Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Cuaderno de Actividades 1ro Basico Lengua Mapuzugun PDF
Cuaderno de Actividades 1ro Basico Lengua Mapuzugun PDF
Mapuzugun
Amulechi küzaw wirilkawe mew
Equipo Autoría:
Ernesto Huenchulaf Cayuqueo
Prosperino Huenupil Liguempi
Lila San Martín Recabal
Jeannette Ñancupil Curimil
Valeria Iturriaga Berríos
Paulina Infante Lorca
Equipo Editorial:
Javier Quidel Cabral
Jimena Benavides Machuca
Juan Tapia Santibáñez
María Magdalena Browne
Ilustraciones:
Alejandro Ortiz
Daniel Blanco
July Macuada
Soledad Sebastián
Juan José Fernández
Loreto Salinas
Diseño:
María José Garrido Bermúdez
Manuel Madariaga Ardura
Producción General:
Pehuén Editores
Impresión:
Trama Impresores S.A.
Tiraje:
15.000 Ejemplares
E
l Programa de Educación Intercultural Bilingüe del Ministerio de Educación ha iniciado
un camino hacia la enseñanza y aprendizaje de las lenguas Aymara, Mapuzugun y Que-
chua, dirigido a niños y niñas indígenas y no indígenas que estudian en las escuelas básicas
del país.
El desafío para la elaboración de este texto fue intenso, ya que uno de los elementos culturales
más importantes de los pueblos originarios en Chile es el carácter oral de sus lenguas, pues a
través de ellas se transmiten los conocimientos, la historia, las luchas, los sueños y esperanzas.
Por esta razón, el presente texto de estudio contiene actividades con énfasis en la tradición oral
y en el desarrollo de la oralidad.
Respecto del desarrollo de la escritura y teniendo presente que esta habilidad es un hecho social,
no natural, hubo que buscar estrategias que emanaran de las propias comunidades donde ha-
bitan los estudiantes. La propuesta que se plasma en este texto es, precisamente, considerar a la
escritura como un producto cultural y no una traducción literal impuesta del castellano.
Sabemos que nunca la tarea es perfecta: haremos los esfuerzos para que los próximos textos
escolares sean aún más pertinentes, más completos, más útiles y más hermosos.
Ministerio de Educación
Gobierno de Chile
Santiago, mayo de 2013.
T
üfachi Programa Educación Intercultural Bilingüe coneltulelu Ministerio de Educación
mew, rüf fewla küpalechi zugu educación Chilena mew, llituy kiñe rüpü chew ñi kimeltu-
geal ka kimgeal fillke kewün Aymara, Mapuzugun ka Quechua, mapuche pichike wentxu
ka pichike zomo geal, ka mapuche genolu chilkatulelu chilkatuwe básica mew melellelu tüfachi
país mew.
Tüfa unegechi kewün, rüf feigel cheam kishu ñi tuwün mew, ka rume falin zugu gey kom pu fillke
melellechi che mapu mew. Ñamnual tüfa Estado müley ñi kellual koneltuafiel. Fey mew tüfachi
chilka mew, ayifuyiñ taiñ pu pichike wentxu ka pu pichike zomo poye-eal ka kim kima-ael rüf
tunten fali ñi kewün egün.
Taiñ pewmayeniefiel tüfachi chilka rume fütxa küzawyefiyiñ ta wiriafiel, fillke mapuche meleyelu
tüfachi Chile mew kay, re ñi rulpakewün mew, re gütxam mew entuigün ñi kimün, ñi kuifike ru-
palechi zugu, ñi weichan, ñi pewma ka chem ñi ayinien egün. Fey mew tüfachi chilka niey pepi-
lkantun küzaw chew ñi mülen gütxam ka ñi amu yenierpuall ñi rulpa kewün gütxamkawün mew.
Tüfachi wirinkantun zugu rakizuamniefiel mew tüfachi pepiluwün kom che ñi kimaal, kizu eluw-
nulu kay. Kintuyin günen chumuechi llitual, tüfa kishu ñi txipamum, ñi tuwmum pu chilkatufe.
Feimew tüfachi chillka rakizuamyey ñi tukulpaniepayal rüf mapuche rakizuam, ñi winkawnual
kimün wirintukugele mapuche rakizuam.
Inchiñ mew kay küzawpienieafiyiñ ñi zewmanierpual femuechike chilka, kom enseñanza básica
gerpual, pewmagele wechulerpuayin tüfachi küzaw mew, kellual ka kishu ñi falintuwal kom pu
chilkatufe mew.
Kimiyiñ ñi rüf nor txipakenun ta küzaw, welu txokituayiñ ñi zoy küme txipayal kakelu küpalechi
chillka, ka tañi zoy rüf yenieal kizuke ñi mapuche rakizuam, ka zoy ñi azelkaleal.
Taiñ pu pichike wentxu ka taiñ pu pichike zomo mülelu chilkatuwe ruka mew, wewniegün ñi
nial tüfachi chilka.
Ministerio de Educación
Gobierno de Chile
Santiago, mayo de 2013.
Unidad 1
Escucho a mis abuelos 9
Unidad 2
La hora del epewtun 23
Unidad 3
Cantemos todos juntos 37
Unidad 4
La naturaleza me habla 51
Unidad 5
Saludos y consejos para todos 65
Unidad 6
Epew de montes y mar 79
Unidad 7
Ritmos e instrumentos de mi tierra 91
Unidad 8
¿A qué jugamos hoy? 107
Unidad 1
Allkütuken tañi pu lhaku 9
Unidad 2
Fewlallechi puwi epewtuam 23
Unidad 3
Kom txür ülkantuyiñ 37
Unidad 4
Mapu ta zugukenew 51
Unidad 5
Chaliwün ka gülamtun komchegealu 65
Unidad 6
Mawiza ka lhafkenh epew 79
Unidad 7
Tañi Mapu ñi Ül ka ñi fill ayekawe 91
Unidad 8
¿Chem awkantuayiñ fachi anthü am? 107
Ti pu pichikeche wallpa
anüleygün.
Ti pu pichikeche ñüküfküleygün.
10
Ti pu pichikeche azkintuniefigün
ti fücha che.
Ti pu pichikeche rügküygün
ka lefigün.
11
12
Gütxam
Zugun
Kimün
13
Zuguge
Lhelige
Allkütuge
14
15
Zuamnieymi:
• Kolotun Nhamel chew ñi
wirintukuam zugun
• Fillke wiriwe kolotupemum
• Katxükawe
• Pünantukuwe
16
17
18
Challa _e _e
Karu _a _a
Kelleñ _i _o
Ilho
_a _u
20
Wenüy
Ñuke_e
Ñuke
Malle_e
Malle
21
Age Yü
_a _e
Nhamünh Anka
22
Unidad 2
epewtuam
La hora del epewtun
23
1 2
24
Unidad 2
Márcalas con un .
25
26
Unidad 2
Pedro epewtuy
Millaray epewtuy
Kimeltuchefe epewtuy
27
Millaray
Elikura
Raymapu
28
Unidad 2
y apellidos mapuche que conozcan aquí. Pregúntales si saben su
significado.
4
29
30
Unidad 2
Txapial
Pagi
Kawfemil
Kollof
31
Kamañ Ufisha
Malen Pakarwa
32
Unidad 2
Cuenta las vocales que encuentres en las siguientes palabras. Luego
escribe la cantidad en los recuadros.
Pagi
Anthü
Küyen
Kimeltufeche
Gürü
2 a e i u ü
33
Rayen _ü _e
Relmu _a _e
Küyen _e _u
34
Unidad 2
Mank
M
Ma
aank
nk _l _f
L _k _nk _r
L _qk _y
35
Unidad 3
37
Wiñol Txipantu
Akuy ga akuy
Wiñol txipantu ga
Wiñotuy ga.
Alütuy anthü
Pitituy punh
Akuy ta maw
38
Unidad 3
• Kintufige kiñeke zugun konkülelu ti ül mew?
39
40
Unidad 3
¿Chem chi zugul ayelkawe mew rekül lafuymi tüfachi ül am?
41
May
Nu
42
Unidad 3
Apolen pürakey wellilen nagpakey. ¿Chem am?
43
44
Unidad 3
45
Tx N G L Ñ
W Tx
A P
46
Pichi achawall
Unidad 3
Pichi achawall tukulu
ko ko ko ko ko ko ko.
fuente: www.serindigena.cl
Achawall
47
T_hol
Thopel
T_hün
48
txewa - lhewfu
Unidad 3
F_eyti chi
wagkümekey.
T_i
_rume _azüy.
49
Unidad 4
51
52
Mee mee
Unidad 4
Pülala pülala
Kosh kosh
Muuuu
53
54
Unidad 4
¿Chem zugun mülelu mapu mew kimtufimi tüfachi ayelkawe zugu mew?
55
Weyelkantun
Lefkantun
Rukakantun
Folitatun
56
Awukatun Küzaw
Unidad 4
57
58
Unidad 4
¿Kimtufimi kiñeke zugun?
59
Apolhfige ti zugun.
Completa la oración.
Ketxopillan
Llapüz
Unidad 4
Rayen
Ketxopillan
Llapüz
Rayen
61
R ü a
k R w l
ü f
a R
u e i
Ruka
Rali
Rüfüwe
Ruka
62
Unidad 4
kollof pagi
F_eyti newenkechi.
I_ñche _iken .
63
Unidad 5
65
Feyentukefiñ
ñi ñuke, feymu
yamkefin.
Feyentukefiñ ñi
lhaku feymu kim
mapuzugun.
66
Unidad 5
67
68
Unidad 5
69
Mari mari,
kimeltuchefe.
Chaqueltu
may pichi
wentxu.
70
Unidad 5
- Pewkallal Punh may chaw. - Pewkallal Punh may ñuke.
- Pewkallal Punh may ñawe. - Pewkallal Punh may sakiñ choyün.
71
72
Unidad 5
73
W_angülen
Llaima
T_ukukan
Wangülen
Llaima
Filu
F_ilu
Tukukan
74
Unidad 5
W Ll
T F
75
1 Kiñe K ñ
5 Kechu
7 Regle
9 Aylla
76
Unidad 5
F_eytichi cha _a _rume
nentuy _i _xun.
77
Unidad 6
79
80
¿Iñeygey?
¿Chum gechigey?
¿Chem chumkey?
Unidad 6
81
Mawiza
Lhafkenh
Kulliñ
Pün
Kütxal
82
Unidad 6
Tañi kuku pigey.
83
Logko Püran
Kuralwe
Pichilogkoyan
84
Unidad 6
Tañi ñuke pigey.
85
86
Waria
Unidad 6
Willimapu
Lof
Lhafkenh
87
Püllüpüllü Piren
Gefün
Ñuke
Nagko
Metawe Malen
88
Mañke
Ñamku
Willimapu
Unidad 6
El y _el
vuelan _sobre _las .
89
90
Unidad 7
91
92
Unidad 7
93
Kawin üy:
Chew mapu:
Anthü:
94
Unidad 7
Ülkantulerpual petu kellumekeal Ülkantulerpual petu zewmamekeal
zewma iyael mew ñi ñuke. ti chillkatun küzaw.
95
96
Unidad 7
97
98
Unidad 7
99
O K S Q Q Y D R M O
K U L T X Ü N R I C
M LL M X A S F W S W
P K U O O U H D K A
L U I M M S W B A Z
C LL K P Ü F Ü LL K A
P Q O E A J R Y R F
100
Kultxüg
Unidad 7
101
Choyke Lhafkenh
Mawiza
Lhame
Lholho
Ñamku
102
Unidad 7
103
machi La _toca
_kultxüg. _el
104
Unidad 7
105
P_urun
Konew
Ül
106
Unidad 8
107
Chalitun ül
Poyewün ül Gülamtun ül
108
Unidad 8
109
110
Rukakantun
Witxankantun
Pillmakantun
Unidad 8
Ellkawkantun
111
112
Unidad 8
113
114
Mau ñimin
Wanglen ñimin
Unidad 8
Anümka ñimin
115
116
Unidad 8
117
118
119
Iratun Sañwe
_ratun _añwe
hombro
Pekeñ Yupi
ekeñ _upi
120
121
123
Ellkawkantun Le�kantun
125
127
Mapuzugun