Está en la página 1de 5

UNIVERSIDAD NACIONAL JOSE MARIA ARGUEDAS DE ANDAHUAYLAS

CENTRO DE IDIOMAS

Sutiy:…………………………..………Taytaymanta……………………………Mamaymanta……………………
Kunan punchaw: ……………………………………………………………………………………………

LOS ADJETIVOS EN QUECHUA


(Suti tikrachiq)
Es la palabra que modifica y determina el significado del sustantivo; por tanto,
señala su cualidad, ubicación, cantidad, orden, posesión. Entonces es el
elemento morfológico que antece al sustantivo.

LISTADO DE ADJETIVOS

CASTELLANO QICHWA QICHWAPI PISI FRASES


RIMAYLLAPI .ORACIONES
A
acostumbrado YACHASQA Yachasqa runa
adornado SUMAQCHASQA Sumaqchasqa wasi
afeminado maqllu
agradecido riqsikuq
agrio puchqu
alegre kusi
algunos wakin
alto hatun
amable kuyakuq

amargo qatqi
ambicioso Munapayaq, yarqay

apestoso asnaq
aplanado Palta
aplastado Ñitisqa
apretado Tiqu
ardiente Rawraq,rupaq,
aromático Qapaq,miski asnaq
arreglado Allinchasqa,allchasqa
áspero Qachqa,karka
astuto Sakri sakri
avaro Qullqimanta yarqay,
B
barbudo
bien Allin
blando Llampu,qapya
bonito Sumaqcha
borracho Sinka
bravo Piña
bueno Allin
C
caliente Rupaq,quni(tibio)
calvo Paqla
cansado Pisipa
ciego Ñawsa
cobarde Llaklla-Umpu,
cocido Yanusqa
cojo Wistu-winku
constante Kuti kuti
crudo Chawa
cruel Millay runa
chueco
D
delgado Llanu-ñanu
desafilado Laqu
desmenuzado Ñutu-chilpi
desnudo Qala
difícil Sasa
diluido Chullusqa
dulce Miski
duro Kaqka-chuqru
E
elástico Chutakuq
enano Uchuy runa
enemigo Awqa
enredado Tampa
espeso Pipu
estrecho kichki
excelente Kusa
extraviado Chinka
F
feliz Kusisqa
feo Millay
flojo Waya,willa
frágil Pakikuq
frío Chiri
fuerte Kallpasapa-sinchi
G
grande Qatun
grueso Raku
H
huérfano Mana taytayuq-wakcha
húmedo Nuyu-uqu
humilde Sampa sunyu-ullpu
I
inmaduro Mana yu-takyas-llullu
inquieto Tuki-si
insípido Qayma
J
jorobado Kurku-muyu
L
largo Suytu
limpio Chuya
liso Lluchka
liviano Sampa
lleno hunta
llorón waqati
M
maduro Puqu
mayor Kuraq
menor Sullka
mentiroso Llulla
menudo Ñutu
mezquino Micha
miedoso Manchali
miserable Maqlla
mojado Uqu
molesto Piña
molido Kuta
moribundo Wañu wañu
mucho Achka
mudo qakllu-Mana rimaq-upa
mugriento Wiswi-qanra-karka
N
nuevo Musuq
ocioso Qilla
P
parecido Kaqlla
pedregoso Ranra-sallar
pequeño Uchuy
pesado Llasaq
plano Pampa
pobre
poco Pisi
preocupado Llakisqa
R
rápido Utqay-askamn
redondo Ruyru-suntur
resbaladizo Lluchka
rico Apu,qapaq,kapuqniyuq
(poderoso) Atiyniyuq
S
salvaje Sallqa
seco Chaki,tasu
solitario Sapallan
sonso
sordo Upa,mana uyariq
suave Llampu,ñapu
sucio Qanra,
ladrón suwa
T
tacaño Maqlla micha
tierno yuyu
tímido Manchali,llaqlla
todo Llapan qalay
torcido Wiksu,qiwi
torpe Mawla -Mana yuyaywa ruraq
tranquilo Qawka , qasi,susihu
transparente chulla
triste llakisqa
turbio Putka,qunchu
U
usado mawka
V
vacío Chusaq-illaq wiksa=estomago vacio
valiente Kallpasapa-qaritukuq,,,,ñapas warmi (mujer
valiente)
Adulto mayor Taytaku,machula, yuyaq
(persona)
viejo (objeto) mawka
visible sutilla

Modificadores En quechua Glosa


(adjetivos)
edad (wawa, llullu, paya warmi ‘mujer anciana’
warma, llullu wawa-yki Tu bebé tierno de ti
malta,llawi,maqta, supay maqta Joven inquieto
sipas, machu, paya).
estado (musuq, musuq kawitu ‘catre nuevo’
mawka,murku). murku pacha Ropa semi usada
raku kunka Voz gruesa
espesor (llañu, llaspa wali ‘falda delgada’
llaspa, raku, rakta) raku kullu Tronco grueso

tamaño (hatun, hatun sacha ‘árbol grande’


uchuy taqsa) uchuy walicha Falda pequeña

color (yana, yuraq, yuraq allpa ‘tierra blanca’


puka, qumir, qillu, qumir ñawi Ojos verdes
anqas, kulli,uqi…) angas ñawi Ojos azules
condición (sumaq, sasa llamkana ‘trabajo difícil’
sasa,usya …) sasa kullana Me haces difícil de querer
carácter (sampa, piña allqu ‘perro bravo’
piña) piña qari Carácter fuerte
piña warmi
sampa sunqu
textura (llampu, qachqa rumi ‘piedra áspera’
qachqa) llampu maki Mano suave

temple (chiri, chiri yaku ‘agua fría’


quñi,rupaq) quñi mikuna Comida caliente
rupaq api Mazamorra caliente

También podría gustarte