Está en la página 1de 66

5

2008

Tutunak, Katapakna, Kgampalhuwachuchut Totonaco de Tetela de Ocampo, Puebla

Tu klakgtaxtuyaw chu tu kinka'akgspulayan nak kinkakilhtamakukan


Vivencias y sucesos cercanos en lengua totonaca

Portada-Totonaco-5o.indd 1

03/11/2008 07:24:04 p.m.

2008

Tutunak, Katapakna, Kgampalhuwachuchut Totonaco de Tetela de Ocampo, Puebla

Tu klakgtaxtuyaw chu tu kinka'akgspulayan nak kinkakilhtamakukan


Vivencias y sucesos cercanos en lengua totonaca

Tutunaku-5o(64p).indd 1

03/11/2008 07:25:45 p.m.

Tu klakgtaxtuyaw chu tu kinka'akgspulayan nak kinkakilhtamakukan (Vivencias y sucesos cercanos en lengua totonaca), fue
elaborado por la Direccin General de Educacin Indgena, perteneciente a la Subsecretara de Educacin Bsica de la
Secretara de Educacin Pblica.
La
agradece la participacin de los responsables de educacin indgena en las entidades, jefes de departamento, jefes
de zona, supervisores escolares, integrantes de mesas tcnicas y de comisiones dictaminadoras; de directores, docentes y
autoridades administrativas; y, especialmente, de los padres y las madres de los nios y las nias indgenas, a quienes va
dirigido este libro.

Secretaria de Educacin Pblica


Josefina Vzquez Mota

Direccin de Educacin Indgena del estado de Puebla


Jess Alfonso Hernndez Villalva

Subsecretario de Educacin Bsica


Jos Fernando Gonzlez Snchez

Coordinacin del Proyecto en el estado de Puebla


Gabriela Romn Lobato

Directora General de Educacin Indgena


Rosalinda Morales Garza

Compilacin y revisin de los textos en lengua totonaca


Manuel Garca Guzmn
Francisco Vzquez Santiago
Sam Gaona Ponce
Gildardo Ponce Garca
Antonio Marcos Cruz Jacinto

Edicin
Direccin de Apoyos Educativos
Coordinacin editorial
Marco Julio Linares
Guadalupe Ambriz Rivera
Cuidado de la edicin
Felicia Garnett Ruiz
en trmite
Primera edicin, 2008
Impreso en Mxico
Distribucin gratuita/ Prohibida su venta.
D.R. Secretara de Educacin Pblica, 2008
Argentina nm. 28, Centro,
06020, Mxico, D.F.

Tutunaku-5o(64p).indd 2

Validacin de los textos en lengua totonaca


Gabriela Romn Lobato
Texto de la presentacin en lengua totonaca
Benjamn Garca Sotero
Francisco Vzquez Santiago
Jos Antonio Quintero Bonilla

Diagramacin
Ins Patricia Barrera
Texto de la presentacin en espaol
Alejandro Torrecillas G.
Reconocimiento especial al trabajo de Marco Tulio ngel Zrate y Yuri ngel Zrate, quienes con sus ilustraciones para
portada e interiores, respectivamente, pintaron color a las palabras de las nias y los nios, autores del presente libro.

03/11/2008 07:25:48 p.m.

Liwanlinat
ndice

Xlimsiyukn likglhtwkg .............................. 5

Ykskgwin kuchin .......................................... 21

Presentcin ............................................................ 7

Alici: xskgll tsumt .................................... 22

Stlan takgchiwin / Poesa


Tlkpstkni....................................................... 9

W xkt ................................................................ 25

Nitu xssti ............................................................. 9

Lpnit chu kuyu.................................................. 27

Xtpxkin kintsi ................................................... 10

Tltn chu stn ................................................ 30

Ktsokgnmp ........................................................ 10
Kinkgostntlin ...................................................... 11
Lu tpxkin ........................................................... 12
Kintsikn ............................................................... 12

Akgstitum tachiwin / Narracin


Xltmt limxkgn ktsu
kgws................................................................. 34
Lantla litlawat / Receta

Akgpun ................................................................ 13

Lntl ttlwkn xlkgchililh ........................ 37

Mkgtum tchiwin .............................................. 14

Xtxpt liwy npxni ..................................... 38

Mkglhtwkgn ............................................. 15

Lntl kxtlwkn pxnikk ............................ 39

Wmpi kgws ykit .......................................... 16

Lhikuchun xl pktst ....................................... 40

Xl kiskgt .......................................................... 17
Kinktiytn ......................................................... 18
Takgalhchiwin / Cuento
W chixku wnti xkut xwn ............................. 20

Tutunaku-5o(64p).indd 3

Skw chu juki ....................................................... 23

Xatalakgtsokgkin pulatamat / Monografa


Xtilitxtun xlkn chichni ................................. 41
Takgspulin / Ancdota
W yunputlw ...................................................... 43

03/11/2008 07:25:49 p.m.

Limalakawana takgalhchiwin. Takatsin /


Leyenda. Creencia

Xatakgalhchiwin malananin / Mito


Xtchiwin tpljni ........................................... 52

Xmln kglhtuchokgo ..................................... 44

W tumin xl luw .............................................. 53

Tu nktluwnikn xttsnkn kmn .............. 45

W kiwi litlkgpli puskt ................................ 54

Xtchiwin kmpnchuchut ............................ 47

Lnit Sn Pedro Cmocuutl............................. 55

Xtchiwin Sn Mrcos ...................................... 48

Xiwn chu xchichi kpulim................................. 57

Xmkgn tchiwin xl kuxi .............................. 49

Putakgatakgsni' / Glosario ............................................ 59

W lilkpuwn xl kgtsu skgt


xlkglhtuchokgo ............................................. 50

Tutunaku-5o(64p).indd 4

03/11/2008 07:25:51 p.m.

Xlimasiyukan likgalhtawakga
Tlntl wnkn kkuwini nk mintchiwin Lntl wnkn
ktsisni nk mintchiwin Ni mkgktsiy pi kxni wn kkuwini
lu stlnk tchiwin, chu ktsisni kkswi lutln tmkgtsi Um
ly xplkt pl pi wix chiwinn mintchiwin, xtchiwin mintlt
chu xnttltnikn, chu xtt mixuntt, chu pokgto
mintchikkn, nlichiwinntit, chu kintchiwinkn kilhmn
lkstlnk ntkgxmt...
Xplkt kinin klkskinw, nkgliy um likglhtwkg, ti
ttsokgnit tlntl wixinin chiwinntit, l mpkuwiyw chichini
w nchichini, chuchut w nchuchut, n w n, chu pp w
mpp, pi tm stku lktln nlkgskgokgo, chu nchuchut tln
kmskgewiwinlh, chu m n tlkstlnk ntsiyu.
Ant ni tpekgsiyw Xpumpekgsn Pukglhtwkg
Xllimxkgenn, klkkxtlwnitw um likgltwkg, nt nint
wix mkgtynnit, nchun mintlktsukmn,
mkglhtwkgennin, mintltkn, chu mintchikkn, klkskinw
pi wix nlkgtiy nlikglhtwkgy, mintkglhtwkgnin chu
tintwilkgnon, nchun kkmkgpuntniyn nkglhputsnn
xtktsinkn lkgolutsinni', nmkgtsokg mintlkpstkni,
nkinklixkgtliy tun tlwy nk minkchikn, chu
mintmnixni kkilixkgtli.

Um likgltwkg tpxuwn kkmkmxkiyn wntu


ttsokgnit kmintchiwin tutunk, xplkt mpi kknlyw
lntl kgtunu tchiwin nnkgoy nt Kklhkuyunin, xtchun
kgtunu tmnin wntu nitlkxtumiy lntl mpkwiyw tunt
nnkgoy.
Lkpstk lntl pl nlh n nn xstkgkgw U w
xtsustsokgo U w xspupuku Lntl chu ntsiyu um nkgoy
plhm, lktlnk kiwi, kglhni chu um chuchut xlk pupun
Lkpstk lntl xtsiyulh kkilhtmku pl nix nnlh
xtiplhuw tmnin, chu putum lkxtum xtsiyulh Chun um
nly pl nlkgsput lhuw tchiwin tunt nn Klhkuyunin chu
kgtuxwt.
Xplkt pi ktlwnitw um likglhtwkg, lktsm tmnin
nk mimkgtsokni chu tln lkgtsm xtmnin militchiwin,
xplkt pi wix tln klklikglhtwkglip, klittsml
milkgstpu chu mintekgen lntl tln lkgwn mintchiwin,
xplkt pi nl xtsnkglh, tlntl xnn chu tlntl tmninit,
kxni chtum lichiwinn..., kglhtum tchiwin, xplkt
ktwillh kintchiwinkn chu kinin nmtlniyw msiyw um
tktsin chtunu, chtunu, tlntl mpkuwiyw ktuw

5
Tutunaku-5o(64p).indd 5

03/11/2008 07:25:55 p.m.

kglhiyw kglhtunu tchiwin nk kinklkuyuninkn, xplkt pi


kinin ktsiputunw nimj w xskgewiwi spupuku, nimj w
xspupuku stkgjw, chu nimj w xpkglhju spupuku.
Xplkt pi kinin kmtstokgmw kgemplhuw tchiwin nk
um likglhtwkg, w ntu wix tsokgnit tlmintchiwin, wntu
lichiwinntit, pi n chun kinin n xl unu kinin n w
kintchiwinkn chu kintiytkn.

Nktlikltwkgyn xplkt pi tln ktlwn um


likgltwkg, pi lu lkgkts ttlwnit, chu ttsokgnit n wtiy
tlntl mintt xtchiwinn chichini, pi n chun wix kpstkgti
chu nkkimsini kinin mintln, pi nkintchiwinkn ni wtiy,
pl pi nchun kinin n tln nktkglhchiwinnw pp, chu
chichini, xplkt pi kinin nkktsiyw tlntl wnkn
likglhtwkg..., chu tlntl wnkn tchik, nk
xkgemplhuw tchiwin nk kinklkuyunin.

6
Tutunaku-5o(64p).indd 6

03/11/2008 07:25:59 p.m.

Presentacin
Cmo se dice d en tu lengu Cmo se dice noche en tu idiom
No hs sentido que cundo lo dices en tu propi lengu el d es ms
brillnte y ls noches ms clmds y bonits Esto ps porque si lo
express en tu propi lengu es como si tus pps y sus pps, y los
buelos de sus buelos, y todos tus migos lo dijern junto contigo, y
entonces es como si sus voces se juntrn con l tuy y ls plbrs se
oyern ms fuertes y ms clrs
Por eso hemos querido que tengs este libro, que est escrito con ls
plbrs que se usn en tu lengu pr llmr sol l sol, gu l
gu, ire l ire y lun l lun, pr que esos stros brillen ms,
el gu refresque ms y el ire se ms clro.
En l Direccin Generl de Educcin Indgen hemos elbordo este
libro, en el que prticipste t, tmbin tus comperos, tus profesores,
tus pps y ls persons de tu comunidd; desemos que lo les y lo
disfrutes con tus migos y tu fmili; l mismo tiempo, te invitmos
recopilr los sberes de tus myores, crer tus propis nrrciones,
que nos cuentes lo que hces en tu comunidd y comprtir tus sueos.
Con ese mteril nos gustr poder entregrte otro libro pensdo y
escrito en tu propio idiom, porque creemos que cd lengu que se
hbl en cd regin de Mxico es como un color distinto, que no existe
en ningun otr lengu, pr nombrr ls coss. Te imgins que de
pronto y no existier el verde O el rojo O el zul De qu colores
sern el psto, los rboles, l sngre, ls snds o el gu del mr

Te imgins si de pronto no existiern los colores y todo se vier igul,


sin color Pues lgo s es lo que psr si se olvid culquier de ls
lengus que se hbln en Mxico y en el mundo!
Por eso hemos hecho este libro, lleno del color de los dibujos y ms
lleno del color de ls plbrs de tu lengu, pr que los disfrutes y
te llenes los ojos y los odos con los mtices que hy en tu idiom; pr
que no se pierdn, pr que no se olviden los sonidos y los colores que
sbe pintr cundo lguien lo hbl En un plbr, pr que sign
vivos y podmos ensernos, unos otros como hermnos, cmo se
dicen ls coss en cd lengu de Mxico; porque todos necesitmos
sber cul es el zul ms fresco y cul es el zul ms verdoso, y cul el
zul ms cribeo.
Por eso hemos recogido muchos reltos en este librito, escritos con ls
plbrs de tu lengu, el idiom de tu regin, que tmbin, por ser todos
mexicnos, son nuestro idiom y nuestr regin.
Te invitmos que les y disfrutes este librito, que fue hecho con
mucho crio, y est escrito con ls misms viejs plbrs con ls
que tus buelos le plticbn l sol, pr que ls recuerdes, y pr que
nos ls ensees nosotros tus hermnos, que hblmos otrs lengus
mexicns, ver si s tmbin prendemos plticr con l lun y con
el sol Pr prender cmo se dice libro, y cmo se dice migo,
en tods ls lengus de Mxico.

7
Tutunaku-5o(64p).indd 7

03/11/2008 07:26:02 p.m.

Tutunaku-5o(64p).indd 8

03/11/2008 07:26:06 p.m.

Stlan takgchiwin

Poesa

Talakapastakni

Nitu xasasti

Chtum tse xnku


w xpukglhtwkg

Kgws, nitu ntuku lu ssti,

kgws'.

ntu nttsekgnit

Plpi liputum nk ktuxwt

wtiy nchixku'

kmn xww

ti kinkkgskgwputunn

nix ltltlwkgok.

xlkt k nkinkskgskgwimiyn.

Luchun kgolonkn

Kgws, nitu ntuku lu ssti,

ni pks lkxtum lkpstkw

ni litsokgnt, ni liputlkgnt,

xnkglhi ktsujku kmkgktsik

ni lkchixkuwn,

chun kiltmtkn.

ni pl tchiwn
pks nt kilhtiknit tuku xlkgmkgn.

W nikum lu xtln ltmtkn


w kxn lktsujku ltmnin,

Kgws, nitu ntuku ssti,

kmkgtkglhwi uym

nk minkuxmn ttsekgnit

xlikilhktum ltmt.

chtum chixku mkgn skglt.


Ni tu xtakuwani

Ni tu xtakuwani

9
Tutunaku-5o(64p).indd 9

03/11/2008 07:26:10 p.m.

Xtapaxkin kintsi
Ktsokgnamp

Akxni kkgxmt xttsn spitu,


klkpstk xtchiwin kintsi,
kxni xkkistkyw.

Kkgpun xmim kgotnun


plhm xlittsmnit

Akxni kkgxmt mksnn kglhtuchokgo

xlkgpnkgoy xnt,

klkpstk xtlipuwn kintsi,

lu stln xlimsiykgo.

kxni xkilkgts.
Stln kglhtuchokgo xmxkgkgnn
Akxni kkxilh m snpp kgpn

pokgtu xkilhlitsin

klkpstkniy xtpn kintsi,

kiwi lipxuwkgolh xttlin spitu,

kn xkilitlpy

lilkstkwnlh ktuxwt.

liwk tlnxkmkgktsi.
Xtpxuwnkn kmn,
Akxni k xtpxkin kintsikn

ttlin w,

liputsy xkgws.

tchywlh xmkgxkgnt kimpuchinkn

Chuxtl xtpxkin kgws

ni tktsi tu tpxuwn kkinpulkni chilh.

xli putsy xtsi.

Francisco Vzquez, Sam Gaona


Manuel Galicia, Antonio Marcos Cruz
Ni tu xtakuwani

10
Tutunaku-5o(64p).indd 10

03/11/2008 07:26:20 p.m.

Kinkgostantlin
Kinkgostntlin xtutunk

Kglhtwkgnikgn kn lkchit

kispitu xtutunk

lhuw spitu, kn xlkgwmpt,

tliwkg chixku, skpjw!

chu wix xtlkchixkuwiy.

Xl kkgpun chun lkchinit!


chu xlk ktuxwt

Tlilh tslwt,

xtkgosni spitu lisikulntlwknti.

lkgpxuwlh mints.
Tskglh kilhtsukut.

Mkxtum, tskglh spitu,

Tiytxtulh tsis chu chilh

kglhtwkgnikgn kn lkchit,

xpulh mintmnixni.

mkgktsekglh tpxumn

Likgostntilin tutunk.

kxni twilnit.

Ni tu xtakuwani

11
Tutunaku-5o(64p).indd 11

03/11/2008 07:26:25 p.m.

Kintsikan
Lu tapaxkin

Wix ki'ukxilhti kxni klkchilh,


nk mi mkxpn kimklhxtkge,

Kintsi, kintsi

kxni ntm ksisne xli pu wmpt,

klkskin

xlkt kit, lkchiwlhtt.

chpxuwn ktwl.
Wix kimxki ltmt
Kit kwniputunn

wix kilkgktsnti chu kimpxki

klkgktsnn kintsi

lu tln tsiyiy chu liktsiy'.

wix lkgps kintlipuwn.


Chiyu lu mkgt kwi,
Min tsumt lupxkiyn

w Puchin ksikulntlwn,

chu lu lkgktsnn.

chpxuwn ktwilpi, kintsi,


Gildardo Ponce

chun kintlkpstkni.
Ni tu xtakuwani

12
Tutunaku-5o(64p).indd 12

03/11/2008 07:26:31 p.m.

Akgapun
Lu kspupuku nk kgpun,
w xmkgxkgkgt pupun,
lu lkskgokgoy nm stku'
wntu lkgmkgon pupun.
Mtlnkimkgolh xpuskunikn
Aymtch chulhn pxwkgoskgoy

mtliwkglhmkgolh xptspskn

w limsiyy tkksw chu tln ttwelh

mkim lhuw tmkun

liwkxilhni tmkxtumit w liputum

chu kinin lktsuku tlwmw.

lmtsnkgnnit xw tlkgplit tchiwin.


Lkglnk tiyt ti puln kilhtsukumkgolh
Kktiytn n tln kukxilhw

w kinktsutsuwptnkgoyn

ktuw tu lm chiyu

kinin ln mtmkunnin

tliwkim tlkpstkni, w tu tlwmkgolh

ni k mstw nkinkminn lkgtlwkgoyn.

tkgmnn kxltmnkn.

Ni tu xtakuwani

13
Tutunaku-5o(64p).indd 13

03/11/2008 07:26:36 p.m.

Makgtum tachiwin
Tln ttsokgni tchiwin k nlichuwinn k klkgwn

Chu kktuw, tsiwinit kilhtmku,

chu tsiyu,

kkgotnun ksin chu kchichini tlklst kxpulni

k ktuw tu llh

tkglhkglhin mklnk chu

chu ktuw tmnin tu mst ltmt

tlpxkit chu pumkuchin, xmkni ltmn,

xmkni ktis.

xtlkpstkni k'unin.

Tln ttsokgni tchiwin k chun twn

Tln ttsokgni tchiwin k tkilhkks chu tchiwin,

lu tiytxtunit kilhtmku kimplktkn

chun twn npi lmw chu mpi

chu xtlipuwn ktuw twn

nkglhkglhiy ntsuku ltmt,

nt xtptsnkgt kpokglhu nim liyn kimpulknikn

chu ni nsput.

nt ni lkgwnw mkgtunu tsisni


chu tkgxmt mksnn lktlnk putlw.

Ni tu xtakuwani

14
Tutunaku-5o(64p).indd 14

03/11/2008 07:26:43 p.m.

Makgalhtawakgana
Mkglhtwkgn,

ni ki'ukxilputunkgoy, lkskinkgoy mkgt kklh,

wix ktsiy xkilhtsukut sttijw,

nik mkgxtkgptnkgoy,

wix ktsiy mlkgxtupiy,

klkskin kgxtum kintktsikgolh, xplkt

wix ktsiy mkglhtinn,

kpukglhtwkg nelnptnkgoy,

wix ktsiy mpitsinn,

mkglhtwkgn: kimkgty kit nktlwn.

wix pkgs ktsiy, nchn xkktsinilh lkum wix


tuxplkt ni tlkg kimsiyniy

Ni tu xtakuwani

mkglhtwkgn, klipuwn kxni kukxilhkgolh


kintkglhtwkgnin kpukglhtwkg, tskgoy ni lh
mimptnkgoy kgpukgltwkg, w
mkgltwkgn Miguel lipeku wlinikgoy, kit
kktsiniptn listlh nk msiynikgoy
kintkglhtwkgnin, ni kukxilhputunkgoy lipuwnkgo,
ni kukxilhputunkgoy nptinnkgoy, kukxilh tiji
pi kglhiy xlhtkun, lhuw chiwix xyjw
wlkgolh, mkglhtwkgn kimsiyni
tkglhtwkgkg, xw tputlkgn, mkgpitsin

15
Tutunaku-5o(64p).indd 15

03/11/2008 07:26:49 p.m.

Wampi kgawasa ykit


Xplkt ykit tsints,

Lkgchunn kglhtinn,

Wmpi kgws ykit,

xplkt wn t kinpxkiy,

wmpi nkmkgtynn,

nt lkgtiy skj,

xplkt ykit klkgchixkuwinn,

lkgchunn klitsiyin,

nt lkgtiy kglhtwkgy,

wmpi kgws ykit.

wmpi kgws ykit.

nt lkgtiy kglhchiwinn.

Xplkt ykit kpxuw,

Min kilhtmk ykxn ktsy,

Mp klktsly kintkgmn,

kpxuw l kintpuwn.

ykxn klklipuwn.

n chun kmtlniy kglhtwkgy,

Kglhskininn ntu nikykgtks,

Lkgchunn nikktsiy nt nktlw,

chup klktsly kintpxuwn,

txplkt ntu ykgspulunn.

wmpi kgws yikit

wmpi kgws ykit.

Xplkt lu xtpxuwt kkgmnn,

Lkgchunn kkgosnn,

xplkt n kykgslokgonn.

lkgchunn k lktsuku ktlwn,

Lkgchunn klw kliktsy,

kniw yikit kn,

wmpi kgws ykit.

n kniw yikt kmn.

Honorio Rodrguez Dimas

16
Tutunaku-5o(64p).indd 16

03/11/2008 07:26:54 p.m.

Xla kiskgata
Xk kktsy mpi kglhikn chtm skgt,
kgmplhw xkimsyilh xmjktsit tpxkin.

mpl nklkgmkgn xlktitum kilitluwt

wmpi nixkktsiy mpl xkimsiyilh lntl

xplkt tln tsi nktlw.

mkgtynnkn chu l ltmkn.


Pi ni xkmlkchinlh nkiskgt
W nkiskgt nkimxklh xlktitm

ni xklkgpsle xlitmkxtumit wntxllt,

kiltmt, ni'lh k ykikstu klm, l

lktitm chu lu xlikn.

tm kilhtmku yikxn xtl lkchnit,

Nikktsy mpl xkykgtkgsle xlipokgto

ni'lh k yikkst kw, y kinkglhtutukn.

kilitluwtkn xl kiltmtkn.

Kiskgt w xliwk tlnk kintllkgt,

Xkmkgtsnkglh wnt lu tuw

wntu nkilkgchnit nkilitluwt,

lkgpskn xl kiltmt kn chu xl linn,

ni mkgtm xtchuw lu tln kmjktsilh

nixktikslh l stktilh chtum kgws,

l yuk tln kmjktsiy mpi y tsi klitxtuy.

xlililkgtit lmkgchipkn skgt


lu tln ntu kilkgchnit.

Ni tu litxtuy mski nklkgply


kiltmt, mpl nksty kinchki,

Casilda Soto Morales

17
Tutunaku-5o(64p).indd 17

03/11/2008 07:27:01 p.m.

Kinkatiyatna
Chchut, tchnn, un chu tkglhinn
putm tku nn kinktiytnnkn

Akxni un kitxtuy

xlilt nmkgtkglhkoy

kiwin ttsuwikgoy

chu nkknikgoy.

kintkgen kgxmt
xplkt sitsim

Kmnn ti minkgoyk

w kintkglhskim

chchut sputm, kmkgtkglhti

w kinklhtilh ini'lh mtyni plhmkgm.

tchnn nimkgolh klkgmxtukgow


un tlkgmnim kmkgty
tkglhinn nimkgolh k kmkgtkglhti.
Akxni wix nstk
ni lh kti'nlh kkiwin
nt xpkgnin twilkgoy lksu spun
kxni tlikgoy kinkmpxuwnikgoyn
kinkkiwinkn chu kinkukn.

18
Tutunaku-5o(64p).indd 18

03/11/2008 07:27:13 p.m.

Luw lixkn plhmkgm

Nitu xliln tuku kw chu kimkgnikgelh


kgnikgelh

pupunu stk kt kt

putum kktsyw

niw chuchut tluwm

mkgxtkgti minktiytni

wix lipin tlkglhin

xplkt ntln nltpy.

chu wix nitu tlwy.

Mireya Sotero Luna

Yikit k ktsu juki


pxuw kltmy niku kstkgw
kkgosnn chu kkgos
kxni kukxilh lkchixkuwin
kkpekuni tchekg chu kgosnn
kwni ni kkihmkgni
kltmputunku
chu kxni kimj kwn:

19
Tutunaku-5o(64p).indd 19

03/11/2008 07:27:23 p.m.

Takgalhchiwin
Cuento

Wa chixku wanti xkut xwan


Xwi chtum chixku wntiku chli, chli kskuj tm kxpukuxtu chu nchun
ni kxniku xjx. Tm chixku xchn kuxi, stpu, pkglhch chu pin.
Lichuwinkgoy pi tm chixku milh kgtum kilhtmku kxni nlhtu mkgly, xtchn chu
sitsilh chu mkglh tm klhkgt chu xmkywt.
Wnkn pi tm chixku xkuti litxtlh chu lh wy tlkgtl tniku tln
xmkglkgonit mkgpitsin lkchixkuwin.
Chu milh kgtum kilhtmku kxni mkgskglk chu lkgtlkgk lilhuw
xplkt nlh nw xtlkgtlkn xntln.
Ni tu xtakuwani

20
Tutunaku-5o(64p).indd 20

03/11/2008 07:27:30 p.m.

Yakskgawina kuchina
Xwi chtum tsumt xkgli ykgkutiy kt tiwn xt'n xtse chkgnn, wn tsumt n nint
wi tlnk lhuku, milh kilhtmku mp kgmnn tsumt, kxni uxilhi mkminik kgtum
xnt, wn tsumt lu pikulh wnilh xtse. W puskt wnilh xtsumt:
Nnw uxilw wnti nkuchiyn nlkgnw chtum tsktin nkuchiyn.
Lkgnkgolh ktsu chixku ni kgli xtekgen, wn chu puskt:
Klimim kintsumt nkuchiy, xplkt pi kglhi tpeku, wn chu tsktin, lu lkgtil
tsumt, wn chu m tskgtin:
Lu snun mintsumt, ntm kgxtkg nkkinchik.
Pi ni chun xpstkm tsktin, min tsumt n lipin, li kskgwik puskt xplkt pi
mkglhputum xtsumt wn chu puskt:
Kkimkgty xplkt ni nniy kintsumt.
Ni tu kpuwnti nkmkgtyyn. W chu puskt ykgtsiynk ylh xchik, kxni chu
mimp m puskt puts xtsumt, nlh ti xwilk, y mtsliknit m tsumt ynt liyl
m nk tlk lhuku, w chu puskt lu lipuw, nlh kxni tiknlhlnilh mkgo tsktin.

Ni tu xtakuwani

21
Tutunaku-5o(64p).indd 21

03/11/2008 07:27:36 p.m.

Alicia: xaskgalala tsumat


Mkgtum chtum tsumt wnikn Alici lu mt skgll xwnit, chi xtlt chu stse, niekgolh kxni xykgkutsen kt xkglhi
us nk pulkgtti xpukglhtwkgk xyn, chi mkgtum tsumt, lu sokgku lh nk pokglhtokg chu nj ti xyn, kxni
chu l tnukgolh. Alici xmn mstlh xtskujut. Chu mkgtum Alici lh nk pokglhtowkg nilh tlwlh xtskujut chu
mkgpitsin pkgs mstkgolh, usxchtiy kmn klw xwnimkgolh xwn chu chtum tsumt.
Tu lnilh, lienkglhin limin xtskujut, xwn pi w lu x skgll!
A chtum kgws w: Yikinn s kilitykn.
Kgxmtli tsumt tsukulh tsy chu kxni kgxtkghi, lu tsukulh kmnnkgolh xlitl, lu xputsmkgolh tsiy pi
nli'kgmnn. Tu kspull tsiy
Tpekunkgolh pokgtum kmn xni tnukgolh, chu mkgelhtwkgen lipeku ktpkilhnikolh, listn
mkgelhtwkgen ni tln mjktsil. Chu tchiwinlh tsumt wnilh pi ni tln tu tlwlh.
Xli chli Alici kwnilh kmn n chuw mkgelhtwkgen, ni tu klipuwntit kts pi ni tln tku tlwlh x
mkgpitsin kmn n chuw wnkgolh klmkgtsnkniw ni tln, tu klw kwnin. Ln chiy Alici ktsiy pi ni tln
mikstu n tlwy tu nitln nlkpuwn.
Ni tu xtakuwani

22
Tutunaku-5o(64p).indd 22

03/11/2008 07:27:43 p.m.

Skaw chu juki


Mkgtum kilhtmku xwi tntum skw nt xtwil nk kkiwin, w skw luxlipuwn wmpi
niti xwn xtlpxkin, nt nk kkiwin nix xtkgs wn tu xwy, lipeku litkgtsnkglh chu
lu'ipeku xtsikgsm; kxniku tsukulh tlwn lhmn tiji, nt niku ukxilhi ksekgtn. Xmkgtum
tsiynilh tntum juki, tsukulh wski skgt.
W skw kgskininlh:
W mil uym
Kglhtilh juki:
W!
Lixkgtlilh xlipuwn juki wntu kgspullh chu mlknnilh xtmkgty chu xtpxkin.

23
Tutunaku-5o(64p).indd 23

03/11/2008 07:27:49 p.m.

W juki wnilh:
Tln ntmkgxtkg nt kinchik, nt tlkg wi tliwn chu nwy pokgtu wn tu
wputun.
Alh kilhtmku lwnikgolh pi lkxtum nltmkgoy chu nlpxkikgo, w juki
kmlkgpsilh xtlpxkin, listlh tsukukgolh llinkgolh nk psku, tlkxtumikgolh chu
tlkgchokgokolh.
Alh kilhtmku skw ttpuchwlh lustln x tsumt skw, w xsstilh xtlpxkin
tlwkgolh xtlnk stpxuwn n wtiy tlwkgolh xchikn wn ti tpuchwkgolh
listlh lhuw xkmn kglekgolh chu lu pxwkgolh, w skw nilh lipuw.

Evelia Elosa Gaona Jurez

24
Tutunaku-5o(64p).indd 24

03/11/2008 07:27:56 p.m.

Wa xkta
Akxn nkilhtmk nin mkgs xwnit, ni xyinn ntkglhn lixkjnit l xkt.
W xkt yilh nkg ykgpn nputs xpuchin. Wnilh:
Tln xsitsinit xplkt lu lixkjni ykit. Kkimxki xtmnn kinpekge.
Nnt.
Kglhtnlh.
Kkimxki pekge ktlw litln kimkgnim lonkgne:
W npuchin pekge nit xkgtxtuninit.
Mpkgsnlh:
W ntkglhin nt kglhekgoy xpekgekgn nmixkikgoyn pkgtum xpekge.
Chuw xkit kglhilh xsnpp xpekge stnts chu xstkgjw xpekge xstkgjw
tutulokgot, xlilkgsmkuku xpekge nkilhlkut.

25
Tutunaku-5o(64p).indd 25

03/11/2008 07:28:05 p.m.

W xkit xkglh lhuw tmnin, xltm nk ktiytn chu nk pklhni. Yints nix yin w yun xpxuw chu nk
pklhni. Yints nix yn w yn xchiwinnkgoy xplkt lu xlkgtekg.
Tlnk xmkgktsikn. Ni tu xkliyukxiy mkgpitsi chu xkli pxuw.
Tmkxtumikgolh ntkglhn nti nkglhekgoy xpekgekgn xmkxtunkn kgoskgl nix wilch xpuchinkn.
W xkit kinklipxuwyn wonkgolh klonkgjmw xplkt kinktsnkgniyn nkin pekgekgn.
Li chli yikxni xkit xkgosputun, tktnekgolh xpekge, mklhpimpili w.
Pokgtu xpekge tktgolh kichi'nkgolh nk ktiytn. W xkit kputsmku xpekge. Lixkjnit chu xlkgtsin ni l
yukx mxkgekgent, tsekg wi nk tlnk lhku xl kchiwxni.
Txtu ykxni tsukuy tsiswn pulkchip xpekge ntu mkgtsnkglh, pl nkgos, nikxni ntyy, xplkt
mxnn npl n yukxilhkn.
Casilda Soto Morales

26
Tutunaku-5o(64p).indd 26

03/11/2008 07:28:12 p.m.

Lapanit chu kuyu


Xwi mkgtm nk tlhnk kkiwn xwi tntum tlnk lpnit lu lixkjnit xliktsi ni tu xkliyukxi xttkglhn,
lu tlnk chu tliwenkge, pi lu tlnk xmkgktsikn, mski kgoluxnin xwnit.
L kgelhptu nk chuchut xwi tntm kuyu xkglh xkmn ykxni milh mkgtm kilhtmku tttlkglh
tntuy xkmn.
Lkpstk tu n tlhw, xmkgtum lh puts plhm, xlklhwkm kiwi, tychi Lpnit wnilh kuyu:
Tu tlwpt tln ktsiy pi yikit mkpekgsi yum kkilhtmku
Tsukulh pulkgchip, xwputum. Tkgln tsllh kuyu.
Ylimkgtum xtlwm kuyu, lkgtsiswlh l kilkgllh xtsi. Ykxni xlktslm xchik lpnit.

27
Tutunaku-5o(64p).indd 27

03/11/2008 07:28:34 p.m.

Yum lpnit ykxni kgxmtli l xtlhwmkg, pl txtuplch.


Chu wn:
Chiyu n wn, nkkwyn.
Xkmn kuyu pekkunkglh, tsukukglh tskg.
Akxni tlktsuwim lpnit, kuyu pl kttsllh xkmn. Lpnit, tsukulh kykgtokge,
xkmtxtukm, lkpulhkglh nk sipi yumkg kuyu, kmkjnukglh xmknkn,
xykgxkgkn, chu ttnkgolutktkglh, lkpulhkglh nk xchikkn.
Chu xl Lpnit ni ltktlh. Ylh kilhtmku ylh tlkgchokgo Lpnit tsukulh px.
X mkgtm twi ni yukxilh pi xwi tlnk luw, lktwi chu tuxklh.

28
Tutunaku-5o(64p).indd 28

03/11/2008 07:28:41 p.m.

Tsukulh ykglhmn mkgpp xlkt nmkgtykn puwn. Txtuch kuyu chu milh
yukxni ti xchiwinm. W Lpnit:
Kkimkgty, kixklh luw.
Kuyu yukxilh pi lu lhuw xtxtum xkglhni, pl tsukulh kuchuy chu liylh nk xchik. Yum
lpnit pkslilh chu milh mxki pxktiktsinit kuyu, ni'lh ykxni kmkglhuwilh, n chuw
xklkgktsn mkgpitsi lktsints xttkglhn.

Marcos Mauricio Jacinto

29
Tutunaku-5o(64p).indd 29

03/11/2008 07:28:47 p.m.

Talatna chu stana


Nk xmkgt kchikin wi tlnkg kkiwin, nts wilklgolh pulkglhuw kiwi, nchuw wilkgo tiplhuw
tkglhinin kni kinn chiwinkgoy.
Milh kgtum kilhtmku kxni titlwlh chtum tltn chu ttnokglh mokgxnu, chu wn:
Nk mkgn!
Akxni klhknim chu txtuchi chtum stn chu wni:
K kglhi!, ni kmkgni, nk mxkiyn mktum kintujmit.
Chu tltn wn:
Tln chu nkmkgxtkg!, chu tlwnkgolh.
Xli chli kxni titxtup tltn nk kkiwin chu ttnokglh tntum wkgn chu wn:

30
Tutunaku-5o(64p).indd 30

03/11/2008 07:28:53 p.m.

Chu nmkgni.
Akxni kgxmtp:
Ni kmkgni k mkgxtkgti! N mxkiyn mktum kintujmit, chu tltn tln tlwlh chu tlwnplkgolh.
Xli'kgtutu kilhtmku titxtup tltn chu ttnokglhi tntum jukiluw chu wn:
Niktimkgtsllh, chu nk mkgn!
Akxni kgxmtp:
Ni chun k tlw! Nk mxkiplyn xmn kintujmit tu klimin. Chu kmkgxtkgkti ni tu ktlwni. Sitsilh
tltn ni'l kxni skglekgolh tkglinin.
Akgtum kilhtmk tmkgxtumikgolh tkglinin, w monkgxnu lkpstklhi chu w:
Tuxplkt kinkmputxtin um kgws Tnkuxi chu jukiluw n chuw wlkgolh. Xli'kgkitsis kilhtmku
titxtup stn nk kkiwin y xkglhkglhimkgolh tkglhinin.

31
Tutunaku-5o(64p).indd 31

03/11/2008 07:28:59 p.m.

W monkgxnu wn:
Ni lkpl pinpt
Stn kglhtinlh:
Km st kintujmit nk kchikin.
W tnkuxi kgelskilh:
Tux plkt stnn
Chu kgws kgeltinlh:
Xplkt mstokgputun kintumin tu nklitpuchuwy.
Chu jukiluw mkgchiwinlh.
Tln ikinn nkkmkgtyyn tu nmklkskin xplkt wix kilmkgputxti kiltmt.

32
Tutunaku-5o(64p).indd 32

03/11/2008 07:29:04 p.m.

W monkgxnu wnilh:
Nk tputsyn luw xslimunkgo tsumt xl unts kchikin, npin skin nk xchiki, kit
nkkgstitwil chik, nk kmkgpuwntin xntltni chi pl nkglhtikgoyn.
W wekgn wn:
Ntlwy lipkn nktputsniyn xtiln, tjn chu tilenkg tu nmklkskin nk
minpsku.
W jukiluw ni tmkgxtkglhi, chu wn:
Ntlwy pumkkin nts ni nkmkgxtkg tumin tu nmklkskin.
Chi kws stn pks tln tlwlh tu wnikgol tkglhinin. Akxni chilh kilhtmku psku,
w monkgxnu, wekn chu jukiluw kwniklh. Liputum wynkgol chu kgotkgolh. Alistn
w monkgxnu lijikswlh jini, w wekgn chipkgolh chich chu jukiluw lktymikgolh
mkgpxuwinnn. Wnkn pi kxni nikgolh ni'lh kxni tsikgolh, nk tlnk kkiwin.
Ni tu xtakuwani

33
Tutunaku-5o(64p).indd 33

03/11/2008 07:29:10 p.m.

Akgstitum tachiwin
Narracin

Xlatamat limaxkgan aktsu kgawasa


Ltmkn nk kts kchikn, nint nit xtij putlhw, chu mkgskgot, kn pl lu tuw tln
nltpy xplkt lu xlkskink. Ltmkn nk kts kchikn, nint nitu xtiji putlhw chu
wmp wnt nt ltmnit ni chun lkpstk.
Akxn ktsuku xkwn, kkglhtwkgnit nk kts kchikn wnikn Sn Pedro Cmocuutl,
wilch nk xmupjn tlnk kinkchikin. Ant nint l puntsis chu kkuwni xmn xttlin
tilenkg, lktsu spun chu xtiln xtkgxmt. L ktsisn lntl wjnnkgoy chich, xtts
monkgxn chu silnkgn.
L puntsis lkplkgonit lkchixkuwn mkgolh nk ktuwn, chiptilhkgoy xliskujnikn.
W lktsu kintkmn wnti kintchun, tlnkliy nkkglhkglhiyw l nk tnuyw
nk pukglhtwkg, Lic. Benito Jurez, lukpxuwyw xkkgosnnw kxn n knw;

34
Tutunaku-5o(64p).indd 34

03/11/2008 07:29:17 p.m.

kilikglhtwkgkn xkmujuyw nk puxtokgo, mski mkgptsi kxchiptilhkgoy.


Nk pukglhtwkg xkinkmsiyniknn tkglhtwkg chu tsokgn, n ktuw wnt
xkinkmtlwiknn. Kinpukglhtwkg, kxtlhpitn kwi xlikgchuwy, kxn ksenn chu
xlonkgnn pks xk ptiyw, w nchuchut xtnuy chu n kxn lu plh xmn.
Akxn lhkknn, l nk txtuy nk pukglhtwkg, xkn nk puxkg, xkktn mkgpitsi
kintkgws, n knw kgmnnw nk chuchut xktlwyw ltlhjt xtnt tlkg nchipy
lktsu skiti chu kgchokglh. Akxnit xnn nk lkts puxkg; ni chun lnchiy n'lh nn.
Akxn xlonkgnn, w kintkmn chu kit, xkkgmnnw nk xlktn puchuwn lktsu kgolul
chu tilinpu; kgotn nklkpulh nk kinchik; kin tlht, kin ts, ki ntln chu kt, xkstiliwiliyw
lhkuyt, nkskgonw, listlh pks nknw lhttyw, mski w kints wn n'n lhtty.

35
Tutunaku-5o(64p).indd 35

03/11/2008 07:29:23 p.m.

W xli'kgch xn chu xlikgtujun kilhtmk, n chun kxn ni xknkglhtwkgy,


l xkilhtmk kpen, xkmkgtynn; nkn puxnn o nkmskknn, lkgchinn
kxksokgliy kints nkktuwn, kxnit xkkgosnn nkkkiwn chu nkkkpejn,
xkkukxilh ktuw lktsu tkglhn wntu nn. W um ni ukxilhkn nklktlhnk
kchikn.
W xplkt tln klichiwinn lntl ltmy chtum limxkgn kts kgws, lu kpks
tptin tsiyy, wmp kxn klkpstk lntl kltmnit, lu 'mkgtm xkskgtmp,
k xplkt lu tln tmkglhktsiy ltmkn nk kts kchikn chu nk kkiwn, nint
nit sokgliyn cho kgxkuliyn xtchun l nk lktlhnk kchikn.
Ni tu xtakuwani

36
Tutunaku-5o(64p).indd 36

03/11/2008 07:29:34 p.m.

Lantla litlawat
Receta

Lantla tatlawakan xalakgchililh


Tu ttlwkn:
Akgtum tpulhkn wx xstkg
Akgtti tpulhkn skitit
Yitt tpulhkn litsilin

Lnl kxtlwkn:

Kitsis puxm xplhm xwt


Pku pupulkn chuchut

Ykgtum pulchekgen n mujuy skitit npekgx xlkgstkg


wx, nmchichiy litsilin, nlilwilhkn skitit, nkgochiy chu
wx, chu pekgchekgey xtuwn xwt, nlkstiliy xskitit.
Nmkgestokg tmkgchin, yktum pokgotni chun mujukn
ktlmnk, tjumj tuy pupulhkn chuchut; kgtuy tputlekgen
kilhtmku ykxni ntilkgtsl pi tln nmkutukn, lkgchililh
lu tln ntwy.
Ni tu xtakuwani

37
Tutunaku-5o(64p).indd 37

03/11/2008 07:29:39 p.m.

Xataxpata liway npaxni


Xkxtlwt:
Akgtuy tpulkn xliw
Akgtumtt tpulkn pkglhch
Akgkukitsis xskuni pin
Tsin mtst
Akgtuy tlkchuku cipulx

Lnl tlwkn:

Aktsin mntekg
Tln ntpuchekgey pumkchn n chun liwy k tsints
chuchut nmknikn, ntpupuy chu nttsiliy, kxni skuyutw
ntwil tln chlh, nmknkn xtxpt pin nk putsilin chuw
nnttsili xpin, pi lu tln ttsililh, nmknikn lhuw chuchut
chu nlkwilh xpin nkglhkglhikn tipuxmm lktsints
kiltmku wn tln nkglhwnnkn chu l kgm wn.
Ni tu xtakuwani

38
Tutunaku-5o(64p).indd 38

03/11/2008 07:29:46 p.m.

Lantla kaxtlawakan paxnikak


Mklkskinkn:
Yitt pukukn lokge
Lktsupin
Pixtum xkutn
Mktsu kulim

Lnl kxtlwkn:

Akgtuy xukut
Pekgtti xplhm kukut

Tln nlkgchekgekn xplhm lokge ptum puxkgtni, nlkxlit

Tsints mtst

chu nlkmkgn minkk lokge, pisis nmkgnikn xkiwi, um


litttlkn, limkxinkn. N chu w xkutn, n nlkpux,
ntlipin kgtuy pupulkn chuchut nk tlmink ykxni ntsuky
pupuy nmkpin lokge plhm ykxni lu chmn lkgmknkn
x kulim, chu xplhm xkutn chu lktsupin wn mknikn
w xpekttig xplhm kukut, ykgtutu tputlekgen chu
nmpnukn klhkuyt lnl wi xlimkgs klhkuyt n tsukukn
wilhkn kxtmpun tlmink xlkt ni nlhku, ntwil lu spukgo,
ni'lh mknikn w chuchut.

39
Tutunaku-5o(64p).indd 39

03/11/2008 07:29:51 p.m.

Lhikuchun xla pakatsat


Tu likxtlwkn:
Kgntutu xxnt tu kglhi smukuku chu snpp xnt
Ykgtum tpulhkn nchuchut
Pi'kgtutu xwnkg skgsi

Ln kxtlwkn:
1. Nk xlu kmuju ykgtum litro xl chuchut.
2. Kmpupi yjkw lktsu kilhtmku us klkgmkpi kgntutu xl xnt, us pi'kgtutu
xwnkg sekgsi.
3. Kmpupi nchu puxmkw ktsu kilhtmku.
4. Xchichi npokgot chli, chl xksyn kilhtmku'. L pokgot minchuchut.
Ni tu xtakuwani

40
Tutunaku-5o(64p).indd 40

03/11/2008 07:29:58 p.m.

Xatalakgtsokgkin pulatamat

Monografa

Xtilitaxtun xlakan chichni


Nk kt 1961 tmkgstokkgolh lk chixkuwn xlimxkgenin ti chiwinkgo tutunk xl nk
Kmixtln.
Lk chiwinkglh lntl npuskujkgo tyt tu wi xlkgju kchikn kum nitixl xwn.
Ywkgolh xpuxkukn pinkpuln w lkgchl Porfirio Cuevs River, wti mtsukil xlkhkxlt w
tu lnchiyu Mirsol.
Yum kintlkn ykgttikt tw xlipuxku, nk 1965 lkgplikgolh ywkgolh ychtum lkgchl
Vctor Vzquez Vzquez.
Pokgtu yum kt, lhuw tu lkkxllh n chun lhuw twi tlkgputsit, lwilinikgolh, lmkgnikgolh
ntlnin xl yuwiti chu xl nk kchikn Tlyewlncingo, Ahuctln, k xlkt llkgktsni
pukuxtu.
N kt 1973, twi tkglhchiwin unu, w pi ynt yunu t litkglhtchiwinlh pukgltwkg, wpi
litlwt ykgtum chiki t ni nkglhtwkgkgo kmnn.

41
Tutunaku-5o(64p).indd 41

03/11/2008 07:30:04 p.m.

Nk 1974, chilh mkglhtwkgen xwnikn Miguel Gon Simn, ti pul msil ykgtum kt, y
N
likt chilh mkgltwkgen Silvno Lpez Frncisco, msil xlikilhktuy tkglhtwkg, likt litum.
lik
Chilh Leopoldo Lim, msilh xli kilhktutu tkglhtwkg.
Nk kt 1976, chinkgolh mkglhtwkgennin Glori Antoni Jurez Rodrguez, Modest, Ciprino
Domingo Aurelio, lichiwinkgolh xlkt ynt nwykgo kmnn, nlhttkgoy, wp litiyt
xliwtkn, n liputst tu npulkgkxtlwkn.
Liwt w xntltn putskgolh, pokgtu xmklkskintkn chtnu kmn; liynkgol xpuwkn, chu
xputmkn.
Pl kxtlwkgolh chik ynt ni nlkskukn chu tn nlhttkgoy lktsumjn, chu xl lkkgwsn
nk pukgltwkg klhttkgolh.
Nk 1984 kichinkgol lkotlnk mkgltwkgennin tutunkjni' xl ykgtunu kchikn xl nk
Puebl, chu Vercruz, likglhchiwinnkgolh lntl nttsokg kintchiwinkn tutunk.
Genaro Snchez Vzquez

42
Tutunaku-5o(64p).indd 42

03/11/2008 07:30:11 p.m.

Takgspulin
Ancdota

Wa yunputlaw
Mkgs kkiklhtmku lkchixkuwin ni xlkgpskgoy w
xyunputlw: k xmn xtktsi pi xtkxtlwnit w putlw ni tln
xtnu lhuw chixkuwn. N wi ti tln mtlwinn; n chun xwi ti
tkglhchiwinn pi xwi chixkuwin ti tln kgoskoy nk yun.

Putum chun ktsikgolh chu tnukgol xchik, chnchiyu w


m mkgsnmp lu tliwkge xle'nkglhin chu lu lktsu,

Nk kin kchikin ni ti xpuwn lntl w tm kgosni. Akgspullh

mkgxtkgolh xpuwy chu txtukgolh putum lnt lkwnkgolh

chu ktum kilhtmk, putum ti ntwily lktum chiki. Putum

xlkt yukxikgolh m wntu kgosm chu lu tlnk xtsiy;

xlkgwsn wnti xwynkgoy putum, xniku kgxmtkgolh

chu mkgpitsin xwnkgolh xmkgtum w kinpuchinikn. Chu

tlnk mksnt putum txtukgolh yukxilhputunkgoy tunt

limkgpitsin ni chiwinnkgolh k xlkgwnkgolh; chu w m

xmkwm.

tlnk likn tsnkgnit xkgspun tlnk sipi.

Chu w xpuxku kgws wn:

Chu putum kglhchiwinnkgolh tunt xyukxkgolh chu tunt


xpuwnkgolh. Alistn kni litim chtum chixk xtchiwinnkgolh

W ym uxu mkgwn pi xwi xkspun kiwi.

pi w chtum chixk mkgosunnit nk kchikin w m


yunputlw, chun w m chixku lkgpskgolh xpul yunputlw.
Benjamn Garcia Sotero

43
Tutunaku-5o(64p).indd 43

03/11/2008 07:30:18 p.m.

Limalakawana takgalhchiwin. Takatsin


Leyenda. Creencia
Xmalana kgalhtuchokgo
Nk tiji xtiyt xl Xiwn Kcinto kintchik tlwmk chtum chixk, xpuskt, xpuxku xkgws chu ktsu xtju tsumt chu ykxni
xptkut w tsumt nk puxkg tlintitlh nk chiwix chu tjulh nk chuchut ykxnik yukxil w kgws mtsinlh pi tmkglhlh,
w tsumt kgxmtli ti mtsin chu mkgtsilh chuchut lu xkgwiwi nk xmkni; pekunit, mkutukgolh nk chuchut chu xlkgpun
xpokgow chu xlhkgt lu chuwnit chu lu xtsm lenkgol nk tiji chu ni'lh lu mkgs tlwnkgolh chnkgolh nk ktuwn, tunkn
tspitkgolh xchik xplt tsukunit w sen ni skukgolh.
Chu nk ktsisni w xtsumt ni l lhtty, lu xmtsinn, lkuytl chu lipeku xunuy; chu xtse litlwlh xux chu xkut tmujunit tsin
nkuchu, ni pl chun xmkwnilh; li chl lkgnnkgol xkumli wnti xmkuchin liputum, lu klhchiwinnkgolh tu kgspllh w
tsumt, w m puskt chiwi'mxkinit pi nmplkgo ynt ni tmkgwsli tsumt kni tstunut nliynkgoy kgntum cer, kgtum
kglhwt, limjlnin, xkut chu ptum lomet xl kuchu chu tchiwinntit xxmln chuchut nxkgoytit chu chun nmkgxtk
mintsumt, pokgtu wntu wnikgol tlwkgol chun liktsisni kks lhttlh w xtsumt, kxniko ktsikgolh pi pokgtu wntu ynn
ktoywt kglhi xmln.
Ni tu xtakuwani

44
Tutunaku-5o(64p).indd 44

03/11/2008 07:30:40 p.m.

Tu nkatluwanikan xtatsankn kaman


Ykxn tktkgy xttsnkn kmn, wn kmn xl kmistln
ktuw nt ntluwokgy.
Mkgptsi wnkgy mp tln chnkn nk tyt xplkt ylistn
lkwn n ktxtunplkg.
N wnkgy mpi tln mtsekgkn nk ykxtkt xplkt wn
tsiy nkmxkiy ntmin.
N wi nt kmkgnkgy nk xktlhmn chki, xplkt w
xttsnkn tntixtm ntxtukgy l xlimkgchw chki.
N chun wi nt mkn xttsn nk xktlhmn xlimkgchw
chki xplkt w ntsiy nkliminy xssti xttsnkn.
Win ti mkn xttsn ykxn yku pulhm nchichin ykxn
xkkgmk xplkt w mpuchin chichin nkxkipl xssti.

45
Tutunaku-5o(64p).indd 45

03/11/2008 07:30:45 p.m.

N chun mkgpitsi mknkgoy xttsnkn nk kchiwxn xplkt xtchuw l xliplh nchwix


npulhplhkgoy.
N wonkgy mpi n tln mknkn nkxlhku ntsiy xplkt sokg npulhpl xttsn xplkt ni
mkgs n ltm x kilhxutujut.
N wnt mknuy xttsn nk xpuchnkn xnt xplkt l kpl npulhkgo kn xnt.
N chun wi nti mtsekg nk xttspsni kuxi xplkt l xlilhuw nkuxi npulhplkgoyo.
Honorio Rodrguez Dimas

46
Tutunaku-5o(64p).indd 46

03/11/2008 07:30:52 p.m.

Xatachiwin kampanachuchut
Ant kkinkchikin wnikn Sn Mteo, lichiwinnkgn kmpnuchuchut, wnkn pi tillh
lkgw xmkgn, kxn tmonkglh sikuln ylh kmpnu, kitjulh nk chuchut, wts chu
liwnikn kmpnchuchut.
Xtsiku kmpnu kxn l pln titjulh, ln chiy tpulhmnilh, llhuw chchut tjum.
Chli chl tlkgnn kmpnu, kxn l tstunt, n chuw ltjokgo ptux, ynts
tkutkgoychi.
L mkgts, tlktsuwikgolh chtuy chixkuwin xmkutuputonkgoy kmpnu, litchikgolh
tln tsij, kxn xmkutumkgolh tlkgnlh kmpnu, kmkgekglhlh, t pllh, luw
litxtulh, tylh chmkgxkulit, milh xsyin kmstjl, tslkgoch chixkuwin, ni mkgs
ltmkgolh chixkuwin, tunkn nikgolh.
Ln chiy kpulhmn wi chchut, tln ntlwn mkgt, nil ti chtum px ylhkxni
ktitkutlh, lixkjn unn kxni ntlktsuwiy.
Ni tu xtakuwani

47
Tutunaku-5o(64p).indd 47

03/11/2008 07:30:58 p.m.

Xatachiwin San Marcos


Kiwnilh kinn pi mkgts, xkchikin Sn Mrcos, ni chuw xtsi lnchiyu', chinchu' mkgtum
chtum chixku xwnikn Miguel ylh skuj nk xktkuxtu xlu xtlkgwn. Titxtukgolh chu
ykgkw kt chinchu chixku tmkunu wlh chu kumu lipeku kskuj. Mkgtum tsisni minkgolh
kglhn mkgkglhnkgolh xtumen Miguel, lichlhi ylh nk sikuln kikglskilh xpuchinkn
Mrcos, ti mkgkglhlh xtumin, Sn Mrcos ni lu xwnilh. Mkgsputlhi xtumin Miguel,
xplkt lipeku xmkgkglhnkgoy kglhn nk xchik.
Chu Sn Mrcos sitsilh xplkt lienkglhin xminkgoy kglhnnin lkchixkuwin, xminkgoy
mkgkglhnnkgoy xtumin Miguel tu lu tuw ti tljlh, Sn Mrcos wnilh xlpnit, pi n
skglhy ni lkgtnukgolh kglhn. Mkgtum tsisni, xminkgolh kglhnnplkgo ktlhksinilh
xlpnit Sn Mrcos chinchu' kglhn pekunkgolh mkgt ynkgolh chu lkgtxtukgolh.
Ln chiyu ktlhksini xlpnit Sn Mrcos, pl pi wi nti ntnuy kglhnn nk kchikin. Sn
Mrcos tln tsiyu lnchiyu chu kknikgoy.
Ni tu xtakuwani

48
Tutunaku-5o(64p).indd 48

03/11/2008 07:31:03 p.m.

Xamakgan tachiwin xla kuxi


Kmkgs kt w xtln tkglhin kskginkgo ntlkskin

W ntkglhn nt nkglhekoy xpekgekn kks xliykg. K

npuxkukn xplkt ntlkgo ktuw tkglhin.

xmkgktsi ntsukgokgoln npl tnunkgoy. Pt lmnikgolh


lkgtsins kuxi, xtsitsekge ch xsmukku.

Kwnkn pi milh nkilhtmk yinkgolh ntlnnkgy nk


kkiwin, tkgskgolh tkglhin nti nkglhekgoy xpekgekn ni yikgxni

Tunkn lkchixkuwin, skkgolh xnekgkg ch skkgkgo ni xktsikgo

xyukxilkgonit, ni ktlkgolh puln kiyukxikgolh xpuxkukn.

ntu xtlwkgoy.

Kinchixkukn wnikgolh yuku kyukgxilhw tkglhin nti

Akxni pi mklplkglh xwtnit, ni mtlnikgolh skgkgolh x

kglhekgoy xpekgenkn, ni xl yunts Nkmkgniyw

kgtit, chu xwt tkgolukgolh nk tiyt.

Nint, kkmkgxtkgti wl x puxku yikit klkgsputum;

W lkchixkuwin xtsputunkg nix ktsikgo ntu xwniputum nt

yilh k'ukxilh nti nkglhekgoy xpekgekn.

xk ykspulm.

Ntsm ntkglhekgoy xpekgekn xlkgpxtum puchin minkgolh,

Tiykgolh kgntum nkuxi xkgkgolh, yukgxilhkglh pi w lktsu

k tlnk ni minkgoch, kinkliminikgoyn tlhtsi.

kuxi lkgstums wntu xlkn xchnkgoni l ym nkilhtmku chu


lnchiyu w lkchixkuwin kglikgo xkuxikn.
Casilda Soto Morales

49
Tutunaku-5o(64p).indd 49

03/11/2008 07:31:09 p.m.

Wa lilakpuwan xla akgtsu skgata xalakagalhtuchokgo


Ant kgtm kchikn ksipini wnikn: Sn Jun Ahuctln lichiwinnkgo ltmnin xlk
nt mpi mkgs nt nk kglhtuchokgo wntu wi lktsu kchikn, tiwn xtkgxmt w
kts skgt peku xts, wnkg nti nt xtiytxtukg xmkgtm kilhtmku, kichkgnlh
nt kkglhtuchokgo chtm puskt tsukulh kgxmt mpi xtsm kts skgt, tsukulh puts
chu kichilh xkilhtn kglhtuchokgo mpi wi nt kts skgt; kxn l ukxilh mkilh, chu liylh
kchik, kxni l lilkplh mujulh kxputstiwitni chu kxni xmtsikiputun ukxilh mpi tlnk luw
xtjum kputstiwitni, w xplkt pul pekulh chu nilh, chun tm lnit chu luw tsllh.
Tnu kilhtmku ntiy litum, tn puskt kichkgnlh kkglhtuchoko chu xtkgxmt mpi
xts nt lkts kts skgt, ukxilh nt ni xmimch chu mpi tlnk luw nt xtpilim,
wt lkpl tsllh.
Mimp kilhtmk titxtulh nt lkts chtum kgws twn mpi tm
luw litxtulh, w xplkt tm kgws lipeku xtsukuy lhkuytl chu k
tstunut tplhj luw chu nt nk kglhtuchokg n lipeku xtsm

50
Tutunaku-5o(64p).indd 50

03/11/2008 07:31:14 p.m.

kni kts skgt w xplkt ltmnin ukxilhkgolh mpi nt kglhtuchokgo xwi nt tlnk
luw ch l uk tlkpstk chu tini ntlktsuwi kxni txtuply nlitxtunn.
N wnkgoy mpi mkgs nt kglhtuchokgo xkxtlwmkgo ykgtum tiji mpini tlwkgolh
xplkt xktxtuniy tlnk luw chu xkwy pokgtu, w xplkt pekunkgolh ni lh
tlwkgolh tm tlnk tiji.
Chu k mtlwinnkglh tkglhtwkg chu kskulun tlwkgolh nt kglhtuchokgo chun ni
lh tsiyulh tm luw.
Gerenarda Becerra Ramrez

51
Tutunaku-5o(64p).indd 51

03/11/2008 07:31:18 p.m.

Xatakgalhchiwin malananin
Mito

Xatachiwin tapalajni

Wnilh nchu kgoltsin chixku:

Lichiwinnkgoy kinttn pi mkgts nk kinkchikin xlmkgo

Wn tln n kmkgtljnn tljntpljni, lkgpuxtu

ktsin ti xlitxtukgoy tkglhin u kxkwkgoy lkskgtn ti

nwilhiy mintlhkgn n chuw nmlhiekgey tlhkgn

xtwilkgoy. Chu xkwnikn tljntpljni.

miskgt, nmujuniy yxux nk xpulhttn.

Mkgtum kilhtmku, ylh kgtum chik mktiyt chu n

Lkchixkuwin lkgpuxtu kwililh xtlhkgn chu lhkuku ylh chu

kgstiplhm, chtum puskt kglhilh kskgt lu tln xtsi. Ylh

kmkgni tpljni lnchu l kpixkmkglh yukxilh, pi puskt chu

kilhtmku, chixku' chu xpuskt mkgxtkgkgolh kskgtkn,

chixku wnkgolh chu tkglhin.

ynkgolh skgnnkgoy kkiwin xmsputukgonit xkiwikn; w


puskt chu chixku' ynkgolh nk xktkuxtukn; ln chu kgotnulh

Ln chiyu kxni l klhttkn lkgpuxti kwilikn tlhkgn us

tntiy lktlnk chichi' tnukgolh nk chik; chtum kgoltsin ti

n chuw kmlhiekgekn kmn ti lkskgtnku us kmujunikn

lktsu xwi kyukxilh tkglhin plhnchu ylh kwni xntltn

yxux nk xpulhttkn.

skgt kwnilh chu pi xlimpuntunkgoy tpljni kskgtkn.

Ni tu xtakuwani

52
Tutunaku-5o(64p).indd 52

03/11/2008 07:31:28 p.m.

Wa tumin xla luwa


Akgtum kchikin ni lu mkgt lichiwinkgoy wntu
kgspullh w tlichiwinn tchiki, ni xkglhiy tumin ni
tu xlitmkgtyy, xtitixtum ttsikst ni kskuj chixku.
W luw wnilh:
Tchiki nimmkgs xtpuchiwit kuxkglhikgoy chtum
skgt tsin kgtum chilh kilhtmku chtum chixku lh

Pi nmtlniy chli chli nkimwiy liwy ktsisni nkimxkiy

skuj, w puskt kgtskinlh pi kglhi w tu kwy.

nt ni nkmujuy w tumin nktwlhy xkgstipun nt minchik.

W luw wn:

Chnm tchiki tituxtulh xkglhi tumin, ni tln tu xlm kxni


ktsisni, w luw xtktnit xtmy puskt, xmtsikiy skgt,

Ni tukpuwnt, pi lkskin, kit mxkiyn kglhuw

mkgtum ktsisni w luw lkpstklh, mxkilh skgt kstjn w

tumin wntu ni lkgps.

tutsulh, w luw lkgstsinilh skgt; w skgt xtms, xtlt ni tu


kgxmtm, w tchiki minkgolh mkg tykgolh, mkgnikgolh w

Wnilh chu puskkt; lu mtlnilh, pl kglhtinlh.

luw.
Ni tu xtakuwani

53
Tutunaku-5o(64p).indd 53

03/11/2008 07:31:34 p.m.

Wa kiwi litalakgpali puskat


Xwi kgtum kchikn w ltmnn xlk nk kgmplhu chuchut, wnkn pi xwi chtm puskt lustln, kxmn ni
xchiwinn, xplkt lu ktn xwnit, um puskt xlkgt kskgnn kkgotnn pokgto lkgkgwsn kskglkgoy chu
wnkgoy pi lu xlkgty xtwiley nk xtmpn kiwi xlxkittwil lklhmn xchixit; xlhilkgpsni wnkgoy, pilu pxuwy
xn xtspit ktsisni kxn ni n skgnn ni xpxuwy.
Chilh kgtum tsisni ni tln tu llh, m tsisni lhu kkgewiw xwnit w nchichinn lipeku xmpekumkgolh, chu un
lipeku xwi, nk kxn xtitxtumkgolh llil chulit nk m xtmpn kiwi, w tm ltmnn ukxilhkgolh xtmpn kiwi
pi xmnw m tsumt xm, tlktsuwikgolh, xkgtlekgolh, chu m tsumt, ni kglhtinlh, chtum chixk mtswilh
xplkt n stkkunn, pix stsiy pi klhttm, mski xnin xmn niti ktsi tu xplkt nilh, w xl chun wnkgoy pi
k lu xlkgtiy xn nk xtmpin m nkiwi.
Lnt lh kilhtmku, mkgtum chu, wnkgoy pi chtm kgws titxtulh nk itt tsisni chu k xkln mkgktsilh lu
kgewiwi tsisni n chun n xkln ukxilhi pi m kiwi tplhj, puskt wn chu ykxni kllhmn wn, m nkgws lu
pekulh, kwnilh mkgpitsin xtkchikinin l uku wnkgolh pi xmn itt tsisni tln ukxilhkgoy m puskt wnkgolh, pi
k ykgtsu tlwnkgoy ktsiyuni k xmn lkgwsn, chu ni ti n tlktsuwi kxni txtupl n litxtunm.
Gerenarda Becerra Ramrez

54
Tutunaku-5o(64p).indd 54

03/11/2008 07:31:40 p.m.

Lanit San Pedro Camocuautla


Mkgs kilhtmk, kxn nin xtnukgoy putlw nk lktsu kchikn, kxn nin xtmknukn
mkgskgot, kxn w lkpusktn xnkgoy chkgnnkgoy nt nk lktsu puxkg, xplkt niti
xkglhiy xchuchut nk xchik; xtchun lnchiy. W kints kilixkgtlhilh wnt kgspulnit kxn
xm chkgnn nk kts puxkg wnikn, xlkgskgwin chn, nt nint lhuw xnkgoy, ni lu
mkgt wilch kts puxkg, lkts l wi pukglhtwkg, nk xtij Sn Bernrdino, ni xkstu xn,
w ki nn ksokglim.
Wn kints, wmp kxl tss tkxkgonit kxn nkgolh chkgnkgoy, nkglhin xl mnokglhukgoy
chu mkgpitsi chkgn, wmp tim kilhtmk, nit kichkgnlh, lu xmn xchtiykn kilkgolh.
W lhkgt ktlnkliy mskkkgolh nk xkpn chiwix chu skgt.
Nin lu kgotnuy kxn chkgnnkgolh, tsukukgolh tlwnkgoy mski ni kskknit klhkgtkn; itt tji
xtlhwnkgonit kxn ki nn wnilh:
Kkinkglhkglhi tsin, km kglhpjn.

55
Tutunaku-5o(64p).indd 55

03/11/2008 07:31:46 p.m.

W kints wililh klhkgt nk skgt. Akxn tylh kniw lklh, niti xtsiyy mpl mm, ku
xmkgtum ukxilhli chtum puskt lu lktsuw xmn. Akxn lkgchilh, w puskt kglhskininlh
xnim tji wnt titm lknkn nk Tepngo, xl msiynilh tji, w puskt tsukulh tlwn; kinn
n tunkn txtuplch, kxn chu ukxilhkgolh wmp w puskt ni k xtlwm, k xkgostily, lu pl
xm, lu kxn tsukukgolh pekunkgoy. W tiym puskt lu stlhn xtsiyy n chun xtlhkgn.
Kints chu kinn n lu pl tsukukgolh tlwnkgoy:
Chmpl nkinkputsyn l wnikgolh. Xmn chinkgolh nk xchik kinn, xl tlkgchitnulh,
ch kints n chun tlwlh kxn lkpulhl nk xchk, ni mskklh klhkgt.
Xlikn chun llh, w tim puskt tspittylh, w puskt k putslh nk kchikn, tilkgtlkgh
mlkch nk xchik kinn, wmp ni mlkkinilh; n titlwlh nint xy xchik kints, nt titum
lklh nk tlnk puxkg. Wnt ukxilhkgolh nk kchikn, wnkgoy wmp ni k ktiw puskt: w
tiym mchuchutn wnkgoy.
W um tkglhchiwn xlikn chun lnt nk kts kchikn wnikn Sn Pedro Cmocuutl,
mkgs kilhtmk, kglh mpl tipuxmkw kt.
Ni tu xtakuwani

56
Tutunaku-5o(64p).indd 56

03/11/2008 07:31:53 p.m.

Xiwan chu xchichi kapulim


Xwi mkgtum chtum chixku xwnikn Xiwn, xwi xchik klktlng kgstinin, wnikn kchikin
kmixtln; stskujut xwnit txkw, wntu xklimwi xlimkgtkglht; w xkgli tntum chichi
xwnikn kpulim, wn ti xtltm chu xtxkwy nk tlnk kkwini; Xiwn xpxki
xki xchichi, xikstu
xkglhi, kpulim tln xkwkw xwnit, xkxkw mpchin, xkuti, wekgni, kuyu, tuspn, kiwipxni,
xni,
twkgni, ssn, n xchip xktsu lpnit. Xiwn xnkglhin xn xkw ktsisni mski ksinlh chu
klhkknlh, xnkglhin xlimin xtxkw, lkgchunin tntum tntiy xlimin. Mkgtun xlimin xtxkw,
w xpuskt chu xkmn xpxuwkgo xlkt liwtln nwyplkgo xpuskt xmkgmklhti
xtxkw, xlkt nkxtlw, l xtlkgtinkn xwkgoy xtxpupu, xtskun, xtlkkn osu xttsili.
Xiwn xlkgti xlkxtlw kxuw xtxkw, w uym ksty limixtujunn kilhtmku; n xkxtlw
likuchun l nm xlilktlwkn lkktst, tsipnit, jiksw kujunt. Xiwn xlitmkgtkglh txkw
xkchni xliwynkgo, pokgtu xktw, lu xpxki xklimwit, chu xkglhi tnyum xchichi ti xnkglhin
xtkw. Milh kilhtmku ti'nkgol kkiwin, kxi chnkgolh, kpulim tsukulh lkputsnn, wntu
Xiwn ni xukxilh, kxni kgosli kpl tsukulh wnjnntpuli, Xiwn tsukulh tsni, tim chichi ni
kgxmtlhi l xtsnimk.

57
Tutunaku-5o(64p).indd 57

03/11/2008 07:31:59 p.m.

Chu listn tun tlwn Xiwn, wt milh nk xchik; kmktsinilh xlimkgtkglht tun tln
xkgspulnit kpulim; Xiwn lh lhtty tsukulh mnixnn chtum kgolotsin ti xkglhi lkglhmn
xkglhchixit, xliwni Xiwn pi mkgnin xwnit, n chun skini litln pi ni xmkgnikgolh xkmnn.
Xiwn pikwnit kxni lkstkwnlh chun tsukulh lkpstk wtun tln xmnixnnit, xmkgtum
lkpstkp xchichi pi ni xchin. Xmkgtum tkxli ylh kkiwin lkputsti xchichi, ykni chlh nt
ni kimkgtskglh, xlkju tlnk sipi, kgxmtlhi pi xputlhm tntum tkglhin.
Wntu tlwlh Xiwn tnulh nk tlnk lhuku, kxni lkwnlh nt xwi xchichi xtchiwilinit; kxni
xuktlhi xchichi kxtum pxuwkgolh. Akxni xtxtupuntnkgo yumklhuku, xmktum tlkchuwlh,
tsiyinilh mxkgkgnit, Xiwn ni'lh lkwnlh, kxni lkwnmp, kxilh likgolotsin wnti
limxnnit. Xiwn kglhskinilh ni tl xtxtunit chu tux plkt xtlkchwnit lhuku, kgolotsin liklh
kglhtilh pi w xlm tkglhinin kkiwin.
Wnilh kgolotsin pi ni tln w tu tlwy chu liwnilh pi nilh kkmkgnilh tkglhin wnti
kglhinnkgoy, xlkt pi tkglhin nmkglhktsikgoy kxni ni chinkgoy xttkglhin. W kgolotsin
wnilh Xiwn pi n kmkgxtkg mkgtum; limkgtum kkiwin n nikgoy. Xiwn lkpstklhi
wntu kgspullh chu tsukulh liskuj pukuxtut, mnw lkpstk ni nnokglh xtiku tiyt.
Ni tu xtakuwani

58
Tutunaku-5o(64p).indd 58

03/11/2008 07:32:05 p.m.

Putakgatakgsni'
Glosario

Akgstitum tchiwin

Nrrcin

Akgtis

Tenebros

Chuln

Gviots

Kstkgnn

Chil

Kxiwitn

Eloxochitln

Kgkgl

Cprzn

Kuyunkut

Lucirng

Llimkglhchiwin

Cuento

Lmknit ttsokgni'

Crt

Lntl litlwt

Recet

Ltllinnn

Amigos

Lhkgtsokgsnn

Entren

Lhkgokgomtst

Crbonto

Lichln

Aceite

Likglhchkgxni'

Trblengus

Likglhtkgsni'

Adivinnz

Limkgpxuwnt

Copl

Limlkwn tkglhchiwin

Leyend

59
Tutunaku-5o(64p).indd 59

03/11/2008 07:32:08 p.m.

Listkywn tchiwin

Refrn

Litlkgpsni'

Descripcin

Limkglitsin

Chiste

Litmkgtwkg

Ensyo

Litslin

Aceite

Litustlnit

Instructivo

Liwnlint

ndice

Liwtwk

Lugr de ls ofrends

Lunxx

Ros

Mkgentsis

Abej

Mmkgstpinn

Sumr

Ptuxkn

Puente

Pumkgchokgo

Brrnc

Putkgtkgsni'

Glosrio

Putkgstumitni'

Listdo

Sipulx

Ceboll

Smll luw

Bboso

Snkgnn

Vuel

Stln tkgchiwin

Poes

60
Tutunaku-5o(64p).indd 60

03/11/2008 07:32:10 p.m.

Swyu

Flojo

Tktsin

Creenci

Tkglhchiwin

Cuento

Tkgspulin

Ancdot

Tlikglhstilitni'

Rond

Tliwn xtsutsokgo

Mole

Tmkun

Riquez

Tntuxi

Zorro

Ttlin

Cncin

Xktuw tmsiyun

Representcin tetrl

Xlhwilw'

Ltoso

Xlimlhttin ttlin

Arrullo

Xmkgn kgstitum tchiwin

Nrrcin histric

Xtkglhchiwin mlnnin

Mito

Xtlkgtsokgkin pultmt

Monogrf

Xtlkgtsokgkin tltmt

Biogrf

Xtwnlint tlimktsin

Crnic

Xtsutsokgo twkt

Mnzn

61
Tutunaku-5o(64p).indd 61

03/11/2008 07:32:12 p.m.

Tutunaku-5o(64p).indd 62

03/11/2008 07:32:14 p.m.

Tu klakgtaxtuyaw chu tu kinka'akgspulayan nak kinkakilhtamakukan


Vivencias y sucesos cercanos en lengua totonaca

Tutunk / Totonco de Tetel de Ocmpo, Puebl


5
se imprimi por encrgo de l
Comisin Ncionl de Libros de Texto Grtuitos,
en los tlleres de xxxxxxxx
Col. xxxxxxxx
Delegcin xxxxxxxxxx
C.P. xxxxx, Mxico, D.F.,
en el mes de xxxxxx de 2008.
El tiro fue de xxxx ejemplres
ms sobrntes pr reposicin.

Tutunaku-5o(64p).indd 63

03/11/2008 07:32:17 p.m.

Tutunaku-5o(64p).indd 64

03/11/2008 07:32:17 p.m.

2008

Tutunak, Katapakna, Kgampalhuwachuchut Totonaco de Tetela de Ocampo, Puebla

Tu klakgtaxtuyaw chu tu kinka'akgspulayan nak kinkakilhtamakukan


Vivencias y sucesos cercanos en lengua totonaca

Portada-Totonaco-5o.indd 1

03/11/2008 07:24:04 p.m.

También podría gustarte