Está en la página 1de 15

UNIDAD CUATRO

42
WILA MASISATA JISKT’ASIÑÄNI
EJERCICIO 1
❖ Conjugue los verbos (cantar y ganar) en tiempo presente.

LURAYIRI: LURAYIRI:
Nayaxa ………………………………………………..
jayllintuwa Nayaxa ………………………………………………..
atiptuwa

Jumaxa ………………………………………………..
jayllintawa Jumaxa ………………………………………………..
atiptawa

jayllintiwa
Jupaxa ……………………………………………….. Jupaxa ………………………………………………..
atipiwa

Jiwasaxa …………………………………………………
jayllintanwa Jiwasaxa …………………………………………………
atiptanwa

EJERCICIO 2

❖ Complete el siguiente diálogo.

ARUSKIPAWI
CLAUDIA: Kamisaki ………………..
jilata

HECTOR: Waliki kullaka, jumasti?

CLAUDIA: …………..…………………
mamaxa kunasa irnaqi jilata

Kamisaki
HECTOR: Mamamaxa ………..….…..
aljirita irnaqi?

CLAUDIA: ……………..
kawkha Ketal qhathuna ……………
irnaqi

HECTOR: Alasiriwa ………..………


saraña muntha

CLAUDIA: Waliki, Jikisiñkama

HECTOR:………………………………
jikisiñkama kullaka

43
EJERCICIO 3
❖ Complete las oraciones en tiempo presente con los marcadores de persona que
corresponde - tha, -ta, -i/u, -tana.

1. Soniaxa muxsa t’ant’anaka alj___.


tha

2. Jupaxa utana phay___.


ta

3. Jumaxa chawlla thixi manq’___.


i

4. Jiwasaxa jawirana tuy___.


tana
5. Irpirixa masipampiwa parl___.
i

6. Nayaxa aymara aru yatiq___.


ta

44
JISKHISA UÑT’AÑÄNI

EJERCICIO 1

❖ Responda las siguientes preguntas.

1. Maymaraxa kawkhansa jakasiyäta?

…………………………………………………………………………………………
nayaja chukiwayu markana jakasitana

2. Khuri maraxa kunsa alayäta?

……………………………………………………………………………………………
alaytwa panqanaqa

3. Nayra maraxa kawkhansa kullakamampi anatayäta?

……………………………………………………………………………………………
anataphatanwa mamaxana markapana

4. Maymaraxa kunsa thuqhuyäta?

…………………………………………………………………………………………….
nayaja thuquyatwa llamerada

5. Tatamaxa kawkinsa irnaqäna?

……………………………………………………………………………………………...
tatajaxa khaysa omasuyu uksa tuqina irnaqi

6. Jilamaxa kunsa yatiqäna?

……………………………………………………………………………………………….
yatiqaskanwa k'añasku walichaña

EJERCICIO 2
❖ Realice la traducción al castellano:

Kullakajasti? _____________________
mi hermana

Tatamasti? _____________________
mi papá

Chachapasti? _____________________
su marido

Awichasasti? _____________________
nuestra abuela

Tunqu phayayätha _____________________


cocine mote

Qulla umayätha ______________________


tome medicina

45
EJERCICIO 3
❖ Complete las oraciones conjugando el verbo correspondiente en las cuatro personas
en tiempo pasado.

Nayaxa masijampi ………………………………


anatayata

Jumaxa muxsa achunaka ……………………..


aljana

Jupaxa chachapampi …………………………


parlana

Jiwasaxa janq’u iwijanaka ……………………………


uñjayantana

46
TANTACHASIÑÄNI

EJERCICIO 1

❖ Conjugue dos verbos (entrar y bajar) en el tiempo futuro.


LURAYIRI: MANTAÑA LURAYIRI: MAQAÑA

mantana
Jiwasaxa ……………………………………………….. Nayaxa ………………………………………………..
manq'tha

Jumaxa manta
……………………………………………….. Jumaxa ………………………………………………..
manq'ta

Jupaxa
manti
……………………………………………….. Jupaxa ………………………………………………..
manq'i

Nayaxa mantha
………………………………………………… Jiwasaxa …………………………………………………
manq'tana

EJERCICIO 2.

❖ Marque la oración correcta.

− A: TOMARÉ REFRESCO EN LA FERIA.

1. Muxsa uma qhathuru umä. 2) Muxsa uma qhathuna umä. 3) Muxsa uma qhathuna umayätha.

− CH: LAVARÉ ROPA CON MI ESPOSO.

2.Nayaxa chachampi isi t’axstha. 2) Chachajampi isi t’axsü. 3) Chachajampi isi t’axsuni.

− CHH: ÉL VENDERÁ UN AUTO VIEJO.

1) Jupaxa jisk’a awtu aljani. 2) Jupaxa mä machaqa awtu aljäna. 3) Jupaxa mä thantha awtu aljani.

− CH´: LA HERMANA MARIBEL IRÁ A SU OFICINA.

1) Maribel kullakaxa irnaqaña utaparuwa sarani. 2) Maribel kullkaxa irnaqaña utaparuwa sari.

47
EJERCICIO 3.

❖ Observe las acciones que realiza el niño y escriba oraciones completas (con
sujeto, complemento y verbo) en primera persona en el tiempo futuro.
JARISIÑA

ISISIÑA

SARTASIÑA

SARAÑA
YATIQAÑA

MANQAÑA

1.- Nayaxa ikiñata sartä.


NAYAXA JARISIRI SARÄ
2.-…………………………………………………………………………………………………………………………
NAYAXA YATIQAÑA UTARU SARÄ
3.-………………………………………………………………………………………………………………………..

NAYAXA ISISIÑA UTARU SARÄ


4.-…………………………………………………………………………………………………………………………
NAYAXA MANQAÑA UTARU SARÄ
5.-………………………………………………………………………………………………………………………….
NAYAXAYATIQAÑAUTARUSARA
6.-…………………………………………………………………………………………………………………………..

48
PACHA MAYJACHIRINAKA
EJERCICIO 1

 Escriba el número en el significado que corresponde.

1. Jichhüru 3
…………Mañana pasado.
2. Walüru …………Mañana.
6
3. Jurpüru 5
…………Ayer.
4. Uru …………Día.
4
5. Wasüru ………….Anteayer.
2
6. Qharüru ………….Cada
7 día
7. Sapüru …………..Hoy
1

EJERCICIO 2

❖ Responda las siguientes preguntas:

Masi, phuchhamaxa kuna urusa thuqhu?

……………………………………………………………………………….
THUQUNIWA QHARÜRU

Achachilamaxa kuna urusa jach’a waka alani?


…………………………………………………………………………………………
ACHACHILAJAXA WASÜRU ALANI

………………………………………………………………………………………………
……….
Ramiro, mamamaxa kuna urusa Tarijaru sari?
JICHHURUWA SARANI
………………………………………………………………………………………

….

Jilata, wawamaxa kuna urusa jayllini?

……………………………………………………………………………………………….
SAPURU JAYLLINI

49
EJERCICIO 3
❖ Traduzca las siguientes oraciones:

1. Irpirisaxa wasüruwa irnaqi.


…………………………………………………………………………………………
El líder trabajo ayer
2. Jupaxa walüruwa t’imphu manq’i.
…………………………………………………………………………………………
el ante ayer comio t'imphu
3. Jumaxa jichhüruwa aymara yatiqta.
ella hoy aprende aymara
…………………………………………………………………………………………
4. Nayaxa qharüruwa ch’umphi phisi alä.
…………………………………………………………………………………………
yo mañana venderé mu gato café
5. Mamamaxa sapüruwa suma manq’a phayi.
…………………………………………………………………………………………
mi mama cocina comidas ricas
6. Ramiro jilataxa jurpüruwa jutani.
el hermano Ramiro mañana pasado vendrá
………………………………………………………………………………………..

50
JAKAWISATA JISKT’ASIPXAÑÄNI
preguntemonos a cer de nuestra vida
EJERCICIO 1

❖ Lea las oraciones y anote el número al tiempo que corresponda.

1. Nayaxa Aymara aru yatiqtha.

2. Maranxa machaqa uta utachä.

3. Jichhaxa walja muxsa achunaka manq’tha.

4. Qharüruxa wawajampiwa anatä.

5. Maymaraxa Orurona Jakasiyätha.

6. Mamajaxa larama lluch’u p’itani.

PRESENTE PASADO FUTURO

1
…………………………..
6
…………………………..
2
…………………………..
5
…………………………… 3
…………………………… ……………………………
4
…………………………… …………………………… ……………………………

EJERCICIO 2

❖ Complete las siguientes preguntas en el tiempo pasado, presente y futuro.

1. ………………………...
MAYMARAXA kawkhansa …………….……………?
JAKASIYATHA
Maymaraxa El Alto markana jakasiyätha.

jumaxa
2. ……………….………kawkhansa chawlla …………………………?
alta
Jichhaxa Uyustus ukana altha. ALAÑA COMPRAR

3. ……………….……..
MARANJA kawkhansa mamamaru ………………….?
URUYATA
Maranxa utajana mamajaru uruyä. URUYÑA-FESTEJAR

4. …………………………..kunsa
MARANXA …………………………………?
THUQUTA

Maranxa morenada thuqhü.


51
EJERCICIO 3

❖ Lea las siguientes oraciones y escriba la letra del adverbio que corresponda.
IRE A LA CIUDAD DE VIACHA
1. ……………… Viacha markaruwa sarä.
JURPURUXA
a. JURPÜRUXA
PARA SU ENAMORAD@ FLORES COMPRARA PASADO MAÑANA

2. JURPURUXA
……………… munatapataki panqaranaka aläna. b. MAYMARAXA
EL AÑO PASADO
A SU HIJO
3. JICHHAXA
……………….. wawaparuwa sutiyani. c. JICHHAXA
AHORA

4. MAYMARAXA
…………….. kullakaparuwa uruyi .

5. ……………...
JICHHAXA
walja millk’i umayätha.
TRABAJO
6. ……………... irnaqawina masijampiwa parlä.
JURPURUXA

7. ………………..
JURPURUXA
piscinana tuytha.

8. ………………. wawajaxa panka ulli.


MAYMARAXA

52
YÄNAKA APTHAPIÑÄNI

EJERCICIO 1

❖ Observe los gráficos y escriba en dónde pondrá el pato.

1 2 3
TAYPI PHATXA
KUPI

4 5 6
ANQA QUEPAXA AYNAXHA

1. Uka q’illu pili kajuna …………………………………


TAYPIRUWA uchä.

PHATXARU uchä.
2. Uka q’illu pili kajuna ………………………….….. …………………….

KUPIRUWA uchä.
3. Uka q’illu pili kajuna ………………………………… …………….……

NAYRAQATA uchä.
4. Uka q’illu pili kajuna …………………………………. ………………….

QHIPAXARUWA uchä.
5. Uka q’illu pili kajuna …………………………………… …………………

ANQARUWA uchä.
6. Uka q’illu pili kajuna …………………………………… ………………….

53
EJERCICIO 2

 Observe el gráfico y escriba oraciones con el verbo UCHAÑA en tiempo futuro, en


segunda persona y empleando adverbios de lugar con adjetivos de color.
BLANCO
1) Uka janq’u ch’ijmañanaka qunuña patxaruwa uchäta.
ALMOHADAS
2
2) ……………………………………………………………………………………………….
AKA LARAMAQ"PIÑAXA ROPERO PATXARUWA uchäta
6
AKA Q"ILLU JANT"AKU PUNKU MANQARUWA uchäta
3) ……………………………………………………………………………………………….
3
1
AKA WILA CHILIRIRI ESCRITORIO TAYPIRUWA uchäta
4) ………………………………………………………………………………………………

AKA ARUMI PANKARANAKA TIWANA TAYPIRUWA uchäta


5) ………………………………………………………………………………………………..
4
AKA KULLI JANTA"KU SALA PATXARUWA uchäta 5
6) ……………………………………………………………………………………………….

EJERCICIO 3

❖ De acuerdo a los gráficos escriba oraciones empleando adverbios de lugar, en


tercera persona con el verbo “uchaña”.

JUPAXA UCHANI- DEBE


TERMINAR EN NI

CANASTA
JUPAXA UKA ANU WALLAYA MANQHARUWA UCHANI
……………………………………………………………………...

IRPATAÑA- METER

JUPAXA UKA ANU QUQA QH"QARUWA UCHANI


……………………………………………………………………...
PONDRAS AL PERRO AL LADO DEL ARBOL

JUPAXAYAQHA
UKA PANKAMARKARU SARAÑÄNI
TIWANA TAYPIRUWA UCHANI
……………………………………………………………………...

54
EJERCICIO 1

❖ Complete el siguiente diálogo relacionado con los gráficos.

SAMARAÑA-DESCANSAR

Kh: Jilata, kawkirusa SARATA


………………………?
SARÂ
S: ………………………….
ARGENTINA
markaruwa ………………………………..
SARÂTA
Kh: Kunarusa ………………………..?
LLAKISITATI
S: Samaririwa ………………………,
SARA janiwa ………………….
IRE A DESCANSAR
Kh: Jamuqanaka apaya…………………….
NITATAPI

S: Jisa, kullaka, ………………………………


MUNSMAWA
TE VAS A CUIDAR MUCHO
Kh: Nayaxa ukhamaraki, walpuni amuyasïta.
JILATA
S: Jikisiñkama …………………….

EJERCICIO 2.
❖ Añada el sufijo locativo –na, sufijo direccional -ru, el sufijo benefactivo –taki o el

sufijo de compañía –mpi en las siguientes oraciones:


CON NA- EN
RU- A/ HACIA
1. Jupaxa jurpüru utapa____
NA irnaqani. TAKI= PARA

2. Kullakaja______
MPI ch’iyara tanka alä.

3. Walja t’ant’a qhathu_____


TAKI apä.

4. Khuchhi aycha mamaja____


RU phayä.

5. Maranxa jach’a yatiqaña uta___


RU yatiqañäni.

6. Jichhüruxa Brasil marka___


NA
sarä.

55
EJERCICIO 3.
❖ Traduzca las siguientes oraciones.

1. Que te vaya bien. …………………………………………………………………


WALIKI SARATA

NO TE OLVIDARE
2. Janiwa armaskämati. …………………………………………………………………..

3. Me vas a llamar. ………………………………………………………………….


JAWSANITATAPI

TE QUIERO
4. Munsmawa. …………………………………………………………………..

5. Te vas a cuidar mucho ……………………………………………………………………


WALPUNI AMUYASITA

ME VAS A ENVIAR DINERO


6. Qullqi apayanitätapï …………………………………………………………………….

7. No te vayas. …………………………………………………………………….
JANIKIYA SARAMTIXA

ME VAS A RECORDAR
8. Amtasitätapï. …………………………………………………………………….

JANIWA LLAKISITATI
9. No te vas a preocupar. …………………………………………………………………….

56

También podría gustarte