K aX o O X ^P*'' 5
K o A a E is
te
Q v a i, t o s 5 d c v i r o u s A co s f o p j e i v
9a a i
5eTv t o i o c t c s y l v E o ^ a i T ts A tt o s a !
v avT io O vT O i T a i s y c n r c o ii v o o s f | 5 o v a Is .
p ic jT
eI 5 o v , KotOnrEp
P io u ii v o i s k o t A T i v a voO v k o I t ^ i v pOi^v,
5 y lv o iT *
&v
lyp\i(TCcv l a x v *
| iJiEV o v T ra rp iK f) - t r p o T a f i s o k lx e > t l a x u p v o 5 [ 5 f i ]
5 v ( io s voyK O C T T lK ^ V I x ^ * 5 v a -
dcv9pc)7rcov x ^ p ^ '
p O w s cxT SpcCTiv
25 T iTTlElKS-
1180
a 30.
V IlVTJ
K ol tc v p iv
5 v p o s o k o t i v T r a x ^ S t<5cttco v
<f|)
|16t
xal 8pv ar& Si^ijOat infra post 32. au(X^XXeet6ai ponenda oonj.
Bywater.
171
172
so
35
11806
10
15
20
25
4.
0-/)
172
i ti
T oO
E 5 T O S,
coaTTE p
Itt
io t r p iK fs
K ai tco v
A o ittc o u
c5v
5:p o 5 u u e t k t o O t o TT!-
30 aKEUToV TTQeV f| 7TC0S V0|Jl09ETtKS y v O lx v TIS ; f| KoOTTEp ii r i T c v A Xcov, Trapa t c o v tto A itik c o v ;
iJipiov y p
SKEi T f j s T T o A iT iK fjs Evat.
f| o x o i i o i o v 9avETai ettI T f j s
TToAlTlKTS Kai TCV AoilTCV ETTlOTri|iCOV TE KO 5uv[JlECOV ; V
(Jiv ytp T a is d X A a is o o t o (pavovT ai t s t e S u v p eis ir a 35 pa5i5vTES Kai evEpyoOvTES tir aCrrcv, o lo v ia T p o i ypa9ES'
Tc 5e TToXiTiKc iT a yy X ovT a i i ie v 5i5taKEiv o c ro 9 iC T T a ,
1181o irpcTTEi 5 aTCv oOSes, X V o i tto X ite u h e v o i, o 5^aiEv
v 5uvttiEi T ivi t o O t o TTptTTEiv Kai ia-iTEipqt pccAAov f| 5 ia -
vo<jc-
9 avovTai
65oKiiJioOvTas TCOV v p c o v KA^acrOai y ctp e lv a i to O s <5tpCTTOUS, coTrep o 5 t \ v K A oy)v oC/ccxv cruvaecos Kai t
20 ytp
1181
o 23.
5 15.
173
hacer mejores a otros, sean muchos o pocos, ha de procurar hacerse le
gislador, si es que nos hacemos buenos mediante las leyes; porque no es
propio del que se ofrezca dar una buena disposicin a cualquiera o al
que se le ponga por delante, sino que, si esto es propio de alguien, lo
ser del que sabe, com o en la medicina y en las dems artes que impli
can cierto cuidado y prudencia.
Hemos de considerar ahora, por consiguiente, dnde y cm o puede
uno hacerse legislador, o, como en los otros casos, tendr que recurrir
a los polticos? E n efecto, la legislacin se considera com o una parte
de la poltica. Pero, no es distinto el caso de la poltica del de las dems
ciencias y facultades? E n las otras, son los mismos los que transmiten
la facultad y los que la ejercitan, como los mdicos y los pintores, mien
tras que la poltica profesan ensearla los sofistas, pero ninguno de
ellos 1& ejerce, sino los hombres de Estado, los cuales a su vez parecen 1181 a
hacerlo en virtud de cierta facultad natural y experiencia, ms que poir
la reflexin; no vemos, en efecto, que escriban ni hablen de tales cues
tiones (aunque sera, sin duda, mejor que componer discursos judicia
les o polticos), ni que hayan hecho polticos a sus hijos, o a algunos de
sus amigos. Sin embargo, sera razonable hacerlo, si pudieran, pues ni
podran dejar nada mejor a sus ciudades, ni preferiran para si mismos,
ni por tanto para sus seres queridos, la posesin de otra facultad ms
bien que sta. Con todo, la experiencia parece contribuir a ella no pocoj
de no ser as, los hombres no llegaran a ser polticos por la costumbre
de la poltica, y por esta razn los que aspiran a saber de poltica pare
cen necesitar, adems, experiencia.
Los sofistas que la profesan estn, evidentemente, muy lejos de ensearla.E n general, en efecto, no saben lii de qu ndole es, ni sobre qu
clase de cuestiones versa; si lo supieran no dirian que es lo mismo que
la retrica, ni que es inferior a ella, ni creeran que es fcil legislar reu
niendo las leyes mejrir reputadas, puesto que se pueden escoger las me
jores; como si la seleccin no requiriera inteligencia, y el juzgar bien no
fuera lo ms difcil, como en lo que se refiere a la msica. Pues mientras
los que tienen experiencia en una esfera de cosas juzgan rectamente de
las obras correspondientes y entienden por qu medios y cmo se lle
van a cabo, y qu elementos armonizan con qu otros, los inexpertos
tienen que darse por contentos con que no se les escape si la obra est
bien o mal hecha, como en el caso de la pintura. Y las leyes vienen a
ser las obras de la poltica. Cmo, por consiguiente, podra uno hacer- i i s i &
74
y v o iT
K p v a i;
p c r r o u s
oO y p 9avovrai
O 5 l o r p i K o i 6K T co v a u y y p a i i p T C o v y v E o O a i .
p covxa
5
Io O e e v
i^ E iS '
yE
ocv
Ayeiv o
K a
cbs
| i v o v t
E pa T rE iaocra ,
5 e OEporrrEEiv
T cx ra 5 e t o s
E K crrou s,
K a T O i t t e i -
AAcc
K al
eos
5 ie A h e v o i t o s
HEV iiT r s p o is c q j A in oc E v a i 5 o k e , t o s
5 vETTlCTTl IJlOaiV X p E a .
CTCOS o O v K O I t c o v V|JC0V K a l t c o v
i r o A m i c o v cc c r u v o c y c o y a i t o s
S u v a n v o i s O E Cpjcj-ai K a i
K p v cc i T K a A c o s f i T o C a /o t v T o v K a i T r o l a i r o o i s p i i T r e i e 10
x p T ]^
IJEV K p v E iv
EiT
T O S 5
K a A c o s o K
o t v e u s u e c o s t c c T O i a J T a 6 i E i o 0 a i t
av
Crrrpxoi,
E a u v E T c T E p o i 5 Es T o T a T x
TCOV
oOv
l i f)
pa
otv y v o i v T O .
c x C t t i ic x t o v ,
ir a p a A iir v -
TTEpl T jS VOJJIO0E-
p^cMEvoi.
174