Está en la página 1de 30

31

BAZA VORTOPE
DICIONARIO BASICO

ALFA/PORTUGUES

PARTE II

LITERES M – Z
32
M marg-ey : p.adv. amanha^ ♠ | “⊕e ≡ la tage pos
madr-e : mae ♦ | → mama, patre, papa, wave, hodie” | ⊕ey nis renkontijon denovey | → hodiey,
wavine. rierey.
maestr-e : maestro ♦ | “home kwa kondukan la Maria : p.n.f. Maria
ludade du orkestre”. marjen-e : margem (de rio, de folha-de-papel) ♦ |
mag-es : “os tres reis magos” ♦ | “las tri sajules kwi ⊕-ul-e [marginal (bandido)].
venen adori la jus naskira knabete Jezue” (pp. mark-i : marcar ♥ | ⊕e [marca]. La ⊕e du Zohe [A
Biblie) | Las ⊕es sekven la stele yu Bet-Lehem. marca do Zorro].
magi-e : magica ♦ Mars-e : p.n. Marte (planede) ♦
magi-ist-e : magico (o artista) ♦ | (tipe du artiste, mars-eyn-e : “habitante de Marte” ♦ | “lojune du
oftey ye la cirke). Marse” (pp. fikzie).
magr-a : magro(a) ♣ | magrifa diete [dieta mart-e : marc’o (yar-monate) ♦
emagrecedora] | “Πdika” ow “Πgrasa”. martel-e : martelo (ferramenta) ♦
maiz-e : milho ♦ | “frukte du ⊕eyre” martir-e : martir ♦ | “home kwa suferen tortures ow
makaron-e : macarrao ♦ morte pro su kredes iw agade”.
marx-i : marchar ; “caminhar com uma certa
makaroni-e : macarronada (manjate, “plade”) ♦
marcha” ♥ .
maksim-(um)-e : maximo ♦ | “La pley alta kwante” |
masaj-e : massagem ♦ | “permana prem-frotade kun
→ minim(um)e.
kurazas zeles”.
makul-e : mancha ♦ | Las Sunos ⊕es [As manchas
mas-e : massa ♦ | “kwantaje du materie kwa forman
solares]. Oh Maria sen⊕a! [Oh Maria imaculada!].
wo korpe” | Nis mezuran las korpos ⊕es per
makzel-e : maxilar ♦ (arcada ossea da boca na qual kilogrames.
se fixam os dentes). mask-e : mascara ♦
malign-a : maligno(a) ♣ | ⊕a tumore [tumor mason-i : “construir algo como um muro, uma casa,
maligno]. | → benigna. por meio de pedras ou tijolos ligados por argamassa
maliz-a : malicioso(a) ♣ (inclinado para o mal) ou massa de cimento” ♥ | “fortikey konstrui ie el
maluk-a : louquinho(a) ; maluco(a) ♣ | “frenezeta ow xtones ow brikes kunligiras per mortere ow
kontrawa al la komuna ow normala kutime” | Las cementomase” | ⊕i mure, dome, ture, domture | →
cares envolvijen en wo ⊕a kurade | → fola, freneza. mortere, cemente, brike.
mama : mamae ♦ | “karesforme por madre” | La mason-ist-e : pedreiro ♦ | La masoniste vlan edifuna
fiqline komenzen diri : “mama” | → papa. wo alta mure cirkaw la domuge [O pedreiro esta’
mam-e : mama ; seio (feminino) ♦ | “elstara wina edificando um alto muro em torno da mansao].
brusto-parte, en kwa produktijan lakte”. mast-e : mastro ♦ (de velas de barco; da bandeira)
mamozon-e : sutia^ ♦ | “piwze du wina vestope, kwa (nirdika longa vertikala stange) | ⊕e du veles [pp.
kovran iw xirman las mames”. barkes] [mastro das velas (de barco)]. ⊕e du flage
mam-ul-e : mamifero (klase du bestes) ♦ [mastro da bandeira].
mandril-e : mandril ♦ (simio spezie) | → mastr-e : “o patrao, o dono, ou o chefe” ♦ | “la
orangutange, cipanze, gorile. posedune ow cefe”.
man-e : mao ♦ matematik-e : matematica ♦ (cienze)
manier-e : modo ; maneira ♦ maten-e : manha^ ♦
manifest-i : manifestar ♥ | La gravito forte ⊕ijan material-e : material ♦ | ⊕iste [materialista, i.e.
inter dos pezas fizikas korpes. pessoa despreocupada com os valores espirituais].
manik-e : manga (de camisa, de blusa) ♦ materi-e : materia ♦
manipul-i : manipular ♥ matraz-e : colchao (da cama) ♦(pp. lite)
manj-at-e : comida ; alimento ; “algo comestivel” ♦ | matur-a : maduro(a) ♣ | “twa, kwa yam kresken
“ie tawga por xri ⊕ira” | Legomes xran bemas pleney” | ⊕as fruktes, persones.
⊕ates | → nutrate, trinkate. mav-a : mau (o oposto de “bom”) ♣ | “⊕e ≡
manj-i : comer ; alimentar-se ♥ nirbeme” | Ye la fine, la beme camey venkan la ⊕e.
mank-i : faltar (nao estar presente) ♥ | → fayli. maxin-e : maquina ♦
manovr-i : manobrar ♥ may-e : maio (yar-monate) ♦
mantel-e : manta (agasalho) ♦ mayo-e : maio^ ♦| “wina banveste, kwa konsistan el
manuskript-e : manuscrito ♦ wo unika piwze” | “roupa-de-banho feminina, feita
map-e : mapa ♦ | “geografia bild-karte”. de uma unica pec’a” | → bikine.
mardi-e : terc’a-feira (semayn-tage) ♦ maystr-e : mestre ♦
mar-e : mar (o oceano) ♦ mebl-e : movel ♦
margarin-e : margarina ♦ | “grasa substanze simila medal-e : medalha ♦ | honora ⊕e. awra, arjenta,
al butere”. bronza ⊕e.
33
medi-e : meio ♦ | La aere xran la ⊕e kwem mergijan, oftey en la mare”.
propagijan las sonas ondes [o ar eh o meio onde se meridian-e : meridiano ♦ (pp. geografie) |
propagam as ondas sonoras]. “maksimas cirkonferenzes kwas pasan sur las
medik-at-e : medicamento ; remedio ♦ | La medizine Terglobas poluses, norda iw suda” | La ⊕e du
yam agnoskan la efikeze du twa nova ⊕ate [A Greenwich, apud la Brita urbe Londone | →
medicina ja’ reconhece a eficacia desse novo ekwatore.
remedio]. merit-i : merecer ♥
medik-e : medico ♦ | “kuraziste” ; “mediziniste” | → merkred-e : quarta-feira ♦ (semayn-tage)
dentiste, okuliste, flegistine. Merkur-e : p.n. Mercurio ♦ (planede)
medit-i : meditar ♥ (pp. spiritas aferes) | ⊕une merl-e : melro ♦ (spezie du birde, oftey nigra)
[aquele que esta’ meditando] | → mentalizi. mes-e : missa (pp. katolika religie) ♦ | → mesie.
medizin-e : medicina ♦ | “cienze pri sane iw Πsane, mesi-e : messias (Jesus Cristo) ♦ | → mese, misie.
iw kurazade”. metal-e : metal ♦
medizin-ist-e : medico ♦ | → medike. met-i : colocar ♥ | en⊕i [introduzir].
mekanik-a : mecanico(a) ; “nao eletronico(a)” ♣ | meti-e : “profissao na qual se trabalha principalmente
⊕a horloje, skribmaxine. ⊕as aktes, gestes. com as maos (ekz. carpintaria)” ♦ | “man-labora
mekanik-e : mecanica ♦ | “parte da fisica que reune profesie”.
a cinematica, a dinamica, e a estatica. A cinematica meti-ist-e : operario (trabalhador brac’al) ♦ |
estuda os movimentos dos corpos sem considerar as Carpentiste, Pexiste, Kuiriste, Terkultiviste, xran
forc’as envolvidas nesses movimentos. A dinamica kelkas tipes du ⊕istes [Carpinteiro, Pescador,
ocupa-se do movimento e suas causas, das massas Cozinheiro, Agricultor, sao alguns tipos de
dos corpos e das forc’as atuantes sobre eles. A operarios].
estatica ocupa-se do equilibrio dos corpos
metod-e : metodo ♦
submetidos a um equilibrio de forc’as” | “fake du
fizike kwa kontenan las subfakes kinematike, metr-e : metro ♦ [pp. unidade de comprimento].
dinamike iw statike. La kinematike studan la korpo metrol-e : metro^ [pp. trem urbano] ♦ | “trayne,
movade sen konsideri las fortes kwas kawzan twas ordinarey subtera, por transporti homes inter pluras
moves. La dinamike okupijan pri la movade iw zu kvartales eney du wo sama urbe” | → metropole.
kawzes, pri las korpos mases iw pri las fortes kwas metropol-e : metropole ♦ | “tre granda iw grava urba
agan sur las korpes. La statike okupijan pri la centre” | → metrole.
ekvilibreze du korpes sub forto ekvilibre” | Niwtone mev-e : gaivota ♦ (mara birde) | → ardee.
proponen las tri lejes du klasika mekanike plus la mez-a : medio ; “que esta no meio” ♣ | Sur la meze
mekanika leje pri la gravito forte kwa altiran las du strate sten wo xtone; sten wo xtone strato-mezey
masapas korpes wos al alias. [No meio da rua havia uma pedra; havia uma pedra
melk-i : ordenhar ; mungir ♥ no meio da rua] | → xaw, xawa, averaja.
melk-ist-in-e : “moc’a encarregada de ordenhar
mezur-i : medir ♥ | pesice xran wo maso ⊕ice.
(mungir) vacas ou cabras” ♦
miel-e : mel ♦ | “dolca nutraje produktira fa las
melodi-e : melodia ♦
abeles” | pura, silvestra ⊕e.
membr-e : membro ♦
miel-lun-e : lua-de-mel ♦ | Nis planan pasi nus
memor-e : memoria ♦
miellune en Pariz [No’s planejamos passar nossa
memor-iz-i : memorizar (fixar na memoria) ♥ | “fiksi lua-de-mel em Paris].
en la memore” | ⊕izi la aritmetika tabele, las lerno- mien-e : cara [expressao facial] ♦ | joy⊕a [com cara
objektes, gravas dates | → lembri. alegre, feliz]. saltetunas joy⊕as knabines
menaz-i : ameac’ar ♥ [saltitantes meninas com caras alegres]. sklaves kun
mend-i : encomendar ♥ tristas ⊕es [escravos com caras tristes].
mens-e : mente ♦ migr-i : migrar ♥ | ⊕emas birdes [aves migratorias].
mensog-i : mentir (dizer uma falsidade) ♥ | “diri Π mikroskop-e : microscopio ♦
verajes law-intenzey”. miks-i : misturar ♥ | ⊕aje [mistura]. ⊕i sale al
menstru-i : menstruar ♥ [pp. ciclo biologico vinagre [misturar sal em vinagre]. ⊕i rize kun
feminino] | ⊕aze [o ciclo menstrual]. ⊕aje [o fluxo fazeole [misturar arroz com feijao]. | → aloye.
menstrual]. mild-a : delicado(a) ; doce ; meigo(a) ♣ | ⊕eze
mentaliz-i : mentalizar ♥ (pp. spiritas aferes) | → [delicadeza, doc’ura, meiguice].
mediti. milit-e : guerra ♦
menton-e : queixo (parte inferior do rosto) ♦ min-e : mina ♦ (de ouro, de prata, de diamantes, de
menu-e : “menu” (cardapio de restaurante) ♦ carvao, etc) | “granda (oftey longa) iw profunda
merg-i : mergulhar ♥ | “enmeti en likwaje”. kavaje, por eltiri el la tere mineralas ricajes” | ⊕e du
merg-ij-i : mergulhar-se ♥ | “eniji en akwe, en awre, du arjente, du diamantes, du karbe.
likwaje”. mineral-e : mineral ♦ | La ⊕a regne.
merg-ij-ist-e : mergulhador ♦ | “home kwa profesiey
34
minim-(um)-e : minimo ♦ | “La pley niralta kwante” la pley grava ⊕a deve [A caridade para com o
| → maksim(um)e. proximo eh o dever moral mais importante].
minus : p.adv. menos ♠ | “a operacao matematica de mortal-a : mortal ♣ [i.e. qualidade de ser passivel de
subtrair” | “la matematika operazie subtrahi” | Dek morrer] | Las homes xran ⊕as stajes [Os homens
minus tri egal siv | → plus, way, psa. sao seres mortais]. mortal-a ≡ mort-ev-a.
minut-e : minuto (pp. tempe) ♦ morter-e : argamassa ♦ | “mistura de oxido de calcio
mirakl-e : milagre ♦ | “fenomene kwa ultrapasan las (CaO) com areia, com a qual se liga pedras ou
naturas lejes” | Jezue realizen multas ⊕es surterey. tijolos construindo-se muros, casas, predios, etc” |
mir-i : “observar com admiracao” ♥ | ⊕inda, → cemente, masoni.
⊕indaje. mort-i : morrer ♥ | ⊕a beste [animal morto].
misdrog-e : “droga ilegal” ♦| kokaine iw heroine mort-if-i : matar ♥
xran danjeras ⊕es. mosk-e : mosca ♦ (eta insekte fluguna) | Stan wo ⊕e
misi-e : missao ♦ | katolikas ⊕istes [missionarios en mu supe [Ha’ uma mosca em minha sopa].
catolicos]. motocikl-e : motocicleta ♦ | → awtomobe.
misil-e : missil ♦ | telegvidira ⊕e [missil teleguiado]. motor-e : motor ♦ | “aparate uzira por transformi
transkontinenta ⊕e kun termonuklea ogive [missil iaspeza energie en mekanika energie”.
transcontinental com ogiva termonuclear]. | → mov-i : mover ♥
torpede, kugle. mowz-e : “mouse” (do computador) ♦ | kliki la ⊕e
mister-e : misterio ♦ | “ie Ωkomprenira fa la homa du komputure [clicar o mouse do computador].
intelekte”. muel-i : moer ♥ | ⊕i tritike, kafe, maize.
mizer-e : miseria ♦ | La fama romane “Las muel-ic-e : moinho ♦ | kafo-⊕ice [moinho-de-cafe’].
Mizerules”. Las grandas padeles du vento-⊕ice [As grandes pas
mizerikord-e : misericordia ♦ | La Dao ⊕e superan do moinho-de-vento].
bet la kaele. mult-ey : muito ♠ | Nis ⊕ey insisten kun le, sed li
mod-e : moda ♦ | “dum-tempa kapriza kutime, non ceden [No’s insistimos muito com ele, mas ele
prezipey pri vestes” | Parize dawran diktuna la ⊕e nao cedeu] | → tre.
por cas sezones. multikost-a : caro(a) ♣ [pp. que custa muito
model-e : modelo ♦ dinheiro] | ⊕as vestes, domas utilajes, foto-maxines,
moder-a : moderado(a) (non troa) ♣ | debato ⊕iste elektronikajes. | → powkikosta.
[moderador de debate]. multiplik-i : multiplicar [pp. matematica] ♥ |
modern-a : moderno(a) ♣ | La ⊕a epoke [A epoca multiplikie [operacao matematica “multiplicacao”] |
moderna]. → adizii, sumi, subtrahi, dividi.
modest-a : modesto(a) ♣ | “Πfiera”. multobl-i : multiplicar ♥ | Jezue mirakley ⊕en las
mok-i : zombar ♥ | ⊕aje [zombaria]. panes iw las fixes. ⊕uy tri per kwar, iw vi apon
mol-a : mole ♣ (o oposto de “duro”) ; “facilmente dekdos.
dobravel” ; “maleavel” | “Πdura, faziley flekseva munt-i : montar ♥ | ⊕i wo aparate.
ow faldeva” | ⊕as kusenes, vestes, viandes, fruktes, murd-i : assassinar ♥ | “krimey mortifi wo home”.
korpos partes. | → dura. mur-e : muro ; parede ♦ | → vande.
molekul-e : molecula (pp. fizike, kemie) ♦ mus-e : camundongo ♦ (eta mamule ronjule) | Las
molusk-e : molusco ♦ (bestete, generaley konko- kates persekutan las ⊕es [Os gatos perseguem os
apa). ratos] | → rate.
moment-e : momento (curto intervalo de tempo) ♦ | mut-a : mudo(a) ♣ | “Ωkapabla hibli” | ⊕ule [pessoa
“Πlonga tempo intervale” | Atenduy wo ⊕e, iw mi muda] | → surda, blinda.
respondon vo | → instante. mutazi-e : mutacao ♦ | La Darvinisme instruan pri
monak-e : monge ♦ (religiule) la natura ⊕e du biologas spezies lawlongey du
monak-ej-e : mosteiro ♦ | “residencia para monges” | miliones da yares | → transmutazie.
“lojeje por monakes”. muze-e : museu ♦
monark-e : monarca ♦ (regnestre) | → suverene. muzel-e : focinho ; “rosto dos animais” ♦ | “vizaje du
monat-e : mes (pp. tempe) ♦ bestes” | → vizaje, focene.
mond-e : mundo ♦ muzik-e : musica ♦
mon-e : dinheiro ♦ N
moner-e : moeda ♦ naci-e : nacao ♦ | ⊕iste [nacionalista].
monstr-e : monstro ♦ nadl-e : agulha ; ponteiro ♦ (de relogio, bussola,
mont-e : monte ; montanha ♦ aparelho de medida, etc) | “stangete en diversas
montr-i : mostrar ♥ aparates” | magneta ⊕e [para apontar a direcao
mon-uj-e : carteira (pp. dinheiro) ♦ norte]; horlojo ⊕e [ponteiro de relogio]; gramofono
moral-e : moral ♦ | La karite al la proksimule xran
35
⊕e [agulha de toca-disco (do tipo disco de vinil)]. nest-e : ninho ♦ | “naturala birdo dome”.
naft-e : “petroleo cru” ♦ (kruda, natura petrole) | net-a : “claro e sem manchas” ♣ | “kun aspekte tre
Onis oftey konfuzan ⊕e kun “minerala ricaje”, sed klara, sen makules” (pp. skribajes) | ⊕a tekste [texto
⊕e verey xran wo organika substanze claro e sem borroes].
[Frequentemente confunde-se petroleo (cru) com nev-e : sobrinho ♦ | ⊕ine [sobrinha] | → nepe, onkle.
“uma riqueza mineral”, mas na verdade o petroleo newtr-a : neutro(a) ♣ | Kelkas fizikas partikles, kwaw
(cru) eh uma substancia organica] | → petrole. la newtrone, apan ⊕a ow nula elektro xarje
naiv-a : ingenuo(a) ♣ | ⊕a xak-ludune [ingenuo [Algumas particulas fisicas, como o neutron, tem
jogador-de-xadres]. carga eletrica neutra ou nula]. Blanka, Nigra, iw
naj-i : nadar ♥ | ⊕une [nadador]. Griza, xran ⊕as kolores [Branco, Preto, e Cinza, sao
namor-i : namorar ♥ | “korespondi ame kun wo cores neutras].
persone du nira sekse” | Pawle iw Monika xran newtral-a : neutro(a) ♣ | La yujiste devan xri wo ⊕a
⊕ules; yen zis kuney promenunas. persone [O juiz deve ser uma pessoa neutra].
nask-i : “fazer nascer” ; “dar ‘a luz” ♥ | nask-ij-i newtrin-e : neutrino ♦ | “tre eta, nirpeza, senxarja
[nascer]. La wine nasken wo fiqle [A mulher deu ‘a fizika partikle” | → protone, elektrone, newtrone.
luz um filho]. Pawlina naskijen en 1985 [Paulina newtron-e : neutron ♦ | “fizika partikle sen elektra
nasceu em 1985]. | → akuxi. xarje, kwa komponan la atoma nuklee” | →
nat : p.adv. “nem mesmo” ♠ | Nat Jezue placen al ci protone, pozitrone, elektrone, newtrine.
[Nem mesmo Jesus agradou a todos] | → bet. nezes-a : necessario(a) ♣
nativ-a : nativo(a) ♣ | ⊕a lingwe (≡ jopatra lingwe) nezes-ej-e : banheiro (privada) ♦
[lingua nativa]. ⊕as plantes, bestes, du Brazilie, du nezes-vaz-e : “vaso sanitario” (privada) ♦
Afrike, du Azie [plantas, animais nativos do Brasil, nif-e : “objeto voador nao-identificado” (UFO) ♦ |
da Africa, da Asia]. “Non-Identifira Flugune” ; “fluguna objekte
nativ-ul-e : nativo [pessoa] ♦ | “homem natural de hipotezey di ekstertereyna origine”.
uma certa regiao, principalmente de um povo nifolog-e : ufologo ♦ | “persone kwi studan
primitivo” | “rakomenza lojune du certa regione” | nifologie” [pessoa que estuda Ufologia].
Las ⊕ules du Afrike, du Awstralie. nifologi-e : ufologia ♦ | “non-ofiziala cienze kwa
natural-a : natural ; “de acordo com a natureza” ♣ | okupijan studi las nifes” | → nife.
Nestes xran ⊕as birdos domes [Ninhos sao as casas nigr-a : negro(a) (cor) ♣ | → negre.
naturais das aves]. nir : pref. “para indicar a ideia oposta a da raiz” |
natur-e : natureza ♦ | La ⊕e xran Dao donese [A nirame [odio], nirbela [feio(a)], nirlonga [curto(a)],
natureza eh dom de Deus]. nirpaze [briga, guerra], nirricule [pobre].
navig-i : navegar ♥ | La xipe ⊕an en la mare, la avie nirvani-e : nirvana ♦ | “la kaele, law la Budhisma
⊕an en la aere. Lastatempey onis ⊕an en Internete. doktrine” | → Budhe.
nawz-i : nausear ; “causar vomito” ♥ | “kawzi nis : pron. no’s | Nis devan xri felicas [No’s devemos
vomeme” | ⊕es, ⊕ade [nauseas]. ser felizes].
naybar-e : vizinho(a) ♦ | ⊕eze [vizinhanc’a]. nitrogen-e : nitrogenio ♦ (kemia elemente)
nayl-e : prego ♦ nivel-e : nivel ♦
naytingal-e : rouxinol ♦ | La mond-fama rakonte: nobel-e : nobre ♦ | “pessoa que possui um titulo de
“La Naytingale du Imperiestre”. nobreza”.
naz-e : nariz ♦ | Per la ⊕e onis spiran iw flaran. nobl-a : nobre ♣ | ⊕as sentes [sentimentos nobres].
negozi-e : negocio ♦ | “afere kwa envolvan mon- nod-e : no’ (em um barbante, etc) ♦
profite” | ⊕es pri acetade du domes | → komerze, Noel-e : p.n.m. Papai Noel ♦ | “legenda bemkora Π
lukre. yunule, kwi alportan donates al las infanes okazey
negozi-i : negociar ♥ | “operazii kun zele mon- du Kristnaske”.
profiti” | ⊕i la vende du awtomobe | → komerzi. nokt-e : noite ♦ | “la parte non-iluminira (fa la sune)
negoz-ist-e : negociante ♦ | → komerziste. du diurne” | → tage, diurne.
negr-e : negro(a) [pessoa] ♦ | “nigr-ul-e” | → nigra. nomat-e : nomade ♦ | ciganes xran wo tipe du ⊕es.
nej-e : neve ♦ | La mond-fama historie: “Nejuline iw nombr-e : numero ♦ | → numere.
las Siv Anones” [A historia mundialmente famosa: nom-e : nome ♦ | propras ⊕es [nomes proprios].
“Branca-de-Neve e os Sete Anoes”]. non : p.adv. nao ♠ | Xi non alvenen ankorey [Ela nao
nen : konv. nem | Li non viden nen awden me [Ele chegou ainda] | → wi, xay.
nao me viu nem ouviu]. Nun restan nen akwe nen non-i : negar ♥ | “respondi ow aserti negativey al wo
pane [Agora resta nem agua nem pao]. demande ow propone” | La knabe nonen al su
nep-e : neto ♦ | ⊕ine [neta] | → neve, wave. madre, tu li manjen la kokide | → wii.
nepr-a : “irremissivel” ♣ | ⊕ey nezesa nord-e : norte (direcao cardeal) ♦ | → sude, wexte,
[absolutamente necessario, indispensavel]. yaxte.
Neptun-e : p.n. Netuno ♦ (planede) normal-a : normal ♣
36
norm-e : norma ♦ | teknikas ⊕es. okul-e : olho ♦
notazi-e : notacao ♦ | muzika, kemia, matematika okul-ist-e : oculista ♦ | → dentiste, medike.
⊕e. okul-vitr-es : oculos ; “par-de-oculos” ♦
not-i : notar ♥ | → rimarki. okup-e : ocupacao ♦
notiz-e : noticia ♦ | Hodiey stan gravas ⊕es en las okzident-e : ocidente ♦ | → wexte.
jurnales iw revues. old-a : velho(a) ♣ | “Πyuna” | ⊕ule [homem velho].
nov-a : novo(a) ♣ | ⊕ule [novato ; iniciante]. ole-e : oleo ♦
novembr-e : novembro (yar-monate) ♦ Olimp-e : Olimpo ♦ | “legenda lojeje du daes du
nozi-e : nocao ♦ | “elemente du sabeze” | ⊕es pri Antikva Grekie” [legendaria moradia dos deuses da
cienzes, religie, filozofie, pri la beme iw la mave | → Grecia Antiga].
konzepte. Olimpik-es : Olimpiadas ♦ | Olimpikas Ludes [Jogos
nu ! : interj. Ora ! Olimpicos]. Olimpikistes ≡ Olimpiko-ludistes [os
nuanz-e : nuance ♦ esportistas que participam dos jogos olimpicos].
nub-e : nuvem ♦ oliv-e : azeitona ; oliva ♦ | “frukte du ⊕eyre”.
nud-a : nu/nua ♣ | “sen vestes” | ⊕uline en pentraje om : konv. que ; “do que” | Pawle xran pli alta om
[mulher nua numa pintura]. plaje du ⊕isme [praia Petre. Ya om voyaji, mi vo telefonon. Pos om mi
de nudismo]. revenon, mi repagon ve. Mi preferan tee om kafe.
nukle-e : nucleo ♦ | “centra cefa parte” | ⊕e du vivas omaj-i : homenagear ; dignificar ♥ | Twa strate
celes [nucleo das celulas vivas]. ⊕e du atome nomijan Julio Verne omajey al la granda verkiste.
[nucleo do atomo]. ombr-e : sombra ♦
nuks-e : noz [castanha ; avela^] ♦ | “frukte du ombrel-e : guarda-chuva ; sombrinha ♦ | “man-
⊕eyre” | aveles iw kaxtanes xran ⊕es. porteva kontraw-pluva xirmice”.
nul-a : nulo(a) ♣ (sen efika valore) | → zere. oniks-e : onix (valora xtone) ♦
numer-e : numero ♦ | → nombre. onkl-e : tio (irmao do pai ou da mae) ♦ | onklece
nun : p.adv. agora ♠ [titio] (pli karesa forme) | → wave.
nupt-e : nupcias (pp. joedzije) ♦ | nupto nokte [noite onkl-in-e : tia (irma^ da mae ou do pai) ♦ |
de nupcias]. onklinece [titia] (pli karesa forme) | → wavine.
nur : p.adv. somente ♠ operazi-e : operacao ♦ (pp. medizine, matematike).
nutr-at-e : alimento ; comida ; “algo nutritivo” ♦ | → opini-e : opiniao ♦
manj-at-e. oportun-a : oportuno ♣
nutr-i : nutrir ♥ optik-e : optica ♦ | “parte du cienze fizike, kwa
studan la lume iw las fenomenes pri twa, ekz. pri
O lenses”.
oaz-e : oasis (no meio do deserto) ♦ | “kvazaw-
optim-a : otimo(a) ♣ | → peszima.
insula, akwapa loke mezey du dezerte, evey kun
optim-ism-e : otimismo ♦ | → peszimisme.
verdajes”.
obe-i : obedecer ♥ optim-ist-e : otimista ♦ | → peszimiste.
objekt-e : objeto ♦ orangutang-e : orangutango ♦ (simio spezie) | →
mandrile, cipanze, gorile.
objektiv-e : objetivo ♦ | Mi klopodan skribi wo bema
oranj-e : laranja ♦ | “frukte du ⊕eyre”.
verke pri fizike, poys twa nezesan al mu ⊕e, kwa
orazi-e : oracao [pp. gramatica] ♦ | “Orazie xran la
xran kompreni la fizika monde. | → zele.
fraze kwa sintatika strukture prezentan oftey
odiar-i : odiar ♥ | “nir-am-i” | odiare [odio]. Nis subjekte iw predikate, sed kelkafoyey nur
devan odiari la peke, tamen non la pekune [No’s predikate.” | → fraze, periude.
devemos odiar o pecado, contudo nao o pecador].
orbit-e : orbita ♦ | “voye du cielo korpe”.
odor-e : odor ; cheiro ♦
ord-e : ordem ♦ | “tawga trafa aranje” | Ce stan en
ofend-i : ofender ♥
⊕e [Tudo esta’ em ordem]. La alfabeta ⊕e [A
ofer-i : oferecer ♥ | ⊕i flores al la amirine.
ordem alfabetica]. Nis viduy las kemias elementes
ofert-i : ofertar ♥ | ⊕i vares al las klientes.
law la kreskuna ⊕e du zus atomas numeres
ofiz-e : oficio ; profissao ♦ [Vejamos os elementos quimicos segundo a ordem
ofiz-ej-e : escritorio (de profissionais) ♦ crescente de seus numeros atomicos].
ofizir-e : oficial (das forc’as armadas) ♦ orden-e : ordem ♦ | 1 sociedade de religiosos, de
ofiz-ist-e : “pessoa que trabalha num certo oficio” ♦ monges, de padres, de freiras | 2 ordem de equacoes
oft-a : frequente ♣ | ⊕ey [frequentemente]. diferenciais, ekz. com derivadas de primeira ordem,
okaz-i : acontecer ♥ de segunda ordem, de terceira ordem, etc.
oksid-e : oxido ♦ (pp. kemie) ord-if-i : colocar em ordem ♥ | “enmeti en orde”.
oksigen-e : oxigenio ♦ (kemia elemente) ordon-i : ordenar ; “dar uma ordem” ; “dizer algo que
oktobr-e : outubro ♦ (yar-monate) deve ser obedecido” ♥ | ⊕e xran “obeenda io vole”
[ordem eh a vontade de alguem que deve ser
37
obedecida]. pag-i : pagar ♥
orel-e : orelha ♦ | “la ekstera parte du awdo-organe” | paj-e : pagina ♦
Kelkas yunules portan ⊕ringes kwaw yunulines | → pak-i : embrulhar ; “fazer as malas” ♥ | ⊕ajes du
ovede. voyaje [malas, embrulhos de viagem].
organ-e : orgao (do corpo) ♦ | korpos ⊕es. palm-e : palma ; “folha da palmeira” ♦ | “folie du
organism-e : organismo (biologico) ♦ ⊕eyre” | → pine.
organiz-i : organizar ♥ palp-i : apalpar ♥
orgasm-e : orgasmo ♦ pan-e : pao ♦ | Non nur per ⊕e vivan la home [Nao
orgen-e : orgao ♦ [pp. muzike] | “granda muzika somente de pao vive o homem].
aparate kun klavope, simila al piane” | La prejejo pane-e : pane ♦ | “mau funcionamento ou nao
⊕e [O orgao da igreja]. funcionamento de maquina” | “akzidenta misa ow
orient-e : oriente ♦ | → yaxte. non-plua funkziade du maxine” | La avie, la xipe, la
origin-e : origem ♦ motore, la awtomobe ⊕en.
orkestr-e : orquestra ♦ | “ope du muzikistes, kwas pantalon-e : “calc’a comprida” ♦ (de homem ou
ludan diversas instrumentes” | → maestre. mulher).
orkide-e : orquidea (flore) ♦ | “flore du ⊕eyre”. panter-e : pantera ♦ (sovaja katuge)
ornam-e : ornamento ♦ | ⊕i table per flores, las papa : papai ♦ | “karesforme por patre” | La eta
hares (du knabine) per koloras rubandes, las fingres infane krien : papa!” | → mama.
per ringes. papag-e : papagaio ♦ (birde kwa “hiblan”) | →
ort-a : ortogonal ; perpendicular (pp. geometrie) ♣ | kanarie.
“dos rektes ⊕as inter si forman kwar egalas angules pap-e : papa ♦ | “la surtera cefe du Katolika Eklezie”
du 90 grades inter si” | ⊕a angule [du 90 grades] | Vu Sankteze, la ⊕e Johan Pawle La Dosa.
(angulo reto, de 90 graus). ⊕a triangule [kwa apan paper-e : papel ♦ | ⊕-folie [folha de papel].
wo ⊕a angule] (triangulo retangulo, i.e. que possui papili-e : borboleta ♦ | multikolora ⊕e [borboleta
um angulo reto ou de 90 graus). multicolorida]. La ⊕e envenen tra la fenestre [A
ost-e : osso (elemento do esqueleto) ♦ borboleta entrou pela janela].
ov : suf. “que indica capacidade, poder para realizar” | parabol-e : parabola ♦ (pp. geometria figure) | →
mortova venene [veneno mortal]. kreova [capaz de hiperbole, elipse.
criar]. detruova bombe [bomba capaz de destruir]. paradiz-e : paraiso ♦
flugova birde [ave capaz de voar]. paradoks-e : paradoxo (pp. filozofie) ♦
oved-e : ouvido ♦ | “a parte interna do orgao da paralel-a : paralelo(a) ♣ | ⊕as rektes.
audicao, nao incluindo as orelhas” | “la interna parte paraliz-i : paralisar ♥ | ⊕ule ≡ “persone kwa suferan
du awdo-organe” | La infane ploran pro ⊕o-dolore | per paralizie”. | → paralizie.
→ orele. paralizi-e : paralisia ♦ | “Πsane ow fizika probleme
ow : konv. “ou” | Elektuy ow A ow B [Escolha ou A
kwa Πpermesan korpos moves” | infana ⊕e.
ou B]. Xi povax resti ow forrii, lawvoley [Ela pode
paraxut-e : para-quedas ♦ | ⊕iste [para-quedista].
ficar ou ir embora, conforme quiser] | → iw.
oy : pref. “que indica o inicio de um movimento, ou pardon-i : perdoar ♥ | Dae povan ⊕i la home, ⊕i
uma mudanc’a de estado” | oysabi [passar a saber, nus pekes [Deus pode perdoar o homem, perdoar
ficar sabendo]. oysidi [assentar-se]. oystari [colocar- nossos pecados].
se de pe’]. oyvoyrii [colocar-se a caminho]. par-e : par (dosope) ♦ | jo⊕e [casal, homem e
ozean-e : oceano ♦ mulher].
ozil-i : oscilar ♥ | “moviji twoy iw retroy” [mover-se parenz-e : parente ♦ | “persone kwa apan wo
para la’ e para ca’] | Wo libera pendole ⊕an ye komuna yaule kun alia persone”.
konstanta ritme [Um pendulo livre oscila num ritmo parenz-ez-e : parentesco ♦
constante]. La barke ⊕an sur las maros ondes [O parfid-i : trair ♥ | ⊕e, ⊕aze [traic’ao] | → fidi,
barco oscila sobre as ondas do mar]. | → balanzi. fidela, loyala.
parfum-e : perfume ♦ | rozo ⊕e [perfume de rosas].
P park-e : parque ♦ | ⊕i awtomobes [estacionar
padel-e : pa’ ♦ (de moinho, de turbina, de helices, automoveis].
para mover areia, de raquete de tenis) | “plataje ow part-e : parte ♦
simpla piwze propra por puji aere, gaze, akwe, itp,
parti-e : 1 partido (politico) ♦ | 2 partida (de jogos) ♦
ow por vli pujira fa twas” | ⊕-rade, turbinos ⊕es,
| politikas ⊕es. ⊕e du futbale, ⊕e du xaklude, ⊕e
helizos ⊕es. Las ⊕es du muelice.
du dames, ⊕e du teynese | → etape.
padr-e : padre (catolico) ♦ | “katolika pastre” | La
partikl-e : particula ♦ | atomas ⊕es [particulas
⊕e konduken la mese.
atomicas]. vortas ⊕es [particulas gramaticais].
paf-i : atirar ♥ (com arma-de-fogo, ou com arco-e-
pasajer-e : passageiro ♦ | ⊕es du buse, du trayne, du
flecha) | ⊕ice [arma-de-fogo, ou arco-e-flecha].
xipe, du avie.
38
pase-e : passado ♦ | → prezense, future. chorou arrependida pelos seus pecados].
paser-e : passaro ♦ (genero de aves voadoras) | → pentr-i : pintar (uma parede, um quadro) ♥
birde. pep-i : piar ; arrulhar [pp. aves] ♥ | Las kokides
pas-i : passar ♥ ⊕aden sekvunas la kokine [Os pintainhos piavam
Pask-e : p.n. Pascoa | “Kristeyna religia feste, kwa seguindo a galinha]. Las kolombes ⊕aden en la
rememoran la resurekte du Jezue” | → Kristnaske. parke [Os pombos arrulhavam no parque].
pasport-e : passaporte ♦ (documento para se viajar per : prep. “por meio de” | Mi skriban per plume, per
para um outro pais). krayone, per komputure.
past-e : pasta ♦ (de dente, medicamento pastoso, etc) perd-i : perder ♥ | 1 “non plu trovi” | 2 “Πvenki”.
| dento-⊕e. perfekt-a : perfeito(a) ♣
pastr-e : pastor (pp. religie) ♦ per-i : interceder ♥ | Lu ⊕aze wew deciden por nus
patr-e : pai ♦ | → papa, madre, mama, wave, sukzese. Iw kwam alvenon nus hor, Sinyor stuy sen
wavine. prokraste la ⊕aze du Maria.
pax-e : passo ♦ period-e : periodo [pp. tempo] ♦ | → periude.
paxi-e : paixao ♦ (emocao incontrolada) periud-e : periodo [pp. gramatica] ♦ | “Periude xran
Paxion-e : Paixao (de Jesus Cristo) ♦ | “las suferes la fraze komponira per hum ow pli om hum orazies.
du Jezue Kriste, pos lu arestije yu lu morte sur la La periude xran simpla, kwam zi komponijan per
kruze”. hum nura orazie. La periude xran komposta, kwam
paxt-i : “fazer pastar” ; “conduzir ao pasto” ♥ (pp. zi komponijan per pli om hum orazie.” | → orazie,
animais) | ⊕i xafope, ⊕i brutes. La Sinyor xran mu fraze.
⊕iste, nane mo mankon! perl-e : perola (de ostra) ♦ | Xi troven wo granda ⊕e
payl-e : palha ♦ en la konke. Kol-ringe el ⊕es.
paz-e : paz ♦ | Las knabes nir⊕en inter se [Os permes-i : permitir ♥
meninos brigaram entre si]. Nis vos deziran ⊕e iw perpendikl-a : perpendicular (pp. geometrie) ♣ |
sane [No’s vos desejamos paz e saude]. ⊕as rektes ≡ ortas rektes | → orta.
pazienz-e : paciencia ♦ | ⊕e xran grava virte persekut-i : perseguir ♥
[paciencia eh uma virtude importante]. Onusdirey, persist-i : persistir ♥
per ⊕e onis atingan ce [Diz-se que, com paciencia, personal-e : personagem ♦ | Las ⊕es du Walt
no’s alcanc’amos tudo]. Disney: Mikey, Donald, Plute, itp.
Pazifik-e : p.n. Pacifico (ozeane) personal-ez-e : personalidade ♦ | “ope du spiritas iw
pec-e : piche ♦ (pp. certa tipe du nigra glueza psikas traytes kwas karakterizan wo persone” | Li
substanze) | ter-⊕e ≡ asfalte. apan wo diskreta ⊕eze [Ele tem uma personalidade
pec-ist-e : pichador ♦ | “home kwi Πraytey kovran, discreta].
skriban ow desegnan per pece sur las mures du person-e : pessoa ♦
konstruajes” | La prefekte signaturen rigora leje perspektiv-e : perspectiva ♦
kontraw las ⊕istes. perswad-i : persuadir ♥
pek-e : pecado ♦ | “ofende kontraw la Dao leje” | Sar perturb-i : perturbar ♥
vi ⊕en, lur pentuy! veniala, mortala ⊕e. perzept-i : perceber ♥ | 1 “kapti per las senso-
pel-i : impelir (veiculos) ; “tocar” (animais) ♥ | La organes” | La okule ⊕an la lume. La ovede ⊕an la
paxtiste ⊕en la xafope tra la campe [O pastor levou sone | 2 “senti”; “kompreni” ; “daveni” | Xi ⊕en ii
o rebanho (de carneiros) pelo campo]. Twa alproksimuna. Xi ⊕en mu vera intenze.
submarxipe uzan wo nova sisteme du ⊕ade [Esse pes-i : pesar (medir o peso) ♥ | “mezuri la peze” | →
submarino utiliza um novo sistema de propulsao]. peze.
pelu-e : pelo ; “cabelo da pele do corpo” ♦ | pes-ic-e : balanc’a ♦ | “pezo mezurice”.
Ordinarey, la vira korpe xran pli kovrira per ⊕es peskiz-i : pesquisar ♥ | cienza ⊕e [pesquisa
om la wina korpe [Ordinariamente, o corpo cientifica]. yepopola ⊕e pri las xanzes du
masculino eh mais coberto de pelos do que o corpo kandidates al prefekte [pesquisa junto ‘a populacao
feminino]. | dezpelui [depilar] | → hare. sobre as chances dos candidatos a prefeito]. | →
pend-i : pender ♥ esplori.
pendol-e : pendulo ♦ | la ⊕e balanzan twoy iw retroy pest-e : peste ♦ | “epidemia ow kontaja Πsane” |
[O pendulo balanc’a para la’ e para ca’]. nigra ⊕e.
pen-i : penar ; sofrer ; “esforc’ar-se por” ♥ peszim-a : pessimo(a) ♣ | → optima.
penis-e : penis ♦ (pp. vira anatomie) peszim-ism-e : pessimismo ♦ | → optimisme.
pens-i : pensar ♥ peszim-ist-e : pessimista ♦ | → optimiste.
pent-i : arrepender-se ♥ | “tre bedawri pro wo farira petal-e : petala (de flor) ♦ | blankas, rujas, flavas
akte, twey ke onis volan Ωplu ripeti ze iw bet ripari floros ⊕es.
ze, sar twa evan” | Xi ploren ⊕una pri su pekes [Ela pet-i : pedir ♥ | → pledi, plendi.
39
petit-a : pequeno(a) ♣ | “Πgranda” | La mond-fama pir-e : pera (fruta) ♦ | “frukte du ⊕eyre”.
rakonte: La Petita Prinze [O conto mundialmente pitz-e : “pizza” (tipa Itala manjate) ♦ | En la ⊕eje
famoso: O Pequeno Principe]. Nis lojan en wo ⊕a onis trovan ⊕e por manji [Na pizzaria no’s
urbe [No’s moramos numa cidade pequena]. encontramos pizzas para comer] | → lazagne.
petol-i : “traquinar” (pp. crianc’as) ♥ | Las infanes piwz-e : pec’a ♦ (pp. parte du solida korpe ow du
⊕an amuzey. maxine) | ⊕e du pane. ⊕e du horloje.
petrol-e : petroleo ♦ | benzine xran wo komuna ⊕o piz-e : ervilha ♦ (herbe, legome kun eta globforma
derivaje [gasolina eh um derivado comum do grayne) | “frukte du ⊕eyre”.
petroleo] | → nafte. pizin-e : piscina ♦ | “pli Πpli granda akwuje, propra
pex-i : pescar ♥ | “(provi) kapti fixes” | ⊕i per rete. por najade” | Nus klube apan kwar ⊕es, xrani wo
⊕i per verge iw hoke. propra por infanes [Nosso clube tem quatro
pex-ist-e : pescador ♦ | “home kwo metie xran pexi” piscinas, sendo uma propria para crianc’as].
| Kelkas apostoles du Jezue xreni ⊕istes. plac-i : “agradar a” ♥ | Ti blankas, ti rujas, ti flavas,
peyl-e : pele (humana ou de animais) ♦ | “natura rozes cam ⊕an xo [Queiram brancas, vermelhas ou
korpo tegaje”. | lavi la ⊕e per fayna sapece [lavar a amarelas, rosas sempre agradam a ela].
pele com um sabonete fino]. trakti la ⊕e per wo plad-e : prato ; “determinado tipo de comida” ♦ | La
speziala kreme [tratar a pele com um creme kuiriste preparen siv nirsamas ⊕es por la
especial]. | → pelue. vespermanje [O cozinheiro preparou sete diferentes
pez-e : peso (de um corpo) ♦ | “la efike du gravito pratos para o jantar]. Xi preferan vegetaras ⊕es
forte sur wo fizika korpe” | Twa xtone ⊕an 5 kgs. | [Ela prefere pratos vegetarianos] | → telere.
Onis mezuran las korpos ⊕es per wo pesice | → plafon-e : teto (de casas) ♦
pesi, pesice. plaj-e : praia ♦ | “mara ow rivera borde, suficey
pian-e : piano (muzika instrumente) ♦ | Hariel ludan ebena iw sablorica, tawga por suna ow akwa
ravey la ⊕e [Hariel toca o piano maravilhosamente]. banade”.
pied-e : pe’ ♦ (de homem, mulher, animais, insetos, pland-e : “planta do pe’” ♦ | “la plata suba parte du
de moveis). piede, kwa tuxan la grunde” | → polme.
pig-e : pega ♦ (especie de ave europeia) pland-um-e : “sola de sapato” ♦ | “la nirsupra plata
pigr-a : preguic’oso(a) ♣ | “nir-labor-em-a”. parte du xue”.
pijam-e : pijama ♦ | “vira veste por dormi enlitey” | planed-e : planeta ♦ | Cirkaw la sune rondiran naw
→ kamizole. koniras ⊕es [Em torno do sol giram nove planetas
pik-i : picar ♥ | ⊕aze du dorne, du serpente, du conhecidos].
pingle, du kokine [picada de espinho, de serpente, de plan-i : planejar ♥ | Nis ⊕an pasi nus miellune en
alfinete, de galinha]. Pariz [No’s planejamos passar nossa lua-de-mel em
pilastr-e : pilastra ♦ | → kolone. Paris].
pil-e : pilha (eletrica) ♦ | “fonte du elektra energie, plank-e : assoalho (de casas) ♦
kwa ravenan di kemias reakzies eney du ze” | → plant-i : plantar ♥ | ⊕e [planta]. ⊕aje [plantacao].
baterie. plasm-e : plasma ♦ [pp. medizine ow fizike].
pilk-e : bola (de algum tipo de jogo) ♦ plast-e : plastico ♦
pilol-e : pilula ; comprimido ♦ | “medikamente en platform-e : plataforma ♦
forme du globete, ar kwa onis devan gluti” | plaz-e : prac’a ♦ (certa libera spaze eney du wo
kontrawzipa ⊕e [pilula anti-concepcional]. urbe) | Ye la plazo-meze staran wo bela artifika
pilot-e : piloto ♦ akwo fonte, kwa carman las vizitunes [No meio da
pilot-i : pilotar (pp. avie, xipe) ♥ | → stiri. prac’a ha’ uma bela fonte (de agua) artificial, que
encanta os visitantes].
pin-e : pinha ; “fruto do pinheiro” ♥ | “frukte du
pled-i : suplicar ♥ | → peti, plendi.
⊕eyre” | → palme.
plekt-i : entrelac’ar ♥
pingl-e : alfinete ♦
plen-a : pleno(a) ; cheio(a) ♣ | Maria, grazio-plena
pingwen-e : pinguim ♦ | “Antarkta mara birde kwa
[Maria, cheia de grac’a].
Ωflugan”.
plend-i : reclamar ♥ | → peti, pledi.
pionir-e : pioneiro ♦ plen-um-i : cumprir [tarefas] ; preencher
pip-e : cachimbo (kurba ice por fumi) ♦ [formularios] ♥ | plenumi las taskes, las formulares.
pipok-e : pipoca ♦ | “krev-maize” | Mi tre xatan pley : p.adv. superlativo absoluto | “la pley ...” [o(a)
manji ⊕es en la kineje [Eu gosto muito de comer mais ...] ♠ | Hariel xran por me la pley bela wine du
pipocas no cinema]. monde [Hariel eh para mim a mulher mais bonita do
pipr-e : pimenta ♦ | “frukte du ⊕eyre” | manjate kun mundo].
sale iw ⊕e [comida com sal e pimenta]. plezur-e : prazer ♦
piramid-e : piramide [solido geometrico] ♦ pli : p.adv. mais (em quantidade, em comparacao) ♠ |
pirat-e : pirata (mara rabiste) ♦ Pawle xran pli forta om Antone [Paulo eh mais forte
40
do que Antonio]. | → plu, pley. poluiz-i : poluir ♥ (o ar, a agua, o meio-ambiente).
plor-i : chorar ♥ polur-i : polir ♥ | ⊕i las xues, la planke, preciozas
plu : p.adv. mais (continuacao no tempo) (pp. dawri xtones, metalas piwzes.
en la tempe) ♠ | Xi non plu resten en la postene [Ela polus-e : po’lo (geografico, eletrico, magnetico) ♦ |
nao mais continuou no cargo] | → pli, pley. Las geografias ⊕es norda iw suda. Las elektras ⊕es
pluk-i : “tomar delicadamente entre os dedos da pozitiva iw negativa. Las magnetas ⊕es norda iw
mao” ♥ | ⊕i flores di la jardene [colher flores do suda.
jardim]. polv-e : po’ (pp. “po’ da terra”) ♦ | “graynoza sablo-
plumb-e : chumbo [peza iw mola metale] ♦ simila substanze” | ter-⊕e, awro-⊕e, kristala ⊕e |
plum-e : pena (de aves) ♦ | lanuge xran delikata → pulvore, pulve.
⊕aje du la brustete du birdes [lanugem eh pom-e : mac’a ♦ | “frukte du ⊕eyre”.
plumagem delicada do peitinho das aves]. pont-e : ponte ♦
plumen-e : caneta ♦ (para se escrever, desenhar, ou popol-a : “relativo a populacao” ♣
colorir com tinta) | La knabe preparen su ⊕es por popol-amas-e : multidao (de pessoas) ♦ | →
skribi la redaktaje [O menino preparou suas canetas homamase.
para escrever a redacao]. La knabine prenen su popol-e : povo (pessoas) ♦ | → homope.
kolorovas ⊕es blua, verda, flava, iw ruja, por kolori popular-a : popular ♣
su desegnes [A menina pegou suas canetas de por : prep. por ; para
colorir azul, verde, amarela, e vermelha, para colorir
pord-e : porta ♦
seus desenhos].
pork-e : porco (korto beste) ♦
plur-as : “dois ou mais” ; “muitos(as)” ♣
port-i : portar ; carregar ; “ter consigo” ♥ | al⊕i,
plus : p.adv. “mais” ♠ | “a operacao matematica de
somar” | “la matematika operazie sumi” | dos plus kun⊕i, for⊕i.
tri egal kwin | → minus, way, psa. portret-e : retrato (fotografia ou desenho) ♦ | Sur la
Pluton-e : p.n. Plutao (pp. planede) vande du mu dormocambre pendan wo serena
pluv-e : chuva ♦ | “akwo-fallade di nubes al la tere” | portrete du Hariel [Sobre a parede do meu
dormitorio pende um retrato sereno de Hariel].
forta, ventoza ⊕e.
porzelan-e : porcelana ♦ | teleres, statuetes, tases el
pnew-e : “pneu” ♦ | “kamere el kawcuke ar kwa onis
⊕e.
plenifan per aere (ow nitrogene), uzira ye
pos : prep. apos (pp. tempo) | Pos twa labore, mi
awtomobos rades”.
ripozon | → ya.
pob-e : popa ♦ | “la nirfrontala parte du xipe ow
pos om [ ≡ posk ] : prep. “depois de” | Pos om mi
barke” | → pruhe, ferdeke.
revenon, mi pagon ve [Depois de regressar, eu
poem-e : poema ♦
pagarei a voce] | → ya om, yak, posk.
poent-e : ponto (em jogo, em concurso) ♦
posibl-a : possivel (de ocorrer) ♣ | “twa, kwa povan
poet-e : poeta ♦ | “twi, kwi kutimey faran poezies ow
okazi, realiji” | Ce xran posibla por kwi kredan
verses” | Mi tre xaten la bela filme “La Leterportiste
[Tudo eh possivel para quem cre^] | → xay, eva.
iw la Poete” [Gostei muito do belo filme “O
Carteiro e o Poeta”]. posk [ ≡ pos om ] : prep. “depois de” | Posk mi
poezi-e : poesia ♦ | ⊕iste ≡ poete [poeta]. revenon, mi pagon ve [Depois de regressar, eu
pagarei a voce] | → ya om, yak, pos om.
pokal-e : tac’a ♦ | “funelforma trink-vaze kun larja
posten-e : cargo ; posto ♦
fawke” | ⊕e da vine, da campane | → kalike.
poston-e : posto ♦ [medico, dentario, de gasolina, de
poliedr-e : poliedro ♦ | “geometria solide kwa
prezentan kwar ow pli ebenas fazes” | Ekzistan kwin servic’os] | benzino ⊕e [posto de gasolina]. mediko
iw nur kwin “regularas ⊕es”: tetraedre (4 fazes), ⊕e [posto medico]. servo ⊕e [posto de servic’os].
heksaedre [≡ kube] (6 fazes), oktoedre (8 fazes), postulat-e : postulado (pp. filozofie) ♦ | La “⊕e du
dekdosedre [12 fazes], iw la ikozaedre (20 fazes). paraleles” xran la grava ⊕e du tweynomira
polip-e : polvo ♦ | “maro beste, kun granda kape di “Ewklida Geometrie”, kontestira fa kelkas
kwem elrian ok tentakles” | → tentakle. modernas matematikistes [O “postulado das
paralelas” eh o importante postulado da assim
politik-e : politica ♦
chamada “Geometria Euclidiana”, contestado por
poliz-e : policia ♦ alguns matematicos modernos].
poliz-eyn-e : policial ♦ postul-i : exigir ♥
polm-e : “palma da mao” ♦ | “interna faze dul mane” pot-e : pote ♦ (ekz. para se guardar mantimentos) |
| → plande. kuir⊕e [panela de cozinha].
polp-e : polpa ♦ | “la mola iw manjeva parte du pov-i : poder ♥
fruytes iw radikes” | ⊕e du pome, du oranje, du povr-a : pobre ; miseravel ♣ | “Πric-a” ; “mizer-a”
avokade, du karote. powk-a : pouco(a) ♣ | Xi responden mo per kelkas
poluiz-e : poluicao ♦ (do ar, da agua, do meio- ⊕as vortes [Ela me respondeu com algumas poucas
ambiente).
41
palavras]. Las jardenos trefes apan ⊕as folies: nur prez-e : prec’o ♦ (pp. mona valore por vendade ow
tri ow kwar [Os trevos dos jardins tem poucas acetade).
folhas: somente tres ou quatro]. Dank’al Dae, mi prezens-e : “o tempo presente” ♦ | → future, pasee.
xuldan ⊕ey al la banke [Grac’as a Deus, devo prezent-i : apresentar ♥
pouco ao banco]. prezidant-e : presidente ♦
powkikost-a : barato ♣ [pp. que custa pouco prezid-i : presidir ♥
dinheiro] | ⊕as vestes, domas utilajes, foto-maxines, prezip-a : principal ♣
elektronikajes. | → multikosta, bagatele. prezorg-i : “preocupar-se” ♥ | “Πtrankwiliji pro Ω
powz-i : pousar ♥ | “cesi flugi iw surteriji certeze ow dowbe pri ie, ar kwe onis opinian grava”
adekwatey” | La avie ⊕en en la flug-havene. Las | Xi ⊕an, poys xu edze perden lu postene en la
birdetes ⊕en sur las arbos brances. firmae [Ela esta’ preocupada, pois o seu marido
pox-e : bolso (pp. vestes) ♦ | Mi kutiman alporti wo perdeu o cargo que ocupava na firma].
naz-tuke en la ⊕e [Costumo levar um lenc’o no pri : prep. “sobre” ; “a respeito de” | Hiblu mo pri ve
bolso]. [Fale-me sobre voce].
poxt-e : correio ♦ | “la publika (oftey xtata) serve primitiv-a : primitivo(a) ♣
transdoni leteres itp” | → leterportiste. primitiv-ul-e : “homem primitivo” ♦
poxt-ofiz-ej-e : agencia-de-correio ♦ [onde se printemp-e : primavera (sezone) ♦
postam cartas]. prinz-e : principe (nobele) ♦
poynt-e : ponta ♦ | monto-⊕e [cume do monte, pico prinz-in-e : princesa (nobeline) ♦
da montanha]. prinzipl-e : principio, lei (pp. filozofie) ♦
pozitron-e : positron ♦ | “ ‘anti-elektrone’, t.x. fizika prism-e : prisma [solido geometrico] ♦
partikle pley simila al la elektrone, sed kun pozitiva privat-a : privado [o oposto de “publico”] ♣ | “Π
elektra xarje” | → elektrone, newtrine. publika”.
pozizi-e : posicao ♦ prizon-e : prisao ♦ | “konstruaje kwem onis tenan Π
praktik-i : praticar ♥ liberey persones pro wo yustizo kawze” | →
prav-a : “ter razao” ; “estar certo” ♣ | ⊕ifi [ ≡ prizoneyne, aresteje.
justificar, “dar razao” (a algo ow alguem)]. prizon-eyn-e : prisioneiro(a) ♦ | “persone Πlibera en
preci-(oz)-a : precioso(a) ♣ | preci(oz)as perles, wo prizone”.
xtones, yuveles [perolas, pedras, joias preciosas]. Mi pro : prep. “por causa de”
kredan ke la diamante xran la pley precia xtone du probabl-a : provavel ♣
monde [Creio que o diamante eh a mais preciosa problem-e : problema ♦
pedra do mundo]. xawpreci(oz)a [semi-precioso(a)]. procez-e : processo [judicial] ♦ | “yuja afere, yurey
preciz-a : preciso ; exato ♣ | → akurata. submetira al tribunale” | La olda profesore starten
preciz-ez-e : precisao ; exatidao ♦| → akurateze. su emerito ⊕e | Kelkas urbeynes ⊕on la fabrike,
prefaz-e : prefacio (en libres) ♦ pro la poluize kawzira fa twa | → prozese, prozedi.
prefekt-e : prefeito (urbestre) ♦ produkt-i : produzir ♥
prefer-i : preferir ♥ profesi-e : profissao ♦ | “ca okupe, per kwa onis apan
prej-e : prece ; oracao (pp. religie) ♦ su vivo-subtene”.
prej-ej-e : igreja (o predio) ♦ | → eklezie. profesor-e : professor ♦ | ⊕ine [professora].
preleg-e : palestra ♦ profund-a : profundo(a) ♣
prem-i : pressionar ♥ | ⊕e, ⊕aze [pressao]. program-e : programa ♦ | televido ⊕e. komputuro
premi-e : premio ♦ | ⊕i [premiar]. ⊕e. voyajo ⊕e.
pren-i : pegar ♥ progres-i : progredir ♥
prepar-i : preparar ♥ projekt-e : projeto ; plano ♦ | ⊕i [projetar, planejar].
pres-i : imprimir ♥ | ⊕maxine [impressora]. | Wo enjeniero skipe ⊕en twa ponte [Uma equipe de
preskey : p.adv. quase ♠ engenheiros projetou essa ponte].
pret-a : pronto(a) ♣ prokrast-e : atraso ; demora ♦ | “nirfrue al kwa onis
preter : prep. “que indica que um certo objeto ou submetan wo afere” | Non ⊕uy vu decide! Iw kwam
pessoa passou perto de outro(a), mas seguiu alvenon nus hor, Sinyor stuy sen ⊕e la peraze du
adiante” | Rierey xi pasen preter me sur la trotuare, Maria. Las jofiances ⊕en su joedzije.
sed xi non me viden [Ontem ela passou junto a mim proksim-a : proximo(a) ♣
na calc’ada, mas nao me viu].
promen-i : passear ♥
prevent-i : prevenir ♥ | vakzine por ⊕i kontraw
promes-i : prometer ♥
paralizie. [vacina para previnir contra paralisia].
propag-i : propagar(-se) ♥
droge por ⊕i kontraw maro-nirsane. [droga para
previnir contra enjoo maritimo]. propon-i : propor ; sugerir ♥
previzi-i : prever (o futuro) ♥ | ⊕e [previsao (do propr-a : proprio(a) ♣ | ⊕as nomes [nomes
futuro)] | metereologa ⊕e [previsao meteorologica]. proprios]. ⊕a dome [casa propria].
42
propriet-e : propriedade ♦ publik-a : publico(a) ♣ | “Πprivata”.
proton-e : proton ♦ | “fizika partikle kun pozitiva puf-e : almofada ♦ | “sakete plenblovira ow
elektra xarje, kwa komponan la atoma nuklee” | → plenxtopira per elasta materiale kwaw lane, payles,
newtrone, elektrone, pozitrone, newtrine. plumes”.
proverb-e : proverbio ♦ pug-e : “conjunto formado pelas duas nadegas” ;
prov-i : “tentar fazer alguma coisa” ♥ | Tu vi non “parte do corpo humano para se sentar” ♦ | →
⊕on solvi twa probleme du matematike? [Voce nao glutee.
vai tentar resolver esse problema de matematica?] | pugn-e : punho ♦ (mao com os dedos flexionados
→ tenti. juntos).
providenz-e : providencia (de Deus) ♦ | La Dao ⊕e puj-i : empurrar ♥ | “Πtiri” | Dos elektras xarjes
zorgan pri la tota homa vive. pozitivas, ow dos elektras xarjes negativas, for⊕an
proviz-i : prover ♥ | → liveri. reziprokey wo ar alia [Duas cargas eletricas
positivas ou duas cargas eletricas negativas repelem-
provizor-a : provisorio(a) ♣ | “farira non por cam,
se reciprocamente uma a outra] | → tiri, ripeli.
sed por resti nur dum certa tempe” | ⊕a ponte,
pul-e : pulga ♦ | “eta insekte kwa saltugan iw sucan
solve, labore.
la sange dil home iw alias mamules”.
proyekt-i : projetar [pp. geometria, luz] ♥ |
puli-e : polia ♦ | “ligna ow metala rade, kwo rande
geometria ⊕e [projecao geometrica]. ⊕i wo vektore
apan wo sulke, tra kwa pasan wo xnure por levi iw
du tri-dimensia spaze al las tri perpendiklas
Πlevi xarjes, dum la ⊕e giran”.
koordinatos akses [projetar um vetor do espac’o
tridimensional aos tres eixos coordenados pulm-e : pulmao ♦ | “cefa organe du spirade”.
perpendiculares]. En la kineje onis ⊕an la filme sur puls-e : pulso (artero batade) ♦
wo granda ekrane [No cinema projeta-se o filme pulv-e : polvora ♦ | “eksplodema pulvore, oftey uzira
sobre uma grande tela]. Wa la televidure, onis en armices iw en amuzas fayrajes” | → polve,
spektan las bildes interney ⊕iras sur la vitra ekrane pulvore.
[Diante do televisor, no’s assistimos ‘as imagens pulvor-e : po’ ♦ (substancia pulverizada, isto eh,
internamente projetadas sobre a tela de vidro]. colocada sob a forma de po’) | “graynoza sablo-
prozed-i : proceder (pp. kondute) ♥ | “agi law certa simila substanze” | karbo ⊕e, eksplodema ⊕e,
maniere kun definira zele” | Sar vi volan placi xo, venena ⊕e | → polve, pulve.
⊕uy decey. | kirurgia ⊕e por operazii la kore. pun-i : punir ♥
matematikas ⊕es por solvi ekwazies. | → prozese, punkt-e : ponto ♦
proceze. pup-e : boneco(a) ♦ | infanas ⊕ines.
prozes-e : processo ♦ | “natura prusekveze du pur-a : puro(a) ; imaculado(a) ♣
fenomenes en wo aparta sisteme” | La cienze putr-i : apodrecer ♥ | Las bananes rapidey ⊕ijen en
ankorey non komprenan pleney la ⊕e per kwa la la fruytuje, pro la alta varmeze [As bananas
Sune luman | → prozedi, proceze. rapidamente apodreceram na fruteira por causa do
pru : p.adv. “que remete a acao da frase ao proprio calor intenso].
sujeito” ♠ | Li vunden se pru [Ele feriu a si proprio Q
(a si mesmo)]. Xi pru non komprenan ar kwa xi qh : E-sone “h^” [hh]
diren [Ela mesma nao compreende o que disse]. qj : E-sone “g^” [dj]
prudenz-e : prudencia ♦ | “virte law kwa onis ql : P-sone “lh”
kondutan evituna la mave iw danjeres, prugarduney qlam-e : lhama ♦ | “kameleska beste du Suda
se pru” | ⊕a home ≡ ⊕ule [homem prudente]. Amerike” | raydi ⊕es en la montope Andese [montar
pruh-e : proa ♦ | “la frontala parte du xipe ow barke” (cavalgar) lhamas na Cordilheira dos Andes].
| → pobe, ferdeke. qn : P-sone “nh”
prunt-i : “dar ou tomar emprestado” ♥ | ⊕odoni [dar qs : E-sone “c” [ts]
emprestado]. ⊕opreni [tomar emprestado]. R
pruv-i : provar ♥ | matematika ⊕e [prova rab-i : assaltar ♥ | ⊕iste [assaltante].
(demonstracao) matematica]. rad-e : roda ♦ | ⊕-xues [patins com rodas].
psa : p.adv. “a operacao matematica de dividir” ♠ | radi-e : 1 radio ♦ | “aparelho eletronico que capta
“la matematika operazie disdividi” | dosdek-siv psa
ondas eletromagneticas” | 2 raio ♦ (de luz, laser,
tri egal naw [vinte e sete dividido por tres eh igual a
descarga eletrica, etc) | 1 “heyma elektronika
nove]. La awtomobe kuran ye 80 kilometres psa
aparate kwa rizevan elektromagnetas ondes, cefe
hore [O automovel corre a 80 quilometros por hora]
law amuza zele, prezentuna la sone kodira en twas” |
| → way, plus, minus.
Li vlan awduna muzikes ye la ⊕e | 2 “rektlinia, Π
psewdo : teknika pref. kwa signifan “falsa”, “non-
larja iw longa serie du ondes ow partikles jetiras di
awtentika” | ⊕nome, ⊕cienze | → anti.
wo fonte” | lum-⊕e, sun-⊕e | ⊕es X, Gama (el wo
pso : prep. “atras de” (pp. spaze) | Pso twa mure stan
⊕o-aktiva fonte) | la lasero-⊕e konsistan en wo
mu dome | → wa.
nirlarja faske du lumas ondes sam-fayzas. | →
43
radiure. razional-a : racional ♣ (pp. filozofie) | ⊕iste
radik-e : raiz ♦ | arbos, plantos, vortos ⊕es | → [racionalista (pp. filosofo)].
radixe. reag-i : reagir ♥ | fizika ⊕e [reacao fisica]; ⊕i
radi-ur-e : radio ♦ | “heyma elektronika aparate kwa kontraw niryustajes [reagir contra injustic’as] | →
rizevan elektromagnetas ondes, cefe law amuza reakzie.
zele, prezentuna la sone kodira en twas” | “aparelho reaktor-e : reator ♦ | avio-⊕e [reator de aviao (para
eletronico que capta ondas eletromagneticas” | Li impulsiona-lo)], atoma ⊕e [reator atomico (para
vlan awduna muzikes ye la ⊕ure. | → radie1 . produzir energia eletrica)]. | → reakzie.
radius-e : raio ♦ (distancia entre o centro do circulo reakzi-e : reacao ♦ | kemias ⊕es [reacoes quimicas].
e sua circunferencia) | “rekta linie ow distanze inter
fizikas ⊕es [reacoes fisicas]. | → reagi, reaktore.
la centre du cirkle iw su cirkonferenze”.
real-a : real ♣ | → virtuala.
radix-e : raiz-de-palavra ♦ [pp. linguagem ALFA] |
am- , paz- , lum- , san- , ver- , xran ekzempley belas real-iz-i : realizar ♥ | “fari ke ie okazuy realey” | ⊕izi
gravas ⊕es du Alfa26. wo sonje, wo dezire.
reasert-i : reafirmar ; “dizer outra vez” ♥ | Xi ⊕en
rakont-i : contar ; narrar ♥ | La infana ⊕e “La
mo xu intenze voyaji al Pariz baldey [Ela me
Magiiste du Oz”. Xi non ⊕en mo kway xi ploren.
reafirmou sua intencao de viajar para Paris em
ramen-e : correia ♦ (para transferir movimento de breve] | → aserti.
uma roda para outra). recenz-e : “dissertacao critica (sobre uma obra,
ramet-i : retirar (roupas, etc) ♥ | “dez-met-i” ; espetaculo, ou evento esportivo)” ♦ | “kritika riporte
“ratiri”. pri wo verke, spektakle, ow sporta lude”.
ramov-i : remover ♥ | Stan nezesa ⊕i twa xtonuge di recikl-i : reciclar (lixo, etc) ♥ | “reprofiti materiale
sur la voye.
yam foruzira” | ⊕i basure, forjetiras vitras iw
rampl-e : rampa ♦ | “akliva ow dekliva voye” ; “Ω
metalas boteles.
horizontala, klinira sen-xtupa koridore”.
redakt-i : redigir ♥ | lerneja ⊕aje [redacao escolar].
rand-e : borda (de mar, de rio, de vestido) ♦ | →
redon-i : devolver ♥ | ⊕i la pruntoprenira
borde.
instrumente [devolver o instrumento (a ferramenta)
rang-e : “status” ; “grau ou posicao dentro de uma
que pegou emprestado(a)].
certa hierarquia” ♦ | alt-⊕-ul-e [pessoa de elevada
redukt-i : reduzir ♥ | “Πpli-grand-if-i”.
posicao social].
refar-i : refazer ♥ | ⊕i las kalkules [refazer os
rapid-a : rapido(a) ♣ | → velozite.
calculos].
raport-i : deportar ; “levar de um lugar para outro” ♥
refayn-i : refinar ♥ | ⊕i awre, petrole, olee, sukere,
| Las basuristes ⊕en la basure di la urbe al la
skribajes.
basureje [Os lixeiros levaram o lixo da cidade para
reflekt-i : refletir ♥ (pp. espelhos, luz) | Nis vidan
o deposito de lixo]. | → riporti.
nus bildes ⊕iras en las spegules [No’s vemos nossas
rapren-i : retirar ; subtrair ♥
imagens refletidas nos espelhos]. | → refrakti.
rapunkt-e : “ponto-de-partida” ♦ | “startopunkte”.
refrakt-i : refratar ♥ (pp. meios transparentes, luz) |
rar-a : raro(a) ♦ | “Πabunda ow Πofta” | ⊕as birdes,
Las lenses ⊕an la lume ow konverjey ow diverjey
fixes, bestes, xtones. ⊕ira aere [ar rarefeito].
[As lentes refratam a luz ou convergentemente ou
rat-e : rato (mamule ronjule) ♦ | → muse. divergentemente]. | → reflekti.
ratir-i : retirar (roupas, etc) ♥ | “rameti” ; “meti for” refrex-at-e : refrigerante ♦ | “trinkate por refrexi,
raven-i : devir (vir de algum lugar) ♥ kwaw citron-suke ow Koka Kola”.
rawk-a : rouco(a) (pp. voz) ♣ reg-i : reger ♥ | ⊕une [regente]. Onis devan sabi
rawp-e : “larva de borboletas e de alguns outros almeney ⊕i nus propra korpe [No’s devemos saber
insetos” ♦ | “larve du papilie iw du kelkas alias ao menos reger nosso proprio corpo].
insektes” | silk-⊕e [bicho-da-seda]. region-e : regiao ♦
raxipz-i : “despender dinheiro, pagando por uma registr-i : registrar ♥
mercadoria ou um servic’o” ♥ | “pagi mone pro reglament-e : regulamento ♦ | “regulope” | ⊕e du
rizevira vare ow serve” | → xipze, enxipzi. Universitate, du polize, du armee.
rayd-i : “andar a cavalo” ; cavalgar ; montar (cavalo, regn-e : reino ♦ | ⊕i [reinar].
jumento, camelo, lhama, etc) ♥ regn-estr-e : regente ♦ (chefe de um reino)
rayt-e : direito (segundo a lei) ♦ regul-e : regra ; norma ♦ | → reglamente.
raz-aparat-e : “barbeador eletrico portatil” ♦ rej-e : rei ♦ | rejine [rainha].
raz-i : “fazer a barba” ♥ | “fortranci las hares di la reklam-e : propaganda ♦ | ⊕e por trinki Koka Kola,
peyle du vizaje” | → dezpelui. por aceti certa awtomobe.
raz-ic-e : “lamina ou aparelho provido de lamina para rekomend-i : recomendar ♥
barbear” ♦ | “klinge ow klingapa aparate por razi”. rekompenz-e : recompensa ♦ | Law la Biblie, en la
razi-e : razao ♦ | “propraje du home kwa diferenzan futura vive, ci nis rizevon la yusta ⊕e por nus agade
le di las bestes” | La home xran wo ⊕a animale.
44
en la Tere [Segundo a Biblia, na vida futura, todos carregou seu revolver com balas]. La marjenule
no’s receberemos a recompensa justa por nossas pafen kun su ⊕e kontraw la kamioniste [O marginal
acoes na Terra]. | → kompensi. atirou com seu revolver contra o caminhoneiro].
rekon-i : reconhecer ♥ revu-e : revista ♦
rekt-a : reto(a) ♣ rezerv-i : reservar ♥
relativ-a : relativo(a) ♣ reziprok-a : reciproco(a) ♣ | ⊕a ame [amor
releg-i : reler ♥ | ⊕i wo bema libre. reciproco]. ⊕a konfide [confianc’a reciproca]. ⊕a
relief-e : relevo ♦ simpatie [simpatia reciproca]. ⊕as lawdes [elogios
religi-e : religiao ♦ | Roma Katolika ⊕e [religiao reciprocos]. ⊕as riproces [acusacoes, repreencoes
Catolica Romana]. reciprocas].
relikv-e : reliquia ♦ rezult-e : resultado ♦
relikv-uj-e : relicario ♦ (estojo para se guardar ribel-i : rebelar ♥ | “rifuzi obei awtoritate iw provi
reliquias). nulifi twa” | Las maristes ⊕en kontraw la kapitane
rembur-i : acolchoar ♥ (encher travesseiro ou [Os marinheiros se rebelaram contra o capitao].
almofada com material macio) | “pufifi kusene ow ric-a : rico(a) ♣ | ricule [homem rico].
seje per lane, payles ow plumes, ow per alia elasta rid-i : rir ♥ | rideti [sorrir].
materiale”. rier-ey : p.adv. ontem ♠ | La ⊕e yam rien for [O
remet-i : recolocar ♥ | ⊕i las libres en la xranke ontem ja’ passou] | → margey, hodiey.
[recolocar os livros no armario].
rifuj-ej-e : refugio ♦ [lugar para se refugiar]
rem-i : remar ♥ | “movi boate sur akwe per remice”.
rifuj-i : refugiar-se ♥ | ⊕i di xtorme en wo kaverne.
rem-ic-e : remo ♦ (pa’ com um longo cabo para se
rifuz-i : recusar ♥ | “Πakzept-i”
remar botes sobre a agua) | “longa stange, oftey
ligna, kun padele ye wo ekstreme, propra por movi rigard-i : olhar (contemplar) ♥ | ⊕uy las lilies du
boates sur akwe”. campes [Olhai os lirios dos campos].
ren-e : rim ♦ (korpo organe, dosobla en la home). rigor-a : rigoroso(a) ♣ | ⊕a ekzamene.
renkont-i : encontrar (casualmente) ♥ | → trovi. ri-i : ir ♥ | Nis devan ⊕i al lu heyme. Li wa⊕an nes
renvers-i : derrubar ; “deitar por terra” ♥ | → skui, survoyey. Zis voy⊕an cirkaw la monde per xipe.
xanzeli. Monika ⊕on margey al la klube. Mi ⊕ox sola, sar
reporter-e : reporter ♦ | “jurnaliste kwa kolektan mi konax la voye.
informes, fotes, intervyues, itp, por jurnales iw rikolt-i : colher ; recolher ♥ | ⊕i la tritike en la
revues”. greneje [recolher o trigo no celeiro].
reprezent-i : representar ♥ rilat-i : “estar em relacao com” ♥
respekt-e : respeito ♦ rimark-i : notar ; observar ♥ | → noti.
respond-i : responder ♥ rimed-e : recurso ♦
responz-i : “responsabilizar-se por” ; “responder rimors-e : remorso ♦ | “konzienza pru-riproce”.
(como “responsavel”) por” ♥ | Ci devan ⊕i pri su ring-e : anel ♦ | “cirkloforma piwze el Πmola
propras ages. materiale, ordinarey uzira cirkaw las fingres” |
rest-i : restar ; ficar ; sobrar ; permanecer ♥ | rest- xawprecias ⊕es por las fingres [aneis semi-
mone [dinheiro de “troco”]. preciosos para os dedos].
restorazi-e : restaurante ♦ | “loke kwem onis povan ripar-i : consertar ; reparar (algo defeituoso) ♥ | ⊕i
manji iw trinki kontraw page”. TV-rizevure, motore, horloje, xues, yaa erare.
resurekt-e : ressurreicao ♦ (pp. Katolika religie) | rip-e : costela ♦ (pp. kurba oste en la brusta kave) |
“mirakla revivije pos la morte” | Kriste ⊕en! Heva xren formira fa Dae el wo ripe di Adame [Eva
ret-e : rede ♦ | “plektaje el fadenes” | ⊕e por pexi foi formada por Deus de uma costela de Adao].
[rede para pescar]. komputura ⊕e [rede de ripel-i : repelir ♥ | “Πaltiri” | Dos elektras xarjes
computadores]. televida ⊕e [rede de televisao]. pozitivas ow dos elektras xarjes negativas
radiostazia rete [rede de estacoes de radio]. reziprokey ⊕an wo ar alia [Duas cargas eletricas
retr-oy : “para tras” ♠ | La traktore rien retroy [O positivas ou duas cargas eletricas negativas repelem-
se reciprocamente uma a outra].
trator moveu-se para tras].
ripet-i : repetir ♥ | ⊕e , ⊕aje [repeticao].
reuni-e : reuniao ♦ | ⊕i las piwzetes du dezmuntira
horloje [reunir as pecinhas do relogio desmontado]. riport-i : reportar ; noticiar ♥ | “hibli ow skribi al ii
revelazi-e : revelacao ♦ | Las Biblias ⊕es. pri ia fakte kwa okazen” | La reportere ⊕en en la
rev-i : “sonhar acordado” ♥ | ⊕e [sonho, devaneio]. gazete pri las pley notindas faktes du pasea
Mi revan iam voyaji cirkaw la monde kun Hariel semayne. Per la televide nis awden la ⊕e pri la
[Eu sonho (devaneio) um dia viajar ao redor do belezo konkurse | → raporti.
mundo com Hariel]. | → sonje. ripoz-i : repousar ♥
revolver-e : revolver ♦ (Πgranda pafice) | La riproc-e : repreensao ♦
polizeyne xargen su ⊕e per kugles [O policial risort-e : mola [de ac’o, etc] ♦
45
ritm-e : ritmo ♦ | muzikas ⊕es [ritmos musicais]. iw Πlarja piwze el teksaje (el xtofe) uzira prezipey
bio-⊕e [bio-ritmo]. kwaw orname” | → strie, bende.
river-e : rio (curso de aguas) ♦ rub-e : escombros ♦ (restos de uma construcao
riz-e : arroz (herbe) ♦ | “frukte du ⊕eyre” | Nis arruinada) | → basure, ruine.
kutiman tag-manji ⊕e kun fazeole [No’s temos o ruben-e : rubi (precioza xtone) ♦
costume de almoc’ar arroz com feijao]. rubrik-e : rubrica (assinatura abreviada) ♦ | →
rizev-i : receber ♥ signature, aboni.
rob-e : vestido (de mulher) ♦ ruin-e : ruina ♦ | Las ⊕es du mezepoka kastele [As
rodostazi-e : “estacao rodoviaria” ♦ (para onibus de ruinas do castelo medieval].
longo trajeto entre varias cidades) | “urba stazie ruj-a : vermelho(a) (kolore) ♣
kwem haltan las buses kwas voyajan inter nirsamas rul-i : rolar ♥ | ⊕i xtones [rolar pedras].
urbes”. rust-e : ferrugem ♦ | ⊕ira fero piwze [pec’a de ferro
rodovoy-e : rodovia ♦ | “interurba voje, propra por la enferrujada]. rusti [enferrujar] | → roydi.
trafike du veturures” | Nis voyajon per awtomobe en
la nova ⊕e | → xozue, xosee, trotuare.
S
rol-e : “ ‘papel’ desempenhado por um artista no sabat-e : sabado (semayn-tage) ♦
teatro ou cinema” ♦ (pp. teatre, kinarte) | “twe, ar sab-i : saber ♥
kwe devan fari ow diri wo aktore aktuna en teatre sabl-e : areia ♦ | ⊕o-rica plaje [praia rica em areia].
ow kine”. ⊕o-horloje [relogio de areia]. ⊕ebe [grao de areia].
rol-ul-e : “o ator ou a atriz desempenhando o seu safir-e : safira (precioza xtone) ♦
‘papel’ no teatro ou no cinema” ♦ (pp. teatre, sag-e : seta ; flecha ♦ | arke iw ⊕e.
kinarte) | “aktore luduna su role en teatre ow kine”. saj-a : sabio(a) ♣ | ⊕ule [pessoa sabia].
Roma : p.n. Roma (cidade atual capital da Italia) | sak-e : saco (de pano, de papel, para se colocar
“nuntempa cefurbe du Italie”. objetos) ♦ | → sakole.
roman-e : romance (obra literaria) ♦ | → romanze. sakol-e : sacola ♦ | “man-sake, oftey el plaste, por
romanz-e : romance (historia de amor) ♦ | “historie transporti jus acetiras vares heymoy”.
pri ame, reala ow fikzia” | → romane. salayr-e : salario ♦ | “perioda page du dungune al
Romi-e : p.n. “O antigo Imperio Romano” ♦ | “la dungire”.
antikva imperie du ⊕eynes”. sal-e : sal ♦ (ankey spize)
romi-eyn-e : “membro do antigo Imperio Romano saliv-e : saliva ♦ | “Πsekaje propra du boke” | →
(Romie)” ♦ | “membre du antikva imperie Romie”. bavi.
romp-i : romper ; quebrar ♥ salon-e : salao ♦
rond-a : redondo(a) ♣ | “pli Πpli cirklo-forma”. salt-i : saltar ♥
ronj-i : roer ♥ | Las rates ⊕an mebles [Os ratos roem salut-i : saudar ; cumprimentar ♥ | → komplimenti.
moveis]. Las kastores ⊕an arbes [Os castores roem sam-a : “o mesmo” ; “sem diferenc’a” ♣
arvores]. san-a : saudavel ; “com saude” ♣
ronk-i : roncar ♥ | Xu onkle ronkani dormuna en la sandal-e : sandalia ♦ | “piedveste, kwa konsistan nur
rete [O tio dela esta’ roncando dormindo na rede]. du plandume ligira per xnures ow ramenetes al la
rostr-e : tromba (do elefante) ♦ | elefanto ⊕e. piede” | Kwaw belas xran vu piedes en ⊕es, oh mu
rotazi-e : rotacao ♦ | → turni, giri. prinzine!
rowb-i : roubar ♥ sang-e : sangue ♦
rowb-ist-e : ladrao ♦ sankt-a : santo(a) ♣
royd-i : desgastar ; corroer ♥ | ⊕e [desgaste, sap-e : sabao ♦ | ⊕ece [sabonete]. pulvora ⊕e
corrosao] | La ruste ⊕en las moneres. Las piwzes du [sabao-em-po’].
twa horloje yam ⊕ijen. La sufere pro grava nirsane sar : konv. se | Sar vi semon, certey iam vi rikolton
yam ⊕en xu yaa bem-humore. La nirnova [Se voce semear, certamente um dia ira’ recolher].
submarxipe yam ⊕ijen pro las longas yares du Sar vi provox mo klarifi, lur mi provox kompreni [Se
voce tentasse me explicar, logo eu tentaria
servade. ⊕as xues [sapatos desgastados]. ⊕as
compreender]. | → lur.
monbiletes [cedulas de dinheiro desgastadas] | →
sar-e : suposicao ; hipotese ♦
ruste.
sat-a : saciado(a) (com a fome saciada) ; satisfeito(a)
rozari-e : rosario ♦ | “lace el wo xnurete kwa tenan
♣ | → soifi.
165 ‘perles’ kwas korespondan al 15 × 10 ‘Ave
satelit-e : satelite ♦ | La lune xran la natura ⊕e du
Marias’ plus 15 ‘Patres Nus’ propra por Katolika
tere. artifikas ⊕es.
prejade iw devotade” | ⊕ete [“terc’o” do rosario].
sat-if-i : saciar (a fome) ♥
roz-e : rosa (flore) ♦ | “flore du ⊕eyre”.
Saturn-e : p.n. Saturno (pp. planede)
roz-esk-e : rosacea ♦ (pp. geometria figure)
sav-i : salvar ♥ | ⊕i io vive, ⊕i animes, ⊕i wo
ruband-e : faixa ; fita (de pano, de papel) ♦ | “longa
komputura arkive.
46
sawdad-e : saudade ♦ | “resopire pri ii/ie kwi/kwa sens-if-a : “twa, ke zi impresan io sensorgane” ♣ |
resten en la memore” | Ah, kwa ⊕e pri Hariel! | → “aquilo que impressiona os orgaos dos sentidos de
sopiri. alguem” | → sentifa, sentova, sensabla, senteva.
sed : konv. mas | Li volen ekspliki, sed xi non volen sent-ev-a : “que eh passivel de ser sentido,
awdi le [Ele quis explicar, mas ela nao quis ouvi- percebido” ♣ | Stan wo senteva diferenze inter twas
lo]. dos sapeces [Ha’ uma sensivel diferenc’a entre esses
sej-e : cadeira ♦ | → fotele, sofe, benke. dois sabonetes]. | → sentova.
sek-a : seco(a) ♣ sent-i : sentir ♥ | Mi ⊕an me felica ye xe [Eu me
sekci-i : seccionar ; cortar ♥ | → sekzie. sinto feliz junto dela]. | → sense, sentova, senteva.
sekond-e : segundo (unidade de tempo) (tempo unite) sent-if-a : “twa, ke zi impresan al alio sentove” ♣ |
♦ | “hum minute egalan 60 ⊕es”. “aquilo que impressiona aos sentimentos alheios” |
sekretar-(ist)-e : secretario(a) (funcionario(a)) ♦ → sensifa, sentovo, sensabla, senteva.
sekretar-(ist)-in-e : secretaria (funcionaria) ♦ sent-ov-a : “que tem a capacidade de sentir, de
sekretari-e : secretaria (orgao administrativo) ♦ perceber algo externo” ♣ | Nus peyle xran sentova
seks-e : sexo ♦ | la maskla iw la femala ⊕es. al la varme iw al la fride [Nossa pele eh sensivel ao
seks-um-i : “fazer sexo” ; copular (relacao sexual calor e ao frio]. Las plantes du jia jardene xran
entre macho e femea) ♥ | “plenumi la seksa akte”. sentovas al muzike [As plantas desse jardim sao
sekur-i : assegurar ♥ | ⊕eze [seguranc’a] | Mi vo sensiveis a musica]. | → senteva, sensabla, sentifa,
⊕an ke ji-noktey, mi revenon al ar kwi mi aman sensifa.
[Asseguro-lhe que essa noite, voltarei para quem senz-e : sentido ♦ (direcao espacial ou maneira de
amo]. se compreender uma palavra ou sentenc’a) | 1 “las
sekvenz-e : sequencia (serie) ♦ | → serie. dos direktes sur wo rekta linie” | Lis voyrien en la
sekv-i : seguir ♥ dekstra ⊕e | 2 “las dos direktes por rotazii cirkaw wo
sekzi-e : secao ♦ | ⊕e du empreze, du libre, du fiksa akse” | La diske giren en la horloja ⊕e | 3
“maniere law kwa onis komprenan wo vorte ow
hospitale, du granda lerneje | → sekcii.
fraze” | Xi komprenen twa biblia tekste law alia ⊕e.
selv-e : selva ♦ | “sovaja arbope en kwa trovijan
Twa filme xran sen⊕a [t.x. la filme xran senvalora] |
multas sovajas bestes” | La Afrika, la Amazonia ⊕e.
→ sense.
selv-eyn-a : selvagem (proprio da selva) ♣ | “twa,
separ-i : separar ♥ (law generala senze, non nur law
kwa apartenan al la selve” | ⊕eynas bestes, flores,
la joedza senze).
birdes | → silvestra.
septembr-e : setembro (yar-monate) ♦
semayn-e : semana ♦ | Las siv tages du ⊕e xran:
seqn-e : senha ♦ | “sekreta kodete por acezi wo
Dimance, Lunde, Mardie, Merkrede, Jawde,
sisteme” | Nis nirkovren ke la ⊕e du Marke por
Vendrede, iw Sabate.
acezi la Internete xran ROMA2000 [No’s
sem-e : semente ♦ | ⊕i [semear]. ⊕i las campes
descobrimos que a senha de Marcos para acessar a
[semear os campos].
Internete eh ROMA2000].
semen-e : semen ; ‘liquido seminal’ ; esperma ♦ |
serc-i : procurar ; buscar ♥
“fecondova likwe, kwa kontenan las spermatozoes,
seren-a : sereno(a) ♣
produktira fa las seksas masklas glantales (las
testikes)”. | semen-um-i [inseminar (uma femea)]. seri-e : serie (sequencia) ♦ | → sekvenze.
artifika semenume [inseminacao artificial]. | → serioz-a : serio(a) ♣
sperme, spermatozoe, wovul-e. serpent-e : serpente (senpieda rampule) ♦ | →
sen : prep. sem | fero piwze sen ruste [pec’a de ferro aspide, vipure.
sem ferrugem]. serur-e : fechadura ♦
send-i : enviar (ekz. pelo correio) ♥ serv-i : servir ♥ | ⊕iste, ⊕istine.
sens-abl-a : “que tem a capacidade de sentir, de sever-a : severo(a) ♣ | ⊕a polizeyne.
perceber algo externo” ♣ | Nus peyle xran sensabla sezon-e : estacao ♦ (do ano: primavera, verao,
al la varme iw al la fride [Nossa pele eh sensivel ao outono, inverno) | “las kwar ⊕es (du yare) xran:
calor e ao frio]. Las plantes du jia jardene xran printempe, somere, awtune, iw vintre”.
sensablas al muzike [As plantas desse jardim sao sfer-e : esfera (solido geometrico) ♦ | “geometria
sensiveis a musica]. Las homas okules non xran solide kwa prezentan nur hum plen-ronda faze”.
sensablas al la ultra-viola lume, sed kelkas insektes
sfinks-e : esfinge (egipcia) ♦
xaynan xri sensablas al la ultra-viola lume. Las
homas ovedes non xran sensablas al la ultra-sone, sida-e : aids ♦ (doenc’a sexualmente transmissivel) |
sed la hunde xran wew sensabla al la ultra-sone. | “sindrome du imuno-defizienze akirira”. | →
→ senteva, sentova, sentifa, sensifa. kancere.
sens-e : sentido ♦ (um dos cinco sentidos perceptivos sid-i : “estar assentado” ♥ | → stari, kuxi.
tradicionais do corpo humano) | vidaze, awdaze, signatur-e : assinatura (de uma pessoa) ♦ | →
flaraze, gustumaze, iw tuxaze, xran las kwin rubrike, aboni.
tradizias homos ⊕es | → senze, sensabla, senti. sign-e : signo ; simbolo ♦ | Las dekdos signes du
47
Zodiake xran: Amfore, Fixes, Gemeles, Kankre, slang-e : giria ♦ | La ⊕e du prizoneynes [A giria dos
Kaprikorne, Leone, Pesice, Sagitare, Skorpie, prisioneiros] | → jargone.
Tawre, Virge, Xafe. slip-e : ficha ♦ | bibliotekas libros slipes [fichas de
signif-i : significar ♥ livros da biblioteca]. teknika slipe pri la maxine
silent-e : silencio ♦ [ficha tecnica da maquina]. poliza slipe pri certa
silk-e : seda (tecido fino) (fayna teksaje) ♦ persone [ficha policial sobre certa pessoa]. slip-ej-e,
silvestr-a : silvestre ♣ (nao-domestico, semi- slip-kest-e [fichario]. slip-op-e [colecao de fichas].
selvagem) | “Ωheyma, xawsovaja” | Las ⊕as birdes, smerald-e : esmeralda (precioza xtone) ♦
kwaw la kolibre, kwa kisan flores. Las ⊕as flores, soberb-a : soberbo(a) ♣ | “Πhumil-a” | → fiera.
tre ekzotas, en las arbopes. ⊕a miele, ⊕as anases, soberb-e : soberba (excesso de orgulho) ♦ | “troa Π
cignes | → selve, selveyna. humil-ez-e” (grava Πvirte, law la Katolikisme).
simbol-e : simbolo ♦ soci-e : sociedade ♦
simetri-e : simetria ♦ sof-e : sofa’ ♦ (assento longo e confortavel) | →
simi-e : simio ; macaco ♦ | ⊕eska [simiesco]. benke, seje, fotele.
simil-a : semelhante ♣ | ⊕eze [semelhanc’a]. soif-i : “ter (sentir) sede” ♥ | → sata.
simpl-a : simples ; singelo ♣ | nir⊕a [complicado]. sol-a : so’ ; sozinho(a) ♣
sincer-a : sincero(a) ♣ | → hipokrita. soldat-e : soldado (militar) ♦
sin-e : “parte interior de um corpo, visto como algo solid-a : solido(a) ♣ | “⊕e ≡ substanze Ωgaza iw Ω
secreto” ♦ | La futura madre yam portan la infane likwa” | ⊕a materie. geometrias ⊕es [la kube, la
en su ⊕e. sfere, la piramide, itp].
sink-i : “afundar dentro d’agua” ♥ | “enprofundiji solid-iz-i : solidificar ♥ | “transmeti al la solida state”
eney du akwe”. | ⊕izi la argumentade | → likwizi, gazizi.
sintez-i : sintetizar ♥ | ⊕i kemiajes, kawcuke, plastes, solv-i : solver ; resolver [pp. matematike] ♥ | Monika
itp. ⊕en la ekwazie [Monica resolveu a equacao] | →
sinyor-e : pron. senhor | ⊕ine [senhora]. sulvi.
siren-e : sereia (ser mitologico) ♦ | “fabela mar-staje; somer-e : verao (yaro sezone) ♦
wine kun fixo-voste avaw gambes” | La danjera ⊕o son-e : som (vibracao audivel) ♦
kante. sonj-e : sonho ♦ | Las kates xran dormemas, iw
sirop-e : xarope ♦ | (speze du dolca iw aroma probabley ankey sonjemas [Os gatos sao
kurazice, ekz. kontraw-tusa). dorminhocos e provavelmente tambem tem
sistem-e : sistema ♦ | ⊕izi [sistematizar]. tendencia a sonhar]. Xran ravey sonji pri Hariel [Eh
sitel-e : balde ♦ | ⊕e da akwe, da kalke. maravilhoso sonhar com Hariel]. | → revi.
situazi-e : situacao ♦ sonor-i : ressoar ; “produzir um som que perdura
situ-i : “estar situado(a) (em)” ♥ apos cessar a sua causa” ♥ | Las ⊕ices vokan al la
prejeje [Os sinos chamam para a igreja].
skal-e : escala (sequencia de graus) ♦ | muzika ⊕e.
sopir-i : suspirar ♥ | “senti bedawre por ie/ii perdira,
⊕es du mezurices. ⊕e du mape.
iw forta dezire retrovi la perdire” | Mi ankorey
skarab-e : besouro (insekte) ♦
re⊕an por Hariel | → sawdade.
skatol-e : caixa ♦ | wovo ⊕e [caixa de ovos].
sorb-i : sorver ; absorver ♥
skelet-e : esqueleto (conjunto de ossos) ♦
sorc-i : enfeitic’ar ♥ | sorc-aj-e [feitic’o]. La
skeptik-a : ceptico (descrente) ♣ | “Πkredema, sorcistine kuiran wo sorcaje en su kaldrone [A
dowbema pri la vereze, bemeze ow efikeze du ie/ feiticeira esta’ cozinhando um feitic’o em seu
ii”. | Li xran ⊕a pri la reala ekziste du NIFEs [Ele caldeirao].
eh ceptico sobre a existencia real de OVNIs]. sorc-ist-e : feiticeiro ♦ | sorcistine [feiticeira].
skerd-a : esquerdo(a) ♣ | “Πdekstr-a”. sort-e : sorte ♦ | Bema sorte ! [Boa sorte !].
skil-e : esquilo (mamule ronjule) ♦ sovaj-a : selvagem ♣ | “Ωheyma, Ωkultivira, oftey
skip-e : equipe ♦ | medizinista, futbalista, sportista, danjera, en la natura state” | Las ⊕as bestes en la
danzistina ⊕e | → teame. ⊕a arbope. ⊕a marborde, dezerte | → silvestra,
skrap-i : raspar ♥ | ⊕i xues [por forifi la kote]. ⊕i selve, selveyna.
mures [por forifi la nirnova farbe]. ⊕-gume [gume sozi-e : sosia ♦ (pessoa cuja aparencia exterior
por forifi misas skribajes di sur papere]. muito se assemelha a de outra pessoa, sem
skrib-i : escrever ♥ parentesco entre elas) | “home kwa ekstera aspekte
skrot-e : escroto ; “bolsa escrotal” ♦ (pp. vira tre similan al twa du alia home, sed sen ayna familia
anatomie) | Interney du ⊕e, trovijan las testikes, rilate inter zes”.
kwas xran las glantales kwas produktan la sperme. spadik-e : (grande) espiga (de milho, itp) ♦ | ⊕e du
sku-i : sacudir ♥ | → xanzeli, renversi. maize [espiga de milho] | → spike.
skulpt-aj-e : escultura (artistica) ♦ spaz-e : espac’o ♦ | La spaze xran nen kurba nen
skulpt-i : esculpir (artisticamente) ♥ rekta [O espac’o nao eh nem curvo nem reto] | →
48
tempe, velozite. st-an-ez-e : presenc’a ♦ (fisica ou espiritual) |
spegul-e : espelho ♦ staneze ≡ steze. | → steze.
spektakl-e : espetaculo (“show”) ♦ stang-e : barra (solida, de metal, madeira, etc) ♦ |
spekt-i : assistir ♥ (pp. televisao, espetaculo, etc) | “solida piwze iom pli longa om dika” | metalas,
⊕i wo bema filme en la kineje [assistir a um bom lignas ⊕es. foste xran wo dika ⊕e vertikaley fiksira
filme no cinema]. surgrundey.
spektr-e : espectro (luminoso, eletromagnetico) ♦ | stapl-e : pilha ♦ (pp. objetos amontoados uns sobre
Kwam wo suno luma radie transpasan wo vitra ow outros) | “kozo amase pli nirpli kolon-forma” | ⊕e
kvartza prisme, la blanka suno lume disdividan en du libres, du skatoles, du xtones, du leteres, du
wo spektre el siv kolores : ruja, oranja, flava, verda, moneres.
blua, indiga, iw viola. [Quando um raio de luz do star-i : “estar de (em) pe’” ♥ | → kuxi, sidi.
sol passa atraves de um prisma de vidro ou de start-i : 1 “dar ‘partida’ em um motor, em um
quartzo, a luz branca do sol divide-se num espectro veiculo” ♥ | 2 “largar” (em uma competicao) ♥ | 1
de sete cores : vermelha, laranja, amarela, verde, “oyfunkzii motore” | 2 “komenzi sporta agade,
azul, anil, e violeta].
konkure” | Twa awtomobe ⊕an faziley en ayna
spekul-i : especular (pp. mone) ♥ | “apliki en la
klimate. Las kuristes yam allokijen sur la ⊕a linie.
borse, riskuna elprofiti ye la altije ow niraltije du
titoles”. stat-e : estado ♦ | Mu sano ⊕e xran bema. “sti” xran
spermatozo-e : espermatozoide ♦ | “maskla genera wo “stato-verbe”.
statik-e : estatica ♦ | “parte da fisica, da mecanica,
seksa cele” | → sperme, semene, wovule.
que se ocupa do equilibrio dos corpos sob equilibrio
sperm-e : esperma ; semen ♦ | “fecondova likwe,
de forc’as” | “fake du la cienze fizike, du mekanike,
kwa kontenan las spermatozoes, produktira fa las kwa okupijan pri la ekvilibreze du korpes sub forto
seksas masklas glantales (las testikes)”. | sperm-el- ekvilibre”.
jet-i [ejacular (o esperma, o semen)]. | → semene, statistik-e : estatistica (matematika fake) ♦
spermatozoe, wovule.
statu-e : estatua ♦
spert-i : experimentar ; vivenciar ♥ (viver uma certa
statur-e : estatura ♦ | “vertikala distanze inter las dos
experiencia, ganhar uma certa experiencia de vida).
ekstremes du wo staruna korpe” | ⊕e du home, du
spez-e : especie ; classe ♦ (nao estritamente no
ture, du konstruaje, du triangule.
sentido biologico) | → spezie.
stazi-e : estacao ♦ (de onibus, de trem, do metro, de
spezial-a : especial (du aparta speze) ♣
telefonia, de televisao) | stazie du trayne, du
spezial-ist-e : especialista ♦ | “twi, kwi se dedikan al metrole, du interurbas buses. radio stazie, TV stazie.
certa teknika ow cienza kampe, fake” | → fakule. kosmostazie [estacao espacial em orbita da Terra,
spezi-e : especie ♦ (pp. biologia klase) | → para os astronautas, etc]. | → rodostazie.
spezimene. stel-e : estrela ♦ | Mi admiran las kwin ⊕es du
spezimen-e : especime ♦ (pp. biologia) | “um certo konstelazie Suda Kruze. | → sune, lune.
exemplar de uma certa especie biologica”. steril-a : esteril ♣ | “Ωkapabla gravediji (pp. wine)
spik-e : espiga (de trigo, itp) ♦ | ⊕e du hordee, du ow generi (pp. vire)” | ⊕as teres [t.x. Ωutilas por ter-
tritike | → spadike. kultivade].
spin-e : espinha (vertebral) ♦ | “animala vertebra stern-i : “estender algo ao longo de uma superficie,
dorsa kolone”. de modo a cobri-la ao maximo” ♥ | ⊕uy las
spir-i : respirar ♥ | “⊕i konsistan ye en⊕i iw el⊕i bantukes sur la sable du plaje [por ke nis siduy ow
aere per la naze, an/el las pulmes”. kuxuy sur zes]. La fatigira vire ⊕ijen sur su lite,
spirit-e : espirito ♦ | La Sankta Spirite xran la tria iom nirfermuna su brakes iw gambes | → etendi,
persone du Trihume (pp. Katolikisme). streci.
spiz-e : condimento ; tempero (pp. cozinha) ♦ | st-ez-e : presenc’a ♦ (fisica ou espiritual) | Nat la
“kuirejo substanze por fari las manjates as pli parfume du cas rozes egalax la dolca steze du vu
bemgustas” | sale, vinagre, pipre, ayle, cepe, xran ame [Nem mesmo o perfume de todas as rosas
oftas ⊕es. igualaria a doce presenc’a de seu amor]. steze ≡
sport-e : esporte ♦ | futbale, baskete, voleye, teynese, staneze.
xran kelkas gravas ⊕as ludes. st-i : estar (kwaw “stato-verbe”) ♥ | Stan varma
stabil-a : estavel ♣ | Onis konsideran la protone iw [Esta’ quente]. Stan pluvuna [Esta’ chovendo]. Sur
la elektrone kwaw ⊕as partikles. La muone, tamen, la table stan tri pomes [Sobre a mesa estao tres
xran wo non-⊕a partikle. mac’as] | → vli, xri.
stabl-i : estabelecer ♥ | ⊕i wo firmae. ⊕i su filozofie. stipendi-e : bolsa-de-estudos ♦ [pp. dinheiro para
⊕i wo leje. | → instali. estudantes] | Dank’al sufica ⊕e, mi poven fini mu
stadi-e : estadio (para eventos esportivos) ♦ universitata kurse [Grac’as a uma suficiente bolsa-
st-aj-e : ser (concreto) ♦ de-estudos, pude terminar meu curso universitario].
stipend-ist-e : “estudante agraciado com uma bolsa-
stan-e : estanho (metale) ♦
49
de-estudos” ♦ | → stipendie. citrono ⊕e.
stir-i : dirigir ; conduzir (pp. awtomobe) ♥ | → piloti. suker-e : ac’ucar ♦ | sale iw sukere [sal e ac’ucar].
stomak-e : estomago (korpo organe) ♦ | En la ⊕e las sukerumi frages [ac’ucarar morangos].
manjates xran pli digestiras. sukzes-i : “ter sucesso” ; “ser bem sucedido” ♥
stor-i : armazenar ♥ | ⊕eje [armazem]. ⊕i libres sulv-i : solver ; dissolver ♥ [pp. quimica – dissolver
[armazenar livros]. ⊕i datenes [armazenar dados]. uma substancia (um soluto) em outra substancia
strang-a : estranho(a) ♣ (um solvente)]. | ⊕i sale, sukere, en akwe [dissolver
strat-e : rua (urbana) ♦ | “trarieje propra por la sal, ac’ucar, em agua]. Kwam onis ⊕an sale en
trafike du piedriunes, veturices iw veturures eney du akwe, la sale xran la “sulvire” iw la akwe xran la
wo urbe” | → xosee, xozue, rodovoye, trotuare. “sulvune” [Quando dissolvemos sal em agua, o sal
streb-i : “esforc’ar-se” ♥ (para alcanc’ar um certo eh o “soluto” e a agua eh o “solvente”] | → solvi.
objetivo) | Monika ⊕an por xri aprobira en la enri- sum-i : somar (operacao matematica) ♥ | ⊕uy tri kun
ekzamene du universitate [Monica se esforc’a para kwar, iw vi apon siv. La ⊕e du dos kun ses xran ok |
ser aprovada no vestibular da universidade]. → adizii, subtrahi.
strec-i : retesar (uma mola) ; esticar (uma corda) ♥ | sun-drat-e : varal ♦ (arame suspenso esticado, onde
⊕i la pafarke, la risorte. se colocam pec’as de roupa para secar sob a luz do
streyt-a : estreito(a) ♣ | “Πlarja”. sol). | Las tolajes sekijani sur la sundrate [As roupas
stri-e : faixa ; listra ♦ | Las ⊕es du zebre, du tigre | estao secando no varal].
→ bende, rubande. sun-e : sol (estrela) ♦ | → lune, stele.
strig-e : coruja [ave-de-rapina noturna] ♦ | La ⊕e sup-e : sopa ♦ | “likwo-rica manjate”.
pepaden sub la luno-lume [A coruja piava sob a luz super : prep. acima ; sobre (mas sem contato) | La
da lua]. balone xveban super la lage [O balao flutua (no ar)
sobre o lago].
strik-e : greve (de trabalhadores) ♦ |
superflu-a : superfluo(a) ♣ | ⊕as vortes. ⊕as vares.
“interkonsentira cesade du laborade du dungires, por
devifi al la dungune satifi las postules du ⊕as plezures.
salayrules”. super-i : superar ♥ | ⊕i obstakles, kontrawajes,
strikt-a : estrito(a) ♣ | “strecey aljustira” | Xi nirfazilajes.
surportan ⊕as vestes. supoz-i : supor ♥
string-i : apertar ♥ | ⊕i la xnure cirkaw la kole supr-e : “a parte de cima” ♦ | monto ⊕aje [a parte de
[apertar a corda em torno do pescoc’o]. ⊕i la zone cima de um monte ou montanha].
cirkaw la talie [apertar o cinto em torno da cintura]. supr-oy : “para cima” ; “subindo” ♠ | Las infanes
stud-i : estudar ♥ | ⊕une [estudante]. trakuren la xtupope suproy.
sur : prep. sobre (com contato) | La manjate stan sur
stult-a : tolo ; nescio ; “o oposto de inteligente” ♣ |
la table [A comida esta’ sobre a mesa].
Li xren komisiira plenumi wo ⊕a taske [Ele foi
surd-a : surdo(a) ♣ | “Ωkapabla awdi” | → muta,
comissionado para cumprir uma tarefa estupida].
blinda.
sub : prep. sob ; “debaixo de” | Nane nova sub la
surfaz-e : superficie ♦ | ebena, non-ebena, kurba,
sune [Nada de novo sob o sol].
subit-a : subito(a) ; repentino(a) ; brusco(a) ♣ | “tre sfera, cilindra ⊕e | → faze.
rapida iw Ωatendira” | ⊕a morte, eksplode. Vera suveren-e : soberano (monarca) ♦ | → monarke.
progrese non okazan ⊕ey [Progresso verdadeiro nao svag-a : vago(a) [pp. sentido das palavras] ♣ | ⊕a
acontece subitamente]. diskurse [discurso vago, pouco claro]. ⊕as kones
submar-xip-e : submarino (embarcacao) ♦ [conhecimentos vagos, nao-solidos]. ⊕as nubes
submet-i : submeter ♥ | ⊕i se al severa dizcipline. [nuvens esparsas].
⊕iji al las superules, al la reglamente, al las svelt-a : “elegante e harmoniosamente magro(a)” ♣ |
cirkonstanzes. “harmoniey iw elegantey Πdika” | Hariel xran wo
substanz-e : substancia ♦ ⊕a yunuline.
substitu-i : substituir ♥ sven-i : desmaiar ♥ | “perdi la konzie iw mov-
subtrah-i : subtrair (operacao matematica) ♥ | ⊕uy kapable dum certa tempe, oftey Ωlonga”.
siv di dekdos, iw vi apon kwin | subtrahie [operacao sving-i : agitar ♥ | ⊕i wo tuke, wo botele [Agitar um
matematica “subtracao”] | → sumi, adizii, lenc’o, uma garrafa]. La hunde ⊕an su voste [O cao
multipliki, dividi. esta’ abanando sua cauda].
suc-i : sugar ♥ | ⊕i refrexate per tubete. szen-e : cena ; “sequencia de atos visiveis” ♦ |
sud-e : sul (direcao cardeal) ♦ | → norde, wexte, “sekvenze du videvas aktes” (pp. teatre, kinarte) |
yaxte. Las dramas ⊕es du Romeo iw Julieta | → teatre,
sufer-i : sofrer ♥ kine.
sufic-a : suficiente ♣ szen-ej-e : cenario ♦ (lugar onde se desenvolve uma
suk-e : suco ♦ | “Πsekaje produktira eney du karne certa cena) | “loke kwem disvolvijan wo certa
du bestes ow eney du vegetales” | viando, oranjo, szene” (pp. teatre, kinarte).
50
T tegment-e : telhado (de casas) ♦ | Las domos ⊕es. |
tabak-e : tabaco ♦ | ⊕eje [tabacaria, i.e. loja onde se → tegole, brike.
vende charutos e cigarros]. tegol-e : telha (que compoe o telhado das casas) ♦ |
tabel-e : tabela ♦ | horar-tabele [quadro de horarios]. → brike, tegmente.
tabl-e : mesa ♦ | skribo ⊕e [mesa de escrever]. teknik-e : tecnica ♦ | ⊕iste [tecnico].
tabul-e : tabua ; “quadro feito de madeira” | lernejo teks-aj-e : tecido ♦ | → xtofe, drape, tole.
⊕e [“quadro-negro” escolar] ♦ | → trabe. teks-i : tecer ♥
tacment-e : “grupo de soldados designados para uma tekst-e : texto (escrito) ; letra (de musica) ♦ | Xi yam
certa tarefa” ♦ parkeren la ⊕e du twa muzike [Ela ja’ decorou a
Ta-e : Tao ♦ | “tema da doutrina chinesa Taoismo” | letra dessa musica].
“teme du cinia doktrine Taoisme” | → Taoisme. tele : ebx. “ye granda distanze”. Ekz. telefone,
tag-e : dia ♦ (a parte do dia durante a qual brilha o televide, telepatie, telekinezie. | → termo, hidro.
sol, ou o dia de 24 horas) | → diurne, nokte. telefon-e : telefone ♦ | ⊕a linee [linha telefonica]
taksi-e : taxi ♦ (automovel alugavel com chofer) | telekinezi-e : telecinesia ♦ | “speziala mensa pove
“lueva awtomobe kun xofore”. movi objektes ye distanze, sen la helpe du tuxaze
taks-ist-e : taxista ♦ | “xofore du taksie” | → taksie. ow komunas fizikas fortes” | → telepatie.
talent-e : talento ♦ | “rimarkinda kapable, habileze” | telekinezi-ul-e : “pessoa paranormal capaz de efetuar
Xi xran tre ⊕oza pianistine. a telecinesia” ♦ | → telepatiule.
tali-e : “cintura” ♦ (do corpo humano; faixa entre o telepati-e : telepatia ♦ | “speziala mensa pove
ventre e os quadris). transsendi penses sen la helpe du komunas rimedes,
talon-e : talao (de cheques, etc) ♦ | ceko ⊕e [talao de kwaw la hible ow skribe” | → telekinezie.
cheques]. telepati-ul-e : “pessoa paranormal capaz de efetuar a
tambur-e : tambor ♦ (muzika instrumente) telepatia” ; telepata ♦ | → telekineziule.
tamen : konv. contudo ; “no entanto”. teler-e : prato (de cozinha, para se comer) ♦ | La
Taoism-e : Taoismo ♦ | “doutrina chinesa sobre o manjate yam trovijan en las ⊕es [A comida ja’ se
Tao, i.e. o caminho” | “cinia doktrine pri la Tae, t.x. encontra nos pratos] | → plade.
la voye” | → jinge, jange, Tae. teleskop-e : telescopio ♦
tapix-e : tapete ♦ | “teksaje ow plektaje por kovri iw televid-e : “o sistema de televisao” ♦
ornami planke ow vande” | → kurtene. televid-ur-e : televisor ♦ (la heyma aparate, TV-
tard-a : tarde ; atrasado(a) ♣ | → tardie. rizevure).
tardi-e : tarde ♦ | “parte do dia apos o meio-dia e tem-e : tema ; assunto ♦
antes do cair da noite” | “tago parte pos la tag-meze temp-e : tempo ♦ | La absoluta ⊕e fluan uniformey
iw ya la komenze du nokte” | → vespere. universaley [O tempo absoluto flui uniformemente
tas-e : xicara ♦ | “Πalta, iom larja vazete por trinki, universalmente] | → velozite, spaze.
kun anse” | ⊕e da tee, da kafe. subtase [pires] | → temperatur-e : temperatura ♦
kalike, pokale, glase. tempest-e : tempestade ♦ | “tre perturbira vetere,
task-e : tarefa ♦ | al⊕ira [atarefado]. inter xtorme iw uragane”.
tavol-e : camada ♦ templ-e : templo ♦ | “publika konstruaje por religia
tawg-a : adequado(a) ; conveniente ♣ servade” | Ye 12-yaraqja, Jezue viziten la temple du
tawr-e : touro ♦ (bovuce) Jeruzalem [Aos doze anos de idade, Jesus visitou o
templo de Jerusalem]. Law la Biblie, la homa korpe
tawz-i : amarfanhar ; desordenar ♥ (nirordifi) | →
xran temple du Sankta Spirite du Dae, iw pro twe zi
cifi, knedi.
meritan granda respekte [De acordo com a Biblia, o
tayd-e : mare’ ♦ | “alterna iw perioda move du maro corpo humano eh templo do Espirito Santo de Deus,
akwe”. e por isso ele merece grande respeito].
tayl-i : talhar ♥ | ⊕i xtones, diamantes | → taylice, tend-e : tenda (de acampamento) ♦ | → tendumi.
cizeli, cizele. tenden-e : tendao (dos musculos) ; “corda do arco-e-
tayl-ic-e : talhadeira ♦ | “stangete por ⊕i”. flecha” ♦
tayp-i : datilografar ; digitar ♥ | “skribi per maxine”. tendenz-e : tendencia ♦
team-e : time (esportivo) ♦ | futbalo, voleyo, basketo tend-um-i : acampar ; “armar um acampamento com
⊕e | → skipe. tendas” ♥ | Placan mo, dum feries, tendumadi kun
teatr-e : teatro ♦ kelkas joamikes [Agrada-me, nas ferias, acampar
te-e : cha’ ♦ (trinkate) com alguns amigos] | → tende.
teg-i : “cobrir envolvendo por todos os lados por tener-a : terno(a) ; meigo(a) ♣ | ⊕a edzine. ⊕a ame.
meio de uma cobertura apropriada” ♥ | Nus peyle ten-i : manter ; segurar ♥ | el⊕i [suportar, aturar].
xran wo natura korpo ⊕aje [Nossa pele eh uma ten-ic-e : suporte ♦ | ⊕ices du kuirpotes [alc’as das
cobertura natural do corpo]. ⊕i kusenes [vestir panelas de cozinha] | → anse.
travesseiros (ou almofadas)]. tentakl-e : tentaculo ♦ [“brac’o” do polvo] | →
51
polipe. kuireje [pano para limpar a cozinha]. ⊕e por vixi la
tent-i : tentar ♥ (em sentido religioso, para o mal) | dome [pano para limpar a casa]. kovri-tole [cobertor
“instigar alguem a praticar uma acao ilicita” (pp. (para cama)]. tol-lavi-maxine [maquina-de-lavar
religiao) | “instigi ii al ia Πpermesira age, montruna roupas]. | → xtofe, drape, tuke.
zu alloge” | La demone ⊕an las homes por perei toler-i : tolerar ♥
zes. | → provi. tomat-e : tomate ♦ | “frukte du ⊕eyre”.
teori-e : teoria ♦ | ⊕iste [teorizador, i.e. pessoa que tomb-e : tumulo (de cemiterio) ♦ | ⊕eje [cemiterio].
teoriza algo]. fizika ⊕iste [teorizador sobre fisica]. tombol-e : rifa ♦ | “eta privata loterie, kun nirgranda
ekonomika ⊕iste [teorizador sobre economia]. premie”.
teras-e : terrac’o ♦ | “varanda bastante aberta, tond-i : “cortar com tesoura” ♥ | → tranci, haki.
possivelmente sem telhado e sem paredes, num tond-ic-e : tesoura ♦
andar superior ao terreo” | “nirfermira verande, evey tondr-e : trovao ♦ | “bruuge du fulme, oftey dum
sen tegmente iw sen vandes, sur etaje super la pluvade” | → fulme.
grunda etaje” | → verande. tord-a : torto(a) ♣ | torda verge [vara torta]. torda
ter-e : terra ♦ | → lande. foste [poste torto]. tordas linies [linhas tortas]. | →
teren-e : terreno ♦ torki.
teritori-e : territorio ♦ tork-i : torcer ; “exercer um torque” (sobre um objeto
term-e : termo (pp. gramatike, matematike) ♦ | En la fisico) ♥ | ⊕i wo humida drape [torcer um pano
ekwazie “ S = A + B + C ” , A, B, iw C xran las tri molhado]. ⊕i xrawbes per wo xrawb-xlosice [torcer
termes en la dosa membre du ekwazie. parafusos com uma chave-de-fenda]. ⊕e [torque –
termin-e : “termo tecnico” (teknika vorte) ♦ um par de forc’as paralelas e contrarias aplicadas
termo : ebx. “varma”, “kalore”. Ekz. termometre, sobre um objeto, que tendem a faze-lo girar]. | →
termodinamike. | → tele, hidro. torda.
tern-i : espirrar ♥ | ⊕ova pulvore. ⊕i pro eta torped-e : torpedo ♦ | La submarxipe pafen dos ⊕es
nirsaneze ye gripe. kontraw la destroyere [O submarino disparou dois
terpom-e : “batata inglesa” (legome) ♦ | “tubere du torpedos contra o destroyer]. Twas ⊕es xran
⊕eyre” | → batate. sentevas al varmeze [Esses torpedos sao sensiveis
terur-a : terrivel ♣ | ⊕as infanes. ao calor] | → misile, kugle.
testament-e : testamento ♦ | La Sankta Biblie tortur-e : tortura ♦ | “kruela turmente” | ⊕iste
dividijan en dos cefas partes: la Nova iw la Nirnova [torturador].
Testamentes. tost-i : brindar ♥ | ⊕i per campane al la felice du
test-i : testar ♥ | ⊕i la maxine. kemia ⊕e. nov-joedzijunes [brindar com champanha ‘a
testik-e : testiculo ♦ (pp. vira anatomie) felicidade dos recem-casados].
teynes-e : tenis (jogo esportivo) ♦ | “sporta lude, tot-a : todo(a) ♣ | Dum xi resten jim, xi hiblen la tota
generaley inter dos ludunes, kwi jetan, per tempe [Enquanto ela ficou aqui, ela falou o tempo
padelfrapade, wo Πgranda pilke super wo rete todo].
strecira mezey du lud-kampe” | tablo ⊕e | → total-a : total ♣ | la ⊕e du sume, du konte.
futbale, voleye, baskete. tra : prep. “atraves de” (pp. spaze) | La papilie
tez-e : tese ♦ | “grava aserte ar kwa ii defendan kwaw envenen tra la fenestre [A borboleta entrou atraves
da janela]. Las knabes sekven plu piedriunas tra la
vera” | ⊕e pri matematike, pri fizike, pri kemie, pri
strate [Os meninos seguiram adiante caminhando
ekonomike.
pela rua].
tig-e : caule ; haste (de plantas) ♦ | “tre Πdika
trab-e : tabua ♦ | “pec’a de madeira longa, larga, de
trunkete du plantes, flores, itp” | onis plukan flores
formato retangular, geralmente utilizada em
trancunas zus ⊕es.
carpintaria e na construcao civil” | → tabule.
tigr-e : tigre ♦ | “sovaja katuge, kwo fele xran flava
tradizi-e : tradicao ♦
kun Πhelas stries”.
traduk-i : traduzir ♥
tikl-i : “fazer cocegas” (propositalmente) ♥ | ⊕i
traf-i : acertar ♥ | nir⊕i [errar]. ⊕i la zel-tabule per
infanete, por ke zi ridetu [Fazer cocegas numa
wo sage [acertar a tabua-do-alvo com uma flecha].
crianc’a, para que ela sorria] | → yuki, grati.
trafik-e : trafico ♦ | ⊕e du piedriunes, du veturures.
tim-e : medo ♦ | ⊕e wa grava danjere, ye nirlume,
trake-e : traqueia (korpo parte) ♦
ye lifte. ⊕ema [medroso].
trakt-i : tratar ♥ | kunvene por pri⊕i grava negozie.
tip-e : tipo ♦ (modele, klase, speze, itp)
viziti la dentiste por ⊕i las dentes. ⊕i akwe [por fari
tir-i : puxar ♥ | “Πpuji” | La tero gravite al⊕an las ze trinkinda iw tawga por xri uzira fa las urbeynes].
proksimas korpes niraltoy | → puji, altiri. traktor-e : trator ♦ (veiculo motorizado com
titol-e : titulo ♦ (pp. literatura, honraria, nobreza, arranjos especiais, proprio para realizar certos
comercio). tipos de trabalho).
tol-e : tecido ; “roupa (em geral)” ♦ | ⊕e por vixi la tranc-i : “cortar com faca” ♥ | → tondi, haki.
52
tranc-ic-e : faca ♦ | ⊕icinge [bainha para se guardar trombl-i : tropec’ar ♥ | “mispaxi per la piede ye wo
uma faca]. xtone ow similaje sur la grunde, twey ke onis povax
trankwil-a : tranquilo(a) ♣ falli”. | La knabete ⊕en iw fallen [O menininho
trans : prep. “alem de” ; “do outro lado” (pp. spaze) | tropec’ou e caiu].
Trans la rivere stan wo carma boske [Para alem do tromp-i : enganar ♥
rio ha’ um bosque encantado]. trot-e : trote ♦ (pp. cevales: rapida regula marxe) |
transform-i : transformar ♥ → galope.
transmutazi-e : transmutacao ♥ | Per la radioaktiva trotuar-e : “passeio da rua” ; “espac’o elevado de
defalle, okazan la ⊕e du atomes, di wo kemia cada lado da rua urbana proprio para o transito de
elemente al alia nirsama kemia elemente. ⊕e di pedrestres” ♦ | “rieje, ordinarey tegira per
plumbe al awre [transmutacao de chumbo em ouro] | xtonplataje ow cementaje, rezervira por las
→ mutazie. piedriunes amboflankey du strate ow xosee” |
transri-i : atravessar ♥ (de um lado para o outro) | Kelkas persones piedrian dosopey ow bet triopey
transrii wo strate, wo rivere [atravessar uma rua, um flankey ye flankey sur las ⊕es, nirhelpunas la
rio] | → trarii, enrii, elrii. pasaze du alii | → strate, xosee, xozue, rodovoye.
transzend-i : transceder ♥ | ⊕i la fizika monde. ⊕i la trov-i : achar ♥ (encontrar, descobrir, em geral apos
materiala vive. Las vivas stajes xran wo afere kwa procurar) | → renkonti.
⊕an la domine du cienze fizike [Os seres vivos sao trud-i : obrigar ; “forc’ar algo a alguem” ♥ | ⊕i al
um assunto que transcede o dominio da ciencia alii akzepti su persona opinie [forc’ar a outrem a
fisica]. aceitar sua opiniao pessoal]. | → imponi.
trari-i : percorrer ; “seguir ao longo de” ♥ | trarii wo tru-e : buraco ♦ | → fende.
strate, wo rivere [seguir ao longo de uma rua, de um truk-e : truque ♦ | “artifike uzira en kin-arte, ow fa
rio] | → transrii, enrii, elrii. las cirkas magiistes, por iluzii”.
trayn-e : trem ♦ (para transporte de passageiros e trumpet-e : trombeta ♦ (muzika blovo instrumente) |
cargas) | “vagonope tirira fa wo lokomotive” | Baldey la anjele awdifon su ⊕e [Em breve o anjo
Zorguy por non perdi la ⊕e! [Cuidado para nao fara’ ouvir a sua trombeta].
perder o trem!]. trunk-e : tronco ♦ | arbo ⊕e | → tige.
trayt-e : “trac’o do rosto” ♦ | “vizajo linie”. trup-e : tropa ♦ | soldato ⊕e | → teame.
tre : p.adv. muito ♠ | Monika xran tre bela [Monica tualet-e : toalete ♦ | ⊕eje [banheiro; quarto onde se
eh muito bonita] | → multey. faz a “toalete”].
tref-e : trevo ♦ | La bem-sorta kwar-folia ⊕e. La tub-e : tubo ♦
rodovoya ⊕e. tuber-e : tuberculo ♦ | “dika, firma, xvela tigaje,
tren-i : “arrastar puxando” ; “puxar algum objeto oftey subtera, kwaw batate iw terpome | ⊕e du
deslisando-o sobre a superficie que o sustenta” ♥ | batateyre, du terpomeyre | → bulbe.
“tiri ie, glituna ze sur la surfaze sur kwa zi kuxan” | tuk-e : toalha ♦ | ban-tuke [toalha de banho]. naz-
⊕i pakajes. La trayne konsistan en wo lokomotive tuke [lenc’o (para o nariz)]. lito-tuke [lenc’ol de
kwa ⊕an su vagonope | → xovi. cama]. | → tole.
trezor-e : tesouro ♦ | “granda ricaje”. tulip-e : tulipa (flore) ♦ | “flore du ⊕eyre”.
triangul-e : triangulo ♦ (geometria figure) tumor-e : tumor [pp. medicina] ♦ | maligna, benigna
Trihum-e : “A Santissima Trindade” ♦ | La Sankta ⊕e [tumor maligno, benigno].
⊕e: Dae Patre, Dae Fiqle, iw Dae Sankta Spirite tun-e : tonelada ♦ | “pezo unite egal 1000 kg”.
(pp. Katolikisme). tunel-e : tunel ♦
tril-i : gorjear ♥ [pp. passaros] | La kanarie ⊕an turbin-e : turbina ♦ | “ope du rades kun padeles sur
joyey [O canario gorjeia alegremente]. wo sama akse, kwas vlan pujiras fa wo flukse du
trink-at-e : bebida (nao-alcolica) ♦ | “ie tawga por vapore, gaze, ow akwe, por produkti mekanika
xri ⊕ira” | kafe-kun-lakte, tee, refrexate, xran ⊕ates labore”.
[cafe’-com-leite, cha’, refrigerante, sao “⊕ates”]. | turism-e : turismo ♦
→ drinki. turist-e : turista ♦
trink-i : beber ♥ [pp. bebida nao-alcolica] | ⊕ate turment-i : atormentar ♥
[bebida (nao-alcolica)]. ⊕i kafe kun lakte [beber turn-i : “dar voltar” (girar, rotacionar) ♥
cafe’ com leite]. ⊕i refrexate [beber refrigerante]. | tus-e : tosse ♦ | kontraw-⊕a sirope.
→ drinki. tux-az-e : toque ; tato ♦ | “la akte tuxi ow la tuxo-
tritik-e : trigo (herbe kun spike) ♦ | “frukte du sense” | → vidaze, awdaze, flaraze, gustumaze.
⊕eyre” | El ⊕e onis faran panes. tux-i : tocar ♥ | “encostar as maos ou algum objeto
tro : p.adv. demais ; “em excesso” ♠ | La televido em outro” | ⊕e [toque (com as maos, etc)].
sone xran tro lawta [O som da televisao esta’ alto tuy : p.adv. “que indica que a acao dada pelo verbo
demais]. Li tro laboren, iw nun li bezonan ferii [Ele sera’ executada daqui a pouquissimo tempo” ♠ | La
trabalhou demais, e agora ele precisa de tirar ferias].
53
spektakle tuy komenzon [O espetaculo ja’ vai vad-i : “andar sobre um local alagado, lamacento,
comec’ar] | → jus. arenoso, coberto de neve, etc, de modo que os pe’s
twaw : “desse modo” ; “dessa maneira” | konv. kwa ficam cobertos pela agua, lama, areia, neve, etc” ♥
indikan “sameze” ow rimarkinda kwalite. vagabond-e : vagabundo ♦
Korelative du “kwaw” | Kwaw la patre, twaw la vag-i : vagar ; “andar sem destino” ♥
fiqle. Li responden per twaw vortes, ke xi bet vagin-e : vagina ♦ (pp. wina anatomie)
ploren. Kwaw en la infere, twaw en lu urbe. Twaw
vagon-e : vagao (pp. trayne) ♦
bela xi aperen, ke cas fotistes volen foti xe | →
vak-i : “estar vago, desocupado, desimpedido” ♥ | La
kwaw.
seje ⊕an [A cadeira esta’ vaga].
U vaks-e : cera (para se fazer velas) ♦ | Onis faran
uc : suf. “que indica sexo masculino” (pp. maskla
kandeles per ⊕e | → cire.
sekse) | bovuce [touro, boi (macho)]. kapruce [bode]
. amiruce [amado (so’ o masculino)]. fiqluce [filho, vaku-e : vacuo ♦ | “kompletey nirplena spaze”.
porem so’ o masculino] | → in. vakzin-e : vacina ♦ (preventa kurazice)
ul : suf. “que indica a pessoa ou o ser caracterizado val-e : vale (campo entre montes) ♦
pela raiz” | sanktule [homem santo]. mamule valid-a : valido(a) ♣
[animal mamifero]. mavule [homem mau]. sajule valor-e : valor ♦
[homem sabio]. vals-e : valsa (danze) ♦ | ⊕i [valsar, i.e. danc’ar
ultimat-e : ultimato ♦ valsa] | En la balsalone, pluras jopares joyey
ultrapas-i : ultrapassar ♥ | “alproksimi di Πwae, danzaden la Viena ⊕e ye la violono ludade [No
atingi (ow preterpasi), iw sekvi pli waoy” | Las salao de baile, varios casais danc’avam felizes a
akwes levijen iw ⊕en las arbes. La awtomobe ⊕en valsa Vienense ao tocar dos violinos]. Monika iw
la buse sur la rodovoye. Marke ⊕aden dum hores en zus joedzija feste
ultr-i : ultrapassar ♥ | “ultrapasi” (kurtije) | La [Monica e Marcos valsaram durante horas em sua
nombre du lu pekes ralongey yam ultren la nombre festa de casamento].
du lu kaphares. valut-e : “valor monetario” ♦ | Twa elektronika
ung-e : unha ♦ orgene valutan 1250 dolares.
uni-e : uniao ♦ | xtata ⊕e [uniao estatal; uniao valv-e : valvula ♦ | kor-⊕es. elektronika ⊕e.
federativa de estados]. joedza uni-ij-e [uniao van-a : vao/va (sem efeito) ♣
conjugal]. vand-e : “parede interna (de casas, predios, etc)” ♦ |
uniform-a : uniforme ♣ “las internas mures du wo konstruaje, du wo dome”
unik-a : unico(a) ♣ | Sur xu cambro ⊕e pendan wo kadre kun la bilde
unit-e : unidade ♦ | En fizike, las kutimas unites por du twa kantiste | → mure.
longeze, tempe, iw mase, xran “metre”, “sekonde”, vang-e : face (do rosto) ♦ | “ca el las dos homas
iw “kilograme”. fazes kwas komponan la homa vizaje” | La homa
universal-a : universal ♣ vizaje konsistan en las dos ⊕es | → vizaje.
univers-e : universo ♦ vant-a : vaidoso(a) ♣ | ⊕eze [vaidade].
universitat-e : universidade ♦ vapor-e : vapor (de agua, etc) ♦ | akwo ⊕e [vapor de
ur : suf. “que indica um aparelho complexo agua].
caracterizado pela raiz” | komputure [computador]. varb-i : recrutar ♥ (fazer de alguem um “soldado”
televidure [televisor]. sonure [aparelho de som para de alguma causa).
se ouvir musica, ekz. com radio, toca-fita e toca- var-e : mercadoria [pp. comercio] ♦ | En las loyjos
disco]. fayrure (≡ kuirure) [fogao domestico]. vitrines eksponijan kelkas luksas ⊕es [Nas vitrines
fridure [geladeira]. frosture [“freezer”] | → ic. das lojas estao expostos alguns artigos de luxo].
uragan-e : furacao ♦ | “pley fortuga vente” | → vari-i : variar ♥
tempeste, xtorme. varm-a : quente ♣
Uran-e : p.n. Urano (planede) ♦ vart-i : cuidar ♥ (de bebes, crianc’as pequenas,
urb-e : cidade ♦ flores, bichinhos) | ⊕i bebes, flores, hundetes.
urb-eyn-e : cidadao ♦ | “pessoa que mora numa vast-a : vasto(a) ; amplo(a) ♣ | ⊕eze [vastidao,
cidade” | → civilule. amplidao].
uren-e : urina ♦ | “ekskrementa likwaje el las renes”. vaz-e : vaso ♦ | floros vazes [vasos de flores]. sangos
uren-i : urinar ♥ vazes [vasos sanguineos].
urj-a : urgente ♣ vazi-a : vazio(a) ♣ | ⊕a pote [panela vazia].
urs-e : urso (granda mamule) ♦ veget-aj-e : vegetal (planta) ♦
uter-e : utero ♦ (pp. wina anatomie) vegetal-e : vegetal (planta) ♦ | La ⊕a regne | →
util-a : util ♣ animale, minerale.
uz-i : usar ♥ vegetar-a : “de acordo com o vegetarianismo” ♣ |
V “konforma al la vegetarisme” | ⊕a diete, manjate,
54
plade | → vegetarisme. vespert-e : morcego ♦ (mamule kapabla flugi)
vegetar-eyn-e : vegetarianista ♦ | “diziple du vest-i : vestir ♥ | ⊕i la cemize [vestir a camisa]. ⊕i
vegetarisme”. las xues [calc’ar (vestir) os sapatos].
vegetar-ism-e : vegetarianismo ♦ | “la dizcipline veteran-e : veterano ♦
nutriji per vegetajes iw eviti viande”. veter-e : “tempo atmosferico” ♦ | La ⊕e xran
vek-horloj-e : relogio-despertador ♦ pluvoza [O tempo esta’ chuvoso]. La ⊕e xran hela
vek-i : acordar ; despertar ♥ iw sen nubes [O tempo esta’ claro e sem nuvens].
vektor-e : vetor [pp. matematike] ♦ veterinar-(ist)-e : veterinario ♦ | “kuraziste por
vel-e : vela [de barcos] ♦ | velxipe [barco-a-velas] | bestes”.
→ kandele. veterinari-e : veterinaria ♦ (medicina para animais)
velk-i : murchar ♥ | “medizine por bestes”.
velozit-e : velocidade ♦ | En fizike, onis definan ⊕e vet-i : apostar ♥
kwaw la frakzie “trariira spaze super elfluuna vetur-i : “locomover-se utilizando algum meio de
tempe” | → tempe, spaze. transporte” ♥ | ⊕i per awtomobe, per trayne, per
velur-e : veludo [pp. tecido] ♦ xipe, per avie. ⊕i per bicikle.
vend-i : vender ♥ vetur-ic-e : “meio de transporte nao pesado, como
vendred-e : sexta-feira ♦ (semayn-tage) bicicletas ou carruagens puxadas por cavalos” ♦ |
“simpla transporto rimede, kwaw bicikles ow cares
venen-e : veneno ♦ | ⊕oza serpente.
tiriras fa cevales”.
ven-i : vir ♥
vetur-ur-e : “meio de transporte motorizado” ♦ |
venj-i : vingar ♥ “motorapa transporto rimede, kwaw awtomobe,
venk-i : vencer ♥ trayne, xipe, avie”.
vent-e : vento ♦ | ⊕oza monto-supre [alto da veyn-e : veia ♦ | “sango dukte al la kore” | → artere,
montanha onde sopra muito o vento]. pulme.
ventol-i : ventilar ♥ | “artifikey refrexi la aere eney viand-e : “carne propria para consumo humano” ♦ |
du fermira spaze per produktade du aer-ondes” | ⊕i “karne propra por homo nutrade” | bovo, kokido,
tunele, kinejo-cambre, varma labor-cambre, bal- fixo ⊕e.
salone | ventol-sisteme [sistema de ventilacao]. vibr-az-e : vibracao ♦ | La awdeva sone konsistan en
ventol-ic-e : leque (para abanar) ♦ aero ⊕aze kun frekvenze inter 20 iw 20.000 cikles
ventol-ur-e : ventilador ♦ | “maxine por ventoli”. psa sekonde, proksimumey.
ventr-e : ventre ♦ | → abdomene. vibr-i : vibrar ♥ | ⊕i la vipe [vibrar o chicote].
Venus-e : p.n. Venus (planede) ♦ vid-az-e : visao ♦ | “o ato de ver ou o sentido da
venus-eyn-e : venusiano ♦ | “hipotetico habitante do visao” | “la akte vidi, ow la vido-sense” | → vizie,
planeta Venus” | “lojune du Venuse” (pp. fikzie). awdaze.
ver-a : verdadeiro(a) ♣ | la ⊕e [a verdade]. vide-e : video ♦ (tela de TV, de computador) | En la
verand-e : varanda ♦ | → terase. ⊕e stan la bilde du wo sovaja kate.
verd-a : verde (kolore) ♣ vid-i : ver ♥
verdikt-e : veredicto (decisao do tribunal) ♦ vigl-a : desperto ; vigilante ♣
verg-e : vara (ramo flexivel de arvore) ♦ | “iom viji-i : vigiar [prestar atencao] ♥ | ⊕iste [vigilante,
longa, Πdika, pli Πpli rekta iw flekseva arbo “vigia” profissional].
brance” | ⊕e por pexi [vara de pescar]. viktim-e : vitima ♦
verk-e : obra ♦ (pp. escrito literario ou cientifico) vilaj-e : vila ♦ (povoacao menor do que uma cidade,
verk-ist-e : escritor ♦ | “pessoa que escreve proxima da area rural).
profissionalmente”. vilaj-eyn-e : “habitante de uma vila” ♦ | “lojune du
verm-e : verme ♦ wo vilaje”.
vers-e : verso (literario) ♦ | ⊕iste [aquele que faz vinagr-e : vinagre ♦ (nirforta azide, ankey spize)
versos; poeta]. Biblias ⊕es [versos Biblicos]. | → vinber-e : uva ♦ | → yuve.
verkiste. vindar-i : vendar (os olhos) ♥ | Las infanes kutiman
versi-e : versao (de uma obra) ♦ ludi “blinda kapre” kun ⊕iras okules [As crianc’as
vertikal-a : vertical (direcao) ♣ costumam brincar de “cabra cega” com os olhos
veruk-e : verruga ♦ vendados].
verx-i : despejar ; verter (liquidos) ♥ | Pawlina ⊕en vin-e : vinho ♦ | drinki wo kalike da hela ⊕e.
la lakte al la tase por Petre [Paulina verteu o leite vintr-e : inverno (sezone) ♦
na xicara para Pedro]. | → xuti. viol-e : violeta (flore) ♦ | “flore du ⊕eyre”.
vesp-e : vespa ♦ violenz-e : violencia ♦ | La polize devan kontroli la
vesper-e : “tardinha” ; “final da tarde e principio da urba ⊕e.
noite” ♦ | “tago parte inter la tardie iw la nokte, ow violon-e : violino (muzika instrumente) ♦
la huma parte du nokte” | → tardie. vip-e : chicote ; ac’oite ♦ | “simpla instrumente por
55
bati, kwaw vergete ow bastonete, provizira per curso; que essa acao foi iniciada mas ainda nao foi
xnures ow ledas fadenes ye wo ekstreme” | ⊕i concluida” ♥ | Marta vlan skribuna wo letere
cevale [chicotear, ac’oitar um cavalo]. Pento- [Marta esta’ escrevendo uma carta]. Las knabes vlen
farunes, kwi ⊕aden se pru [Penitentes que brinkunas en la parke [Os meninos estavam
chicoteiam, ac’oitam a si mesmos]. brincando no parque]. Margey zis vlox voyajunas
vipur-e : vibora ; “serpente venenosa” ♦ | “venenoza al Parize [Amanha^ eles estarao viajando para
serpente” | La ⊕e piken la casiste | → serpente, Paris]. La jardene vlan nirsekira fa la jardeniste [O
aspide. jardim esta’ sendo regado pelo jardineiro] | → sti,
vir-e : homem (pp. sexo masculino) ♦ | → wine, xri.
home. voc-e : voz ♦ | ⊕-doni per balotice [votar por meio
virg-(ul)-in-e : donzela ; “moc’a ou mulher virgem” de uma cedula eleitoral].
♦ | La ⊕uline Maria, Dao madre [A Virgem Maria, vokazi-e : vocacao ♦ | “spirita eme al certa profesie”
mae de Deus]. La pley multe da yunules revan edziji | Li apan ⊕e por muzike, por lezioni, por piloti avie,
kun wo ⊕uline [A maior parte dos rapazes sonha em por medizine.
desposar uma donzela]. vok-i : chamar ♥ | La telefone ⊕an.
virg-a : virgem ♣ | “la state du twi, kwi nanam volb-e : abobada ♦ | “arkoforma plafone”. | La ciela
seksumen” | ⊕a arbope [floresta virgem]. ⊕e [A abobada celeste]. La katedralo ⊕e [A
virt-e : virtude ♦ | casteze xran wo bela ⊕e. abobada da catedral].
virtual-a : virtual ♣ | ⊕a monde [mundo virtual] | → voley-e : voleibol ♦ | “sporta lude inter dos teames en
reala. kwa wo pilke vlan jetira per las manes super wo rete
viskoz-a : viscoso(a) ♣ | la viskozeze du olee tawgan strecira mezey du kampe” | → futbale, baskete,
al zu funkzie [a viscosidade do oleo eh adequada teynese.
para a funcao do mesmo (oleo)]. vol-i : querer ♥ | Mi ⊕an al ve bemey [Te quero
vitamin-e : vitamina ♦ bem].
vitr-e : vidro ♦ volt-e : volt ♦ | “fiziko unite por elektra tensie” |
viv-e : vida ♦ | ⊕i [viver]. Twas lampes xran du 120 ⊕es, iw 100 wates.
vix-gum-e : “borracha para apagar coisas escritas a volum-e : volume ♦ (pp. livros ou quantidade de
lapis” ♦ espac’o) | “kwante du limira spaze disponeva ow
vix-i : esfregar ; limpar ♥ | “purifi objekte per frotade okupira fa wo korpe”.
du wo alia, kwa forifan la polve, la Πsekaje, las volv-i : envolver ♥ | lano ⊕aje [novelo de la^].
makules, itp, di la ⊕ira” | ⊕i la table pos la kotono ⊕aje [novelo de algodao].
tagmanje. ⊕i la fayrure pos kuirade. ⊕i la lernejo vom-i : vomitar ♥ | ⊕aje [vomito].
“nigra tabule”. for⊕i larmes dil vange. vor-i : devorar ♥ | “krudey manjugi” (pp. sovajas
vix-ic-e : “objeto, como um pano molhado ou um bestes) | La leone ⊕en la cerve [O leao devorou o
apagador de quadro-negro, com o qual se esfrega cervo].
uma mesa para limpa’-la, ou o quadro-negro para vort-e : palavra ♦
apagar o escrito” ♦ vort-op-e : dicionario ♦
vizaj-e : “o rosto, o conjunto das duas faces de uma vost-e : cauda (de animais) ♦ | ⊕apas bestes
pessoa” ♦ | “la frontala parte du kape, kwa suman [animais que tem cauda].
las dos vanges, la frunte, naze, okules, boke, iw voyaj-i : viajar ♥ | ⊕e [viagem]. ⊕une [viajante,
mentone” | → muzele. viajor].
viz-e : fila ♦ | “serie du objektes ow stajes aranjiras voy-e : caminho ♦ | rodo-⊕e [rodovia].
wo pso la alia” | ⊕e por la banko kase. ⊕e por la vual-e : veu ♦
kinejo bileteje. xtata ⊕-prezidante. vulgar-a : vulgar ♣
viz-foy-e : “a vez de ser atendido apos a espera numa vulkan-e : vulcao ♦ | La ⊕e bruugan iw voman su
fila” ♦ | “la tempe (ow foye) por vli servira, pos om lafe.
atendi en wo vize”. vulp-e : raposa ♦ (mamule parenza al la hunde iw al
vizi-e : visao (revelacao ou alucinacao) ♦ | “haluzine la lupe).
ow Dao revelazie kwa aperan per bildes”. vultur-e : abutre (ave-de-rapina) ♦ | → agle, falke,
vizit-i : visitar ♥ | ⊕une [visita, visitante]. katarte.
viz-lok-e : “o lugar que se ocupa em uma fila” ♦ | vund-i : ferir ♥ | La knabe ⊕en se pru per wo
“certa loke okupira fa ii/ie en wo vize”. trancice [O menino feriu-se a si mesmo com uma
viz-ul-e : “a pessoa que esta’ esperando em uma fila” faca].
♦ | “twi, kwi atendan en wo vize”. W
vl-i : “o verbo “estar” ou “estar sendo” usado wa : prep. “diante de” (pp. spaze) | Wa la dome stan
somente junto a participios (ativos, passivos, wo arbe [Diante da casa esta’ uma arvore] | → ya.
indicativos, subjuntivos) para indicar que a acao wat-e : watt ♦ | “fiziko unite por potenze, t.x. la
dada pelo verbo no participio encontra-se ainda em kwante da energie eluzira psa tempo unite” | Twas
56
lampes xran du 100 ⊕es, iw 120 voltes. twa” | ⊕i lampe, TV-aparate, radie, komputure | →
wav-e : avo^ ♦ | “patre du patre ow du madre” | Mu cendi.
⊕e xran niryuna, sed ankorey lerta iw hiblema. xalt-ic-e : “chave de circuito eletrico” ♦ | “klave
wavece [vo^vo^] (pli karesa forme). Mi aman mu propra por xalti” (ekz. sur las domos vandes, por
⊕ece. cendi las elektras lampes du cambres).
wav-in-e : avo* ♦ | “madre du patre ow du madre” | xamin-e : chamine’ ♦ | “tube, oftey longa, el
Mu ⊕ine xran niryuna, sed ankorey laborema. masonaje ow metale, por elifi fumace di kamene ow
wavinece [vo*vo*] (pli karesa forme). Mi aman mu industria forne eksteroy”.
⊕inece. xanj-i : mudar ; trocar ; substituir ♥ | inter⊕i
way : p.adv. “a operacao matematica de multiplicar” [permutar ; trocar uma coisa por outra com alguem]
♠ | “la matematika operazie multipliki” | tri way | Pos se rigardi wa la spegule, Monika deciden ⊕i
kwar egal dekdos [tres vezes quatro eh igual a doze] su robe [Depois de se olhar no espelho, Monica
| → psa, plus, minus. decidiu trocar seu vestido]. La vetere vlan ⊕una [O
tempo (atmosferico) esta’ mudando]. Petre iw
web-e : web ♦ | La ⊕e konsistifan granda parte du
Pawlina inter⊕an leteres inter zes [Pedro e Paulina
ciberspaze du Internete [A web constitui grande
parte do ciberespaco da Internete]. trocam cartas entre si] | → kambii.
weblok-e : website [pp. Internete] ♦ | Acezi wo xanz-e : chance ♦ | “oportuneze, probableze por xri
webloke [Acessar um website]. sukzesa”.
websit-e : website ♦ | Nis bezonan renovi la website xanzel-i : abalar ♥ | → renversi, skui.
du nus firmae [No’s precisamos de renovar o xarg-i : carregar ♥ | 1 “meti xarje en wo instrumente,
website de nossa firma]. por ke zi funkziuy iw plenumuy su taske” | 2 “meti
wew : p.adv. “de fato” ; “com efeito” ♠ | Nis wew xarje en wo transportorimede, por xri transportira |
baldey joedzijon [No’s de fato nos casaremos em ⊕i revolvere (per kugles), kamione (per kozes kwas
breve]. devan xri transportiras), fotomaxine (per filmes),
wext-e : oeste (direcao cardeal) ♦ | “la kardinala elektra baterie (per elektre) | → xarje, dezxargi.
direkte Okzidenta” | → yaxte, norde, sude. xarj-e : carga ♦ | 1 “twe, ar kwe onis devan alporti,
wi : p.adv. sim ♠ | Komplezey, responduy ow “wi” transporti, elteni” | Xi deven toleri wo peza ⊕e da
ow “non” [Por favor, responda ou “sim” ou “nao”] | suferes | 2 “elemente xanjeva iw foruzeva por la
→ non , xay. funkziade du wo instrumente” | La polizeyne
wi-i : “dizer ‘sim’ ou responder afirmativamente” ♥ | provizen su revolvere per wo ⊕e da kugles. La
“respondi ow aserti pozitivey al wo demande ow fotiste provizen su maxine per wo filmo ⊕e | 3 “twe,
propone” | Li wien al xu demande, tu li aman xe | → ar kwe onis metan en wo transportorimede por xri
noni. transportira” | Twa xipe alportan wo grava ⊕e du
win-e : mulher ♦ | La ⊕e nasken wo fiqle [A mulher TV-aparates por nes | 4 “kwantaje” (pp. Fizike) |
deu ‘a luz um filho]. elektra, magneta, gravita ⊕e | → xargi.
wisk-e : uisque [bebida alcolica] ♦ | drinki wiske. xat-i : “gostar de” ♥ | Pome xran la frukte ar kwa mi
wo(s) : Ωdefina art. um/uma (uns/umas) | Wo(s) pley ⊕an [Mac’a eh a fruta que mais gosto].
flore(s) ... [Uma(s) flor(es) ...] | → la(s). xaw : pref. “semi-” | xawseka [semi-seco]. xawnova
wovari-e : ovario ♦ (pp. wina anatomie) [semi-novo]. xawvere [semi-verdade]. xawpreta
manjate [refeicao semi-pronta (comprada assim para
wov-e : ovo (de aves) ♦ | La kokine elmeten wo
se terminar de prepara’-la)]. Lu artikole xran nur
wove. La anasine koven siv woves.
xawklara [O artigo (de revista, jornal, etc) dele eh
wovoyd-e : ovoide (oval, ovalado) ♦ | “twe, kwa apenas parcialmente claro].
ekstera aspekte similan al la wove” (pp. geometrie) | xaw-a : “a metade” ♣ | Lis prenen la ⊕a parte du
→ kardioyde. fromaje [Eles pegaram a metade do queijo].
wovul-e : ovulo ♦ | “femala genera seksa cele” | → xawinsul-e : peninsula ♦ | “terparte cirkawira fa
spermatozoe, fecondaze. akwe, krom ye hum flanke tra kwa zi ligijan al la
X kontinente” | Italie, Hispanie iw Grekie xran tri
xaf-e : carneiro ♦ | ⊕ide [cordeirinho]. grandas ⊕es en la sude du Ewrope.
xag-e : chaga ♦ | Las xages du Jezue kruzumira [As xawm-e : espuma ; escuma ♦ | campane xran ⊕o-
chagas de Jesus crucificado]. vine | La akwe en la bolice xran boluna, poys zi bet
xak-e : xadres (pp. lude) ♦ ⊕an. Las marondes frapan iw ⊕an. Forblovi la ⊕e
xakt-e : poc’o (de agua, de petroleo, etc) ♦ | du biero glase.
“vertikala, iom Πlarja kavaje, di la ter-surfaze xay : p.adv. talvez ♠ | Mi veton ye las cevales, xay mi
suboy, por cerpi akwe ow nafte ow mineralas gaynon [Eu apostarei nos cavalos, talvez eu
ricajes” | akwo-⊕e, karbo-⊕e, nafto-⊕e. ganharei] | → wi , non.
xalt-i : “chavear um circuito eletrico, de modo que a xayn-i : parecer ♥ | Wi, ⊕an; tamen, non xran [Sim,
corrente passe a fluir” ♥ | “fermi wo elektra parece; contudo, nao eh]. La monde ⊕an wo balone
cirkwite, twey ke wo kurente komenzan traflui tra [O mundo parece um balao].
57
xek-i : checar ; conferir ♥ | “ekzameni por certiji tu ie xnur-e : barbante ; cordao ♦ | “tre fortika iw iom
stan ow Ωstan en definira situazie” | ⊕uy tu la dika fadene”.
fayrure xran nircendira, tu ekzistan twa vorte en la xofor-e : chofer ♦ | “profesia kondukiste du
vortope, tu las maxinos regices stan en orde. awtomobe ow kamione” | taksio ⊕e. kamiono ⊕e.
xeld-e : “tabuleta com algum aviso escrito” (ekz. xok-i : chocar ♥ (causar forte impressao, ou colisao)
para trafico de veiculos nas estradas) ♦ | “tabulete | elektra ⊕e [choque eletrico].
surskribira kun kurtas utilas informes al la publike” xorbet-e : sorvete ♦ | “dolca xawglazia trinkate”.
(ekz. por la vetururo trafike surxozuey) | La xose-e : “parte central da rua (urbana), inter las
kamiono motoriste redukten su rapideze ye vidi la
trotuares, kwem pasan las veturures” ♦ | ⊕e
averta ⊕e [O motorista do caminhao reduziu sua
asfaltira, non-asfaltira, kovrira per heksagonas
velocidade ao ver a placa de advertencia].
brikes | → strate, trotuare, xozue, rodovoye.
Nuntempey onis vidan oftey, en las restorazies, ⊕es
xot-i : chutar ♥ | “pied-bati” ; “pied-jeti” | ⊕i pilke en
dirunas “non-fumuy” [Atualmente no’s vemos
frequentemente, nos restaurantes, cartazes dizendo futbalo lude [chutar bola num jogo de futebol]. ⊕i
“nao-fume”]. nano hunde [chutar um cao sem-dono].
xel-e : casca (de frutas, frutos, arvores) ♦ | ⊕e du xovel-i : “trabalhar com uma pa’ (de pedreiro)” ♥ |
fruytes. ⊕e du oranje. ⊕e du pome. ⊕e du banane. La masoniste vlan ⊕una la mortere [O pedreiro
⊕e du arakide [casca de amendoim]. esta’ mexendo (com sua pa’-de-pedreiro) a
argamassa]. | → masoni, mortere, xovelice.
xeroks-i : xerocar ; “fazer uma copia xerografica” ♥ |
xovel-ic-e : pa’ (de pedreiro) ♦ | “padele kun tenice
⊕aje [xerocopia]. ⊕-maxine [xerocopiadora].
uzira fa masonistes”.
xerz-i : ironizar ♥ | “diri ow fari ie zeloy amuzi iw
xovel-maxin-e : “trator provido com uma grande pa’
ridifi, sed Ωseriozey” | nirsajules ⊕an pri su dianteira, com a qual a maquina move montoes de
propras kulpes [insensatos ironizam sobre suas terra, neve, ou grandes pedras” ♦ | En fridas landes
proprias culpas] | → humure, ironie. onis bezonan xovel-maxines por ramovi nejamases
xik-a : “chique” ♣ | “fayna, eleganta law la mode” | di las strates.
→ mode | ⊕a capele, robe. xov-i : “arrastar empurrando” ; “empurrar algum
xild-e : escudo (arma defensiva) ♦ | “xirmice, speze objeto deslisando-o sobre a superficie que o
du defenda armice” | Las polizeynes bezonen utilizi sustenta” ♥ | “puji ie, glituna ze sur la surfaze sur
bet ⊕es por kontrawmeti se kontraw las strikeynes kwa zi kuxan” | ⊕i pakaje sur planke. ⊕i xranke al
[Os policiais precisaram ate’ mesmo de utilizar certa angule | → treni.
escudos para se contraporem contra os grevistas]. | xozu-e : estrada ; “caminho entre duas cidades” ♦ |
→ xirmi, kirase. ⊕e, longa ⊕e al la kaele. asfaltira, non-asfaltira,
xip-e : navio ♦ | “granda veturure por transrii la terpremira ⊕e. “La ⊕e el flavas brikes” [En la
mare”. | kosmo-xipe [espac’o-nave]. rakonte “La Magiiste du Oz”] | → strate, rodovoye,
xipz-e : “fluxo de caixa” (pp. dinheiro) ♦ | “mono xosee, trotuare.
flukse pro vendade iw acetade” | → raxipzi, xpar-i : economizar ♥ (mone, elektra energie, itp)
enxipzi. xpruz-i : “jorrar um fluxo liquido rapido e forte com
xir-i : rasgar ♥ | “rompi per kuntiraze” | ⊕i senutilas muitas gotas” ♥ | “elifi rapida iw forta likwo fluade
paperes, ⊕i la nirnova tuke, ⊕i fixes por pretifi zes law multugas gutes” | La arta fonte ⊕an kolora
al kuiraze. akwe en la plaze. La jardeniste ⊕an insektizide sur
xirm-i : guardar ; proteger ♥ | “gardi kontraw las plantes.
damajes, kontraw difektes, kontraw Πbemas kozes” xpruz-ic-e : “aparelho proprio para borrifar agua,
| fulmo-⊕ice [para-raio]. Twas okul-vitres ⊕an mu inseticida, etc” ♦ | “aparate propra por xpruzi
okules. Twa bluze bemey ⊕on ve kontraw la (akwe, insektizide, itp)”.
nirvarme. Ombrele xran kontraw-pluva ⊕ice xrank-e : armario ♦ | vesto-xranke [armario de
[Guarda-chuva, sombrinha, eh um escudo contra a roupas]. libro-xranke [armario de livros].
chuva] | → xilde, kirase. xrawb-e : parafuso ♦ | xrawboxlosice [chave-de-
xlos-i : trancar (a chave) ♥ | “fermi per serure”. parafuso].
xlos-ic-e : chave (para trancar) ♦ | “metala piwze xrawb-ing-e : porca ♦ (onde se encaixa o parafuso)
propra por fermi ow Πfermi wo serure” | Xi perden xr-i : ser ; estar (verbo de ligacao basico) ♥ | Monika
las ⊕ices du su awtomobe. xran tre bela [Monica eh muito bonita]. Vivi xran
xmink-e : maquiagem ♦ | “kolora xmiraje uzira fa ami [Viver eh amar]. La pantere xran mortira [A
wines iw aktores por pli belifi la vizaje, akzenti pantera esta’ morta]. La vulkane xran submergijuna
certas vangos traytes, ow fari ze tawga por fotade”. en la mare [O vulcao esta’ submerso no mar] | →
xmir-i : ungir ♥ | “aplicar substancia oleosa ou vli, sti.
gordurosa com leve friccao” | “apliki olea ow grasa xr-if-i : “fazer que algo/alguem seja/torne-se
substanze, ordinarey sur la homa peyle, kun delikata isso/aquilo” ♥ | La profesore xrifen su lernunes as
frotade”. rolules en wo teatro prezentaje [O professor fez de
58
seus alunos como atores/atrizes em uma [Eu ja’ conhec’o essa historia].
apresentacao teatral]. Xi xrifen le xu idole [Ela o yar-e : ano ♦ | ⊕deke, ⊕cente, ⊕mile.
tornou o seu idolo]. Hariel xrifen su harope blonda yasmen-e : jasmim (flore) ♦ | “flore du ⊕eyre”.
[Hariel tornou loiros os seus cabelos]. yaxt-e : leste (direcao cardeal) ♦ | “la kardinala
xr-ij-i : “o tornar-se/fazer-se de algo/alguem em
direkte Orienta” | → wexte, norde, sude.
isso/aquilo” ♥ | La lage xrijen kvazaw wo spegule
ye : prep. “junto de” ; “ao tempo de” | Mi xran felica
[O lago tornou-se como se fosse um espelho]. Zis ye xe [Eu sou feliz junto a ela]. Las spektunes
xrijen edze iw edzine [Eles se tornaram marido e aplawden ye la nirferme du las kurtenes [Os
mulher]. Las hares du mu wavinece yam xrijen espectadores aplaudiram ao abrir-se das cortinas].
blankas [Os cabelos de minha vo*vo* ja’ tornaram-
yen : p.adv. “eis” ♠ | Yen la fixe ar kwa mi pexen [Eis
se brancos].
o peixe que eu pesquei].
xtal-e : ac’o (industria metale el fere) ♦
yog-e : ioga ♦ | “filosofia hindu sobre exercicios
xtat-e : estado ; pai’s ; reino (regne) ♦
corporais” | “Hindua filozofie pri korpa ekzerzade” |
xtat-estr-e : “chefe de um estado”, “presidente de um yog-eyn-e [iogue, praticante de ioga].
pai’s” ♦ yogurt-e : iogurte (speziala trinkate el lakte) ♦
xtof-e : “tecido apropriado para se fazer vestes” ♦ | yu : prep. ate’ | La hunde konduken la blindule yu lu
“teksaje tawga por fari vestes” | → tole, drape. heyme [O cao conduziu o cego ate’ a casa dele].
xton-e : pedra ♦ | precias ⊕es, kwaw diamantes, yud-e : judeu ♦ | “membre du la hebrea popole”.
rubenes, safires, smeraldes [pedras preciosas, como Yud-i-e : Judeia (pp. Biblie) ♦
diamantes, rubis, safiras, esmeraldas]. yud-ism-e : judaismo ♦
xtop-i : tampar (garrafa, frasco, buraco) ♥ | ⊕i yuj-i : julgar ♥ | ⊕i tu ii pravan ow non [julgar se
boteles, flakones [tampar garrafas, frascos]. alguem tem ou nao razao].
xtop-ic-e : tampa ; rolha (de garrafa, frasco) ♦| yuj-ist-e : juiz ♦
botelos, flakonos ⊕ices. yuk-i : coc’ar [pp. sentir a pele “coc’ando”] ♥ |
xtorm-e : tormenta (clima agitado) ♦ | “fortey Kwem ⊕an, twem onis gratan [Aonde estiver
perturbira vetere, sed nirpli om tempeste” | → coc’ando, ai’ no’s coc’amos] (obs: a frase em
tempeste, uragane. portugues nao dispoe de dois verbos distintos para
xtrump-e : meia ♦ (para os pe’s e parte da perna, de “coc’ar” ; a frase em ALFA, pelo contrario, tem
homem ou mulher) | “vira ow wina strikta veste kwa dois verbos distintos para “coc’ar” : yuki –
kovran di la piede yu certa parte du gambe”. quando sentimos a pele “coc’ando”, e grati –
xtup-e : degrau (de escada) ♦ quando no’s “coc’amos” a pele com as unhas). | →
xtup-op-e : escada ; escadaria ♦ grati, tikli.
xu-e : sapato ♦| sportixues [sapatos espotivos; “tenis” yun-a : jovem ♣ | → olda.
(para se calc’ar)]. yup-e : saia (de mulher) ♦ | “wina veste kwa kovran,
xuld-i : dever (dinheiro a alguem) ♥ di la talie, la Πsupra parte du korpe” | di tempes al
xultr-e : ombro (parte do corpo) ♦ tempes, las ⊕es kurtijan ow longijan [de tempos a
xut-i : verter (pp. algo granuloso) ♥ | “verxi tempos, as saias encurtam-se ou alongam-se].
graynoza substanze” | ⊕i graynes el las sakes. ⊕i yur-e : jurisprudencia ; “ciencia das leis sociais” ♦ |
sable al la tere. ⊕i sale sur las viandes. | → verxi. “cienze pri las socias lejes”. | → yurisprudenze.
xveb-i : flutuar (no ar) ♥ | “resti kvazaw penduna en yurisprudenz-e : jurisprudencia ; “ciencia das leis
la aere, en la spaze” | Blankas nubes ⊕en super nes. sociais” ♦ | “cienze pri las socias lejes” | ⊕e ≡ yure.
La balone ⊕an altey, kvietey. Certa polvo kwante yur-ist-e : jurisconsulto ♦ | “especialista na ciencia
⊕an en la aere | → flosi, glisi. das leis sociais, na jurisprudencia” | “spezialiste pri
xvit-i : suar ♥ | forvixi la ⊕e di la vizaje. La hunde yure” | → jurie, jurieyne.
⊕an prezipey per la lange. yust-a : justo(a) (conforme o direito) ♣ | nirsati iw
soifi ⊕eze [ter fome e sede de justic’a].
Y yustiz-e : justic’a (o poder judiciario) ♦ | “xtata
ya : prep. “ ha’ ” (referindo-se a um determinado
tempo passado) | Mi konen xe ya 3 yares [Eu a organisme, kwa apan yujistes por kontroli yuras
conheci ha’ 3 anos atras]. Jezue viven surterey ya aferes” | La ⊕e devan yuji las krimules.
2000 yares [Jesus viveu na terra ha’ dois mil anos yuv-e : uva (pequena fruta) ♦ | → vinbere.
atras]. yaule [pessoa antecedente] | → ya om, wa. yuvel-e : joia ♦ | “orname, oftey Πgranda, el tre
ya om [ ≡ yak ] : prep. “antes de” | Ya om voyaji, mi valora materiale”.
vo telefonon [Antes de viajar, eu telefonarei a voce] | yuv-eyr-e : pe’-de-uva ; videira ♦
→ yak, pos om, posk. Z
yak [ ≡ ya om ] : prep. “antes de” | Yak voyaji, mi vo zebr-e : zebra ♦ | “beste simila al cevale, sed kun
telefonon [Antes de viajar, eu telefonarei a voce] | nigras stries sur blanka peyle”.
→ ya om, pos om, posk. zel-e : objetivo ; alvo ♦ | Mi devan konduti delikatey
yam : p.adv. “ ja’ ” ♠ | Mi yam konan twa historie kun Hariel, poys mi ⊕an gayni xu korame [Eu devo
59
me comportar delicadamente com Hariel, pois meu
objetivo eh conquistar o amor de seu coracao] | →
objektive.
zel-tabul-e : alvo ; “tabua-do-alvo” ♦
zer-e : num. “zero” | “la cifere ‘0’ , kwa montran nula
kwante”.
zigzag-e : zigue-zague ♦ | Las teruras ⊕es dul
fulmes. ⊕a voye al la montugo supraje.
zink-e : zinco (metale) ♦
zip-e : ziper ♦ | “moderna praktika iw rapida fermice
du pantalone iw winas vestes”.
zodiak-e : zodiaco ♦ | Las dekdos signes du ⊕e
xran: Amfore, Fixes, Gemeles, Kankre, Kaprikorne,
Leone, Pesice, Sagitare, Skorpie, Tawre, Virge,
Xafe.
zo-e : “jardim zoologico” ♦ | zoe ≡ zoojardene.
zon-e : cinto ; cinturao ♦ | “strie el xtofe ow lede, por
cirkawi la talie” | pantalono ⊕e | → mamozone.
zoojarden-e : “jardim zoologico” ♦ | “zoologia
jardene, kwem trovijan multas bestes por xri
vizitiras publikey” | → zoe.
zoolog-(ist)-e : zoologo ♦ | “spezialiste pri zoologie”.
zoologi-e : zoologia ♦ | “cienze pri bestes”.
zorg-i : “cuidar de” ♥ | ⊕i pri las catagas aferes
[cuidar das coisas do dia-a-dia]. ya⊕i pri la marga
labore [antecipar os cuidados do trabalho de
amanha^] | → prezorgi, varti.
zum-i : zumbir ♥ | “⊕ade ≡ bruade du flugunas
insektes, kwaw abeles, vespes, skarabes, moskes” |
⊕ade [zumbido].
60
Texto gentilmente cedido por Itamar Alves Itxe (itxe@goldenlink.com.br)
URL: http://www.alfa.teta.nom.br

www.sti.com.br

También podría gustarte