Está en la página 1de 8

27/10/2015 GuaclnicadeAcfenos

Acfenos
Fechadelaltimarevisin:21/11/2012

ndicedecontenidos
1. Dequhablamos?
2. Culessonsuscausas?
3. Cmosediagnostica?
4. Cmosetrata?
5. Cundoderivar?
6. Algoritmodemanejo
7. Bibliografa
8. Msenlared
9. Autores

Dequhablamos?

Elacfenootinnituseselsntomaquedefinelapercepcindeunsonidosinfuentesonoraquelo
origine.Puedeapareceraisladoojuntoaotrosenelcontextodeenfermedadessistmicasodel
odo.Localizarseenuno,enlosdosodosoentodalacabezaypercibirsecomountonopuroy
sencillooconmsfrecuencia,comoruidoscomplejos(murmullodemar,chorrodevapor,grillo,
timbre,etc.)quenodebenconfundirseconalucinacionesauditivas(DepartmentofHealth,2009
LockwoodAH,2002).

NoexistenestudiosdeprevalenciarealizadosenEspaayaunquelamayoradelapoblacinlo
hapadecidoenalgnmomentodesuvida,solamentedel10al15%delosadultoslosufrende
formacrnica(msdetresmeses)yenunporcentajemspequeoproducemolestiassuficientes
enlacalidaddevida(ansiedad,irritabilidad,depresinoinsomnio)comopararequerirsuabordaje
diagnsticoyteraputico.

Existenfactoresderiesgoqueaumentansuprevalenciacomosonlaedadavanzadayel
antecedentedeexposicinalruido.Elsntomaasociadoconmsfrecuenciaeslahipoacusiay
sueledarsemsenvarones.Sehandescritomuchashiptesisacercadesufisiopatologaaunque
sepiensaquepodranestarimplicadasvasdelsistemanerviosocentralyperifrico,loque
explicaraladistintapercepcindelsntomaporlospacientesyjustificaraenparte,ladbil
respuestaalosdiferentestratamientos(FiorettiA,2011KaltenbachJA,2011HoareDJ,2011).

Culessonsuscausas?

Engeneralsueleclasificarseendosgrandesgrupos:subjetivo(elmsfrecuente)yobjetivo
(cuandotienensuorigenenlasestructurasdelorganismo:msculos,vasossanguneos,huesoso
articulacionesytambinpuedeorloselexplorador),sinembargoenlaprcticaseconsiderams
tilclasificarloenfuncindesuprincipalcaracterstica:pulstilonopulstil(FiorettiA,2011
FornaroM,2010ChanY,2009Henry2010FolnerRL,2004LockwoodAH,2002):

Acfenopulstil:

1. Anomalasvasculares:
Glomustimpnicoyugularocarotdeo.
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/acufenos/ 1/8
27/10/2015 GuaclnicadeAcfenos

Estenosiscarotdea(puedesercomounrumornopulstil).
Malformacionesarteriovenosascongnitas:fstulaarteriovenosa.
Aneurismasdelaporcinintratemporaldelacartidainterna.
Bulboyugularprominente.
Hipertensinintracranealbenigna.
Fstulacartidocavernosa.
Arteriacartidaaberrante.

2. Otrascausas:
EnfermedaddePaget.
Disfuncionesdelasvlvulascardacas.
Estadosdegastocardacoelevado(hipertiroidismo,anemia,sndromefebril).
Esclerosismltiple:mioclonaspalatinasodelmsculodelestribo.
MalformacindeArnoldChiari.
Enfermedadmicrovasculardeltroncodelencfalo.

Acfenonopulstil:

1. Objetivo:
TrompadeEustaquioabierta:sncronoconlarespiracinocomoelruidodelmar.
Bulboyugularprominente.
Arteriacartidaaberrante,nosiempresepuedeobjetivar.

2. Subjetivo:enel90%delospacientesasocianhipoacusia,un33%patologavascular,un
10%essecundarioalconsumodefrmacosyhastaenel510%seacompaade
enfermedadneurolgica.

Factoresotolgicos:
Traumaacsticocrnicoobrusco.
Otoesclerosis.
Presbiacusia.
Taponesdecerumen.
SndromedeMenire.
Neurinomadelacstico.
Barotrauma.
Perforacintimpnica.
Sorderabruscaohipoacusiasbita.
Factoresvasculares:
Hipertensinarterial.
Vasculitis.
Ateroesclerosis.
Factoreshematolgicos:
Anemia.
Policitemiavera.
Frmacos:
AINES(principalmentecidoacetilsaliclico,ibuprofenoynaproxeno).
Antibiticos:aminoglucsidos,eritromicina,doxiciclina,minociclina.
Diurticos:cidoetacrnicoyfurosemida.
Quimioterpicosymetalespesados:cisplatino,mercurio,plomo.
Agentestpicosotolgicos:antispticos,antibiticosyantiinflamatorios.
Enfermedadesneurolgicas:
Esclerosismltiple.
Migraaconauraauditiva.
Meningitis.
Crisiscomicialdellbulotemporal.
Problemasdentalesytrastornosdelaarticulacintemporomandibular.
Traumatismocraneoenceflico.Esguincecervical.
Tumoresdelabasedelcrneo.
Factoresmetablicos:

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/acufenos/ 2/8
27/10/2015 GuaclnicadeAcfenos

Hiperohipotiroidismo.
DficitsdevitaminaA,B12yzinc.
Hiperlipemia.
Factorespsicolgicos:noesinfrecuentedetectarunapatologadepresivao
ansiosadebaseenpacientesconacfeno.Sudiagnsticoytratamientoespecficoen
algunoscasospuedemejorardeformasignificativaelacfeno.

Cmosediagnostica?

Elobjetivoenlaconsultainicialserdescartarlapresenciadecausastratablesdelacfeno
(cerumenenelconductoauditivo,infeccin,frmacosoenfermedadessistmicas)yhaceruna
correctaorientacindiagnstica(DepartmentofHealth,2009).

Serecomiendarealizarunaanamnesisgeneralyunamsdetalladadelsonidoquerefiereel
paciente:caractersticas(siespulstil,continuo,persistenteointermitente),localizacin,formade
inicio,modificacioneseneltiempo,interferenciaenlasactividadesdelavidadiariaoenelsueoy
siseacompaadeotrossntomas.

ElexamenfsicogeneraldebercentrarseprincipalmenteenelreaORL,cuelloyexploracin
cardiaca(ChanY,2009).

Esmuyimportanterealizarunavaloracinclnicadelimpactodelacfenoenlacalidaddevida,
porqueconfrecuencialamedicinconacufenometranodemuestracorrelacinentrela
percepcinsubjetivademolestiaylaintensidadsonoraquerefiereelpaciente.stapuede
llevarseacabomediantecuestionariossubjetivos,elmsconocidoyampliamenteutilizadoesel
TinnitusHandicapInventory(THI)(DepartmentofHealth,2009),adaptadoalespaolconuna
adecuadafiabilidadyelevadaconsistenciainterna(HerraizC,2001).Consultarcuestionario.

LaspruebasqueseaconsejanrealizarseresumenenlaTabla1(ChanY,2009Departmentof
Health,2009Henry,2010).

Tabla1.Pruebasarealizaranteunpacientecontinnitus


Entodoslospacientes

Anamnesiscompletaycentradaenlascaractersticasdelruido.
Bsquedadesntomasdedepresinansiedadinsomnio.
ExploracinORLcompleta.
Controldelatensinarterial.
Audiometratonalliminar:sielacfenoescontinuo.

Enfuncindeloshallazgos

Tinnituspulstilbilateral,riesgodearteriosclerosisopatologadealto
gasto:hormonastiroideas,hemograma,recuentoleucocitario,
glucemia,colesterolytriglicridos,serologadeles.
Tinnituspulstilunilateral,elobjetivoesdescartarunapatologa
vascular:resonanciamagntica(RM)yenfuncindeloshallazgos
puedesernecesariaunaangioRM,angioTCounaarteriografa.
Clnicadevrtigo:pruebasvestibulares(electroo
videonistagmografa).
Otoscopiaconsospechadeimagenvascular:angioTCaxialycoronal.
Hipoacusiaunilateralenlaaudiometra:RMdelngulo
pontocerebelosoconcontrasteIVparadescartarschwannoma

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/acufenos/ 3/8
27/10/2015 GuaclnicadeAcfenos

vestibular.
Audiometraconhipoacusiabilateral:otoemisionesacsticas(OEA)y
potencialesevocadosauditivosdeltroncodelencfalo(PEATE).
Fibroscopianasofarngeaenacfenocomounclicparabuscar
mioclonasvelofarngeas.

Cmosetrata?

Algunosestudiossugierenquelahistorianaturaldelacfenosubjetivoidiopticoesalamejora
espontnea(LockwoodAH,2002).Elacfenocomosntomacarecedetratamientocurativo
especfico,elobjetivodesumanejoconsisteenreducirsuintensidadyelimpactodesfavorable
queejerceenlacalidaddevidaconlosmnimosefectosadversosparaelpaciente(SavageJ,
2012ChanY,2009).

Medidasgenerales

Aunquenoexistenensayosclnicosqueavalenlaefectividaddealgunasmedidasgenerales,
algunosautoresrecomiendanevitarciertosexcitantes(chocolate,alcohol,caf,tycola),tabacoo
elusodefrmacosototxicos(HenryJA,2010).Lamedidapreventivamseficazparaevitarsu
aparicineslaproteccinfrentealruido.Adems,esaconsejablemejorarelinsomniosiste
interfiereenlacalidaddevidayaquereducelamolestiaduranteelda(FolmerRL,2004).

Hayautoresqueponendemanifiestoimportantesdiferenciasenelmanejodelacfenoenel
mbitodelaatencinprimaria(ElShunnarSK,2011).Unavezdescartadaslasposiblescausas
secundarias,lospacientesquepresentenacfenobilateralsinrepercusinimportanteenla
calidaddevidaysinalteracionesenlaaudicin,inicialmenteselesdebeproporcionarinformacin
yconsejosacercadeestapatologaconelfindetranquilizarydequeseadquieraunmayor
conocimientodelproblema(DepartmentofHealth,2009).Existenestudiosquehandemostrado
conunmoderadoniveldeevidenciaelbeneficioafavordeestasmedidas.Conellasseha
observadounadisminucindelosndicesdelTHIalos6mesesdeseguimientoyenalgunos
pacientespuedesersuficienteparamanejarelacfenodeformasatisfactoria(HenryJA,2007).

Tratamientofarmacolgico

Engeneralexistepocaevidenciadisponibleafavordeltratamientofarmacolgicodelacfeno,
aunquesehandesarrolladodiferentesestudiosconelobjetivodedemostrarsueficacia:

Benzodiacepinas:existenpocosestudiosenpacientesconacfenosysedesconocesu
efectorealenelaliviodeestesntoma(SavageJ,2012).Elalprazolamadosisde11.5
mg/dademostrmejoraenlacalidaddevidadelospacientesmsqueenladisminucin
delapercepcindelacfeno.Suefectoseponedemanifiestoapartirdelacuartasemana
ystepuedemantenersedasosemanasdespus.Otrasbenzodiacepinasnohan
demostradoeficacia(JalaliMM,2009).
Antidepresivos:porelmomentoexisteinsuficienteevidenciapararecomendarlosenel
tratamientodelacfeno.Algunosestudioshandemostradoquepuedenmejorarlos
sntomasdepresivosenpacientesconacfenoydepresin(SavageJ,2012BaldoP,
2012).
Enunestudiorealizadoenpacientesconacfenoagudoidioptico(menosde3mesesde
duracindesdesuinstauracinysinrelacinconpatologaotolgicacomoenfermedadde
Mniere,sorderasbitaoenfermedadautoinmunedelodointerno)lacombinacinde
alprazolam0,25mgaldaylainyeccinintratimpnicadedexametasonade5mgdurante
4dasconsecutivos,mantenidadurante30minutosenelodomediodemostrmejora
significativaalos3mesesdeseguimientotantoenelTHIcomoensuintensidad(ShimHJ,
2011).
Otrosfrmacoscomoginkgobiloba,carbamazepina,cinarizina,gabapentinao
lamotrigina,nohandemostradobeneficiosuperiorfrenteaplaceboyportantocarecende

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/acufenos/ 4/8
27/10/2015 GuaclnicadeAcfenos

eficaciademostradaenelmanejodelacfeno(AazhH,2011HoekstraCE,2011HiltonM,
2004SavageJ,2012).

Tratamientonofarmacolgico

Engenerallosestudiosrealizadoshastaelmomentoconestastcnicas,carecendelacalidad
metodolgicanecesariaparaestablecerconclusionesdefinitivasdelosresultadosobtenidosyno
debenrecomendarsedeformasistemticaenlospacientesconacfeno(HoareDJ,2011).Se
basanenmecanismosdehabituacinqueintentanreducirlareaccinfisiolgicaqueprovocael
acufenoyalgunoscombinanelapoyopsicolgico.Puedenestarindicadosenalgunospacientes
conimpactodesfavorabledelacfenoensucalidaddevidadespusdealmenosunperiodode3
mesesdeseguimientoyseclasificanen:

Terapiaderelajacin.ExistealgunaevidenciadeladisminucindelTHI.Suprincipal
beneficioconsisteenreducirlossntomasdepresivosasociados(HoareDJ,2011).
Terapiaconductualcognitiva(TCC).Inicialmentesedesarrollparaeltratamientodela
depresin,ansiedad,insomnioydolorcrnico.Algunosestudioshandemostradoquepuede
mejorarlacalidaddevidadelpaciente,disminuirelTHIylossntomasdedepresincuando
larealizaunpsiclogoounpsiquiatra,perosedesconocesuefectosiesotroprofesionalel
quelallevaacabo(MartinezDevesaP,2010HesserH,2011HoareDJ,2011CimaRF,
2012).
Tratamientodereentrenamientodeltinnitus.Sehademostradomayoreficaciapara
alcanzarlahabituacindelacfenocuandosecombinanlosgeneradoresderuidocon
apoyopsicolgico.Algnestudiotambinsealaquecuandoexisteindicacindeadaptarun
audfono,stepuedeconseguirunaeficaciasimilaraladelenmascaradorderuido(Phillips
JS,2010).
Terapiadeenriquecimientosonora.Esunmtodoqueempleamsicamodificada
espectralmentedeformapersonalizada.Unestudioenelquelospacientesfueron
sometidosaunentrenamientodediscriminacinfrecuencialmostrunareduccin
significativaenelTHI.Unadelaslimitacionesdelestudiofuequelospacientescon
sntomasmsgravesfueronexcluidos(HerraizC,2010).
Biofeedbackyprogramasdereduccindelaansiedad.Nohandemostradounareduccin
significativadelaintensidaddelacfenonidelTHIcuandoseempleancomoterapianica
sinasociarseaotras(HoareDJ,2011).

Todasestastcnicassepuedenadaptaracadapacienteporquenosebasanenprotocolos
rgidos.Enconcreto,lacombinacindeBiofeedback,reduccindelaansiedadyTCCdemostr
mejoraenlatoleranciaalacfenocuandosecomparconotras(HoareDJ,2011).

Sehanrealizadoestudiosempleandoelenmascaramientosonoro,lahipnosis,psicoterapia,
acupuntura,terapiaderecapacitacindeltinnitus,estimulacinelctrica,estimulacinmagntica
transcranealrepetitivayultrasonidosconelobjetodereducirlaintensidaddelacfenosinque
hayanpodidodemostrarbeneficiossuficientescomopararecomendarsuempleo(HobsonJ,
2010MengZ,2011KimJI,2012SavageJ,2012).

Cundoderivar?

Debernremitirsealespecialistadesegundonivellospacientesconacfenocuandostese
acompaedealgunadelassiguientescaractersticas(DepartmentofHealth,2009HenryJA,
2010):

Interfieradeformamoderadaypersistenteenlacalidaddevidaysiestasociadoa
sntomasdeansiedady/odepresin.
Siesunilateralpulstil.
Cuandoasocie:hipoacusiaunilateral,sorderasbitaofluctuante,inestabilidadomareo.

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/acufenos/ 5/8
27/10/2015 GuaclnicadeAcfenos

Presenciadeotrossntomasauditivoscomodisacusiaohiperacusia.
Presenciadedficitsneurolgicoscomoparlisisfacial.
Cuandosepresenteenelcontextodeuntraumatismocraneoenceflicoodelatigazo
cervical.

Algoritmodemanejo

Algoritmodemanejo

Bibliografa
AazhH,ElRefaieA,HumphrissR.Gabapentinfortinnitus:asystematicreview.AmJ
Audiol.201120(2):1518.PubMedPMID:21940981

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/acufenos/ 6/8
27/10/2015 GuaclnicadeAcfenos

BaldoP,DoreeC,LazzariniR,MolinP,McFerranDJ.Antidepresivosparalospacientescon
tinnitus(RevisinCochranetraducida).En:LaBibliotecaCochranePlus,2008Nmero4.
Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:http://www.updatesoftware.com.(Traducidade
TheCochraneLibrary,2008Issue3.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).CD003853.
Textocompleto
ChanY.Tinnitus:etiology,classification,characteristics,andtreatment.DiscovMed.
20098(42):1336.PubMedPMID:19833060.Textocompleto
CimaRF,MaesIH,JooreMA,ScheyenDJ,ElRefaieA,BaguleyDM,etal.Specialised
treatmentbasedoncognitivebehaviourtherapyversususualcarefortinnitus:arandomised
controlledtrial.Lancet.2012379(9830):19519.PubMedPMID:22633033
DepartmentofHealth.Provisionofservicesforadultswithtinnitus:agoodpracticeguide.
London:CentralOfficeofInformation2009.Textocompleto
ElShunnarSK,HoareDJ,SmithS,GanderPE,KangS,FackrellK,etal.Primarycarefor
tinnitus:practiceandopinionamongGPsinEngland.JEvalClinPract.201117(4):68492.
doi:10.1111/j.13652753.2011.01696.x.PubMedPMID:21707872.Textocompleto
FiorettiA,EibensteinA,FusettiM.Newtrendsintinnitusmanagement.OpenNeurolJ.
20115:127.PubMedPMID:21541237.Textocompleto
FolmerRL,MartinWH,ShiY.Tinnitus:questionstorevealthecause,answerstoprovide
relief.JFamPract.200453(7):53240.PubMedPMID:15251092.Textocompleto
FornaroM,MartinoM.Tinnituspsychopharmacology:acomprehensivereviewofits
pathomechanismsandmanagement.NeuropsychiatrDisTreat.20106:20918.PubMed
PMID:20628627.Textocompleto
HenryJA,LoovisC,MonteroM,KaelinC,AnselmiKA,CoombsR,etal.Randomizedclinical
trial:groupcounselingbasedontinnitusretrainingtherapy.JRehabilResDev.
200744(1):2132.PubMedPMID:17551855.Textocompleto
HenryJA,ZauggTL,MyersPJ,KendallCJ,MichaelidesEM.Atriageguidefortinnitus.J
FamPract.201059(7):38993.PubMedPMID:20625568
HerraizC,DigesI,CoboP,AparicioJM,ToledanoA.Auditorydiscriminationtrainingfor
tinnitustreatment:theeffectofdifferentparadigms.EurArchOtorhinolaryngol.
2010267(7):106774.PubMedPMID:20044759
HerrizC,HernndezCalvnJ,PlazaG,TapiaMC,delosSantosG.Evaluacindela
incapacidadenpacientesconacfenos.ActaOtorrinolaringolEsp.200152(6):5348.
PubMedPMID:11692970
HesserH,WeiseC,WestinVZ,AnderssonG.Asystematicreviewandmetaanalysisof
randomizedcontrolledtrialsofcognitivebehavioraltherapyfortinnitusdistress.ClinPsychol
Rev.201131(4):54553.doi:10.1016/j.cpr.2010.12.006.PubMedPMID:21237544
HiltonM,StuartE.Ginkgobilobaparaeltinnitus(RevisinCochranetraducida).En:La
BibliotecaCochranePlus,2008Nmero4.Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:
http://www.updatesoftware.com.(TraducidadeTheCochraneLibrary,2008Issue3.
Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).CD003852.Textocompleto
HoareDJ,KowalkowskiVL,KangS,HallDA.Systematicreviewandmetaanalysesof
randomizedcontrolledtrialsexaminingtinnitusmanagement.Laryngoscope.
2011121(7):155564.doi:10.1002/lary.21825.PubMedPMID:21671234.Textocompleto
HobsonJ,ChisholmE,ElRefaieA.Terapiaconsonidos(enmascaramiento)parael
tratamientodeltinnitusenadultos.CochraneDatabaseofSystematicReviews2010Issue
12.Art.No.:CD006371.DOI:10.1002/14651858.CD006371.Textocompleto
HoekstraC,RynjaS,vanZantenG,RoversM.Anticonvulsivosparaeltinnitus.Cochrane
DatabaseofSystematicReviews2011Issue7.Art.No.:CD007960.DOI:
10.1002/14651858.CD007960.Textocompleto
JalaliMM,KoushaA,NaghaviSE,SoleimaniR,BananR.Theeffectsofalprazolamon
tinnitus:acrossoverrandomizedclinicaltrial.MedSciMonit.200915(11):PI5560.PubMed
PMID:19865063
KaltenbachJA.Tinnitus:Modelsandmechanisms.HearRes.2011276(12):5260.PubMed
PMID:21146597.Textocompleto
KimJI,ChoiJY,LeeDH,ChoiTY,LeeMS,ErnstE.Acupunctureforthetreatmentof
tinnitus:asystematicreviewofrandomizedclinicaltrials.BMCComplementAlternMed.
201212:97.doi:10.1186/147268821297.PubMedPMID:22805113.Textocompleto
LockwoodAH,SalviRJ,BurkardRF.Tinnitus.NEnglJMed.2002347(12):90410.PubMed
PMID:12239260
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/acufenos/ 7/8
27/10/2015 GuaclnicadeAcfenos

MartinezDevesaP,PereraR,TheodoulouM,WaddellA.Terapiacognitivoconductualpara
eltinnitus.CochraneDatabaseofSystematicReviews2010Issue9.Art.No.:CD005233.
DOI:10.1002/14651858.CD005233.Textocompleto
MengZ,LiuS,ZhengY,PhillipsJ.Estimulacinmagnticatranscranealrepetitivaparael
tratamientodeltinnitus.CochraneDatabaseofSystematicReviews2011Issue10.Art.No.:
CD007946.DOI:10.1002/14651858.CD007946.Textocompleto
PubMedPMID:22331367
SavageJ,WaddellA.Tinnitus.ClinEvid(Online).20122012.doi:pii:0506.
ShimHJ,SongSJ,ChoiAY,HyungLeeR,YoonSW.Comparisonofvarioustreatment
modalitiesforacutetinnitus.Laryngoscope.2011121(12):261925.doi:10.1002/lary.22350.
PubMedPMID:22109762

Msenlared
CrummerRW,HassanGA.Diagnosticapproachtotinnitus.AmFamPhysician.2004Jan
169(1):1206.PubMedPMID:14727828
LockwoodAH,SalviRJ,BurkardRF.Tinnitus.NEnglJMed.2002347(12):90410.
PubMedPMID:12239260
SismanisA.Pulsatiletinnitus:contemporaryassessmentandmanagement.CurrOpin
OtolaryngolHeadNeckSurg.2011Oct19(5):34857.PubMedPMID:22552697

Autores
CarmenCostaRibas M.EspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria(1)
JuanCarlosAmorDorado M.EspecialistaenORL(2)
CarmenCastieiraPerez M.EspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria(1)

(1)ServiciodeAtencinPrimariadeFingoy.ServicioGalegodeSade.Lugo.Espaa.
(2)HospitalUniversitarioLucusAugusti,Lugo.Espaa.

Elsevier2015

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/acufenos/ 8/8

También podría gustarte