Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
8 de abril 2021
***
ἐκ νέου τε γὰρ συγγενόμενος πρῶτον Κρατύλῳ καὶ ταῖς Ἡρακλειτείοις δόξαις, ὡς ἁπάντων τῶν
αἰσθητῶν ἀεὶ ῥεόντων καὶ ἐπιστήμης περὶ αὐτῶν οὐκ οὔσης, ταῦτα μὲν καὶ ὕστερον οὕτως
ὑπέλαβεν· Σωκράτους δὲ περὶ μὲν τὰ ἠθικὰ πραγματευομένου περὶ δὲ τῆς ὅλης φύσεως οὐθέν,
ἐν μέντοι τούτοις τὸ καθόλου ζητοῦντος καὶ περὶ ὁρισμῶν ἐπιστήσαντος πρώτου τὴν διάνοιαν,
ἐκεῖνον ἀποδεξάμενος διὰ τὸ τοιοῦτον ὑπέλαβεν ὡς περὶ ἑτέρων τοῦτο γιγνόμενον καὶ οὐ τῶν
αἰσθητῶν· ἀδύνατον γὰρ εἶναι τὸν κοινὸν ὅρον τῶν αἰσθητῶν τινός, ἀεί γε μεταβαλλόντων.
En efecto, familiarizado primero, desde joven, con Crátilo y con las opiniones heracliteas de que todas
las cosas sensibles están eternamente en devenir y que no es posible la ciencia acerca de ellas,
posteriormente siguió pensando de este modo al respecto. Como, por otra parte, Sócrates se había
ocupado de temas éticos y no, en absoluto, de la naturaleza en su totalidad, sino que buscaba lo universal
en aquellos temas, habiendo sido el primero en fijar la atención en las definiciones. [Platón] lo aceptó,
si bien supuso, por tal razón, que aquello no se da en el ámbito de las cosas sensibles, sino en el de otro
tipo de realidades, y es que es imposible que la definición común corresponda a alguna de las cosas
sensibles, dado que están eternamente cambiando (tr. T. Calvo).
***
ἐκ γὰρ ταύτης τῆς ὑπολήψεως ἐξήνθησεν ἡ ἀκροτάτη δόξα τῶν εἰρημένων, ἡ τῶν φασκόντων
ἡρακλειτίζειν καὶ οἵαν Κρατύλος εἶχεν, ὃς τὸ τελευταῖον οὐθὲν ᾤετο δεῖν λέγειν ἀλλὰ τὸν δάκτυλον
ἐκίνει μόνον, καὶ Ἡρακλείτῳ ἐπετίμα εἰπόντι ὅτι δὶς τῷ αὐτῷ ποταμῷ οὐκ ἔστιν ἐμβῆναι · αὐτὸς γὰρ
ᾤετο οὐδ ‘ἅπαξ.
En efecto, de esta suposición derivó la opinión más extrema de las señaladas, la de los que dicen que
heraclitizan, la que mantenía Crátilo, quien llegó a la conclusión de que no debía hablar y solamente
movía el dedo, y criticaba a Heraclito por decir que no es posible zambullirse dos veces en el mismo
río: y es que él pensaba que ni siquiera una vez [era posible] (tr. T. Calvo).
[T3] Platón, Crátilo, 383a4-384a7 :
Κρατύλος φησὶν ὅδε, ὦ Σώκρατες, ὀνόματος ὀρθότητα εἶναι ἑκάστῳ τῶν ὄντων φύσει πεφυκυῖαν, καὶ
οὐ τοῦτο εἶναι ὄνομα ὃ ἄν τινες συνθέμενοι καλεῖν καλῶσι, τῆς αὑτῶν φωνῆς μόριον ἐπιφθεγγόμενοι,
ἀλλὰ ὀρθότητά τινα τῶν ὀνομάτων πεφυκέναι καὶ Ἕλλησι καὶ βαρβάροις τὴν αὐτὴν ἅπασιν. ἐρωτῶ οὖν
αὐτὸν ἐγὼ εἰ αὐτῷ Κρατύλος τῇ ἀληθείᾳ ὄνομα [ἐστὶν ἢ οὔ]· ὁ δὲ ὁμολογεῖ. “Τί δὲ Σωκράτει;” ἔφην.
“Σωκράτης,” ἦ δ’ ὅς. “οὐκοῦν καὶ τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις πᾶσιν, ὅπερ καλοῦμεν ὄνομα ἕκαστον, τοῦτό
ἐστιν ἑκάστῳ ὄνομα;” ὁ δέ, “οὔκουν σοί γε,” ἦ δ’ ὅς, “ὄνομα Ἑρμογένης, οὐδὲ ἂν πάντες καλῶσιν
ἄνθρωποι.” καὶ ἐμοῦ ἐρωτῶντος καὶ προθυμουμένου εἰδέναι ὅτι ποτὲ λέγει, οὔτε ἀποσαφεῖ οὐδὲν
εἰρωνεύεταί τε πρός με, προσποιούμενός τι αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ διανοεῖσθαι ὡς εἰδὼς περὶ αὐτοῦ, ὃ εἰ
βούλοιτο σαφῶς εἰπεῖν, ποιήσειεν ἂν καὶ ἐμὲ ὁμολογεῖν καὶ λέγειν ἅπερ αὐτὸς λέγει. εἰ οὖν πῃ ἔχεις
συμβαλεῖν τὴν Κρατύλου μαντείαν, ἡδέως ἂν ἀκούσαιμι· μᾶλλον δὲ αὐτῷ σοι ὅπῃ δοκεῖ [ἔχειν] περὶ
ὀνομάτων ὀρθότητος ἔτι ἂν ἥδιον πυθοίμην, εἴ σοι βουλομένῳ [ἐστίν].
HERM. - Sócrates, aquí Crátilo afirma que cada uno de los seres tiene el nombre exacto por naturaleza.
No que sea éste el nombre que imponen algunos llegando a un acuerdo para nombrar y asignándole una
fracción de su propia lengua, sino que todos los hombres, tanto griegos como bárbaros, tienen la misma
exactitud en sus nombres. Así que le pregunto si su nombre, Crátilo, responde a la realidad, y contesta
que sí. «¿Y cuál es el de Sócrates ?», pregunté, « Sócrates », me contestó. «¿Entonces todos los otros
hombres tienen también el nombre que damos a cada uno? » Y él dijo: « No, no. Tu nombre, al menos,
no es Hermógenes ni aunque te llame así todo el mundo». Y cuando yo le pregunto ardiendo en deseos
de saber qué quiere decir, no me aclara nada y se muestra irónico conmigo. Simula que él lo tiene bien
claro en su mente, como quien conoce el asunto, y que si quisiera hablar claro haría que incluso yo lo
admitiera y dijera lo mismo que él dice. Conque si fueras capaz de interpretar de algún modo el oráculo
de Crátilo, con gusto te escucharía. O aún mejor: me resultaría aún más agradable saber qué opinas tú
mismo sobre la exactitud de los nombres – siempre que lo desees (tr. J.-L. Calvo).
***
ἔτι τοίνυν τόδε σκεψώμεθα, ὅπως μὴ ἡμᾶς τὰ πολλὰ ταῦτα ὀνόματα ἐς ταὐτὸν τείνοντα ἐξαπατᾷ, εἰ τῷ
ὄντι μὲν οἱ θέμενοι αὐτὰ διανοηθέντες γε ἔθεντο ὡς ἰόντων ἁπάντων ἀεὶ καὶ ῥεόντων – φαίνονται γὰρ
ἔμοιγε καὶ αὐτῷ οὕτω διανοηθῆναι – τὸ δ’, εἰ ἔτυχεν, οὐχ οὕτως ἔχει, ἀλλ’ οὗτοι αὐτοί τε ὥσπερ εἴς τινα
δίνην ἐμπεσόντες κυκῶνται καὶ ἡμᾶς ἐφελκόμενοι προσεμβάλλουσιν. σκέψαι γάρ, ὦ θαυμάσιε
Κρατύλε, ὃ ἔγωγε πολλάκις ὀνειρώττω. πότερον φῶμέν τι εἶναι αὐτὸ καλὸν καὶ ἀγαθὸν καὶ ἓν ἕκαστον
τῶν ὄντων οὕτω, ἢ μή;
SOC. – Pues bien, examinemos todavía – a fin de que esos muchos nombres que tienden a lo mismo no
nos engañen –, si en realidad quienes los impusieron lo hícieron en la idea de que todo, siempre, se
mueve y fluye (así opino yo personalmente que pensaban); o bien, si acaso esto no es así, fueron ellos
mismos los que se agitaron como si se hubieran precipitado en un remolino y tratan de arrastrarnos en
su caída. En efecto considera, admirable Crátilo, lo que yo sueño a veces: ¿diremos que hay algo bello
y bueno en sí, y lo mismo con cada uno de los seres, o no? (tr. J.-L. Calvo, ligeramente modificada)
***
[T5] Platón, Crátilo, 440c1-d6 :
ΣΩ. ταῦτ’ οὖν πότερόν ποτε οὕτως ἔχει ἢ ἐκείνως ὡς οἱ περὶ Ἡράκλειτόν τε λέγουσιν καὶ ἄλλοι πολλοί,
μὴ οὐ ῥᾴδιον ᾖ ἐπισκέψασθαι, οὐδὲ πάνυ νοῦν ἔχοντος ἀνθρώπου ἐπιτρέψαντα ὀνόμασιν αὑτὸν καὶ τὴν
αὑτοῦ ψυχὴν θεραπεύειν, πεπιστευκότα ἐκείνοις καὶ τοῖς θεμένοις αὐτά, διισχυρίζεσθαι ὥς τι εἰδότα,
καὶ αὑτοῦ τε καὶ τῶν ὄντων καταγιγνώσκειν ὡς οὐδὲν ὑγιὲς οὐδενός, ἀλλὰ πάντα ὥσπερ κεράμια ῥεῖ,
καὶ ἀτεχνῶς ὥσπερ οἱ κατάρρῳ νοσοῦντες ἄνθρωποι οὕτως οἴεσθαι καὶ τὰ πράγματα διακεῖσθαι, ὑπὸ
ῥεύματός τε καὶ κατάρρου πάντα [τὰ] χρήματα ἔχεσθαι. ἴσως μὲν οὖν δή, ὦ Κρατύλε, οὕτως ἔχει, ἴσως
δὲ καὶ οὔ. σκοπεῖσθαι οὖν χρὴ ἀνδρείως τε καὶ εὖ, καὶ μὴ ῥᾳδίως ἀποδέχεσθαι – ἔτι γὰρ νέος εἶ καὶ
ἡλικίαν ἔχεις – σκεψάμενον δέ, ἐὰν εὕρῃς, μεταδιδόναι καὶ ἐμοί.
KΡ. ἀλλὰ ποιήσω ταῦτα. εὖ μέντοι ἴσθι, ὦ Σώκρατες, ὅτι οὐδὲ νυνὶ ἀσκέπτως ἔχω, ἀλλά μοι σκοπουμένῳ
καὶ πράγματα ἔχοντι πολὺ μᾶλλον ἐκείνως φαίνεται ἔχειν ὡς Ἡράκλειτος λέγει.
SOC. Por consiguiente, puede que no sea fácil dilucidar si ello es así, o es como afirman los partidarios
de Heráclito y muchos otros. Pero puede que tampoco sea propio de un hombre sensato encomendarse
a los nombres engatusando a su propia alma y, con fe ciega en ellos y en quienes los pusieron, sostener
con firmeza – como quien sabe algo – y juzgar contra sí mismo y contra los seres que sano no hay nada
de nada, sino que todo rezuma como las vasijas de barro. En una palabra, lo mismo que quienes padecen
de catarro, pensar que también las cosas tienen esta condición, que todas están sometidas a flujo y
catarro. En definitiva, Crátilo, quizá las cosas sean así, o quizá no. Así pues, debes considerarlo bien y
con valentía y no aceptarlo fácilmente (pues aún eres joven y tienes la edad); y, una vez que lo hayas
considerado, comunícamelo también a mí, si es que lo descubres.
CRÁT. Lo haré. Sin embargo, Sócrates, ten por seguro que tampoco ahora ando sin examinarlo. Antes
bien, paréceme, cuando me ocupo de analizarlo, que es, más bien, de la forma en que lo dice Heráclito
(tr. J.-L. Calvo).
***
***
[T7] Etymologicum magnum auctum, s.v. βίος (pág. 198, ll. 26-27 Gaisford, no 149,
págs 439, 441 Lasserre-Livadaras) = Heráclito 22 B 48 DK, 39 Marcovich, 9 D53 L.-M. :
Nombre del arco, vida; su acción, muerte (tr. A. Bernabé, ligeramente modificada).
[T8] Aristóteles, Retórica III 1417a37-b2 = Esquines de Esfeto, fr. 134 Pentassuglio :
ἔτι ἐκ τῶν παθητικῶν λέγε διηγούμενος καὶ τὰ ἑπόμενα [καὶ] ἃ ἴσασι, καὶ τὰ ἴδια ἢ σεαυτῷ ἢ ἐκείνῳ
προσόντα· “ὁ δ’ ᾤχετό με ὑποβλέψας”. καὶ ὡς περὶ Κρατύλου Αἰσχίνης, ὅτι διασίζων, τοῖν χειροῖν
διασείων.
Además, has de hablar de una forma que exprese las pasiones, incluyendo en la narración tanto las
consecuencias de ellas que todo el mundo conoce, como también las que corresponden, en particular,
sea a ti mismo, sea al adversario. <Por ejemplo>: «se marchó tras mirarme sombríamente», o lo que
Esquines <cuenta> de Crátilo sobre que se puso a sisear, batiendo palmas con las manos. (tr. Q. Racionero,
ligeramente modificada)
πιθανὰ γάρ, διότι σύμβολα γίγνεται ταῦτα ἃ ἴσασιν ἐκείνων ὧν οὐκ ἴσασιν. πλεῖστα δὲ τοιαῦτα
λαβεῖν ἐξ Ὁμήρου ἔστιν· ὧς ἄρ ‘ἔφη, γρῆυς δὲ κατέσχετο χερσὶ πρόσωπα· οἱ γὰρ δακρύειν
ἀρχόμενοι ἐπιλαμβάνονται τῶν ὀφθαλμῶν.
Todo esto [scil. los gestos] es ciertamente persuasivo, porque tales cosas conocidas como son
por todos, se convierten en signos reveladores de las que no se conocen
Muchísimas de ellas pueden tomarse, por otra parte, de Homero:
Así dijo y la anciana cubría su rostro con las manos (Od. XIX 361),
pues, en efecto, se llevan las manos a los ojos quienes rompen a llorar. (tr. propia)
***
ΣΩ. ἆρ’ οὖν οἷόν τε προσειπεῖν αὐτὸ ὀρθῶς, εἰ ἀεὶ ὑπεξέρχεται, πρῶτον μὲν ὅτι ἐκεῖνό ἐστιν,
ἔπειτα ὅτι τοιοῦτον, ἢ ἀνάγκη ἅμα ἡμῶν λεγόντων ἄλλο αὐτὸ εὐθὺς γίγνεσθαι καὶ ὑπεξιέναι
καὶ μηκέτι οὕτως ἔχειν;
ΚΡ. ἀνάγκη.
SOC. – ¿Acaso, pues, será posible calificarlo con exactitud afirmando, primero, que existe y,
después, que es tal cosa, si no deja de evadirse? ¿O al tiempo que hablamos se convierte
forzosamente en otra cosa, se evade y ya no es así?
CRÁT. – Necesariamente. (tr. J.-L. Calvo)
***
[T10] Platón, Teeteto 183b2-5 :
ἀλλά τιν’ ἄλλην φωνὴν θετέον τοῖς τὸν λόγον τοῦτον λέγουσιν, ὡς νῦν γε πρὸς τὴν αὑτῶν
ὑπόθεσιν οὐκ ἔχουσι ῥήματα, εἰ μὴ ἄρα τὸ “οὐδ’ οὕτως” μάλιστα ἂν αὐτοῖς ἁρμόττοι, ἄπειρον
λεγόμενον.
Ahora bien, los que sostienen esta doctrina deberían establecer alguna otra forma de hablar,
teniendo en cuenta que ahora, por lo menos, no disponen de expresiones adecuadas a sus propias
hipótesis, a no ser que la expresión «ni siquiera así» se ajuste mejor a ellos si se emplea en
sentido indefinido (tr. A. Vallejo Campos, modificada).
***
ΣΩ. πῶς οὖν ἂν εἴη τὶ ἐκεῖνο ὃ μηδέποτε ὡσαύτως ἔχει; εἰ γάρ ποτε ὡσαύτως ἴσχει, ἔν γ’ ἐκείνῳ τῷ
χρόνῳ δῆλον ὅτι οὐδὲν μεταβαίνει· εἰ δὲ ἀεὶ ὡσαύτως ἔχει καὶ τὸ αὐτό ἐστι, πῶς ἂν τοῦτό γε μεταβάλλοι
ἢ κινοῖτο, μηδὲν ἐξιστάμενον τῆς αὑτοῦ ἰδέας;
ΚΡ. oὐδαμῶς.
SΟC. – ¿Cómo, entonces, podría tener alguna existencía aquello que nunca se mantiene igual? Pues si
un momento se mantiene igual, es evidente que, durante ese tiempo, no cambia en absoluto; y si siempre
se mantiene igual y es lo mismo, ¿cómo podría ello cambiar o moverse, si no abandona su propia forma?
CRÁT. – De ninguna manera (tr. J.-L. Calvo).
***
De hecho, lo uno ni siquiera es uno, y el dos apenas uno, como dice Platón.
***
[T13]
συνέβη δ’ ἡ περὶ τῶν εἰδῶν δόξα τοῖς εἰποῦσι διὰ τὸ πεισθῆναι περὶ τῆς ἀληθείας τοῖς
Ἡρακλειτείοις λόγοις ὡς πάντων τῶν αἰσθητῶν ἀεὶ ῥεόντων, ὥστ’ εἴπερ ἐπιστήμη τινὸς ἔσται
καὶ φρόνησις, ἑτέρας δεῖν τινὰς φύσεις εἶναι παρὰ τὰς αἰσθητὰς μενούσας· οὐ γὰρ εἶναι τῶν
ῥεόντων ἐπιστήμην.
A quienes la afirman, la doctrina de las Ideas se les ocurrió, porque estaban convencidos de los
razonamientos de Heráclito acerca de la verdad, que todas las cosas sensibles están en perpetuo
fluir y, por tanto, si ha de haber ciencia y conocimiento de algo, tendrá que haber otras
naturalezas permanentes aparte de las sensibles, ya que no hay ciencia de las cosas que fluyen
(tr. T. Calvo).
***
Bibliografia