Está en la página 1de 29

AQVILA LEGIONIS

Cuadernos de Estudios sobre el Ejército Romano

CONSEJO DE REDACCIÓN - EDITORIAL COMMITTEE - CONSEIL DE LECTURE


En orden alfabético - In alphabetical order - Par ordre alphabétique

Prof. Dr. Gonzalo BRAVO (Universidad Complutense de Madrid) — Prof. Dr. Antonio CABALLOS
(Universidad de Sevilla) — Prof. Dr. François CADIOU (Université Bordeaux - 3; Centre Ausonius) —
Prof. Dr. José Joaquín CAEROLS PÉREZ (Universidad Complutense de Madrid) — Prof. Dr. José
d’ENCARNAÇÃO (Universidade de Coimbra) — Prof. Dr. Joaquín GÓMEZ-PANTOJA (Universidad de
Alcalá) — Prof. Dr. Cristóbal GONZÁLEZ ROMÁN (Universidad de Granada) — Prof. Dr. Raúl GON-
ZÁLEZ SALINERO (Universidad Nacional de Educación a Distancia, Madrid) — Profª. Drª. Christine
HAMDOUNE (Université de Montpellier) — Prof. Dr. Yann LE BOHEC (Paris, Sorbonne IV) — Prof.
Dr. Patrick LE ROUX (Université Paris XIII) — Prof. Dr. Jerzy LINDERSKI (Dept. of Classics, Univer-
sity of North Carolina, Chapell Hill) — Prof. Dr. Julio MANGAS (Universidad Complutense de Ma-
drid) — Prof. Dr. Santiago MONTERO HERRERO (Universidad Complutense de Madrid) — Prof. Dr.
Ángel MORILLO (Universidad Complutense de Madrid) — Prof. Dr. Juan José PALAO VICENTE (Uni-
versidad de Salamanca)— Prof. Dr. Fernando QUESADA SANZ (Universidad Autónoma de Madrid) —
Prof. Dr. José Manuel ROLDÁN (Universidad Complutense de Madrid) — Prof. Drª. Cicilia RICCI
(Università degli Studi del Molise - Italia) — Prof. Dr. Manuel SALINAS DE FRÍAS (Universidad de
Salamanca) — Prof. Dr. Narciso SANTOS YANGUAS (Universidad de Oviedo) — Prof. Dr. J. Jacobo
STORCH (Universidad Complutense de Madrid).

DIRIGE: Prof. Dr. Sabino PEREA YÉBENES (Madrid. Universidad Nacional de Educación a Distancia).

© SIGNIFER LIBROS
Gran Vía, 2-2ºA SALAMANCA 37001
Apdo. 52005 - MADRID (ESPAÑA - SPAIN)
ISSN: 1578-1518
Dep.Legal: BA-360-01 (nºs 1-6) / S-1646-06 (nº 7 ss.)
mail: signifer.libros@gmail.com
http://signiferlibros.com
http://www.signiferlibros.com/aqvila.php
AQVILA LEGIONIS
21
2018

ARTÍCULOS:

MONTECCHIO, Luca
Pirati delle Baleari. Caratteristiche di una pirateria ....................................... 9-29

GÓMEZ PANTOJA, Joaquín


Legio Duovicesima ................................................................................................. 31-59

PETOLESCU, Constantin C.
Hispano-Dacica. Dacios en dos inscripciones hispanas ............................... 61-68

PEREA YÉBENES, Sabino


EVOK(atus) AVG(usti) N(ostri) ............................................................................. 69-80

JIMÉNEZ DE FURUNDARENA, Agustín


Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata ............................................... 81-105

PAREDES MARTÍN, Enrique


Un posible veterano de la legio V Alaudae y la fundación de Augusta
Emerita: en torno a MNAR nº inv. 30333 ............................................................. 107-119

HISTORIOGRAFÍA:

GSELL, Stéphane
La guerra de los mercenarios en Cartago (241-237) y las conquistas de los
Barca en Iberia .......................................................................................................... 121-154
RECENSIONES:

MARÍN MARTÍNEZ, P.-A: Los mercenarios en el Mediterráneo Antiguo


e Iberia (Siglos V-III a.C.), Madrid 2018, por J. L. Aledo ...................................157-157

LÓPEZ CASADO, R.: Honesta missio. Los veteranos en las sociedades


provinciales del Imperio romano occidental a través de la epigrafía,
Valladolid, 2018, por S. PereaYébenes ............................................................. 157-161

BREEZE, D.J.: Maryport: A Roman Fort and its Community. Oxford 2018,
por M. A. Novillo López ......................................................................................... 161-163

ANDERSON, E.B.: Cataphracts. Knights of the Ancient Eastern Empires, Pen


& Sword Military, Barnsley, 2016, por D. Soria Molina ..................................... 163-167

NEGIN, A. / D’AMATO, R.: Roman Heavy Cavalry (1). Cataphractarii &


Clibanarii 1st Century BC-5th Century AD, Oxford, 2018,
por D. Soria Molina.................................................................................................. 167-170

BETTINI, C. : Oltre il fiume Oceano. Uomini e navi romane alla conquista


della Britannia. Il modelo di proiezione romano alla prova d’oltremare rac-
contato da un marinaio, Roma, 2016, por P. Pérez Frutos ................................. 170-177

SOUTHERN, P. / DIXON, K. R.: El ejército romano del Bajo Imperio, Madrid,


2018, por A. M. Jiménez Serrano .......................................................................... 177-183
Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata
Agustín JIMÉNEZ DE FURUNDARENA
Universidad de Valladolid
ajdef67@hotmail.com

RESUMEN: La cohors I Ascalonitanorum fue una unidad auxiliar del éjercito romano creada por Cor-
bulón en 63 y desaparecida a comienzos del siglo III. Durante toda su existencia estuvo asignada a la
provincia romana de Syria, guarneciendo la frontera del Éufrates.

ABSTRACT: The cohors I Ascalonitanorum was an auxiliary unit of the Roman army created by Cor-
bulo in 63 AD., and disappeared at the beginning of the 3rd century. Throughout its existence it was
assigned to the Roman province of Syria, garrisoning the Euphrates border.

PALABRAS CLAVE: Ejército romano. Auxilia. Syria romana. Limes del Éufrates. Epigrafía latina

KEYWORDS: Roman Army. Auxilia. Roman Syria. Limes Euphrates. Latin Epigraphy.

Texto recibido el 20 noviembre de 2018


Aceptación: 22 diciembre de 2018

La Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata fue una unidad auxiliar del


ejército romano, mixta de infantería y caballería del tipo cohors quinquagenaria
equitata1, formada por seis centurias de 80 infantes a las órdenes de sendos centu-
riones y cuatro turmas de 30 jinetes al mando de cuatro decuriones, todos ellos
subordinados a un Praefectus cohortis, nombrado por el emperador de entre los
miembros del Ordo Equester, quien desempeñaba así la prima militia del cursus
honorum ecuestre. En el siglo II, fue transformada en unidad sagittaria, al especia-
lizar un número significativo de sus soldados como arqueros.
Su existencia está constatada desde el segundo tercio del siglo I hasta princi-
pios del siglo III, siempre con base en la provincia Syria. Nuestro conocimiento de
ella es casi exclusivamente epigráfico, fundamentalmente a través de un importante
número de diplomas militares2, a los que se añade una única referencia en un papi-
ro latino procedente de Dura Europos.

1
Origen y estructura de las cohortes equitatae, DIXON / SOUTHERN, 1997, pp. 25-27; LE BOHEC,
19982, p. 27; GOLDSWORTHY, 2005, pp. 57-58.
2
PEREA YÉBENES, 2009, pp. 97-118 permite conocer en profundidad el valor de los diplomas mi-
litares para nuestro conocimiento sobre el ejército romano, particularmente sobre los auxilia.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 81


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

1.- ESTADO DE LA CUESTIÓN

Esta cohorte es una de tantas unidades auxiliares, cuyo reflejo en las fuentes
recibidas de la Antigüedad romana ha sido tan reducido3, que ha tenido como con-
secuencia el haber sido objeto de muy pocos estudios. Así, el primer trabajo, como
el de la mayoría de las unidades de auxilia del ejército imperial, fue realizado por
Cichorius a finales del siglo XIX4. A continuación, Cheesman apenas señala su
existencia en un par de escuetos cuadros en su obra sobre los auxilia5 y desde ese
momento, por orden cronológico, los trabajos de Dᶐbrowa6, Pollard7 y Holder8
mantienen esa situación.
El intento de revisión y actualización del trabajo de Cichorius realizado por
Spaul tampoco consiguió mejorar esta situación9. La perspectiva ha cambiado posi-
tivamente en estos primeros años del siglo XXI con la aparición y estudio de un
grupo numeroso de diplomas militares que aparecen listados, junto con casi todos
los demás testimonios de la unidad, en una obra colectiva sobre las inscripciones en
diferentes lenguas encontradas en Oriente Próximo10.

2.- DESCARTANDO UN POSIBLE ORIGEN AUGUSTEO-TIBERIANO

En la obra más reciente que se refiere, tangencialmente, a esta cohorte11, los


autores indican que la unidad fue reclutada en época preimperial, y fue regulariza-
da como una cohorte auxiliar más por Augusto, de lo que daría prueba una inscrip-
ción procedente de Italia12, en la que se recoge el cursus honorum de un caballero
de nombre desconocido de época augustea-tiberiana —la inscripción fue grabada

3
Hasta finales del siglo XX la unidad era conocida por tres diplomas militares y la inscripción de
Lollianus, más una esquiva referencia de un papiro de Dura Europos, cfr. infra.
4
CICHORIUS, 1900, col. 245.
5
CHEESMAN, 1914, pp. 161 (en Syria) y 182 (reclutada en Palestina).
6
DĄBROWA, 1979, p. 236. en Siria desde 88 hasta 166, y p. 240-241 existía entre 80-90.
7
POLLARD, 2000, p. 123 diploma CIL XVI 106 y CIL III 600; pp. 124-125 con la inscripción de
Marcus Gora señalando existencia entre 88-208 y p. 137 recogiendo el papiro de Dura Europos.
8
HOLDER, 2003, p. 129, tabla 15 en Syria y reflejo de la carrera de Lollianus, p. 141 en 88 bajo
Domiciano y con Lollianus. Holder, 2006, p. 165, indica su existencia bajo Domiciano y bajo Adriano
ya como sagitaria.
9
SPAUL, 2000, p. 452, conoce CIL XVI 35 y 105, CIL III 600 con la consabida carrera de Lo-
llianus y AE 1994, 1764 (Marcus Gora domo Hemesa).
10
AMELING / COTTON, et al., 2014, p. 245 y en p. 252 proporciona una lista de diplomas, pero no
recoge el papiro de Dura Europos.
11
AMELING / COTTON, et al., 2014, p. 245.
12
CIL IX 3664 = AE 2008, 454, San Benedetto dei Marsi (Italia): Div<u=O>s Aug(ustus) e[x
commentario quem fecerat] / Ti(berius) Caesar de inquisitio[ne novorum militum Marsorum] / ordini
scripsit cuius [praeceptum(?) secuti etiam] / principes in quos imperi[um populi Romani postea] / per
successiones tra[nslatum est ---] / praefecto sagittar[iorum qui militaverunt sub] / Germanico
Caesare in [Germania(?) praefecto cohortis] / Ascalonitanae IIIIvir[o

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 82


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

en honor del divino Augusto y menciona a Tiberio—, indicando que fue praefecto
Cohortis Ascalonitanae, después de haber servido como prafectus sagittariorum de
Germánico en Germania y haber participado en su expedición contra los marsii,
todo ello entre 13 y 17.
Respecto a la cohors Ascalonitanae, la inscripción no menciona donde esta-
ba acantonada, pero no es descabellado pensar, dada la carrera de este caballero
anónimo, que estaba desplegada en el Rin.
Creemos que no se corresponde con la unidad que estamos estudiando por
las siguientes razones:

a) Su nombre no coincide: Ascalonitanae frente a I Ascalonitanorum.


b) Las zonas de actuación, Germania para la Ascalonitanae y Syria para la I
Ascalonitanorum están muy distantes, aunque ello no es decisivo.
c) El salto temporal entre la época de Germánico y la aparición de los prime-
ros diplomas militares de época de Domiciano es demasido grande y, ade-
más, no existen testimonios intermedios ni en Germania ni en Oriente.

Por último, si queremos buscar un posible origen para esta Cohors Ascaloni-
tanae, podría encontrarse mejor en el reparto del ejército de Herodes Arquelao13
tras su destitución por Augusto en 6 y la conversión de su etnarquía en provincia
romana a las órdenes de un prefecto, momento en el cual Ascalón, de abrumadora
mayoría no judía, fue incorporada directamente a la provincia Syria. Para evitar
problemas, el gobierno imperial regularizó esta unidad y la envió al otro extremo
del Imperio, pero, a medida que sus hombres eran licenciados o fallecían, no le dio
continuidad hasta su disolución, que bien pudo ocurrir después de las campañas de
Germánico por el interior de la Germania libera para vengar la clades variana,
muy costosa en bajas.

3.- RECLUTAMIENTO Y ACTUACIÓN EN LA SEGUNDA MITAD DEL SIGLO I

La cohors I Ascalonitanorum fue creada por Cn. Domicio Corbulón en el


año 62 dentro de un reclutamiento tumultuario recogido por Tácito14 para reforzar
la frontera de la provincia Syria sobre el río Éufrates para prevenir una posible in-
vasión parta del territorio romano, todo ello enmarcado dentro del conflicto entre el
Imperio y los partos por el control del Reino de Armenia. Fue realizado entre la
13
Este ejército era heredero del de Herodes el Grande. De acuerdo con Flavio Josefo, AJ, XVII,
13, 3, comprendía unidades de germanos, tracios y galos, junto con tropas de su propio reino, lo que,
además de judíos, incluye gentes de origen griego, y que estaban organizadas de una forma similar a
las cohortes auxiliares romanas.
14
Tácito, Ann. XV, 3, 3: Atque interim reliquas legiones pro ripa Euphratis locat, tumultuariam
provincialium manum armat, hostiles ingressus praesidiis intercipit. et quia egena aquarum regio est,
castella fontibus imposita; quosdam rivos congestu harenae abdidit.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 83


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

población de la ciudad de Ascalón (Esquelón, Israel)15, antigua ciudad filistea, ciu-


dad griega y, tal vez, patria chica de Herodes el Grande. Tras la muerte de este rey
y la división de su reino, fue directamente incorporada a la provincia romana de
Syria, pese a ser limítrofe con la provincia procuratorial de Judea, cuyo territorio la
aislaba físicamente de Syria.
La unidad tiene el carácter de equitata, ya que la inscripción de mediados del
siglo II referida al praepositus vexillationis Lollianus16 indica que dirigió un desta-
cmento de caballería formado ad hoc a partir de cuatro Alae y quince Cohortes
equitatae de la provincia Syria, por lo que, dadas las características de los desiertos
de esa provincia y de la propia zona fronteriza con Partia, debía de ser así desde su
origen.
Corbulón17 había defendido los intereses romanos en este conflicto con con-
siderable ventaja, pero Nerón no le permitió rematar esta misión, ya que encomen-
dó el mando al inexperto Lucio Cesenio Peto y relegó a Corbulón al importante
cargo de gobernador de Syria. Los temores de Corbulón respecto a la valía de Peto
fueron los que le indujeron, como hemos señalado, a fortalecer la defensa de su
provincia y se cumplieron sobradamente cuando los partos derrotaron a Peto en la
desatrosa batalla de Rhandeia.
Peto había suplicado ayuda a Corbulón, quien, ante la falta de órdenes impe-
riales concretas, se demoró en prestarla. Recibidos embajadores partos en Roma,
junto con informes de Peto y del centurión que los portaba y, posiblemente, del
propio Corbulón, aconsejado por sus asesores, Nerón decidió otorgar a Corbulón
un imperium ampliado hasta casi el nivel del concedido a Pompeyo por la Lex Ga-
binia un siglo antes18, para que resolviese el asunto de Armenia definitivamente.
Junto con el nombramiento de Corbulón, Nerón expidió las órdenes adecua-
das para reforzar el ejército romano de cara, si fuese necesario, a una campaña ma-
yor contra Partia, que incluía el desplazamiento de tropas a Oriente, como la legio
XV Apollinaris19, el reclutamiento extraordinario de legionarios para el resto de
estas unidades del Imperio20, el reclutamiento de nuevas unidades auxiliares21 y la
regularización de las unidades creadas tumultuariamente por Corbulón en Syria22,

15
Sartre, 1994, p. 78.
16
Cfr. Infra → praepositus vexillationis.
17
Para entender el contexto de las operaciones de Corbulón en Armenia: GILMARTIN, 1973, pp.
777-790; GOLDSWORTHY, 2012, pp. 318-332; DĄBROWA, 2017, pp., 180-184; GREGORATTI, 2017, pp.
107-121, analizando este último hasta la derrota de Peto.
18
Tácito, Ann. XV, 25, 5.
19
Tácito, Ann. XV, 25, 3.
20
Así lo indica Tácito, Ann. XVI, 13, 3, y lo comprueba para la legio X Gemina con base en Car-
nuntum en Pannonia, JIMÉNEZ DE FURUNDARENA, 1999, pp. 221-228.
21
P. ej., la cohors IV Callaecorum Lucensium equitata, reclutada en 62-63 y enviada a Syria, JI-
MÉNEZ DE FURUNDARENA, 2017, pp. 107-130 o la cohors I Ituraeorum reclutada por Corbulón en la
región de Iturea, incorporada a la provincia Syria en 34, SPAUL, 2000, p. 441.
22
Tácito, Ann. XV, 25, 3.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 84


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

lo que hizo que nuestra cohorte se convirtiese en unidad plenamente regular en el


año 6323.
Las unidades reclutadas por Corbulón habían sido destinadas directamente a
guarnecer la frontera de la provincia Syria con el Imperio Parto, que transcurría
siguiendo el curso del río Éufrates, por lo que la I Ascalonitanorum fue destinada a
esa línea, concretamente a Caeciliana (Tell Aushariye, Siria), ya que la única ins-
cripción de esta unidad que no es un diploma militar, procede de Tell Ahmar (Si-
ria)24, la antigua ciudad de Bersiba, en la orilla parta del río.
Corbulón, con sus nuevas órdenes y un considerable y bien entrenado ejérci-
to, al que afluían continuamente refuerzos, junto con las noticias a modo de propa-
ganda del refuerzo general del ejército romano en todo el Imperio, penetró direc-
tamente en Armenia y, sin necesidad de realizar una verdadera guerra, obtuvo del
imperio Parto y del rey de Armenia la aceptación de la entrega de la corona Arme-
nia a su rey de manos de Nerón en Roma25.
Un nuevo reclutamiento fue realizado en 68, como indica un diploma militar
de 93 —25 años después— durante la revuelta judía de 68-71, procedimiento nor-
mal para todas las unidades de un teatro de operaciones como el de Syria, involu-
crado directamente en la represión de la revuelta judía y que al mismo tiempo debía
mantener segura la frontera con el Imperio Parto, con quien, como hemos visto,
había ocurrido un conflicto reciente y con el que cabía la duda razonable de si no
intentaría aprovechar las dificultades del Imperio Romano en esa misma zona26.
Sin embargo, los diplomas de 9027, no recogen el licenciamiento de hombres de la I
Ascalonitanorum, por lo que la unidad no recibió reclutas en 65, lo que indica que
había sufrido pocas bajas durante las operaciones finales de Corbulón.
La ausencia de diplomas entre 93 y 129 parece sugerir que la unidad no par-
ticipó directamente ni en la conquista de la rebelde Judea a las órdenes de Vespa-
siano y Tito, ni fue trasladada a Occidente para la guerra civil de 69, por lo que de-
bió de permenecer de guarnición en la frontera del Éufrates.
Está situación se repitió durante todo el período de la dinastía Flavia, reali-
zando las tareas normales de guarnición sobre el Éufrates y la vigilancia del territo-

23
El primer grupo de diplomata militaria de la unidad es de 88, por lo que esta cohorte fue reclu-
tada 25 años antes, en 63. Cfr. infra.
24
Cfr. infra soldados de la unidad nº 3. Marcus Gora f(ilius).
25
Tácito, Ann. XV, 29. DĄBROWA, 2017, pp. 183-184.
26
Tácito, Hist. II, 83, 3 indica esta preocupación e indica el envío de misiones diplomáticas a
Armenia y Partia, apoyadas de seguro con el incremento de las unidades que permanecieron contra-
lando las fronteras hasta un nivel próximo al 100%. Tras la victoria de Bedriacum, los partos ofrecie-
ron un numeroso contingente de arqueros a caballo como ayuda a Vespasiano, que lo rechazó como
se ve en Tácito, Hist. IV, 51, 1-2. DĄBROWA, 2017, p 185.
27
AE 2006, 1842, AE 2006, 1843, AE 2006 1840, RMD IV, 214 y AE 2012 1995, de 12 de mayo
de 90, bajo el gobierno en Syria de Aulo Buccio Lappio Máximo.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 85


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

rio provincial de Syria en el que el bandolerismo, gracias a sus extensos desiertos,


nunca dejó de existir28.

3.- EL SIGLO II: DE TRAJANO A MARCO AURELIO

Las tareas regulares de guarnición continuaron bajo los imperios de Nerva y


Trajano, emperador que reforzó la unidad en 104 —diplomas adrianeos de 129—
dentro del contexto general de incrementar la fuerza del ejército romano para las
operaciones de la segunda guerra Dácica, para la cual se transfirieron al Danubio
numerosas unidades auxiliares y vexillationes desde Oriente y particularmente des-
de Syria, lo que hacía que mantener al máximo posible de efectivos las unidades
destinadas en esa frontera fuese una necesidad.
La unidad fue transformada en sagittariae en esta época, tal y como indican
los diplomas adrianeos y posteriores, mediante el entrenamiento especializado co-
mo arqueros de una parte de sus soldados29. Esta medida creemos que se encuadra
en los preparativos de la expeditio Parthica de Trajano30, ya que, al enfrentarse a la
peligrosa y versátil caballería parta, parecía necesario incrementar el poder de fue-
go del ejército romano oriental con la adición en sus unidades auxiliares de un im-
portante contingente de arqueros, capaz de dificultar seriamente la capacidad de
acción de los temibles arqueros partos.
Trajano, vistos los intentos partos por controlar nuevamente Armenia, deci-
dió en 114 emprender una campaña en toda regla contra ellos, invadiendo y con-
quistando Armenia y toda Mesopotamia. Nuestra cohorte participó en esta campa-
ña y como prueba de ello recibió nuevos reclutas en 119 —los diplomas de época
de Antonino Pío de 144 así lo indican— para suplir las bajas causadas en esa pro-
longada campaña. Adriano, después de reorganizar Oriente, autorizó un nuevo re-
clutamiento en 128 —diploma de 153 bajo Antonino Pío—, posiblemente relacio-
nado con la tirantez con los partos en la frontera.

28
SARTRE, 1994, pp. 71-72 señala el bandolerismo como un problema crónico en toda esta zona.
29
Arriano, Alan. 16-17, describe en el despliegue de su ejército tres filas de arqueros, la quinta
detrás de los legionarios, la novena y la décima, esta última de arqueros a caballo. En la penúltima
menciona unidades claramente auxiliares, las cohortes I Numidarum equitata sagittaria, III Augusta
Cyrenaica sagittaria, I Bosporanorum aagittaria y I Ituraeorum sagittaria; de ello podemos deducir
que entre un 10 % y un 12 % de los auxiliares de su ejército eran arqueros, lo que dividido por cuatro
unidades sagittariae indica que en cada una de ellas había cinco centurias con 400 arqueros y la res-
tante debía ser de infantería convencional, para asegurar la protección cercana de los arqueros. Al
respecto, LE BOHEC, 19982, p. 29, mencionando tan solo su existencia, y GOLDSWORTHY, 2005, p. 58
y 136-137, sobre el texto de Arriano, pero sin precisar, p. 180. Para los arqueros a caballo, DIXON /
SOUTHERN, 1997, p. 77.
30
SARTRE, 1994, pp. 46-48.GOLDSWORTHY, 2012, pp. 384-387. MARTÍNEZ-PINNA, 2003, pp. 113-
119; BIRLEY, 2003, pp. 92-93, para los pasos dirigidos a la guerra hacia 113 y para las operaciones,
pp. 97-103 y la decisión de Adriano de abandonar las conquistas trajaneas, pp. 108-109 y 114.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 86


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

Adriano también ordenó un reclutamiento en 132, nada más estallar la rebe-


lión de Bar Kojba en Palestina, lo que indica que la cohorte participó en la campa-
ña emprendida por el propio Adriano entre 132 y 135.
En época de Antonino Pío, los diplomas permiten suponer que a los licenci-
mientos de veteranos siguieron levas de nuevos reemplazos. Así, fue reforzada en
144-145 y especialmente en 153-154 y 157-158, cuando la actitud de Vologeso IV
de Partia sobre Armenia y sobre la hegemonía romana en Oriente era de clara pro-
vocación31, añadiéndose la llegada de unidades procedentes de los ejércitos occi-
dentales del Imperio32.

Diplomas militares de la Cohors I Ascalonitanorum equitata


Emperador y Fecha de re- Hipotético recluta- Fecha de licen-
fecha clutamiento miento posterior ciamiento teórico
para completar filas
Domiciano (62) 63 88 114
7-11-88
Domiciano 68 93 118
12-5-90
Trajano 83 84 119
108
Adriano 104 130 155
22-3-129
33
Antonino Pío 119 145 170
19-3-144
Antonino Pío 128 154 179
?-10 a 12-153
Antonino Pío 132 158 183
28-9-157

Cuando en 161, después de la desastrosa derrota de Marco Sedacio Seve-


riano, gobernador de Capadocia, en la batalla de Elegia, los ejércitos partos inva-
dieron Armenia, Capadocia y Syria, la cohorte participó en las operaciones de con-
tención de los invasores y después, a las órdenes de Lucio Vero y Avidio Casio, en
la victoriosa contraofensiva romana. Dentro de esta campaña, en 164-165, sus jine-
tes, al completo o en parte, fueron asignados al mando de Marco Valerio Loliano,

31
SARTRE, 1994, 1994, pp. 48-49, ilustra el contexto de inestabilidad permanente en esta zona.
32
Ello lo tenemos bien constatado para la Cohors I Lucensium equitata, procedente de Germania
Inferior, donde se licencian sus veteranos en 152, y en Syria en 153, donde también se licencian sus
veteranos, cfr. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA, 2016, p. 175. Asimismo, puede comprobarse con la
Cohors I Sugambrorum y la Cohors VII Gallorum, procedentes de Moesia, SPAUL, 2000, p. 247 y p.
171.
33
BIRLEY, 2009, pp. 186-188 y 201-202, con las operaciones militares de este bellum Parthicum.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 87


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

quien mandaba una importante vexillatio de caballería, que debió de servir de pan-
talla protectora a la invasión de Mesopotamia dirigida por Avidio Casio.
Con la victoria romana, también llegó la peste34, pero, a diferencia de otras
unidades, nuestra cohorte consiguió sobrevivir a este episodio y salir bien librada
de la rebelión de Avidio Casio contra Marco Aurelio en 17535.

4.- DE MARCO AURELIO A CARACALLA: EL FIN DE LA UNIDAD

Tras el paréntesis del imperio de Cómodo y el caos desatado con su asesina-


to en 192 y el de su sucesor Pértinax al año siguiente, la cohorte también logró so-
brevivir a las importantes campañas de Septimio Severo contra Pescenio Nigro36 y
contra el Imperio Parto de 193 a 19637, ya que su presencia está atestiguada en un
papiro de Dura Europos de 20038.
La unidad debió de seguir prestando servicio en su lugar habitual hasta la
desastrosa campaña de Caracalla y Macrino en Oriente en 216-217 contra los par-
tos39 y ser destruida en esta operación.

5.- LOS HOMBRES DE LA COHORTE

a/ Praefecti cohortis

1.- Caius Coelius Caii filius Arnensi Montanus. Diploma (ver texto completo
infra diploma nº 5).
AE 2008, 1753: [----] a(nte) d(iem) IIII Idus August(as) / Sex(to) Lusiano
Proculo T(ito) Avidio Quieto co(n)s(ulibus) / cohort(is) I Ascalonitanorum cui
prae(e)st / C(aius) Coelius C(ai) f(ilius) Arn(ensi) Montanus / pediti / Magae Cleo-
nis f(ilio) Lycio [---]

Caballero romano que ejercía la prima militia de su carrera al mando de


nuestra cohorte el 8 de agosto de 9340; su onomástica es totalmente romana y, aun-
que no indica su origo, aparece su adscripción a la tribu Arnensi, lo que señala,
muy posiblemente, un origen itálico, de la zona de Etruria; sin embargo, los autores
de la publicación del diploma vacilan con su nomen Coelius, indicando que existen

34
Dion Casio, LXXI, 2, 4. DUNCAN-JONES, 1996, pp. 108-136; BIRLEY, 2009, pp. 214-216.
35
SARTRE, 1994, p. 51; BIRLEY, 2009, pp. 263-274.
36
SARTRE, 1994, pp. 51-52; BIRLEY, 2012, pp. 170-172.
37
SARTRE, 1994, pp. 52-53; BIRLEY, 2012, pp. 173-176 para la primera campaña y pp. 195-200
para la segunda.
38
FINK, 1971, 1, XIII, 8-9, cfr. infra.
39
SARTRE, 1994, p. 54; BIRLEY, 2012, pp. 276 y 278.
40
ECK / PANGERL, 2008, p. 224.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 88


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

Caelius —un nomen diferente— adscritos a la misma tribu en la Mauretania Cae-


sariensis, algo que descartamos.

2.- Publius Aurelius Aurelianus. Diploma (ver texto completo infra, diplo-
mas nº 17).
AE 2015, 1903: [---] a(nte) d(iem) XIIII K(alendas) Apr(iles) / L(ucio)
Aemilio Caro Q(uinto) Egrilio Plariano co(n)s(ulibus) / coh(ortis) I Ascalo-
nit(anorum) sag(ittariorum) cui prae(e)st / P(ublius) Aurelius Aurelianus / ex pedi-
te / Barcallippo Aggaei f(ilio) Samo(satis) [---]

Prefecto41 que ejercía el mando sobre la cohorte el 19 de marzo de 144, bajo


Antonino Pío, como su prima militia dentro del cursus honorum ecuestre. Su ono-
mástica es totalmente romana, pero no indica su origo, por lo que es difícil asignar-
le una procedencia, aunque una búsqueda somera de los Aureli Aureliani en el
EDCS42 indica que estos aparecen mayoritariamente en Italia y en África Proconsu-
lar.

b/ Praepositus vexillationis

1.- Marcus Valerius M(arci) f(ilius) Lollianus


CIL III 600 = CIL III 14203,35 = AE 1997, 1352 = AE 2008, 57 = AE 2012,
1298, Gradista (Albania): M(arcus) Valerius M(arci) f(ilius) Quir(ina) Lollianus
prae/fectus cohort(is) I Apamenorum sagitt[ariorum] / equit(atae) trib(unus) mi-
lit(um) leg(ionis) VII Gem(inae) Fel(icis) praef(ectus) eq(uitum) alae Fl(aviae)
Agrip(pianae) / praepositus in Mesopotamia vexillationibus equitum electorum
alarum / praetoriae Augustae Syriacae Agrippianae Herculianae / singularium
item cohortium I Lucensium II Ulpiae equit(atae) / c(ivium) R(omanorum) I
Fl(aviae) c(ivium) R(omanorum) I(I) Thracum III Ulpiae Paflagonum II eqquitum I
/ Ascalonitanorum I Fl(a)v(iae) Chalcidenorum V Petr(a)eorum IIII / Lucensium I
Ulpiae Petr(a)eorum II Ulpiae Paflago{g}num I Ulpiae / sagittariorum III Daco-
rum I Syngambrum / viam pub[lic(am)] quae a col(onia) Byllid(ensium) / per Asta-
cias ducit angustam fragosam [pe]riculosam / ita muni(vi)t ut vehiculis
comme{e}tur item [pon]tes / in Argya flumine et rivis d(e) s(uo) p(osuit) / et
inscr[ip]sit d(ecreto) d(ecurionum).

41
ECK / PANGERL, 2015, p. 256.
42
http://db.edcs.eu/epigr/epikl_ergebnis.php

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 89


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

Marcus Valerius Lollianus43 fue un caballero romano de natural de la Colo-


nia Byllis (Hekal, Albania) en la provincia Macedonia, que desarrolló su cursus
honorum bajo los imperios de Antonino Pío y Lucio Vero y Marco Aurelio.
Su prima militia fue como prafectus cohortis de la I Apamenorum sagitta-
riorum equitatae en Philadelphia (Kom el-Kharaba el-Qebir, Madinat Al-Fayyum,
Egipto) en Egipto hacia 15444; su secunda militia le correspondió en el extremo
contrario del Imperio como tribunus militum de la legio VII Gemina Felix en su
base de Legio (León, España) hacia 15745, volviendo a oriente para su tertia militia
como praefectus equitum del Ala II Flavia Agrippina, situada en Syria hacia 160.
Después de ejercer los tres puestos canónicos de oficial de su carrera ecues-
tre, debería de haber terminado su carrera militar, pero la emergencia producida por
la derrota de Marco Sedacio Severo en Capadocia en la batalla de Elegeia y la in-
vasión de los ejércitos partos de Armenia, Capadocia y Mesopotamia le proporcio-
naron una cuarta militia, no como praefectus equitum alae milliarae, sino como
praepositus de una vexillatio formado por jinetes de cuatro alas y quince cohortes,
en un número de difícil evaluación, pero, posiblemente, superior a los 1.000 jinetes
de un ala miliaria. Su misión fue la de servir de cortina de caballería en la invasión
de Mesopotamia de 164-165, a las órdenes de Avidio Casio y Lucio Vero46. Resul-
ta extraño que por esta acción no le fuese otorgado ningún dona militaria.
Terminada esta campaña, se retiró a su colonia de origen y allí reparó a sus
expensas un tramo de camino hasta la ciudad de Astacia, que incluía varios puen-
tes.

c.- Centuriones

1.- Claudianus
AE 1994, 1764, Tell Ahmar (Siria): Marcus Gora / f(ilius) sig(nifer)
c(o)h(ortis) I Asca/lonit(anorum) 7 (centuria) Claudi/ani mil(itavit) ann(os) / XXV
vix(it) an(nos) / L domo He/mesa / h(ic) s(itus) e(st).

Claudianus prestaba servicio como centurión de la unidad en la segunda mi-


tad del siglo I47. Su onomástica es latina e indica una concesión de ciudadanía fa-
miliar en época Julio-Claudia.

43
DEVIJVER, 1977 y 1993; KENNEDY, 1992, pp. 69-81, datando la inscripción bajo Adriano, lo
que, a la luz de los últimos diplomas para el ejército de Syria es demasiado temprano. HAENSCH /
WEIß, 2012, pp. 435-454; JIMÉNEZ DE FURUNDARENA, 2016, pp. 177-178.
44
ALSTON, 1995, pp. 24, 144 y 174.
45
PALAO VICENTE, 2006, fecha su paso por esta legión antes de 160.
46
BIRLEY, 2009, pp. 186-188 y 201-202.
47
SPAUL, 2000, p. 452.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 90


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

d.- Soldados de la cohorte

1.- Barcallippus Aggaei f(ilio) Samo(satis). Diploma (ver texto completo in-
fra, diplomas nº 17).
AE 2015, 1903: [---] a(nte) d(iem) XIIII K(alendas) Apr(iles) / L(ucio)
Aemilio Caro Q(uinto) Egrilio Plariano co(n)s(ulibus) / coh(ortis) I Ascalo-
nit(anorum) sag(ittariorum) cui prae(e)st / P(ublius) Aurelius Aurelianus / ex pedi-
te / Barcallippo Aggaei f(ilio) Samo(satis) [---]

Barcallippo48 fue licenciadado el 19 de marzo de 144, bajo Antonino Pío,


tras 25 años de servicio, por lo que fue reclutado en 119, bajo Adriano, nada más
terminar las guerras Párticas de Trajano. Su onomástica es de origen griego, aun-
que la adición de la partícula Bar- parece ser un semitismo. Era natural de la ciudad
de Samosata (Samsat, Turquía), antigua capital del reino de Comagene, incoporado
al Imperio en 72 dentro de la provincia Syria.

2.- Flavius Flavinus


Fink, 1971, 1, XIII, 8-9, Dura Europos (Siria): (…) Flavius Flavinus / tras-
la(atatus) ex coh(ortis) I Ascal(onitanorum) sin[gul(aris) Aurelius Iulius
Mar[c]i[anus] (…)

Este militar de época de los Severos, estuvo encuadrado en la cohorte en el


primer tercio del siglo III, cuando fue trasladado a la Cohors XX Palmyrenorum en
su base de Dura Europos, en la recién constituida provincia Mesopotamia, incorpo-
rada al Imperio durante la expeditio Parthica de Septimio Severo. La base de la I
Ascalonitanorum estaba en Caeciliana (Tell Aushariye, Siria), a unos 30 km al sur
de Dura.
Su nombre indica una romanización familiar temprana, al utilizar como dua
nomina una combinación del nomen imperial Flavius, por lo que puede que su fa-
milia ya hubiera servido en el ejército romano en el siglo I, recibiendo la ciudada-
nía y el nomen imperial con la honesta missio, aunque es imposible, sin su origo,
determinar su lugar y provincia de procedencia, aunque, a buen seguro, la provin-
cia era oriental.
El traslado de unidad vino acompañado de un ascenso, ya que en Dura ejer-
cía el cargo de singular, un escolta49, posiblemente asignado al Praefectus de la
cohors XX Palmyrenorum.

48
ECK / PANGERL, 2015, p. 256.
49
LE BOHEC, 19982, pp. 28 y 52; GOLDSWORTHY, 2005, p. 145, aunque referido al officium de los
gobernadores provinciales, pero la función de guardaespaldas es la misma. Speidel, 2009, pp. 313-315
con una interesante valoración de la procedencia de estos escoltas en Vindolanda en Britania bajo
Trajano, en Capadocia con Arriano bajo Adriano y en Dura Europos en Mesopotamia bajo Caracalla.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 91


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

3.- Marcus Gora f(ilius)


AE 1994, 1764, Tell Ahmar (Siria): Marcus Gora / f(ilius) sig(nifer)
c(o)h(ortis) I Asca/lonit(anorum) )(centuria) Claudi/ani mil(itavit) ann(os) / XXV
vix(it) an(nos) / L domo He/mesa / h(ic) s(itus) e(st).

Marcus prestó servicio en la cohorte en la segunda mitad del siglo I, falle-


ciendo poco antes de recibir su honesta missio tras 25 años en filas, con 50 de
edad50. Era natural de la ciudad de Hemesa (Homs, Siria), en la provincia Syria. Su
epitafio fue encontrado en Tell Ahmar, la antigua Bersiba, en la orilla parta del Éu-
frates, pero debió fallecer en Caeciliana (Tell Aushariye) en la orilla romana, don-
de posiblemente se encontraba la base de la unidad desde los tiempos de Corbulón.
Este soldado había alcanzado el rango de signifer, portador de estandarte de
una centuria, con la categoría de miles principalis51.

4.- Maga Cleonis f(ilius) Lycius. Diploma (ver texto completo infra diploma
nº 5).
AE 2008, 1753: [----] a(nte) d(iem) IIII Idus August(as) / Sex(to) Lusiano
Proculo T(ito) Avidio Quieto co(n)s(ulibus) / cohort(is) I Ascalonitanorum cui
prae(e)st / C(aius) Coelius C(ai) f(ilius) Arn(ensi) Montanus / pediti / Magae Cleo-
nis f(ilio) Lycio [---]

Soldado de onomástica totalmente griega, natural del antiguo reino de Ly-


cia52, enclavado en la provincial Lycia et Pamphilia, que fue licenciado el 8 de
agosto de 93, bajo Domiciano, por lo que fue reclutado en 68, bajo Nerón, en el
momento en el que en la provincia de Judea estaba ya en llamas durante la revuelta
judía de 67-70.

Los soldados de la I Ascalonitanorum


Nombre Origo Datación rango
Barcallippus Aggaei f Samosata (Syria) 19-3-144 pedes
Flavius Flavinus ¿Oriental? 1ª mitad siglo III singular
Marcus Gora f. Hemesa (Syria) 2ª mitad s. I signifer
Maga Cleonis f Lycia 8-8-93 pedes

50
SPAUL, 2000, p. 452.
51
LE BOHEC, 19982, pp. 50-51 y 53; GOLDSWORTHY, 2005, p. 68.
52
ECK / PANGERL, 2008, p. 224.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 92


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

ANEXO: DIPLOMAS MILTARES DE LA COHORS I ASCALONITANORVM

Domiciano, 8 de noviembre de 88:

1.- CIL XVI 35 = AE 1927, 44 = AE 1928, 155 = AE 1933, 1 = AE 1959, 90, Muhovo (Bul-
garia): Imp(erator) Caesar divi Vespasiani f(ilius) Domitia/nus Augustus Germanicus pontifex / ma-
ximus tribunic(ia) potestat(e) VIII imp(erator) / XVII co(n)s(ul) XIIII censor perpetuus p(ater)
p(atriae) / equitibus et peditibus qui militant in alis / tribus et cohortibus decem et septem quae / ap-
pellantur II Pannoniorum III Augusta / Thracum veterana Gallica I Flavia civi/um Romanorum I
milliaria I Lucensium / I Ascalonitanorum I Sebastena I Itu/raeorum I Numidarum II Italica civi/um
Romanorum II Thracum civium / Romanorum II classica III Augusta Thra/cum III Thracum Syriaca
IIII Bracar/augustanorum IIII Syriaca IIII Callae/corum Lucensium Augusta Panno//niorum Musu-
lamiorum et sunt in / Syria sub P(ublio) Valerio Patruino qui qui/na et vicena stipendia aut plura
me/ruerant quorum nomina subscripta / sunt ipsis liberis posterisque eorum civi/tatem dedit et co-
nubium cum uxori/bus quas tunc habuissent cum est civi/tas iis data aut si qui caelibes essent / cum
iis quas postea duxissent dumta/xat singuli singulas a(nte) d(iem) VII Idus Novemb(res) / M(arco)
Otacilio Catulo Sex(to) Iulio Sparso co(n)s(ulibus) / cohort(is) Musulamiorum cui prae(e)st /
M(arcus) Caecilius September / pediti / Bitho Seuthi f(ilio) Besso / descriptum et recognitum ex tabu-
la aenea / quae fixa est Romae in Capitolio // Imp(erator) Caesar divi Vespasiani f(ilius) Domitianus
/ Augustus Germanicus pontifex maximus / tribunic(ia) potestat(e) VIII imp(erator) XVII co(n)s(ul)
XIIII / censor perpetuus p(ater) p(atriae) / equitibus et peditibus qui militant in alis / tribus et cohor-
tibus decem et septem quae / appellantur II Pannoniorum III Augusta / Thracum veterana Gallica I
Flavia civi/um Romanorum I milliaria I Lucensium / I Ascalonitanorum I Sebastena I Iturae/orum I
Numidarum II Italica civium Ro/manorum II Thracum civium Romano/rum II classica III Augusta
Thracum III / Thracum Syriaca IIII Bracaraugustano/rum IIII Syriaca IIII Callaecorum Lucensi/um
Augusta Pannoniorum Musulamiorum / et sunt in Syria sub P(ublio) Valerio Patruino qui qui/na et
vicena stipendia aut plura meruerant / quorum nomina subscripta sunt ipsis libe/ris posterisque
eorum civitatem dedit et co/nubium cum uxoribus quas tunc habuissent / cum est civitas iis data aut si
qui caelibes es/sent cum iis quas postea duxissent dumta/xat singuli singulas a(nte) d(iem) VII Idus
Novembr(es) // M(arco) Otacilio Catulo Sex(to) Iulio Sparso co(n)s(ulibus) / cohort(is) Musula-
miorum cui prae(e)st / M(arcus) Caecilius September / pediti / Bitho Seuthi f(ilio) Besso / descriptum
et recognitum ex tabula ae/nea quae fixa est Romae in Capitolio in / latere sinistro tabulari publici //
Q(uinti) Muci Augustalis / M(arci) Calpurni Iusti / C(ai) Lucreti Modesti / C(ai) Claudi Sementivi /
C(ai) Pompei Eutrapeli / C(ai) Iuli Heleni / L(uci) Pulli Verecundi.

2.- AE 1939, 126* = AE 1959, 252*, Nikyup (Rumanía)/ Nicopolis ad Istrum: Imp(erator)
Caesar divi Vespasiani f(ilius) Domitianus / Augustus Germanicus pontifex max[imus] / tribunic(ia)
potestat(e) VIII imp(erator) XVII co(n)[s(ul) XIIII] / censor perpetuus p(ater) p(atriae) / equitibus et
peditibus qui militant in a[lis] / tribus et cohortibus decem et septem(!) [quae] / appellantur II Pan-
noniorum III Augusta / Thracum veterana Gallica I Flavia civi/um Romanorum I M(milliaria) I Lu-
censium / I Ascalonitanorum I Sebastena I Iturae/orum I Numidarum II Italica civium Ro/manorum
II Thracum civium Romano/rum II classica III Augusta Thracum III / Thracum Syriaca IIII Braca-
raugustano/rum IIII Syriaca IIII Callaecorum Lucensi/um Augusta Pannoniorum Musulamiorum / et
sunt in Syria sub P(ublio) Valerio Patruino qui qui/na et vicena stipendia aut plura meruerant (sic) /
quorum nomina subscripta sunt ipsis libe/ris posterisque eorum civitatem dedit et co/nubium cum
uxoribus quas tunc habuissent / cum est civitas iis data aut si qui caelibes es/sent cum iis quas postea
duxissent dumta/xat singuli singulas a(nte) d(iem) VI Idus Novembr(es) / M(arco) Otacilio Catulo
Sex(to) Iulio Sparso co(n)s(ulibus) / cohort(is) Musulamiorum cui prae(e)st / M(arcus) Caecilius Sep-

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 93


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

tember / pediti / Gorio Stibi f(ilio) Dacus (sic) / descriptum et recognitum ex tabula ae/nea quae fixa
est Romae in Capitolio in / latere sinistro tabulari publici // Imp(erator) Caesar divi Vespasiani
f(ilius) Domitia/nus Augustus Germanicus pontifex / maximus tribunic(ia) potestat(e) VIII imp(erator)
/ XVII co(n)s(ul) XIIII censor perpetuus p(ater) p(atriae) / equitibus et peditbus qui militant in alis /
tribus et cohortibus decem et septem quae / appellantur II Pannoniorum III Augusta Thracum vetera-
na Gallica I Flavia civi/um Romanorum I M(milliaria) I Lucensium / I Ascalonitanorum Sebastena I
Itu/raeorum I Numidarum II Italica civi/um Romanorum II Thracum civium / Romanorum II classica
III Augusta / Thracum III Thracum Syriaca IIII Bracar/augustanorum IIII Syriaca III Callae/corum
Lucensium Augusta Panno/[niorum …

3.- AE 2006, 1838: [Imp(erator) Caesar divi Vespasiani f(ilius) Domitianus Augustus Ger-
manicus pontifex maximus tribunic(ia) potestat(e) VIII imp(erator) XVII co(n)s(ul) XIIII censor per-
petuus p(ater) p(atriae) equitibus et peditibus qui militant in alis tribus et cohortibus decem et septem
quae appellant]ur II [Pannoniorum III Augusta Thracum v]etera[na Gallica I Flavia civium Ro-
mano]rum I [milliaria I Lucensium I Ascalonita]no[rum I Sebastena I Ituraeorum I Numidarum II
Italica civium Romanorum II Thracum civium Romanorum II classica III Augusta Thracum III
Thracum Syriaca IIII Bracaraugustanorun IIII Syriaca IIII Callaecorum Lucensium Augusta Panno-
nior]um Mu[sulamiorum et sunt in Syria sub P(ublio) Va]lerio Pa[truino qui quina et vicena
sti]pendia au[t plura meruerant quorum] nomina [subscripta sunt ipsis liberis posterisque eorum
civitatem dedit et conubium cum uxoribus quas tunc habuissent cum est civitas iis data aut si qui cae-
libes essent cum iis quas postea duxissent dumtaxat singuli singulas a(nte) d(iem) VII Idus Nove-
mbr(es) M(arco) Otacilio Catulo Sex(to) Iulio Sparso co(n)s(ulibus).

4.- AE 2006, 1839: [Imp(erator) Caesar divi Vespasiani f(ilius) Domitianus Augustus Ger-
manicus pontifex maximus tribunic(ia) potestat(e) VIII imp(erator) XVII co(n)s(ul) XIIII censor
perp]etu[us p(ater) p(atriae) equitibus et pedit]ibu[s qui militant in alis tribus et cohor]tib[us decem
et septem quae appellantur II Pannoniorum III Augusta Thracum veterana Gallica I Flavia civium
Romanorum I milliaria I Lucensium I Ascalonitanorum I Sebastena I Ituraeorum I Numidarum II
Italica civium Romanorum II Thracum civium Romanorum II classica III Augusta Thracum III
Thracum Syriaca IIII Bracaraugustanorum IIII Syri]aca IIII Ca[llaecorum Lucensium Augusta Pan-
no]niorum Mu[sulamiorum et sunt in Syria sub P(ublio) Val]er[io Pa]tr[uino qui quina et vicena
stipendia aut plura meruerant quorum nomina subscripta sunt ipsis liberis posterisque eorum civita-
tem dedit et conubium cum uxoribus quas tunc habuissent cum est civitas iis data aut si qui caelibes
essent cum iis quas postea duxissent dumtaxat singuli singulas a(nte) d(iem) VII Idus Novembr(es)
M(arco) Otacilio Catulo Sex(to) Iulio Sparso co(n)s(ulibus).

Domiciano, 8 de agosto de 93:

5.- AE 2008, 1753: Imp(erator) Caesar divi Vespasiani f(ilius) Domitianus Au/gustus Germa-
nicus pontifex maximus tribu/nic(ia) potestat(e) XII imp(erator) XXII co(n)s(ul) XVI censor
per/petuus p(ater) p(atriae) / equitibus et peditibus qui militant in alis / quattuor et cohortibus septem
quae appel/lantur Gallorum et Thracum Antiana et Phrygum et Gemina Sebastena et III / Thracum
Augusta et I Ascalonitanorum / et I Thracum milliaria et I Ituraeorum / et II Thracum civium Ro-
manorum et IIII / Callaecorum Bracaraugustanorum et / IIII Thracum Syriaca et Augusta Panno-
nio/rum et sunt in Syria sub M(arco) Cornelio Nigri/no qui quina et vicena stipendia aut plu/ra me-
ruerunt item dimissis honesta / missione emeritis stipendiis quorum / nomina subscripta sunt ipsis
liberis pos/terisque eorum civitatem dedit et conubium / cum uxoribus quas tunc habuissent cum / est
civitas is data aut si qui caelibes essent / cum iis quas postea duxissent dumtaxat / singuli singulas
a(nte) d(iem) IIII Idus August(as) / Sex(to) Lusiano Proculo T(ito) Avidio Quieto co(n)s(ulibus) /
cohort(is) I Ascalonitanorum cui prae(e)st / C(aius) Coelius C(ai) f(ilius) Arn(ensi) Montanus / pedi-
ti / Magae Cleonis f(ilio) Lycio / descriptum et recognitum ex tabula aenea / quae fixa est Romae in

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 94


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

muro post templum / divi Aug(usti) ad Minervam // L(uci) Pulli Verecundi / C(ai) Iuli Clementis /
Q(uinti) Orfi Cupiti / P(ubli) Cauli Gemelli / A(uli) Cascelli Onesimi / Q(unti) Tuliani Eugrami /
Q(uinti) Pompei Homeri // Imp(erator) Caesar divi Vespasiani f(ilius) Domitianus Augus/tus Germa-
nicus pontifex maximus tribunic(ia) po/testat(e) XII imp(erator) XXII co(n)s(ul) XVI censor perpetuus
p(ater) p(atriae) / equitibus et peditibus qui militant in alis quat/tuor et cohortibus septem quae appe-
llantur / Gallorum et Thracum Antiana et Phrygum / et Gemina Sebastena et III Thracum Augusta / et
I Ascalonitanorum et I Thracum milliaria / et I Ituraeorum et II Thracum civium Romano/rum et IIII
Callaecorum Bracaraugustano/rum et IIII Thracum Syriaca et Augusta Panno/niorum et sunt in Syria
sub M(arco) Cornelio / Nigrino qui quina et vicena stipendia aut / plura meruerunt item dimissis ho-
nesta // missione emeritis stipendi(i)s quorum / nomina subscripta sunt ipsis liberis poste/risque
eorum c[i]vitatem dedit et conubi/um cum uxoribus quas tunc habuissent / cum est civitas iis data aut
si qui caelibes / essent cum iis quas postea duxissent dum/taxat singuli singulas / a(nte)[d(iem)] IIII
Idus August(as) / Sex(to) Lusiano Proculo T(ito) Avidio Quieto co(n)s(ulibus) / pediti / Magae Cleo-
nis f(ilio) Lycio / descriptum et recognitum ex tabula aenea / quae fixa est Romae…

Adriano, 22 de marzo de 129:

6- AE 2005, 1736 = AE 2006, 1850: [Imp(erator) Caesar divi Traiani Parthici f(ilius) divi
Nervae nepos Traianus Hadrianus Aug(ustus) pontif(ex) max(imus) trib(unicia) potest(ate) XIII
co(n)s(ul) III p(ater) p(atriae) equitib(us) et peditib(us) qui militaver(unt) in alis II et coh(ortibus) XI
quae appellantur Aug(usta) Xoitan(a) et I Flav(ia) Agrippian(a) et I Ascalonitanor(um) sagitt(aria)
et I Ulp(ia) Dacor(um) et I Ulp(ia) sagitt(aria) c(ivium) R(omanorum) et I Ulp(ia) Petreor(um) sa-
gitt(aria) et II Classica et II Gemina Ligur(um) et Corsor(um) et II Ul]p(ia) equit(um) sa[gitt(aria)
c(ivium) R(omanorum) et II Italic(a) c(ivium) R(omanorum) et III Thrac(um) Syriaca s]ag(ittaria) et
IIII Call[aecorum Lucensium et V Ulp(ia) Petreor(um) sagitt(aria) et su]nt in Syria s[ub Poblicio
Marcello qui quin(is) et vicenis pluribusve stipendiis emeritis dimissis honesta missione quorum no-
mina subscripta sunt ipsis liberis posterisque eorum civitatem dedit et conubium cum uxoribus quas
tunc habuissent cum est civitas iis data aut si qui caelibes essent cum iis quas postea duxissent dum-
taxat singuli singulas a(nte) d(iem) XI K(alendas) Apr(iles) P(ublio) Iuventio Cel]so II [Q(uinto) Iulio
Balbo co(n)s(ulibus) coh(ortis) I Ulp(iae)] D[acor(um) cui praeest Ti(berius) Claudius Ti(beri)]
f(ilius) Qui(rina) M[aximinus Neapol(i) ex] pedite [---]osiae f(ilio) / I [------] / [descriptum] et re-
cog[nitum ex tabula aenea quae] fixa [est Romae in muro post templum divi Aug(usti) ad Miner-
vam]…

7.- AE 2006, 1845: [I]mp(erator) Caesar divi Traiani Parthici f(ilius) divi Nervae / nepos
Traianus Hadrianus Aug(ustus) pontif(ex) max(imus) / trib(unicia) potest(ate) XIII co(n)s(ul) III
p(ater) p(atriae) / [e]quitib(us) [et] peditib(us) qui militaver(unt) in alis [II e]t coh(ortibus) XI / quae
ap[pell]antur Aug(usta) Xoitan(a) et I Flav(ia) Ag[ri]ppian(a) / [et] I Ascalonitanor(um) sagitt(aria)
et I Ulp(ia) Dacor(um) et I Ulp(ia) sa/[gi]tt(aria) c(ivium) R(omanorum) et I Ulp(ia) Petreor(um)
sagitt(aria) et II Classica et II Ge/[mi]na Ligur(um) et Corso[r(um) e]t II Ulp(ia) equit(um) sa-
gitt(aria) c(ivium) R(omanorum) et II / [It]alica c(ivium) R(omanorum) et III Thra[c(um) Sy]riaca
sagitt(aria) et IIII Callaecor(um) / [Lu]censium et V Ulp(ia) [Pet]reor(um) sagitt(aria) et sunt in
Syri/[a] sub Poblicio Mar[c]ello quin(is) et vicenis plurib/[usv]e stipendi(i)s emeritis dimissis hones-
ta missio/[n]e quorum nomina subscripta sunt ip(s)is libe/ris posterisque eorum civitatem dedit et
co/[nub]ium cum uxoribus quas tunc habuissent / [cu]m est civitas iis data aut si qui caelibes essent /
[cum] iis quas postea duxissent dumtaxat singuli / [sin]gulas a(nte) d(iem) XI K(alendas) Apr(iles) /
[P(ublio) Iuve]ntio Celso II Q(uinto) Iulio Balbo co(n)s(ulibus) / [coh(ortis) I] Ulp(iae) Dacor(um)
cu[i p]rae(e)st / [Ti(berius) Clau]dius Ti(beri) f(ilius) Qui(rina) Maximinus Neapol(i) / ex pedite /
[M(arco) Ulp]io Damusi f(ilio) Canuleio Daco / [descript]um et recognitum ex tab(u)la aenea /
[quae fix]a est Roma< e=B > in muro post templum / [divi Aug(usti) ad Miner]vam // [Imp(erator)]
Caesar divi [Traiani Parthici] f(ilius) [divi Nervae] / nepos Traianus Hadrian[us Aug(ustus) pon-

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 95


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

tif(ex)] / ma[x(imus) t]rib(unicia) potest(ate) XIII c[o(n)s(ul) III p(ater) p(atriae)] / eq(uitibus) et
pedit(ibus) qui mil(itaverunt) in al(is) II et coh(ortibus) XI quae a[ppellantur] / Aug(usta) Xoit(ana)
et I Fl(avia) Agripp(iana) et I Ascalon(itanorum) sag(ittaria) e[t I Ulp(ia)] / Dacor(um) et I [Ulp(ia)
sa]g(ittaria) c(ivium) R(omanorum) et I Ulp(ia) Petreor(um) sag(ittaria) e[t II] / Class(ica) et II
Gem(ina) Lig(urum) et Corsor(um) et II Ulp(ia) equit(um) [sagitt(aria)] / c(ivium) R(omanorum) et II
Ital(ica) c(ivium) R(omanorum) et III Thrac(um) Syr(iaca) sag(ittaria) et IIII C[allaecor(um)] / Lu-
cens(ium) et V Ulp(ia) Petreor(um) sag(ittaria) et sunt in S[yria] / sub Poblicio Marcello quin(is) et
vicen(is) [pluribusve] / stip(endiis em(eritis) dim(issis) hon(esta) miss(ione) quor(um) nom(ina)
su[b]/scr[i]p(ta) sunt ips(is) lib(eris) poster(isque) eor(um) civit(atem) de[dit] / et conub(ium) cum
uxorib(us) quas tunc hab(uissent) c[um] / est civit(as) iis data aut siq(ui) caelib(es) essent [cum iis
quas postea duxissent …

8.- AE 2006, 1846: [Imp(erator) Caesar divi Traiani Parthici f(ilius) divi Nervae nepos
Traianus Hadrianus Aug(ustus) pontif(ex) max(imus) trib(unicia) potest(ate) XIII co(n)s(ul) III
p(ater) p(atriae) equitib(us) et peditib(us) qui militaver(unt) in alis II et coh(ortibus) XI quae appe-
llantur Aug(usta) Xoitan(a) et I Flav(ia) Agrippian(a) et I Ascalonitanor(um) sagitt(aria) et I Ulp(ia)
Dacor(um) et I Ulp(ia) sagitt(aria) c(ivium) R(omanorum) et I Ulp(ia) Petr]eor(um) sa[gitt(aria) et II
Class(ica) et II Gemina Ligur(um) et] Corsor(um) e[t II Ulp(ia) equit(um) sagitt(aria) c(ivium)
R(omanorum) et II Italic]a c(ivium) R(omanorum) et III [Thrac(um) Sy]riaca sa/[gitt(aria) et IIII
Callaecoru]m Lucens(ium) et [V Ulp(ia) P]etreor(um) / [sagitt(aria) et sunt in Syria sub
Po]<b=P>licio Ma[rcello] quin(is) / [et vicenis pluribusve stipendiis] emeritis [dimis]sis ho/[nesta
missone quor]um nomin[a subs]crip[ta sunt ipsis liberis posterisque eorum ci]vitatem [dedit] et co-
nubi[um cum uxoribus] quas tun[c habuiss]ent cum [e]st civit[as iis d]ata aut si q[ui caelib]es es-
sen[t cum iis quas] postea du[xissent d]umtax[at singuli sin]gulas [a(nte) d(iem)] XI
K(alendas)[Apr(iles) P(ublio) Iuventio Celso II Q(uinto)] Iulio [Balbo co(n)s(ulibus)] / [ // ]
co(n)s(ul) [III p(ater) p(atriae) equitib(us) et peditib(us) qui militaver(unt) in alis] II et coh(ortibus)
[XI quae appellantur Aug(usta) Xoitan(a) et I Flav(ia) Agrippian(a) et I] Ascalon[itanor(um) sa-
gitt(aria) et I Ulp(ia) Dacor(um) et I Ulp(ia) sagitt(aria) c(ivium) R(omanorum) et I Ulp(ia) Pe-
treor(um) sagitt(aria) et II Cla]/ss(ica) et I[I Gemina Ligur(um) et Corsor(um) et II Ulp(ia) equit(um)
sagitt(aria) c(ivium) R(omanorum)] et II Italic(a) c(ivium) R(omanorum) [et III Thrac(um) Syriaca
sagitt(aria) et IIII Callaecorum] / Luc(e)ns(ium) et V [U]lp(ia) Petreo[r(um) sagitt(aria) et sunt in
Syri]a sub P[obl]icio Marc[ello quin(is) et vicenis pluribusve stipendiis emeritis dimissis honesta
missone quorum nomina subscripta sunt ipsis liberis posterisque eorum civitatem dedit] et conu[bium
cum uxoribus quas tunc habuissent cum e]st civit[as iis data …

9.- AE 2002, 1747 = AE 2006, 1847 = RMD V, 372: [Imp(erator) Caes(ar) divi Traiani
Parthi]ci f(ilius) divi Ner(vae) / [n(epos) Traianus Hadrianu]s Aug(ustus) pont(ifex) / [max(imus)
trib(unicia) potest(ate) XIII co(n)]s(ul) III p(ater) p(atriae) / [equitibus et peditibus qui milita-
ver(unt)] in al(is) II et coh(ortibus) XI / [quae appellantur Aug(usta) Xoitan(a) et I] Flav(ia) Agrip-
piana / [et I Ascalonitanor(um) sagitt(aria) et I Ulp(ia)] Dacor(um) et I Ulp(ia) / [sagitt(aria)
c(ivium) R(omanorum) et I Ulp(ia) Petre(orum) sagitt(aria) e]t II Classica / [et II Gemina Ligur(um)
et Corsor(um) et II U]lp(ia) equitum / [sagitt(aria) c(ivium) R(omanorum) et II Italica c(ivium)
R(omanorum) et III Thrac(um) S]yri[aca sagitt(aria) et IIII Callaecor(um) Lucensium et V Ulp(ia)
Petreor(um) sagitt(aria) et // ] sunt [in Syri(a) sub Poblicio Marcello quinis et] vicen(is) pl[uribusve
stipendiis emeritis dimissis honesta missione] quor(um) nom[ina subscripta sunt ipsis liberis poste-
risque eor(um)] civit(atem) ded(it) e[t conubium cum uxoribus quas tunc] hab(uissent) cum e[st civi-
tas iis data aut…

10.- AE 2001, 2153 = AE 2006, 1849 = RMD V, 371: [Imp(erator) Caesar divi Traiani
Pa]rthici f(ilius) divi Ne[rvae nepos Traianus Hadria]nus Aug(ustus) pont(ifex) m[ax(imus)
trib(unicia) potest(ate) XIII co(n)s(ul)] III p(ater) p(atriae) [equitib(us) et peditib(us) qui milita-

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 96


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

ver(unt) in alis II et] coh(ortibus) XI quae ap[pellantur Aug(usta) Xoitan(a) et I Flav(ia) Agrippian(a)
et I Asc]aloni[tanor(um) sagitt(aria) et I Ulp(ia) Dacor(um) et I Ulp(ia) sagitt(aria) c(ivium)
R(omanorum) et I Ulp(ia) Petreor(um) sagitt(aria) et II Classica et II Gemina Ligur(um) et Cor-
sor(um) et II Ulp(ia) equit(um) sagitt(aria) c(ivium) R(omanorum) et II Italica c(ivium) R(omanorum)
et III Thrac(um) Syriaca sagitt(aria) et IIII Callaecor(um) Lucensium et V Ulp(ia) Petreor(um) sa-
gitt(aria) et sunt in Syria sub Poblicio Marcello qui quin(is) et vicenis pluribusve stipendiis emeritis
dimissis honesta missione quorum nomina subscripta sunt ipsis liberis posterisque eorum civitatem
dedit] // et con[ubium cum uxoribus quas tunc habuissent] / cum est civit[as iis data aut si qui caeli-
bes essent] / cum iis quas po[stea duxissent dumtaxat singuli] / singulas [a(nte) d(iem) XI K(alendas)
Apr(iles)] / P(ublio) Iuventi[o Celso II Q(uinto) Iulio Balbo co(n)s(ulibus)] / coh(ortis) I U[lpiae Da-
cor(um) cui praeest] / Ti(berius) Claud[ius Ti(beri) f(ilius) Qui(rina) Maximinus Neapol(i)/ [------] /
M(arco) Ulpio [---] / descriptu[m et recognitum ex tabula aenea] / [q]ua[e fixa est Romae in muro
post templum divi Aug(usti) ad Minervam]

11.- AE 2006, 1851: [Imp(erator) Caesar divi Traiani Parthici f(ilius) divi Nervae nepos
Traianus Hadrianus Aug(ustus) pontif(ex) max(imus) trib(unicia) potest(ate) XIII co(n)s(ul) III
p(ater) p(atriae) equitib(us) et peditib(us) qui militaver(unt) in alis II et coh(ortibus) XI quae appe-
llantur Aug(usta) Xoitan(a) et I Flav(ia) Agrippian(a) et I Ascalonitanor(um) sagitt(aria) et I Ulp(ia)
Dacor(um) et I Ulp(ia) sagitt(aria) c(ivium) R(omanorum) et] I Ulp(ia) Petr[eor(um) sagitt(aria) et II
Classica et II Gemina Ligur(um) et Co]rsor(um) et I[I Ulp(ia) equit(um) sagitt(aria) c(ivium)
R(omanorum) et II I]tal[ica c(ivium) R(omanorum) et III Thrac(um) Syriaca sagitt(aria) et IIII Calla-
ecor(um) Lucensium et V Ulp(ia) Petreor(um) sagitt(aria) et sunt in Syria sub Poblicio Marcello
quin(is) et vicenis pluribusve stipendiis emeritis dimissis honesta missione quorum nomina subscripta
sunt ipsis liberis posterisque eorum civitatem dedit et conubium cum uxoribus quas tunc habuissent
cum est civitas iis data aut si qui caelibes essent cum iis quas postea duxissent dumtaxat singuli sin-
gulas // ] a(nte) d(iem) [XI K(alendas) Apr(iles) P(ublio) Iuventio] Celso II Q(uinto) [Iulio Balbo
co(n)s(ulibus) coh(ortis) I U]lp(iae) Daco[r(um) cui praeest Ti(berius) Claudius] Ti(beri) f(ilius)
Qui(rina) M[aximinus Neapol(i) ex] pedite [-----

12.- AE 2012, 1956: [Imp(erator) Caesar divi Traiani Parthici f(ilius) divi Nervae nepos
Traianus Hadrianus Aug(ustus) pontif(ex) max(imus) trib(unicia) potest(ate) XIII co(n)s(ul) III
p(ater) p(atriae) equitib(us) et peditib(us) qui militaver(unt) in alis II et coh(ortibus) XI quae appe-
llantur Aug(usta) Xoitan(a) et I Flav(ia) Agrippian(a) et I Ascalonitanor(um) sagitt(aria) et I Ulp(ia)
Dacor(um) et I Ulp(ia) sagitt(aria) c(ivium) R(omanorum) et I Ulp(ia) Petreor(um) sagitt(aria) et II
Classica et II Gemina Ligur(um) et Corsor(um) et II Ul]p(ia) equit(um) sa]/[g]itt(aria) c(ivium)
R(omanorum) et II Ita[lic(a) c(ivium) R(omanorum) et III Thrac(um) Syriaca sag]/itt(aria) et IIII
Call[aecorum Lucensium et V Ulp(ia) Petreor(um) sagitt(aria) et] / sunt in Syria sub [Poblicio Mar-
cello qui quin(is) et vicenis] / pluribusve stip[endiis emeritis dimissis honesta] / missione quor[um
nomina subscripta sunt] / ipsis liberi[s posterisque eorum civitatem dedit et conubium cum uxoribus
quas tunc habuissent cum est civitas iis data aut si qui caelibes essent cum iis quas postea duxissent
dumtaxat singuli singulas // ] / C(ai) Iulii(?) [---] / L(uci) Pulli [---] / P(ubli) Atti [---] / T(iti) Villi [---
] // [Imp(erator) Caesar divi] Traiani Part[hici f(ilius) divi Nervae nepos Trai]anus Hadria[nus
Aug(ustus) pontif(ex) max(imus) trib(unicia) potest(ate)] XIII c[o(n)s(ul) III p(ater) p(atriae) equi-
tib(us) et peditib(us) qui] mil(itaverunt) in al(is) II et [coh(ortibus) XI quae appellantur Aug(usta)
Xoitan(a) et I Flav(ia) A]gripp(iana) et [I Ascalonitanor(um) sagitt(aria) et I Ulp(ia) Dacor(um) et I
Ulp(ia) sagitt(aria) c(ivium) R(omanorum) et I Ulp(ia) Petreor(um) sagitt(aria) et II Classica et II
Gemina Ligur(um) et Corsor(um) et II Ulp(ia) equit(um) sagitt(aria) c(ivium) R(omanorum) et II
Italic(a) c(ivium) R(omanorum) et III Thrac(um) Syriaca sag(ittaria) et IIII Callaecorum Lucensium
et V Ulp(ia) Petreor(um) sagitt(aria) et sunt in Syria sub Poblicio Marcello qui quin(is) et vicenis
pluribusve stipendiis emeritis dimissis honesta missione quorum nomina subscripta sunt ipsis liberis
posterisque eorum civitatem dedit et conubium cum uxoribus quas tunc habuissent cum est civitas iis

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 97


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

data aut si qui caelibes essent cum iis quas postea duxissent dumtaxat singuli] / singulas / a(nte)
[d(iem) XI K(alendas) Apr(iles)] / P(ublio) Iuventio Ce[lso II Q(uinto) Iulio Balbo co(n)s(ulibus)] /
coh(ortis) I Ulp(iae) [Dacor(um) cui praeest] / Ti(berius) Claudi[us Ti(beri) f(ilius) Qui(rina) Maxi-
minus Neapol(i)

13.- AE 2006, 1852: [Imp(erator) Caesar Traia]ni Parthici f(ilius) divi Ner[vae nepos
Traianu]s Hadrianus Antoninus Aug(ustus) pont[if(ex) max(imus) trib(unicia) p]otest(ate) XIII
co(n)s(ul) III p(ater) p(atriae) [equitib(us) et peditib(us)] qui militaver(unt) in alis II et [coh(ortibus)
XI quae appella]nt(ur) Aug(usta) Xoitan(a) et I Falv(ia) [Agrippian(a) et I Ascal]onit(anorum) sagit-
tar(iorum) et I Ulpia [Dacor(um) et I Ulp(ia) sagit]t(ariorum) c(ivium) R(omanorum) et I Ulp(ia)
Petraeor(um) s[agitt(ariorum) et II classica et II] Gemin[a Ligur(um) et Corsor(um) et II Ulp(ia)
equit(um) sagitt(ariorum) c(ivium) R(omanorum)] et II Ital[ica c(ivium) R(omanorum) et III
Thrac(um) Syriaca sagitt(ariorum) et IIII] Call(aecorum) Luc[ensium et V Ulp(ia) Petreor(um) sa-
gitt(ariorum) et sunt] in Syria [sub Poblicio Marcello quin(is) et] vicen(is) p[luribusve stipendiis
emeritis dimissis honesta] miss(ione) qu[orum nomina subscripta sunt ipsis] liberi[s posterisque
eorum civitatem dedit et conubium] cum ux[oribus quas tunc habuissent cum est civitas iis data aut
cum iis quas postea duxissent dumtaxat singuli singulas

14.- AE 2002, 1748 = AE 2006, 1848 = RMD V, 388: ------] ex pedite [---]o Stai f(ilio) pit[---
]ri f(ilio) eius et di[--- descriptu]m et recognitu[m ex tabula aenea quae fixa] est Romae in [muro
post templum div]i Aug(usti) ad M[inervam] // [Imp(erator) Caes(ar) divi Traiani Parthici f(ilius)
divi Ner(vae) n(epos) Traianus Hadrianus Aug(ustus) pont(ifex) max(imus) trib(unicia) potest(ate)
co(n)s(ul) III p(ater) p(atriae) equitibus et peditibus qui militaver(unt) in al(is) II et coh(ortibus) XI
quae appellantur Aug(usta) Xoitan(a) et I Flav(ia) Agrippiana et I Ascalonitanor(um) sagitt(aria)] et
I Ulp(ia) Da/[cor(um) et I Ulp(ia) sag(ittaria) c(ivium) R(omanorum) et I Ulp(ia) Petre(orum)
s]ag(ittaria) et II Clas(sica) / [et II Gem(ina) Ligur(um) et Corsor(um) et II Ulp(ia) equ(itum)]
sag(ittaria) c(ivium) R(omanorum) et II / [Italica c(ivium) R(omanorum) et III Thrac(um) Syria(ca)
sag(ittaria) et IIII C]allaec(orum) Lu/[censium et V Ulp(ia) Petreor(um) sagitt(aria)et sunt i]n
Sy[ri]a sub / [Poblicio Marcello

15.- GONZÁLEZ FERNÁNDEZ / BERMEJO MELÁNDEZ, 2016, pp. 276-278: [Imp(erator) Caesar
divi Traiani Parthici f(ilius)/ divi Nervae nepos Traianus Hadrianus/ Aug(ustus) pontif(ex) max(imus)
trib(unicia)/ potest(ate) XIII co(n)s(ul) III p(ater) p(atriae)/ equitib(us) et peditib(us), qui milita-
ver(unt)/ in alis II et coh(ortibus) XI, quae appellantur Aug(usta) Xoitan(a) et I Flav(ia)/ Agrip-
pian(a) et I Ascalonitanor(um)/ sagitt(aria) et I Ulp(ia) Dacor(um) et / I Ulp(ia) sagitt(aria) c(ivium)
R(omanorum)/ et I Ulp(ia) Petreor(um) sagitt(aria) et/ II Classica et II Gemina Ligur(um)/ et Cor-
sor(um) et II Ulp(ia) equit(um)/ sagitt(aria) c(ivium) R(omanorum) et II/ Ita[lic(a) c(ivium)
R(omanorum) et III/ Thrac(um) Syriaca sag]itt(aria) et IIII/ Callaecorum Lucensium et V Ulp(ia)
Petreor(um) sagitt(aria) et sunt in Syria/ sub Poblicio Marcello, qui quin(is) et vicenis/ pluribusve
stipendiis emeritis dimissis/ honesta missione]// [quorum nomina subscripta sunt, ipsis/ liberis poste-
risque eorum civitatem dedit/ et conubium cum uxoribus, quas tunc/ habuissent, cum est civitas iis
data aut,/ si qui caelibes essent, cum iis quas postea/ duxissent, dumtaxat singuli singulas]./ A(nte)
d(iem) XI K(alendas) Apr(iles) P(ublio)/ Iuventio Celso II Q(uinto) Iulio Balbo co(n)/s(ulibus)]
coh(ortis) I U[lp(iae) Dacor(um),/ cui praeest] Ti(berius) Claud[ius Ti(beri)/ f(ilius) Qui(rina) Ma-
ximinus Neapol(i) ex/ pedite - - -]. [Descriptum et recognitum ex tabula aenea/ quae fixa est Romae
in muro post Templum divi Aug(usti) ad Minervam. / [------] G(ai) Iu[lii Eutychi] L(uci) Pulli [Ant-
hi/aut Daphni] P(ubli) Atti [Severi] [T(iti)/ Villi Agath---]

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 98


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

Antonino Pío, 19 de marzo de 144:

16.- AE 2014, 1657: Imp(erator) Caesar divi Hadriani f(ilius) divi Traiani / Parthici nepos
divi Nervae pronepos / T(itus) Aelius Hadrianus Antoninus Aug(ustus) / Pius pont(ifex) max(imus)
trib(unicia) pot(estate) VII imp(erator) II co(n)s(ul) III p(ater) p(atriae) / equitib(us) et pedit(ibus)
qui milit(averunt) in alis II et coh(ortibus) / VIII quae appell(antur) praet(oria) singul(arium) et I
Fla(via) / Agri(ppiana) sag(ittariorum) et I Fl(avia) Chal(cidenorum) sag(ittariorum) et I Ulp(ia)
Petr(aeorum) / sag(ittariorum) et I Gaetul(orum) et I Ascalon(itanorum) et II Ulp(ia) eq(uitata) /
sag(ittariorum) c(ivium) R(omanorum) et II Gem(ina) Ligur(um) et Cors(orum) et III Ulp(ia) / Pa-
phl(agonum) et IIII Callae(corum) Lucen(sium) et sunt in / Syria sub Sergio Paullo quin(is) et vi-
cen(is) / plurib(usve) stip(endiis) emer(itis) dimis(sis) hon(esta) mission(e) / quoru(m) nomin(a) subs-
crip(ta) sunt / civitat(em) Roman(am) qui eor(um) non haber(ent) / dedit et conub(ium) cum
uxor(ibus) quas tunc / habuis(sent) cum est civit(as) iis da<t=D>(a) aut cum / i(i)s quas post(ea)
duxis(sent) dumtaxat singul(is) / a(nte) d(iem) XIIII K(alendas) Apr(iles) / L(ucio) Aemilio Caro
Q(uinto) Egrilio Plariano co(n)s(ulibus) / alae Fl(aviae) praet(oriae) sing(ularium) cui prae(e)st /
Ulpius Marcellinus Roma / ex gregale / Bierthae Tarsae f(ilio) Anchial(o) / descr(iptum) et re-
cog(nitum) ex tabula aerea quae / fixa est Rom(ae) in muro post templ(um) / divi Aug(usti) ad Miner-
vam // P(ubli) Atti Severi / L(uci) Pulli Daphn(i) / M(arci) Servili Getae / M(arci) Tetti Proculi /
M(arci) Sentili Iasi / Ti(beri) Iuli Felicis / C(ai) Iuli Silvani

17.- AE 2015, 1903: Imp(erator) Caesar divi Hadriani f(ilius) divi Traia/ni Parthici nepos di-
vi Nerv(ae) pronep(os) / T(itus) Aelius Hadrianus Antoninus Aug(ustus) / Pius pon(tifex) max(imus)
trib(unicia) pot(estate) VII imp(erator) II co(n)s(ul) III p(ater) p(atriae) / equitib(us) et pedit(ibus)
qui milit(averunt) in alis II et / coh(ortibus) VIII quae appell(antur) praet(oria) sing(ularium) et I
Fl(avia) / Agrip(piana) sag(ittariorum) et I Fl(avia) Chal(cidenorum) sag(ittariorum) et I Ulp(ia)
Petr(aeorum) / sag(ittariorum) et I Gaetul(orum) et I Ascalon(itanorum) sag(ittariorum) et II
Ulp(ia) / eq(uitata) sag(ittariorum) c(ivium) R(omanorum) et II Gemin(a) Ligu(rum) et Cors(orum) et
III / Ulp(ia) Paphl(agonum) et IIII Callaec(orum) Lucen(sium) et sunt / in Syria sub Sergio Paullo
quinis et / vicen(is) plur(ibusve) stip(endiis) emer(itis) dimis(sis) hones(ta) / mission(e) quorum no-
min(a) sub/script(a) sunt civitat(em) Roman(am) qui eoru(m) / non haber(ent) dedit et conub(ium)
cum uxor(ibus) / quas tunc habuis(sent) cum est civit(as) iis data / aut cum i(i)s quas post(ea) du-
xis(sent) dumtax(at) / singulis a(nte) d(iem) XIIII K(alendas) Apr(iles) / L(ucio) Aemilio Caro
Q(uinto) Egrilio Plariano co(n)s(ulibus) / coh(ortis) I Ascalonit(anorum) sag(ittariorum) cui
prae(e)st / P(ublius) Aurelius Aurelianus / ex pedite / Barcallippo Aggaei f(ilio) Samo(satis) / des-
crip(tum) et recog(nitum) ex tabula aerea quae / fixa est Rom(ae) in muro post templ(um) / divi
Aug(usti) ad Minervam // P(ubli) Atti Severi / L(uci) Pulli Daphni / M(arci) Servili Getae / M(arci)
Tetti Proculi / M(arci) Sentili Iasi / [Ti(beri)] Iuli Felicis / [C(ai) Iuli] Silvani // ] / dedi[t et co-
nub(ium) cum uxor(ibus) / quas tunc] / hab(uissent) cum [est civit(as) iis data aut cum i(i)s quas] /
post(ea) dux[is(sent)

Antonino Pío, 153

18.- AE 2006, 1841: Imp(erator) Caesar divi Hadriani f(ilius) divi Traiani Parthici nepos divi
Nervae pronepos T(itus) Aelius Hadrianus Antoninus Aug(ustus) Pius pont(ifex) max(imus)
trib(unicia) pot(estate) XVI imp(erator) II co(n)s(ul) IIII p(ater) p(atriae) equitibus et peditib(us) qui
militaver(unt) in alis VII et coh(ortibus) XX quae appellant(ur) I Fl(avia) Agrippia(na) et praetor(ia)
sing(ularium) et I Ulp(ia) Syriac(a) et I Aug(usta) Xoitan(a) et I Thr(acum) Hercul(ana) et I Ulp(ia)
sing(ularium) et I Ulpia dromad(ariorum) oo(milliaria) et I Ulp(ia) Dacor(um) et I Ulp(ia) Pe-
traeo(rum) et I Flavia c(ivium) R(omanorum) et I Lucens(ium) et I Ulp(ia) sagit(tariorum) et I
Fl(avia) Chalcid(enorum) et I Gaetul(orum) et I Aug(usta) Pannon(iorum) et I Claud(ia) Suga-
mbr(orum) tiron(um) et II Gemi(na) Ligur(um) et Corsor(um) et I Ascalon(itanorum) sa-

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 99


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

git(tariorum) et II classic(a) sagit(tariorum) et II Ulp(ia) Paphl(agonum) et II Ulp(ia) equit(ata) sa-


git(tariorum) et II Italic{a) c(ivium) R(omanorum) et III Thr(acum) Syriac(a) et III Aug(usta)
[Thr(acum)] et IIII Gall(orum) et IIII Call(aecorum) Lucen[s(ium)] et VII Gall(orum) [et sunt in Sy-
ria sub] Pontio Laeliano l[eg(ato) quinis et vicenis pluribusve stipendiis emeritis dimissis honesta
missione quorum nomina subscripta sunt civitatem Romanam qui eorum non haberent dedit et co-
nubium cum uxoribus quas tunc habuissent cum est civitas iis data aut cum iis quas postea duxissent
dumtaxat singulis---C(aio) Cat(t)io Marcello Q(uinto) Petiedio Gallo(?) co(n)s(ulibus)

Antonino Pío, 157:

19.- CIL XVI 106 = IDRE 2, 349 = AE 1900, 27 = AE 1900, 58 = AE 1972, 669, Kazanlak
(Bulgaria): [Imp(erator) Cae]s(ar) divi Hadria[ni f(ilius) divi Traiani] / [Parthici] n(epos) divi Ner-
vae [pron(epos)] / [T(itus) Ael]ius Hadrianus An[toninus Aug(ustus)] / [Pius] p(ontifex) m(aximus)
tr(ibunicia) pot(estate) XX imp(erator) I[I co(n)s(ul) IIII p(ater) p(atriae)] / [eq(uitibus) et
pe]d(itibus) q(ui) m(ilitaverunt) in alis [IIII] q(uae) appe[llantur---et] / [Thr(acum) H]erc(uliana) et I
Ulpia sing(ularium) et I Ulp(ia) [dromad(ariorum) oo(milliaria) et] / [coh(ortibus) XVI] I Ulp(ia)
Dacor(um) et I Ulp(ia) Petr(e)or(um) et I [Aug(usta) Pannon(iorum)] / [et I Claud(ia)
S]ugambr(orum) et I Ascalon(itarum) s(agittariorum) et I Fl[av(ia) Chalciden(orum)] / [et II Ulp(ia)
equit(ata) et I]I Italic(a) [c(ivium)] R(omanorum) et II Ulp(ia) Paphl[ag(onum) et II Thrac(um)] /
[Suric(a)] et II classi(ca) sag(ittaria) et III Ulp(ia) Paphl[ag(onum) et III Aug(usta)] / [Thrac(um) e]t
IV Call(aecorum Lucensium) et V Ulp(ia) Petr(eorum) et VII Gall(orum) et [sunt in] / [Syria] sub
Attidio Corneliano leg(ato) XXV [plurib(us)ve stipend(iis)] / [emerit(is) di]m(issis) hon(esta)
mis(sione) quor(um) nomin(a) subscr(ipta) [sunt civit(atem)] / [Roman(am)] qui eor(um) non ha-
ber(ent) ded(it) et co[nub(ium) cum] / [uxor(ibus)] quas tunc habuis(sent) cum est civ(itas) [iis data]
/ [aut cum iis qua]s post(ea) duxiss(ent) dum[taxat singulis // [Imp(erator) Caes(ar) divi Hadriani
f(ilius) divi Traiani Parthici n(epos) divi Nervae pron(epos) T(itus) Aelius Hadrianus Antoninus
Aug(ustus) Pius p(ontifex) m(aximus) tr(ibunicia) pot(estate) XX imp(erator) II co(n)s(ul) IIII p(ater)
p(atriae)] / [eq(uitibus) et ped(itibus) q(ui) m(ilitaverunt) in alis IIII q(uae) appellantur---et
Thr(acum) Herc(uliana) et I] Ulpia [s]in[g(ularium) et I] Ulp(ia) dromad(ariorum) oo(milliaria) et
co[h(ortibus)] / XVI I Ulpia Dac[or(um)] et I Ulp(ia) Petreor(um) et I Au[g(usta)] / Pannon(iorum)
et I Cl[au]d(ia) Sugambr(orum) et I Ascalonit(arum) / sag(ittaria) et I Flav(ia) C[ha]lciden(orum) et
II Ulp(ia) equit(ata) et / II Italic(a) c(ivium) R(omanorum) e[t I]I Ulpia Paphlag(onum) et II
Thrac(um) / Suric(a) et II classic(a) sag(ittaria) et III Ulp(ia) Paphlag(onum) et / III Aug(usta)
Thrac(um) et IV Call(aecorum Lucensium) et (sic) Ulp(ia) Petreor(um) et / VII Gallor(um) et sunt in
S<y =u>ria sub Attidio / Corneliano leg(ato) quinis et vicen(is) plurib(us)ve / stipend(iis) emerit(is)
dimiss(is) honest(a) miss(ione) / [q]uor(um) nomin(a) subscr(ipta) sunt civit(atem) Roman(am) /
[qui] eor(um) non haber(ent) dedit et conub(ium) cum [uxor(ibus)] / quas tunc habuis(sent) cum est
ci[v(itas) i(i)s data] / aut cum i(i)s quas post(ea) du[xiss(ent)] / [dumtaxa]t singuli a(nte) d(iem) IV [-
--] / [---]ono C(aio) Celio Se[cundo C(aio) Iulio Comodo co(n)s(ulibus)] / [alae I U]lp(iae) sin-
gul[arium cui prae(e)st ---]n / [---]n[

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 100


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

Fig. 1. Diploma militar AE 2006, 1845 de 129. Fotografía © Andreas Pangerl

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 101


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

Fig. 2. Diploma militar AE 1939, 126* = AE 1959, 252*, Nikyup (Rumanía) de 88.

Fig. 3. Diploma militar AE 2008, 1753 de 93, que menciona al Praefectus Cohortis I Ascalo-
nitanorum Caius Coelius Montanus y al veteranus Maga Cleonis f(ilus), natural de Lycia.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 102


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

Fig. 4. Inscripción de Marcus Valerius Lollianus, praefectus vexillationibus en 165


durante la guerra pártica de Lucio Vero. © Krešimir Matijević (Trier).

ENLACES WEB DE LAS IMÁGENES:

Fig. 1.
http://db.edcs.eu/epigr/bilder.php?bild=$AP_Chiron-36-230_1.jpg;$AP_Chiron-36-
230_2.jpg;$AP_AE_2006_01845_1.jpg;$AP_AE_2006_01845_2.jpg

Fig. 2.
http://db.edcs.eu/epigr/bilder.php?bild=$AE_1939_00126.jpg

Fig. 3.
http://db.edcs.eu/epigr/bilder.php?bild=$ZPE-165-219_1.jpg;$ZPE-165-219_2.jpg;$ZPE-165-
219_3.jpg;$ZPE-165-219_4.jpg&nr=3

Fig. 4.
http://db.edcs.eu/epigr/bilder.php?bild=$M_CIL_03_00600_1.jpg;$M_CIL_03_00600_2.jpg;$M_CI
L_03_00600_3.jpg;$D_02724.jpg;$CIL_03_00600_1.jpg;pp&nr=3

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 103


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

BIBLIOGRAFÍA

ALSTON, R. (1995): Soldier and Society in Roman Egipt. A Social History, Londres - Nueva York.
AMELING, W., COTTON, H. M., ECK, W., ISAAC, B., KUSHNIR-STEIN, A., MISGAV, H., PRICE, J. Y
YARDENI, A. (2014): South Coast: 2161-2648 A Multi-lingual Corpus of the Inscriptions from Al-
exander to Muhammad, Volume 3, Berlín.
BIRLEY, A.R. (2003): Adriano. La biografía de un emperador que cambió el curso de la historia, Bar-
celona.
BIRLEY, A.R. (2009): Marco Aurelio. La biografía definitiva, Madrid.
BIRLEY, A.R. (2012): Septimio Severo. El emperador africano, Madrid.
CICHORIUS, C. (1900): “Cohors I Ascalitanorum Felix equitata”, Realencyclopädie der classischen
Altertumswissenschaft. (RE) IV, Stuttgart, col. 245.
CHEESNMAN, G.L. (1914): The Auxilia of the Roman Imperial Army, Oxford (reimp. Chicago, 1975).
DĄBROWA, E. (1979) : “Les troupes auxiliaires de l’armée romaine en Syrie au Ier s. de notre ère”,
Dialogues d'histoire ancienne, 5, 1, pp. 233-254.
DĄBROWA, E. (2017): “Tacitus on the Partians”, Electrum, 24, pp. 171-189.
DEVIJVER, H. (1977 y 1993): Prosopographia militarium equestrium quae fuerunt ab Augusto ad
Gallienum, vol. II y vol. V Lovaina, V-17.
DIXON, K. R., / SOUTHERN, P. (1997): The Roman Cavalry, Londres-Nueva York.
DUNCAN-JONES, R. P. (1996): “The Impact of the Antonine Plague”, Journal of Roman Archaeology,
9, pp. 108–136.
ECK, W. / PANGERL, A. (2008): “Eine Konstitution für die Auxiliartruppen Syriens unter dem
Statthalter Cornelius Nigrinus aus dem Jahr 93”, ZPE 165, pp. 219–226.
ECK, W. / PANGERL, A. (2015): “Eine zweite Kopie der Konstitution für die Truppen Syriens vom 19.
März 144 und ein Diplom für die equites singulares vom selben Datum”, ZPE 193, pp. 253-260.
ECK, W. / PANGERL, A. (2014): “Eine Konstitution des Antoninus Pius für die Auxilien in Syrien aus
dem Jahr 144”, ZPE 188, pp. 255-260.
FINK, R.O. (1971): Roman Military Records on Papyrus, Clevelenad, 1971
GILMARTIN, K. (1973): “Corbulo's Campapaigns in the East: An Analysis of Tacitus'Account”, Histo-
ria, 22, pp. 777-790.
GOLDSWORTHY, A. K. (2005): El ejército romano, Madrid.
GOLDSWORTHY, A. K. (2012): En el nombre de Roma. Los hombres que forjaron el Imperio, Barcelo-
na.
GONZÁLEZ FERNÁNDEZ, J. / BERMEJO MELÉNDEZ, J. (2016): “Diplomata militaria del Museo de Huel-
va”, Revista Onoba, 4, pp. 276-278.
GREGORATTI, L. (2017): “Corbulo versus Volagases: A Game of Chess for Armenia”, Electrum, 24,
pp. 107-121.
HAENSCH, R. / WEIß, P. (2012): “Ein schwieriger Weg. Die Straßenbauinschrift des M. Valerius
Lollianus aus Byllis”, Römische Mitteilungen 118, pp. 435–454.
HOLDER, P. (2003): “Auxiliary Deployment in the Reign of Hadrian”, J.J. Wilkes (ed.) Documenting
the Roman Army: Essays in Honour of Margaret Roxan, Londres.
HOLDER, P. (2006): “Auxiliary deployment in the reign of Trajan”, Dacia 50, pp. 141-174.
JIMÉNEZ DE FURUNDARENA, A. (1999): “La Evidencia Epigráfica de un Reclutamiento Extraordinario
de Época de Nerón”. Atti XI Congresso Internazionale di Epigrafia Greca e Latina, vol. I, Roma,
pp. 221-228.
JIMÉNEZ DE FURUNDARENA, A. (2016): “Cohors I Lucensium equitata”, HAnt. XL, pp. 169-190.
JIMÉNEZ DE FURUNDARENA, A. (2017): “Cohors IV Callaecorum Lucensium equitata”, HAnt. XLI, pp.
107-130.
KENNEDY, D.L. (1992): “The special command of M. Valerius Lollianus”, Electrum 1, pp. 69-81.
LE BOHEC, Y. (19982): L’Armée Romaine sous le Haut Émpire, París.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 104


A. JIMÉNEZ DE FURUNDARENA: Cohors I Ascalonitanorum sagittaria equitata

MARTÍNEZ PINNA, J. (2003): “La expansión romana bajo Trajano”, en J. Alvar / J.Mª. Blázquez (eds.),
Trajano, Madrid, pp. 113-119.
PALAO VICENTE, J. J. (2006): Legio VII Gemina (Pia) Feix. Estudio de una legión romana, Salaman-
ca.
PEREA YÉBENES, S. (2009): “Los diplomas militares: documentos singulares para la integración jurí-
dica y social de los soldados peregrini al servicio de Roma. Una introducción a su estudio”, en G.
Bravo / R. González Salinero, eds., Formas de integración en el mundo romano, Madrid, 2009,
pp. 97-118.
POLLARD, N. (2000): Soldiers, Cities, and Civilians in Roman Syria, Michigan.
SARTRE, M. (1994): El Oriente romano. Provincias y sociedades del Mediterráneo oriental de Augus-
to a los Severos (31 a. C.-235 d. C), Madrid.
SPAUL, J. (2000), Cohors2. The Evidence for and a Short History of the Auxiliary Infantry Units of the
Imperial Roman Army, BAR International Series, nº 841, Oxford.
SPEIDEL, M. A. (2009): “Ferox, Legionary Comander or Governor? A Note on Tab. Vindol. II 154”,
en Heer und Herrschaft im Römischen Reich der Hohen Kaiserzeit, Stuttgart, pp. 305-315.

AQVILA LEGIONIS 21 (2018) 105

También podría gustarte