Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
L os ltimos das
del Presidente M adero
Presidencia de la Repblica
Presidente de la Repblica
Enrique Pea Nieto
Prlogo
Rafael Rojas
Prlogo
Rafael Rojas
embajada, que inicia con la abierta injerencia que exige la renuncia del presidente legtimo. Para Mrquez Sterling, las cosas
estaban claras: el verdadero peligro para el gobierno de Madero
no eran los militares traidores encerrados en la Ciudadela, sino el
embajador de los Estados Unidos.
Da por da narra don Manuel, con detalle, todos los datos
que fue reuniendo sobre los hilos de la conspiracin y el Pacto de
la Embajada, la noche del 18 de febrero, cuando el general Victoriano Huerta, a quien Madero haba encargado la lucha contra
los rebeldes de la Ciudadela, firm con estos el pacto impuesto
por el embajador Wilson. Esa noche, los miembros del cuerpo
diplomtico fueron citados por Wilson, quien les inform la
aprehensin de Madero y Pino Surez por los soldados de Huerta, y termin diciendo: Esta es la salvacin de Mxico. En lo
adelante habr paz, progreso y riqueza. La prisin de Madero la
saba yo desde hace tres das. Debi ocurrir hoy de madrugada.
Como seala don Manuel: No caba de gozo y se le escapaban
las confidencias.
A partir de ese punto, la historia contada por don Manuel
Mrquez Sterling se convierte en la mejor fuente, la ms autorizada, la que es citada sin objeciones en toda la historiografa posterior, de los hechos que siguieron. Porque si durante la decena
trgica Mrquez Sterling conserv, aunque angustiado, la neutralidad diplomtica, la prisin de Madero transform su angustia en participacin activa con un solo propsito: salvar la vida
del presidente. Las gestiones del ministro cubano lo llevaron,
incluso, a dormir en la misma habitacin del presidente preso
en la noche del 19 al 20 de febrero, la penltima de su vida. De
esa noche dej don Manuel una serie de imgenes notables por
su fuerza evocativa y que retratan muy bien la personalidad y el
estado de nimo de Madero, Pino Surez, Felipe ngeles y otros
de los prisioneros.
Al da siguiente sali para continuar sus gestiones y cuenta lo
que ocurre al mismo tiempo: el atroz asesinato de don Gustavo
A. Madero, el 18 de febrero; las renuncias de Madero y Pino Surez forzadas por Huerta con amenazas y falsas promesas, el 19
Rafael Rojas
Manuel Mrquez Sterling, Los ltimos das del presidente Madero, Mxico D.F.,
1985, p. 25.
inehrm,
La visin de Tolstoi del Porfiriato suscrita por Mrquez Sterling no era ms que un eco del propio discurso porfirista, que
presentaba la dictadura como un mal necesario, determinado por
la inmadurez cvica de los mexicanos. Evolucionistas como Justo Sierra, Francisco Bulnes o Emilio Rabasa habran dado el visto
bueno a aquellos pasajes de Mrquez Sterling sin mayor reparo.
La caracterizacin de la Repblica Restaurada, el rgimen derrocado por Daz, como una anarqua disfrazada de libertad
no poda estar ms a tono con la retrica oficial. Tal vez, lo que
molestaba a Daz era que, por momentos, la argumentacin del
cubano adoptaba la forma de un rosario de preguntas sin respuestas.
Interesante figura (Porfirio Daz): dolo unas veces, hroe como
Aquiles otra: dictador y demcrata a un tiempo, salvador de tu
raza, de tu pueblo, de tu patria, a no dudarlo Cul es tu signo
en la Historia? La paz a hierro y fuego ha llevado tu pueblo al
borde del abismo o a las puertas del Paraso, en donde entrar sin
pisar sobre los laureles de tu gloria de caudillo?5
Los parlamentos del propio Daz en la conversacin con Mrquez Sterling giraban en torno a los mismos tpicos: la necesidad del orden, el ideal de la democracia, la urgencia de un balance
latinoamericano de la doctrina Monroe, el rechazo a la condicin
semisoberana de Cuba Daz adelantaba al periodista cubano
algunas de las ideas que cuatro aos despus trasmitir a James
Creelman en la conocida entrevista publicada en Pearsons Magazine. Slo un tema diferenciaba ambas conversaciones: el debate
4
Ibid, p. 108.
Ibid, p. 97.
Manuel Mrquez Sterling, Los ltimos das del presidente Madero, p. 169.
Ibid, p. 371.
del embajador norteamericano: la conducta del ministro Clogan fue, en un principio, difana; pero Mr. Wilson lo envolvi
en sus tinieblas. Clogan, concluye Mrquez Sterling, no fue un
cmplice disimulado y prfido, pero tampoco supo evadir la
borrasca a donde Mr. Wilson lo haba impulsado.11
No es raro que un poltico republicano, como Manuel Mrquez Sterling, comprometido con la lucha por la independencia
de Cuba contra Espaa y con la resistencia a la hegemona de
Estados Unidos sobre la isla, cifrada en la Enmienda Platt, interpretara de esa manera la Decena Trgica. El golpe de Estado
contra Francisco I. Madero, que malogr la primera experiencia democrtica del Mxico moderno, fue, como hoy sabemos,
una trama mucho ms compleja. Pero un nacionalista cubano,
como el autor de este libro, no poda dejar de ver las manos de
dos imperios, el decadente de Espaa y el ascendente de Estados
Unidos, detrs de aquella tragedia.
11
Ibid, p. 423.
Indice
Capitulo I
Capitulo XVI
Capitulo II
Capitulo XVII
Capitulo III
Capitulo XVIII
Capitulo IV
Capitulo XIX
Capitulo V
Capitulo XX
Capitulo VI
Capitulo XXI
Capitulo VII
Capitulo XXII
Capitulo VIII
Capitulo XXIII
Capitulo IX
Capitulo XXIV
Capitulo X
Capitulo XXV
Capitulo XI
Capitulo XXVI
Capitulo XII
Capitulo XXVII
Capitulo XIII
Capitulo XXVIII
Capitulo XIV
Capitulo XXIX
Capitulo XV
Mrquez Sterling
Mrquez Sterling
10
Mrquez Sterling
12
Mrquez Sterling
13
14
Mrquez Sterling
15
17
18
Mrquez Sterling
19
20
Mrquez Sterling
21
22
Mrquez Sterling
23
24
Mrquez Sterling
25
26
Mrquez Sterling
27
28
Mrquez Sterling
29
30
Mrquez Sterling
32
Mrquez Sterling
33
34
Mrquez Sterling
35
36
Mrquez Sterling
37
38
Mrquez Sterling
39
40
Mrquez Sterling
41
42
Mrquez Sterling
43
44
Mrquez Sterling
45
46
Mrquez Sterling
47
48
Mrquez Sterling
49
51
52
Mrquez Sterling
53
54
Mrquez Sterling
55
56
Mrquez Sterling
57
58
Mrquez Sterling
59
60
Mrquez Sterling
61
62
Mrquez Sterling
63
64
Mrquez Sterling
65
66
Mrquez Sterling
67
68
Mrquez Sterling
69
71
72
Mrquez Sterling
73
74
Mrquez Sterling
75
76
Mrquez Sterling
77
78
Mrquez Sterling
79
80
Mrquez Sterling
81
82
Mrquez Sterling
83
84
Mrquez Sterling
85
86
Mrquez Sterling
87
88
Mrquez Sterling
89
90
Mrquez Sterling
91
92
Mrquez Sterling
93
94
Mrquez Sterling
96
Mrquez Sterling
97
98
Mrquez Sterling
99
100
Mrquez Sterling
101
102
Mrquez Sterling
103
104
Mrquez Sterling
105
106
Mrquez Sterling
107
108
Mrquez Sterling
109
110
Mrquez Sterling
111
112
Mrquez Sterling
113
114
Mrquez Sterling
115
117
118
Mrquez Sterling
119
120
Mrquez Sterling
121
122
Mrquez Sterling
123
124
Mrquez Sterling
125
126
Mrquez Sterling
127
128
Mrquez Sterling
129
130
Mrquez Sterling
131
132
Mrquez Sterling
133
134
Mrquez Sterling
135
136
Mrquez Sterling
137
138
Mrquez Sterling
139
140
Mrquez Sterling
141
142
Mrquez Sterling
143
144
Mrquez Sterling
145
146
Mrquez Sterling
147
148
Mrquez Sterling
149
150
Mrquez Sterling
151
152
Mrquez Sterling
153
154
Mrquez Sterling
155
156
Mrquez Sterling
157
158
Mrquez Sterling
159
160
Mrquez Sterling
161
163
164
Mrquez Sterling
165
166
Mrquez Sterling
167
168
Mrquez Sterling
169
170
Mrquez Sterling
171
172
Mrquez Sterling
173
174
Mrquez Sterling
175
176
Mrquez Sterling
177
178
Mrquez Sterling
179
180
Mrquez Sterling
181
182
Mrquez Sterling
183
184
Mrquez Sterling
185
186
Mrquez Sterling
187
188
Mrquez Sterling
189
190
Mrquez Sterling
191
192
Mrquez Sterling
193
194
Mrquez Sterling
195
196
Mrquez Sterling
197
198
Mrquez Sterling
199
200
Mrquez Sterling
201
202
Mrquez Sterling
203
204
Mrquez Sterling
206
Mrquez Sterling
207
208
Mrquez Sterling
209
210
Mrquez Sterling
211
212
Mrquez Sterling
213
214
Mrquez Sterling
215
216
Mrquez Sterling
217
218
Mrquez Sterling
219
220
Mrquez Sterling
221
222
Mrquez Sterling
223
224
Mrquez Sterling
225
227
228
Mrquez Sterling
229
230
Mrquez Sterling
231
232
Mrquez Sterling
233
234
Mrquez Sterling
235
236
Mrquez Sterling
237
238
Mrquez Sterling
239
240
Mrquez Sterling
241
242
Mrquez Sterling
243
244
Mrquez Sterling
246
Mrquez Sterling
247
248
Mrquez Sterling
249
250
Mrquez Sterling
251
252
Mrquez Sterling
253
254
Mrquez Sterling
255
256
Mrquez Sterling
257
258
Mrquez Sterling
259
260
Mrquez Sterling
261
262
Mrquez Sterling
263
264
Mrquez Sterling
265
266
Mrquez Sterling
267
268
Mrquez Sterling
269
270
Mrquez Sterling
271
273
274
Mrquez Sterling
275
276
Mrquez Sterling
277
278
Mrquez Sterling
279
280
Mrquez Sterling
281
282
Mrquez Sterling
283
284
Mrquez Sterling
285
286
Mrquez Sterling
287
288
Mrquez Sterling
289
290
Mrquez Sterling
291
292
Mrquez Sterling
293
294
Mrquez Sterling
295
296
Mrquez Sterling
297
298
Mrquez Sterling
299
300
Mrquez Sterling
301
302
Mrquez Sterling
303
304
Mrquez Sterling
305
306
Mrquez Sterling
307
308
Mrquez Sterling
309
310
Mrquez Sterling
312
Mrquez Sterling
313
314
Mrquez Sterling
315
316
Mrquez Sterling
317
318
Mrquez Sterling
319
320
Mrquez Sterling
321
322
Mrquez Sterling
323
324
Mrquez Sterling
325
326
Mrquez Sterling
327
328
Mrquez Sterling
329
330
Mrquez Sterling
331
332
Mrquez Sterling
333
334
Mrquez Sterling
335
336
Mrquez Sterling
337
338
Mrquez Sterling
339
340
Mrquez Sterling
341
342
Mrquez Sterling
344
Mrquez Sterling
345
346
Mrquez Sterling
347
348
Mrquez Sterling
349
350
Mrquez Sterling
351
352
Mrquez Sterling
353
354
Mrquez Sterling
355
356
Mrquez Sterling
357
358
Mrquez Sterling
359
360
Mrquez Sterling
361
362
Mrquez Sterling
363
364
Mrquez Sterling
365
366
Mrquez Sterling
367
368
Mrquez Sterling
369
370
Mrquez Sterling
371
372
Mrquez Sterling
373
374
Mrquez Sterling
375
376
Mrquez Sterling
377
378
Mrquez Sterling
380
Mrquez Sterling
381
382
Mrquez Sterling
383
384
Mrquez Sterling
385
386
Mrquez Sterling
387
388
Mrquez Sterling
389
390
Mrquez Sterling
391
392
Mrquez Sterling
393
394
Mrquez Sterling
395
396
Mrquez Sterling
397
398
Mrquez Sterling
399
400
Mrquez Sterling
401
402
Mrquez Sterling
403
404
Mrquez Sterling
405
406
Mrquez Sterling
407
408
Mrquez Sterling
409
410
Mrquez Sterling
411
412
Mrquez Sterling
414
Mrquez Sterling
415
416
Mrquez Sterling
417
418
Mrquez Sterling
419
420
Mrquez Sterling
421
422
Mrquez Sterling
423
424
Mrquez Sterling
425
426
Mrquez Sterling
427
428
Mrquez Sterling
429
430
Mrquez Sterling
431
432
Mrquez Sterling
433
434
Mrquez Sterling
435
436
Mrquez Sterling
437
438
Mrquez Sterling
439
440
Mrquez Sterling
441
442
Mrquez Sterling
443
444
Mrquez Sterling
445
446
Mrquez Sterling
447
448
Mrquez Sterling
449
450
Mrquez Sterling
451
452
Mrquez Sterling
453
454
Mrquez Sterling
455
456
Mrquez Sterling
457
458
Mrquez Sterling
459
460
Mrquez Sterling
461
462
Mrquez Sterling
463
464
Mrquez Sterling
465
466
Mrquez Sterling
467
468
Mrquez Sterling
470
Mrquez Sterling
471
472
Mrquez Sterling
473
474
Mrquez Sterling
475
476
Mrquez Sterling
477
478
Mrquez Sterling
479
480
Mrquez Sterling
481
482
Mrquez Sterling
483
484
Mrquez Sterling
485
486
Mrquez Sterling
487
488
Mrquez Sterling
489
490
Mrquez Sterling
491
492
Mrquez Sterling
493
494
Mrquez Sterling
495
496
Mrquez Sterling
498
Mrquez Sterling
499
500
Mrquez Sterling
501
502
Mrquez Sterling
503
504
Mrquez Sterling
505
506
Mrquez Sterling
507
508
Mrquez Sterling
510
Mrquez Sterling
511
512
Mrquez Sterling
513
514
Mrquez Sterling
515
516
Mrquez Sterling
517
518
Mrquez Sterling
520
Mrquez Sterling
521
522
Mrquez Sterling
523
524
Mrquez Sterling
525
526
Mrquez Sterling
527
528
Mrquez Sterling
529
531
532
Mrquez Sterling
533
534
Mrquez Sterling
535
537
538
Mrquez Sterling
539
540
Mrquez Sterling
541
542
Mrquez Sterling
543
544
Mrquez Sterling
545
546
Mrquez Sterling
547
549
550
Mrquez Sterling
551
552
Mrquez Sterling
553
554
Mrquez Sterling
555
556
Mrquez Sterling
557
559
560
Mrquez Sterling
561
562
Mrquez Sterling
563
564
Mrquez Sterling
565
566
Mrquez Sterling
567
568
Mrquez Sterling
569
570
Mrquez Sterling
571
572
Mrquez Sterling
573
574
Mrquez Sterling
575
577
578
Mrquez Sterling
579
580
Mrquez Sterling
581
582
Mrquez Sterling
583
585
586
Mrquez Sterling
587
588
Mrquez Sterling
589
590
Mrquez Sterling
591
592
Mrquez Sterling
593
594
Mrquez Sterling
595
596
Mrquez Sterling
597
598
Mrquez Sterling
599
600
Mrquez Sterling
601
603
604
Mrquez Sterling
605
606
Mrquez Sterling
607
608
Mrquez Sterling
609
610
Mrquez Sterling
611
612
Mrquez Sterling
613
614
Mrquez Sterling
615
616
Mrquez Sterling
617
618
Mrquez Sterling
619
620
Mrquez Sterling
621
623
624
Mrquez Sterling
625
626
Mrquez Sterling
627
628
Mrquez Sterling
629
630
Mrquez Sterling
631
632
Mrquez Sterling
633
634
Mrquez Sterling
635
636
Mrquez Sterling
637
638
Mrquez Sterling
639
640
Mrquez Sterling
641
642
Mrquez Sterling
643
644
Mrquez Sterling
645
646
Mrquez Sterling
647
648
Mrquez Sterling
649
650
Mrquez Sterling
651
652
Mrquez Sterling
653
654
Mrquez Sterling
655
656
Mrquez Sterling
657
658
Mrquez Sterling
659
660
Mrquez Sterling
661
662
Mrquez Sterling
663
664
Mrquez Sterling
665
666
Mrquez Sterling
667
668
Mrquez Sterling
669
670
Mrquez Sterling
671
672
Mrquez Sterling
674
Mrquez Sterling
675
676
Mrquez Sterling
677
678
Mrquez Sterling
679
680
Mrquez Sterling
681
682
Mrquez Sterling
683
684
Mrquez Sterling
685
686
Mrquez Sterling