Está en la página 1de 20

GRATIS Un publikashon mensual

novémber 2010 di Kámara di Komèrsio


página
Lei pa protehé
3 artesanía
página
Rekonosementu di
7 sektor kreativo
página
La Guajira tin
8 su historia
página

12 Toke personal ta
hasi diferensia
página
Trankilisá bo
19 mente na trabou páginanan

Artesanonan
1-13

komo empresario nobo

página 9

Evento a surpasá
tur espektativa
página 13

Sektor di
kreatividat

www.empresachiki.com
Empresa Chikí
ta un publikashon di

Kámara di Komèrsio i
Industria di Kòrsou
Konvertí artesania den negoshi sano
Su meta ta pa informá i
Aparte di e Marshe pa Empresario ku Kámara di Komèrsio ta organisá frekuentemente huntu ku
su partnernan tradishonal – na kuminsamentu di aprel 2011 tin e siguiente! – e biaha aki a tene eduká empresario chikí
loke por yama un sup-divishon di dje, titulá Marshe pa Empresario Artesanal. No ta promé biaha pa e por sigui kontribuí
ku ta enfoká riba e sektor artesanal, pero e biaha aki e konsentrashon tabata riba esei so. Den e
revista aki ku sierto regularidat a para ketu na e tema importante aki i na 2005 un delegashon di na desaroyo
Kòrsou a partisipá na Caribbean Gift & Craft Show na Barbados pa su siguiente biaha na 2007 ekonómiko di Kòrsou.
e eksposishon regional aki tuma lugá aki na Kòrsou mes. Aparte di e eksposishon di produkto di
obra di man (kontrali na e produkshon industrial masal), na e Marshe pa Empresario Artesanal
2010 tabatin hopi atenshon tambe pa e diferente tayernan ku a tene kaminda ekspertonan di
Venezuela i Colombia a bin duna instrukshon kon usa material simpel, kombiná ku imaginashon Redakshon:
i kreatividat, pa yega na produkto nobo i interesante pa kua tin merkado. Atrobe e tabata un
Un tim di Kámara di Komèrsio
proyekto ku Kámara a traha huntu ku su partnernan lógiko manera Korpodeko, Departamentu
pa Asuntunan Ekonómiko (DEZ), sentro di inovashon ICC, ofisina di turismo CTB, Kas di Kul- huntu ku diferente kolaborador
tura huntu ku Banko Maduro, WTC, Clarion Hotel, CIU i Galeria Arte Avila pa trese nos mes
artesanonan huntu, pa yuda nan desaroyá nan téknikanan i pa oumentá nan produkshon, tantu
na kalidat komo na variedat. Aviso:
Spotlite Productions
Anke a alkansá bastante progreso durante último añanan, ainda tin un kaminda largu pa kana
Farley Lourens
pa logra un rekonosementu mas amplio di e sektor di artesania den nos mes komunidat. Lo
mester hasi mas pa yega un nivel aseptá. E gremio aki ta kresiente i e meresé mas atenshon, Telefon: 767-0907
pasobra e por krese bira un pilá mas den nos ekonomia. Pa bo ta pertenesé den e sektor aki, Telefon: 560-8284
bo mester ta aktivo di bèrdè mes. No tin kestion di sinta warda mana kai for di shelu. Bo mester
E-mail:
mula i traha pa bo yega na produkto ku despues bo mester buska benta p’e tambe, anto na
preis ku ta kumbiní pa bo por sigui ku e aktividat komersial aki. Esaki ademas ta duna e hende info@spotlite-productions.com
ku ta ábil ku su mannan konfiansa den su mes loke ta yud’é progresá den komunidat. E sektor
aki ta pa hende di tur edat, di esun mas hóben te esun mas grandi, kontal ku e produsí e arte-
faktonan ku tin demanda p’e. E ta laga hende ekspresá nan kreatividat i den sierto kaso tambe Kompaginashon i imprenta:
nan amor pa patria, sigur si nan apliká materia prima di aki mes. Tambe nan ta demostrá den Drukkerij Amigoe
hopi di e kasonan aki un konsenshi pa loke ta kuido di nos medio ambiente, sigur si nan hasi
uso di material usá, esta resiklá, pa traha algu otro i útil. Tur e produktonan aki ta representá
un balor agregá pa nos ekonomia ku nos no mester supestimá, pasobra nan por bira un fuente Kordinashon:
nobo di entrada pa nos hendenan ora turistanan gusta nan i kumpra nan pa bai nan pais bèk Intermediate N.V.
kuné. Nan ta hiba algu di nos isla, nos hendenan, di nos herensia kultural bèk na nan kas. Asina
nan ta keda kòrda riba nos dushi isla i nos dushi hendenan kreativo. Telefon: 737-1070

Den e edishon aki di Empresa Chikí nos ta repasá hopi asuntu interesante i relevante di e Tur derecho reservá ©
Marshe pa Empresario Artesanal. Sinembargo, realisá si ku un instansia manera Kámara di
Komèrsio no ta komprometé su mes na evento asina si no tin un perspektiva ku por duna bida
na un sektor ekonómiko ku por bai kontribuí muchu mas na nos ekonomia. Deseo i afan di
Kámara ta pa stimulá e hendenan aki mas i mas pa profundisá i profeshonalisá pa nan logra
pone algu riba pia ku ta generá sufisiente entrada pa nan por biba di dje. Artesania ta parti
integral di un industria mas amplio ku ta industria kreativo i ku mester bira un di e motornan
di nos ekonomia ku un maneho sostenibel pa loke ta desaroyo di empresanan i un ambiente
favorabel pa realisashon di aktividatnan ekonómiko, ku ta krea trabou i ta kontribuí na kaha
di gobièrnu. Ku otro palabra, pa e aktividatnan aki konvertí den negoshi sano ku visiblemente
ta nifiká un balor agregá pa nos sosiedat. Mirando e interes enorme ku tabatin pa e tayernan
durante Marshe pa Empresario Artesanal, di hende ku ke siña, nos tin fe ku lo logra e meta aki.

2
Señora Gladys Martinez for di Venezuela:

“Kòrsou mester traha leinan


pa protehá su artesanonan!”
S
eñora Gladys Martinez ta un di e artesanonan maestro for di di afó i ta kumpra p.e. un
kòpi ku riba dje tin Kòrsou
Venezuela ku a bishitá Kòrsou pa Marshe pa Empresa Artesanal skirbí, pero ku a traha na
(MpAE). Señora Martinez ta un persona ku no a limitá su mes China. E mesun kòpi aki e
únikamente na produkshon di artesania, pero tambe, manera el a konta, turista ei por kumpra otro
kaminda, pero ku nòmber
el a manehá e parti sosial di artesanonan na su pais, e.o. dor di organisá di otro pais riba dje. Mes-
e artesanonan a base di un eksperensia vasto ku e tin riba e tereno aki. ter establesé un norma
pa tur artesano lokal sa
Pa: Farley I. Lourens ku artesania di Kòrsou ta
dentro di sierto parameter.
Ounke kreatividat serka un
sa di rekurso humano ku di Mexico e ta. Kòrsou ku un kantidat di ikono ku ser humano no por ser li-
Kòrsou tin, ku mester hasi tin su propio identidat ku no ta propio di aki. Esei mitá, tòg mester establesé
mihó uzo di dje,” señora lo mester bende di mes no a pasa aki so, pero na parameternan ku mester
Martinez a bisa. forma. No a logra eksplorá hopi parti di mundu i Kòr- respetá, sino despues no
e identidat propio aki ku tur sou mester ta mas alerta
Artesania ta su potensial pasó a laga pa esaki. Aworakí bo ta página 4 >>>>
patrimonio influenshanan di afó invadí nota ku un turista ta bin
Señora Martinez a opiná
mas aleu ku den un próksi-
mo oportunidat lo ta un bon
idea pa invitá tur hende ku
a partisipá na e tayernan
Gladys Martinez pa duna nan un charla di
dunando instrukshon loke e ta yama konsienti-
sashon artesanal. E kon-
sientisashon mester yuda
Segun señora Martinez, pa kada ken ku a sigui e
e interes grandi ku taba- tayernan enfoká nan tra-
tin serka hendenan ku a bou artesanal direkshon di
bishitá Marshe pa Empre- promoshon i difushon di
sario Artesanal (MpEA) i loke ta kultura di Kòrsou.
ku a partisipá na e tayer- “Artesania ta patrimonio di
nan, ta indikativo pa e sek- un pais òf sierto region di
tor ofisial ku tin di haber un pais. E ta parti di iden-
ku kultura. “Mi ta kere tidat i historia di un pais.
ku na un forma di bisa a Ekspreshonnan kultural ku
supestimá importansia ku tin aki na Kòrsou mester
artesania tin. Esaki no ta ta inkorporá den trabou-
solamente na Kòrsou, pero nan artesanal di forma ku
lamentablemente na hopi kultura di Kòrsou por kore
parti di mundu, inklusive rònt mundu den e piesan-
na Venezuela. Kòrsou ku an artesanal aki. Kòrda ku
a kaba di bira pais tin hopi turistanan ta bin di tur parti
chèns pa traha pa organisá di mundu i ta bai bèk e pais
i probechá di potensial ku kaminda nan ta biba i ta
artesania tin komo fuente usa òf eksponé e obranan
di trabou i benefisio so- serka nan.”
sial - kultural - ekonómiko.
Den e par di dianan ku
nos tabatin e plaser di por
tabata aki, nos a nota ku e
hendenan di Kòrsou tin un
set inmenso pa siña mas
faseta posibel di artesania.
Ami a organisá i tabata
maestro na masha hopi
tayer i mi mester bisa ku e
eksperensia ku mi a haña Siña téknika.
di e tayernan na Kòrsou ta
úniko. Hendenan di Kòrsou
tin hopi kreatividat. Bo ta Mester establesé
siña nan sierto téknika i parameter
ta nota mesora ku nan ta “Si bo tuma komo ehèm-
sigui desaroyá riba e loke pel artesania Mehikano”,
bo a kaba di siña nan pa señora Gladys a sigui bisa.
traha algu den nan estilo “Unda na mundu ku bo
propio. Esaki ta un rike- topa kuné, bo sa ku ta

3
Señora Gladys Martinez for di Venezuela:

“Kòrsou mester traha leinan


pa protehá su artesanonan!”
ku ta trese mas plaser den konta pa nan forma i lugá nashonal di pais i mester
<<<< página 3 bida di otronan. Nan krea- di traha.” trata nan komo tal. Den e
shon ta mehorá kalidat di Mihó organisashon lei ta klasifiká tambe tres
sa mas kiko ta di aki.” bida i ta trese satisfakshon Atraves di Direkshon parti di artesania; artesa-
serka otronan. E artesa- Nashonal di Artesania a nia indígena, tradishonal
Mas protekshon i no mester pone dilanti ku logra entre otro ku a insti- i kontemporáneo. Serka
insentivo kada bes e tin di mehorá tuí un sentro di kompra nos a hasi hopi trabou pa
Un otro punto hopi impor- e loke ku e ta hasi. Alabes kaminda artesanonan por protehé nos artesanonan i
tante ku señora Gladys mi ke bisa ku eksposis- kumpra material na preis reskatá e loke ta di nos i mi
Martinez a toka ta protek- honnan ta hopi importante muchu mas atraktivo ku ta di opinion ku na Kòrsou
shon di artesanonan lokal. pasó einan artesanonan tabata e kaso ántes. Tambe tambe mester hasi esei.”
“Mester traha leinan ku ta tin oportunidat pa mustra a logra mihó kondishonnan
protehé e artesanonan di konsumidónan nan arte i di impuesto, señora Marti-
Kòrsou komo patrimonio trabou. Mester hasi hopi nez a informá. “E instansia
nashonal di Kòrsou. Pa e trabou tambe pa eduká ta e enlase entre gobièrnu
mesun motibunan mester konsumidónan. Mester i artesanonan di pais. A
krea e fasilidat i insen- eduká konsumidónan lokal traha asosiashonnan di
tivonan nesesario pa e Siña traha ku ku nan mester kumpra kos- artesano den barionan. E
artesanonan lokal, di forma materia prima nan trahá na Kòrsou.” artesanonan tabata skohe
ku e sektor por desaroyá; un representante pa nan
p.e. na ora di duna nan ta nota inisiativanan aki na Importansia di bario/zona. E represen-
krédito, fiansa, etc. Kòrsou serka instansia ku leinan tante ei tabata trese tur
Mester komprondé ku arte- ke organisá e artesanonan Señora Martinez a informá inkietut, nesesidat i keho
sanonan ta empresa chikí i e sektor. Na Venezuela ku despues ku a aprobá na e asosiashon. E ora ei
i ku no por trata nan mes- tabata nèt kontrali. Nos e lei pa protekshon na ta kanalisá esaki atraves di
kos ku empresa grandi. mester a manifestá i brin- desaroyo di artesanonan e konseho estatal di artesa-
Nan mester tin kondishon- ga, i tene marchanan, i na Venezuela, mester a nia, ku na su turno ta hiba e
nan mas suave i spesial reunion tras di reunion pa organisá e sektor. “E ora informashon pa Direkshon
pa paga fiansa bèk. Ora haña atenshon di instan- ei nos a bai tene senso Nashonal di Artesania ku
nos traha ku fondonan di sianan. Nos mester a kana pa sa kuantu artesano tin, ta enkargá pa buska fondo,
krédito na Venezuela, e un kaminda largu, pero ken nan ta i kiko ta spe- supsidio etc. Invitashon for
promé seis lunanan nos pokopoko nos a logra nos sialidat di kada un. E trabou di estranheria pa partisipá
no ta paga bèk. Ta kumin- ophetivo. Nos a inventarisá aki nos a hasi pa hinter e na eksposishonnan inter-
sá paga e di shete luna. kiko tabata e nesesidatnan pais. Aworakí ya nos ta bai nashonal tambe ta drenta
Mester tene na kuenta ku di e sektor; kiko tabata hasi pa e di tres senso riba e i ta kanalisá via Direkshon
e artesano mester kumpra falta pa nos por a hasi nos tereno aki. E promé senso Nashonal di Artesania.”
hèrmènt di trabou i mate- trabou. Finalmente nos a tabata mas kompliká. Nos
rial pa por produsí. yega na leinan ku e asam- a skohe representante di Mas protekshon
Despues mester bai krea blea a aprobá.” kada zona. E hendenan aki “Pa finalisá mi ke bisa ku
e piesanan. Despues a hasi ‘field work’ den nan den artíkulo 2 di e lei di kua
merkadeá i pa finalmente Artesania pa mas zona/region pa haña tur mi ta papia tin stipulá ku Señora Gladys Martinez
numa e por bai bende.” kalidat di bida dato ku nos tabatin mes- artesanonan ta patrimonio dunando tep.
“Na Kòrsou tambe tin ter. A hasi e.o. un investi-
Interkambio hopi hende muhé ku ke gashon kiko e artesanonan
Un otro faktor importante hasi algu pa mehorá nan tabatin mester pa hasi nan
ku mi ke enfatisá na e par- kondishon di bida. Trabou trabou mihó. Nos a buska Rekordatario!!!
pa sa kon nan ta traha. E Na tur dunadó di trabou.
ta un empresa di famia?
Konforme artíkulo 7 di e ordenansa ku ta regla Cessantia e dunadó di
“Sensonan a yuda nos masha Nan ta hasi uso di servisio trabou ta obligá di paga un kontribushon pa kada trahadó den su servisio,
i produktonan di otronan? e asina yamá kontribushon di Cessantia, pa mas tardá 30 di yüni di kada
hopi na Venezuela pa yega Kon nan ta presentá nan aña kalendario. Ta determiná e kontribushon pa 2010 dor di multipliká e
kantidat di trahadó den servisio riba e fecha di 1 desèmber 2009 ku Nafl.
produktonan? Ku ken nan 40,=.
na dato i informashon pa ta bende? Etc. E senso Entrante 2009 no ta hasi uso di aangifteformulier mas pa Cessantia. Ta
a trese dilanti tambe ku rekeri solamente pago di kontribushon di Cessantia.
organisá e sektor mihó.” tabatin hopi artesano ku
Den kaso ku e dunadó di trabou no paga kontribushon òf paga
tabata produsí masha parsialmente dentro di e tempu indiká, e kontribushon pagá di menos lo
hopi pero tabata biba den ser oumentá ku un but di 1% di e suma ku debe pa kada luna òf parti di
tisipantenan na e tayernan artesanal tin un influensha kondishonnan di bida hopi luna ku e kontribushon no ta pagá.
aki na Kòrsou ta ku mester positivo tambe den desa- E pago por wordu hasi via banko of kèsh na loket di SVB.
malu. A resultá ku hopi Number di kuenta pa pago via banko:
lòs mas for di e mentalidat royo spiritual di e hende- tabata kalkulá nan gas- Curaçao: MCB: 87.11.24.00
di egoismo. “Den komuni- nan. E hendenan tin gana tunan malu òf no tabatin Giro Bank: 512.400
datnan chikí manera esaki di traha i esei ta un señal kálkulo mes. E ora ei nos Bonaire: MCB: 86.82.83.06
hendenan tin tendensia di positivo,” señora Martinez a kuminsá duna tayer pa Ora bo ta paga mester menshoná SVB-,Cribnummer i aña di pago.
sera nan mes, pero mester a bisa. “Un mensahe ku mi siña nan kalkulá gastu. A
komprondé ku pa nan mes ke trese na artesanonan tene tambe tayer di kon- Pa mas informashon bo por yama bo SVB lokal na 434-4306 of 717-2880
i e sektor por desaroyá di Kòrsou ta ku no mes- tabilidat básiko. Mi por bisa tst. 103/ 104.
mester kompartí konose- ter pone ganamentu di sèn ku danki na e esfuersonan
mentu ku otro i hasi inter- dilanti tur kos. Artesanonan aki, kondishon di bida di
kambio. Nos a bini aki hus- mester tin un satisfakshon hopi artesano na Venezu- É banko pa seguro sosial
tamente pa hasi esei. Bo ku nan ta krea piesanan ela a mehorá. Meskos ta

4
Na Marshe pa Empresario Artesanal

Fuente di entrada pa medio di artesania


D
ianan 27 pa 31 do òktober a tuma lugá den e salanan di World e téknika di sierto artesa-
nia. Estrella Morena ku ta
Trade Center na Parasasa e Marshe pa Empresario Artesanal. forma parti di e grupo di
Un marshe ku sigur por mira bèk riba un éksito, tantu pa Venezuela ku tabata den
loke ta e interes ku tabatin p’e, komo pa loke ta e partisipantenan e Marshe pa Empresario
Artesanal ta di e suidat di
ku a keda sumamente satisfecho ku e téknikanan ku nan a siña. Tachira. Loke el a duna
komo kurso ta e pòpchinan

Arthur Rosario di
Korpodeko (na apertura)

Arselia Montiya di Caracas,


Venezuela, a duna kurso
den téknika di mosaiko. Ta
un téknika ku ta traha den
e kaso aki tratando di usa
bèk e restunan di serámika
i pone nan riba superfisie
di palu i tap’é ku semènt i
asina haña un figura.
E téknika ta unu ku por fishi i traha diseñonan na un empresa familiar òf otro
traha diferente tipo di piesa kas, etc. tipo di empresa.
manera piesa di utilidat, Esaki ta e promé biaha
manera spil i teblachi, ku Arselia Montiya ta na Gana di siña
pero tambe por us’é riba Kòrsou i el a keda suma- E kursistanan tin hopi gana
bentana i muraya i asta mente impreshoná. For- di siña i ta kursonan korto.
riba piso. Por ehèmpel, na mando parti di seis per- Ta importante pa nan tin
entrada di un kas por yega sona ku a bini den e grupo kontinuidat pa asina e
na un diseñá propio, usan- aki for di Venezuela, el a kursistanan por sigui pro-
do serámika òf mosaiko ku keda asombrá. Nan no a feshonalisá nan mes. Ta
a sobra di kualke tipo di antisipá hopi partisipante, pokopoko e kursista ta bai
konstrukshon. pero ora e kursonan a bira avansá su mes i dor di su
konosí nan a haña hopi mes empresa e ta profe-
Téknika di mosaiko partisipante di hende lokal shonalisá su mes mihó den
E téknika di mosaiko aki ku ke yega na un fuente e téknika di mosaiko aki,
ta unu ku por komersia- nobo di entrada. Mayoria di segun Arselia Montiya. sonan aki ku ta ‘Telares’ di palu. E pòpchinan aki ta
lisá espesialmente na nivel e hendenan ku a partisipá kaminda ta siña traha ku trahá entre otro ku palu i
interno, segun Arselia Mon- ta hende ku no tin fuente Kursista satisfecho katuna i hilu. Tambe el a material resiklá, miéntras
tiya a indiká. El a sigui bisa di entrada òf hendenan ku Kursista sumamente satis- siña traha fachada di klei. ku sobrá di paña ta bisti
ku e ta generá fuente di a baha ku penshun i ku por fecho na e kurso aki tabata E partisipante aki ta suma- nan. Ta forma manera un
trabou pasobra ta un forma siña algu nobo pa yega na Liliana Secuda. El a bisa mente satisfecho ku e kur- mansa di pan usando dife-
ku hende por ehekutá su un entrada nobo. E por bira di a hasi dos di e kur- sonan aki, pasobra en bes rente material i asina ta
di importá e produkto di traha e tekstura di e pòp-
afó nan por trah’é aki i chi. I na final ta bistié paña.
eksport’é. E ta sumamente Pa traha un pòpchi asina
satisfecho ku e téknikanan aki ta dura sigur un siman.
i tambe impreshonante ta Mester traha ku e mate-
e kantidat di partisipan- rialnan manera e mansa i
tenan hende grandi ku a e tin di seka bon pa asina
tuma parti. Esaki ta algu por pint’é. Estrella Morena
ku a inspirá Liliana Secuda ta konvensí ku e tipo di
grandemente pa mira kon artesania aki pa Kòrsou e
hende di edat ya no ke pòpchi di palu, ta un piesa
keda sinta den un huki mas karakterístiko. I por hasi
sin hasi nada, pero ke par- loke ku ke ku e pòpchi,
tisipá na siña algu útil ku poniendo materialnan ku
nan por hasi i gana algu tin na Kòrsou mes. No tin
for di dje. Ku e téknikanan mester tin kumpra mate-
ku Liliana Secuda a siña ta rial, pero usa resiklahe.
su intenshon pa e lanta su Estrella Morena a aploudí
mes empresa den futuro. e inisiativa di Kámara di
Komèrsio aki, solamente el
Pòpchi ku material a sinti falta di mas material.
resiklá E ta kere esaki ta pasobra
Estrella Morena ta otro e kantidat di partisipante
Instrukshon durante tayer di e dosentenan ku a bin a surpasá tur e espektati-
duna nos hendenan aki vanan.

5
Kenneth Ong-A-Kwie di Korpodeko:
Tayernan di arte mester bira struktural
pa lanta interes bou di artesanonan lokal
R
esientemente Kámara di Komèrsio a ouspisiá Marshe pa pena ripití e tipo di even-
tonan aki spesialmente pa
Empresario Artesanal ku a konta ku partisipashon di ekspertonan e sektor krese i bira mas
di Colombia i Venezuela ku a bin tene nan eksposishon i benta profeshonal. Mas opor-
di artesania lokal. E evento ku tabata e promé edishon a konta ku tunidat e empresario haña
pa bai e tipo di eventon-
sosten den organisashon di Innovatiecentrum Curaçao i Korpodeko. an aki, mas oportunidat
Durante e evento tabatin tayer interesante ku a duna empresarionan su negoshi ta haña pa
informashon amplio riba tur e posibilidatnan ku e evento aki tin di ofresé. sigui desaroyá. Ta keda
awor na tur empresario pa
nan mes determiná kon
den e desaroyo aki. “Pa Ong-A-Kwie a splika. E den negoshi di man. Pa leu nan ke yega ku nan
esnan ku ta traha den empresarionan ku por bini esnan ku ta den e sek- negoshi di arte di man.
sektor kreativo komo na remarke pa e fiansa tor kreativo tin un areglo
empresario nobo tin fasi- aki ta empresarionan pa artesania i arte visual. Nan mester sigui hasi mas
lidat ku nan por hasi un chikí. Segun señor Ong- Nan por bini na remarke esfuerso pa bai dilanti
fiansa di 8 porshentu i si A-Kwie, e empresario aki pa haña un fiansa di te i buska informashon di
nan no tin sufisiente sèn mester a kuminsá kaba òf 7500 florin i un supsidio manera ku nan por ako-
di nan mes entrada, nan e mester ta un hende ku tambe te 7500 florin. Pa modá nan klientenan ku
por asta haña un supsidio a kaba di kuminsá ku su loke ta trata e eksperen- nan ta haña despues.
via e areglo di Faston. negoshi. sha di Marshe pa Empre-
sario Artesanal, señor
Kenneth Ong-A-Kwie re- E areglo aki ta riba e web- Fiansa pa arte Ong-A-Kwie a splika ku Pa mas informashon:
presentante di Korpodeko site di Korpodeko www. di man tabatin bastante interes Kenneth Ong-A-Kwie
a amplia riba e posibili- korpodeko.an i einan e Korpodeko ta brinda opor- pa e seshonnan di entre- Korpodeko
datnan ku tin pa nos arte- empresario por haña tur tunidat pa tur empresa- namentu ku a tuma lugá. Kenneth@korpodeko.an
sanonan lokal bai dilanti informashon”, asina señor rio eksistente ku ta traha El a enfatisá ku ta bal la Telefon: 738-1799

Ofisina pa Propiedat Intelektual ta informá


Konsekuensia di kambio estatal
pa protekshon di Marka na Kòrsou i Sint Maarten
parti II

Den e artíkulo anterior nos a informá tokante e konsekuensianan di e


kambio estatal ku a drenta na vigor na 10 di òktober 2010 pa ku
registrashon di marka internashonal. Den e artíkulo aki, nos lo trata
protekshon di markanan nobo pa Kòrsou i Sint Maarten, esta
petishonnan pa registrashon di marka ku ser entregá despues di 10 di
òktober 2010.

Manera indiká den parti I, protekshon di propiedat intelektual ta


mará na e teritorio den kua e doño di marka a pidi protekshon. Por
ehèmpel, si un persona ke protekshon pa su marka na Spaña, e ta
entregá un petishon pa registrashon na Spaña. Despues di pasa dor di 5 pa registrá bo marka
e formalidatnan ku lei di Spaña ta preskribí ku éksito, e marka lo ser
registrá na Spaña. 5 pa protehá bo patènt
For di 10 di òktober 2010, e teritorio ku ántes tabata Antia Hulandes
awor ta partí den 3 teritorio. For di e fecha ei, doñonan di marka
5 pa proba ku ta Bó kreashon
mester indiká pa kua di e teritorionan, nan ta deseá protekshon di nan
marka i aserká e ofisina korespondiente. E Ofisina pa Propiedat
Intelektual di Antia Hulandes ku ta situá na Korsou, a bira e Ofisina
pa Propiedat Intelektual di Kòrsou. En bista ku pais Sint Maarten no
a keda kla ku un ofisina pa atendé protekshon di propiedat
intelektual, gobièrnu di Sint Maarten a hasi un petishon na Ofisina pa
Propiedat intelektual di Kòrsou pa un tempu kòrtiku atendé ku
registrashon di marka pa e teritorio di Sint Maarten. Kiko esaki ta
nifiká? E siguiente ehèmpel lo hasi esei kla.

Si doño di un marka ta deseá protekshon di su marka na Kòrsou i


Sint Maarten e mester akudí na e ofisina di propiedat intelektual ku Berg Carmelweg 10ª
ta hasi e trámite ei. E ofisina ku ta enkargá ku registrashon di marka Telefòn: 465-7800
pa Kòrsou i Sint Maarten ta e Ofisina pa Propiedat Intelektual di Email: bipantil@curinfo.an
Kòrsou. Na momentu di yena e formulario pa registrashon di marka, Web: www.bip.an
e doño di marka mester yena e formulario di registrashon di marka
pa Kòrsou i tambe un formulario di registrashon pa Sint Maarten. E
doño di marka mester paga e tarifanan korespondiente pa kada
teritorio i entregá e formularionan.

Editá pa: Ofisina pa Propiedat Intelektual di Antia Hulandes

6
Vanessa Toré di Kámara di Komèrsio:

“Hopi pais a kuminsá mira e importansia


di e sektor kreativo pa nan ekonomia”

E
Artesanonan ta forma anochi di apertura di e eksitoso Marshe pa Empresario ku Gobièrnu i otro instan-
parti di sektor kreativo. sianan nos ke yega na
Sektor kreativo na hopi Artesanal djarason 27 di òktober a tene alabes un seminario un maneho pa e sektor,”
parti di mundu última- na World Trade Center Curaçao. Titulo di e seminario tabata: señora Toré a bisa.
mente ta hañando aten- ‘Ekonomia kreativo na Kòrsou tin potensial pa keda stimulá?’ E
shon komo un di e fuen- E sektor den
tenan di trabou i estímulo seminario tabatin komo ophetivo pa krea un kuadro di referensia desaroyo kontinuo
di ekonomia. den kua e Marshe pa Empresario Artesanal (MpEA) 2010 ta fet. “Tin hopi pais ku tin e
Por dividí e sektor den parti aki hopi desaroyá
disiplinanan ku tin di Pa: Farley I. Lourens kaba i ku tin e sektor
haber ku kreatividat i/òf kreativo komo un pilá
intelektualidat di parti di
personanan ku ta traha i
produsí den e sektor ei. E
hendenan den e sektor ei
ta krea sierto servisio i/òf
produkto ku ta benefisiá
otronan.

Kapital humano
Durante e seminario a
invitá algun persona pa
papia i duna un bista kiko
ta un sektor di industria i
ekonomia kreativo. Den
kòmbersashon ku señora
Vanessa Toré di Kámara
di Komèrsio, kende taba-
ta un di e personanan
ku a hinka su skouder
bou di organisashon di
e seminario i tayernan
den kuadro di e MpEA
2010, el a splika ku mas i
mas pais ta skohiendo pa
stimulá su kapital huma-
no i desaroyá kapasidat
kreativo i intelektual di
su komunidat, pa esaki
bira partinan ku ta sos-
tené alabes ekonomia di
e pais. “Kreatividat di e
hende ta bira e mate-
ria prima,” señora Toré a
bisa.
Señoranan Iliana Martinez di Galeria Arte Avila i Vanessa Toré di Kámara di Komèrsio durante un interupshon di e tayernan.
Seminario i su
oradónan
Pa e seminario a invitá traha. Un di e oradónan e pais bisiña. E último informá mas aleu ku ta di nan ekonomia. Por
algun eksperto pa papia aki ta Margareth Wallee oradó tabata señora e intenshon di Kámara ta no den hinter e pais,
di ekonomia kreativo ku ta un antropólogo yu di Clara Medina kende a bin di Komèrsio pa sigui pero si den sierto region
pa wak si na Kòrsou Kòrsou ku a studia – biba di Rio Hacha Colombia i tene mas di tipo di semi- di e pais. Tin pais ku
tin potensial pa stimulá i traha na Hulanda i e.o. ku tambe a konta i splika nario manera esaki den awor ta implementá un
esaki. Un di e oradónan a traha riba desaroyo di e kon nan a stimulá artesa- futuro kaminda lo skohe maneho. Alabes tin orga-
tabata señora Geraldine sektor i ekonomia kreati- nia komo un industria na ekspertonan lokal i inter- nisashonnan ku a hasi
Gaari kende a splika vo na e Deelgemeente península de La Guajira. nashonal pa haña mas i ta hasiendo e estudio
den su charla e.o. kiko Feyenoord na Rotterdam. konosementu di e tema ketu bai, ta analisá i ta
ta industria ekonómiko Señora Gladys Martinez Importansia di un ekonomia kreativo i asina saka rapòrtnan tokante
kreativo. Tres otro oradó for di Maracay tabata maneho dirigí stimulá empresanan den ekonomia kreativo. Hopi
ku tabatin riba e anochi otro orador. E ta un di e A papia den linea general e ramo aki na nos pais. pais a kuminsá mira e
ei a splika kon nan a rea- empresarionan ku a stim- riba ekonomia kreativo i “E seminario i tayernan importansia di e sektor
lisá trabounan pa stimulá ulá ekonomia kreativo na djei a bai mas dirigí riba a indiká ku na Kòrsou kreativo i ta stimulando e
aktividatnan i e ekonomia Venezuela ku énfasis riba e parti di esaki ku tabata tin potensial pa stimulá sektor. Tin diferente teo-
kreativo na otro partinan artesania. E tabata un di sentral den e MpEA ku ta e sektor kreativo. E por
di mundu kaminda ku e personanan ku a lucha artesania. bira un fuente importante
nan ta traha òf a yega di pa organisá e sektor na Sra. Vanessa Toré a pa nos ekonomia. Huntu página 8 >>>>

7
Vanessa Toré di Kámara di Komèrsio:

“Hopi pais a kuminsá mira e importansia


di e sektor kreativo pa nan ekonomia”
<<<< página 8 kere ku awor ta un bon tambe. Si bo wak bon paso lo sigui. E biaha aki lo sigui desaroyá mas
momentu pa inventarisá p.e. artesania, arte, músi- a skohe e tema aki i otro aktividat pa e sektor aki
ken ta envolví den trabou ka etc. tin hopi di haber biaha lo ta otro. Idea ta pa fortifiká e sektor mas
ria riba e materia i e ta kreativo, pa por traha un ku e loke bo ta ofresé tambe pa den futuro nos tantu. “Esei nos ke hasi
diferensiá di pais pa pais, maneho dirigí pa e hen- den bo produkto total di invitá artistanan di Kòr- huntu ku Gobièrnu natu-
region pa region.” denan ku ta traha den e bo industria di turismo i ta sou pa kompartí maske ralmente. Por hasi esei
sektor por desaroyá i por hasi bo produkto turístiko ta algu di nan konose- e.o. dor di duna nan mas
Stimulá mas hende ta mas efikas den e loke mas atraktivo. Nos sa ku mentu i interkambiá ku fasilidat i espasio pa e
pa traha den e nan ta hasi. E idea mes- mester hasi hopi estudio otro koleganan.” hendenan por traha i
sektor ter ta tambe ku ta stimulá ainda i tin un kaminda presentá nan produkto
“Notabel ta si ku na pais mas hende pa traha den largu pa kana ainda. E Konklushon i kreashonnan. Nos ta
kaminda tin e industria e sektor. E lo por bira un no ta sosodé ku bo tin tur E konklushon ku por a enfatisá semper si pa e
bon desaroyá, e ‘scope’ saka e biaha aki sin mas produktonan ta inovativo
di e diferente disiplinanan ta ku tin potensial pa i kreativo i di un kalidat
ta mas amplio,” señora “Tantu seminario komo tayernan a indiká desaroyá e sektor di arte- haltu.
Toré a informá’. “Mester sania. E akohida i interes All by all nos mester bisa
tene kuenta ku arkitek- ku e sektor tin potensial pa desaroy’é!” pa e tayernan tabata di ta hopi kontentu ku
to, diseñadó, hende ku grandi. Entre e partisi- resultado i akohida di
ta traha den publisidat, pantenan por a nota ku tantu e seminario komo
hendenan ku ta krea pro- sektor/fuente di empleo kos kla di un dia pa otro, tin hopi hende ku poten- e tayernan i ta spera ku
gramanan pa kòmpiuter nobo den nos komunidat. pero mester kuminsá un sial pa bira empresario dentro di poko lo por tene
etc. tambe ta kai bou di E ta yuda komplementá kaminda. E seminario aki den e ramo di artesania. mas,” señora Toré a fina-
e sektor kreativo. Mi ta i sostené otro sektornan tabata un komienso i otro Segun señora Toré, lisá bisando.

8
Señora Iliana Martinez di Galeria Arte Avila:

“Artesania por ta un fuente ideal di trabou”


S
mester tin un entrada pa
eñora Iliana Martinez ta propietario di e Galeria Arte Avila. kubri su gastunan pa por
E ta e persona ku huntu ku Kámara di Komèrsio a tuma produsí, pero tambe ku e
por perkurá pa su mes i su
e inisiativa pa organisá un evento artesanal ku a bira e famia; pues, pa e produk-
Marshe di Empresario Artesanal 2010 (MpEA) ku a tuma lugá shon proveé un entrada.
Artesania ta un fuente ideal
na World Trade Center Curaçao durante e dianan 28 pa 30 di di trabou pa hendenan ku
òktober último. E evento aki a bira posibel tambe danki na un ta na kas, manera hopi
kolaborashon estrecho ku Innovatie Centrum Curaçao i Korpodeko. mama. Asina ei nan por
traha na kas i tira un bista
riba nan yunan i hasta invo-
Pa: Farley I. Lourens lukrá nan yunan di forma
ku nan tambe ta siña e arte
Iliana Martinez di Colombia tabata deseá ku nan por a i siña produsí i gana algu. E
kompartí ku artesanonan di ta un fuente di trabou ideal
na apertura.
Kòrsou. Ora mi a kuminsá tambe pa hendenan ku no
haña respaldo di Kámara tabatin akseso pa sigui un
Señora Martinez tin 4 di Komèrsio, den persona estudio avansá, pero tin un
aña bibá na Kòrsou i ta di señora Vanessa Toré, don ku kua nan por sostené
propie-tario di e galeria ku mesora tabatin orea pa nan mes. Hasta hendenan
Arte Avila ku ta keda den mi idea i inkietut, e idea ku estudionan avansá den
lòbi di W.T.C. i ku tambe a kuminsá haña forma. otro ramo ta skohe pa hasi
tin 4 aña di eksistensia. Despues ku Korpodeko i artesania si e ta algu ku
Señora Martinez a informá Innovatie Centrum Cura- nan gusta hasi i por gana
ku deseo grandi for di inisio çao tambe a hinka nan un entrada for di dje.”
di su galeria na Kòrsou, skouder bou di e inisiati-
awor mas ku nunka, ta di va, e proyekto a kristalisá Uso di produktonan
por bende produktonan i bira Marshe di Empresa- natural
produsí na Kòrsou trahá pa rio Artesanal. Mi a aserka Den artesania e produk-
artesanonan yu di Kòrsou Kámara di Komèrsio pa tonan ta traha ku produkto
òf ku a lo ménos di arte- promé biaha na mei e aña natural (di 90 pa 100% e
sanonan ku ta biba i traha aki i despues di 6 luna di Basta hende a bin atmirá i kumpra e produktonan ku e materia prima ta bin di natu-
na Kòrsou. preparashon intenso nos a artesanonan a eksponé den e sala grandi di WTC. ralesa), señora Martinez
“E idea di un evento, ku logra realisá e evento aki di a splika. Pa arte-plástiko
finalmente a bira MpEA, ta kua mi ta hopi orguyoso pa turalmente esei no tabata pòpchinan Afrikano, tambe ta usa kosnan ku a traha
unu ku a nase i tin basta aña loke ta su resultado.” posibel. Ta un muestra si di trahá di material di resiklá, den industria. “Ta harma un
ta biba serka mi komo ku kuantu entusiasmo tin serka i ku mi mester bisa ku nan piesa ku e materialnan aki.
mi no tabata haña hopi pro- Interes a surpasá tur nos hendenan pa siña mas tayer a haña masha bon Un artista plástiko ta pro-
veedó di Kòrsou i ku tabata ekspektativa den e diferente ramonan. akohida mes.” dusí un obra úniko, mién-
ofresé e produktonan ku mi Señora Martinez a bisa ku Mi por menshoná ku e.o. tras un artesano hopi biaha
ta deseá. Na hopi okashon e ta kontentu i hopi satis- pa e tayernan di serámika Kreatividat ku enfoke ta traha obranan den forma
mi mester a manda pidi fecho despues di a traha nos a trese un mama, yu ekonómiko di seri. Hopi biaha obranan
artesanonan di Venezuela hopi ora, dia i luna riba e i nietu for di Venezuela ku Señora Martinez a splika di un artesano ta obranan
i otro islanan den Karibe proyekto, pasobra final di ta tres generashon ku ta ku artesania ta e forma di chikí di kua e preis ta mas
pa traha produktonan pa kuenta a logra realisá e traha komo artesanonan ekspresá kultura di un pais aksesibel. Ta produsí obra
riba mi enkargo pa mi por evento ku a surpasá tur nan den forma di un empresa òf sierto parti di un pais. di man ku material indus-
bende den mi tayer. Esaki espektativanan di un forma familiar. Nan no solamente “Artesania ta un ekspre- trial, pero esaki ta rekerí
no tabata algu ku mi gusta hopi positivo. “Nos a pensa a trese nan konosementu shon di un pueblo: e ta kreatividat tambe.”
hasi. Lo mi a preferá di di haña mas o ménos shen kon pa traha obranan di algu hustamente di un sitio.
por a ofresé produktonan partisipante, pero nos a serámika, pero tambe nan Ta piesanan trahá na man MpEA un eksperensia
ku ta representá kultura di surpasá sinkushen partisi- eksperensia komo empre- usando produktonan na- positivo
Kòrsou trahá pa yunan di pante. Esei a pone ku mes- sarionan. Ademas nan ta tural. Ta traha e obranan Pa klousura señora Marti-
Kòrsou. Mi tabata tin e in- ter a improvisá ku tempu muestra bibu di empresa- komo piesanan individual nez ta bisa ku e ta spera ku
kietut ei i alabes tabata risibí i material pa por a kumpli rionan hende muhé ku un òf hopi biaha den forma di por organisá mas Marshe
hopi señal di inkietut serka ku e interes i demanda ku empresa ku ta operá komo un seri. Te na ora mes ku di Empresario Artesanal,
artesanonan di Kòrsou ku hasi uso di mashin, esaki pasobra esun promé a mus-
nan e.o tabata deseá di por ta mínimo. Prinsipal ta e tra ku tin hopi interes serka
tin mihó téknika pa traha i “E idea final mester ta ku e kreatividat hende su kreatividat i kon e nos hendenan pa siña mas
mas fasilidat pa traha.” di e hende tin un enfoke ekonómiko” ta ekspresá esei den e loke tantu posibel. “E tabata
e por traha ku su mannan. un eksperensia inkreibel.
Kolaborashon a duna tabata asina grandi. Prin- negoshi di famia.” Artesania no ta un indus- Nos ta hopi agradesido ku
fruta sipalmente pa e workshop- Mas aleu señora Martinez tria ku bo ta laga mashin- Kámara di Komèrsio a hasi
Señora Martinez a sigui nan nos a keda haña mas a informá ku tabatin un nan traha produktonan na posibel ku e partisipantenan
konta ku en bista di e in- i mas hende i hasta tabata maestra ku e.o. a siña nos masa. Kada piesa tin su por a akudí grátis na e char-
kietut a surgi serka dje e tin hende ku no a registrá hendenan lokal kon traha atenshon spesífiko. Hende la i tayernan i a kubri gastu
idea di trese for di Venezu- adelantá ku nos mester a obranan di glas. “Esaki ta ta traha artesania a base di material i diferente hèr-
ela i Colombia artesanonan defroudá, pasobra no taba- hopi interesante sigur si di su kreatividat i su man- mènt ku tabata nesesario pa
maestro, ku no solamente ta responsabel pa tuma tene na kuenta kuantu glas nan i e proseso ta algu e tayernan por a tuma lugá.
ta artesanonan, pero ku mas hende komo ku espa- ta tira afó aki na Kòrsou. ku por dura hopi ora, tin E profesornan tambe ta hopi
alabes tin empresanan sio i material tabata limitá.” Si nos hendenan por traha biaha hasta hopi dia. Ta satisfecho i lo ke regresá
establesé i ku a organisá obranan di glas ku nan p’esei e konsumidó mes- pa pasa konosementu di
nan mes i logra fasilidat- Fuente pa resiklahe ta resiklá, ni maske ta na ter komprendé ku e ta sali otro téknika pa hendenan
nan di nan gobièrnunan pa Señora Martinez a infor- eskala chikí, nan tambe ta mas kostoso ku algu ku di Kòrsou. Tambe nos ke
por operá nan negoshi di má ku a repartí e tayernan duna un aporte na resiklá mashin(nan) a reprodusí yega na e fase den kua
forma efisiente. “E konose- den kuater ramo pa traha glas i kuida nos medio- na kantidat. E idea final ta prepará nos hendenan
mentu i eksperensha ku e mas dirigí riba e gruponan ambiente. Tambe ta bal la mester ta ku e kreatividat lokal di forma ku nan mes
artesanonan aki tin, tantu enfoke. ‘Asina ei mes taba- pena menshoná ku nos di e hende tin un enfoke por kuminsá duna tayer i
den nan arte komo na tra- tin hende ku kier a bishitá tabatin dos señora maes- ekonómiko. Pa medio di traspasá nan konosementu
bou komo empresario, mi tur e tayernan, pero na- tra di Tachira ku ta traha kreatividat di e hende e pa otro hende di Kòrsou.”

9
Clara Medina, hefe di delegashon di Colombia:
Kada produkto di La Guajira tin un historia
U
El a bisa ku nan komo n di e suidatnan Kolombiano, La Guajira, a keda representá na e Expo Guajira
Kámara di Komèrsio di La Expo Guajira, segun Clara
Guajira nan ta satisfecho di Marshe pa Empresario Artesanal. Un grupo enkabesá pa señora Medina, ta keda realisá na
por a partisipá. E ta haña Clara Medina a representá Kámara di Komèrsio di La Guajira. Clara La Guajira i ta organisá
e tipo di organisashon aki Medina tabata na Kòrsou na yüni último kaba den un mishon komersial i pa e Kámara di Komèr-
satisfaktorio, pasobra mes- sio i gobièrnu di e suidat
ter duna importansia na awor e tabat’ei ku empresarionan artesanal for di e suidat ya menshoná. aki huntu ku empresanan
artesano i ta un forma pa privá. Na 2011 lo ta e di-11
insentivá e hendenan ku feria i lo ta un plaser pa
ta kere den e empresa aki. E produktonan ku repre- risibí un delegashon di
sentantenan di e suidat aki Kòrsou na e feria aki. El a
Hopi interes a trese durante e Marshe bisa di ta spera di por tin
Clara Medina ta masha pa Empresario Artesanal un interkambio mas fuerte
satisfecho pa e presensia ta entre otro tas, faha, ku Kòrsou pa por tin hende
di hopi hende na e Marshe. estuche i hamaka i ku nan aki tambe partisipá na e
E ta kontentu ku e hen- ta realisá den por lo mínimo feria na La Guajira.
denan ta masha interesá un pa dos siman. E hama-
pa siña téknikanan i asina ka nan ta traha asta den 4 Relashon ku Kòrsou
mehorá e produktonan ku luna. P’esei, segun Clara E Kámara di Komèrsio di
ta traha n’e. Kámara di Medina, ta masha difísil pa La Guajira ku esun di Kòr-
Komèrsio di la Guajira ta siña e téknika aki den un sou tin un relashon masha
kustumbrá pa partisipá na òf dos dia. Loke nan a hasi estrecho ku nan a forma 4
e tipo di eventonan aki ta konta e téknika ku nan aña pasá durante un even-
na nivel nashonal i inter- ta usa. Kada tas ku nan to ku e Kámara di Komèr-
nashonal. Nan a yega di traha tin un historia su tras, sio na Bogotá a organisá.
bini den mishon komersial loke ta masha diferente for For di e tempu ei La Gua-
i nan tin e tipo di téknika ku Clara Medina di e tayer ku esnan di Ve- jira i Kòrsou tin kontakto
ta traha hamaka ku no por nezuela ta hasi dor di siña permanente ku otro. For di
siña den dos dia, pasobra nan ‘tehedor’ di e komuni- e wela ta pasa e sabiduria traha ku mosaiko òf pòpchi e tempu ei nan sa tambe
ta produktonan artesanal dat Guajira. Ta algu ku nan pa e mama i e mama ta di palu.
kultural ku ta siña e muhé- ta siña for di chikí kaminda pas’é pa su yu. página 18 >>>>

Eksitoso di Sinku Pensioen & Bedrijvendag di Fatum

Kon pa yega na sistemanan di


penshun duradero
E di sinku Pensioen & Bedrijvendag di Fatum, ku a relashoná ku e krísis finansiero i kiko no. Tambe el “Nos ta biba mas largu i mas salú, i esei tin kon-
tuma lugá djabièrnè 4 di yüni na Hyatt Regency mustra riba e loke ku Kòrsou no mester kopia sin sekuensia riba diferente aspekto; e.o. nos seguri-
Curaçao, tabata un éksito rotundo. Tabatin difer- mas. dat sosial. Kon nos lo por prepará nos mes? Kon
ente oradónan invitá ku a trata prinsipalmente e nos lo por duna kontenido na nos futuro? Si nos no
tópiko di penshun i a papia di formanan pa yega ‘Vergrijzing’ den Karibe tuma medida lo mester oumentá prima pa penshun
na sistemanan di penshun duradero. Aftab Ali, miembro di e Team Ehekutivo di Guard- di behes tres biaha mas tantu di e loke e ta awor-
ian Life, a trata e konsekuensianan (finansiero) ku akí. Nos mester sigui hasi hende mas konsiente di
Futuro di penshun i menasanan ‘vergrijzing’ tin riba seguridat sosial. Ali a informá e situashon. Partneran sosial, huntu ku gobièrnu i
Elma Bos, di Buck Consultants N.V., a duna un ku e ‘aging polulation syndrom’ a yega Karibe instansianan di seguro, ta hunga un ròl importante
presentashon riba durabilidat di e sistema ak- tambe ku su konsekuensianan finansiero riba nos den esaki. Mester krea un ‘mindset’ kolektivo serka
tual di penshun na Kòrsou, tantu pa AOV, komo sistema di seguridat sosial. tur grupo di interes den nos komunidat, manera;
penshun(nan) adishonal. Tambe el a papia tokante gobièrnu, trahadó, dunadó di trabou, i otro ‘stake-
menasanan ku ta biniendo den nos direkshon ku ta Hende ta biba mas largu i ménos yu ta nase holder’.”
difikultá finansiamentu e sistema aktual di penshun “Adultonan awendia ta biba mas largu komo ku
di behes i ku meresé mas atenshon manera; des- kuido médiko a mehorá i tambe ta biba segun Riba e mesun a tuma lugá tambe e di tres Fatum
mantelashon di Antia Hulandes, konsekuensianan sistemanan mas salú, pero tambe ta un hecho ku Best in Business Award 2010.
di e krísis finansiero i di bahamentu di interes. ménos mucha ta nase. Ménos mucha ta nifiká ku
Alabes el a papia tokante e konsekuensianan di ménos hende ta bai traha. Mester paga mas pens- Pa mas informashon tokante
‘vergrijzing’. “Si nos no tuma medidanan struktural hun, miéntras ku ménos hende ta traha. “E relashon
awor dentro di masa poko no por paga AOV mas ta for di balansa i nos no por sigui mantené esaki Dia di Penshun i Empresa i tambe Fatum Best in
,” sra. Bos a alertá. hopi tempu mas,”Ali a informá. Business Award 2010 bishitá:

Konsekuensianan di krisis finansiero riba penshun “The Curaçao Age Tsunami” www.fatum.an
Joke Verbaan, di ‘De Hoop’ na Hulanda, a duna Steven Martina, di Fatum Curaçao, a duna un pre-
esnan presente den sala un mihó bista di e situ- sentashon titulá “The Curaçao Age Tsunami”, den
ashon di penshun na Hulanda. Verbaan a konta kua e tambe a papia di retonan ku Kòrsou tin su
kiko segun su punto di bista Hulanda a hasi bon dilanti i ku mester atendé.

10
Marshe Empresario Artesanal 2010 a mustra ku:
Nos mes hendenan tin e potensial
pa krese den área di obra di man
M
Esei no ta nifiká ku no tin arshe pa Empresario Artesanal tabata grandi e aña aki. Kámara hendenan lokal a presentá
artesanonan lokal. Al kon- kombiná ku ekspertonan
trali, pa Kámara di Komèr- di Komèrsio a uni forsa ku diferente instansha den e mundu djafó, ma mira ku nos por
sio, eventonan grandi, di komèrsio i inovashon di komèrsio pa trese ekspertonan hasi masha hopi”, asina
manera e Caribbean Gift di Colombia i Venezuela pa tene eksposishonnan i duna tayernan señora Toré a sigui splika.
and Craft Show ku a tuma Esnan ku a partisipá por
lugá na Barbados na 2005 na nos hendenan lokal. Durante vários aña nos isla a konosé benta a buska informashon
a hiba nos mes artesano- i eksposishon di tur sorto di artesania, ménos esun di nos mes. amplio den diferente área
nan leu den sentido ku nan di manera ku nan por dis-
idí kon leu nan por siguí
eksperensha aki na Káma- forma pa nos hendenan ku nan empresa sea ku ta
ra di Komèrsio mi sa tin e papia, mira i hasi tur sorto pa ekspandé òf pa buska
oportunidat di biaha hopi di interkambio ku kada merkadonan nobo i asta
pa trabou i kada biaha bo un di e ekspertonan den buska fiansa chikí ku nan
mes por hasi komparashon nos region den e áreanan por siguí desaroyá.
ku loke nos hendenan mes menshoná. Tantu gobièr-
por riba merkado lokal i nu komo sektor privá ta
internashonal. uni pa desaroyo di arte- Vanessa Toré
sania riba nos isla haña Kámara di Komèrsio
Interkambio e oportunidat pa e krese i Vanessa.tore@curacao-

SAVE
Marshe pa Empresario bira grandi. Nos mes por chamber.an
Artesanal tabata e plata- hasi hopi manera ku nos Telefon: 461-3918

with the
NEW Digicel
Postpaid Plans
Minutes EXTRA TOTAL SMS
Monthly
Minutes Minutes Plan

60 min 60
minutes
120
minutes
25 SMS Naf. 30,-

120 min 120 240 50 SMS Naf. 50,-


minutes minutes
Riba kombinashon di foto por mira e
diferente artefaktonan ku tabatin na Marshe 240 min 240 480 75 SMS Naf. 85,-
minutes minutes
pa Empresario Artesanal.
420 min 420 840 75 SMS Naf. 130.-
minutes minutes
a usa tur nan kreatividat leu den e sektor kreativo pa
pa mustra kiko nan por. Na nos yega na un ekonomia 660 min 660
minutes
1320
minutes
100 SMS Naf. 200,-
2007 ora ku nos isla tabata ku potensialnan den e área
anfitrion di e evento, ku ta aki. Señora Toré a enfatisá 1200 min 1200 2400 100 SMS Naf. 360,-
minutes minutes
hopi grandi den Karibe, por ku e evento riba su mes
a mira kuantu hende lokal i ta marka e promé paso
internashonal a ekspresá kaminda ekspertonan,
interes den tur loke ta di gobièrnu i sektor privá
nos. Esei ta algu ku ta bal lo para ketu na e tema i
la pena, pasobra Kòrsou a yega asina na interkam-
haña e eksposishon. bio di informashon yega na
kompromiso i instrumen-
Ambiente adekuá tonan pa krea un ambiente
Vanessa Toré di Kámara di adekuá pa desaroyá e sek-
Komèrsio a splika ku nos tor. “Mi ta kere ku tur kos ta
isla tin e potensial pa yega keda na nos mes. Den mi

11
Javier Samson, Direktor InnovatieCentrum Curaçao

Usa toke personal pa bo hasi


diferensia den produkto artesanal
S
entro pa Inovashon Kòrsou (ICC) ta un di e partnernan den Pa lanta un negoshi di
kualke tipo di produkto, tin
organisashon di e Marshe pa Empresario Artesanal ku organisá sierto kos ku tin di hasi,
na òktober último. Direktor di ICC Javier Samson a splika ku el a kual sea e negoshi ta. Tin
entrevistá algun artesano pa e haña un mihó idea spesífiko di e sektor sierto kos ku tur tin di hasi
i esei ta:
aki i kon por komersialisá e ideanan aki. Tin algun kos spesífiko ku komo • idea bon deliñá.
artesano bo tin di tene kuenta kuné. Por ehèmpel, e artesano ta un artista ku • Hasi investigashon, i
tin di realisá ku e mester bini ku algu riba merkado ku otronan ke kumpra. wak si e idea ta bon.
• I ora mira ku e idea ta
bendibel,
• e ora ei ta bai na e plan
di negoshi.
• finalmente lanta e
Javier Samson di ICC negoshi.

Segun Javier Samson, un


Tin idea ku e artista Vene- negoshante di hopi aña ta
solano por ehèmpel ta usa lanta su negoshi mesora,
kuminsando den bario, pero e empresario nobo si
serka nan bisiñanan, pa tin di pasa e tres fasenan
mira si tin interes pa nan. aki promé. Ta importante
Nan ta kuminsá fula tera tambe ora ta bai lanta
serka nan famia i nan ami- un negoshi, pa wak kua
gunan pa spera un reak- nesesidat ta bai yena riba
shon sinsero riba e produk- merkado. Por ehèmpel, si
to ku nan ke kuminsá kuné. ta bai lanta un diskotèk,
Hopi biaha nan ta bai na e nesesidat ta dibertishon.
feria i eksposishonnan i ICC por yuda den e tres
pone algun di nan produk- fasenan ei. ICC ta konsen-
tonan na bista pa mira e trá solamente riba negoshi
reakshon ku nan ta haña, inovativo.
promé ku nan bai den
grandi. Sostené e artesano
Pa loke ta e Marshe pa
Esei ta e formanan ku nan Empresario Artesanal,
ta apliká pa mira ora bo Javier Samson a bisa ku
tin un idea, kon e resep- mayoria di e tayernan di
shon di dje ta. Traha algu,
modifik’é te ora e masa, Javier Samson ku hóbennan
esta mayoria di e hende-
nan, ta gust’é. Asina ta wak
kon e idea ta kana i amigu- artesania a bira algu útil, ter satisfasé e kliente di
nan ta gust’é, e famianan esta algu pa usa mane- tur nashon. Ta kos ku e
a gust’é, e pa e kana bon ra un kòrtina òf algu pa artesano tin di tene kuenta
na eksposishon – e ora tapa solo. Si bo ke algu kuné pa komersialisá su
ei numa nan ta bai sigui úniko den bo kas ku ta un idea. Un artesano ku ke
desaroyá e produkto mas adorno i e ta útil, e por ta hasi su mes empresa mes-
aleu. kostoso. E moveshon ta ter sa ku ta un negoshi e
bayendo masha bon den tin i e no ta solamente un
Javier Samson a sigui e direkshon aki. Por mira artista ku ta hasi kos leuk.
splika ku e artesania a pañanan ku ta bin dilanti i
kuminsá hopi aña pasá. Ta esaki ta indiká e enfoke ku Hopi parse otro
for di tempu di Chinesnan, tin pa no solamente e ta un Ultimo añanan por ripará
algun shen aña pasá, a adorno, pero tambe algu den artesania hopi kos ta
kuminsá kuné. E Chines útil pa e kliente por usa. parse otro. Segun Javier
tabata enfoká hopi riba Samson, si bo bai afó bo ta
kos pa yuda e bida dia- Konosé bo kliente ripará ku e artesania parse
rio, manera un baki di klei, Tambe e empresario mes- otro i esei ta dor ku e arte-
paña pa tapa kos, algu ter sa ken ta su kliente. sano sa ku tin kos ta bende Javier Samon durante presentashon.
pa tapa friu, etc. Espe- Si ta un artesano ku ta hopi, pero esaki ta pèrdè
sialmente e indígenonan enfoká riba turista mester su toke si e ta práktika- parti inovativo den esaki ta trabou tabata yen i esaki ta
na Perú tabata hasi esei sa kiko e turista Europeo mente igual na otro. P’esei importante. indiká ku e entusiasmo ta
tambe. ta gusta, su kolónan i esun mester yega un kaminda grandi. Pa medio di esaki
Último añanan por mira e di Merka i Latino Amérika ku ounke nan por parse Inovashon nan lo bai buska interesa-
artesania a bira algu pa ku den e kaso aki ta gusta otro, e produkto ei tin e Inovashon ta bon pa krea donan ku entusiasmo i sos-
adorno. Bo ta kumpra algu kolónan mas briante. Kisas toke personal di e artista merkado nobo pasobra si tené nan pa nan por lanta
leuk di Kòrsou pa dòrna e Europeo ta gusta kos ku a trah’é. E produkto, hasi meskos ta di e mesun nan negoshi den artesania.
den kas. Pero tambe por mas chikí i e Merikano ta ounke e parse otro, e tin bolo ta keda kome i no tin Esaki, segun Javier Sam-
nota último añanan ku e preferá kos grandi. Mes- diferente karakter i p’esei e nada nobo. son, ta un di nan metanan.

12
Drs Fiona Curie Departamentu pa Asuntunan Ekonómiko:

Kòrsou tin hopi potensial pa


forma merkado di artesania
A
Kiko ta Artesania siña abilidatnan artesanal.
rtesania ta tur loke ta produktonan produsí ku materia prima Segun drs. Curie, hopi
Un di e promé konsep-
tonan importante di artesa- duradero na man òf ku sierto hèrmènt. Durante Marshe di di e téknikanan di ántes
no t’ei mas i asina nos
nia ta ku aki no ta trata di Empresario Artesanal ku a tuma lugá na òktober último, drs. herensia kultural ta bai
materia prima ni duradero Fiona Curie di Departamentu di Asuntunan Ekonómiko a hasi un pèrdí. Tin diferente kurso
ku ta produsí na man òf ku privá na diferente nivel ku
yudansa di sierto hèrmènt. presentashon basta variá den kua el a ilustrá posibilidatnan den ta bai pèrdí i tin diferente
Ta produkshonnan ku ta e mundu di artesania lokal i su retonan. Durante su presentashon nivel di sertifikashon i
limitá i ku tin un enfoke riba el a ilustrá tambe kon por yega na produktonan outéntiko i e rekonosimentu. E artesano
utilidat kultural i artístiko, no konosé su merkado
segun UNIESCO. Artesa- balor di merkadeo pa yega na merkadonan internashonal. di e forma aki. Riba
nia ta entre otro obranan nivel internashonal tin
kultural/tradishonal, reli- organisashonnan, manera
Formashon CCDI ku ta un organisashon
gioso, simbóliko, dekora- nan industrial ta masal, via shonnan ku por eksportá No tin un skol na Kòrsou
tivo i chikitu. E artesano tin di mashin manera sa ta e esaki si ta nesesario. kaminda un hende por
kapasidat pa krea arte ku kaso di produktonan for di bira artesano òf haña òf página 18 >>>>
faktornan funshonal òf pa China.
unu duradero na man òf
ku hèrmènt. Tin artistanan Material ku ta usa
tambe ku ta traha den e Artesania ta entre otro flèk-
área di arte visual i nan tu makutu, obra di man
ta enfoká riba tur loke tin di kueru, obra di palu,
di haber ku kreatividat i kerámika, batik/tela, obra
estétika. di metal, pòpchi, obra di
klei i prenda. Si kompará

Drs. Fiona Curie huntu ku e direktor kultural di


konsulado di Venezuela; aki nan ta duna lès di idioma,
músika i ‘fashion design’.

Retonan esaki ku arte visual nos ta


No tin dato riba produk- mira diseño di moda, multi-
shon di artesania sea ku media, eskultura etc. Kada
e ta pa negoshi, kantidat pais tin nan propio produk-
di obra produsí, artesano i to outéntiko. Na Kòrsou tin
produkto i kon leu e obrero materia prima lokal ku no
ta envolví den produkshon. ta kostoso i ku por hasi uso
Esnan ku ta traha den e di dje. Algun ehèmpel ta
sektor aki ta e empresa- kalbas, koko, rama koko,
rio ku ta haña yudansa di klei, djuku, korant, pipita
famia i amigunan i e por di fruta, kadushi, palu di
konta ku sosten di bolun- mahòk etc. ku por usa.
tario, penshonado, perso- Segun drs. Curie, ora ku ta
nanan ku ta traha partaim analisá e produkto, mester
i/òf esnan ku ta traha den sondia tambe e merkado i
e sektor informal. chèk e diseño propio i kiko
Artesania no ta abilidat ta e balor agregá na esaki.
manual ni tampoko produk- Nòmber di produkto mes-
tonan industrial, segun drs. ter tin su etikèt propio i ku e
Curie. Obranan di man òf inskripshon ku e ta produsí
di abilidat manual ta hasi lokalmente. E empake di e
uso di patronchi kreativi- produkto mester ta dekora-
dat propio i produkshon- tivo kumpliendo ku kondi-

13
B2B TV: un programa ku konseho i guia
pa empresario di eksistente i di futuro

D
en e artíkulo anterior nos a enfoká riba e di kontenido di e programá
Business2Business TV. Den e edishon aki nos lo pone atenshon riba kada un
eksperto i e negoshi òf instansia ku nan ta representá den e programa B2B TV.

bufete di abogado na Kòrsou. Por último ACC & PARTNERS ku den su


periodo korto di eksistensia a prueba su mes
Van de Laarschot & Associates ta ofresé i a gana konfiansa di su klientenan ku ta
konseho i guia legal den diferente área di lei; konsistí di empresa i empresarionan respetá
E promé instansia ta MADURO & CURIEL’S esaki ta konta tantu pa konseho i guia pafó den nos komunidat. Esaki a bira posibel dor
BANK N.V. ku ta e patrosinadó prinsipal di di korte komo den korte. Un empresario den di presta un servisio di kalidat, enfoká riba e
B2B TV, ku entre otro su departamentu spe- bida diario por hañ’é konfrontá ku diferente nesesidatnan spesífiko di e kliente i mantené
sialisá pa Empresa Chikí i Mediano ‘Small aspektonan legal den kua e por tin mester un komunikashon ku ta semper aksesibel i
Business Unit’. Maduro & Curiel’s Bank ya pa di konseho hurídiko. E área hurídiko ta hopi transparente.
hopi dékada tin un kompromiso ku empresa- amplio. Aki bou ta menshoná un par di e hopi Nan servisionan ta enserá entre otro oudi-
rio chikí di Kòrsou mirando nan importansia servisionan konkreto ku Van de Laarschot & toria di estado finansiero, mantené atmi-
pa desaroyo di nos ekonomia i nos komu- Associates por ofresé un empresario. nistrashon finansiero i kompilá estado finan-
nidat. Dor di esaki MCB su Small Business • Kontrato: Traha kontrato i evaluá kontra- siero, duna konseho i asistensha riba tereno
Unit ta ekipá no solamente pa yuda tur tonan ya eksistente riba diferente área. finansiero manera traha plan di empresa,
empresario ku nan nesesidatnan finansiero Por ehèmpel: kompra i benta di kas òf apliká i negoshá krédito finansiero, analisá
pero e ta ofresé tambe un kantidat di medio edifisio, kontrato entre akshonistanan, i asistí den posibel invershonnan. Tambe
di informashon balioso, manera nan Skina kontrato di hür, kontrato di kobransa, nan ta mantené relashonnan stratégiko ku
di Empresario, diferente foyeto informativo kondishonnan general (algemene voor- ekspertonan riba tereno fiskal i teknologia di
i nan wèpsait www.mcb-bank.com/empresa- waarden). kòmpiuter pa di e manera aki por brinda e
chiki pa asina por eduká i sostené e sektor • Lei di Laboral: Trahamentu di kontrato servisionan aki nan kliente i interesadonan.
di empresa chikí. laboral. Duna konseho i guia ora ke kibra
un kontrato laboral, trahamentu di regla- ACC & PARTNERS ta haña e proyekto
Patrosinando e programa B2B TV Bo Banko mentu pa personal. B2B TV unu hopi bon i útil pa motibu ku e
Amigu un biaha mas a kontribuí na desaroyo • Propiedat Intelektual: Konseho riba ta konektá empresanan ku profeshonalnan
di (futuro) empresarionan. MCB su Small tereno di propiedat intelektual. Servisio ku por asistí e empresario na solushoná su
Business Unit ta konsistí di account manag- di registrashon di Marka na Bureau Intel- problemanan y nesesidatnan na un forma
ers ku hopi eksperensia i kapasitá pa guia tur lectuele Eigendom. direkto i práktiko. Ta p’esei nan a disidí na
persona ku tin e ambishon pa bira empresa- • Lei ku ta konserní kompania: Konseho partisipá na e proyekto.
rio i tambe por yuda ku preparashon di nan na empresario, miembronan di hunta Pa mas informashon tuma kontakto ku señor
plan di negoshi. Tambe e departamentu aki di komisario i otro interesadonan den e Anthony Cijntje na telefon 4636162 òf email:
a diseñá diferente produkto i servisio spesia- kompania pa loke ta nan derechi i obli- acijntje@accpartners.com
lisá pa e sektor tan importante aki, manera gashonnan basá riba buki 2 di Kódigo
Granito, Fiansa Konsiente i Professional Sivil. E tim di B2B TV ta enkabesá pa Angelo
Plan. Granito ta un mikro fiansa te un mon- • Bankarota: Abogadonan di e bufete ta Ludowika di InnovatieCentrum Curaçao i
tante máksimo di 5000 florin speshalmente aktua regularmente komo ‘curator’ den ta reforsá pa Nohraya Godfried i e duo di
pa yuda empresario chikí finansiá kapital di kaso di bankarota. Basá riba nan eksper- Freshlab, June Oehlers i Tessa Fleming.
trabou, kompra di ekipo òf ekspanshon. Fian- tisio riba e tereno aki nan por guia kom- B2B TV lo keda transmití for di djaluna 22
sa Konsiente ta un fiansa bèrdè pa enkurashá panianan ku ta den problema finansiero. di novèmber 2010 9.30 PM na kanal 8 i
empresarionan pa hasi invershonnan ku Ki paso legal pa tuma òf ki paso legal no 9 di TeleCuraçao i tambe na Hulanda via
ta yuda nan funshoná mas efisientemente, mester tuma pa evitá ku e kompania bai RTV-7. E siguiente episodio di B2B TV lo
redusí gastu i alabes ta na benefisio di nos fayit òf pa si e kompania bai fayit mes, transmití Djaluna 6 di desèmber 2010 riba
medio ambiente. E Professional Plan ta kon- evitá mas tantu posibel ku e gerensia mesun orario. Kòrda sigui e desaroyonan
sistí di un pakete ku kondishonnan atraktivo ta bira personalmente responsabel pa via medionan di komunikashon i “like” Busi-
pa yuda profeshonalnan, manera por ehèm- debenan di e kompania. ness 2 Business TV via nos facebook: www.
pel doktor, abogado, dentista, akountent etc. Niun empresario no a kuminsá grandi. Tur facebook.com/b2btv òf wèpsait: www.mkbad-
kuminsá ku nan propio kantor. a kuminsá chikitu, krese bira mediano i viescuracao.com
Pa mas informashon por tuma kontakto ku despues grandi. Un kresementu duradero ta
MCB su Small Business Unit na 466-1241 òf solamente posibel ora ku for di tempran e
bishitá nan libremente na Plaza Jojo Correa empresario tin su konseheronan ku ta yud’é Pa mas informashon i partisipashon den
2-4 durante oranan di ofisina. i eduk’é pa e tuma e desishonnan legal Business2BusinessTV por tuma kontakto
korekto. Van de Laarschot & Associates ke direktamente ku señor Angelo Ludowika.
E di dos instansia ta VAN DE LAARSCHOT duna un man ku esaki. B2B TV ta un manera InnovatieCentrum Curaçao
& ASSOCIATES kual ta un bufete di abo- atraktivo pa por komuniká ku e empresario- Telefon: 737-1360
gado ku un trayektoria di mas ku 30 aña. E nan. P’esei Van de Laarschot & Associates a Faks: 737-1491
bufete a kuminsá na ‘s-Hertogenbosch na disidí di partisipá. E-mail: aludowika@icc.an
Hulanda na 1976. Despues na 1984 abogado Pa mas informashon tuma kontakto na tele- Parke Industrial na Brievengat F-1
i fundadó Paul van de Laarschot a disidí di fon 461 67 44 òf chèk e wèpsait: www. P.O. Box 4267
bini su dushi isla Kòrsou bèk i sigui ku su vdlaarschot.com

14
OLPC Proyekto Piloto
Kiko ta OLPC?

E imágen ta ilustrá kon e ‘Wireless Mesh Net-


work’ ta funshoná. Laptop 1, 2, 3 ku 4 no tin
konekshon dirèkt ku Internet (e mundu riba e
plachi ta simbolisá Internet). XO-3
Na promé bista e porta ta mustra manera un E siguiente laptop di OLPC lo ta un paso grandi
kos di hunga, pero esaki no ta e kaso. OLPC E ‘Mesh Network’ ta duna e OLPC e posibilidat i e konsepto ta algu hopi fasinante. E ta mas un
(One Laptop Per Child) ta un laptop diseñá pa komuniká ku otro OLPC sin tin mester di ‘Tablet’ PC. Esei ta un kòmpiuter portátil, ekipá
speshalmente pa mucha den e promé fase di un konekshon na Internet. Pues, dos òf mas ku un ‘touchscreen’.
enseñansa. E ta un hèrmènt teknológiko ku ta mucha por traha nan tareanan huntu, òf ‘chat’
un rekurso edukativo, pasobra e ta: ku otro sin ku nan mester di hasi uso di Inter-
• un buki sin papel net.
• un biblioteka ku konstantemente ta kre-
siendo Proyekto Piloto
• Un laboratorio portátil Na e momentunan aki tin un proyekto pilo-
• Un korant òf revista to ku a kuminsá. E proyekto aki ta enserá
• Un kámara digital 3 klas na 3 skol, un na Boneiru, Bea-
• Un parke pa mucha ku ta seif i edukativo trix School, un na Kòrsou, Prins Bernard
• Un set di instrumento musikal. School, i un na Sint Maarten, Oranje School.
E dosentenan ku ta bai usa e laptopnan a haña
OLPC tin diferente kalidat manera: training pa asina nan sa kon pa traha kuné i
• Kompakto (chikitu) kon pa traha ku e diferente programanan ku ta
• Fofo (tiki na peso) bini ku e laptop.
• Fuerte (no ta kibra fásil)
• Efisiente ku energia E XO-3 ta diseñá pa ta fini, inkluí un touch-
screen, i e mester konsumí ménos energia,
pagabel i e mester ta traha di material ku ta
favorabel pa nos medio ambiente

Dosentenan ta hopi entusiasmá pa kuminsá


usa e laptop
A realisá e proyekto piloto aki danki na esfuer-
so di èks minister Maurice Adriaens, ku finan-
siamentu di Bureau Telecommunicatie en Post
Loke ta hasi e laptop aki úniko ta ku e ta ‘Open i ku spònser di Nieuwe Post NV. Otronan ku
Source’, i e ‘software’ ku ta bin riba dje ta kom- tambe a invertí den e proyekto aki ta DEZ,
pletamente grátis. Kompará ku otro laptop, bo Stimul-IT i Suares & Co.
mester kumpra software adishonal pa por hasi
uso di dje. E laptop di OLPC ta bini ku su ‘word Laptop Magazine ta bisa ku nan ta spera e
processor’ i ku diferente software edukativo. prototipo na 2011 i nan ta spera di por tin e kla
Ata un par di ehèmpel: pa produkshon na 2012. Nan ta proyektá ku e
• Distance, pa midi distansha entre dos lap- lo bai na uza mas o ménos 1 Watt na energia.
top usando zonido Nos ta warda ansiosamente pa e modèl X0-3
• Clock, pa siña lesa oloshi keda kla na 2012.
• Reader, pa lesa buki
• Scalesboard, pa siña tokante peso i balan-
sa
• Scratch, pa siña traha programa interaktivo
ku zonido, imágen, teksto i grabashon.
Asina tin hopi mas di e ‘software’ edukativo
riba e laptop.
Futuro di OLPC
Wireless Mesh Network OLPC ta e promé ‘netbook’ riba merkado.
Otro aspekto di OLPC ta ku e ta usa un siste- ‘Netbook’ ta un tipo di laptop ku ta chikitu, kom-
ma di ‘wireless’ ku ta úniko ku yama ‘Wireless pakto, fofo, barata i ku bateria ku ta dura largu
Mesh Network’. (6-8 ora òf mas).
E sistema di mesh ta duna e posibilidat ku
si den un grupo di laptop un di nan no por Esaki tabata e komienso di Netbook. I aworakí Pa mas informashon por tuma kontakto ku
konektá ku e Internet, pasobra e ta muchu leu e ta un di e laptopnan mas usá i e motibu prin- Stimul-IT via pòst elektróniko: info@stimul-it.
pa motibu ku e ta den un ‘mesh network’, e por sipal ta e echo ku e ta fofo i kompakto pues com òf yama 738 6299
konektá ku Internet tòg via un otro laptop. fásil pa transportá.

15
Eventonan internashonal
Novèmber Expoartesanias Website: http://www. 11-13 febrüari
Chocolate Show Handicrafs Fair artrotterdam.nl/ Lugá: Hong Kong Con-
New York – Merka, Bogotá – Colombia, vention & Exhibition
11-14 novèmber 7-20 desèmber Valentine’s Wedding Center
Lugá: Altman Building & Lugá: Corferias – Cen- Expo Website: http://www.
Metropolitan Pavilion tro de Convenciones Hong Kong – China, hka.com.hk/
Website: www.choco- Website: www.expo-
lateshow.com artesanias.com

Family & Home


Shopping & Experience 2011
Janüari 2011
International Website ku informashon balioso
Exhibition CES
Stuttgart – Alemania, Las Vegas-Nevada – www.businessknowhow.com
13-21 novèmber Merka, 6-9 yanüari
Lugá: New Stuttgart Lugá: Las Vegas Con- Tur informashon pa bo negoshi bou di un dak.
Trade Fair Centre vention Center
Website: www.messe- Website: www.cesweb. www.business.gov.au
stuttgart.de/family/ org
E website aki ta di gobièrnu di Oustralia, pero e ta duna hopi
Desèmber Minneapolis Home & tep di kon hasi negoshi (ku nan).
Logipharma Asia 2010 Landscape Expo
Asia’s Leading Pharma- Minneapolis – Merka, www.curacaoinspectiontrip.com
ceutical Supply Chain & 7-16 yanüari Bo ta buskando un kas, weekendhuis òf un ofisina? E web-
Logistics Conference Lugá: Hubert Humprey
Singapore, 1- 2 desèm- Metrodome site aki por yuda bo.
ber Website: www.home-
Lugá: The Hilton Singa- showcenter.com http://www.duurzaam-ondernemen.nl/
pore Awendia hende ta masha di focus riba ‘go green’. Empre-
Website: www.logiphar- IBS Power Home
maasia.com Building Industry sarionan tambe mester kuminsá pensa den e direkshon ei.
Orlando – Merka, 12-15 Riba e website aki bo ta haña hopi informashon di kon hasi
Real Estate Invest- yanüari bo negoshi ‘green’.
ment World USA Lugá: Orange Country
Real Estate & Invest- Convention Center
ment Conference Website: www.Builder- www.expovisie.nl
New York – Merka, 1-3 sShow.com/Internation- Si bo ke bai un eksposishon na Hulanda subi e website aki.
desèmber al
Lugá: New York Down- E ta dunabo un lista i informashon di tur e eksposishonnan
town Marriott Febrüari na Hulanda i bisindario.
Website: www.terrap- Miami Beach Antique
inn.com Jewelry & Watch Show www.homebusiness.com
Miami- Florida – Merka,
Exposystems 3-7 febrüari Si bo ke kuminsá bo mes negoshi na kas, e website aki e ta
International Exhibition Lugá: Miami Beach duna bo tep.
& Congress on Integrat- Convention Center
ed Solutions for Fairs Website: http://www. www.morebusiness.com
and Events dmgantiqueshows.com
São Paulo – Brazil, 1-3 Si bo ke kuminsá bo mes negoshi, subi e website aki. Tin
desèmber Art Rotterdam hopi idea pa plan di negoshi i hopi otro teps balioso pa
Lugá: Parque Anhembi Rotterdam-Hulan- kuminsá bo mes negoshi.
Website: www.exposys- da,10-13 febrüari
tems.com.br Lugá: Cruise Terminal
Rotterdam www.researchandmarkets.com
Si bo ke hasi un investigashon ‘research’ pa kualke idea ku
bo tin òf buska informashon mas en detaye di un estudio ku
bo tin ku hasi, e website aki por yuda bo kuné.

Pa “Manual Empresa Chikí”, literatura www.smallbizbooks.com


Riba e website aki bo por download hopi buki i revista relas-
di kalidat i tur otro informashon honá ku hasimentu di negoshi.
komersial general, akudi serka nos
www.websitemarketingplan.com
Kamará di Komèrsío i Industría di Kòrsou, Kaya Junior Salas 1, na Pietermaai of
Bo ke traha un plan di merkadeo i bo no sa unda di kumin-
Tel. 461-3918 * Faks 461-5692 * E-mail: businessinfo@curacao-chamber.an
Internet: www.curacao-chamber.an sá? E website aki ta duna bo tur informashon i hopi tep mas
pa merkadeo di bo kompania.

16
Oportunidatnan di negoshi
Si abo tin un oportunidat di negoshi ku bo ke pone den e rúbrika aki òf pa mieluz.com an na Colombia. Ta atendé
mas informashon tokante di un di esnan menshoná, tuma kontakto ku Sentro Pais: Venezuela transporte aéreo i marítimo
i tambe servisio di kompra
di Informashon Komersial di Kámara di Komèrsio di Kòrsou na telefòn 461-
3.Ta buska importadó di kualke otro produkto.
3918, faks: 461-5652 òf e-mail nos na businessinfo@curacao-chamber.an Ta buska importadó pa E-mail: curamed_servic-
paña di mucha for di Egip- es@hotmail.com
to, tambe tin sèrbètè i paña Tel.: 00574-3616993 /
Lokal La Confiansa-Giro Bank Website: www.bridgepath- di kama. 0057-3148700519
1.Ta bende Building ku bunita bista i way.com Tel.: 002 0116100900 Tel. lokal: 696-0751
Ta ofresé un sistema di entrada independiente. Pais: Merka Faks / tel.: 0020 33930970 
frankisia pa personanan ku E-mail: hzaian@hotmail. 5. Ta buska importadó
tin interes pa un negoshi di Internashonal 2.Ta buska importadó com Romet Electronic Larynx ta
konstrukshon/ arkitektura. 1.Ta buska importadó Ta buska importadó pa di Pais: Egipto buska importadó pa ekipo
Ta buska importadó pa papel i karton manera saku médiko.
2.Ta hür produktonan di Spice di tienda, kaha ba bolo, 4.Ta buska kontakto Tel.: 210-858-5189
Ta hür 3 ofisina renobá, Kitchen for di Merka mangel i mas. Empresa Curamed Ser- Faks: 210-858-9608
atraktivo i sentralmente Tel.: 516-939-2920 Tel.: 0058-4167-414209 vices, ubiká na Colombia, E-mail: export@romet.us
lokalisá den Punda. Faks: 516-570-3720 E-mail: eliezer,r1@gmail. ta ofresé servisio di buska Website: http://www.
Situá na e piso ariba na E-mail: info@bridgepath- com kontakto entre empresari- romet.us
De Ruyterkade banda di way.com Website: www.bolsasa- onan di Kòrsou i fábrikan- Pais: Merka

Publikashonnan nobo Masterclass i Entrenamentu


tokante Kresementu Personal
E biblioteka di Sentro di Informashon Komersial di Kámara di Komèrsio di Kòrsou di hende muhé di Kòrsou
ta kontené mas di 5000 dokumento. E biblioteka ta ofresé un variashon amplio di
rekurso pa hasi investigashon. E biblioteka ta kon-

D
tené un kolekshon grandi di dokumento relashoná ku ia 6 di desèmber ta kuminsá un seri di Mas-
terclass i Entrenamentu tokante Kresemen-
komèrsio ku ta dirigí riba merkado mundial. tu Personal spesialmente pa hende muhé di
Kòrsou ku tin (òf ta deseá di tin) un funshon haltu.
Resientemente nos a risibí e siguiente
publikashonnan den nos biblioteka na Sentro di E masterclass ta dura dos dia, esta dianan 6 i 7 di
Informashon Komersial. desèmber, i ta tuma lugá na Hyatt Regency Curaçao.
• Recherchetips Voor de donkere dagen #214 E entrenamentu tambe ta dura dos dia, dia-
nan 8 i 9 di desèmber, i ta tuma lugá na Stich-
• Tijdschrift Recht en Arbeid # 10 ting Hamiëd, situá na Jan Noorduynweg 32A.
Tópikonan ku lo bin dilanti durante e dia-
• The Caribbean Entrepreneur Magazine
nan di masterclass ta entre otro ‘Personal Branding’,
launch issue ‘Effective Networking’ i ‘Mediatraining’.

• Forum # 2 Advising, Empowering & Durante e entrenamentu e partisipantenan lo deskribí


Inspiring Trade e bista ku nan tin di nan mes mas amplio i korek-
to posibel. Tambe nan lo traha un tèst di nan
• Contact Magazine Governance Vol.10 no.3 prestashon personal. Den grupo nan lo diskutí i
formulá e metanan ku nan ke logra den futuro,
• Ports and Dredging The technology i pasonan pa realisá e metanan akí. Tambe dos
innovator hende muhé lokal den funshon haltu lo konta nan
historia di éksito. E partisipantenan lo haña rekomen-
• Expovisie Beneluxblad voor exposant en dashonnan pa duna bon presentashon profeshonal.
beursmanager
Riba e di tres dia, esta 10 di desèmber, lo tin lansa-
• Decisio Economie met beleid # 13 / 2010 mentu di un website pa hende muhé di tur nos islanan
den Reino. E apertura, siguí pa un bríndis, ta tuma
• Internationaal Ondernemen # 4 / 2010 lugá na Hyatt Regency Curaçao 6 or di atardi.

E orario di apertura di e biblioteka ta Pa mas informashon, tuma kontakto ku Kámara di


di djaluna te i ku djabièrnè Komèrsio i Industria Kòrsou na 461-3918 òf manda un
e-mail pa businessinfo@curacao-chamber.an.
di 8 or di mainta te 4 or di atardi.

17
Clara Medina, hefe di delegashon di Colombia:
Kada produkto di La Guajira tin un historia
<<<< página 10

ku nan tin un mishon


komun i esei ta traha pa
nan empresarionan. P’esei
ta importante pa saka mas
tantu probecho posibel for
di e tipo di organisashon-
nan aki, manera e Marshe
pa Empresario Artesanal
El a bisa ku semper el a
gosa e trabou di e kola-
boradónan di Kámara di
Komèrsio di Kòrsou i nan di
La Guajira a sinti nan mes
semper apoyá pa Kòrsou.
Nan Kámara di Komèrsio
ta unu chikí i nan empresa- Obra di mosaik Resultado di obra di man: popchi
rionan ta chikí i nan no ta
manehá presupuestonan
grandi. P’esei no ta fásil un plaser i nan a logra Mas balor hasié fásil pa komersialisá. den traha un tas na man òf
ni usual ku nan ta inter- trese empresarionan na e Artesania tin un balor I ora mira kaminda hopi na mashin. I p’esei esun na
nashonalisá asina tantu i marshe. No ta meskos ku masha haltu. Mundial- turista ta bishitá, mester di man sigur ta di mas balor.
sigur no ku den un aña e representante di e Káma- mente e ta subiendo si rekuerdo i esaki mester ta Clara Medina tin 10 aña
nan tin asina tantu kon- ra t’ei ku e empresario. E mira kon diseñadónan di pagabel tantu pa esun ku den e proseso aki i poko-
takto internashonal. Pero empresario por defendé su moda ta usando téknika- ta hasié komo esun ku ta poko e ta balorá e obranan
e evento aki pa nan tabata produkto mihó. nan urbano. Esaki sigur ta kumpr’é. Tin un diferensia di man aki muchu mas.

Drs Fiona Curie Departamentu pa Asuntunan Ekonómiko:

Kòrsou tin hopi potensial pa forma merkado di artesania


Konklushon
<<<< página 13 Tin diferente kos ku a hasi
kaba pa loke ta maneho pa
NGO, ku ta un inisiativa sitio di benta (na aña 2000).
na Sur Afrika. Esaki ta un Tambe a duna vários kurso
ehèmpel klave kon ta yuda di artesania na Kòrsou ku
esnan di ménos rekurso pa artesanonan ku a repre-
nan siña haña un entrada
ku artesania. CCDI ta siña sentá nos isla na Carib-
e artesano: kreatividat, bean Gift and Craft Show
diseño i inovashon, kon na 2005 i 2006. Na 2007
desaroyo di negoshi Kòrsou tabata anfitrion di
ta i training huntu ku e evento grandi aki, mién-
informashon pa akseso na Riba kombinashon di foto tras ku na 2007 a duna
merkado. Aparte di esei, por presensiá Marshe di kurso di merkadeo i entre-
nan ta ofresé programa di Artesania 2010. VSBO namentu ku dosentenan di
asistensha, komunikashon Regina Pacis tambe a CCDI. Tin diferente perso-
i promoshon di sektor di bishitá e presentashon na ku ta duna kurso inkluso
outreach pa barionan. Nan huntu ku algu dosente ekspertonan di e área di
ta hasi tambe sondeo i
desaroyo di rekurso. en konekshon ku nan artesania i artistanan. Na
proyekto otro aña di Museo Tula tabatin e asina
Mini Onderneming (Fun- yamá Plan di Edukashon
Yega Merkado dashon Negoshi Pikiña) 1+2. Nos pais tin mester di
ku produktonan maneho pa artesania i su
outéntiko ta nesesario. Esaki Uni- Overhead ta hür, seguro, biaha e preis por mayor; relashon ku otro aktividat-
E empresario mester yega form Code Council Inc., un pago di eksperto, ekipo, ta dependé di produkto, nan kreativo.
merkado ku produkto ou- organisashon nonprofit na artíkulo di ofisina, etc. kantidat di intermedi-
téntiko. Pa yega asina Merka, por otorgá. Produkshon ta labor, ario envolví den e benta Drs. Fiona Curie,
leu e mester sa mas di : material, empake, etc. di e produkto i unda ta Beleidsmedewerker
©derechi di outor: copy- Gastu i preis Benta ta propaganda, par- bende esaki. (Pensa riba Afdeling Bureau
right. Propiedat intelektual. Konta tur bo gastu nan i tisipashon na showcase, transporte, derecho di Ondersteuning
Riba http://wwww.intracen. dividí esaki dor di e kanti- komishonnan, imprenta, importashon, seguro, Bedrijfsleven (BOB)
org/ep/ tin link na diferente dat di unidat ku bo tin. etc. depósito, etc.). Molenplein s/n
site ku hopi informashon Overhead + gastu di Telefon: 4621444
interesante. Barcode: si produkshon + gastu di Preis por mayor (whole- Riba http://wwww.intracen. (ekstenshon 123)
bo ta partisipá na global benta = gastu total/uni- sale) = gastu total + org/ep/ tin link na diferente Faks: 4627590
supply chains un Universal datnan produsí = kosto ganashi site ku hopi informashon E-mail: Fiona.Curie@
Product Code (UPC) por di unidat. Preis di merkado = 2 pa 4 interesante Curacao-gov.an

18
Entrevista ku Nicole Stuart, personahe konosí na Merka

Trankilisá bo mente pa trabou


S
E storia di trata bida di in ke konvertí tur hende den un tiru pa nan bai buska refugio den tempunan ku reto
Nicole Stuart ku na su masha grandi. Asina mi a
pais Merka ta un per- den meditashon, yoga òf otro forma di reflekshon spiritual, kuminsá kanturiá, meditá
sonahe popular komo tòg ta bon pa de bes en kuando para ketu na konsehonan i hasi Pilates tur pareu
instruktor di ehersisio. E pa alkansá sierto grado di trankilidat di mente. Esei ta importante i literalmente, mi bida a
ta hari ora e deskribí su kambia al instante.
mes bida komo bruá i pa e empresario ku tin su mes dolónan di kabes, pero tambe pa e
kompleho. Komo hóben e empleadonan ku mester kumpli tur dia kabalmente ku nan tareanan. Tin ehersisio di rèk i
tabata hopi kaótiko. Tòg Ban repasá algun pensamentu riba e tema aki – despues ta keda hala rosea ku bo por
despues di tempu el a rekomendá esnan ku
logra krea un bienestar i na kada ken pa e mes evaluá si e tin algu aden ku e por apliká. ta kuminsá awor pa
éksito ku awor e ta gosa nan hasi ora nan ke
plenamente di dje. Tempu trankilisá nan mente?
ku e no tabata duna lès Ata aki un ehersisio
di Pilates òf meditando, masha simpel pa hala
Nicole tabata poniendo e rosea trankil. Sinta den
toke final na su promé un stul i na suela. E ora
buki. ei inhalá profundamente
Ta trata di un buki di su i yena e pulmonnan ku
mes bida titulá ‘Vegas mas tantu oksígeno posi-
Girl’ ku ta reportá di su bel promé ku bo ekshalá
añanan loko, tempu ku el pokopoko. Hasi esaki sin
a lanta na Nevada. Resi- niun purá, den tur tranki-
entemente el a logra saka lidat, pa pone bo mes
tempu tambe pa hunga den sentro di tur kos. Bo
un papel den e pelíkula por hasi e ehersisio aki
‘Bride Wars’ di Kate Hud- tambe verbalmente; inha-
son i Anne Hathaway. Den lá i laga esaki sali bèk
e entrevista aki Nicole ta miéntras bo ta ekspresá
brinda algun pensamentu ‘ahhhhh’. E ehersisio aki
di dje riba e konekshon lo sorprendé bo, pasobra
entre kurpa i mente di tin biaha e por toka un
hende. emoshon den bo kurpa.
Den pasado mi a yega di
Kiko ta bo filosofia per- laga mi emoshonnan sali
sonal pa loke ta bo tra- di e forma aki.
bou?
Mi filosofia ta ku e no tin Ademas, ata un bon
di haber ku kon bo ta apa- forma pa rèk bo kurpa.
resé, anke mi ta mustra Tuma asiento estilo Indio
mas hóben ku tempu mi (ku pia krusá bou di e
tabata den e edat di 20 kurpa) i rèk e parti abou
pa 30. Mi atenshon a kon- di e lomba. Despues bo ta
sentrá muchu mas riba e rèk e parti di bo garganta
parti paden di mi ku loke i e skourunan. Seguida-
ta aparentá afó. mente kana ku bo man-
Loke mi ke men ta lo nan règt bo dilanti mién-
siguiente: mi ta usa maki- tras ku bo ta laga bo hep
yahe – manera tur otro abou. Ku bo brasanan
hende muhé – pero kon- ketu bai règt dilanti bo
sentrando mas riba e parti kurpa, pasa dobla esun
paden dimes ta manifestá man na e banda robes, un
den bo aparensia pafó pa un, di moda ku tur dos
tambe, hasta ora bo no Nicole Stuart man ta na e parti robes di
ta konsentrando riba e bo kurpa. Despues hasi
aspektonan eksterior. hasi riba un base diario, Bo ta den yoga i medi- Ke men, mi ta kanturiá meskos ku bo mannan
Hasi ehersisio i relahá meskos ku bo ta tumando tashon? 30 minüt pa dia. Kanturiá na e banda drechi di bo
ta algu ku lo bo mester vitamina. Bon, mi ta un budista. ta un forma pa produsí kurpa. Esaki ta yuda lòs
zonidu i e ta un gran pida tambe bo hep, kurpa di
di hèrmènt pa bo tin na banda i e parti abou di bo
bo disposishon, pero bo lomba. Sigui hala rosea
mester haña sa kiko ta normalmente miéntras
Pa “Manual Empresa Chikí”, literatura traha pa bo. Un biaha pa ku ta hasi e ehersisionan
siman mi ta tuma lès di aki: inhalá i saka e rosea
di kalidat i tur otro informashon yoga tambe i tur dia mi
ta hasi un forma di medi-
atrobe.

komersial general, akudi serka nos tashon. Loke tambe bo por hasi
ta ku ora bo kambia di
Kon bo a drenta den e banda di kurpa, krusa bo
Kamará di Komèrsío i Industría di Kòrsou, Kaya Junior Salas 1, na Pietermaai of práktikanan aki? pianan tambe pa e esun
Tel. 461-3918 * Faks 461-5692 * E-mail: businessinfo@curacao-chamber.an Ta un amiga yuda mi pia bin riba e otro.
Internet: www.curacao-chamber.an kuné. Na 1997 mi a pasa

19
Congress 2010
Mobility & Collaboration

Na aña 2009 UTS Business a tene su promé kongreso Kolaborashon ta referí na e integrashon di video, data i
tokante „Unified Communications‟ ku tabata hopi bos di manera ku komunikashon ta bira mas efektivo i
eksitoso. Varios kompanía renombrá den agradabel. Tin diferente sistema di telefon di
telekomunikashon a trese nan punto di bista di e kompanianan manera Cisco i Avaya ku ta permití bo
importansha di komunikashon integrá. engrandesé bo posibilidatnan pa komuniká. Bo por mira
e persona ku bo ta papia kuné i tene konferensha ku
E aña aki atrobe UTS Business ku ke sigui ta un diferente persona na mes momentu. E ta bira asta mas
inspirashon pa su klientenan ta preparando pa su
fásil pa traha direktamente for di kualke punto ku bo ta
kongreso ku e tópiko “Mobility & Collaboration”. E deseá e úniko eksihensha lo ta un konekshon di Internèt,
énfasis lo ta riba e importansha ku e dos konseptonan un laptop òf telefon mobil ku ta integrá ku e sentral di
aki tin riba produkshon i efisiensia pa bo kompania. telefon.
E parti di Mobilidat ta enserá ku awendia mayoria E dos konseptonan Mobilitdat & Kolaborashon ta
negoshante tin un ‘smartphone’ pa nan keda altante di
birando dia pa dia mas indispensabel pa un kompania,
yamadanan, e-mail i diferente sorto di aplikashon prinsipalmente pa unu ku ta chikitu òf mediano. E ta
práktiko manera Facebook pa ‘smartphone’, BlackBerry permití bo tin un base mas grandi di ta aksesibel pa bo
messenger (chatmentu), Word, Excel i muchu mas. Asta klientenan di manera ku e negoshi por sigui drei sin
yamadanan ku bo risibí via di bo sentral di telefon òf
importansha di bo lokalidat.
mashin di faks lo bo por risibí riba bo telefon mobil.
Nos ta invitá bo for di awor pa bo ta parti di e
kongreso aki ku ta tuma lugá dia 9 di desèmber 2010.
Bishitá www.uts.an/business pa mas detaye òf e-mail
business@uts.an.

20

También podría gustarte