Está en la página 1de 28

CURSO VERANO

QUECHUA
ANCASHINO
«LA RIQUEZA LÉXICA Y EXPRESIVA PARA UN DIÁLOGO INTERCULTURAL»
TISHQU WILLKA
YACHATSIKUQ
T. PRESENTE (PROGRESIVO)
La formula de la conjugación en presente progresivo es la siguiente:

Raíz verbal + yka (Singular + 1° P.P)+ terminación verbal


Raíz verbal + ykaa (Plural) + terminación verbal

RANTIY: COMPRAR
PERSONA P. PREGRESIVO CONJUGACIÓN TRADUCCIÓN
Ñuqa: Yo Ranti-yka-a Ñuqa rantiykaa Yo estoy comprando
Qam: Tú Ranti-yka-nki Qam rantiykanki Tú estás comprando
Pay: Él / Ella Ranti-yka-n Pay rantiykan Él / Ella está comprando
Ñuqanchik: Nosotros (Todos) Ranti-yka-nchik Ñuqanchik rantiykanchik Nosotros estamos comprando
Ñuqakuna: Nosotros (Sin Ti) Ranti-ykaa-yaa Ñuqakuna rantiykaayaa Nosotros estamos comprando
Qamkuna: Ustedes Ranti-ykaa-yanki Qamkuna rantiykaayanki Ustedes están comprando
Paykuna: Ellos / Ellas Ranti-ykaa-yan Paykuna rantiykaayan Ellos / Ellas están comprando

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


EJEMPLOS
 Qam wallpaykiwan pukllaykanki

 Pay shumaq waakata rantiykan

 Pay pakupanpachaw allqunkunawan pukllaykan

 Ñuqami tantaata mikuykaa

 Ñuqakuna mishiikunawan hina allquukunawan pukllaykaayaa

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


EJEMPLOS
 Pay mayu kuchunpami aywaykan
 Paykuna kunturtami rikaykaayan
 Paykuna panpachaw purikuykaayan
 Paykuna yachaywasichaw yachakuykaayan

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


Los Pronombres
Interrogativos
Sirven para formular preguntas.
Este tipo de pronombres buscan unas
respuestas profundas, amplias, más allá de un
simple ari o awmi (sí) o mana- (no).

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


PRONOMBRES INTERROGATIVOS
Kay… esto / esta
TAPUKUNA Aykataq chanin--- ¿Cuánto es su precio? Chay Tsay /Chay/ Hay/ Say = ese / eso/ esa
¿Ayka? ¿Cuánto? Aykataq kanqa?---¿Cuánto va ser…? ¿Imanawllataq ¿Qué tal? ¿Cómo nomás
¿Ima? ¿Qué?, ¿Cuál? (kaykanki)? estás?

¿Imay? ¿Cuándo? ¿Pi? ¿Quién?


¿Imapaq? ¿Para qué? ¿Imanaw? ¿Cómo?
¿Imaq? ¿A qué? ¿Para qué? ¿May? ¿Dónde?
¿Imanir? ¿Por qué? ¿Mayqa-? ¿Cuál (siempre lleva
¿Imaraq? ¿Qué será? flexión personal)?

¿Imanirtaq? ¿Por qué será? ¿Mayqan? ¿Cuál de ellos?

¿Imanaw? ¿Cómo?, ¿De qué modo? ¿Imaniptin? ¿Cuándo qué dice?


¿Imanantaq? ¿Qué pasa?, ¿Qué sucede? ¿Qué ocurre? ¿Imanirshi? ¿Por qué dice?

EJEMPLOS:
¿lmataq washachaw kan?: ................................ ¿Pitaq kanki?:........................................... ¿Imallatataq munaykanki?..................

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


PRONOMBRES SUFIJOS DE CASO
INTERROGATIVOS Chaw Kama Man Naw Pa Paq Pita Ta Wan Yaq
Ayka
Ima
Imanaw
Imanir
Imay
Mayqan
May
Pi

SUFIJOS DE CASO
Chaw Kama Man Naw Pa Paq Pita Ta Wan Yaq
en hasta hacia como por, mediante, a través de para de, desde; hecho de obj. a , al y, con hasta

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


SUFIJO CONCEPTO EJEMPLO
TOPICALIZADOR
–mi / -m Situación comunicativa, –: | a, i, u
afirmativa. ¿Imataq shutiyki?
Malli – mi
Funciona a nivel de la oración o Luis – mi
palabra. ¿Ima ashmataq kuyayniyki?
Tukuu – mi
Mishita – mi
–kuna Sufijo pluralizador Waaka: Waaka–kuna
–ku Sufijo interrogativo Allqu: ¿allqu–ku?
Mishi: ¿mishi – ku?
–qa Topicalizador que funciona para Payqa: payqa–qa
resaltar o centrar la atención a Qam: qam–qa
nivel de la palabra. Ñuqa: Ñuqa–qa
–tsu Sufijo negativo Pishquu–tsu
Mamaa–tsu

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


Nota: lo siguiente, debe leerse así:

AY IY UY AW I+Q Q+I Q+U U+Q


ee i(i) ii oo eq qe qo oq
Especiales I+C+Q U+C+Q
e+c+q o + c+ q

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


Para formar oraciones con estos pronombres, siempre debemos acompañarlos
con los sufijos que los validan –mi / –m y –shi / –sh o del sufijo conjuntivo taq – tan;
En este caso la pregunta es de tipo cortés y amable:

¿Ima-m shutiyki? ¿Cuál es tu nombre? (reflexivo)


¿Ima-sh shutiyki? ¿Cuál dices qué es tu nombre
¿Ima-taq shutiyki? ¿Cuál es tu nombre? (directo)
¿Ima-tan shutiyki? ¿Cuál es tu nombre?
¿Pi-mi? ¿Quién eres? (reflexivo)

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


-lla.
Asimismo podemos añadir sufijos como: –ta/ –pita , –ma , etc.
Y así seguir formando pronombres interrogativos:

¿May-ta aywaykanki? ¿A dónde estás yendo?


¿May-ta-taq aywaykanki? ¿A dónde estás yendo? (aprensivo)
¿May-pita-taq hutiyki / kanki? ¿De dónde es tu nombre / eres? (cortés)
¿Imay-kama-taq illanki? ¿Hasta cuando te vas a ausentar?

Cuando se responden a las interrogantes, se coloca el sufijo validador en respuesta requerida.

¿Mayta-mi aywaykanki? ¿A dónde estás yendo? (reflexivo)


Warasta-mi aywaykaa. Estoy yendo a Huaraz

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


Taq Suf. Enfático (“es”). En preguntas se añade a pronombres interrogativos
para pedir información acerca de lo que expresa el pronombre.
No altera el significado pi que acompaña.

¿Pitaq?
¿Maytaq?
¿Imaytaq?
¿Imataq?
¿Imanirtaq?
¿Aykataq?
¿Imanawtaq?
¿Mayqantaq?

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


EJERCICIOS
¿Maytaq wayiyki? ¿Dónde es tu casa?
¿Mayta aywanki? ¿A dónde vas?
¿Mayman apanki?. ¿A dónde llevas?
¿Maykama kutinki? ¿Hasta dónde regresas?
¿Maypitaq kanki? ¿De dónde eres?
¿Mayraq mamaa? ¿Dónde estará mi mama?

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


¿Pitaq kanki? ¿Quién eres?
¿Pita ashinki? ¿A quién buscas?
¿Pipaq rantinki? ¿Para quién compras?
¿Piwan pununki? ¿Con quien duermes?
¿Piman pushanki? ¿Dónde quien llevas?
¿Piraq shamun? ¿Quién vendrá?

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


¿Imata munanki? ¿Qué desea?
¿Imapaq yachakunki? ¿Para qué aprendes?
¿Imaq aywanki? ¿A que vas?
¿Imay kutimunki? ¿Cuándo regresas?
¿Imallash imallash? ¿Qué será, qué será?

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


¿Aykataq kapushunki? ¿Cuántos tienes?
¿Aykata munanki? ¿Cuánto quieres?
¿Aykawan rantinki? ¿Con cuanto compras?
¿Aykakama yupanki? ¿Hasta cuánto cuenta?
¿Aykanawtaq wamra? ¿Como cuántos niños?
¿Aykataraq munan? ¿Cuánto deseara?

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


QICHWACHAW EN ESPAÑOL
¿MIKUNANKIKU? ¿MIKUYTA MUNANKIKU? ¿Quieres comer?
¿IMATATATAQ RANTISHAQ? ¿Qué voy a comprar?
¿IMATARAQ RURANKI? ¿Qué harás?
¿IMATATAQ MUNANKI? ¿Qué quieres?
¿IMAYKITAQ NANAN? ¿Qué te duele?
¿IMATATAQ WALLPA MIKUN? ¿Qué come la gallina?
¿IMATATAQ APAMUNKI? ¿Qué traerás?
¿IMANAWTAQ QAM KAYKANKI? ¿Cómo te encuentras?
¿IMANAWTAQ WAAKA? ¿Cómo es la vaca?
¿IMANAWTAQ WISHCHAYKI? ¿Cómo es tu caballo?
¿IMA MIKUYKUNATATAQ RURAYAN WARASCHAW? ¿Qué platos típicos hay en Huaraz?
¿MAYCHAWTAQ ATUQ KAWAN? ¿Dónde vive el zorro?
¿PIWANTAQ KUTIMUNKI? ¿Con quién vas a volver?
¿PITAQ ASHISHUNKI? ¿Quién te busca?
Wishchaqa chusku chakiyuqmi, ishkay rinriyuqmi. Hatun shimiyuqmi, ñawisapam niykur allaapa qiwata mikun.

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


EJERCICIO

¿Aykataq yarqun?
¿Aykataq chanin?

¿Ayka? ¿Aykapataq?

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


EJERCICIO

¿Aykataq yarqun?
¿Aykataq chanin?

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


EJERCICIO

¿Aykataq chanin?
¿Aykataq yarqun?

¿Aykataq llapan?

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


EJERCICIO

¿Aykataq chanin?
¿Aykataq yarqun?

¿Aykataq llapan?

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


PRÁCTICA:
Kanan qillqamuy, kay tapuykuykunata yaskimuy.

Ahora, responde a las siguientes preguntas:

1. ¿Maypitataq
shamunki?:………………………………..

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


PRÁCTICA:

Kanan qillqamuy, kay tapuykuykunata yaskimuy.

Ahora, responde a las siguientes preguntas:

2. ¿Pitaq
kanki?:…………………………………………….

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


PRÁCTICA:

Kanan qillqamuy, kay tapuykuykunata yaskimuy.

Ahora, responde a las siguientes preguntas:

3. ¿Ayka watayuqtaq
kanki?:………………………………

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


PRÁCTICA:

Kanan qillqamuy, kay tapuykuykunata yaskimuy.

Ahora, responde a las siguientes preguntas:

4. ¿Ima kayta munanki?:…………………………………………..

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


CONECTORES

chaypita luego, después


chaychaw, niykur ahí , además. y
hina también, y
chaymi por eso
piru pero

CURSO DE QUECHUA BÁSICO @AncashSpeech


PAYLLAA
Tishqu Willka
YACHACHIKUQ
Profesor del curso de Quechua
Ancash Speech
Muchas gracias…!!! +51 904 387 937
+51 961 480 523
#LDM®

También podría gustarte