Está en la página 1de 160

5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.

com

ELTALLER
REFLEXIVO
GUILLERMOGUTI RREZ
;.-'r

..-:-,i
",;
. .l;
:

',.. .-.,.i
.'
,'''.'..
i
'-' ' "*"' :'
. r l
j
:
-,-..'..
ij
:¡i
\<<*e¡¡:i.*¡:t::.--
;+>-z#ff
+. -
.:. ' ;.-

¿CÓMOISEÑARNTALLER?
DECUADAMENTE
¿CÓMONFRENTAR AS NFRACCIONES?

¿CÓMO ROMOVER
ACONTROVERSIA
NUNAPLENARIA?

¿CÓMOVALUARLEVENTO?

. ¿QUÉON LOSSABERES"
RUPALES?
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 1/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

:ti':::

GclNTEIVltrtcl
Prólogo """"""""' I I
lntroducción...........-...- """""' I 5

t. iQué sunTaller eflexivo?-.. """"""""" 17


"Construiruntos" """""""" 17
La tica e llevar a palabra """"""""" 18
"El irgare aescucha"..-.-....-.. """"""'20
"Lugai e aomnipotencia" s "lugar e acolaborac¡ón"""""""3
Elpiivilegioel proceso"n elTa||er......... """""""' 25
Definicióncondic¡ones elTaller. """"" 29

2. E l a m p oe l T a | | e r . . . . . . . . . , . . . . . - . . """""""" 33

3. La structurael aller'
"""""""" 37
(Sus artesdefinición,uraciónecada egmento)

4. Elencuadre """"' 39
Partesel ncuadre....-........... """"""" 4
Ejemploeencuadre """"""' 44
SecuenciaeTalleres:a nejoiferencial """"""'46
0 Guillermo Gutiérrez
@ Editorial Universidad ontificiaBolivariana 2002
5. Manejoel rocesorupalreencuadre..........'.""""""""""""" 9
El TallerReflexivo Recomendac¡ones ara lmanejo elproceso ""',""" 50
Primera dición.1999
Primera eimPresión. 001 E l e e n c u a d r e .. . . . . . . . . . . . . . . """" 61
Segunda eimPresión, 002 Ejemploe evisióne esistenciassustentaciónelacuerdo.-69
Edición:
Centrode FamiliaUPB 6. nicial preliminar
La ase e onstrucción """"""""' 75
Postgrados n Familia
aconstrucción
Resistencias nel grupo...enel allerista......8l
Rector: Responsabilización 4
elgrupo: os etos ara l allerista............
Mons. Gonzalo RestrePoRestrePo

$ """"""""""""""' 87
relim¡nar
Lasécnicasaraaconstrucc¡ón
ISBN: 958-683-097-7
7.
tmoreso n Medellín' Colombia ndividual
La eflexión """""' 87 '
Editorial Universidad Pontifi ia Bolivariana
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 2/160
Telef ax: 415 l4l - AA: 5600ó
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
:.i.:l o
X
lll
J
lr
ll,
tr La eflexiónnsubgrupos. ............. ....:....93 Administración e apalabra ...........:................
9l
tr
tI| Ladiscusióne asosnsubgrupos ............ ............5 Manejoe material b jetivo"nelTaller ...............9
J
J El ine-foro,ldisco-forolaconfrontacióne exto................. 8 Eldireccionamientoe aplenaria:o calización r efocalización9
F
J
La onstrucción e asosñsubgrupos 06
.................. La onsignación eaportes. ..................
00
lI ,El ibujo el graffiti"nsubgrupos........... ............07 Ejemplodefragmentodeplenaria................ ...........2
El ociodrama................ ..... 09 Análisisel ragmentoeplenaria. ............ 0ó
............
La inámicae ontenido"tarea". ....... | | lmportancia el onceptoe focalización" .............08
Elproyecto. ..,.... 18
Lasdinámicasrecreativasintegrativas.............. ...... 23 t 0. La evoluciónaportes:e finiciones ....21
Objetivose adevolución........... .........2'
8. La ase edecolección
edatos informes .............29 Intervenciones
e adevolución. ...........l 5
Esquemas easignaciónrecolección 30
e as areas................. Los portes ........2
Las otas el oordinador:'"Memoria
elTaller." ..... 33 Ejemploe aportes ............31

9. LaPlenaria r3 5 il. El squemaeejecucióne lTaller. 35


.....:............
Problematización: romocióne a reflexióneldebate. r36
t3 ó Ejemploeesquemaeejecución 38
..........:.............
Focalización
esclarecimiento e ocos.
La eleccióne l oco..... t3 8 t2. Los spectosréliminares
el aller. ......24
Intervenciones
nicialese aPlenaria. ...-........ t44 Pedidodemanda. ..............
2Cómo vanzalesclarecimiento el oco?......... t4 s Delimitaciónel rograma................ ....24
¿En uédirecciones xplorar? r5r Seleccióne ametodología
Esclarecimiento:os aberesspecíficose cada rupo. r5 3 Delimitacióne as ondiciones el rupo ..............
Listadoe focos" "subtemas"robables. ............. r5 5 La ogísticael vento. .......24
Cuestionamiento istemático.
........ r6q La onvocatoria.......... .......24
Ejemploeesclarecimiento ormedio ecuestionamiento Ejemplose onvocatoria. ........ ...........53
Sistemático
Concreciónconexiónel ema. t ó5
ró9 ElTaller:r opuesta
euna ulturaiferente. ............2
Quiebree discursodealizado". t7l t 3 . Laevaluación elTaller
Contrastacióne aberesnelgrupo................... t75 (notas dicionalesobremanejoelprocesorupal"............ól
el
Retornoe problema"lgrupo t7 9 La ireccióne aevaluación...........
Manejoe palabrarecaria"nelTaller. t8 2 Revisiónel vancee a efl exión .............. ...........2
Corte cambioe oco. r8 5 Revisióne aconstrucciónrupal
Intervenciones
omunicacionales. t86 t (...Losilenciososlos íderes
.) .. ........ 68
..............
Solicitudeconcrecióndebrevedad r8 9 J. Revisiónel espetoelordene apalabrade laescucha" ..274
a
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 3/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
(D-rc
o t>
tx
X
lrj l1
J
IL
lrl "Los aberess íquicos":b ordajen directonelTaller......-...-65 lT
th
tr Revisiónel espetoe asopinionese osotros 2.
tr (Respetoe adiferencia) ........... ..-..--."77 iQué on los aberessíquicos"? ...-....65 E
lI
iQué acernte os saberes síquicos" 70 l;
ne|Tal|er..................
J
J Formassutifes"e rrespetoe adiferencia. .......--..--.---...-'-"'278
los
F Evaluaciónr al elg rupo del allerista....-....-....- ."281 EfectoselTaller obre saberessíquicos".. .....372 l:
J el Taller erapéutico 82 lrx
...............
lx Laasistenciao moelarámetro
Evaluacións crita grupo. eevaluación. .-.......-..."""""""88
..-....'..."""289 Algunosequisitos
Evaluacióne osaspectos reliminares elTaller. "'292 "Los abereslaborados". ........... ........89
Evaluaciónscrita el allerista
. ............. .---.-..--......295 "saberesacionales""saberesor omprensión". 89
.................
iQué os ace comprender"?...,'.............. 94
.............
. .---.."""'299 Los sabereso nceptuales" "rigurosos": as isciplinas....-..96
t4 . La oordinaciónegrup6s: n proy..tonvestigativ
.........-.'...""""""05
Trabajonequipo:deal araa nvestigación Síntesis .........-..00

07
lmodelo-..--..."""""
1 5 . Estilo ersonale l alleristavariaciones

ANEXO
Conceptualizacilnobre los aberes". .'......."""" 1
presentación
.............. ........ 3

I "Los aberesulturales":ateriarima el aller.. .........""""" l 5


iQué s unsaber"? """""' 315
"Conocimiento"s. saberes é cnicos". ......."""""32 1
Los saberesulturalesxistenciales".-..........-. ."""323
iCómo emanifiestan os saberesu lturales"? """'326
Eficaciaimbólica:a alidezel poderíoe acultura"""""" 33 2
iCómoransformar os saberes".............. ....."""' 40
Características e os saberesulturales .--""""""'347
..."""""" 35 1
El Mimetismo"e ossaberesulturales
Cultura "compulsión e epetición" ......:..""""""' 55
La
ElTaller: promociónesaberesor ellexión """357
iPor qué uestionar la epetición ompulsiva"
d e o s s a b e r e s. ". . . . . . . . . . . . . . ..-..""""""'367

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 4/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

AGRADECIMIENT

Estegxto o habría idoposible in a colaboracióneuarias ersonas


quimgdeseowreSarmtsmassincerosagradeci

A LuzMarinaVlta eY., Piedad stradaFétix rturoPosad


gracias orsu motiuación apoyo ara aplicarestemodelo etrabaio
AMaríadelsocorroymis.padres,graciasporsu
e tmPracindible comPañamim
q.q

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 5/160
i

5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

;FnouoG¡cl
Son iferentesvariadososespaciosue frecelTaller eflexivoencuadre,
reencuadre,onstrucción
nicial preliminar,
ecolección
edatos nformes,
plenaria,evoluciónaportes)n ada no eellosos articipantes sumen
un papel rotagónicoue espermitexpresarus deas,lanteamientos,
conceptos,r opuestashacer reguntas,ue al sefexpuestasn el
grupo, enerann espacioondeosotros ambién portanuspropias
ideas ConStrucciónolectiva", a partir e ésta, ada no puede
reflexionarllegar sus propias onclusiones.

l e t o d o l ó g i c oe trabajo
El T a l l e rR e f l e x i v o , o r n o j ec e n t r am
con os gruposamiliares;s tá avoreciendo a construccióne una
gran edqueno
numerosas alcanzamosverni
ropiedadeselacionadasaonel
dimensionar
cambio eeexperiencias,
roqueposee
puesto ueno odasaspersonasueallí nteractúaneconocenntre
sí,otras irven e eslabón,eunión, ntre osdeellas, ndondeos
aporteseA pueden,e alguna anera,eneficiarB y ésta la vez
compartirlosC, siendo el gestor euna eflexiónuepuede erde
utilidad C, así, omoa través e estaestrategiaodemosograra
conformación e redesamiliaresn osestablecimientosducativos,
empresas,arrios comunidades.
ue permite participantes
Esta onstrucciónolectiva los onocer,
construir reflexionarcercaelmundoamiliar ueestán iviendo,
hace arte e a epistemología ibernéticaciencia ueprivilegiaa
posición elobservadoro moalguien uepuede arcuenta e su
propio bservarestipularu propio ropóiito.

Durante uchoiempo rabajamoson amiliasobrea educación


preventivaesde nacibernéticae primer rden, onde l profesional
aller
o instructor peraban una posición xterior unilateral,-el
reflexivon cambioesponde unacibernéticae segundo rden,
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 6/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

; o l@ P '. ó L o G o o E oG
r>
ixl
,51
lL l
lll I
ül pues onstituye n auténtico roceso e retroalimentación ntreel grupos, bordandoemas reflexionesn detalle, n orma encil
trl iacilitador los participantesentre stosmismos, inguno abemás clara, ue e permitenl ector quiparsee elementosara u rabaj
)l queel otro y nadie smás mportanteue os demás. l proceso e o reflexionarsen ornoa suactuaron l grupo. s, nuestro od
ll enseñanzaprendizajen el taller eflexivoo se suscribea a una ver, n exto egran tilidad ara rofesionaleselárea uman¡stq
dl simple ntrega e contenidos,inoal análisisel ema problemas deseenrecer ada ezmás nel rabajo egrupos'comunidad.
teniendo n cuentaas deas creenciase os participantes,asta
amiliares
llegar la formulacióne niciativase grupos,omunitarias,
y aunen a tomade conciencia'econsultare rapéuticamente uando
se percibe ue el carhbio á a am¡liaequieren contexto e ayuda
d fe ene. .
Un elementorímordiale este rocesoeconstrucciónsel enguaje
través elcual, omo i ce l biólogo umberto aturana,ecrean
onsensuales
coordinaciones uenospermitenonvivirn aorganización
social. nelleva
mágico ue tallerlaeflexivol lenguajee
construcción constituye
e nuevas n elemento
xperiencias. E s p .P I I D A D E S T R A D AR A N C O
Coordinadora o stgradoeFamilia
Loanterioro hemos ivenciadon elCentro e Familiaon osCrupos EscuelaeCienciasocialesUP B
elColegioe aUPB, rogramaue n osúltimos años a do
Familiares
creciendofomentándose n acomunidadducativa.
través e a estrategia
Con a aplicaciónel aller eflexivo-participativo,
docenteacilitador,a nstituciónducativaeproyecta lcampoamiliar
las amiliaseacercan ás l estamentoducativo.a voreciendo sí a
educaciónntegrale oshijos-alumnos.
E s p . É L | XARTURoP O S A D AC .
Enel Postgradoe Familiae a Universidade mos odidodentificar Jefe entro eFamilia
el mportanterabajo uedesdeo educativo-preventivo esarrollan
losestudiantesegresados poyadosn dicha
de a Especialización,
metodologíabjeto e estudio n su ormación rofesional.
.
Porodo oanteriordesdeuestrouehacer'en l rabajoon as amilias
destacamosa mportanciael resente
e xto, lcual asido structurado
esu rabajo on nnumerables
porel autor, poyadon experiencias
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 7/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

tNTtrrCltrllJGClc|N

reflexiónistemática

Contieneonceptos té_ldcas_epllcables
ganarr,. ,r, arn*rco
e grupos, n
la coold.llac_ign

i-iñasd¡rectamenterelacionadosconnUestrasub¡effir¡ll-
lillpareja,acomunicación,
l
l aller eflexivo,o mo u nombreo indica, roponen modelo araa
m etódica)ongrupos.

a elaciónon oshijos, lsentido


asexualidad,
En'|dd, s..l
"ollc-ritn

y
de a vida de a mLerte, tc.

Al diseñar realizara llerese puede aer nel "empirismouro".


Desde staperspectivae "repiten l detalle" squemasactívidades
que aparentemente" an uncionadon casos nteriores.

...pero ichaeplicaciónehace emaneran cuestionada. e epite na


otra ez quelloue areceexitoso",
in ntrar analizarlo
igurosamente...

Enotraspalabras,n enfoquempíricoo provee nasustentación


de uáles on osobjetivos,orquémotivosehaceniertas ctividades
no otras, o seseñalanpcioneslternas,tc.Tampocoepresentan
elementosara eterminari el "aparente"xito e as écnicasuede
considerarseálido no .

Intentamos.n este exto, rascendera empiria. e ratade brindar na


conceptualización u e permita bordaros talleres esde na perspectiva
s ustentada".
ética, rítica analítica;e sde na perspectiva

se propone n modelo entro elcual l aller¡sta tscernrr


http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
porqu éap- ¡qqtiertas-técnicgs porqué
-enunasituaciónspecífi-ca, 8/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

¿euÉ es UNTALLEFT
FIEFLEXIVCI?
La alabrataller" asido sada,sobreodo,abusada"emaneraotoria
técnicose lustran, ravéseltexto,on jemplosel ampo e os alleres en osúltimos ños. ay alleresn osqueosparticipantes anaescuchar
reflexivos. en otrosdeben ablar, n algunososasistentesanzan,u egan,íe n
o lloran... ay alleresue duran oshoras, ías , ncluso emanas.
Enalgunosasos nconcepto ,.ro*, desde untos evista iferentes Pero,qué es realmente T lgllgl? cgile-5 o-n us atgg:l ZCúal s.
a través e varios umerales.epretendeonelloseñalarasmúltiples su_d9¡agj.g¡
facetas abordajesue un mismo specto uedeeneren el taller.
Conel fin de queel lector uedá bicarácilmentesta ampliación Nopretendemos) - ni seríaiableresponderstas reguntasemanera
conceptual",ndicamososnumeralesn osque eexponedicionalmente absoluta.snuestro ropósitoonceptualizar
nesta rimeraecciónel
elconcePtoncuestión. texto obre o que conStituyespecíficamenten taller eflexivo,us
características
condiciones.
iene nobjetivodicional.l extopresentaa opción
Esta redundancia"
deser onsultadonuncapítuloeterminado, innecesidadeuna ectura
completa lineal e odoel material.l incluir onceptosrimordiales 3rcct t\t sTFl u l Ft J tJ tvTcl s¡"
'en diferentesegmentoseestaría ropiciandoue,no importa ué
capítuloe revise,stos o sean mi tidos. Paraomenzar,ensemosnuna magenue os smuy amiliar:n aller
decarpinteríaonderabajanarias ersonasajo a coordinacióne una
deellas. upongamosueeneste aller eestáabricandonagranmesa
conadornosofi ticados.

Podríamoslantearue aquí os diversos iembrosel equipo stán


construyendo nproductou ntos. arallo, e istribuyen
as aboresegún
susgustos capacidades:nos ortana madera,t ros a pulen, tros
diseñan.tc .

(r) Por razonaofilísticas, e usam todoel |erto a primera euona el plural, nosotros',
'nuestro",etc.Obviamente,óloel autor e haceapo¡sablee o apurr;toeñel docummto.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
c.c. 9/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

@-

tNTFICIDIJCCIOIV

El aller eflexivo,o mo u nombreo indica, roponen modeloparaa


reflexiónistemática m etódica)ongrupos.

ContieneonceptosJ@_apl 3Ugs a la @dbac- énde grupos, n , ¡


qenefal.tnemoareo- ;" t
tr
T pareja,acomunicación, a elaciónon oshijos, lsentido
a'sexualidad,
y
de a vida de a muerte, tc .

Al diseñar realizara .llerese puede aer n el "empirismo uro".


Desde staperspectivae "repiten l detalle" squemasactividades
que aparentemente" an uncionadon casos nteriores.

ehace emaneran cuestionada.


...peroicha eplicación e epite na
otÍavezaquelloue areceexitoso",
in igurosamente..
ntraranalizarlo

Enotras palabras, n enfoque mpírico o provee na sustentación


decuáles on osobjetivos, orquémotivos ehacen iertas ctividades
no otras,no se señalan pciones lternas, tc.Tampoco e presentan
elementos aradeterminari el "aparente" xitode as écnicas uede
considerarseálido no .

lntentamos.n este exto, rascendera empiria. e ratade brindar na


conceptualización u e permita bordaros alleres esde na perspectiva
ética, rítica analítica,esde na perspectivas ustentada".

or
-enuna situación ,specífi-ca.
É6lqué aplicar iertas-técnic,a_s
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 10/160
eciertamanéia no déotra aunqüeudiera
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
'',of@ ¿GUÉ ES LJN TALLErt rtEFLEXIvo?

.:>
" x lt
5t
tLI
Hl de estas arejasesientan fectadosorque veces aymalentendidos
$l entre llos; uedeueaveces o togrer¡ scucharse:uede uehaya tros
1l obstáculoscomunicacionales.
Fl
parejas, muchos asos,pesar e
dl Todo stb roduceufrimienton
sus uenas as
o ogranomprender
n tenciones, enor ué ucomunicación o sr¡Fsab_eres.'.
or lcontrario,e becgderle
apalabra"osparticipantes
esmejor. stas arejasstán ctuandousconflictosinesclarecerlos. Debe ropiciu ue eexpresen.

En l aller ebuscaríaue ograránL u sus bstáculoso municacionales . En ste entido,lmaestroel docente)el alleristaesitúan emanera,
a a palabra,ue ablaranobre uáleson, ómo emanifiestan, ómo e nteel grupo.P odríamosecir ue el maestroe
totalmente'diferente
ara oseguirepitiéndolos.
. sientennte stos bstácufos...recisamente presentaomo portador e averdad",eubica nel del amo e a

de os saberesu
¡¡EL LUG¡AFI tr¡E LA ES¡GIJCHA'" f e¿16rLn qá. uo ü.

Para vanzarn pocoen nuestra onceptualización, stablezcamostra "Escuchar",ntonces,e ntro eeste


comparación. upongamos ueseva a abordaron un grupo l ema e b1gd{ unespacioara ueaparczcanos aberesdelrupo". oestaríamos
"comunicación
'maestro)
epareja". odríamosnvitar un expeftoundocente
sobrel ema que ícte na onferencia... podríamosa cern
,-.',tU
ablando mplica@
pero ¡empren a direcc,iónq a revisión
taller 3)conel grupomplicado.stamosablandoquí eun contraste po. Ver: Cuestionamiento istemático
entrea metodologíaagistralla metodologíae aller
Podríamoslantearlonotros érminos.iel aller stá ranscurriendo n
En a primera,l maestro docente xponeusplanteamientos no hay tornoa l os saberesportadosor os participantes, l coordinadorst á
participacióne osasistentes,é sta smínima.lmaestro docentest á escuchando.i,porel contrario,omienzanaparecera mponerseus
allípara er scuchado.nel allef porel conttario,epromueve ue os "sabéres"sus verdades"),l alleristaehasalido el ugar e aescucha
'tbryi'.
asistentes portenuspuntos
'hnexo:Conceptualización e arus -ugt{e g:""
obreossaberes"). (Ver: para ituarsen el delamode a verdad.

Gracias esta aracterística, l talle¡se define omoyg*Lglgdg]ogía (4) Al hoblor obreel'lugar del amod,ea uerdad."o o hacemos términos eyorut¡vol s
participativa.sto ace eélunespaciontensamentereativo p1o_9 flP-- deck, omounacalsura.Simplementeos eferimosquequien esitúaenel ugarmagistral
(elprofesol l dxmte. el conlermcísta. proponel grupo n producto cafudoque onsidera
lo'acertadoy válido'.ptopone t "verdad'...Y er,teola el quee corraponde quimse
sitúe entro c tal metodología.notraspalabras, l docmte el conlaencistaeben itua¡se
(3) A partirde rstepunto.conel lin deabraiar. cuando ablemosobre el aller' nosestaremos m tal lugat tambien emane¡a decuada. l allerista ebewitar tal lugar, or asmúltipla
relirimdo l' taller efa,ivo-. ruzonesuese slstentan nel texto.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 11/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

¿(fUE ES UN TALLER FlEFLEXIVO? ES UN


@UE T.A.LLEFI F|EFLEXIVO?

podemos educirlasdoscaracterfticas en este rpode allel seenfatizaa importancia


tipo de taller de pintura,
danza,eflexión, expresarn palabrasquellouesedesee anifestar

C.^J¡-.*.b\¡ Jo\ latlot En ste entido,odemoseñalarue l allereflexivo


Algo imilaiseresentanel allerefle*ivo.n grupo epersonase eúne, elg _C $ sitivo epalabra.nclusouando eutilizan
bajoacoordinacióneotrapersona,l allerista,a ra eflexionar
obre n técnicasentradasn aacción,omo lso_-ciodrama
tema elacionadoo n a subjetividade os particípanteso mo a r---.:-H
lasdinámicasecontenido2),el objetivoinal s
comunicación,lamor eparej{el sentido e avida, tc. "ñá5ilro-sobré'IóiúéslTepresentó losasunros
.propuesto relacionados.
Asícomo curre nel alláde carpinteía, adanoaporta l ema egún
sus ustos capacidades. arnbiénquí eestá onstruyendon ética: es
Pero ste ropósitoanluchomás llá:
s... Quées o quese construye?...nel taller rvo se hablar sobre
Iglnllgllos, Idea ,.ct fin c¡ nes,cggce : e , sta e, lo que nos En l aller e rata e llevar apalabra"quelloue ,
tudesespectolasunto hacedaño, dentro uerael aller,lgrupo ctúaincomprender.
Se ratade levar.aa palabralo_¡fntq4-a 'cg-
Deotraparte, alela pena notar ue,ademáse estas onstrucciones pflro
colectivas,l tallerconstituyen espacion el cual superarlo. Lograrxpresaru estro alestarnpalabras
según uscondici i ene na
aprovechara reflexiónue función sclarecedora or excelencia.
reveladora, l
a para legar conclusionesropias obre u subi objetivoeesclarecers no seguirepitiendoo que
produce alestarsufrimiento."
En ste entido,staríamos ablandoambiéneun
Desde staperspectivas viable lantear l tallerádicionalmente. Deestemodoelllevar la palabraonstituyena
una pción araacomprensión ndividual. rall a,v. propuestati
'
rcQ\uxlr0

LA ÉTICA trIE llustremoss to on ncaso oncreto.u pongamos


ue
SfLLEVAFI A LA F}ALAEIFIAII. reunimosn grupoCeparejasara ealizarn aller
sobreacomunicación. s robableue osmiembros
Desdel primer árrafoehace videnteueexisten uydiversosipos e
talleres.or jemplo,q uellosn osque edanza,ecanta, e íe se lora
son rimordialmente (2)
rientadosl"actuar",? .acciQn. n ontraposición, Sondin¿Ímicosiseñadas pecíficamentearael tema,
contaponen lasdinámicasecreativasuyo in es, omo u
nombreo indica.el entretmimiento.Ver Las dinámicase
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
contenido tareas'.) 12/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

=..-@ ¿cruE ES UN TALLEFl FlEFLEXIVO?


p;
ffi,ore Es uN TALLEFl FtEFLEXTvc)? @-lo
l*
Existe,in embargo,naexcepcióneste igurosougar e aescucha.l
ffi,
ft"tlueAFl trlELA c'rúNrPclTEwclA'vs
lil
¡=
l grupo obreo queseha
finaldel aller, l brindaretroalimentación l-=rr¡g¡6AFt trlE LA GoLAEtctFIAGIóNl.'r .-
iñ-U-.¡.do,lcoordinadoruede vjlbe¡ ag¡c¡onar l
-_Pgllg:-conceptuales ;n li
remaratado, esderssáb?ñs 6;¡¿¡midiio:- El rindarlgrupoaopción e o r - elconcederle
apalabraplanteal:
adicaln arelaciónon osparticipantes.
un gíro bsolutamente
Noobstant.,r .r.n.i.l que aga sto emaneraanmoderadac alculada
que o "[respgte"i "aniquile"ossaberesalternativasropuestosor l En a meto{ologíaagistral,l maestro docentelega l grupo onun
grupo. oáiarnosec¡r üFn este égmentoel aller, l alleristaale el erminados¡¿conocimiento,
productoelativamente gsabet l¡conferencia
lugar e aescuchaara ituarse"deaneraxtremadamente oduladan o clase . Elmismo ehahechootalmenteesponsablee aelaboracióne
el lugar el amode a ve¡dad. Ver: La devolución). este roducto.f trabaja"or odo:.
Podríamosq uí eñalaroselementosu ndamentales: En l aller or lcontrario,lcoordinador
ólolega on nas erramientas
como lsociodrama, a eflexión tc. on as ualesone n
nsubgrupos,
Porun lado, o e es pertinentel dalleristam ponerus saberes"
"verdades"lgrupo obreasubjetividad,ebido queeneste ampono movimientol procesoeconstrucción rupal.
aulátináméniá
productoe iio*ñsliuy'en¿ló partir leeste
ñire odos. unto,
todos.
alleris-t-a l
existe na única erdad", ino "múltiples erdades"ejgglglles
uiá *ñp verdad" n ácañpo del ehacenesponsables
losasistqlntes e aelaboraciónetpro¿üito,;todoj
plantear \::::7
rfiinEcablilllEllÑbla . \
cóññiñ]ento ientífico,orejemplo,nel campo e a ísica,a química' eb'jg)
etc.,perono en relaciónon o humano). Enestesentido, 11_el - - s- e a_gna-nvefgÓnlen nteresanten os
t-aller
papeles. odríamosxpresarstode a manera iguiente: ientrasl
Por jemplo,ise stáeflexíonando obreel manejoe aautoridadon l
adolescente" uedenresentarse nel grupo osturas uy iversas,odas talleristasumel glq.l. .o-
ellas álidas. lgunosirán ue es esenciala disciplinastricta,tros a b o r a c i ó n "s ed e s a r r o l l a l a b o r o n o s otros),el l u g a r e a
enfatizaránlvalor e acomunicación, a mportanciae'
tros esaltarán
la negociaciónncaso econflicto,tc .
Esto os eñalanaspectorimordialel del oordinador:
ehabla cercael diálogoesaberes"nel
Por tro ado, on recuencia debe.renunciar"i ntentar acer por
or os participantes ásdee o que e
participantes ás
taller, aciendo lusión este "rl9lfnPoñei'en él unaúnica e p render "dejar a..cer"
nde"...-lOebe
sino ciearun espacio ondese debatede manera mplia pro[
ue eenriquecenutuamen
sobre iferenteslternativas Con recuencia,sto onstituyenverdaderoe topara l allerista,u es,
nuestraormacióncadémica p rofesionalstá rientadaconvertirnosn
"amos e averdad":n paradigmae nuestraultura sque 'quien e
sitúa nte l grupo sel que abe.lÉl
' squien iene as espuestas l$*
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 soluciones os nterroqantes."
€_= - .- .- -
-
4_ -
13/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
¿cuÉ Es uN'TALLEFI F¡EFLEXIVO? icUÉ ES UN TALLER FlEFLEXIVO?

'il
.or-.@

5l
tL l
omo l grupo ebenomper,e
El f tq.tg eltalleri-st-? - '. I 'i,{}1:-"{;;¡i.;&.ül"l: PFIIVILEG¡IGI trlEL ¡¡PFIC¡CESClrt
ül algün5 anera, oñéiteparadigma. ¡''La11,,:. .,i '.:.,-¡-
: Í.r',a, EL TALLEFI
i4 ll pregunta
ll Podríamoslantear stodesde tra perspectivaclave poro el t l.: Ex¡stetrocontrastentreasdosmetodologías uevaleapenaesaltar.
ül interesante..Lareguntalaveara lmaestrodocente
s: iCómo laborar tollerista es: t
Mencionábamos
'algrupo reviamente ue n amagistral,lmaestrodocentelega
respectosu conferenciac lase S con nproductoe lativamente
erminado su onocimiento,
usaber,
unproductoptimo ara resentarlo nteaaudiencia?".u¿Cómo \.¡
l\  u conferenciaclase) ientrasueel talleristaólo l ega on unas
lI \Y'
pfoptcto l\)
|'.á-r herramientas omo l sociodrama,a eflexiónnsubgrupos,tc., on os
Esto onlleva cuestionamientós omo, ivoy a usar
.-\
ivoya ncluir jemplos, qie los ( 1"¡ ': cuales one nmoymlent
filminas,cetatospelícula:?"; -\
a anécdotas,histes?"..ien uéparte e aconferenciaparlicipantes a\ Podríamosxpresarstadiferenciaignificativan otros érminos:a
cuentoas nécdotasa ra ue ean ásmpactantes?... hagan sus v
metodologíaagistralrivilegial "productoreviamente aborado"de
:). iCómo autivaraaudiencia?...
r't I
{t propias .l
i\
conocimientosaber), ientrasa metodologíae aller nfatizaanlgjL_
¡ I
procesoeconstrucción"eéste, omo el producto"
or
i ,Ji
El nterrogante
contrario, s: icómo
sencialara l tallerista,
hago ara romover, "exigir"
el construc:
ciones?u \

Estoiene na mplicación egranmagnitud:l aller losparticipantese beng ryisupalabrasu ugar. ebehpqlgl,su: ,el ql,
exige l deseo la intención e trabajo e los debatir tc.en ornoa suspuntos e ista a sltylvel$s. Esteqg -]i
particípantes.in stos,oesposiblel aller. odemos ...-..r+ -.]--:
patebie*ieneun benéfico importánTefecto e movilizaciónn cada
asistiruna onferenciamedioormidos"odormidos participante.rindemosnejemplo:
, sinprestartención,ondesi
Noes o mismo ue nexpertoehableungrupo obrela omunicación
de pareja"que osmiembrosel rupoengan ue ebatirxtensamente
sobre suntos omo ¿Quées escucharnuestra.areja?"l.Quéan
iQué bstáculos
importanteshacerlo?", epresentann acotidianidad
paraacomunicación?",
tc. .

Hablarsí obre lasunto,xige cada no e osparticipantes


bservarse,
en Elguna edida,e spectoéste, unquestono sealcanceverbalizar

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 14/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

TALLErI FtEFLEXIVO? -,cUÉ ES UN TALLEp¡ FIEFLEXIVO?


¿GUE ES UN
@

durantel aller. ienenue nfrentarse l losmismosonpreguntasomo el aller, inembargo,e odríaevisaronellos cuáleson osprincipales
Mi pareja e scuchamí?.. Podemosejorar
"iYo scuchomi pareja?... {obstáculosue se presentanara ograr nabuena omunícación." os
eneste entido?..iHemosido onsciéntes e a mportanciaeescucharnos? ''participantes sdecir, edan uenta
esclarecen, ue la utinizacióne a
..Etc." vidade pareja" "el estrés xcesivon el trabajo" onsusprincipales
dificultades.
i9¡¡39 os"
de ]a ereflexionaon el grupo n orno
pubietividad.[5á-5ffi-queos participanfeso salgan A partirde esteesclarecimiento,
discusión.esafortunadamente,sto ucedeon recuencian ametodología a los dosásuntos. notro grupo, e podrían sclarecerb stácufos
magistral:equeda n hermosas a labrasbstractas"ueno ogranocar totalmenteiferentes.orejemplo,os participanteso drían xpresar
a osasistentes.n ste entido,odemoslantearl aller omo n e5p?gro grandes i f i c u l t a d e sn s u s e l a c i o n e sarac o m u n i c a r s en l o
concernientela sexualidada la crianzae os hijos. e eflexionaría,
entonces.cerca e estos suntos.
movilizaciónproporcionada
LamoviIización roporcionada os participantes
brindarlea palabra los
l br¡ndarlea partlclpantes
". gAry i' n el taller. lantear
tieneun sorprendentefecto
El rocesoe onstrucción e respecto l
r upaln volucraecesariamentetrabajo
as xperiencias, Podemos stoenotros
sobre quellossuntos ue ea nauténticamente roblemáticos"
en el aller araos
ubuscaeflexionar
losafectos,os deales,t c. e osparticipantes.sto a9e ueno puedql ientrasa metodologíaagi
* sto ace el aller n
ser istantes,ríos neutralesnteacontroversia. reflexionesb stractasdistantes,l aller bordaosasuntosoncretos
.rm¿ffi entdlñdtivfció*L realesue fectan osasistentes e ada rupo specífico. l scla¡ecimiento
apunta revelarichos suntos a profundizarn ellos.
En egundougar, lprivilegiarlproceso,epretendeue, n ezdeecibir
"supuestase rdades"x ternasobrel manejoesuvida,osparticipantes objetivoundamental
exprésenus ropiaS':verdades",us saberes",us untos e istaespecto para ¡¿l¡s personls xpresenuspuntos evistasobre l
al tema, a susvivenciasspecíficas. permite ue exponganussentimientose gativoscumulAdos, s decil
rmite ue sedesahoguen",omo ecimosom
Estasverdades" "posiciones"
se revelan n la palabra.e escubrenll í
a medida ue os participantes
hablan obreel tema. Estaventilación"esentimientosostilesiene fectosaludables.uando
una ersonae tieneus entimientosegativos, uandoaparentemente e
obreossaberes"
Conceptualización eotrasormas:nactos gresivos
los raga",osexpresan evitablemente
o ntraosdemás contra llamisma.
o destructivos
Veamos n ejemplo eesto: os participantese nuestro"'tallere
epareja"uedenaber scuchadoeído osas aravillosas
comunicación Por jemplo,lguieno ograhablar"obre na ituaciónue eproduce
sobrel ema, unmaestrodocente)o dríalustrarlosmpliamente. mucho nojo.enuoficina. ntonces,nsucasau oficina, ante amenor
contrariedad,rita, iracosas, atea...o,o hace ada e esto pero
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
ledaestrés gastritis"-. 15/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
¿c.uE ES uN TALLE'. FTEFLEXtvo? GUÉ ES UN TALLER FIEFLEXIVO?
.'>
o Fl @
"xt
3t
lL l
Cuandoe ogra hablareestos ent¡mientos e gativos",eproducena prioritario,demás, exigír" lgrupo
Hl
trl descargasíquica,nalivio eesemalestarontenidode quí ldesahogo) @s bre quelloue oaeobia o
ivas oobre
lternativas
)l edisminuye'eliminaa necesidadeexpresarlos
y, enconsecuencia, e ,ÍEl docente Una e as onsignase l aller sque ada noasuma
il espués
manera.lesiva. eldesahogosmásácil evisarl ema esdena   iiri'^-^ ^t --,
al grupo su propiougar su propia alabrante us suntos.
úl perspectiva.renovada
más erena. illeSa
¡,COfl ün Enestos os sentidos,odemos oncluir ue el
llustremosstoconun ejemplo.upongamosue niciamosn taller gproducto talleres "responsabílizante"
conpadreseadolescentes obreelejercícioe aautoridad".omienzan, ¡¡ielaboraclo.
entonces,r otestandoc ercaá od¡fic¡l ue shablar onsushijos, e o t: : --,. Lasalternativasonstruídaso tienen ue ser
rebeldesue on, obrea¡malasompañíasue ienen, tc.Planteanue ?;t' .El tallerista, necesariamente olucionesrespuestas.uedener,
esdemasiadoo mplicadolejercicioe aautoridadn aépoca ctual. por et inclusive,r eguntasinquietudeseroormuladase
conlrorio, maneraás lara ue ntes ecomenzarl aller. st o
A medida ueexpresanstas piniones,u edenomenzarpercibirsu s significaue a reflexiónvanzó.
hijosde manera enos fantasmagórica". ano losven "tan horribles" ,construye I

como l nicio ele vento. odrían,d emás,m pezarplantearue alve z ,.el roducÍo Deestamanera,a reflexiónrovista or el taller e
ellosmismos omo adres ancometido rrores uedificultan u con el grupo: p]¡¡lglgqs ltcom p omso eamen e serolSIá b-ñl
comunicación,por nde,umanejoeautoridad.steenómenoe cambio allí oara Para roducir uevas pciones.e
devisión osteriorldesahogo"s elativamente omún nel aller. el taller es recurre apalabraaraograr n "mejor star" n o
algo que se personale n o social.
Existe n cuarto último bjetivonel privilegiarl procesonel taller. invento allí, en
Puedeucederue a entilacióne onvierta,ealguna anera,nun ntento
e "culpar" otros esu vNo.
de os participantes,unque eanconsciente, trrEFtwtctcltv Y
sufrimientodequedarsenun nterminable amentoobreo rágicoesu cclNtr'lc¡c'NEs¡
existencia.neste aso, l aller eestaríauedandon a "queja" imple
infructuosa trlEL TALLEFI

r ascenderste unto nel aller,sdecir, o quedarnosn a


Es ecesario Sin ugar dudas,emosvanzadoo suficientear a
proponernadefinición,eniendo n cuentaos
Se equiereevisar principaleslementoslanteadosreviamente:
con osasistentesamaneranqu e uyen n su sufrimiento",unque El aller eflexivoonstatuyen dispqsitivo e
no hayan idoconscienteseello. palabra n el q u e s e c o n s t r u y e n rupalmente
p l a n t e a m i e n to s , r o p u e s t a s , r e s p u e s t a s ,
preguntas i n q u i e t u d e sespecto un tema
subjetivo.
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 16/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
ES.UN TALLEFt FlEFLEXIV(f? G¡UE ES UN TALLEFt FtEFLEXIVO"
o ¿GUE

X
llj
J
IL
el
llj
fT Para l logrode dicha onstrucción,l tallerista e sitúaen de participantes.oseríaiable, or ejemplo,scucharcuestionaron
fI
lll lugar de l a e s c u c h aa c t i v a " y l e b r i n d a a p a l a b r a l grupo. f pioiund¡dadun grupo e80 adultos. ientras ayor sel númeroe
t
J Esto ienecomoobjetivosmovilizar" los participantese specto i.:participantes,enor s a posibilidade quecada no sea scuchado,
F propiciara ventilación" e sus sentimientos il participen aconstrucción r upal asumau ugar.
Jlll
na esu
g asubjetividad,
t i v ó s , e. s c l a r e c e ru s s a b e r e s " p o s i c i o n e s s p e c í f i c a s
r e s p e c t o l t e m ay " r e s p o n s a b i l i z a r l o sn "l a c o n s t r u c c i ó ne De a mismamanera,o es o mismo scucharun grupo e adultos
opcionesespecto dichos aberes. quea uno de adolescentes.stos ltimos xigen naatención ás
el oordinadorás bvia una elación
euna resencia
intersa. equieren
Adicionalmentelasconstrú..tn., grupales,adapart¡cipante más ercanaueel grupo eadultos.
p u e d e , e g ú n usc o n d i c i o n e sa r t i c u l a r e scomprender"
, n el
ialler elementosignificátivosobre u subjetividad. Por stasazones,finde ograr lenamente osobjetivos,esugieren
númerontre0 y 30personasn os allereson dultosexcepcionalmente
Al final del aller, l coordinador uede y debe) ncluiraportes 35) y e n t r e 0 y 20 p e r s o n a . ns l o s a l l e r e s on a d o l e s c e n t e s
extremadamenteoderadosobre l temadesde u saber cono- (excepcionalmente 5).
cimiento.
ascondicionesel allereflexivo:
Paraerminarste umeral,evisemos

Al hablar obre el taller" entro e estecontexto, os eferimos


específicamenteunasesióno bloque) e trabajo emático, sdecir,
el tiempo n queseabordan tema.

Laduraciónproximada eesta esión sentre y 4 horas,ependiendo


del iempo isponiblede a profundidadon quese pretendarabajar.l
esquemae rabajo ropuestoravés e odoel exto saplicablecada
sesión specífica.

Frecuentemente.e enominataller" una umatoriaesesionesbloques


temáticos.or azonesrácticas,e nominiremose ste ipode programa
"secuenciae alleres",asea ue odososbloqueseejecutenemanera
continuaseparada. Ejemplos nel numeral: "La structurael aller"

Laescuchae os saberes"s pecíficos


elgrupo losobjetivosm plicados
(movilización,
entilación,
sclafecimiento,tc.)mponenimitar lnÚmero
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 17/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

t ELCAMPcl trtELTALLEFI
'tl
Al hablarelcampo e rabajo,os eferimosos ímites sicológicos
personales
modelos e ntro exclusívamente
rabajan entro eltaller.
oscuales e ealizal campoorejemplo,lgunos
fectivo. nestos
talleresepermite se propiciaue as ersonasxpresene sinhibidament
todosus entimientos.
'problemática n trosmodelos,e rabajaentro el ampo e a
personale osasistentes.s teipode rabajo uede erde'
índoleerapéutica.

En uestro odelo,retendemosrabajare ntroel ampoe lo simbólico",


campoelacionadoo n a palabra. odríamos ambién roponerlo,i se
prefiere,omo lcampo e."lo ognoscitivo"*lo intelectivo".

fl objetivo e trabajarentro elcampo e o simbólicoos define na


direcciónetodológica nuy specífica.aahemos encionado o mo el
propósitoe llevar la palabrao problemático".

ambiénefinirlaomo lobjetivoe reflexionar"


Podríamos obre quello
que roducen quietudnel grupo. n onsecuencia,
s iable efinir ste
modeloe aller omo reflexivo."

Paraograr ste bjetivo,s undamentalvitar osextremosrecuentesn


el rabajoongrupos

Por n ado, l tallerotalmenteeóriconel cual eexpresanonceptos


muy lamativos,emaneraermosaatractiva.inembargo, aspalabras
allípresenteso pertenecenlos participantesel aller. on palabras
tomadase otrosautores lugares.ntonces,n ugar q servir ar a
las erdades"y
esclarecer ossabereselgrupo obrel ema, l aller stá
sirviendoara ncubrirlos.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 18/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

A M P a E) E L T A L L E Fl CAMPODEL TALLEFI
E L c
Ol -@
il
5l
ll-l
Hl Porotro ado, vitamosl taller otalmentefectivo, n el cuala lgunos e de construir lternativass pecíficas ara usituación
ffil io, p.rti.¡pantesunoo dos)exponensuntos otoriamenten timos o conel in de "curar". sto equiereeunaescucha
jl extendiéndoseon bastanterecuencian su narración exclusiva.e un compromisode una ntensidadAI restringir
horariaue no sepueden
Él
dt ".rr"rrf.i,
solicitandoolucioneslcoordinadoral grupo' 'Algunosrequisitose os alleres
rindarei exigir quí. .Ver: Ia exposición
rapéuticos"
de o íntimo en
Este xtremo ebe xcluirseor varias azones:
estono hacemenosaliosol el taller,
En rimeru gar, ose rata equeamayor arte elgruporabajeobreos seprotege
asuntos ersonalesparticularese unoo varios e os asistentes'nel Dependiendoe a maneran que cada
r upal' ara llo' ebusca ue osaportes' participanteedeje tocar" or oelaboradou rantea o los
taller epretendena onstruqción
cuestionamientos enganalidez eneral'
reflexiones sesión,a reflexiónuede uiarlo ara ransformarparticipantes
favorablemente u vida... puedeener fectos de revelar
llustremossto onun ejemplo.upongamos ue enemosn aller on30 terapéuticos.
i autoridad.oseríaonvenientee dicarn iempo informoción
padrese amiliaobre
significativorevisarlosconflictosueDoñaX tiene on su hijode Podríamos xpresars to emaneranpoco aradójica:que
l4anosque|econtestamuyfeo,quenoquiereobedecer|e,queno corresponcle
se pone a ropaqueella e compra, tc"" El alleristaecompromete.imñle-]Tf5ñámentel
dinar promovera reflexiónrupal urante a un espacio
Es ecomendable, ncambio, ue e evise l tema esde naperspectiva del evento. se ssu deber... terapéutico.
ison os ebe uscari as ransforma.cionesi o erapéutico...
aplicable todo el grupo. uedenbordarsesuntos omo: p Doba,r Jo,\ l¿tir,u h
adolescentesealmente Por ué e ebelan?
e beldes? Qué stán xpresando
consu ebeldía?P ueden ospadresstimulardisminuira rebeldíae os Pero uede onfiar, on plena erteza.ue a reflexión
jóvenes?tc." lograrámportantes fectos... or esto ale a pena
haceralleres.
En egundou gar, ermitiraexposicióne talladaeasuntosersonales e Finalmente,l restringir n el taller a exposición e
presta que algunas ersonaso hagan on ánimo xhibicionista
obre llos' asuntos otoriamententimos personales, eprotege
linconsciente),i.rscandoueel grupo entre u atencióno r a l o s p a r t i c i p a n t e s .E n m e d i od e l a e u f o r i a
Frecuentemente, a persona, ás ue.estarsforzándose contribuir
ar a
a unaverdaderaeflexiónobre l temaestáutilizando l grupo desinhibiciónue ípicamenteroducelgrupo, ueden
"quejarse"... expresar lementos xcesivamenterivados a ra
sentirseuegoarrepentidos afectados. también
podrían er rrespetados "atacados"or el grupoo
En ercerugafel taller o es un espacioerapéutico.nuna erapia e
por participantes ue no estaban reparadosar a
revisanndetalleosasuntosntimos los onflictoselpac¡enteonel in
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 19/160
:t::,l t
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
ii ;''., . a,,.¡,
. . n*i,¡', l.j"r
lt'1

# escuchar o que uedicho. l oordinador e


¡ene na ran esponsabil¡dad 3. LA ESiTFILIGTIJFIA tr|EL
. . ' d i s c r e c i ó n a nt e e | g r u p o y l o sp a r t i c i p a n t e s .
TALLEFI [Sus pantes y
'
Loanter¡oros¡gnifica
de ue osepu€
os asistentes.eadmiten jemplosanotaciones¡empfecuando
i definición, dunación de cada
sean modo e lustracióneun punto e ista. oa modo eexhibición segrnentol
deconsultal grupo alcoordinadgr' r\
nbosquejo
aestructurael aller bservemos
Cón l inde r visualizando
,\ generalue ncluyeaspartes el aller,udefiniciónel iempo ugerido
para ada egmento:
A. El encuadre:asen a quese plantealgrupo lacuerdoe rabajo
que egirá entro el aller. edefinen quías eglas el uego. 5 - l5
minutos).
B. El reencuadre:ntervenciónor medio e a cualse e recuerdal
grupo lacuerdostablecido
orquesteoestáncumpliendo. e eencuadra
en ualquier omentoel aller n queaparczcan a iolaciónignificativa
en as eglaseljuego.C uandoayanfracciones .
C. Fase e construcción nicial preliminar:t apa n a quese e
asignalgrupo,n dividualmenteensubgrupos, na reveabor araealizar
allímismo.e tilizanas écnicas
í picasel alleromoa ndividual,
eflexión
la eflexiónnsubgrupos,lsociodrama, tc.E sta onstrucciónssólo na
preparación araa plenaria,e allí unombree "inicial" "preliminar"
(15 35m i n u t o s ) .
D. Fase e recoleccióne datoso informes: tapa n a que se
comparten os nformeselaboracionesue e ealizaronn a ase nterior.
Se ace ralmentecon odo lgrupo.E l oordinadoroma ot? recisae
laproducciónx puesta.0 -25minutos.
ti
fi E. La plenaria:asee reflexiónrupal" debateonel grupo n pleno.*
hraesta tapa e ienen ncuentaosaportesrindadosor osparticipantes
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 20/160 il/
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

E s T F¡ u c r u '. A D E L T A L L E Fl
,or@
.>l
'ñl
dl
Hl hasta lmomento.sapartemás ignificativavoluminosael aller.45 -j a ELEl\IGIJAtrIFIE
trl 90 minutos. ncondiciohesarticularesuede er másextensa'
on ortes edescanso.)
jl preferiblemente nacuerdoe rabajo ntre ospartes:
El aller onstituye,ásicamente,
dl F. Ladevolución aportes: stos os segmentosu ntosconstituyen
FI talleristagrupoparticipantes). l actos eflexionar rupalmente n orno
aun ema, orun iempo ado.
la conclusiónel aller.E n a devolución,l talleristae brinda l
eñalándoleos elementos ássignificativos
grupo etroalimentación, Al comenzarl aller aeste cuerdoasido mplícitamente stablecido
irabajados.u ego, nexa usaportes, nasanotacionesreves obre ha'pasado orvarias tapas:onvocatoria l taller on ema, uración
el tema modo e "microconTerencia" lo -20 minutos ' m e t o d o l o g í ae f i n i d o s ,o g í s t i c ael evento,n s c r i p c ¡ o n e stc, .
Frecuentemente, osparticipantes onocena mbiénreviamente l allerista
C. Secuenciae alleres: menrdo, l realizarn programaeejecutan o a nstituciónue epresenta.
variosalleressesionesue stánelacionadosntre í.Paraines rácticos,
Elencuadre,arte nicial el taller,atifica o clarifica)steacuerdo
llamaremoseste onjuntosecuenciae alleres",a sea ue odos os previo. u unción s explicitaroselementosel acuerdosenciales
bloqueseejecutanemaneraontinua separada.
p a r ae lueandceucaudar ed aj
que e fei nc ue caisórne.notrasp
g l ' a se l uael agbornaesc,odríamose
e s a r i a saraec il r
Lasecuenciadmitemodos e ntervenciónspecialesue señalaremos buen uncionamientoel aller.
luego. eamososejemploseeste squemae rabajo:

Una escuelaepadres"on na recuencia eun aller sesiónuincenal. Elencuadreumple arios bjetivosundamentales:


Uneventoe 4 horasobreacomunicación. e ealizanun inde emana'
. En primer ugar, gía
7 horasada ía.S e bordanossiguientestemas,noencadaaller
A)El ampo e acomunicaciÓn. qué ose aahacer.e stamanera,e rmite osparticipantes
onfrontar
ersonal.
B) La omunicación lcomenzarl aller. stoe posibilita
susexpectativasc ompromisos
C)La
D)La omunicación
nn aPareja.
omunicación a amilia. ubicarselgrupo.
. En segundougar, l encuadre,l proponer nametodología
om o u n a s n o r m a s p r e c i s a s , r i n d a , a n t o al g r u p o c o m o a l
e enomina
Frecuentemente, a ller oqu.equíestamosombrando coordinador, as garantías ínimas esencialesara ealizara
secuencia.laspecto uese pretendenfatizar,in embargo,s queel r e f l e x i ó n rupal.
esquemae rabajo fopueston este extose aplica cada loque
temático,isladamente. Estoslementosropuestosofel alleristaoobedecensucaprichoino
que ienen na lara ustentación: onnecesariosb enéficosara odos.
Por sta azón.la ayor arte elencuadreoesnegociable, óloalgunos
aspectosue eñaláremosás delante.
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 21/160
5/27/2018 L E c A Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
or-@E
>I
ñl
dt
Hl llustremossto onunejemplo:osería osibleealizar r, .
$l un t a l l e r s i l o s miembros el grupo no se elementosrrelevantes
jl comDrometieranrespetaras opiniones e sus El encuadre del encuadreebese r
Él compañeros... iene permite situar
sta arantía,imple lanamente'
dl que er ncluidanel encuadre. la Una ecomendación
astantetileneste ent¡doonsistenbosquejarl
. En ercer ugar, l encuadre ermite ituar a uautoridad" encuadrenunapequeñaarjeta ficha guiarseorella l comenzarl
'autoridad"en el acuerdo ¡o en el taller¡sta' evento.
en el acuerdo
Elcoordinadoro se mpone, eninguna anera'l detrabaio Y Deestamanerae están vitandoas oscilacionesroducidasor a
grupo. implemente d miniltra n pacto' umensajeno enel improvisacióne f estado nímico el allerista:n cuadrese masiad
implícitos: estamosquí rabajando untos orque extensosretóricosero mprecisosencuadres ecortados,ueomiten
lollerista,
tenemosn ibre cuerdoe eflexiónrupal porque elementosesenciales.
ese cuerdos unciorial..'or sonossometemos i
lasnormas a ametodología"' Ambos olos fectaneeñtradal desarrolloel aller.
U b i c a r s e omoa d m i n i s t r a d o re l a c u e r d o 'e PAFITES¡ tr'EL EIVCIJAtrIFIE
permite l tallerista na relación on el grupo
lotalmente iferente e la queestableceuien
'se El encuadre uede los siguienteslementos:
sitúaen el lugarmagistral:
Como emencionóreviamente, ldocentemaestro'
tc) iende asumir rácticamente
conferencista' oda Se recomiendaue estapresentaciónea s soDna .El
orel desarrolloe mático porel
la responsabilidad es simplemente ue el grupo enga naidea uficiente
procesorupal. stoe mplica n gran osto' interlocutotoque e mpresionente l tallerista.

El
porallerista,
orelcontrario,
omprometer eesmeraodoel
lgrupo neltrabajo' iempo
e stamanera' NoNombre el aller
es necesario tema
ncluir quí os subtemas.stos evanpresentando
distribuyelaresponsabilidad:seestáa||íparaconstruir medidaue edesarrollal aller.
en grupo, or o anto,odos stán cargoel ema
dellroceso. ialgo estáallando"e evisantreodos' c. Metodoloeía.
y este compromiso e expresa esdee
estab|ecimientode|acuerdo.Aparecemanifiestoenel
encuadreajo a premisae construiruntos"'

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 22/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

o@
E L E N C U A D '. E N c
>l
4l
Ll
Hl Es undamentalue a metodologíau ede lara arael grupo, fin de seestápreviendona endenciaarcadanel grupo mencionarn
fil comprometerlo. epuedetilizaraanalogíaonun aller e
iesnecesario, lo íntimo, olicitandooluciones e puedencluira
erapéuticas,
jl carpinteríaonde econstruyenobjeto ntre odos; sepuede stablecer a d eno exponerituacionesarcadamenteersonalesndetalle.
dl
il elcontr4stentre na lase agistralu n aller. Se xplicaríalaramenteue el taller o esun espacioerapéuticoi de
d . N o r m a s s e n c i a l e s  ,saber: reflexiónobreosasuntosersonales ealgunose osparticipantes,
ino
un campo e reflexióneneral.in embargo,s ta puede ener fectos
. Respetarl orden e a palabra,'ese cir,siempreabla napersona terapéuticos,ependiendoecada sistente.e odría eñalaraopción e'
mientrasa s emásscuchanl mencionaromeramente xperiencias ersonalesm odo e lustración.

asopiniones posicionese os otros,n o importa ué an


Respetar Al trabajaron parejas,specialmente emas ue producen astante
extrañasdiferentesospuedanarecer. remocióno moasexualidad, acomunicación,
as risis,tc., s onveniente
encuadrarlcompromisoe resolveras riccionesesencadenadas nel
Se nfatizaa mbiénquíqueose rata e legarunacuerdo.n l aller taller producidasor é1, or medio e a palabra.ste dialogar"e as
s e p u e d e n d m i t i r l a n t e a m i e n t ouses e a n p u e s t o s , i n c l u s o , parejasobreas riccionesuede erdurante l tallermismo si as
contradictorios ntre í. condicioneso permiten... o después,ada areja.

e. Normas a r t i c u l a r e sa n t i c i p a c i o n e s D e n t r o e l a s a n t i c i p a c i o n e su e d e nn c l u i r s e s p e c t o s om o
restricciones l comer fumar n el taller, l retirarseel salón urante
Como unombreo ndica,stas on eglaseencuadreue e ncluyen la sesión,l responderbípers celulares,tc,si seconsideraueel
según l grupo on quesevaa trabajar.orrespondena "previsión"e grupo as equiere.
obreas ualess mportantedvertirl grupo, e
situacioness pecíficas
aquí lnombree anticipaciones".ebenncluirseise onsideraue on Tambiénueden ituarsequí notacioneso brea ogísticael aller:
imprescindibles,
deben parecerlaramenteu stentadas. horarios,n tregae redencialesichos araas omidas,t c.S in mbargo,
en aso ehacerloebe er absolutamente" nformaciónínima.
Veamosjemplosrecuenteseantici aciones:
S i a c a n t id a d e d a t o s e s v o lu m in o s a , s p r e f e r ib le r e s e n t a r la
Al rabajaronadolescentes,
s onveniente ncuadrar lmanejoel spacio. por escrito en tablero, antalla circular) antesdel tallero en
Estoncluyeeñalari hayáreasecirculación e stringidas,i hayalgún otro segmento on el fin de que el encuadre o se vea afectado.
cuidadospecialonel ugar el aller os mplementos isponibles mesas
de uego, ibros isponiblesa ra l aller,tc.) el
estaurante, porqué e osparticipantes
Además,n te steipode nformación, ecesitarían
iempo
tales egulaciones. para bservarlaasimilarla.rindarlaerbalmenteo cumple stas
condiciones,en consecuencia,econvierten un desperdicio...Esta
e ntra orunoído sale orelotro").
información
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 23/160
5/27/2018
:,]i: " : Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
jj,r,].b
1>
x
-)IU
'l L
. lj
tr Finalmente,e ncluyeambién entro e asnofmas speciales Vamos trabajarconmetodologíae taller,esdecir,
fr
tl, ualquierspecto el aller ue sedesee egociaronel
anticipaciones,
'l
lltr:'t "i I l uamos eonstruirun oser relación on ltema...Qué
J
J grupo, orejemplo,a mbiospcionalesnel horarioelalmuerzoenel 'En el taller la es o que uamos contruir?.. amos construir
F deentrada salida,ambiososiblesel ugar e efrigerios'tc . l::l ,'.: planteamientos,ropuestas,espuestas incluso
J
IU
,responsu-
bilidad del preguntasinquietudeseryecto l tema.
EJEMPLG' trtE ENCL.|AtrIFIE Vamos comprometernosrespetarariasnormas
ffoDaJO Se necaarias ara el bum funcionamimtoeate taller:
l queseaplicanas ecomendaciones
Veamosn ejemploeencuadrgen ';ilistribuye
brindadas. Rapetaremoslordmde a palabra, s ectr,urante l
entre todos: taller.siempre abrásolouna personaablando su
TITVTíTOY DELGRUPO
DESCRIPCIÓru ,el éxito o el turno,mimtras asdemas scuchamos.
'fracaso del
Las pinionesposicionese osotros,eránapetadas,
Se ratade un evento enominadoEl valor e a palabra",e ntro e no importaqué tan extrañas diferentesospuedan
lacomunicación. onvocados
articipan0ejecutivosediversasmpresas ¡evento
:dependen parecer. o es nuestrobjetiuom el tallerlegara un
por aempresa
Se ealizan e sponsable
dosdías elprograma.ada
eguidos,horas i eneornada.
na uracióne 4 horas.
eescogióara l tonto del acuerdo. odemos dmitirplanteamientosue sean
opuestos contradictoriosntre í.
eventoncentro econvencionesnun ambienteampestre.
coordinador Las ersonasue imen s bipers rmdidos.or auor,
Elprogramaonsta e4 subtemastalleres),s aber: comode os Iosuana apagar continuacíón...sípodremosmer
participantes. todosnuestraatención quí y facilitaremosuestra
. Obstáculosn acomunicación. comunicaciónnel taller.
. La scucha.
. no-intencional. ue,durante l
Noshan solicitado uy nsistentemente
La omunicación
. veÍa¿".
Ef alor e acomunicación díade hoy, o circulemosnnuatro iempoibreporel
área2, aquella uese ueallí detras el ago. Están
ENCUADRE: realizandoneumto ue equiereemínimanterfrmcia.
En lplegablee conuocatoriaparecearaambos ías
"Bumos .ías. imvmidosl TALLER:L\IALORDEAPALABRA. unhorario e a 12y de2 a 5. conalmuerzoncluído
Mi nombrees.5.,soyrabaiadoraocial'y ertenuco l equipoeB.L.Z-Ia enel ntermedio.arias ersonasos anpropuestoue
ernpresaue osha invítado este uento. trabajemose8 a 12y deI a 4. Por avor,levantena ',
mano uima esténeacuerdo on esta ropuesta...
Enel tallerque vamos realizar,estaremoseflexionandoobre uestra (Sealcanzan escucharreues bieciones varias
comunicaeiónurante l día de hoyy mañana. personosno anantanamano.)Hummmm...ayuarias

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 24/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

or@E L E N c u A ,, N c
il
HI
Hf personasara quimes stapropuata o ei favorable,entonca,vamos zamos uestro cuerdoe rabajo"..Esto roduce n
$l rapetar l horario a establecidoel programa." rgico nel grupo lo reubica.
il< l
:l siEcLrENcrA trrE TALLEFTES:
'rr Debido que a secuenciae alleresdmite namayor isponibilidad
tiempo, e pueden scuchartener ncuentaasexpectativas el grupo
e
MANÉJct trilFEFtEluclAL
respectol rabajo lobal. e ugiereacersto ntes elencuadren icial
Cuandoeestáealizandona ecuencia e alleres,epuedenacerlgunas del.evento,e manera ue asexpectativasp arezcann todasu
iferentese spectb asesión islada:
intervenciones espontaneidad.ara sta ctividadepuedesignarn iempo e 5 a20
minutose a primeraesión.
Nose equiereepetiro do lencuadrel niciaradaaller, esiónbloque.
Elcoordinadore be alcularuáles lementosel acuerdos necesario La scuchae as xpectativas ermiteacernencuadre
e osparticipantes
recordarl grupo. e brinda l coordinadorlementosara r conociendo
más larificador,
lgrúpo posibilita,nalgunosasos,onsignarreservar)
específicamente
aspectos
e levantesproblemáticos
retomarurante l aller.Ver:Consignación
ara l grupo uesería
. onveniente
eaportes"
Dado ueel grupo a está
relativamente onestos spectos,a sta nunciarlosinentrar
amiliarizado
a clarificarlos.
omo ucedenelencuadre n icial. La emática e la secuenciae talleresuede ercerrada,s decir,
predeterminada, porel contrario,uedeer bierta,ujeta variaciones.
Veamosnejemplo eesto.S e rata elencuadree aséptimaesióne En ste aso, epodría edicariempo escucharr opuestas emáticasel
una scuelae padresue e eúne uincenalmente ararabajarn aller grupo se ncluyenentro elp rograma. Ceneralmente,sto ehace n a
de2 horas: primeraesión).

"Buenasoches.eanstedesienvenidos. l ema ehoy, omo stedesya Cuandoeadmite steipodeaportesel rupo, s mportanteriorizar


la definir l ema e os próximosa lleresmínimamenteelsiguiente)on
lo saben s, prevención
conmetodología e adrogadicción
e aller,sdecit n a amilia".rabajaremos
os omprometemos "construir
untos" anticipación.sto ehace on l indenoconvertirlaaperturae mática"
respectol ema.N oscomprometemos, gualmente,respetarlorden e en mprovisación.
la palabra lasopinionese osotros, o mporta ué an diferentes
extrañasosparezcan. Si asecuenciae alleresm plican númeroesesioneso luminoso8 o
más , se pueden acer valuacionesarcialesel programa,onel in de
Realizars temínimo ncuadrelcomienzoe ada esiónbloque,unque hacer ariaciones
avorables.or jemplo,a da ó 5 bloques talleres.
parezcae petitivo,iene n mportantebjetivo:untualizamarca)aapertura
del aller. oneste cto, lcoordinadoreestá iciendomplícitamenteos La ecuenciaepresta,g ualmente,araaaplicaciónrivilegiada
eciertas
participantes:a partir eestemomento,s tamosuevamente nel aller técnicas,omo Elproyecto".o r jemplo,nungrupouvenil una scuela
depadresonunnúmeroesesionesuficiente,epuedeealizarna evista
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 25/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
.o
X
ul
:J
IL
llJ
tr o un periódico ural omoparte el programa,medida ue se va n 5, MANEJCI trlEL PFIGICESC'
tr
ul debatiendoosdiversose mas.Ver: Las écnicaseconstrucción
nicial
J
J Elproyecto"). G¡FIU PAL Y FIEEIVCUAtr|FTE
F
J
Ul Dentroeeste squema
más rofundamente e rabajo,
l grupo a mbiénsposibleomprometer ucho
or jemplo.
distribuiresponsabilidades. e e u n t a er necesariamente
osenfrenta
iones imultEñei3 complejamententrelazadas:
puedeijar onel grupo lacuerdoe nvestigarlgunosspectosel ema "desarrolloemático"
antes e asesiónnque edebatirá.
Eldesarrolloe máticoace lusión,omo l érminoo ndica,l avancen
Tambiénepuede signaraJabor e prepararl gún spectoel ema or relaciónonelcontenidoel aller sdecilelavanceespectotasunto e
equipos n orma ucesivaun equipo iferenteada emana) po r reflexiónara lcual eha convocado.
t odososequiposl iempo, ero na area iferenteara ada
distribución El rocesorupale efiere adinámicael rupo urantelevento.ncluye
equipo). aspectosomo "las nterrelaciones" nel taller (amistosashostiles
"los iderazgos"n el grupd positivos negativos "las eaccionese,l
,
grupo" receptividad,
latentes,t c.). ostilidad,e accioneslaramenteerceptibles
El aller onstituyeásicamenten espacioara l trabajoemático. l
compromiso mplícitosavanzarnelcontenidoelevento.
En eneral,l coordinadorepreparaplenitud ara llo. odríamosecir
que s ípico lénfasisue l allerista
ebrinda sudominioel ema. or
ejemplo,ivaacoordinarn aller obrela comunicación epareja",rata
de ener lementosiversosclarosobre ste sunto,eleccionaateriales
de eflexiónpropiadosa ra l ópico diseñaportesue ean ertinentes
aéste.
Ademásesupreparación, urantel aller lcoordinador
stá tentood o
el iempo "las deas,os conceptos,ras piniones"ue urjanobre l
tema la orma edireccionarldebate,emodo ue eavanceero e
permanezca entro el ampoemáticoorrespondiente.
Podríamoslantearstoen otros érminos:l talleristas plenamente
conscienteelmanejoemáticontes durantel aller.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 26/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
Y FI E E NCUA DRE EL M A NE J O t]EL P RC] CE S C] G FTUP A L Y FI E E NCUA DF¡E
MANEJO DEL PFIOCESO C3FTUPAL
EL

a LOGRAR PROPIACIÓN¡L ESPACIOíSICO


S i n embargo, o n f r e c u e n c i ao s e p i e s t a PARA LTALLERISTAELGRUPO.
misma tención la dinámica rupal'Tal actitud
'El maneio üo DW lÉÑ(.re
ara
Elprimerasoundamental adecuadamente
lemótico @que s9 ientaeguro,s uficientemente
es tan ilo" y cómodo nel sitiodelevento
algrupo ealguna anerau no pertenencia
e sto omienza
Un evento xcelentementereparado nivelde importante a generareaccionesn osasistentes,aunqueea emaneran consciente:
contenidouedeesultarn otalf¡acaioor lementos en el lallet ansiedad. tc .
echazo,e subicación,
de a dinámicarupal, omo unaadministracióncomo el
inadecuadael coordinadore os iderazgosue De amisma anera,sesencialue ropicieue osparticipantes
ambién
aparecen""un conflictontergrupalueel allerista maneio del seapropienelsitio sesientanien.
nL¿.t..tO manejóportunamente'-por ocual reció proceso.El
como na ola enieve"... Poralesazones,e ecomienda ue lcoordinador onozcareviamente l
coordinador espacioonde e aa realizarl aller determineiéste s uncionalno.
Esta arte el exto iene osobjetivosásicos: debeestar En aso eno ser sí, eberíaolicitaro "exigir")n sitioadecuado.
. Propiciar ueel tallerista ea onsciente'n preparado Enel momento e a e¡ecuciónel aller, sconvenienteueel tallerista
l a mayor m e d i d a o s i b l e ' e l m a n e j o el para ombos llegueonunamargene iempo ara bservarl espacioisponible.n
proceso urante l taller' estosminutos revios,l coordinadorepuedeamiliarizaronel ugar
distribuirloegúnasmejoresondiciones ísicasara a realizaciónel
. Brindarle l t a l l e r i s t a erramientasarae l e as illas,l sitioespecíficoo nde
evento:scogea mejor rganización
manejo e dicho Proceso' se ituarálconsu papelógrafo,tc.
Sencluyeomo arte rimordialel apítuloa evisión Eneste entido, esugierescogera distribuciónelsalóneniendon
detalladael eencuadre e bido queéste onstituye
el principaln strumentoara l manejo elproceso cuentares arámetros:
durantel aller. . P a r t ed e l s a l ó n q u e p r o p o r c i o n ea s m e j o r e s o n d i c i o n e s
acústicas.
FIECOMENtrtAGIONEb Es deal ueel alleristaesitúe rente paredesue eflejenuvoz, el
PAFIA EL MAI\IEJGt DE L grupo uedaríaituado ntre l coordinadorla pared. Si existe na
¡¡FtClcEs¡cl esquinapropiada,s un ugar ptimo ues eflejaasvoces e odos
(coordinador
rente aesquina.
Para omenzar, encionemoslgunas ugerencias
espectol manejo elproceso:
generales
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 27/160
EL M A NE J O DE L P F|O CE S O G FTUP A L Y É I E E NCUA DFI E MANEJO DEL PFIOCESO GFIUPAL Y FIEENCU.ADFIE
,jo
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
"1.)
X
IU
J
IU
tr Deestamanera,o hayquehacer ayor sfuerzoi para ablari para
tr
lrj escuchar.s ecir, o se equiereconcentraciónd icional"ara restar
J
J atenciónquien stá xpresándose. alessfuerzosp ara ablar para
F
J
escucharh arían ue anto lgrupo omoosparticipantes e ansaran rUn lima rupaldecuadoo nstituyena ran entajay,enalgunosasos,
IIJ innecesariamente,nespecial¡se rata e ornadas uy xtensas. condiciónm prescindibleparaa reflexiónnel aller. s arte elmanejo
delprocesol tratarde promover garantízarichoambienteurante l
Parte el salónque propicie na distribución ásacogedora 'evento.
parael grupo.
.Son últiplesasmedidasue epuedenomar n aldirección:
Ayuda normemente nel attlr acreacióneunclima álido...yneste
sentido,a distribuciórfs pacialsclave. araal in secombinaa a) En rimerugar,a mencionamos a mportanciae crearercanía í sica
búsquedaecondiciones c ústicaso n aseleccióneuna arte el alón suficiente"n el grupo.Estopromuevenamínima ensacióne
dondeos participantesueden ómodamente recogidos". "humanización" e as elaciones.l estar erca nos e otros,nos
podemosercibirimás ácilmenteomo ersonas.
Esto roducena onvenientee nsacióne intimidad",e cesariaara
la eflexiónrupal.or
excesivamente randejemplo, ise 400
para 00ó stáealizando
,lse
personas allernunauditorio
na e
elecciona b) Ayudaambién'en
un círculo". e staste entido
manera, ue osasistentes
eestán esienten
iendoara cara ormando
urantel aller
las squinaseéste, emodo ue osparticipantes ose ientanomo especialmente urantea plenaria.
"enel aire", orestar nmedio e anenormespacio.
En os asosxcepcionales e rabajarongruposumerosos más e30
Parte el salónque minimicea interferenciae "distractores personas),ituar os participantesnun solo írculoodríarear na
externos". or
distancian adecuada. al az6n, uede er enéficoue osasistentes
sesienten ncírculosoncéntricos.l alleristastarían unode os
Loanteriorecombina,inalmente,on aescogencia eunaparte el puntos elcírculonterior. eestamanera,econservaa cercanía
salón ue vite lmáximoas nterferenciasor actoresomo personas conveniente
quepasan on recuenciar ente l grupo", un lujo ecarros uese
alcanzapercibiresde naparte elsalón", músicaue ogra ntrar c) Otroaspectou ndamentalaraapromocióneunclima rupalálido s
poruna e as squinasel itio", tc. el tratarseurantel taller or el nombre ropio. n aso e queel
coordinadora lgunose osparticipantes osepanosnombrese os
Para l logrode esto,se recomiendavitar ue el grupo e sitúe asistentes,e ecomiendatilizar scarapelason etraegible varios
cara cara onventanas puertasbasta on quequedenn cierto metrosedistancia.s ta uedencluir lnombresin pellklos),lguno
ángulo ara ueya dejen e ser nterferentes
, o al piedeventanas, de osapellidosun apodo:a persona isma scogeómo esea er
puertas agujerosor os que se iltreunacantidadonsiderable llamadanel aller.
de ruido.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 28/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
EL MANEJ(] DEL PFICfCESO GFIUPAL Y FIEENCUAOF|E EL. MANEJO D E L PF|OCES(] GF¡UPAL Y FIEENCUA,DFIE
o
X
IU
,_l

APROPIARSEEL.LUCARCOMO ALLERISTff
IL
lx
tr Acostumbramos scribira s scarapdasenequeñas ipo ficha
artulinas ,.:,,,.-
;.1 l:

tr
uJ nel momento ismo ecomenzarl aller. as escribe"
bibliográfica" S";il'i ANTEELGRUPO
J
J elmismoalleristareguntándole Cadasistentensupuestodistribuye ¡Es eienciol
I ara ue asuya... eescogea uisito r una uenaoordinación
J
uJ las ichas
opción ue marcadores adanel
eencuentreás ráctica nomomento...
lene qae eI
:tolleristo stor
',''óoordine el grupo.no mplicaue lgrupo el aller o puedan
el iempo isponibleara st o
Por jemplo,i se rata eadolescentes
esmínimo,sconvenienteu€ ai llene l mismoalleristaara horrar 'el
iS
produciri nquietud oderada"...
toller
tiempo o que adviertaobie a limitaciónemporal. Los óvenes Digámoslonotros érminos:o
típicamenteu ierendoCnarus scarapelasondibujos,ímbolos,tc . según
queelcoordinadorienta: soyel allerista".
supropro
d) En aso eque l grupo eestéeuniendoorprimeraez paftel vento estilo Aunque sto suenabvio" garantizado,
o oes .
ealizar
y los participanteso seconozcanntre í,es ecomendable
iompimientodelhielo". .personal, Es undamental.n este entidoqueel talIerista
alguna ctividade
sei
a c t "él
ú e ymismo"
s e i n tnteel
e r r e grupo,
l a c i ó n esedecilquehable,
g ú ns u e s t i l o
Unamedida an sencilla omodividir l grupo n subgrupos iamente, conservando
solicitarlesueen cada quipoodas as personase presenten p a r á m e t r o sé c n i c o s s e n c ¡ a l e s .
expreseris uscompañeroslgo uequ¡er3nompartirobre llos,
facilitanormemente nelgrupo. i eprefiere,
aposterioro mun¡cación Porejemplo,i un cooidinadore elacionan su
Ver:Las écnicas
sepuedeealizarna inámicaecreativa-integrativa. cotidianidadon osotros través elhumor, uede
ntegrativas")
recreativo- ("ydebe")ncluir lhumor nsus alleres,iempre
cuandosto ovaya ontralencuadre nunmomento
Hay ruposue leganl alleron na otor¡a ípicanhibición,r upos dado elevento. osería or
dmisible, ejemplo,ue
quesemanifiestanxtremadamente ímidos l comienzoel aller. hicierahistesue rrespetaran
as pln¡oneseotros.
Ejemploseos
ellos on os de preadolescentes
gruposecomunidades urales.n adolescentes, con
stosasos,l rabajo Si,porel contrario,sparte esu orma e ser l
frecuencia, relacionarseo n seriedad,e be oordinare esta
de ntegración ás ue ecomendable-
nicialel rupo s mprescindible, manera.
Siotrosupuestoalleristaodisfrutaon jugar", o
deberíancluir n sus alleresinámicasue e exijan
participarn uegos. eberíae curriro tras erramientas,
paraas artesecreativasel aller... amenosue esc .,¡f
cuestionarse steechazo,c ualquiertraimitación,'f l
icgre uperarla).
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 29/160
EL M A NE J O t r)E L P F|O CE S C) Y FI E E NCUA DFI E
o
5/27/2018
G FI UP A L
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
xlll
J
lL
IU
tr Tambiéns ese¡qlaluesesienta apropiadoelmanejoel
tr
ul otras
J
J al alleristaquienecorresponde
F
J
a unción.
llJ

Finalmentb, solamente as nstruccionesaraa eflexiónn dividual.n a ez erminada


b t i e n e que sef un experto n e esta ase, e pasa dividir l grupo nsubgrupos.orúltimo edan as
s e n t i r u e sabe o suficiente aradireccionardecuadamente
l ¡nstruccionesaraa eflexiónorequipos,tc.
taller...
...cuandol aller¡stas e propia"e u ugaromo dministrador
el em a e egulara s nstrucciones
[asugerencia el rocesosaplicable
elementos
y delproceso,ransmitestoal grupo, n o no-verbal.aespontaneidad a odososmomentosel aller.
consecuente roducenvaliosofécto e"fluídez"nel aller.
Esrecuenteue ameticulosidade ncionada n aadministraciónel aller
Por lcontrario,i elcoordinadornalgúnmomentoomienzasentir ue nose umpla. n tras alabias,e esolicita osparticipantes
ue resten
hay lgo uenocuadraespectosímismo... u orma ehablarlgrupo, atenciónmás eunaactiVidadl iempo. or jemplo,nelcaso nterior
sumanejoel ema, u orma e eencuadrar, e ijarímites...,esurgente una ersonaodríastarepartiendo os ápiceshojas epapel, ientras
que e evise,ilucideué ucedeconstruyalternativas.eotromodo, elcoordinadorabaas ndicaciones a raa eflexión
n dividual.
transmitiráu "inseguridad" l grupo .. y éste omenzaráreaccionar
consecuentemente. De stamanera,l alleristaismostáragmentandoaatenciónaescucha
delg rupo. n onsecuencia,l rabajoedesdirecciona
nmayor menor
MANEjAR ÓLOUN ELEMENTOELPROCESOL TtEMpO medida.
Hemos encionadoue el proceso"e efiere adinámicaelevento, .LLEVAR
A LA PALABRA''A INQUIETUD ELMALESTAR
aquelloue ucedenel aller no iene ue er irectamente
on a emática, SIGNIFICATIVOS
N ELCRUPO
esdecilal momentoe legada, aorganización ara
e osparticipantes
realizarareas, tc. escuche"
Es egranmportanciaa rle osasistentess trictamente Es sencial
temático ue lcoordinador
omo ldesarrolloelproceso,surantelevento anto ldesarrollo
ecir,l allermplicana scucha
as ndicaciones
necesariasara adamomentoel proceso.eestemodo, e ogra ue a endos ías iferentes.
atenciónelgrupo sté ocalizada.
lgruponos abla"obrelprocesoemanerano-verbal.l
Frecuentemente,
llustremoss to on nejemplo.n n aller e lanean troducirl ema on Por jemplo,osmanifiestaumotivación,us eacciones,
utomprensión
una eflexiónndividualon2 preguntas.u ego,epasaríareflexiónn del ema nsu orma esentarse,emirar, ormedio e isas gestos e
subgruposonbase notras preguntas. inconformidad,
tc .
i
..-,rf¡
.,i'.
;:::i,

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 30/160
5/27/2018 P FI O CE s o G FI UP A L Y . FI EGutierrez,
E N. UA ', '. E ElTaller Reflexivo
EL r2 tr)EL PFI(3CESO
-slidepdf.com
M,ANEJ() GFIUPAL Y REENCU,A'tr}FIE
EL M A NE J O DE L
>l Y
O -1 @

ñl
dl
Hl En lgunosasos,stas xpresiones oaparecenemaneraepent¡na¡no a l g oa l o s p a r t i c i p a n t e s. ?. i h a ya l g u n a u g e r e n c l au e e n g a n
fil que e an acumulando"e orma util progfesiva.v eces,omienzan para acer?..iqué stán xpresandoon su risa?".-
n algunos e ospart¡cipantessevandifundiendooco
il aparec¡endo A l h a b l a r e c o m p o r t a m i e n trupal
o o se s t a m o se f i r i e n d o l a
Poco oclos.
llil l apar¡c¡ón eunsaspectoeterminado
participantes. eestaorma omo eestablecen un númeroepresentat¡vo
npatrónnel grupo. e os
En onsecueñcia,uedenresentarse ue foducenn quietud
ituac¡ones
"malestar"nel grupo quesólo e ornan erceptibles ara l allerista
n soportable"estallan". ndividuales
In este entido,ay ue eneruidadoon ntefpretaronductas
cuandodquierennamagn¡tud
como i fueran rupales.orejemplo, o tíene entido uspender
Por jemplo,nun allelenuna mpresauyos articipantes esayunaron momentáneamente ungfupo e30personasisucede
l aller preguntarle
algoan soloporqueenemosa mpresióneque2 ó 3 participantes se
muy emprano,ú bitamentáemuestran uymolestoson lcoordinador
y le preguntani"seolvidó ue shora ealmorzar"..'desdeacíaato e sientenncómodos".
estabanolicitandoueparara,onsusgestos,él sehabíaxtendido5 e as
minutbs ás n aPlenaria presurada
lgualmente,ayque ener autelaon a nterpretación
.
gestos sextremadamente para
participantes... ácil
Enotros asos,l grupo odría oportara situaciónnjustificadamente caÍas los imaginar"
el taller¡sta e os osas partir e tales onductas,ues, l
expresaru sufrimiento"ólo l inal elevento,n aevaluación.or jemplo, lenguajeo-verbals arnbiguo,or excelenc¡a.
al evisarus prec¡acionesel aller, lgunosodríanacer lanteamientos
"losqueestábamosn a parte e atrás íamos uypoco", "a Por sta azón,esugiereue uandoonsideremos uehay ndicios o-
como: preguntarle"l
veces,stededabaa palabraalgunosor muchísimo a to ..yeso ra verbalesuficientesequealgo ucede,s ecomendable
muy burridor" grupo escucharlon tes e legar cualquiero nclusión..'

Para vitar ueen el evento e pfoduzca st etipo de "estallidos" Estamosaciendoquíalusiónun mportantelementoobrea elación
"acumulaciones" nnecesariose s recomendableue e con os rupos: ientraslmalestara nquietudose xpresennpalabras
i
sté tento expresiones lálde inquietudmalestar claras, o hayporqué presurarseinterpretarlos.
allerista
sehable" nel grupo obre sí, osconflictosePuedenlarircar
Eñilrentaremaneradecuada o portuna con lgrupo" E s t o s l a n t e a m i e n t o sos p e r m i t e n e ñ a l a r e manera rec¡sa
dos extremos araevitar en el taller.Por una parte, el
Vale a pena xpresarstoen otras'palabras.u ando ercibamosn d e s c o n o c i m i e n teol p r o c e s o " ,s d e c i r , o escucharo q u e el
c o m p o r t a m i e n txot r a ñ o d i s f u n c i o n a le ntro el grupo omo, grupo o está xpresandoásalláde a simpleemátiCa.orotra
n o t o f ¡ a s a r a s d e c a n s a n c i o n t e s de l o e s p e r a d o , i s a s , ecir, l "saltar"
p a r t e , l a m a g i n a r i z a c i óenas e l a c i o n e s "sd
i n e x p l i c a b l e se,s t o s p a r e n t e se n c o m o d i d a dm o l e s t i a ,t c . a i n t e r p r e t a r i m a g i n a r n o sr o b l e m a s n t ee l m e n o f g e s t o
Es mportantendagar n relación on dicha onducta "ile sucede "aparentemente d verso" e alguno e los asistentes'

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 31/160
DEL PFIOCESO 'GFIUPAL Y FIEENCUAOFIE
Y FI E E NCUA DFI E fjrEL MANEJO
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

tirse normementeofendida"orquelegóarde ,debido a ase el aller


inmediatamente".
endesarrollo,ose eentregóuescarapela
'Hayque
ullevar a la En ste entido,s senciale rmitirue ada no e itúeesponsableme
l aller el grupo. i,a pesar eun manejo decuadoelencuadre,
queel talleristaevise ápidamentei' según us palobrau las ante i ene lgo ué eclamarl alleristaalgrupo,ue sumaapalabra
alguien
criterios,aestado dministrandod ecuadamente l inquietudes y lo exprese.
encuadre:a sidoequitativo respetuosoonquien o el malestar
pareceentirsenquieto perturbado.-irealizóu quese EL FIEENCUAtrIFIE
encuadreonclaridad?..habrindado todos os
asistentes aoportunidadeexpresarus nterrogantespresenten Cuandolgrupo
y opiniones?... enel grupo. ue l alleristae ecuerdeos
es onveniente
jemplos
eamos'dos
es eencuadrar.
Hay que
Siconsideraue aestadoumpliendoleAcuadre,s
recomendable ue, imple llanamenle,o haga hablar sobre
interpretación e aaparente n quietudmalestar"' ellos en lugar En n allet uranteaplenaria,ariasersonasstán ablandoinhaber
que os nterpreteomo osturasotalmenteersonalesde encubrirlos pedidoa palabraestánnterrumpiendo quienleva l urno ehablar.l
de osparticipantes mplicados:alvez icho sistente coordinadoruspendeaactividadn momento anota:recordemos ue
t i e n e n as i t u a c i ó na m i l i a r u e o i n q u i e t a ' o reprimirlos tenemoslcompromiso e espetarlorden e apalabra...amosescuchár
"normalmente"s a es s u cara c u a n d oe s t á él
aSimón" s a personaue leva l urno).
reflexionando, durmiómal anoche nterior..'.
Enotraplenariaipotética,nade asparticipantes,atalia,caba e
Deotraparte, restar tenciónpresuradaestas' expresarna pinión ue rea astanteontroversia nel grupo. iguel,
expresiones uedeonducirl
o-verbalesspecíficas quieniene l urno ehablar,o mienzaon motividaduy otoria:yo
ndeseables:
talleristandosdirecciones quiero clararlelgo Natalia".l oordinador
o nterrumpeo rtésment
yNataliaxpresó
eseñala:M iguel,
e cuerdaue ose irata equexpresa
leguemosunacuerdo.
Porun lado,puede resentarsel equívoco,a uopinión lgrupo. quieres, a uya".
denominadaimaginarización" e as elaciones.on
gran recuencia,l os participanteson "aparente Se eencuadra, o sólo especto lasnormas el aller ino ambiénn
malestar nquietud"o es stá ucediendoa da. relaciónon lcompromisoe onstruiruntos. or jemplo,nungrupoe
proponenl alleristaue n ezdeeflexionarobreas reguntasue rajo,
Deotraparte, [ alleristaodría aer n a sobrepro- másbienhaga naexposiciónetalladaobre l tema propongaas
tección.nel cuidadoxcesivoe assusceptib¡lida- solucionesueél conoce. ería ecesarioquí ueelcoordinadoriciera
desndiúiduales. or jemplo,napersonaodríaen - reencuadreobreametodología e rabajo.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 32/160
Y FTE E NCUA C] FI E : E L M A NE J O DE L P FI O CE S O . G RUP A . L Y RE E NCUA DFI E
5/27/2018 EL M A NE J O DE L P FTO CE S O G FI UP A L Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
o r-@
.>t
ñl
nl tirse normementeofendida"orquelegóarde ,debido a ase el aller
Hl Quedaría,arainalizarste umeral'n nterrogante: inmediatamente".
endesarrollo,ose eentregóuescarapela
frl Qué acern os asoseaparentenquietud malestar 'Hayque .. ., '. " ': :: t : - l:

ersonasnoen odoel grrrpo?


ilF l envarias En ste entido,sesenciale rmitirue ada no e itúeesponsableme
"Ilevor a lo l aller el grupo. i,a pesar eun manejo decuadoelencuadre,
dl queel
Enprimerugar'
talleristanteeviseales ituacionesi,s según
ápidamente mportante us palobrau los ante i ene lgo ué eclamarl alleristaalgrupo,ue sumaapalabra
alguien
criterios,aestado dministrandod ecuadamente l inquietudes y lo exprese.
encuadre:asidoequitativo respetuosoon quien o el malestar
pareceentirsenquieto perturbado "irealizó u EL FIEENCUAtrIFIE
quese
encuadreon claridad?..habrindado todos os
asistentes aoportunidadeexpresarus nterrogantespresenten grupo oesta umplrenclol acuerdo stablectdonele
y opiniones?... en el grupo. ue l alleristae ecuerde
es onveniente
norma ueesté iendo es eencuadrar. jemplos
eamos'dos
Hay que
Si onsideraue aestadoumpliendoleAcuadre,s
recomendable ue,simple llanamenfe'o haga hablar sobre
interpretación e aaparente n quietudmalestar"' ellos en lugar En n alleld uranteaplenaria,ariasersonasstán ablandoinhaber
queos nterprete o mo osturaso talmenteersonales pedidoapalabraestánnterrumpiendo quienleva l urno ehablar.l
de osparticipantes mplicados:alvez icho sistente deencubrirlos coordinadoruspende aactividadn momento anota:recordemos ue
t i e n e n as i t u a c i ó na m i l i a r ue o i n q u i e t a , o reprimirlos tenemoslcompromiso e espetarlorden e apalabra...amosescucháf
"normalmente"s a es s u c a f a c u a n d oe s t á aSimón"éles apersonaue leva l urno).
reflexionando, durmiómal anoche nterior....
[n otraplenariaipotética,nade asparticipantes,atalia.caba e
Deotraparte, restar tenciónpresuradaestas' expresarna pinión ue rea astanteontroversia nel grupo. iguel,
expresiones uede onducirl
o-verbalesspecíficas quieniene l urno ehablar,o mienzaon motividaduy otoria:yo
ndeseables:
talleristandosdirecciones quiero clararlelgo Natalia".l oordinador
o nterrumpeo rtésment
yNataliaxpresó
eseñala:M iguel,
e cuerda ue ose irata leguemos
equexpresa unacuerdo.
Porun lado,puede resentarsel equívoco,a uopinión l grupo. quieres, a uya".
denominadaimaginarización" e as elaciones.on
gran recuencia,l os participanteson "aparente Se eencuadra. o sólo especto lasnormas el aller,ino ambiénn
malestar nquietud"o esestá ucediendoada. relaciónon lcompromisoe onstruiruntos. or jemplo,nun grupoe
proponenl alleristaue n ezdeeflexionarobreas reguntasue rajo,
Deotraparte, l alleristaodría aer n a sobrepro- másbienhaga naexposiciónetalladaobre l tema propongaas
tección,nel cuidadoxcesivoe assusceptibil¡da- solucionesueél conoce. ería ecesarioquí ueel coordinadoriciera
desndividuales. or jemplo,napersonaodríaen- reencuadreobreametodología e rabajo.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 33/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
DE L P FI C] CE S O
EL M A NE J (] DE L P Fl o c E S o ' C; FI UP A L Y ' F|E E NCUA o RE ] E L M A NE J O G FI UP A L Y RE E NCUA DRE
o r-@
il
5l
rLl
Hl El eencuadreu mple os uncionesásicas: a;.de a palabra,tc.Otracosa ería ue os chistesomiencenser
al
llt I
:ir repetitivosque a ntervenciónencionadaea rrespetuosa
nalgún
il . Enprimerugat e permite l grupo similar,ormedio el proceso'o sentido.
Él postulado elencuadre.on recuencia.lgunose os participantes
dl n
sólo omprenden e almenteasnormas la metodologíau ando l en
coordinadoromienza aplicarlasnel aller.
Cuandoungrupo e epermitencomportamientoue iolaas ormas,
. En egundou gar, arantizalcumplimientoel ncuadre.ormedio el éste evaacostumbrando
l ipode nfracciónermitida.
l alleristaemueltra lgrupo ue ealmenteaacumplir
reencuadre,
hacer umplirl acuerdo' A medida ueestose epita,a nfraccióne nstalaráada ez más,
hasta ue e onviertenel patrón econductaelgrupo ensu orma
Lo anterior mplica n conceptoundamental:l coordinadoro decomunicaciónonel allerista.
se sitúaen el lugarde la autoridad. inembargoebe oordinar
.. adecuadamente. n a l g u n o s a s o s , sto requierei r m e z a e s u Es sencialeencuadrar
ilortunamente ara vitar
nteas nfracciones,
pa te. que sto uceda.
El eencuadre o constituyexactamente na parte el aller. smás ien En aso eque ersistana s iolaciones
lencuadre,eríaecesario
evisar
unaherramienta a ra l manejoel procesoue eutiliza ncualquier conel grupo or qué seestá omportandoe esta orma.
momento.
De tra arte, l eencuadreportunoacilitaue l alleristao retenga''
on l eencuadre:
elacionadas
Veamoscontinuaciónlgunasugerencias sentimientos o stilesacia l grupo hacia lguno esusmiembros
hasta ue stalleniolentamente.
[ñTfiác¡]éñ disfuncional
s decir, uando eaclaroq@ Reencuadraro n l a palabra c o n s e r e n i d a d .o c o n a c t o s
turbado. egativos ladepresivos,tc.)
gresivos mirada,el tono de la voz o el lenguaje orporal
Noesnecesarioirecomendableornarsebsesivoe spectolencuadre
o hay ue star lertas amásmínimaiolaciónel
y el eencuadre. Tantolencuadreo mo l eencuadre
umolena unciónemoderaros
encuadreara saltar" reencuadrar. afectosnel grupo. eestamanera,sposible na eflexiónerena
sistemáticanvez eunalegatocaloradorrespetuoso.
Por jemplo,snormal ue nel grupo aya na ue tra ntervención
adestiempoue oafectaldesarrolloelevento,omo naanotación En ste entido,odemoslantearueel el coordinadorcupa l ugar
chistosadeaprobacióne o queestá iciendouienleva l urno de moderadore dichos fectosn el taller... ero ebe omenzaror
moderarospropios.
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 34/160
DEL PFIC)CESO GFIUP.AL Y FIEENCUAtr)RE :EL MANEJO D EL P Fl OC ES cf G RUP A L Y FI E E NCUA t r)RE
o
5/27/2018 -EL - MANEJC] Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
,.)
:x
lll
rJ l
It
¡u Aquí l alleristastaríancumpliendolacuerdoe
El coordinadoro debeomarde manera mocional personalas
., aa
tr A- l.

tr elgrupo l encuadre.i éstas epresentan,¡mplemente {,.: .- "respetar


asopinionese osotros."
llj infracciones 'EI
.J
J significanlgo ue lgrupo alguno esusmiembrosstán xpresando. ...y robablemente,lgrupo eguiríaronto us asos.
F Esmuy mportanteue n ugar e eaccionarerturbado'l alleristae "' :.coordinador
J .ri: tl
El coordinadorieneunaseria bligacióntica
IU pregunteué s oque ucedellí. .no
. . 1: debe neutralidad,
espetoequidadnte odososmi
rtomar de elgrupo:esto
sto s oque ehaofrecidonelencuadre.
eha
:
.imanera . Reencuadrarcitando" specíficamente
ii r a
esost¡enena ntoa través e aspalabras :'-emocional norma ue estásiendonfringida.
Elencuadreel reencuadre
como el ompoftamientoel allerista.s sencialue aya oherencia personal las
entre mbasimensiones. mrracctones En érminosstrictos,re"-"encuadrar" onsisten
recordarl nfractorlencuadre.s í, e ogra plicarl
neste entido,iolandolmismo :,lel grupo al i conceptoeque aautoridade itúa nelacuerdoel
uedeernconsecuente
El oordinador
las ormas,vecesemaneran consciente.lg rupo,ntonces,s cucha encuaore. llamadoe atención o apareceomoun asunto
susactos n ugar esus alabfas, percibeueno hay al acuerdo p e r s o n a le lreprimir"
c o o r d i n a d o romos
, i se deseara
cumplir. simplemente lgo ue él emolesta.

Veamos jemplose esto: Esto iene nasignificativa


mplicacióne spectol
manejoel proceso:s mportanteuando eseñale
Enun taller, l coordinadoro se atreve interrumpir unode os aceralusión"emanera
unanfraccióne terminada,
miembrosel grupo uandoabla destiempo.uedeerque edé pena explícitao pactado.
hacerlo orque l (o el gfupo) iente(n) n gran espeto acia st e
participante,h ay emor orque sun asistente uyagfes¡vo, porel erecuerdal grupo
Eneste entido, l reencuadrar
maginauepodríaerir usensibilidad
contrario, l eencuadrar. algunoe oselementoselacuerdo.n onsecuenci

lndudablemente.l alleristaismo stáncumpliendol compromiso e sedebería


de eencuadrar
ossiguientes iempreespectocualquiera
spectos:
respetarl orden e a palabra le está ransmitiendos toal grupo'
- Normas senciales:
Puedeuceder,amb¡én,ue lcoordinador,indarse uenta,m anifieste Elcompromisoe construiruntos.
con u onode ozo con us estoslara esaprobaciónacia lgunae ai El c o m p r o m i s oe respetar l ó r d e n e a
nel grupo. uedeueadmita steipode participación
intervenciones n palabra.
otrosmiembroselgrupo, orquemplícitamentes tá eacuerdo on a Elcompromisoe respetarasopinionese
posiciónecensuraueellosmanifiestan. losotros.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 35/160
5/27/2018 EL MANEJO DEL PROCESO GF|UPAL Y RE E N C U A D R E ElTaller Reflexivo
Gutierrez, ; E L -M
r2A-NE JO DE L P F|O CE S O
slidepdf.com G RUF: A L Y F|E E NCU, A , t r)F|E

- Normas speciales oPcionalgs: rEl allerista,ntonces,eencuentrancierta ncrucijada, in saber,


El compromiso e no exponero marcadamente ntimo' i v ' e c e s o, moenfrentar s t a s i t u a c i o n e s . . .s o n m ú l t i p l e so s
Compromisosarticularesomo pagaro s elularesbípers,ovisitar interrogantes:
ciertas onas el ugar, tc.
. i E l p a r t i c i p a n t es t á n f r i n g i e n d oa s n o r m a s . . . s e t r a t ade
Hemos rindadolcomienzoeeste umerallustracióne eencuadres n s u s c e p t i b i l i d a d eu sy a s ? . . . i l el a m a a a t e n c i ó n . . . t o l e r a a
los ualesemuestraemaneralara sta referencia x plícitaunade as situación?..interpretarálasistenteu lamadoe atenciónom o
stá ablandoin espetar
normaselacuerdo." or jemplo,iel.participante algopersonal?
el urno, ecimos: {ue enemoslcompromisoe espetarl
recordemos
ordene apalabra..." . . 5iel participantestá erturbando
l aramentelgrupo,c ómolamarlea
atenciónemaneradecuada?
Sin mbargo,a y asos n osque eencuadrar no pareceansimple"omo
lo planteadon estos árrafos.on recuencia,l comportamiento Es sencial,nestos asos, ue l alleristastablezca
nprimerugar iel
de alguno e os participantesdel grupo stá iendo erturbador participantestá iolandoe manerandirectarimplícitalguno e os
delp róceso.eroaconductaoaparece
alencuadre emaneralaraomo
eparte el nfractor,sdecir, naual
l alleristano ubica" iolación
e as aspectoscordados.
normasstá iendo uebrantada. Una ezel alleristavisrialice"
a relaciónntreaconductan fractoralo
acordado,uedeeencuadrar, ostrándole algruponfractor
lparticipante
Puedeuceder, ambién,ue l nfractorosea onsciente eque u onducta demanerarecisauál e oacuerdosstánfringiendo.
está iendo erturbadoraa ra l procesorupal. ntonces,l alleristaebe
a conducta "descifrarla")"evidenciarla",
"interpretar" ara ue se a , participantes tán
Pore j e m p l o , n l o s c a s o sm e n c i o n a d o sos
perceptiblea ra quel. obstaculizando l compromisoe construcciónrupal l interferir n
la concentraciónel desarrolloe cada articipantee su propia
BrindemososejemPloseesto: tarea. eríaecomendable eencuadrarles nesta irección.

. En n aller, node osparticipantes


epara, nmedioe aplenaria' Uno eestoseencuadres,
modo e lustración,odríaer e asiguiente
caminancírculo nelcentro el rupo. manera:

. Enunasecuenciae alleresonadolescentes, node ellosnsiste n "Pedro. Recuerdaue enemoslcompromisoeconstruiruntosa través


cada esión n "visitar" sus ompañeroseotros quiposurantea del aller. uandoe pones epie caminasncírculonmedio elgrupo,
f a s e e c o n s t r u c c i ó n i c i a l ara e r " c ó m o a ne l l o s on s us s . s amanera, o e s t á s e r m i t i e n d oue
n o sd e s c o n c e n t r a m oee
asignaciones". eplantealcoordinadorue l ya cumplióu area on construyamos...oresa azón, e voy a pedir ue no repitas se
susubgrupo. comportamiento...

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 36/160
M.ANEJo clEL PRocESo {SF¡UPAL Y p¡EEN.UADFIE EL M A NE J O t r)E L P Fl c f CE S O G FI UP A L Y F|E E NCUA E )FI E
5/27/2018 EL Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
O@
>l
XI
5l
lLl
Hl Loqrareñalarle l aramente eposibilita
nfracción-acuerdo
s tanterrelación A menudo, on as nfracciones nsistentesl grupo stá xpresando
fil al nfractorbicar uperturbación el
lencuadrepercibira ntervención sudificultadnte lgún lementoel aller,n ugar emanifestaral a
il talleristaomo lgo técnico" parte ésu ol)y nocomo lgo ersonal. voluntad. n ste aso, sconveniente'evisarl acuerdoonel grupo,
Ét clarificarlosustentarlo.e amoscontinuaciónn ejemploeeste

dil .lAnre¡
.tAnñ] @
ffi l acuerdo el encuadre).f
l al trabajo. uego, clarificar sllstentar"
proceso.
EJEIV¡PLCI trtE FIEVISIGIN trtE
Con recuencia,uandoospa$icifantesstánrrespetando emanera FIESIS¡TENCIAS Y S¡L.|S¡TENTAGIóN
recurrentea snormas la metodología,l taller¡staomienza tr'EL ACIJEFIEIC
lgrupo, sd¿cir,omienzaubicarlonun ugar egativo:
estigmatizar
"elgrupo snecio",el grupo s perezoso",el grupo s ebelde",tc '
En n aller,e a eencuadrado rupal ndividualmente
n ariascasiones,
Algunaseces,estigmatiza""márca")unoo varios e osasistentes.
el espetoorel orden e a palabra.in mbargo,n númeroignificativo
departicipantesersisten aviolacióneesta orma. l oordinadorac e
Este rocesoevadando emanerautily progresiva,en general,l allíuncorte cuestionalgiupo:
oes onsciente omienzasentirse
eé1... implemente,
coordinador
perturbadoa eacc¡onarnte lgrupo emaneradversa,omooharía Tallerista: "iSucedelgo articularnel aller?"lhay lgunaituación
ebelde,tc.
ante lguienecio, erezoso, perturbadora?"
Es recuente,n tonces,ue lcoordinadoro mienceseragres¡voon Crupo: lanteanue no", ue e ientenien.
Los articipantes
depresivo)
losparticipantesa sentirseesanimado espectol aller.
Tallerista: "iPorqué no seestá espetandon el grupoel orden e a
El grupo, or su parte, omienzapercibira actitud elcoordinador, palabra,pesar eque eha señaladoarias eces?"
generalmente tiendeambién reaccionar
emaneran consciente, e
maneraegativa...as nterrelacionesnel aller edeterioran. Grupo: Varias ersonaselgrupo xplicana¡azón e as nfracciones:
"s e n t im o s a n t ae m o c ió n o n e l d e b a t e u e n o n o s

Esundamental ue l allefistavite ituarsenesteugar aguantamosasueanasehablarnmediatamente


stá l adonuestra pinión". dedecirle
pues, sípone ncirculaciónanegatividad: uagresiónstigmatizante,
sudepresión al compañero
generan asmismasespuestas nel grupo. "iSecomprendenel grupo a mportanciae respetarst a
Tallerista:
ue mantenga na actitud rítica nte os
e-secornendable norma?"
nel grupo. ue e nterrogueq uées
cómportam'ientos Grupo: Losparticipantes
e proponenl talleristaue es permita
el grupo onesta onductaduerE_alnggegre'', comentaras pinioneslcompañero en ozbaja" asíellos
"sedesahogan".

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 37/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com G RUP A L Y FI E E NCUA DFI E
DE L P Ft o c E S o G FI UP A L Y Fl E E NCUA DFI E {g u V I A X ¡E ¡O t r)E L P RO CE S O
EL M A NE J C]
o@
>l
ñl
dI
ilil s rgenteue l alleristan troduzca
Ante stasituaciones, os ambios
eplantealgrupo:
ül El allerista,n tonces,
trl requeridos.
lII
)l "Es omprensible ue nmedio eldebateintamos, Ante
e que estono seaposible, s conveniente
Él
dl veces,na ran rgenciaeexpresaroquepensamos,infracciones a bal aeventualidad
hEn r " l l e v a r l a p a l a b r a " )l o b s t á c u l o a s u m i ru n t o s l
aunque o s'ea uestrourno.Pero, i hablan arias repetitivas
personasl iempo' ovamos poder omunicarnos" compromisoe "soportar"a dificultadara ue se puedaograr
', elobjetivo.eamosnejemploeesto:
del ocuerdo,
'hdemás,sicompartimos onelvecino es necesorio
uestraopiniOn
y no con el grupo, stamos rivando nuestros Se stá jecutandon aller e6 a 9 p.m., espuéseundía e rabajo.a
revisarcon el van2 horas elevento.as illas on elativamente ncómodas.st á
compañerosel valiosoporte. Recordemosue grupo omienzamanifestar nquietud
tenemoslcompromisoeconstruiru ntos"' grupo haciendon calorerrible.el
los motivosde indisciplina.e evisaon l grupo ué ucede.
li[sosaportes mocionadosonvaliosísimos a ra l
e amaneradecuada"'tal comPorta' Unavez seaclara ue ascóndicionesencionadas stáneniendo
grupo. ero,ebemosacerlos miento. m a r c a d an f l u e n c i an el programa,l t a l l e r i s t auede a c e r n
"Vamos, ntonces, aguantarnoslafán de hablar planteamientoo mo l siguiente:
hasta ue legue uestrourno'..P ara uepodamos "Todosstamosintiendoansancioncomodidador as ondiciones
comunicarnos".
en queestamosealizandoltaller. a levamos horas. amos
onel aller partir eesta
Seprosigueormalmente hacer l esfuerzoeconcentrarnosa stante n a próxima ora
steiempo."
conel indeaprovechar
sustentación.
. lnfraccionesn sistentes l encuadre ueden' Dependiendo e amagnitude a ncomodidad, lcoordinadoruede
e s t a r r e l a c i o n a d a son a s p e c t o sd e l a hacer n corte reve ara escansarpuede egociaron el gruPo
l o g í s t i c a . n t a l c a s o 'e s e s e n c i a l a c e r terminarl aller nosm inutosntes. 5 - 20 minutos.
revisión e ésta. . Infracciones on a
nsistenteslencuadreueden star elacionadas
Hayocasionesn asqueun simple lemento p o s i c i ó n el a l l e r i s t antee l g r u p o .E n a l c a s o , s urgente
l
logísticoomienzaperturbarignificativamente que tome medidas.
grupo: n espacioemasiado r ío' nterferencias
notoriasorpersonasruidosxternosl aller,n tái¿ñel
y ocasionesn queel malestar n el grupo stá iendorlglnaoo'
erupoestáslendo
horarionadecuado, n iempomuyprolongadoe lnoes onsci
alguna anera,or l alleristaismo. recuentemente,
taller in ecesoara escansar,tc . f a lo'i¡)'¿

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 38/160
EL M A NE J O t r)E L P FI O CE S O G F¡UP A L Y FI E E NCUA DRE M A NE J O t r)E L P FTO CE S O G RUP A L Y RE E NCUA DFI E
"o
;>
:x
5/27/2018
. ¡lJ
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

' lJL
llj
tr Puederatarse,or jemplo,e a orma nque sta plicandolmodelo itemao las nstituciones),
s undamental ue lse uestioneespectol
tr
lll de rabajo: asunto: l grupo o debería p a g a r " o r c o n f l i c t o s ue n o l e
J
J pertenecen(Sería
onvenienteue esolvierastos suntos, ero nel
F Está dministrandolencuadreemaneraxcesivamente ígida ara st e lugar ue es orresponde).
J
llj grupo'en articular. ue
..tal ezel tiempo se planeó ara a plenaria
resultóxóesivoelgrupo aestámuy ansado....
tc . uedeer ue l ema Esesencial anejar flaencuadre el grupo
que adaptarlos reencuadreon flexibilidad.
está iendo anejadoonótonamente, Hay realidadel del aller. Veamos
dos ejemplos ue lustran sto:
niroduciroscambiosequeridossu
Eneste aso, eríaonvenienle
"aplicación"elmodelo. El onceptoe espetoel rden e apalabrauedeermuy iferente
enun aller onun grupo eprofesionales euna iudad el nterior,
Otras eces, l talleristr'n,.rrnulado ostilidadacia lguno e o s comoMedellín,l de un grupo ecomunidadurald e a costa.
participanteshacia l grupo. ódría,a mbién,lbergarn disposición E n e s t e ú l t i m o c a s o ,p u e d e u c e d e r u e e l g r u p o e s t é
hacia l ema el aller hacia,alguna e as nstitucionesmplicadas, "esforzándose"otoriamenteor espetarl encuadre ientras
etc. el coordinadorienfe ue no lo hace... podría resionarlo
Es recuenteueel alleristao pueda vitar proyectar"lanzar)st e injustificadamente.
malestarc ulto acia lgrupo, ravése omportamientos reacciones Esmuy diferentel'ritmo e rabajo n un taller on padres e
sutiles. adolescentes ldeun aller on ersonase a erceradadpromedio
más e60 años). neste l timo, sprobableue odasas asesel
El rupo uedexpresaru nconformidad nteosaspectosencionados taller edesarrollen ongranentitud "intensaocialización"
ntre
egrannquietudnel enguajeorporal,or
pormedio e ndisciplina, losmiembrosel grupo narracióne anécdotas, y
into cigarrillo,
medio e isas chistesnoportunos,tc . etc.). l alleristaebe daptarlacuerdoestasondicionesrupales.
Aquíes sencialue l alleristase anee"ealguna anera,s sencial . Hacerel reencuadreinvocado" solicitado) or el infractor.
que supere"sta osiciónegativaara oder ealizarl aller.

Sise rata e ndisposición acia l grupo alguno e susmiembros,


sería onveniente hablar" elasuntoen ugar e actuarlo: debería
clarificarloo n aspersonasertinenteselgrupoo con odoel grupo,
sieselcaso , paraecuperaruneutralidad. Hay ncriterioundamentalara efinirué pcións acorrespondiente
en un momentoado: s mportanteueel reencuadre orrespondan
Si e rata euna ostilidadue ertenece
lcoordinadornoes ealmente
forma magnitud a nfracciónncuestión.
causadaor el grupo susmiembrosincluyendo a hostilidadacia l

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 39/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
c)
"'.2
x
: ll
.J
IL
lll
tr s tángnorandolcompromiso
por jemplo,ialgunose osparticipant€s E¡. LA FAS¡E DE
tr de espetarlorden e apalabralcomienzoel aller epuede acer n
lll
J
J reencuadreodoel grupo,arias ecesn clusive. . CCIIUS¡TFIIJCGIclN INIGIAL
F
Jlll
Peroi estas ersonasn sistenn rrespetarl urno e apalabra'ería
ndividualmente,nte l gfupo a
clPFIELIMII\|AFI
conven¡enteomenzarreencuadfar
nombreropio,sdecif,uandona eestas ersonas nterrumpequ¡en Despuésel encuadre,e entraen a fase e construcciónnicial
está ablando,l alleristaaca ni pausa,dirigiéndosel nfractoror ó preliminar.nestaetapa, e e asigna l grupo nabreveabor
sunombre,e recuerdalcompromiso- r e l a c i o n a d ao n e l t e m a p a r a ser r e a l i z a d an m e d i a t a m e n t e '
individualmenteen subgrupos.
supongamosue a pesa; ¿ osanteriorese encuadres, nade estas
Íancamentelacuerdo.
p.itonit cont¡núarrespetando odríaacerse Paraa asignacióne esta abor e utilizanas ípicasécnicase a
una ausa preguntafle nte lgfupo, ihay lgrLnrazón
e renamente, metodologíae taller: efléxiónndividual,e flexiónn subgrupos,
por a queno esté espetandolorden e a palabraclarificir llí a iscusiónecasos,ine-foro,tc .
sociodrama,
n e c e s i d a de c u m p l i r stanorma. Nosh e m o s eferido e s t e elcaso. or jemplo,n
procedim¡ento omo la revisióne as es¡stencias lencuadre"). con alfin, earn@según
un aller obre manejo econflicton a pareja"edivide n grupo e25
nterioresresentannapresión
Observemosue os res eencuadres en5 subgrupose 5 y se es an as iguientesnstrucciones nuna irilla
mayor ada nodeellos, nteamagnitudrecientee as nfracciones' depapelara esolverlas n 5 minutos:
. "iQué significa araustedes scuchar?"
Podemosintetizaroanteriornun postulado:lgfupo elparticipante
equerido. . "Mencionen sugerenciasa ramejoraracomunicaciónn a pareja."
infractor uestfanonsUs ctos l ipode eencuadre
n icial preliminaru mple arios bjetivos
La ase e construcción
e s p e cf c o s :
. Facilitar ntreospart¡c¡pantes.
as nterrelaciones
' Proporcionarlgrupoun primer bordajel ema.

Permitir osparticipantes nicialobre l ema ntes


na onstrucción
deentrarn aplenariade llí unombre).
saberes"
Brindarlel alleristanavisión enerale asposiciones,
inquietudeielgrupo espectolasunto ncuestión.
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 40/160
LA FAsE c:E cosrnucclóN lNlclAL O PRELIMINAF| LA FASE oE cosrFluccróN tNtctAL o pptELtMtNAp¡
o,_-l7J)
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
>l
XI
5l
lr l
Hl Elcumplimientoe estos bjetivosroporcionan fantasían algún articipantesubgrupo,s mportanteeñalarst e
$l climamás álidonel aller, ue acilita os sístentes objetivo encionado.demás,e nfatizaue acalidadel roductoo
JI
jl participarás esinhibidamente n a plenaria.es Coni¡f¡ecfuencia, es oesencial,ino o que eprentendexpresarormedio eé1.
il ambién,eneralgunos lementosa Iossubrupos
posibilita,,
 
úl :;
elaboradosaomados
totalmente ra ldebate,emodo
or sorpresa uenosesientan
or el tema tienen Ia idea :
improvisando. de quedeben ,,,.
En ste edanas nstruccionesseguir ararealizar
a area.s tepequeño
De otraparte, l tenerunavisiot amplia, unque Iograr un encuadrea ría egúna écnica.or jemplo,uandoehanpreparado'
superficial de as piniones,interrogantes elgrupo, uproducto sociodramas se ana presentar,
s senciala cerlelgunasdvertencias
le permite l taller¡staiscriminar os asuntos ás perfeclo"
urgentes "problemáticos" a ra evisarlosn a "Ya amossuspender apreparacióne os ociodramas.
adaubgrupo
plenaria.eestamanera,eoptimiza l manejoel en esta ase del va a presentar
o que engaistoen estemomento.amos prestar
tiempo nel aller. taller. atención ientrasad4 ubgrupoace u presentación.o demos
Es lo qae reírnos,n casode que haya lgoque nos parece racioso,er o
Veamoslgunas
del aller: ugerencias oncernientes estaas e denominomos vamos evitar acer omentarioschistes".
a
"la fantasío del ( Se rindanugerencias
ara lencuadrespecíficoecadaécnican
producto "Las écnicasara a construcciónreliminar").
Con recuencia, os subgrupos el talleristaacabado".
t i e n e n a i d e a de q u e d e b e nc r e a r u n ' lelsil
p r o d u c t o erminado"e n e s t a e t a p a :un
s o c i o d r a m ao m o p a r a a t e l e v i s i ó n , na Yahemos nfatizadoa importanciae queel procesoedesarrolle
descripciónel caso omopara er publicada, meticulosamente,aso paso, uranteodoel aller. s undamental
e c. brindar os articipantes
olamente ue orresponde
as nstrucciones
En consecuencia olicitan un tiempo a lo que anas cucha
permanente realizare maneranmediata.sí,se garantizana
el grupo. Ver:
concentración Manejo e
desmesuradoa rasu tarea "se atascan"n proceso")
el proceso orque s i e n t e n u . en o e s t á n *' -' -' -"-:";'
lograndoalgo perfecto". odemoslamar r-"-:"---
. 1La ase e construcciónn  icial equ¡eresuDervñidnf,
esto la fantasía el producto cabado."
Aquísólo epretende,o mo l nombreo indica, Esto ignificastar endienteelgrupomientrasealizaa abor signada.
unaconstrucción
nicial. uandoepresentest a

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 41/160
INICIAL (] P RGutierrez, LA FASE
E L I M I N A F I ElTaller Reflexivo t]E CC]STFIUCCIÓN INICIAL O PF|ELIMINAFT
5/27/2018 LA FASE tr)E COSTFIUCCIÓN r2-slidepdf.com

imponersel grupo i para elear...pero ebe oordinaremanera


Son ariosos objetivos e asupervisión: firme equitativa.
- Esválido larificar portunamente,reguntas'lanteamientos orejemplo,ue nel grupo ntes encionadoahan
Supongamos,
ueno hayan uedadorecisasara lgún ubgrupo'
in1tru..¡on.s pasado5 minutos siguennfrascados
comenzarseñalarles n adiscusión.
ue ndependientemente s onvenient
esudebate,a area
- Se uede escubrir iempo ialgún articipantesubgrupooestá tiene n ímite erentorio.a rallo, e puedenacer lanteamiento
cumpliendoonel acuerdoe construifu ntos" obre l ema'Po r
as preguntas como: Les uedan olo5 minutos oquealcancenhacer neste
ejemplo, ólo uno de ellosestá espondiendo tiempo, s o que resentanlgrupo".
neste
.iguno, se están xcluyeñdoel rabajo n equipo.' se
..-,o, ,. puede evisaúa razón e |a resistenciatrabajar En aso eque,inalmente,ste quipoealizaran a area bviament
. responsabilizalos participantesenuentes' precaria, ningunaarea, o seasume sto omouna alla el
subgrupo...r imeroay ue scucharlo.
- podríaescubrirseue nunoo varios ubgruposo se ogran oner
deacuerdoypofestosientenquenoestánavanzando.Se|esrecuerda Al legara presentación
e b area,e esolicitaustentaranotoria
que oesnecesarioue enganamisma pinión.ueden
n te l grupo npleno' consignar" precariedada usenciaelproductoequerido.
iu desacuerdoa ra resentarlo
Segúna sustentación.e puede dmitir l no haber ealizadoa
- Sedebe bservari alguno e os grupos stá esperdiciando asignaciónn dicadatalvezel subgruporesentan producto
sustitutivoue ustificasta ecisión,se epuedenrindarpciones
administrandoma|eltiempoyseleexhortaatrabajarose|e
presionadecuadamente. de reparaciónue no afectenl grupo "elequipo úmero se
comprometeterminar l dibujo urante lrefrigerio")se puede
cuestionare riamenteq uienesan ncumplidolcompromisoe
Porejemplo'enuntallertodoslossubgruposdebenref|exionarsobre "construru n t o s " n e l t a l l e r h u b o r a n c a e g l i g e n c i an a
, uego, onbase n areflexión'a cer ndibujo
un pianteam¡ento
administración el iempo,n sistenndiscutirsuntosue o ienen
enhojasamañolLgo. i.n.n un iempo e20minutos' e os uales qué er onel aller,tc. .
ya han ranscurrido0.
L o s m a t e r i a l e s l a s p r e g u n t a s , a s i n s t r u c c i o n e s ,o s
Unode|osequipossehaquedadoenfrascadoendebatir'mientras|os planteamientos, tc.)que se vana llevar la fase e construcci
o t r o s y a e s t á n av a n z a n d o e n e | di b u j o . E s i m p o r ta n t e s u g e r i r l ea l o s inicial araasignar l trabajondividual en subgrupos,eben
m i e m b r o s d e es t e s u b g r u p o qu e t o m e n d e c i s i o ne s o e | t i e m p o s e| e s c a lc u la r s e l d e t a l l e .
vaa acabar
Los lanteamientos preguntasue eutilizanqu deben í erbreves,
. A v e c e s ' u n s u b g r u p o o v a r i o s n o e s t á n | o g r a n d o ' e v i d e n t e m e n t e ' contundentesenun enguajeotalmenteccesiblelosparticipantes
c u m p l i r on a tarea. ne s t e a s o ' a s u p e r v i s i ó ne r mpara i t er
cada alabrae as nstrucciones ebe er ustificada.
planteándoles n ímite laro sereno: l allerista o está llí

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 42/160
O PRELIMINAFI ua'Éase c¡E cosrnucctóN tNtctAL o Pr¡ELTMINArI
FASE -DE COSTFTUCCIÓN, INICIAL
LA
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

oconstituyannabordaje puede visaruandoa seestáerminandol iempo:


Es mportante,d emás,ue osplanteamientos Las "lesquedan minutos". eestamaneral corte s
excesivamente gresivoel emaparael grupo n cuestión.v er: asimilado or el grupo no apareceomouna
Los
técnicasaraaconstrucciónrelirninar")' imposiciónbrupta rigurosael oordinador.
materiales
. E s e s e n c i a l a l c u l a r os m a t e r i a l e s e g ú n a c a n t i d a d e . :. :'
p i o d u c c ¡ ó nr u p a l u e s e e s p e r a e c o g e r araentrar n la
(as . Antedemandase
t e s o s u b g r u p o salguno
araq u e ee l os t a lparticipan-
l e r i s t aes
plenaria. preguntas, las
ayude les haga u tarea porque ellosno
En eneral,o cos ateriales dos 'tres reguntas'noo dos asos or
instrucciones,
son capaces",l no debe eder. i o hace,,
naprOducciónd ecuada...a eces
sublrupo, tc.) on uficientes'para losplantea- él m i s m o l o s e s t á n h a b i l i t a n d o "no l e s
descomuna. r mientos,etc.) permite o n s t r u i r .
llustremos oanterioronunejemplo' upongamos ue amos rabajar
quese vona
durantea ase econstrucción nicial oncinco ubgrupos'u eremos Elaspectoeñaladon este ltimo unto s an
'propuestas para reveniradrogadicción llevar
n a amilia"' relevanteue meritananálisisás etallado...
solicitar
ol taller deben
Afindequecadasubgrupononosbrindeuna|istaenorme,debemos
delimitarlnúmeroesugerencias ue equeriremos cada ubgrupo'
l i
ecoger calculorse al FIESIS¡TEIVCIAS¡
CclIVsiTFTIJCCIctN A EN
LA' EL
le pedimos cada ubgrupo2 ó3 propuestas s ugerencias"' detalle.
nnúmero e 0 a I 5, ocual ería astanteara GFIL.|PO.,. O EN EL
nos ncontrafemos.on
e a
comenzarldebate Plenaria' TALLEFIISiTA
Unexcesoenestadireccióntendríacomoefectounafasede Es re cu e n teu eel g ru p o re se n teu ra n tea
r e c o l e c c i ó ne d a t o s o informes i g a n t e s c an d u r a c i ó n fase e construcciónn icial. veces e manera
volumen...yl taller endería convertirsen un monótono'e i n c o n s c i e n t e , r e s i s t e n c i a s c u m p l i r el
i n m a n e j a b lnev e n t a r i o . . - compromisoe "construiruntos", sdecir,os
...Pensemos, orejemplo,n a eco|ección e6 propuestasor rupo... p a r t i c i p a n t e sa n i f i e s t a nb s t á c u l o s a r a a
Nosencontraríamós on30 sugerencias ara omenzarldebate' r e a l i z a c i ó ne l a tarea. e a m o s os e j e m p l o s
|as nstrucciones) de esto:
Ena|gunosasos,e puedenlevaros materiaIes
m e n c i o n a d o s po r e s c r i t o , e n ti r i l l a S d e p a p e | oe n f o t o c o p i a s . De e s t a . E n u n t a l l e r o n 3 0 a d u l t o s , ay 4 l í d e r e s
maneraeagilizaastantel proceso' sobresalientes. omienzanparticiparemanerauy
activa valiosa.,.elgrupo mpieza"recostarse" n
ellos, ues, s ómodoue tros ehaganesponsable
e
ossociodramas del ema. adavezarticipanásos íderes menos
Por jemplo,isehan ado 0minutos ara reparar

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 43/160
cogrnucclÓN lruÍclau o PrIELIMINAn
INICIAL O PRELIMINAF¡ f¡ resE clE
FASE DE COSTFIUCCTÓN
5/27/2018 L A Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

onvirtiendon "iporquésigue l grupo nsistiendon queel talleristaaga


el grupo. Lasupuestaonstruccióne 30' se está 'j brindeolucionesosasuntoselgrupo, pesar
conferencia
construccióne4"). deque ehaexplicadoueesa oes ametodología?"
. En unasecuenciae allereson un grupo e padres.quee eúnen I
"iqué ensaciónroducenel grupo ensarn os emas ue
qu¡n..n.6ente,llos omienzannsiitirle
.másprob|emáticos', lcoordinador
omosexua|idad ue oaraos
autoridad, nsiga Tallerista:preferiríaodebatir?.. "
temas
pe|ículas.Algunos'yaestánofreciendotraer|as.lgua|mente'|einsisten
Tallerista:
experto"'
pri, qu. "más ien'í xpongalsolreestosemas' aque s
podríamosuponef ueeste luoo se está esistiendoenfrentarse
directamentealtema:apenSarlo,adebatirlo...asufrirlo''.
emodo
resentarse "Retornoel ProblemalgruPo
De amismamanera,s te ipode esistenciasu ede
a mbiénonejemplos:
individual.lustremos resentan,
os articipantes lcompromiso
veces,e sistencia
Nosolamente
Unparticipantesó|oquierecompartirsusopinionesconsucompañerode rabajo. stasambién uedennvolucrarl tallerista:i él asume
,.rponr.bilidadesueno e correspondenpermite ue el grupo ea
inmediato.Entonces,nopidelapalabrapafaexpresarsusideassinoque
irrespetuosoe ametodología, lanteamosue seestáaliandoon as
lehabla ermanentemente suvecino'
resistenciaselgruPo."
us
Un miembro el grupo uiere scucharu walkman ientras Retomemos osdosejemplose esistenciasrupalesaralustrar sto:
compañeros el ubgrúpoebatendibujan'
e ' Enel primerasoeferenteas esistencias naanterior
. un asistenteedeclaran epto ara acer u rabajo.us ompañeros ,sta odrfaambiénrecostarse"n os íderes.nte adi
equipo,compadecidos",oeximen esu aporte' eneralenlgrupo, eJÜl
paraograr na articipación
s esenclalue áneilsta eñále cuestione stasres¡ tenclas intervensanstos ó 5 asistenteso bresalien
l
y responsabilice participante . 1l grupo es.pgctol compromlso
r-l-[.] reencuadre"). Enel segundoaso, nte a nsistenciael grupo páginanterior)l
l aller nuna
coordinadoro dríaerminaro nvirtiendoó modamente
IJ onel ' erolobjetivo
e sióne ine enuna rillanteonferencia...
maravillosa
Enalgunosasos,as esistencias ersistenes precisoilucidarlas
I
¡ sehabría erdido.
grupo(prudentemente),esnecesarioqueelgrupo.,l|eve''aIapalabra
evisar
I
(exprese)l motivo e sus esistencias'orejemplo' e pueden
aspectosomo ossiguientes:

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 44/160
t r) P FI E L I M I NA FI iLA FASE DE cc]STRUccIÓN INICIAL O PFIELIMINAFI
F, ASE cosrRUcclÓN I NI CTA L
ó
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

trlEL GIFIUPC ¡ i¡t,.:,'.',


.
Esto curreon recuenciauandoe rabajaongrupo8
aEE¡PG|NS¡AE¡ILIZACICIN l,$i¡::r¡;."¡ : ajo. menudo,s teipode
deunnir¡elocio-cultural
;ré FtETcts¡ PAFIA .EL TALLEFIIS¡TA :it . participantes
o haestadocostumbrado quese e
a raograresponsabilizar brindeapalabrase eescuche... stos articipante
lay dos etos udel oordinadore be nfrentar ,coordinadot
lcompromisoe
resistencias j.'... están abituadosp ensarue quel ue e itúa nd

lil
rl.rabajo".
grupo especto a area, enciendo as ¡debeexigir "lugar elmaestro"selautorizadoara ablar...or
la los lo anto,es oma lgo e iempodificultadpropiarse
"'----..,1
. i,' tl
de sus deas" de su palabra".
ñ pft" lugar, l tallerista ebe enunclar,alll-tu-tl^",-
pensar q
:participontes
grupo, ara
Éi no .rt¿ pira brindarreas espuestasl lo qaeellos Valea pena nfatizarquíque araograro anterior
problemáti:o" or pueaen (mostrarleos participantesue ípuedenonstruir
a los particiPqnte. ), el talleristaebe reer honestamente"n as
ñpropias reflexiones construcclones' brindar.
capacidades elgrupo.
'lj
ue na e as ,'.Deo
En ste entido,odemoslanteareunamaneraaradójica :.conttario,
l.bor., primordialesel alleristas dejar acer"' E s t o ' s u e n ao b v i o " , p e r o no l o e s . . . Co n

E i la manera e Ios estó frecuencia,


d e l o s p a r t il ccoordinadoro o o q u ealguno
i p a n t e s a l g r uepexige ellos
c o m p f o m e t e r a | g r u p o e n e | t r a b a j o . . E s d e c i r , d e b e . a r r e g l á r s e | a s ' ' descaliJicondo podrían rindar ebido que, on as mejores
paraseñalar t gr-ripo explícita'" e i n t e n c i o n e s , " l o s " d e s c a l i f i c a " o l os
esforzarse n relación on a-tarea'f " s o b r e p r ogt e "
incapacilondo,
,ndn retn narael coordinador on u n postulado aanqae es
g^Pl(.Jqr eJrv Jette¡¡sv '|vvv r-' -
llustremossto onunejemplo:
-^- -^^+áñ ^. ^rf1 rla lr< l:hores nrimordialesdel tallerista es ft-ostrarlel
rougtllu5

ár aPsBIleJ con las


mejores Un t a l l e r i s t as t á e a l i z a n d on programao n
procesonel cual e l grupo mismo. seva dando participantes euna omunidad ural. l legar a ase
A veces,sto mplica n ) con rupos intenciones. deconstrucción nicial asignar rabajonsubgrupos,
hemosncontradt
.u.ni, ó*o apoco
y participantes ue esus apacidades'
nicialmente os
e manifiestan i neptos" ara construir. se a uenta ue, nuno e os quipos, os ntegrantes
l*pr.rrn de maneransistente'l comienzo el aller' rasescomo; pero nosabenscribirien. ntonces, omienzan e xponerle
no regunte, que osotfos pretextosara ohacera area para ambiarla.
díianos sted ue sel que abe obregsto": nos
no sabemosobre sas osas"' En ugar e exhortarlos"emaneradecuadaa ra ue
Jo e rata e a area ralmente,lcoordinador
desarrollen e ienta
Amedidaquetranscurreeltaller(olasdiversassesiones,cuant
unasecuencia), andescubriendo u posibilidadepensar'e aportar,e a tomarlesota...O losexime el rabajo:e da pesar
hablar deellos piensaue ealmenteoson apaces.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 45/160
5/27/2018 LA FASE DE cc:srnucclóN lNlclAL o P FGutierrez,
I E L I M I N A r El
I Taller Reflexivo r2-slidepdf.com
o@
>l
xl
_51
lt l
Hl Deesta orma,m plícitamente, atificóa yopia "estigmatización"
eellos,
7.LAS¡TÉGNIEAS PAFIA
a lteróa elaciónquitativaeestos articipantes
fil en ugar e uestionarla
)l conel resto elgrupo. LACcINs¡TFtUCGIÓru
Él
dl Lasécnicasaraaconstrucciónreliminary udan astantearaograr l PFIELIMINAFI
objetivo e "responsabilizar"l grupo n la construcción.o dríamos
argumentar ue on artimañas"adiseñadasafa omprometer lgrupo Paraacilitarl grupoaconstrucciónr eliminar a plenaria,eutilizanas
ncluso,ugran ariedad9mu'y til.A veces,uando
trabajar. lgrupo stá iécnicasípicase ametodología e aller omoa eflexiónnsubgrupos.
atascadoe spectol rabajo,ncambiodecuadoe écnicae onstrucción elsociodrama, adiscusiónecasos.tc .
grupalyuda. ,
Con r e c u e n c i ae confundenas é c n i c a s o n e l t a l l e rm i s m o .
o l v i d á n d o s eu e as p r i m e r a seben e rs ó l oh e r r a m i e n t a sa ra
promovera construccíón el debale_p¡evi
nicas on solamentel medio acilitadorel lu
o deben onvertirsen el fin d
Por jemplo,l ealizara riosociodramasnun alletelobjetivooesque
el grupo edivierta,uequede otivadovenir a próximaezdebido
esto, tc.La azón specífica e ossociodramasspropiciarueel grupo
manifiesteu s erdadessaberesnsuactuaciónque,uego,o gre ablar
sobre llos, specialmente quellosspectosue ean problemáticos".
l
fines, ásicamente,ograr llevar apalabra"osasuntoselgrupo.
estesentmó, ále a pena acei na anotaciónundamental:
p u e d e n t i l i z a rd i v e r s a sé c n i c a s r e a l i z a r n t r a b a j o r u p a
mot¡vante,
l amativo seductoron avance ulode _laeflexi
Eneste aso. l taller e nte fallido
Revisemosh oraasprincipales
écnicasel aller ndetalle,n cluyendou
definición,jemplos sugerencias
eaplicación.

LA FTEFLEXIóru INtrlIVItrtI,JAL
Consiste, omq su nombreo indica, n una reflexión ersonal
sobre l t e m ap r o p u e s t o . L-ff
,_

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 46/160

..
LAS TÉCNI CAS PAFI A LA CO NSTFI UCCI Ó N PFI ELI MI NAFI LAS TEcNTcAS PAptA, LA coNsrFluccróN PFtELtMTNArt

5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

.tr ñ To s q u ¿ g e n e r a lm e n t ep u n t a n a l o i n t l m o o e l o s Siseutiliza ste squema,esugiereue a eflexiónn dividualncluyaól o


ft
uJ icipantes, unque odrí-anacefsqamb¡é uno dosplanteamientos preguntas on n ¡empoesolo ó l0 minutos
.J
J rales impersonales para sta ctividad.uegoendría,irectamente,
aotra écnicaonun iempo
F adicionale 5 a25 minutos.
llustremosstoCon n ejemplo. nun aller obreos "obstáculosn a
J
l¡l

comunicacióh epareja"odemosasara eflexiónn dividualenreguntas Losmaterialeslas nstrucciones) e ambasécnicaseberíanstar


personales:icómo a comunicaciónon u pareja?iQué
consideras interrelacionados,
sí e ograríaue asensibilización
btenidaurantea
aspectosncuentras u áaspectosn cuentrase sfavorables?)
avorables? reflexiónn dividualuera analizadaormedio e a écnica dicional.

Por lcontrario,odríamo,un¿.lr,.ntar n dividualnpreguntas


a eflexión Por jemplo,nun aller ara dolescentese | 5 a l8 años eedad, e
generalesimpersonales ¿Cómo considerasuees a comunicacióne solicita n una eflexiónndividual uecada no medite obre l
:
lasparejasctua¡es?Qué spectos.encuentrasavorables?Quéaspectos iCómo s u comunicación
planteamiento: on us padres."
"
encuentrasesfavorables?
Luego,ehace ngraffiti n'subgrupos
nel que epide cada quipo ue
escribaun mensajee os óvenes ospadresctualesotrode ospadres
a os óvenes".
Se uede tilizara eflexiónn dividualon nobjetivoiferentelpostulado
previamente.neste aso, u buscarían cuestionamientouchomás
profundonivel ersonal, o cual xcedeasimpleensibilización.
Con al fin, se puede ealizarn cuestionarioon un número e 4
"Loqueustedes scribans para ada no de ustedes. o seva a calif¡car, a l 0 p r e g u n t a s u n t i e m p o e 2 5 a 40 m i n u t o s . uego, o d r í a
no se Vaa recoger,o seva a leeren voz alta.Si alguien uisierauego pasarse otra écnica omplementariad irectamentela plenaria.
compartir lgode a reflexión,uede acerlo".
Se ecomienda s te mbiciososquemaolamentencaso eque l grupo
La eflexiónndividuali ene omo bjetivo roducir n cada articipantena esté astanteomprometido on l rabajosoportea uerteemociónue
sensibilizaciónnicial especto l temaantes e entrara profundizar este uest¡onam¡entoroduce.demás,e ugiereue l iempootal el
grupalmente. taller eaamplio ara ograr larificaru ficienteslementose os qu e
aparecen.
S in e m b a r g o , n g e n e r a l , s t a c o n s t r u c c ió n o s e r í as u f ic ie n t e
paraentraren la plenaria. or esta razón,comúnmente e combina Independientementeelesquemaue e eleccionereflexión
ndividualol a
l a r e f le x ió n n d iv id u a l o n o t r a t é c n ic a , o m o l a r e f l e x i ó n n o combinada
, al pasar l rabajo nsubgrupos
a a plenaria,
sesencial
subgrupos. l graffiti,etc.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 47/160
PAetA LA ct:NsrnucclÓN PeIELIMINAR LAS TECNICA.S PARA LA coNSTFIUccIÓN PF|ELIMIN,A,FI
LAs rEcNteAS
oft@
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
>l
ñt
dl NDtVtDUALCON CUESTIONARIO"
EJEMPLOEREFLEXTON
El maneiarna structuraecuestionamientos enerales
r"'i":r"' ' :
fil , conel fin de conservara dirección
limoersonales ":':irr
t
el aller.Ver:El ampo el aller" Las écnicos, , Características
el aller del grupo.
ll no-terapéutica "
Él del taller "' Taller: ldocente-coordinador.
dl EJEMPLosE NsTRUCCIoNES
r'¡olvlDuAL ARA
i'Á nriixr-ór.r $ociodrama': Esun tafler ara rofesoresue eflexionanobre ómo ombinara
reflación en autoridadon elementose coordinacióne grupos. articipan2
. Taller:M anejo e crisisen la pareja' araun subgrupos, profesores,uasistencias ibre tienen ngrannterésncuestionars
gruPode I 5 Parejas, * ,tc.) sonsólo respectol ema. demás,e uenta on4 horas ararealizar l aller.
- Reflexiónn dividual6r escrito): el medio Enesta esiónepretendee flexionarobreossentimientose gativos
os
"Considerasueenfrentas decuadamente facilitador de que os grupos roducenn osdocentes la forma eenfrentarlo
momentose onflictodificultadon u pareja?' adecuadamente.
(Sustenta u resPuesta r-
" . I n s t r u c c i o n e as ra ada a r t i c i p a n t e :
. deben
. Taller: a identidadde los jóvenes,para convertirse Taller: l docmte oordinador
adolescentes e 15 a 18 años e edad: enelfindel
Nota: estematerial s exclusiuamen teara usted.Constituye,
- Reflexiónn dividual: toller' simplemente. na herramienta ara facilitar su reflexión.
"Vamos escribirobrea siguiente regunta: Respondaon sinceridad ada pregunta. ómese l tiempo
;¿Cómo me eoa mímismo?"" requerido ara asimilar a pregunta.S i lo desea, ierre os
ojos e imagínese nte el grupo respectoa Ia situación
A veces,nte a reflexiónn dividual,os participantes' planteada , luego, esponda.
semanifiestan atascados":o se esocurre ada
sólohanescrito renglonesno se esfuerzanás"' I. iQuésmtimientosositivoseproduce.ngenera[ lmanejar rupos
O piensanue eríauficiente' de alumnos?
En ste aso, epuedenr anzandoada iertoiempo lQué sentimientosegativoseproduce, ueces,l manejar rupos
(cada edio inuto más) reguntasb mplementarias de alumnos?9uéhaceusted nteesos entimientos?
en ozalta, onel inde acilitara eflexión'or jemplo' 3. iCómo e siente uando lgún ípicomiembro el grupo e está
ante a preguntanterior' odrían dicionarsetras' situando nel lugar el "payaso" hacebromasodoel tiempo)
l
como iCuál s aopinión ue engo e mí mismo?"'
l,
"¿Qué e usta emí?",¿Quéme isgusta?"' iCuáles iQuéhace nteal ntegranteelgrupo?
li
il
ll
sonmis deales?",tc .
i1
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 48/160
trRELIMINAR s;. TÉCNI C, AS PAFI A LA CO NSTRUCCI Ó N PFI ELI MI NAFI
LAS TECNICAS P.AFIA
ol
>l
x
5/27/2018
lll
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
-J
IL
l|l
tr 4. icómo e simtecuando lgúnmiembro elgrupo e atasituando i : cualquierae oscasos,l énfasisel rabajo staríanesclarecer ué
f .: ent¡m¡entosegat¡vosroducenstas ituacionesrupales t ípicas"
ft
lll at el lugardel'invasor- quiereenela palabra la atenciónodo
J
J el timqo) ? i{ué hace nte al p.articipante? quéherramientase acilitanlcoordinadoranejarlasd ecuadamente
t-
.J
tx 5. icómo e simte uando lgúnmiembro el grupo eatá situando LA FIEFLEXIóN ENI S¡TJE¡G¡FIUPC'S
m el lugardel agresor"es rancamentegresiuoonusted con
algúnotro integranteet grupo)?Quéhace nte l? Consiste,omo unombreo ndica,nuna eflexiónnsubgrupose quipos
de a 6 personaso brearios lanteamientos
preguntas
elacionadoson
6. icómose sie¡tte uando tsÚnñiembro elgruposeatá situondo 'eltema.
en el "lugard.eldesecho"estádefiniéndose sí mismo'
inconscentemente,omo inepo", "perezo o" desintersado"' Debe vítarsena antidad ayor e participantesorsubgrupoebido
"uictimtzado", tc.)? iQué haceante al integrante?
"' que eestamaneraeestaríaropiciandoadesresponsabilización
euna
variaseellas.
7. iCómose simtecuandoalgúnmiembro el grupo manifiesta e
manera terbalno-uerbalmeruna ranaflicción?Quéhacested En general, on esta écriica eobtiene na producciónoluminosa
ante al situación? "saberes"
yrespecto
u n a v i s li óasunto
na m p l inacuestión.
e los p o s i c i o n e se l g r u p o
g. iCómo esiente uando lguno e losmiembroselgrupoo todoel
grupo e está ueiando,emaneransistente?Quéhace sted nte araener ncuentaespectoestaécnica:
Veamoslgunasugerencias
tal caso?
. Al comenzat,e solicita cada ubgrupoue nombre n relator
Nota: en cadagrupose establecenelacionesspecíficasntre
Ios ntegrantes el coordinador.E staselacíones onstituyen ue é uenta,uego,e as laboraciones
representante elequipo.
'lugares
Quese adoptan"por múltiples azones'no so n
condiciones ermanentese las personosnuolucradas. or Es mportantea lcularlnúmeroepreguntasplanteamientos
egúnl
ejemplo, uien esitúa como payaso erturbador" nteun númeroe ubgruposo n os ue e aya rabajarel iempo isponible
un 'líder serio y paraa recolecciónedatos la plenaria.
ioordinadordado,puedesituarse
colaborador nteotro."Por esta azón,omo
en las preguntas, 4,
,seestdsituandoen eI Dos tres reguntasplanteamientos on uficientesa ra na esión,
5 y 6' hemos tilzado a expresión
lugar... en a mayoríae os asos.e alculan iempo e 20-25minutose
reflexión.nalgunosasos, odríanermáspreguntasmás iempo.
. Procedimientoara l tallerista- (Ver: Esquemaseasignaciónrecoleccióne as areas"').

n dividualebrindan0-40minutos' e uede
Paraaanterioreflexión ' Como eplanteónel numeralnteriot sesencialue as preguntas
pasaruego reflexiónn subgrupos directamentela plenaria.n tengan na structuraue punta o general,oa o personal.sto s,

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 49/160
LAS TÉCNI CAS PAFI A LA CO NSTFI UCCI Ó N PF¡ELI MI NAR iLAS TECNIC,AS PAFI A LA CO NSTRUCCI Ó N PF|ELI MI NAFI
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

aplicable odososmomentosel aller. .uandolcoordinadorr esenta ,::..., Reflexiónnsubgrupos:


e ipopersonal,os nduce
a osparticipantesreguntasplanteamientos ili,':', .i , ,
I
iConsideranstedesue s mportanterindarle
a "exponeru ntimidad". Deben evitarse ducacióne xual (Sustentenu
losadolescentes
:lossubgrupos respuesta.uedenxpresariferentesp inionesn
. Cuandoas.preguntas olicitenausas,
actores,u gerencias
c ualquier 'mayorescle5 ó elsubgrupo,i no lleganunacuerdo).
otroaspectouepueda resentarse omo n nventario,spertinente
restringirl número e elementosequeridoson el objetivo e no ,6 personas. Encaso econsiderarlo onveniente,rinden
encontrarnos onun "listado igantesco"n a ecolecciónedatos' ara na decuadad ucaciónexual
sugerencias
Cuando os óvenes.
los
iCuálesson as ausase adrogadicción?"' equiposson
Por jemplo,a pregunta:
Sería onvenienteo rmularlaomo Mencionenoscausas e a numerosos, T a l l e r : a p r e v e n c i ó ne l a v i o l e n c i a n l a
drogadicción". sepropicia familia.

aquellasue e espondenon que os - Reflexiónnsubgrupos:


Cuandoehagan reguntasisyuntivas
Mencionenejemplose amaneranquepuede
"subplanteamientos.
s í " o " n o " ) es c o n v e n i e n t ed i c i o n a r l e su b p r e g u n t a s porticipantes
se desrespon- a violencian as amiliasctualessin
aparecer
ersonales
referencias i nombresropios).
sabilicen" de
Veamosn casolustrativo:
lo larea. En pinióneustedes, cuáleson as ausase a
iConsideran
Despuésel lanteamiento, s tedesueospadreseadolescentes' violencian a amilia? encionenáximo)
m
ntre
engeneral,s cuchansus ijos?",odríancluirselsubplanteamiento,
"sustentenu espuestabrindenejemplos.")
paréntesis LA trtTSiCtJS¡tóN trlE GAS¡C'S¡
EIV SL,ETGFIIJPCIS
La eflexiónn subgrupossunade asherramientasás recuentemente
seleccionadas n icial ebido su gran
ara a fase e construcción a
productividad.inembargo,u andoe rabajansecuenciae alleress Consiste,omo
por equipos e u nombreo
casos ortos indica,
ue el n discusión
coordinadora
iecomendable ombinarstaécn¡caonotras.Deotromodo, lesquema preparadoon anterioridadqueestán elacionados
de rabajo odríaolverse onótonoara l grupo. conelementoslave el ema ncuestión.
ARA A REFLEX]ÓN
EJEMPLOSE NSTRUCCIONES ra dlEñáTTóS-dá"Sóll tallenstadebe conocer
E NSUBCRUPOS. realidadue ivenos articipantes
el rupo emanera
suficiente.e o contrario,ecorre l riesgo e q
. Taller: asexualidadel adolescente,a ra adres e óvenes e l5 a l8 éstos esultenotalmentebstractosara l
añosde edad.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 50/160

TECNICAS PAFTA LA CONSTRUCCIÓN PF¡ELIMINAR


PAFIA LA CONSTRUCCIÓN PRELIMINAR

el uas tÉcNllces
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
xl
5l
rLl
lXl . ¿Qué iensanstedesue sté ucediendo
onRita?Quéesugerirían
trl ffieutiliza.uán¿o'elesea..foca|izar,,lareflexiónde ^ asuspadres?"
tr ;r;;; muy specifica elgfupo ue, n
nelementose a problemática
ll¡
J
J inión el allerista,equierenbordaje' - Caso :Migueliene años. esdeace n mesnsistendormir n
F
lacama esus adresodasasnoches. ice ue edamucho iedo
J
ropiciando,eentral
ul Así,seestá blgyEÉ
"Focalización
¡j esta¡:solon ucama,ue e monstruos
erribles".
focos"). iQué piensanstedesue e este ucediendoMiguel?Q ué e
sugeriríanospadreseMiguel?
llustremossto onun ejemPlo:
o brela diseñaros asos,e ncluyenellosa nformación ecesaria
s trictamente
En n aller ara adreseniáos ntre y 7 años e aa rabajar on para lcuestionamiento. ayque ener uidado ueéstos o presenten
rioritarioeflexionar
sexualidadel niño".Elcoordinador.considera
recuentes inquietantes respuestas posiciones e l allerista lo cuestionado.e benambién
.r,. grrposobre ossituacionese lativamente dejarm argen adiversidadeposturasnel subgrupo,ygces,o _ ?tr9
en nuestraultura: sediseñanemanerambigua mprecisaon al in.
. Laprecarrao municación e ospadresonsusniños
reguntaselniño)' obreexualidad Generalmente,e rabajan casos orsesiónemática,onun iempo e
lreipuestas vasivas confusas nte
discusiónntre 5 y 2Qminutos. odríanermás, onun iempomayor.
(Ver:Esquemas easignaciónrecoleccióne as écnicas").
. La nsistencia e osniños eesta dad ndormir n acama e us adres
d u r a n t e | a n o c h e y e n t r e e l | o s , h e c h o r e l a c i o n a dpropia'
o a m e n u d o c o n l o s EJEMpLOSETNSTRUCCIONES ARA A DlSCUSlÓNECASOS
cuestionamientos elnino obreasexualidad esus adresla
n "caso . Taller: acomunicaciónon el niño,paraún grupo e padres e
cadaunade estas itüacionese desarrolla,ntonces,o mo odrían niños e 3 a 6 años e edad.
hipotético" ara erdebatido of subgrupos.eamos ómo
plantearse: "Reflexionen as reguntas
obreos iguientesa sos.uego,e spondan
. Taller:a exualidadelniño lnstruccionesa raossubgrupos: queaparecene spuésecada nodeellos:
as reguntas - Karinaiene años. ace os emanasedescubrióuePedro,l ío
obreossiguientesa sos. uego,e spondan
"Reflexionen
queaparecene spuésecada nodeellos" más ercanoella, iene áncer.ospadrese Karina o saben i
contarleno.T ampocoe es curreómo acerlo. .'
- Caso : Rita iene7 años. ltimamentee ha dado orhacerle
asus adresreguntaso bre exualidad a stante
ue llos ncuentfan iQuépiensanstedeseeste aso?Qué esugeriríanospadrese
Karina?
extrañas.l los osaben uéhacer nte sto'

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 51/160
LAS TECNICAS PAFIA LA CONSTFIUCCIÓN PFIELIMINAR 'LAs TECNICAS PAFIA LA CC]NSTFIUCCIÓN PFIELIMINAFI
io
>
5/27/2018
X
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
:. IJ
' lJL I

lx
tr Tomásiene años.M atilde,umamg, ice ue smuy ecio,a nto,
fI
.llJ que nsu casao lamanpiraña".En asdosúltimasemanasTomás
J
J hahecho arios años nel colegio. atilde eestá intiendo uy
F preocupadaoresta ituación. conel inde ograrste bjetivo,s mportanteue osmateriales
umplan
J
lll
iQuépiensanstedeseeste aso?Qué esugeriríanospadrese variosequisitos:
Tomás? . Enprimerugar,a cantidade materiallevadal taller ebe ermuy
. moderada.lexto sereído,n dividualmentepor ubgrupos, odebería
obre l ema
Los asos nter¡orese efierenuaio, o.os undamentales tomarm ás e5-8minutos;l materialílmico ser isto llí escenase
de acomunicaciónonel niño: película,e programase .v.o video) o deberíaxcedero s l0- 5
minutos.
. Elprimerostá elacionadoon os emas el manejoe averdadon
elniño" "lospropiosentimientose osadultosomo bstáculoara unmaterialvoluminoso omontroduccióna ase e onst¡ucción nicial
averdadlniño."
transm¡tirle . tiene fectosontrariosnel taller: isminuyeotoriamentel ritmo e
,
. El egundostáelacionado on aestigmatización
elniño el marcarlo" trabajo
parte.uedeenconsecuencia, esconcentra
onstituirn njustificado desmotivalgrupo.
e iempoelDaller...
e sperdicio eotra
la
condefinicioneso mo oveja egra", tc.) aspectose lacionados
(causas,f ectos, anera e "remover"l estigma,tc.).A demás,e Ensegundougar,l materialebe eleccionarse emanera eticulosa
relacionaonelasunto elmal ompottamiento elniño omo reclamo según uobjetivo. or jemplo,e oman strictamente asdoso tres
Frecuentemente,
inconsciente." onsu "mala onducta",lniño st á escenase a películaue ienen ue er on a emáticael aller se
manifestando osas ueno ogra ecir n palabras.) escribennuna oja partestrictamente os párrafosscogidose un
libro araadiscusiónnsubgrupos.s í, e ocalizaaatenciónel rupo
EL CIt\tE-FClFlCl, EL DISGCI-FCIFIG' y seevita ue a eflexiónaya aderiva.
Y LA GCII\IFFICII\ITACICIN trlE TEXTCT
Cuandoeseleccionen ragmentose materialscrito de película,
Elcine-foroel disco-foroonsisten,o mo usnombreso ndican,nel puedenontextualizarse revemente ara ue lgrupo e biqueespecto
uso euna elículao ragmentos)deuna anciónue e levanl aller aellos. epueden encionarlementoso mo utor, ombreel ibro el
conel inde presentarlementosara l debate. que ehan omadoas itas,r ama enerale apelícula, olese uienes
u e
aparecenn as scenas emostrarán.
Paraaconfrontacióne exto, eutilizan aterialess critosscogidosor ..
el alleristaomo unto epartida araareflexiónrupa'|. En erceru gar lmateriale leccionado
eutiliza omo unto epartida
de a reflexiónel debate. or onsiguiente,ebe er conectado"e
Losmaterialese estas res éc nicasienen a mismaunc maneraproblemática" onel ema. notras alabras,lmaterialebe
los casosoaraserdi s ir. oretend utilizarseara ihtroducir"
adiscusión,e be ropiciaro ntroversia...

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 52/160
PFI ELTMI NAFI LAS TECNI CAS P, A. FI . A LA CO NSTFI UCCI Ó N PF¡ELI MI NAR
L.AS TÉCNICAS PAF¡A LA CO NS TRUCCI Ó N
ol
>l
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
xl
5l
It "iQué iensancercael enguajee acanción?"iEncuentrann enguaje
P.rt tt ?"bl.matización" e ombinanacanción'
lll
tr similar n otras ancionesopulares?" iEnqueotras ormas e
tr el textoo lasescenasílmicasonotra écnica e : . r , , ,. t ": . ,
'
llr
Lo discusión comunicaciónasivancuentranste enguajerancamenterótico?"
J
) construcción nicial omo a elg*ión "iCon ué recuencian cuentransteipode enguajen osmedios?"
F reflexiónn subgruPos,tc. 'de casos
se utiliza Luego, epuede ntrar reflexiónn subgruposon assiguientes
llustremosos aspectos encionadoson algunos preguntas:
ejemplos. cuando :
se desea '
ARA D l s c o - Enopinión eustedes,quéefectosienenas mágenesel lenguaje
EJEMPLO E NSTRUCCIONES 'focalizar' ideos,tc., n os óvenesctuales?
eróticosecanciones,
FORO.
la reflexión
. Taller: osmediosecomunicación.y a uventud' de monera ue le harían los óvenesara nfrentarse
Mencionensugerencias
adecuadamente
estasormasecomunicaciónasiva.
paraóvenese 5 a | 8 años' Se esea bordarl rury
ptoUüm. el excesoe mensajesróticos.enos EJEMPLOE NSTRUCCró]r¡ES
ARAC|NE-FORO.
os óvenes'
la orma eenfrentarlo especílica
medios en ciertos . Taller: eflexiones
l gruPo' obre l "anti-héroe".
lnstrucciones asPedosae
'A continuacióna mos escucharna anciónue la temóticu Estealler onstituyearte e unasecuencian a quepadrese óvenes
reflexionano breaeducacióneladolescente.
probablemente odos stedesonocen'e restamos
atenc¡ónspeciala etra' vitamosacerualquier Antes e presentarlgrupoasescenase presentativas
e a película,e
tipo ecomentarioc histe uranteacanción.'' hace nabreventroducciónl ema:
'Se escuchaquí na anciónonocidae salsa-
on un Elanti-héroesun personajeo bresaliente
ue ombinautilmentealores
porno, l géneroe salsa ontemporánea y Rambo"
iengua¡einifiestamenterótico,una ancióne "Terminator".
antivalores.jemplosastanteonocidosctualmente on
otrogéneroue ontengaste ipodeexpresiones'
acanción,epuedeomentar Eljoven sparticularmenteusceptibledentificarse
onel anti-héroe,in
Despuéseescuchar o positivo e o negativo.on recuencia,or mgdio eesta
discriminar
brevementeo bre lla on el grupo' onel fin de identificación,
ladolescenteepermitexpresaruagresividbd
"articularla"on el tema.Para llo' se pueden e manera
plantear,e maneraral breve, reguntasomo desbordada, in ograr analizarlan a direccióne a vida.Deallí a
importanciae eflexionarobre l ema.
lassiguientes:

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 53/160
TECNICAS PAFIA LA C o N S T F U C C I Ó N PFTELIMINAFI
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

Reflexiónn subgrupos:
lpersonajee
l. Mencionenvalores3 anti-valoresue aracterizan
ElSanto.

2. Enopinión e ustedes,que puede acercautivante"a magen


E n s u n i ñ e z , E l S a n to , S i m ó n T e m pl a r , e s u n n oreldirector.
i ñ o ab a n d o n a d o ' A pa r e c e dela nti-héroeara lgunosó venes?
recluidonun orfanato,o nde s astigadoiolentamente
el orfanatoe 3. Brindensugerenciasara romovern os óvenesna ctitudrítica
Decidescaparquiere t'ptJ"t deAgnes' naniña anteas mágenesue ncuentrannnuestro edio.
u.enaa alarma
orü. .ria enamorado.rlando eestán espidiendo,
vanaatrapar|oconpeffosferoces.AgnescaeaccidentalmenteporunaEJEMPLOE NSTRUCCIONES ARACONFRONTACIÓN ETEX|O
ventanamuere'
. Taller:arejamanejo econflictos,on 0 parejas.
E n | a e s c e n a s i g ui e n t e , E l s a n t o y a es a d u | t o . R e c ue r d a l a s d o s e s c en a s
anteriores,uyamarca únno up.r.. se haconvertidon un ladrón
n camuflaje' Textoparaser eído:
internacionale elevadísimoso norarios.sexperto
maquillajela másmodernaecnología' iComo nfrentaranegatividad n a pareja?
ara ubilarse.
su ambición s completar 0.000.000e dólares "En odapareja e presenta,e alguna anera,l malestar:on
Estoo ogra ne[ ranscurso e a película
osmomentoseenojo, epresión,
inevitables elos, iedo,tc .
E n l a p e l í c u l a , E l s a nt o r e a l i z a g r an d e s p r o e z a s h um a n i t a r i a s : s a l va a La orma nque a parejaeenfrenteonesta negatividad"
sclave.
R u s i a d e u n t e r r i b | e t ¡ f a n o : a p o y a a u n a g r a n c i e n t í f i cl1a l d e q u i e n s e Elmanejonadecuadoelmalestaro conviertenalgo estructivo.
ha enamorado)u ando lladonaun maravillosoescubrimiento Entonces, e unamanera
a pareja uede omenzar relacionarse
humanidadnvezdecomercializarlo' "enfermiza",a menudo,e ompe.
E n u n a d e | a s e s c e n a s f i n a l e s ' E l S a n t o | e e x p r e s a a s u a m a d a q u e s u v iEn
d a uestraultura,e nemosrandesificultadesara ceptaruestro
esdemasiadox traña, lno puede acer ada ormal'
malestar.o lo soportamosse noshaenseñado"intentar '
a Policía ufopea deshacernos" eél Estoncluye,bviamente,avida n pareja.
La petículaermina uando scapa uevamentee
ante sus arices"seburla eella' Veamoso rmasípicasnque asparejas nconscientemente,
n tentan,
negar lmalestar:
Despuésemirar lgunasscenas,e uedeasar eflexiónnsubgrupos
con assiguientesreguntas:

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 54/160
LAS TÉCNICAS PAFIA LA CO NS TRUCCI Ó N P FI E L I M I NA R LAS- TEcNtcAS PAptA LA CO NSTFI UCCI Ó N PFI ELI MIN,A,FI
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

A veces,uando pareceichomalestar n a pareja,osesforzamos Procedimientoarael taller¡sta.


o mo lenojo,
pasa e gativos
en aparlo,nencubrirlo.n te entimientos
todo iene ue Despuésehabereído l exto nterior,epasa re-
ladepresión,tc., retendemosue.no nada;ue
flexiónndividualo n ossiguienteslanteamientos:
estar ien."
- iQuépiensanstedesel exto nterior?P ueden
asta
conesta ttitud,aparejauedestar
que stallan emaneraiolenta. cumulando
o nflictos... edesacuerdo,
x p r e s a nr q ut c.
i e Puedenxpresar
t u d e s b, j e c i o n e s c, u e r d o ,
iferentes
posicionesnel subgrupo,ncaso eno legar
Otras eces,o ogramosencUbrir;lmalestar.ntonces,xpresamos unconsenso.)
lossentimientosegat¡vosonmayor menoruerza. parecenquí,
ofqueuimos fensivos
entimientoseculpabilidad:
frecuentemente, - Brindensugerencias
ara nfrentard ecuadamen
connuestraarejaporqúeosavergüenza.ncierta edida,ermitir te ossentimientos,
aspalabraslosactos ega-
que anegatividademanifieste. tivos uepuedanparecern avida epareja.

A veces,generalmente uando uestra egatividadpareceade Nota:Esteallerse efiere variosocos undamenta-


maneran tensa,stallamosnpalabrasenactosiolentos, uego' les el ema:
acusamoslotro enuestraestructividad:
ite nsultéorquestaba La mportanciaequeen a parejaeadmita ue
a abial",itehago año orque
celosol",itepeguéorque e acaste essano ceptarue, veces,entimos alestar.
mehas echoaño "
eque n aparejaepermitaxpresar
La elevancia
Ypuedeer ue lotroesté ausándonosalestar.e ro, menudo'a estemalestarin enerque avergonzarse i
violenciae a eacciónocorrespondeaofensa... acumularloa sta xplotariolentamente.
lntentardeshacernos"enuestraegatividado a esuelve.ay ue L a m p o r t a n c i ae que e s t e m a l e s t a r ea
encontrara ormadecuadaemanejarla.na arejaóloograrána "tramitado"ormedio e apalabra,ue ehable
relaciónana establencuanto prendaenfrentare orma aludable demaneradecuadao bre quelloue os fecta.
su malestalsdecir,
uahostilidad
parejaebeinhacerse
prendermanejaru
año. abia,us El ran alor eque, ncaso eno hallarolución
celos,udepresión,
almalestarn apareja isma,eacepteaopción
icómo ograr sto?..."fomado'de conferenciaobre a no de ecurrirotras ersonasuebrindensistencia
violencia n a Pareja") antes equeaparejae auseañooJo umente).

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 55/160
PAFI'A' LA' coNsrnucclÓN PRELIMINAFI .LAs TÉCNIC,AS P,A,RA LA coNsrnucclÓ¡v PRELIMINAFI @- F
5/27/2018 LAs rÉGNlcAS Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
o@
>l
XI
5l
]t-
ersonales
. (sin eferencias inombresropios),unproblemasituaciónH
Hl LA coNsTFtlJcclcllv c¡E cAs¡cls que maginen.ana ptantear,ambién,uéproponennteese aso, H
q EN s¡uEtGFllJPc¡s¡ problemasituación."
H
it F
Fl
dl Enestamodaliáad,n ugar e levaros casos iseñados,e esolicita l . Taller:l mpactoocial e aviolencia,a ra ngrupo eadultos. li
grupoque os construya. eben eferirse situacionese levantes Instruccionesara a construcciónel caso:
e a ealidadelgrupo ¡ tornoal ema'
fro6lemáticas ' "Ustedesan contar na equeñaistoriaeuna amiliaesuciudad
pequeña que eha enido ueenfrentaronunaexperiencia
Además e a construcciónel'caso, ue constituye na eviolencia.uede
historiadelarealidadpertinentealgrupo,sepuedesolicitarel serunahistoriaeal sin eferencias
ersonalesinombresropios)
unanventada.an señalarn ahistoriamanerasnque aviolencia
motivoporel cualse escogió l ca.so alternativasaraenfrentarlo
adecuadamente. haafectadoa amilia".
er esPeciltcas EL trIIEIUJCI Y EL f¡G¡FIAFFITI'' EI V
ue os
delimitaremaneralara l campo e reflexión,fin el4
de evitar S¡L'E¡G¡FIIJ PCISi
subgruposivaguen se extiendann necesariajlrente' ándqlgl3 gg
En a primeraeestasécnicas,e e solicita cada ubgrupouehaga n
tallerista dibujo,eneralmente
nhojasamañoliegoconmarcadolobrelasunton
La construccióne casos or os subgrupose permite l cuestión.
p e r c i b i r u á l e s o n l o s f o c o sq u e e l g r u p om i s m o o nsidera
la
p r o b l e m á t i c o s n, l u g a r de s u p o n e r l o s ' omo o c u r r e on Paraa técnica el "graffiti", ada ubgrupo scribe n una hoja
discusióndecasosl|evadosporél.Enestesentido,proporciona d e papelógrafouna p a l a b r a ,r ase r e f l e x i ó n "m á x i m o ó 3
unabuena scucha el gruPo' frases)obre l tema. Puede dicionarleibujo, i lo desea. uego,
e olicita cada ubgrupoaconstruccióneunsolo aso'
ceneralmente, un voluntario e cada ubgrupoustenta revementel dibujoo
conun iempoe 5 a 25minutos'uego,epasa aplenaria' el graffiti nteel grupo.
TJEMPLOS ETNSTRUCCIONES ARA A CONSTRUCCIÓN ECASOS' El dibujo el graffiti on écnicas uycreativasdivertidas,or o cual
proporcionan nambientextremadamente álido relajado.o n speciales
e 5 a l8 años
. Taller:a exualidade os óvenes,ara adolescentes parantroducirn a ariacióne frescante
nel itmo e rabajo.
deedad.
La esventajas ue rindanoca roducciónepalabraapuntan ás o
Instruccionesara a construcciónel caso: no-verbal.or sta azón l talleristaebe sforzarsen a plenariaara
"Ustedesana plantearlel grupo n caso obrea sexualidade os "lograrue lgrupo xpreseás mpliamente oque adicho
n apalabra"
jóvenes.uedeerunahistoriaeal ue conozcan hayan scuchado previamenten orma ráfica excesivamente acónica.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 56/160

p A R. A ,
LA cclNsTFlUCClÓN PRELIMINAFJ TE c Nt c A S L A c o NS TRUc c l ó N P rI E L I M I NA FI
LAS TEcNtcAS PAFIA
.>l
,o@
.{
5/27/2018

üt .j
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

na gran fantasía.9t "Cada ubgrupoaa escribirn unadeestas ojas n mensajeenuna


Hl Estas os écnicasroducenn el grupo
1-a .0i"9:,loe
Es mportante En
odularla. fase econstrucciÓnnlctal sola frase) e os padres sus hijos otrode oshijos suspadres
$l acabado" (tambiénnuna olarase."
jl conceptualizaobreLa antasíaepróducto cabado"'
Ét . Taller:asexualidad
lgrupoienda n apareja,
participan4 parejas.
nl El aráctere creativo
a "relajarse" eestasécnicasace
omoi fueraiempo
emasiado, ue,e menudo'
uego. or sta azón' e
, igurosa ara onservar a "Cada ubgrupoaaescribirnsuhoja epapelógrafop reguntasue
requierena supervisiónlara a-veces,
dirección el rabajo. consideren o brea sexualidadn a pareja".
mportantes

Deben rindarse que elimitenlcampo e


n struccionesuyespecíficas EL S¡C'CTCIDFIAMA
ero ue o mpidanacreatividad,riginalidad
construcción) e xpresividad
delgrupo. Consiste,comosu nombreo indica,en unabreve ramatización
en a que se exponenituacionese a realidade os participantes
ARADIBUJOS
E NSTRUCCIONES
EJEMPLOS q u e s e d e s e e nc u e s t i o n a r .

. Taller:Cómo s a amiliactual?
"Ustedesanarealizarndibujo obre ómo ra a amilianel iempo Al igual ueel dibujo el graffiti,sunaherramientaa stantereativa
denuestrosbuelosotrosobre ómo s a amiliactual." amena. or al razón,s efrescante.in mbargo,aproducciónepalabra
esprecariaa mbiénesmásoactuadolo expresadon ono-verbal.
ePareja.
Taller: a omunicación
'amor epareja""'
"ustedesana hacerndibujo obreaspalabras:
lgualmente,
s ecomendableon staécnicarestartencióna egulación
araun grupo edocentesuedesea
Taller: ldocente-coordinador, de a fantasíaeproductocabado"(e r: La ase econstrucción
nicial")
reflexionarobre lejercicioe aautoridad' yexcesivo
a endencia
ara lpulir"
juegouro". recuentemente,
os ruposolicitann iempo
us ibretosactuación...
"Ustedesanadibujar nprofesorunalumno iscutiendooralgo ue
lesmolesta".
ARAGRAFFITIS
EJEMPLOSE NSTRUCCIONES
articipanadrese óvenese
. Taller:a elaciónadres-adolescentes,
los3 últimos ños ebachillerato.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 57/160
. : : LI \ S . CO NS. rRUCCI Ó I V
PFI ELI MI NAR TECNI CAS PArt A LA PpI ELI MI N, AR
TECNICAS PAF|A LA CO NSTFTUCCI Ó N
L.A.S
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

ARA OCIODRAMAS.
E NSTRUCCIONES
EJEMPLOS
(Puedener asmismas, diferentes')
. Taller:acomunicación
n a amilia.
ññfifr25minutos ara reParar
ada ubgrupoasa l
:e,rama.P osteriormente,
uactuaciónalgúnoluntarioeeste
resent? "Ustedesana representarn a amilia. ana enfatizaraspectosue
contribuyenla buena omunicación2 aspectosuedificultana
poiasustentarevemente.espuést ?t=ntt¿* comunicación".

% sonsuficientesara na Taller:Lacultura elservicioentro e a empresa",onun grupo e


En general, soctoc empleadose amismaompañía.
,.rbn. Podría,nalgunosa6os,r abajarseasta on
3.Se ecomienda oexcedereningún odo sta ifra' "Ustedesan representar ngrupo ecompañeros e rabajo ue iene
puell aspresAtaciolesomenzaían-ser gotadoras relacionese colaboraciónn surutina iaria. ana señalar efectos
y et tteil.l seríaanexcesivoue l legar aplenaria positivoseeste ipode'relaciones".
.l gtupo abría erdidoa perspectiva el ema'

A diferenciae ossubgruposaraasotras écnicas


LA trlltvÁrVl¡C^A, rlE Ccll\lrENltrlct
(4 ó Spersonasáximo),nelcaso el ociodramae cl ¡fTAFlEAt'
iugl.táque ossubgrupososean emenos e8- 0
p.ironrr. sto tiene n objetivo tico uno écnico Las inámicase ontenido"tareas"lsonaboresreveson instrucciones
muy laros: de procedimiento"a stantespecíficasrigurosasue se as]gnan
'l,il individualmenteen conel in deei
E n p r i m e ru g a r , l c o m p r o m i s on e l t a l l e r s
uE¡Í
:::a:,-:l
Podemos efinirlas omo "juegosorientados la reflexión obre
:

"reflexionar", o actuar."oro anto, ebeespetarse :l

a las personasuesesientanncómodasnte a
, ;{i
: . 3li
'::
el tema". Por esta razón,el nombrede "dinámicas", s la forma
11
solicitudelsociodrama. tembargo,
í p i c a d e dxisteun
e n o m iclarocontraste
n a r a s a c t i v i d antre
d e sú
asddinámicas
i c a se n e l et acontenido
ller. Sin
Deotra parte l conformarubgrupose I a | 5 y la s r e c r e a t i v a su e u e g os e ñ a l a r e m o s .
personas,eestá rindandoa opción equequienes
deseen ctuar scojanos papelesredominantes' Al diseñar nadinámicaecontenido tarea, s undamenta[tener laros
?¡o
mientrasuieneso odesean,d optenapelesasivos idad.lLasreguntasásicasara l alleristan de
y mínimos ue es permiten articiparin sentirse caso on iCon ué spectosocosemáticoseseonfrentarlgrupo or
presionados. Conque i
medio e estaactividad?" entim¡entos
sensaciones, *

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 58/160
PFIELIMINAR TECNTCAS PAFI A LA CO NS-rRÚCCI Ó I V PFI ELI MI NAFI
LAS .TÉCNICAS . PARA LA CONSTFTUCCIÓN
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

uy aliosos . En egundou gar ebido a azón nterior,asdinámicasecontenido


En eneral,staécnicaieneavirtud eproporcionarlementos :'' deben onservarlaramente
acerca los participantesa udirecciónedesarrolloeprincipio in ,
V p?otun¿osa raareflexiónebido3 gud ura' , mientrasa s ecreativas
uedenvariar suderroteroinque sto enga
v¡vencia.r opiciasíquerasciendana eoría
efectos.
.tareas,':
Hay res etos resentesn a mp|ementación e as Por jemplo,ise stá aciendonuego e itmo elgrupoermina antando
espontáneamente o hayningún roblema.ncambio,uando eestá
realizandona tarea" el grupo eestá rientandonotradirección,s
e encuadrar
necesario l "objetivoe rabajo".

@eñar las nstruccionese maneraue a) veamos hora jemplose nstruccionesa ra inámicase contenido.
sumiendol gruPo rogresivam' Puedenbservarsea granespecificidadla "excesivaigurosidad"
ietivos uranteaejecuci en la administracióne as nstrucciones.
nsu La xperienciaoshamostradoue lcambioe amásmínimandicación
Las inámicasecontenidouedeneneral nivel ecomplejidad puede roduciresviaciones
ignificativas
elobjetivo e a area, puede
ue,recuentemente, evan puliendo"'
e andesarrollando,
diseño n variosalleres'
través e aexperiencia inutilizarla.or
el stasazones,u andoeutiliza
reviamente
alleristae amiliarice staécnica,sbásicoue
onel diseño.
. [n terceru r,debido su TAREA .
roduzca emasiada
conmoción, e modo queno sea xcet;ivame . Taller: La dentidade os óvenes",on adolescentese l5 a
e as
o lascondicionesel evento. -ben-&más, incluirseentro i el I8 años e edad.
iFtru cc on s " oPciones" escape "retirada" e a tarea, n Instruccionesara cad.aoven.
aopción esuspender
participanteesea acerlo.(Deberindársele
cualquier omento.) Taller: a dntidadde osóvms

Estematerialiene
para omo bjetivoacilitartea
i:noseuaa recoger, reflexión.
i a calificar,i a eer sexclusiuamente
nte lgrupo.Sin mbargo.
si deseasuegoeompartir lgode él con el grupoo alguno e tus
nvarios compañeros,uedahacerlo.
Podemosompararasdinámicasecontenido on as ecreativas
sentidos: Rellexionaobre uó.lesorsiderasue on usvirtudestts puhtos uertes)
y tusdefectostuspuntos éb¡16)or dos tresminutos,in escribir.
En rimeru gar,as inámicase ontenidostán rientadasirectamente
al rabajoeflexivo,ientrasas ecreativaseorientan lentretenimiento' Llena onestammtelcuadro ue parececontinuación.araello,coloca
encada mglón unauirtudo un defecto.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 59/160
*,o= '*.NICAS PAFIA LA CI]NSTFIUCCIÓN PFTELIMINAFI
LAs TÉcNlcAs PAFIA LA CO NS TF|UCCI Ó N

5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

os defectoi Nota: el puntaje ienecomoobjetiuo,simple-


obserua ue as virtud,s timm puntaiepositiuo,mimtras aso. or mente. acilitar que reflexionesobreaspectos
tiÁen puntaje egatlo.Además.imei opcionfsibrs m cadat ^ t ^ ^ : . . i
iiÁ,pü. de ti mismo a).
si corsiierasuea pacimqias lt mayor trtud' sta ebe ert
eIrmglónconmayorpuntajede|asuutudes(80).Perosícottsiderw.que
acíos . Procedimientoarael tallerista:
de los rmglones
,ro
coni^*¡ado paciáte. puedr
n puniaiede"100" '150"'ponerlam uno
Despuéseentregara s nstrucciones n teriores,e
ríaal puedeneeren grupo confirmar ue as hayan
Si,por l contrario,orcideras ueercsmuy mpacimte, ste41cto
mpacimte' entendido.uego,e an e 0 a I 5 minutosara ue'
le'punta¡emásnegatiuo 30).furo,sicrees ue res emasiado
puntaiemasnegativo' cada articipantee sarrolleu area.
illln á"ibv ra;le efecto,masbaioconun
espuésesuspendele uedeacer
Inmediatamente
Sihayalgunrmglónparcelque¡omcumtrasvirtud(puntofuerte)o una ventilaciónomera",sdecir, ecomparte
drk¿í" iunto ala¡tl, simplemmteo deias acío' a experienciaonel grupo n pleno,
breve-mente
a ntimidadecada no.Esto epuede
respetando
evtrtudes defectos
Tabla hacer
parecióonpreguntas o moas
l enara abla?... iguientes:
Fácil?... iCómoese
Difícil?...iCómo
Puntos
()
sintieron?..iAlgunosejaronenglonesin lenar?
()
iAlgunosolocaronuntajesiferentesos e a abla
()
? ..iles uemásácillenaras irtudes os efectos?

Virtuda (80puntos) Despuéseesto epuedeacereflexiónn ubgrupos


(50puntos) *1ia
'1 .i j 't..
'': f j
conbase n as siguientesreguntas:
(30puntos) Sl..+,il,i.i: J

[i:.¡'i,1¡,., iCómo on,en opinión e ustedes,os óvenes


*iilii':t'i,
Defectos (- 0 puntos)
(-20puntos)
;r, .. ;', j
, J¡: rr: , .
actuales?
(3A puntos) li"r', .,, - Mencionensugerencias
ue eharían os óvenes
() actuales.
() í,
() l,rl ,: . '
.. .. ' . i ; ; i . . , ." Si seconsideraue as condicionesrupaleson
i1;,.i,:,,i,:.,r
:..:r:.1ri,.i1,:ii';
ara
.'". sdecir, ue l grupo stá reparado
adecuadas,
*ll¡i*'.ir,r .' : ',i:.1,.:-."1
. , "1'i - -;¡ debatirsinel preámbulorovisto oruna écnica
':
Puntaieotal: .''...
#:r:',.:,::j.r::,.
jr i
i:, :ii.',rti:; l: ,;t.,:l;:¡:'.¡ adicionalo mo a rellexiónn subgruposotra), e

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 60/160
PF¡ELIM IILAS TECNICAS PAF|,A, LA cC]NsTFUccIÓN PRELIMIN,A,F|
LAS TÉCNICAS PAFIA

5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

Í;:"' pito para


p u e d e p a s a r a l a p | e n a r i a d i r e c t a m e n t e d e s p u é s d e l l e n a r | a t a b | a , i: '" ehace onar l pitoparaomenzar.ecronometranmínutos
onel grupoos mismos lanteamientose ncionados: exactamente, e oca l uspenderse ontinúanasndicaciones:
desanollando
identidade os óvenes sugerencibs' "Por avot permanecemos n el lugar ue estamos.hora, os
supuestosadresana negarlel permiso ossupuestosijos no
TAREA . vanaceder.stosana cuestionarlos nsistentemente".
Taller:El ejercicio e a autoridad", on padres e adolescentes
de os dos últimos ñosde,bac}illerato' Sepitapara ot:nenzar uevamente, ecronometrainuto medio. e
toca l pitopara uspender...sesigue e asiguienteo rma:
Procedimiento arael ¡allerista lnstrucciones rales :
- 'hhora,permaneciendo nelmismougar,amos nvertirospapeles:
ue scojanncompañefoon uien ana
sesolicita osparticipantes quien stabaomo adre ueda omo ijo viceversa.n stemomento
realizarasiguienteit¡v¡dad.ihayparticipantes uehan doal aller lossupuestosijos an a pedir ermisoara ceptarn trabajo
a ra vitar
con upareji, e es ide uehagana area onotra ersona, maravilloso ue es anofrecido.ste asiilo lsueñoeestos ijos.
qu. ,.pitrn os mismos lanteamientos ue encuentran n suhogar. A lospadreso es aa gustar nabsolutouandoscucheno bre l
Seenumeran, uego, ncada arejaomo" 1" y "2".Cada nodeberá asunto. es ustaa dea
empleonparticular eque oshijos
adreshijos rabajenero o en este
Se onfirmaue
ana debatir".
recordaru número. e rindan,ntonces' ndicaciones:
lassiguientes
todos ayanomprendido as nstrucciones).
.h continuación,
amos realizarnaactividadelacionada onel
uy - "Comenzamos
uandoaga onar lpitg"..
,.r, qr. nospuede yudar n a reflexión' iésta esulta
perturbadoraara lguno eustedes'uedenuspenderla esperan
''
ermina.n Sehace onar l pitoy secronometran uevamenteminutos. uego,
mientrasus ompañeros plantea:
..Ustedesvanaimaginarlosiguiente:elnúmeroIdecadaparejaes
uno e ospadreselnúmero, quien sun hijo hija dolescente'
l - 'Ahora,los upuestosa dresan ratar e legaruna egociación
a pedir ermisoara asar na emanaompleta con ossupuestosijos ueseaavorableara artes".
supuestoijo(a)a
enuna incá erca eotraciudad. ste sun programauy alioso mbas
para lhijo(a). uando lsupuesto adre scucheobre lasunto' o se hace onar l pitopara omenzat,e cronometra inuto medio. e
ue
i. u. , gúti.r enabsoluto.ambos.vandebatir."Se onfirma suspende a areaonel pitoy se eorganizalgrupo.
todos ayan omprendido as nstrucciones)'
.,podemos distribuirnosor parejasn todoel espacioel salón"'
Cuandoagaonar ste ito, ada arejaa comenzar a area, asta esta evisiónonpreguntasó mo:
que l pito uene uevamente".

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 61/160
LA CC] NSTFI UCCI Ó N PRELI MI s TECNICAS PAF1A LA CONSTRUCCIÓN PF|ELIMINAFI
LAS TECNI C, AS PAFI A

5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

.:icómose sintieron?,.iLa ctividadesparecióácil difícil?'iAlguien . Se ealizana ecuenciade alleresobrelacomunicación", na esión


descubriólgo articularormedio e aactividad? ompartirlo?.
..iDesearía t ¿e horas or semana.e eservan0 minutos l inal ecada esión
para ue cada ubgrupoayaescribiendodibujando lgunas
iCómo e intieronnel rolde hijos?" n hojas e papelógrafo.lobjetivo s "ensamblar",l
elaboraciones
Despuéseesto ePuedehacereflexiónn subgruposonbase n las final
hojaselevento,n
orequipo. mural olectívoobre l ema, onun aporte e 5
siguientesreguntas:
articulares:
Estaécnicaiene ariasaracterísticas
En pinión eustedes'quées aautoridad?

Mencionenaspectosega,tivose a ormaen que os padresctuales Enprimerugar,a fase e construcción


n icial uede xtendersequí
hasta 0ó 70 minutosmínimo5 , síel proyectoe ealizaentro e
ejercenaautoridad.
una ola esión. nalgunosasos, uedenclusiveequerirragmentos
jercen esiones.
deun númeroignificativo.de
Señalenaspectosositivose a orma nque ospadresctuales
laautoridad
En egundou gar, l proyecto,d iferenciae as trasécnicas,íbusca
si se onsideraue as ondicionesrupalesonadecuadas, epuedeasar unproductorelativamente
extenso.ependiendo
cabado"arao cual edaesteiempoan
e amagnitudelproyecto,epuede rindarna
a a plenariairectamentee spuése adinámica.e niciadesarrollando
losdos ocos temas laves e a autoridadmplicadosn a tarea:a asesoríarientada a "cualificación"al "pulimiento"elproducto.
ara onerímites acapacidad
incapacidad) ara
incapacidad)
capac¡dad
Finalmente,uando l proyecto e realizan unasolasesión,a
negociarímites.
orientacióne a plenariaambiaemaneraustancial: neste aso e
puedeisminuirotoriamente uduración40a50minutosn ugar e
EL PFICIYEGTCI 90) sededica rincipalmente
aexposicióne osproductos o grados,
con ndebate ínimoncomparación on aplenaria í pica.
Elproyectocons¡steenunalaboroasignacióncon'unvolumen'
unas exigenciase calidad el productomucho
una duración
mayores ue os de las écnicas nter¡ores' Siel iempo
sepodría as aondiciones
ealizar el rupoopermiten,
ípica lenaria d emás
ondebatextenso.n e aexposición
ste aso, ebería
hacerselgún orte edescansontre n segmentootro.
osejemploseproyectg'modo e lustración'
Mencionemos
a miliir", e olicitacada ubgrupoue' Cuando l p r o y e c t on v o l u c r aragmentose m ú l t i p l e se s i o n e s ,
Enun aller obrela economía puede aber tapaseexposicióne productosarcialeslternadason
diseñe, uego,scribanhojas epapelógrafo' ensual
n presupuesto.
debatentes elproductola exposición i nales.
detalladoeunasupuestaamilia e su barrio. ara sto ienen 0
minutos.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 62/160
PRELI MI N 'LAs TÉcNIc.As PA,F|A L.A, coNSTFtUcctÓN PFTELIMINAR
PAFI A LA CI ] NSTFI UCCI Ó N
LAS TÉCNI CAS

5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

comunicación",estrés historiaersonal".ngranmedida,steema
ll proyectoes especialmenteecomendable
cuando edesea esPonsab¡lizaru chomás al constituyeaaplicacióne os3 anteriores,oresto eescogea écnica
rupo respecto su capac¡dad roductiva de proyectoara uejecución.
uando e busca en unasecuenciae talleres)
e d e b a t e o n l o s de Instruccioneslos subgrupos.
I t e rión
n a rpurade
o s ' e s p os
a c P-ticiPro.s-
ios
(4 subgrupose7-8personas, or scriton irillas epapel)
ndicaciones
Debido la granexigenciae'esta écnica, e "Ustedesana reflexionarobreuna amiliacompuatamínimo or4
recomiendaormar ubgruposn pocomásgrandes
5):
que on as trasécnicase xceptolsociodrama) pe sonas ue um m el mismo o ar.Puedme más ersonas. steds
pueden erde 6 a l0 personasara acilitara definm a dstribución e esta amília, a cual controlahábilmmte l
construcción. estrés.

Además, s convenienteueel número otal de Realicm nadescripcíón.de


n díanormal e trabajo-estudioesde ue
proyectososea lto, ara vitar naexposicióninal amaneceasta uese vana dormir.Vana señalar elementosue a
desmesuradamonÓtona. ayudan controlar lestrés su uida amiliar.
ARA
EJEMPLOSE NSTRUCCIONES P r o c e d i m i e n tara
o l tallerista:
PROYECTOS
Se entrega cada quipoas ntruccíonesn teriores.e esadviertel
. Proyecto - (a desárrollarsen una sesión comenzarue ombrenn elatorrepresentante ue aya notandoas
u.,*.*l¡i11,,q,,:tll1 elaboraciones
el ubgrupo.e an e25a40 minutosara sterabajo,
Taller:aprevenciónelestrés n a amilia' 't,,; ;; t,¡¡ii:+,.-i conuna upervisiónntensa.
¡,,r,l"i: rii,il,..li{
Forma arte eunasecuenciae 4 tallereson Una ez erminadastaase,e aacadaubgrupohojas epapelógrafo
. .":,.;,:,..1
.,';iil*.,, ;*i{ñ se olicitaue scribanllísu ropuestaara resentarla
conmarcadores
adultos . .: ¡
semana.uese ealizan
s teselcuarto os 2 espués
aller díasdeeun
osfin de
emas posteriormente
lgrupo npleno. ihan esarrolladona onstrucción
"estrésnel rabajo acotidianidad"'estrésn a ^.r,: .-
r:l excesivamente
oluminosa,e essugiereueplasmenn el papelo
másmportante.e es rindane 0 a 20minutosara sta ctividad.

(5) Para asotras écnicaserecomiendan' ubgruposemóximo7 A continuación,ada ubgrupoxpone u proyecto se plede realizar
personaspreleriblemente)' para responsabilizar los unabreveeflexiónrupal obreodososproyectos.lé nfasisstarían
participanta e a maneramás lmade as areas'Elsociodrama untocon lgrupo, lementosomunes,ropuestasignificativas,
señalar,
exige ubgruposastade 15 personas'n el numeral'El
sociodrama'eWonen lasrazonade ata a<cepción'
conclusiones,.inquietudes
elevantes,tc .

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 63/160

TECNICAS
PAFI A LA CO NSTFI UCCI Ó N PFI ELI MI NAFI LAS PA,F|A LA CONSTFUCCIÓN PRELIMINA,FT
LAS TÉCNI CAS

5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

. Proyecto (a realizarsen varios loques o sesiones' sesiones.l producto inal las evistas)ertenececada ubgrupo,
menosue, oralgunaazón, ecidanonarlo.
LaexPresiónel amor'
Proqrama: Losmaterialesara e revista uedenncluír lementosomo os
el
Esta sunasecuenciae4 "el
talleresuyosemas
amor nla amilia""el
onamor amora uno
niversal"' siguientes:
mismo",elamor ePareja"' - Hojasepapel ond periódico, amañoliego,ortadasncuartos.
mañanae4 . Este ería l amaño e arevista.as ojas evanentregandoos
Elprogramae ealizan4 sesionese4 horas ada na, a
subgruposmedídaue equieranaterialu evo.
sábadosonsecutivos.
- Marcadores, rayolascororesevariosonos, referiblemente
Elproyectoonsistenuna .'uirt.elaboradansubgruposistribuidos
e subgrupoon os suyos.
ada
al azar5 subgrupose6 personasa da no)'U na ez eleccionados
ubgruposotalmente
.onr.rurn rá l, revista'unqueuedenormarse
i
- Trozosepapel ilueta,i jeras scorares,
arrasepegante.
diferentesara tras ctividades'
-
[.] ema e a revista sel mismo elevento:Laexpresiónelamor"'tras
Cartulinauficientearaasportadas.
Esta s aúnica estriccióne máticaue e ija. Podríanefinirse
u eden
LASi DilVAtVilcAs¡
restricciones, i se consideraonveniente.)ospartic¡pantes FIECFIEATIVASi - INTEG FIATIVAS
incluir nsus evistaslementosue ayan pareciendo urante l aller
y elementosiferentesuedeseenportar susubgrupo' Estaécnicaonsisten el usode actividadesn tretenidas/o cómicas,
"tipouego",on na uraciónreve5-20minutos
para ldesarrolloe arevistaededicanosúltimos 5-60minutos e primordiales
. cumplenos bjetivos
n ciertosmomentosel aller:a ntegraciónrupal la
npoco
cadaornada,xceptolúltimo ábado.n ste aso eadelanta e recreación.
el rabajo nel proyecto, indeque uedeiempo araaexposición
las evistasla evaluación o tald ele vento' La
ara lproyecto
ecesarios un grupo
ntegraciónrupal
e personassuerecomendabre l comenzarn
no se conocen tallercon
ntresí o se reúnen of
El aller¡stae ace argoe levarosmateriales primeraez.una dinámicaeeste ipo ogra n unos ocosm¡nutos
otfapefsona'
y osadministrauranteas sesiones.odríaesponsabilizar "romperel hielo" promueven ambiente
evistas'e álido n el grupoque
,i.rpr. y cuandoosmaterialese angúalesaraodasas contribuye uchoal trabajo eflexivo. .
estamanetaegarantiza aequidadnel aller'
oúltimo casos,os participantes
omienzanl aller on al nfiibm
seadviertelgrupo ue lnombree a evista aportadaon rimeras ante us ompañerosue n rabajoe ntegracións,m ás ue ecomendable,
ravése as
rnqu. puedener esarrollados
que e ¡ecutaiá, sentirsgnun amblentee onfianza,osasistentes

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
PFIELIMINAFI TÉCNICAS PAFIA. LA CONSTFUCCIÓN PRELIMINAF| 64/160
.las PAFTA
rÉcNleAS coNsrFucclÓN
l-A
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
Esasituaiiónelativamente programadaa ra sa ora.Esmportanteu idarse,n
este aso, e extendera plenariaasta gotar l
?p". ¿. 6s grupos eadolescenteslosde nivel ocio-culturalajo. grupo...)

Cu un taller s Puedeucederocontrario.aplenarialevaóloamitad
ejecutandonasecuencia del iempo ue e ehabía signadonelesquemae
prolongado {-5 horas ' o cuando
d e t a l l e r e s n u n m i s m od í a ( 6 - 8ehoras , es n e c e s a r i no c l u l r
está e j e c u c i ó nerop e r c i b i m o su e el grupoestá
dinámicase este iPo Paraque el grupo elaje u mente recupere notoriamente ansadoya su palabrastá gotada.s
energía ánimo.De o contrarig'pbdemos gotaral grupo' absolutamente sencialq uí erminarrontamente a
actividadncurso pasar un efrigerio,na inámica
Las inámicas e ncluyennelesquemae jecución
ecreativas-integrativas recreativauna écnicae ndoleeflexiva,ero ue
deestos ventosrolongados, uando eestán iseñandoV er:Esquema introduzcan cambioefrescante nel itmo dibujo,
de ejecuciónel aller'1. rt, ello,se puede scogefna dinámicae graffiti,royecto,t c.).
intejraciónlcomienzoa ntesel ncuadre,inmediatamente espués,y
,. piogrrr.ndinámicasecreativas n amitad eun allerm uy argoentre Al escoger realizara s dinámicasecreativas
on os
integrativass básico ermuy espetuosos
la recoleccióne datos la plenaria,orejemplo) entre os alleres
bloques. participantes.stomplicaariasecomendaciones:
Es mportanteombinars teipodeactividadesonespaciose efrigerio Si a dinámicao e gusta alguna ersonan
descansocortes,nmedio e a ornada. o esconveniente l enaron particular,e edebe rindaraopcióneparticipar
o doel iempo nqueno seestá rabajandon a eflexiónon
dinámicas tangencialmente no participar.s to oconstituye
dinámicas. ningunaiolaciónelencuadre,aque lacuerdo
noes ugar, antar actuar...sinoconstruíruntos
ecesitanomentosara llosmismosurantelevento:
Los articipantes sobrel ema el aller."
n ilencioobre lementosue an parecido,
paraeflexionar araompartir
informalmente o n s u sc o m p a ñ e r o sm a n i f e s t a r lneq u i e t u d e sl Es decuadoresentar as inámicasemaneraue
permitan noasumiribrementeu olenel
coordinador,aranohacer ada orun rato", tc ' juego.D e esta
cadaormaa presiónlaexigencia)el
juego o se mpone obre n participanten
Las inámicase creativase ben plicarseon lexibilidadconextrema
atenciónl itmo el rupo. i, or jemplo,eestá nmedio euna lenaria ocual smuy erturbador.
particular, Es corralador
y el grupo stá xtrámadamente otivado onel tema descansado'e :. t- l

puede ontinuaror 5 ó 20 minutos obre l tiempo alculadoafa sta .. , i , :.1.r -. .,,' llustremosstoconun ejemplo. uponiamosue
' f , [ , , . " ; i . 1 ;' " ; : , r ' j " vamos rcalizarna inámican aque l alleristae
parte el aller desplazalisminuir eliminar na inámicaue staba 'l' ;i ,'
*g;ii.,;¡*;,"-, *i":i, mostraráunode osparticipantesn asarjetason

., UI EL|U. Í ÉCAFt JELI CA PI LO TL-


ianr.r ¡F \,1;r)srt tN pAitn Arv RICA LATllt-:

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 65/160
PAFIA LA CC]NSTFIUCCIÓN PFIELIMIN'A'jI U¡S TECruICAS PAFIA LA CC)NSTFIUCCIÓN PFTELIMINAFI
L.As TÉcNtcAS
o-@
it5l
5/27/2018 ,ü
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

tr-
i
Hl verbosnadar,scalacailar. El participanteebemostraronmímical alcaso, ay ue ncuadraruy igurosamente
,'¡,En as ondiciones
eljuego
e a arjeta, asta ueotrosmiembrosel grupo ü si noseencuentranasgarantías,ancelarlo.
ffil verbo orrespondiente
jl ;ñ;. ,,,j l'
Ét No mporta i en el transcursoe a ejecucióne a dinámicaurgen
dl Noseríaonvenienteue lparticipanteuera scogidoe oslazal por anción
compañeros.na variaciones
undamentalesas ntrucciones
ejemploseesto: levadasneldiseño.eamos
deuna inámicanterior,por ibre eñalamiento
alternativadecuadae ría, orejemplo,ividir l grupo ndos ubgrupos
de l2/l 5 personas,arles iempd ara ue ibrementescojan n llevábamosnas arjetas onsustantivosara acer n concursoe
repfesentanteueacepteactuaÍ'a nombre e su subgrupohacer na mímicael grupo,ongran ntusiasmo, os roponeuemejor agamos
competenciantre mbos f.llpos' concursoe definicionesrales on as arjetas. epuede ceptara
propuesta...
omoas
on ctividades
En ste entido,as inámicasás ecomendables
Llevábamos nstrucciones a ra n uego omplejol que e habíamos
siguientes:
asignadon iempoide5 niinutos. a ompletamos l iempo sólo a
secuenciae la mitaddel uego.P odemososponerl resto dvirtiendol grupo
Los s dealritmo
,""i r'*t"r'o moteol,todoel grupo
anti elasue iguiendona
alguienoordia, tc. uede aber q u ec o n t i n u a r e m ouse g o p o d e m o si m p l e m e n t eu s p e n d e r ,
eliminaciónorerror.) enfatizándole lgrupo ue lobjetivoedescansarn ato e a eflexión
ya sehacumplido.
os oncursosn dividualesporequiposon participaciónibre el
concursante edibujos
concursos
mímica,o ncursosedefiniciones' De inguna anerae ebentilizariaceptarinámicasue oloquenn
t
que lotroequipo grupo ebe divinar, c')' a lgunoe os articipantes
situaciónenigrante cualquiertra ersona
actividadesa rcadasor aburla,ahumillación,
ahostilidad,tc .
Las ompetencias orequipose amaño uficienteara espetara
loterías"'r ompecabezas"
diferencia"carrerase observación", l líuna osiciontica eprofundoespetoequidad
El alleristaepresenta
,.crucigramas"
aarmafserupalmente,uegos n osqueodos ompiten haciaodos osseresumanosdebe er onsecuente onésta.
p.ro i enfatizaue o mporta uealgunosierdanomo pañuelito",
"el ey ide", tc.)

Es undamentalreveras ondicionese eguridadísica e as inámicas'


Por jemplo,n uego edesplazamiento nel que ay ue ambiaresilla
rápidamente egún lgrupo, nun a
nte na ndicación,u edeonvertirse,
actividadastanteeligrosa:s tánanzandoassillas ontraasparedes
ladecoración,eestán uitandoas illas sus ompañeros nelmomento
crucial.tc .

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 66/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

{8. LA FAS¡E trTE


' ecoLEcclolv trlEtrlATc'si
cl T]\IFclFIMES
unavez erminada a abor ue easignón a ase econstrucción
nicial,
elcoordinadoreúneuevamenteosparticipantescada ubgrupoxpone
sus laboracioneslgrupo n otal.D enominamos
este rocesoa ase e
recolección
edatos informes.

o representante,su
s de as onclusiones
sugerencias,
es mportante
n cluirnquietudesp roblemascontradicciones
ue ayan
surgidourantel rabajoórequipos.

embargocuandoepercibaue l elatol algúnmiembroel ubgrupo,


comienzaextenderse n a presentación
esu posiciónersonaln ugar
de adel ubgrupo,s mportanteelimitarleu ntervencións ugerirleue
la eserveastaaplenaria.

paraseleccionarn la plenariaos elementos ás "problemáticos"


o
importantes retomarse.

Es recuentea propensiónn el tallera instalar l debate medida


que os subgruposan presentandous informes. i el coordinador
lo permite, sta plenaria improvisada" podría bordar suntos

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 67/160
DE r: A To s o I NFo FI M E S LA FA S E DE Ft E c o L E c c I Ó N DE DA To S o I NFo RM E S
-@ LA F, A S E DE Ft E c o L E Cc l Ó N
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

Porejemplo, easignaron ó 3 casosigualesara a reflexión lo s


q u e n o s o n o s m á sp r i o r i t a r i o s ' d e m á s " e s subgrupos.l recogel os subgrupos
jrobable ue uno o algunos e los equipos ue 1,2 y 3 podríanxponerus
elaboraciones
obre lcaso solamente.os ubgruposy 5 exponen
aún no han expuesto u productoi e queden sus laboraciones
' n a l c a s o 's e e s
s i n t i e m p op a r ah a c e r l o E obre lcaso .
estaría rivando e su opciónde serescuchados' Este squemasrecomendable uando edesea n trabajo reliminar
por quiposonsiderable, omprometiendo rofundamente
EEiEUEMAS tr¡E la reflexiónntes e aplenaria.e ro, imultáneamente,
lgrupo on
ebusca acer
ASIG¡NAGIGII\I Y una ecoleccióng ilp ara horrari empo porqueebusca n itmo e
FlECCtLECClolv trDE LAS¡ trabajoápido.
TAFTEAS¡
Tambiénodría scogerseste squemaorquelnúmeroesubgrupos
Segúnl iempo isponible,l amaño elgrupo lo s esbastanterande. ngeneral,.se e comiendaueno hayamásde 5
obietivosnun aller ado, epuedentilizariferentes subgruposor aller. inembargo,v ecessto oesposible.n alcaso,

.rqu.ttt de asignación-recolección
Veamoslgunos e as areas'
ipos' modo e lustración: la recolección
enalgo i stribuidavita
igantesco monótono.ueestaase elprogramaeconvierta

A ) l g u a lm a t e r i a l s i g n a d og, u a l e c o l e c c i ó n ' c ) M a t e r i a l s i g n a d o i s t r i b u i d o ,e c o l e c c i ó nis t r i b u i d a .

En ste aso.odosossubgrupos r abajanurante equipos. coneste squema,ebrinda cada ubgrupoaraa ase e onstrucc¡ón
la ase e construcción nicial on os mismos inicial nmaterialí ferenteero omplementario
lde osotros. eamos
materiales.orejemplo' 6 3 preguntasar a varios jemplos:
.*- , i
:
reflexión asmismasn strucciones ara ngraffiti'
e e pide cada ubgrupo' - Los quipos z y 3 trabajanncaso. os quiposy
Al hacerecolección, 5 trabajantr o
ue é uenta e as laboraciones echas (o cada quiporabaja n caso iferente
su urno, el material.
sobreodo .
- El ubgrupotiene nasnstrucciones ara lsociodramaientrasl
B ) g u a lm a t e r i a l s i g n a d o 'e c o l e c c i ó n subgrupotiene tras.
distribuida. - Hay subgruposa cada no e e auna regunta
iferenter* t,
Aquí, eha brindado odos osequiposlmismo reflexiónor equipos.
material,elativamenteoluminoso,u rantea as e
deconstrucción nicial. ero lhacera ecolección [stemodeloeasignación-distribucíón
e ecomiendau andoedesea
sehacedistribuyendo lmaterial"' propiciar
aemergenc.ia
enumerosos o cosejesemáticos)ue epueden

r] E RE CO L E CCI Ó N DE D, A TO S O I NFO RM E S
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 ; L A FA S E 68/160
DA TO S O I N F O F I M E S
FI E CC] L E CCI Ó N DE
LA FA S E DE
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

LAS¡ NCITASi trtEL CG¡ctFttrllNAtrlGlFl¡


abordarconagiIidadduranteIap|enaria.Estoimplicaríaqueelerupoes$
" ¡fMEMCIFIIA trtEL TALLEFI'"
;;;il;ttelamiliarizadoeltema debatirse'
con i{
ste squeTitil"-t::::iJi:: Paraa acumulacióndel voluminoso aterialprovistoPor
Tambiénepuedeeleccionar. l: n
e atosrevesvgiles'
de ecolección de recolecciónY a l e n a r i a
::Tltff:J,¡unffi "r* r.* na
este aso, eestaría tgi'n¿o muyclaramenteldebaterupal ffil "notas", n tableroo e n p a p e l ó g r a f o u, m e n v a n a s
plenaria.
funciones rimordialesn el t a l l e r :
or segmentos'
D)Recolecciónplenaria
e, En rimerugar,l percibira palabrascritaomo opoftee ahablada'
Con ste squema,eháce ecolección-1t^l1t?,:::l*1tJ le ermite l grupo naasimilaciónuy uperiore osplanteamientos
plenarla sobre
pi.nrri, soDIs ste ragmttt: l a
s>Ls 1:
inmediatamente' se hace proceso on otra parte de la enculso.
^-^A,,naiAnnicial- Lueqo' se repite el
producciónn ici.al'.Luego'
construcciónreliminar' Ensegundou gar,as notasactúah omo memoria"el áller. nel
s r abajandocasos' epuede
tuvieron mománto eentrar n a plertaria,l coordinadoru ede onsultar
Por jemplo,i os'subgrupos Luego' ehace ste egistro ara eterminarué ema problemae os
hacerecolección,l;;;; etc'
y devoluciónobre lcaso' fugazmente
expuestosresentalgrupo ara omenzarldebate'
lo mismo onel caso '
La p r o d u c c i ó ne l o s g r u p o s s , c o n f r e c u e n c i ae. a l m e n t e
S e p u e d e u t i l i z ar t a m b i é n e s t e mo d na
e l oregunta o s eh a nara
c u a n diferente b r i n d a d ot a r e a smasiva. oresta razón, l tallerista o debería onfiar a labor
distribuidas. or e¡empi"'tJt tqtipo rabajó
la eflxni Ee teo-n"a''
11',": ':i:':;",: :fl[ ::i ?iil|lid de "archivo" su memoria spontánea'
potunda
lii',llT;'r:: "jH,T":":ñ?: J',.ng'n s o , En ercerugar,asnotas scritasrindan naprecisiónnicaespecto
la palabraablada,ue se pierde on extremaacilidadna vezha
pa ticiP .
transcurridon iemPoreve.
ibujosTifit'-,t:j:,*,ln:t rffi:'i:;
Conasécnicase ociodrama'
ilHnT:?'::il;ilp'io,r',oi:::lli'l::i:'1':ii:';i::X1;;lX:
lenarta of segtrlcrrt"- lo'.". ',"':::-^ ^^ +n¿ e
ebe acerse
la ecolección)
subgrupos
Enalgunosasos s mportantísimo,
ntes o rc lenarias
asnlenariasarciales. etomarlaspalabrasxactas"
expreiadasoralgún articipantesubgrupourantea plenaria,ar a
duranteadevolución
profundizar, el allerista)'ara
r etroalimentación
c er e c o?l et c c i ó n y p | en a r i a s o l a m e n teconcluir.
E s t o s e d e b e a q ue , c u a n d o s e h agraffitis'
.
sobre no de os otioá"*ts' dibujosa p-íenariaaexposición ::1"^:,::bgrupose su
e
intentanntegrarr r'.r.uor..¡ones De estamanera'u verdadera . La memoria"rovistaor as notasambién uede er onsultadae
trabajo, uandottli;;;'t;-iñ"' uego.ómo e
maneragil rápida ara acera devolución.e remos,
producciónnicial e contam¡na' on al in .
aprovecharían

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 69/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

9. LA PLENAFIIA
Una ez erminadaa ase e ecolecciónedatos, e
entra la plenaria.sto uede acersee manera
inmediata,
como, r esentándola
ahora onunasrasesntroductorias
amos compartir
o dos obre lgunos
bloques osterioresonel grupo estarm ásalerta resaltarlosuando de osaspectos encionados.uien esee xpresar
rea)arezcan.uede sar sus notasparaprepafar na muy breve su opinión, uede acerlo su turno".Luego, l
"recapitulación" apróxima'
e asesión,lcorfienzar coordinadorresentalgrupo lguno e osasuntos
planteadosue lconsidere
mportanteara lanálisis.
Esteecuentouedeontribuiíarear na onexióntilentre esiónsesión'
cuando lcasoo requiere Por lcontrario,o dríaacersentes e a plenarian
breveorte edescanso, ecreaciónrefrigerio5- 5
Las otasacilitarían nel aller'
ambiénl alleristanalizaruidesempeño minutos : Este orte s recomendable i las ases
si estuvieranteresadon hacerlo:u escucha,us señalamientos.u rolongadas
anterioresa n ido elativamente hora
devolución,tc . media doshoras) si sedesea rindar l grupo n
espacioe efrescamiento nmedio euna esiónue
El ,r.d'r ¡d.f para a tomt¡tnotas en el talleres el papelógr se alculae xtenderáucho ás hora cuartohora
permite c u m u l a r n e l e v a d oo l u m e n e n f o r m a c i ó ni n e y media dicional.
i n e ú nm om n d é m á s J ó l o aParece nteel
quese requieren ese momento' e a,como u nomDreo Indlca. onstste n un
ótra parte, asta olverhojas trás ara ener odo el archivo esobrel ema on lgrupo npleno. onstituye
d i s p o s i c i ó n . ( . . . y l f i n a l d e l a l l e r , i m p l e m e n t eo b l a m o s l parte senciale l aller. s quí ondeealmentee
archivo lo emPacamos). a oue a eflexión
Hasta momento uede resentado
En aso eno ener stematerialm ano,epuede tilizarablero,r atando producción
l r upalvoluminosa
aberse
ero sta s ragmentada
na
d e a p r o v e c h a lr e s p a c i o e m o d o ue o d a s as n t e r v e n c i o n e s (por ubgrupos)
nose a uestionadoi profundizado
fundamentales uedenonsignadas desplegadas imultáneamente.
respectoningúnema.
eellos
i ablero ofqueohay isponibilidad
Sinoseusa i papelógrafo, n ta ptenana, e setecctonanquellos suntos
o poralgunatra azón,lcoordinadoruedeomar ota nun cuaderno ue sean prioritarios"araesclarecerlose I
l grupo usobjetivosi lo consideraonveniente'
agenda,-explicándole neramásamplia osible re sabilizar
(Hay ersonasue e nquietanuandoercibenl alleristao mandootas' rupo en relación
sinsaber ara ué onéstas).

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 70/160
.A P L E N A rt I A
ofr@L
>l
xl
5l
5/27/2018
ul
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

Hl Sonmúltiplesos ecursos "formas e ntervención"equedisponel ellosno son an relevantes.oresto,es necesariofocalizar"


"centrar l tema"e n p u n t o sq u e s í s e c o n s i d e r e ne e s e n c i a l
ffil coordinadáraraograrstos bjetivos.ds iguientesumeralesrofundizan
il eneste entido. discusión.
Él Para efinir lconceptoe ocalizacióno demosstablecer
aanalogíaon
dl prtctEtl.EMATlzAclc¡lv: ¡¡Ftc¡Mclclc¡N
DE LA FIEFLEXICIN Y EL trlEEIATE "unexploradorue stá bservandoonbinoculares
conel indeavanzarnsucamino".
na scenarenteé1,
El ebaterovistoor aplenariao s?desarrollaemaneraspontánea: o
'Laescenae ompbneeuna erie emontañas a zquierda,na ona e
es un procesoue luyade orrña utomática. on elativarecuencia'l playayocas aderechavariosenderos
o deadoseárbolesnelcentro
terminara ase e ecolecciónedatos,l alleristaoencuentrairecciones
ara xplorar.Elgrupoeexpresaue odoestá ien).' O, y hacia l ondo.
. problemáticas
encuentra antos roblemasueno'sabeuál bordar"' Siel exploradoreseapercibiron laridad"ara uíarse,opuedeomar
Puedeambién ucederleue escojaun asunto nconcreto, consu nstrumentotoda a escenal tiempo"...noo graríaiscernir
"información .
o ncreta
motivar l grupo n acontroversia a aria seestanca
cooidinadorn stalar,
pfom p,r.r es funciónPrimordialel Enconsecuencia, iene ueescogern área [ocalizarnella. uego,
"l"eal
descifra".araograrlo,nalizaetalladamentel área eleccionada,
ma comoun "Problema odríaasar otra.
foco"....luego,
que amerita reflexión ,debate"...en tras palabras,eb
"oroblematizar" a Plenaria u cedenel aller:
lgualmente

propiadaengancha"l grupo onel debate lo . 5e escogen focoo área emáticaon el propósito e esclarecerlo
Unaproblematización
estimula constfuir. odemosfirmar e manera uy enfáticaue a profundamente.
problematización s la clavede la motivación n el taller. . Luego,e descifra"ichooco.Se evisanara llosusdetallesonel
ormase ntervenciónueayudan a "problematización" uede bordarsetro oco.
grupo... osteriormente,
Hay
"promoción
iversase ldebate"u ranteaplenaria.e amoslgunas'
FOCALIZAC¡Oru V Cuando o hay ocalización, a plenaria a una
iversidad igantesca
e asuntos, in explorarealmenteingunode ellos
ESCLAFIECITVTIEIVTCI tr¡E FCICCIS ni legar ningúnunto. s na lenariaaderiva.
Generalmente, n a fasede construcciónnicial la recolección "la problemática
de datos, l grupo fesenta n número norme e temas. stos o En otros érminos,uando o hay ocalización
se podrían esarrollarn una sola plenaria. demás, uchos e es tan difusa uese orna mperceptible"....

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 71/160
Fl
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

u chequeo"onuna raseomoasiguiente:
presentando
resentando raseomoa
'A ver... ehanhechomuydiversos lanteamientos
n el
Observemos lgunos..."
n chequeo
Con el fi n de evaluar l material' l coordinadorace notas en Luego,a pasandoashojas elpapelógrafo entamente,na ras tra,y
r á p i d o d e lo planteadopreviaTnente. evisa us mientrasasmira onel grupo, eñala lee nvozalta osplanteamientos
papelógrafo,trbl.ro o agenda-y acesu selecciónemática' que onsidere e levantes.ientrasa nto, apensandon uál scogeráara
focalizar...

En aso ehacer ncorte ntrea ase e ecolección edatos aplenaria,


elcoordinadoru ede provecharsteiempo ara acer uevaluaciónel
silencioue edéenel materialf ocalizarl ema. odría,nclusive,iseñarlcronogramael aller
En onsecuencia,
evento, corre"
inpermitirse lenarodomomentoe
l espacioueél mismo, omo oordinadof equiere calculandos teorte onelobjetivoe ener isponibilidad ara repararse
decuados.omo fecto e paraaplenaria.
para laborarlanteamientbsn tervenciones
Lsto, l alleristaodríasaltar ocalizarecualquier anera"' Veamosnejemploeeste roceso,modo e lustración:
Esvalioso ultivarfitrd de respeto el iempo e
e l5 a l8 años obre La
Se stá ealizandon aller onadolescentes
anto ara lcoordinadoromo araosparticipantes'ostrarles
elaboración, comunicaciónamiliar".ehaestadoeflexionandoobrelosobstáculos
"nohayafán edecir ualquiero sa", ueallí en a comunicaciónadres-jóvenes"los participantesa nhecho
io mientraseestá planteamientos
omoos iguientes:
el
A menudo,lsilenciosun poco pesado"ara l grupo lcomienzo
taller ero, oco poco,osparticipantes
descubren"lgran alor e omarse "saberes"lanteadosor el grupo
el iempo araeflexionarseacoge a propuesta' " Losóv mes necesitamosndependencia"

Todo stose de manera recisa la evaluaciónel allerista ara,la "Lospadres |osóuenes omosdemasiado iferentes".
"Hayque tener acimciaen a familia".
 f,:r- s...Siel coordinadoresienteranquilolhacersto' lgr
i'élestá gnsando"eiperajáon-tgtenidqü'J . "A ueces.ospadres o escuchanlosóuena".
oercibirálaramentee
. '5i todos os sfonamosnpoco,a comunicación
amiliar eró xcelente"

I
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 72/160
l-,FNA P L E
lia)t A
¡
I
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
I . ilnfluyenos óvenesealguna aneranel proceso? iPropicianllos,
II ' Ten que ossometomos ellos
'LosPadres we través e suspalabras,estos actos l no serescuchados?)
l.
I siem7re' . iQuésignificaescuchar"a raos óveneseeste rupo nparticular?
nun grave roblemae
I . "lntemet a a convertirse
ños"'
I| "otun¡ caciórt n Pocos Una
"ilos ez eesclarezca
óvenes ste specto,e rabajarían ornoa otro.Por jemplo,
scuchan ospadres?"
upuestalenaria'l tallerista .temg
I o, .nr,., en esta o*tn"t porel planteamiento
I considera m portante
que'ltuttt'' lospadiesoescuchan
w#;,if":ii{: 'Esimportante
nconceptodicional.l lanteamiento
quíseñalar egúnl
saber")e a
cual veces,os padresoescuchanos óvenes"
I 1el
I los óvenes"..r esenit'
I erupo comlenzaexploraron
i át*i' dit¡o postuladol
él diversosspectos "i;¿í;;;;i,¡ o esel ocoeneste
caso.C onstituyeolamentel punto e partida ara descifrar"l foco.
Digamosue el oco mergepartir edicho aber".
i t".rt.ion.dos,omo os siguientes: ;e¡ociai ¡'
"Saber" eleccionado:A veces' os
padres o
  trfifi"riTid;ffi
wi;;r,;';:¿
eti'ót¡ as' i,; iiirl
Debido esto, odemosenominarm ergente
"saber" partir el ual e omienza
ocal;al lanteamiento
a nvestigación
eun oco eterminado
escuchan os óvenes"'
t elementosilucidados
rtir de éste.Es decir, l fococonstituye n conjunto eelementor

osparticipantesl
iA quése efierenxactamentea os óvenes" En lcaso enuestrojemplo,l oco staríaompuestoor odososaportes
decir ue tospaO'á' o "uthtn ué recuencia?) brindadosor el grupo n relaciónl "saber" eleccionado:
a veces,os
Con
(iEn ué ipode s¡tuac¡ones? padresoescuchan os óvenes".
iQuémanifestaciones e ospadresacen ue os
están scuchando? l oco e "Laescuchan a
Podríamoslantearue eestá sclareciendo
ióvenesnterpretenut no os ienten se relación adres-adolescentes."
l-odosos nterrogantesretenden
t;; ü" o"e'losóvenesimplemente
expresa través e os gestos'aspalabrasla s "esclarecer"
este ema).
accionese osPadres?)' Sepuede bservarómo l foco onstituyen áreamuchomayor ueef
emergenteocal. ero uexploración
ó lo s iable onbase neste unto
. i C u á l e s p o d r ía n s e r l a s c a u s a s pa f a q u e | o s p a dr e s , departida...
óvenes?
;";;;;' no escuchensushijos

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 73/160
P F¡
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

términosenerales,osealcanzadilucidarprofundidadás e36 4
is en unaplenariaroductiva.inosencontráramos onel hecho e
abordando ás ocos por sesión, e
eberíamos visar i estamos
un rabajo xcesivamenteuperficial.

Es mportante ue os participantese rcibana conexión ntre l


paraa ocalización, ue l alleristacombine"os arámetros
e ecomienda que se explora n la plenaria sus aportes revios. l foco
básicos: debe star onectado e manera erceptibleon a problemática
f
propuesta o r el g r u p o .E n e s t es e n t i d o , l e m e r g e n t eo c a l
arael . desempeñan papel undamental,u es,muestra icha onexión.
Q u e e l a s u n t oaparezca,omo aliosoo problemático
grupo, unqueno lo seapara l coordinador.
: En asos xcepcionales,l emergenteocal" ropuestoor l alleristauede
. valioso urgente
. Q u e ,s e g ú n os c r i t e r i o s el a l l e r i s t asea nohaber idoplanteadoirectamente orel grupo. ero lcoordinadoro
r: interpretapartir e osplantearirientos
elgrupo "muestra aconexión".
parael grupoabordar l problema' st oimplica ue a reflexión
on llustremossto onunejemplo:
contribuiría
s u r e a l i d a doqueel
t i d i a ngrupo
a. eenfrentemásadecuadamente
En n aller obreel amor epareja",n a ase econstrucción nicial,os
ue puedan arecer mu y la
subgruposacen n dibujo obre relacióne pareja". l hacera
Eneste entido, e evitaríanocalizaciones recoleccióne datos, l talleristaotaque odos os dibujos xpresan
interesantesllamativasero ue, la horade a verdad' o e están
nsu ámbito ersonal. solamentespectosománticosfavorables obreas elacionesfectivas.
aportandolgrupo lemenioseaplicabilidad Al comenzara plenaria,e señalal grupo a siguienteinterpretación"
elgfupo eque lnternet (ningún ubgrupoportó ste saber" xplícitamente
:
por jemplo,rofundizarobre l planteamiento
va a conveftirsen un grave robtemaecomunicaciónn pocos ños" Tallerista:Todosos dibujos osmuestranóloaspectosománticos
podríaarecerfascinante"ara n nvestigador... ero,h a-staquéu nto s
odos
. .iTienen positivos e as elacionesmorosas"...isucede e estamanera n
e alor rácticorioritarioara lgrupo escrito?
unasunto
los óvenessistentes,amayoría,omputadorc onexión nternet?'ilos realidad?"
afectaealmentes te sunto n aactualidad?
saberes"
Enalgunos asos. l tallerista odría ncontrar iversos
i g u a l á e n t e á l i d o s ara ome z a r a e x p l o r a c i ó ne os f o c o s
correspondientes. nionces,uede eleccionaru al(uierae ellos'
c o n m i r a s l o g r a r s c l a r e c e re a manera d e c u a d al m a y o r
número n el tiemPo isPonible.

,@'http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 74/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
INIG¡ALES .tospadres
d) ... A ver,enqué ipodesituaciones
INTEFIVENGICINES o
escuchan os óvenes',?
trIE LA PLENAFIIA
Despuése dilucidarsteaspectoeproseguiríaon
Y,í
Conbase n o anteriol odemosescribir""ntntt las ntervenciones ;..' , otros.
afa nbuen esarrolloeésta:
inicialese a plenaria,.clave
. Palabrase cierre e a fase erecoleccióne datos. uedeerunao ¿...cóMct AVAAIZA
ES¡CLAFIECIMIENTC EL
tr,EL
variasrasesuemuestrenue a erminó sta tapa el aller. FCtcct?
ncluidaumetodología.
Palabraseaperturae aplenaria, e xpresaría Hemos eñaladoa importanciae focalizarn la
una variasrasesndicandoue e vaa niciar ldebate la orma e plenaria.a mbiénemosisto arámetros ara scoger
participar. un oco eterminado. gualmente, ehan nfatizadoas
intervencionesara ntroducirl trabajo el ocoa la
Señalamientdel emergenteo calseleccionado.astamencionarl plenariacomenzaiaxplorarlo...ero,ámo rofundizar
propuestoot.igrupodurantea ase revia partir el ual e
,.saber" enelesclarecimiehtoeun oco eterminado?
ldebate.
vaacomenzar Sonmúltiples asalternativas
"dilucidar"un foco quesepresentanara
comienzoe aexploraciónel oco. quí, eempiezan esclareceron A partir el emergente
escogido.
"emefgente ocal" focal"se puedennvestigar
el grupo os elementoselacionadoso n el con el grupo iversos
aspectos,o mo ossiguientes:
selic¡ánado.arallo, e anza lgunareguntaos participantesobre
el "saber" scogido.
llustremosstocon el ejemplo resentadoreviamenteara eñalar l
conceptoe oco l-aller:La comunicación as 4
amiliar")' bsérvense
a que stamosnun aller on adrese dolescentes.
niciales,ada na eñaladaonuna etra. araomenzar
intervenciones Seestá eflexionando obreacomunicación.
plenariaorrespondiente'l alleristaxpresalgrupo: os
asistentesx presanue elprincipalb stáculo
Iacomunicación on us ijos ssu ebeldía.,' ara
a) ,Bueno... us lanteamientos.'.
ya odosossubgruposx pusieron
El oordinadore cideomenzar a plenariapartir
uien
b) Ahora, amos retomar lgunose oselemerftosencionados. de este saber".ieué significa xactamente
deseexpresaruopinión, uedeevantaramano hacerlosu urno' "rebeldía"araospadreseestegrupo?...odr'ía
significarqué os óvenes on excesivamente
ue lospadresoescuchan
c) En arios e ossubgruposencionaron agresivosnsu comunicación on llos , ncluso,
los óvenes". violentos".

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 75/160
N
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

a namente ospatrones Sentimientosnte..


...O, orelcontrario,que os óvenesuestionan Aquí eanalizan,ornooexpresalaspectoropuesto, os entimientos
deautoridadquehabíapreviamenteensufamiIia''...Podríasignificara|go ante lproblemalanteadonel saber". n uestroaso, e eflexionaría
' ' t o d a se l l a s
o p c i o n e s "O
t o t a l m e n t e i f e r e n t e e s t a sdos ' ¡i sobre l nterrogantee iquésientenospadresntea ebeldíae os
simultáneamente' { adolescentes?"
.. sientenabia?.. Tristeza?
..Etc.
:,
f .l E fe cto s.l
I
Sesugiere,entérmínosgenerales,comenzarlaplenariaobteniendouna
obreoscuales ¡
e os érminos
definiciónu ncionalpráctica,oexcesrva) uevosé rminos'
,1
'{ Ennuestrojemplo,eesclarecería quí l "impacto" e a rebeldíae
se aya debatirt I pl;;t;ia' A medidaiuqtptttttan i los'jóvenesn su entorno:cómo nfluye quellan as elaciones
tá pu.¿. r solicitandoa mbién udefinición' familiares?... cómoafectaacomunicación? ..ieué mpactoiene nel
\. m a n e j o e l o s l í m i t e s a m i l i a r e sp e r m i s o s ,e g o c i a c i ó ne
'\cg:J
. r1-^^^iA^ tn" artaa.e< ee loo olanteado omo responsabilidades, tc.?).. y otros spectos.
Se exploran n estadirecciónos orígenes ?lit::
" p r o b l e m a " , . n o p i n i O n d e l o s pcuáleq
a r t i c i p a n t e s 'os
consideran
E nasistentes
elcasoqueestamos Seaccionesnte...l(Manejoue se ha dadoal problema...)
utilizandoo*o .¡.rpro, ,. ,.uir.ría a manera e "'responder"
)e aDorclaria los participantesn teel
óvenes"' "problema".n uestroaso,mplicaríaxploraremasomo:
que on as ausai e a rebeldíae os pierdena
calmaos adres?...lcuánto e emorannperderla?...-cómo eaccionan
antea rebeldía?
..igritan?
. .ise uejan?..1o acennterminablemente
"problema"lanteado'
ffifGarEqufdesde cuándose presental
ha cambiadoa expresiónel
(comocantaleta"
)?...iseornanrepresivos...o han ámbiadou orma
iCómocomenzó aParecer?"' ¿éitno decomunicarse?"etc.
problema ravés esu historia?"' .lExpectativasrffi
.i ..-,. problema...icreen
se e xp l o ra ría
q u í ase xp e cta t¡vaue
s e l grupo i e n e n te l
Seanalizaeneste;Fdfficadimensión''delproblemaplanteado osparticipantes
ue ontin ará?.. eué empeorará?
...Quieneberíaambiarasituación?
..ise equieree signación
nte l
enel..emerg.nt.io..t''.Amenudo,|osparticipantesdescubren.através
an l
exagerado" "problema"?
de esta evisión, ue "inconscientem.ni." ..iSeitúan emanera ptimistapesimistá?
que s'
lproble*.",l ohan ercibidoucho ayor e o
Esteaspecto .l fo.o jo d.
Ennuestroejemp|o'serevisaríanenestecasoaspectoscomo..iquétan responsabilización elgrupo onsecuentelesclarecimiento ogrado on
r e b e l d e s s o n |o s j ó v e n e s ? , ' . . . i E' n ntensa
q u é s i tsu asta?
c i o'Podría
n e s aper
a f e c e l a r e b e| d ílos
a ?elementosnteriores.
...iQuéanamenuáoepresenta? 'ique an
que|osasistentesestándenominando..rebe|día''acomportamientosque h ace ue P o d r í a m o sl a n t e a r u e a c o n s i g n a o r r e s p o n d i e n t ee s t e
e cambios n su voz' a cual
no o son,6omo a aparición aspecto s a siguiente:T eniendon cuenta o que se ha hablado
Parczcanenos óciles)' y descubierto, qué proponen araenfrentarlo?".

N N
@L http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 76/160
i
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
Retomandol caso de nuestro jemp|o, eexp|oraríaon os padres
-"iQué trasotro'...Y esta s a forma xacta n que se
alternativasomo' hacerospadres nteelenojoque, roducea esclarecen foco.
ropuestasay arámejorarlmanejoe
rebeldíaesus ijos?"..."iQué Loseñaladoneste umeralospermiteomprender
la autoridadnteel severouestionamiento e os adolescentes?"' porqué nuna lenariaroductivaólo ealcanzan
.-,¿;; avanza.ren lmanejoe ímites n a elación on os óvenes?" dilucidaró 3 focos profundídad:orquecadaoco
e permisoson os
..."iCómovanzarn
adolescentes?"... el manejoenegociación puedenvolucrarna antidadignificativa
e ubfocos.
Enconsecuencia, a exploraciónelconjunto.cubre
. O t r a sd i r e c c i o n e s . . . r una ran rea".

puedenevisarsequellasue e e,ocurranl allerista que onsidere Hayalgo undamentala raseñalar n relación


con el concepto e focalización. uando
relevantes... hablamosobre l esclarecimiento onel grupo
Con ase n os lementosn teriores, odemosquíntroduciros onceptos de a s p e c t o s omo d e f i n i c i o n e s , '.,c a u s a s " ,
egranmPortancia: " e f e c t o s " , t c . , ' e sm u y m p o r t a n t ee n e r
adicionales en
cuenta ue el discurso el grupoes, en general,
. En primer ugar, e hace vidente ue a exploracióne un foco J^^^-in¡r muyespontáneo"no ineal". sdecif no vamos
iiirutto.o,,
n v o l u c r a ú l t ¡ p l e ssde
p e c t o sd i l u cdar.Podemos
i enominar
ro - a encontrar.n a plenaria lanteamientosom o
. .rd, uno esoselementos ue se exploran "sacados de un diccionario"....Ver: .Fragmento
g;riu*.nte. En otraspalabras,n "subfoco" s un segmento de plenaria").
del oco.
llustremossto on lgunosjemplos:
Aplicandostoal ejemploncuestión,o dríamosescribirlsupuesto Supongamosue stamosnel allerm encionadonel
foco nvestigarn aplenariaemanera uyprecisa: cual un grupode padres os expresa ue .elprincipal
- Foco "La ebeldíae os óvenessumanejo"' obstáculo n acomunicaciónon el adolescentessu
- Subfoco:definiciones. .jqué
rebeldía."ltalleristaregunta osparticipantes:
- Subfoco:sentimientosn tea ebeldía significa araustedes sa ebeldía"?
-- Subfoco: Las definiciones"ue el grupoaportaría odrían er
Subfoco: elarabia
dolor ntea
ntea ebeldía
ebeldía
como assiguientes:
- Subfoco: propuestasa ra nfrentar a ebeldía"'
n Pedro: A mí me parece ue los óvenes uiere¡
La ilucidacióneestos spectosodríaomaf ntre 5 y ó0 minutos hacero que es a agana."
una lenariae al.
d e f i n i r a f o c a l i z a c i ódurante
n a Susana: Hay que entender ue ellosestánen un
En segundougar,Podemos momentomuydiferentehora. a no aceptan ue os
plenaria omo "un Procesoque luyedilucidandoun subfoco

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 77/160
n@tAPLENA'.IA
>t
xl 5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
5l
lL l
Hl mandemosin decir ada. veces, reguntan cuestionan.
osotros ¿Etv euÉ tr'tFlEectclNEs
$l tomamosso omo ebeldía"' EXPLC'FIAFI?
ll
il Carlos: Ellos'^evuelven groserosl crecer 'no s€: les puede decir
an srnqer
""alrran t2n
econtestanunodequemanera"' Surge quíotro nterrogante:adasantas ireccionesosibres
pafa
llúl con
nada orque
brr..n esteipo ematerial,l alleristaebercanalizando ldebate' exploración,
uál eleccionar
nunmomentoeterminadoi
os apoftes el grupo e manera flexible"
es decir, direccionando" según us riterios,r ailerístaodríaomenzaror adírecciónue onsidere
"fluida."Ver: ireccionamiento e a plenaria)' releüante.uede rofundizarndicha irecciónasta ondeo considere
A modo e lustracióne os onceptosíopuestos, epresentangráfico conveníente, uego, xplorartra irección,trosubfoco.
plenaria'os úmeros
de o que odríaer ldesarrolloeu¡l oco urantea as etras e
. de os subfocose efieren asecuenciaelesclarecimiento' E n e s t es e n t i d o , a y u n e l e m e n t o ue d e b e er e n [ a t i z a d o :o
- cada ubfocoa'br,d, .) ignifican os iferentes|ementoseese ubfoco. existe na dirección ejor ue otra...[xisten uy diversaspciones.
e un oc o La. decuadas aqueila ueel coordínador ismodetermineom o
Gráfico: LaexPloración tal, con base n los elementos su disposición...
"LARTBELOíNTLOS ÓVENESSU MANEJO" Porejemplo, n nuestro aso, odría scuchar ó 4 definiciones
BC "rebeldía." ea
Luego,ecentraríansentimientosn te a eberdía.rabajaría
A - t r,,r t ,
. '..,\\ A profundidadla rabia"o enojo) ue ospadresienten nte a
eberdíae
r .?' 1 c
\
sushijos propuestasara nfrentarse e ste nojo. quípodríaejar st e
..\\
: i ' focoypasaraotro.
"{iisnroco
.\oerinrctoncs. i ,'' .' D
j ,,: .,_.--n ,
o"- ''.
u'Eí;;ft "ffi:i'*.n,
'EMERGENIT
...un oordinador
en ugar e ossentimientosn te sta...
amagnitude a .rebeldía"
iferenteodríaaberbordado
*--_
B*__ Pro¡restor
ProF¡¿sfo3 ' z scntímiatos otrt¿h r¿bcldir
i
Cr=-----\'. í FOCAI: ., La escuchauega papei-
D*--- RcbcldlonorinciPol de a exploración:une rmite ue
laveer nailerista
ál aaecua¿l?ñcio;arilen6l
adaptev ,pt¡qr." J. i

"^3U
_;7---l obnrículocnh
¿*-/r.r' ' \.colnuric¡cirin'.-i $¡JBF..O 3: mane a preci a pero frexibre " sus cojgsimi€.ügt-p¿{&derechfi
\' -/
7 r' :'.. l¿visión dcl r¿¡nor orta- IaL¡ecesidades-det-"grupol
suEFOCO: ;j \¡=-*-- e
Rcvisirhd¿ o rrbio ctt¿'" \
\"'.-\ \
\''r'\
,-.4 D ,usr urecoro aqu querarrsgreeeaj1er?-iitié]ásiüniFléldiié¿e6ñes1
\ "..\ lascuales e puede scrarecer,r aileristaebe etermirr, íi;, i; i
\\
AB
n lo máximo lgrupo, sdecir,uáles ilecpiol-e_5-
e----'*-'-*:-;-*
acilitanrlü
**" " "-
I laeomprensiéne su reek| nrln-1.-¡"*

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 78/160
/L
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

3Ydllt-:1r¡¡onesueno esteprocedimientoue se revisa etalladamente n dos numerales


vez, omo a seha señalado' e be esec.har e aplenaria"" consiynación
posteriores:direccíonamiento eaportes".
A su enunciarsendefos
seanelevantes,unqu;.rn:'rr.r.tivas". ambiénebe sesión' neste /
urantea
de exploraciónueno ,. .r.rncen dilucidar eexploraciónnel aller No es necesarioni conveniente)x plicitar /foco al grupo.Para
sentido,odemos.",r".rrt,0". asposibilidades éstees suficiente scucharuestionamien/.osp lanteamientos
revisar"'
son an nmensas";:;;'n-;; q'á¿ttealgo ueno sealcanzó claros e partedelcoordinador.Esto s apligble todasas ases el
taller. lgrupo onecesita,orejemplo,ue e ediga ahora oya hacer l
E n o t r a s p a | a b r a s , d u r a n t e I a p l e n a re'esclarecimiento"
i a ' e | t a | l e r i s t a d e b en r e n u n c i a r encl.¡adre el aller." oque equieresescucharn encuadrepropiado).
permanentemente llg'ntt á¡rec.ciones
iene algunas ificultades
favorde otras .. t' utt't'' el coordinador El oco constituye na herramientaonceptual arael tallerista.
e n s u m a n e j o a . r . ¡ . * p o o - e n l a f f n aosibles"
| i z a c i ó nel d etema"'lo
| t a | | e r dcual
ebidoasu Escomouna "brújula" ue e permite eleccionarnadirección
dfseode "cubrir odos os aspectos de rabajo mantenerlaurantea plenaria.
es mPosible).
Retomemos l ejemplonterior,a ralustrarste lanteamiento.
uandol
Cuandoa sena explora¿oloonveni*lt.1t,::...1"1?;it-"
navantroducido urante aseee
taaase talleristabordal oco e obstáculos n acomunicaciónadres-jóvenes",
r --r- ^rl+,-l'rin on al faro nrevio. Con cada nuevo
H?l,x:Jffi'[ffi;ñi;;;
edatos durante
reiotecciOn rabajon esta elección
elementos epermiteolicitar
oné1. scucharir organizandoneldebateos
e lacionados
el procedi i.ntojtoPutttg
urantea plenaria' Mientraseestéesclareciendo ste oco, as ntervenciones
elacionadas
Es onveniente rabajarolamenten $o al tiempo grupo e onfunde: con tros edesechanse eservan ara rofundizar
uego. e stamanera,
l
ariosimultáneamente'
cuando e ntentansclarecer eldebateocalizadoosibilitalavancee a eflexión.
no . ,rU. sobre ué s o queseestá ebatiendo'
¡i- ES¡CLAFIECIMtEI\ITCI: LCIS S¡AEI EFIES¡
trlE CAtrtA C¡FIL'PCI
 
I
t:
I
ES¡Í'EGÍPICOS
¡
I
I
i'
Ii ' T
Durantea revisión
lasposiciones) e os ocos s prudente,xploraros
erdaderosespecíficos "saberes"(
u e cadagrupoporta en
Esimportanteseñalaraquíuneleme.nto.técnico[undamenta|.cenera|mente'
: explorar relación on el asunto nestose basa,undamental-
n cuestión.
aunque[ alleristariip'oponiendo lFruPo ebrindan
:"1: ::| ::ittt
ncadamomento mente. l esclarecimiento.
(porm edio esu otaiJ"i¿n ' losparticipantes
aportesevarios. Estomplica scucha? grupo emaneraspontánea
recibir stos portes" sin upuestoseningúnipo. mplica resentarse
nteosparticipantes
para lcoordinadors italencontrarlequilibriontre una erdaderactitud eexploraci
inó.J.t f ¿irección
(..consignarlos,') " iaocalización" . Es e al elevancia

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 79/160

A P L E N A A
o-@L
>t5/27/2018
ñt
dl
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

. Enel primer rupo, odríamose scubrit medidaue


Hl Podríamosecir' neste entido' ue o deal sque a seesclarecel
foco,que os óvenes í sonescuchadosor suspadres ero ienten
descubrimiento",
$l oúnrii.avanceomo nprocesoe queno o son.Estos dolescentesodrían sclarecernel aller ue a
Jl lantopara l grupo omo ara l allerista'n proceso EI causa e o anterior squesesienten olos ebído su procesoe
Él en el quepueda aber orpresas'oóptimo squeen coorclinador : rl¡
i
dl .i ¿.utr. ie logren xpresaras osasemaneraresca debe crecimientoa asnuevasesponsabilidades ue stán frontando.
y nueva .. de una orma n a que odosestán obotrerse",:;
' Enel segundorupo, odríamosilucidarue os óvenes
aprendiendo, ncluido l allerista' i íenena
ppglon-de ergscuchadosor suspadres erocon recuenciao la
depreiuicios,
aprovechand ecuadamente.
t'"¡A#ffi' oncebir ada rupocomo "" Debe
stosdolescentesevelannel aller ue
últimamenteehandistanciadoucho esuspadresara sociarse
[e prejuicios. ebe
a consusamigos.tras eces,us adreses olicitanustentacióne
únicoy esforzarseor revelar n la.palabra u concebir sus deas desuspeticionesellos oencuentran
e s p e c i i i c i d a d .n e s t e s e n t i d o ' l t a l l e r i s t a cada gruPo o rmaslarasue
soporten uspalabras;o i o cual us padresdicen ue no les
.uhpf. una unción rimordialo mo acilitador comoúnico comprenden... ellos an hterpretado
¿. t, .*presión e los saberesel grupo'f-- yescuchatlo .
sto omo ue o os scuchan.

obviamente,ebe vitarseaposiciónontfafia,quella en su ' Enel último rupo, odríamoso ncluirue,en general,os padrese
este rupo iestán rindandona scuchae almenterecaria.n pinión
e n l a c u a l e l c o o rd i n a d o r c o n s i d er a q u e l o s aespecificidad,
b e to d o de ellos. sto edebe susexcesivoso mpromisose rabajo a su
acerca el grupo del ema' A demás' onoce as
dificultadeaceptarue oshijos stán ambiandosecomportane
alternativasestá llípara rindarlas'ayqueestar sin maneraiferentente llos.
atentos revisarnoson el in de evitar sumir sta compararlo.
actitudnconscientemente' como podemos er,en cada rupo l esclarecimiento e un mismo
f o c o p o d r í a o m a r u m b o s o t a l m e n t e i f e r e n t e s .g u a l m e n t e
Cuando l talleristadoptaal actitud econvierte' s u c e d e r í a c o n l a s a l t e r n a t i v a sd e r e s p o n s a b i l i z a c i ó n
indudablemente, nobstáculoaraaaparicióne os correspondien
el grupo. on al posición'endría randes e s.
saberes
dificultadesa ra scucharosparticipantes'
LIs¡TAtrlcl trlE ¡sFCtCClsi" ct
¡.S lJ EITE MAS¡'I PFICTBAEI
Para l u s t r a ra e s p e c i f i c i d aed" l a sv e r d a d e s " LES
respectivase cada rupo, etomemoslejemplo e
losadolescentes ue equejan eque lospadres o un interroganteue apareceon recuencial reflexionaro brea
e s c u c h a n l o s ó v e n e s "V e r : F o c a l i z a c i ó n metodologíae aller ssi "esnecesarioueel coordinadorea xperton
esclarecimiento e ocos' Supongamos ue enemos el ema aramanejarl aller."...
tres alleres iferentesn oscuales e aborda
el mismo oco:

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 A, 80/160
ñl 5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
dt ' En primerugat acilita ensar n asdiversasireccionesuepodría
HIii:r:".Ttüffi'ff ;igu apf .paraciónspecífi'aobresre.r oasí omo
jl
ll
o' esPrecisoue engal
unconocimi.nto,untitnüsobreelasunto'::]"t-1T.:t:.t:lt;'11t1?:"T:
adoptar l taller las alternativasarapromover l debate la
responsabilización
nel grupo.
desarfolloe m't'co""l
F bosque-oóm"ro" e ' que odr'aer l
,,alsún Retomandouestro jemplo,l tallerista uede uponer ue os
J

participantesactiblementee eferiránobstáculosnsucomunicación
g'"t"t t'tt*
IU
ladiferencia
ilil:fl'il;ffi;ffiil;:; qu' o¿'i'n parecer como ntre ombres mujeres",los upuestosn a elación
de pareja",los encoresn apareja",tc .
. - --. -^Á +^ A o t . m z n o i a s i g u i e n t g : l
Pá¿.tot ¿enn¡r icfronstru
esponde,n algunamedida' l f De estamanera, l escucharl grupo abrar obre stos suntos,
istado e ocos subtemas robables
El .iqué,rp*;;;rrespondientesl ema odrían pafecern i inmediatamente stará ubícado"especto ellos.En general,st a
interrogante: preparaciónyuda escucharacuestionaremaneragil crítica. a
el aller?" preparación
r eviasdegran yudaaraocalizard ireccionar
aplenaria.
.
llustremossto onun ejemPlo: S i nembargo, a yque ánerm u yen cuenta, u r a n t e l t a l l e r .
que
Supongamosqueunta||eristavaacoordinaruntal|ersobre..lacomunicación
resentarselanteamientos l o s efementos
contrario, reparadoso
s decir, ue-nos itúen nvela ylugar
a na surtir el e f e c teo
e os dueños
de pareja". urrntt t ialler' odríanossiguientes: la verdad nos mpidan scucharspontáneamente l grupo.
interrogantes espectosubtemasomo
' Ensegundougar, l desarrollo e máticorevio el alleristae brinda
. Definicióne acomunicación' opciones dicionales,ara ebatironel grupo n caso e que as
. Nivelese acomunicación' preparadas ara l aller e goten.n ste aso, l alleristauedelanzar"
n a pareja al grupo problemas" desdeumanejoel ema, ncualquieromento
. Obstáculose acomunicación que o considereecesario.
. Propuestas ara nfrentarichos bstáculos'
llustremosste unto, ambién.upongamos ueel alleristae nuestro
E s d e g r a nuese
v a l oerocurran'
p a r a e l cunque o r h a c e r , a n t e s d e l t apor
o o r d i neaa dequeñt. l | e r , u n a l i s t a dejemploe
e pidea losparticipantes n a ase e construcción n icial
subtemas {:lttiblemente que mencionenbstáculosn acomunicación epareja".
n planteamiento's"interrogantes'
escrito. uego, sconvenienteensar
respuestas, ropu.iü, n,. ¿i.tor subtenlasfocos robables...notras Al hacera recoleccióne datos,os participantes
..resolver" el listado e focoso subtemas e expresanue
palabras, , ,..orn.n¿rui. "no encontraronbstáculos",u e en a actualidad,as parejas e
probablesnalguna edida' entíenden uy bíen".Entonces1, esde u conocimiento,o dría
unciones: lanzar problemas"omoel siguiente:a ver...a eces, e plantea
r eviael allerista umple arias
Esta reparación

;
ohttp://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 81/160
X
ul
J
lL5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
lu
tr que os hombres lasmujeresienen namanera e comunicarseuy l$,i,tt
", ,i ' . iEnqué onsistelprocesoebúsqueda
tr e dentidad
lll Quépiensanstedeseeso?"
diferente... :t;:l:::u; deladolescente?
J
J 'ÍEn lo
¡ ] . " .
' i . .

'icúales on as ausase abúsquedae


de ocos sLlbtemasrobables ucho ir:r' ,,'' dentidade
F
J
@ ,tplenaria, losadolescentes?
uJ s elaborado profundo. bviamenteeríauna herramientaás . Cómo e manifiestaa búsquedae dentidad
osa... eroarnbiénxigiríana nversióne tiempo, sfuerzo :ru me|or
espuesto adolescente? el
. iCuál s a relacióneestabúsquedaon
:.r :: aspectos
se como:
ste-desariolloe máticoan minucioso'esecomendableu an ".;Qlt€ - La elaciónn tensificada
J

desee n dominio gily amplio el ópicodel aller. ncierta puede on osamigos as arras.
ida,el coordinadora sl estaría ptandopel un-& - Lamoda.
brindar
s p e c i a l i z a c i ónne l - Los nsayose dentidades ugacesv estirseactuar
esuna por a mañanaomo ndeportistaamoso,or a
ara ldesarrolloeun istado eesteipo,a modo e
Veamosugerencias buena tarde omo n ntelectual,or anoche omoun
ilustración: pregunto. "niñoferdido n el mundo';¡
-
Se ana realizar{upuestos
allerese2 horasrd, uno, obrea emática Lasadolescente.
del xploraciones
deológicas,ilosóficaséticas
la dentidadeladolescente. - Laambivalencia nte uspadres lasnormasel
deseoeser ratado omo n niño ,todavía,,. en
tste aller e ealizaonpadreseadolescentes e os3 primerosños e algunos omentoscomo .grande" enotros.)
bachillerato.epretendebordarn os alleresres emasundamentales: . iQuéefectosiene l procesoel adolescente
n a
psicologíaesuspadres?
omoun procesoormal ue
. Labúsquedae dentidadeladolescente . iCómo e ¡entennte l proceso?
roduceonmociónnél y ensu amilia.
inevitablemente Cómo eaccionan?
. iCómo uedennfrentard ecuadamente ospadresl
. La eaccióne ospadresn abúsquedae dentidadeladolescente. procesoel oven?

a . iCómo
procesouedenos padres
ebúsqueda yudarlel oven n su
e dentidad?
Lamaneran que os padresuedan similar ásadecuadamente
conmociónroducidaor ste rocesopuedan,nconsecuencia,facilitar Como odemoser, n istado e ocos subtemassí,
u ransiciÓn.
aladolescente noesalgo ue e mproviseque epreparee.la oche
a la mañana.mplica,n dudablementen procesoe
Al realizarl istado ara stosalleres,lcoordinadoroiCría
n vestigar construcciónigurosae parte el coordinador.
El
desarrollarlanteamientosespecto ocos omo ossiguientes: trabajo nequipo sparticularmente
nriquecedotn
este entido).

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 FI 82/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
Pedro: "ibien -.ieseerro s uyo?"señafn doamascotae
uan...)
"sí, o conseguí
asemanaasada"...
"icómolo conseguiste?"
"locomprénArgentina..."

Aparecequínuevamente nconceptou ndamental on ldiseño


elacionado "ienArgentina?....y,
porqué ocomprastallá?,,
"es que atty,mi hermana,s tá iviendonBuenosires
¿á osproir.rrr, elesquemaeun aller salgo ue e aconstruyendo Juan:
  visitarla" fuia
puliendo, asoa paso, omoun paqdÉte.Este lementosehabía
mencionadolhablarobrelas areas dinámicasecontenido)' Pedro: "isil...Lyuántoiempo stuvistenArgentina?.,
EIVTC' S¡I s;TEMÁTICcl Juan: "estuve 4 meses..."
.GIJ ESiTIGINAMI
Pedro: "itienes fán?...
qué e pareceinos omamoslgo me uentas
ara ilucidarn oco'
La ocalizaciónoessuficienteproblematización" sobreu experiencia.. .?
Es an soloel comienzoel proceso. navezseleccionado l oco,
ara sclarecerlo'
ara esarrollarlo, (Luego' edroscucha obre
necesarios ecursosdicionales Juan uexperiencia or argoato.)
Unaorma im tización tilizadaon al tnes observemosomopedro ahecho na preguntarasotÍay
está ntimamenteeracionada cada na
el "cuestionamiento
i grupo,esdecir,@ o n ra anterror. rogresivamente,
se
preguntasue secuencialmente"
sc l entera e másnformaciónc ercae avidade J¿ramoslanteai
Juan...
quePedroehasituadonel ugar e aescuchaeJuan...
L a s e r i e e p r e g u n t a s ,r t i c u l a d a sna c o n o t r a en " c a d e n a " '
proporciona n efecto e profundización ada ez mayor n el E n r e l a c i ó nc o n e l g r u p o , e haríalo mismo.
r'universo mportanteteneren cuenta ue en la plenaria a ernUffiE
in
de saberes"el grupo, n su "mundo".Cada ez evelan secuencia ntre
un pocomásdel Panoramael gruPo- u n t a s te uestas¡o es ni ta n

Con recuencia,n nuestrasonversaciones otidianas,e sarrollamos El consecuencia,


En iscursoel ruposmucho ás omprejovariadoue nsimpreiárogo.
"cuestionamientos uando stamosialogandoonalguien'
¡stemát¡cos" l taller¡staebe ogiarmantenera direccióne a
llustremossto onun ejemplonelcualdqs ersonaseencuentrann a exploraciónravése a orma spontánea d iversa
-- -Yeexpresarse
v'r'vJq'¡ r rupo.
(Ver:Direccionamientoe a plenaria...)
calle:
Pedro: "qué aljuan,c ómo stás?" Elpreguntarn el talleriene na elevanciax traordinaria.
dospostuladoselaclínicasicológicauenosmuestran encionemos
Juan: "bien,ú cómo as?" I los nterrogantes: l gran alor e

L E N 'A Fr ' o' P

ior-@ L A P
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
': 83/160
lil
'r_u¡
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
;Ir Por jemplo,o n olo reguntarl alleristalgrupo ipotéticoencionado
brea reflex¡ón
iHl FI) Lapresunta "iquésientenos padresnte a rebeldíaesushijos?",stá briendon
pregu.ntalgrupo obre l tema'o estamos espaciooncreto e reflexiónn el cual os participantese scubrirán
lil Cuandoe hacemosna e stamos
oestamose sponsabilizando.. construiránlanteamientos
obre llosmismos,in ue lcoordinador enga
Él comprometiendo reflexionar;
l
I l expresando on ""' acción u',d:l: eo
que portarlos.

dl ;H::il]:rr"'r;;;;;l asunto n ugarll111j?'*'i:Li#lT.'i:


brindemos.
eesperaruenosotros mportantestener ncuenta araaaplicaciónel
Hay arios lementos
"cuestionamiento
istemático"uranteaplenaria:

I a
esto a manera
expresar
en Elesclarecimiento
secuenciaoes
eun oco mplicalabordajeemúltiplesreguntas.a
estricta" "fija".
t'
L Encambio,unaafirmacióndelcoordirladorquebrinderespuestasobree|
asunto ncuestión,;á; acerrarareflexión
ué e ana
la polarizan adirección
esforzarosparticipantes Es ecir, n oco uedeevisarseorpuntosmuy iferentesconunanfinidad
/l delp lanteam¡.nto. i'i.if.iitrt. Para
en pensar,ielcoordinrJo,
as espuestas
., va
e l
adar as espuestas?...
coordinador?
, para ué an
de preguntasistintas.oexiste napreguntaue eba er a primera.l
proceso ismo a señalándo,e algunamanera,a secuenciae as
preguntas:asmismas alabrasel grupo os ndican l senderoe
.ornp.t¡t on
f i exploración,lgunasecgsorprendentenesperado.
I Podríamos,también,articu|araquíunpostuladocontrastante:Iasrespuestas
Il \ . plenaria'
del alleristaobre l ema loqueana
.t inal el
poresta razón,seecomiendaosponerualquierlanteamientode os
seadel allerista
señalamientoe ;;;'l;t conciusión'a Podemose r sto laramente nel oco ue epresentamodo e lustración
participantesastaa ase edevoluciónaportes'
en el siguienteumeral.lgunos e os nterrogantesl anteadosor el
talleristaóloienenentidollí, or osplanteamientos el rupo.
nteriores

Laspreguntasadecuadastienenunvaliosísimoefectoparadojal: o bre la ebeldíae os óvenes",


Por jemplo,e omienzareguntando
Por n rdo, T iTll,"., progresivamente,
padres e erminaeablandoobrela
nte a nuevaorma alta ecostumbre
respondere sushijos" "el dolor ee ooss
ConsusPreguntas, padresnte ldistanciamiento roducidoorsu procesoecrecimiento"
esPuestas"'sí '
encontraremos
o c o n s t ¡ t u y ena ... A través e este inesperado
ecorrido"eldiscurso,e esclarece
Por otro lado,este señalamientoel c a m i n o l gruPo eb e aspectosegran rofundidadmplicaciónaraosparticipantes,
respuestauya.El alleristaeñala na dirección, ero
construirsuspropiasespuestas.''

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 84/160
5/27/2018
ciaestar tentos estefenómenouando eestá jecutandona
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

ac¡onadasntre í y permitanr esclareciendo cuenciae alleres".


te osaspectoselevantesel oco sus

Poresto, recisamente, ablamoseun "cuestiona-preguntos .',,,ijni¡


reguntase
mientoistemático".
van articulandoomoecordemos
na adena: danterroganteqbe Se , . , .,:':,
ueaas r*: Preguntas argasadornadas
manerambigua iendenseñalaradireccióne a eflexióne
enredada.n ste entido, snecesarioue l ailerista
un u e lsiguiente" pfoponen , r:tri
constituye eslabón" asoporte 'a '
observel ipode enguajeue sualmentetiliza nsu comunicaciónon '
algrupo , ,.,. el grupo.
Es mportanteo obsesivizarse"* lcuesi¡onar'
seancorlos, :'r:]
as esfuestaselgrupo
...Es ecir,r atar ecanalizar EJEIVIPLCI
precisasY , ,, trlE ES¡CLAFIECIMIEIVTG
de maneraan igurosaue aplenariaeconviertan .'x pclFt rúEtr'tcl E E euEsiTtct]vAMlEtvTcl
la estrictaesolucióne un cuestionario'ay qu e conlundentes.:
combinara ocalizaciónp ermitirl grupo u ibre stsTErvlÁrlc
espontáneax presión...(Ver:El direccionamiento e
la plenaria") A continuación,e lustraoexpuestonelnumeraln terioron nejemplo
deesclarecimiento eun oco ormedio ecuestionamiento istemático.
No seestaríanitandoiteralmente
osaportese osparticipantes,inoa
t e n t o s a estTáñcer ¡bectosesPe . 4mente sistematizacíón
eellos.En lnumeralF ragmento
deplenaria"epresentan
lossupuestosporteseales).

Elesclarecimiento el oco quíexpuesto o dríaomar nunaplenariaeal


La reflexión rogresaobre o nuevo'no sobre o entre 0y 80minutos. l esarrollooseríaan ineal, sdecir,oaparecería
repetitivo.isepercibeue ldiscursonel aller st á tan laramente lacadena"eaportese osasistentes.os rupos
anejan
quedándose n a repetición,snecesarioe visar ué undiscurso uy spontneoy iverso,ncomparación on lejemplo.ntre
sucede... preguntapreguntaodría aber últiplesporteselgrupo diferentes
Eneste aso, uederatarsee esistenciasn el intervenciones
expuestas el allerista,ncluidasreguntasomplementarias
nel ejemplo. la s
grupo construirde imitacionesn a problema-
iizaciónue o ogran omprometer l grupo una
El oco orrespondeun aller obrelacomunicación amiliar',,onpadres
reflexión ás rofunda.s e particularm portan- deadolescentes
e9'y l0'año e achillerato.
llosxpresannsistentemente
* Obsesiuzorse: erefiere comportal-see manera bsesiuo-
durantea ase e ecolecciónedatos ue el principalbstáculoaraa
compubivo,o cual mplica oordítwremaneranflaibley rígida comunicaciónon osadolescentes ssu ebeldía.,'
el taller.

I http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 85/160
HI 5/27/2018 Gutierrez,
  ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

FI
I
4-'i2ué pueden acer os padresanteel temor or los grandes
D e s p u é s d e l a i n tr o d u c c i ó n d e | ap | e n a r i a , - el c o o r d i n a d o f re t o m a e s t e , riesgos ue enlrentan us hijos en la sociedad ctual?"
l p|anteamientoo..,.u.,,,ydesarrolla'apartirdeél,un..cuestionamiento se mencionan el grupo a gran necesidade establecerna buena
ul
U
IJ
t< sistemático": comunicación la familia. La comunicaciónuedeayudar superal
lF malentmdidos,apoyarsenmomentos
,Ii JU l.-Enoptniónde'uste.des'iquésientenlospad'resantelarebeldía todo, emfatizaa urgenteecesidadepreparar
ecrisis,losnegociar
óumapara
-.pero,obre
cuidarse
d.e os óuenes?"
i Lospadreswresanquesientmconfwión,rabia,dolor,tanor'impotmcia...
ellos mísmos.n estesentido, s primordiarbríndar nformación
- ertremadammtelaraa losadolescmtesobre as situacionae riago
que os padressienten quepodrían nfrentarueradel hogar.
2.'¿A qué se refieren cuandoplantmn
'temor"?"
5- "iQué sugerirían stedes los padres ara comunicarseonun
Algunospadresmani|iatanoueles,itemorízanlospeligrosquelavida
umentarus iesgosl no hijo(a) queya no responde e manero,umisa obediente?'.
.- actual lantea;';'h,,*;. Lá rebetdíauede sus padres rientadas' AquÍ. lospadresugiermmer unaactitudpositiva, alerante serma.
prestaratención aduertencias óráenese Según,o planteado ntes, eben omprenderueel adolescentlestá
P ecisamente.cuídaros' cambiando. stá ejando eser niñopara conuertirse un adulto
i
otrosexpresonsentírsemuyasustodosanteelhijoohijaquehastahace indepmdienteEstomplicaadaptar ospatronese autaridad ue e
h
pocosecomportabademanerasumisayobedientey'ahora,lescontesta tmíana estanuel.)atapa.Deotraparte.se mmcíona n el grupoa
mpotentes nteeste nueuo
de manera"';1;; o agresiva' esienten importanciaeaceptara manera nque eexpresanos óvena.
I
I

.:
comportamientono saben ómo mfrmtarlo'
porquea rebeldía e Algunos oneluymongransorpresaue,muchas eces,r adolacente
acires eñalan uesienten emor
finalmente. tros ellos. emenJ;tarerdiendo
realmenteoes ebelde,inoquesus adreshanestado costumbrados
los hf.os eshace nirri ÁrVdisüntes ,e relacionarse onunniñoquedice sí"a todo incu¿stionr ni oponerse.
produce' d'emas' n grandolor'
r* hí¡t y estoes
prod'ucido o.r a Apareceqetitivamentena nquietudnel grupo. lgunosarticipantes
- os pad,res nte el temor
3 iilué Pueden acer plantean ue unaparte esenciale estanueuacomunicaciónon os
ágresíuae responderos adolescentes
lorma uerteY, s ueces'
t::l:Í:;t:;^cruyen jóuenes
pregutansunaautoridadueseaadecuadaara
quésería ecomendable a nua)a
araejercer nasana ituacitín.e
utoridad acia
que esteemor normat. os ambios roducidos
Iosadolescmta?
porlaadolescmciasonimpactantestantoparalosjóvenescomopara
e rón adaptando r*ta
suspadres.Plantean ul-, o'o a poco' odos 6- "iQué sugeriríanespecto l manejode la autoridádconel
nueua taPa e a familia' adoleseenteT"
onsid ranqueel Algunos adra sugierenna autoridadqueadmitacuestionamimto
Algunos ad'res xpresan quí un grand'esónimo' ajusta.Planteanue on osóumes osepuede plicar ormasnflacibta.
i'^p" dtfícttpara a famil,ia' eroa
procesoe a adoles'Áoio "'á o n osóuma' Esesencialn.egciciar".trospadra atfatizan ambiéna importanetae
muchomtís a s relaciones
situación ocialactual ificutta

"L A
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 86/160
i

5/27/2018
on os adolescmtr eroseñalan ue'm algunos csos' ElTaller Reflexivo
Gutierrez, a:':' " r2-slidepdf.com cc¡NcFtEClCilV Cr
la negociación ocwiones' implemmte
. : 1 5 i r , - ' : ; ; : : . : . :: ' - ' :.

se equiere ue ospad'resiim tímita-'En algnas :;,iCuando


CGINEXICIN tr|EL TEMA
tales l
nosedebe eder tor'ni¡or'irAat prmder eesto.Recomimdan' ,discurso o A veces,l oco eleccionado araa plenarias alioso
casos, ustentar el limite' y
'',estóal nivel controversial. i nembargo,l talleristao está
presentando
ftnalmmte'seseñalaqueesnecesariaquelaautoridadestémmarcadam ide todos consecuencia, el grupo
unamaneraistante.
oencuentra bstracta.n
a elación ntre l
relacionesdemuchacomprensíónyamorenlarelaciónconlosh .os. ::¡
la que.cruzan' o s adold,cmtf5 ecesitan, ,,duranle o tema suexperiencia r opia... nosemotivadebatir.
Debido la difiícit ueces e muestren Siente l taller omoalgopüramenteeórico, lgo
"ipo'po'
enormementel apoyo e sus padres. 'unque plenaria,
-indiferentes""autoíuficimtes"'¡ realidad oson así"' "elevadoextraño".
el taller se
ue E se s e n c i a l u e l o s @
s ustedes an planteadoque \os padressienten
' 7 . ' A l g u n o d,e "elitiza": nto comoalgoque ieneque verconsu vida,
suphijos adolescentes e est'án istanciando'Esto es produce solopueden o que está elacionadoon su cotidianidad.
de icómo reaccionan os pad'res nteeste
kmor wriir:tot... comprender Por o tanto,sí constituye n asuntomeritorio
temor?" de reflexión discusión; onstituye lgoque es
Iosque
Losparticipantesápresanaquíquedebid'oaestetemor,lospadrase manejan aporta. l a m a m o sc o n c r e c i ó n c o n e x i ó nel
t e m a a l grupo"
omo ntentando etmer los al tipo de problematización
uuelven obreprotectoresrepresivos' onellos' crertos orientada lograr al objetivo.
jóvmes.Y,stasactituiis compliean únmás a relación
conceptos Preguntasá sicas hacersel talleristaespecto
para enfrentar adecuadamente
8. 'i}ué Podrían acei los padres teóricos. esta ntervencióno dríaner .
este emord,ePerdera sus hiios?"
ue 1"iDe uémaneraspecífica e elacionasteema on
grupo ue os padr.es'.simple llanamen'te' ienen lasexperiencias oncretas e osparticipantes?"
Se concluye el procro de a
,on t dolor mpliicado. ste sel
mf mtarseconeste^oi v
uida.sin embargo, comprend'eruede todosmodos llos . "iDe uémaneraepuedeonectarste onceptox"
l'Áinuoran" o * hijos "i'ái'tpero e otrasormas"' queaparecen
participantes?" a plenariaon asvivenciase os
Seplanteatambiénmelgrupoque'silospadresdescubrenqueeltanory
está imdo xcesivo mos qu¡ptantearueuno s reiosy la s
el dolorante l proroi ie crecimtmtoe sts hiios el alleristan a plenarias bájar"a
habilidades
Áianeiable,a fundamentaluscar sesoría"" conceptualizaciones,
o mporta ué an eóricas
abstractas
ean,lnivel e ocoloquialc otidiano.
Ver:
"Modulación
deldiscurso")

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
N 87/160
F|
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

Esnecesarioarant un enfoqueoncretoara lgrupo odríancluir lanteamientos


el taller omo:
teóricos" arahablar n la plenaria uanooesto sucede, qu e "iDe qué manerasiferentes
p u e s, entender y p a r t ¡ c i p al ro s os podemosomunicaros seres
conocen la teoría" n cuestión. humanos? .. icon os estos?.. ZCon r uerpo?. ¿éon.r'parabras?
(se olicitanjemprose ada
(unaexcepcióneste lanteamiento ería l aller nque egarantizase eórico de comunicación verbal no_verúal,,j.
iver sepuedenntroduciros onceptos
exige, eentrada,ue odos os participantesanejenn marco material
común. neste aso, levento emanejaría ue
gual cualquier -' "icomunican, engenerar, os óvenesomismo onsus estosy su
objetivo" nel aller(Parampliar,e r: Manejo ematerialb jetivo nel cuerpo) uecon susparabras? Qué
taller") óvenes on susgestos uando comunican,or ejempro,os
. abranon ,u piresl ¿qu¿
e l i t i z a c i ó n " el d i s c u r s o n el t a l l e r 'e l comunicann amismaituaciónonsus arabras?
c u a n d os e d a e s t a el que, veces,aya ontradicción Qué fectoiene
'coordinadorestápermitiendounaVio|aciónalacuerdode n tre as arabrasros estos?,'
..construiruntos". n estesentido, odemos firmar ueunode "ilos óvenese omunican'con
l raridad?..iLogran
susdeberes s ograr ocializarlenamentea palabra urante ..- "lEnquécasos o rogran acersentendei?"acerse ntender?,,
.. ..porquéra=ón
taller. (razones)o ogran ace.rse
hacerse n tenderos óvenes?...¿cómá odrían
ntenderon laiidad?,'
llustremossteipode ntervenciónonun ejemplo nel que e ontrasta on
un ocalizaciónb stractaara l grupo, onuna ocalizacióno ncreta' Luandoselogramanejar|aconceptualización.nté,'nffi
estein,seabordanosmismos spectosnambos asos: losparticipantes
e econocen nstantáneamente
nerdiscursoer ailer
Enun taller on adolescentes e está evisandol temade "la enallí us ivencias, us nquietudes
comunicacióne os óvenes"'
Deestamanera,e nvorucraninningún bstácuro
omo: nerdebate se ogra
un enfoquebstractoara l gfupo odríancluir lanteamientos una omunicaciónx tremadamenteotivacionalfluida.
- "iCuáleson osnivelese acomunicación?"
- ..iQuécoherenciaay ntreacomunicacióne rbal la no-verbale GTUTEETFIEr,E ¡¡tr,ISCIJFIS¡G¡
ItrIEALIZAtrlG''t
los óvenes?
A veces,urantea ase e ecorección
edatos Iaplenaría,rgrupo resenta
- ..iEmite Enqué asos
el ovenmensajesd ecuadosa ra ureceptor? un "discursoidealizado"o bre usasuntos.
n a comunicacióne os óvenes?cómo puede e expresaomo i todo
hay ncoherencia l . estuv¡efaerfectonohubieraonflictosicuestionarn¡.ntor,
hacer l oven ara roducir ensajesue leguen ficientemente n absoluto. l

recePtor?" I
I

A P L E N A N
or@L
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 88/160
>l
ñt
dt
Sin mbarso,onbase nsus riterios,l aller¡staercibelaramenteue
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
Hl Existeniversosecursosara ograr al forma e problematización.
$l detrás eJste iscursoe otal e
bienestar, oculta lgún ocoproblemático Revisemos
-\-- -;'i;;ü^
lgunos:
que alea Pena bordar' ?¿¡a So. grxvroo ,Jo¡l,r¿Jo"
llF l prim.r ug.r,
6¡tn
vPor
dl Con recuenc¡a,e estamanera eestámanifestandona resistencia medio e¿st nte al grupo
(inconsciente)el grupoa enfrentarseon el asuntoen cuestión. asu"repensar"
ustificadoscepticismo
lasunto. nte l planteamiento dealizadolo convoca
Veamososejemploseeste discursod ealizado",m odo e lustración:
veamos a apricacióne esta ntervención ros dos ejempros
padreseñalan a ebeldíae "discursodealizado". e
A) En n aller previamente os
e ncionado).
los óvenesomo bstáculorimordiale a comunicación.
A) Lospadreslantean:N os entimosranquilosantea rebeldíae
grupo, iqué sientenos os
sinembargo,u ando l tallefista reguntal adolescentes) tratamose esponderles *oroirr.nte. sabemosue
nos
padres nie a rebeldíae os óvenes?",os padres xpresan: están nuna dad ifícil".
sentimosranquilostratamose esponderles morosamente' abemos
dad ifícil". fl talleristaonfronta:...a
que stán nuna padreseadolescentes ver,consideran
íse s tedesue,
sientenan ranquilos nte angeneral,
rebeldíaose
B) Enun taller obre as elacionesaborales on personale diversas ellos?"
empresas, n as ualesehan resentado onflictosntreosempleados'
se e pregunta osparticipantes:iQué ugeriríanstedesaramejorar B) Los sistenteslantean:Er sunto smuy enciilo.a rave
er xito e
las nterrelacionesnélcampo e rabajo?" una mpresadesus mpleados adica,ngranmedidanel rabajon
equipo...osotroso hemosogradoon ranacilidad,,.
Los sistentes esponden El
emaneraepetitiva: suntos muy encillo'
Laclave eléxito eunaempresade susempleadosa dica, n gran El oordinadoronfronta:segúnoqueustedeslanteanas elaciones
medida,nel rabajo nequipo... osotroso hemosogrado on gran laborales,ngeneral,onmagníficas-..jSi erá sí?,,
facilidad".
Despuéseestasntervenciones. eguidaseun silenciorudencialue
áll6s temas nteiiorái n su verdadera agni comprometa l grupo "fepensar", os dosgrupos odríanomenzar
problemática, s pertinentencontrar producir lgunauptufa neste producir n discurso ás eraz obre usituación.
discursoe maravillas". lamamos quiebreediscursode
orientadaseste bjetivq ndo se puedenntroducirl debate

C u a n d oogramosn u e s t r a eta,l a c o n f lic t iv id a d e l a s u n t os e F:istentesls ecir epueden encióñi?=razonamientos,'


ealguienjeno
revela lenamentey la reflexiónn torno al tema comienza fluir' afgrupo ue cuestionan"osexpuestosor osasistentes.

A' P L E N A
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 A 89/160
or@L
il
5l
5/27/2018
ul Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

Hl Se podrían itar,por ejemplo, stadístic"asd atos : Lospadres xpresan:N os sentimosranquilosante a rebeldíae os


trlclaramenteoherentese la realidadotidiana , . ' i , . . " i i ' , 1 1 ; : i 1 :'adolescentes) tratamose esponderles
morosamente.
abemosue stán
il< l
olanteamientos eun autor econocidouepermiten En nuestra enuna dad ifícil".
ql interrogarlgrupo esde traperspectiva-eamosos culturo, 1
-4i El alleristaes lantea:s upongamos
ue namigo eustedes,a dre eun
ül ejemploseestantervención: ,rto*o,, adolescente,esmanifiestauesíente uchaabia ntea rebeldíaesu
, padres e acostumbraclos'
A ) T a l l e r o b r e a a d o l e s c e n c i aon hijo les olicita yuda."
jóvenes. ::t ¡:j
'Sepodrían,uego, bordarreguntas
a pensar ot " o mo:
,r;i
El aller¡staeexpresal grupo:Urtá., plantean debatescot?ro,.,: ' "iPor ué onsideran ue ste adree amiliasté intiendoa ntaabía?"
' que ospadrese ientenranquilosntea ebeldíauno batalla en ' "iQuéefecto uede star eniendou abia n acomunicación
de os óvenes.inembargo,sbastanterecuente onsu
- quepadreseadolescentes olic¡tenyuda orque la cuol hijo?"
sesienten uyperturbadosor arebeldíaesus alguien tiene .::;,, . "iQué esugeriríana cerespectosu abia?',
hijos ..¿Quépinan stedeseesto?" quevenoer. "'i:
t B)Taller obre a sexualidad'o n adolescentes'Estaposición GC,NTFIAS¡TACIóN trlE
I se evita S¡AEIEFIES¡ EIV EL G¡FIUPCI
-i-- El alleristaeexpr'esalgrupo:Ustedes encionan
' que os óvenesesaben rotegere xualmente' in totalmente
embargo, as stadísticas e óvenesontagiados e en el taller... " ot¡o recurso isponibleara a problematización
e a plenariasel
larmantes "cuestionamientoor medio econtrastación
esaberesnelgrupo".
sida n nuestraiudad on ealmente
...iQué iensanstedeseesto?"
Esteecursoeutiliza,recuentemente,
uandopenase stá omenzando
Finalmente, sde utilidad, nalgunosasos, rindar aesclarecer
n oco sehan anteadoosicionesiversas
un ejemploipotético"nelque n supuesto e rcero sólo emaneran cipiente.
"solicita grupo
¡'Y (externo l taller anónimo)e l
asesoría"obre l conflicto ue el coordinador L a c o n t r a s t a c i ó nn v i t á q
s sustenten con mayor clari
'
obvias,lamamos esta ntervención i g u a l m e n t e ,q u e otrosp a r t i c i p a n t e sr¡n¿en
nuevos portes
un tercero iPotético". favoro en contra e los señalados.e estemodo.ambas'osiciones
son progresivamente mpliadasn la plenaria.
Veamosaaplicacióneestaopción especto unode
losejemplos ediscursodealizadorindados: Veamos jemploseesto,a modode lustración:

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 90/160
5/27/2018 óvenes' Gutierrez,ElTaller Reflexivo y respetabilidad 6).Deninguna aneraeestápromoviendoldebate
r2-slidepdf.com
A)Taller obre a adolescencia'on personalel alegato).
Se aabordadon a plenarialasunto e la ética eladolescente;"'dl
ara
está eflexionando,oür. . pregunta: qubsebasanosjóvenes
iEn Deotra parte, uando stimulaa controversia,lobjetivo s quecada
tomar usdecisiónes?-. aña e rran ropuestoarias lternativas.
diversasosicionese an nriquecidas. nningúnmomento,e be uscarl
E | t a l l e r i s t a e x pr e s a a | g r u po : . . E s t aplanteado
m o s r ev i suea narad o ellos
n q u é s eb a s a n l o s
jévenesaraomarcurá..¡riones. lgunos an
esesencia|consu|tarteaalguiendeconfignza..otros,hanp|anteadoque Esrecuente'que n aplenaria,lgunoe osparticipantes ntentestablecer
. r"rn.ra analíticá, sdecir, nalizan a s entajas undebatee manera ¡¡gqnal n otoriamente
toman us ecision., os fectiva on tromiembroel
Jttitión"'iQué pensamos e estos
y las desventajastlt
planteamientos?..
Esto e percibe,orejemplo,orque l participantencuestiónedirige
on padres e adolescentes'
B)Taller obre a autoridad' directamentelotrocomo i estuvierae spondiéndole sustentándole)
cuestionándolo espectounantervenciónrevia. n eneral,a ntervención
S e h a a b o r d a do e l t e m a d e | a .. s a n c i ó n ' ] a | a d ol e s c e n t e . A p e n as s e h aeshecha, n a mbién,ndmbreropio.
Pciones'
comenzadoProPoner [n este aso, sconveniente eencuadrarle. or iem
i.I E l t a l l e r i s t a | e d i c ea l g r u p o : . A l g un o s h aonestán
deben.,,.u.roriirin.ion* a osjóvenes,t ros
m a n i eacuerdo'
f es t a d o q u e l o s p a dr e s

E x p r e s a n q u et i e n e q u e h a b er o t r a s o p c i o n es . . . i Q u é p i e n s a el g r u p osupunto
"Pedro,ecuerdaue ose rata e ue leguemosunacuerdo.aríaxpreso
de evista. i quieres,x presal uyo.Por avor,ehablas lgrupo".
I esto?"
I De stamanera,l alleristaa mbiénstá vitandoue e nstalenelaciones
t- Hayunaspectoextremadamenteimportanteparaseñalarenre|aciónconla
..contrastacióndesaberes,,.[,nnuestracu|tura'estamosacostumbradosa laterales n el grupo. stas puntan,n a mayoríae roscasose
II pensarlosdebates*'é,'¡no'deposicionespersona|esqueluchanenun
,.aniquilador", 'la
asta ue verdadera"osiciónana.
inconscientemente)
intentamosm pedir.
ese ebateersonala niquiladoru e, recisamente,
io*u.r.
i' Además,l compromisou rantel aller selde rabajaro dos on odos,
Elcoordinador,porelcontrario'evitatotalmenteesteenfoque: no de manera xcluyente. Quienesstablecenn a elaciónateralstán,
implícitamente, xcluyendol esto elg rupo).
E s d e s u m a i m p o r t a n c i a q u e e | t a | l e r i sercibir
t a s e sue
i t úlestá
edem a n
reando e r a n e u t r a l a n t e
estos aberesiversosopuestos.lg rupo ebe ue ienengual alidez
una ontroversiaetodológica n tre lanteamientos (6) Todosos'saberes" el tallersonválidosyespetabla,iemprecuando o violmprincipios
éticos undammtals.En al caso. l tallerista odríaobseruari aparee el cuestionamiento
a estossaberesno-éticos' nelgrupomismo , si nosepraentan, l loscuest¡ona.

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
Flt-A F¡ 91/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
ii,:. . i .
F|ETclFINct tr'E sfEL
,f¡. ".:i¡,,,:. "' ,
PFIC'EtLEMA't
,''Cuando
: :' ',- AL GFIUF¡CI
,:, Parecen
::'..interrogantes Con recuencia,
aspecto e graneestá evisandon aplenarialgún
:,problemdticos elevancia el grupo e percibe
"atascado"n a eflexiónle solicítal alleristaue
re::b: dt alguno e ,iiobre el tema,
Podríamos escribirs te rocesoomo n,permanente "brindeoluciones"espectol problemancuestión,
|osparticipantesydevolveralgrupoaepáitedelta|lerista,,.Deestemodo' el talleristo pues,él esquien abe" obre l ema.
;; l;y; ina agténtica onstrucción rupal que os
seestá ropiciando no debe
e areflexión' Sielasunto ssignificativoe ntro el oco ue eestá
asistentese responsabilicen" .brindar analizando, a ntervención e comendable s etornar
'respuestas. p r e c i s a m . e net es t e e l e m e n t o odular" l os
E n a l g u n o s c a s o s , e s t e . . d e v o l v e rel' ' egrupo
s i m psobre
l í c i t o :obqueno
a s t a p sa r a e | l o participantes ara ue o rabajen.
plantear lgocomo: iqué pensamos .en Debe
e l s o l o c e d e r a palabra otro
pparticipant.
l a n t e aPedro?í.rp,3'u ' idel
* " napottt
' t t ' de , "Pedro" onstituye n retorno ',"devolverlos" Podríamoslamar esta ormade problemati-
zación, dmitiendoa redundancia,retorno e
a l gruPo. a los " e l problema" l grupo".B r i n d e m o sn e j e m -
stamos participanles plo:
Al referirnos
.evitarque ldebatee nstale nunaparte elgrupo"
para
hablandodeunasituaciónquepofsurepeticióncomienzaaconvertirseen Enun taller onpadres e adolescentes obrea
un patrÓn. construyan sexualidad e os óvenes,parecen osasistentes a
en orno siguienten quietud:iesconvenienteue os óvenes
P o r e j e m p l o , e s p e r t i n e n t e q u e e | t a j l e f ¡ s t a l e h a g a v a r i a s p r e g u n t a s o a ellos. t e n g a n e l a c i o n e se x u a l e sr e m a t r i m o n i a l e s ? "
c u e s t i o n a m i e n t o s s e g u i d o s a u nue m llance"
s m o p almaterial
r t i c i p a fopuesto
nte'si|oconsidera Comienza,n tonces,n intenso ebate n tornoal
necesario. uego, u.-a'*..r.comendable asunto.
porelparticipante.re*po'osimp|emente'continúerecibiendoaportesde
otroParticiPante a raodos' E nu n momentoe a c o n t r o v e r s i an, ode os
olo on a participantes e irige lcoordinadoredice: ia qu é
porelcontrario,e ríanadecuado ue eqledara ebatiendo.él edad stáel adolescentereparadoaraeragezarl
¿istriuuir"la participr.ián, quepermitieralgo sí ejercicioe su sexualidad?...
personanicial in s ade retornar ero o nos pregunte.
n . un.¡On iimordial el oordinador U s t e dque es c c n o c e d o r e e s t o s a s u n t o s ,
entre os sistentes. ue ntreodos e rabajeobre -t
permanentemente lgrupoosaportes.para i; iexpl(uenos "us ompañeros o apoyanemanera
iofundizamos nesta irección'
ellos". nel prÓximo'nutntttt unánimeentusiastansupetición.

A P L E N A Fr
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
=d 92/160

lr,*u
5/27/2018
stenregr:y.0, rupo srá r a'erista llustremosstocon
Gutierrez,ElTaller Reflexivo
oricitándore
H
r2-slidepdf.com el ejemplo ue hemosmencionadoe padres

| Él obviamente,
espuestasobre quettJqu. onstituye
ndudablemente T:{
a ireflexionandoobreasexualidade os óvenes:
| ffil brinde
en a plenaria' .* ueesta atascado"
El alferistaodría lantearlelgrupo, navezperciba
I il sisnificativaelproblem' "Rüonar
I fl probable enel nterrogante:
El coordinador evuelve'ntc )nces' sta reguntal grupo"'yes ;i
;l
|I q u e e t r e s t o d e l a s e s i ó n s e d e s a r r o | | e e x c l u s i v a m e n t e e n t o r n o a . e s t e . "Bueno,imónreguntaba q ué dadstá ljovenreparadoa ra omenzar
I ¡nterrogante' elejercicioesu .)bquisieraroponerl grupo napregunta
sexualidad".
  L^-r- ^r "¡a..a¡aaol n?ohlema" los participantes'" .relacíonada onesta: Enopinión eustedes,quées "estar reparado"
e | . . r e t o r n o d 9 l p i o b I e m a ,onsiderable'
l E n a l g u n o s c a s o s , n o b a s t a rtá 'alosparticipan paraener elacionese xuales?"
pues, l asunto mplicado producieñdona esistencia
I po¿ria ,rlJ.i qr.'.r grupontirrr en etornar l problemal allerista' :i Otraalternativaue iene l talleristanteel "atascamiento"
el grupo
I
recursos
.Ji,l rr^"
.. ^ l rr. ,*r, r,.,rll":
o, llilj-'g,u-ngfgn*ff¡#l'%
consisten utilizar articulares"
ara omprometerlgrupo
trabajarobre l problema.n ste entido,staríamoslanteandoueel
ue ñá*-irse en steentido:
"':if^iludffi"arias opciones
talleristaebe er truculentb"nalgunascasiones.
;lf$t"i erecuerda Si o co n
,'lYrL,1
;iF;ü
^| ffirrpo
::#H;;;.".i¿il,'.¿a e tra arte,:ol;,:l:
que eesta,il rasespuestas. erata conveniente,
uecada no,eodríauspender aplenariadarun minuto nsilencio
nsupu , r-e.flexlqn=esoireffive,
.r / ..la i no e
verdad el a|lerista'', si o consideraegran elevanciah ay isponibilidade iempo, acer n
v deque osparticip,n,.,...i.,, .g.i. corte e5 minutos solicitar os articipantes
i
que onstruyansustentenus ropiaspciones' ue e eúnannsubgrupos
i -
',\
(z)1tr.r", 'l?13# (con u vecinosnmediatos)escribanalgo" obre l cuestionamiento
i
| .
- queel grupo comenzafa
Eitlesolver.Podría sperarñáenciilm-ente
Luego,e tomaríaa plenaria.
t'
i-: araa eflexio¿1ffi
a produci,lementos" llustremoso anterioron una ntervencións pecífica.l presentarse
a
situaciónuehemos escrito,l alleristaxpresal grupoosiguiente:
En ste aso, lcoordinadorstaría .)b estoy ompletamente
Ydeben)
eguroeque l grupo uede rindarlementos
tlRue
regunta ut'"'e ormuló"
Ustedes ueden valiososobreapreguntalanteada reto.vamos, pensarorunminuto,
cada noen su puesto, obre ste nterrogante
arriesgrrseh ablar obreia uego, ontinuamosl
at1sclclq" +{"1 debate...(orte reve".
Enalgunosasos,uandol grupo stá áformular?nl:a Pregunta'
pre
ut¿tbt ¿t ut¡ti¿dreformular
il;está revisan¿o' Los trucos" ue emencionano n ólo lgunosntrea nfinidádue odría
Plantear
dec'r, xpresara misma reguntan o s Palabras erse.S ólooretendenlustrar
cuesrionami.nto¡ i f ,'o á.iiir¡¿o¿.t ptopu proDleÍ
ttoF¡tp¡aailttnn'
' la "Por naPuerta
áilntó....es omo ntentar ntrar l

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 A 93/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

uando e ha
iSle ll Coordinador
cooturl Elprimer aso epercibe,ngeneral,o mo el atascamientou ntual" e
Una última opcion dlsponlDle
un aller ue eestabaesarrollandoemaneragil "normal". l egundo
claramentea dificultadelgrupo ara ablar obre l asuntgigl'tsl$e-gl caso emanifiesta,orelcontrario,o mo un atascamientoe rsistente-
revisara esistelqiae osparticip de a palabrauranteodoelevento.
En ste aso, ertinentes,
l alleristaodríaeñalarle
accesiblesoslparticipantes.
grupooque stá ucediendo
uego, n
reseRtaría A menudo,lcoordinadore iente erturbadonte ste parenteloqueo
los érminos delgrupo ara xpresarse...
preguntasn adirecciónelesclarecimiento e aresistencia. nterpretaue osparticipantes
se esisten,,
a rabajaf construirjuntos.
Por jemplo,odríaxpresarlgrupoo sifuiente: Probablemente, o q u ea q u í ee s t ám a n i f e s t a n d os u n n i v e l e
'A ver...E stamoseflexionando oúr. a preguntaiA quéedad stá verbalizaciónestringidonelgrupo. odríamoslantearue osasistentes
preparadoljoven ara omenzarlejercicioesu sexualidad?"' areceue tienen ificultadesa ra xpresaru s deas sentimientosn palabras...
ara stedes
esta reguntas nquietantea ra lgrupo. areceue sdifícil Ejemplosípicos egrupos ónunaexpresiónerbal precaria"on os
hablarbbre ste unto nparticular".'' talleresonadolescentes empranos| - 4 años) conparticipantes
e
"...iPor ué erá ifícil ablarobresto? sentimientosroducest e nivel ocio-culturalajo. mbose aracterizan
orsu aconismotimidez
inicialesnel aller.
interroganten ospadres?"...tc '
ue epresentannel aller, menudo'
e as esistencias sinembargo, uy recuentemente,
medidaue ranscurreleventoe
El sclarecimiento evidencianrandes vancesn su "apropiación"
contribuyealiosísimos portes a eflexión,u es' onfrontal grupo on de a palabra...a
precariedad
sus másprofundas .bn*ou.doras verdades" le exige onstruir e erbalización
isminuyeignficativamente
desaparece.
alternativasn te stas' A veces, o se manifiestann osasistentesas imitacionese rbales
mencionadas.o obstante,l alleristasiente"queel grupo o está
si" .rb*g", hay tgo qu. es fundamental nfatizar especto aportandoe amanera"ágily
e s t a i n t e i v e n c i ó n . n t a n t o s e e s t á n abordando l e m e n t o s lamatíva"ue maginabaue ncontraría...
: ; ; , " ; ; ; ; ; : ' " o ' ; r . g r s t ¡ o s o s "p a r a o s p a r t i c i pc oannst et rsus'c,t lv o ...Entonces,ltalleristanterpretaue losparticipantes
o séTia tlco n i o seestán
brutales n esteprocedimiento' esforzandonsu area".
rgt*¡t"t
"
Eneste aso, odríamosfirmarue o quesucedes queel nivel el
MAIVEJC trlE ¡ÍPALAEIFIA PFIEGAFIIA''
ritmodelgrupo, implemente,
ocorresponden " las xpectativas"
el
EN EL TALLEF| tallerista.
adiferencia
Sedebe stablecer nel aller hablar
n tre la esistencia
"un rupoon parenterecariedad
sobren ema specífico" epalabra"'

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 94/160
5/27/2018
abra. r e c a r i a " Por jemplo,eestá aciendona ecuenciae alleresonadolescentes
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
con 4 horas eduracíón,osdosdías eun indesemana.edecideacer
"expectativas .t: u"d,:Tt-T.l^tH*
esmesuraals;').' por subgruposna evista obreos emas el aller ver: .Elproyecto").
" Entonces,adavezue a plenariaeun ema eagota, unque sta aya
constituiríaun "irresPeto"esu diferencia.¿ríana fundamental . : i sido orta, esuspendese rabajan ato n a evista
forma utildeno escucharlgrupo. queel ,:,
Hayvariasugerencias ue uedenrindarseara yudar tallerista tro ::;i' CCIFITE Y CAMETIG tr'E Fc'Ccl
'
al alleristaenfrentars to: imponga st s :i
,tÍ.

, .1. A veces,uranteaplenaria,u andoasehaesclarecido


uficientemente
nae exPectativ-$ .,:: foco,osaportese osparticipantes
n
g g rlB g |.ñ;i
ay o on¡fijsisn¿r ::l omienzanser epetitivosdepoca
i'articularunpro¿uciospecifi sus relevancia
espectolasunto ue eestá ebatiendo.
odríamosdecir ue l
quepe que tgruPoogre '',
. -.i9
foco aestá gotado.
a los
propiasonstrucciones" ;
particiPantes. , sinembargo,ielcoordinadoro señalana ireccióne rabajo ueva,l
Frecuentemente, lcoordinadors tároyectandol El 'rt
grupo uede ermanecer
Ver: Fase llíatascadocomenzarh acerpori., deotros
grupou "fantasíaeproductoacabado" ''' focos oseleccionados
ntencionalmente.
l. ionrrrr.ciónnicial", esdecir stá sperandocoordinador
oua en el grupo apaÍezcan xpresionesdebe resPetar E s u n d a m e n t as uvl, e ,uu¡ , s v ¿ s r L d i l s ¡ r l d p g t L l u d q u g e l o l s c u f s o
;inteligentes", portes brillantes"' randes
stoo leva el nivel Y el :' ienza ser "circular"o caótico, aga n corte proponga n
.on.lur]on.sobre l ema n uestión' ruevo o c o q u e r e d i r e c c i o n ea prena¡ia. ramamos esta
fácilmente decepcionarse nteuna producción ritmo de cada ntervención,r ecisamente,
menos istosa elgruPo' gruPo
auténtica Para llo, l coordinadoru ede xpresarueya seha expuestouficiente
eP-abr*i elgry99'es sobrel ema ue eestabaxplorandoprocedeg ual ue lcomienzo
precariedad la plenaría. sdecir, eñala n nuevo'.r.rg.ni. focal comienzae
ñ'ieñtrasosPartiqQgntes
hacer problematizar espectolnuevooco.
apropiane a Palabra"fiuede oPtarPor
ffin vez euna-.-.varios Si o prefíere,espués e señalaral grupo ueya se ha expuesto
talleresePoca uración"' suficiente obre l tema.b r i n d aretroalimentacióno bre l foco
ffirsidad ya agotado. uego ace l corte senta l nuevo oco. Llamamos
medio
f d. .onr,tucciónnicial" omo a esta ntervención
a c i l i t a d o r " e, a palabra n e s t o s a l l e r e s (Ver:La evoluciónaporres

FI
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 R 95/160
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
de todos os miembros el grupoal discursoue se estáutilizando
INT E F IV E NCICINE S ¡ en el taller- ara sto,es convenienteueel tafleristadetenga l
GCTMTJIUICACIc|NALEsi debatemientras se socializa,,l concepto.
Unade las unciortes primordialese l coordinadorurante l taller conestein,el coordinadoru ede olicitarlelparticipante
ue
e s i a l m e n t en f a p le n a r ia , s quéserefiere l conceptosi apórta ra eflexión¡ repuedeexplique
eoirr que
mas e ntervenc qu e brindejemplos.
coo'Ji-,¡dor, \ ¡lrra
eneste
si oconsideraonveniente,lmismo uede xplicarlconceptobrindar
los jemplos,e spuéseque rparticipanteahechouaport;. n rgunos
casos,sta pción spreferiblea ramantenerl itmo e aplenaria:v eces,
A veces,l coordinadoro comprende,arcialtotalmente,l significado cuandoe esolicitaun participanteue expliquelmismo icho oncepto
de un apofte rindado la relaciónueel participanteuiere stablecer y brinde jemplos,eextiendeemaneraagotadora"araos ompañeros.
ueexprese'
entre ste el ema ncuestión.n ste aso, sconveniente En ambio,l alleristauede ermás gil, ebido suentrenamiento
demaneraincera,u ncomprensión solicitexplicación'lamamose sta su ol.
ara
intervenciónpetición e aclaración"'
a información Tambiénlcoordinador uedentroduciro nceptosnel aller.inembargo,
Deesta orma, l coordinadoro sólomanejalaramente es ecomendable uesiga l mismo rocedimiento,sdecitquegarantice
e no
sinoque e muestra l grupo ueallíse puedeuestionarn caso su "socialización".
entenáerlgo,ncluso l allerista.s tesunconveniom plícitoundamental
paraacomtlnicación.
En lgunosasos,lgún articipante e quipolanteaemanerauperficial convertira plenarianuna onferencia.
trata, n ningún
olicitarle
un elementoueel oordinadoronsiderae levante'u edequí "Petición
al participanteolsubgrupoueamplíel aspecto encionado. Un exceso e conceptos resentados y e x p l i c a d o sl l í ,n o s ó t o
de ampliación"). e s t a r í a e s v i a n d oa a c t i v i d a d e s u o b j e t i v o . odría a m b i é n
agobiar participantes
r--:-a^_.=
'- @lvooutngtóN¡rt otscunsc *oóoc¡a\r¿.lero-r c- .qTtf
bJv¡ro$ -,\^odrciJo¡ deldebate. los i n t e r f e r irra d i c a l m e n t ne el ritmo
(teóricos) '-'
E n o c a s io n e s 'a lg u n o d e lo s p a r t ic ip a n t e s in t r o d u c e c o n c e p t o sl Algunaseces,n participanteo mienzaaportarna erie eelementosfl¡b
que son valiosos arael debate eroque'en opiniónde l tallerista, que onvaliososara a controversiae ro o hace emaneraelo2
on amiliaridad' 2,"/0 ' si n o-. \á
-'-'
iarte del grupono os conoce no os maneja ningún spaciontre naspectootro. I kt'-'a
ItJ-.,-t
Noimportasielcoordinadorcomprendeestosconceptoso' Tambiénquí snecesarioue r alleristaaga ausaneldebate, ientras
s garantizar l acceso
inclusive,o s domina. u responsabilidad garantízaue
lrrm l¿r3n&
son asrCI¡ladosor todo el ffi'rtgf
'-L+¡."^tf

P L E N
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 'A ', | ^...d A
96/160
A
o @L ':
>l
ñr ,.i
JI5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

Fl considera onuno algunoseellos"'


rabaja etódicamente
e comendable,
:$;¡:.;'.1:3,.., .' ..' ,r espera n momento, or avor... ú nos estás
'' ' ; l . l '. ': . . planteandonelementoienmportante...Vale apena
$l .n ápr.n.tit' :rl ,Aveces,un que orevisemosás rofundamente ntes epasar
ilt- l ;;;;. ejemproeesreipodeaporte,modo e ustración: ;llder eslrí otros...". uego,l talleristae dice l grupo: a ver,
la utinizaciónn a quépensamose esteelementoue nosplantea i
dl Durantenaplenarianque eestá ebatiendo
evanta amano o breexpresa: :aportondo Pedro..
vida e apareja',n participante 'muchos
..Yopiensoque|arutinizacióndelapareja*,unasuntobastantecomplejo Elemenlos Con recuencia,ltipode "liderazgo"ue acabamos
de mencionare combina on esistenciasn el
queobedeceadiversascausas.Porunlado,influyeelexcesodetrabajode ':cadaveZ grupo...enonsecuencia,
Que eva presentandona
u n o o a m b o s mi e m b r o s d e l a p ar e j a l P e r o e s t os e c o m b i n a c o n l a st í p i c a s situaciónelativamente
p r e s i o n e s a c t u al e s e n | a s e m p re s a s . P o r o t r ol a dunqueo , e s t ástnél a s c o nd i c i o n eintemiene,
s ípica:n íder xtremadamente
o pr.¿. renunciar ácirmente un empleo productivo,onexcelentes p ortesungrupo adavez
económicas...uno mientras sus
hasta.uépunto ste asivo ue se
afectandouvida epáreja. demás,omepregunto '.compañeros ,más ecuesta"nel íder.
e x c e s o d e t r a b aj o . , . u n , c a u s a de l a r u t ipareja?"
n i z a c i ó n o, p o r e l c o n t r ar i o ' u n a La manera eTmpedir@ rlod
fort. deescaparealguno e osmiembrose a sequedan "lídersuperproductivo-grupo o^\o
Aquí eríaonveniente, na ez lparticipante a erminadou ntervención' .eadovezmds recisamente, a que mencionamos r eviamente: 6
uperpasivo"s Ju
retomarlaydesglosarsuse|ementoseneltableroopapelógrafo.selepuede callodos... retornan l grupo os aportes el íderparaH 6
so|icitarquerepitalosaspectosmencionados,mientrasseanotandemanera De estamanera e encontrar fP 6.
¿Qué debe u i l i b r í o n t r e a p r o d u c c i ó ne l l í d e ry l a
resumida.Luego,sepuedenrevisar|entamenteconelg'Yp:algunosdeloshocer el
elementos'..otodos.SeacualseaIaopciónescogida,sedebatiría esponsabilidad e todo el sru
, on .f gruposólo uno de los aspectos l tiempo' tallerista?
Las os ormase ntervención
ue emos encionado
Ena|gunoscasos,sedetectaqueestetipodeapofte.(..muchose|ementos apuntan amodulaciónel iscursorupal.e efieren
valiososnuna olanteruención ápida")s a orma eparticiparealguno a amodulaciónel iveldeldiscurso
"aterrizamiento
de osmiembroselgrupo. eneralmenie, ste sel estilo eparticipación del discurso") a la modulacióne a cantidard
,1íderes,, una ugerenciaetodológica
de
importante|.nuyroJr.tivos.
afaenef ncuenta:n alcaso, ay excesiva
del i t m oediscursonun
d e ld i s c u r s oiempoado"modulación
").
ue
Enpróximasn tervenciones e este artkipante'n ugar e permitir S¡CILICITUtr tr¡E
ha sua ote,, *,.n "J ¡ r'i,,t: d i: ó'1", :i ==l1il"¿'"'l'''l*
dut¿.r,)o ia CC'NGFIECIC'N C' tr'E
I Jw, EIFIEVEtrlA
[u.'na.
Lo,v"'';i';--l-e >t considera onveniente, e le puede sustentafal participa:::,:' Algunaseces,nparticipanteo mienzahacer na
'-\'ror '5r
' '-¡:"
Pedro'
se epuedexpresarl nterrumpirle:
ffi;;r;;;;i;,
Drocedlm
I
intervención
s e aextendiendo
xcesivamente,
asea

  ^4NJ.

A P L
N'AFtIA E
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
FI
97/160
9f@L
xl
5t 5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
rabaja on
etódicamente no algunos eellos :$;;;"..ij.,'..'. : espera n momento, or avor... ú nos estás
Hl consideraecomendable, ,ii;].;., planteandonelementoienmportante...Vale
;;la plenaria. apena
$l
JI
r.r Aveces,un que orevisemosás rofundamente
ntes epasar
e lustración:
3l veamos n ejemploeeste ipodeapofte, modo ;lfder estd otros...". uego,l alleristaedice l grupo: aveÍ,
la utinizaciónn a quépensamose esteelementoue nosplantea d
;l Durantenaplenaria.nu. seestá ebatiendo
evanta amano o breexpresa: ,aporlando Pedro..."
vida e a pareja",n participante 'muchos
..Yopiensoque|arutinizacióndelapareja*,unasuntobastantecomplejo ).Elementos Con recuencia,ltipode "liderazgo"ue acabamos
de mencionare combinaon esistencias n el
queobedeceadiversascausas.Porunlado'influyee|excesodetrabajode ":'codo eZ grupo...enonsecuencia,
Que eva presentandona
unooambosmiembrosdelaparejalPeroestosecombinaconlastípicas situacíóne lativamente
p r e s i o n e s a c t u a | e s e n | as e m p r e s a s . P o r o t r o l adunque o , e s t ástnél a s c o n d i c i o n einlemiene,
s ípica:n íder xtremadamente
o'pr.o. renunc¡ar ácirmente un empleo productivo,onexcelentesp ortesungÍupo adavez
económicas...uno mientras sus
afectandosuvidadepareja'Además'yomepreguntoihasta.quépuntoeste '.compañeros ,más asivoue se ecuesta"nel íder...
n i z a c i ó n o , p o re l c o n t r a f i o , u n a "
e x c e s o d e t r a b a j o . , . , n . c au s a d e | a r u t i pareja?" Lamanera e mpedii @ ño d
iort. de escapir ealguno e osmiembrose a sequedan
lídersuperproductivo-grupo o^\o
Aquí eríaonveniente, na ez lparticipante a erminadou ntervención' coda vezmds r eviamente: 6
isamente,a que mencionamos
uperpasivo"s Ju
retomarlay¿esgtosa,suse|ementoseneltableroopapelógrafo.Selepuede callodos... e retornan_g|g po os aportesdel líder para H 6
eanotanemanera
so|icitarue epitaosaspectosencionados,ientras ¿Qué debe
I debate.De estamanera e o g r aenconttar P6 ,
u ego, epuedenevisar e ntamente on el grupo lgunose os q u i l i b r i o n t r e a p r o d u c c i ó ne l l í d e ry l a
resumida. Itacer el
e|ementos...oto¿os.SeacualseaIaopciónescogida,sedebatiría e s p o n s a b i l i d a de t o d o e l
, on .f gruposólo uno de los aspectos l tiempo' lollerista?
Las os ormase ntervención ue emos encionado
Ena|gunoscasos,sedetectaqueestetipodeaporte.(..muchoselementos apuntan amodulaciónel iscursorupal.e efieren
valiososnuna olanteruención ápida")s a orma eparticiparealguno a amodulaciónel iveldeldiscurso "aterrizamiento
de osmiembroselgrupo. eneralmenie' ste sel estilo eparticipación del discurso") a la modulacióne a cantidad
etodológica
de ,1íderes,.
,uy proir.iivos.En alcaso, ayuna ugerencia dexcesiva
e l i t m oeddiscurso
e ld i s c unun
r s oiempoado"modulación
importanteafaener n uenta: ").
ue
Enpróximasn tervenclonesdeeste articipante'n ugar e permitir S¡GILICITIJD
¿i tootiint¿ot'lff trlE
su aportean extensov ,¡n-titi,r.iónde prtt ccilvcFlEctctN
ut¿cti¡o ct trlE
¿ E¡FIEVEtr'
v vnd.
se e puede ustentar l participantel
,{ Vo\ Cfü^
...si se consideraonveniente' Pedro' Algunaseces,n part¡cipante
o mienzahacer na
-¡¡lo\n) procedimiento.or jemPlo,ele pueieexpresarl nterrumpirle: intervenciónse aextendiendo
x cesivamente.
ase a
e.rrugJ'

L E N 'A Ft I tAfi A
A P
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 98/160
0@L
>r ft
:'i
xt
5l
5/27/2018
:
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
Hl consideraecomendable, rabajametódicamente onunoo algunoseellos :$;i;',;;j;,,..'.,',. espera n momento, or avor... ú nos estás
planteandonelementoienmpo¡tante...Vale
$l ;; ;;i;;;;;
; i. . ', . 'l ,.
apena
JI ': ' ,:Aveces, n que orevisemosás rofundame¡te n tes epasar
aporte' modo e lustración:
3l
l- l
Veamos n eiemplo eeste ipode it¡¿erest¿ otros...". uego,l alleristae dice l grupo: a ver,
la utinizaciónn a quépensamoseeste lementque nos plantea
dl Durantenaplenaria nqueseestá ebatiendo
evanta amano o bre
expresa: :,gportondo Pedro...
ui¿.d.la pareja",n participante muchos
..Yopiensoquelarutinizaciónde|apareja*su-nasuntobastantecomp|ejo:,,¿lemenlos Con recuencia,l tipo de "liderazgo"ue acabamos
e rabajo e de mencionare combina on ¿sistenciasn el
queobedece diversasausas' or n ado' nfluye lexceso :cada veZQue grupo...enonsecuencia,
u n o o a m b o s mi e m b r o s d e l a p ar e j a l P e r o e s t os e c o m b i n a c o n l a s tí p i c a s eva presentandona
situacióne lativamente
ípica:n ídef xtremadamente
o , e s t ástnél a s c o nd i c i o n einterviene,
p r e s i o n e s a c t u a| e s e n l a s e m p r es a s . P o r o t r o l adunque s productivo,onexcelentes
económicas...uno.;p;;;enunc¡ar ácilmenteunempleo mientras sus portesungrupo adavez
,más asivo ue se ecuesta" net lder...
afectandosuvidadepareja.Además,yomepfeguntoihasta'quépuntoeste .compañeros
e x c e s o d e t r a ba j o . , . u n , c a u s ad e l a r u t ipareja?"
n i z a c i ó no , p o r e | c o n t ra r i o , u n a Lamanera ño d
fort. de escaparealguno e osmiembrose a sequedon
lídersuperproductivo-grupo o^\¿

Aquí eríaonveniente, na ez lparticipantea erminadou ntervención' cada vezmds cisamente,a que mencionarhos Uperpasivo" s Ju o
r eviamente:
l ementosnel ablero papelógrafo. e epuede callodos... retornqn l grupo os aports5 el íderparaH €
retomarla¿esglosafius
solicitarue epitaosaspectosencionados, ientrase notanemanera I dqbate.,lDestamanera e olra encontrar? fP 6,
¿Qué debe q u i l i b r í o n t r e a p r o d u c c i ó n e l í d e ry l a
resumida.Luego,r"p"¿"nrevisarlentamenteconelgtp:algunosdelos hacer el
e|ementos...otooos.Seacua|seaIaopciónescogida'sedebatiría sponsabilidade todo el
' .on .f gruposólouno de los aspectos l tiempo' tallerista?
Las os ormase ntervención ue emos encionado
lementos
Enalgunosasos,edetecta ue ste ipodeaporte.("muchos
participar ealguno
apuntan amodulación e ldiscursorupal.Se
efieren
valiososnuna olantervención ápida")s a orma.e a amodulaciónel ivel el iscurso"aterrizamiento
ste sel estilo eparticipación
de osmiembroselgrupo. eneralmenie, del discurso") a la modulacióne a cantidad
una ugerenciaetodológica
de.,líderes,.
uy proir.i¡vos. nalcaso, ay dexcesiva
e l i t m oediscursonun
del d i s c u r s oiempo
" ) . ¿do"modulación
imPortante araener ncuenta:
ue
Enpróximasn tervenciones eeste articipante,n ugar e permitir S¡GILICITUD trlE
hasa uaportern *üro v rin i*ittt¡i'n : ptttt,¿:i:":dl'-q"'¡"1@
lu\e.ü. CC'IVGFIECIóN ct E¡ F
IJ EIFIEVEtrIAtrI
:"1.':l#T':i,nÍ,ffi
lr"..atq

:n-ro.-':::-'::::o'j:.':::T:T:;:
''''\^pf
ÑJ Procedimient
;:3i::'Í
- 'sr sE '".o. porejemplo,e epu.i. expresarl nterrumpirle:
Pedro' Algunaseces, n part¡cipante
omianzahacer na
intervenciónse aextendiendo asea
xc¡givamente,

I
b, E
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 99/160
ñl
  ll

lH
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

porqueestáexponiendodemanefamuyvagaeimprecisaynologral|egaral
tr ;;ri; o porqu. stá rindandoemasiadose talles elementos'Podría
I ll
lJ
IJ Lstarseresentandosto ambién rupalmente)" otro actor ue ontribuyenormementeamodulacióneldiscurso
nel
i< grupo s la administración
e a palabra".
oalgrupo, seg.ynea lcaso,
articipante
El¿.
V alleristauedeacerleeste
lTlrn.ra decuada,s olicitud e concreción" "solicitud e cuando n partic¡pante
e sea ablar levantaubrazo, stá oncentrado
brevedd . enobteneraatenciónel allerista.r ecuentemente,
stá ompitiendoon
otros ue ambiénstánevantando amano.
Laadmisióne epetitivasarticipaciones ámasiadox tensaseconvierte
el ompromisop onstruir untos. sto uedestafse Mientrasa nto. r oordinadry ergrupo,sprobabreue stén scuchando
enun ncumplimiento o nel
siablece na alianza" nconsciente
dando orque l grupo algunantervención.aescuchae este articipantes tá imitadaor
su
a s i s t e n t e ( s )q u e b r i n d a ( n) e s t o s a p o f t e s. E n e s t e c a s o , e l gr u p o s e e s t a rafán
ía e ograraatencíónelmoderador.
..recostando cómodamente" n a palabraeeste estosíderes'
si el coordinadorstáatentoa quiene, .urn't.n a mano ,
onveniente, ntonces, uee| allerista eña|e l grupoo queestá interrumpir sin
Es a intervención
;;;i..;;, recuerdeodos lacuerdoe onstrucción o lectiva'en ugar
dosasistentes' aya su petición lesasigna n turno, n curso, esseñaraa¡ar
eilospodrán ueyar percibió
brazo
deadmitir as participaciones xtensas esolo unoo concentrarse n escucharambién.
lgrupo arte orparteosplanteamientos ue resenten stos
devolviendo
referirnosla
líderes. emosevisadosteprocedimienton detalle l El alleristauede acer sto onun eve esto ue e ndique tapersona
"modulacióneldiscurso rupal"' "después e os quevan en turno, iguesú." unavez erminadaa
intervención, lcoordinadoruedeerbañzar aserie e urnos endientes,
ratifique l
Puede u c e d e r a, mbién, u e e l grupon o a c e P t e i o le esté especialmente ien semomentosnumerosa. ..ahora,
nterviene
al. iguen
compoftamientoe estecompañero,eroel tallerista n este tal,al tal...)
fijando n "límite laro"a su desmesuradaa" rticipación' usurpe" l tiempo
c a s o , l c o o r d i n a d o rs t áp e r m i t i é n d o l eu e Elgrupopercibe ue er tailerista stáejerciendoar administración
de odoel gruPo. tigurosa e a palabra quebasta evantara mano ordoso tres
segundosara er ncruido n ra serie. recuenteránt.,r grupo
para vitar sto, l alleristauedencuadrarrimeronivel rupaly'u ego' e m p i e z a p a r t i c i p a re ra a d m i n i s t r a c i óambién.
n ecordándore
anivelndividual anecesidadehacer portei reves'iesnecesario'uede al talleristaos urnos.De estemodo, odospueden
x tensasara ue odos oncerltrarse
sustentara mportanciaeevitar xposiciones eflexión'
más ntegramenten la plenaria.
tenganaoportunidadeparticiparseavancegilmenten a
Lo anteriorm plica n aspectoundamental delmanejo e a plenaria:l
coordinadore be star ermanentemente atento, anto al manejo el
contenidoomo el. rocesorupal.

P L E N A Ft ' o'
A
ohttp://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
ft@L
il 100/160
5t
tL l

MANEJCI tr¡E ¡MATEFI¡AL clE¡JETtvcl'r,


criterios" araenfrentaru cotidianidad.erono se puede
Fl
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo
n
r2-slidepdf.com
-una verdad nica" obrela subjetividad. rindar
ül
it ;ÑE;TALLEF.
<l ara a plenaria asta l i:l:::,:::l'::f:,:|..:rj, En r ailer,e
T.,:.j, xponen, e mprían
ildl Las ntervencionesuehemos ugerido e remas elacionados se uestionan últipfes
s¡ "'u'L' v erdades".
HreJ vcrudu.s . Ld'a no .se
cadauno se las leva
as eva odas,,
todas", o argunas,
i.fi.,.n básicamenretabordaje porasídecirlo, lasutiliza ara
;;;;;;;'r.
c o n l a s u b j e t i v i d a d . E s t o s s e c a r a c t e r i z a n p o r lrespetables'
aadmisiónde conveniente. u beneficioe a maner"qu.considere
onsidere
..múltiples verdades" "saberes",o dosellosválido_s P.ero, n algunos asos paÍecenn el tallerasuntos objetivos",
p r i n c i p i o sé t i c o s
s i e m p r ey c u a n d o no atenten g o n l r a es. ecir, emas especto los cuales ay ..unasola
fundamentates. Ver:'Anexo:onceptualización obreos saberes")' verdad" xterna
a la opinión, a interpretaciónel deseo e los participantes.
llustremossto onun ejemPlo: Veamoslgunos jemploseesto:
e eflexiona
En n aller obre lejercicioe aautoridadon ladolescente'
ue, nte.infracciones
En n aller obre exualidad é os óvenes,ecomienzadebatirobre l
sobre l ema e asanción.lgunosadreslantean nu
sida- parecenreguntaso ño, iescurable íncurabrel;,;.¿s¿-irrrrr-¡ü
de os óvenes,ara llos on senciales ldiálogo labenevolencia' alcompartirm plementose ocina cosas eusopersonar?,;...
tc .
fray uebrindarlesiversasportunidades eequivocarse'tros
reestablecido En tro aller, obrea-relación
señalanuedebe .i., ,n régimene sancioneslaro,
"pi*ái,,
negociar" laalimentación
i ño-colegio,eestá evisandol ópico e
a;
severoara romou.,. Ait.ipiin, n la amilia. nos ugieren omoactorn cidente".ntonces,
como, idebecomer l niñoharinasnel colegio?':
epresentan
.¿Es
nterrogantes
uandoaya uempartiranción'on l inde nvolucrarlo
I
i
con ladolescente .onu.ni.nt. qu.
crear onciencia"n os óvenes comamuchasecesuranterdía,ncruyendoirces ,,r...ro-
I .n .iprá..to. para llos,o primordials entre omidas?" . (arimento
I pormedio el castigo".
II
I "unaverdad" Indudablemente. as espuestasroscuestionamientos
i- Podríamoslantearue ada nade estas osturasporta corresponden "verdades nteriores
objetivas"er ampo e amedicir, ,, dietética,
sería plicable
It l .rp..i¡.. y reivindicablea reflexión"'cada nadeellas sucesivamente.
r.g¡n f individuoel contextonque eutilizará'
I
It.
icómo odrían
Esto ospermiteflrmarue lcampoe asubjetividad sel campo e a que ueden rindarse
anejarse
stosemasnel aller?...ay ariasugerencias
lrespecto:
i.rrtiu¡¿.á orexcelencia: na verdad"ue esválida ara napersonao
ahistoria Enprimer
lo espara tra. na verdad"ue s álida ara nmomenton el coordinador
de a amilia,o o esenotro' casode queno o sea, ini
desechaemanera decuadarefocaliza.
el taller'Se
De aquí a imPortanciael respetopor a diferencian segundougalencaso e onsiderar
ueel
religiosos'
p u e d e n P r o P o n e rP arámetrosé t i c o s , mo a l e s ' "desarrollar el tallerista ebedeterminar
psicológicos,t c. que e aYuden los participantes

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 F¡ 101/160
o@LAPLENA
>l
ñl
dt 5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
na "problematiza"el tema.Finalmente, rganiza c o m p l e m e n taa
Hl objetivaObviamente,uando eestámanejando informaciónobjetiva", modode "devolucióny aportes" Ver:
fil ,..u.n.it de alleres'aymuchamásdisponibilidad que 'La devolución
aportes").
jt Dara sto. Hay
<t
r-l se vayapor cuidarse de llustremossto, etomandol
dl Hayquecuidarsee
las ramas" se erm queeli n e etaller
f l e x i o n a n d oobre que el taller revisa l asunto el sida.Elcoordinador
ejemploel aller e óvenesn
o dría ell quese
resentar grupo
"ajenos" l interrogantesara er rabajadosn ivelndividual,nequiposdurantea
temas u. nt son relevantes son "se vaYaPoir
plenaría,o moossiguientes:
taller.Frecuentemente' a demanda e abordar las amast'Y
" a s u n t o s o b j e t i v o s " e s u n a "ártimaña" .;
para se lemlne . iElsida s urableno?.. por ué ?
i n c o n s c i e n t ed e l a l l e r i s t a d g l grupo) a .
nestecaso' iQué iferenciaay ntreVl.H. sida?
. evadir ablar obre o esencial' reflexionondo
. ZQUéignifican "portadorsintomático?"
'solicitud onstituye u n a máscara" e la sobreosuntos" ' icuánto iempo uede star ontagiadana personain presentar
resistencia tratarel tema' aienos ol tema.. síntomas?..etc.
llustremossto onun ejemPlo: o inelevantes."
Al problematiza¡l tema" unque e ratede "material bjetivo",
Estamosreflexionandoconungrupodeadolescentes e se nvolucra rofundamentelosparticipantesn a construcción
:' sobreómonfluyenllosmismosn as ificultades y la asimilacióne os conceptos,n ugar e pretenderárselos
comunicación on us adres'n se reciso omento " y a d i g e r i d o s " , omoocurre entro e u n e n f o q u e uramente
ue es
. del aller,no e os óvenesroponel allerista la m a g i s t r a.
hable obre los niveleserbalesno verbalese
comunicación.'' lanteaue obre so eshanhablado Paraa problematización e este ipode material,e pueden tilizaras
. un poco nelcolegio"'y esun emamuy nteresante" m i s m a s é c n i c a s s a d a s ara os t e m a s u b j e t i v o s .v e r : "L a
lnmediatamente, odos us ompañeros oapoyannsu problematización) or jemplo,lcoordinadoreeste upuestoaller on
: peticiónongran ntusiasmo'plaudencomienzan adolescentes odría acerossiguienteslanteamientos lgrupo:
ieso " esol"
r.: gritar: "Bueno, arta oshaplanteadoue lsida sabsolutamente ncurable...
. . . P o d r í a m o so s p e c h a ru ee s t á n n t e n t a n d o Pedrooshaexpresadou e, nsuopinión,lsida scurableisedescubre
..escabu||irse''dehab|arsobresuresponsabilidadenla
muyoportunamente... Quépiensalgrupo eesto? ("problemtización
comunicación onsusPadres"' porcontrastacióne saberes").
n caso de adoPtar 'A ver...
ffi; se ecomienda ueel tallerista stedes anexpresadoue el sidano es un asuntoealmente
ob¡= ¡gp peligrosoara os óvenes.onsideranue osmayoresanexagerado
.*¡¡r r los participantes..construi,r cuestión."u pongamos
a
bjetiv,o a¡ a dqf'g 9l ol ue namigoes omentaue e iente reocupado.

P L E N A Fl ' oi fL
A
o @http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
L
>t 102/160
ñt
dt
Haestado aliendoesde ace oco onunamuchacha'stá namorado
Ht5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo Encaso e ratarse e una secuenciae aileres,rcoordinadoro dría
r2-slidepdf.com
on nmuchacho . ue solicitar
frl ,L"#;il.L u.r¡r, eces.lla stuvoeñovia a los participantesinvestigara nformación bjetiva,,
1l ilrl rr*. ¿. ., "¿.t.tiadooco", ero so'fueacenaño"'ile arían correspondiente,ya ea reviamentelaller nque edebatirásta después
il ;;;;; d*n, ,ug.r.n.ia este migo?""Problematización orquiebre del d ebate nqueapareció.
dl dediscursod ealizado").
elconocimiento ue For jemplo,n
diferencia ugar
ay ntre e esponder
lvl.H.. elsida,nobre
adevoluciónl nterroganteobre ué
u., h. *.t#.'d;;.r*tú.do lcual lgrupo o oirJcrarificación,
"*?-ñl;
grupopoftafespectoa|tema'retomaIasp¡eguntasylasresponde.Paraello' el alleristaodría ejara nquietud e nvestigar ir. i, próxiria esión.
s e ñ a | a l a s r e s pu e s t a s c o r r e c ta s q u e e l g r u p oh a y a b r i n d a d o "y , a 9 i c i o . nAa l a
considereelevantq. través e a reflexiónnestenumerar,os hemos eferidoe
implícitaunode osaspectosticos metodológicos manera
ásicosel aller:
E s mportante uec u e s t i o n e u Yc l a i a m e n ten e su devolución
quellos rejuicios obre l temaque e n g a na m p l i a i r c u l a c i ó n
ocial, ue mPliqueniesgo ara l grupo qu ese hayan xpuesto
urantea sesión....

llustremossto onunejemplo:ay dolescentes uenoshandicho nel ... Poresta azón, o hayque"sartar" brindarrergrupo uestras
p.rronaeva ólo nos ocos ías ontagiada e sida propias onstrucciones.
;ü;;;;;;iun. queda on el
tiene elacionese xualeson otra, a segundaefsonae
s i d a y e | p o r t a d o r i n i c i a | q u e d a c u r a d o . . . o b v i a m e n t e , h a y q u e a c | a r a rDe
l a tra arte, lequilibríontre.llevar
ebe ncontrarse algrupo asta us
límites" "respetaru itmo sunivel-...v er:.Manejo
temática,n tes e erminarlevento' de .p"rl.om
precaria,,
enel aller").
antoel señalamientoe os planteamientos [iü[o-omo el
decil
tionamientoe os errores"eberíaacerse ítulogeneral,s EL tr'IFIECCICII\IAMIENTGI
sin nombrar quienes anbrindag"tt"t trlE LA
FLE|VAFIIA: FctCALtZACIóru V
nvestigativa FIEFclCALIZACIC'N
En ste entido,s mportanteransmitirlgrupo na ctitudquién
egún sta ostura,o primordialoes icea El discursoue producenosgrupos, n generar,s bastante.suerto,,
respecto a eflexiÓn. desdireccionado". y
verdad",ino xplorarionstruiruntos obre l ema. ara sto, poftan Eneste entido, s unción el alleristalant.r,un,
tanto os supuestosaciertos",omo as nquietude.s,,la; udas' as direcciónlara ara lavancee a eflexiónormedio e us
ambiéneellos' Hay ntervenciones.
si él no propone na utadefinidaara rdebate,á cirmente
preguntas...oserrores.odosnel aller prenden rdiscurso
osaparentese saciertos)'
que desestigmatizar" grupalcomienza quedar aderiva-

FI
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
A 103/160
5/27/2018 . Enprimer ugar, evisa on el grupoalgunas
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
e l p a s om e t o o i c f f i s u b f o c o a s u b f o c o " '
La focalizaclon,
il#;;;-
árecimiento oiffispecttf cóncePto e ,T:J:1
(Ver: . . . i mo avanza
"subfoco" ;Du¡ante la
'plenaria, la
definicionese a "rebeldía" araellos.
Una ezconsidereue se hanhecho uficientes
aportesn esta irección,borda l subfoco e
Enotraspalabras,pormediodesusintervenciones..conectadasentresí'',el
coordinadoreñalan. uá.rp.cífica eexploración'-Por,ejemplo' ace na reflexión "sentimientos
de os óvenes."e os padres nte a rebeldía
profundidad onel grupo' :liende a
preguntaobre l ".tttgtnit focal" la revisa ambién plenitud'' Y Luego uede rofundizarn os "sentimientosde
Luego,n troduce;;;;;; p"etÁtt v la rabaja désviarse rabia, eenojo":iPor ué ientenabia?..2Cómo
así ucesivamente. cada vez ' semanifiesta?
..iQuéituacionesisparansa abia
.
Esmuy recuente ue urante a plenaíia,a eflexiónienda desviarseel mós del en os adres?...ZCómo
e omportanllos uando
ue eestá rabajando. sdecir
.:subfoco,,
especiticolei.;;;rd del oco) asanlo
pregun,, on.,it Lalo euisiOn' v eces' stosucedeoco poco' s Duranre l proceso,rcla-TlffiTá
de a especílico visualizzndo
l aramenteu campo eexploración.
decir,atravésde6óTintervencionesenelgrupo'losparticipantesresu|t¡n estar
istanteel nicial' que se estd Debe onsciente"e su ubicaciónespecto
aportandoobre n asuntoadicalmente
ue el tallerista refocalice"l revisando...
Cuandoesto ocurre, s mPortante"subfoco" ue se haYa stado evisando Podríamoslantear ste estarconsciente", e la
debate.Para sto, etoma l ¿Cómo
siguiente anera: ientrasl coordinadoradirigiendo
yselo refocalizar? la plenaria,e ñala ara ímismomentalmente:
. "Enestemomento, stoyexplorandoon el grupo
pof elem "definlciones"...
.hver...estábamosreflexionandosobre..iquésugeriríanustedesalospadres . 'Ahora,estamos xplorandosituaciones de la
de maneraumisa rebeldíaueproducenabia n ospadres..."..vale
para omuni..rr..onun r,u"ttlq",fi-::,:,tsponde
la pena evisar ás neste entido."..etc.
lU.¿i.nr.l" ..¿Quéiensalgrupo eesto?"
efecto si el tallerista ercibe ue
e l d i s c u r s og r u p a l s e e s t á a l e j a n d od e e s t e
ue está rabajando on.el gr[p9-9 -gl
ol orrrnrl en un momgnt
aspecto, uede efocalizare tomandoa pregunta
e t e r m in a d o , de la maneÍa ue se planteóprevia
.Ia
etomemos l ejemploe| aller oQre rebeldía''' En aso ehabererminado aexploración
A modo e lustración, eunsubfoco
l coordinadorrofundiza
conpadreseadotesceni.r.ut.nte aplenaria, determinado, ocalizanun nuevoubfoco".
l allerista
conelgrupoenelplanteamientode..iAquéserefierenalhab|ardelarebeldía Deestamanera,e aavanzandoetódicamente eun
delosjóvenes".DesarrollalasiguientesecuenciadeexploraciÓn: aSpectootro.

A A
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 104/160
5/27/2018 , ar¿ir.nhilo onductor areflexión; Las r2
Gutierrez,ElTaller Reflexivo ormas e "consignar"
-slidepdf.com los aportes ondiversas. odríahacerlo
"direccionan".n ste entido, osibilitan ue a plenariaearticule mentalmente, o uarequiere e auiri¿a¿.e ecomien¿.,
rogres¡ nota e n generar,
omar
un "discurso oherente" ue profundiza os aportes ue e. ayan onsignando emanera¡terar resumida,
elcontrario,sin llas,la plenaria enpapelógrafoen agenda.
iuill no ogtaavanzatealmente. cuando
ecesariamente, on aconsignación e demanera erabajaon
luida. e. sta aperógrafo,
manerasrgrupo
abreonsignar
üdáncia na ran antidadeaportes
os-ptrnt.rmientos
La efocalización ebe ombinarse, ' hacen ue e
elsiguienteumeral. , ¡erbal üsualmente.
aportes, ema
según us ríterios,r aileristauedeonsignarp ortes
LA CCIIVS¡IGNACIGIIV trtE APCIFITESi él a medidauese pranteanpuedeomar reves ereccionados or
otas e odos.Enel
momento ue el coordinadore seeetornar
osaportesue rindanosparticipantes an' ngeneral, previamente' un aspecto rindado
üuranteaplenaria, asta que edevuerva"nsus otas epapefógrafo.
en diferentesirecciones, ndependientemente e queel tallerista st é ..1

focalizandodecuadamente no.Estos portes uedenstar elacionados si lo considera onveniente',r tailerista uede


conotrossubfocosiferentesl queseestá rabajandon el momento c o n s i g n a d o ' n [ a t i z a n d ou i m p o r t a n c i a esartar n aporte
si n especto r tema o
específico
embargo,onalgunos
puedenorresponder,
asose ratanclusive,
eaportest emas muydiferentes)
xtremadamente'valiosos' señalandoueposteriormentee retomarár aspectoeservado.
La onsignación eaportesroporciona res randesentajasnermanejo
de a plenaria:
llustremossto onun ejemPlo:
Enprimerugarposíbiritaueer grupo xprese
El atleristastá evisandoonel grupo entimientose os padres nte stas o corresponden r
pinionesibremente.i
la rebeldíae os óvenes apafecenportes obre a comunicación eremenio o car n .u.it¡¿n, ¡rpr.r.nte se
o rresponden esefvan.n lmomentonque rgrupo eesté istanciando
y la adecuadautoridad,o mo lternativas. stoslementos oordnado refocaliza. - emasiado,
r
,l rismo oco "rebeldíasu manejo" , pero o cofresponden l subfoco
que eestá xplorandonese unto el aller sentimientos . estamanera,acombiñaiiBñ&
fllrecenportesaliosos
os
evisión, l coordinador l:*::.^::,li e e uu,, "ps; .d#;:Tfi ::",Jfi lff fi:
ervacióne unadirección.
..obsesiviza"
cfi r5c"^dr,,
¡l.l¡ot.¡ra
... así,el tallerno se ni se .caotiza,,.
Posteriormente,uede etomare l e m e n t o s o n s i g n a d o s ue En egundou gar ste ipode ntervención
eserva
c o n s i d e r ee l e v a n t e sara f o c a l i z a r " n e l l o sy desarrollarlos de expforaciónuese puedenetomar na ez m portantesirecciones
focal ncuestión. seescfarezca
reremento
profundamente.

A P L E N A Fl
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 105/160
gf@ L
ül #
5/27/2018
eristastátento f 4- Tallerísta: Susana,
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
ia quee refiera?..
fil , ,ágr.r.,a un aspectolave ueya semencionó.or jemplo,nel casg .{ 5- Suscna: "unoa veces e sientemuyconfundido...sin
jl señaladolcomienzoelnumeral,espuése evisarentimientosn tea ,i aber ué
h hacer...esue l erecerosniñose uueluennmanejables.,.
Él rebeldía,lcoordinador etornaría acomunicaciónla autoridadomo
dl alternativas María: "sí.escierto. euueluen uygroserosgritones,,.
En ercerugar, n aeventualidad enoalcanzarl iempo ara rofundizar
. Pedro: "esque.definitiuamente,osadolescentes
enestos spectos, ocual ucede menudo,l coordinadoru ede tilizar ctuaresuieren
aportesonsignadosa ra ejarnterrogafites p ara eñalarireccionese hacer .oOye esda la gana..ry sosaca e quicio
La
trabajo ost-taller.Ver: devolucbnaportes"). cualquiera,'.
Paralustrara ocalización, laconsignacióneaportes,
a refocalización 8- Tallerista: "a uer, edro.
-.icómo que sacan e quicio cuarquiera..?
- ntervencioneslavesel aller,bservemos lsiguienteragmentoupuesto
obrela ebeldíae os óvenes 9- Pedro: "pues.e hace1 ar rabia uno,..
de a plenariaon padreseadolescentes
como bstáculoomunicacional. I0 - Tallerista: ide quémenera.edro?-
Se resentaquíoque eríal"desarrollo e al" onelgrupo e osprimeros
i n t e r r o g a n t e rsopuestosn e l n u m e r a lenominadoE j e m p l oe u- Pedro:"...1a formá n quecontestan..er vocaburario
ue
esclarecimiento ormedio ecuestionamiento istemático"' manejan ..esque en roscoregiosesestán ando
demasiadaibertad,'.
t2- Jorge: "yo creo ue o quepasa s que
EJEMPLtrI tr'E FFIAGMENTCI nos a mucha ificultad
aceptar uestionamientos...on euos ayque abir ¡ercer
trIE PLENAFIIA ra autoridad.-. rosóuenes ctuarahay' ueexpticartes
(Nota: l talleristaa tomando anotaciones"e os aportes n el el por quéde ascosas... llos o tragan ntero.,.
papelógrafo,a sea emaneraiteral resumida). t3- Nata/ia: "seríamuy mportante ue abráramosobre
r manejoe
l- Tallerista:"en opiniónd,eustedes,
rebeld,ía.eosóvmes?". qsilmcio
uésientenospadres nte a
rolongado elgrupo' la autoridad. sesunasunto laue.,.
t4- Susana: "yo estoye acuerdo..
el taller¡sta sPera. euébueno ue euisáramosómo
sancionar..o qué acer...,,
2- Tallerista: a uer...iqué ientenospadres ntea rebeldía e os
t5- catalina: "e uer yo quisierarantearrgoespecto
ióuenes?" ra autoridad.
yopienso uemas uemolestosor a
3- Susana: "iahl...iqué eró,o que osentímos?-.'ocreo ue or ormade responder
de los óuenes. os padres ossentimostemorizados
eso osquedamosancallados... noa uecesree ueno "..sentimos ue oshijos enosestánmdode rasmanos
ua a aguantar. y ya nopodemosontrolarlos....'

ol A
>Ihttp://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 106/160
XI
ull
IL
IU
tr5/27/2018 "lo quepasa6 que a autoridad a 23- r2
Gutierrez,ElTaller Reflexivo Tallerista: "y qué sientenos adra ante saaparmte,'
-slidepdf.com
tr indiferencia
uJ pasado e moda...es niccesario de osóvenes?,.
recuperarla. ctualmente,ó haY Es
B'

  ift
J
J
:.t' 24- María: "doror...k muydororosoercómoantes ran
F disciplina Ia familia. "' responsabilida . obedie¡ttes
I y uíciososyhoraecontstan uno .e uarquier
llj anera...
(hablándole directamente
tallerista) 'bueno, entonces'esl tlel tallerista
brindar unti .'i;;, 25- catalina: "indudabranente, a dororosoara os adresr crecimiento
conuenimteastigar no?-" de oshíjos. E|los ambiananto _
dirección al
2;- Tallerista: se pranteabaner grupoue rosadres,
l8- Tallerista: "indudablemente,l asuntode la debatepor vecessimten
auto idada p rimoráialT rataremos temor" nte a rebeldíae os óvenes...
Cómo eseso?
deretomarlouego....humm. hemos medio de sus 27- Catarina: "yo decía ahoraque os padres entimos ucho emor
iqué sientenos ,ntervencrones.
estado ailsando ,,r*l porque o podemosontrorar 'os hijos .. y eso s muy
padresante a rebeldía e lo s En eslo consiiié, preocupante...odosabemosos iagos uemfrentan
jóvenes?"...e hanhecho arios ndireccionii-'
,i:l"i: rtis
el ar sarirde ra casa... a rospadrelnoi toro quedarnos
planteamientos:mostrandon el callados....'
papélógrafo)losPadres ienten mientode a ,);'i. 28- Susana: "...,1r:o o pe.nsaríaue a solución
confusión.imtm abia. ientmernor plenaria". o esquedarnos
por atar perdiendolcontrol'..qué callados... ebe aber trasaltematiuas..
mas sientenos Padres nte a 29' Jorge: "yocreoquehaymuchas ituacianes
rebeldía e osadolescenta?" e nuestromedio ue
nosotros[ podemos anejar on nuestrosijos... o que
l9- Natalia: "lospadra vecasmtimosomo ue . pasaesquenecesitamosomunicamosejor,,.
ya no a imPortamos,omo ueuno 30' Tallerista: "a ver...catarinanospranteabaue .ros
ya no slgnifica adaParaellos-.." padres ienten
temor orque o pueden ontrorar ros'hijos
20- Tallerista: "auerNatalia, ue alsinos mPl[as peligros uehay,'....eué piensalgrupode ste nte os
emor?,,
unpoco..." 3'- Nata/ia; "a mí meparece erribrea situación ctuar ara
" educar
2l- Natalia; a ormam quecontatanosóvenes hijos..'ra dorescenciaiemprea sidocomtp'ricada, ero
a los padreses a ueces om o actualmentesmuchomas,,.
tndiferente,omo i oqueunopiensa 32' Qloria: "a uer...yo o sientoanto temor" or
no significaraadaparaellos-." rosperigrosue
pueda.nnlrentar ishijosm ra eaile. n caÁoio,
ueces
22- Suscna: "ay, í ..a ueces,ctúanomo i Iw cuando esdigo argoy me contestane esamanera
an
palabraseuno ueran onterías". fuerte,meproducenmiedo,'.

gr@L A
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 107/160
xl
HI
Hl
5/27/2018
"miedopor qué,Q loria?"
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
cuandoos aportes elgrupo eestán esviando
fi- Tallerista: ignificativamente
ea
fegunta n cuestión. l taflefista ace efocalización...-
1l 34- etoria:,tan .-antes rantan form-alitoi
'yo creo ue sel desconciertÓ | 8,30 . ni.ru.nciones
obeüentes ahorae contestan unoosí"' Unono t
omo mpotmte"'"
3"?::':::::ii:_.1
j:::,j:.:T tr,':risradmireporres
o, on , e os articipanres
.'*'üueno
Íl
sabe uéhacer oneso..uno esiente e
35- Susana: A ueees,unoeda a impraión eque e os
,.hay...sí...
:::*
haciendo . 1c
onsignación
g1 ;;.s, ; ;, fi ; VA
eeflos nel papelOgrafo...
ntervenciones
cambiaronor otros"' , 3 , 4 , 5 , 6,2 8 , 5, 6 . , t2.
36- Tallerista: "icómoasí'Susana?" Puedeotase fefecto eprofu di acilndeluestion
37- Susano: "pues, uee cambiaronoshiios" lcambiarr afreristaeun una feguntarincipar mientoistem ic o
aotro): o tra de n subfoco
emor nte
i 38- Tallerista: a ver ..se a planteadoue ospadres imten
Ia|ormaenqueloshi¡.oslesrespondm'..iquépodríanhacer ' Intervención- (subfoco:.sent¡m¡entos
nte r;teanor?" ante a ebeldía,.)
los
Padres ' Intervención6 - (subfoco:r evisión
deremor nte a eberdía,,)
' Intervención3 g (subfoco:propuestas
ANÁLISISi trIEL FFIAG¡MENTCI aramanejarr emor nte a
orma econtestaros hijos',).
trlE PLEI\IAFIIA
Aparecenn esta arte e aprenaria úrtipres
plenaria p ortesonsignados ue
A continuación,eñalemóslgunosaspectos el fragmento e seríanetomadososteriormente obreemas omo rmanejo er emor
más laramenteonceptos revios:
propuestoue nospermitenisualizar nte os iesgos,aautoridad,acomunicación
i n t e r v e n c i o n2e,s4, 1 6 , T, 2 1 , 4 . Z l , Z g , Zamiriar
g.
rdoror, tc.__ _
ea
EsperceptibleÓ mo l talleristafoponeutilmenteasdirecciones
--
e ocalización ntervenciones
.rptor..iOn ravésesus ntervenciones
nro. ,26.38. li,,::,r:: Í,:]::._*.:ciónesrá.
lcoordinador
n timamenreetacionada
et jempto
e efiere onetesrito
lo,
t s s u t u qeet
pati.¡panres
l
",i',, tro oordinrao,'poi,ir
11,:::tjl:Y'.,1r:.: rpan
,.L," 1il;Jil:ff:;:
Tambiéneevidenciaó mo, partir euna teguntarincipalel allerista' il,:::::r l:
surgen últiplesporteselgiupo "subpreguntas"
^::ry'i s,,,n,? ;'ril;;;';.;#il
preguntase rivadas)
orientadas la recoleccióñe nformación ásamplia especto
l .ii:::i::li"'l,T o ' ¡;¿ ;;i
* ;' ffi.:;:#:"
j5 :
interrogante.stasubpreguntas uedenstar irigidasun participante ,i:1;
undamental .11 1nterueng-a
: 3:jliue lcoordinador ü'##;:
,8' l9'20,23,33'36'
o algrupo...n tervenciones
[a forma e ntervenciónstá ambiénntimamente
e racionada
"
on ros
riteriosel ailerista.egún stos, rcarcura
ué anto avanzar

A P L E N A '. I A
>t
or@L
XI
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
F|
108/160
5l
nl
Hl direccióneterminada e exploración,arauego ambiaracia tra' Po r
fil eiemplo tro alleristaodría aber bandonadoás empranamente
5/27/2018 Gutierrez,a ElTaller Reflexivor2-slidepdf.com i:l:fl*, :i'il: gr asiste¡res icen,.nos
os-0, enoja
d_e.
-'

uestros
' , t ' '' '

a ra explorar obre l
;::,'

'Las f.i ..:l 1 jos , r ,.. ,"J,ll'j


)l pi.gunttprincipalo bre entimientos, omenzar | , . . '
apaentemente spont¿net,i J'", r;;;r;; ramente
y su manejo...o odría aber nfocadon el tema e autoridad
il i.*or ,"verdodestt vinculado onsus .conceptosparadígmas,'sobre
úl antes el emor.. la
o usoberesrt autoridad, apaternidad,
1

aadolesi.rüf, ética, tc .
La isponibilidad e iempo uranteamismaesiónelhechoeque
secuencia) o nstituyenarámetroslaves aya ara ,,que os "El sistema e saberes,,o rÍesponde
talleres dicionafes del mundodetgrupo, a su ..interpretación,, la visión
eprofundización fi diiecciones e terminadas. ,presenta
determinarlel nivel mundo. Está conlormado or de t
el grupo cufturales" sus .saberes s u s . . s a b eres
Obsérvese ó mo l alleristausca,;rr avésesuescuchantervenciones oir""rür.. .
"retornar"" distribuir")ela teriall grupo ara ue trabajeobre ste". revelan
)Hace reguntasirectamente Retomando a analogía. ue stablecíamos
- Para llo, ace os ipos e ntervención: su visión el concepto l ntroducir
todoel grupo. ) Recoge aterialeun participante lo anza l grupo e oco, l ,ir*r, ."rrr,rr" ..laimagen
del mundo, completa" ue el expforadoro ¿rfr-'rJí¡rar
modo eproblemaaraa efléxión. .Focatizació; on su s
su cultura. binoc_utarés...(Ver:
ocos"). ; ;.j;;cimienro de
IMPGIFITANCIA trtEL CONCEPTC
DE ¡fFCIc,A'LIz.AGIctNI' La smplicaciones eeste oncepto
r s aq9 ue
n rfica u €cTde-
l c a o a;;;i-
ez @
elacionados
A travéseeste apítulo,e mos lanteadoiversoslementos rminado n un grupo, e está
guna anera,oda manifestando,
e
saberes",
con a ocalización: emergente
ocal",esclarecimiento
el oco", ; @4l;ü, ;;j;;
"subfocosexplorar",t c.DichoslementosoSacilitanisualizarasgos
fundamentalesel aller: E s t e s i s t e m ad e s a b e r e s , , ( l ae r c e p c i ó n
rupo) o es manifiesto el
Ty"9o..del
d e l t a l l e r . . .S e h a c e e v i d e n t e l comienzo
t ra scu re. medida ue

Por jemplo,u andongrupo os xpresalanteamientosomo,los adres t a s p ^ a l a b r aelgrupo


s
noescuchanos óvenes" "la ebeldíae oshijos os noja", odemos significado", ienen n . . s e n t i d o , ,n,
estar bsolutamenteegurosequedichas alabrasstánelacionadase aunque.éste o ., .u¡¿ln* afcomienzo
onotros spectosm portantesesuvida.
maneraignificativa dele venro...d icho ignif¡caoo o;;;;;;.rro ni para
el alleristai paraosparticipantes...
Dichos saberes" o son algoque se presente l ázar. ertenecen
a c i e r t a e s t r u c t u r a c i ó n "ierto
, rden.Podríamoslantear u e Este lementos.trufu
:'sistema e saberes". permite-omprender ue
están nsertos n un en fas palabras ef grupo

F|
o http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 N 109/160
lll
J
IL
lll 5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
ft
tr
IU
J
J Esteprocesffi
It- ffiiiona¿o constituyen puntodeentrada special que osparticipantes
ienen eellosmismos desu mundo.
J "sistema grupo"...
IU enel esaberes el Escuchars "detectar"
lpanorama" los ocos ..dilucidarlos,,.
No se rata equeel
...un unto e ngresol del rupo"' talleristaos nvente osaporte.
Eneste entido,osemergentes a unción rimordiale
ocalesrcutpt.n Este onceptoe efiereemaneraspecífica u na ituaciónerativamente
señalarnos adireccionesrioritariaseexploración.or jemplo,lescoger típica e apreparación el alleristaara levento.on relativarecuencia,
un emergente ocal omo noseíoja a rebeldíae nuestrosijos"para elcoordinador uisieraarantizaras ireccionese aprenariaeantemano...
s tamosecidiendo ngresarl "área emanejoe a
- .or.nrri la plenaria, En onsecuencia, ntentaiseñarna ran antidade .materiales,, para l
autoridad"n el "sistema e saberes"el grupo, rea ndudablemente taller.rata ealistarsus aberer',.i, el ailer.
relevante. '
'saberes", ...no e equierealcosa. ste eríandudablemente l rolque orresponde
onstituyenáreael istemae unárea el
Cadaoco, suvez,reae ilucidarogresivamente
prno*.... Dicha medidaue e xploranl aldocente,quien esitúa ner ugar e amo e averdad"dueño e a
los subfocos"... ,*l¿gg),, *
...así,l sistemaeevidencia,ara l alleristalosasistentes.
Ladireición e a investigacióne hace, ntonces, lara: partir
"emergente
de unaspalabrasnicialesue nosbrinda l grupo el
focal"), exploramos"n área ue se extiende ada ez másy má s
eva construyendon panoramaad a
(el "fáco").Metódicamente, [n la página iguienteepresenta un gráfico uepretendelustrar stos
vez másamplio obre l asunto. importanteso nceptose spectol discursoelgrupo.
Ennuestrojemplo,partif elplanteamiento eque la rebeldíae os
hijos noja ospadres",edilucidaríac ercaeasuntoselacionados omo
losmencionados autoridad,a ternidad,tic'a,tc.
edaa medidaue eavanzadenelementon icialmente
El sclarecimiento
"manifiesto"elemergente
ocal) aciaamanifestación eotros lementos
latentes",
inicialmente elacionados on quél los omponentes el oco)'

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 110/160
grupo
el sistema e saberes elGutierrez, f r2ct.-slidepdf.com
Cráfico ... Esclarecimiento
5/27/2018 ElTaller Reflexivo LA trIEVclLUCIóNY
CuandolgruPolega l aller APCIFITES:
traesu sistema e saberes
(culturalesPersonales)ero trlEFII\IIC¡clIVES
nclusive,
éste oesevidente,
elgrupo oes onscienteesus Despuése la plenaria, ienen a devorución aportes, arte inal
saberes. d e l a l l e r . unque earmenteon d o s s e g m e n t o si f e r e n t e s ,
e
SIÍEMALATENIE tratan omouno, debido que siempreanunidos. demás, ,
us
.* objetivos su desarrollo on extrernadamente fines.
SABERES*
* * *'* La evoluciónaportesomienzae asiguienteanera:
Poco poco, omlenzan

*** i, **
ossaberesel
manifestarse ****
grupo c o m o s i [ueran El atleristauspende
adistribucióne urnos ara ablarnel debate,ej a
postuladosislados. de anzar uevos lementosaraa reflexiónrupar señala r nicio
+*** el
nuevo egmentoor medio
"vamoshora erminarf allero
ealgunas
"ester asesntroductorias.
loque" orejemplo:
, retomandolgunose
* SABERES* * losplanteamientosechos modo econclusión".
* * *'* A partir eunodeellos, e

*s,: .
*** * eüdencianárea el istema
delgrupo ésta eexPlora
Foco)
conasistentes.
Losaportes' omoer érmino o indica, onstituyen na especie
de " m i c r o - c o n f e r e n c i ap"o, r m e d i o de l a c u a l el t a l l e r i s t a
* SABERES *- Z
Luego eexPlora traárea.. " c o n t r i b u y ea"l grupoe l e m e n t o sl a v e
o b r e l temad e s d e us

*I#::r;J
**1l*.*
Elsistemaehace ún má s conocimientossu experienciarofesional.
manifiesto. e construYen"
con el grupode relaciones Ladevolucíónaportesaríanadicarmente egún r iempo isponibre,
(conexiones)n el sistema segúnlestilo el alleristah ayalleristas acónicos,ay alleristas ocuaces)
queno existían.Foco ) y, dependiendo equeel aller ea naúltima esión continúeonotras,
ensecuencia.
ELGRUPO PORTAOS ABERES,L ALLERIÍAAPORTAAESCUCHA
T AEXPLORACIÓN...
LADIRECCIÓN¡

tr)EFINICIONES LA r)EVcfLUcIÓN Y APoRTES: DEFINtcIcfNES


DEVc]LUCIÓN Y APOFITES:
LA
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 111/160
A travésel debate,lgrupo aaportadoiversoslementose l allerista
5/27/2018
Sinembargo's recomendable n cualquierae os ': : Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
losha do onsignando. os spectose lacionados on lescíarecimiento
casos, vitar os extremos: Et del oco parecen ara l grupo ntremezclados onotros.
extensa coordinador
Unaexposiciónedevoluciónaportes uy n ladevolución,lcoordinadorscogeosprincipaleslementoJ/g:
emasiadas
ü.r¿iUujr"
p.úUttt'¿.1ooordinador
esclarecido andejan
a plenaria'
e enermpacto debeser eñalalgrupo oreanízadoide alsuna anera.
mesurado
sobre l gruPo. E s t a a r t i c u l a c i ó nde
" e r e m e n t o ss, t a n t e r r e l a c i ó n ,
umenta
en su el avance e la reflexión.
iendeñ centrarse na serie e aspectos islados uede
Por lcontrario,uypocasalabras ercibidas discurso. adquirir n sentido ucho másamplio uando e reordenan.s
enaspectosry p,niutles el ebatgoser ueno Demasiadas comosi las etras ueltas e una rase ecolocaran n su lugar.
un elegramaodificado"
;;;;i grupo omo
'muestra laramente ovisto nel aller' palabras ' In tercerugar,adevoluciónaportesiene n significativo
f ecto e
suyas a cierre, n a medida ue séñala ragotamíentoel bloque taller
Se ugiere,nconsecuencia' n cálculo oderado'n correspondiente.
un iempo ntre 0 y 20minutoss uficiente deian
g.n.ñl,
paraaambos egmentos' de tener Pormedio e ella, l ta¡ler¡stastá xpresandolgrupo: ya se
impacto está cabandol iempo eeste ema este loque... o mportao
CIEIJETIVCIS trtE LA sobreel que ehaya lcanzadohacer"sies lúltimoaller euna ecuencia,
trtEVCILTJCICTN. ladevoluciónaporteseñalanl inal e odo levento).
grupo.
Ladevoluciónumplearios bjetivos: Esta emarcación u mple na unción rimordialnivel sicológico:
facilita todos a elaboracióne a finalizaciónel allero el
. Enprimerugar, l señalarlel grupoo queél ha evento: e algunamanera, stoconstituye napérdida arael
n v a l u a b l e e
exoresadoi e n e u n e f e c t o coordinadorel grupo, specialmente n oscasos n quese ha
cu a n d oo s desarrollado na ecuencia.
"Q- participantet
c o n s o t r o a ctt*ntn
ror *i elaboraciones n as
palabrasel coordinador'stas epercibenucho INTEFIVEIVGICf NES trlE LA
n
más laras contundentes"'aunqueean
muchosasosasmismasalabras)' trtEVCtLlJctcilv.
ar. a devolución Vamos lustraras pcionese ntervenciónn adevolución.Aparecen
cula.1 despuéselmaterialcontinuación).ara sto, etomemosl .Ejemplo
ión"de or l. de sclarecimiento
ormedio ecuestionamiento istemático"rindado
ó

DEFINICIONES ...L4 tr},EVOLUcIÓN Y APORTES:


Y APOFITES: DEFtNtCtONES
LA r]EVC]LUCIÓN
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 112/160
suspadres. lanteanuepocoQ poco odos e rán adaptando esta
ene|numefa|condichotítulo.Vamosasuponerquehacemosdevolución
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivonueua tapa e a familia.
r2-slidepdf.com
sobre l ocoquese aborda llí:
Algunos adres xpresanquí un gran desánimo.onsideranue l
EjempIodeesclarecimientopormediod..,.,,¡onamientosistemático. proceso e a adolscmciasiempreeráddícitpara a
famitia. ero a
ante a situaciónsocialactual
ificurtamueho
l. 'En oPinión e ustedes'iqué sienten os Padres asw relacionrion osóvme-.
rebeld.íae los óvenes?" 4."iQuépueden acer ospadresanteel temorpor losgrandes
' riesgos ue enfrentan us
uesienten oífustón' rabia' dolor' temor' hijosen la sociedad ctuati-
Lospadresexpresan
imPotencia'-. '
se mencionanelgrupo a gran necesidade establecernabuena
- plantean que os padressienten comunicaciónn a familia. La comunicaciónuede uperar
2- "iA qué e refieren uando malentendidos, poyar nmomentose crisis, egociar..pero. obre
'temor"?"
todo, eenlatizaa urgentefn ecesidadepreparal bs jóuemesara
cuidarseellosmismos. este entido. s primorá¡ol rindar
'l*
Algunospadresmanifiestanquelesatemorizanlospeligrosquelavida
I r,u", La rebeld,íapued,e umentarus iesgosl información xtremadamentelaraa los adolescentesobre as
II
I actual
no planteao
prestar tención aÁuertmciasórdenesesuspadresrimtadw' situocionese riesgouepodríanenfrentaruera er hogar.
t- cuidaros'
I
I
Precisamente, 5."iQué sugerirían stedes ros padres arc comunicarse
con un hijo(a) que ya no responde e manerasumisa
otoserpresansentirsemuyasustod,osanteethijoo'hijaquehasta
obedimte' ahora' es obediente?
hace poco, ,oÁ:'po'tobae mane.raumisa
contestad,emanerafuerteoagresiva.Sesientenimpotentesanteeste Aquí' los padres ugiereneneruna actitudpositiva, orerante
I
nua)o comportami'Áto no saben ómoenfrentarlo' serena.
I egúno pranteado ntes, ebencomprenderue r
lI : emorporque a rebe|día adolescente stá cambiando.E stádejando e serniño para
I
I flnnlmmte,otros ad,reseñalan uesienten conuertirsenun adulto ndependienteEsto mplica adaptar os
d'eloshijosleshacesentirsemuydistantesdeellos.Temenestar patrones
I perdiendoo u t nÑ-esto lesproduce' demó's' n gran olor' parte. e autoridad
emenciona uese tenían
nelgrupo estanueuaetapa.
a importancia e aceptaraDmanera
e otra
l temorproducido or en que eexpresanos óuenes.
3. "i[ué pueden aceros pad'res'ante e responderos
Ia forma fuertey' a ueces' agresiva Algunos oncluyenon ran sorpresaue,muchas eces,r odoior^t
ad'olescentessus Padres?" realmmte oa rebelde,inoguesus adres anestado costumbrados
a relacionarseonun niñoquedice "sí" a todo sin cuestionari
Lospadraconc|uyenqueestetemoresnormal.Loscambíosproducídos
pora adolescmciaón mpactantes antopara os óvenesomo ara oponerse.

Y APOF|TES: DEFINICIONES LA DEVc:LUctóN y Ar¡oFrrES: DEFtNtctoNES


LA c]EVOLUCIÓN
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 113/160
Aparece epetitiuamentena inquietuú n el grupo'Algunos
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.comSe oncluye el grupoque os padres.ienen ue
plrtícipanies planteanque una parte esencial e esta nueuo' enfrentarseon esteemor con l dolor mplicado.
Á,mun¡icac¡ónonos óuena sunaautoridaduesea decuadapara ;Cuando os Esteselproceso e a uída.Sin mbargo. yuda l
la nuevasituación. pregutanquésería eeomendable a raeiercer participantes comp endequede odo mo o e o ,,cons ua án,.
a pero
unasanaautoridad acia os adolacmtes? escuchansus sushr]bs de otrasormas',.
el
6. "iQué sugeriríanespectol maneio e la autoridad on ':elaborociones Seplantea ambién nelgrupoque, i los padres
adolescente?" ,i to, descubrenueel temor el dolorante l proceso,e
t crecimiento e sushijosestá siendo xcesiuo
Algunos adres ugierm na autoridad ueadmítacuestionamimto palabras del inmanejable,s preciso uscar sesoría..,'
a¡ustes.rgumentan ue con os'ióvenes o se puedenplicar nonnat
a coordinador,
iÁ[kxibtes.-Essenctainegociar:'. tros adresmfatizan ambiénue. éstas e
La devolución uedencluir iferentesipos de
iÁportanciae a negociaciónon os adolescentes eroseñalan intervención.eamoslgunaseellas, modode
m algunosasos,se-requiereue os padres iien ímítes. nalgunas perciben ilustraciórl:
ocasiones,implemente o se debe eder los hiios eben prmder e muchomás A) SELECCTÓN RlNCtPALES.
esto.Recomiend'an, n tales asos' ustentarl límite' clarasy EAPORTES
Aquí, el tallerista scoge quellos lanteamientose
Finalmente, eseñala ue snecesariouea autoridad sté nmarcada contundentes. la plenaria
ueconsidera ás mportantes losseñala
en relacionese mucha omprensiónamorcon oshiios.Debido
l a d i f í c i t e t a p a p or l a q u e c r u Ta n , I o s a d o l e s c e nt e s n e c e s i t a n o se rata, e ninguna affiñ
resumen,i node unaselección,omo o indica l
enormementel apoyo e sus padres unque veces e muestren
"ind,iferentes"y"autosuficientes"'enrealidadnosonasí"'

T."Algunos e ustedes an planteado ue los padres. ienten


qrc itrs hijos ad,olescentese estan distanciando' sto
os padres A veces, e han dichocosas e gran
)roduce temor e perderlos." cómo reaccionan
anteeste emor? importancia
para l grupo. uranteeldebate,ero
No es elevanteeñalarlas. uenosonnuevas
ambién s
LosparticipantesatpresanaquíquedebiQoaestetemor,lospadresse e s e n c i a ln c l u i r o s a p o r t e s o n c e r n i e n t e s l a
uuelumsobreprotectores represivos,omo ntentandoetener los "respon sa il zación".
jóuenes.. estas ctitudes omplican únmasa relación on ellos'
Un ejemplo e "selección
deaportes rincipales"ar a
8." Qué podrían hacer los padres para enf entar el focomencionado,e ría lsiguiente.
ste emorde perderd sus hiios?"
ad.ecuadamente Tallerista:H emos evisadonel grupo ,iquésienten
lospadres nte a rebeldíae os óvenes"."

ii: LA DEVOLUCIóN Y APORTES: tr)EFtNtCtONES


Y APOFtTES: DEFINICIONESi
LA t]EVOLUCIÓN
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 114/160
."Los adres anifiestaniversosentimientoso stilesnegativosntea
'Aparece ue os padres ienten esconciertotemoral ver'a sush¡ios ,rebeldía e os óvenes:abia, emor, mpotenc¡a,ecepcióntc:"
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
responderlesdeformasqueantesnosepfeserrtaban.Lospadrestambién (Clobalización escriptiva).
,¡.n,.n emor e estar erdiendo sus ijos""
"Los adreseaccionanestos entimientose gativos ornándoseepresivos
..EstedesconciertoyeStetemorhacenquelospadressetornenfepfeslvoso
o sobreprotectores. sto omplicaa comunicación"clobalización
sobreprotectoresconsushijos.Ydeesta,n.n.,.seafectasucomunicación descriptiva)
conellos".
"5e eñalanel grupo ue sesencialue os adresceptenlprocesoe
Se lantean arias ugerencias os padrJs
laadolescencia esushijos: ueaceptenl dolor laconmociónueeste
procesoroducenellos, omo adres."C lobalización esponsabilizante).
"Unaactitudpositiva,tolerante"t"ntayuda'Deotraparte'esconveniente
-comprenderqueelado|escenteestáen'unprocesodetransformacióny
"Esundamental ue os adrese sfuercen n onstruirna elacióniferente
necesita.queee rate emanera iferente.'' con us ijos. nacomunicación ue seadaptesuproceso.( clobalización
..Uneldmentoqueresa|tamosesqueaveceseladolescentenoestásiendo responsabilizante).
padres o est¿n omprendiendo u proceso e
rebeldeinoquesus
crecimiento". Aquí, l alleristadicionaríausaportes.
C) ESQUEMAINTÉTICOEL OCO
Luego,l alleristadicionaríausaportes'
Esteipodedevoluciónsmás xtensoespecífico u e.losnteriores.quí,
B) ARTIcuLACIoNES L o B A L E S ' el alleristaesglosante l grupoodososelementos elevantesel oco,
n ugare eferirse t?:^::1t-t:f:i:";"': ;J:Tilli organizados. ería na evoluciónn álogaaprimera"seleccióneaportes),
allerista,
Aquí,l:"lljlili;;.,"',",;': ;a i a ortesajo ncom pero únmás ompleta.
lÍi.; fi '; p '1 ;;' *;
l'.1'"1irl';' f;; gob on
za d -1':'i1¡:1, ::, "'¿
- ^--.inlirr¡c o< deCif.

" ;;;;J;;;;""'l'T:tl':'.'1T,111?;:;,?
Esta evoluciónan detalladas recomendable
importantes
uandoos elementos
que
::l;ilffi:J$'Jffiffi
;:::HH;;;;'il;;;;;;;;;;¿lecir'descrii'j.::::'"":::::?j.:'uestas
it..*'.t.oítitui¿tt enel grupoespecto
diversoslementos'
l
mezcladosonnumerosos
el oco el coordinador e seaesaltarparecen
portesiferentes. astante
eesta orma,os aspectos
relevantess us elacionesp arecennunaperspectivalara.
sto' El allerista lantearía
Tomemos l focomencionadoara lustraf Tambiénuede er ecomendable n oscasos nque edicta násesión
grupo: final euna ecuencia,sdecirel grupo o endrámás portunidades
e
arebeldíae retomarl ema.
"Hemosevisadonel grupo"iqué sientenos padresnte
los óvenes?".

LA.DEVOLUCIÓN Y APOFlTES: DEFINICIONES


Y APOFITES: DEFINICIc]NIE'9
LA DEVcfLUCIÓN
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 115/160
ttma ha sido suficientemente En lcaso ropuesto,l aller¡staodría,or jemplo,a cerevolucióno bre
5/27/2018
el
Si, por el contrario' desarrollo el Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
l o s s e n t i m i e n t o s n t e l a d i f e r e n c i a ,a s p r o p u e s t a s u e s e
l ;
gruPo' ;;y sesiones dicionales'odría astar on
claroPara enlatizarontolerancia comunicación) el interroganteinal.
uno de los modelos de devolución revios' Veamosué unciónumplesteipo e uestionamientos n adevolución.

D) CUESTTONAMTENTOS
E RESONANCIA"

on un ejemplo.upóngamos ueen un taller obre la


llustremos sto
Lt siguienteodría er a El objetivo, quí, ería ejarle l interrogantel grupo, araque
afectividad,,e|coordinadorreflexjonaconelgruposobree|..saber'':..las
mujeres los hombit'-'on muy diferentt';' s i g aenfrentándoseon ésted e s p u é s e l t a l l e r .P o rm e d i od el
cuestionamiento,e buscaríaroducir n efecto e "resonancia"
descripcióndeIaestructuradelfoco'unavezesc|arecidodurantelap|enaria:
.ienqué ediierencianujereshombres?"' (de "eco" ), con el fin de profundizarl impacto el al ler.
. Definicionesobre

. Sentimientos
eambose*os nteasdiferencias' El cuestionamiento
intervención. eberíaerde
demás,odeberían gran elevancia,
ncluirse ás euno ados
raustificar sta
nterrogantes
asdiferencias'
ara nfrentard ecuadamente
' Propuestas por aller. eotromodo, eperderíalefecto e "resonancia".
lustremos
esto onunejemplo,e spectol ocomencionado.
. É n f a s i s e n l a t o |e r a n c i a y l a b u en a c o m u n i c a c i ó n c om o a l t e r n a t i v as .
Elcoordinadoro dría xpresarlel grupo:
.lnterrogante:"icómocompartirconlaparejaenlosmomentosenque
unode osmiembrosstá ncrisis?" "Vamos esaltarn nterrogante ue e rabajóurantel aller. in mbargo,
es mportanteeguir ensando nél: iQué ana hacerospadreson u
dolor nte lcrecimiento esus ijos?"
S i e l t a | l e r i s t a ti e n e c | a r a l a e s tr u c t u f a d epuede
l f o c o,eterminar
s e s i m p ué
| i f i c a l a s e| e c c i ó n d e
elementosara udevolución'ues' onun ui*t'o Los nterrogantes ropuestoso ienen uehaberserabajadourantel
se|eccionadelfoco..'(o,sihacedevoluciónsobretodos|ose|ementosdela taller. astaon ue ayanparecido os onsidereegran
elcoordinador
estructura,esdecir,.*pon.todoe|esquemadelfoco). relevancia.n lgunosasos,lcoordinador uede rticularl nterrogante
conbase nsu nterpretación eelementosue ustentanu nterpretación.
A l r e f e r i r n os a . . lirqu.*.
a e s t r u c t u ra d e | f o c oreciso
' ' n o qU e r e m
detallado o s
eld e c
oco i rq Y : . | t a l l e r i s ta
Veamosnejemplo:
tenga ue ener n absolutamente
enga na dea uficiente
trabajado".e ro i t'i"t dequeel coordinador Supongamos u e en tro aller) lcoordinadore tectónel grupo na
det órdenamiento e oexplorado"' posición astañte esesperanzada, veces esimista,e specto la

DEFINICIONE
";LA clEvoLUclóN y Apop¡TES: DEFtNtcroNES
DEVOLUCTÓN Y APc]FTTES:
LA

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 116/160
que lcoordinadorstá eñalando,n alleresosteriores.n aso emanejar
relación e os padreson os adolescentes'odría' unaemáticabierta,epuede roponerue osasuntosroblemáticos
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com ean l
entonces,xpresaro siguiente: tema eotras esiones.
. "En lgunos omentos,ehaparecidoue lgrupo deiarol SrunorU Veamosjemploseeste ipode ntervención:
semuestraastanteesimistae spectoa elación preguntas ,Éi
c o n l o s a d o l eespecto
s c e n t e sesto'
" 'u i e rNo
odejar
vamosd os pafa que 'r',ffi El alleristaeexpresae a maneraiguientecorresponded iferentes
grupos
interrogantes, :
ara a,

resolverlosnestemomento' onnterrogantes retlexione :',d ' "'ustedesxpresaron


que ada nose ot tttut y reflexione obreellos' urantel aller ran reocupaciónor a nfluenciae
después el # lasociedadctualenos dorescentes. eplanteó,oncretamente,
apregunta
. "iPor uéeste esimismo a a relacióne tuller.De este'i\ de zcómo anejarstanfluenciaelmedio?".stesuntouedelantearse
losPadreson os óvenes?"
"'Ottío modorse :t$ nuevamente nel aller eestaarde obreRdolescenciay sociedad,,.
:r:l
b u s c u u n ' ' "se propuso urantea plenariaevisar l tema e
. "iQué anahacerospadresoneste esimismo?" señalamos omo n ema eextremam portancia,
a autoridad.o
efecto de "trl
ero onos lcanzól
scribirlosn e| pape|ógrafo, io i; tiempo ara rofundizarné1. es ugieroue ontinúeneflexionando
El alleristaodría
desea. o"resonancict'
"eco" para sobrestanquietud...
sobre uc hablenon tras ersonas... ue nvestiguen
ste sunto elejercicioe aautoridadonel adolescente...
profundizar ,
E )DIRECCIoNESE RtFLEXIÓtrl T R A B A J O F) DEVOLUCIÓNON APORTESELGRUPO
POST-TALLE el imPacto
E n a d e v o l u c i ó n l, coordinadorodría o l i c i t a r p o r t e s e l os
l del evento.
Puede a m b i é n n c l u i r s e n l a d e v o l u c i ó n ' participantesa ra dicionar su "retroalimentación". sinembargo,s
s e ñ a l a m i e n t o d et e m a s q u e a p ar e c i e f o n y s o n d eg r a n . fundamental ue neste aso oseesté reabriendo" la plenaria,ue o se
,.t.u.n.i.,pero l aller oalcanzóara sclarecerlos' id o
reinstaleldebate.
Se uedenetomar,on stein'aportesue ayan serían eñalamientos
consignadosa suntosueel procesoayamostrado modode "elaboracionesfinales',,e rivadose o
. o * o " p a r t i c u l a r m e n t er o b l e m á t i c o s 'V er: planteadoorel grupo
"problematizantes" urante l debate. o se admitiríanlementos
nuevos.
"Consignación eaPortes")' os portesncluirían,n tonces,ropuestas,
planteamientos,
onclusiones
, ncruso,
nterroganteson asen o evisado
e en aplenaria.
Siel aller sunasesión nica esel último loque
una ecuencia, stosemas eseñalanon asugerencia si el talleristao desea,uede onstruiroda a devoluciónonaportes
i el
;;;;;;i;tupo reflexioneinvestigueobre llos'
grupo del grupo.Eneste aso,a devoluciónstaríaealizándose
e uedexhortarl
taller sp.it d. una ecuencia' "tormenta omoun a
as nquietudesueaparecieron' deelaboraciones
inales".smportanteue lcoordinador
enga
p.t, qrl introduzca

DEFlNlclo*==.' LA DEVoLUctóN y ApoF¡TEs:


LA DEVoLuclÓN Y APortTES: DEFtNtctt:NES
of@
>t http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 117/160

ñl
l
ptar'porsteipodedevolución' unaherramienta egran tilidad nel momentoe adevoluciónon as
Fl una ustificacióná lida ara,ventualmente,
5/27/2018 . ElTaller Reflexivo
Gutierrez,
notas
r2-slidepdf.com
el allerista uranteaplenaria.l gual uealcomienzoeésta, l
$l cedilndoambién quí upalabral grupo' coordinador u ede omenzar r ecorrerá pidamente
ll
JI
u nventarioeaportes
D E N r E R V E N c l o N t s anteel grupo, ir señalando articulando quellosue considereás
Él G) coMBlNAclóN relevantes.
ill Engenerar,rhacer.devorución n un tailer,
s mportante ecombinanarias
ecalcar era s
ueen os ejemplos
opcionesntesmencionadas. LCTS¡ APC'FITES¡
e specto un oco. E n ¿na lenariaepueden bordar
sólo ehizodevolución
doso tres ocos. - Hasta stemomentoel allerel coordinadorehaabstenidoeplantear
.se|ección "sus erdades",usposiciones,porel contrario,ehaesforzado
na de o doel
A modode lustración,nadevolrrciónodríanc|uir una dirección tiempo npropiciaraaparicióne "los aberes',elgrupo.
aportes"edos ocos, n cuest¡onamiento e esonancia"
- de rabajado Esta s, xactamente, aescuchaue orresponde
ost-taller"' l allerista,na scucha
"activa"en aque articipacanalizaelebate ravés
esusntervenciones.
H) DEVOLUCIÓNUNTUAL pero opone llíen uego usopiniones.

El alleristaieneaopción ehacer nadevolucióneneral l inalizarae


laboraciones sinembargo,n osaportes,f aileristaesale eesta osiciónigurosae
plenaria.n .rt.1.ro podríastar retofnando"l grupo escucha,ara acer lanteamientos lgrupo esdeu conocimientosu
variosocos.. saber. odríamose cir ue se itúamoderadamente nel ugar elamo e
d i s p o s i c i ó n s h a c e r a r i a s e v o l u c i o n e s laverdad".
otra alternativa su
d u r a n t e l a p | e n a r i a ' u n a c a ddevoluciónuntual"'
aVezquehaconcluidounfoco.Esta Este salirseel ugar e aescucha"u mple n objetivoásico:
interuenc¡On , d.no*inamos
eneral' La combinacióne o trabajado ol, l grupo urante l taller on
Las evoluciones u ntualesonmás ortas, bviamente,ueuna
u ntuales, adevolución los aportes el alleristaptimiza l avance e a reflexión.esde
sesugiereue uandoehanhecho evoluciones su propio esarrollo,l coordinadorstáen condicionese brindar
finalnorepitaloyadevuelto'Estoimplicaquecuandoseescogeestaopción,
tambiénadevolución i nal esimplificadisminuye' algunos
propicienlementosxtremadamente
n abordaje ásprofundoeleccionados v aliosos ue
el ema.
ju n t o s , a l f i n a l ,o P o d r í a n
E ne s t ec a s o , o s a P o r t e s o d r í a nr evoluciones Deotraparte, lcoordinadoruede alcularusaportesara,potencíar
a r t i c u l a r s e s e g m e n t a r s eo n l a s r e s p e c t i v a s impacto ost-taller",lefecto e resonancia"
el
pu tu les. a mencionado.
plenaria' se ombinaa
Cuandoehace ste ipode devoluciónurantea A fin de no violaros acuerdoserencuadrede no "dañar"o logrado
inieruenciónon ade corte cambio e oco"' durante l aller, lcoordinadorebe onservarciertosímites".ara llo,
es mportanteue enga ncuenta ariasecomendaciones:

LA'DEVoLUCtÓN Y APoFtTES: DEFINIcIoNES


Y APOFITES: DEFINíCtONES
LA tr}EVOLUCIÓN

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 118/160

"listado
EBEN ERBREVTS eun e ocos robables', yuda
A) LOSAPORTE,SUE BRINDE ,: bastantenelmomentoeseleccionar spectoslave,
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo :Elr2 -slidepdf.com
tsller aspectosnodulares" del ema n cuestión.Ver:
"Listadoe ocos temas robables").
Iaq h cee 7ú ;;; ú" 1'ryT :?l'^',
Sesugierequeseaunaespeciede..micro.conferencia''de5a|0minutosen no esun
tiln'jilj:';iT'fi palabra al rabajoel rupo':
f.X':;ffi.ffi;'il;;';;'il p""n'¡a a espaciode C) DEBEN A C E R S EE S D EN S A B E R

B) NO DEBEN, N NINCúN MOMENTO', BORRAR"AS


NIvERSAL)'
concepluali-
zacron
SUSTENTADOTICAMENTE.
D I t E R E N c I AASP L I c A B I L I D A D Es mportanteue osaportesel oordinador o sۇo
intelectual. a ítulopersonal,sdecir, el ipode .yocreo...,,,,yo
Eneltallernosepromu|ga.,unave'dI'''..unsaber'',unaposició1ry.::
ellexiónidedebate' or lcontrano' Por esta azón, pienso".
única. iasífuera," üJifr opción ide
-desdeelencuadre*i,*o,seadmiteysepromueve|adiferenciadeposturas esprimordial Enc a m b i o , s c o n v e n i e n t eu e s u sc o n t r i b u _
y oPiniones. que os aportes ciones as hagadesd;e
n lugar objetivo,' ex -
apunlen a Io ternoa é1, e algunamanera)uecorresponda
D u r a n t e t o d o e | t a l | e r , e l c o opr d i n pi":q
a d o r h a . c o n s e r v a d'f:-T:
o e s t a a c t i t u d y h a próctico, que a un saber ticamenteustentadopsicología,
u da o ,' ndo'''l " o iá ¡rtli ag"-i
su puntod. Ittt t tlg-$" 9
reen *iti n el grupo iT:
queconserve seanútiles al ofilosofía,
a u n ae xtica,
p e r irabajo
e n c i au f iocial.
c i e n t eedagogía,
,u s t e n t a dt c.)
m5",,.lxl ,11,1
l l
,li lffi l;
ia variedad gfupo. estossaberes.
an

el últimonstante' En tras alabras,lcoordinador oestá llí ablando


nstltuyan elsrrrtrtLv' comouna persona ás, nteel grupo. stá om o
Por esta razón representante ealgún ampo rofesional.ebe er
hffi;-,nluJ,,.r.Lsdecir'aspectosqueseanva|iosos
ue'elparticipantee nsa nt' responsable eesto nel momentoe os portes.Aun
independienremenr;l;-ü-posición talleristasoprofesionales,
ero ntrenados a ra st a
metodología, stán ablandol grupo esden ugar
e manera uyenfática:o profesionaldebener esponsables eello).
i

II'
Aquíhayun aspectouevalea p.enaesaltar la cantidad' on recuencia'
esencialn os po'ü' es ¡a cilidad' No es necesarioxplicitarl grupoa uente e os
"r.ntrr cátedra"nte l grupo' o
loscoordinadoresseinquietanysean&ustiannotoriamenteacercadeesta aportes. inembargo,i el talleristao considera
I
I parte el a'er.S ienten".i.rár¿. qrá conveniente,u ede acerlo. uede xpresar,o r
esasí.Dosotresplanteamientosclatos,'.n.¡rro'ycontundentespueden.
grupo' ejemplo,q uiero encionarles nconceptoalioso e
,.,'l.pott.s" valiosísimosara l la ilosofíariega...o, "laexperiencia
on scuelase
padres"oshamostradoue..."

LA DEVoLUcIÓN Y ,a.POFITES: DEFtNtCtC]NES


Y APortTES: DEFlNlGlc:NEs
LA oEVt:uuctÓru
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 119/160
of-@
il
HI 5/27/2018
elesquemadiseñoel aller e
Fl Al gual ue on odososmateriales alabras'
- T a l l e rLa c o m u n i c a c i ó an m i l i a r -
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
un postuladoe a eoría sicoanalítica
us lanteao siguiente:lo qu e
utLiLrrt'ista
recomienda osquej"'* ppnts' alculando nosehabla eactúa". n tros érminos,o dríamose cir ue uando
ffil
.qu.nr,i.;;i;i;;;f,.rra seguíeon lla lejecutar
¡¡út¡ografila")
il enuna noseexpresann a amiliaos entimientos egativosl a abia,a
Él esta arteel aller'. t r i s t e z a ,os r e c l a m o s ,
-.r
uJI uTlLlDAD"PRÁcTlcA necesariamente nactos. stos t c . ctos
en on,recuentemente,
p a l a b r a s ,s tos e eegativos
xpresa
D) DEBEN ENER o destructivos.
  "aprendamos" oresta azón, s mportanteueen as amilias
e ahablar osolamenteo breo positivo,i no ambién
l l e r nno
Ell t aaller o l l > t ¡ t u r v s ¡n' espacicr
o cconstituve "-r--- ]Y'i::::,,:1t:.t:,0::;:
n el grupo sobreo negativo..que se permita" n a familia xpresarso s
tema.U no de os objetivos rimord'tlt^tt^:,",:Ítlli sentimientose gativoseunamaneradecuada...
¿f t.n.r, adecua@ ilr,¿'rnidad.
- Taller La afectividadn la pareja,'
Hay nconceptoalioso ue uísiera encionar. os eresumanos
ean rácticos: no percibimos a "realidad"
de gualm anera. adapersonaor su
Hay osmanerase ograr ue osaportes historia,or u orma eset interpreta"emodo iferente
a,realidad.
.Porunlado,sepuedenbrindarconceptosdeútilaplicaciónsinproporcionar Es ecir.ada nodenosotroseermundo emodo iferente.smuy
eeste ipo: importanteue omprendamos ue sto e plicaambién avida e
susustentación'eamososejemplos pareja.unque uestraarejae uedaafecefn osotfosnmuchas
cosas,a mbiénediferencianotras...s sencialue n aparejae
- T a l l e r L a c o m u n i c a c i óanm i l i a r " respetensas iferencias...son
n a amilia ablar anü sobre o positivoomo obreo arte elserhumano..no retender
Es sencial que uestraarejaienta piensegual ue osotros.
negativo...qut't*p""*osadecuada*lnttlarabia'losreclamos'la
tristeza'tc ' EJEMPLG trlE ¡ÍAPCIFITES''
- Taller La afectividadn la pareja" ^r^ ^ ndividualidad veamos n ejemplo e aportes, modode lustración.e ríanos
ue adamiembroe á parejaespele.la
Es
desuecesario
compañeroo mpañera,sprioritarióespetar asdiferencias
sentirgual n correspondientes lmismooco ue emosstadonalizando.
u e i pttt¡ tiene ue ensar
la pareia.'nopretender El alleristalantealgrupo, espuésesudevolución:
que o'
:'T:t-":: Pero' n al "Ahorauoya haceralgunas notacionesespectol tema
tro ado, e pueden resentar o nceptos
'conexión"
Por entre lconcepto
caso s ecomendabr. rtrut...r una lara 'ustedeshanseñalado
os eaccionesomunese ospadresl proceso
b r i n d a d o y s u .. a p | i c a c i ó n ' ' p r ác t i creviamente:
a . P a . r a i l u s t ra r e s t e t i p o d ea p o r t edeladolescente.
s' ueces,ospadreseprimen las óvmes, uecesos
;;i;;#t losdosejemplosresentados sobreprotegen'|..

LA tr)EVOLUCIÓN Y A'POF|TES: tr)EFlNlclc]NE,F. LA DEVoLUcTóN y Apc:FrrES: DEFrNrctcrNEs


@_F
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 120/160
"Hay otra reacctónastanteomún fs,te rocel¡o. nteel dolory la Haydiversosspaciosnrosque tt
pueden abrar obre sto,hay
con'mociónroducida or la
5/27/2018 adolescencia,os padresGutierrez,
ealeian' ElTaller Reflexivor2últiplesersonason uienesuedln acerfo...ún
-slidepdf.com F
No p ara entrá stedes H
totalmmte esu hiioo hiia. uuelum .meterseonélo ella, ismos.i rograranabtarobre stos entimientos
on s
asíev tar confron.tacíona". adolescentet]'.r.u.r,ar os entimientos eeros, .
'Muchas
utuamente... os nvito que eatrevanhabrarobre J:lr?:;
se ;;;
F
ti
no aparecelarammte
veces,J;te roceso
Se apocoa
en a familia. pocoinconsciente
dlsimuladammte.recumtemmte.e ese olor..."
manifiatacomo na'tibertad xcesiua" rindada l ovm. (A veces' (En stos aportes" sedesglosan
mplícito ó lo nos ocos lementosodulares:
congrandaconcesionesaterialesiconómicas). lmersaie
de lóspad.res "te deiamosa'er o quequieras.on al de queno A) Tres eaccionesa dicalese rospadres r proceso
i suftr. imf rmtamos Yaestosrande" eradorescente:
tengamosue reocuparnos, represívidad,
obreprotección abandono.
B)Elconcepto d et dolescenteorno prendizded urto,,yas mpricaciones
'Aquí lospadresealmmte stán bandonando su hiioo hiia' depercibirlosí .
'Encontramos, c) La mportanciaeque os entimientosegativos
mtonces,r{4. osicionesxtremasn os padres nte onmocióne aadorescencia roducidosor a
a represión,a sobreprotección el abandono- e entiren decuadamente n a amiria.
Iosadolescentes:
Cualquieraeellasehace año l ovm"- se rata e lustrarsí ue aiaos portesoesnecesariana ran antidad
-El adolescmtesun "aprendiz e adulto". Está prendiendo "ser deaspectos,inoargunosxpuestosonsuficí.nr..üi¡a.¿1."'
grande". sto ignificaueyano esun niño,pero odauíanoesun
adulto. or o tanto,aimnecesita ucho e sus adres"'
"El adolescenteúnnecesital apoyo,l amordesuspadres... ero o
necesitau' sobrProtección".
"El ovenaúnnecesita ucho e a autoridad e sus adres... ero o
necesitan autoritarismoqresivo".
"El adolescenteecesitaue e espeteu proceso e ndependización,
necesitaibertad... ero o necesital "abandono".
"Hemos isto, urantel taller. ue l procesoe adolescmciaroduce
en los padra bastanteemor dolor.Seríamuy ualióso ueustedes
continuaran ablandoadecuadammte)obreesteemor este olor'
fso esayudaría mfrmtarlos eior.'

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 121/160
JI 1.EL ESÍIIJEMA trlE
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

EJECTJ C ICIIU DEL TALLEFI


Uno de los aspectoselevantes través el texto,ha sido a idea
de n o i m p r o v i s a rf t a l l e r .E ne s t e e n t i d o , na e c o m e n d a c i ó n
f u n d a m e n t a ls l a d e d i s e ñ a r n " e s q u e m a e e j e c u c i ó n "e l
prolramaa realizarse.
Este squemaodebe er, nningúnmomento,na amisae uerza,ino
una erramientaa ra ubicarnos"espectoadistribuciónel iempo la
administración
e asactividadesu rantelevento.
el aller, odemos aceras variaciones
Según eestédesarrollando
lesquemaosayuda calcularmárgenes
convenientes. azonables"e
variación.
E l e s q u e m a c t ú a , n t é r m i n o s e n e r a l e s ,o m ou n ac a r t ad e
navegación.uando l coordinadorstáen el taller, nvivo,debe
c o m b i n a r u m e r o s o ss p e c t o s m
: a n e j o e p r o c e s o ,r e s i ó n el
grupo.manejo e contenido,o gística,dministr.ación el iempo,
etc.Todoestohace ue seamuy ácilperder l derroteroel aller,
sin darse uenta.
Pueden,ntonces,u cederosas omo omprendern medio el aller
queomitimos naparte ignificativaelencuadrepercibir,l terminar
la ue
nosase
uedamos
erecolección e datos,
a si in iempo nosexcedimos
araaplenaria,tc . n30-40minutos
El esquema retende vitarnos stosefectos roducidosor la
i m p r o v i s a c i ó nuna p r o g r a m a c i ónns u f i c i e n t e .
A medidaue eejecutanmismoaller ondiferentesrupos,lesquema
deejecuciónepueder afinando,u liendo, deestamanera,e onvierte
en un poderoso
n strumentoe rabajo.

OEL T,A.LLE R EL ESGUEMA DE EJEcUcIÓN


EL ESGUEMA DE EJEcuclÓN DEL TALLEFl
Of@
>l
4l-I
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
.
122/160
Primeraolumna:
Hl El esquemaebe erante odo uncional arael ',t, '-,,.-;,, : ;, &
:t;.2

tenera la-mano"a - cadaparte el aller encuadre, ase econstrucción


ffil i.r[-tit*. óebe posibilitarle
5/27/2018
j_ ,

Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com niciar,e colec_


a ra uiarseurante levento"' El esquema ción dedatos, lenaria,
e vorución)on uhoraríoorrespondiente
it ¡nformac¡ón sencial
il itü i*oiila quedebe er un materialue pueda de eiecución Dinámicase ntegraciónrecreativas
dt .ontrtttt en odomomentoet aller' nte l grupo escomo una '': Refrigerios almuerzos,
on u espectivoorarío.
así' lmaterial o e o nsu iempo signado.
en raccionesesegundo'inoes "calta d€ :.,,,,.ti Actividadese eflexióndinámicase creativas pcionares,modo
sirve. de reserva.
navegacién". 'É.
stas oñdiciones' e
Para ueel esquemaumpla s Se requiere . Segundao lumna:
recomiendaue se diseñe strlcturalmente' pofque es - Bosquejoelencuadreen l ugar
. decir, ueno describaetalles inuciososel aller' orrespondiente).
- Lasnstruccionese ra ase econstrucción
sino uestructurasencial' muyftúcil niciar,ambién n su
lugar-.se ncluyenas nstrucciones ecadaase econstrucción,
perf,er el i
u e lesquema n cluya os olumnas: son arías esiones).
Se ecomienda - Bosquejoe osaport'esel allerista.
de¡rolero ...En u ugar).
I

as ctividades - (Listadoe ocos temasrobabres-


I
I
. La rimera' a zquierda,numera del taller, sin ise a¿esarrottá¿o paraevisar
,..iirrrr. y el iempoorrespondiente' staolumna darse cuenta. - durante aplenaria)..
(Bosquejo e asdinámicasecontenidorecreativas,
il s e puede c o n s u l t a ra m o d o de í n d i c e ' noestá amiliarizado
iel allerista
?--
i
il instantáneamente. onellas).

. La segundaolumna, la derecha'lescribee Las ctividades


p cionaresepuedenncruir nros ugareseresquema
donde econsidereactibre ue sobre farte uiho tiempo.
i manera áso menos etalladaquellosspectos
tltp..a a os ualeslcoordinador odeseeonfiar
n su memoria' e odosmodos' Por jemplo,eprogramana inámicae creativau na ctividadorta omo
exclusivamente ungraffiti,espuéseuna lenaria.n aso eque sta eagoteápidamente
aún stanformacióneberen orma ebosquejo' enelmomentoe aejecucióner ailer,e earizaaactivldad
-r"
no de t e x t o . C u a n d o l e v a m o s e m a s i a d a en cambio,a plenaria eextiende,
pcio nal. i
ara onsultarurante l
información r a l m e n t eo,e n c o n t r a m oosq ue
t a l l e r , e n eesarrollada edesechaaopcional.
Todo stemateriale ntegra,emodo ue uedeisibre de
necesitamosene|momentorequerido(debidoalas para lcoordinador fácir anejo
condicionesepresiónel aller)' urantel aller.eamosnejemploeásquema.modo
de lustración.b sérvense
as os olumnas.
Elesquemauedencluiros siguienteslementos:

ESGUEMA tr)E EJEcuclÓN DEL TALLER EL EScfUEMA DE


EL EJEcUcIÓN tr)EL
Of@ TALLEFl
it
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 123/160
5t
hl
ül -r--¡--
EJEMPLcI clE EsolrErvtA
5/27/2018 clE
FF
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
- "Mencionen 2 formas n que lospadres odrían
contribuir ara mejorar stacomunicación."
ül EJEcLrclóN
dt 9:05 ---9:25 --- Recoleccióne datos.
onel adolescente
Taller: a omünicación
;t (para adres e8" y g" - sábado - I a'm') 9:25 -- :40 .. Relriguio.
9;40 -- 0:35 - Plenaria
8:00 - 8:10 " Entregae acaraPela.
(en tchas ibliogróficas,onmarcador' letras randr*') l0:35 t0:50 - Daolución aportes.
Bosquejoe aportes:
8: 0 --- :20 ' Encuadre:
A) Sobreprotución.
A. Presmtación. epresión abandonoer
como eacciónesus adres su proceso. adolescente,
B. Nombre el aller.
B) Concepto',deldolescenteomo prendiz
C. Metodología:onstruiruntos e adulto..,
D. Normas: C)que
lo Exho.rtación
lospadres,.hablar,,
os nquieta fuerael tallerobre
e sushijos adokí;;¡r,
Respetarlord.m e a Palabra.
Rspetu osopinionesposieionae osot¡os' l 0 : 5 0 - I t : 0 0 - . Eualua,ción
el taller oralmente:e escuchaa eualuación
Nose ratade legar unacuerdo. y op.iniones
el rupo,uego l tallerista expresa
eualuación). u
Recordarduertenciaobre osbipers'
No r por a zona . detrás el ago' fin del aller.
Almueno: n a cafetería entral'
opcionales:Encaso e quea prenariaermine
8:20 --8:35'-- Dinámica e integración"La entrevistaugoz") ntes)

8;35--- :45 - Reflexiónndiuidual: DinámicaecreatiuaLamóqu''a"-...sier grupoevecansado


- "iCómo ientoquees.mi omunicaciónon mi hiio
(a)?" Qraffiti:una rase pranteamiento
e concrusión.or subgrupos.uedeser
napreguntar 0 minutoseeraboración,
"iQué odríahacer aramejorarla?" 0 m¡nuios, ,íior¡r¡on de todos
os subgrupos.e usam caso e que r grupo
ara
eperciba odauíamotiuado
'sq (vuL{ul
la reflexión).
8:45'-'9:05 - Reflexiónnsubgrupos:
- "Mencionen obstó.culosue se presentann Ia
comunícacióne Padra consus hijosadolescentes."

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 124/160
5/27/2018
1?' LCIS ASPEGTclSi
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
PFIELIMIIVAFIESi trlEL
TALLEFI
Hasta l momento, oshemos eferido xclusivamente a spectos
.relacionados
onel diseño la ejecuciónel aller: ehanbrindado
ara acer l esquemael aller diversoslanteamiento
sugefenc¡as
l iempo e ealizaciónelevento.
correspondientes

Existentfosaspectos,revios aejecución,ue nfluyenadicalmente n


queal legar reunirnosonel grupo ejecutarl aller osencontremos
con las ondlcionesd ecuadas" ara uestroin u "obstáculos",lgunas
veces erios

Podríamose nominaréstos lementoslosaspectosreliminares" el


aarticulación
taller. entroeesteango,odemosn cluiraconvocatoria,
delgrupo,aselecciónemáticaotros.E n ste umeral,os eferiremos
algunoseestos sPectos.

PEDItr'O Y trlEMAI\ItrlA
Laetapa riginaríael alleraconstituyea solicitud anifiestaechal
coordinadora ra ealizarl evento. enominamose sta olicitudel
I

I
pedido".smportante enerlaro uién stá ealizando l pedidoenqu é
términoso hace.
En a granmayoríae os asos,oes el grupo bjetivo"aquelonel que
se ealizarál aller) l quehace l pedido,inouna nstituciónueactúa
comontermediaria: ncolegioue ontrataaraaescuelaépadres,na
empresaueorganizaa lleresara usempleados, tc .

.o= ASPEcros PFIELIMINArtES OEL TALLER LcfS ASPECTOS PRELIMINAFTES


o@ DEL TALLEFT
>l @_
ñl
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2

dt
125/160
Hl El pedido odría urgirambién el grupqmismo'En en este tailermaraviiloso"...sin mbargo, ra horade debatir ro s
5/27/2018
aso, lgu- aspersonas ersonasereúnen Gutierrez,ElTaller Reflexivo part¡c¡pantes
r2-slidepdf.com o se es curren portes
$l este no sepercibeingún nimo nel
jl lleean lacuerdoe llamar"l aller¡staara ue es La'demanda grupo ara rabajar.
Él coórdinen taller. e amismamanera,uede erel es "el
ill coordinadoruie¡decida onvocar la realizacióne " ' Podríamoslantearue nel último asoademandaesaber sprecari
un aller. neste aso, lpedido eestaríariginando verdadero interés de os o nura. in ugar dudas,aprimador nterésesatisfacerfefe.
enel coordinadorismo.
participantes ' sepresentaquí n nterrogante undamental:cómogarantizareantemanc
Ademásel pedido,s undamental ¿ner lgunadea quehaya emandaesabernel grupo?
paro
tentativacercae ademandaesaberelgrupo' sta
. constituyeel verdaderon t'erés el grupopara retlexionar " ' n o e s p o s i b r e . o obstante, e p u e d e nmprementar e d i d a s
- reflexionaro bre l tema n cuestión""' S inesta sobreel duranre f proceso e preparacióner arer;;;;-;r"piciar
hayademanda n er grupo que ésta no ,.r'u¡.¡r'J, que
demanda,oes Posiblel aller. tema." ' por otros
factores.
La emanda,lcontrarioelpedido,oesmanifiestaSin ésta,
En
sino
mismo. atentee trasóloseevidenciatravés
arte,ademandaopuedeorzarse: el rabajo i no esposible otras alabras,
motivados e puedeaciritarue
xcrusivamente or su deseo osasistentes
e refrexion*l eguenr ailer
el laller. intereses. no pof otfos
hay nverdadero nterésnel ema, sté parecerá"'Y
cualquier ¡mpostura" d optadan este entido e
revelaráurantel aller. un elemento tener ncuenta n este entido onsiste
sobredimensionar n fatar eno
rpedido. s ecir,a soricitudebe orresponder n
llustremoss to on jemPlos: su magnitud unanecesidadinterés etectadon
grupo bjetivo. ,tgun. medida nel
Supongamos ue e aa comenzarn aller obrela
s e x u a l i d a d "o, na d o l e s c e n t e sl l.o s e s i e n t e n llustremossto onun ejemplo:
realmenteotivadosorel ema. n onsecuencia' l
talleristaomienzaproblematizar la participación  n una mpresaepiden r aileristaearizarcon os mpreados na ecuencia
esnotoria espontánea. de alleresobrelaprevención e a iolencia
n trafamiliar,,,
total e25 horas or rupo. onuna uración
Por lcontrario, enemosn aller obreacomunicación
conadultos,uienessistenorqueu efe e osugirió Seríamportantee visarómo ehaoriginadoste edido
e aempresa: se
y "no s e a t r e v i e r o n "c o n t r a r i a r l o ' o d o s os hanpresentado ituaciones epetitlvaieviolenciantrafamiliar?.. los
participantes xpresanue ienen n grannterés"n empleadosan xplicitadolgúnnterésspeciatnel
ema?...l sunto el
elasunto quees arecena gran portunidad" s tar taller stá irectai¡entee racionado oner rabajo . r;;;;;eados, por

TALLE LOS ASPECTOS PF|ELIMINAFIES DEL.TALLEFl


PFlELIMTN,ARES :DEL
LO5 ASPECTOS

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 126/160
que ueda esarrollarse snecesarioueel grupo orte obre l
pertenecen una mpresa e alud ue rinda sistenciaamit¡1 podríaarticipar
ejemplo,
5/27/2018
' i . i j
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
asuntoncuestión:e ocontrario,o n aconstrucción.
en cr¡sis? Nohabría,ntonces,e bate.
anifiestoe| rupoespecto| ema,
Sino existe n,a ecesidadundeseo Porejemplo, o sería iable ealizarn taller obre loscontaminante
2 5 h o r a s s o b r e é s t e p o d r í a s e f u n a c a n t i d a d e x c e s i v a . E . n e s t e c a s o , e | industriales
omoactorese iesgoe áncer"on ngrupo eparticipante
tallerista odría '"'o"' a la empresa nú¡nerocerca-t]^:tlll:teamiento
e horas incluir emal queno ueran studiososeeste ampo.En ambio,e mas ubjetivos
de rascondicioner,orno reducir r relacionadoson acotidianidado n osóptimos,ues,os participante
.li.ü"J.t, dentro e as25 propuestas' tienen mplia xperienciao bre llos... ólo uedicha xperienciao há
sido sistematizada"',
o seha "conceptualizado e maneraonsciente
Cuandoelpedidoessobredimefsionado'seestáca|culandoerróneamente
estose percibenosteriormente: organizada".
la demandaet gruio-. á, .t .tot de ignificativaespués e as
inscripcionesínirias l talter, esercián Losemas encionados ncluyenspectosomoacomunicación epareja,
ffi;i; t;iion., de rabajo' t c' la comunicación adres-hijos, l sentido e a vida. a sex.ualidad,
a
prevencióne aviolencian trafamiliartc .
trIELIMITAGICIN trlEL PFICIG¡FIAMA
pedido' e s o s ,s e p u e d eo p t a r p o r l a c o m b i n a c i ó n e
E n a l g u n o s aara
Con baseen estadelimitaciónel
:i:¡ ll';;:"i''i" n ' .'od' " .,:':l':cada
?ttd: -d:ltil:::t :l metodologías ograr bjetivos iversoson diferentesemas.
"programa .h
"''r''it 'it*po deduracióne 'l
evento, e l ,10"11""0.".t,".1t' ...Por jemplo,nuna nstitucióne alud e orma ngrupo e recimient
sesiónY la frecuencia e éstas' personalonmadreseniños e0 a l8 meses.lg rupo scoordinadoor
unequipo ultidisciplinario.
Se rabajaríanos siguientesemas:
En ste rupo eabordan,onmetodologíae aller,os emas ubjetivos
. La comunicacióne'Pareja como, sentimientosreacciones
e a parejantea legadae oshijos",
. Manejo e crisis n a Pareja "sentimientos
reaccionese amadrente lcuidadoequeridoor lniño
on el niño
. Lacomunicación
Lacomunicaciónon el adolescente reciénacido",tc .
. Laexpresiónana e os spntimientos.e gativos Paraos emas objetivos"eutilizanmetodologías ocentesomo a
' i. ft.u.nciónde a violenciantrafamiliar' a proyecciónedocumentales,
conferencia, alleresonherram¡entase
laboratorio,tc.Dichosemasncluiríansuntosomo la prevencióne
SELECCICII\I trIE LA METcltrlctLC¡C¡A enfermedades acterialesviralesnelniño", técnicasodernaseaseo
y cuidadoelniño", tc. Ver Manejoematerialb jetivonel aller").
de que el tema seleccionadoorresponda la
Es mPortantesegurarse odaclase e ópicos'P ara
l
;ll.;;"
metodologíaroPuesta' esaplicable

PFIELIMINARES DEL TALLb LOS ASPECTc]S PFTELIMTNAFtES


Los ASPEcros DEL TALLEFt
ot-@
il
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 127/160
HI
r¡ trlE LA S unaempresaon un grupo eoperariose planta,a
trIELIMITAGIC¡I\I
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com presenciaeafgunoesusefes llí odríampedir ue
ül coND¡ctctlvEs c¡EL c¡FIL.lPo Un taller fos articipantes
it
<t
ablaran
ibremente.
Dependiendo et
on l a bien tema,a esistenciao dríancrementarse).
ilúl Losaspectosnteriores eben ombinarsedecuadamente del taller , es
;J.lirirr.ión
d e c i r , o n l adel
d e grupoobjetivo"
f ¡ n ¡ c ¡ ó n e " q u i eelngrupoobjeto
e s a n a s e r c o n v o c a d oas programodo
puede verse
Sielcoordinador
situación, ospechaue e uederesentarst a
uede tarificarlaasesorarla empresa,
participar n el taller." ' sustentandoa recomendación
seriomente equepersonase,
u méricas nivelesuperioreso participennel aller.
Para ste in, es mPortantet.n., .í.renta las estricciones afectadopor
propuestas reviamenteVer:Definicióncondiciones el aller" : Haycasosn osque a diferencia
aspectosde eestatus,n ugar
5 encasos xcepcionales' de obstaculizarl aller oenriquece.
a Adultos: áximo 0 participantes, Ia logística:
a Adolescentes: áximt 0 participantes' 5encasos xcepcionales' Para l.lo e equiereuehayaespeto intención e
un'salónmuy
escuchauténticosntreos iversosivelesresentes
otro aspecto teneren cuenta s el garantizarna homogeneidad coluroso, enel evento.
d e c i r , u f i c i e n t e ,n t r e o s n t e g r a n t e sel g f u p o '
fCuunacni ddnoall ,s
g r u p oes m a r c a d a m e n t ee t e r o g é n e oa' d i f e r e n c i a sillos El ema tratarseambiénnfluye neste entido. n
ara a
excesivauede onvertirse n obstáculo impedimento incómodaso general,s mportanteuehaya omogeneidad nel
realizaciónel taller. algo grupo espectol nterés obre l ema.porejemplo,
si se onvocaun
aller obre lmanejoe acrisis el
c u | a r s e d e m a n e r aparecido.
L a h o m o g e n e i d a d m e n c i o n a d a e s a | g o q u e d e b e c a |finidad adolescenteel coordinadora ..nir., el programa
.rp..ir¡.r para ada rupo.Enalgunos asos, e equiere ierta
on grupos en la risis el dolescente emprano0 _ 2 años
i.ip..,o a a edad eiosparticipantes.or jemplo,l rabajar e s e s e n c i a l u e o s p a r t i c i p a n t e se p a n s ,,,
de adolescentes o se recomienda ncluir óvenesonuna. iferenciae previamente.síseevita ue adreseadolescentes
to
e
edadesayof eZ 3 años, sdecir,e ealiiaríal aller on ntegrantes tardíoslT-20 años) leguenl aller sperandon
12 1 5 a ñ o s oe 3 a l ó a ñ o s ' tc ' abordajeo talmenteiferente.
un rango eedades ás mplionesteipodeparticipantes ropiciaue
e 2 años) e ientannhibidos LA LCICíSTICA
losmenoresp or jemplo,osadolescentes trtEL
desdén
anteosmayoreslos e | 6 a l8 años)ue ienden mirarloson pafte' EVENTC'
proteccionismo omo los niñitos ueno saben ada". eotra
frecuentemente e nstalanelaciones mbos iveles
e ntensaivalidad'entre Para erminar stenumeral,odemosefer¡rnos
delgrupo. a la logística el taller, s decir,.losaspectos
espectolestatus administrativose la ejecuciónel evento',. sta
En tros asos, s mportanteuehaya omogeneidad es primordial:
aller n
institucionale osparticipantes.or jemplo,ise aa realizarn

ASPECTOS PFIE,LIMINARES c]EL TALLER LES ASPECTC]S PrtELIMIN.A,RES


L(]S clEL T,A.LLER
@

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 128/160
Hl Un taller ien rogramadouedeerse eriamentefectadoorque nel Estanterferenciauede ebersevariasazones:
fil momento e a ejecuciónubo que rseparaun salón xcesivamente ' Porun rado, er
jl incómodocaluroso,porqueohay apel.para
5/27/2018 as inámicas eal¡zarse"'o
Gutierrez, ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com ugar otidiano" erosparticipantes uede restars
f I o"rqr. atían lgrn., ill.t paraosparticipantes. .. Parecexagerado' ero para ue, uranter vento,trosmiembros
nsianc¡as'de a
no respetenuficientemente ese troespacio"ueeser nstitució
aso eempresasn as uareslaman participantes ailer... sl
r eréfono res
El alleristaoquienoosaspectos
represente) oebe afantizar
gísticqs u e, nelmomentoe
sténesueltos ldetalle' a solicitanarírseefprogramaor
urgentes" unosminutos ara onsurtaro sas
o para ue irmen liúndocumento.
realizaciónel aller
' ¡
Porotro ado, r ugar otidianoergfupo uede
Seríaonveniente, neste entido, u.lonot.apreviamente lespacio onde
contaminado" star .intenrrr.n,a
o r ef signíficadoue éste iene ara os as¡stente
sehará l rabajo,ue easegurddeue ldía lahora nque e ealizal impidiéndoles .tomar
distancia,,de
taller ohay llíinterferencias ignificativas, ue os efrigerios a lmuerzos uvida iaria.
sean rovistosuntualmente' tc. Por jempro,u andoe ntenta ictar aileres
salón e clase adorescentes nsu propio
c o r d a r e manera ?.n..for¡r orrespondientes ru torrrio escolar
E n é r m i n o s e n e r a l e s l, coordinadorebe xtremadamente ifícírograr ue esientannun ailer noen s
clara a proviiión e t o d o s os m a t e r i a l e u
s e r e q u i e r e arael unquel alrer¡sta otra rase,
es xpriqueuehay ibre sistenc;;,b ;;pruicipación,
que se sugierealcular pciones
taller.
de sde al mportanciasto
contingencia, s pecialmenteu ando e ratade un evento e etc'
ro f e s(Lo
o r. . . )omún sque ecompoftenomo nuna rase
¡s J v 'rrqás...ante
J' tro
magnitud.lustremossto on un ejemplo:
Algoanálogouede¡u5ed_er nuna mpresan aque e earizar ailer n
Se aa realizar n a ecuencia e allereson una uración e ó horas' o s n día horas e rabajo. egarantizau. no hay nterrupciones... eroos
dos ías eun indesemana.articipan0personas.ay resalleristas'e sistentesscuchan.pasaf suscompañeros, uesí estánrabajandose
contrató na asa econvenciones emicampestre' ía, orriendoeun ado ara tro. scuir,an
os
ormar e rabajosirenas, icrófonos,n tradaon¡¿orlipi.o, . un día
sarida e montacargas
Pedro,no e as alleristas,stá ncargadoe raerodoel materiala ra l etc.)...s erá actibreue ogrenerajarsea ra
a efrexióner arer?
papelógralo hojasamaño liego marcadores). usana, ambiénallerista'
En oscasos n os ue edetecteue er ugar
se compfometetfaerunospocosmarcadoressuficientesojas e otidiano,,e onstituye
papelógrafo a ra omenzarl evento,ncaso equePedrooalcance nterferente,
emporales sesenciarearizarr ailer n condicionesspaciares
i ferentes, n
llegar untualmente. on r inde derimitarcraramente,, r r*oo der ailer.
Frecuentemente, l ¡ealízara lleres ara na nstitucióneterminada' e LA ccilvvocATc¡FilA
escogeomoespacioara ealizarl programal lugaren queel grupo Una vez "delimitado
desempeña usactividadeso tidianas.s mportantealcularueeste el grupoobjetivo", epuede iseñar realizar
la
convocatoria, s "la nvitaciónlprograma".
espaciooconstituyan actor ue nterfieraneldesarrolloel aller' decir,

LOS ASPECTOS PFlELIM¡N,A,F¡ES DEL T,A,LLEFl

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 129/160
5/27/2018 no va a brindar. sto uedegeneraronflictosgrandese sistencias
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com nel
evento.

La convocatoriaebe nvitara participaribrementeel aller,po r


'el
debe exclusivo
vitarse nterés
ualquieripoe reflexionar
de presióno bre l tema".Enestesentido,
de bonificaciónor la
c o n v o c a t o r i aerbal on a s i s t e n c i al t a l l e r .D i c h a s r e s i o n e s b o n i f i c a c i o n ei sc i a n a
En a l g u n o s a s o s , e o p t a por una o persona-grupo' or demanda.
sustentación,a "t ptttona a fersona rupos e participantes
ejemplo, l tallerista e reún9 on varios b i e v e m e n t eobre l Ya osesabe onprecisióni osparticipantesrán l aller orque esean
p o t e n c i a l e , . u n t t t p " ' á Y l e s habla espondereguntas ..O porquee ienenemor ljefe; orqueinoasistenl aller
reflexionar
programa ,..t¡r,' t v it tt'o¿ología'Luego' puedenerder lgún rivilegion a nstitución porqueuienesayan l
sobre l asunto' I taller tendránndía ompensatorio...ibre".
E s t a o p c i ó n s e p ue d e u t i | i z a r c u an d o l o s a s i s t e n t es p o t e n c i a l e s t e n ga...losn fectos e este viciamiento"e a demandae manifiestan,
informaciÓnmuyprecafiaacercadeleventoode|ametodologíaocuando
.mitáli1rrror., imprecisosfantasiosos).acerca eéstos: inevitablementenel aller...
estén irculando
Porejemp|o'ptant4mun,o,.o*o,..losta|leressonaburridísimos:unoVayLaconvocatoriae be ncluira nformaciónstrictamente e cesariaara
l o p o n e n a h a c e r d i n á m i c a s t o d o e | t ioscompañefos
e m p o , ' : . . a l l el
á uefe"'
n o - t i e n e q u e h a b l alograr
r l mpactoeseado. s ta uede barcarossiguientess pectos:
,oú,. mcosas ás il;; i.r.rr. de odos
. Nombree a nstituciónue onvoca.
E n g e n e r a l , s eu t i | i z a a l g ú n r ec u r s o d e i n s c r i p c i on e s p a r a g a ra n t i z a r q. uNombreelevento.
ee| l ncluyeamencióne ametodología).
númerodeparticipantesnoseaexcesivoniinferioraunmínimorazonable
Respectoé[, se ecomienda n
paraa nstitución;;;" J coordinador. . Tema,ncaso eque lnombreelevento o o explicite.
ara ealizar l aller')
mínimo e6 a z participantes . Nombreel allerista,i seestá resentando o mo expertoeconocido
ea oportuna suficiente' e enel ema".
Es mportante ue la convocatoria
on ínfimas ebidoa Qu e . Sustentación 5iesnecesaria,demanera uybreve)
e ametodología
han dado casos n qut las nscripciqnesp r o g r a m a "' d e m á s 'e s
" l a g e n t e n o s e a'tlcoannuzoótat 'oerniat e r a rd e l . Losaspectosequeridose ogísticadía,horas,ugar,echas e
primordial ue la o f r e z c ae l p r o g r a m a e m a n e r a inscripciones,
osto, tc.). .
se
pero mod.rrd* Es decir, que lo que se plantea n ésta
crara ' El ema uederacompañado e notas larificadoras
motivacionales".
ajustaa la realidad' En al caso esugiereue no sean xtensas, nuevamente, ue no
|egan "sobredimensjonen"
Una onvocatoria
.inflada',, vicia ademandae os participantes.l|os o que eofrecenel aller.
cnti ir:n nosasoueseles r O u Si er on n a nvitaciónerO ueel allefista

AsPEero? PRELtMINAFIES DEL TALLE Los ASpEcros pFTELTMTNArtES oEL TALLErt


Los
o@ @
>t
ñt
dl
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 130/160

Hf se va a realizat na secuencia e talleres marKn edeserción"uese ncrementaroporcionalmente


l número
ffil eiecutar e manera onsecutiva;or'e jemplo' n desesiones
ll * oro*r.ta con sesionesue e ealizanndos ías Gutierrez,ElTaller ReflexivoLa
5/27/2018 r2-slidepdf.com
convocatoria continuada"retendenfrentardecuadamente
Él ¿e n in de semana,e puedencluira emática e cualquiér osaspecto
mencionados. n al sentido, umple res bjetivosrecisos:
dl cada loque. Caa.emática ueder consus notas depresión o ,:
Ver: Ejemplose ' "Actualizar amotivación"eaqueilosarticipantes
aclaratoriasmotivacionales")' ue ayan
convocatoria"). bonilicoción' sesionesrevias. sistido
por la l,l . ' "Brindara opción e asistencia"nuevosntegranteso tenciare
Si se va a realizat na secuenciaá talleres o
consecut¡vos:orejemplo' na escuela e padres" asislencia ampliandosí asposibiridades ecoberturaer rógrama.
conuna recuenciaeuna esiónada semanas un ': \' :1

t"
ol taller: $ ' "Compensar
"grupo e reflexión"n unaempresaonunasesión ' el margenedeserción"ormedio e osnuevosngresos
oorticiPa través e aejecución e asecuencia.
minsuat,uedenncluirseos emas e :ada loquen "4{t
";f:

la convocatoria.inembargo,smás ecomendable simplemente+;5 sgi uede ptarpor el esquemae. grupo errado con asistencia
una " c o n v o c a t o r ¡ ao n t i n u a d a " , s d e c i r ' s pofque se total a las sesiones". n al caso, áría ecesarioalcular n
preferiblestar nvitando portunamerite cada "jit c o m p r o m i s oe ros p a r t i c i p a n t e so n odo er pfograma...claro
tiene estaría orriendo r se
sesiónPosterior- o ntinuada"st á verdadero: rt,f'S, nulahacia l final deriesgo e teneruna participación ínima
a secuencia.
Lasugerenciae una convocatoria
relacionada onalgunoslementos í picos el aller: interés en ¡*Í De otraparte, e estaría rivandoe a opción e refrexión
nuevos
ara as retlexionatl, .i integrantes o tencíalesa ntegrantesn terioresue an altado unao
.' Porun lado, os grupos onformados varias esiones:l requisito e "asistencia a
secuencias e alleres o consecutivos programas otar"actúa omo sanción
implícitamanifiestaara llos.
conunasesión ada ierto iempo) eneralmente.
son abiertos",sdecir' dmitenl ngresoenuevos Tales xclusioneson nnecesarias n el tallelpues ichos sistenteso
participantesnavez comenzadol trabajo' or interfierennel procesoonsu ngresoardío su etorno. sto
edebe
l¡.tpio, alguien ueno ha asistido lasdos que ada esión earticulaomo nbloque uevo ndependiente
e os
primerasesioneseunaescuelaepadres'uede otros.
asistir a ercera.
. En egundou gar,os alleresdmitenambiénna EJEMPLC'Si trlE CCt]VVCICATCIFIIA
"asistencialuctuante",sdecir,ose equierestar
e ecomienda' Laconvocatoriauede ariar adicalmente e gún l estilo o a entidad
en odasas esiones...aunque convocantedel allerista,egúnos ecursosublicitariosd isposición,
. Finalmente, uandoe stá ealizandona ecuencia segúnosantecedentes elprogramanoes o mismonvitar un aller ue
e alleres' s mportante rever una ya ¡eneama tradiciónnuna nstitucíénue omenzarp romoverlo).
noconsecutiva a

LOS ASPECTOS PFlELIMINAFTES DEL TALLER LOS ASPECTOS PFTELIMINAFTES DEL TALLER
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 131/160
H
ls
neste entidos nmensa. modo e lustración,
gama eposibilidades B) CONVOCATORIAON ft
H
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com VOLANTE
o
vamos presentarejemploseconvocatoria rescrito.

A) CONVOCATORIAO RCORRESPONDENCIA J
t<
F

INTERNSTITUCIONAL Escuelae padres Colegio .D.K. J


IU
E.C.F.
( EmpresaeCulüvos lorales LA SEXUA|.'OO''$.ÉIO OTESCENTE
Se eflexíonará
obreos emas:
Señor: edrooséR.
lefe del departamentoe contabilidad . iCómoenlrentara sexualidad
. Lacomunicacíónobre e los óvenes?
süuaiidadcon osadolescentes
Pormedioe a presmte,o atamosnuitando participarn elTaller: . Propiciandona sexualidad
ana n los óuenes
"Enbítsquedae una comunicaciónlaram el trabaio",espacio ara
reflexionarobreosobstáculosue e epresmtan loscoordinadores . Asistentes:adreseestudiantes e y
de personaln a comunicaciónotidianan el ámbitoaboraly las Horario: ábado4 deSpbre.eg a 12 9 10 .
manerasesuperar ichos bstaculos. de Z a 6.
Domingo5 deSpbre.eg a IZ .
Lugar: uditorio,iso3o
El tallerseró oordinadoor Eiecutivos002",nstitución onamplia Inscripciones:ireccióncadémica, ntes el 0 de
trayectoria el campo'e a administración.e ealizaró'ldía 26 de Cupomáxímo: 0 personasor grupo. Spbre.
loscorríentes.ábado.e a I 2 y de2 a 6 m la Casa eConvenciones
"CaminoQrande".

EI talleres exclusivamenteara los coordinadorese losequipos


multidiscip
Hayun cupo inarios lossubiefes4a
máximo dedqartammtos
e 20 personas.i diusiones.
e
ustedestó nteresado.
solicitamosnscribirsen a oficinade Relaciona aboralesntes el
22 de estemes.

Atentamente,

LinaM. S

DEL TAL 9LO S Asr'Ecros rrFtELTMTNArtES DEL TALLEFI @-


ASPECTOS PFIELIMINAFIES
LOS

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 132/160

EL TALLEFI: PFICIPUESTA trtE UNA


l es ara l
Convocatoriconplegable'ncl yenotas' otivacion
orrespondel .las:1'::':11$
os rimer€ CIJLTIJ FIA trIIFEFIEIVTE
cadaema
5/27/2018 2 emas, n o"t¡' Laicolumna5 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
a ogísticael aller)' l
páginaselplegable.a eráerá,mitida,n cluiría Con elativarecuencia,oshemosncontradoonuna uerte ueja cerca
delprocesoreliminarl aller. e lanteauea pesarehaberechoodo'

fiMÁTICADEREFLEXÓN lonecesario
a ra na onvocatoria
sonmínimas. decuada,
as nscripciones
aasistenci

l.iCómoenfrentara sexuali- En lgunosasos,e oncluyeue abrá ue ecurrirmecanismos epresióh


dad del adolescente? paragarantizar
aparticipación",
or jemplo,nuncolegioondeaescuel
os Padrese- Escuelae Padres de padreso está ograndoaacogidasperadaen una nstituciónara
Frecuentemente Colegio .D'K' n acualos amiliareso oman arte e os alleres.
drogadictos
ciden o hablar obre exuali-
dadenel hogar' veces' cu- N o e s n i é t i c o n i s e n s a t ontentar bligar l a s p e r s o n a ' s
rre nconscientemente' uede reflexionar.a exploraéiónobre a propia ubjetividado puede
ser ordiversos otivos"'Pero TALLER: ni debe er mpuesta...
a os
esto o eaYudai
ni al oven: Padres
o enfrentar st e En eneral,s teipodemetodologíaroduceuertesesistencias l rabajo
asuntoosdesProtege odos' en quienesesienten maniatados" n el aller. eotraparte, epueden
LA SEXUALIDAD generaresistencias ntervención
cualquier o steriorn áloga.a mposició
2. La comunicaciónobre DELADOLESCENTE ,
tiendecrearctitudesó bicasdeestamanera,isminuye as osibilidad
sexualidadon el joven deque uienesoestánnteresados n eflexionarhora,usquenacerlo
espontáneamente notromomento...en umomento).
Paramuchos adres' ablar o-
bresexualidadon os hijoses Hablar laro obre exualidad iQuéhacer ntoncesaraograraasistenciaos alleres?
extremadamente ncómodo con os óveneses aYuda
problemático... quién ebe n- aprendera cuidarm ejor Enmuchos asos,o que sucede s que "apenasstamosreando
.. Desde ué de sí mismos"'
iroducir l ema?ablar obreel
edadconviene unac u l t u r a e piven
nosacercamos a l a bodavía
r a "G
. r ann a ncultura
t i d a d eeloacto
sg r u de
p oexpresars
s l o squ e
asunto? o es iesgosorindar- a través e acciones,r ecuentemente esivas).
le mucha nformación los ó-
venes? (sereflexionará n el En onsecuencia, osepuedesperarue de anoche amañana"e rsona
taller sobreestos nterrogan- que oestabancostumbradas participarn onferencias
e ibre sistenci
tes... otros ni a reflexionar
obre llasmismasn alleres.eencuentrene ntido este
tipodeactividades.

OEL TALLEFI LOS ASPECTOS PFlELIMINAFTES DEL TALLEFl


Los AsPEcTos PFtELIMINAFIES
l@
zl
ñl http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 133/160

dt
potque -r:,,.-,,:'r'- ';, ., ,,:: Poco poco, e onviertenn multiplicadores espontáneos" el rograma.
Hl Seríaecomendable n ales asos'nvestigar Paralsegundo ño, aelnúmero epadres articipantes
5/27/2018 estánespondiendo aconvocatoria?"' .. .. ., - ' , . . {\
),lt'"
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com e a ncrementado
fit
'jl il;;;;;;;no ue'se st á Apenas
j, .. Li,.,.. f,ia'_?r5
en80.Paralcuarto quinto ño, apodríaaber ó 6 gruposepadrese
.'oli;1.;;.n-ttt"' del programa ":;
30 personasa da no cercae200padressistiendo).
il ¿Quédeas ienen cerca e a estamos ::l
dl "i..'J^á"i.... ¿e atieri 'iQué magenienen e.la
t.i"l"r"*ta
instituciónonvocante? ' iCómo ansido as creandouna ' ,'| . A menudo,a
por "quienespreocupación
o asisten los elalleres"os
coordinador o demenospreciar
a institución)
"cultura de leva l
relacionesde|acomunidadcon..agentesde|áreadel c o m p r o m i s oe " q u i e n e s í e s t á np a r t i c i p a n d o " .d e m á s , e
b i e n e sta rso cia |''p re vi o s(ta ||e ri sta s,-ppolabro".
sh ó l og o s',','t 1:'; subvaloral impacto ocial ue unaspocas ersonas otivadas
trabajadore*oti'tt'' onferencistas?)' Gran cantidad."
'1:r :ii en pensar obre u vida ienen progresivamente"
n su cultura...
odría n"ttí'rio implementarde nuestlos ,,:7' i
De otra parte'p;'sensibilización Por jemplo,0 padrese amilia e unaescuelae padres,sforzándose
"' los proyectos gfupos odavra
p.ogr.*as de por mejoraru comunicaciónsus elacionesn sushogares,s tán
in,rtitr.ionrleslaneados""' ueda l interrogantevivenen a , i:.1' influyendoirectamenteobre o amilias ndirectamente
obre uchos
sobreiqué strategias epuedenrear araograral :ri
:i' familiares,migose ospadres,migose oshijos, tc .
"objetivoesensibilización"'?" del
"culturo : : . . i i
q u e e s t a octor" l
Es i m p o r t a n t ee n f a t i z a r a q u íparticipaciónla cultura de ."i
.l

*pf.*J"t..¡On ¿t una culturade Si n sin


-,t: 1
:
y reflexiÓns un procesoento y costoso' "hacer
"concentrarsereflexionar í'
1

ámbargo,o más ecomendables no de


en realiza¡ n trabajo de calidad' stables hablor". r: i
fectos
.tnriJt¿", esto rá produciendo p l a z o ' ( E l '
y s a n e a d o s * t d i t n o o largo p r o d u c e
i n m e d i a t i s m o , e n g e n e r a l 's ó l o
" a g i t a c i ó n)"

llustremossto onunejemplo:
ecomienza
Enun colegioonnumerososlumnos'
sisten0
un. ".r.r.la de padres"'nicialmenteólo '000'
otenciale
ilt.; d; familiaeuna oblación '
irüt ptt,i.ipanibremente'esienten atisfechos
ensu opinión,os alleresesaportan'

DEL TALLEF| LOS ASPECTOS PFtELIMINAFTES DEL TALLEFt


Los AsPEcTos Pr.ELIMINAFIES
o@
iturI http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 134/160

dt
porque Poco poco, e onviertenn multipricadores
espontáneos" elprograma.
Hl Seríaecomendable n ales asos'n vestigar hra elsegundoño, aelnúmeroepadresarticipantes
5/27/2018 estánespondiendoaconvocatoria?"' Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
e a ncrementado
ffl i;;;;;;;;no en80.Paralcuartoo uinto ño, apodríaaber ó 6 gruposepadrese
:t ..ü;;;;.n-ttt"t del programa ue'se stá 30 personasa da no cercae200padressistiendo).
il ¿Qué deas ienenacerca e la
dl ¿t tttitti "'iQué imagenienen e. a
"i..¡J^á"1-...,
*.i"J"r"*r.
institución onvocante?' iCómohansido as creandouna
"cuhuro de': ) A menudo,a
por "quienespreocupación
o asisten los elalleres"os
coordinador leva o demenospreciar
a institución) l
re|acionesdelacomunidadcon..agentesdeláreadel c o m p r o m i s oe " q u i e n e s í e s t á np a r t i c i p a n d o " .d e m á s , e
bienestarocial" revios talleristas'-psicólogos'
palobfau..',.i subvaloral impacto ocial ue unaspocas ersonas otivadas
trabajadoreroti'tt'' conferencistas?)'' Gran cantidg ,ru en pensar obre u vida ienen progresivamente" n su cultura...
de nuestros 'i,i
De otra parte, odría"' n"t"í'rio implementar p r o y e c t o sgrupos odavíl:i, Por jemplo,0 padrese amilia e unaescuelaepadres,s forzándose
progr.*as e " s e n s i b i l i z a c i ó nlo s por mejoraru comunicaciónsus elacionesn sushogares,s tán
in'rtitu.¡on.leslaneados""' ueda l interrogante viven n a ,.. .: "i: i influyendoirectamenteobre o amilias ndirectamenteobre uchos
sobre iquéestr'ategias epueden rear araograral : ,t familiares,migose ospadres,migos e oshijos, tc .
'objetivoesensibilización"'?" "culturo del:
, : ,.i:

q u e e s t a dctor' ':
E s i m p o r t a n t e e n f a t i z a r a q u íparticipaciónlo caltura de ',','
itpf.*intación de una culturade Si n ultacer sin ' "'.
y reflexiÓns un procesoento "concentrarse y costoso'
embargo,o más ecomendables reflexionar i '
no de 'i
en realizat n trabajo de calidad' stables hoblar'.
fectos
.rnriJt¿", esto rá proJuciendo p l a z o ' (El'
y s a n e a d o s medianoo l a r g o p r o d u c e
i n m e d i a t i s m o , e n g e n e r a l 's ó l o
"agitación".)

llustremossto onunejemplo:
ecomienza
Enun colegioonnumerososlumnos'
sisten 0
una escuelaepadres"'nicialmenteólo
otenciale '000'
;;t.t;. familiaeuna oblación '
irüt pttti.ipan ibremente' esienten atisfechos
ensu opinión,os alleresesaportan'

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 135/160
13. LA EVAL1JACIOru
5/27/2018
tr'ELTALLEFI
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

INC]TA,S ADICICfN,A,LES
SCfE}RE "MANEJC] DEL
. PFIC]CESO GRUPAL" ]
Esndudablea mportancia
eevaluaros alleres,navezejecutados.
sto
nospermitenavancendosdireccionesundamentales:
' Porun lado, s aopción e hácernoslenamenteo nscíentes
e os
objetivosue eestán umpriehdo,ara eguirlos.cultivando".
En ste
sentido, ospermite fianzaruestrosogros.
' Por tro ado, osibil¡tauestionarnos cercae as imitacionesn el
trabajo.epuedeiscerniriéstase eben actoresxternosel rupo,
la ogística,t c.) personafes
el allerista ntentaruperarlas.valuar,
entonces,o nstituyela alternativaara rogresar",,laopción ara o
repetiro allido".
conbasen oanterior,o demosfirmarue aevaluaciónsun nstrumento
esencialara a cualificaciónel rabajouturo, ues lumina obre l
desempeño el rupo del oordinador ,durante
elevento..."

En lcapítuloobreaplenaria,rindamosúltiplespcionesara nfrgntar
dificultadesn el manejo er ema.En este apítulo dicionaremos,
primordialmente, notaciones
ara lmanejoelprocesorupal, bordado
inicialmentenel capítuloobreEl eencuadre',.

TALLE, LA EVALUACIÓN DEL TALLEFI


E]EL
LA EVALIJACION

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 136/160
aestado n a ituación uy ejecutivos.e resentando
trlE LA EVALUAGIóN'x" particular.
LA trlIFIEGCIctN
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
u andoosparticipantes
alen l efrigerio,
Evaluar en ugar e omarseos20minutos ue orresponden
permite para ste.etornan os40 ó 45 minutos.
Haydoselementosparatenerencuentaen|oconcernientealaorientación
aller: deteclar las
deiaevaluación el censurar " ni a los ParticiPantes Iimitociones Los alleristaslos
desarrolloe ienten ueestoafectaeriamente
eventos l
se están intiendo
[.n primer ugar' stano pretende e "encontfar rrores"ni "molestos"onel asunto.
n i al t a l l e r i s t a , s d e c i r ' o s e , t r a t a phra
" s u p u e s t o su l P a b l e s " ' aprender cle Al evaluarsteaspecto,e rataría edescubriror
e
ásicose a coordinación ellasy quéestá ucediendosto n comparaciónonotros
Estamosquí aciendolusión'aonceptos talleresnálogosue sehan realizado.lasunto
grupos: superarlas.
constituyen ascinantespectoe nvestigación.
E ' l s u p u e s t o e f ro r n o e s n i r e p ro b a b l e n i t e m i bl e . . . A l c o n t r a ri o ' é s t e n o s
puedenseñar... Podríaarecer,eentrada,ueel espacioscogidoo
hasido.adecuadoara l ipodegrupo ncuestión:s
S e t r a t a d e d e t e c t a r I a s l i m i t amanera'
c i o n e s y annuael si zt ar or lsarrores
s p a r a aep r e n d e r demasiadoncantadorara efrigeriose sólo20
de e l l a sy s u p e r a r l a s ' e e s t a minutos.
aranuestroprogreso'
."."i.i,.n en valiosos uías
S i ne m b a r g oo, s p a r t i c i p a n t esst á n e s a l t a n d o
Hayquetenerencuenta,sinembargo'quenosreferimosalaslimitaciones
que íaadíaestamosvanzando comoa insistentemente ohermosoo elajanteel ugaromo
inherentes odo pro..io en el la
grupos) no a os erroresroducidos.por anegligencia factorlave ara ue llos e "distancien"e asemana
coordinación e de rabajo stresantepuedan pensar n otras
. u.ridad uees orresponda'
irresponsabilidad . Estosebenratarse.oni. cosas"...
E s p r i o r i t a r i o a b o r d a r I a s I i m i es
t a cpropicio s f a I l a s ) c oipor
i o n e s ( l areguntarnos nuna..actitud Entonces...iq
éhacer?
s áecir, nte éstas
investigativa,,,
qué?,, e estápr.i.ntrndo a situacion:'.rp..,ot tour.mátican de a el taller'
realidad
os hablan ..r..'"J. ...podríalegarsela conclusióne queeste spacio
Las imitaciones s e ñ a l a na físico ara l aller, ás ue na alla sungran cierto.
q u e a ú n no n t t o ' comprtndido l e n a t t n t t " " ' N o s
uevos' Habríaue uscara ormaeenfrentar asituacióne
dirección araaprenderlementos demoraxcesivan os efrigerios..., alvezi lgrupo
osdos onceptosencionados onun ejemplo: nosestá nseñandouaá s a duracióndecuadae
llustremos
e alleresonsecutivos 6horas' éstos nsucaso art¡cular...
seestáealizandona eriee ecuencias
losdosdíasdelfindesemana)enunasedecampestfecongruposde

tr}EL TALLE LA EVALUAcIÓN


LA EVALUACIÓN DEL TA.LLEFt

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 137/160
En egundou galnoes onveniente
ue r
por osefectoser arfer:aractitudo conduce epfeocupeirectamente
a evaluacióno pretende medir os efectos ácirmenteiiefect¡v¡smo,,,
E n s e g u n d lugar,
5/27/2018 o r2-"obsesionarse"
esdecir
Gutierrez,ElTaller Reflexivo slidepdf.comporproducir
o demostrar)a mbiosvidentes
del aller n la vidade os ParticiPantes". inmediatos.
el
A menudo l állerista,quieneso contratan,efinenomo bjetivo cuando lgrupo ercibe,nconscientemente,
n osasistentes'
taller
veceslastoransformación ealgúnipode
eplanteaemanera xplícila,conducta"
tras o' coordinador, iende eaccionar onsecuentemente sta suctitud fectivista
demanda. ner
n tonces,
losparticipantes omienzanhabrare tos ogros
En onsecuencia, anto l allerista'como l grupo uedanmaniatados""' quese obtienen ilí"o a.quejarsee que no rn ,.rru¡tioro,y rápidos
l af.lern érminose iseestán ercibiendo os r. están ogranooambios
comienzaa iscalizarse" importantes", ue l allerno es stá ¡rviendoara ada,,. Ambasostufas
efectos?("...iEstos a lleresirven ara lgo?")' son strategias nconscientes ara educir retar lcoordinador,
con su propia oneda"). agándote
eefectos onductuales su medición e xcluyen nel aller
Esta úsqueda
porvariasazonesásicas: No debería er necesario,a ra os agentes
l d e l áread e l. ienestar
Enprimerugar ay na arte e osefectosel aller ue o esaccesible social, demostrar" (o .demortr.rnor..¡ lo, resultadose nuestro
coordinador.... epertenecec ada s¡stente:lcampo esusubjetividad' trabajo on seresnumanosJts
umanos. senciaronfiar n que]r-Er¡n¿arte
Eneste entido, oes posible alcular i evaluare manerarecisa os l":iy
I tema,
el i¡eobrendrán
"" -"'"'cs
li:r_ori.._
rc. nilicipantes,s cuchartos, ebatirl,Jr.rrti.r,
,esultadosue areflexibnueda roducirn os participantes, en qué l f e.to, .niñ;;r._;r';;,il#;;'i:;::
s '' [é en nuestro rabaio
momentostos emanifiesten.lprocesovolutivoecada er umano
imprddecible.
Con recuencia, osparticipantes osdejan tónitos lmostrarnosue an
ue o
comprendidonel aller spectose unamagnitud profundidad os
e
habiíamossperado...or lcontrario,odría ucederuealgunos una de rasporticipantes'e cerca e 40 años
ealmente o que edebatió nel evento yo
esporsableemis amiriara. jemyr.e t .e dad..exwesa: toda a vida mehe hecho
asistentesun aller omprendan yise aiir. no b n lin,e"d"In'iíio^¡t¡o
meses años espuésehaber stado llí"' ueyo no soy nteligente... quíhe dercubierto
aprovechar... ie
me decían

yudóndoleque otó. punto e erminar, yi ,oy-o-irt aiort-


El aller e ealizaaraodos llos...sinxclusión'7) r ao-he
,,¡a¡al-iu,6,niiii,i,li
l,iifr "Tii;"i:;:*;r:,I::iti;;:::;
otrode osparticipantes'ecerca e70años e
edad,nicialmente uy alladoenel aller, expresa:
lo
uea acucha lo reflexiónuedm quemásquiero o en estosmomentos
(7) Quisierolustrorosefectosmpredeciblesmaravillosos sviuir muchos nos... uaníot;;lil'quería
ensabaueno seruíaa¡a nada... o aqui morirme...
tenetcondoscasos oncretos: or misnietosóvma... nei; liai'y^n d.equeaún uedo acermucr,os
la eue engomuchow oportoi-iáaouio_... osas
grupodepermnu
lJnacoordinado¡a'tó rul¿ando talleres obre adolacencia" ónun
roblemas bquietuds Btos personas anencontradosalioss t$puestas
deun niuelsociat. ,on¡n¡ciy culturalbaio.Sehondetectadoerios
ace naanluaciónoral .dolescencia.on reratiuarecumcia,oshemos obreuseren un cpacioderefta<iónobrea
sobreeste sunto el grupo.En a quintas¿sión,o coordinadora eestos iveres,oscuares emandanemanera nont adocon cspuestas e armagnitudm grupw
planteamímtosím interaanta:
sobreassesionescarrolladas se encuentraon nt*i y urg^te ser escuchados.

DEL T,ALLE LA EVA.LU,A.cIÓN DEL TALLEFT


LA EVALUACIÓN
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 138/160
Il
IUI
trl Eneste enttoo,aresponsabilidad
5/27/2018 el alleristas brindarGutierrez, nespacioeElTaller Reflexivor2-slidepdf.com En érminosenerales, lcoordinadoruedeiscernir,
n¿t.alificado de quía mportancia e aevaluación ' con base nsus riterios,i esto e umplió.ara llo,
$t ii¡]i.jil. "ár EI efectivismo, es mportanteue enga ncuenta lnivel el ritmo
ilidad ecada node osasistentes p rovechar a es decir, el del rupo. icho avancee a eflexión"s otalmente
dl reflexiónsu propioitmoy manera"'Esteaspectoo e comPetel afiin de lograr relativocada rupo nparticular.
coordinador. 'resulfados en Eneste entido, yudanasanotaciones spontáneas
,' a m b i o s
(Podrían i s e ñ a r s ea l l e r e s n l o s c u a l e s e b u s c a n el taller, se del rupo. uando nun aller eestán ogrando vances
casQ, a dirección e estas transformaciones en a reflexión,e producen .efectosde nsight"
actitudinales. neste convierte .comprensión". n
l encuadre"' se trataría e otro mayor menor edida, fectos e
debería parecerlara esde l o s t a l l e r e s paradójicamente participantes
Los
t ¡ p o de t a l l e r e s . ) V e r : " A l g u n o s e q u i s i t o sd e anifiestan on relatívo ntusiasmo a
terapéuticos"). engron revelacióh o bre ucotidianidad ueestomplica.a
comprénsión,n general, roduce n electo e
o quesehahecho durante"
obstdculopora maravillamiento erceptible.
Laevaluación,n tonces,aenfocada revisar aportes.
e"exclusivamente"
l tiempo ranscurridontreel encuadre la devolución , el desarrollo
de ésle. Sinembargo. uede aber asos ngañososn
los que no se ogra valuar on precisión ste
La preguntaonsecuentelos planteamientos anterioressobvia:Qué a v a n c e e a r e f l e x i ó n . . .l grupo u e d e s t a r
t.ir.tni.ntts puedenroponersea ra valuarl taller decuadamente? d i c i e n d oc o s a s e r m o s a s " ,erono logramos
discerniri hay allíun verdaderoompromiso...
uegoen a ejecución
Como emos isto, os factores ue entranen
del aller on diversos. Por o tanto,unaevaluaciónrofundaebería Cuandoeestá jecutandona ecuencia e alleres,
amos el coordinadoriene lementosara etgllg 4
t e n e re n c u e n t a as m ú l t i p l e s a r i a b l e sn v o l u c r a d a s '
referirnos ellas, na Por una'
este entido;rede etectrre sistencias"
FIEVIS¡IGIN trtEL AVAI\CE trIE LA [.rr"Jfn
delgrupo ueen unasola esión o son ácilmente
perceptibles.
FIEFLEXIóN
a revisión el Por jemplo,uede arse uenTi@
Un aspectonicial ara a evaluacióno constituYe está sforzándose
oque orresponde sunivel que
cumplimiento el ncuadre.e nalizan'ontal in, osasPectoso dulares está lenandol taller on "palabrasonitas',,on
dela cuerdoe rabajo,noPor no : retórica... erono está ealmenteconfrontando
s'
ñiSe cumplió on el objetivo e "construir n torno al tema?"'
l'f / .t L - ^ ^^^^- on ln oflowiÁn?

DEL TALl-=q, LA EVALUAcIÓN DEL T,A,LLEFI


LA EVALuAcIÓN
o@
>r q
ñt
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 $ 139/160
dl "4 Esto mplica ue
Hl En ales asos,epuedeevisarl asunto"con osparticipantettilili uno de os asistentesiene u propia orma
l ara. de participar: ..lossilenciosos ueden star onstruyendoe roa
fil ;"il;;;;
5/27/2018 J.l-erlpo o permiten,epuedeniseñar.estrategias
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
..lnganche" de os articipanteson l rabajo. ,'-,,, su manera...
ilF l ;;;;;;; F.r;ñ
A menudoermanecen alladosorperíodosxtensos,cuandooconsideran
;l sepuedenor jemplo,c ordaron lgrupoareasparaealiz¡:,*:ii::^tl
ñ,:;;;;¿i-ü¿ri.l con as.u.l., seexija namayorarricipación
sundamental
e os sistentes' ypertinente,
aportesonxpresan us untos euntuales...
us ntervenciones ista. veces,rindanaliosas
reguntas
o endríaentidoorzarlos
individualyeogren.áryo,movilizacién
buscarstrategias .r. "r.iqrebrajafestasalabrasonitasero acías"n n¡anifestarsei noeseste udeseo.
el aller. Encambio,uede resentarselcaso ealguienuehablamucho nel
¡. talfer ero umotivaci6n, quizá us portes,ovan n adireccióne a
FIEVISIóru trlE LA GOI\IS¡TFTUCGICIN Podríastar emandando
reflexión. econocimiento,
tención,tc., unque
G¡FILPAL f.-.Lcrsi s¡lLElvclosicts Y inconscientemente). .
uiognEs¡...J
P o d r í a m o sroponer
, n p o s t u l a d o t i l r e s p e c t o e s t ep u n t o :
odemo5
ncuenta l encuadreomo arámetroeevaluación' c u a n t o a b l e n p a r t i c i p a n t en el t a l l e r
Teniendo
plantear tro nterrogante: Seconstruyó rupalmente's decir'a participación. o es a medida e su
mplemen-tada uede odos os participantes no solamente
construcción
deunosPocos? Esto os onfrontaondossituaciones
elativamente
ípicas:
participación
Aquí edeben clararlgunos spectosobre lconceptoe ' Porun ado, cómo uede iscernir l talleristai los silenciosos
grupal: están articipando no?
Laexperiencia osha mostradoue rgrupomanifiestaucompromiso
elativa
participantes
En odo fupoepfesentan número ayor menor e alleristas'
conel rabajoosólo on apalabraino ambién ravése u enguaje
o extremadamente ilenciosos.menudo,sto nquieta los integral.s ecif os silenciososos eñalánue stánrabajandoor
feguntas:E||os stán
Nos |eva,ndudab|emente,hacernosarias medio esumirada,esu actitud,tc: amotivaciónel rupo salgo
construyendo? .'iDebemosresionarlos ara ue ablen? que epercibelaramente.
ea
que l.tallerista
A través el exto,hemos abladoe a mportanciae ada
P o ro t r o a d o , q u é puede a c e r s e n e l t a l l e r i t o d o s os
respetuosoe a diferencia,s decir, ue ..onot., la singularidad participantese nstalan n unaactitud ilenciosa?...
particiPante..- Ya lasuntodquierenmatiz iferente.o dríaospecharse ás iena
aparicióneuna esistenciaignificativaobre l punto ue se está
debatiendo. n este aso, ería onveníentee visarlaonel grupoe
implementar lternativase problematización. ver: problematización:
la promocióne a. eflexióneldebate")

EvALuAcrÓN DEL rALt=.."# :LA EV,A,LUACIÓN DEL TA.LLEFt


LA
9f@
ñlhttp://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
# 140/160
dl sería quí lcoordinador
evisara undamental
acausaesuangustia: ue
ratarsenneste aso eungrupo on-palabra recarit'#
Tambiénodríatrar'rcp
Hl 5/27/2018 Pste aso
arart
Gutierrez, e
icúal
ElTaller Reflexivo selvacío ue ealmente
r2-slidepdf.com ntentalenar?...iQué
e evivelsilencioel
nadificuttadeneralizada
$l ;;;,;;;';*po .n el cual epresenta-.r,,t' situaciénn umeralon'-$ grupo?...
jt verbalizar. emosropuestolt.rnrt¡u6
3l :Hffiil.'iü;i';'nejo de p'r'u"l"a'ia"n l aller")'
vr' rt¡Y '-J- - '}
. :''{ l osmomentos
Esprudenteue el talleristanfrenteonserenidad
Jl
llt I
silencio"urantelevento. stosumplenmportantísimas
uncionesn ae
os hemos ncontradoon gruposSlit]llrtSt;; n;
Excepcionalmente, relac ónonel grupo:
;ffi#ffi;.;"tu nteosotros"e onvierte
remorexpresarse
,u,¿n.i.oobstácu|opara|aconstru(ción.Hemost'enido'entonces'que equierenesilencioara reflexionar"
A veces,os participantes obre
recurrirestrategiasx tremas,uealea penamenclonar: los uestionamientosue stán pareciendo
nel aller , uego, rindar
. Con preadolescentes, el recursoe "lanzara
orejemplo' tilizamos apoftes.
,q't' mecanismo'
bola" "chutara palabra")ustentandolporquéde este Hay asosn osque ecesitanilencioara elaborar",orqueoque e
l" \¡ Decimosl grupo lgo omo o siguiente: está ablando e s mpacta...
abr l
..Tenemose|compromisodeconstruirjuntos...Sinosquedamoscallados'
¡ri¡l l.
no podemosacerü- amos hacerlgo' ntonces: edro' luego
xpresas
lanzasua En casiones, l alleristaebe tilizarlsilencioomo
presión"aramover lgrupo reflexionar,
herramienta
tc. Ver:Retornoelproblema
e
opinión obre ste punto queestamoi iscutiendo
al grupo"
b o r a , , . . . t s de c i r , t ú d i c e s q u i én s i g u e p a r a de
e xparticipación'
pr e s a r s u p u n to d e v i s t a " " '
(para'nuestra orpresa,e mos esiubiertoue steipo O t r o i n t e r r o g a n te u e s e p r e s e n t a c e r c a el c o n c e p t o e
parecidaun uego'es usta)' p a r t i c i p a c i ó nr u p a le s t á r e l a c i o n a d oo n e l l i d e r a z g o . s t e
a palabra c o n s t i t u y en o d e o s e n ó m e n o sí p i c o s i n e v i t a b l e se t o d o
. En allereseeste ipoconadultos,emos ptado orasignarejemplo' trabajo rupal.
al medida. or
desdea coordinacibn,espuése sustentar
p r e g u n t a m os a v a r i o s d e l o s a s i s te n t e s ' . . i S u s a n a ,t ú q u é o p i n a s s oPodríamos
br e ecir ue nel aller ay nnúmeroeterminado eparticipantes
.rtápuntoi .. Miguel, t ú que iensas eeso?"' asumen
que
implícito.s aecir,uandolguno
oceríae odos". lerupo ceptaichaocería
os íderesace or onsenso
ncuestionamiento
Engeneral,despuésdealgunasintervencionesasignadas'elgrupocomienza planteamiento el grupo ermanece nsilencio,u edeuponerse ue tros
oicuenta ropia'
a sentirseeguro a solicitara palabra r r . \ r \ -'l^ participantes sehanacogidoilenciosamente" su posición.
áffiAA¡ue r queel afán el á'llerista iffihablenesté
eque
Esteenómenoo se presentae maneraonsciente.o dríaon.,u,rra,
::i::;il:";,;*,angust¡alry p.pi. ansiedadn te r irencioer rupo. ichoirencio incluso,ue l íderieneahabilidade anticiparse"
.necgsitarellerlar. l_vacíoonpalablas'ara nconscientemente
le produce "a ademandael rupo"...

.LA EVALUAcIÓN
DEL TALLE DEL TALLErt
LA EvALuAclÓN
n&D
>l
xl http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
5l
Il cuando eestá oordinandona ecuencia,
l alleristauedemplementar
141/160

ngrupo
Hl llustremos oanterioron nejemplo:enemos opcionesdicionales a ra istribuirl iderazgo.or jemplo,u edeolicitar
tn un aller Hav alrededor'de a l0
;;; ;;;;*,
$l 5/27/2018 tomanapalabra" Aveces, que lar2recolección
Gutierrez,ElTaller Reflexivo e datos e ossubgrupos,a hagan articipantes
-slidepdf.com
it nrrt¡c¡oantes ue lternadamente " diferentes.odríaambiénsignarp equeñas areas"ntre na esiónotra,
il ;;;;ó;non'al v.del rupo'.seodríaonsiderarqueel afiín del involucrando diferentes n tegrantes. s te squemas especialmente
dl .ittró.t,á sienáoañicipativoque e stáogrando tallerista a recomendable araos alleresonadolescentes.
una"construcciónrupal;"Nrecuencia' ose rata nel allerue
menos e que los
qre odos ablenon elativa t Al gvaluara construcciónrupal, sconveniente e ner ncuentaos
tlngan amotivaciónara acerlo)' ptarticiPantes'T
elementosencionados.ebe ncontrarse, ntonces,lequilibriontrea
hoblen estú,,,i;¡i, participacióni lenciosaoderada el iderazgo istribuido.
uno de
En érminos enerales'l liderazgo sembargo' relacionado."i:
- los motores "rincipalesel taller'S in lugar d e comohemos eñalado,uandol aller epolarizanargunae asdo s
se torna prá¡tt*¿'¡to c u a n d oen servicio con sapfopn direcciones e xcesivoilencio.liderazgoxtremadamente untual, se
"mover l trabajo rupal"' se poneal ansiedad ante;, puedeensaruenoseestá resentando una onstrucciónrupal".
d e | a r e s i s t e n c i a d e | g r u p o a t a | c o m p r o m l s oeI. silencio: ' ::
E s e l c a s o d e u n o s p o c o s p a r t i c i p a n t e s qau e sucedeon elativarecuenciaue lcomienzoel aller lgrupo, alguno
rolongado' pretende ¿
comienzan tomar' or iempo de osparticipantes, no asumenlenamentelcompromisoeconstruir
Palabra el gruPo' "rellenar" ' , juntos."Enconsecuencia, parecelgo edesordenner alletdebido
formas ecortar st a elvacíocon "' que eestá onversando on os ompañeros obre tras osas,hay emora
El alleristaebemplementar grupo n a palabras. enel rabajon subgrupos orque lgunosstán istraídos,tc...
.*p,.,iónde| iderazgo''comprometa| rupal)'
participaciónV t" úodulacióneldiscurso ,\ Engeneral,o que curresque lgrupo losparticipantes aún o han
ista es lograr'ruLtArA Pré&{rr.t comprendido" asimilado)ompletamente ametodología.
ü 't t *¡ t . distribución el liderazgo través un manejodecuadoelprocesoe eencuadre e beríaer uficienteara
es l a
¿ e t a t t e r .Para i c h o o g r o ' una c l a v e "lograr flanzar"icho ompromiso clarificarl ipode rabajonvolucrado.
ptá¡i.t.,ización. Por mediod.t El
pro*oua,una motivaciónan ntensa :t-t1t-1ue H1:
"los
itl:-:,1 (Ver: eencuadre").
silenciosos" omen a palabra.Potl'.t si algoasíse presentóurantel aller, eríamportantevaluara s
o rro s@ intervenciones echasnesta irección:.. se eencuadró e orma portuna
y progresivan te la aparentearenciaecompromisoeconstruir?'..zs e
apropiciadoue ellos
. .De staorma' lcoordinador pudo sclarecer on osparticipantes
acausaesus esistencias l rabajo?
,ru*.n el iderazgo"orun iempo eterminado' ... se e ogró ustentarlaramentelcompromisoametodología? .. Fue

LA EVALuActÓN oEL rALt=* LA EVALUActÓN DEL TALLER


9f@
ñl
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
"J
.ri
142/160
Él posiblearalcoofdinador fijarímites"emanera i rme eroespetuosa?' Por n ado, epuederesentarlcaso eparticipantes ue se propiane
5/27/2018 Reencuadre maneioelprocesorupal")' Gutierrez,i+rj la palabra"
ElTaller Reflexivo hablan e manera xtensa. steipode participación,
r2-slidepdf.com
fil ryer: frecuentemente onótona,uede fectarl itmo el aller.
jt li
fl Un a p a rt¿ si g'grupal
n i fi ca ti va d e |a e va |u a ci ó n d e |a V a n ce Una ez steenómenoehaga erceptible se videncie
allerista e su udisfuncionalidad,
dt *ntri*.rn
p ro p i o d e se mp e ñconsiste
o .P a ra ensto
a revisiónel sepuedeomenzar
p u e d e te n e re n cu e n ta e sp e ci a l me recomendación"
n te n procesoe eencuadres l especto,ustentando
.l a
eserbrevesn asparticipaciones
ara ue odosengan
i o s ' a s p e c t o se l a c i o n a d o so n a p l e n a r i a . s de g r a nu t i l ¡ d a d lá oportunidade hablar así construiru ntos". ver: solicitud e
teneren cuenta as notasdel tallerparaesto: brevedad").
z¡uuenttz -
a
iCómoue u ocalización? Sisepresentóaanteriorituaciónnel aller,lcoordinador
ebeevisar
a iCómoueelesclarecimiento e os ocos sumanejoel eencuadre.
a úFueecesario efocalizar? ..ilo izo portunamente?
a isus reguntasplanteamientos stán iendoiclaros precisos? En aso eobservaruehubo ificultadeslhacerlo,s mportanteueel
o iCómoitásiendouPr talleristae viseas ausasara uperarlas:

si elcoordinadorncuentralgún spectoobrelcual e ientenquieto ' Por jemplo,le da pena brtarleaparticipaciónrosasistentes?


..ipor
on miras
s recomendab[ue analice etalladamente, qué? Enalgunosasos s necesarioacerlo,ustentandoe manera
insatisfecho, Ver: respetuosaero lara firme) ..iLe ntimidalamarlea atención
esclarecera razón e sus nterrogantesimplementaroluciones'
ue poseennestatuslevadon as ondiciones
participantes
:l
I
listado e hequeoara l allerista
del rupo" .. Le nquietaolicitarlerevedada sistentes
otidianas
le
ue parecen
rl serios bravos"?..ipor ué?etc.
FIEVISIOIV trtEL FTESPETO trIEL
OFTtrlEIU trlE LA PALAE¡F|A Y trlE LA C u a n d o l g u n o e l o s a s i s t e n t e s s t áa c t u a n d o e l a m a n e r a
i.i
t¡ ESCUCHA d e s c r i t a e l t a l l e r i s t a o logra f i j a r f eí m i t e " ,s u p a r t i c i p a c i ó n
e s v i v e n c i a d aor e l g r u p oc o m o u n a " a g r e s i ó n " p u e se s t á
parámetroe evaluación,o demos usurpando l y
Basándonos ncerca
interrogarnosel encuadreomo e as ormassenciales:
el umplimiento flípicamente, l tgrupo
i e m p o el e s pimpacientarse
omienza a c i o e r e f l e xai óenojarse
n e t o d oon s.
e s t a s n t e r v e n c i o n eusc e s i v a s ) .
. iSe espetónel aller elorden e) a palabra?
En onsecuencia,s actibleueel grupo espondaagrediendo"q¡.rieneha
ueelcoordinador
En érminosenerales,ste sun aspectoácil eevaluar.asta apropiadoe apalabra, ravésel enguajeerbal elgestual.
observeómo uesu "administracióne a palabra" urante l aller'
Esteipode comportamientos nel grupo onstituyen rrespetoe a
ue vale a pena
sin embargo,n ocasiones e pfesentan bstáculos, diferenciap uedeeteriorare riamenteas elaciones
nel aller. demás,
mencionar:

DEL TALLE LA EVALUAcIÓN DEL TALLEFt


LA EVALUACIÓN

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 143/160
El coordinador ebegarantizar
eslaborde|ta||eristaadministrare|encuadre'locua|nodebedelegarsede escuchaes _
petuosa n el taller. araello,puede eencuadrar
;;;;;;. *.n.,, enel gruPo'
5/27/2018 Gutierrez, :; ' ElTaller Reflexivo Existen acerca e la necesidade "escucharon aten_
r2-slidepdf.com

podríamos, ntonces,lantearue al no garantizar aequidad amesura algunas ción".Si el fenómeno ontinuara se ornara
disfuncional,odría evisarse profundidadon
e n e l u s o d e l a p a t a b r a ' e l c o o r d i n a d o r p r o p i c i a e | d e s b o r d a m i e n t o d e l formas de
encuadre...aunon asmejoresn tenciones"') i oirrespeto de el grupo retomar l acuerdo.
Engeneral,esteprocesoocufredef6rmainconscienteparatodos.Poresta Ia FIEVIS¡IOIV trIEL FIES¡PETC'
ara.intervenir uando trlE LASi ctPftvtcil\tEs trlE
razón.essencialu. t trtt.r¡sta stémuyatento n el aller' diferencia"
comiencenstalarsJeri.ipódepatrón ecomunicación quenoson Lcrsi clTFlcls IFTESPETO trlE
LA DIFEFIEI\IGIAJ
Avecesocurfequeelparticipantequeseextiende,estáaportandounagran fáciles de
cantidadeelementosa liosos a eflexión' percibir ni dq Paraerminara evaluaciónel cumplimiento
el
evaluor.A encuadre,o demoseferirnos la segundae as
Entalcaso'másquesolicitarlebrevedad'serequiere..modu|ar,,su normassenciales, lanteándolaomonterrogante:
contribuciónalgrupo.Paraello,setomaunapartedeéstayseretornaasus
a rarJa¡arla ntre odos. uego, odríaomarsetraparte menudo,el
tallerisla .iSe espetaÍonnel allerasopinionesposiciones
compañeros los
q.tpfo en Modulacióneldiscursorupal")'
Ñ., repite unay de osotros?
podríamos e cir ue stantervención mplicaambiéncortarleldiscurso" otra ve7, in
La arantíaeeste espetoeber necesariamente. n
adecuadamenteaunodelosparticipantes'aunqueconunafundamentación darse cuenta dosdirecciones:
diferente. de ello.
Porun lado, l coordinadorebe ograr ue os
E x i s t e o t r o a s p ec t o f u n d a m e n ta | r e | a c i o n a do c o n l a n o r m a de l t a | l e r q u e participantes e espetenntre í.Eneste entido.e
estamosrevisandoenestenumeral.E|respetopore|ordendelapa|abra mientras debe bservar ialgún articipante
mplícitamente, lcompromiso e escucharlotro""' ntentómponerus
constituye,
unohabla,osotros scuchan'in nterrumpir puntose istasesencial
En al caso, algunoesus ompañeros
n alizar algrupo.
i se ereencuadró
o hubo respectoanorma ncuestión.
t: podría aber eficienciasn estesent¡do urante l taller'Nestaban
articipantes o
Ii
.i l
interrupcion.,'.,o.,. percibióuea|gunosEnalgunosttt' esto s
prestandolena tención suscompañáros'
Si el coordinadora enidoobstáculosar.a,fijarle
lli
s táneyendo límite" participantesue ntentanmponersesu s
[11 manifiesto:orejemplo,noo algunose os asistentes

ffi
compañeros,u e v a m e n t es, c o n v e n i e n t eue
escribiendo l go ifeiente ientraslguien abla)' "observe"ué eestá ucediendollí.

TALL-E LA EVALUAcIÓN DEL TA,LLEFI


LA EVALU ActóN c]EL

9f@
4l
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 144/160
mismo ebe er espetuosoe asdiferencias El alleristauede
omenzar
a reaccionarsindarse uenta,or medio e
Hl Por tro ado, lcoordinador susacciones su enguaje no-verbal.us eaccioneso dríanr en 3
escubriera stá eniendo
ueGutierrez,
fil enel grupo no mPonerllísus aberes.5i
5/27/2018 ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
especto direcciones
recuentes: "El
Ver: eencuadre").
jl dificultades también sprioritarioue e evise
neste entido'
susransferencias)nel aller":
laaparicióne s.ussuntospersonales"
Por n ado, lcoordinadore orna ostil agresivonteadiferencia.
il Podríaer,porejemplo,l caso el íder arcásticocuestionador.
FCIFTMAS fÍS¡IJTILES'' trlE IFTFIESPETCI
Entonces,l talleristae muestra articularmente
erio tenso... o
trlE LA trIIFEFIENCIA apareceon naturalidaduando ste sistenteeexDresa...o us
respuestason cortantes"...
Existena|gunasformasde..irrespetodeladiferencia-q,:Tso¡tanfáciles
onstituyen
de evaluar omo as que ..6.*ot de mencionar.s tas e cada Él odríaercibirlo, nconscientemente, reaccionaromo n participante
..instancias sut¡les ei desconocimiento e a singularidad estigmatizado" inhibirse.para rindarus portes.
participante nel aller.' ._1
En egundo u gar,l alleristauedeeaccionar depresivamente" nte a
podemos efinirlas omo "formas atentes el rrespeto"' n la diferencia.n ste aso, lcoordinadoredesanimacomienzaperder
m e d i d a e n na
quenosonfáci|menteperceptibles.Dehecho,amenudo todo lentusiasmo o r'elrabajo...d eteriora,eestamanera,l ailer.
se repiten y otta vez sin serdescubiertas' Sucedemenudonte lgrupo ue areceoquererr abajar,a quél ue
"supuestamente" iene n itmo un nivel ajo para l allerista".
que lcompromiso e asndiüdualidades,
espetar xplkitoesde
Esto e ebe
e|encuadre ismo, oessolamentenasuntotico' inoambiénn eto' Finalmente,lcoordinadoro dríaornarsesobreprotector" nte a
diferencia. s lcaso elparticipante d el rupo ue edaal allerista a
uando stas
Podríamoslantearuees ácil espetaras ndividualidades impresión e ener lguna imitación o, ealmente,a iene .
vanen adirecciónue atisfacelcoordinador: l íder mableue eacoge
anotacionesel
a asnormas,t grufo eceptivoue elebraoschistes E n t o n c e s ,l coordinador,e b i d o s e n t i m i e n t o se c o m p a s i ó n ,
tallerista,osequiposue rabajanongran ntusiasmo'tc' frecuentemente njustificados, omienzaratarlosemanerabenévola"
"preferencial",
Pero eotroasunto e rata uandoasdiferencias sacuden"l aller¡sta'
n grupo algo eesfuerzo. sinexigirles o queellos uedenrindar...u nqueea on
Porejemp|o, n íder arcásticoue rritaal coordinador,
ue
excesivamente uestionadorue o hace entirseresionado'quipos Cuandoualquierx presióne supuestamabilidad", "comprensión" el
entos mproductivos pefsonas
lcoordinador'
le parecenxcesivamente coordinador stánhabilitando l grupo aalgún articipante, snecesario
quepafecenteneralgunalimitación(educativa,socialbfísica). cuestionarla.
recuentemente'
e saltarlgo espectoal ipode ituaciones:
Esmportante Ladiferencian el taller ebe eraceptada valorada.iempre
éstas erturbanl alleristainque eesté resentandoingunanfracción andono viole el encu ríamos eñalar sto en otros
: a nr rt rd re

LA EVA,LUActÓN DEL
EVALUACIÓ TALLEFl
ol
>l
X
ul
J
ILhttp://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 145/160
tr términos: l t.lr.t-ila debe rabajar on la diferencia, o contra
uJ iii diferentes...
ada no on us irtudes imitaciones..ada no .oblígado,
tr ;; ;p'ovechar a direrenc¡@ aenfrentarseonsus arencias.
1I ;;i;:";;;.;
J5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
J
...cada noobrigadoaportarnsumedida a sumaneran
F er ailer...
EVALUACIGIN
C'FIAL trlEL GFTIJPCI Y
tr|EL TALLEFTIS¡TA
Es ecir,eberíamos alcomo
ograr,orejemplo,..pt.t al íder arcástico
a
esy motivarloara ue on usafcasmoontribuyaespetuosamente Hasta l momento, os hemos eferido n estecapíturo
ta revisión
reflexión.e ría ptimomoduhr canalizarl cuestionamiento el grupo de diversos spectosor er ailerista ismo.A demás e
inquisitivoinsentirnosacorralados". sí aprovecharíamos l ntenso coordinador u e d e o r i c i t a r r o s p a f t i c i p a n t e s, b r i nésta,
d a r r el
dinamismoeeste ruPo. e v a l u a c i ó n rar der e v e n t o " ,ar finar ¿. é s t e . Á s i , p u esdue
complementaru s propias.iñterpretaciones del próceso.
ffirro del aller lento" "poco roductivo",orejemplo'lcoordinador
l;;;; t."isar us xpectativas cercael rabajo. n ste aso, l allerista Esta valuaciónebe ncuadrarse e orma bierta neutrar,ara ue os
lestá imponiendous dealeslgrupo", n ugar eescucharloreconocer participantesosesientan
lru .rp..lf¡.idad. Ver: Manejoe palabrarecaria"nel aller")' auténticamenteibre us untos
iobligados i ntimidado,."pr.r.n
e sta.De stemodo. e staríandemodo
tentando
I evitar ualquiero ntaminacióne osaporteselgrupo.
f rn .l caso el participantedelgrupo on imitaciones p arentesreales'
conel comprómisoel aller pensarlos" " tratarlos"
| ;;;;;;r;.r.nr. llustremoss to on ne¡emploe encuadre deevaluaciónral" l inal e
I fon risteza,esar algo imilar. oes espetuosoesu ser verlosomo un aller e3 horas e uración.l oordinador xpresa
t grrfo osiguiente:
amilia' tc' '
I "víct¡mas"de avida, e asociedad'esu
"...Bueno,
vamos hora haceru ntos na breve valuaciónel aller...
"estigma"ueotroses
Esto ería,ealguna anera,repetir"onellos l que e
Primeroscucharemos osplanteamientoseustedes, r.go,yo brindaré
hanmpuestou era el aller. or lcontrario,o que ebusca quí s mievaluación.-..
ver... uien eseeacerro,uede.*fr.rrir* opiniones
piensenomo apaceseenfrentaru ealidadsumanera' acercael programaue hemosealizado..." Siel talleristao considera
si hayalgoque debe aract rizar los agentes el área el bienestar
en
conveniente,
losprogramasuedeustentarue la valuación
uturos".
s mportantearameJorar
social s compromiso ara uestionar stosestigmas, lugar
de a f i a n z a r l o s " . M i e n t r a s l grupoe s t áp r o p o r c i o n a n duo e v a l u a c i ó n
sugiere ue el coordinadorscucheespetuosamente, ora , se
eviseos prejuiciosue e permitenensar a sea que
Es ásico ueel coordinador encuentraavorabres desfavorabres o aportes. n
omosefesumanosimplemente
cualquierer umanoomo'.inferior"... no s e trata de que a t i f i q u e ,u e s t i o n e s e u s t i f árt" espacio,
i q u eante. as

DEL TALLE LA EVA.LUAcIÓrv DEL TALLEFt


LA EVALUACIÓN
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 146/160
opiniones e los participantes's importante
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
que as ome como sus puntos e. i3ta' T ampoco
un ,ES
a q u i s e p r e t e n d el e g a r s i m p l e m e n t e Al tenerla n cuenta, s recomendable uzgarla n relación l grupo
conveniente
acuerdo. fumar ta .,'
,{{_ tque
a l l ear .E
proporcionaal
s t os e d e b e que contexto
h a y v auese
r i o s ahac tpresentadourante l
participantes an brindado u evaluación' ores ue ípicamente
Una ez os tienden contaminaricha valuación:
J t.tt.rirt. .pott. la suya neutral"¡nerite"' o como evaluación ',-"'6;
1

respuestaa delg ruPo' oral del gruPo". Porun lado, l trabajo rupaln tensificaotoriamente
. . .j::j, os afectosta s
o n con ,' .1.";r transferencias , particularmente uando e jecutan ecuencias. stosfectos
Con al in,el alteristauedeesaltarcuestionar
,:¡r¡il

ertinentesdiscrecíón- E * semanifiestan s pecialmente nel momento e inalizaciónelevento,n


sinceridadq uellosspectosue onsidere elcual eestá nfrentando ealgunaanera lapérdidael aller',.
el srupo' coorclinadori,
¡;;;; de tás objetivos' ompromiso
*Jt.ntot del aller enfatizar'tc' ' debe ";';-t siel allerehadesarrollado mablemente, os articipantes yelcoordinador)
:
d e s e a r í a no n s e r v a rl o s
Puedencluir notaciones cercaeaspectosjenosl "interPretorlf"'' inconscíentemente . Entonces, v íienden
n c u l o expresar
s " eneradosl l í ( ccoercael
aravillas n s c i ealler,
nte
pro..ro
'notorias-o grupal uehayanmplicadonterferenciasno acePtarla'"'¡ del oordinador d esus ompañeros.
contribuciónspeciall trabajo, i lo s literalmente.
f o n " i J . t . s i g n i f i c a t i v o s s: p e c t o so g í s t i c o s ' Por sta azón, lanalizaraevaluación r al elgrupo, ebe iscriminarse
contribuciones nstitucionalese calcarse' bstáculos
qué anta motividaduedeabern cluidanésta.
porasPectosreliminares' tc '
Este arámetroebe ombinarse on el cálculo e oscriterios"ue os
L a e v a l u a c i ó n o r a l d u r a u n t i e m p o a p r o xei m a d o d e 5 a participantes engan ara valuarb jetivamente levento.
l0 minutos- n aso e ratarsee una ecuencia
talleres e magnitudignificativa'odría signársele Enalgunos asos,osasistentesienen uficienteslementosara
ambiénodría
másiempo
optarse or hacer estetgrn-tntoel aller' n "puntos
arias valuaciones d i s c e r n i r c o n s u f i c i e n t ei s t a n c i a "o s a s p e c t o s r e s a l t a r a
c u e s t i o n a re l a l l e r , l c o o r d i n a d oar,m e t o d o l o g í aa, l o g í s t i c a ,
intermedios elprograma al inal'
etc. , peroen otrosno .
e 3 días
Porejemplo,eestá ealizandon evento edicar Debido la carenciaeestos lementosn os asistentes,o, h.ro,
consecutivos nun ugar ampestre'e ueden encontradoon enómenosn poco uriososn esta ase el aller. or
araa
t5 ó 20 minutos l iñalosdos rimerosías, l inal ejemplo, ay ruposue an xpresado n l'áticamente aberseentido uy
evaluaciónecadaornada 25 ó 30 minutos bien. aber isfrutado uchoa oportunidade hablar ibremente"se r
delúltimo íapara na valuacióne neral' escuchados, tc.1

LA EvALuAclóN tr)EL TALt=,* LA, EvALUA,ctóN oEL TALLER


o@
il 4
ull .;
dl
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 147/160

Hl Sin mbareo,lsolicitarles aramejorarl aller",-a n


recomendaciones Enestos asos,ehemos ranteadogrupo
en os ailereso se rata r ue
leve elículasél o expertosn vitados
trt piopu.ttJque l coordinador de quemuchas ersonassistan,¡nó equequienes
stén
i*otn*.ndesdeusaberobrel ema....s ecir lpreguntarles
5/27/2018
Jl obrea ElTallerReflexivo
Gutierrez, eotraparte, s esenciarespetara posición rí deseen
reflexionar.
r2-slidepdf.com
il,, uieranstar nerevento:cada no iene u equíeneso
tl mátoaátogia, eroan ugeridoa mbiarla.
ahan esaltado... iempo su itmo.
iii l
obviamente, demáse Ia carenciae parámetrose evaluación "l a A veces, parecen aevaruaciónrarasoricitude reafizar..un rabajo
m e n c i o n a d a , o d r í ae s t a r s e x p r e s a n d o q u í p a r t e d e más meno"con múrtipres
i námicas
. seríamportrnr. u. r coordinador
r e s i s t e n t i a á s u m ¡ ra p r o p i r p a l a b r a l a r e s p o n s a b i l i d aed revisara quése debe stapostura n el grupo
.;;l;r;;;;;
construir osicionesersonalesnte a subjetividad". participantes. "

Con recuencia,sto edebe os sentimientos"e extrañezael grupo Podríaerunamanifestación ndirectae a esistencia


anteuna ormade trabajo interrelacióno talmente iferente' os del rabajo...erailer s rabajo, como ar mprica asumiros ostos
sfuerzo,a nsancio,
participantesan stadocostumbrados escuchar'oaser scuchados"'En etc...aunque
e isfrute.).n arcaso,e ríamportinte.orp;or.rer
hablarobre ar rupo
.onr..u.n.ia, e es ace npoco xtraño,i fícil perturbador de manera ás recisa.spe.lo l raba¡o...
ellosmismos''...
Deotraparte, odría
Pero,medidaue ranscurrel allelasimilanametodologíacomienzan cf ridados objetivoserqueer aller¡sta
condiciones el o haencuadradoonsuficiente
echo, escubrenue saben" "tienen
a valorarla uy claramente...de articipantesstán sperandon rabajotaller , en consecuencia,os
enosntenso erqueseestá
elementosara Portar". ealizando
. ..omás rientadoa údica...).

Otra uejaue parecemenudon aevaluaciónral especialmente uando En ste entido.s undamentararcurarf itmo e rabajoorrespondiente
se ratade secuencias)s a nquietud cerca e a ausenciaeotros al grupo arprogramaejecutarse.os aileresuedenene, ¡tmosmu y
nel aller. or jemplo,e xpresanuna escuela
otenciales
participantes díferentes,esde umismo iseño.
depadres"enun grupo euna mpresa:estosalleresonmuybuenos"'
Pero,por uéno asisten ás ersonase a nstitución?" Paradeterminar l ritmo, se d e b e ntener
en cuenta os objetivos
del trabajo, a disponibilidad e recursos
Con elativarecuencia,lgrupomismougierestrategiasara resionarlos a d i c i o n a l e s l, e x i b i l i d a de s p e c t o l programa,t ila
e mcapacidad
p o , e s i o nele s
obligarlosasistir os alleres g r u p o ,e t c . ) .

Hemosnterpretadostanquietuders¡stente omo na fotestanconsciente Por jemplo,i un aileristalega eun ugar istante


de os sistenteso rquesientenue stán sumiendollos olos lesfuerzo n in de semanaonun grupo sólo uedertrr.rt.coordinartemas n
de hacerseesponsables e sí mismos luchar or unasociedad ejor' rioritariocubrir"ros temas, unque'hubiera t¡.rpo podría er
ue
mientrasosausentistas o ntinúanepitiendoómodamentensus ogares en el programa.n ste aso, lgrupo ebería xtenderse o ras xtras
star nteradoeantemano
lospatronesue edeseanuestionar". deesta ituación.

of@ \:7 L 'a' E v 'A L u A c | Ó N cl E L T A L L E'R'4 LA EVALUActÓN tr)EL TALLEFl

ll
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
$r.' 148/160
Hl
Hl Aunenestas ondiciones,ayque uidarsee "agotar l grupo" asta l ¿ En aso eque ransGrencias egativase lativamente
puntoen queya no sea iablea reflexión Ver: Dinámicas e creativas- intensas ersistan n un número onsiderablee
fil
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
''l En olgunos rticipantes, ebealcular ielasuntoealmente iene
ll integrativas")-,
Ét casos, o. 3 vercon él o con "los aspectosreliminares
excesivo e reflexión. or ernos l
dl Hay grupo,qu.
.¡.rifo,'los no soportan
conformados n ritmo ue en su rutina ienen n
or personas evalusción aller-"
n la a c t i v i d a d í s i c ay en oqal sepresta n ambos asos, ebe eterminari solicita l
t i a U a j op r i m o r d i a l m e n t e ntrado rupo a evaluaciónral.podríasuceder ue sea
exteriores.Entonces'..nosonrcapacesdeestarquietos''y pora que el
o m a d ap o r e s t o s p a r t í c i p a n t e so m o u na
concentradosn el análisisemático or períodos rolongados' tallerista sea p o r t u n i d a dp a r a " d e s a h o g a r "m a s i v a e
el aller oameritanna resiónomoa convertido en nd s c r i mna d men e s u ma e s t a. Con
n tros asos,as ondiciones uencia,
mencionadanefcaso revioelde os4 temas ara n indesemana' Se nchivo ste ipo de participantesiente ue
"como a terminó l compromiso,uede gredir
puede,ntonces,rabajaremanera ás lexible relajada' expiolorio" verbalmentel.coordinadorsi él lo permite)
deasuntosque huir...S in ener ue enfrentaros efectos e su s
sistentesomprender ue lcansancioelesfuerzom plicadososedeben no son p a a r a s.
la alta e ecreaciÓn a "fallas" n ametodología' ino ue orresponden
desu Debido as ntensasd entificaciones ue se danen el
a un objetivo sPecífico. ésteextge l comProml grupo, osasistentes ostiles e efuerzannosa otros
iosorññtgr-e. ,entemente, eexpresamosos participantesue responsabilidad
en un proceso
.El alleristaa mbién)' e ntensificación: l sentirse poyados
no sólo lloserminanotoriamente ansados. por asopinionese otros, an cada ez más ienda
suelta su negatividad.
Otroaspectoaraener ncuenta lanalizara evaluaciónral ssi sehan
dversosa cial alletistaurantelevento
instaladofectosarticularmente Participantes dicionales
o dríanumarsel enómeno
egativas).
(transferencias deagresiónral lcoordinador...p odrían ermanecer
en silencio,n timidados.
Dichos entimientosn exceso ueden ef an contaminantese
la evaluaciónralcomo as ransferenciasarcadamenteo s¡tivas' D e e s t a m a n e r a ,a e v a lu a c ió n u e d e e r m in a r
E n e s t ec a s o , o s p a r t i c i p a n t e sh b s t i l e s " e n d e r í a n s e ñson
alar convirtiendo l tallerista n "chivo expiatorio",
.,aspectos negativos;'u "horrores")ondeno los hayo éstos pagando o r asuntos ue no le corresponden
muchomás eves. que le son pertinentes ero en una medída ue
no justifica al magnitud e censura.
l
Siel allerista etectaa nstalacióneeste ipo de ransferenciasu rante i
ogre Si ei coordinador stápreviendo ste iesgo no está
taller, s mportante ue ratede dilucidar u fuente ' si es posible'
onmiras superarlo' dispuesto asumirlo,s recomendableue prescinda
que sehabie obre ste sunto" portunamente,

TALLE LA EVALUAcIÓN oEL TALLEFl


DEL
LA EVALUACIÓN

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
permite la causa e esteentusiasmo xcepcionalor el trabajo:se149/160
na scrita.eestamanera'
haga oramente debe
de aevaruación al tiempo ue evita al tema?.. ¿Alclimagrupal ... iA su problematización
et aller?
;;o;;il Je los diJersosuntos oe'r aista' ral' Gutierrez,ElTallerReflexivor2-slidepdf.com
5/27/2018 g"'iuo; propiciado evaluación
desbordami.nro La valuacióne aasistenciau edeombínarseon troparámetro
a mbién
informal:os omentariosspontáneos
casualese osparticipantes
obre
LA ASiIE¡TENGIA CclMcl elevento,asean ecuestionamiento
de aloraciónel aller.
PAFIÁMETF|C tr¡E EVALUACIóN
Estqsípicamenteparecenn osmomentose iernpoibre ara l grupo:
puede enerseambién
cuando e está ejecutandonl r..u.ncia,e evaluación' lasalida refrigerios,osmomentose etornoespuése osalmuerzos,
en cuenta a asistenciaornoparametro etc. brindannformacióna liosa e parte eaquellossistentesue sí
optan orexpresar"us piniones.
E n t o d a s e c u e nc i a h a y u n m a r ge n d endconsecuencia'
e s e r c i ó nr a zunQue i
o n { f 1a- Mi e n t r a s m á s ;
prolongadaeaésta,m ayor ichamargen' onunnúmeror EVALTJACICIN ES¡GFIITA DEL GFIL'PCI
e neral .it.tr., sea avorable, o s ncontrafemos
evaluación
deasistentesqUenoregresanalassesionessiguientes. '$ cuandoe stá jecutando n, ,..u.n.ia de alleres,
amagnitudel rabajo
levada' e debe y ladisponibilidade iempo acenecomendable
la desercións particuiarmente aevaluacións critael
Sinembargo,i
b u s c a r a c a u s a : o n ' e c u e n c i aos p a r t i c ¡ p a n t e sn' ' ' " t 1 - 1 : . taller eparte elgrupo.
c u e s t i o n a r , d u r a n t e e l t a | | e r o I a e v a | u a c i ó n , a s p e c t o s d e 'tl e v e n t o $ Ésta uedeealizarseinque aya
e van' valuaciónral, puedeombinarseon
;;;i.t perturban simplemente en
ésta ada naaparecenlementosiferenteselgrupo .
u e ales spectos entorPeciendo l taller'el
Si se ogra sclarecer hay
"redireccionando"e esta
.oo¿ini¿orpuede sforzarseorenmendarlos' En aso e utilizar mbosm ecanismos, e ecomiendaa cer rimeroa
maneral evento. escrita. o n l indeno contaminar as piniones ormedio e
ndividuales
las dentificaciones rupalesrovistasor aevaluaciónral.
Enalgunoscasos,nodependede|tallefistabrindaropcionesalos..desertores a raenerlas
Dotenciales", efo u.á.clarificaras ausase su malestar' 5ise rata euna ecuenciao nsecutiva variasesionesue edesarrollan
Lncuentaentro el nálisis: juntas
programa"nuno dose aúltima
l inal ías, sepuedeacer aevaruación
esión antesel ierreelscritade
aller. odo l
P u e d e ' p o r e j em p l o , t r a t a f s ed e apsarticipantes
p e c t o s . p reo |que
i m iealmente
n a r e s q ue h a n c r e a d o u n
serio esfase ntre o que e eofreció alei
cuandoeestá jecutandona ecuenciao -consecutiva una esiónada
s e b r i n d a e n e l t a l l e r . P u e d e q u e s u d e m a n d a f u e r a t a n p r e c a r i a q u e .quince
. n o ías, or ejemplo, es mportanteener ncuenta l núrñero e
rgr.nr.ton"el esfuerzoe queridoorel aller' sesiones.iel programa n cluyeocosalleres4 a 6 sesiones,sesugiere
baja t a m b ié n e s sólo na valuacións crita,a mbién l inal.
U n a m a r g e n d e d e s e r c ió n e x c e s iv a m e n t e
ue el tallerista bique
significativa... n tal caso, sería nteresante

EVALUAcIÓN tr}EL TALt=q, LA EVALUAcIÓN c¡EL TALLEFl


LA
or@
>l :j
4t
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
l
acerse Deentrada.o demos
150/160
$l Sise aa realizarnnúmero ayore alleresS, 0o más, quefe star eguroseque lgo articulaiu cedión elación
;.;;rtr;.ion .t.tit. cada ó 5 bloques, i sedesea... si seestári conel abordajeel ema urantel aller.inembargo,o sepodríalegar
$l5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
una onclusiónrecisa
it ;;;;;;;1.tiot obstáculos nel procesorupal"' equéesexactamente, onbase neste lemento
Ét aislado.
para scrita eacostumbraiseñar n cuest¡onafio
dl tipo est
ealizara évaluación
uepermitaecogeremaneragily mpliauficientenformación' Puedeerqueel
Entonces, talleristao encuadródecuadamente
osparticipantes sequedaronsperandoauemetodología.
e manera nónima,ara el brindara
Sá uede ugerir ue e áspondalcuestionario solucionesconcluyeral tema." uede erque a problematízación
que ospart¡c¡panteseexpreseneJamanera ás ibre osible' coordinador ue anacertadaue el grupo uedóntensamenteotivado
el
múltiple para ontinuarxplorando l ema". odríaratarseeuna evoluciónrecaria
Se puedenncluir reguntal onalternativase chequeo mplia o deun íder ue romovióste unto e ista n lgrupourantel efrigerio,
untoconpieguntasn acualesebrindenformación
escogencia) etc.
(tipo nsayo) ara omPlementar'
Por tro ado.a evaluaciónstrita ermitenanálisisualitativo,sdecir
La valuaciónuedencluir arámetros iversos,e gúnodeseel allefista posibilita
a evisióne pinionesue on ignificativas
el allerista' opor u epetitividad
o a nstitución.uedendaiar, orejemplo,oreldesempeño estadística,ino orsucalidadndividual.
la emáticael aller,osaspectos
o gísticos'tc '
Deestamanera,ace osible ue nformación o talmenteiferenciada
Laevaluaciónscritaiene ariasentajas: detalladaosepierda,omo uceden aevaluación r al.H ay ersonasue
no seatrevenexpresaruopinión nte lgrupoespecialmente i ésta s
por n ado, lcuestionariou edeer abulado, a
ocual osibilitanalizar notoriamenteiferente)orque esientennsegurasincómodas,
orcentajes
evaluacióne manerauantitativa,s decir, ermitealcular Esto o simplemente, orque refierenmantenerse iscretamente" nte lgrupo.
ue e epiten n aevaluación'
GrtJirti.rs) de planteamientos Laprivacidade aevaluaciónscritaes acilita rindarusaportes.
suceden aoral, n acual e iene na
percepciónlobal"e as piniones
Enalgunosasos, stas ugerenciasc omentarios
delgrupo, ero oaparecenlosdetalles")' (noapareceninoen unoo enpocos uestionarios)
ndividuales,islados,
ebrindan l allerista
laro tampoco importantesuces
as ifras orsí mismas o tienen n significado n t e s ' e b e n
d e b e n o m a r s el i t e r a l m e n t e .o mo e h a s e ñ a l a d o
ensudesempeño. obre lgo el aller
s undamental ue esarrollado
lcoordinadors obre ómoavanzar
sté tenro estos
evaluación' valiososportes...
interpretarse conjugarseon otrosparámetrose
otraventajae aevaluaciónÉ critasquepermiteacerjustesonbase
Supongamos, orejemplo,ue e ealizóonun grupo e20 personasna en aexperiencia. var¡ables"
n fin de e stamanera,epuedenn vestigar
secuenciae aileresonsecutivos,osdías eguidosurantel4 de os sobreas ualesún ose íene uficiente
nformación.
específicas
n gualmente,
epueden
semana.e ejecutaronsesiones.l evaluarorescrito' ues, uedó ir desechandoelcuest¡onariospectosuehayan emostradoer
cuestionarios ecomplementar
parecea sugerencia l ema'
irrelevantes.
"enel aire".

ctEL TALLE LA EVALUAcIÓN DEL


LA EVALuAcIÓN TA,LLER
or@
it5l
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
rLl 151/160
illl
ü EVALuAcIoN a la metodofogía.nconsecuencia, omo .l a
ehacen lanteamientos
fr l responsabilidad e as allas nel programaedeben l talleristaueno
ttl r¡E Lcl=¡AsPEcTcls es logramotivar osparticipantes" "lof uenecesitamos
5/27/2018 También Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com nnr.rtr.1ror.r, j
{lF l PFIELIMINAFIEs trtELTALLEFt importante son conferencistas" que e brindenolucionesnuestrosrrrrior... ño I
Jl que ospongan hablar. I
lllr
parámetro tener en cuenta uando e evaluar los
otro
e v a l ú a l t a l l e re s el a n á l i s i s e o s a s p e c t o sc;spectos Por stasazones,s ecomendable ueel alleristaarticipee odasas
preliminares: a selección emática' l a fases el aller brínde sesoría,i esnecesario.
preliminares
convocatoria'a articulaciónel grupo' tc'
clel taller: In En aso e no poder acero anterior de presentarse .problemas,,
e presentan bstáculos l en a
Sinembargo, uando selección ejecución el alleresesencialue valúeasta ónde sios edeben su
c o m e n z a r e l t al l e r o d u r a n t el a e j e c u c i ó n ' v atemótico,
l e l a pe nlaa responsabilidad hasta ónde adeotros. que o clarifique,a ra acer
incluir n análisis etallado e estos spectos' n las orreciones e rtinentesp¡Íaque ada noporte on osuyo.
m ú l t i p l e s i t u a c i o n e sa, e x p l i c a c i ó ne d i c h o s convocator* ,ji
obstáculosradicaenlose|ementospreviosdeltaller. otros. i Debido que el tafleristaepreseñtala partemanifiesta"e un
proceso omplejo con.múrtipresariabres,r es especiarmente
E ne s t e a s o , s mportantentrar e x a m i n a r propenso ser culpado e as allas. ácitmentee convierte n
"el chivoexpiatorio"
detalladamente spectosomo ossiguientes: el desordene otras nstancias.
. ZLa elecciónel emay la metodologíao han EJEMPLOE CUESTIONARIOE EVALUACIÓN ESCRITA-
resultadodecuadas?
. iLaestructurael grupo s uncional?' o hay A modo e lustración,resentamoscontinua.,unn ejempro e
diferencias an adicalesuenose ograntegrarl cuestionario a ra valuacións crita.o rresponde u na .escuela
depadres,'
gruPourante l aller? que e eúne ada 5días. eevalúan sesiones.Recordar lénfasisnno
aviciado a tomar iteralmente a s espuestas el grupo ino ,interpretarras,'
' iCómo asido aconvocatoria? ' iSe "combinarlas" y
grupo? H a y r e s i o n e s o t r o s con otros arámetros):
demanda e l
"interesescultos" rasel supuestoeseo e
reflexionarobre l ema?' ES?UELA E PADRES COLEQTO.D.K.
. ZSe asobredimensionado ademandael grupo? Eualuación e los talleres
(Ver: Los spectosreliminares el aller")'
La información ue se Ie soricita continuacións de gran
Con elativarecuencia,b stáculosebidos lo s importancía ara euaruar os talreres ealizados astael
aspectosreliminares e eatribuyenlcoordinador momento mejorar rogramas osteriores.or favor, responda

LA EVALúActóN oEL TA,LLEFI

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 152/160
Smalel temaquemaseha gustadoe osuistosn los alleres:
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
. Lasexualidad e |osóumes.
. Laautoridad.

.. La
Elsignificadoe a adolescencía.
elaciónouen-sociedad.
'Adecuad'a .' iCómobrindarlel ouen n "sentidoevida,'?
lnadecuada -
Muybi m Excelente
Expliqueorqué eha gustado as:
Obseruaciones:
6. isugeriríaetomar lgunoe estosemasn ios alleres?
EI desempeñoel alleristaeha parecido:Inadecuado: 5í No
Adecuado:
Muy bíen:
Excelente: iCuál?
7. Sugerencias:
Obseruaciones:

El ambientenel grupo eha parecido: Inadecuado:


Adecuado:
Muybien:
Excelente: EVALIJACI OIV ES¡CFIITA
trIEL TALLEFIIS¡TA
Obseruaciones:
Es egran tilidad ara l alleristaombinarasherramientasropuestas
En o personalos tallerese hanaportado: con su propia valuaciónscrita el aller los aspectoselacionados.n
Poco: algunos asos, l u s o d e un listado u e ncluya os parámetros ás
Suliciente: significativosel aller e acilita evaruaremaneraápida clara',
Mucho: ,
Conbase n el listado, l coordinadoruede pasar or alto" ágilmente
Obseruaciones: aquellosspectosn os uales onsidereueno hahabido ingún bstáculo
y, por el contrario, puede eñalar araanalizar n detalle"os aspectos
sobreos ualesenla algunanquietud.

EVALUACIÓN t]EL TALLE LA EVALUACIÓN t]EL TALLEF¡


LA

Hemosncluidonejemplo,modo e lustración.p arececontinuación.'


http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 . Aporta 153/160
LISTADO E CHEg<UEOAM EL,TALLERISTA Obseruaciona hipótais:
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

Esteistadotme l obietiuoe acilitarle nluar demaneragily precisa


aspectosel tallerdespuésesu realización'
losdilermta
Rev'seápidamenteadauno dgloi elemmtos ropuatos.fiap al
frente onun1,x" aquellos obreosque utcuentra lgunanquietud- Sugerencios:
Planteeuego ipótesiscerca e sus nquíetudesinuatigueespecto
a ellas. cuídese e llegar conclusionese manera rematura sin
fundammtación).
..¡
A. Autoeualuaciónel tallerista.

Aspectos revisar Chequeeon "x" B. Eualuación e prelimineres... otros

. Encuadre Aspectos raisr Chequeeon "x"


. Reencuadre
. Faseeconst.nicial . Aparentedemandadel grupo
. fase e ecol.Datos (Parece w,* cutintia mothnción en el grupo sobreel tema?)
. Plenaria: . Diseño el programa si s una secuencia)
'Focalización (número ci¿ lrrcs scsi¡nes. frtaencia- Ac, son convenientes)
- Esclarecimimtoecada oco . Selección e tema del taller
- Administracióne a Palabra (iHay catc&, zt 4 grupo. Wo no scbreel temadel talter?)
- Claridad nuso ePalabra . Selección e lc rretodología
planteomientoslarosy precisos (iEl gr;:c i, -¿r-: '-;.t€z'
-
(Preguntas
Problemattzación . sr;breel:ano?)
Diseñoei tctle (Escuema
- Socializacióne a Palabra . Aspectosogs:iccs
(iSe ProPícióun lenguaje ruPal?
' Comproc.s ie grup m el taller
- Lugar e a escucha . Estrucü:rc e grqo
(¿5e espelaronosdíuersossaber¿s'del grupo?) (iHay a, rn z=. :¿ la nltoru -hotnogmeidad"
requerida?)
. Asistmcic
. Danlución

TALLER

*t
DEL
LA EVALUACIÓN

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 154/160
l 1 4. LA GctclFltrtll\lAclol\l trlE
HI
lt
5/27/2018
ll
-
l trabaiom el grupo
Aparmtesesistencias
¡htede inctutseoquí n liderazgo
olarizado-)
otoilament¿
GiFIu PClEi: U N PFI GIYEGTCI
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com

F e hipótesis: IIVVESTIG¡ATIVC
-J
il l

Se aplanteadotravés el exto, a mportanciae "analizarevaluar"


para vanzarada ezmás.

Es ecomendableue l alleristapliquesta ctitude a orma ás mplia


Sugermcias: asu rabajo. e stamanera,lacoordinación egruposuedeonvertirse
enunvasto fascinante royecton vestigativo".

mpticadas
Son ariasas rease nvestigaciOn egrupos:
n acoordinación

. Enprimerugar, sde gian alor


programaso bre ímismo:os ueel
grupos tallefistanvestigue
eevidencian n sus
l coordinadoru
en cuenta resPecto l
C. Aspectos articulares ara tener
o.rel grupo' experiencias'
propio er. emuestranus ortalezas, us imitaciones, usdudas
taller (Focosnuevos lanteados euentosno certezas,u s emores.os rupos le remueven" l coordinador su
sensaciones sentimientos articulares' historia".
comprendidos por analizar' etc')
Enotros érminos, odríamoslantearue os grupos esatanlas
Obseruaciones hiPótesis: ...Ademáse as rupales,bviamente).
el oordinador".
transferencias

En lgunosasos, stasransferencias ehacenerceptibles nel aller


onde sus
aafectos
travése as eacciones
o desbordan". anifiestas
inembargo, eln Ia
oordinador:
mayoríaellíoscasos, l
movimiento nteriornel alleristaasa esapercibido,un ara lmismo:
Sugerencias: "como i el proceso rupal o o tocara...omo i no lo afectaran
absoluto". '

stán enerándole
Con recuencia,s tasransferencias bstáculosue
on osgrupos.
na otra ez n u nterrelación
repitenconscientemente

GFI UPCf LA cooFtDINAcIÓN DE GF¡UPos


DE
LA COORtr)INACIÓN

ntacto" nte l gtll-oes sólo ,.. , r.;,ffi,


http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
Este permanecer
sucedióllí.Sipercibimoslgunanquietudnnosotros, algo ue
155/160
nocuadra",aleapena rofundizarnesta irección.reguntarnos,
e
¡.ilOt. Podríaensarse o mo.un.intento , cl "l
c porejemplo, iqué spectoelgrupo, ealguno e osparticipantes
".1 e nterior
aagitatión LosgtuPos
l.Lni.rnot, precisamente' nosotros: o es
5/27/2018 Gutierrez,ElTaller Reflexivoo
a r2del emame acudióeestamanera?
-slidepdf.com .. Qué iene ue er sto on
n evidencian -:;.
iui .iitrr.r puede,producir
or epone mi historia ersonal?"
iosible oseim ovidos nrocgs.os.$onde coordinador "
su PrOPto ''" :'l Enalgunos asos,ayuda scribir obre
..lr.g" "toda uestraubjetividad"'
a\ t.:] sentimientose spuésel aller.
A medida ue stas nquietudes
o hacemos, ueden
. r r ¡ r v ' vePrimir
r ser.Le
Es dg un valor Inestlrlldurtr irse clarandoo sas... podemose leero escrito repensarlo
na
touif tt.iOnque lgrupo roducen.t"t?t;tlt-lll ruuestranstts oúavez, nmomentososteriores.
::.on".ir¡tra n guía e ll investigación
fortalezast ,.t,'
nosotros ismos": Puedeer enélicolhablarobreoque emosentido pensadon
stls el aller on lguienue os scuche.ie sta ersonaoordinaa mbién
..t,.
- Allídonde l procesorupal os sacude' os Iimitaciones,.,i¡n. grupos, lesclarecimientouedeacilitarse.
,.*u.u.' se stáneveiandoas nquietudesás '"','
protun¿.t e nuestro ropio er"' Allí se sus udos .',: Sepuedentilizartécnicase ntrospección", sdecir, étodose
'**iri.*t resuelto"' g¡¡g ¿¡¡exas.
aquello ue no hemos. reflexiónara rofundizarnnuestroropio er. odemos,or jemplo,
aquellosamposn os cuales ún podemos buscarn ugar pacibleagradable,onerm úsicauave,erraros
aPrenderavanzar"' ojos explorarongran erenidaduestrosentimientos espectol
procesorupal...odemose visarué elacioness ablecemos ntre
... Si l o enfrentamos l o r e s o l vnte
emos'
el loque os erturbanuestraistoriaersonal...o co poco ueden
necesariamente ambia uestrougar ir apareciendo
elacionesueno habíamosescubierto.
om o
grupo. Entonces' emos vanzado
irl.ti*rt ( "' Ycomo eres umanos') Enalgunosasos, uestra ropiantrospección iene us ímites
ii ugerirsel nos opamoson bstáculos nternosue o ogramosilucidar.n
Hay arios lementosue pueden talcaso, odríamósecurrir aasesoríaeun erapeutaara desatar
coárdinadorara sta xploración: el nudo". (A menudo, onsuficientesn as ocas esionesar a
,li su clarificarlasunto.)
l preste t e n c i ó n ue
- E s u n d a m e n t aue
interioridad n elacónon lprocesorupal: Siestamose niendoeriosbstáculos
nternosn acoordinacióne
ri
observeuy tentamente us entimientos'us los alleres,s mprescindible
a opción e un trabajoerapéutico
,ilr pensamientos' us eaccionesu tiles' tc ' personal.
liil
iiii
t ili Es egran alor'd espués
el
el itmo..agitado
repensar"o queno s
l,¡¡,' ialler, acariempo ara
l'il:r

...{*
COOFTDINACIÓN DE GFIUPO.F LA ccfoFIDINAcIÓru tr)E GRUPoS
LA

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 156/160
"repetir Paraograrvances
No asumir ichorabajo neste aso,leva l allerista entido, lcoordinadorebe ultivarambién
"implica el riesgo e una atención su orma eexpresarse nel aller".Debe bservar,or
5/27/2018 sufrimiento
n necesarioa vecesntenso" Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
lesionarselesionar alguno e os participantesal grupo nun ejemplo, a orma nque rticulauspreguntas,nquémedidargrupo
momentqedesbordamiento" leestá omprendiendo us lanteamientos emaneran mediatao, por
el contrario,iene ue eformular aspreguntas grupo
L a " e x p l o r a c i ó no b r e í m i s m o "p l a n t e a d a
i e n ee f e c t o s cosasotalmente iferentes, tc. el iendo
, debeevisariestá e retórico"
esponde
extremadamente ositivosobreacapacidad eescuchael allerista' . ante lgrupo, sdecilsiestá xtendiéndose nnecesariamentenelus o
Elescucharo es algo edrico...nos algo quesedesarrolla de a palabra,t c .
conceptualizando. s undamentalmente nasuntouenvolucra odo
nuestio er.podríamor'p6nt..tlo e maneranfática ormedioel Ayudaambién,e visaras otas e osaportesrindadosor l allerista:
siguienteostulado: lsebríndaronporteslaros?..ila xtensiónueadecuada?

Escuchamoslosotrosen a medida n que somos apacese En aso e enernquietudesl especto,rcoordinadoro dría acerl
escucharnosnosotros ismos.. .Escuchamosn a medidanque ejercicíoe "reescribir
osaportes" emanera ásprecisa,ara tro
podemosnfrentarnosonnuestrasropiasnquietudessentimientos' grupo ipotético... lplanteamiento
ería, ás menos, lsiguiente:
connuestras
i mitacionesn egatividad. "sivolviera brindarsios portes un grupo, cómo osmejoraría?"
(Si eensayanstos nvozalta, os esultadose rán ayores).
alleristae
En ste entido,odemosfirmarue aexploraciónel la
obre escucha"
a mbiénna nvestigación
supropioer onstituye Es egran mportancia, neste entido, ueel coordinadoreesfuerce
delotro. pordesarrollarrecisión mpactonsupalabra.R ecordemos lénfasis
que ehemos ado a dea:pocas alabrasroducen ás mpacto").
su
Ensegundou gar l alleristauedenvestigaro bre manejoe a
palabia." n iros érminos,uedexplorarcefcae manerasa daez En ercerugar,acoordinación
egruposuedeonstituirncampoe
más laras precisaseexpresarse nte l gr.upo'Estoe.permitena exploracióno breos enómenosu lturalessuevolución. os rupos
me¡or omunicación on os gfupos, spectolave ara l manejoel nosexpresana visiónmás ctualizadaue se puedaener obre na
taller. cultura nun ste
sabenobre momentoado:
sunto. osparticipantes
on uienesealmente
Estaríamos eñalandoq uí n postulido ue ale a pena nfatizar:a
comunicación on os ruposoesalgo ue e mprovisa.s lgo ue l En ste entido, l alleristauede acerseguimiento"eldiscursoe
s algo ue l alleristauedeesarrollar
talleristaprende. medidaue losgrupos, on l inde "articular"lementosue e elaciorían.na
avanzaenu ormación.tapalabrael oordinadorsalgo ue e uede medidan que eescuchanrupos imilaresobreemas nárogos,os
ir "deourando"etódicamente). patronesulturalesehacenlaramentee rceptibles.

LA COCfFIDINACIÓN DE GFlUPOS
DE GFlu":€
LA cooFtolNAclÓN
o-@
it ffi
4
Hl
*'ltrl ..- L-. suntosomo$
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 Pensemos,or jemplo,nelmateriale nvestigación
157/160

ermirebordar,o r jemplo,ntaroganteso bre y de mejoramientoe l rabajo ueconstituyenas


Esto esudl
..ideqre .n.r, vivencian o, p.¿r.r.r.iu1t.,a adolescencia Una emestrales
evaluaciones e os allereseuna scuela
fil laautoridad" 'iporqué veceson iolentos?lr
5/27/2018
ll hijos? ..ico*f 'nt¡'n Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-slidepdf.com
de padresue iene ó 6 años eantigüedad...as
rupos. herramienta
Íl'rr pu.¿. ambiénacer eguimiento e os fectoserater n os eun paquetee allerese omunicación
evaluaciones
tn genetal' de gran queseestá ealizandoon grupos iferentesada
En ste aso,uedenxplorarse s untos:obt:lo:^1:ft
ossiguientes: ayuda paro Ia meses...
t"U" iio"t eipecíficose grupos' omo
- i C ó m o s e s i e n t e n l o s p a r t i c í p a n t e s d e s e c usu c i a s d e. t a l | e r e s a | fórmación
e nugar"? Finalmente, acoordinaciónegrupos uedeer n
l ser onvocados "asumir u palabra del tallerista campo mplio e nvestigacióno brea psicología
enfrentarse
-¿Quéefectos|esbrinda|areflexióncontinuasobretemassubjetivos?Ia conslituye delserhumano su manifestaciónn osgrupos.
En ste entido, s mportanteue el coordinador
-Losta|leresrealizadospermiten..visualizarestrategiasde el trabajo en c o m b i n ee lc p n o c i m i e n t oa " s i s t e m a t i z a d o "
ncuestión
convocatoria"as detutát'paraacomunidad equipo.Son (formalizadoe n el campo on una nterpretación
_ iseríaecomendable, orelmomento, nabordajeedicha omunidad permanente esu experienciae rsonal:osgrupos
mítltiples las
;;; ;. enfoqueemetolodogíasixtas? nternos n c o n s t i t u y e n n a c l a s e n s u p e r a b l eo b r e a
iQué e aportanos alleres farmacodependientes actividades psicología
u mana..
instituciónterapéutica?iComo..diseñar''mejorestal|erespafasu quese
caso sPecífico? pueden TFIAEIAJCI EI\I EOUIPO:
ecomendable
- Qué eaportanos alleresparejasnconflicto?'iEs ItrlEAL PAFIA LA
desarrollar
eita metodologíaara ucaso? INVESTIG¡AC¡C¡IV
conotros...
Estainvestigaciónsobrelaculturaylostrabajosgrupalesesdegran Unaherramientae granayuda ara a formación el
relevanciactualmente: talleristaa constituye l trabajoen equipo. Es
Por n ado e equierenodelose nterventi:l
eudo u ',
li:'-"'^l:::1t:'::tl"t: extremadamente alioso araa nvestigaciónompartir
::ffi Jil"Jffiffi ;e¡aeataao'n 1:1.:
T li:l;:
vn m
r ucho conotros oordinadores i versosspectoselacionados

llil:" .,ffi::
qu¿ p"n¿.t fi:#;; il;1;ao'"'*pto"rie
V "sistematizar"
odavía' conel aller:
deéstas. tc. ldiseño,asvivencias,a nterpretación
por jemplo,sprecaria obre reasomoos alleres
aconceptuaiización Sonmúltiplesasactividadesuesepueden esarrollar
os allereserapéuticos'tc'
conniños,os atteresonadotlscentes, enequipo: ,
i
 
j

L a e v a l u a c i ó n e s c r i t a d e l t a l l e r p u e deerealizan
b r i n d aecuencias
r u n m a t eer i a | i n s u s t i t u i b | e . Revisaras dificultades ue cada allerista st é
para ste eguimiento e os grupos' uando
i teniendoonsus ventos. onbase nesto, epueden
li talléresocuandoseejecutaunmismota|lercongruposdiferentesdurante dilucidar spectosécnicos oncretos.Deotra parte,
oeríodosrolongados'

DE (3FIUPO
LA COOFItfINACIÓN

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 158/160

escucirauee aciliq *"91*":' 1 5. EEiTILCI PEFISC'IVAL


elequipo uedeeneralcapacidade on su historiaersonal"';;
;i tall.r elacionados
Gutierrez,ElTaller Reflexivo r2-trlEL TALLEFIISiTA Y
esclarecer
5/27/2018
s untos slidepdf.com
onjuntamente'
ejercicios or jemplo' e
Sepueden ealizarprácticas
.r¡*uü.ro,dá alleres", studiaribliografía,tc' VAFIIAGICINESAL
puedenealizar
agu ca o ,eleq po em e'l b j i':1y.li :Tt , ::deesa
entre-"-:
ariosalleristas" i: T:l".tti
manera, MGttrlEICI
i,'1".":.*,dj.;;;;ento
semutuamenteaportarleFgrupo' os emosncontradoonel planteamiento
Con elativarecuencia, eque
as iferencias' la propuestaetodológica el aller eflexivoebe plicarseal piede a
r undamentalesnel equipo aescuchael respetoe cercae os letra"...emosscuchado a nterpretación eque esviaciones elm odelo
acuerdoslaros
este entido,, priráiaiil el mane¡oe sugerido ueden er errores".
trabajosasumir.
u-e contratar--T:"j?:
ealleristas
Elequipo e. t másli*lll'; :ffiT:i::l
nivel
ccesible rupal.i".r
Cabenquí os nterrogantes
úndamentales:
:'rtt:1"";tnlx;.ffi:r.'"éi"'r*.ri.,:lrro
asesoríasn grupo on particularmente . iQuévariacionesu edentroducirl coordinadorl modelo,n un
que ndividual. demás' as
enriquecedoras. . momentoado?

ff ff ;, ;
Til fi;
Es egranmportancia i
I ¡1i",
uenstituc::t".t
;;q, :i l1t:i*::t:tjt:ñlkT|,:
: :::?:,:,:":.,T
Hi:.;' e mbos:
. iEn quémedida uede parecerl estilo ersonale l alleristan a
ejecuciónel aller?
rotbeneficiarios
.::|;infiución, os ailerista,
x,11,j,:',
e odos' Respectolprimern terrogante,odasas ariaciones ue lcoordinadorf.
. Deestamanera, eaprovechal máximoa experiencia
deseentroducirlmodeloonbienvenidas r espetables.
o mportanteest¡
socializarla. ,
que l engalaro esdeus riteriosnqué undamentau sntervenciones.
ara otenciar
. Sedetectan fortalezas" "debilidades"nel equipo'
segundas'
las primeras esforzarsen superaras El exto ue emosrindadoonstituyeólo lgunasnotaciones
obre na
se ueden rosramar iclos
"".ttil::;rá"d.'.-o.rros, e eflexión-o],t,:lj:1::jl
elSlllll.;1il
yasea orrlo oordinadores gruPo como realidadxtremadamente
únicamente asta compleja...
r indarleerramientas os portesel
lcoordinador extouretenden
a ra ealizar rabajo,
n cuestión'
- - ^..^-riÁn "nopretenden estringirlo
i sustituirucreatividad".
ponentes e emas onel
elacionádos campo

se uede
)e pueu. romover
Pr\rrrruYer
tMo^tl'lT;:':ilijlXliX:
la istematización" Cuandoistematizamos spectose aexperiencia,sta arecereientarse
':r::';r"LTcuares ncia a modo de conferenctas'
experte.
ormalización e dicha y
antenosotros ante l lector) omo suntos laramentee sueltos
es ec¡r, la -L-^ ava
que¡oueqeehav?
^^¡,ornnrra
:ffi:: obre
se onceptuarice delimitados,
omo i arealidadpareciera n onos lancos negros....
elaboradon a nstitución' Pero sta enosmanifiestan una amanfinita ematices...

'':i
ESTILO PERSONAL DEL TALLEF|ISTA,]: ESTILO PEF|SONAL DEL TALLEFIISTA,
0
X
lll
J
IL
lll
tr
http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2
Por slá az6n, odemosecir ue ada oordinador f*s, 159/160
paraos participantes.s mportantenfrentariesgos...e ro alculados).
tr qll¡
Coordinación
llJ
J
ínventa n cada aller.Encada vento.e presenta :riir?s$ Ver: egrupos:nproyecton vestigativo" .
J circunstancias an únicas, uesóloél mismo En cads
5/27/2018
F teneroscriterios la responsabilidad Gutierrez,
e manejar evento , ElTaller Reflexivo
El r2
e s-tslidepdf.com
i l od e t a l l e r i s t a e b e o m b i n a r s eon a t é c n i c a . sd e c i r ,
J
t¡J situación...o que aga llíesespetable.
e
iempre t.ril a q u é l s b i e n v e n i d o ,i e m p r e c u a n d o o v a y aen c o n t r ad et
analítica presenton
cuando ea asado nunaoersoectivarítica .,,.:g eencuadre.orejemplo,ue
n e l t a l l e rn o l o a u t o r i zun a "alleristatilice
h a c e r romas rl rsentido
e s p e t uelo shumor
Respectolsegundonterrogante, s e'sencialueel circunstsncias '
' :'::ii m i s m o m o d o .
a s "el
.
u n t a l l e r i s t a u e sea ocuaz le guste lustral
talleristarabaje esde u estilo ersonal.l primer tnn únicas ,", " c o n c e p t o s on
requisitoara oordinard ecuadamente ruposs qu e aot ooo'o,t:1|rfri
'
,vt.:
'.. : "1..1 a n é c d o t a s ,e be u i d a r s e e "perturbar o n s u
p a l a b r a "o s m o m e n t o s e s i l e n c i o u e er g r u p o e q u i e r e a ra
el alleristaea lmismo"...
Puede . '.,,,.{f;;I
"i. r:.tj,-
reflexionar confrontarse.
Algunosoordinadores, orejemplo,ortan n gran predecir qué i;,.
sentidoelhumor lo utilizanábilmente e ntro el A continuación,
1 ::l'f amosdejai nespacionblanco.steímboloonstituye
taller.O trossonextremadamente nquisitivos sucederá   n.:i "un ributo l estilo ersorialecadaalleristaa las nnovaciones ue
i¡;,j:ir(
canalizansta apacidadaramovilizarl grupo. el taller. :r; introduzca cualquier odelo ostulado, ncluyendol sugeridon el
"'rl texto."...Elu ndo penaso estamosn ventando...
Algunos anifiestannapredilección otoria or as lodebemos nventar
dinámicasecontenido,tc . A coda ;r:: entreodos.
coordinudor ::l'
. Locontrarioambiénsválido. iel alleristaiente le loco Los untos uspensivos
," ignificanue, unquese spacioerteneciente
aversiónoralgunaerramienta el aller algúnipo cadaalleristae lustraquí ólo nun ragmentoepágina,n a ealidad
degrupo ebe xcluirlosesu rabajo. "invenlorse"
constituyenespaciobierto nagotable
allí mismo. ,:ri'
Por jemplo,i auncoordinador edisgustaemanera
particulara realizacíónesociodramas, implemente H O M E N A J ELA CREATIVIDAD
no debe acerlosn suseventos.uedeecurrir Y AL ESTILOECADATALLERISTA
múltiplesnstrumentos ustitutivos.e amismaorma,
siun alleristaose iente ienrabajandoongrupos Este spacio,spaciolimitado,e corresponde

http://slidepdf.com/reader/full/gutierrez-el-taller-reflexivo-r2 160/160

También podría gustarte