Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Yana Ekeke
A
Kirika Kabina
Yana Ekeke
Título: Texto de Lenguaje Kabineña/Karika Kabina Yana Ekeke
Autor; Instituto deLengua y Cultura Kabineña
Instituto Plurinacional de Estudio de Lenguas y Cultura
Beni , 2015. 28 p:il.; 21x16 cm.
D.L.: 8-2-396-15 PO
D DY E
Da dya e
Dati – Peta Dyake –Encima Etare– Casa
I J K
I ja ka
Iba – Tigre Jae– Pez Kara – Paraba
5
KW LL M T TS TY
Kwa llu ma ta tsa tyu
Kwawe – Yuca Lluya – Peinar Mada–Jochi colorado Taku – tacú Tsakute – guayava Tyunu – Lombriz
N Ñ P U W Y
Na ñu pa U wa ya
Naja - Pacay Ñuwiri –Quema quema Paya - Llorando Ududu– Pluma Waka– vaca Yapere - Peine
R S SH
ra sa sha
Rau – Garza blanca Sasu- Batan Shasha – Flor
6 7
WEKAKAKWANA SEMANAJUKE NEKABAWITYATIRA PIYEBA PIYEBA
DIAS DE LA SEMANA APRENDAMOS A CONTAR
8 9
PEADYA TSEWEKE KISARATI
500...............................................................................Pishika sientu
SALUDO A UNA SOLA PERSONA
600......................................................................... Shukuta sientu
700................................................................... Pakaruku sientu Bandia ekabawityatija waraji............................................................................................................................................. Buen día director
800...............................................Kimisakaruku sientu ¿Eje jiu Mike?................................................................................................................................................................................................................. ¿Cómo está usted?
900............................................................. Puskuruku sientu Jida ike...................................................................................................................................................................................................................................................................................Estoy bien
1.000.....................................................................................Peadya mil ¿Mike bakwe eje jiu?............................................................................................................................................................................... ¿Usted cómo está?
Jidadya............................................................................................................................................................................................................................................................................................................ Bien
Diruya ike.....................................................................................................................................................................................................................................................................................Me voy
SALUDO EN Jida Juatsu dirukwe.............................................................................................................................................................................................Que le vaya bien
LENGUA KABINEÑA
10 11
Jidadya ekwana Yusurupai........................................................................................................................................ Estamos bien gracias Jadya tuke........................................................................................................................................Así es
Kadujutiya ekwana.............................................................................................................................................................................. Nosotros nos vamos Terewa..............................................................................................................................Terminó-fin
Nekadujutikwe taa Jida............................................................................................................................................................................. Bien
Diruwa...................................................................................................................................................... Se fue
12 13
KWANUBI KWANAJA EBAKANI
Al chaco
NOMBRES DE LOS ANIMALES SILVESTRES
A bañar
¿Dónde vas? A cazar Awada............................................................................................................ Anta
A pasear Dukweri............................................................................................. Guaso
A pescar Waburasa................................................................................... Taitetú
Waburu...........................................Chancho de tropa
Bakajume.................................................... Jochi pintado
¿Cuándo fuiste? hace rato
Mada.....................................................................Jochi colorado
Kimisha Yara pasa...................................................................................... Hurina
¿Ejetupu mi cuaya? Wekaka Dukweri iba............................................................. Leopardo
Juatsu Rubu iba.....................................................................................Borochi
Siwa................................................................................................................ Gamo
¿Cuándo vas a ir? Después de tres días Pisini........................................................................................................... Siervo
Tsudi.....................................................................................................................Tatú
¿Eju mi tawiwa? Tatiineja etareju
Buru.........................................................................Tatú pampeño
Dati............................................................................... Peta (tortuga)
¿Dónde dormiste? En la casa de mi tío
Ena Dati.................... Peta del agua(tortuga)
¿Ai mi arawa? Kuchi ekwawike Jukuri............................................................................................................Tejón
Jiruwa................................................................. Mono silbador
¿Qué comiste? Chancho asado Jawi............................................................................ Mono chichilo
Duu.......................................................................Mono maneche
¿Eje tupu mi diruya? Metajudya
Dide.................................................................... Mono nocturno
¿ Cuando te iras? Mañana
Dukwadukwa.................................. Mono lucachi
Dawapa............................................................................................. Ardilla
Ushu............................................................................................................ Huichi
14 15
Ija.......................................................................................Puerco espino Kawayu...........................................................................................Caballo
Bei.........................................................................Oso hormiguero Uwisha.................................................................................................... Oveja
Bari.....................................................................................Oso bandera Mishi..................................................................................................................Gato
Bachuchi...........................................................................................Perico Chapa............................................................................................................Perro
Metepa................................................................................................Pejichi Takure.................................................................................................. Gallina
Juje.......................................................................................................................... Pato
Tedu..................................................................................................................... Pava
JAE BAKANI KWANA
Kutsu............................................................ Pava Campanilla
NOMBRES DE LOS PECES
Tsukwe................................................................................................... Tucán
Wei...............................................................................................................Paloma Chirije............................................................................................... Pintado
Wapa................................................................................................................... Tojo Umija ebari.....................................................................................Pacú
Killu............................................................................................... Tucancillo Sawana..........................................................................................Curvina
Rau..................................................................................... Garza blanca Sawa........................................................................................................Benton
Shirite.............................................................................................Cigüeña Dami...................................................................................................................Yeyú
Jamani.................................................................................................... Sucha Make.............................................................................................Palometa
Ajabana.....................................................................................................Bato Mamure..................................................................................Yatorana
Tsabuna................................................................................Tucunaré
16 17
ARA ISHU KWANAJA EBAKANI KWANA
Manenare........................................................................ Cachorro
NOMBRES DE LOS CEREALES
Akwatse Jae....................................................................... Panete
Nanata............................................................................................ Anguila Kwawe........................................................................................................... Yuca
Kunukaji................................................................................... Camote
Ajipa...................................................................................................... Alacrán
Tiriri.................................................................................................................Araña
KUSINAJU TSUMETANAYAKWANAKE
Bikwa................................................................................................Pazanca
UTENSILIO DE COCINA
Wawa Bakwa.............................................. Víbora sapo
Peja...................................................................................................................... Plato
Emetuku adakike..........................................Cuchara
Emarikaka.............................................................................................Olla
Kuchiru kaka...............................................................Cuchillo
18 19
Ekiniki baju bajuishuke.................... Sartén Iñakwa.................................................................................. Japutamo
Jaru............................................................................................................Caneco Bia............................................................................................................................Piojo
Chiwe......................................................................................................... Nigua
Pikuta........................................................................................................Picota Emari..............................................................................................................................Loma
Lampa...................................................................................................Lampa Esa................................................................................................................................ Racimo
Jakeya.................................................................................................................... Dividir
Mara....................................................................................................................................... Año
KABAPETIYA KWANAJA EBAKANI KWANA
NOMBRES DE LOS INSECTOS Maña............................................................................................................................... Onda
Dyawaya................................................................................................................. Beso
Japipi............................................................................................Mariposa Nubiya.....................................................................................................................Entrar
Ajari................................................................................................................... Grillo Nubikwe................................................................................................................ Entre
Etsena............................................................................................... Gusano Kuetikwe................................................................................................................ Pase
Dii......................................................................................................... Mosquito Ekwari.................................................................................................. Presidente
Jeweweru..................................................................................... Mosca Waraji...................................................................................................... Autoridad
Murawawa............................................................................. Coñera Umada...................................................................................................................... Harto
Tsani.......................................................................................................Mariguí Sudaru...........................................................................................................Soldado
Rukwisha...............................................................................Puguilla Ekwe deka...............................................................................Mi amante
Bira.......................................................................................................................... Peto Ekwe Eawe................................................................................Mi marido
Puki..................................................................................................... Hormiga Ekwe epuna........................................................................Mi amante
Tepatsu......................................................................................................Sepe
20 21
Ekwe ewane...............................................................................Mi mujer Ijawe juya
Era weneya..............................................................................Yo escribo MIKWANA Machichi juya
Era wenewa.............................................................................. Yo escribí Jeruya
Ike wene weneya..................Estoy escribiendo
Shitara........................................................................................................................Bolsa Jugando
USTEDES ESTÁN Bailando
Cantando
BAKANI ISARA
PRONOMBRES
Peadyake Singular Kapetatiya
TUNA TUNA Mere juya
Ike........................................................................................................................................ Yo Ike Juan...................................................................... Yo soy Juan Paya
Mike................................................................................................................................Tú Mike ai bakani........... Tú cómo te llamas
Tuke.................................................................................................................................. Él Tuke ai bakani..................Él cómo se llama Mirando
Ekwe aniya........................................................................................................................................................................................................................................................................ Yo tengo Trabajando
ELLOS ESTÁN
Tuja aniya.................................................................................................................................................................................................................................................................................... Él tiene Llorando
UMADAKE PLURAL
ATA
Wene weneya FAMILIA
EKWANA Tawiya
Baba.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................Abuelo
Isara Isaraya
Anu.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. Abuela
Tata........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Papá
Escribiendo
Mama............................................................................................................................................................................................................................................................................................................Mamá
NOSOTROS ESTAMOS Durmiendo
Ebakwa..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................Hijo
Leyendo
Ebakujuna.................................................................................................................................................................................................................................................................................................Hija
Ebakwa jawane................................................................................................................................................................................................................................................................Nuera
22 23
Ebakujuna yawike.................................................................................................................................................................................................................................................... Yerno
Utsekwa....................................................................................................................................................................................................................................................................................................Nieto
Tatiine................................................................................................................................................................................................................. Tío (hermano de mi papá)
Kuku................................................................................................................................................................................................................... Tío (hermano de mi mamá)
Nene..........................................................................................................................................................................................................................Tía (hermana de mi papá)
Kwaine..........................................................................................................................................................................................................Tía (hermana de mi mamá)
Eatsewe bataya................................................................................................................................................................................................................................Primo, prima.
Usi.............................................................................................................................................................................................................................................................................. Hermano mayor
Jau...........................................................................................................................................................................................................................................................................Hermano menor
Nasi.........................................................................................................................................................................................................................................................................Hermana mayor
Jana..................................................................................................................................................................................................................................................................... Hermana menor
Nuu............................................................................................................................................................................................................................................................................................Hermano(a)
Yunekwake............................................................................................................................................................................. Sobrina (hija de su hermana)
Yukwake....................................................................................................................................................................................... Sobrino (hijo de su hermano)
Sawada................................................................................................................................................................................................................. Verde
Pudeda........................................................................................................................................................................................................................Rojo
Seweda............................................................................................................................................................................................................... Negro
Kwajetsa....................................................................................................................................................................................................Guindo
Makupudibae..........................................................................................................................................................................Morado
Jawada....................................................................................................................................................................................................... Amarillo
Seweu............................................................................................................................................................................................................................. Café
Pajada..................................................................................................................................................................................................................Blanco
24 25
Ekwe atakwana era mikwana kwejaya peadya peadya, neaputashara
Ama ekwanaja yana nebawityara ekwanara bayakwanake pureama
nejura ekwanaja yanatsewe, tuekedya yusura netsawakwe mikwanaja
anikwanaju, jadya mikwana kwejaya era. Yusuranetsawanukara ek-
wanaja merekwanaju.
YUSURUPAI
26 27