Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
ElpsicoanalistainglsDonaldWinnicottsedestacaporsuposicinsingulardentrodelcampodelapsicologa
delnio.Aunquefuefreudianoprimero,yluegodiscpulodeMelanieKlein,susideasadquirieronunaslida
identidadhastarepresentarunadelascontribucionesmscreativasalateora,sobretodoenuncampopoco
exploradoporelpsicoanlisis:eldelaubicacindelaexperienciaculturalenlaorganizacinpsquica.
Hemosreseadoyaalgunasdelasideasdeestepensadoralreferirnosalpapelquetienelapreocupacin
maternalprimariaenlaadaptacinalasnecesidadesprecocesdelbeb,ascomosusapreciacionessobreel
conceptodefuncinmaternante,caracterizadaportresnotas:sostn,manipulacinypresentacindeobjetosal
nio.
Ahoraestudiaremosotradesusimportantescontribuciones.
Nosreferimosaloqueldenominarafenmenos
transicionales,ascomoalarevisindelateora
psicoanalticadeljuegoque,hastal,sebasabacasi
exclusivamenteenlanecesidaddedescargapulsional.
Comohemoscomentadoanteriormente,esteautorcriticaenformaradicallaconcepcindeunaparatopsquico
cuyasnicasalternativasseanlasderivadasdeunpresuntofuncionamientoomnipotente,alucinatorio(propio
delmundodelarealidadinternasubjetiva),olaadaptacinplsticaynocreativaalarealidadexteriorencuanto
proveedoradenecesidades.Ensuopinin,laexperienciaculturalintersubjetivanotieneespacioenestemodelo
estructuraldelaparatopsquico,ysuubicacinrequiereunanuevaconceptualizacin.
Winnicottobservaqueenelniorecinnacidoexisteunestadointermedioentrelatendenciaausarelpuoo
losdedosparaestimularlazonaoralenunaforma"subjetiva"o"narcisista",ysusalidaalmundodelosobjetos
reales,objetivos,representadosporunositoounmuecoconelcualelbebjuegapocotiempodespus.Dicho
estadiointermedioestsealadoporelusodeloqueelautorhadadoenllamarobjetostransicionales,queen
realidadconstituyenslolamanifestacinvisibledeunespacioparticulardeexperienciaquenoesdefinible
comototalmentesubjetivanicomocompletamenteobjetiva:eldelosfenmenostransicionales.Esteespaciono
esinterioralaparatopsquico,perotampocopertenecedeltodoalarealidadexteriory,comoveremosluego,
constituyeelcampointermedioenelquesedesarrollarntantoeljuegocomootrasexperienciasculturales.A
partirdeestaformulacininterpretaquedebeexistirunestadiotransicionalentrelavidaenlarealidadsubjetiva
talcomoelbeblaviveylaaceptacindelarealidadexterior.Introduceentonceselaludidoconceptode
fenmenostransicionales,queutiliza"paradesignarlazonaintermediadeexperienciaentreelpulgaryel
osito,entreelerotismooralylaverdaderarelacindeobjeto,entrelacreatividadprimariaylaproyeccinde
loquesehaintroyectado,entreeldesconocimientoprimariodeladeuda"(conelmundoexterior)"y
elreconocimientodesta"(Winnicott,1971).
LapautadelosfenmenostransicionalesempiezaparaWinnicottenunperodovariablequevadesdeloscuatro
aseismeseshastalosochoadoce.Comosepuedeapreciar,suaparicincorrespondeaproximadamenteal
estadiodelobjetoprecursordeSpitzyalaetapadesimbiosisdeMahler.
Lamanifestacinobservabledelaemergenciadeestazonaintermediadeexperienciaeselusodelobjeto
transicional,querepresentaparaelbebunaprimeraposesindelnoYo.Efectivamentedichoobjeto
transicionalnoeselbeb,perotampocoesconcebidoporstecomoexteriorasmismo.Poseecaractersticas
subjetivasalavezqueotraspropiasdelmundoexterno,representadoesencialmenteporlamadre.Ejemplosde
estosobjetospuedenserlasmantitas,chupetes,pauelos,etc.,alosqueelbebseaferraenestosprimeros
meses,yqueleproporcionanunadefensacontralaansiedad(especialmenteladetipodepresivo),siendoincluso
avecesimprescindiblesparapoderconciliarelsueo.Aunquesuvariedadesinfinita,dichosobjetoscomparten
engenerallacaractersticadepoderserposedosymanipuladosporelbeb(queasadquierederechossobre
ellos),peroalavezpresentanlacondicindesercapacesdeconservarelolordelamadreuotrasdesus
caractersticasparticulares.Deestamanera,representanelespacioqueelbebnecesitapararenunciarala
posesinomnipotentedesuprogenitora,conservandoalgodelaseguridadquestaleproporciona.Comoseve,
elobjetotransicionalpuedeserconcebidoenestesentidocomounprecursorevolutivodeloqueluegose
lograrpormediodelasrepresentacionesmentales.PeroparaWinnicott,muchomsimportantequeelhechode
queelobjetotransicionalrepresentealamadre,resultaprecisamentelacircunstanciadenoserlamadre.Esto
indicaquesehaaceptadoalgocomonoYo,aunqueestealgonoseatampocodeltodopertenecienteala
realidadexteriorobjetiva.Estaeslaparadojaqueenopinindelautordebesertolerada,demaneraquenoes
operativoformularlapreguntadesielobjetotransicionalfuecreadoporelnioolefuepresentadodesdeel
exterior.Laaceptacindeestaparadojalimposibilidaddecontestarlapregunta,suponelaaceptacindetodos
aquellosfenmenosquenopuedenserconsideradosenteramentesubjetivosniobjetivos,yqueabarcantodoel
campodelosfenmenosculturales.Enestesentido,sibiencomoveremos,alapostreelobjetotransicionalse
abandonaypierdeimportancia,ellonoesporquedesaparezcalazonadeexperienciaquesteexpresa,sino
porqueprecisamentesusignificacinsehaextendidoparaabarcartodoelespaciopropiodelocultural.
Paraqueseproduzcalacontinuidaddeestaexperienciatransicional,elobjeto"seleccionado"debecumpliruna
seriedecaractersticasqueWinnicottresumecomosigue:
e1bebadquierederechossobreelobjeto,yelmundoexteriorlosacepta.Sin
embargo,estaadquisicinrepresentaalmismotiempounaciertarenunciaala
omnipotenciasimbitica
e1objetoesamadoyacunado,perotambinmutiladoconexcitacin
seleatribuyeciertavitalidad,comosituvieravidapropia
nuncadebecambiar(porejemploserlavado)amenosqueelbeblohaga
sucatexiaafectivasufreunadescargagradual.
E1objetotransicionalrepresentaelviajedelniodesdelasubjetividadpuraalaobjetividad,desdela
indiferenciacinconlamadrealaaceptacindestacomoobjetoexterior,conelcualpuedeestableceruna
relacinobjetal.Hayquereconocerqueesteviajeenrealidadnoterminanunca."Latareadeaceptacindela
realidadnuncaquedaterminada",diceWinnicott,diferencindosedetodoslosautoresanteriores,pues"ningn
serhumanoseencuentralibredelatensindevincular,larealidadinternaconlaexterna.Elaliviodedicha
tensinloproporcionaunazonaintermediadeexperienciaquenoesobjetodeataques(lasartes,lareligin,
etc.)",esdecir,quedebeaceptarseparadjicamentecomonosiendocompletamenteexteriornitampoco
interior.Enestesentido,larelacinobjetalmismaesunfenmenotransicional,unespaciointersubjetivoenel
cuallosdossujetosquesevinculanjuegan.
Deloqueantecedesedesprendequeparaesteautorlosfenmenostransicionalesnorepresentanunaetapa,nise
limitanalusodeunobjetoens(comounainterpretacindemasiadoestrechadeestateorahapopularizado),
sinoqueconstituyenunazonadeexperienciaquepermanecetodalavida,ycuyaausenciapuedeconduciral
extremodeunaexistenciapuramentesubjetiva(lalocura),oabsolutamenteconformadaaunasupuestarealidad
exteriorobjetivaqueelindividuonocontribuyeacrear(laconformidadautomticadeFromm,queaunquenoes
socialmenteconsideradaenfermedad,mutilalaexistenciahumanapersonal).
Demaneraqueestaexperiencia,enlapticadeWinnicott,nuncatermina.Paraelautor"enunestadodebuena
saludelobjetotransicionalnoentra(alaparatopsquico)niesforzosoqueelsentimientorelacionadoconl
seareprimido.Noseloolvidaniselollora.Pierdesignificacin,yelloporquelosfenmenostransicionalesse
hanvueltodifusos,sehanextendidoatodoelterritoriointermedioentrelarealidadpsquicainternayelmundo
exteriortalcomolopercibendospersonasencomn,esdecir,atodoelcampocultural(...)Enestepuntomi
temaseamplia,yabarcaeldeljuego,eldelacreacinyapreciacinartsticas,eldelossentimientos
religiosos,yeldelossueos..."(Winnicott,1971).
Paralelamenteaestasideas,elautorpostulquelatareadelmaternajeconsisteenilusionaralbeb,paraluego
desilusionarlopaulatinamente.Ladescripcindinmicadeesteprocesopuederesumirsecomosigue:
Lapreocupacinmaternaprimariallevaalamadreaadecuarsecasiperfectamentealasnecesidadesdelnio
enlasprimerassemanas.
Larapidezylaadecuacinaldeseodelbebconqueserepitedichaexperienciacreaenelniola"ilusin"de
queelpechoespartedel.
Elniosientequesudeseocreaelobjetogratificantecadavezquelonecesita.Yesteobjetoes,nosloel
pecho,sinoelconjuntodecuidadosquesumadrelebrinda.
Hastaaqunohayverdaderarelacinentreunoyotroenelsentidodeintersubjetividad."E1bebsealimenta
deunpechoqueespartedelylamadredademamaraunbebqueespartedeella".
Conlaextincinpaulatinadelapreocupacinmaternaprimaria,lamadrepasaaserloquenuestroautorllama
unamadre"suficientementebuena".stacontinaproporcionndolealbebexperienciasdeilusin,pero
tambinleproveefrustracionesderivadasdelanaturalimperfeccinenlaadecuacinasusnecesidades.Esto
guaalbebhaciaelreconocimientodelarealidadexterior,comovimosenlosdemsautores,peropara
Winnicottsiemprepersisteunazonapersonaldeapreciacinsubjetiva,quesesitaenrelacinconlos
fenmenostransicionales,yqueluegoseconfiguracomounacontinuidadcon"lasintensasexperienciasque
correspondenalasartesylareligin,alavidaimaginativayalalaborcientficacreadora"(Winnicott,1971).