Está en la página 1de 195

MARCO TULIO CICERON

DILOGOS DEL ORADOR


M. TVLLI CICERONIS DE ORATORE
Liber Primus Liber Secundus Liber Tertius

Traducci n es!a"#$a de Marce$in# Men%nde& Pe$a'# Otras #bras de c#nsu$ta s#bre e$ tema( OBRAS COMPLETAS DE MARCO TULIO, T. II Menndez Pelayo, Marcelino Traductor )tt!(**+++.bib$i#,uridica.#r-*$ibr#s*$ibr#.)tm.$/011 Obras de Literatura c$2sica Grec#$atina( )tt!(**ar.-e#cities.c#m*ca'#cesarca$i-u$a*Libr#s.)tm$ 3S4ntesis de $a #bra 5en in-$%s6( )tt!(**r)et#ric.b'u.edu*Primar'789Te:ts*Cicer#;DeOrat#re.)tm<b##=> ? 3Te:t# $atin# c#n c#nc#rdancias( )tt!(**+++.intrate:t.c#m*@*LAT9>AA.)tm? 3Otra Buente !ara e$ te:t# $atin#( )tt!(**+++.B#rumr#manum.#r-*$iterature*cicer#C#rat#re>.)tm$ ?

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador


VINTVM !RATREM LIBER PRIMVS >> >8 >D >A >E >F >0 >1 >G >9 8> 88 8D 8A 8E 8F 80 81 8G D0 D1 DG A9 A> A8 AD AA AE AF A0 A1 AG E9 E> E8 ED EA EE FD FA FE FF F0 F1 FG 09 0> 08 0D 0A 0E 0F 00 01 0G 19 1> 1G G9 G> G8 GD GA GE GF G0 G1 GG >99 >9> >98 >9D >9A >9E >>> >>8 >>D >>A >>E >>F >>0 >>1 >>G >>9 >8> >88 >8D >8A >D9 >D> >D8 >DD >DA >DE >DF >D0 >D1 >DG >A9 >A> >A8 >AD >AG >E9 >E> >E8 >ED >EA >EE >EF >E0 >E1 >EG >F9 >F> >F8 >F1 >FG >09 >0> >08 >0D >0A >0E >0F >00 >01 >0G >19 >1> >10 >11 >1G >G9 >G> >G8 >GD >GA >GE >GF >G0 >G1 >GG 899 89F 890 891 89G 8>9 8>> 8>8 8>D 8>A 8>E 8>F 8>0 8>1 8>G 88E 88F 880 881 88G 8D9 8D> 8D8 8DD 8DA 8DE 8DF 8D0 8D1 8AA 8AE 8AF 8A0 8A1 8AG 8E9 8E> 8E8 8ED 8EA 8EE 8EF 8E0 8E1 8EG 8F9 8F> 8F8 8FD 8FA 8FE

M. TVLLI CICERONIS DE ORATORE AD > 8 D A E F 0 1 G >9 D9 D> D8 DD DA DE DF EF E0 E1 EG F9 F> F8 18 1D 1A 1E 1F 10 11 >9F >90 >91 >9G >>9 >8E >8F >80 >81 >8G >AA >AE >AF >A0 >A1 >FD >FA >FE >FF >F0 >18 >1D >1A >1E >1F 89> 898 89D 89A 89E 8>9 88> 888 88D 88A 8DG 8A9 8A> 8A8 8AD

3I? 3>? C#-itanti mi)i sae!e numer# et mem#ria Hetera re!etenti !erbeati BuisseI Juinte BraterI i$$i Hideri s#$entI Kui in #!tima re !ub$icaI cum et )#n#ribus et rerum -estarum -$#ria B$#rerentI eum Hitae cursum tenere !#tueruntI ut He$ in ne-#ti# sine !ericu$# He$ in #ti# cum di-nitate esse !#ssentL ac Buit cum mi)i Ku#Kue initium reKuiescendi atKue animum ad utriusKue n#strum !raec$ara studia reBerendi B#re iustum et !r#!e ab #mnibus c#ncessum arbitrarerI si inBinitus B#rensium rerum $ab#r et ambiti#nis #ccu!ati# decursu )#n#rumI etiam aetatis B$e:u c#nstitisset. 38? Juam s!em c#-itati#num et c#nsi$i#rum me#rum cum -raHes c#mmunium tem!#rum tum Harii n#stri casus BeBe$$eruntL nam Kui $#cus Kuietis et tranKui$$itatis !$enissimus B#re HidebaturI in e# ma:imae m#$es m#$estiarum et turbu$entissimae tem!estates e:stiteruntL neKue Her# n#bis cu!ientibus atKue e:#!tantibus Bructus #ti datus est ad eas artisI Kuibus a !ueris dediti BuimusI ce$ebrandas inter n#sKue rec#$endas. 3D? Nam !rima aetate incidimus in i!sam !erturbati#nem disci!$inae HeterisI et c#nsu$atu deHenimus in medium rerum #mnium certamen atKue discrimenI et )#c tem!us #mne !#st c#nsu$atum #biecimus eis B$uctibusI Kui !er n#s a c#mmuni !este de!u$si in n#smet i!s#s redundarent. Sed tamen in )is He$ as!eritatibus rerum He$ an-ustiis tem!#ris #bseKuar studiis n#stris et Kuantum mi)i He$ Braus inimic#rum He$ causae amic#rum He$ res !ub$ica tribuet #tiI ad scribendum !#tissimum c#nBeramL 3A? tibi Her#I BraterI neKue )#rtanti deer# neKue r#-antiI nam neKue auct#ritate KuisKuam a!ud me !$us Ha$ere

Tra'end# '# muc)as Heces a $a mem#ria $#s tiem!#s anti-u#sI siem!re me )an !arecid# mu' Be$icesI #) )erman# Juint#I aKue$$#s )#mbres Kue )abiend# B$#recid# en $a me,#r edad de $a re!Mb$icaI insi-nes !#r sus )#n#res ' !#r $a -$#ria de sus )ec)#sI $#-rar#n !asar $a Hida sin !e$i-r# en $#s ne-#ci#s # c#n di-nidad en e$ retir#. Na $$e-ad# e$ tiem!# en Kue a t#d#s !arecer4a ,ust# 5' sin diBicu$tad me $# c#nceder4an6 Kue '# c#men&ase a descansar ' a!$icar e$ 2nim# a nuestr#s estudi#s !redi$ect#sI cesand# 'a en mi He,e& e$ inmens# traba,# de $#s ne-#ci#s B#renses ' $a asidua !retensi n de $#s )#n#res. Per# esta es!eran&a ' !r#! sit# m4# se )an Hist# Ba$$id#s !#r $as ca$amidades !Mb$icas ' !#r mi Haria B#rtuna. D#nde !ens% )a$$ar tranKui$idad ' s#sie-#I me asa$t un t#rbe$$in# de cuidad#s ' m#$estias. Ni !#r m2s Kue HiHamente $# deseabaI !ude dedicar e$ Brut# de mis #ci#s a cu$tiHar ' reBrescar entre n#s#tr#s aKue$$as artes a Kue desde $a inBancia me )e dedicad#. Oa en mi !rimera edad asist4 a aKue$$a reH#$uci n ' trast#rn# de$ anti-u# r%-imenL $$e-u% a$ C#nsu$ad# en medi# de c#nBusi#nes ' !e$i-r#sI ' desde e$ c#nsu$ad# )asta a)#ra )e tenid# Kue $uc)ar c#n $as mismas #$as Kue '# a!art% de $a re!Mb$ica ' Kue $ue-# se a$b#r#tar#n c#ntra m4. Per# ni $a as!ere&a de mi B#rtuna ni $# diB4ci$ de $#s tiem!#s ser2n !arte a Kue '# aband#ne $#s estudi#s ' n# dediKue a escribir t#d# e$ tiem!# Kue me de,en $ibre e$ #di# de mis enemi-#sI $as causas de mis ami-#s # e$ inter%s de $a re!Mb$ica. A t4I )erman# m4#I nunca de,ar% de c#m!$acerte ni de atender a tus rue-#s ' e:)#rtaci#nesI !#rKue nadie tiene tanta aut#ridad

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

te !#test neKue H#$untate. 3II? Ac mi)i re!etenda est Heteris cuiusdam mem#riae n#n sane satis e:!$icata rec#rdati#I sedI ut arbitr#rI a!ta ad idI Ku#d reKuirisI ut c#-n#scas Kuae Hiri #mnium e$#Kuentissimi c$arissimiKue senserint de #mni rati#ne dicendi. 3E? Vis enimI ut mi)i sae!e di:istiI Ku#niamI Kuae !ueris aut adu$escentu$is n#bis e: c#mmentari#$is n#stris inc#)ata ac rudia e:cideruntI Hi: sunt )ac aetate di-na et )#c usuI Kuem e: causisI Kuas di:imusI t#t tantisKue c#nsecuti sumusI a$iKuid eisdem de rebus !#$itius a n#bis !erBectiusKue !r#BerriL s#$esKue n#n numKuam )ac de re a me in dis!utati#nibus n#stris dissentireI Ku#d e-# eruditissim#rum )#minum artibus e$#Kuentiam c#ntineri statuamI tu autem i$$am ab e$e-antia d#ctrinae se-re-andam !utes et in Ku#dam in-eni atKue e:ercitati#nis -enere !#nendam. 3F? Ac mi)i Kuidem sae!e numer# in summ#s )#mines ac summis in-eniis !raedit#s intuenti Kuaerendum esse Hisum est Kuid esset cur !$ures in #mnibus rebus Kuam in dicend# admirabi$es e:stitissentL nam Ku#cumKue te anim# et c#-itati#ne c#nHerterisI !ermu$t#s e:ce$$entis in Ku#Kue -enere Hidebis n#n medi#crium artiumI sed !r#!e ma:imarum. 30? Juis enim est KuiI si c$ar#rum )#minum scientiam rerum -estarum He$ uti$itate He$ ma-nitudine metiri He$itI n#n ante!#nat #rat#ri im!erat#rem. Juis autem dubitet Kuin be$$i duces e: )ac una ciHitate !raestantissim#s !aene innumerabi$isI in dicend# autem e:ce$$entis Hi: !auc#s !r#Berre !#ssimus. 31? Iam Her# c#nsi$i# ac sa!ientia Kui re-ere ac -ubernare rem !ub$icam !#ssintI mu$ti n#straI !$ures !atrum mem#ria atKue etiam mai#rum e:stiteruntI cum b#ni !erdiu nu$$iI Hi: autem sin-u$is aetatibus sin-u$i t#$erabi$es #rat#res inHenirentur. Ac ne Kui B#rte cum a$iis studiisI Kuae rec#nditis in artibus atKue in Kuadam Harietate $itterarum HersenturI ma-is )anc dicendi rati#nemI Kuam cum im!erat#ris $aude aut cum b#ni senat#ris !rudentia c#m!arandam !utetI c#nHertat animum ad ea i!sa artium -enera circums!iciatKueI Kui in eis B$#ruerint KuamKue mu$ti sintL sic Baci$$imeI Kuanta #rat#rum sit et sem!er Buerit !aucitasI iudicabit. 3III? 3G? NeKue enim te Bu-it #mnium $audatarum artium !r#creatricem Kuandam et Kuasi !arentem eamI Kuam !)i$#s#!)ian Graeci H#cantI ab

c#nmi-#I ni a nadie !r#Bes# tan buena H#$untad. Es mi !r#! sit# traer a $a mem#ria una anti-ua c#nHersaci nI de $a cua$ c#nserH# Ha-a reminiscenciaI suBiciente sin embar-# !ara e$ Bin Kue deseas ' !ara Kue c#n#&cas $# Kue )an #!inad# s#bre e$ arte de bien decir $#s Har#nes m2s e$#cuentes ' esc$arecid#s. Muc)as Heces me )as dic)# KueI !ues aKue$$#s !rimer#s traba,#s Kue rud#s ' desa$i"ad#s se esca!ar#n de mis man#s en $a ni"e& ' en $a ,uHentud n# s#n 'a di-n#s de est#s tiem!#s ' de $a e:!eriencia Kue )e c#nse-uid# en tantas ' tan diB4ci$es causasI deb4a '# !ub$icar a$-# m2s acabad# ' !erBect# s#bre esta materiaL ' muc)as Heces en nuestras c#nHersaci#nes sue$es disentir de m4I !#r creer '# Kue $a e$#cuencia e:i-e e$ c#ncurs# de t#das $as dem2s artes Kue $#s )#mbres cu$t#s !#seenL ' tMI !#r e$ c#ntrari#I se!aras $a e$#cuencia de $a d#ctrina ' $a )aces c#nsistir en un ciert# in-eni# ' e,ercici#. Viend# '# tant#s )#mbres d#tad#s de sum# in-eni#I me !areci di-n# de aHeri-uarse !#r Ku% se )ab4an distin-uid# tan !#c# en $a e$#cuenciaI cuand# en t#das $as dem2s artesI n# s $# en $as medianasI sin# en $as m2s diB4ci$esI Her2s tant#s )#mbres insi-nes d#nde Kuiera Kue !ares $a Hista ' $a atenci n. PJui%nI si estima $a -$#ria de $as i$ustres acci#nes !#r su uti$idad # im!#rtanciaI n# ante!#ndr2 $a de un -enera$ a $a de un #rad#r. PO Kui%n dudar2 Kue aun de s#$a nuestra ciudad )an sa$id# innumerab$es -uerrer#s e:ce$entesI a$ !as# Kue !#dem#s !resentar mu' !#c#s Har#nes Kue )a'an s#bresa$id# en e$ decir. Pues )#mbres Kue ri-iesen ' -#bernasen c#n buen c#nse,# ' sabidur4a $a re!Mb$icaI muc)#s )ub# en nuestra edadI muc)#s m2s en $a de nuestr#s !adres ' en $a de nuestr#s ma'#resI mientras Kue en t#d# este tiem!# a!enas B$#reci un buen #rad#rI ' en cada %!#ca rara He& se !resent un# t#$erab$e. O si a$-un# cree Kue este arte de decir n# )a de c#m!ararse c#n $a -$#ria mi$itar # c#n $a !rudencia de buen senad#rI sin# c#n $#s #tr#s estudi#s $iterari#s ' es!ecu$atiH#sI Bi,e $a atenci n en estas mismas artes ' Hea cu2nt#s )an B$#recid# en e$$as siem!reI c#m!arad#s c#n e$ escas# nMmer# d# #rad#res. Qien sabes Kue $#s )#mbres m2s d#ct#s tienen !#r madre ' !r#cread#ra de t#das $as ciencias a $a Kue $$aman $#s -rie-#s Bi$#s#B4aI en $a cua$ es diB4ci$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

)#minibus d#ctissimis iudicariL in Kua diBBici$e est enumerare Ku#t Hiri Kuanta scientia KuantaKue in suis studiis Harietate et c#!ia BuerintI Kui n#n una a$iKua in re se!aratim e$ab#rarintI sed #mniaI KuaecumKue !#ssentI He$ scientiae !erHesti-ati#ne He$ disserendi rati#ne c#m!re)enderint. 3>9? Juis i-n#ratI eiI Kui mat)ematici H#canturI Kuanta in #bscuritate rerum et Kuam rec#ndita in arte et mu$ti!$ici subti$iKue Hersentur. Ju# tamen in -enere ita mu$ti !erBecti )#mines e:stiteruntI ut nem# Bere studuisse ei scientiae He)ementius HideaturI Kuin Ku#d H#$uerit c#nsecutus sit. Juis musicisI Kuis )uic studi# $itterarumI Ku#d !r#Bitentur eiI Kui -rammatici H#canturI !enitus se deditI Kuin #mnem i$$arum artium !aene inBinitam Him et materiem scientia et c#-niti#ne c#m!re)enderit. 3>>? Vere mi)i )#c Hide#r esse dicturusI e: #mnibus eisI Kui in )arum artium $ibera$issimis studiis sint d#ctrinisKue HersatiI minimam c#!iam !#etarum et #rat#rum e-re-i#rum e:stitisse( atKue in )#c i!s# numer#I in Ku# !errar# e:#ritur a$iKuis e:ce$$ensI si di$i-enter et e: n#str#rum et e: Graec#rum c#!ia c#m!arare H#$esI mu$t# tamen !auci#res #rat#res Kuam !#etae b#ni re!erientur. 3>8? Ju#d )#c etiam mirabi$ius debet HideriI Kuia ceterarum artium studia Bere rec#nditis atKue abditis e B#ntibus )auriunturI dicendi autem #mnis rati# in medi# !#sita c#mmuni Ku#dam in usu atKue in )#minum #re et serm#ne HersaturI ut in ceteris id ma:ime e:ce$$atI Ku#d $#n-issime sit ab im!erit#rum inte$$e-entia sensuKue disiunctumI in dicend# autem Hitium He$ ma:imum sit a Hu$-ari -enere #rati#nis atKue a c#nsuetudine c#mmunis sensus ab)#rrere. 3IV? 3>D? Ac ne i$$ud Kuidem Here dici !#test aut !$uris ceteris inserHire aut mai#re de$ectati#ne aut s!e uberi#re aut !raemiis ad !erdiscendum am!$i#ribus c#mm#Heri. AtKue ut #mittam GraeciamI Kuae sem!er e$#Kuentiae !rince!s esse H#$uitI atKue i$$as #mnium d#ctrinarum inHentrices At)enasI in Kuibus summa dicendi His et inHenta est et !erBectaI in )ac i!sa ciHitate !r#Bect# nu$$a umKuam He)ementius Kuam e$#Kuentiae studia Hi-uerunt. 3>A? Nam !#stea Kuam im!eri# #mnium -entium c#nstitut# diuturnitas !acis #tium c#nBirmaHitI nem# Bere $audis cu!idus adu$escens n#n sibi ad dicendum studi# #mni enitendum !utaHitL ac !rim# Kuidem t#tius rati#nis i-nariI Kui neKue e:ercitati#nis

enumerar cu2nt#s escrit#res se )an e,ercitad# ' c#n cu2nta ciencia ' Hariedad de estudi#sI n# se!aradamente ' en una c#sa s#$aI sin# inHesti-and#I discutiend# ' buscand# $a ra& n de cuant# e:iste. PJui%n n# sabe Kue $#s $$amad#s matem2tic#s tratan de c#sas #scur4simasI rec nditasI mM$ti!$es ' suti$es. O sin embar-#I )a )abid# entre e$$#s )#mbres c#nsumad#sI )asta e$ e:trem# de Kue bien !uede decirse Kue nadie se dedica a esta ciencia c#n ard#r sin c#nse-uir $# Kue desea. PJui%n se a!$ic de Heras a $a mMsica # a aKue$ estudi# de $as $etras Kue !r#Besan $#s -ram2tic#sI ' n# abarc B2ci$mente c#n e$ !ensamient# t#da $a e:tensi n ' materia de estas ense"an&as. O aun me !arece Kue c#n Herdad !ued# decir KueI entre t#d#s $#s cu$tiHad#res de $as artes $ibera$esI $#s men#s numer#s#s Buer#n siem!re $#s -randes !#etas. O aun en esta c$aseI d#nde rara He& sa$e un# e:ce$enteI si c#m!aras $#s nuestr#s ' $#s de GreciaI enc#ntrar2s Kue s#n muc)#s men#s $#s #rad#res Kue $#s buen#s !#etas. O est# es tant# m2s de admirarI cuant# Kue en $#s dem2s estudi#s )a' Kue acudir a Buentes a!artadas ' rec nditasL !er# e$ arte de bien decir est2 a $a HistaI Hersa s#bre asunt#s c#munesI s#bre $as $e'es ' c#stumbres )umanas. O as4 c#m# en $as dem2s artes es $# m2s e:ce$ente $# Kue se a$e,a m2s de $a c#m!rensi nI de $#s i-n#rantesI en $a #rat#riaI !#r e$ c#ntrari#I e$ ma'#r Hici# est2 en a$e,arse de$ sentid# c#mMn ' de$ m#d# usua$ de )ab$ar.

Ni !uede c#n Herdad decirse Kue se dediKuen m2s a $as #tras artes !#rKue sea ma'#r e$ de$eiteI # m2s rica $a es!eran&aI # m2s abundantes $#s !remi#s. Pues #mitiend# a GreciaI Kue Kuis# tener siem!re e$ cetr# de $a #rat#riaI ' a aKue$$a Atenas inHent#ra de t#das $as cienciasI en $a cua$ naci ' se !erBecci#n e$ arte de bien decirI ni aun en nuestra ciudad Bue tan estimad# nin-un# #tr# -%ner# de estudi# en tiem!# a$-un#. P#rKue as4 Kue )ubim#s $#-rad# e$ im!eri# de$ mund#I ' una $ar-a !a& n#s di# re!#s#I n# )ub# ad#$escente c#dici#s# de -$#ria Kue c#n t#d# em!e"# n# se dedicase a $a e$#cuencia. A$ !rinci!i#I i-n#rantes de t#d# m%t#d#I sin e,ercici#I ni !rece!t#I ni arte a$-un#I deb4an su triunB# s $# a su buen in-eni# ' dis!#sici n. Per# des!u%s Kue

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

u$$am Him neKue a$iKu#d !raece!tum artis esse arbitrarenturI tantumI Kuantum in-eni# et c#-itati#ne !#terantI c#nseKuebanturL !#st autem auditis #rat#ribus Graecis c#-nitisKue e#rum $itteris ad)ibitisKue d#ct#ribus incredibi$i Ku#dam n#stri )#mines discendi studi# B$a-raHerunt. 3>E? E:citabat e#s ma-nitud#I Harietas mu$titud#Kue in #mni -enere causarumI ut ad eam d#ctrinamI Kuam su# KuisKue studi# c#nsecutus essetI adiun-eretur usus BreKuensI Kui #mnium ma-istr#rum !raece!ta su!eraretL erant autem )uic studi# ma:imaI Kuae nunc Ku#Kue suntI eita !raemia He$ ad -ratiam He$ ad #!es He$ ad di-nitatemL in-enia Her#I ut mu$tis rebus !#ssumus iudicareI n#str#rum )#minum mu$tum ceteris )#minibus #mnium -entium !raestiterunt. 3>F? Juibus de causis Kuis n#n iure miretur e: #mni mem#ria aetatumI tem!#rumI ciHitatum tam e:i-uum #rat#rum numerum inHeniri. Sed enim maius est )#c Kuiddam Kuam )#mines #!inanturI et !$uribus e: artibus studiisKue c#n$ectum. 3V? Juid enim Kuis a$iud in ma:ima discentium mu$titudineI summa ma-istr#rum c#!iaI !raestantissimis )#minum in-eniisI inBinita causarum HarietateI am!$issimis e$#Kuentiae !r#!#sitis !raemiis esse causae !utetI nisi rei Kuandam incredibi$em ma-nitudinem ac diBBicu$tatem. 3>0? Est enim et scientia c#m!re)endenda rerum !$urimarumI sine Kua Herb#rum H#$ubi$itas inanis atKue inridenda estI et i!sa #rati# c#nB#rmanda n#n s#$um e$ecti#neI sed etiam c#nstructi#ne Herb#rumI et #mnes anim#rum m#tusI Ku#s )#minum -eneri rerum natura tribuitI !enitus !ern#scendiI Ku#d #mnis His rati#Kue dicendi in e#rumI Kui audiuntI mentibus aut sedandis aut e:citandis e:!r#menda estL accedat e#dem #!#rtet $e!#s Kuidam BacetiaeKue et eruditi# $iber# di-na ce$eritasKue et breHitas et res!#ndendi et $acessendi subti$i Henustate atKue urbanitate c#niunctaL 3>1? tenenda !raeterea est #mnis antiKuitas e:em!$#rumKue HisI neKue $e-um ac iuris ciHi$is scientia ne-$e-enda est. Nam Kuid e-# de acti#ne i!sa !$ura dicam. Kuae m#tu c#r!#risI Kuae -estuI Kuae Hu$tuI Kuae H#cis c#nB#rmati#ne ac Harietate m#deranda estL Kuae s#$a !er se i!sa Kuanta sitI )istri#num $eHis ars et scaena dec$aratL in Kua cum #mnes in #ris et H#cis et m#tus m#derati#ne $ab#rentI Kuis i-n#rat Kuam !auci sint BuerintKueI Ku#s anim# aeKu# s!ectare !#ssimus. Juid dicam

#'er#n a $#s #rad#res -rie-#sI ' $e'er#n sus #brasI ' a!rendier#n de sus d#ct#resI entr a $#s nuestr#s incre4b$e entusiasm# !#r $a #rat#ria. E:cit2ba$#s $a -rande&aI Hariedad ' muc)edumbre de causasI !ara Kue a $a d#ctrina Kue cada cua$ )ab4a adKuirid# se uniese $a e:!eriencia BrecuenteI su!eri#r a t#das $as re-$as de $#s maestr#s. P#d4a !r#meterse e$ #rad#r -randes !remi#sI aun ma'#res Kue $#s de a)#raI 'a en cr%dit#I 'a en riKue&asI 'a en di-nidad. Vem#s en muc)as c#sas KueI nuestr#s in-eni#s $$eHan Henta,a a $#s de t#das $as dem2s naci#nes. P#r t#das estas causasI Pc m# n# admirarse de$ escas# nMmer# de #rad#res en t#das ciudades ' tiem!#s. Sin duda Kue es $a e$#cuencia a$-# m2s de $# Kue ima-inan $#s )#mbresI ' Kue reKuiere muc)a Hariedad de ciencias ' estudi#s.

PJui%n a$ Her tanta mu$titud de disc4!u$#sI tanta abundancia de maestr#sI tan buen#s in-eni#sI tanta riKue&a de causasI tan -randes !remi#s !r#!uest#s a $a e$#cuenciaI de,ar2 de c#n#cer Kue e$ n# s#bresa$ir en e$$a c#nsiste en su incre4b$e -rande&a ' diBicu$tad. Pues abra&a $a ciencia de muc)as c#sasI sin $as cua$es es Hana e inMti$ $a Herb#sidadI ' e$ mism# discurs# )a de bri$$ar n# s $# !#r $a e$ecci n sin# tambi%n !#r $a c#nstrucci n de $as !a$abrasL )a de c#n#cer e$ #rad#r $as !asi#nes )umanasI !#rKue en e:citar # ca$mar e$ 2nim# de $#s #'entes c#nsiste t#da $a Buer&a ' Ha$#r de $a #raci n. A"2dase a est# cierta amenidad ' -raciaI erudici n !r#!ia de un )#mbre cu$t#I ra!ide& ' #!#rtunidad en e$ res!#nder ' en e$ atacarI unid# t#d# a un esti$# a-ud# ' urban#. Debe ser !r#Bund# e$ #rad#r en e$ c#n#cimient# de $a anti-RedadI ' n# !r#Ban# en e$ de $as $e'es ' e$ derec)# ciHi$. PO Ku% dir% de $a acci n mismaI Kue c#nsiste en e$ m#Himient# de$ cuer!#I en e$ -est#I en e$ semb$anteI en $as inB$e:i#nes de $a H#&. Cu2n diB4ci$ sea e$$a !#r s4 s#$aI bien $# dec$ara e$ arte esc%nic# ' de $#s )istri#nesI en e$ cua$I n# #bstante Kue )a-an t#d#s sin-u$ar estudi# de H#& ' de semb$anteI Hem#s cu2n !#c#s s#n ' )an sid# siem!re $#s Kue se !ueden #4r sin dis-ust#. PJu% dir% de $a mem#riaI tes#r# de t#das $as c#sas. Si e$$a n# -uardara $as c#sas ' $as !a$abras inHentadasI !erecer4an t#das $as cua$idades de$ #rad#rI !#r

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

de t)esaur# rerum #mniumI mem#ria. Juae nisi cust#s inHentis c#-itatisKue rebus et Herbis ad)ibeaturI inte$$e-imus #mniaI etiam si !raec$arissima Buerint in #rat#reI !eritura. 3>G? Juam #b rem mirari desinamusI Kuae causa sit e$#Kuentium !aucitatisI cum e: eis rebus uniHersis e$#Kuentia c#nstetI in Kuibus sin-u$is e$ab#rare !erma-num estI )#rtemurKue !#tius $iber#s n#str#s ceter#sKueI Ku#rum -$#ria n#bis et di-nitas cara estI ut anim# rei ma-nitudinem c#m!$ectantur neKue eis aut !raece!tis aut ma-istris aut e:ercitati#nibusI Kuibus utuntur #mnesI sed a$iis Kuibusdam se id Ku#d e:!etuntI c#nseKui !#sse c#nBidant. 3VI? 389? Ac mea Kuidem sententia nem# !#terit esse #mni $aude cumu$atus #rat#rI nisi erit #mnium rerum ma-narum atKue artium scientiam c#nsecutus( etenim e: rerum c#-niti#ne eBB$#rescat et redundet #!#rtet #rati#. JuaeI nisi res est ab #rat#re !erce!ta et c#-nitaI inanem Kuandam )abet e$#cuti#nem et !aene !ueri$em. 38>? NeKue Her# e-# )#c tantum #neris im!#nam n#stris !raesertim #rat#ribus in )ac tanta #ccu!ati#ne urbis ac HitaeI ni)i$ ut eis !utem $icere nescireI KuamKuam His #rat#ris !r#Bessi#Kue i!sa bene dicendi )#c susci!ere ac !#$$iceri HideturI ut #mni de reI KuaecumKue sit !r#!#sitaI #rnate ab e# c#!i#seKue dicatur. 388? Sed Kuia n#n dubit# Kuin )#c !$erisKue immensum inBinitumKue HideaturI et Ku#d Graec#s )#mines n#n s#$um in-eni# et d#ctrinaI sed etiam #ti# studi#Kue abundantis !artiti#nem iam Kuandam artium Becisse Hide# neKue in uniHers# -enere sin-u$#s e$ab#rasseI sed se!#suisse a ceteris dicti#nibus eam !artem dicendiI Kuae in B#rensibus disce!tati#nibus iudici#rum aut de$iberati#num HersareturI et id unum -enus #rat#ri re$iKuisseL n#n c#m!$ectar in )is $ibris am!$iusI Kuam Ku#d )uic -eneri re Kuaesita et mu$tum dis!utata summ#rum )#minum !r#!e c#nsensu est tributumL 38D? re!etamKue n#n ab incunabu$is n#strae Heteris !ueri$isKue d#ctrinae Kuendam #rdinem !raece!t#rumI sed eaI Kuae Ku#ndam acce!i in n#str#rum )#minum e$#Kuentissim#rum et #mni di-nitate !rinci!um dis!utati#ne esse HersataL n#n Ku# i$$a c#ntemnamI Kuae Graeci dicendi artiBices et d#ct#res re$iKueruntI sed cum i$$a !ateant in !r#m!tuKue sint #mnibusI neKue ea inter!retati#ne mea aut #rnatius e:!$icari aut

bri$$antes Kue Bueran. N# n#s admirem#sI !uesI de Kue sea diB4ci$ $a e$#cuencia cuand# tant# $# es cada una de sus muc)as !artesI ' e:)#rtem#s m2s bien a nuestr#s )i,#sI ' a $#s dem2s Kue estiman $a -$#ria ' )abi$idadI a Kue !aren mientes en $a -rande&a de$ asunt# ' n# se redu&can a $#s !rece!t#sI maestr#s ' e,ercici#s de Kue t#d# e$ mund# se Ha$eI sin# a #tr#s m2s eBicaces !ara $#-rar $# Kue se desea.

NadieI en mi #!ini nI !#dr2 ser #rad#r !erBect# si n# $#-ra una instrucci n uniHersa$ en ciencias ' artes( est#s c#n#cimient#s e:#rnan ' enriKuecen e$ discurs#I Kue en #tr# cas# se reduce a una Hana ' casi !ueri$ $#cuacidad. N# im!#ndr% '# a t#d#sI ' men#s a nuestr#s #rad#resI en medi# de $as muc)as #cu!aci#nes de esta ciudad ' de esta HidaI una car-a tan !esada c#m# $a de Kue nada i-n#renI aunKue $a !r#Besi n de$ #rad#r !arece e:i-ir e$ Kue de cua$Kuier asunt# !ueda )ab$ar c#n #rnat# ' e$e-ancia. Per# c#m# n# dud# Kue est# !arecer2 a muc)#s inmens# ' diBicu$t#s4sim#I !#rKue $#s mism#s Grie-#sI tan !#der#s#s en in-eni# ' d#ctrina ' dad#s a$ #ci# ' a$ estudi#I )icier#n cierta diHisi n de $as artesI n# traba,and# t#d#s en t#das ' !#niend# ba,# $a esBera de$ #rad#r tan s $# aKue$$a !arte de$ bien decir Kue Hersa s#bre c#ntr#Hersias B#renses ' !Mb$icas de$iberaci#nesI n# c#m!render% en est#s $ibr#s sin# $# KueI des!u%s de muc)a inHesti-aci n ' dis!uta ' !#r uniHersa$ c#nsens# de $#s d#ct#sI se )a atribuid# a este -%ner#I ' n# se-uir% un #rden de !rece!t#s c#m# en aKue$$a anti-ua ' !ueri$ d#ctrinaI sin# Kue reBerir% una dis!uta Kue en #tr# tiem!# #4 a Har#nes nuestr#s e$#cuent4sim#s ' en t#da di-nidad !rinci!a$esI n# !#rKue '# des!recie $# Kue n#s de,ar#n escrit# $#s Grie-#sI art4Bices ' maestr#s de este arteI sin# !#rKue sus #bras est2n a$ a$cance de t#d# e$ mund#I ' n# !#dr4a '# dar$es ma'#r $u& ni #rnat# c#n mi inter!retaci n. Asimism# me !ermitir2sI )erman# m4#I Kue !reBiera a $a aut#ridad de $#s Grie-#s $a de $#s Kue c#nsi-uier#n entre n#s#tr#s ma'#r Bama de e$#cuentes.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

!$anius e:!rimi !#ssintI dabis )anc HeniamI mi BraterI ut #!in#rI ut e#rumI Kuibus summa dicendi $aus a n#stris )#minibus c#ncessa estI auct#ritatem Graecis ante!#nam. 3VII? 38A? Cum i-itur He)ementius inHe)eretur in causam !rinci!um c#nsu$ P)i$i!!us DrusiKue tribunatus !r# senatus auct#ritate susce!tus inBrin-i iam debi$itariKue HidereturI dici mi)i memini $ud#rum R#man#rum diebus L. Crassum Kuasi c#n$i-endi sui causa se in Tuscu$anum c#ntu$isseL Henisse e#demI s#cer eius Kui BueratI J. Mucius dicebatur et M. Ant#niusI )#m# et c#nsi$i#rum in re !ub$ica s#cius et summa cum Crass# Bami$iaritate c#niunctus. 38E? E:ierant autem cum i!s# Crass# adu$escentes et Drusi ma:ime Bami$iares et in Kuibus ma-nam tum s!em mai#res natu di-nitatis suae c#n$#carentI C. C#ttaI Kui 3tum? tribunatum !$ebis !etebatI et P. Su$!iciusI Kui deince!s eum ma-istratum !etiturus !utabatur. 38F? Ni !rim# die de tem!#ribus deKue uniHersa re !ub$icaI Kuam #b causam HenerantI mu$tum inter se usKue ad e:tremum tem!us diei c#n$#cuti suntL Ku# Kuidem serm#ne mu$ta diHinitus a tribus i$$is c#nsu$aribus C#tta de!$#rata et c#mmem#rata narrabatI ut ni)i$ incidisset !#stea ciHitati ma$iI Ku#d n#n im!endere i$$i tant# ante Hidissent. 380? E# autem #mni serm#ne c#nBect#I tantam in Crass# )umanitatem BuisseI utI cum $auti accubuissentI t#$$eretur #mnis i$$a su!eri#ris tristitia serm#nis eaKue esset in )#mine iucunditas et tantus in $#Kuend# $e!#sI ut dies inter e#s curiae Buisse HidereturI c#nHiHium Tuscu$aniL 381? !#ster# autem dieI cum i$$i mai#res natu satis Kuiessent et in ambu$ati#nem Hentum essetI 3dicebat? tum ScaeH#$am du#bus s!atiis tribusHe Bactis di:isse Scur n#n imitamurI CrasseI S#cratem i$$umI Kui est in P)aedr# P$at#nis. Nam me )aec tua !$atanus adm#nuitI Kuae n#n minus ad #!acandum )unc $#cum !atu$is est diBBusa ramisI Kuam i$$aI cuius umbram secutus est S#cratesI Kuae mi)i Hidetur n#n tam i!sa acu$aI Kuae describiturI Kuam P$at#nis #rati#ne creHisseI et Ku#d i$$e durissimis !edibus BecitI ut se abiceret in )erba atKue ita 3i$$a?I Kuae !)i$#s#!)i diHinitus Berunt esse dictaI $#KuereturI id meis !edibus certe c#ncedi est aeKuius.S 38G? Tum Crassum Simm# Her# c#mm#dius etiamSL !u$Hin#sKue !#!#scisse et #mnis in eis sedibusI Kuae erant sub !$atan#I c#nsedisse dicebat.

Cuand# c#n m2s He)emencia !erse-u4a a $#s !atrici#s e$ c nsu$ Ti$i!#I ' cuand# e$ tribunad# de Drus#I deBens#r de $a aut#ridad de$ Senad#I em!e&aba a men#scabarse ' a debi$itarseI recuerd# )aber #4d# decir Kue en $#s d4as de $#s ,ue-#s r#man#s se retir Luci# Cras# a$ Tuscu$an#I ' Kue a$$4 Buer#n a Her$e su sue-r#I a Kuien dec4an Juint# Muci#I ' Marc# Ant#ni#I su c#nse,er# en $#s ne-#ci#s de $a re!Mb$icaI unid# a Cras# !#r -rande amistad. C#n Cras# )ab4an id# d#s , Henes ami-#s de Drus#I ' en Kuienes Bundaban $#s ancian#s de su #rden -randes es!eran&asI Ca'# C#taI Kue as!iraba ent#nces a$ tribunad# de $a !$ebeI ' Pub$i# Su$!ici#I de Kuien se cre4a Kue )ab4a de !retender a$ a"# si-uiente $a misma ma-istratura. T#d# e$ !rimer d4a )ab$ar#n $ar-amente de $a c#ndici n de $#s tiem!#s ' de$ estad# de $a re!Mb$icaI !#r cu'# m#tiH# se )ab4an reunid#. C#ta reBer4a muc)#s a"#s des!u%s esa c#nHersaci nI ' $as !redicci#nes Herdaderamente diHinas Kue aKue$$#s tres c#nsu$ares )icier#nI )asta e$ !unt# de n# )aber acaecid# des!u%s en $a ciudad desastre a$-un# Kue e$$#s muc)# antes n# )ubiesen !reHist#. Acabada Kue Bue esta c#nHersaci nI se ac#star#n a cenarI ' Bue tanta $a c#rtes4a ' buen ac#-imient# de Cras#I Kue se disi! c#m# !#r encant# t#da $a triste&a de $a c#nHersaci n anteri#rL siend# tant#s $#s c)istes ' e$ buen )um#rI Kue si e$ d4a )ab4a sid# de curiaI e$ c#nHite Bue !r#!iamente de$ Tuscu$an#. A$ d4a si-uienteI des!u%s Kue $#s ancian#s )ab4an descansad#I se Buer#n t#d#s de !ase#I ' a $as d#s # tres Hue$tas di,# Esc%H#$a( UPP#r Ku% n# imitam#sI #) Cras#I a aKue$ S crates Kue Bi-ura en e$ Fedro de P$at n. C#nH4dame a e$$# este !$2tan#I Kue c#n sus anc)as ' e:tendidas ramasI )ace este $u-ar n# men#s umbr#s# ' a!acib$e Kue aKue$ a cu'a s#mbra se sent S crates. O ten-# !ara m4 Kue $a amenidad de aKue$ $u-ar n# !r#ced4a tant# de$ a-ua Kue a$$4 se describeI c#m# de$ esti$# de P$at n. Si S cratesI c#n tener tan Birmes $#s !iesI se ec) s#bre $a )ierba !ara !r#nunciar aKue$$#s discurs#s Kue $#s Bi$ s#B#s creen de ins!iraci n diHinaI muc)# m2s ,ust# !arece Kue a mis !ies se $es c#nceda est#.V Ent#nces di,# Cras#( UT#daH4a Kuier# ma'#r c#m#didad.V O !idi un#s c#,ines ' $#s )i&# c#$#car a $a s#mbra de$ !$2tan#.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

3VIII? IbiI ut e: !ristin# serm#ne re$a:arentur animi #mniumI s#$ebat C#tta narrare Crassum serm#nem Kuendam de studi# dicendi intu$isse. 3D9? Jui cum ita esset e:#rsus( n#n sibi c#)#rtandum Su$!icium et C#ttamI sed ma-is utrumKue c#n$audandum HideriI Ku#d tantam iam essent Bacu$tatem ade!tiI ut n#n aeKua$ibus suis s#$um ante!#nerenturI sed cum mai#ribus natu c#m!ararenturL SneKue Her# mi)i KuicKuamS inKuit S!raestabi$ius HideturI Kuam !#sse dicend# tenere )#minum 3c#etus? mentisI ad$icere H#$untatesI im!e$$ere Ku# He$itI unde autem He$it deducere( )aec una res in #mni $iber# !#!u$# ma:imeKue in !acatis tranKui$$isKue ciHitatibus !raeci!ue sem!er B$#ruit sem!erKue d#minata est. 3D>? Juid enim est aut tam admirabi$eI Kuam e: inBinita mu$titudine )#minum e:sistere unumI Kui idI Ku#d #mnibus natura sit datumI He$ s#$us He$ cum !er!aucis Bacere !#ssit. Aut tam iucundum c#-nitu atKue audituI Kuam sa!ientibus sententiis -raHibusKue Herbis #rnata #rati# et !#$ita. aut tam !#tens tamKue ma-niBicumI Kuam !#!u$i m#tusI iudicum re$i-i#nesI senatus -raHitatem unius #rati#ne c#nHerti. 3D8? Juid tam !#rr# re-iumI tam $ibera$eI tam muniBicumI Kuam #!em Berre su!!$icibusI e:citare adB$ict#sI dare sa$utemI $iberare !ericu$isI retinere )#mines in ciHitate. Juid autem tam necessariumI Kuam tenere sem!er armaI Kuibus He$ tectus i!se esse !#ssis He$ !r#H#care inte-er He$ te u$cisci $acessitus. A-e Her#I ne sem!er B#rumI subse$$iaI r#stra curiamKue meditereI Kuid esse !#test in #ti# aut iucundius aut ma-is !r#!rium )umanitatisI Kuam serm# Bacetus ac nu$$a in re rudis. N#c enim un# !raestamus He$ ma:ime BerisI Ku#d c#n$#Kuimur inter n#s et Ku#d e:!rimere dicend# sensa !#ssumus. 3DD? Juam #b rem Kuis )#c n#n iure miretur summeKue in e# e$ab#randum esse arbitreturI utI Ku# un# )#mines ma:ime bestiis !raestentI in )#c )#minibus i!sis antece$$at. Vt Her# iam ad i$$a summa HeniamusI Kuae His a$ia !#tuit aut dis!ers#s )#mines unum in $#cum c#n-re-are aut a Bera a-restiKue Hita ad )unc )umanum cu$tum ciHi$emKue iura describere. 3DA? Ac ne !$uraI Kuae sunt !aene innumerabi$iaI c#nsecterI c#m!re)endam breHi( sic enim statu#I !erBecti #rat#ris m#derati#ne et sa!ientia n#n s#$um i!sius di-nitatemI sed et !riHat#rum !$urim#rum et uniHersae rei !ub$icae sa$utem ma:ime c#ntineri. Juam #b rem !er-iteI ut

Ent#nces 5c#m# s#$4a reBerir C#ta6 !ara descansar $#s 2nim#s de $a !asada c#nHersaci nI em!e& Cras# a tratar de$ arte de $a e$#cuencia. C#men& diciend# Kue m2s bien Kue ac#nse,ar a C#ta ' a Su$!ici#I deb4a e$#-iar$#s !#r )aber a$can&ad# 'a tanta !erBecci nI Kue n# s $# e:ced4an a $#s de su edadI sin# Kue !#d4an ser c#m!arad#s c#n $#s anti-u#s. UNada )a' a mi ,uici# m2s e:ce$enteI di,#I Kue !#der c#n $a !a$abra -#bernar $as s#ciedades )umanasI atraer $#s entendimient#sI m#Her $as H#$untadesI ' traer$as # $$eHar$as a d#nde se Kuiera. En t#d# !ueb$# $ibreI 'I !rinci!a$mente en $as ciudades !ac4Bicas ' tranKui$asI )a B$#recid# ' d#minad# siem!re este arte. PJu% c#sa )a'I m2s admirab$e Kue e$ $eHantarse de $a inBinita mu$titud de $#s )#mbres un#I ca!a& de )acer %$ s $# # c#n mu' !#c#s $# Kue !arece Kue a!enas !#dr4an rea$i&ar t#d#s $#s )#mbres ,unt#s. PNa' a$-# m2s du$ce de c#n#cer ' #4r Kue una #raci n e:#rnada ' e$e-anteI de -raHes sentencias ' -raci#sas !a$abras. PNa' nada tan !#der#s# ni tan ma-n4Bic# c#m# e$ Her a$$anad#s c#n un discurs# $#s m#Himient#s !#!u$aresI $a ri-ide& de $#s ,uecesI $a -raHedad de$ Senad#. PJu% c#sa m2s re-iaI m2s $ibera$ ' -ener#sa Kue a'udar a $#s )umi$desI $eHantar a $#s ca4d#sI sa$Har de $#s !e$i-r#s # de$ destierr# a $#s ciudadan#s. Es c#m# tener siem!re una arma !ara atacar a $#s ma$Had#s # !ara Hen-arse de e$$#s. O de,and# a!arte e$ B#r#I e$ tribuna$I los rostros ' $a curiaI PKu% c#sa m2s a-radab$e aun en e$ #ci#I ' m2s di-na de $a )umanidadI Kue una c#nHersaci n -raci#sa ' n# ruda. Si en muc)# n#s aHenta,am#s a $as bestiasI es !#rKue tenem#s e$ d#n de $a !a$abra ' !#dem#s e:!resar t#d# $# Kue !ensam#s. PC m# n# admirar a$ Kue se aHenta,a a $#s dem2s )#mbres en aKue$$#I mism# en Kue e$ )#mbre e:cede a $as bestiasI ' c m# n# esB#r&arn#s en c#nse-uir tanta e:ce$encia. O Hiniend# a $# !rinci!a$I PKu% #tra Buer&a !ud# c#n-re-ar en un# a $#s )#mbres dis!ers#sI ' traer$#s de $a Hida sa$Ha,e ' a-reste a $a cu$ta ' ciHi$i&adaI ' c#nstituir $as ciudades ' dar$es $e'esI derec)#s ' c#stumbres. O n# deteni%nd#me en $#s dem2s innumerab$es beneBici#sI dir% breHemente Kue en $a m#deraci n ' sabidur4a de un !erBect# #rad#r estribaI n# s $# su !r#!ia di-nidadI sin# $a de #tr#s muc)#s !articu$aresI ' $a sa$Haci n de t#da $a re!Mb$ica. P#r tant#I , HenesI !r#se-uid c#m# )ab%is c#men&ad#I n# aband#n%is e$ estudi#I ' as4 $#-rar%is !ara H#s#tr#s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

BacitisI adu$escentesI atKue in id studiumI in Ku# estisI incumbiteI ut et H#bis )#n#ri et amicis uti$itati et rei !ub$icae em#$ument# esse !#ssitis.S 3I@? 3DE? Tum ScaeH#$a c#miterI ut s#$ebatI SceteraS inKuit Sadsenti#r Crass#I ne aut de C. Lae$i s#ceri mei aut de )uius -eneri aut arte aut -$#ria detra)amL sed i$$a du#I CrasseI Here#r ut tibi !#ssim c#ncedere( unumI Ku#d ab #rat#ribus ciHitates et initi# c#nstitutas et sae!e c#nserHatas esse di:istiI a$terumI B#r#I c#nti#neI iudiciisI senatu statuisti #rat#rem in #mni -enere serm#nis et )umanitatis esse !erBectum. 3DF? Juis enim tibi )#c c#ncesserit aut initi# -enus )#minum in m#ntibus ac si$His dissi!atum n#n !rudentium c#nsi$iis c#m!u$sum !#tius Kuam disert#rum #rati#ne de$enitum se #!!idis m#enibusKue sae!sisse. aut Her# re$iKuas uti$itates aut in c#nstituendis aut in c#nserHandis ciHitatibus n#n a sa!ientibus et B#rtibus HirisI sed a disertis #rnateKue dicentibus esse c#nstitutas. 3D0? An Her# tibi R#mu$us i$$e aut !ast#res et c#nHenas c#n-re-asse aut Sabin#rum c#nubia c#niun:isse aut Binitim#rum Him re!ressisse e$#Kuentia HideturI n#n c#nsi$i# et sa!ientia sin-u$ari. Juid. In Numa P#m!i$i#I Kuid. In SerHi# Tu$$i#I Kuid. In ceteris re-ibusI Ku#rum mu$ta sunt e:imia ad c#nstituendam rem !ub$icamI num e$#Kuentiae Hesti-ium a!!aret. Juid. E:actis re-ibusI tametsi i!sam e:acti#nem menteI n#n $in-ua !erBectam L. Qruti esse cernimusI sed deince!s #mnia n#nne !$ena c#nsi$i#rumI inania Herb#rum Hidemus. 3D1? E-# Her# si He$im et n#strae ciHitatis e:em!$is uti et a$iarumI !$ura !r#Berre !#ssim detrimenta !ub$icis rebus Kuam adiumentaI !er )#mines e$#Kuentissim#s im!#rtataL sed ut re$iKua !raetermittamI #mnium mi)i Hide#rI e:ce!tisI CrasseI H#bis du#busI e$#Kuentissim#s audisse Ti. et C. Sem!r#ni#sI Ku#rum !aterI )#m# !rudens et -raHisI )audKuaKuam e$#KuensI et sae!e a$ias et ma:ime cens#r sa$uti rei!ub$icae Buit( atKue is n#n accurata Kuadam #rati#nis c#!iaI sed nutu atKue Herb# $ibertin#s in urbanas tribus transtu$itI Ku#d nisi BecissetI rem !ub$icamI Kuam nunc Hi: tenemusI iam diu nu$$am )aberemus. At Her# eius Bi$ii diserti et #mnibus He$ naturae He$ d#ctrinae !raesidiis ad dicendum !aratiI cum ciHitatem He$ !atern# c#nsi$i# He$ aHitis armis B$#rentissimam acce!issentI ista !raec$ara -ubernatriceI ut aisI
>

)#n#rI uti$idad !ara Huestr#s ami-#sI !r#Hec)# !ara $a re!Mb$ica.V Ent#nces Esc%H#$a c#n su )abitua$ c#rtes4aI di,#( UEst#' c#nB#rme c#n casi t#d# $# Kue dicesI #) Cras#I ' en nada Kuier# disminuir e$ arte ' $a -$#ria de mi sue-r# Ca'# Le$i# # de este 'ern# m4#L !er# d#s c#sas )a' Kue n# te !ued# c#nceder( $a unaI Kue $#s #rad#res )a'an Bundad# ' estab$ecid# en un !rinci!i# $as ciudades ' des!u%s $as )a'an sa$Had# muc)as HecesL $a #traI Kue a!arte de$ B#r#I de $a tribunaI de $#s ,uici#sI ' de$ Senad#I )a de ser !erBect# e$ #rad#r en t#d# -%ner# de e$#cuencia ' )umanidades. PJui%n )a de c#ncederte Kue e$ -%ner# )uman#I dis!ers# antes !#r m#ntes ' se$HasI Hin# a ediBicar mur#s ' ciudadesI m#Hid# n# tant# !#r $#s c#nse,#s de $a !rudencia c#m# !#r $a ener-4a #rat#ria. PAcas# $as dem2s uti$idadesL Kue de estab$ecer ' c#nserHar $#s !ueb$#s se )an se-uid#I se deben s $# a $#s Har#nes e$#cuentes ' de buenI decir ' n# a $#s Buertes ' sabi#s. PTe !arece Kue R mu$# se Ha$i antes de $a e$#cuencia Kue de su buen c#nse,# ' sabidur4a sin-u$ar !ara reunir a $#s !ast#res ' B#ra-id#sI !ara c#ncertar $as b#das c#n $as SabinasI # !ara re!rimir $a audacia de $#s c#marcan#s. O en Numa P#m!i$i#I en SerHi# Tu$i#I en $#s dem2s re'es Kue tant# )icier#n !ara aBian&ar $a re!Mb$icaI P)a$$as a$-Mn Hesti-i# de e$#cuencia. O des!u%s de $a e:!u$si n de $#s re'esI $a cua$I Luci# Qrut# $$eH a cab# m2s c#n e$ entendimient# Kue c#n $a $en-uaI Pn# Hem#s im!erar entre n#s#tr#s e$ buenI c#nse,# ' n# $a Hana $#cuacidad. O si '# Kuisiera rec#rdar e,em!$#s de nuestra ciudad ' de #trasI Her4am#s Kue $#s -randes #rad#resI )an tra4d# m2s da"# Kue !r#Hec)# a $a causa !Mb$ica. O !#r n# )ab$ar de #tr#sI s $# rec#rdar% $#s d#s )#mbres m2s e$#cuentes Kue '# )e #4d# Buera de H#s#tr#s d#sI #) Cras#( a Tiberi# ' a Ca'# Sem!r#ni#I cu'# !adreI )#mbre !rudente ' -raHeI !er# Kue nada ten4a de e$#cuenteI sirHi mu' bien a $a re!Mb$icaI s#bret#d# cuand# Bue cens#rI ' n# c#n e$e-antes discurs#sI sin# c#n ener-4a ' !#cas !a$abras )i&# entrar a $#s $ibertin#s> en $as tribus urbanas. O a Be Kue si n# $# )ubiera )ec)#I $a re!Mb$icaI Kue 'a a!enas e:isteI )ubiera !erecid# muc)# tiem!# )ace. Per# sus )i,#sI tan d#ct#s ' e$#cuentesI c#n t#das $as cua$idades de $a natura$e&a ' de$ arteI

Se $$amaba $ibertin#s a $#s )i,#s de $#s $ibert#s.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>9

ciHitatum e$#Kuentia rem !ub$icam dissi!aHerunt. )abiend# recibid# $a ciudad en un estad# mu' B$#recienteI -racias a $a !rudencia de su !adre ' a $as armas de sus abue$#sI dier#n a$ traste c#n $a re!Mb$icaI Ha$i%nd#se de esa misma e$#cuencia Kue tM $$amas $a me,#r -#bernad#ra de $#s Estad#s. 3@? 3DG? Juid. Le-es Heteres m#resKue mai#rumL VPO $as $e'es anti-uasI ' $as c#stumbres de nuestr#s Kuid. Aus!iciaI Kuibus e-# et tuI CrasseI cum ante!asad#sI ' $#s aus!ici#s Kue '# ' tMI O) Cras#I ma-na rei !ub$icae sa$ute !raesumusL Kuid. diri-im#s c#n tant# !r#Hec)# de $a re!Mb$icaI ' $a Re$i-i#nes et caerim#niaeL Kuid. Naec iura re$i-i nI ' $as cerem#niasI ' e$ derec)# ciHi$ Kue ciHi$iaI Kuae iam !ridem in n#stra Bami$ia sine u$$a est2 c#m# Hincu$ad# en nuestra Bami$iaI sin e$#Kuentiae et $aude HersanturI num aut inHenta nin-Mn a$arde d# e$#cuenciaI )an sid# inHentadasI sunt aut c#-nita aut #mnin# ab #rat#rum -enere c#n#cidas ni aun tratadas !#r $#s #rad#res. Qien me tractata. 3A9? EKuidem et Ser. Ga$bam mem#ria acuerd# de SerHi# Ga$baI )#mbre diHin# en e$ tene# diHinum )#minem in dicend# et M. decirI ' de Marc# Emi$i# P#rcinaI a Kuien siend# Aemi$ium P#rcinam et C. i!sum Carb#nemI Kuem ,#Hen HencisteI e$ cua$ era i-n#rante de$ derec)# tu adu$escentu$us !ercu$istiI i-narum $e-umI ' desc#n#ced#r de $as c#stumbres de nuestr#s )aesitantem in mai#rum institutisI rudem in iure ma'#resL ' )#' es e$ d4a en KueI Buera de tiI Cras#I ciHi$iL et )aec aetas Hestra !raeter teI Crasse Kui Kue m2s !#r aBici n !r#!ia Kue !#r necesidad de $a tu# ma-is studi# Kuam !r#!ri# munere a$iKu# #rat#ria )as a!rendid# c#nmi-# e$ derec)# ciHi$I disert#rum ius a n#bis ciHi$e didicistiI Ku#d t#d#s $#s dem2s #rad#res $e i-n#ran de$ t#d#( c#sa a interdum !udeatI iuris i-nara est. 3A>? Ju#d Her# $a Herdad $amentab$e. O $# Kue a$ Bin di,isteI c#m# in e:trema #rati#ne Kuasi tu# iure sum!sistiI )ab$and# en n#mbre ' en derec)# !r#!i#I es a #rat#rem in #mnis seris m#nis dis!utati#ne saberI Kue e$ #rad#r !uede e,ercitarse c#!i#sissime Hersari !#sseI idI nisi )ic in tu# c#!i#samente de causasL est# n# $# t#$erar4a '# si re-n# essemusI n#n tu$issem mu$tisKue n# estuHi%sem#s aKu4 en tu rein#I ' dar4a $a ra& n !raeessemI Kui aut interdict# tecum c#ntenderent a $#s Kue te !usieran interdict# # te $$amasen a aut te e: iure manum c#nsertum u#carentI Ku#d in ,uici# !#r )aber inHadid# tan temerariamente $as a$ienas !#ssessi#nes tam temere inruisses. 3A8? a,enas !#sesi#nes. Nubieran !r#m#Hid# c#ntra ti A-erent enim tecum $e-e !rimum P't)a-#rei acci n ,udicia$I en !rimer $u-ar $#s Pita- ric#sI ' #mnes atKue Dem#critii ceteriKue in iure sua $#s sectari#s de Dem crit# ' t#d#s $#s dem2s B4sic#s !)'sici Hindicarent 3#rnati )#mines in dicend# et en sus Harias escue$as( )#mbres e$#cuentes ' -raHes -raHes?I Kuibuscum tibi iust# sacrament# en e$ decirI c#n $#s cua$es n# !#dr4as c#ntender c#ntendere n#n $iceretL ur-erent !raeterea aunKue tu causa Buera ,usta. Te !erse-uir4an !)i$#s#!)#rum -re-es iam ab i$$# B#nte et ca!ite adem2s t#das $as escue$as Bi$#s Bicas Kue tienen !#r S#crate ni)i$ te de b#nis rebus in HitaI ni)i$ de Buente ' cabe&a a S cratesI ' te c#nHencer4an de ma$isI ni)i$ de animi !erm#ti#nibusI ni)i$ de Kue nada )ab4as a!rendid#I nada inHesti-ad#I ' )#minum m#ribusI ni)i$ de rati#ne Hitae didicisseI Kue nada sab4as de $#s bienes ni de $#s ma$es de $a ni)i$ #mnin# KuaesisseI ni)i$ scire c#nHincerentL HidaI nada de $as !asi#nes de$ a$maI nada de $a et cum uniHersi in te im!etum BecissentI tum ra& n ' de$ m%t#d#L ' des!u%s Kue t#d#s te sin-u$ae Bami$iae $item tibi intenderentL 3AD? )ubiesen atacad# ,unt#sI cada una de $as escue$as te instaret AcademiaI KuaeI KuicKuid di:issesI id te !#ndr4a !$eit#. La Academia te #b$i-ar4a a ne-ar $# i!sum ne-are c#-eretL St#ici Her# n#stri mism# Kue antes )ab4as aBirmad#. Nuestr#s dis!utati#num suarum atKue interr#-ati#num Est#ic#s te enredar4an en $#s $a&#s de sus $aKueis te inretitum tenerentL Peri!atetici autem interr#-aci#nes ' dis!utas. L#s Peri!at%tic#s te etiam )aec i!saI Kuae !r#!ria #rat#rum !utas esse !r#bar4an Kue es#s mism#s ad#rn#s Kue crees adiumenta atKue #rnamenta dicendiI a se !eti !r#!i#s de$ discurs# ' de$ #rad#rI debes t#mar$#s de Hincerent #!#rtereI ac n#n s#$um me$i#raI sed e$$#sI ' Kue Arist te$es ' Te#Brast# escribier#n etiam mu$t# !$ura Arist#te$em T)e#!)rastumKue s#bre $#s asunt#s Kue dicesI me,#r ' muc)# m2s de istis rebusI Kuam #mnis dicendi ma-istr#s Kue t#d#s $#s maestr#s de e$#cuencia. Omit# a $#s scri!sisse #stenderent. 3AA? Miss#s Baci# matem2tic#sI -ram2tic#sI mMsic#sI c#n cu'as artes

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>>

mat)ematic#sI -rammatic#sI music#sI Ku#rum artibus Hestra ista dicendi His ne minima Kuidem s#cietate c#niun-itur. Juam #b rem ista tanta tamKue mu$ta !r#BitendaI CrasseI n#n cense#L satis id est ma-numI Ku#d !#tes !raestareI ut in iudiciis ea causaI KuamcumKue tu dicisI me$i#r et !r#babi$i#r esse HideaturI ut in c#nti#nibus et in sententiis dicendis ad !ersuadendum tua !$urimum Ha$eat #rati#I deniKue ut !rudentibus diserteI stu$tis etiam Here Hideare dicere. N#c am!$ius si Kuid !#terisI n#n id mi)i Hidebitur #rat#rI sed Crassus sua Kuadam !r#!riaI n#n c#mmuni #rat#rum Bacu$tate !#sse.S. 3@I? 3AE? Tum i$$e Sn#n sumS inKuit SnesciusI ScaeH#$aI ista inter Graec#s dici et disce!tari s#$ereL audiHi enim summ#s )#minesI cum Kuaest#r e: Maced#nia Henissem At)enasI B$#rente AcademiaI ut tem!#ribus i$$is BerebaturI cum eam C)armadas et C$it#mac)us et Aesc)ines #btinebantL erat etiam Metr#d#rusI Kui cum i$$is una i!sum i$$um Carneadem di$i-entius audieratI )#minem #mnium in dicend#I ut BerebantI acerrimum et c#!i#sissimumL Hi-ebatKue audit#r Panaeti i$$ius tui Mnesarc)us et Peri!atetici Crit#$ai Di#d#rusL 3AF? mu$ti erant !raeterea c$ari in !)i$#s#!)ia et n#bi$esI a Kuibus #mnibus una !aene H#ce re!e$$i #rat#rem a -ubernacu$is ciHitatumI e:c$udi ab #mni d#ctrina rerumKue mai#rum scientia ac tantum in iudicia et c#ntiuncu$as tamKuam in a$iKu#d !istrinum detrudi et c#m!in-i HidebamL 3A0? sed e-# neKue i$$is adsentiebar neKue )arum dis!utati#num inHent#ri et !rinci!i $#n-e #mnium in dicend# -raHissim# et e$#Kuentissim#I P$at#niI cuius tum At)enis cum C)armada di$i-entius $e-i G#r-iamL Ku# in $ibr# in )#c ma:ime admirabar P$at#nemI Ku#d mi)i 3in? #rat#ribus inridendis i!se esse #rat#r summus Hidebatur. Verbi enim c#ntr#Hersia iam diu t#rKuet Graecu$#s )#mines c#ntenti#nis cu!idi#res Kuam Heritatis. 3A1? Nam si Kuis )unc statuit esse #rat#remI Kui tantumm#d# in iure aut in iudiciis !#ssit aut a!ud !#!u$um aut in senatu c#!i#se $#KuiI tamen )uic i!si mu$ta tribuat et c#ncedat necesse estL neKue enim sine mu$ta !ertractati#ne #mnium rerum !ub$icarum neKue sine $e-umI m#rumI iuris scientia neKue natura )#minum inc#-nita ac m#ribus in )is i!sis rebus satis ca$$ide Hersari et !erite !#testL Kui autem )aec c#-n#HeritI sine Kuibus ne i$$a Kuidem minima in causis KuisKuam

tiene mu' !#c# !arentesc# $a de bien decir. P#r $# tant#I #) Cras#I ,u&-# Kue d# debes e:tender tant# $#s $4mites de tu arte( bastar2 e$ c#nse-uir en $#s ,uici#s Kue $a causa Kue deBiendes !are&ca $a me,#r ' m2s !r#bab$eL Kue en $as aren-as ' de$iberaci#nes Ha$-a muc)# tu #raci n !ara !ersuadir a$ !ueb$#L en sumaI Kue a $#s !rudentes $es !are&ca Kue )as )ab$ad# c#n e$e-anciaI ' a $#s i-n#rantes Kue )as )ab$ad# c#n Herdad. Si a$-# m2s Kue est# c#nsi-uesI n# ser2 !#r $as Bacu$tades c#munes a t#d# #rad#rI sin# !#r $as !r#!ias ' es!ecia$es de Cras#.V Ent#nces di,# %ste( UN# i-n#r#I Esc%H#$aI Kue entre $#s Grie-#s se sue$e decir ' dis!utar est# mism#. Cuand# des!u%s de mi cuestura en Maced#niaI estuHe en AtenasI #4 a $#s )#mbres m2s i$ustres de $a AcademiaI ent#nces mu' B$#recienteI c#m# Kue $a -#bernaban CarneadesI C$it#mac# ' EsKuines. Tambi%n HiH4a ent#nces Metr#d#r#I Kue )ab4a sid#I c#m# $#s #tr#sI estudi#s# disc4!u$# de aKue$ Carneades a Kuien ten4an !#r e$ m2s acre ' c#!i#s# en $a dis!uta. T$#rec4an Mnesarc#I disc4!u$# de Paneci# ' $#s !eri!at%tic#s Crit#$a# ' Di#d#r#. T#d#s a tina H#& dec4an Kue se )ab4a de a!artar a$ #rad#r de$ -#biern# de $as ciudadesI e:c$uir$e de t#da d#ctrina ' ciencia seriaI ' reducir$e s $# a $a !arte ,udicia$ ' a$ B#r#I c#m# si Buera un esc$aH#I su,et# una ta)#na. Per# '# n# c#nHen4a c#n e$$#s ni c#n e$ inHent#r ' !r4nci!e de este -%ner# de dis!utasI e$ -raHe ' e$#cuent4sim# P$at nI cu'# Gorgias $e4 ent#nces en Atenas ba,# $a direcci n de CarneadesI en cu'# $ibr# admiraba '# muc)# a P$at nI Kue a$ bur$arse de $#s #rad#res se )ab4a m#strad# %$ mism# #rad#r e:imi#. La c#ntr#Hersia de !a$abras )a at#rmentad# siem!re muc)# a $#s Grie-#sI m2s amantes de $a !#$%mica Kue de $a Herdad. VO si a$-un# s#stiene Kue es #rad#r tan s $# e$ Kue )ab$a en ,uici#I # ante e$ !ueb$# # en e$ Senad#I necesari# es Kue aun as4I $# c#nceda muc)as ' raras cua$idades. Pues sin -ran e:!eriencia de $as c#sas !Mb$icasI sin ciencia de $as $e'esI de $as c#stumbres ' de$ derec)#I ' sin c#n#cer $a natura$e&a ' $as c#stumbres )umanasI a!enas !uede tratar c#n sabidur4a ' !rudencia es#s mism#s asunt#s. O a$ Kue $$e-a a !#seer este c#n#cimient#I sin e$ cua$ nin-una causaI ni aun de $as men#resI !uede tratarseI PKu% c#sa de im!#rtancia $e Ba$tar2 saber. O aunKue e$ #Bici# de$ #rad#r se redu,ese a )ab$ar

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>8

recte tueri !#testI Kuid )uic abesse !#terit de ma:imarum rerum scientia. Sin #rat#ris ni)i$ His esse nisi c#m!#siteI #rnateI c#!i#se $#KuiI Kuaer#I id i!sum Kui !#ssit adseKui sine ea scientiaI Kuam ei n#n c#nceditis. Dicendi enim HirtusI nisi eiI Kui dicetI eaI Kuae dicetI !erce!ta suntI e:stare n#n !#test. 3AG? Juam #b remI si #rnate $#cutus estI sicut et Bertur et mi)i !)'sicus i$$e materies i$$a Buit !)'siciI de Kua di:itI #rnatus Her# i!se Herb#rum #rat#ris !utandus estL etI si P$at# de rebus ab ciHi$ibus c#ntr#Hersiis rem#tissimis diHinitus est $#cutusI Ku#d e-# c#nced#L si item Arist#te$esI si T)e#!)rastusI si Carneades in rebus eisI de Kuibus dis!utaHeruntI e$#Kuentes et in dicend# suaHes atKue #rnati BueruntI sint eae resI de Kuibus dis!utantI in a$iis Kuibusdam studiisI #rati# Kuidem i!sa !r#!ria est )uius unius rati#nisI de Kua $#Kuimur et Kuaerimus. 3E9? Etenim Hidemus eisdem de rebus ieiune Ku#sdam et e:i$iterI ut eumI Kuem acutissimum BeruntI C)r'si!!umI dis!utaHisse neKue #b eam rem !)i$#s#!)iae n#n satis BecisseI Ku#d n#n )abuerit )anc dicendi e: arte a$iena Bacu$tatem. 3@II? Juid er-# interest aut Kui discernes e#rumI Ku#s n#minaHiI in dicend# ubertatem et c#!iam ab e#rum e:i$itateI Kui )ac dicendi Harietate et e$e-antia n#n utuntur. Vnum erit !r#Bect#I Ku#d eiI Kui bene dicuntI adBerunt !r#!riumI c#m!#sitam #rati#nem et #rnatam et artiBici# Ku#dam et e:!#$iti#ne distinctamL )aec autem #rati#I si res n#n subest ab #rat#re !erce!ta et c#-nitaI aut nu$$a sit necesse est aut #mnium inrisi#ne $udatur. 3E>? Juid est enim tam Buri#sumI Kuam Herb#rum He$ #!tim#rum atKue #rnatissim#rum s#nitus inanisI nu$$a subiecta sententia nec scientia. JuicKuid erit i-itur KuacumKue e: arteI Ku#cumKue de -enereI #rat#r idI si tamKuam c$ientis causam didiceritI dicet me$ius et #rnatius Kuam i!se i$$e eius rei inHent#r atKue artiBe:. 3E8? Nam si Kuis erit Kui )#c dicatI esse Kuasdam #rat#rum !r#!rias sententias atKue causas et certarum rerum B#rensibus cance$$is circumscri!tam scientiamI Bateb#r eKuidem in )is ma-is adsidue Hersari )anc n#stram dicti#nemI sed tamen in )is i!sis rebus !ermu$ta suntI Kuae i!si ma-istriI Kui r)et#rici H#canturI nec tradunt nec tenent. 3ED? Juis enim nescit ma:imam Him e:sistere #rat#ris in )#minum mentibus He$ ad iram aut ad #dium aut ad d#$#rem incitandis He$ ab )isce eisdem !erm#ti#nibus ad $enitatem

c#n #rnat#I c#m!#stura ' abundanciaI Pcrees Kue !#dr4a c#nse-uir$# sin aKue$$a ciencia Kue H#s#tr#s n# $e c#nced%is. Pues t#da $a Buer&a de$ discurs# se !ierde cuand# e$ Kue )ab$a n# sabe a B#nd# $a materia de Kue Ha a tratar. P#r $# cua$I si Dem crit# e$ T4sic# tuH# buen esti$#I se-Mn dicen ' a m4 me $# !areceI su materia !erteneci a $a B4sicaL !er# $a e$e-ancia de $as !a$abras a $a #rat#ria. O si P$at n )ab$ diHinamente de c#sas rem#t4simas de t#da c#ntr#Hersia ciHi$I $# cua$ '# c#nced#L si Arist te$esI Te#Brast# ' Carneades se m#strar#n e$#cuentes en $a dis!utaI ' suaHes ' ad#rnad#s en e$ decirI !ertene&can en buen )#ra a #tr#s estudi#s $as materias de Kue escribier#nI !er# e$ esti$# es !r#!i# de este Mnic# arte de Kue a)#ra Ham#s )ab$and#. As4I Hem#s Kue de $as mismas c#sas dis!utar#n #tr#s seca ' 2ridamenteI c#m# aKue$ Crisi!#I cu'a a-ude&a tant# enc#mianI ' n# !#r es# de, de ser buen Bi$ s#B#I aunKue n# tuH# e$ arte de bien decir !r#!i# de #tra Bacu$tad Kue $# era e:tra"a. VPD nde est2I !uesI $a diBerencia. PO c m# )as de discernir $a riKue&a ' abundancia de $#s Kue antes n#mbr%I ' $a aride& de est#s #tr#s Kue n# tienen Hariedad ni e$e-ancia en e$ decir. L# Mnic# Kue tienen de caracter4stic# $#s Kue )ab$an bienI es una e$#cuci n e$e-anteI ad#rnadaI artiBici#sa ' cu$ta. Per# t#d# este ad#rn#I si e$ #rad#r n# !enetra ' d#mina su asunt#I es c#sa Hana ' di-na de t#da irrisi n. PN# es un -%ner# de $#cura e$ Han# s#n de $as !a$abrasI !#r e:ce$entes ' esc#-idas Kue seanI cuand# n# $as ac#m!a"a nin-Mn !ensamient# ni ciencia. Cua$Kuier materia Kue e$ #rad#r trateI de cua$Kuier arte # -%ner#I si $a a!rende c#m# si se tratara de $a causa de un c$ienteI $a dir2 me,#r ' c#n m2s e$e-ancia Kue e$ mism# inHent#r ' art4Bice de e$$a. O si a$-un# di,ere Kue )a' ciertas sentencias ' causas !r#!ias de $#s #rad#resI ' una ciencia circunscrita a $#s cance$es B#rensesI c#nBesar% Kue est#s s#n $#s asunt#s en Kue c#n m2s Brecuencia se e,ercita nuestr# arteI !er# Kue )a' entre estas c#sas muc)as Kue $#s maestr#s de ret rica ni saben ni ense"an. PJui%n n# c#n#ce e$ !#der de $a #rat#ria !ara m#Her $#s 2nim#s a iraI a #di# # a d#$#rI # !ara tr#car est#s aBect#s en c#m!asi n ' miseric#rdia. P#r es#I Kuien n# )a'a estudiad# $a natura$e&a )umana ' $a He)emencia de $as !asi#nes ' $as causas Kue $as irritan # s#sie-anI

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>D

miseric#rdiamKue reH#candis. Juae nisi Kui naturas )#minum HimKue #mnem )umanitatis causasKue easI Kuibus mentes aut incitantur aut reB$ectunturI !enitus !ers!e:eritI dicend# Ku#d H#$et !erBicere n#n !#terit. 3EA? AtKue t#tus )ic $#cus !)i$#s#!)#rum !r#!rius HideturI neKue #rat#r me auct#re umKuam re!u-nabitL sedI cum i$$is c#-niti#nem rerum c#ncesseritI Ku#d in ea s#$um i$$i H#$uerint e$ab#rareI tractati#nem #rati#nisI Kuae sine i$$a scientia est nu$$aI sibi adsumetL )#c enim est !r#!rium #rat#risI Ku#d sae!e iam di:iI #rati# -raHis et #rnata et )#minum sensibus ac mentibus acc#mm#data. 3@III? 3EE? Juibus de rebus Arist#te$em et T)e#!)rastum scri!sisse Bate#rL sed Hide ne )#cI ScaeH#$aI t#tum sit a me( nam e-#I Kuae sunt #rat#ri cum i$$is c#mmuniaI n#n mutu#r ab i$$isI isti Kuae de )is rebus dis!utantI #rat#rum esse c#nceduntI itaKue ceter#s $ibr#s artis suae n#mineI )#s r)et#ric#s et inscribunt et a!!e$$ant. 3EF? Etenim cum i$$i in dicend# inciderint $#ciI Ku#d !ersae!e eHenitI ut de dis imm#rta$ibusI de !ietateI de c#nc#rdiaI de amicitiaI de c#mmuni ciHiumI de )#minumI de -entium iureI de aeKuitateI de tem!erantiaI de ma-nitudine animiI de #mni Hirtutis -enere sit dicendumI c$amabuntI cred#I #mnia -'mnasia atKue #mnes !)i$#s#!)#rum sc)#$ae sua esse )aec #mnia !r#!riaI ni)i$ #mnin# ad #rat#rem !ertinereL 3E0? Kuibus e-#I ut de )is rebus in an-u$is c#nsumendi #ti causa disserantI cum c#ncesser#I i$$ud tamen #rat#ri tribuam et dab#I ut eademI de Kuibus i$$i tenui Ku#dam e:san-uiKue serm#ne dis!utantI )ic cum #mni iucunditate et -raHitate e:!$icet. Naec e-# cum i!sis !)i$#s#!)is 3tum? At)enis disserebamL c#-ebat enim me M. Marce$$us )ic n#sterI Kui 3nunc aedi$is curu$is est et? !r#Bect#I nisi $ud#s nunc BaceretI )uic n#str# serm#ni interessetL ac iam tum erat adu$escentu$us )is studiis miriBice deditus. 3E1? Iam Her# de $e-ibus c#nstituendisI de be$$#I de !aceI de s#ciisI de Hecti-a$ibusI de iure ciHium -eneratim in #rdines aetatesKue discri!t#rum dicant He$ GraeciI si H#$untI L'cur-um aut S#$#nem ; KuamKuam i$$#s Kuidem censemus in numer# e$#Kuentium re!#nend#s ; scisse me$ius Kuam N'!eridem aut Dem#st)enemI !erBect#s iam )#mines in dicend# et !er!#$it#sI He$ n#stri decem Hir#sI Kui @II tabu$as !erscri!seruntI Ku#s

n# !#dr2 c#nse-uir en m#d# a$-un# e$ eBect# Kue c#n su #raci n se !r#!#ne. Dices Kue t#d# est# es !r#!i# de $#s Bi$ s#B#s. De buen -rad# $# c#nceder2 e$ #rad#rI !er# siem!re Kue de,2nd#$es a e$$#s e$ c#n#cimient# de $as c#sasI en e$ cua$ Mnicamente Kuisier#n e,ercitarseI $e de,es a %$ e$ cuidad# de$ esti$#I Kue sin est#s c#n#cimient#s Ha$e !#c#I !#rKue 'a di,e Kue e$ #Bici# !r#!i# de$ #rad#r es )acer un discurs# -raHeI e$e-ante ' ac#m#dad# a $a inte$i-encia ' sentid# de $#s )#mbres. VC#nBies# Kue Arist te$es ' Te#Brast# escribier#n s#bre est#L !er# Kui&2sI Esc%H#$aI Hen-a t#d# e$$# en a!#'# de m4 sentir. S $# t#m# !restad# de e$$#sI $# Kue tienen de c#mMn c#n $#s #rad#resI a$ !as# Kue e$$#s c#nceden Kue cuant# escriben s#bre e$ arte de bien decir !ertenece a $a #rat#riaI ' as4I a t#d#s sus $ibr#s Kue tratan de ese arte $#s $$aman $ibr#s ret ric#s. VDe manera Kue cuand# en e$ discurs# interHienen aKue$$#s ar-ument#s tan usua$es( de $#s Di#ses inm#rta$esI de $a !iedadI de $a c#nc#rdiaI de $a amistadI de$ derec)# ciHi$I de$ natura$ ' de -entesI de $a eKuidadI de $a tem!$an&aI de $a ma-nanimidadI ' de t#d# -%ner# de HirtudesI c$amar2nI !#r ciert#I t#d#s $#s -imnasi#s ' t#das $as escue$as de $#s Bi$ s#B#sI Kue esta es materia !r#!ia su'aI ' Kue nada tiene Kue Her en es# e$ #rad#r. O aunKue '# $es c#nceda Kue siem!reI aun en sus rat#s de #ci#I a-itan e$$#s estas cuesti#nesI tambi%n c#nceder% a$ #rad#r e$ !#der e:!$icar c#n ma,estad ' -racia $#s mism#s !unt#s Kue e$$#s discuten c#n esti$# 2rid# ' Br4#. Est# dec4a '# a $#s Bi$ s#B#s en Atenas. A e$$# me #b$i-aba nuestr# Marc# Marce$#I Kue es a)#ra Edi$ curu$I ' Kue de se-ur# asistir4a a nuestra c#nHersaci n si n# tuHiera Kue ce$ebrar est#s d4as $#s ,ue-#s. Ent#nces era mu' ,#Hen ' 'a se aBici#naba a est#s estudi#s. VPer#I en cuant# a $a instituci n de $as $e'esI a $a -uerra ' $a !a&I a $#s a$iad#s ' tributari#sI a$ derec)# ciHi$I distribuid# !#r rdenes ' edadesI di-an $#s Grie-#sI si KuierenI Kue Licur-# ' S#$#n 5a Kuienes !#n-#I sin embar-#I en e$ nMmer# de $#s )#mbres e$#cuentes6 su!ier#n m2s Kue Ni!%rides ' Dem stenesI Har#nes 'a !erBect#s ' c#nsumad#s en e$ decirL # bien Kue nuestr#s decenHir#sI $#s Kue escribier#n $as d#ce tab$asI ' Kue sin duda Buer#n mu' !rudentesI se ade$antar#n en este

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>A

necesse est Buisse !rudentisI ante!#nant in )#c -enere et Ser. Ga$bae et s#cer# tu# C. Lae$i#I Ku#s c#nstat dicendi -$#ria !raestitisse. 3EG? NumKuam enim ne-ab# esse Kuasdam !artis !r#!rias e#rumI Kui in )is c#-n#scendis atKue tractandis studium suum #mne !#sueruntI sed #rat#rem !$enum atKue !erBectum esse eumI Kui de #mnibus rebus !#ssit c#!i#se HarieKue dicere. 3@IV? Etenim sae!e in eis causisI Kuas #mnes !r#!rias esse #rat#rum c#nBitenturIest a$iKuidI Ku#d n#n e: usu B#rensiI Kuem s#$um #rat#ribus c#nceditisI sed e: #bscuri#re a$iKua scientia sit !r#mendum atKue sumendum. 3F9? Juaer# enim num !#ssit aut c#ntra im!erat#rem aut !r# im!erat#re dici sine rei mi$itaris usu aut sae!e etiam sine re-i#num terrestrium aut maritimarum scientiaL num a!ud !#!u$um de $e-ibus iubendis aut HetandisI num in senatu de #mni rei !ub$icae -enere dici sine summa rerum ciHi$ium c#-niti#ne et !rudentiaL num adm#Heri !#ssit #rati# ad sensus anim#rum atKue m#tus He$ inB$ammand#s He$ etiam e:stin-uend#sI Ku#d unum in #rat#re d#minaturI sine di$i-entissima !erHesti-ati#ne earum #mnium rati#numI Kuae de naturis )umani -eneris ac m#ribus a !)i$#s#!)is e:!$icantur. 3F>? AtKue )aud sci# an minus H#bis )#c sim !r#baturusL eKuidem n#n dubitab#I Ku#d senti#I dicere( !)'sica ista i!sa et mat)ematica et Kuae !au$# ante ceterarum artium !r#!ria !#suistiI scientiae sunt e#rumI Kui i$$a !r#BitenturI in$ustrari autem #rati#ne si Kuis istas i!sas artis He$itI ad #rat#ris ei c#nBu-iendum est Bacu$tatem. 3F8? NeKue enim si P)i$#nem i$$um arc)itectumI Kui At)eniensibus armamentarium BecitI c#nstat !erdiserte !#!u$# rati#nem #!eris sui reddidisseI e:istimandum est arc)itecti !#tius artiBici# disertum Kuam #rat#ris BuisseL necI si )uic M. Ant#ni# !r# Nerm#d#r# Buisset de naHa$ium #!ere dicendumI n#nI cum ab i$$# causam didicissetI i!se #rnate de a$ien# artiBici# c#!i#seKue di:issetL neKue Her# Asc$e!iadesI is Ku# n#s medic# amic#Kue usi sumus tum e$#Kuentia Hincebat ceter#s medic#sI in e# i!s#I Ku#d #rnate dicebatI medicinae Bacu$tate utebaturI n#n e$#Kuentiae. 3FD? AtKue i$$ud est !r#babi$iusI neKue tamen HerumI Ku#d S#crates dicere s#$ebatI #mnis in e#I Ku#d scirentI satis esse e$#KuentisL i$$ud HeriusI neKue KuemKuam in e# disertum esse !#sseI Ku#d nesciatI neKueI si #!time sciat i-narusKue sit Baciundae ac !#$iendae #rati#nisI

-%ner# a SerHi# Ga$ba ' a tu sue-r# Ca'# Leti#I de Kuienes c#nsta Kue s#bresa$ier#n en $a #rat#ria. Nunca ne-ar% Kue )a' ciertas artes !r#!ias ' !ecu$iares de $#s Kue !#nen t#d# su estudi# en c#n#cer$as ' tratar$asL !er# s $# $$amar% #rad#r !$en# ' !erBect# a Kuien !ueda discurrir de t#d#I c#n Hariedad ' )erm#sura. VMuc)as Heces en $as causas Kue t#d#s tienen !#r !ecu$iares de$ #rad#rI #curre a$-# Kue n# !uede res#$Herse !#r $a !r2ctica B#renseI Mnic# saber Kue n#s c#nced%isI sin# Kue )a de t#marse de a$-una #tra ciencia m2s #scura. O a)#ra #s !re-unt#( PSe !uede acusar # deBender a un -enera$ sin tener c#n#cimient#s de arte mi$itar ' de $as re-i#nes terrestres ' mar4timas. PSe !#dr2 tratar ante e$ !ueb$# de $a ab#$ici n # !r#mu$-aci n de $as $e'esI # en e$ Senad#I de t#d# e$ -#biern# de $a re!Mb$icaI sin -ran c#n#cimient# ' e:!eriencia de $#s ne-#ci#s ciHi$es. PP#dr2 e$ discurs# inB$amar # s#se-ar $#s 2nim#s 5Herdader# triunB# de$ #rad#r6I sin una di$i-ent4sima inHesti-aci n de t#d# $# Kue $#s Bi$ s#B#s es!ecu$ar#n s#bre $a )umana natura$e&a ' c#stumbres. N# s% si !#dr% c#nHencer#s de $# Kue H#' a decirL !er# n# dudar% en decir$# c#m# $# sient#. La B4sica ' $as matem2ticasI ' t#d#s $#s dem2s #b,et#s Kue antes se"a$asteI s#n ciencias !ara e$ Kue $as !r#BesaI !er# si Kuiere !#seer$as c#n e$e-anciaI tiene Kue acudir a $a Bacu$tad #rat#riaL ' aunKue c#nste Kue Ti$#nI e$ arKuitect# Kue )i&# e$ arsena$ de AtenasI di# en t%rmin#s mu' e$e-antes cuenta a$ !ueb$# de su #braI n# )em#s de creer Kue $# )i&# !#r arte de arKuitect# ' n# de #rad#r. O si nuestr# Marc# Ant#ni# tuHiera Kue deBender a Nerm#d#r#I Pn# )ab$ar4a c#n artiBici# ' -a$aI de $a c#nstrucci n naHa$. O nuestr# m%dic# ' ami-# Asc$e!iades )ab$aba me,#r Kue $#s dem2s m%dic#sI n# !#r su saber en medicinaI sin# !#r su e$#cuencia. P#r es# es mu' !r#bab$eI aunKue n# de$ t#d# Herdader#I $# Kue s#$4a decir S crates( Kue t#d#s s#n e$#cuentes en $# Kue saben bien. O aun es m2s Herdader# Kue nadie !uede )ab$ar bien de $# Kue n# sabeI ' Kue aunKue $# se!aI si i-n#ra e$ arte de c#nstruir ' embe$$ecer e$ discurs#I n# !#dr2 e:!$icar $# mism# Kue tiene bien c#n#cid#.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>E

diserte id i!sumI de Ku# sciatI !#sse dicere. 3@V? 3FA? Juam #b remI si Kuis uniHersam et !r#!riam #rat#ris Him deBinire c#m!$ectiKue Hu$tI is #rat#r erit mea sententia )#c tam -raHi di-nus n#mineI KuiI KuaecumKue res incideritI Kuae sit dicti#ne e:!$icandaI !rudenter et c#m!#site et #rnate et mem#riter dicet cum Kuadam acti#nis etiam di-nitate. 3FE? Sin cui!iam nimis inBinitum HideturI Ku#d ita !#sui SKuaecumKue de reIS $icet )inc Kuantum cuiKue Hidebitur circumcidat atKue am!utetI tamen i$$ud teneb#I siI Kuae ceteris in artibus atKue studiis sita suntI #rat#r i-n#ret tantumKue ea teneatI Kuae sint in disce!tati#nibus atKue usu B#rensiI tamen )is de rebus i!sis si sit ei dicendumI cum c#-n#Herit ab eisI Kui tenentI Kuae sint in KuaKue reI mu$t# #rat#rem me$ius Kuam i!s#s i$$#sI Ku#rum eae sint artesI esse dicturum. 3FF? Ita si de re mi$itari dicendum )uic erit Su$!ici#I Kuaeret a C. Mari# adBini n#str# etI cum acce!eritI ita !r#nuntiabitI ut i!si C. Mari# !aene )ic me$ius Kuam i!se i$$a scire HideaturL sin de iure ciHi$iI tecum c#mmunicabitI te )#minem !rudentissimum et !eritissimum in eis i!sis rebusI Kuas abs te didiceritI dicendi arte su!erabit. 3F0? Sin Kuae res incideritI in Kua de naturaI de Hitiis )#minumI de cu!iditatibusI de m#d#I de c#ntinentiaI de d#$#reI de m#rte dicendum sitI B#rsitanI si ei sit HisumI ; etsi )aec Kuidem n#sse debet #rat#r ;I cum Se:. P#m!ei#I erudit# )#mine in !)i$#s#!)iaI c#mmunicaritL )#c !r#Bect# eBBiciet utI KuamcumKue rem a Ku#Ku# c#-n#HeritI de ea mu$t# dicat #rnatius Kuam i$$e i!seI unde c#-n#rit. 3F1? Sed si me audietI Ku#niam !)i$#s#!)ia in tris !artis est tributaI in naturae #bscuritatemI in disserendi subti$itatemI in Hitam atKue m#resI du# i$$a re$inKuamus atKue $ar-iamur inertiae n#straeL tertium Her#I Ku#d sem!er #rat#ris BuitI nisi tenebimusI ni)i$ #rat#riI in Ku# ma-nus esse !#ssitI re$inKuemus. 3FG? Jua re )ic $#cus de Hita et m#ribus t#tus est #rat#ri !erdiscendusL cetera si n#n didiceritI tamen !#teritI si Kuand# #!us eritI #rnare dicend#I si m#d# ad eum erunt de$ata et ei tradita. 3@VI? Etenim si c#nstat inter d#ct#sI )#minem i-narum astr#$#-iae #rnatissimis atKue #!timis Hersibus Aratum de cae$# ste$$isKue di:isseL si de rebus rusticis )#minem ab a-r# rem#tissimum Nicandrum C#$#!)#nium !#etica Kuadam Bacu$tateI n#n rusticaI scri!sisse !raec$areI Kuid est cur n#n #rat#r de rebus eis e$#Kuentissime

VP#r tant#I si a$-un# Kuiere deBinir ' abra&ar $a Bacu$tad !r#!ia de$ #rad#rI aKue$ ser2I en mi #!ini nI di-n# de tan -raHe n#mbre Kue se!a desarr#$$ar cua$Kuier asunt# Kue se !resenteI c#n !rudenciaI #rdenI e$e-anciaI mem#ria ' cierta di-nidad de acci n. O si a a$-un# te !arece e:cesiH# e$ decir '#( sobre cualquier materiaI bien !uede c#rtar ' disminuir $# Kue bien $e !areciereL !er# siem!re s#stendr% KueI aunKue e$ #rad#r i-n#re $# Kue es !r#!i# de #tras artes ' cienciasI ' se )a'a e,ercitad# s $# en $as dis!utas B#rensesI cuand# #curra )ab$ar de c#sas !ara %$ desc#n#cidasI debe acudir a $#s Kue !#seen su c#n#cimient#I ' !#dr2 )ab$ar de e$$as muc)# me,#r Kue $#s mism#s Kue $as !r#Besan. P#r e,em!$#I si Su$!ici# tuHiese Kue )ab$ar de arte mi$itar acudir4a a Ca'# Mari# nuestr# !arienteI ' as4 Kue se )ubiese enterad# )ab$ar4a de ta$ maneraI Kue e$ mism# Mari# casi $e tendr4a !#r su!eri#r a %$. Si tratara de$ derec)# ciHi$I c#nsu$tar4a c#nti-#I #) Esc%H#$aI ' a tiI )#mbre !rudent4sim# ' !erit4sim#I te Hencer4a !#r su e$#cuencia c#n $a misma d#ctrina Kue sin ti n# )ubiera a!rendid#. O si #curre tratar a$-# de $a natura$e&aI de $#s Hici#s ' !asi#nes de $#s )#mbresI de$ d#$#rI de $a muerte 5aunKue est# tambi%n debe saber$# e$ #rad#r6I Kui&2 $e !arecer2 c#nHeniente c#nsu$tar c#n Se:t# P#m!e'#I )#mbre erudit# en Bi$#s#B4aL !er# de se-ur# Kue e:!#ndr2 c#n m2s e$e-ancia Kue %$ $# mism# Kue de %$ )a'a a!rendid#. Per# si #'es mis c#nse,#sI c#m# $a Bi$#s#B4a abra&a tres !artes( !rimeraI $#s secret#s natura$esL se-undaI e$ arte $ -icaL terceraI $a Hida ' c#stumbresI de,em#s $as d#s !rimeras en #bseKui# a nuestra !ere&aI !er# reten-am#s $a terceraI Kue Bue siem!re de$ d#mini# de$ #rad#rI !ues sin e$$a nada $e Kuedar2 en Kue !ueda m#strarse -rande. Este estudi# debe )acer$e c#n muc)# a)4nc# e$ #rad#rL $#s dem2sI aunKue n# $#s d#mineI !#dr2 t#car$#s cuand# c#nHen-aI !idiend# ' recibiend# de #tr#s $as n#ticias. Pues si c#nsta entre $#s d#ct#s Kue Arat#I )#mbre i-n#rante de $a astr#$#-4aI escribi de$ cie$# ' de $as estre$$as en e$e-ant4sim#s Hers#sL si Nicandr# de C#$#B#nI c#n HiHir mu' a!artad# de$ cam!#I escribi de $as c#sas rMsticasI -uiad# m2s !#r e$ -eni# de $a !#es4a Kue !#r e$ de $a a-ricu$turaI P!#r Ku% e$ #rad#r n# )a de ser

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>F

dicatI Kuas ad certam causam tem!usKue c#-n#rit. 309? Est enim Binitimus #rat#ri !#etaI numeris astricti#r !au$#I Herb#rum autem $icentia $iberi#rI mu$tis Her# #rnandi -eneribus s#cius ac !aene !arL in )#c Kuidem certe !r#!e idemI nu$$is ut terminis circumscribat aut deBiniat ius suumI Ku# minus ei $iceat eadem i$$a Bacu$tate et c#!ia Ha-ari Kua He$it. 30>? Nam Ku#d i$$udI ScaeH#$aI ne-asti te Buisse $aturumI nisi in me# re-n# essesI Ku#d in #mni -enere serm#nisI in #mni !arte )umanitatis di:erim #rat#rem !erBectum esse debere( numKuam me )ercu$e )#c diceremI si eumI Kuem Bin-#I me i!sum esse arbitrarer. 308? SedI ut s#$ebat C. Luci$ius sae!e dicereI )#m# tibi subiratusI mi)i !r#!ter eam i!sam causam minus Kuam H#$ebat Bami$iarisI sed tamen et d#ctus et !erurbanusI sic senti# neminem esse in #rat#rum numer# )abendumI Kui n#n sit #mnibus eis artibusI Kuae sunt $iber# di-naeI !er!#$itusL Kuibus i!sis si in dicend# n#n utimurI tamen a!!aret atKue e:statI utrum simus earum rudes an didicerimus( 30D? ut Kui !i$a $uduntI n#n utuntur in i!sa $usi#ne artiBici# !r#!ri# !a$aestraeI sed indicat i!se m#tusI didicerintne !a$aestram an nesciantI et Kui a$iKuid Bin-untI etsi tum !ictura ni)i$ utunturI tamenI utrum sciant !in-ere an nesciantI n#n #bscurum estL sic in #rati#nibus )isce i!sis iudici#rumI c#nti#numI senatusI etiam si !r#!rie ceterae n#n ad)ibeantur artesI tamen Baci$e dec$araturI utrum isI Kui dicatI tantum m#d# in )#c dec$amat#ri# sit #!ere iactatus an ad dicendum #mnibus in-enuis artibus instructus accesserit.S 3@VII? 30A? Tum ridens ScaeH#$a Sn#n $uctab#r tecumIS inKuit SCrasseI am!$iusL id enim i!sumI Ku#d c#ntra me $#cutus esI artiBici# Ku#dam es c#nsecutusI ut et mi)iI Kuae e-# He$$em n#n esse #rat#risI c#ncederes et ea i!sa nesci# Ku# m#d# rursus det#rKueres atKue #rat#ri !r#!ria traderes. 30E? JuaeI cum e-# !raet#r R)#dum Henissem et cum summ# d#ct#re istius disci!$inae A!#$$#ni# eaI Kuae a Panaeti# acce!eramI c#ntu$issemI inrisit i$$e KuidemI ut s#$ebatI !)i$#s#!)iam atKue c#ntem!sit mu$taKue n#n tam -raHiter di:it Kuam BaceteL tua autem Buit #rati# eius m#diI n#n ut u$$am artem d#ctrinamHe c#ntemneresI sed ut #mnis c#mites ac ministratrices #rat#ris esse diceres. 30F? Juas e-# si Kuis sit unus c#m!$e:us #mnisI idemKue si ad eas Bacu$tatem istam #rnatissimae #rati#nis adiun:eritI n#n !#ssum

e$#cuente en $as materias Kue )a a!rendid# !ara cierta #casi n ' tiem!#. P#rKue e$ !#eta se !arece muc)# a$ #rad#rI aunKue es m2s cedid# en $#s nMmer#sI m2s $ibre en $as !a$abrasI !er# mu' seme,ante ' casi i-ua$ en e$ -%ner# de #rnat#sI as4 c#m# en n# tener materia deBinida ni circunscritaI Buera de $a cua$ n# $e sea $4cit# e:tenderse c#n Baci$idad ' abundancia. PO !#r Ku%I #) Esc%H#$aI di,iste KueI a n# estar en mi rein#I nunca )ubieras t#$erad# e$ dic)# de Kue e$ #rad#r debe ser !erBect# en t#d# -%ner# de e$#cuencia ' $e'es )umanas. Nunca $# )ubiera dic)#I a Be m4aI si en e$ #rad#r Kue describ# )ubiera Kuerid# !intarme a m4 mism#. Per# c#m# s#$4a decir Ca'# Luci$i# 5)#mbre Kue andaba a$-# en#,ad# c#nti-#I ' Kue !#r $# mism# me trataba c#n men#s Bami$iaridad Kue %$ KuisieraI !er# de Kuien nadie ne-ar2 Kue era d#ct# ' mu' -raci#s#6I cre# Kue nadie merece e$ t4tu$# de #rad#r si n# est2 instruid# en t#das $as artes !r#!ias de un )#mbre $ibreI !ues aunKue n# $as usem#s en e$ discurs#I siem!re se c#n#ce ' resu$ta c$ar# si s#m#s en e$$as i-n#rantes # n#. As4 c#m# $#s Kue ,ue-an a $a !e$#ta n# usan en e$ ,ue-# e$ artiBici# !r#!i# de $a !a$estraI !er# c#n e$ m#Himient# indican si )an a!rendid# $a !a$estra # n#I ' as4 c#m# en $as #bras de$ escu$t#r !uede adiHinarse si sabe dibu,ar # n#I as4 en $#s discurs#s ,udicia$es # en $#s Kue se !r#nuncian ante e$ !ueb$# ' e$ Senad#I aunKue n# se me&c$en $#s c#n#cimient#s !r#!i#s de $as dem2s artesI B2ci$mente se c#n#ce si e$ dec$amad#r se )a e,ercitad# s $# en aKue$$a #bra # si $$e-a a$ B#r# ad#rnad# c#n t#das $as artes $ibera$es.V Ent#nces di,# Esc%H#$a ri%nd#se( UN# $uc)ar% m2s c#nti-#I Cras#I !ues des!u%s de t#d# $# Kue c#ntra m4 )as dic)#I c#ncedi%nd#me !#r una !arte n# ser !r#!ias de$ #rad#r a$-unas c#sasI )as t#rcid# n# s% c m#I e$ ar-ument# ' se $as )as c#ncedid# t#das c#m# si Buesen de su ,urisdicci n. Cuand# '# estaba de Pret#r en R#das ' c#nBer4a c#n e$ -ran maestr# de ret rica A!#$#ni# $# Kue '# )ab4a a!rendid# de Paneci#I bur$ se muc)# de $a Bi$#s#B4a aKue$ ret ric#I c#m# ac#stumbrabaI n# c#n tanta -raHedad c#m# c)iste. Tu discurs# n# Bue !ara bur$arse de nin-Mn arte # cienciaI sin# !ara dar$as t#das !#r c#m!a"eras ' ministras de $a #rat#ria. O si rea$mente )a' a$-un# Kue $as )a'a abra&ad# t#das ' a"adid# a e$$as $a -a$a de$ esti$#I n# !ued# men#s de tener$e !#r )#mbre e:imi# ' admirab$e. Per# si e:isteI # )a e:istid# a$-una He&I # !uede

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>0

dicere eum n#n e-re-ium Kuendam )#minem atKue admirandum B#reL sed isI si Kuis esset aut si etiam umKuam Buisset aut Her# si esse !#ssetI tu esses unus !r#Bect#I Kui et me# iudici# et #mnium Hi: u$$am ceteris #rat#ribus ; !ace )#rum di:erim $audem re$iKuisti. 300? Verum si tibi i!si ni)i$ deestI Ku#d in B#rensibus rebus ciHi$ibusKue HersaturI Kuin sciasI neKue eam tamen scientiamI Kuam adiun-is #rat#riI c#m!$e:us esI Hideamus ne !$us ei tribuamus Kuam res et Heritas i!sa c#ncedat.S 301? Nic Crassus Smement#S inKuit Sme n#n de meaI sed de #rat#ris Bacu$tate di:isseL Kuid enim n#s aut didicimus aut scire !#tuimusI Kui ante ad a-endum Kuam ad c#-n#scendum HenimusL Ku#s in B#r#I Ku#s in ambiti#neI Ku#s in re !ub$icaI Ku#s in amic#rum ne-#tiis res i!sa ante c#nBecit Kuam !#ssemus a$iKuid de rebus tantis sus!icari. 30G? Ju#d si tibi tantum in n#bis Hidetur esseI Kuibus etiam si in-eniumI ut tu !utasI n#n ma:ime deBuitI d#ctrina certe et #tium et )ercu$e etiam studium i$$ud discendi acerrimum deBuitI Kuid censesI si ad a$icuius in-enium He$ maius i$$aI Kuae e-# n#n attin-iI accesserintI Kua$em i$$um et Kuantum #rat#rem Buturum.S 3@VIII? 319? Tum Ant#nius S!r#bas mi)iS inKuit SistaI CrasseI Kuae dicisI nec dubit# Kuin mu$t# $#cu!$eti#r in dicend# Buturus sitI si Kuis #mnium rerum atKue artium rati#nem naturamKue c#m!re)enderitL 31>? sed !rimum id diBBici$e est BactuI !raesertim in )ac n#stra Hita n#strisKue #ccu!ati#nibusL deinde i$$ud etiam Herendum est ne abstra)amur ab )ac e:ercitati#ne et c#nsuetudine dicendi !#!u$ari et B#rensi. A$iud enim mi)i Ku#ddam #rati#nis -enus esse Hidetur e#rum )#minumI de Kuibus !au$# ante di:istiI KuamHis i$$i #rnate et -raHiter aut de natura rerum aut de )umanis rebus $#Kuantur( nitidum Ku#ddam -enus est Herb#rum et $aetumI et !a$aestrae ma-is et #$eiI Kuam )uius ciHi$is turbae ac B#ri. 318? NamKue e-#metI Kui ser# ac $eHiter Graecas $itteras atti-issemI tamen cum !r# c#nsu$e in Ci$iciam !r#Biciscens Henissem At)enasI c#m!$uris tum ibi dies sum !r#!ter naHi-andi diBBicu$tatem c#mm#ratusL sedI cum c#tidie mecum )aberem )#mines d#ctissim#sI e#s Bere i!s#sI Kui abs te m#d# sunt n#minatiI cum )#c nesci# Ku# m#d# a!ud e#s increbruissetI me in causis mai#ribus sicuti te s#$ere HersariI !r# se KuisKue ut !#terat de #BBici# et de rati#ne #rat#ris dis!utabat. 31D? N#rum a$iiI sicuti iste i!se

e:istirI n# ser2 #tr# Kue tMI !ues en mi ,uici#I ' cre# Kue en e$ de t#d#s $#s dem2sI a!enas )as de,ad# -$#ria nin-una a $#s dem2s #rad#res 5dic)# sea c#n !a& de e$$#s6. Per# si a ti nada te Ba$ta saber de cuant# se a!rende en $#s ne-#ci#s B#renses ' ciHi$esI ' sin embar-# n# )as c#nse-uid# t#daH4a $a ciencia Kue atribu'es a$ #rad#rI ten-# !ara mi Kue $a e:tiendes muc)# m2s de $# Kue $a Herdad ' $a ,usticia !iden.V Ent#nces $# re!$ic Cras#( UAcu%rdate Kue n# )ab$# de m4I sin# de $a Bacu$tad #rat#ria. PPues Ku% sabem#s ni Kue )em#s !#did# a!render $#s Kue )em#s $$e-ad# a $a acci n antes a$ c#n#cimient#L $#s Kue en e$ B#r#I en $a ambici nI en $a re!Mb$icaI en $#s ne-#ci#s de $#s ami-#sI )em#s Hist# abrumad#s antes Kue !udi%ram#s s#s!ec)ar nada de $a im!#rtancia de ta$es c#sas. O si crees Kue )a' ta$es cua$idades en m4 5Kue si n# care&c#I se-Mn tM !iensasI de in-eni# )e carecid# siem!re de saberI de tiem!# ' aun de aBici n a$ estudi#6I Pa Ku% a$tura n# se )ubiera e$eHad# e$ Kue ,untara a un in-eni# ma'#r t#da esa ciencia Kue '# a!enas )e sa$udad#. WCu2n -rande #rad#r n# )ubiera sid#XV Ent#nces di,# Ant#ni#( UQien !ruebasI #) Cras#I tu #!ini nI ' n# dud# Kue ser2 m2s abundante en e$ decir Kuien abrace e$ c4rcu$# c#m!$et# de $as artes ' ciencias. Per# en !rimer $u-arI est# es mu' diB4ci$I s#bre t#d# en nuestra HidaI cercada de tantas #cu!aci#nesL ' adem2sI es de temer Kue n#s distrai-am#s ' a!artem#s de$ e,ercici# ' m#d# de decir !#!u$ar ' B#rense. Otr# esti$# me !arece e$ de aKue$$#s Bi$ s#B#s de Kue antes )ab$abasI aunKue )a'an tratad# de $a natura$e&a ' de $as c#sas )umanas c#n cierta ma,estad ' e$e-ancia. Es un -%ner# de decir c$ar# ' bri$$anteI !er# m2s ac#m#dad# a $a un-ida !a$estra Kue a$ tumu$t# ciHi$ ' a$ B#r#. O# mism#I Kue a!rend4 mu' tarde ' $i-eramente $as $etras -rie-asI cuand#I 'end# de Pr#c#nsu$ a Ci$iciaI me detuHe muc)#s d4as en Atenas !#r $as diBicu$tades de $a naHe-aci nI t#d#s $#s d4as ten4a c#nmi-# )#mbres d#ct4sim#sI casi $#s mism#s Kue n#mbraste antesL ' c#m# )ubiesen sabid#I n# s% c m#I Kue '#I $# mism# Kue tMI s#$4a e,ercitarme en causas de im!#rtancia dis!utabanI cada un# a su maneraI de$ arte ' !r#Besi n de$ #rad#r. Un#sI c#m# e$ mism# Mnesarc#I dec4an Kue $#s Kue $$amam#s #rad#res n# s#n m2s Kue un#s #!erari#s de $en-ua He$#& ' e,ercitadaL Kue nadie es #rad#r sin# e$ sabi#L Kue $a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>1

Mnesarc)usI )#sI Ku#s n#s #rat#res H#caremusI ni)i$ esse dicebat nisi Ku#sdam #!erari#s $in-ua ce$eri et e:ercitataL #rat#rem autemI nisi Kui sa!iens essetI esse neminemI atKue i!sam e$#KuentiamI Ku#d e: bene dicendi scientia c#nstaretI unam Kuandam esse HirtutemI et Kui unam Hirtutem )aberetI #mnis )abere easKue esse inter se aeKua$is et !arisL itaI Kui esset e$#KuensI eum Hirtutes #mnis )abere atKue esse sa!ientem. Sed )aec erat s!in#sa Kuaedam et e:i$is #rati# $#n-aKue a n#stris sensibus ab)#rrebat. 31A? C)armadas Her# mu$t# uberius eisdem de rebus $#KuebaturI n#n Ku# a!eriret sententiam suamL )ic enim m#s erat !atrius Academiae adHersari sem!er #mnibus in dis!utand#L sed cum ma:ime tamen )#c si-niBicabatI e#sI Kui r)et#res n#minarentur et Kui dicendi !raece!ta traderentI ni)i$ !$ane tenere neKue !#sse KuemKuam Bacu$tatem adseKui dicendiI nisi Kui !)i$#s#!)#rum inHenta didicisset. 3@I@? 31E? Dis!utabant c#ntra diserti )#mines At)enienses et in re !ub$ica causisKue HersatiI in Kuis erat etiam isI Kui nu!er R#mae BuitI MenedemusI )#s!es meusL Kui cum diceret esse Kuandam !rudentiamI Kuae Hersaretur in !ers!iciendis rati#nibus c#nstituendarum et re-endarum rerum !ub$icarumI e:citabatur )#m# !r#m!tus atKue #mni abundans d#ctrina et Kuadam incredibi$i Harietate rerum atKue c#!ia( #mnis enim !artis i$$ius i!sius !rudentiae !etendas esse a !)i$#s#!)ia d#cebat neKue eaI Kuae statuerentur in re !ub$ica de dis imm#rta$ibusI de disci!$ina iuHentutisI de iustitiaI de !atientiaI de tem!erantiaI de m#d# rerum #mniumI ceteraKueI sine Kuibus ciHitates aut esse aut bene m#ratae esse n#n !#ssentI usKuam in e#rum inHeniri $ibe$$isL 31F? Ku#d si tantam Him rerum ma:imarum arte sua r)et#rici i$$i d#ct#res c#m!$ecterenturI KuaerebatI cur de !r##emiis et de e!i$#-is et de )uius m#di nu-is ; sic enim a!!e$$abat ; reBerti essent e#rum $ibriI de ciHitatibus instituendisI de scribendis $e-ibusI de aeKuitateI de iustitiaI de BideI de Bran-endis cu!iditatibusI de c#nB#rmandis )#minum m#ribus $ittera nu$$a in e#rum $ibris inHeniretur. 310? I!sa Her# !raece!ta sic in$udere s#$ebatI ut #stenderet n#n m#d# e#s e:!ertis esse i$$ius !rudentiaeI Kuam sibi asciscerentI sed ne )anc Kuidem i!sam dicendi rati#nem ac Hiam n#sse( ca!ut enim esse arbitrabatur #rat#risI ut et i!se eisI a!ud Ku#s

misma e$#cuencia # arte de bien decir es una HirtudI ' Kue e$ Kue tiene una Hirtud $as tiene t#dasI !uest# Kue s#n i-ua$es entre s4( !#r d#nde e$ Kue es e$#cuente Hiene a tener t#das $as Hirtudes ' a ser sabi#. Est# era su es!in#s# ' 2rid# ra&#namient#I tan a!artad# de nuestr# -ust#. CarneadesI )ab$aba c#n m2s abundanciaI de$ mism# asunt#I n# !ara descubrir su !arecerI !ues es c#stumbre de $#s acad%mic#s c#ntradecir siem!re a t#d#s ' -#&ar en $a dis!utaL !er# daba a entender Kue $#s $$amad#s ret ric#sI ' $#s Kue daban !rece!t#s de e$#cuenciaI nada abs#$utamente sab4anI ' Kue n# !#d4a nadie adKuirir e$ arte de bien decir sin c#n#cer $as #!ini#nes de $#s Bi$ s#B#s.

Dis!utaban en c#ntra a$-un#s #rad#res ateniensesI e,ercitad#s en $a re!Mb$ica ' en $#s ne-#ci#sI entre e$$#s Menedem#I Kue BueI )ace mu' !#c#I mi )u%s!ed en R#maI e$ cua$ dec4a Kue )a' una ciencia de$ -#biern# ' #rdenaci n de $a re!Mb$ica. O c#m# era )#mbre de -eni# sacudid#I $$eHaba ma$ $a c#ntradicci n de #tr# )#mbre de tan abundante d#ctrina ' de incre4b$e Hariedad ' c#!ia de n#ticias. Dec4a C2rmadas Kue t#das $as !artes de esa ciencia )ab4an de t#marse de $a Bi$#s#B4aI ' Kue t#d# $# Kue en $a re!Mb$ica se estab$ece acerca de $#s Di#ses inm#rta$esI de $a educaci n de $a ,uHentudI de $a ,usticiaI de $a !acienciaI de $a tem!$an&aI de $a m#deraci n en t#d# ' de $as dem2s instituci#nes sin $as Kue $as ciudades n# !ueden e:istir # ser bien -#bernadasI ,am2s se )a$$ar2 en $#s $ibr#s de $#s ret ric#s. Si est#s d#ct#res )ubiesen c#m!rendid# en su arte tantas ' tan e$eHadas c#sasI Pc m# es !#sib$e Kue $$enaran sus $ibr#s de re-$as s#bre !r#emi#sI e!4$#-#s ' #tras necedades 5as4 $as $$amaba6I ' Kue n# escribieran ni una $etra de $a Bundaci n de $as ciudadesI de $a !r#mu$-aci n de $as $e'esI de $a eKuidadI de $a ,usticiaI de $a BeI de$ m#d# de reBrenar $as !asi#nes ' arre-$ar $as buenas c#stumbres. Tambi%n s#$4a bur$arse de $#s !rece!t#sI diciend# Kue $#s ret ric#s n# s#$# eran i-n#rantes de esa ciencia Kue se atribu4anI sin# de$ mism# arte ' m%t#d# de bien decir. P#rKue %$ cre4a Kue $# m2s im!#rtante en e$ #rad#r era !arecer

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>G

a-eretI ta$isI Kua$em se esse #!taretI HidereturL id Bieri Hitae di-nitateI de Kua ni)i$ r)et#rici isti d#ct#res in !raece!tis suis re$iKuissentL et uti ei Kui audirent sic adBicerentur animisI ut e#s adBici He$$et #rat#rL Ku#d item Bieri nu$$# m#d# !#sseI nisi c#-n#sset isI Kui diceretI Ku#t m#dis )#minum mentes et Kuibus et Ku# -enere #rati#nis in KuamKue !artem m#HerenturL )aec autem esse !enitus in media !)i$#s#!)ia retrusa atKue abditaI Kuae isti r)et#res ne !rim#ribus Kuidem $abris atti-issent. 311? Ea Menedemus e:em!$is ma-is Kuam ar-umentis c#nabatur reBe$$ereL mem#riter enim mu$ta e: #rati#nibus Dem#st)eni !raec$are scri!ta !r#nuntians d#cebat i$$um in animis He$ iudicum He$ !#!u$i in #mnem !artem dicend# !erm#Hendis n#n Buisse i-narumI Kuibus ea rebus c#nseKuereturI Kuae ne-aret i$$e sine !)i$#s#!)ia KuemKuam n#sse !#sse. 3@@? 31G? Nuic res!#ndebat n#n se ne-are Dem#st)enem summam !rudentiam summamKue Him )abuisse dicendiI sed siHe i$$e )#c in-eni# !#tuisset siHeI id Ku#d c#nstaretI P$at#nis studi#sus audiendi BuissetI n#n Kuid i$$e !#tuissetI sed Kuid isti d#cerent esse Kuaerendum. 3G9? Sae!e etiam in eam !artem Berebatur #rati#neI ut #mnin# dis!utaret nu$$am artem esse dicendi( idKue cum ar-umentis d#cueratI Ku#d ita nati essemusI ut et b$andiri eis subti$iterI a Kuibus esset !etendumI et adHersari#s minaciter terrere !#ssemus et rem -estam e:!#nere et idI Ku#d intenderemusI c#nBirmare etI Ku#d c#ntra dicereturI reBe$$ereI ad e:tremum de!recari a$iKuid et c#nKueriI Kuibus in rebus #mnis #rat#rum Hersaretur Bacu$tasL et Ku#d c#nsuetud# e:ercitati#Kue inte$$e-endi !rudentiam acueret atKue e$#Kuendi ce$eritatem incitaretL tum etiam e:em!$#rum c#!ia nitebatur. 3G>? Nam !rimum Kuasi dedita #!era neminem scri!t#rem artis ne medi#criter Kuidem disertum Buisse dicebatI cum re!eteret usKue a C#race nesci# Ku# et TisiaI Ku#s artis i$$ius inHent#res et !rinci!es Buisse c#nstaretL e$#Kuentissim#s autem )#minesI Kui ista nec didicissent nec #mnin# scire curassentI is innumerabi$is Ku#sdam n#minabatL in Kuibus etiamI siHe i$$e inridens siHe Ku#d ita !utaret atKue ita audissetI me in i$$# numer#I Kui i$$a n#n didicissem et tamenI ut i!se dicebatI !#ssem a$iKuid in dicend#I !r#BerebatL Ku#rum e-# a$terum i$$i Baci$e adsentiebarI ni)i$ me didicisseI in a$ter# autem me in$udi ab e# aut etiam i!sum

a $#s #'entes ta$ c#m# %$ mism# desearaI ' Kue est# s $# se c#nse-u4a c#n $a di-nidad de $a Hida 5de $a cua$ nada di,er#n est#s ret ric#s en sus !rece!t#s6I ' aBectar de ta$ manera $#s 2nim#s de $#s #'entes c#rn# Kuisiera aBectar$#s e$ #rad#rI $# cua$ tambi%n es im!#sib$e si i-n#ra %ste de Ku% m#d# ' !#r Ku% ra&#nes se determina a #brar $a H#$untad )umanaL t#d#s $#s cua$es s#n c#n#cimient#s de rec ndita Bi$#s#B4a Kue est#s ret ric#s n# )an -ustad# siKuiera. Menedem# intentaba reButar$e m2s c#n e,em!$#s Kue c#n ra&#nesI tra'end# a $a mem#ria muc)#s ' bri$$antes tr#&#s de $as #raci#nes de Dem stenesI !ara !r#bar Kue c#n#ci t#d#s $#s recurs#s c#n Kue se c#nmueHen $#s 2nim#s de $#s ,ueces ' de$ !ueb$#I $# cua$ su!#n4a C2rmadas Kue n# !#d4a $#-rarse sin $a Bi$#s#B4a. A est# re!$ic Kue %$ n# ne-aba e$ sum# in-eni# ' e$#cuencia de Dem stenesI 'a $a )ubiera a$can&ad# !#r su !r#!ia dis!#sici nI 'a !#r $as $ecci#nes de P$at nI de Kuien c#nsta Kue Bue disc4!u$#L !er# Kue n# se trataba a)#ra de aHeri-uar $# Kue aKue$ -rande #rad#r )ab4a c#nse-uid#I sin# $# Kue ense"aban $#s maestr#s de ret rica. Muc)as HecesI arrebatad# !#r e$ ca$#r de $a dis!utaI $$e-aba a s#stener Kue n# e:iste e$ arte ret ricaI ' !r#babaI c#n ar-ument#sI Kue $a natura$e&a s#$a n#s )ab4a ense"ad# a )a$a-ar ' a insinuarn#s suaHemente cuand# dese2bam#s !edir a$-#I a amena&ar a $#s adHersari#sI a e:!#ner $#s )ec)#sI a c#nBirmar nuestr# !arecer ' reButar $#s ar-ument#s c#ntrari#sI 'I !#r M$tim#I a r#-ar ' a $amentarn#sL Kue a est# se reduc4a t#da $a Bacu$tad #rat#riaI ' Kue $a c#stumbre ' e$ e,ercici# bastaban a a-u&ar e$ in-eni# ' )acer $a !a$abra B2ci$( t#d# est# $# c#nBirmaba c#n muc)#s e,em!$#s. Dec4aI en !rimer $u-arI Kue entre t#d#s $#s !rece!tistas ' maestr#sI desde un ciert# C ra: ' TisiasI Kue !asan !#r inHent#res ' !r4nci!es de este arteI n# )a )abid# nin-un# ni aun medianamente Becund#I ' !#r e$ c#ntrari#I n#mbraba a innumerab$es #rad#res e$#cuent4sim#s Kue ,am2s a!rendier#n est#s !rece!t#s ni se cuidar#n de e$$#sI en cu'# nMmer# 5n# s% si bur$and#I # !#rKue as4 $# !ensaraI # as4 $# )ubiera #4d#6 me c#ntaba a m4I Kue nunca )ab4a a!rendid# e$ arteI ' Kue sin embar-# ten4a a$-Mn !#der #rat#ri#I se-Mn %$ aBirmaba. O# $e c#nced4a B2ci$mente Kue nada )ab4a '# a!rendid#L !er# en $# dem2s cre4a Kue se bur$aba de m4I # m2s bienI Kue

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

89

errare arbitrabar. 3G8? Artem Her# ne-abat esse u$$amI nisi Kuae c#-nitis !enitusKue !ers!ectis et in unum e:itum s!ectantibus et numKuam Ba$$entibus rebus c#ntinereturL )aec autem #mniaI Kuae tractarentur ab #rat#ribusI dubia esse et incertaL Ku#niam et dicerentur ab eisI Kui #mnia ea n#n !$ane tenerentI et audirentur ab eisI Kuibus n#n scientia esset tradendaI sed e:i-ui tem!#ris aut Ba$sa aut certe #bscura #!ini#. 3GD? Juid mu$ta. Sic mi)i tum !ersuadere Hidebatur neKue artiBicium u$$um esse dicendi neKue KuemKuam !#sseI nisi Kui i$$aI Kuae a d#ctissimis )#minibus in !)i$#s#!)ia dicerenturI c#-n#ssetI aut ca$$ide aut c#!i#se dicereL in Kuibus C)armadas s#$ebat in-enium tuumI CrasseI He)ementer admirari( me sibi !erBaci$em in audiend#I te !er!u-nacem in dis!utand# esse Hisum. 3@@I? 3GA? ItaKue e-# )ac eadem #!ini#ne adductus scri!si etiam i$$ud Ku#dam in $ibe$$#I Kui me im!rudente et inHit# e:cidit et !erHenit in manus )#minumI disert#s c#-n#sse me n#n nu$$#sI e$#Kuentem ad)uc neminemI Ku#d eum statuebam disertumI Kui !#sset satis acute atKue di$ucide a!ud medi#cris )#mines e: c#mmuni Kuadam #!ini#ne )#minum dicereI e$#Kuentem Her#I Kui mirabi$ius et ma-niBicentius au-ere !#sset atKue #rnare Kuae He$$etI #mnisKue #mnium rerumI Kuae ad dicendum !ertinerentI B#ntis anim# ac mem#ria c#ntineret. Id si est diBBici$e n#bisI Ku#d anteI Kuam ad discendum in-ressi sumusI #bruimur ambiti#ne et B#r#I sit tamen in re !#situm atKue natura( 3GE? e-# enimI Kuantum au-ur#r c#niectura KuantaKue in-enia in n#stris )#minibus esse Hide#I n#n des!er# B#re a$iKuem a$iKuand#I Kui et studi# acri#re Kuam n#s sumus atKue Buimus et #ti# ac Bacu$tate discendi mai#re ac maturi#re et $ab#re atKue industria su!eri#reI cum se ad audiendum $e-endum scribendumKue dederitI e:sistat ta$is #rat#rI Kua$em KuaerimusI Kui iure n#n s#$um disertusI sed etiam e$#Kuens dici !#ssitL Kui tamen mea sententia aut )ic est iam Crassus autI si Kuis !ari Buerit in-eni# !$uraKue Kuam )ic et audierit et $ectitarit et scri!seritI !au$um )uic a$iKuid !#terit addere.S 3GF? N#c $#c# Su$!icius Sins!erantiS inKuit Smi)i et C#ttaeI sed Ha$de #!tanti utriKue n#strum ceciditI ut in istum serm#nemI CrasseI de$abereminiL n#bis enim )uc Henientibus satis iucundum B#re HidebaturI siI cum H#s de rebus

en su ,uici# se en-a"aba. Se-u4a diciend# Kue n# )a' nin-Mn arte Kue n# ten-a su materia c#n#cida ' bien determinada ' c#nstante ' encaminada a un BinI !er# Kue t#d# $# Kue e$ #rad#r trataba era dud#s# e inciert#I c#m# Kue dec4a $as c#sas Kuien n# $as sab4a !$enamenteI ni trataba de ense"ar a $#s #'entesI sin# de !ersuadir$#sI !#r !#c# tiem!#I de una #!ini n Ba$sa # a $# men#s #scura. PJu% m2s. $$e- a !ersuadirme de Kue n# e:ist4a e$ arte de bien decirI ' Kue nadie !uede ser #rad#r si n# c#n#ce t#d# $# Kue ense"an $#s Bi$ s#B#s m2s d#ct#s. En est#s c#$#Kui#s s#$4a decir C2rmadasI -rande admirad#r de tu in-eni#I #) Cras#I Kue me enc#ntraba #'ente mu' B2ci$ ' a ti !ertinac4sim# dis!utad#r. VEnt#nces '#I !ersuadid# de esa misma #!ini nI escrib4 en ciert# $ibri$$# 5KueI sin '# saber$#I ni Kuerer$#I $$e- a man#s de t#d#s6I Kue )ab4a '# c#n#cid# muc)#s )#mbres disert#sI !er# nin-un# e$#cuente. L$amaba '# disert# a$ Kue !#d4a )ab$arI se-Mn e$ !arecer c#mMnI c#n cierta a-ude&a ' c$aridadI en !resencia de )#mbres n# Hu$-aresL ' reserHaba e$ n#mbre de e$#cuente !ara e$ Kue !udiese c#n es!$endide& ' ma-niBicencia am!$iBicar ' e:#rnar cuant# KuisieraI ' tener en su 2nim# ' en su mem#ria $as Buentes de t#das $as cua$idades Kue !ertenecen a$ bien decir. VSi est# es diB4ci$ !ara n#s#tr#sI Kue antes de em!e&ar $#s estudi#s n#s sentim#s abrumad#s c#n $as Bati-as de $a ambici n ' de$ B#r#I est2 Bundad#I sin embar-#I en $a rea$idad ' en $a natura$e&a de $as c#sas. O '# en cuant# !ued# c#n,eturarI Hiend# tan buen#s in-eni#s entre $#s nuestrasI n# deses!er# de Kue a$-un# c#n ma'#r estudi# Kue e$ Kue n#s#tr#s tenem#s # tuHim#sI ' c#n m2s s#sie-# ' #!#rtunidad de a!renderI ' c#n traba,# e industria su!eri#rI si se dedica a #4rI a $eer # a escribirI $$e-ue a ser tan -rande #rad#r c#m# '# $e ima-in#I ' !ueda c#n ra& n $$am2rse$e n# s $# disert# sin# e$#cuenteL aunKue a mi entenderI # este #rad#r es Cras#I # si m2s ade$ante B$#rece #tr# Kue c#n i-ua$ in-eni# )a'a #4d#I $e4d# ' escrit# m2sI !#c# !#dr2 a"adir a su m%rit#.V Ent#nces di,# Su$!ici#( USin es!erar$# '# ni C#taI aunKue muc)# $# dese2bam#sI )em#s Henid# a !arar en esta dis!uta. A$ Henir aKu4I n#s !arec4a bastante suerte !#der rec#-er a$-# di-n# de mem#ria de Huestra c#nHersaci n s#bre #tras

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

8>

a$iis $#KuereminiI tamen n#s a$iKuid e: serm#ne Hestr# mem#ria di-num e:ci!ere !#ssemusL ut Her# !enitus in eam i!sam t#tius )uius He$ studi He$ artiBici He$ Bacu$tatis dis!utati#nem !aene intimam HeniretisI Hi: #!tandum n#bis Hidebatur. 3G0? E-# enimI Kui ab ineunte aetate incensus essem studi# utriusKue HestrumI Crassi Her# etiam am#reI cum ab e# nusKuam discederemI Herbum e: e# numKuam e$icere !#tui de Hi ac rati#ne dicendiI cum et !er me i!sum e-issem et !er Drusum sae!e tem!tassemL Ku# in -enere tuI Ant#niI Here $#Kuar ; numKuam mi)i !erc#ntanti aut Kuaerenti a$iKuid deBuisti et !ersae!e meI Kuae s#$eres in dicend# #bserHareI d#cuisti. 3G1? NuncI Ku#niam uterKue Hestrum !ateBecit earum i!sarum rerum aditumI Kuas KuaerimusI et Ku#niam !rince!s Crassus eius serm#nis #rdiendi BuitI date n#bis )anc HeniamI ut eaI Kuae sentitis de #mni -enere dicendiI subti$iter !erseKuaminiL Ku#d Kuidem si erit a H#bis im!etratumI ma-nam )abeb#I CrasseI )uic !a$aestrae et Tuscu$an# tu# -ratiam et $#n-e Academiae i$$i ac L'ci# tuum )#c suburbanum -'mnasium ante!#nam.S 3@@II? 3GG? Tum i$$e Simm# Her#IS inKuit SSu$!iciI r#-emus Ant#niumI Kui et !#test BacereI Ku#d reKuirisI et c#nsueHitI ut te audi# dicere( nam me Kuidem 3Bate#r sem!er? a -enere )#c t#t# serm#nis reBu-isse et tibi cu!ienti atKue instanti sae!issime ne-asseI 3ut? tute !au$# ante di:istiL Ku#d e-# n#n su!erbia neKue in)umanitate Baciebam neKue Ku#d tu# studi# rectissim# atKue #!tim# n#n #bseKui He$$emI !raesertim cum te unum e: #mnibus ad dicendum ma:ime natum a!tumKue c#-n#ssemI sed me )ercu$e istius dis!utati#nis ins#$entia atKue earum rerumI Kuae Kuasi in arte traduntur. inscitia.S 3>99? Tum C#tta SKu#niam 3idI? Ku#d diBBici$$imum n#bis HidebaturI ut #mnin# de )is rebusI CrasseI $#KuerereI adsecuti sumusI de re$iKu# iam n#stra cu$!a BueritI si teI nisi #mniaI Kuae !erc#ntati erimusI e:!$icarisI dimiserimus.S 3>9>? SDe eisI cred#I rebusIS inKuit Crassus Sut in creti#nibus scribi s#$et( JVIQVS SCIAM POTEROJVE.S Tum i$$e Snam Ku#d tu n#n !#teris aut nesciesI Kuis n#strum tam im!udens est Kui se scire aut !#sse !#stu$et.S SIam Her# ista c#ndici#neI dum mi)i $iceat ne-are !#sse Ku#d n#n !#ter# et Bateri nescire Ku#d nesciamI $icetS inKuit Crassus SHestr# arbitratu !erc#ntemini.S 3>98? SAtKuiS inKuit 3Su$!icius? S)#c e: teI de

materiasL !er# a!enas acert2bam#s a desear Kue !enetrarais en $# m2s 4ntim# de este estudi#I artiBici# # Bacu$tad. O#I Kue desde mi !rimera edadI #s tuHe -rande aBici n a entramb#sI ' es!ecia$ am#r a Cras#I de Kuien nunca me se!arabaI ,am2s $e !ude #4r una !a$abra s#bre e$ m%t#d# ' arte de bien decirI aunKue $# intent% !#r m4 mism# ' !#r medi# de Drus# en muc)as #casi#nes. TMI Ant#ni#I !#r e$ c#ntrari# 5$a Herdad di-#6I nunca de,aste de res!#nder a mis !re-untasI ' muc)as Heces me diste cuenta de $as #bserHaci#nes Kue )ab4as )ec)# en $a !r2ctica #rat#ria. A)#ra Kue un# ' #tr# )ab%is abiert# e$ camin# !ara $a instrucci n Kue buscam#sI ' 'a Kue Cras# )a sid# e$ !rimer# en traer esta c#nHersaci nI !ermitidn#s Kue detenidamente #s !re-untem#s $# KueI !ens2is s#bre t#d# -%ner# de e$#cuencia. Si n#s $# c#nced%isI Kuedar% mu' a-radecid#I #) Cras#I a tu !a$estra ' a esta -ran Tuscu$anaI ' ante!#ndr% c#n muc)# a $a Academia ' a$ Lice# este -imnasi# suburban#.V Cras# $e re!$ic ( UMe,#r BueraI Su$!ici#I Kue r#-2ram#s a Ant#ni#I !#rKue !uede )acer me,#r Kue '# $# Kue deseasI ' !#rKue 'a tiene c#stumbre de )acer$#I se-Mn me dices. O#I $# c#nBies#I siem!re )e sid# e:tra"# a este -%ner# de ra&#namient#sI ' muc)as Heces r#-2nd#me$# tMI me )e ne-ad# a res!#nderteI c#m# antes c#n Herdad dec4as. O n# $# )ice !#r s#berbia ni !#r a$tiHe&I ni !#rKue n# Kuisiera c#rres!#nder a tu dese# tan rect# ' ,ust#I es!ecia$mente cuand# He4a en t4 tan -ran dis!#sici n ' a!titudI ma'#r Kue $a de nin-Mn #tr#I !ara $a e$#cuenciaL sin#I a Be m4aI !#r $# !#c# Kue '# me )ab4a e,ercitad# en $a dis!uta ' !#r $a i-n#rancia de $as re-$as de$ arte.V Ent#nces di,# C#ta( UOa Kue )em#s c#nse-uid# $# Kue !arec4a m2s diB4ci$I Cras#I Kue era )acerte )ab$ar de estas c#sasI cu$!a nuestra ser4a si te de,2ram#s sin Kue n#s e:!$icases t#d# $# Kue Kuerem#s !re-untarte. ;Ser2 de $# Kue '# !ueda ' se!aI di,# Cras#. ; O e$$#s c#ntestar#n( PO de $# Kue tM n# se!as ni !uedasI Kui%n de n#s#tr#s ser2 tan atreHid# Kue crea saber$# ni !#der$#. ;Pues c#n esta c#ndici nI di,# Cras#I de Kue me sea $4cit# ne-ar Kue !ued# $# Kue rea$mente n# !ued#I 'I c#nBesar Kue i-n#r# $# Kue en Herdad n# s%I !#d%is !re-untarme a Huestr# ant#,#.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

88

Ku# m#d# Ant#nius euitI Kuid sentiasI KuaerimusI e:istimesne artem a$iKuam esse dicendi.S SJuid. mi)i H#s nuncS inKuit Crassus StamKuam a$icui Graecu$# #ti#s# et $#Kuaci et B#rtasse d#ct# atKue erudit# Kuaestiuncu$amI de Kua me# arbitratu $#KuarI !#nitis. Juand# enim me ista curasse aut c#-itasse arbitramini et n#n sem!er inrisisse !#tius e#rum )#minum im!udentiamI Kui cum in sc)#$a adsedissentI e: ma-na )#minum BreKuentia dicere iuberentI si Kuis Kuid Kuaereret. 3>9D? Ju#d !rimum Berunt Le#ntinum Becisse G#r-iamI Kui !erma-num Kuiddam susci!ere ac !r#Biteri HidebaturI cum se ad #mniaI de Kuibus KuisKue audire He$$etI esse !aratum denuntiaretL !#stea Her# Hu$-# )#c Bacere c#e!erunt )#dieKue BaciuntI ut nu$$a sit res neKue tanta neKue tam im!r#Hisa neKue tam n#HaI de Kua se n#n #mniaI Kuae dici !#ssintI !r#Biteantur esse dictur#s. 3>9A? Ju#d si teI C#ttaI arbitrarer aut teI Su$!iciI de eis rebus audire He$$eI addu:issem )uc Graecum a$iKuemI Kui n#s istius m#di dis!utati#nibus de$ectaretL Ku#d ne nunc Kuidem diBBici$e Bactu est( est enim a!ud M. Pis#nem adu$escentem 3iam? )uic studi# deditumI summ# )#m# in-eni# n#striKue cu!idissimusI Peri!ateticus StaseasI )#m# n#bis sane Bami$iaris etI ut inter )#mines !erit#s c#nstare Hide#I in i$$# su# -enere #mnium !rince!s.S 3@@III? 3>9E? SJuem tu mi)iS inKuit Mucius SStaseamI Kuem Peri!ateticum narras. Gerendus est tibi m#s adu$escentibusI CrasseI Kui n#n Graeci 3a$icuius? c#tidianam $#Kuacitatem sine usu neKue e: sc)#$is canti$enam reKuiruntI sed e: )#mine #mnium sa!ientissim# atKue e$#Kuentissim# atKue e: e#I Kui n#n in $ibe$$isI sed in ma:imis causis et in )#c d#mici$i# im!eri et -$#riae sit c#nsi$i# $in-uaKue !rince!sI cuius Hesti-ia !erseKui cu!iuntI eius sententiam sciscitantur. 3>9F? EKuidem te cum in dicend# sem!er !utaHi deumI tum Her# tibi numKuam e$#Kuentiae mai#rem tribui $audem Kuam )umanitatisL Kua nunc te uti He$ ma:ime decet neKue deBu-ere eam dis!utati#nemI ad Kuam te du# e:ce$$entes in-eniis adu$escentes cu!iunt accedere.S 3>90? SE-# Her#S inKuit Sistis #bseKui stude# neKue -raHab#r breHiter me# m#reI Kuid KuaKue de re sentiamI dicere. Ac !rimum i$$ud ; Ku#niam auct#ritatem tuam ne-$e-ereI ScaeH#$aI Bas mi)i n#n esse !ut# ; res!#nde#I mi)i dicendi aut nu$$am artem aut !ertenuem HideriI sed

;Ante t#d#I te !re-untam#s Ku% !iensas de $# Kue )ace !#c# di,# Ant#ni#. PPiensas Kue )a' un arte de bien decir. ;WC m#X di,# Cras#( Pme ten%is !#r a$-Mn -rie-# #ci#s# ' $#cua&I aunKue Kui&2 d#ct# ' erudit#I !ara !#nerme a Huestr# ca!ric)# una cuesti n tan inMti$. PCre%is Kue me )e cuidad# a$-una He& de esas c#sasI ' Kue n# me )e bur$ad# siem!re de $a im!rudencia de es#s )#mbres KueI sentad#s en su c2tedraI en medi# de -ran c#ncurs#I #Brecen c#ntestar a t#d# $# Kue se $es !re-unte. Dicen Kue e$ !rimer# en )acer est# Bue G#r-ias Le#ntin#I e$ cua$ Kuedaba mu' satisBec)# des!u%s de anunciar Kue estaba !re!arad# a discurrir de cua$Kuier materia Kue $e !r#!usieran $#s #'entes. Des!u%s $e imitar#n muc)#s ' )#' $e imitanI de suerte Kue n# )a' materiaI !#r a$taI im!reHista # nueHa Kue seaI de $a cua$ n# #Bre&can decir cuant# !uede decirse. O si '# )ubiera !#did# !ensar Kue tMI C#taI # tMI Su$!ici#I Kuer4ais este -%ner# de disertaci#nesI )ubiera tra4d# a$-Mn Grie-# Kue c#n e$$as #s entretuHieraL $# cua$ n# es diB4ci$I !ues en casa de Marc# Pis#nI ,#Hen de -rande in-eni#I mu' dad# a est#s estudi#s ' ami-# nuestr#I HiHe e$ !eri!at%tic# Est2seasI bastante c#n#cid# de t#d#s n#s#tr#sI e$ cua$I se-Mn dicen $#s Kue de est# entiendenI en aKue$ -%ner# su'# es e$ m2s aHenta,ad# de t#d#s. ;PA Ku% me )ab$asI di,# Muci#I de Est2seas e$ !eri!at%tic#. L# Kue debes )acer es dar -ust# a est#s , HenesI Kue n# )an Henid# a #4r $a c#tidiana e inMti$ $#cuacidad de un s#Bista -rie-#I ni $a canti$ena de $#s ret ric#sI sin# a un )#mbre e$ m2s sabi# ' e$#cuente de t#d#sL a$ Kue n# en $#s $ibr#sI sin# en $as ma'#res causasI ' en esta ciudadI m#rada de$ im!eri# ' de $a -$#riaI se )a distin-uid# !#r e$ c#nse,# ' $a e$#cuenciaL ' Kuieren se-uir sus )ue$$as ' a!render su d#ctrina. O#I Kue siem!re te ,u&-u% un Di#s de $a !a$abraI nunca tribut% m2s e$#-i#s a tu e$#cuencia Kue a tu c#rtes4aI de $a cua$ debes usar a)#raI ' n# esKuiHar esta dis!utaI en $a cua$ desean entrar d#s , Henes de e:ce$ente in-eni#. ;O#I di,# Cras#I !r#curar% c#m!$acer$esI ' breHementeI se-Mn mi c#stumbreI dir% de cada c#sa $# Kue sient#. O en !rimer $u-ar 5!ues n# cre#I Esc%H#$aI Kue deb# !rescindir de tu aut#ridad6I res!#nd# Kue a mi Her n# )a' arte #rat#riaI # Kue tiene !#ca im!#rtanciaI # Kue t#da cuesti n entre )#mbres d#ct#s se reduce a una c#ntr#Hersia de !a$abras. Pues si e$ arte se deBine se-Mn

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

8D

#mnem esse c#ntenti#nem inter )#mines d#ct#s in Herbi c#ntr#Hersia !#sitam. 3>91? Nam si ars ita deBiniturI ut !au$# ante euit Ant#niusI e: rebus !enitus !ers!ectis !$aneKue c#-nitis atKue ab #!ini#nis arbitri# seiunctis scientiaKue c#m!re)ensisI n#n mi)i Hidetur ars #rat#ris esse u$$aL sunt enim Haria et ad Hu$-arem !#!u$aremKue sensum acc#mm#data #mnia -enera )uius B#rensis n#strae dicti#nis. 3>9G? Sin autem eaI Kuae #bserHata sunt in usu ac tractati#ne dicendiI )aec ab )#minibus ca$$idis ac !eritis animadHersa ac n#tataI Herbis deBinitaI -eneribus in$ustrataI !artibus distributa sunt ; id Ku#d Hide# !#tuisse Bieri ;I n#n inte$$e-#I Kuam #b rem n#nI si minus i$$a subti$i deBiniti#neI at )ac Hu$-ari #!ini#ne ars esse Hideatur. Sed siHe est ars siHe artis Kuaedam simi$itud#I n#n est ea Kuidem ne-$e-endaL Herum inte$$e-endum est a$ia Kuaedam ad c#nseKuendam e$#Kuentiam esse mai#ra.S 3@@IV? 3>>9? Tum Ant#nius He)ementer se adsentiri Crass# di:itI Ku#d neKue ita am!$ecteretur artemI ut ei s#$erentI Kui #mnem Him dicendi in arte !#nerentI neKue rursus eam t#tamI sicut !$eriKue !)i$#s#!)i BacerentI re!udiaret. SSed e:istim#S inKuit S-ratum te )isI CrasseI BacturumI si ista eueris Kuae !utas ad dicendum !$us Kuam i!sam artem !#sse !r#desse.S 3>>>? SDicam eKuidemI Ku#niam instituiI !etamKue a H#bisIS inKuit Sne )as meas ine!tias eBBeratisL KuamKuam m#derab#r i!seI ne ut Kuidam ma-ister atKue artiBe:I sed Kuasi unus e: t#-at#rum numer# atKue e: B#rensi usu )#m# medi#cris neKue #mnin# rudis Hidear n#n i!se a me a$iKuid !r#misisseI sed B#rtuit# in serm#nem Hestrum incidisse. 3>>8? EKuidem cum !eterem ma-istratumI s#$ebam in !rensand# dimittere a me ScaeH#$amI cum ita ei diceremI me He$$e esse ine!tumI id eratI !etere b$andiusI Ku#dI nisi ine!te BieretI bene n#n !#sset BieriL ; )unc autem esse unum )#minem e: #mnibusI Ku# !raesente e-# ine!tum esse me minime He$$em ; Kuem Kuidem nunc mearum ine!tiarum testem et s!ectat#rem B#rtuna c#nstituit( nam Kuid est ine!tius Kuam de dicend# dicereI cum i!sum dicere numKuam sit n#n ine!tumI nisi cum est necessarium.S 3>>D? SPer-e Her#IS inKuit SCrasseIS MuciusL Sistam enim cu$!amI Kuam HererisI e-# !raestab#.S 3@@V? SSic i-iturS inKuit Ssenti#IS Crassus Snaturam !rimum atKue in-enium ad dicendum

!rinci!i#s c$ar#sI bien c#n#cid#sI inde!endientes de t#da #!ini n ' su,et#s a cienciaI n# me !arece Kue e:iste e$ arte #rat#riaI !#rKue $#s recurs#s de $a #rat#ria B#rense s#n mu' Hari#s ' ac#m#dad#s a$ sentir ' a $a #!ini n de$ Hu$-#. Per# si $$amam#s arte e$ c#n,unt# de #bserHaci#nes )ec)as en $a !r2ctica !#r )#mbres discret#s ' entendid#sI ' escritas $ue-# ' diHididas ' c$asiBicadas 5$# cua$ cre# !#sib$e6I n# s% !#r Ku% n# )a de $$amarse arte a $a #rat#ria en este sentid# Hu$-ar # men#s cient4Bic#. Per# sea arte # a$-una seme,an&a de arteI de nin-Mn m#d# es des!reciab$eL aunKue sin #$Hidar nunca Kue #tras cua$idades m2s a$tas se reKuieren !ara c#nse-uir $a e$#cuencia.V

Ent#ncesI Ant#ni# di,# c#n He)emencia Kue %$ asent4a a$ !arecer de Cras#I !#rKue n# $# reduc4a t#d# a$ arteI c#m# sue$en a$-un#sI ni $# des!reciaba de$ t#d#I c#m# )acen muc)#s Bi$ s#B#s. Per# a"adi ( UMuc)# te a-radecer2n %st#sI #) Cras#I e$ Kue $es di-as Ku% cua$idades s#n esas Kue crees m2s necesarias !ara e$ buen decir. ;L# dir%I res!#ndi I 'a Kue )e c#men&ad#L !er# #s !id# Kue n# diHu$-u%is mis ine!ciasI aunKue me m#derar% !ara n# )ab$ar c#m# maestr# ' artistaI sin# c#m# un# de $#s ciudadan#sI medianamente Hersad# # n# enteramente rud# en $a !r2ctica de$ B#r#. O )ab$ar%I n# c#m# Kuien $# )ace de !r#! sit#I sin# c#m# Kuien !#r casua$idad entra en una c#nHersaci n. En HerdadI cuand# '# !retend4a $a ma-istraturaI s#$4a a$ s#$icitar $#s H#t#s a!artar de mi $ad# a Esc%H#$aI dici%nd#$e Kue '# Kuer4a )acer necedadesI !#r ser este e$ me,#r m#d# de !retenderI $# cua$ si n# se )ace neciamenteI nunca se c#nsi-ue. O Esc%H#$a es un# de es#s )#mbres en cu'a !resencia ,am2s Kuisiera a!arecer neci#I ' a)#ra )ace $a B#rtuna Kue Hen-a a ser testi-# ' es!ectad#r de mis ine!cias. PPues )a' nin-una tan -rande c#m# discurrir s#bre e$ arte de )ab$arI siend# e$ )ab$ar c#sa tan Hana cuand# n# es necesaria. ;Pr#si-ueI Cras#I di,# Muci#. Esa cu$!a Kue temesI '# $a t#m# a mi car-#. ;Piens#I !uesI di,# Cras#I Kue $a natura$e&a ' e$ in-eni# s#n $a !rimera c#ndici n !ara $a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

8A

Him adBerre ma:imamL neKue Her# istisI de Kuibus !au$# ante di:it Ant#niusI scri!t#ribus artis rati#nem dicendi et HiamI sed naturam deBuisseL nam et animi atKue in-eni ce$eres Kuidam m#tus esse debentI Kui et ad e:c#-itandum acuti et ad e:!$icandum #rnandumKue sint uberes et ad mem#riam Birmi atKue diuturniL 3>>A? et si Kuis est Kui )aec !utet arte acci!i !#sseI ; Ku#d Ba$sum estL !raec$are enim res se )abeatI si )aec accendi aut c#mm#Heri arte !#ssintL inseri Kuidem et d#nari ab arte n#n !#ssuntL #mnia sunt enim i$$a d#na naturae ; Kuid de i$$is dicamI Kuae certe cum i!s# )#mine nascunturI $in-uae s#$uti#I H#cis s#nusI $ateraI HiresI c#nB#rmati# Kuaedam et Bi-ura t#tius #ris et c#r!#ris. 3>>E? NeKue enim )aec ita dic#I ut ars a$iKu#s $imare n#n !#ssit ; neKue enim i-n#r#I et Kuae b#na sintI Bieri me$i#ra !#sse d#ctrinaI etI Kuae n#n #!timaI a$iKu# m#d# acui tamen et c#rri-i !#sse ;I sed sunt Kuidam aut ita $in-ua )aesitantes aut ita H#ce abs#ni aut ita Hu$tu m#tuKue c#r!#ris Hasti atKue a-restesI utI etiam si in-eniis atKue arte Ha$eantI tamen in #rat#rum numerum Henire n#n !#ssintL sunt autem Kuidam ita in eisdem rebus )abi$esI ita naturae mu$ieribus #rnatiI ut n#n natiI sed ab a$iKu# de# Bicti esse Hideantur. 3>>F? Ma-num Ku#ddam est #nus atKue munus susci!ere atKue !r#Biteri se esseI #mnibus si$entibusI unum ma:imis de rebus ma-n# in c#nHentu )#minum audiendumL adest enim Bere nem#I Kuin acutius atKue acrius Hitia in dicente Kuam recta HideatL ita KuicKuid estI in Ku# #BBenditurI id etiam i$$aI Kuae $audanda suntI #bruit. 3>>0? NeKue )aec in eam sententiam dis!ut#I ut )#mines adu$escentisI si Kuid natura$e B#rte n#n )abeantI #mnin# a dicendi studi# deterream( Kuis enim n#n Hidet C. C#e$i#I aeKua$i me#I ma-n# )#n#ri BuisseI )#mini n#H#I i$$am i!samI KuamcumKue adseKui !#tueratI in dicend# medi#critatem. Juis Hestrum aeKua$emI J. VariumI Hastum )#minem atKue B#edumI n#n inte$$e-it i$$a i!sa Bacu$tateI KuamcumKue )abuitI ma-nam esse in ciHitate -ratiam c#nsecutum. 3@@VI? 3>>1? Sed Kuia de #rat#re KuaerimusI Bin-endus est n#bis #rati#ne n#stra detractis #mnibus Hitiis #rat#r atKue #mni $aude cumu$atus. NeKue enimI si mu$titud# $itiumI si Harietas causarumI si )aec turba et barbaria B#rensis dat $#cum He$ Hiti#sissimis #rat#ribusI idcirc# n#s )#cI Ku#d KuaerimusI #mittemus. ItaKue in eis artibusI in Kuibus n#n uti$itas Kuaeritur necessariaI

e$#cuenciaI ' Kue a es#s !rece!tistas de$ arte de Kue antes )ab$aba Ant#ni#I n# $es Ba$t e$ arte ni e$ m%t#d#I sin# $a natura$e&a. P#rKue $#s m#Himient#s de$ arte ' e$ in-eni# deben ser r2!id#sI ' es menester Kue e$ #rad#r se muestre a-ud# en $a inHenci nI ric# en $a am!$iBicaci n ' en e$ #rnat#I Birme ' tena& en $a mem#riaI ' si a$-un# !iensa Kue c#n e$ arte se !uede a!render est# 5$# cua$ es Ba$s#I W#,a$2 Kue e$ arte bastara !ara inB$amar ' c#nm#Her $#s 2nim#sX !er# e$ arte n# !uede c#municar$# t#d#I ni men#s $# Kue es d#n de $a natura$e&a6I ;PKu% dir2 de aKue$$as Bacu$tades Kue nacen ciertamente c#nI e$ mism# )#mbreL $a s#$tura de $en-uaI $a H#& s#n#raI $a am!$itud de !ec)#I ' e$ buen aire ' dis!#sici n de t#d# e$ cuer!#. O n# di-# Kue e$ arte n# !ueda animar a$-#I !ues bien s% Kue $a ense"an&a !uede )acer me,#r $# Kue es buen#I ' a-u&ar ' c#rre-ir de a$-Mn m#d# $# Kue n# esL !er# )a' a$-un#s tan titubeantes de $en-uaI # tan desa!acib$es de H#&I # tan t#sc#s ' a-restes en -est#s ' ademanesI Kue aunKue s#bresa$-an !#r e$ in-eni# ' e$ arteI nunca !ueden c#ntarse en e$ nMmer# de $#s #rad#res. Na' #tr#sI !#r e$ c#ntrari#I tan )2bi$es en $as c#sas mismasI tan ad#rnad#s c#n t#d#s $#s d#nes de $a natura$e&aI Kue n# !arecen nacid#sI sin# cread#s !#r a$-Mn Di#s. Grande ' diBicu$t#sa em!resa es e$ )ab$ar d#nde t#d#s ca$$anI en una reuni n -rande de )#mbresI ' s#bre mu' diB4ci$es asunt#sI !#rKue nin-un# de $#s Kue est2n !resentes de,a de n#tar c#n m2s a-ude&a ' aciert# $#s deBect#s Kue $as !erBecci#nesI ' si a$-# te #BendeI est# s $# basta !ara #scurecer e$ m%rit# de t#d# $# dem2s. Ni di-# est# !ara a!artar de$ estudi# de $a e$#cuencia a $#s , Henes Kue care&can de a$-una dis!#sici n natura$. PPues Kui%n n# He cu2nt# )#n#r )a dad# a mi c#ntem!#r2ne# Ca'# Ce$i#I )#mbre nueH#I esa misma median4a en e$ decirI de $a cua$ nunca !as . O Juint# Var#I Kue es de Huestr# tiem!#I )#mbre t#sc# ' Be#I Pn# )a c#nse-uid# c#n sus Bacu$tades 5sean $as Kue Bueren6 muc)# cr%dit# en $a ciudad. VPer# 'a Kue de$ #rad#r )ab$am#sI )em#s de ima-inar un# Kue care&ca de t#d# Hici# ' mere&ca t#da a$aban&a. O si $a mu$titud de !$eit#sI si $a Hariedad de causasI si $a turba ' barbarie B#rense da $u-ar aun a Hici#s4sim#s #rad#resI n# !#r es# )em#s de renunciar a $a !erBecci n Kue buscam#s. WC#n cu2nta escru!u$#sidad 5!#r n# decir desde"#samente6

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

8E

sed animi $ibera Kuaedam #b$ectati#I Kuam di$i-enter et Kuam !r#!e Bastidi#se iudicamusX Nu$$ae enim $ites neKue c#ntr#Hersiae suntI Kuae c#-ant )#mines sicut in B#r# n#n b#n#s #rat#resI item in t)eatr# act#res ma$#s !er!eti. 3>>G? Est i-itur #rat#ri di$i-enter !r#HidendumI n#n uti eis satis BaciatI Kuibus necesse estI sed ut eis admirabi$is esse HideaturI Kuibus $ibere $iceat iudicareL acI si KuaeritisI !$ane Kuid sentiam enuntiab# a!ud )#mines Bami$iarissim#sI Ku#d ad)uc sem!er tacui et tacendum !utaHi( mi)i etiam Kui #!time dicunt KuiKue id Baci$$ime atKue #rnatissime Bacere !#ssuntI tamenI nisi timide ad dicendum accedunt et in #rdienda #rati#ne !erturbanturI !aene im!udentes HidenturI ; 3>89? tametsi id accidere n#n !#testL ut enim KuisKue #!time dicitI ita ma:ime dicendi diBBicu$tatem Hari#sKue eHentus #rati#nis e:s!ectati#nemKue )#minum !ertimescitL ; Kui Her# ni)i$ !#test di-num reI di-num n#mine #rat#risI di-num )#minum auribus eBBicere atKue edereI is mi)iI etiam si c#mm#Hetur in dicend#I tamen im!udens HideturL n#n enim !udend#I sed n#n Baciend# idI Ku#d n#n decetI im!udentiae n#men eBBu-ere debemusL 3>8>? Kuem Her# n#n !udetI ; id Ku#d in !$erisKue Hide# )unc e-# n#n re!re)ensi#ne s#$umI sed etiam !#ena di-num !ut#. EKuidem et in H#bis animum adHertere s#$e# et in me i!s# sae!issime e:!eri#rI ut et e:a$bescam in !rinci!iis dicendi et t#ta mente atKue artubus #mnibus c#ntremiscamL adu$escentu$us Her# sic initi# accusati#nis e:animatus sumI ut )#c summum beneBicium J. Ma:im# debuerimI Ku#d c#ntinu# c#nsi$ium dimiseritI simu$ ac me Bractum ac debi$itatum metu Hiderit.S 3>88? Nic #mnes adsensi si-niBicare inter sese et c#n$#Kui c#e!eruntL Buit enim miriBicus Kuidam in Crass# !ud#rI Kui tamen n#n m#d# n#n #besset eius #rati#niI sed etiam !r#bitatis c#mmendati#ne !r#desset. 3@@VII? Tum Ant#nius Ssae!eI ut dicisIS inKuit SanimadHertiI CrasseI et te et ceter#s summ#s #rat#resI KuamKuam tibi !ar mea sententia nem# umKuam BuitI in dicendi e:#rdi# !erm#HeriL 3>8D? cuius Kuidem rei cum causam KuaereremI Kuidnam esset curI ut in Ku#Kue #rat#re !$urimum essetI ita ma:ime is !ertimesceretI )as causas inHeniebam duas( unamI Ku#d inte$$e-erent eiI Ku#s usus ac natura d#cuissetI n#n numKuam summis #rat#ribus n#n satis e: sententia eHentum

,u&-am#s en aKue$$as artes d#nde n# se busca una uti$idad necesariaI sin# una $ibre recreaci n de$ 2nim#X N# )a' $iti-i#s ni c#ntr#Hersias Kue n#s #b$i-uen a suBrir en e$ teatr# a $#s ma$#s act#resI c#m# en e$ B#r# a $#s n# buen#s #rad#res. Na de !r#curar e$ #rad#r n# s $# satisBacer a $#s c$ientesI sin# atraerse $a admiraci n de $#s Kue !ueden ,u&-ar $ibremente. O si Kuer%is Kue #s di-a c#n BranKue&a $# Kue sient#I #s dir% $# Kue siem!re tuHe ' cre4 Kue deb4a tener #cu$t#. En mi c#nce!t#I $#s Kue )ab$an me,#r ' !ueden )acer$# c#n m2s Baci$idad ' #rnat#I si n# em!ie&an c#n cierta timide&I ' en e$ e:#rdi# n# se !erturban a$-#I casi me !arecen atreHid#s e inm#dest#sI aunKue !uede n# ser as4I !ues cuant# me,#r se e:!resa e$ #rad#rI tant# m2s c#n#ce $as diBicu$tades ' teme $a Haria B#rtuna de$ discurs# ' e$ ,uici# de $#s )#mbres. Per# e$ Kue nada !uede decir di-n# de$ asunt#I ni de$ n#mbre de #rad#rI ni de $#s #4d#s de$ !Mb$ic#I aunKue se c#nmueHa a$ )ab$arI me !arecer2 atreHid#. Pues n# !#r aHer-#n&arn#sI sin# !#r n# )acer nada indec#r#s#I !#drem#s $ibrarn#s de $a tac)a de im!udencia. A$ Kue n# se rub#ri&a 5' c#n#&c# muc)#s6 $e ten-# n# s $# !#r di-n# de re!rensi nI sin# de !ena. En H#s#tr#s sue$# adHertirI ' en m4 )e e:!erimentad# muc)as Heces KueI a$ em!e&ar e$ discurs#I !a$ide&c# ' em!ie&# a temb$ar. As4 me ac#nteci I siend# mu' ,#HenI a$ !rinci!iar una acusaci nI deber a Juint# M2:im# e$ BaH#r de Kue dis#$Hiera e$ c#nse,# a!enas me Hi# desanimad# ' $$en# de mied#.V AKu4 asintier#n t#d#s ' c#men&ar#n a )ab$ar entre s4. Pues )ub# siem!re en Cras# admirab$e m#destiaI Kue $e,#s de !er,udicar a sus discurs#sI $es daba un rea$ce de !r#bidad ' Hirtud.

Ent#nces di,# Ant#ni#( USiem!re )e adHertid#I Cras#I Kue tM ' $#s dem2s i$ustres #rad#resI aunKue a mi !arecer nin-un# )a )abid# i-ua$ a tiI #s c#nm#H%is a$ em!e&ar a )ab$arI ' Kueriend# inHesti-ar $a causa de est#I ' !#r Ku% cuant# m2s Ha$e e$ #rad#r es m2s t4mid#I enc#ntr% d#s ra&#nes( $a unaI Kue aKue$$#s a Kuienes $a natura$e&a ' $a e:!eriencia )an instruid#I c#n#cen Kue e$ %:it# de$ discurs# n# c#rres!#nde siem!re a$ m%rit# de$ #rad#rI ' !#r es# temenI n# sin ra& nI

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

8F

dicendi !r#cedereL ita n#n iniuriaI Ku#tienscumKue dicerentI idI Ku#d a$iKuand# !#sset accidereI ne i$$# i!s# tem!#re accideretI timereL 3>8A? a$tera est )aecI de Kua Kueri sae!e s#$e#L Ku#d ceterarum )#mines artium s!ectati et !r#batiI si Kuand# a$iKuid minus bene Becerunt Kuam s#$entI aut n#$uisse aut Ha$etudine im!editi n#n !#tuisse c#nseKui idI Ku#d scirentI !utantur( Sn#$uitS inKuiunt S)#die a-ere R#sciusIS aut Scrudi#r BuitSL #rat#ris !eccatumI si Ku#d est animadHersumI stu$titiae !eccatum HideturL 3>8E? stu$titia autem e:cusati#nem n#n )abetI Kuia nem# HideturI aut Kuia crudus Buerit aut Ku#d ita ma$ueritI stu$tus BuisseL Ku# etiam -raHius iudicium in dicend# subimus( Ku#tiens enim dicimusI t#tiens de n#bis iudicaturI etI Kui seme$ in -estu !eccaHitI n#n c#ntinu# e:istimatur nescire -estumI cuius autem in dicend# Kuid re!re)ensum estI aut aeterna in e# aut certe diuturna Ha$et #!ini# tarditas. 3@@VIII? 3>8F? I$$ud Her#I Ku#d a te dictum estI esse !ermu$taI Kuae #rat#r a natura nisi )aberetI n#n mu$tum a ma-istr# adiuHareturI Ha$de tibi adsenti#r inKue e# He$ ma:ime !r#baHi summum i$$um d#ct#remI A$abandensem A!#$$#niumI Kui cum mercede d#ceretI tamen n#n !atiebatur e#sI Ku#s iudicabat n#n !#sse #rat#res eHaderetI #!eram a!ud sese !erdereI dimittebatKue et ad Kuam KuemKue artem !utabat esse a!tumI ad eam im!e$$ere atKue )#rtari s#$ebat. 3>80? Satis est enim in ceteris artiBiciis !erci!iendis tantum m#d# simi$em esse )#minis et idI Ku#d tradatur He$ etiam incu$ceturI si Kui B#rte sit tardi#rI !#sse !erci!ere anim# et mem#ria cust#direL n#n Kuaeritur m#bi$itas $in-uaeI n#n ce$eritas Herb#rumI n#n deniKue eaI Kuae n#bis n#n !#ssumus Bin-ereI BaciesI Hu$tusI s#nus( 3>81? in #rat#re autem acumen dia$ectic#rumI sententiae !)i$#s#!)#rumI Herba !r#!e !#etarumI mem#ria iuris c#nsu$t#rumI H#@? tra-#ed#rumI -estus !aene summ#rum act#rum est reKuirendusL Kuam #b rem ni)i$ in )#minum -enere rarius !erBect# #rat#re inHeniri !#testL Kuae enimI sin-u$arum rerum artiBices sin-u$a si medi#criter ade!ti suntI !r#banturI ea nisi #mnia sunt in #rat#re summaI !r#bari n#n !#ssunt. 3>8G? Tum Crassus SatKui HideS inKuit Sin artiBici# !erKuam tenui et $eHi Kuant# !$us ad)ibeatur di$i-entiaeI Kuam in )ac reI is Kuam c#nstat esse ma:imam( sae!e enim s#$e# audire R#sciumI cum ita dicatI se ad)uc

cuand# )ab$anI Kue $es ac#nte&ca a$-Mn Bracas#I c#m# m2s de una He& sucede. La #traI de $a cua$ sue$# Kue,armeI c#nsiste en Kue en $as dem2s artesI cuand# un )#mbre de bien sentada re!utaci n traba,a !e#r de $# Kue sue$eI creem#s Kue n# Kuis# )acer$# bien # Kue !#r a$-una indis!#sici n n# !ud# c#nse-uir$#. Dicen 5Herbi-racia6( N#' n# !ud# re!resentar R#sci# !#rKue estuH# mu' ma$ de$ est ma-#. P#r e$ c#ntrari#I si en e$ #rad#r se n#ta a$-Mn deBect#I siem!re se atribu'e a i-n#ranciaI ' esta n# tiene e:cusa !#rKue nadie se )ace e$ i-n#rante !#r su H#$untad ni !#r estar ma$ de$ est ma-#. P#r es# es tan -raHe e$ ,uici# Kue de $#s #rad#res se )aceI !ues cuantas Heces )ab$am#sI #tras tantas se n#s ,u&-a c#n ri-#rI a$ !as# KueI cuand# e$ )istri#n se eKuiH#ca en un -est#I n# !#r es# ,u&-am#s Kue i-n#ra su arte. Per# si e$ #rad#r en a$-# se eKuiH#caI $a #!ini n de su t#r!e&a ser2 eternaI # !#r $# men#s dudar2 muc)#. O en cuant# a $# Kue dices Kue )a' muc)as cua$idades natura$es en $as KueI mu' !#c# Ha$e e$ arteI est#' mu' c#nB#rme c#nti-#I ' en est# a$ab# muc)# a aKue$ i$ustre d#ct#rI e$ cua$I aunKue ense"aba !#r diner#I n# !ermit4aI sin embar-#I Kue $#s disc4!u$#s en Kuienes He4a !#ca dis!#sici n !ara $a #rat#ria !erdiesen e$ tiem!# c#n %$I ' as4 $#s des!ed4aI ac#nse,2nd#$es Kue se dedicasen a a$-una #tra ciencia !ara $a cua$ Buesen m2s a!t#s. Pues !ara c#m!render $#s dem2s estudi#sI basta ser )#mbreI ' !ercibir ' retener en $a mem#riaI siKuiera a Buer&a de #4r$aI $a ense"an&aL n# se busca a-i$idad de $en-uaI ni Baci$idad de !a$abraI ni nin-una de $as cua$idades de semb$anteI de Bacci n # de H#& Kue n#s#tr#s n# !#dem#s Bin-ir ni inHentar. En e$ #rad#r se !ide $a a-ude&a de $#s dia$%ctic#sI $as sentencias de $#s Bi$ s#B#sI e$ esti$# de $#s !#etasI $a mem#ria de $#s ,urisc#nsu$t#sI $a H#& de $#s tr2-ic#s ' e$ -est# de $#s me,#res act#res. P#r es# nada m2s rar# ' diB4ci$ de )a$$ar en e$ -%ner# )uman# Kue un #rad#r !erBect#. O si en $as dem2s artes basta una t#$erab$e median4aI en e$ #rad#r es necesari# Kue est%n reunidas en -rad# sum# t#das $as cua$idades.V Ent#nces di,# Cras#( UOa Hes cu2nta m2s di$i-encia se !#ne en $as dem2s artesI aunKue sean $i-eras ' de !#ca m#nta Kue en esta de $a e$#cuenciaI Kue es m2s im!#rtante Kue t#das. Muc)as Heces )e #4d# decir a R#se$# Kue nunca )a !#did# enc#ntrar un disc4!u$# buen#I n# !#rKue n#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

80

re!erire disci!u$umI Kuem Kuidem !r#baretI !#tuisse neminemI n#n Ku# n#n essent Kuidam !r#babi$esI sed KuiaI si a$iKuid m#d# esset HitiI id Berre i!se n#n !#ssetL ni)i$ est enim tam insi-ne nec tam ad diuturnitatem mem#riae stabi$e Kuam idI in Ku# a$iKuid #BBenderis. 3>D9? ItaKue ut ad )anc simi$itudinem )uius )istri#nis #rat#riam $audem diri-amusI Hidetisne Kuam ni)i$ ab e# nisi !erBecteI ni)i$ nisi cum summa Henustate BiatI nisi itaI ut deceat et uti #mnis m#Heat atKue de$ectet. ItaKue )#c iam diu est c#nsecutusI utI in Ku# KuisKue artiBici# e:ce$$eretI is in su# -enere R#scius diceretur. Nanc e-# abs#$uti#nem !erBecti#nemKue in #rat#re desideransI a Kua i!se $#n-e absumI Baci# im!udenterL mi)i enim H#$# i-n#sciI ceteris i!se n#n i-n#sc#L nam Kui n#n !#testI Kui Hiti#se BacitI Kuem deniKue n#n decetI )uncI ut A!#$$#nius iubebatI ad idI Ku#d Bacere !#ssitI detrudendum !ut#.S 3@@I@? 3>D>? SNum tu i-iturS inKuit Su$!icius Sme aut )unc C#ttam ius ciHi$e aut rem mi$itarem iubes discere. Nam Kuis ad ista summa atKue in #mni -enere !erBecta !#test !erHenire.S Tum i$$e Se-# Her#IS inKuit SKu#d in H#bis e-re-iam Kuandam ac !raec$aram ind#$em ad dicendum esse c#-n#HiI idcirc# )aec eui #mniaL nec ma-is ad e#s deterrend#sI Kui n#n !#ssentI Kuam ad H#sI Kui !#ssetisI e:acuend#s acc#mm#daHi #rati#nem meamL et KuamKuam in utr#Kue Hestrum summum esse in-enium studiumKue !ers!e:iI tamen )aecI Kuae sunt in s!ecie !#sitaI de Kuibus !$ura B#rtasse di:iI Kuam s#$ent Graeci dicereI in teI Su$!iciI diHina suntL 3>D8? e-# enim neminem nec m#tu c#r!#ris neKue i!s# )abitu atKue B#rma a!ti#rem nec H#ce !$eni#rem aut suaHi#rem mi)i Hide#r audisseL Kuae Kuibus a natura min#ra data suntI tamen i$$ud adseKui !#ssuntI ut eisI Kuae )abentI m#dice et scienter utantur et ut ne dedeceat. Id enim est ma:ime Hitandum et de )#c un# minime est Baci$e !raeci!ere n#n mi)i m#d#I Kui sicut unus !aterBami$ias )is de rebus $#Ku#rI sed etiam i!si i$$i R#sci#I Kuem sae!e audi# dicere ca!ut esse artis decereI Ku#d tamen unum id esseI Ku#d tradi arte n#n !#ssit. 3>DD? SedI si !$acetI serm#nem a$i# transBeramus et n#str# m#re a$iKuand#I n#n r)et#ric#I $#Kuamur.S SMinime Her#IS inKuit C#ttaL Snunc enim te iam e:#remus necesse estI Ku#niam retines n#s in )#c studi# nec ad a$iam dimittis artemI ut n#bis e:!$icesI KuicKuid est istudI Ku#d tu in dicend#

)ubiera a$-un#s t#$erab$esI sin# !#rKue n# !#d4a suBrir en e$$#s e$ men#r deBect#. Pues nada es tan n#tab$e ni dura tant# en $a mem#riaI c#m# $# Kue n#s #Bende. O si a!$ic2ram#s e$ ,uici# de este )istri#n a $a #rat#riaI Pn# Heis Kue t#d# $# )ace c#n !erBecci nI t#d# c#n suma -racia ' de $a manera m2s c#nHeniente !ara m#Her ' de$eitar a t#d#s. O as4 )a c#nse-uid#I )ace muc)# tiem!#I KueI cuand# a$-un# s#bresa$e en cua$Kuier arteI di-an Kue en su -%ner# es #tr# R#sci#. Es en m4 una temeridad e$ desear en e$ #rad#r esta !erBecci nI cuand# '# dist# tant# de e$$a. Juier# Kue se me !erd#neI ' n# !erd#n# a $#s dem2s. Per# e$ Kue n# !uedeI e$ Kue tiene radica$es deBect#sI e$ Kue n# sirHe !ara e$ cas#I debeI en #!ini n de A!#$#ni# ' tambi%n en $a m4aI dedicarse a #tra c#sa.

;De maneraI di,# Su$!ici#I Kue a m4 ' a C#ta n#s #b$i-as a estudiar e$ derec)# ciHi$ # e$ arte mi$itar. PPues Kui%n !uede $$e-ar a ese !unt# de !erBecci n en t#d#.V Cras# $e c#ntest ( UP#r Her en H#s#tr#s una rara ' e:ce$ente dis!#sici n !ara $a e$#cuencia )e dic)# est#L n# tant# !ara a!artar de esta carrera a $#s Kue n# tienen a!titudI c#m# !ara estimu$ar#s a H#s#tr#s Kue $a ten%is. O !#r m2s Kue en cada un# de H#s#tr#s )e Hist# muc)# in-eni# ' estudi#I $as cua$idades e:teri#res de Kue antes #s )e )ab$ad# 5Kui&2 c#n m2s e:tensi n Kue sue$en )acer$# $#s Grie-#s6I en tiI #) Su$!ici#I s#n diHinas. N# me acuerd# de )aber #4d# a nin-Mn #rad#r Kue tuHiera m2s -racia de cuer!#I m2s -a$$ard# adem2nI m2s !$enitud ' suaHidad de H#&L cua$idades KueI aunKue n# s#n $as !rinci!a$es ' $as da $a natura$e&aI !uedenI sin embar-#I a!r#Hec)ar muc)# a Kuien $as !#seeI siem!re Kue se!a usar de e$$as c#n m#deraci nI sabidur4a ' dec#r#. E$ Ba$tar a %ste es $# Kue !rinci!a$mente debe eHitarseL ' est# n# s $# #s $# di-# '#I Kue )ab$# de estas c#sas c#m# un !adre de Bami$iaI sin# e$ mism# R#sci#I a Kuien muc)as Heces )e #4d# decir Kue $# !rinci!a$ de$ arte es e$ dec#r#I !er# Kue es tambi%n $# Mnic# Kue n# !uede ense"arse. Mas si Kuer%isI !asem#s a #tra c#sa ' )ab$em#s en nuestr# $en-ua,e ' n# en e$ de $#s ret ric#s. ;Nada de es#I di,# C#taI ' !ues n#s retienes en este estudi# ' n# n#s de,as dedicarn#s a #tr#I te r#-am#s Kue n#s e:!$iKues cu2$ es e$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

81

!#tesL ; neKue enim sumus nimis aHidiL ista tua medi#cri e$#Kuentia c#ntenti sumus ; idKue e: te KuaerimusI 5ut ne !$us n#s adseKuamurI Kuam Kuantu$um tu in dicend# adsecutus es6I Ku#niamI Kuae a natura e:!etenda suntI ea dicis n#n nimis deesse n#bisI Kuid !raeterea esse adsumendum !utes.S 3@@@? 3>DA? Tum Crassus adridens SKuid censesIS inKuit SC#ttaI nisi studium et ard#rem Kuendam am#ris. sine Ku# cum in Hita ni)i$ KuisKuam e-re-iumI tum certe )#cI Ku#d tu e:!etisI nem# umKuam adseKuetur. NeKue Her# H#s ad eam rem Hide# esse c#)#rtand#sI Ku#sI cum mi)i Ku#Kue sitis m#$estiI nimis etiam B$a-rare inte$$e-# cu!iditate. 3>DE? Sed !r#Bect# studia ni)i$ !r#sunt !erHeniendi a$iKu#I nisi i$$udI Ku# e#I Ku# intendasI Berat deducatKueI c#-n#ris. Jua re Ku#niam mi)i $eHius Ku#ddam #nus im!#nitis neKue e: me de #rat#ris arteI sed de )ac meaI Kuantu$acumKue estI Bacu$tate KuaeritisI e:!#nam H#bis n#n Kuandam aut !errec#nditam aut Ha$de diBBici$em aut ma-niBicam aut -raHem #rati#nem c#nsuetudinis meaeI Kua Ku#ndam s#$itus sum utiI cum mi)i in ist# studi# Hersari adu$escenti $icebat.S 3>DF? Tum Su$!icius S# diemI C#ttaI n#bisS inKuit S#!tatumX Ju#d enim neKue !recibus umKuam nec insidiand# nec s!ecu$and# adseKui !#tuiI utI Kuid Crassus a-eret meditandi aut is dicendi causaI n#n m#d# Hidere mi)iI sed e: eius scri!t#re et $ect#re Di!)i$# sus!icari $iceretI id s!er# n#s esse ade!t#s #mniaKue iam e: i!s#I Kuae diu cu!imusI c#-nitur#s.S 3@@@I? 3>D0? Tum Crassus SatKui arbitr#rI Su$!iciI cum audierisI n#n tam te )aec admiraturumI Kuae di:er#I Kuam e:istimaturum tumI cum ea audire cu!iebasI causam cur cu!eres n#n Buisse ni)i$ enim dicam rec#nditumI ni)i$ e:s!ectati#ne Hestra di-numI ni)i$ aut inauditum H#bis aut cuiKuam n#Hum. Iam !rinci!i#I id Ku#d est )#mine in-enu# $ibera$iterKue educat# di-numI n#n ne-ab# me ista #mnium c#mmunia et c#ntrita !raece!ta didicisse( 3>D1? !rimum #rat#ris #BBicium esse dicere ad !ersuadendum acc#mm#dateL deinde esse #mnem #rati#nem aut de inBinitae rei Kuaesti#ne sine desi-nati#ne !ers#narum et tem!#rum aut de re certis in !ers#nis ac tem!#ribus $#cataL 3>DG? in utraKue autem re KuicKuid in c#ntr#Hersiam HeniatI in e# Kuaeri s#$ere aut Bactumne sit autI si est BactumI

Bundament# de tu #rat#ria. Oa HesI Kue n# !edim#s muc)#L n#s c#ntentam#s c#n esa tu mediana e$#cuenciaI aunKue n# !asem#s nunca de$ -rad# en Kue tM est2s. O 'a Kue aBirmas Kue $as cua$idades de natura$e&a n# n#s Ba$tanI din#s Ku% m2s c#ndici#nes se reKuieren.V Ent#nces di,# Cras# s#nri%nd#se( UPPiensasI #) C#taI Kue !ara $a e$#cuencia n# se reKuiere un estudi# ' He)emente ard#rI sin e$ cua$ nada e-re-i# se )ace en $a Hida ni nadie !uede c#nse-uir $# Kue tant# deseas. AunKue H#s#tr#s n# necesit2is de est4mu$#I ' en Huestras mismas !#rBiadas instancias c#n#&c# Huestra He)emente aBici n. Per# n# basta e$ dese# !ara $$e-ar a nin-una !arteI si n# se sabe ' c#n#ce e$ camin#. O c#m# n# me im!#n%is una car-a mu' !esadaI ni me !re-unt2is en -enera$ s#bre e$ arte #rat#riaI sin# s#bre esta Bacu$tad m4a c#m# Kuiera Kue e$$a seaI #s dar% una ra& nI n# mu' rec nditaI diB4ci$I ma-n4Bica ni -raHeI de$ m%t#d# Kue '# s#$4a usar cuand# en mi ad#$escencia e,ercitaba est#s estudi#s.V Ent#nces di,# Su$!ici#( UWO) d4a Be$i& !ara n#s#tr#sI C#taX L# Kue nunca c#n rue-#sI ni insinuaci#nesI ni !#r medi# de DiBi$#I su $ect#r ' c#!istaI !udim#s $#-rar Kue n#s di,era Cras#I es decirI c m# medita ' escribe sus discurs#sI a)#ra Ham#s a c#nse-uir$#I ' a saber $# Kue !#r tant# tiem!# )em#s estad# deseand#.

;Antes !iens#I #) Su$!ici#I di,# Cras#I Kue n# te admirar2s tant# de $# Kue '# di-aI c#m# de $a curi#sidad Kue )as tenid# de #4rme. Nada dir% rec ndit#I nada di-n# de Huestra e:!ectaci nI nada inaudit# # nueH# !ara nin-un# de H#s#tr#s. N# )e de ne-ar Kue en un !rinci!i#I c#m# c#nHiene a t#d# )#mbre de buena Bami$ia ' $ibera$mente educad#I a!rend4 es#s !rece!t#s triHia$es ' c#munes( >YI Kue e$ #Bici# de$ #rad#r es decir de una manera ac#m#dada a $a !ersuasi nL 8YI Kue t#d# discurs# es # de cuesti n i$imitada sin desi-naci n de tiem!# ni !ers#nasI # de cuesti n $imitada a ciertas !ers#nas ' tiem!#s. A!rend4 tambi%n Kue en un# ' #tr# cas#I ' sea cua$Kuiera $a c#ntr#HersiaI se !re-unta si $a c#sa se )i&# # n#L ' si se )i&#I c m# es ' Ku% n#mbre )a de d2rse$eI ' aun a$-un#s a"aden si se )i&# ,usta #

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

8G

Kua$e sit aut etiam Ku# n#mine H#cetur autI Ku#d n#n nu$$i adduntI rectene Bactum esse HideaturL 3>A9? e:sistere autem c#ntr#Hersias etiam e: scri!ti inter!retati#neI in Ku# aut ambi-ue Kuid sit scri!tum aut c#ntrarie aut itaI ut a sententia scri!tura dissentiatL )is autem #mnibus !artibus subiecta Kuaedam esse ar-umenta !r#!ria. 3>A>? Sed causarumI Kuae sint a c#mmuni Kuaesti#ne seiunctaeI !artim in iudiciis HersariI !artim in de$iberati#nibusL esse etiam -enus tertiumI Ku#d in $audandis aut Hitu!erandis )#minibus !#nereturL cert#sKue esse $#c#sI Kuibus in iudiciis uteremurI in Kuibus aeKuitas KuaerereturL a$i#s in de$iberati#nibusI Kuae #mnes ad uti$itatem diri-erentur e#rum Kuibus c#nsi$ium daremusL a$i#s item in $audati#nibusI in Kuibus ad !ers#narum di-nitatem #mnia reBerrenturL 3>A8? cumKue esset #mnis #rat#ris His ac Bacu$tas in KuinKue !artis distributaI ut deberet re!erire !rimum Kuid diceretI deinde inHenta n#n s#$um #rdineI sed etiam m#ment# Ku#dam atKue iudici# dis!ensare atKue c#m!#nereL tum ea deniKue Hestire atKue #rnare #rati#neL !#st mem#ria sae!ireL ad e:tremum a-ere cum di-nitate ac Henustate. 3>AD? Etiam i$$a c#-n#ram et acce!eramI ante Kuam de re diceremusI initi# c#nci$iand#s e#rum esse anim#sI Kui audirentL deinde rem dem#nstrandamL !#stea c#ntr#Hersiam c#nstituendamL tum idI Ku#d n#s intenderemusI c#nBirmandumL !#stI Kuae c#ntra dicerenturI reBe$$endaL e:trema autem #rati#ne eaI Kuae !r# n#bis essentI am!$iBicanda et au-endaI KuaeKue essent !r# adHersariisI inBirmanda atKue Bran-enda. 3@@@II? 3>AA? Audieram etiam Kuae de #rati#nis i!sius #rnamentis traderenturI in Kua !raeci!itur !rimumI ut !ure et Latine $#KuamurI deinde ut !$ane et di$ucideI tum ut #rnateI !#st ad rerum di-nitatem a!te et Kuasi dec#reL sin-u$arumKue rerum !raece!ta c#-n#ram. 3>AE? Juin etiamI Kuae ma:ime !r#!ria essent naturaeI tamen )is i!sis artem ad)iberi HideramL nam de acti#ne et de mem#ria Kuaedam breHiaI sed ma-na cum e:ercitati#ne !raece!ta -ustaram. In )is enim Bere rebus #mnis ist#rum artiBicum d#ctrina HersaturI Kuam e-# si ni)i$ dicam adiuHareI mentiarL )abet enim Kuaedam Kuasi ad c#mm#nendum #rat#remI Ku# KuidKue reBerat et Ku# intuens ab e#I Ku#dcumKue sibi !r#!#sueritI minus aberret. 3>AF? Verum e-# )anc Him inte$$e-# esse in

in,ustamente. Jue e:isten c#ntr#Hersias s#bre $a inter!retaci n de un escrit# en Kue )a'a ambi-RedadI # c#ntradicci n # disc#rdancia entre e$ sentid# ' $a $etraI ' Kue cada un# de est#s cas#s tiene sus ar-ument#s !r#!i#s. Jue de $as causas Kue s#n rem#tas de $a cuesti n -enera$I unas s#n ,udicia$esI #tras de$iberatiHasI ' )a' un tercer -%ner# de causasI Kue c#nsisten en $a a$aban&a # en e$ Hitu!eri#. O Kue e:isten ciert#s $u-ares c#munesI Bundad#s en $a eKuidadI de $#s cua$es n#s Ha$em#s !ara $#s ,uici#sL ' #tr#s en $as de$iberaci#nesI d#nde t#d# se diri-e a $a uti$idad ' buen c#nse,#L ' #tr#sI Bina$menteI en e$ -%ner# dem#stratiH#I en Kue t#d# se reBiere a $a di-nidad de $as !ers#nas. O Kue c#m# t#da e$ arte #rat#ria est2 diHidida en cinc# !artesI $# !rimer# Kue )a de )acer e$ #rad#r es inHentar $# Kue )a de decirL $# se-und#I #rdenar $# inHentad#I ' !esar$# ' c#m!#ner$#L $# tercer#I Hestir ' ad#rnar e$ discurs#L $# cuart#I -uardar$# en $a mem#riaL $# Kuint#I recitar$# c#n di-nidad ' -racia. Tambi%n a!rend4 Kue en e$ e:#rdi# se debe c#nci$iar e$ 2nim# de $#s #'entesI ' $ue-# )acer $a e:!#sici nI estab$ecer $a c#ntr#HersiaI c#nBirmar nuestr# !arecerI reButar e$ de$ c#ntrari#L ' en e$ e!4$#-#I am!$iBicar ' !#ner de bu$t# t#d# $# Kue n#s BaH#receI ' debi$itar ' men#scabar $# Kue BaH#re&ca a nuestr#s adHersari#s.

A!rend4 tambi%n t#d# $# Kue ense"an s#bre e$ #rnat# de$ discurs#( !rimer#I Kue se )ab$e c#n !ure&a de $atinidadL se-und#I c$ara ' tersamenteL tercer# c#n e$e-anciaL cuart#I c#n dec#r# ' se-Mn $a di-nidad de$ ar-ument#. Su!e $#s deBect#s de cada c#saI ' Hi Kue Kuer4an dar re-$as )asta a $as cua$idades Kue m2s de!enden de $a natura$e&a. S#bre $a acci n ' $a mem#ria recib4 !#c#s !rece!t#sI !er# $ue-# $#s Becund% c#n e$ e,ercici#. VA est# se reduce casi $a d#ctrina de $#s ret ric#sI Kue '# n# ten-# !#r inMti$I dic)# sea c#n HerdadI !#rKue tiene ciert#s !rece!t#s Kue adHierten a$ #rad#r d nde )a de Bi,ar e$ !i%I ' a d nde )a de mirar !ara a!artarse men#s de$ Bin Kue se !r#!#ne. Per# cre# Kue e$ Ha$#r de $#s !rece!t#s n# est2 en KueI si-ui%nd#$#sI c#nsi-a e$ #rad#r $a !a$ma de $a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

D9

!raece!tis #mnibusI n#n ut ea secuti #rat#res e$#Kuentiae $audem sint ade!tiI sedI Kuae sua s!#nte )#mines e$#Kuentes Bacerent. ea Ku#sdam #bserHasse atKue c#$$e-isseL sic esse n#n e$#Kuentiam e: artiBici#I sed artiBicium e: e$#Kuentia natumL Ku#d tamenI ut ante di:iI n#n eici#L est enimI etiam si minus necessarium ad bene dicendumI tamen ad c#-n#scendum n#n in$ibera$e. 3>A0? Et e:ercitati# Kuaedam susci!ienda H#bis estL KuamKuam H#s Kuidem iam !ridem estis in cursu( sed eisI Kui in-rediuntur in stadiumI KuiKue eaI Kuae a-enda sunt in B#r# tamKuam in acieI !#ssunt etiam nunc e:ercitati#ne Kuasi $udicra !raediscere ac meditari.S 3>A1? SNanc i!samS inKuit Su$!icius Sn#sse H#$umusL ac tamen istaI Kuae abs te breHiter de arte decursa suntI audire cu!imusI KuamKuam sunt n#bis Ku#Kue n#n inauditaL Herum i$$a m#:L nunc de i!sa e:ercitati#ne Kuid sentias Kuaerimus.S 3@@@III? 3>AG? SEKuidem !r#b# istaIS Crassus inKuit SKuae H#s Bacere s#$etisI utI causa a$iKua !#sita c#nsimi$i causarum earumI Kuae in B#rum deBerunturI dicatis Kuam ma:ime ad Heritatem acc#mm#dateL sed !$eriKue in )#c H#cem m#d#I neKue eam scienterI et Hiris e:ercent suas et $in-uae ce$eritatem incitant Herb#rumKue BreKuentia de$ectanturL in Ku# Ba$$it e#sI Ku#d audieruntI dicend# )#minesI ut dicantI eBBicere s#$ereL 3>E9? Here enim etiam i$$ud diciturI !erHerse dicere )#mines !erHerse dicend# Baci$$ime c#nseKui. Juam #b rem in istis i!sis e:ercitati#nibusI etsi uti$e est etiam subit# sae!e dicereI tamen i$$ud uti$iusI sum!t# s!ati# ad c#-itandum !aratius atKue accuratius dicere. Ca!ut autem estI Ku#dI ut Here dicamI minime Bacimus 5est enim ma-ni $ab#risI Kuem !$eriKue Bu-imus6I Kuam !$urimum scribere. Sti$us #!timus et !raestantissimus dicendi eBBect#r ac ma-isterL neKue iniuriaL nam si subitam et B#rtuitam #rati#nem c#mmentati# et c#-itati# Baci$e HincitI )anc i!sam !r#Bect# adsidua ac di$i-ens scri!tura su!erabit. 3>E>? Omnes enimI siHe artis sunt $#ci siHe in-eni cuiusdam ac !rudentiaeI Kui m#d# insunt in ea reI de Kua scribimusI anKuirentibus n#bis #mniKue acie in-eni c#ntem!$antibus #stendunt se et #ccurruntL #mnesKue sententiae HerbaKue #mniaI Kuae sunt cuiusKue -eneris ma:ime in$ustriaI sub acumen sti$i subeant et succedant necesse estL tum i!sa

e$#cuenciaI sin# en Kue s#n #bserHaci#nes nacidas de $a !r2ctica es!#nt2nea de $#s -randes #rad#resI )abiend# nacid# as4 $a e$#cuencia de$ arteI ' n# e$ arte de $a e$#cuenciaI sin Kue !#r est# rec)ace '# e$ arteI !ues aunKue es men#s necesari# !ara e$ buen decirI n# !#r es# )em#s de tener !#r inMti$ su c#n#cimient#. Na' ciert#s e,ercici#s en Kue deb%is entrarI aunKue est2is 'a bastante ade$antad#s en $a carreraL !er# a $#s Kue in-resan en e$ estadi# !uede ser$es mu' Mti$ este e,ercici# casi BestiH#I !ara adiestrarse ' dis!#nerse a $a !a$estra de$ B#r#. ;Este e,ercici# deseam#s c#n#cer !rinci!a$menteI di,# Su$!ici#I aunKue tam!#c# n#s estar2 ma$ #4r es#s !rece!t#s de$ arte Kue antes c#n breHedad )as resumid#I !#r m2s Kue n# n#s sean de$ t#d# nueH#s. Per# de es# )ab$arem#s des!u%sL a)#ra din#s $# Kue !iensas acerca de es#s e,ercici#s. ;En HerdadI di,# Cras#I a!rueb# $# Kue s#$%is )acer cuand#I !r#!uesta una causa seme,ante a $as Kue en e$ B#r# se tratanI )ab4ais de $a manera m2s ac#m#dada a $a rea$idad. Per# muc)#s n# )acen en est# m2s Kue e,ercitar $a H#&I aunKue sin arteI ' m#Her $a $en-ua ' de$eitarse c#n $a muc)edumbre de $as !a$abras. Les !ierde e$ )aber #4d#I decir Kue )ab$and# se a!rende a )ab$arI cuand# $a Herdad es Kue )ab$and# ma$ es mu' B2ci$ c#nse-uir e$ )ab$ar !%simamente. O aunKue en est#s e,ercici#s es Mti$ muc)as Heces e$ )ab$ar aun de re!enteI t#daH4a es m2s Mti$ t#marse tiem!# !ara !ensar$#I ' )ab$ar c#n discreci n ' esmer#. O $# !rinci!a$ de t#d# 5aunKueI a decir HerdadI $# Kue men#s )acem#sI !#rKue )uim#s de t#d# -ran traba,#6 es escribir muc)#L %$ esti$# es e$ me,#r ' m2s e:ce$ente !rece!t#r ' maestr#I ' n# sin ra& nI !#rKue si e$ discurs# meditad# Hence a $a im!r#Hisaci nI cu2nt# m2s n# $a Hencer2 $a asidua ' di$i-ente escritura. P#rKue t#d#s $#s ar-ument#sI t#d#s $#s recurs#s #rat#ri#sI 'a !r#cedan de$ arteI 'a de$ in-eni# ' !rudenciaI se n#s !resentan ' #Brecen cuand# aBan#samente $#s buscam#sI ' c#n t#daI $a atenci n de nuestr# es!4ritu $#s c#ntem!$am#sL ' t#das $as sentencias ' !a$abras Kue s#n m2s bri$$antes en cada -%ner#I es necesari# Kue una tras #tra !asen !#r $#s !unt#s de $a !$uma. La misma c#$#caci n ' arm#n4a de $as !a$abras n# se !erBecci#na sin# escribiend# c#n ciert# nMmer# ' cadenciaI n# ciertamente !#%tic#I sin#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador


#rat#ri#.

D>

c#n$#cati# c#nB#rmati#Kue Herb#rum !erBicitur in scribend#I n#n !#etic#I sed Ku#dam #rat#ri# numer# et m#d#. 3>E8? Naec suntI Kuae c$am#res et admirati#nes in b#nis #rat#ribus eBBiciuntL neKue ea KuisKuamI nisi diu mu$tumKue scri!titaritI etiam si He)ementissime se in )is subitis dicti#nibus e:ercueritI c#nseKueturL et Kui a scribendi c#nsuetudine ad dicendum HenitI )anc adBert Bacu$tatemI utI etiam subit# si dicatI tamen i$$aI Kuae dicanturI simi$ia scri!t#rum esse HideanturL atKue etiamI si Kuand# in dicend# scri!tum attu$erit a$iKuidI cum ab e# discesseritI re$iKua simi$is #rati# c#nseKueturL 3>ED? ut c#ncitat# naHi-i#I cum remi-es in)ibueruntI retinet tamen i!sa naHis m#tum et cursum suum intermiss# im!etu !u$suKue rem#rumI sic in #rati#ne !er!etuaI cum scri!ta deBiciuntI !arem tamen #btinet #rati# re$iKua cursum scri!t#rum simi$itudine et Hi c#ncitata. 3@@@IV? 3>EA? In c#tidianis autem c#mmentati#nibus eKuidem mi)i adu$escentu$us !r#!#nere s#$ebam i$$am e:ercitati#nem ma:imeI Kua C. Carb#nem n#strum i$$um inimicum s#$itum esse uti sciebamI ut aut Hersibus !r#!#sitis Kuam ma:ime -raHibus aut #rati#ne a$iKua $ecta ad eum BinemI Kuem mem#ria !#ssem c#m!re)endereI eam rem i!samI Kuam $e-issemI Herbis a$iis Kuam ma:ime !#ssem $ectisI !r#nuntiaremL sed !#st animadHerti )#c esse in )#c HitiI Ku#d ea HerbaI Kuae ma:ime cuiusKue rei !r#!ria KuaeKue essent #rnatissima atKue #!timaI #ccu!asset aut EnniusI si ad eius Hersus me e:erceremI aut Gracc)usI si eius #rati#nem mi)i B#rte !r#!#suissem( itaI si eisdem Herbis utererI ni)i$ !r#desseL si a$iisI etiam #besseI cum minus id#neis uti c#nsuescerem. 3>EE? P#stea mi)i !$acuitI e#Kue sum usus adu$escensI ut summ#rum #rat#rum Graecas #rati#nes e:!$icaremI Kuibus $ectis )#c adseKuebarI utI cum eaI Kuae $e-eram GraeceI Latine redderemI n#n s#$um #!timis Herbis uterer et tamen usitatisI sed etiam e:!rimerem Kuaedam Herba imitand#I Kuae n#Ha n#stris essentI dum m#d# essent id#nea. 3>EF? Iam H#cis et s!iritus et t#tius c#r!#ris et i!sius $in-uae m#tus et e:ercitati#nes n#n tam artis indi-ent Kuam is $ab#risL Kuibus in rebus )abenda est rati# di$i-enterI Ku#s imitemurI Ku#rum simi$es He$imus esse. Intuendi n#bis sunt n#n s#$um #rat#resI sed etiam act#resI ne ma$a c#nsuetudine ad a$iKuam deB#rmitatem

Est# es $# Kue arranca a!$aus# ' admiraci n !ara $#s buen#s #rad#resI ' nadie $# c#nse-uir2 si n# )a escrit# muc)# ' !#r muc)# tiem!#I !#r m2s Kue se )a'a dedicad# c#n t#d# aB2n a$ discurs# im!r#Hisad#. O e$ Kue de escribir !asa a )ab$arI trae $a Henta,a de Kue sus discurs#sI aunKue sean im!r#Hisad#sI !arecer2n escrit#sI ' si trae a$-# escrit# n# !resentar2 disc#rdancia a$-una c#n e$ rest# de $a #raci n. As4 c#rn# $a naHe n# de,a de c#ntinuar su m#Himient# ' curs# aunKue e$ remer# sus!enda e$ em!u,e de sus bra&#sI as4 e$ discurs#I aunKue se acabe $a !arte escritaI c#ntinuar2 c#n e$ mism# ca$#r ' br4# )asta e$ Bin.

VEn $#s diari#s e,ercici#s Kue )ac4a '# cuand# muc)ac)#I s#$4a imitar a aKue$ Ca'# Carb#nI enemi-# m4#I de$ cua$ me c#nstaba Kue !ara Bi,ar en $a mem#ria a$-un#s Hers#s insi-nes # a$-Mn n#tab$e discurs#I re!et4a $# mism# Kue )ab4a $e4d#I c#n #tras !a$abrasI $as me,#res Kue %$ !#d4a enc#ntrar. Per# des!u%s n#t% Kue es# ten4a un inc#nHenienteI ' era Kue $as !a$abras me,#res ' m2s !r#!ias ' e$e-antes $as )ab4a usad# 'a Enni#I si me e,ercitaba en sus Hers#sI # Grac#I si me !r#!#n4a !#r m#de$# sus discurs#s. E$ usar $as mismas !a$abras a nada c#nduc4aI ' em!$ear #tras men#s !r#!ias era una da"#sa c#stumbre. Des!u%s me e,ercit%I durante t#da mi ,uHentudI en traducir $#s me,#res discurs#s de $#s #rad#res -rie-#s. Est# ten4a $a Henta,a de KueI a$ !#ner en $at4n $# Kue antes )ab4a $e4d# en -rie-#I n# s $# buscaba '# $as !a$abras me,#res entre $as Kue usam#sI sin# Kue intr#duc4aI a m#d# de imitaci nI a$-un#s H#cab$#s nueH#s entre n#s#tr#sI c#n ta$ Kue Buesen !r#!i#s. En cuant# a $a H#&I a$ a$ient#I a$ -est# ' adem2n de$ cuer!#I n# es tan necesari# a$ arte c#m# e$ traba,#. L# me,#r es imitar a aKue$$#s a Kuienes m2s Kuisi%ram#s !arecern#sI ' n# s $# a $#s #rad#res sin# tambi%n a $#s act#resI !ara n# adKuirir a$-Mn resabi# # amaneramient#. Se )a de e,ercitar $a mem#ria a!rendiend# muc)#s escrit#s !r#!i#s ' a,en#sI Tam!#c# es inMti$ !ara este e,ercici#I s#bre t#d# si ten%is c#stumbre de )acer$#I e$ m%t#d# de $#sa $u-ares ' de $as im2-enes Kue se ense"a en e$ arte. De este

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

D8

!raHitatemKue Heniamus. 3>E0? E:ercenda est etiam mem#ria ediscendis ad Herbum Kuam !$urimis et n#stris scri!tis et a$ienisL atKue in ea e:ercitati#ne n#n sane mi)i dis!$icet ad)ibereI si c#nsuerisI etiam istam $#c#rum simu$acr#rumKue rati#nemI Kuae in arte traditur. Educenda deinde dicti# est e: )ae d#mestica e:ercitati#ne et umbrati$i medium in a-menI in !u$HeremI in c$am#remI in castra atKue in aciem B#rensemL subeundus Hisus )#minum et !eric$itandae Hires in-eniI et i$$a c#nimentati# inc$usa in Heritatis $ucem !r#Berenda est. 3>E1? Le-endi etiam !#etaeI c#-n#scendae )ist#riaeI #mnium b#narum artium d#ct#res atKue scri!t#res e$i-endi et !erH#$utandi et e:ercitati#nis causa $audandiI inter!retandiI c#rri-endiI Hitu!erandi 3reBe$$endi?L dis!utandumKue de #mni re in c#ntrarias !artis etI KuicKuid erit in KuaKue reI Ku#d !r#babi$e Hideri !#ssitI e$iciendum 3atKue dicendum?L 3>EG? !erdiscendum ius ciHi$eI c#-n#scendae $e-esI !erci!ienda #mnis antiKuitasI senat#ria c#nsuetud#I disci!$ina rei !ub$icaeI iura s#ci#rumI B#ederaI !acti#nesI causa im!eri c#-n#scenda estL $ibandus est etiam e: #mni -enereI urbanitatis Bacetiarum Kuidam $e!#sI Ku# tamKuam sa$e !ers!er-atur #mnis #rati#. EBBudi H#bis #mnia Kuae sentiebamI Kuae B#rtasseI KuemcumKue !atremBami$ias adri!uissetis e: a$iKu# circu$#I eadem H#bis !erc#ntantibus res!#ndisset.S 3@@@V? 3>F9? Naec cum Crassus di:issetI si$entium est c#nsecutumI sed KuamKuam satis eisI Kui aderantI ad idI Ku#d erat !r#!#situmI dictum HidebaturI tamen sentiebant ce$erius esse mu$t# Kuam i!si He$$ent ab e# !er#ratum. Tum ScaeH#$a SKuid estI C#tta.S inKuit SKuid tacetis. Ni)i$ne H#bis in mentem HenitI Ku#d !raeterea ab Crass# reKuiratis.S 3>F>? SId me )ercu$eS inKuit Si!sum attend#( tantus enim cursus Herb#rum Buit et sic eH#$aHit #rati#I ut eius Him et incitati#nem as!e:erimI Hesti-ia in-ressumKue Hi: HiderimI et tamKuam in a$iKuam $#cu!$etem ac reBertam d#mum HenerimI n#n e:!$icata Heste neKue !r#!#sit# ar-ent# neKue tabu$is et si-nis !r#!a$am c#n$#catisI sed )is #mnibus mu$tis ma-niBicisKue rebus c#nstructis ac rec#nditisL sic m#d# in #rati#ne Crassi diHitias atKue #rnamenta eius in-eni !er Kuaedam inH#$ucra atKue inte-umenta !ers!e:iI sed ea c#ntem!$ari cum cu!eremI Hi: as!iciendi !#testas BuitL itaKue nec )#c !#ssum dicereI me #mnin# i-n#rareI Kuid !#ssideatI neKue

d#m%stic# ' umbr2ti$ e,ercici#I )a de sa$ir $ue-# $a e$#cuencia a $a arenaI a$ !#$H#I en medi# de $#s c$am#resI a$ cam!ament# ' $uc)a B#rense. A$$4 )a' Kue ac#stumbrarse a t#d# ' )acer !rueba de $as Buer&as de$ in-eni#I ' sacar a $u& t#da esa d#ctrina $ar-amente adKuirida. VL%anse $#s !#etasI c#n &case $a )ist#riaI rec rranse $#s escrit#res ' maestr#s en t#d# -%ner# de )umanas $etrasL ' !ara e,ercici# !r#Hec)#s#I a$2bese$esI inter!r%tese$esI c#rr4,ase$esI Hitu!%rese$es ' reBMtese$es. DeBi%ndanse en t#da discusi n $as d#s !artes c#ntrariasI ' as4 se c#m!render2 $# Kue )a' de !r#bab$e en cada una( )a' Kue a!render e$ derec)# ciHi$I c#n#cer $as $e'esI $a anti-RedadI $a #r-ani&aci n de$ Senad#I $as instituci#nes de $a re!Mb$icaI $#s derec)#s de $#s a$iad#sI $#s tratad#s de !a&I e$ estad# de$ im!eri#I en una !a$abra. Ciert# -%ner# de c)istes cu$t#s ' de$icad#s es c#m# $a sa$I Kue debe derramarse !#r t#d# e$ discurs#. Oa #s )e dic)# t#d# $# Kue sab4aI Kue es $# mism# Kue )ubiera !#did# res!#nder#s e$ !rimer !adre de Bami$ia a Kuien #s )ubieseis diri-id#.V

Nabiend# dic)# est# Cras#I t#d#s -uardar#n !r#Bund# si$enci#I !#rKue aunKue a t#d#s $es !arec4a Kue )ab4a c#ntestad# mu' a$ !r#! sit#I sent4an Kue su #raci n )ubiese sid# tan breHe. Ent#nces di,# Esc%H#$a( UPJu% es es#I C#ta. PP#r Ku% ca$$as. PN# se te #curre nada m2s Kue !edir a Cras#. ;A Be m4a Kue en es# mism# estaba '# !ensand#I di,# C#ta. Tan r2!id# )a sid# e$ curs#I # !#r me,#r decir e$ Hue$# de sus !a$abrasI KueI aunKue )e Hist# $a Buer&a ' e$ arranKueI a!enas )e !#did# se-uir sus )ue$$as. O c#m# si )ubiera '# entrad# en una casa rica ' suntu#saI !er# en Kue n# estuHiesen a $a Hista ' bien c#$#cad#s $as ricas te$asI $a !$ataI $#s cuadr#s ' estatuasI sin# am#nt#nad#s ' rec ndit#s est#s ' #tr#s n# men#s !reciad#s tes#r#sI as4 en e$ discurs# de Cras# )e tras$ucid# c#m# entre He$#s $as riKue&as de su in-eni#I !er# sin !#der c#ntem!$ar$as a mi sab#r. As4 Kue n# !ued# decir Kue abs#$utamente i-n#r# $# Kue !#seeI !er# tam!#c# Kue $# s%I ni Kue $# )e Hist#.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

DD

!$ane n#sse atKue Hidisse.S 3>F8? SJuin tu i-itur Bacis idemIS inKuit ScaeH#$aS Ku#d BaceresI si in a$iKuam d#mum !$enam #rnament#rum Hi$$amHe Henisses. Si ea se!#sitaI ut dicisI essentI tuI Kui Ha$de s!ectandi cu!idus essesI n#n dubitares r#-are d#minumI ut !r#Berri iuberetI !raesertim si esset Bami$iaris( simi$iter nunc !etes a Crass#I ut i$$am c#!iam #rnament#rum su#rumI Kuam c#nstructam un# in $#c# Kuasi !er transennam !raetereuntes strictim as!e:imusI in $ucem !r#Berat et su# KuidKue in $#c# c#n$#cet.S 3>FD? SE-# Her#S inKuit C#tta Sa te !et#I ScaeH#$a( ; me enim et )unc Su$!icium im!edit !ud#r ab )#mine #mnium -raHissim#I Kui -enus )uius m#di dis!utati#nis sem!er c#ntem!seritI )aecI Kuae isti B#rsitan !uer#rum e$ementa HideanturI e:Kuirere( ; sed tu )anc n#bis HeniamI ScaeH#$aI daI et !erBiceI ut Crassus )aecI Kuae c#artaHit et !eran-uste reBersit in #rati#ne suaI di$atet n#bis atKue e:!$icet.S 3>FA? SE-# me )ercu$eS inKuit Mucius Santea Hestra ma-is )#c causa H#$ebamI Kuam meaL neKue enim tant# #!ere )anc a Crass# dis!utati#nem desiderabamI Kuant# #!ere eius in causis #rati#ne de$ect#rL nunc Her#I CrasseI mea Ku#Kue te iam causa r#-#I utI Ku#niam tantum )abemus #tiI Kuantum iam diu n#bis n#n c#nti-itI ne -raHeris e:aediBicare id #!usI Ku#d instituisti( B#rmam enim t#tius ne-#ti #!ini#ne me$i#rem mai#remKue Hide#I Kuam He)ementer !r#b#.S 3@@@VI? 3>FE? SEnimHer#S inKuit CrassusS mirari satis n#n Kue# etiam te )aecI ScaeH#$aI desiderareI Kuae neKue e-# ita tene#I uti eiI Kui d#centI neKue sunt eius -enerisI utI si #!time teneremI di-na essent ista sa!ientia ac tuis auribus.S SAin tu.S inKuit i$$e( Ssi de istis c#mmunibus et !erHa-atis Hi: )uic aetati audiendum !utasI etiamne i$$a ne-$e-ere !#ssumusI Kuae tu #rat#ri c#-n#scenda esse di:istiI de naturis )#minumI de m#ribusI de rati#nibus eisI Kuibus )#minum mentes et incitarentur et re!rimerenturI de )ist#riaI de antiKuitateI de administrati#ne rei !ub$icaeI deniKue de n#str# i!s# iure ciHi$i. Nanc enim e-# #mnem scientiam et c#!iam rerum in tua !rudentia sciebam inesseL in #rat#ris Her# instrument# tam $autam su!e$$ecti$em numKuam Hideram.S 3>FF? SP#tes i-iturI SinKuit CrassusS ut a$ia #mittam innumerabi$ia et immensa et ad i!sum tuum ius ciHi$e HeniamI #rat#res !utare e#sI Ku#s mu$tas )#ras e:s!ectaHitI cum in cam!um

;PP#r Ku% n# )aces !uesI di,# Esc%H#$aI $# Kue )ar4as si entrases en esa casa tan suntu#sa. Si deseabas Her t#das esas !reci#sidades Kue a$$4 estaban -uardadasI Pn# r#-ar4as a$ due"# Kue te $as m#straseI s#bre t#$# si eras ami-# su'#. De i-ua$ manera debes !edir a Cras# Kue saKue a $u&I ' c#$#Kue cada una en su $u-ar #!#rtun#I t#das aKue$$as riKue&as Kue tiene rec#-idas en tan breHe es!aci# ' Kue s $# n#s )a !ermitid# c#ntem!$ar a traH%s de un He$#. Este BaH#r te !edim#sI Esc%H#$aL !#rKue as4 '# c#m# Su$!ici#I tenem#s Her-Ren&a de !re-untar est#s Kue !arecen e$ement#s !ueri$es a un )#mbre tan -raHe c#rn# Cras#I Kue siem!re desde" este -%ner# de c#ntr#Hersias. Per# tMI Esc%H#$aI !uedes su!$icar$e Kue am!$4e ' di$ate $# Kue en su discurs# c#m!endi ' e:!us# breHemente. ;S4 Kue $# )ar%I di,# Muci#L ' n# tant# !#r mi inter%s c#m# !#r e$ Huestr#I deseaba '# antes est#I !#rKue me de$eitan m2s $#s discurs#s de Cras# en e$ B#r#I Kue e$ #4r$e tratar de estas materias. Per# a)#ra tambi%n en mi n#mbre $e rue-#I Kue !ues tenem#s tant# Ha-arI cuant# nunca )em#s tenid# )ace muc)# tiem!#I n# $$eHe a ma$ c#r#nar e$ ediBici# Kue )a c#men&ad#. Ve# $a B#rma Kue )as dad# a este ne-#ci#I $a ma'#r ' me,#r de t#dasL muc)# $# a!rueb#. ;En HerdadI di,# Cras#I n# !ued# admirarme bastante de Kue tM tambi%nI Esc%H#$aI desees #4rme )ab$ar en c#sas Kue ni c#n#&c# tambi%n c#m# $#s Kue )acen !r#Besi n de ense"ar$asI ni aunKue '# $as su!ieraI ser4an di-nas de tu sabidur4a ' de tus #4d#s. ;PJu% dices. re!$ic Esc%H#$a. O aunKue es#s !rece!t#s m2s c#munes ' Hu$-ares n# te !are&can di-n#s de un )#mbre de mi edadI P!#dr% !rescindir de es#s c#n#cimient#s Kue e:i-4as en e$ #rad#rL de $a natura$e&a )umanaI de $as c#stumbresI de$ m#d# de e:citar # re!rimir $#s 2nim#sI de $a )ist#riaI de $a anti-RedadI de $a administraci n de $a re!Mb$icaL Bina$menteI de nuestr# derec)# ciHi$. Sab4a '# Kue !#se4as t#da esta ciencia ' riKue&a de n#ticiasI !er# nunca Hi tanta es!$endide& en nin-Mn #tr# #rad#r. ;PPuedesI di,# Cras#I emitiend# #tras c#sas innumerab$es ' de n# escasa im!#rtanciaI 'I $imit2nd#me a ese derec)# ciHi$ Kue !r#BesasI tener !#r #rad#res a aKue$$#s a Kuien se

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

DA

!r#!eraretI et ridens et st#mac)ans P. ScaeH#$aI cum N'!saeus ma:ima H#ce. !$urimis Herbis a M. Crass# !raet#re c#ntenderetI ut eiI Kuem deBendebatI causa cadere $iceretI Cn. autem OctaHiusI )#m# c#nsu$arisI n#n minus $#n-a #rati#ne recusaretI ne adHersarius causa caderet ac ne isI !r# Ku# i!se diceretI tur!i tute$ae iudici# atKue #mni m#$estia stu$titia adHersarii $iberaretur.S 3>F0? SE-# Her# ist#sIS inKuit ;Smemini enim mi)i narrare Mucium ; n#n m#d# #rat#ris n#mine sed ne B#r# Kuidem di-n#s Hi: !utarim.S SAtKui n#n deBuit i$$is !atr#nisS inKuit Crassus Se$#Kuentia neKue dicendi rati# aut c#!iaI sed iuris ciHi$is scientia( Ku#d a$ter !$us $e-e a-end# !etebatI Kuam Kuantum $e: in @II tabu$is !ermiseratI Ku#d cum im!etrassetI causa caderetL a$ter iniKuum !utabat !$us secum a-iI Kuam Ku#d erat in acti#neL neKue inte$$e-ebatI si ita esset actumI $item adHersarium !erditurum.

3@@@VII? 3>F1? Juid. In )is !aucis diebus n#nne n#bis in tribuna$i J. P#m!ei !raet#ris urbani Bami$iaris n#stri sedentibus )#m# e: numer# disert#rum !#stu$abatI ut i$$iI unde !etereturI Hetus atKue usitata e:ce!ti# daretur CVIVS PECVNIAE DIES TVISSET. Ju#d !etit#ris causa c#m!aratum esse n#n inte$$e-ebatI utI si i$$e inBitiat#r !r#basset iudici ante !etitam esse !ecuniamI Kuam esset c#e!ta deberiI !etit#r rursus cum !eteretI ne e:ce!ti#ne e:c$udereturI JVOD EA RES IN IVDICIVM ANTE VENISSET. 3>FG? Juid er-# )#c Bieri tur!ius aut dici !#testI Kuam eumI Kui )anc !ers#nam susce!eritI ut amic#rum c#ntr#Hersias causasKue tueaturI $ab#rantibus succurratI ae-ris medeaturI adB$ict#s e:citetI )unc in minimis tenuissimisKue rebus ita $abiI ut a$iis miserandusI a$iis inridendus esse Hideatur. 3>09? EKuidem !r#!inKuum n#strum P. Crassum 3i$$um DiHitem? cum mu$tis a$iis rebus e$e-antem )#minem et #rnatum tum !raeci!ue in )#c eBBerendum et $audandum !ut#I Ku#dI cum P. ScaeH#$ae Brater essetI s#$itus est ei !ersae!e dicere neKue i$$um in iure ciHi$i satis 3i$$i arti? Bacere !#sseI nisi dicendi c#!iam adsum!sisset ; Ku#d Kuidem )icI Kui mecum c#nsu$ BuitI Bi$ius eius est c#nsecutus ; neKue se ante causas amic#rum tractare atKue a-ere

deten4a a #ir muc)as )#ras Esc%H#$a entre en#,ad# ' risue"#I cuand# iba )acia e$ cam!# de $#s c#mici#s ' #4a a I!se# esB#r&arse c#n muc)#s -rit#s ' -ran Herb#sidad ante e$ !ret#r Cras#I !ara )acer !erder a su c$iente $a causaI mientras Kue Cne# OctaHi#I Har n c#nsu$arI en un discurs# n# men#s $ar-# se #!#n4a a Kue e$ adHersari# !erdiese $a causa ' a Kue su deBendid# se $ibrase de$ t#r!e ,uici# de tute$a ' de t#da m#$estiaI -racias a $a necedad de$ ab#-ad# c#ntrari#. Me acuerd# de )ab%rse$# #4d# c#ntar a Muci#. A ta$es ab#-ad#s $#s ten-# !#r indi-n#sI n# s $# de$ n#mbre de #rad#resI sin# )asta de !resentarse en e$ B#r#. O c#n t#d# es#I n# $es Ba$taba e$#cuenciaI ni cierta abundanciaI ni m%t#d# en e$ decirI sin# c#n#cimient# de$ derec)# ciHi$I !#rKue e$ un#I a!#'2nd#se en $a $e'I !ed4a m2s Kue $# Kue $a $e' de $as D#ce Tab$as !ermiteI ' si $# )ubiera c#nse-uid#I !erd4a de$ t#d# su causaL a$ !as# Kue e$ #tr# ten4a !#r in,usticia Kue se $e e:i-iese m2s de $# Kue en $a acci n $e-a$ se c#nten4aI sin entender KueI de,and# #brar as4 a$ adHersari#I %ste !erder4a e$ !$eit#. VWO Ku%X en est#s !#c#s d4asI estand# '# en e$ tribuna$ de mi ami-# Juint# P#m!e'#I !ret#r urban#I Pn# !ed4a un# de es#s )#mbres tenid#s !#r discret#sI Kue a$ demandad# se $e c#ncediese $a anti-ua ' usada e:ce!ci nI que da se haba sealado para el pago, sin c#m!render Kue esta e:ce!ci n era en BaH#r de$ demandanteI ' Kue si e$ deud#r !r#baba ante e$ ,ue& Kue se $e !ed4a e$ diner# antes Kue )ubiese cum!$id# e$ !$a&#I e$ acreed#rI a$ !resentar nueHa demandaI seria e:c$uid# de $a e:ce!ci n !#r )aber Henid# antes este asunt# a ,uici#. Nada m2s Her-#n&#s# Kue c#ntem!$ar Kue e$ Kue )a t#mad# a su car-# deBender $as causas de sus ami-#sI a'udar a $#s d%bi$esI curar a $#s enBerm#sI c#ns#$ar a $#s aB$i-id#sI tr#!iece en $as causas m2s !eKue"as ' Hen-a a ser escarni# de un#s ' $2stima de #tr#s. A mi !ariente Pub$i# Cras#I $$amad# e$ ric#I c#n )aber sid# en muc)as c#sas )#mbre e$e-ante ' cu$t#I $e a$ab# !rinci!a$mente !#rKueI siend# )erman# de Pub$i# Esc%H#$aI s#$4a re!etir$e Kue ni %$ a$can&ar4a $a !erBecci n en e$ derec)# ciHi$ si n# a-re-aba e$ estudi# de $a e$#cuencia 5$# cua$ )a )ec)# des!u%s su )i,#I Kue Bue c nsu$ c#nmi-#6I ni %$ )ab4a c#men&ad# a tratar ' deBender $as causas de sus ami-#s sin# des!u%s de a!render e$ derec)# ciHi$. PO Ku% direm#s de Mare# Cat#n. PN#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

DE

c#e!isseI Kuam ius ciHi$e didicisset. 3>0>? Juid Her# i$$e 3M.? Cat#. N#nne et e$#Kuentia tanta BuitI Kuantam i$$a tem!#ra atKue i$$a aetas in )ac ciHitate Berre ma:imam !#tuitI et iuris ciHi$is #mnium !eritissimus. Verecundius )ac de re iam dudum $#Ku#rI Ku#d adest Hir in dicend# summusI Kuem e-# unum #rat#rem ma:ime admir#rL sed tamen idem )#c sem!er ius ciHi$e c#ntem!sit. 3>08? VerumI Ku#niam sententiae atKue #!ini#nis meae H#$uistis esse !artici!esI ni)i$ #ccu$tab# etI Ku#ad !#ter#I H#bis e:!#namI Kuid de KuaKue re sentiam. 3@@@VIII? Ant#ni incredibi$is Kuaedam et !r#!e sin-u$aris et diHina His in-eni HideturI etiam si )ac scientia iuris nudata sitI !#sse se Baci$e ceteris armis !rudentiae tueri atKue deBendereL Kuam #b rem )ic n#bis sit e:ce!tusL ceter#s Her# n#n dubitab# !rimum inertiae c#ndemnare sententia meaI !#st etiam im!udentiaeL 3>0D? nam H#$itare in B#r#I )aerere in iure ac !raet#rum tribuna$ibusI iudicia !riHata ma-narum rerum #bireI in Kuibus sae!e n#n de Bact#I sed de aeKuitate ac iure certeturI iactare se in causis centumHira$ibusI in Kuibus usuca!i#numI tute$arumI -enti$itatumI a-nati#numI ad$uHi#numI circum$uHi#numI ne:#rumI manci!i#rumI !arietumI $uminumI sti$$icidi#rumI testament#rum ru!t#rum aut rat#rumI ceterarumKue rerum innumerabi$ium iura HersenturI cum #mnin#I Kuid suumI Kuid a$ienumI Kua re deniKue ciHis aut !ere-rinusI serHus aut $iber Kuis!iam sitI i-n#retI insi-nis est im!udentiae. 3>0A? I$$a Her# deridenda adr#-antia estI in min#ribus naHi-iis rudem esse se c#nBiteriI KuinKueremis autem aut etiam mai#res -ubernare didicisse. Tu mi)i cum in circu$# deci!iare adHersari sti!u$atiuncu$a et cum #bsi-nes tabe$$as c$ientis tuiI Kuibus in tabe$$is id sit scri!tumI Ku# i$$e ca!iaturI e-# tibi u$$am causam mai#rem c#mmittendam !utem. Citius )ercu$e isI Kui du#rum sca$m#rum naHicu$am in !#rtu eHerteritI in Eu:in# !#nt# Ar-#nautarum naHem -ubernarit. 3>0E? Juid. Si ne !arHae Kuidem causae suntI sed sae!e ma:imaeI in Kuibus certatur de iure ciHi$iI Ku#d tandem #s est eius !atr#niI Kui ad eas causas sine u$$a scientia iuris audet accedere. Juae !#tuit i-itur esse causa mai#rI Kuam i$$ius mi$itis. De cuius m#rte cum d#mum Ba$sus ab e:ercitu nuntius Henisset et !ater eius re credita testamentum mutasset etI Kuem ei Hisum essetI Becisset )eredem essetKue i!se m#rtuusI res de$ata

tuH# tanta e$#cuencia cuanta aKue$$#s tiem!#s en esta ciudad c#nsent4anI ' n# Bue a $a He& mu' !erit# en e$ derec)# ciHi$. C#n muc)a Her-Ren&a me atreH# a decir est#I !#rKue n#s est2 #'end# un Har n insi-ne en e$ decirI a Kuien '# )e admirad# siem!re c#m# a #rad#r Mnic#I ' es# Kue )a des!reciad# siem!re e$ derec)# ciHi$. Per# 'a Kue )ab%is Kuerid# ser !art4ci!es de mi #!ini n ' dictamenI nada #s #cu$tar%I ' en cuant# !ueda #s e:!#ndr% $# Kue s#bre cada c#sa !iens#. VTan incre4b$e ' casi sin-u$ar ' diHin# me !arece e$ in-eni# de Ant#ni#I KueI aun sin e$ au:i$i# de $a ciencia de$derec)#I B2ci$mente !uede deBender su causa c#n $as dem2s armas de $a sabidur4a. E:ce!tu%m#s$e a %$ s#$#L !er# en cuant# a $#s #tr#s n# dudar% en c#ndenar$#s c#m# !ere&#s#s ' atreHid#s. P#rKue andar siem!re en e$ B#r#L n# se !ararse de$ tribuna$ de$ Pret#rL t#mar a su car-# $#s ,uici#s !riHad#s m2s im!#rtantesI en Kue muc)as Heces n# se c#ntr#Hierte e$ )ec)# sin# $a eKuidad ' e$ derec)#L arr#,arse a $as causas centunHira$es de usucapiones, tutelas, derechos gentilicios, agnaciones, aluviones, nexos, servidumbres, paredes, luces, goteras, testamentos anulados o confirmados, ' dem2s innumerab$es !unt#s de$ derec)#I sin saber abs#$utamente $# Kue es !r#!i# ni a,en#I ni Kui%n es ciudadan#I e:tran,er# # esc$aH# $ibreI es se"a$ad4sima im!rudencia. PN# Buera arr#-ancia Hisib$e en e$ Kue c#nBiesa Kue n# sabe diri-ir una barcaI em!e"arse en -#bernar una quinquerreme u #tra naHe de m2s a$t# b#rd#. Cuand# en un c#rri$$# te en-a"a tu adHersari# en cua$ Kuiera esti!u$aci n de !#ca im!#rtanciaI ' te #b$i-a a Birmar d#cument#s Kue c#m!r#meten a tu c$ienteI PKuieres Kue te c#nB4en una causa de -ran trascendencia. Es c#m# si se !usiera a diri-ir en e$ P#nt# Eu:in# $a naHe de $#s ar-#nautas e$ Kue !erdi en e$ !uert# una naHeci$$a de d#s esca$m#s. O si n# s $# en $as causas !eKue"asI sin# en $as m2s -raHesI entra e$ derec)# ciHi$I Pcu2$ ser2 $a desHer-Ren&a de$ !atr#n# Kue sin $as suBicientes n#ticias ,ur4dicas se atreHe a encar-arse de estas causas. PCu2$ !ud# ser m2s -raHeI Kue $a de aKue$ s#$dad# de cu'a muerte $$e- Ba$sa n#ticia a su casaI ' e$ !adreI cre'%nd#$aI )i&# nueH# testament# n#mbrand# )ereder# a Kuien $e !areci . Des!u%s de $a muerte de$ testad#r Hue$He e$ s#$dad# a su casa '

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

DF

est ad centumHir#sI cum mi$es d#mum reHenisset e-issetKue $e-e in )ereditatem !aternam testament# e:)eres Bi$ius. 3Nem!e? in ea causa Kuaesitum est de iure ciHi$iI !#ssetne !atern#rum b#n#rum e:)eres esse Bi$iusI Kuem !ater testament# neKue )eredem neKue e:)eredem scri!sisset n#minatim. 3@@@I@? 3>0F? Juid. Jua de re inter Marce$$#s et C$audi#s !atrici#s centumHiri iudicaruntI cum Marce$$i ab $iberti Bi$i# stir!eI C$audii !atricii eiusdem )#minis )ereditatem -ente ad se redisse dicerentI n#nne in ea causa Buit #rat#ribus de t#t# stir!is et -enti$itatis iure dicendum. 3>00? Juid. Ju#d item in centumHira$i iudici# certatum esse acce!imusI cum R#mam in e:si$ium HenissetI cui R#mae e:su$are ius essetI si se ad a$iKuem Kuasi !atr#num a!!$icaHissetI intestat#Kue esset m#rtuusI n#nne in ea causa ius a!!$icati#nis #bscurum sane et i-n#tum !ateBactum in iudici# atKue in$ustratum est a !atr#n#. 3>01? Juid. Nu!erI cum e-# C. Ser-i Oratae c#ntra )unc n#strum Ant#nium iudici# !riHat# causam deBenderemI n#nne #mnis n#stra in iure Hersata deBensi# est. Cum enim M. Marius Gratidianus aedis Oratae Hendidisset neKue serHire Kuandam earum aedium !artem in manci!i $e-e di:issetI deBendebamusI KuicKuid Buisset inc#mm#di in manci!i#I id si Hendit#r scisset neKue dec$arassetI !raestare debere. 3>0G? Ju# Kuidem in -enere Bami$iaris n#ster M. Qucu$eiusI )#m# neKue me# iudici# stu$tus et su# Ha$de sa!iens et ab iuris studi# n#n ab)#rrensI simi$i Zin re[ Ku#dam m#d# nu!er erraHit( nam cum aedis L. TuBi# HenderetI in manci!i# $uminaI uti tum essentI ita rece!itL TuBius autemI simu$ atKue aediBicari c#e!tum est in Kuadam !arte urbisI Kuae m#d# e: i$$is aedibus c#ns!ici !#ssetI e-it statim cum Qucu$ei#I Ku#dI cuicumKue !articu$ae cae$i #BBicereturI KuamHis esset !r#cu$I mutari $umina !utabat. 3>19? Juid Her#. C$arissima M\. Curi causa MarciKue C#!#ni nu!er a!ud centumHir#s Ku# c#ncursu )#minumI Kua e:s!ectati#ne deBensa est. Cum J. ScaeH#$aI aeKua$is et c#n$e-a meusI N#m# #mnium et disci!$ina iuris ciHi$is eruditissimus et in-eni# !rudentiaKue acutissimus et #rati#ne ma:ime $imatus atKue subti$is atKueI ut e-# s#$e# dicereI iuris !erit#rum e$#KuentissimusI e$#Kuentium iuris !eritissimusI e: scri!t# testament#rum iura deBenderet ne-aretKueI nisi !#stumus et natus etI ante Kuam

rec$ama $e-a$mente $a )erencia !aternaI aunKue estaba des)eredad# !#r e$ testament#. L$%Hase e$ ne-#ci# a$ tribuna$ de $#s CentunHir#sL se a-ita una cuesti n de derec)# ciHi$( si !uede c#nsiderarse c#m# des)eredad# de $#s bienes !atern#s e$ )i,# a Kuien e$ !adre n# )a n#mbrad# e:!resamente en e$ testament# ni !ara )eredar$e ni !ara des)eredarte. VPO Ku%I en $a causa entre $#s !atrici#s Marce$#s ' C$audi#s ,u&-ada !#r $#s CentunHir#sI cuand# $#s Marce$#s rec$amaban $a )erencia !#r derec)# de estir!eI c#m# descendientes de$ )i,# de un $ibert#I ' $#s C$audi#s !#r derec)# -enti$ici#I n# tuHier#n $#s #rad#res Kue tratar am!$iamente de t#d# e$ derec)# de estir!e ' de -enti$idad. PO en aKue$ #tr# ,uici# tambi%n centunHira$I cuand# se !ermiti a un desterrad# H#$Her a R#ma si e$e-4a a$-Mn !atr#n#I ' $ue-# muri abintestat#I n# tuH# e$ deBens#r Kue e:!$anar en e$ ,uici# e$ derec)# de a!$icaci nI tan #scur# e i-n#t# de su'#. O a)#ra !#c#I cuand# '# deBend4 en ,uici# !riHad# a Ca'# Ser-i# Aurata c#ntra nuestr# Ant#ni#I Pn# Hers c#bre e$ derec)# t#da nuestra deBensa. P#rKue c#m# Man$i# Gratidian# )ab4a Hendid# una casa a Aurata sin adHertir en e$ c#ntrat# Kue ten4a cierta serHidumbreI deBend4a '# Kue $a inc#m#didad causada !#r $a serHidumbre deb4a ser de cuenta de$ Hended#rI si sabi%nd#$a n# $a dec$araba. En una cuesti n seme,ante err n# )a muc)# nuestr# Bami$iar Marc# Qucu$e'#I )#mbreI a mi entenderI nada neci#I ' en su #!ini n mu' sabi#I ' n# a,en# a$ estudi# de$ derec)#. Nab4a Hendid# a Luci# TuBi# una casaI ase-ur2nd#$e en e$ c#ntrat# $as $uces ta$ c#m# ent#nces estaban. TuBi#I as4 Kue se em!e& a ediBicar en una !arte de $a ciudad Kue !#d4a Herse desde aKue$$a casaI $itien se-uida c#n Qucu$e'#I a$e-and# Kue cua$Kuier #b,et# aunKue estuHiese $e,#sI siem!re Kue $e im!idiese Her una !arte ma'#r # men#r de$ cie$#I a$teraba $as c#ndici#nes de $a Henta. O aKue$$a Bam#s4sima causa de Marc# Curi# ' Marc# C#!#ni# Kue se trat )ace !#c# ante $#s CentunHir#sI Pc#n Ku% c#ncurs# de -entesI c#n Ku% e:!ectaci n Bue deBendida. Cuand# Juint# Esc%H#$aI mi c#$e-a ' ami-#I )#mbre e$ m2s erudit# de t#d#s en e$ derec)# ciHi$I ' a $a He& de a-ud4sim# in-eni# ' !rudenciaI ' mu' $imad# ' suti$ en e$ discurs#I ' a Kuien sue$# $$amar '# e$ m2s e$#cuente de $#s ,urisc#nsu$t#s ' e$ m2s ,urisc#nsu$t# de $#s #rad#resI deBend4a $as dis!#sici#nes escritas de$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

D0

in suam tute$am HeniretI m#rtuus essetI )eredem eum esse !#sseI Kui esset secundum !#stumum et natum et m#rtuum )eres institutusL e-# autem deBenderem eum )ac tum mente BuisseI Kui testamentum BecissetI utI si Bi$ius n#n essetI Kui in suam tute$am HeniretI M\. Curius esset )eresI num destitit uterKue n#strum in ea causa in auct#ritatibusI in e:em!$isI in testament#rum B#rmu$isI )#c estI in medi# iure ciHi$i Hersari. 3@L? 3>1>? Omitt# iam !$ura e:em!$a causarum am!$issimarumI Kuae sunt innumerabi$ia( ca!itis n#stri sae!e !#test accidere ut causae Hersentur in iure. Etenim si C. MancinumI n#bi$issimum atKue #!timum Hirum atKue c#nsu$aremI cum eum !r#!ter inHidiam Numantini B#ederis !ater !atratus e: s. c. Numantinis dedidisset eumKue i$$i n#n rece!issent !#steaKue Mancinus d#mum reHenisset neKue in senatum intr#ire dubitassetI P. Ruti$iusI M. Bi$iusI tribunus !$ebisI iussit educiI Ku#d eum ciHem ne-aret esseI Kuia mem#ria sic esset !r#ditumI Kuem !ater suus aut !#!u$us Hendidisset aut !ater !atratus dedidissetI ei nu$$um esse !#st$iminiumI 3>18? Kuam !#ssumus re!erire e: #mnibus rebus ciHi$ibus causam c#ntenti#nemKue mai#rem Kuam de #rdineI de ciHitateI de $ibertateI de ca!ite )#minis c#nsu$arisI !raesertim cum )aec n#n in crimine a$iKu#I Ku#d i$$e !#sset inBitiariI sed in ciHi$i iure c#nsisteret. Simi$iKue in -enereI inBeri#re #rdineI si Kuis a!ud n#s serHisset e: !#!u$# B#ederat# seseKue $iberasset et !#stea d#mum reHenissetI Kuaesitum est a!ud mai#res n#str#sI num is ad su#s !#st$imini# redisset et amisisset )anc ciHitatem. 3>1D? Juid. De $ibertateI Ku# iudicium -raHius esse nu$$um !#testI n#nne e: iure ciHi$i !#test esse c#ntenti#I cum KuaeriturI isI Kui d#mini H#$untate census sitI c#ntinu#neI anI ubi $ustrum sit c#nditumI $iber sit. Juid. Ju#d usu mem#ria !atrum HenitI ut !aterBami$iasI Kui e: Nis!ania R#mam HenissetI cum u:#rem !rae-nantem in !r#Hincia re$iKuissetI R#mae a$teram du:isset neKue nuntium !ri#ri remisissetI m#rtuusKue esset intestat# et e: utraKue Bi$ius natus essetI medi#crisne res in c#ntenti#nem adducta estI cum Kuaereretur de du#bus ciHium ca!itibus et de !uer#I Kui e: !#steri#re natus eratI et de eius matreI KuaeI si iudicaretur certis Kuibusdam HerbisI n#n n#His nu!tiis Bieri cum su!eri#re diH#rtiumI in c#ncubinae $#cum duceretur. 3>1A?

testament#I ' ne-aba Kue una !ers#na $$amada a $a )erencia des!u%s de nacid# ' muert# un ! stum#I !udiese ser )ereder# si e$ ! stum# m#r4a antes de sa$ir de $a tute$aL ' '# !#r e$ c#ntrari# deBend4a Kue $a mente de$ testad#r )ab4a sid# de,ar !#r )ereder# a Marc# Curi# en cas# de n# )aber )i,# ! stum# Kue $$e-ase a $a tute$aL en esta causaI Pde, a$-un# de n#s#tr#s de a!#'arse en aut#ridadesI en e,em!$#sI en B rmu$as de testament#sI es decirI en e$ derec)# ciHi$. VOmit# innumerab$es e,em!$#s de causas mu' -raHesI en Kue !uede )aber )asta !e$i-r# de $a Hida. As4 Ca'# Mancin#I Har n c#nsu$arI n#bi$4sim# ' !tim#I !#r )aber )ec)# un des)#nr#s# tratad# de !a& c#n NumanciaI Bue entre-ad# !#r senad#c#nsu$t#I a $#s Numantin#sI ' e$$#s n# $# Kuisier#n recibir. Nabi%nd#se atreHid# Mancin# des!u%s de su Hue$ta a R#ma a !resentarse en e$ Senad#I e$ tribun# de $a !$ebe Pub$i# Ruti$i#I )i,# de Marc#I Kuis# )acer$e sa$irI Bundad# en KueI !#r c#stumbres de nuestr#s ma'#resI a$ Kue )ab4a sid# Hendid# !#r su !adre # !#r e$ !ueb$# n# se $e c#nced4a de m#d# a$-un# e$ derec)# de postliminio. PJu% causa m2s im!#rtante entre t#das $as ciHi$es !#dem#s )a$$ar Kue esta en Kue se trataba de$ #rdenI de$ derec)# de ciudadan4aI de $a $ibertad ' de $a Hida de un )#mbre c#nsu$arI ' n# !#r nin-Mn crimen Kue %$ !udiera ne-arI si n# !#r una cuesti n de derec)# ciHi$. O en #tr# -%ner#I aunKue en #rden inBeri#rI si )ubiese sid# esc$aH# entre n#s#tr#s a$-uien nacid# en !a4s c#nBederad#I ' $ue-# )ubiese rec#brad# $a $ibertad ' Hue$t# a su casaI dis!utar#n muc)as Heces nuestr#s ma'#res si c#n est# !erd4a $#s derec)#s de ciudadan# r#man#. O Ku%I trat2nd#se de $a $ibertadI Kue es e$ m2s ardu# de t#d#s $#s ne-#ci#sI Pn# es !r#!i# de$ derec)# ciHi$ !re-untar si e$ esc$aH# Kue !#r H#$untad de su am# Bue c#m!rendid# en e$ cens#I Kueda inmediatamente $ibreI # n# $# es )asta Kue se )acen $as cerem#nias de $a $ustraci n. PO en tiem!# de nuestr#s ma'#res n# sucedi I Kue Hiniend# un !adre de Bami$ias de Es!a"a a R#maI de, en $a !r#Hincia a su mu,er embara&adaI se cas en R#ma c#n #tra sin )aber dad# !arte a $a !rimeraI muri abintestat#I ' de,and# )i,#s de $as d#s. POs !arece Kue Bue de !eKue"a im!#rtancia esta causaI en $a cua$ se trataba de $a suerte de d#s ciudadan#s( de$ ni"# nacid# de $a se-unda mu,erI ' de $a madre Kue iba a ser dec$aradaI c#ncubina si se dec4a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

D1

Naec i-itur et )#rum simi$ia iura suae ciHitatis i-n#rantem erectum et ce$sumI a$acri et !r#m!t# #re atKue Hu$tuI )uc atKue i$$uc intuentem Ha-ari cum ma-na caterHa t#t# B#r#I !raesidium c$ientibus atKue #!em amicis et !r#!e cunctis ciHibus $ucem in-eni et c#nsi$i sui !#rri-entem atKue tendentemI n#nne in !rimis B$a-iti#sum !utandum est. 3@LI? 3>1E? Et Ku#niam de im!udentia di:iI casti-emus etiam se-nitatem )#minum atKue inertiamL nam si esset ista c#-niti# iuris ma-na atKue diBBici$isI tamen uti$itatis ma-nitud# deberet )#mines ad susci!iendum discendi $ab#rem im!e$$ere( sedI # di imm#rta$esI n#n dicerem )#cI audiente ScaeH#$aI nisi i!se dicere s#$eret nu$$ius artis sibi Baci$i#rem c#-niti#nem Hideri. 3>1F? Ju#d Kuidem certis de causis a !$erisKue a$iter e:istimatur( !rimumI Kuia Heteres i$$iI Kui )uic scientiae !raeBueruntI #btinendae atKue au-endae !#tentiae suae causa !erHu$-ari artem suam n#$ueruntL deindeI !#stea Kuam est editumI e:!#sitis a Cn. T$aHi# !rimum acti#nibusI nu$$i BueruntI Kui i$$a artiBici#se di-esta -eneratim c#m!#nerentL ni)i$ est enimI Ku#d ad artem redi-i !#ssitI nisi i$$e !riusI Kui i$$a tenetI Ku#rum artem instituere Hu$tI )abet i$$am scientiamI ut e: eis rebusI Kuarum ars n#ndum sitI artem eBBicere !#ssit. 3>10? N#c Hide#I dum breHiter H#$uerim dicereI dictum a me esse !au$# #bscuriusL sed e:!eriar et dicamI si !#ter#I !$anius. 3@LII? Omnia BereI Kuae sunt c#nc$usa nunc artibusI dis!ersa et dissi!ata Ku#ndam BueruntL ut in musicis numeri et H#ces et m#diL in -e#metria $ineamentaI B#rmaeI interHa$$aI ma-nitudinesL in astr#$#-ia cae$i c#nHersi#I #rtusI #bitus m#tusKue siderumL in -rammaticis !#etarum !ertractati#I )ist#riarum c#-niti#I Herb#rum inter!retati#I !r#nuntiandi Kuidam s#nusL in )ac deniKue i!sa rati#ne dicendi e:c#-itareI #rnareI dis!#nereI meminisseI a-ereI i-n#ta Ku#ndam #mnibus et diBBusa $ate Hidebantur. 3>11? Ad)ibita est i-itur ars Kuaedam e:trinsecus e: a$i# -enere Ku#damI Ku#d sibi t#tum !)i$#s#!)i adsumuntI Kuae rem diss#$utam diHu$samKue c#n-$utinaret et rati#ne Kuadam c#nstrin-eret. Sit er-# in iure ciHi$i Binis )ic( $e-itimae atKue usitatae in rebus causisKue ciHium aeKuabi$itatis c#nserHati#. 3>1G? Tum sunt n#tanda -enera et ad certum numerum

Kue e$ !rimer matrim#ni# n# )ab4a Kuedad# disue$t# !#r n# )aberse cum!$id# $as B rmu$as de$ diH#rci#. Cuand# se i-n#ran estas ' #tras $e'es de $a ciudadI Pn# es una audacia detestab$e e$ andar arr#-ante ' er-uid# !#r e$ B#r# c#n a$e-re ' satisBec)# semb$anteI mirand# a una !arte ' a #traI se-uid# de una turba de c$ientesI brindand# !r#tecci n a $#s ami-#s ' #Breciend# a t#d#s sus c#nciudadan#s $as $uces de su saber ' c#nse,#s. VO est# n#I s $# es im!rudenciaI sin# aband#n# ' de,ade&I !ues aunKue este c#n#cimient# de$ derec)# Buera en s4 $ar-# ' diB4ci$I t#daH4a su -rande uti$idad deb4a m#Her a $#s )#mbres a t#marse e$ traba,# de a!render$e. VPer#I #) Di#ses inm#rta$esI n# aBirmar4a '# est# de$ante de Esc%H#$a si %$ mism# n# ac#stumbrara a decir Kue nin-Mn arte $e !arece m2s B2ci$ Kue este. Verdad es Kue muc)#s !#r ciertas causas ,u&-an $# c#ntrari#L en !rimer $u-arI !#rKue $#s anti-u#s Kue se dedicar#n a esta ciencia n# Kuisier#n diHu$-ar$aI c#n $a mira de c#nserHar ' acrecentar as4 su !#derL ' en se-und# $u-arI !#rKue des!u%s Kue Cne# T$aHi# di# a c#n#cer $as diHersas B#rmas de acci n ,udicia$L nadie )ub# Kue $as distribu'era artiBici#samenteI !ues nada )a' Kue !ueda reducirse a arteI si e$ Kue c#n#ce $#s e$ement#s de$ arte n# tiene adem2s aKue$$a ciencia Kue ense"a a tratar c#n #rden $as materias Kue t#daH4a n# $e tienen. Ne dic)# est# a$-# #scuramenteI !#r an)e$# de $a breHedad. Si !ued#I $# dir% m2s c$ar#. VT#d#s $#s c#n#cimient#s Kue )#' c#nstitu'en $as diHersas artes ' disci!$inasI estuHier#n en #tr# tiem!# dis!ers#s ' se!arad#sI H-.( en $a mMsicaI $#s nMmer#sI $as H#ces ' $#s m#d#sL en $a -e#metr4aI $as $4neasI $as Bi-urasI $#s interHa$#sI $a e:tensi nL en astr#$#-4aI $as reH#$uci#nes ce$estesI e$ #rt#I e$ #cas# ' e$ m#Himient# de $as estre$$asL en $a -ram2ticaI e$ estudi# de $#s !#etasI e$ c#n#cimient# de $a )ist#riaI $a inter!retaci n de $as !a$abrasI ' )asta $a buena !r#nunciaci nL en e$ arte de$ bien decirI $a inHenci nI $a dis!#sici nI $a e$#cuci nI $a mem#ria ' $a !r#nunciaci nL c#sas desc#n#cidas anti-uamente de t#d#s # dis!ersas en muc)as !artes. Nub#I !uesI Kue acudir a un arte !articu$ar Kue se a!r#!ian c#m# su'# $#s Bi$ s#B#sI e$ cua$ reuniese $#s miembr#s a!artad#s ' disue$t#sI ' $#s trabase c#n ciert# #rden. VSeaI !uesI e$ Bin de$ derec)# ciHi$ $a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

DG

!aucitatemKue reH#canda. Genus autem id estI Ku#d sui simi$is c#mmuni#ne KuadamI s!ecie autem diBBerentisI duas aut !$uris c#m!$ectitur !artisL !artes autem suntI Kuae -eneribus eisI e: Kuibus manantI subiciunturL #mniaKueI Kuae sunt He$ -enerum He$ !artium n#minaI deBiniti#nibusI Kuam Him )abeantI est e:!rimendumL est enim deBiniti# rerum earumI Kuae sunt eius rei !r#!riaeI Kuam deBinire H#$umusI breHis et circumscri!ta Kuaedam e:!$icati#. 3>G9? Nisce e-# rebus e:em!$a adiun-eremI nisi a!ud Ku#s )aec )aberetur #rati# cerneremL nunc c#m!$ectarI Ku#d !r#!#suiI breHi( si enim aut mi)i Bacere $icueritI Ku#d iam diu c#-it#I aut a$ius Kuis!iam aut me im!edit# #ccu!arit aut m#rtu# eBBeceritI ut !rimum #mne ius ciHi$e in -enera di-eratI Kuae !er!auca suntI deinde e#rum -enerum Kuasi Kuaedam membra dis!ertiatI tum !r#!riam cuiusKue Him deBiniti#ne dec$aretI !erBectam artem iuris ciHi$is )abebitisI ma-is ma-nam atKue uberem Kuam diBBici$em et #bscuram. 3>G>? AtKue interea tamenI dum )aecI Kuae dis!ersa suntI c#-unturI He$ !assim $icet car!entem et c#n$i-entem undiKue re!$eri iusta iuris ciHi$is scientia. 3@LIII? N#nne Hidetis eKuitem R#manumI )#minem acutissim# #mnium in-eni#I sed minime ceteris artibus eruditumI C. Acu$e#nemI Kui mecum HiHit sem!erKue Hi:itI ita tenere ius ciHi$eI ut eiI cum ab )#c discesseritisI nem# de eisI Kui !eritissimi suntI ante!#natur. 3>G8? Omnia sunt enim !#sita ante #cu$#sI c#n$#cata in usu c#tidian#I in c#n-ressi#ne )#minum atKue in B#r#L neKue ita mu$tis $itteris aut H#$uminibus ma-nis c#ntinenturL eadem enim e$ata sunt !rimum a !$uribusI deinde !aucis Herbis c#mmutatis etiam ab eisdem scri!t#ribus scri!ta sunt sae!ius. 3>GD? Accedit Her#I Ku# Baci$ius !erci!i c#-n#sciKue ius ciHi$e !#ssitI Ku#d minime !$eriKue arbitranturI mira Kuaedam in c#-n#scend# suaHitas et de$ectati#L namI siHe Kuem )aec Ae$iana studia de$ectantI !$urima est et in #mni iure ciHi$i et in !#ntiBicum $ibris et in @II tabu$is antiKuitatis eBBi-iesI Ku#d et Herb#rum Hetustas !risca c#-n#scitur et acti#num -enera Kuaedam mai#rum c#nsuetudinem HitamKue dec$arantL siHe Kuem ciHi$is scientiaI Kuam ScaeH#$a n#n !utat #rat#ris esse !r#!riamI sed cuiusdam e: a$i# -enere !rudentiaeI t#tam )anc descri!tis #mnibus ciHitatis uti$itatibus ac !artibus @II tabu$is

c#nserHaci n de $a $e-4tima ' ac#stumbrada eKuidad en $as causas ' ne-#ci#s ciHi$es. Dist4n-anse $ue-# $#s -%ner#sI reduci%nd#$#s a un nMmer# determinad# ' !eKue"#. E$ -%ner# abarca d#s # m2s !artesI Kue tienen a$-# de c#mMnI !er# diBieren en es!ecie. Las !artes est2n sub#rdinadas a$ -%ner# de Kuien emananI ' !#r medi# de $a deBinici n dec$aram#s e$ Ha$#r de $#s n#mbres de -%ner# ' es!ecie. Es $a deBinici n una breHe ' circunscrita e:!$icaci n de $as !r#!iedades de $a c#sa Kue Kuerem#s deBinir. A"adir4a e,em!$#sI si n# Hiera Kue )ab$# de$ante de H#s#tr#s. A)#ra H#' a e:!$icar en breHe $# Kue me )e !r#!uest#. Si a$-Mn d4a !udiera '#I $$eHar a cab# $# Kue )ace tiem!# medit#I # si n# !udiend# )acer$# '# !#r #cu!aci#nes # muerteI a$-Mn #tr# $# e,ercitaraI Kuier# decirI Kue diHidiese e$ derec)# ciHi$ en sus -%ner#sI Kue s#n !#c#sI ' distin-uiese $ue-# $as !artes de est#s -%ner#sI tendr4ais una !erBecta arte de$ derec)# ciHi$I m2s -rande ' rica Kue diB4ci$ ' #scura. Per# en tant# Kue n# se reMnen est#s dis!ers#s e$ement#sI !#dem#s rec#-er$#s de una ' #tra !arteI ' c#nstituir as4 )asta ciert# !unt# $a ciencia de$ derec)# ciHi$. VPN# Heis c m# Ca'# Acu$e#nI caba$$er# r#man#I Kue HiHe ' HiHi siem!re c#nmi-#I )#mbre de a-ud4sim# in-eni#I !er# !#c# instruid# en $as dem2s artesI sabe e$ derec)# ciHi$ de ta$ m#d#I Kue s $# $e Hence e$ Kue tenem#s de$ante. En esta ciencia t#d# est2 a $a HistaI t#d# en e$ us# c#tidian# ' en $a !r2ctica de$ B#r#. N# se c#ntienen en muc)as $etras ni en -randes H#$MmenesL t#d#s )an tratad# de $# mism#I ' aun un mism# escrit#r re!ite muc)as Heces id%nticas materias c#n s $# Hariar a$-unas !a$abras. A"2dase a est# $# Kue !#c#s creenI $a incre4b$e suaHidad ' de$eite Kue )ace B2ci$ ' amen# e$ estudi# de $as $eHes. Si $#s estudi#s de $a anti-Redad n#s interesanI en t#d# e$ derec)# ciHi$I en $#s $ibr#s de $#s !#nt4Bices ' en $as D#ce tab$as c#ntem!$arem#s una ima-en de $a anti-Redad Kue aun res!ira en $a Hetuste& de $as !a$abras ' en $as acci#nes Kue dec$aran $a Hida ' c#stumbres de nuestr#s ma'#res. Si a$-uien es aBici#nad# a $a ciencia !#$4tica Kue Esc%H#$a n# cree !r#!ia de$ #rad#rI sin# de #tr# -%ner# de disci!$inaI en $as D#ce tab$as )a$$ar2 descrit# t#d#s $#s intereses ' e$ -#biern# de $a re!Mb$ica. Si $e de$eita esa !re!#tente ' -$#ri#sa Bi$#s#B4a 5me atreHer4a a decir$#6I en e$ derec)# ciHi$ ' en $as $e'es enc#ntrar2 $as Buentes

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

A9

c#ntineri Hidebit( siHe Kuem ista !rae!#tens et -$#ri#sa !)i$#s#!)ia de$ectatI ; dicam audacius ; )#sce )abet B#ntis #mnium dis!utati#num suarumI Kui iure ciHi$i et $e-ibus c#ntinentur( 3>GA? e: )is enim et di-nitatem ma:ime e:!etendam HidemusI cum Hera Hirtus atKue )#nestus $ab#r )#n#ribusI !raemiisI s!$end#re dec#raturI Hitia autem )#minum atKue Braudes damnisI i-n#miniisI Hinc$isI HerberibusI e:si$iisI m#rte mu$tanturL et d#cemur n#n inBinitis c#ncertati#numKue !$enis dis!utati#nibusI sed auct#ritate nutuKue $e-um d#mitas )abere $ibidinesI c#ercere #mnis cu!iditatesI n#stra tueriI ab a$ienis mentisI #cu$#sI manus abstinere. 3@LIV? 3>GE? Tremant #mnes $icetI dicam Ku#d senti#( bib$i#t)ecas me )ercu$e #mnium !)i$#s#!)#rum unus mi)i Hidetur @II tabu$arum $ibe$$usI si Kuis $e-um B#ntis et ca!ita HideritI et auct#ritatis !#ndere et uti$itatis ubertate su!erare. 3>GF? Ac si n#sI id Ku#d ma:ime debetI n#stra !atria de$ectatI cuius rei tanta est His ac tanta naturaI ut It)acam i$$am in as!errimis sa:u$is tamKuam nidu$um adBi:am sa!ientissimus Hir imm#rta$itati ante!#neretI Ku# am#re tandem inB$ammati esse debemus in eius m#di !atriamI Kuae una in #mnibus terris d#mus est HirtutisI im!eriI di-nitatis. Cuius !rimum n#bis mensI m#sI disci!$ina n#ta esse debetI He$ Kuia est !atria !arens #mnium n#strumI He$ Kuia tanta sa!ientia Buisse in iure c#nstituend# !utanda est Kuanta Buit in )is tantis #!ibus im!eri c#m!arandis. 3>G0? Perci!ietis etiam i$$am e: c#-niti#ne iuris $aetitiam et H#$u!tatemI Ku#dI Kuantum !raestiterint n#stri mai#res !rudentia ceteris -entibusI tum Baci$$ime inte$$e-etisI si cum i$$#rum L'cur-# et Drac#ne et S#$#ne n#stras $e-es c#nBerre H#$ueritisL incredibi$e est enimI Kuam sit #mne ius ciHi$e !raeter )#c n#strum inc#nditum ac !aene ridicu$umL de Ku# mu$ta s#$e# in serm#nibus c#tidianis dicereI cum )#minum n#str#rum !rudentiam ceteris #mnibus et ma:ime Graecis ante!#n#. Nis e-# de causis di:eramI ScaeH#$aI eisI Kui !erBecti #rat#res esse He$$entI iuris ciHi$is esse c#-niti#nem necessariam. 3@LV? 3>G1? Iam Her# i!sa !er sese Kuantum adBerat eisI Kui ei !raesuntI )#n#risI -ratiaeI di-nitatisI Kuis i-n#rat. ItaKueI ut a!ud Graec#s inBimi )#mines mercedu$a adducti ministr#s se !raebent in iudiciis #rat#ribusI eiI Kui a!ud i$$#s

!ara t#das sus dis!utas. A$$4 $$e-arem#s a c#n#cer $a di-nidad de $a HirtudI e$ !remi# ' )#n#r Kue se debe a$ traba,# ,ust#I Herdader# ' )#nest#I ' e$ dad#I $a i-n#miniaI $as c2rce$esI $#s a&#tesI e$ destierr# ' $a muerte Kue est2n a!are,ad#s !ara e$ Hici# ' e$ BraudeL ' a!renderem#sI n# !#r dis!utas interminab$es ' eri&adas c#ntradicci#nesI sin# !#r $a aut#ridad ' mandat# de $as $e'esI a d#mar $as !asi#nes ' a!etit#sI a deBender nuestr# derec)# ' a!artar de $# a,en# $a menteI $#s #,#s ' $as man#s.

VAunKue t#d#s $# $$eHen a ma$I dir% $# Kue sient#( e$ s#$# $ibr# de $as D#ce tab$as e:cedeI en mi ,uici#I a $as bib$i#tecas de t#d#s $#s Bi$ s#B#sI 'a !#r su aut#ridadI 'a !#r $a uti$idad Kue encierra si Kuerem#s c#n#cer $as Buentes ' ca!4tu$#s de nuestras $e'es. Pues si a t#d#s n#s a-rada c#m# es debid#I nuestra !atriaI ' es tanta $a Buer&a de este am#r Kue aKue$ sa!ient4sim# U$ises ante!#n4a a $a inm#rta$idad e$ dese# de H#$Her a su ItacaI !endiente c#m# un nid# de r#cas as!er4simasI Pcu2nt# m2s cari"# )em#s de tener n#s#tr#s a esta !atriaI Kue es e$ em!#ri# de $a HirtudI de$ !#der ' de $a di-nidad de t#da $a tierra. Antes Kue nadaI debem#s c#n#cer su es!4rituI c#stumbres ' $e'esI 'a !#rKue es nuestra !atria madre c#mMnI 'a !#rKue debem#s !ensar Kue anduH# tan sabia en c#nstituir e$ derec)# c#m# en acrecentar $as Buer&as de su im!eri#. Sentir%is asimism# a$e-r4a ' de$eite -randesI c#n#ciend# !#r sus $e'es cu2nt# Henc4an en !rudencia nuestr#s ma'#res a $#s Licur-#sI Drac#nes ' S#$#nes. Incre4b$e !arece cu2n des#rdenad# ' casi rid4cu$# es t#d# derec)# ciHi$ Buera de$ nuestr#( de est# sue$# )ab$ar muc)# en mis diarias c#nHersaci#nesI ante!#niend# $a sabidur4a de nuestr#s ma'#res a $a de $#s dem2s )#mbres ' s#bre t#d# a $a de $#s -rie-#s. P#r %stas ra&#nes cre#I Esc%H#$a Kue e$ c#n#cimient# de$ derec)# ciHi$ es necesari# a t#d# e$ Kue Kuiera ser !erBect# #rad#r. VPO Kui%n i-n#ra cu2nt# de )#n#rI -racia ' di-nidad !r#!#rci#na !#r s4 mism# a $#s Kue $e !r#Besan. As4 c#m# entre $#s Grie-#s $#s )#mbres m2s 4ntim#sI a Kuienes $$aman !r2ctic#sI se #Brecen !#r Hi$ sa$ari# a serHir de

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

A>

!ra-mati=#i H#canturI sic in n#stra ciHitate c#ntra am!$issimus KuisKue et c$arissimus HirI ut i$$eI Kui !r#!ter )anc iuris ciHi$is scientiam sic a!!e$$atus a summ# !#eta est( e-re-ie c#rdatus )#m#I catus Ae$ius Se:tusI mu$tiKue !raetereaI KuiI cum in-eni# sibi auct#re di-nitatem !e!erissentI !erBecerunt ut in res!#ndend# iure auct#ritate !$us etiam Kuam i!s# in-eni# Ha$erent. 3>GG? Senectuti Her# ce$ebrandae et #rnandae Ku#d )#nestius !#test esse !erBu-ium Kuam iuris inter!retati#. EKuidem mi)i )#c subsidium iam inde ab adu$escentia c#m!araHiI n#n s#$um ad causarum usum B#rensemI sed etiam ad decus atKue #rnamentum senectutisI utI cum me HiresI Ku#d Bere iam tem!us adHentatI deBicere c#e!issentI ista ab s#$itudine d#mum meam Hindicarem. Juid est enim !raec$arius Kuam )#n#ribus et rei !ub$icae muneribus !erBunctum senem !#sse su# iure dicere idemI Ku#d a!ud Ennium dicat i$$e P't)ius A!#$$#I se esse eumI unde sibiI si n#n !#!u$i et re-esI at #mnes sui ciHes c#nsi$ium e:!etantI summarum rerum incerti( Ku#s e-# #!e mea e: incertis cert#s c#m!#tesKue c#nsi$i dimitt#I ut ne res temere tractent turbidas. 3899? Est enim sine dubi# d#mus iuris c#nsu$ti t#tius #racu$um ciHitatisL testis est )uiusce J. Muci ianua et Hestibu$umI Ku#d in eius inBirmissima Ha$etudine adBectaKue iam aetate ma:ima c#tidie BreKuentia ciHium ac summ#rum )#minum s!$end#re ce$ebratur. 3@LVI? 389>? Iam i$$a n#n $#n-am #rati#nem desiderantI Kuam #b rem e:istimem !ub$ica Ku#Kue iuraI Kuae sunt !r#!ria ciHitatis atKue im!eriI tum m#numenta rerum -estarum et Hetustatis e:em!$a #rat#ri n#ta esse debereL nam ut in rerum !riHatarum causis atKue iudiciis de!r#menda sae!e #rati# est e: iure ciHi$i et idcirc#I ut ante di:imusI #rat#ri iuris scientia necessaria estI sic in causis !ub$icis iudici#rumI c#nti#numI senatus #mnis )aec et antiKuitatis mem#ria et !ub$ici iuris auct#ritas et re-endae rei !ub$icae rati# ac scientia tamKuam a$iKua materies eis #rat#ribusI Kui Hersantur in re !ub$icaI subiecta esse debet. 3898? N#n enim causidicum nesci# Kuem neKue c$amat#rem aut rabu$am )#c serm#ne n#str# c#nKuirimusI sed eum HirumI Kui !rimum sit eius artis antistesI cuius cum i!sa natura ma-nam )#mini Bacu$tatem

ministr#s en $as causasI as4 en nuestra ciudadI !#r e$ c#ntrari#I $as !ers#nas m2s esc$arecidas ' de me,#r Bami$iaI c#m# aKue$ a Kuien !#r su saber en $a ,uris!rudencia $$am nuestr# -ran P#eta( el noble, sabio prudente var!nI "lio #extioI ' muc)#s m2s KueI )abiend# $#-rad# re!utaci n !#r su in-eni#I a$can&ar#n des!u%s m2s aut#ridad Kue !#r su mism# in-eni#I !#r su ciencia ,ur4dica. PO Ku% reBu-i# m2s )#nr#s# !uede )a$$arse en $a He,e& Kue $a inter!retaci n de $as $e'es. P#r es# '# desde mi ad#$escencia !r#cur% acauda$ar este c#n#cimient#I n# s $# !ara uti$idad de $as causas B#rensesI sin# tambi%n !ara c#nsue$# ' a$e-r4a de mi He,e&I cuand# me Ha'an Ba$tand# $as Buer&as 5cu'# tiem!# 'a se acerca6 ' !ara $ibertar mi casa de s#$edad ' aband#n#. PNa' nada m2s -$#ri#s# !ara e$ Kue )a desem!e"ad# t#d#s $#s )#n#res ' car-#s de $a re!Mb$ica Kue !#der decir en su He,e& $# Kue dice en Enni# e$ !4tic# A!#$#I Kue %$ es a Kuien !iden c#nse,#I si n# $#s !ueb$#s ' re'esI a $# men#s t#d#s sus c#nciudadan#s( Inciert#s Han ' de !rudencia a,en#sL Mas '# c#n mi c#nse,# $#s i$ustr#I O disi!# $as nieb$as de su mente. VLa casa de un ,urisc#nsu$t# es sin duda c#m# e$ #r2cu$# de t#da una ciudad. Testi-#s sean $a casa ' e$ Hest4bu$# de Juint# Muci#I a Kuien aun en su He,e& ' a-#biad# de enBermedadesI Hem#s r#dead# diariamente de esc#-id4sima ' numer#sa c$iente$a. VN# es necesari# un $ar-# discurs# !ara !r#bar Kue e$ #rad#r debe c#n#cer as4I e$ derec)# !Mb$ic# de $a ciudad ' de$ im!eri# c#m# $#s m#nument#s de $as )a&a"as de nuestr#s ma'#res ' $#s e,em!$#s de $a anti-RedadI !ues as4 c#m# en $as causas ' ,uici#s !riHad#s se )an de t#mar $as !ruebas de$ derec)# ciHi$I deben estar !resentes a$ #rad#r t#d#s $#s recuerd#s de $a anti-RedadI e$ derec)# !Mb$ic#I $a ciencia de re-ir ' -#bernar $#s !ueb$#sI c#m# materia !r#!ia de$ Kue se e,ercita en ne-#ci#s de inter%s -enera$. VL# Kue buscam#s aKu4 n# es un Caus4dic#I un dec$amad#r # un R2bu$aI sin# un #rad#r Kue sea e$ !rimer# en aKue$ arteI Kue c#n )aber sid# en dad# en !#tencia a$ )#mbre !#r $a misma natura$e&aI se cre' n# #bstante Kue era beneBici# de un Di#sI n# adKuirid# !#r n#s#tr#s sin# diHinamente reHe$ad#( a un )#mbre Kue !uedaI deBendid# n# !#r

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

A8

daretI auct#r tamen esse deus !utaturI ut id i!sumI Ku#d erat )#minis !r#!riumI n#n !artum !er n#sI sed diHinitus ad n#s de$atum HidereturL deindeI Kui !#ssit n#n tam caduce# Kuam n#mine #rat#ris #rnatus inc#$umis He$ inter )#stium te$a HersariL tumI Kui sce$us BraudemKue n#centis !#ssit dicend# subicere #di# ciHium su!!$ici#Kue c#nstrin-ereL idemKue in-eni !raesidi# inn#centiam iudici#rum !#ena $iberareL idemKue $an-uentem $abentemKue !#!u$um aut ad decus e:citare aut ab err#re deducere aut inB$ammare in im!r#b#s aut incitatum in b#n#s miti-areL Kui deniKueI KuemcumKue in animis )#minum m#tum res et causa !#stu$etI eum dicend# He$ e:citare !#ssit He$ sedare. 389D? Nanc Him si Kuis e:istimat aut ab eisI Kui de dicendi rati#ne scri!seruntI eitam esse aut a me !#sse e:!#ni tam breHiI He)ementer errat neKue s#$um inscientiam meam sed ne rerum Kuidem ma-nitudinem !ers!icit( eKuidem H#bisI Ku#niam ita H#$uistisI B#ntisI unde )auriretisI atKue itinera i!sa ita !utaHi esse dem#nstrandaI n#n ut i!se du@? essemI Ku#d et inBinitum est et n#n necessariumI sed ut c#mm#nstrarem tantum Hiam etI ut Bieri s#$etI di-itum ad B#ntis intenderem.S 3@LVII? 389A? SMi)i Her#S inKuit Mucius Ssatis su!erKue abs te Hidetur ist#rum studiisI si m#d# sunt studi#siI esse BactumL namI S#cratem i$$um s#$itum aiunt dicere !erBectum sibi #!us esseI si Kui satis esset c#ncitatus c#)#rtati#ne sua ad studium c#-n#scendae !erci!iendaeKue HirtutisL Kuibus enim id !ersuasum essetI ut ni)i$ ma$$ent esse seI Kuam b#n#s Hir#sI eis re$iKuam Baci$em esse d#ctrinamL sic e-# inte$$e-#I si in )aecI Kuae !ateBecit #rati#ne sua CrassusI intrare H#$ueritisI Baci$$ime H#s ad eaI Kuae cu!itisI !erHentur#sI ab )#c aditu ianuaKue !ateBacta.S 389E? SN#bis Her#S inKuit Su$!icius Sista sunt !er-rata !erKue iucundaL sed !auca etiam reKuirimus in !rimisKue eaI Kuae Ha$de breHiter a teI CrasseI de i!sa arte !ercursa suntI cum i$$a te et n#n c#ntemnere et didicisse c#nBiterere( ea si !au$# $atius di:erisI e:!$eris #mnem e:s!ectati#nem diuturni desideri n#striL nam nuncI Kuibus studendum rebus esset acce!imusI Ku#d i!sum est tamen ma-numL sed Hias earum rerum rati#nemKue cu!imus c#-n#scere.S 389F? SJuid siIS inKuit Crassus SKu#niam e-#I Ku# Baci$ius H#s a!ud me teneremI Hestrae !#tius #bsecutus sum H#$untatiI Kuam aut c#nsuetudini aut naturae meaeI !etimus ab

e$ caduce# sin# !#r e$ n#mbre de #rad#rI sa$ir inc $ume entre $as armas enemi-asL Kue se!a e:citar e$ #di# de $#s ciudadan#s c#ntra $a ma$dad ' e$ Braude ' m#Her$#s a $a ,usticiaL $ibrar de in,usta !ena a $#s in#centes ' $eHantar a $a -$#ria e$ 2nim# ca4d# ' d%bi$ de$ !ueb$#I # a!artar$e de un err#rI # inB$amar$e c#ntra $#s ma$#sI # miti-ar su animadHersi n c#ntra $#s buen#sL Kue !uedaI en BinI e:citar # serenar en e$ 2nim# de $#s #'entes t#das $as !asi#nes Kue e$ asunt# ' $a causa e:i-en. Si a$-un# cree Kue esta Buer&a #rat#ria )a sid# ense"ada !#r $#s Kue de este !unt# )an tratad#I # Kue !ued# '# e:!#ner$a en tan !#cas !a$abrasI muc)# se eKuiH#caI ' n# s#$# desc#n#ce mi !#c# saberI sin# tambi%n $a ma-nitud e im!#rtancia de $as c#sas. Os )e m#strad#I !#rKue as4 $# Kuer4aisI $as Buentes d#nde !#d%is beberI ' e$ camin# Kue )ab%is de se-uirL n# Kuise serHir#s de -u4aI $# cua$ Buera inmens# ' n# necesari#I sin# m#strar#s e$ camin# ' ense"ar#s c#n e$ ded# $as Buentes.

;Me !areceI di,# Muci#I Kue )as )ec)# bastante !ara e:citar $a aBici n de %st#sI si rea$mente s#n estudi#s#s. Pues as4 c#m# S crates s#$4a decirI se-Mn cuentanI Kue su #bra era !erBecta si c#n sus e:)#rtaci#nes $#-raba m#Her a a$-un# a$ dese# de c#n#cer ' a a$can&ar $a HirtudI !ues una He& Kue se )a !ersuadid# a $#s )#mbres a Kue sean Hirtu#s#sI B2ci$ c#sa es instruir$#s en t#d# $# restanteI as4 entiend# '# Kue si Kuer%is !enetrar en $# Kue Cras# c#n su #raci n #s )a descubiert#I B2ci$mente $$e-ar%is a$ t%rmin# teniend# c#m# ten%is $a !uerta abierta. ;Mu' -rat# n#s es t#d# est#I di,# Su$!ici#L !er# Kuisiera Kue n#s e:!$icases a$-# m2s $# Kue mu' breHemente )as dic)# de este arteI c#nBesand# Kue n# $e des!recias ' Kue $# )as a!rendid#. O si a$-# m2s te di$ataresI c#$mar2s nuestra es!eran&a ' dese#. Oa )em#s #4d# $# Kue se debe estudiarI c#sa en Herdad mu' im!#rtanteL a)#ra deseam#s c#n#cer e$ camin# ' e$ m%t#d#. ;PO !#r Ku%I di,# Cras#I 'a KueI !ara dar#s -ust# ' retener#s en mi casaI )e c#ndescendid# c#n Huestra H#$untad tan #!uesta a mi natura$ inc$inaci nI n# !edim#s a Ant#ni# Kue n#s e:!$iKue $# Kue %$ sabe ' Kue t#daH4a n# )a diHu$-ad#I aunKue )ace tiem!#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

AD

Ant#ni#I ut eaI Kuae c#ntinet neKue ad)uc !r#tu$itI e: Kuibus unum $ibe$$um sibi e:cidisse iam dudum Kuestus estI e:!$icet n#bis et i$$a dicendi m'steria enuntiet.S SVt HideturIS inKuit Su$!iciusL Snam Ant#ni# dicente etiam Kuid tu inte$$e-asI sentiemus.S 3890? SPet# i-iturS inKuit Crassus Sa teI Ku#niam id n#bisI Ant#niI )#minibus id aetatis #neris ab )#rum adu$escentium studiis im!#niturI ut e:!#nasI Kuid eis de rebusI Kuas a te Kuaeri HidesI sentias.S 3@LVIII? SDe!re)ensum eKuidem meS inKuit Ant#nius S!$ane Hide# atKue senti#I n#n s#$um Ku#d ea reKuiruntur a meI Ku#rum sum i-narus atKue ins#$ensI sed KuiaI Ku#d in causis Ha$de Bu-ere s#$e#I ne tibiI CrasseI succedamI id me nunc isti Hitare n#n sinuntL 3891? Herum )#c in-rediar ad eaI Kuae Hu$tisI audaciusI Ku#d idem mi)i s!er# usu esse Henturum in )ac dis!utati#neI Ku#d in dicend# s#$etI ut nu$$a e:s!ectetur #rnata #rati#( neKue enim sum de arte dicturusI Kuam numKuam didiciI sed de mea c#nsuetudineL i!saKue i$$aI Kuae in c#mmentarium meum rettu$iI sunt eius m#diI n#n a$iKua mi)i d#ctrina traditaI sed in rerum usu causisKue tractataL Kuae si H#bisI )#minibus eruditissimisI n#n !r#babunturI Hestram iniKuitatem accusat#teI Kui e: me ea KuaesieritisI Kuae e-# nesciremL meam Baci$itatem $audat#teI cum H#bis n#n me# iudici#I sed Hestr# studi# inductus n#n -raHate res!#nder#.S 389G? Tum Crassus S!er-e m#d#IS inKuit SAnt#niL nu$$um est enim !ericu$umI ne Kuid tu e$#Kuare nisi ita !rudenterI ut neminem n#strum !aeniteat ad )unc te serm#nem im!u$isse.S SE-# Her#IS inKuitI S!er-am et id BaciamI Ku#d in !rinci!i# Bieri in #mnibus dis!utati#nibus #!#rtere cense#I utI Kuid i$$ud sitI de Ku# dis!uteturI e:!$aneturI ne Ha-ari et errare c#-atur #rati#I si eiI Kui inter se dissenserintI n#n idem 3esse? i$$udI de Ku# a-iturI inte$$e-ant. 38>9? Nam si B#rte Kuaereretur Kuae esset ars im!erat#risI c#nstituendum !utarem !rinci!i#I Kuis esset im!erat#rL Kui cum esset c#nstitutus administrat#r Kuidam be$$i -erendiI tum adiun-eremus de e:ercituI de castrisI de a-minibusI de si-n#rum c#n$ati#nibusI de #!!id#rum #!!u-nati#nibusI de c#mmeatuI de insidiis Baciendis atKue HitandisI de re$iKuis rebusI Kuae essent !r#!riae be$$i administrandiL Kuarum Kui essent anim# et scientia c#m!#tesI e#s esse im!erat#res diceremI utererKue e:em!$is ABrican#rum et Ma:im#rumI

c#men& a escribir s#bre e$$# un $ibr#I de $# cua$ muc)# se arre!ent4a antes. PP#r Ku% n# n#s e:!$ica es#s misteri#s de$ bien decir. ;Est2 bienI di,# Su$!ici#L as4 !#r $# Kue tM res!#ndasI Ant#ni#I sabrem#s tambi%n tu #!ini n. ;Te rue-#I !uesI Ant#ni#I di,# Cras#I 'a Kue $#s estudi#s de est#s , Henes im!#nen tan !esada car-a a n#s#tr#s $#s Hie,#sI Kue n#s e:!#n-as tu !arecer s#bre $as cuesti#nes de Kue Bueres interr#-ad#. ;S#r!rendid# me encuentr#I di,# Ant#ni#I n# s $# !#rKue se me !re-untan c#sas de Kue s#' i-n#ranteI sin# !#rKue en m#d# a$-un# !ued# eHitar $# Kue tant# !r#cur# )uir en $as causasI Kue es e$ )ab$ar des!u%s de t4I #) Cras#. S $# me da c#nBian&a e$ creer Kue n# es!er2is de m4 un discurs# e$e-anteI c#m# nadie !uede es!erar$# des!u%s Kue )a )ab$ad# Cras#. N# )ab$ar% de$ arte Kue nunca a!rend4I sin# de mi e:!erienciaI ' $# mism# Kue en mi $ibr# c#nsi-n%I n# estaba t#mad# de nin-una ense"an&aI sin# de $a !r2ctica ' us# de $#s ne-#ci#s. Si est# n# #s a-radareI Har#nes erudit4sim#sI cu$!ad Huestra $i-ere&a en )aberme !re-untad# $# Kue n# s% ' a-radecedme $a d#ci$idad c#n Kue #s res!#nd#I m#Hid# n# !#r mi ,uici#I sin# !#r Huestra aBici n.

;Ent#ncesI di,# Cras#I si-ue )ab$and#I Ant#ni#( de se-ur# ser2 tu discurs# tan !rudente Kue a nin-un# $e !ese de )aberte inducid# a )ab$ar. ;Nar%I di,# Ant#ni#I $# Kue cre# Kue debe )acerse a$ !rinci!i# de t#da dis!uta( Bi,ar bien e$ !unt# de Kue se trataI cuand# est2 en c#ntr#HersiaI !ara Kue as4 n# ande errante ' Ha-abund# e$ entendimient#. P#r e,em!$#I si se n#s !re-untare Ku% c#sa es e$ arte de$ -enera$I tendr4am#s Kue e:!$icar ante t#d# Kui%n es e$ -enera$L dir4am#s Kue es e$ caudi$$# su!rem# en tiem!# de -uerra( aKu4 entrar4a e$ )abar de$ e,%rcit#I de $#s cam!ament#sI de $#s escuadr#nesI de $as banderasI de $a e:!u-naci n de $as ciudadesI de $#s H4HeresI de $as asec)an&as ' ce$adasL en sumaI de t#d# $# Kue es !r#!i# de una -uerraI ' a"adir4am#sI Kue $#s Kue ri-en ' -#biernan t#das estas c#sas s#n $#s -enera$esL i$ustrand# t#d# est# c#n e,em!$#s de $#s ABrican#sI $#s M2:im#sI $#s E!amin#ndasI $#s An4ba$ ' #tr#s )#mbres seme,antes. O si se n#s !re-untara Kui%n es e$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

AA

E!amin#ndam atKue Nanniba$em atKue eius -eneris )#mines n#minarem. 38>>? Sin autem Kuaereremus Kuis esset isI Kui ad rem !ub$icam m#derandam usum et scientiam et studium suum c#ntu$issetI deBinirem )#c m#d#( Kui Kuibus rebus uti$itas rei !ub$icae !areretur au-ereturKueI teneret eisKue utereturI )unc rei !ub$icae rect#rem et c#nsi$i !ub$ici auct#rem esse )abendumI !raedicaremKue P. Lentu$um !rinci!em i$$um et Ti. Gracc)um !atrem et J. Mete$$um et P. ABricanum et C. Lae$ium et innumerabi$is a$i#s cum e: n#stra ciHitate tum e: ceteris. 38>8? Sin autem Kuaereretur Kuisnam iuris c#nsu$tus Here n#minareturI eum diceremI Kui $e-um et c#nsuetudinis eiusI Kua !riHati in ciHitate uterenturI et ad res!#ndendum et ad a-endum et ad caHendum !eritus essetI et e: e# -enere Se:. Ae$iumI M\. Mani$iumI P. Mucium n#minarem. 3@LI@? AtKueI ut iam ad $eHi#ra artium studia HeniamI si musicusI si -rammaticusI si !#eta KuaeraturI !#ssim simi$iter e:!$icareI Kuid e#rum KuisKue !r#Biteatur et Ku# n#n am!$ius ab Ku#Kue sit !#stu$andum. P)i$#s#!)i deniKue i!siusI Kui de sua Hi ac sa!ientia unus #mnia !aene !r#BiteturI est tamen Kuaedam descri!ti#I ut isI Kui studeat #mnium rerum diHinarum atKue )umanarum Him naturam causasKue n#sse et #mnem bene HiHendi rati#nem tenere et !erseKuiI n#mine )#c a!!e$$etur. 38>D? Orat#rem autemI Ku#niam de e# KuaerimusI eKuidem n#n Baci# eundem Kuem CrassusI Kui mi)i Hisus est #mnem #mnium rerum atKue artium scientiam c#m!re)endere un# #rat#ris #BBici# ac n#mineL atKue eum !ut# esseI Kui et Herbis ad audiendum iucundis et sententiis ad !r#bandum acc#mm#datis uti !#ssit in causis B#rensibus atKue c#mmunibus( )unc e-# a!!e$$# #rat#rem eumKue esse !raeterea instructum H#ce et acti#ne et $e!#re Ku#dam H#$#. 38>A? Crassus Her# mi)i n#ster Hisus est #rat#ris Bacu$tatem n#n i$$ius artis terminisI sed in-eni sui Binibus immensis !aene describereL nam et ciHitatum re-endarum #rat#ri -ubernacu$a sententia sua tradiditI in Ku# !er mi)i mirum Hisum estI ScaeH#$aI te )#c i$$i c#ncedereI cum sae!issime tibi senatus breHiter im!#$iteKue dicenti ma:imis sit de rebus adsensus. M. Her# ScaurusI Kuem n#n $#n-e ruri a!ud se esse audi#I Hir re-endae rei !ub$icae scientissimusI si audierit )anc auct#ritatem -raHitatis et c#nsi$i sui Hindicari a teI CrasseI Ku#d eam #rat#ris !r#!riam esse dicasI

ciudadan# Kue a!$ica su saber ' estudi# a $a -#bernaci n de $a re!Mb$icaI $e deBinir4am#s de este m#d#( debe tenerse !#r buen administrad#r ' c#nse,er# de $a re!Mb$ica a$ Kue sabe $as c#sas en Kue $a uti$idad de $a re!Mb$ica c#nsiste ' )ace buen us# de e$$asI H-.I Pub$i# L%ntu$#I !r4nci!e de$ Senad#I ' Tiberi# Grac# e$ !adreI ' Juint# Mete$#I ' Pub$i# ABrican#I ' Ca'# Le$i#I ' #tr#s innumerab$esI tant# de nuestra ciudad c#m# de $as #tras. O si se me !re-untare Kui%n merece e$ n#mbre de ,urisc#nsu$t#I dir4a '# Kue s $# e$ Kue c#n#&ca $as $e'es ' c#stumbres ' e$ derec)# !riHad# de $a ciudadI ' !ueda res!#nder a t#d# e$ Kue $e c#nsu$teI ' deBender $#s intereses a,en#sI c#m# $# )acen Se:t# Le$i# ' Pub$i# Muci#.

VO Hiniend# a estudi#s m2s $i-er#sI si se me !re-unta !#r e$ mMsic#I !#r e$ dram2tic# # !#r e$ !#etaL !#dr% e:!$icar de i-ua$ manera $a !r#Besi n de cada un#L ' t#d# $# Kue de e$$#s !uede e:i-irse. De$ mism# Bi$ s#B#I c#n abarcar su !r#Besi n $as ra&#nes de t#d#I !uede darse a$-una deBinici nI diciend# Kue s $# merece e$ n#mbre de Bi$ s#B# e$ Kue c#n#ce $a natura$e&a ' $as causas de t#das $as c#sas diHinas ' )umanasI ' sabe ' !ractica e$ arte de bien HiHir. De$ #rad#rI 'a Kue de %$ tratam#sI n# ten-# $a misma idea Kue Cras#I e$ cua$ me !arece Kue Kuiere e:tender $a ,urisdicci n #rat#ria a t#d# $ina,e de artes ' disci!$inas. L$am# #rad#r a$ Kue en causas B#renses ' c#munes !uede Ha$erse de !a$abras a-radab$es a$ #4d# ' de sentencias ac#m#dadas a $a c#nBirmaci n. Pid# en %$ adem2s H#&I acci n ' cierta -racia. Me !arece Kue Cras# )a se"a$ad# a $a Bacu$tad #rat#riaI n# sus !r#!i#s $4mites sin# $#s de su in-eni#L casi inmens#s. P#rKue c#ncede a $#s #rad#res )asta e$ -#biern# de $a re!Mb$icaI $# cua$ a!enas acab# de creerL !ues Hem#s Kue muc)as Heces e$ Senad# en asunt#s -raH4sim#s asinti a tu !arecerI #) Esc%H#$aI aunKue $e e:!#n4as breHemente ' sin arte. O Marc# Escaur#I Kue HiHe n# $e,#s de aKu4I en su casa de cam!# 5se-Mn ten-# entendid#6I Har n !rudent4sim# en cuant# a$ -#biern# de $a re!Mb$icaI si su!ieraI #) Cras#I Kue $e des!#,abas de su aut#ridad ' c#nse,# !ara

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

AE

iamI cred#I )uc Heniat et )anc $#Kuacitatem n#stram Hu$tu i!s# as!ectuKue c#nterreatL Kui KuamKuam est in dicend# minime c#ntemnendusI !rudentia tamen rerum ma-narum ma-is Kuam dicendi arte nititur. 38>E? NeKue Her#I si Kuis utrumKue !#testI aut i$$e c#nsi$i !ub$ici auct#r ac senat#r b#nus #b eam i!sam causam #rat#r est aut )ic disertus atKue e$#KuensI si est idem in !r#curati#ne ciHitatis e-re-iusI i$$am scientiam dicendi c#!ia est c#nsecutus( mu$tum inter se distant istae Bacu$tates $#n-eKue sunt diHersae atKue seiunctae neKue eadem rati#ne ac Hia M. Cat#I P. ABricanusI J. Mete$$usI C. Lae$iusI Kui #mnes e$#Kuentes BueruntI #rati#nem suam et rei !ub$icae di-nitatem e:#rnabant. 3L? NeKue enim est interdictum aut a rerum natura aut a $e-e a$iKua atKue m#reI ut sin-u$is )#minibus ne am!$ius Kuam sin-u$as artis n#sse $iceat. 38>F? Jua re n#nI si e$#Kuentissimus At)enis Peric$es idemKue in ea ciHitate !$urim#s ann#s !rince!s c#nsi$i !ub$ici BuitI idcirc# eiusdem )#minis atKue artis utraKue Bacu$tas e:istimanda estI necI si P. Crassus idem Buit e$#Kuens et iuris !eritusI #b eam causam inest in Bacu$tate dicendi iuris ciHi$is scientia. 38>0? Nam si ut KuisKue in a$iKua arte et Bacu$tate e:ce$$ens a$iam Ku#Kue artem sibi adsum!seritI is !erBiciet utI Ku#d !raeterea scietI id eiusI in Ku# e:ce$$etI !ars Kuaedam esse HideaturI $icet ista rati#ne dicamus !i$a bene et du#decim scri!tis $udere !r#!rium esse iuris ciHi$isI Ku#niam utrumKue e#rum P. Mucius #!time BeceritL eademKue rati#ne dicantur ei Ku#s !)'si=#us Graeci n#minant eidem !#etaeI Ku#niam Em!ed#c$es !)'sicus e-re-ium !#ema Becerit. At )#c ne !)i$#s#!)i Kuidem i!siI Kui #mnia sicut !r#!ria sua esse atKue a se !#ssideri H#$untI dicere audentI -e#metriam aut musicam !)i$#s#!)i esseI Kuia P$at#nem #mnes in i$$is artibus !raestantissimum Buisse Bateantur. 38>1? Ac si iam !$acet #mnis artis #rat#ri subiun-ereI t#$erabi$ius est sic !#tius dicereI utI Ku#niam dicendi Bacu$tas n#n debeat esse ieiuna atKue nudaI sed as!ersa atKue distincta mu$tarum rerum iucunda Kuadam HarietateI sit b#ni #rat#ris mu$ta auribus acce!isseI mu$ta HidisseI mu$ta anim# et c#-itati#neI mu$ta etiam $e-end# !ercucurrisseI neKue ea ut sua !#ssedisse sed ut a$iena $ibasseL Bate#r enim ca$$idum Kuendam )unc et nu$$a in re tir#nem ac rudem nec !ere-rinum atKue )#s!item in a-end# esse debere.

c#nced%rse$# a$ #rad#rI Hendr4a aKu4 ' s $# c#n su r#str# ' mirada !#ndr4a Bren# a Huestra $#cuacidad. Pues aunKue su e$#cuencia n# sea des!reciab$eI bri$$a m2s !#r su di-resi n ' !r2ctica de $#s ne-#ci#sI Kue !#r e$ arte de bien decir. O aunKue se $$e-uen a reunir $as d#s c#sasI ni e$ buen senad#r ' c#nse,er# es !#r este s#$# )ec)# #rad#rI ni se #btiene e$ $aur# de $a e$#cuencia !#r ser insi-ne en e$ -#biern# de $a ciudad. Distan muc)# entre s4 estas Bacu$tadesI s#n mu' diHersas ' se!aradasI ' Marc# Cat#nI Pub$i# ABrican#I Juint# Mete$#I Ca'# Le$i#I c#n ser t#d#s )#mbres e$#cuentesI traba,an de diHers# m#d# sus discurs#s ' $a -$#ria de $a re!Mb$ica. Pues n# est2 !r#)ibid# ni !#r $a natura$e&a de $as c#sasI ni !#r $e' # c#stumbre a$-unaI e$ Kue cada un# de $#s )#mbres !ueda c#n#cer m2s de un arte # ciencia. O n# !#rKue en Atenas Buera !#r muc)#s a"#s e$ e$#cuent4sim# Peric$es e$ !rimer# en $#s c#nse,#s ' de$iberaci#nes !Mb$icasI )em#s de creer Kue $as d#s Bacu$tades de!enden de$ mism# arte( ni !#rKue Pub$i# Cras# sea a $a He& #rad#r ' ,uris!erit#I deducirem#s Kue $a ciencia de$ derec)# ciHi$ sea una !arte de $a #rat#ria. P#rKue si a$-un#I eminente en un arte # !r#Besi nI se dedica $ue-# a #tra ' s#bresa$e tambi%n en e$$aI se c#nsiderar2 $a M$tima c#m# !arte de $a !rimeraL ' as4 !#dr4am#s decir Kue $a !e$#ta ' e$ ,ue-# de damas s#n !r#!i#s de$ derec)# ciHi$I !#rKue en una ' #tra c#sa se distin-ui Pub$i# Muci#I ' Kue aKue$$#s a Kuienes $#s Grie-#s $$aman B4sic#sI deben $$amarse tambi%n !#etasI !#rKue e$ B4sic# Em!ed#c$es )i&# un es!$%ndid# !#ema. Ni siKuiera $#s mism#s Bi$ s#B#sI Kue $# rec$aman t#d# c#m# su'# ' se creen !#seed#res de $a ciencia uniHersa$I se atreHen a decir Kue $a -e#metr4a # $a mMsica sean !r#!ias de$ Bi$ s#B#I !#r m2s Kue c#nBiesen Kue P$at n se distin-ui muc)# en ambas artes. O si se Kuiere )acer entrar t#das $as disci!$inas en $a ,urisdicci n de$ #rad#rI m2s t#$erab$e Buera decir Kue $a e$#cuencia n# debe andar !#bre ' desnudaL sin# Hestida ' ad#rnada c#n a-radab$e HariedadI ' Kue e$ buen #rad#r debe #4rI HerI !ensarI meditar ' $eer muc)#I ' n# !#seer est#s c#n#cimient#s c#m# !r#!i#s sin# $ibar$#s c#m# a,en#s. C#nBies# Kue en t#d# asunt# debe m#strarse e$ #rad#r sa-a& ' )2bi$I n# bis#"#I ni rud#I ni !ere-rin#.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

AF

3LI? 38>G? NeKue Her# istis tra-#ediis tuisI Kuibus uti !)i$#s#!)i ma:ime s#$entI CrasseI !erturb#rI Ku#d ita di:istiI neminem !#sse e#rum mentisI Kui audirentI aut inB$ammare dicend# aut inB$ammatas restin-uereI cum e# ma:ime His #rat#ris ma-nitud#Kue cernaturI nisi Kui Zrerum #mnium[ naturam et m#res )#minum atKue rati#nes !enitus !ers!e:eritI in Ku# !)i$#s#!)ia sit #rat#ri necessari# !erci!iendaL Ku# in studi# )#minum 3Ku#Kue? in-eni#sissim#rum #ti#sissim#rumKue t#tas aetates Hidemus esse c#ntritas. Ju#rum e-# c#!iam ma-nitudinemKue c#-niti#nis atKue artis n#n m#d# n#n c#ntemn#I sed etiam He)ementer admir#rL n#bis tamenI Kui in )#c !#!u$# B#r#Kue HersamurI satis est ea de m#tibus anim#rum et scire et dicere Kuae n#n ab)#rrent ab )#minum m#ribus. 3889? Juis enim umKuam #rat#r ma-nus et -raHisI cum iratum adHersari# iudicem Bacere He$$etI )aesitaHit #b eam causamI Ku#d nesciretI Kuid esset iracundiaI BerH#rne mentis an cu!iditas !uniendi d#$#ris. JuisI cum ceter#s anim#rum m#tus aut iudicibus aut !#!u$# dicend# miscere atKue a-itare He$$etI ea di:itI Kuae a !)i$#s#!)is dici s#$ent. Jui !artim #mnin# m#tus ne-ant in animis u$$#s esse debereI KuiKue e#s in iudicum mentibus c#ncitentI sce$us e#s neBarium BacereL !artimI Kui t#$erabi$i#res H#$unt esse et ad Heritatem Hitae !r#!ius accedereI !ermedi#cris ac !#tius $eHis m#tus debere esse dicunt. 388>? Orat#r autem #mnia )aecI Kuae !utantur in c#mmuni Hitae c#nsuetudine ma$a ac m#$esta et Bu-iendaI mu$t# mai#ra et acerbi#ra Herbis BacitL itemKue eaI Kuae Hu$-# e:!etenda atKue #!tabi$ia HidenturI dicend# am!$iBicat atKue #rnatL neKue Hu$t ita sa!iens inter stu$t#s HideriI ut eiI Kui audiantI aut i$$um ine!tum et Graecu$um !utentI autI etiam si Ha$de !r#bent in-eniumI #rat#ris sa!ientiam admirenturI se esse stu$t#s m#$este BerantL 3888? sed ita !era-rat !er anim#sI ita sensus )#minum mentisKue !ertractatI ut n#n desideret !)i$#s#!)#rum descri!ti#nes neKue e:Kuirat #rati#neI summum i$$ud b#num in anim#ne sit an in c#r!#reI Hirtute an H#$u!tate deBiniaturI an )aec inter se iun-i c#!u$ariKue !#ssintL an Her#I ut Kuibusdam HisumI ni)i$ certum sciriI ni)i$ !$ane c#-n#sci et !erci!i !#ssitL Kuarum rerum Bate#r ma-nam mu$ti!$icemKue esse disci!$inam et mu$tas c#!i#sas HariasKue rati#nes. 388D? Sed a$iud KuiddamI $#n-e a$iudI CrasseI Kuaerimus( acut# )#mine n#bis #!us est et

VNi me c#nHencenI #) Cras#I esas dec$amaci#nes tr2-icas de Kue tant# usan $#s Bi$ s#B#s ' Kue tM )as usad#I Kueri%nd#n#s !r#bar Kue nadie !uede encender # ca$mar $#s 2nim#s de $#s #'entes 5!rinci!a$ eBect# ' triunB# de $a #rat#ria6 sin# c#n#ce $a natura$e&a ' $as c#stumbres e inc$inaci#nes de $#s )#mbresI !#r $# cua$ es tan necesaria a$ #rad#r $a Bi$#s#B4aI en cu'# estudi# Hem#s Kue !asan t#da su Hida )#mbres in-eni#s4sim#sI !er# mu' #ci#s#s. VO#I $e,#s de des!reciarI admir# muc)# su riKue&a ' Hariedad de c#n#cimient#sL !er# a n#s#tr#sI Kue HiHim#s en e$ !ueb$# ' en e$ B#r#I b2stan#s saber ' decir de $as c#stumbres de $#s )#mbres $# Kue n#s ense"an $as c#stumbres mismas. P#rKueI PKui%n es e$ #rad#r -raHe ' esc$arecid# KueI Kueriend# aKuietar a$ ,ue& c#ntra e$ adHersari# se Hi#I nunca dud#s# !#r n# saber si $a ira era un BerH#r de 2nim# # un dese# de casti-ar $a aBrenta recibida. PJui%nI Kueriend# m#Her ' a-itar $#s 2nim#s de $#s ,ueces # de$ !ueb$#I )ab$ c#m# sue$en $#s Bi$ s#B#sI siend# as4 Kue entre %st#s )a' Kuienes ,u&-an neBand# crimen e$ e:citar $as !asi#nes de $#s ,uecesL ' #tr#sI Kue Kuieren ser m2s t#$erantes ' acercarse m2s a $a Herdad de $a HidaI dicen Kue $as a-itaci#nes de$ a$ma deben ser m#deradas # mu' $eHes. E$ #rad#r encarece c#n !a$abras ' !resenta c#m# muc)# m2s acerb#s $#s Kue en $a Hida c#mMn se tienen !#r ma$es ' m#$estiasI ' am!$iBica ' e:#rna $# Kue a$ Hu$-# $e !arece buen# ' a!etecib$eI ' n# Kuiere !arecer sabi# entre i-n#rantesI !ara Kue $#s Kue $e #i-an n# $e ten-an !#r un s#Bista -rie-#I # admirand# e$ in-eni# de$ #rad#r ' su sabidur4aI $$eHen a ma$ Kue $#s ten-a !#r neci#sL !er# de ta$ m#d# se insinMa en $#s 2nim#s de $#s )#mbresI de ta$ suerte e:!$ica sus inc$inaci#nes ' c#stumbresI Kue ni necesita acudir a $as descri!ci#nes de $#s Bi$ s#B#sI ni se !#ne a inHesti-ar si e$ sum# bien c#nsiste en e$ a$ma # en e$ cuer!#L si se deBine !#r $a Hirtud # !#r e$ de$eiteL si estas d#s c#sas !ueden unirse ' en$a&arse entre siI # si c#m# a$-un#s creenI nada se !uede saber ni c#n#cer c#n certe&a( materias t#das de -ran diBicu$tad e im!#rtanciaI !er# mu' $e,anasI #) Cras#I de $# Kue a)#ra buscam#s. L# Kue se necesita es un buen in-eni#I a-u&ad# !#r $a natura$e&a ' $a !r2cticaI e$ cua$ sa-a&mente inHesti-ue $# Kue !iensanI asientenI #!inan ' es!eran sus c#nciudadan#s ' $#s )#mbres a Kuienes trata de !ersuadir a$-#.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

A0

natura usuKue ca$$id#I Kui sa-aciter !erHesti-etI Kuid sui ciHes eiKue )#minesI Kuibus a$iKuid dicend# !ersuadere He$itI c#-itentI sentiantI #!inenturI e:s!ectentL 3LII? teneat #!#rtet Henas cuiusKue -enerisI aetatisI #rdinisI et e#rumI a!ud Ku#s a$iKuid a-et aut erit acturusI mentis sensusKue de-ustetL 388A? !)i$#s#!)#rum autem $ibr#s reserHet sibi ad )uiusce m#di Tuscu$ani reKuiem atKue #tiumI neI si Kuand# ei dicendum erit de iustitia et BideI mutuetur a P$at#neL KuiI cum )aec e:!rimenda Herbis arbitrareturI n#Ham Kuandam Bin:it in $ibris ciHitatemL usKue e# i$$aI Kuae dicenda de iustitia !utabatI a Hitae c#nsuetudine et a ciHitatum m#ribus ab)#rrebant. 388E? Ju#d si ea !r#barentur in !#!u$is atKue in ciHitatibusI Kuis tibiI CrasseI c#ncessissetI c$arissim# Hir# et am!$issim# et !rinci!i ciHitatisI ut i$$a diceres in ma:ima c#nti#ne tu#rum ciHiumI Kuae di:isti. SEri!ite n#s e: miseriisI eri!ite e: Baucibus e#rumI Ku#rum crude$itas nisi n#str# san-uine n#n !#test e:!$eriL n#$ite sinere n#s cuiKuam serHireI nisi H#bis uniHersisI Kuibus et !#ssumus et debemus.S Omitt# miseriasI in KuibusI ut i$$i aiuntI Hir B#rtis esse n#n !#testL #mitt# BaucisI e: Kuibus te eri!i HisI ne iudici# iniKu# e:s#rbeatur san-uis tuusI Ku#d sa!ienti ne-ant accidere !#sse( serHire Her# n#n m#d# teI sed uniHersum senatumI cuius tum causam a-ebasI ausus es dicere. 388F? P#testne HirtusI CrasseI serHire istis auct#ribusI Ku#rum tu !raece!ta #rat#ris Bacu$tate c#m!$ecteris. Juae et sem!er et s#$a $ibera estI KuaeKueI etiam si c#r!#ra ca!ta sint armis aut c#nstricta Hincu$isI tamen suum ius atKue #mnium rerum im!unitam $ibertatem tenere debeat. Juae Her# addidistiI n#n m#d# senatum serHire !#sse !#!u$#I sed etiam debereI Kuis )#c !)i$#s#!)us tam m#$$isI tam $an-uidusI tam enerHatusI tam #mnia ad H#$u!tatem c#r!#ris d#$#remKue reBerens !r#bare !#ssetI senatum serHire !#!u$#I cui !#!u$us i!se m#derandi et re-endi sui !#testatem Kuasi Kuasdam )abenas tradidisset. 3LIII? 3880? ItaKue )aec cum a te diHinitus e-# dicta arbitrarerI P. Ruti$ius RuBusI )#m# d#ctus et !)i$#s#!)iae deditusI n#n m#d# !arum c#mm#deI sed etiam tur!iter et B$a-iti#se dicta esse dicebatL idemKue SerHium Ga$bamI Kuem )#minem !r#be c#mmeminisse se aiebatI !er-raHiter re!re)endere s#$ebatI Ku#d isI L. Scrib#ni# Kuaesti#nem in eum BerenteI !#!u$i miseric#rdiam c#ncitassetI cum M.

VEs necesari# Kue c#n#&ca $as inc$inaci#nes de cada se:#I ' edad ' $a 4nd#$e de aKue$$#s ante Kuienes )ab$an # )an de )ab$ar. En cuant# a $#s $ibr#s de $#s Bi$ s#B#sI buen# ser2 Kue $#s reserHe !ara este #ci# ' descans# Tuscu$an#L ' cuand# $e t#Kue )ab$ar de ,usticia ' buena BeI n# t#me !restada su d#ctrina de P$at nI Kue Bin-i en sus $ibr#s una re!Mb$ica idea$I a!artadaI en t#d#I de$ us# de $a Hida ' de $as c#stumbres de $#s ciudadan#s. O si esta d#ctrina Buera ace!tada en $#s !ueb$#s ' en $as ciudadesI PKui%n te )ubiera !ermitid#I Cras#I c#n ser tM Har n tan insi-ne ' esc$arecid#I decir c#m# di,iste ante un -ran nMmer# de ciudadan#s( U$ibradn#s de estas miseriasL sacadn#s de $as Bauces de %st#s cu'a crue$dad n# !uede saciarse c#n nuestra san-reL n# n#s !ermit2is ser esc$aH#s de nadieI sin# de t#d#s H#s#tr#sI de Kuienes !#dem#s ' debem#s ser$#.V De,# a!arte $as miserias KueI se-Mn dicen $#s Bi$ s#B#sI nunca !ueden recaer en un Har n esB#r&ad#L !rescind# de $as BaucesI de Kue deseas $ibrarteI !ara Kue en ,uici# inicu# n# sea deH#rada tu san-reI $# cua$ e$$#s dicen Kue ,am2s !uede acaecer a$ sabi#. PPer# c m# te atreHiste a decir Kue n# s $# tMI sin# t#d# e$ Senad#I cu'a causa deBend4asI est2bais en serHidumbre. PPuedeI #) Cras#I se-Mn tus aut#resI ser esc$aHa $a HirtudI cu'#s !rece!t#s inc$u'es en $a Bacu$tad #rat#riaI cuand# e$$a es siem!re $ibreI ' aunKue nuestr# cuer!# est% en !risi#nes # car-ad# de cadenasI e$$a c#nserHa siem!re su derec)# e i$imitada $ibertad. PO Ku% Bi$ s#B#I !#r mue$$eI $2n-uid# ' enerHad# Kue seaI !#r m2s Kue $# reBiera t#d# a$ de$eite ' d#$#r de$ cuer!#I !#dr2 !r#bar $# Kue a"adiste $ue-#I es a saberI Kue e$ Senad#I n# s $# !uedeI sin# Kue debe serHir a$ !ueb$#. PSerHir e$ Senad# a$ !ueb$#I cuand# e$ !ueb$# mism# $e )a c#ncedid# $as riendas ' e$ derec)# de -#bernar$e ' re-ir$e. VA$ !as# Kue '# ,u&-aba diHina esta #raci n tu'aI Pub$i# Ruti$i# RuB#I )#mbre d#ct# ' dad# a $a Bi$#s#B4aI n# s $# $a tac) de in#!#rtunaI sin# de t#r!e ' Her-#n&#sa. E$ mism# Ruti$i# s#$4a decir ma$ de SerHi# Ga$ba 5a Kuien muc)# )ab4a c#n#cid#6I !#rKue Ga$baI cuand# $e acus Luci# Escrib#ni#I Kuis# e:citar $a miseric#rdia de$ !ueb$#I des!u%s Kue Marc# Cat#nI -raHe ' ac%rrim#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

A1

Cat#I Ga$bae -raHis atKue acer inimicusI as!ere a!ud !#!u$um R#manum et He)ementer esset $#cutusI Kuam #rati#nem in Ori-inibus suis euit i!se. 3881? Re!re)endebat i-itur Ga$bam Ruti$iusI Ku#d is C. Su$!ici Ga$i !r#!inKui sui J. !u!i$$um Bi$ium i!se !aene in umer#s su#s e:tu$issetI Kui !atris c$arissimi rec#rdati#ne et mem#ria B$etum !#!u$# m#HeretI et du#s Bi$i#s su#s !arH#s tute$ae !#!u$i c#mmendasset ac seI tamKuam in !r#cinctu testamentum Baceret sine $ibra atKue tabu$isI !#!u$um R#manum tut#rem instituere di:isset i$$#rum #rbitati. ItaKueI cum et inHidia et #di# !#!u$i tum Ga$ba !remereturI )isce eum tra-#ediis $iberatum BerebatL Ku#d item a!ud Cat#nem scri!tum esse Hide#I nisi !ueris et $acrimis usus essetI !#enas eum daturum Buisse. Naec Ruti$ius Ha$de Hitu!erabat et )uic )umi$itati dicebat He$ e:si$ium Buisse He$ m#rtem ante!#nendam. 388G? NeKue Her# )#c s#$um di:itI sed i!se et sensit et Becit( nam cum esset i$$e Hir e:em!$umI ut scitisI inn#centiae cumKue i$$# nem# neKue inte-ri#r esset in ciHitate neKue sancti#rI n#n m#d# su!!$e: iudicibus esse n#$uitI sed ne #rnatius Kuidem aut $iberius causam dici suamI Kuam sim!$e: rati# Heritatis Berebat. Pau$um )uic C#ttae tribuit !artiumI disertissim# adu$escentiI s#r#ris suae Bi$i#L di:it item causam i$$am Kuadam e: !arte J. MuciusI m#re su#I nu$$# a!!aratuI !ure et di$ucide. 38D9? Ju#d si tu tuncI CrasseI di:issesI Kui subsidium #rat#ri e: i$$is dis!utati#nibusI Kuibus !)i$#s#!)i utunturI ad dicendi c#!iam !etendum esse !au$# ante dicebasI etI si tibi !r# P. Ruti$i# n#n !)i$#s#!)#rum m#reI sed tu# $icuisset dicereI KuamHis sce$erati i$$i BuissentI sicuti Buerunt !estiBeri ciHes su!!$ici#Kue di-niI tamen #mnem e#rum im!#rtunitatem e: intimis mentibus eHe$$isset His #rati#nis tuae. Nunc ta$is Hir amissus estI dum causa ita diciturI ut si in i$$a c#mmenticia P$at#nis ciHitate res a-eretur. Nem# in-emuitI nem# inc$amaHit !atr#n#rumI ni)i$ cuiKuam d#$uitI nem# est KuestusI nem# rem !ub$icam im!$#raHitI nem# su!!$icaHitL Kuid mu$ta. Pedem nem# in i$$# iudici# su!!$#sitI cred#I ne St#icis renuntiaretur. 3LIV? 38D>? Imitatus est )#m# R#manus et c#nsu$aris Heterem i$$um S#cratemI KuiI cum #mnium sa!ientissimus esset sanctissimeKue Hi:issetI ita in iudici# ca!itis !r# se i!se di:itI ut n#n su!!$e: aut reusI sed ma-ister aut d#minus

enemi-# de Ga$baI )ab4a !r#nunciad# c#ntra %$I ante e$ !ueb$# r#man#I un 2s!er# ' He)emente discurs# Kue trae e$ mism# Cat#n en sus Or4-enes. Re!rend4aI !uesL Ruti$i# a Ga$baI !#r )aber $eHantad# s#bre sus )#mbr#s a un )i,# )u%rBan# de su !ariente Ca'# Su$!ici# Ga$#I !ara m#Her $a c#m!asi n ' e$ $$ant# de$ !ueb$# c#n $a mem#ria de su esc$arecid# !adreI ' !#r )aber enc#mendad# sus d#s )i,#s !2rHu$#s a $a tute$a de$ !ueb$# diciend# Kue )ac4a testament# sin ba$an&a ni tab$i$$asI c#m# aKue$ Kue Ha a entrar en c#mbateI ' Kue de,aba a$ !ueb$# r#man# c#m# tut#r de sus )u%rBan#s. As4 !ud# sa$Harse Ga$ba de $a indi-naci n ' de$ #di# de$ !ueb$#I ' !#r es# de, escrit# Cat n KueI si Su$!ici# n# )ubiera acudid# a $#s ni"#s ' a $as $2-rimasI )ubiera sid# casti-ad#. Ruti$i# Hitu!eraba muc)# esa )umi$$aci nI diciend# Kue a e$$a deb4a ante!#nerse e$ destierr# ' )asta $a misma muerte. O n# s#$# $# dec4a sin# Kue $# !ensaba ' adem2s $# e,ecut . Pues )abiend# sid#I c#m# sab%isI un m#de$# de in#cenciaI )asta e$ !unt# de n# )aber #tr# m2s 4nte-r# ni m2s sant# en $a ciudadI n# s $# n# Kuis# su!$icar a $#s ,uecesI sin# ni aun em!$ear en su causa m2s #rnat# ni m2s $icencia Kue $a Kue e:i-4a $a Herdad. S $# !ermiti t#mar a$-una !arte en su deBensa a nuestr# C#taI e$#cuent4sim# ad#$escenteI )i,# de su )ermana. Tambi%n $e deBendi en a$-Mn m#d# Juint# Muci# sin a!arat# a$-un#I c#n !ure&a ' c$aridadI c#m# ac#stumbraba. Per# si )ubieras )ab$ad# ent#nces tMI Cras#I Kue dec4as antes Kue e$ #rad#r debe Ha$erse de $as armas Kue $#s Bi$ s#B#s usanL si )ab$and# a tu maneraI n# a $a de $#s Bi$ s#B#sI )ubieras deBendid# a Ruti$i#I es se-ur# Kue !#r ma$Had#s Kue )ubiesen sid# aKue$$#s ciudadan#sI di-n#s de$ M$tim# su!$ici#I $a Buer&a de tu !a$abra )ubiera arrancad# de $a mente de t#d#s $a #!resi n en Kue un#s !#c#s $#s ten4an. A)#ra )em#s !erdid# a un Har n tan e:ce$enteI !#rKue su causa Bue deBendida c#m# $# )ubiera sid# en $a re!Mb$ica idea$ de P$at n. Nadie $$#r I nadie rec$am !#r $#s !atr#n#sI a nadie $e d#$i I nadie se Kue, I nadie su!$ic ni im!$#r $a miseric#rdia de$ !ueb$#L PKu% m2s. nadie en aKue$ ,uici# di# c#n e$ !i% en $a tierraI sin duda !#r n# )acerse s#s!ec)#s# a $#s Est#ic#s. VImit este )#mbre r#man# ' c#nsu$ar a aKue$ anti-u# S crates KueI c#n )aber sid# e$ m2s sabi# ' Hirtu#s# de t#d#sI se deBendi en e$ ,uici# ca!ita$ de ta$ maneraI Kue n# !arec4a re# ni su!$icanteI sin# maestr# # se"#r de sus ,ueces. O )abi%nd#$e

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

AG

Hideretur esse iudicum. Juin etiamI cum ei scri!tam #rati#nem disertissimus #rat#r L'sias attu$issetI KuamI si ei HidereturI edisceretI ut ea !r# se in iudici# utereturI n#n inHitus $e-it et c#mm#de scri!tam esse di:itL SsedS inKuit SutI si mi)i ca$ce#s Sic'#ni#s attu$issesI n#n utererI KuamHis essent )abi$es atKue a!ti ad !edemI Kuia n#n essent Hiri$esIS sic i$$am #rati#nem disertam sibi et #rat#riam HideriI B#rtem et Hiri$em n#n Hideri. Er-# i$$e Ku#Kue damnatus estL neKue s#$um !rimis sententiisI Kuibus tantum statuebant iudicesI damnarent an abs#$HerentI sed etiam i$$isI Kuas iterum $e-ibus Berre debebantL 38D8? erat enim At)enis re# damnat#I si Braus ca!ita$is n#n essetI Kuasi !#enae aestimati#L et sententia cum iudicibus dareturI interr#-abatur reusI Kuam 3Kuasi aestimati#nem? c#mmeruisse se ma:ime c#nBiteretur. Ju#d cum interr#-atus S#crates essetI res!#ndit sese meruisse ut am!$issimis )#n#ribus et !raemiis dec#raretur et ut ei Hictus c#tidianus in Pr'tane# !ub$ice !raebereturI Kui )#n#s a!ud Graec#s ma:imus )abetur. 38DD? Cuius res!#ns# iudices sic e:arseruntI ut ca!itis )#minem inn#centissimum c#ndemnarentL Kui Kuidem si abs#$utus essetI Ku#d me )ercu$eI etiam si ni)i$ ad n#s !ertinetI tamen !r#!ter eius in-eni ma-nitudinem He$$emI Ku#nam m#d# ist#s !)i$#s#!)#s Berre !#ssemusI Kui nuncI cum i$$e damnatus est nu$$am a$iam #b cu$!am nisi !r#!ter dicendi inscientiamI tamen a se #!#rtere dicunt !eti !raece!ta dicendi. Juibuscum e-# n#n !u-n#I utrum sit me$ius aut Herius( tantum dic# et a$iud i$$ud esse atKue )#c et )#c sine i$$# summum esse !#sse. 3LV? 38DA? Nam Ku#d ius ciHi$eI CrasseI tam He)ementer am!$e:us esI Hide# Kuid e-erisL tumI cum dicebasI HidebamL !rimum ScaeH#$ae te dedistiI Kuem #mnes amare meritissim# !r# eius e:imia suaHitate debemusL cuius artem cum ind#tatam esse et inc#m!tam HideresI Herb#rum eam d#te $#cu!$etasti et #rnastiL deinde Ku#d in ea tu !$us #!erae $ab#risKue c#nsum!serasI cum eius studi tibi et )#rtat#r et ma-ister esset d#miI Heritus esI nisi istam artem #rati#ne e:a--erassesI ne #!eram !erdidisses. 38DE? Sed e-# ne cum ista Kuidem arte !u-n#. Sit sane tanta Kuantam tu i$$am esse His ; etenim sine c#ntr#Hersia et ma-na est et $ate !atet et ad mu$t#s !ertinet et summ# in )#n#re sem!er Buit et c$arissimi ciHes ei studi# etiam )#die !raesunt ; sed HideI CrasseI ne dum

!resentad# e$ e$#cuent4sim# #rad#r Lisias una #raci n escrita !ara KueI si Kuer4aI $a a!rendiese de mem#ria ' $a di,ese en e$ ,uici#I $e' $a c#n -ust# ' di,# estaba bienI !er# a"adi ( UAs4 c#m# si me tra,eras &a!at#s de Sid#nI n# $#s usar4a !#r m2s Kue Buesen bien )ec)#s ' ac#m#dad#s a$ !ieI !#rKue n# s#n Har#ni$esL as4 tu discurs# me !arece e$e-ante ' #rat#ri#I !er# n# Buerte ni Hiri$V TueI !uesI c#ndenad#I n# s $# !#r $a !rimera sentencia en Kue dec$aran $#s ,ueces si )an de c#ndenar # abs#$HerI sin# !#r $a se-undaI Kue deb4an !r#nunciar c#n arre-$# a $as $e'es. P#rKue en AtenasI des!u%s de c#ndenar e$ re#I si e$ de$it# n# era ca!ita$ se !r#ced4a a $a casaci n de $a !enaI ' $#s ,uecesI antes de dar $a sentenciaI interr#-aban a$ re# !ara Kue dec$arase de Ku% se cre4a mereced#r. Pre-untad# S cratesI res!#ndi Kue %$ merec4a ser c#$mad# de )#n#res ' !remi#s ' a$imentad# c#tidianamente en e$ Prit2nc# a e:!ensas de$ !Mb$ic#I $# cua$ se tiene !#r -rande )#n#r entre $#s Grie-#s. C#n cu'a res!uesta se en#,ar#n tant# $#s ,uecesI Kue c#ndenar#n a muerte a un )#mbre in#cent4sim#. O si )ubiera sid# absue$t# 5$# cua$I aunKue n# t#ca directamente a nuestr# asunt#I )ubiera sid# de desearI siKuiera !#r $a ma-nitud de su in-eni#6I Pc m# !#dr4am#s c#ntestar a $#s Bi$ s#B#s Kue a)#ra atribu'en su c#ndenaci n s $# a n# )aber sabid# deBenderse c#m# c#nHen4aI 'I sin embar-#I s#stienen Kue $#s !rece!t#s de$ bien decir se )an de a!render de e$$#s. O# n# dis!utar% si su d#ctrina es me,#r # m2s HerdaderaL s $# di-# Kue una c#sa es $a Bi$#s#B4a ' #tra c#sa $a e$#cuenciaI ' Kue $a una !uede ser -rande sin $a #tra. VEntiend#I Cras#I !#r Ku% )as ensa$&ad# c#n tanta He)emencia e$ derec)# ciHi$( $# c#n#c4 desde Kue em!e&aste a )ab$ar. Ante t#d# Kuer4as a-radar a Esc%H#$aI a Kuien t#d#s debem#s tener muc)# cari"# !#r su e:tremada c#rtes4a. Viend# Kue su arte carece de #rnat# ' es desa$i"ad#I insistes en enriKuecer$e ' ad#rnar$e c#n t#das $as -a$as de $a !a$abra. Des!u%sI c#m# tM )as -astad# tant# tiem!# ' traba,# en ese estudi#I cu'# maestr# ' c#nse,er# )as tenid# en casaI te em!e"aste en !#nderar $a im!#rtancia de ese arteI !ara Kue n# se te acusara de )aber !erdid# e$ tiem!#. Per# '# n# im!u-n# ese arte. Va$-a en buen )#ra t#d# $# Kue tM Kuieras. Su im!#rtancia est2 Buera de c#ntr#HersiaL t#ca ' !ertenece a muc)#sL estuH# siem!re en -rande )#n#rI ' $#s m2s i$ustres ciudadan#s se )an

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

E9

n#H# et a$ien# #rnatu He$is #rnare iuris ciHi$is scientiamI su# Ku#Kue eam c#ncess# et tradit# s!#$ies atKue denudes. 38DF? NamI si ita diceresI Kui iuris c#nsu$tus essetI esse eum #rat#remI itemKue Kui esset #rat#rI iuris eundem esse c#nsu$tumI !raec$aras duas artis c#nstitueres atKue inter se !aris et eiusdem s#cias di-nitatis. Nunc Her# iuris c#nsu$tum sine )ac e$#KuentiaI de Kua KuaerimusI Bateris esse !#sseI BuisseKue !$urim#sL #rat#rem ne-asI nisi i$$am scientiam adsum!seritI esse !#sse. Ita est tibi iuris c#nsu$tus i!se !er se ni)i$ nisi $e-u$eius Kuidam cautus et acutusI !raec# acti#numI cant#r B#rmu$arumI auce!s s'$$abarumL sed Kuia sae!e utitur #rat#r subsidi# iuris in causisI idcirc# istam iuris scientiam e$#Kuentiae tamKuam anci$$u$am !ediseKuamKue adiun:isti. 3LVI? 38D0? Ju#d Her# im!udentiam admiratus es e#rum !atr#n#rumI Kui autI cum !arHa nescirentI ma-na !r#Biterentur aut eaI Kuae ma:ima essent in iure ciHi$iI tractare auderent in causisI cum ea nescirent numKuamKue didicissentI utriusKue rei Baci$is est et !r#m!ta deBensi#. Nam neKue i$$ud est mirandumI KuiI Kuibus Herbis c#em!ti# BiatI nesciatI eundem eius mu$ierisI Kuae c#em!ti#nem BeceritI causam !#sse deBendereL necI si !arHi naHi-i et ma-ni eadem est in -ubernand# scientiaI idcirc# KuiI Kuibus Herbis erctum cieri #!#rteatI nesciatI idem erciscundae Bami$iae causam a-ere n#n !#ssit. 38D1? NamI Ku#d ma:imas centumHira$is causas in iure !#sitas !r#tu$istiI Kuae tandem earum causa BuitI Kuae ab )#mine e$#Kuenti iuris im!erit# n#n #rnatissime !#tuerit dici. Juibus Kuidem in causis #mnibusI sicut in i!sa M\. CuriI Kuae abs te nu!er est dictaI et in C. N#sti$i Mancini c#ntr#Hersia atKue in e# !uer#I Kui e: a$tera natus erat u:#reI n#n remiss# nunti# su!eri#riI Buit inter !eritissim#s )#mines summa de iure dissensi#( 38DG? Kuaer# i-iturI Kuid adiuHerit #rat#rem in )is causis iuris scientiaI cum )ic iuris c#nsu$tus su!eri#r Buerit discessurusI Kui esset n#n su# artiBici#I sed a$ien#I )#c estI n#n iuris scientiaI sed e$#KuentiaI sustentatus. EKuidem )#c sae!e audiHi( cum aedi$itatem P. Crassus !eteret eumKue mai#r natu et iam c#nsu$aris Ser. Ga$ba adsectareturI Ku#d Crassi Bi$iam Gai# Bi$i# su# des!#ndissetI accessisse ad Crassum c#nsu$endi causa Kuendam rusticanumI Kui cum Crassum sedu:isset atKue ad eum

dedicad# )asta a)#ra a su estudi#. Per# miraI Cras#I n# sea Kue Kueriend# ad#rnar c#n nueHas ' !ere-rinas -a$as $a ciencia de$ derec)# ciHi$I Hen-as a des!#,ar$a ' desnudar$a de $as Kue siem!re )a tenid# ' t#d#s $a c#ncedem#s. Pues si di,eras Kue e$ ,urisc#nsu$t# deb4a ser #rad#rI ' e$ #rad#r ,urisc#nsu$t#I )ubieras distin-uid# d#s artes i-ua$es en di-nidad entre s4. Per# si dices Kue e$ ,urisc#nsu$t# !uede carecer de e$#cuenciaI ' Kue muc)#s )an carecid#I a$ !as# Kue nadie !uede ser #rad#r sin saber $a ciencia de$ derec)#I Kueda reducid#I en tu #!ini nI e$ ,urisc#nsu$t# a ser un $e-u$e'# sa-a&I ' a-ud# !re-#ner# de acci#nesI cant#r de B rmu$asI ca&ad#r de s4$abasL !er# c#m# muc)as Heces se Ha$e e$ #rad#r de$ au:i$i# de$ derec)# en $as causasI de aKu4 Kue )a'as !uest# $a ,uris!rudencia a$ serHici# de $a #rat#riaI c#m# criad# Kue si-ue $#s !as#s de su am#. VTe admiras de $a im!rudencia de $#s ab#-ad#sI Kue siend# inca!aces !ara $#s ne-#ci#s !eKue"#sI se encar-an de $#s m2s -raHesI # se arr#,an a tratar en $as causas !unt#s de derec)# ciHi$ Kue de$ t#d# i-n#ranL !er# una ' #tra c#sa tienen B2ci$ e:!$icaci n. P#rKue ni es de admirar Kue e$ Kue i-n#ra $a B rmu$a de $a coempcion !uedaI deBender $a causa de $a mu,er casada !#r c#em!ci nI ni !#rKue se reKuiera ma'#r )abi$idad !ara re-ir una naHe !eKue"a Kue #tra -randeI )em#s de decir Kue n# !uede deBender una causa de !artici n de )erencia e$ Kue i-n#re $#s t%rmin#s ' B rmu$as c#n Kue $a !artici n se )ace. Dices Kue $a ma'#r !arte de $as causas centunHira$es se Bundan en e$ derec)# ciHi$L !er# P)a' entre e$$as a$-una Kue n# )a'a !#did# ser bien deBendida !#r un )#mbre e$#cuenteI aunKue n# c#n#ciera e$ derec)#. En t#das esas causasI as4 en $a de Marc# Curi#I Kue tM )ace !#c# deBendisteI c#m# en $a de Ca'# N#sti$i# Mancin#I ' en $a de$ ni"# nacid# de $a se-unda mu,er sin )aber sid# $e-a$ e$ diH#rci# c#n $a !rimeraI )ub# -ran discusi n entre $#s m2s sabi#s ,urisc#nsu$t#s. Pre-unt# a)#ra( Pde Ku% $e sirHe a$ #rad#r en est2s causas $a ciencia de$ derec)#I cuand# e$ m2s )2bi$ ,urisc#nsu$t# n# !#dr4a deBender$as c#n armas !r#!iasI sin# a,enasI n# c#n $a ciencia de$ derec)#I sin# c#n $a e$#cuencia. Muc)as Heces )e #4d# decir Kue cuand# Pub$i# Cras# !retend4a $a edi$idadI ' SerHi# Ga$baI c#nsu$ar tambi%n 5aunKue de m2s edad Kue %$6I $e ac#m!a"aba en e$ B#r# 5!#rKue $a )i,a de Cras# estaba !r#metida a Ca'#I su )i,#6I se acerc a c#nsu$tar a Cras# un

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

E>

rettu$isset res!#nsumKue ab e# Herum ma-is Kuam ad suam rem acc#mm#datum abstu$issetI ut eum tristem Ga$ba HiditI n#mine a!!e$$aHit KuaesiHitKueI Kua de re ad Crassum rettu$issetL e: Ku# ut audiHit c#mm#tumKue ut Hidit )#minemI 38A9? Ssus!ens#S inKuit Sanim# et #ccu!at# Crassum tibi res!#ndisse Hide#IS deinde i!sum Crassum manu !re)endit et S)eus tuIS inKuit SKuid tibi in mentem Henit ita res!#ndere.S Tum i$$e Bidenter )#m# !eritissimus c#nBirmare ita se rem )abereI ut res!#ndissetI nec dubium esse !#sseL Ga$ba autem ad$udens Harie et c#!i#se mu$tas simi$itudines adBerre mu$taKue !r# aeKuitate c#ntra ius dicereL atKue i$$umI cum disserend# !ar esse n#n !#sset ; KuamKuam Buit Crassus in numer# disert#rumI sed !ar Ga$bae nu$$# m#d# ; ad auct#res c#nBu-isse et idI Ku#d i!se diceretI et in P. Muci Bratris sui $ibris et in Se:. Ae$i c#mmentariis scri!tum !r#tu$isse ac tamen c#ncessisse Ga$bae dis!utati#nem sibi !r#babi$em et !r#!e Heram Hideri. 3LVII? 38A>? Ac tamenI Kuae causae sunt eius m#diI ut de earum iure dubium esse n#n !#ssitI #mnin# in iudicium H#cari n#n s#$ent. Num Kuis e# testament#I Ku#d !aterBami$ias ante Becit Kuam ei Bi$ius natus essetI )ereditatem !etit. Nem#L Kuia c#nstat a-nascend# rum!i testamentumL er-# in )#c -enere iuris iudicia nu$$a sunt( $icet i-itur im!une #rat#ri #mnem )anc !artem iuris n#n c#ntr#Hersi i-n#rareI Kuae !ars sine dubi# mu$t# ma:ima estL 38A8? in e# autem iureI Ku#d ambi-itur inter !eritissim#sI n#n est diBBici$e #rat#ri eius !artisI KuamcumKue deBendetI auct#rem a$iKuem inHenireL a Ku# cum amentatas )astas acce!eritI i!se eas #rat#ris $acertis HiribusKue t#rKuebit. Nisi Her# ; b#na Henia )uius #!timi Hiri di:erim ; ScaeH#$ae tu $ibe$$is aut !raece!tis s#ceri tui causam M\. Curi deBendistiI n#n adri!uisti !atr#cinium aeKuitatis et deBensi#nem testament#rum ac H#$untatis m#rtu#rum. 38AD? Ac mea Kuidem sententia ; BreKuens enim te audiHi atKue adBui ; mu$t# mai#rem !artem sententiarum sa$e tu# et $e!#re et !#$itissimis Bacetiis !e$$e:istiI cum et i$$ud nimium acumen in$uderes et admirarere in-enium ScaeH#$ae Kui e:c#-itasset nasci !rius #!#rtere Kuam em#riL cumKue mu$ta c#n$i-eres et e: $e-ibus et e: senatus c#nsu$tis et e: Hita ac serm#ne c#mmuni n#n m#d# acute sed etiam ridicu$e ac BaceteI ubi si HerbaI n#n rem

)#mbre rMstic#I ' )abiend# recibid# de %$ una c#ntestaci n m2s Herdadera Kue ac#m#dada a su ne-#ci#I se a!art de %$ mu' triste. Vi $e Ga$baI $e $$am !#r su n#mbreI ' $e !re-unt Ku% c#nsu$ta )ab4a )ec)# a Cras#. O4da $a re$aci nI ' Hist# e$ cesar de$ !#bre )#mbreI di,# Ga$ba( USin duda Kue Cras# estaba distra4d# ' !re#cu!ad# cuand# te res!#ndi .V O H#$Hi%nd#se des!u%s a Cras#I ' t#m2nd#$e !#r $a man# a"adi ( UWE)X Pc m# se te )a #currid# dar esa res!uesta.. Cras#I c#n $a c#nBian&a Kue su saber $e dabaI Kuis# s#stener su #!ini nI Kue era sin duda $a me,#r ' m2s $e-a$. Per# Ga$baI c#n muc)as a$usi#nes ' simi$itudesI inH#caba $a eKuidad c#ntra $a $e' escritaL ' Cras#I Kue era mu' inBeri#r a %$ en e$#cuenciaI aunKue n# )ab$aba ma$I se reBu-i en sus aut#res ' cit I en a!#'# de su #!ini nI $#s $ibr#s de su )erman# Pub$i# Muci# ' $#s c#mentari#s de Se:t# E$i#L !er# a$ Bin tuH# Kue c#nceder Kue $a #!ini n de Ga$ba era muc)# m2s !r#bab$e Kue $a su'a ' casi $a Mnica Herdadera. VPer# $as causas en Kue s#bre e$ derec)# n# !uede )aber dudaI nunca sue$en Henir a ,uici#. PRec$ama a$-un# una )erenciaI Bundad# en e$ testament# Kue un !adre de Bami$ias )i&# antes Kue $e naciera un )i,#. NadieL !#rKueI c#n nacer este )i,# Kueda anu$ad# e$ testament#. En est# n# cabe dis!uta ni ,uici# a$-un#. L4cit# esI !uesI a$ #rad#r i-n#rar $a !arte de$ derec)# Kue n# est2 su,eta a c#ntr#HersiasI ' Kue esI sin dudaI $a ma'#r. O en $as cuesti#nes dud#sas aun !ara $#s m2s !erit#sI n# $e es diB4ci$ )a$$ar a$-una aut#ridad en !r# de $a causa Kue se deBiendeI ' recibir de #tr# $as armas Kue )a de es-rimir %$ des!u%s c#n t#d# su Hi-#r ' Buer&as. A n# serI Cras#I Kue tMI !ara deBender $a causa de Marc# Curi# 5$# dir% c#n !a& de nuestr# buen Esc%H#$a6 te Ha$ieras de $#s $ibr#s ' !rece!t#sI de tu sue-r#. PN# te encar-aste de $a deBensa de $a eKuidadI de $#s testament#s ' de $a H#$untad de $#s m#ribund#s. Las Heces Kue '# te #4 ' estuHe !resenteI $# Kue m2s atra,# a $#s #'entes a !arecer Buer#n $as sa$esI -racias ' cu$tas Be$ecias c#n Kue Bin-4as a$abar $a a-ude&a de $#s adHersari#sI admirand#I H-.I e$ in-eni# de Esc%H#$a !#r )aber descubiert# Kue primero es nacer que morirL ' cuand# reuniend# muc)as $e'esI senad#c#nsu$t#s ' e,em!$#s de $a Hida ' trat# c#mMnI m#strasteI n# s $# a-uda sin# c)ist#sa ' c micamenteI KueI si n#s atuHi%ram#s a $a $etra ' n# e$ es!4rituI nada !#dr4a cum!$irse. ]uici# Bue

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

E8

seKueremurI c#nBici ni)i$ !#sset( itaKue )i$aritatis !$enum iudicium ac $aetitiae BuitL in Ku# Kuid tibi iuris ciHi$is e:ercitati# !r#BueritI n#n inte$$e-#L dicendi His e-re-iaI summa BestiHitate et Henustate c#niunctaI !r#Buit. 38AA? I!se i$$e Mucius !aterni iuris deBens#r et Kuasi !atrim#ni !r#!u-nat#r suiI Kuid in i$$a causaI cum c#ntra te diceretI attu$itI Ku#d de iure ciHi$i de!r#m!tum Hideretur. Juam $e-em recitaHit. Juid !ateBecit dicend#I Ku#d Buisset im!eritis #ccu$tius. Nem!e eius #mnis #rati# Hersata est in e#I ut scri!tum !$urimum Ha$ere #!#rtere deBenderetI at in )#c -enere !ueri a!ud ma-istr#s e:ercentur #mnesI cum in eius m#di causis a$ias scri!tumI a$ias aeKuitatem deBendere d#centur. 38AE? EtI cred#I in i$$a mi$itis causaI si tu aut )eredem aut mi$item deBendissesI ad N#sti$ianas te acti#nesI n#n ad tuam Him et #rat#riam Bacu$tatem c#ntu$isses( tu Her#I He$ si testamentum deBenderesI sic a-eresI ut #mne #mnium testament#rum ius in e# iudici# !#situm HidereturI He$ si causam a-eres mi$itisI !atrem eiusI ut s#$esI dicend# a m#rtuis e:citassesL statuisses ante #cu$#sL c#m!$e:us esset Bi$ium B$ensKue eum centum Hiris c#mmendassetL $a!ides me )ercu$e #mnis B$ere ac $amentari c#e-issesI ut t#tum i$$ud VTI LINGVA NVNCVPASSIT n#n in @II tabu$isI Kuas tu #mnibus bib$i#t)ecis ante!#nisI sed in ma-istri carmine scri!tum Hideretur. 3LVIII? 38AF? Nam Ku#d inertiam accusas adu$escentiumI Kui istam artem !rimum Baci$$imam n#n ediscantI 3Kuae? Kuam sit Baci$isI i$$i HiderintI Kui eius artis adr#-antiaI Kuasi diBBici$$ima sitI ita subni:i ambu$antI deinde etiam tu i!se HiderisI Kui eam artem Baci$em esse dicisI Kuam c#ncedis ad)uc artem #mnin# n#n esseI sed a$iKuand#I si Kuis a$iam artem didiceritI ut )anc artem eBBicere !#ssitI tum esse i$$am artem ButuramL deindeI Ku#d sit !$ena de$ectati#nisL in Ku# tibi remittunt #mnes istam H#$u!tatem et ea se carere !atiunturL nec KuisKuam est e#rumI KuiI si iam sit ediscendum sibi a$iKuidI n#n Teucrum PacuHi ma$it Kuam Mani$ianas Vena$ium Hendend#rum $e-es ediscereL 38A0? tum autem Ku#d am#re !atriae censes n#s n#str#rum mai#rum inHenta n#sse debereI n#n Hides Heteres $e-es aut i!sas sua Hetustate c#nsenuisse aut n#His $e-ibus esse sub$atas. Ju#d Her# Hir#s b#n#s iure ciHi$i Bieri !utasI Kuia $e-ibus et !raemia !r#!#sita

aKue$ $$en# de -racia e in-eni#I ' n# He# Kue !ara nada te sirHiera en %$ $a !r2ctica de$ derec)# ciHi$I sin# $a Buer&a de tu !a$abraI unida a $a Be$icidad ' -racia de tu in-eni#. VE$ mism# Muci#I deBens#r de$ derec)# de$ !adre ' !r#!u-nad#r de$ !atrim#ni# 5di-2m#s$# as46I PKu% a$e- c#ntra t4 en aKue$$a causa Kue !udiera decirse t#mad# de$ derec)# ciHi$. PKu% $e' recit . PKu% secret#s reHe$ I #cu$t#s a $#s !r#Ban#s. T#d# su discurs# se redu,# a !#nderar $a im!#rtancia de $a $e' escritaI ni m2s ni men#s Kue )acen $#s muc)ac)#s en $as escue$as cuand# se e,ercitan en causas Bin-idasI ' un# deBiende $a eKuidadI #tr# e$ escrit#. O cre# Kue en $a causa de$ s#$dad#I si )ubieses deBendid# a$ )ereder# # a$ s#$dad# mism#I n# )abr4as tenid# Kue acudir a $as B rmu$as de N#sti$i#I sin# a $#s recurs#s de $a e$#cuencia. As4I deBendiend# e$ testament#I )ubieras dic)# Kue de este ,uici# de!end4a $a Buer&a ' Ha$ide& de t#das $as dis!#sici#nes testamentariasL ' si )ab$abas en deBensa de$ s#$dad#I )ubieras eH#cad# 5di-2m#s$# as46 de entre $#s muert#s $a s#mbra de su !adreI $a )ubieses !uest# a nuestra HistaI abra&and# a su )i,# ' rec#mend2nd#se$a entra $2-rimas a $#s centunHir#sL )ubieras )ec)#I a Be m4aI $$#rar a $as mismas !iedrasL )abr4as c#nse-uid#I en sumaI Kue $a B rmu$a $ti lingua nuncupasset n# !areciese escrita en $as D#ce Tab$asI Kue !reBieres a t#das $as bib$i#tecas de $#s Bi$ s#B#sI sin# en $#s !rece!t#s de a$-Mn ret ric#. VTac)as de !ere&#s#s a $#s , Henes Kue n# a!renden ese arteI c#n ser Baci$4sim#. N# deben !ensar Kue $# es tant# $#s ,urisc#nsu$t#s Kue tan satisBec)#s andan c#n su saber c#m# si c#stase -randes diBicu$tades. O tM mism# c#nBiesas Kue $a ,uris!ericia n# es t#daH4a arteI !er# Kue !#dr4a $$e-ar a ser$# cuand# a$-un# descubriese e$ m%t#d# ' sistema Kue )a de d2rse$e. Dices adem2s Kue es mu' de$eitab$eL !er# de se-ur# Kue $#s , Henes te ceden de barat# seme,ante recreaci n ' c#nsienten en !riHarse de e$$aI !#rKue n# )a$$ar2s entre e$$#s nin-un# Kue n# a!renda c#n m2s -ust# e$ Teucr# de PacuHi# Kue e$ tratad# de Mani$i# s#bre c#m!ra ' Henta. ABirmas Kue !#r am#r a $a !atria debem#s c#n#cer $as $e'es e instituci#nes de nuestr#s ma'#resL !er# Pn# c#n#ces Kue muc)as de e$$as )an caducad# !#r su anti-Redad # )an sid# sustituidas !#r #tras nueHas. S#stienes Kue e$ derec)# ciHi$ )ace buen#s a $#s )#mbresI !#rKue tiene !remi#s !ara $a Hirtud ' casti-#s !ara e$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

ED

sint Hirtutibus et su!!$icia HitiisI eKuidem !utabam Hirtutem )#minibusI si m#d# tradi rati#ne !#ssitI instituend# et !ersuadend#I n#n minis et Hi ac metu tradi. Nam i!sum Kuidem i$$ud etiam sine c#-niti#ne iurisI Kuam sit be$$um caHere ma$umI scire !#ssumus. 38A1? De me autem i!s#I cui uni tu c#ncedisI ut sine u$$a iuris scientia tamen causis satis Bacere !#ssimI tibi )#cI CrasseI res!#nde#I neKue me umKuam ius ciHi$e didicisse neKue tamen in eis causisI Kuas in iure !#ssem deBendereI umKuam istam scientiam desiderasseL a$iud est enim esse artiBicem cuiusdam -eneris atKue artisI a$iud in c#mmuni Hita et Hu$-ari )#minum c#nsuetudine nec )ebetem nec rudem. 38AG? Cui n#strum $icet Bund#s n#str#s #bire aut res rusticas He$ Bructus causa He$ de$ectati#nis inHisere. Tamen nem# tam sine #cu$isI tam sine mente HiHitI ut Kuid sit sementis ac messisI Kuid arb#rum !utati# ac HitiumI Ku# tem!#re anni aut Ku# m#d# ea Biant #mnin# nesciat. Num i-itur si Kui Bundus ins!iciendus aut si mandandum a$iKuid !r#curat#ri de a-ri cu$tum aut im!erandum Hi$ic# estI Ma-#nis ^art)a-iniensis sunt $ibri !erdiscendi. An )ac c#mmuni inte$$e-entia c#ntenti esse !#ssumus. Cur er-# n#n eidem in iure ciHi$iI !raesertim cum in causis et in ne-#tiis et in B#r# c#nteramurI satis instructi esse !#ssumus ad )#c dumta:atI ne in n#stra !atria !ere-rini atKue adHenae esse Hideamur. 38E9? Ac si iam sit causa a$iKua ad n#s de$ata #bscuri#rI diBBici$eI cred#I sitI cum )#c ScaeH#$a c#mmunicareL KuamKuam i!si #mniaI Ku#rum ne-#tium estI c#nsu$ta ad n#s et e:Kuisita deBerunt. An Her#I si de re i!saI si de BinibusI cum in rem !raesentem 3n#n? HenimusI si de tabu$is et !erscri!ti#nibus c#ntr#Hersia estI c#nt#rtas res et sae!e diBBici$is necessari# !erdiscimusL si $e-es n#bis aut si )#minum !erit#rum res!#nsa c#-n#scenda suntI Heremur ne eaI si ab adu$escentia iuri ciHi$i minus studuerimusI n#n Kueamus c#-n#scere. 3LI@? Ni)i$ne i-itur !r#dest #rat#ri iuris ciHi$is scientia. N#n ne-are !r#desse u$$am scientiamI ei !raesertimI cuius e$#Kuentia c#!ia rerum debeat esse #rnataL sed mu$ta et ma-na et diBBici$ia sunt eaI Kuae sunt #rat#ri necessariaI ut eius industriam in !$ura studia distra)ere n#$im. 38E>? Juis ne-et #!us esse #rat#ri in )#c #rat#ri# m#tu statuKue R#sci -estum et Henustatem. Tamen nem#

Hici#( siem!re cre4 Kue $a Hirtud se incu$caba a $#s )#mbres 5si es Kue !uede incu$carse6 c#n $a !ersuasi n ' $a ense"an&aI n# c#n amena&as ni terr#res. Aun sin e$ c#n#cimient# de$ derec)#I !#dem#s distin-uir e$ bien de$ ma$I ' )acer e$ un# ' eHitar e$ #tr#. VEn cuant# a m4I Mnic# a Kuien c#ncedesI #) Cras#I Kue sin saber e$ derec)# ciHi$ !ueda deBender causasI te dir% Kue nunca )e a!rendid# $as $e'esI !er# Kue tam!#c# $as )e ec)ad# de men#s en nin-una de $as causas de!endientes de e$$as Kue )e tenid# Kue deBender. Una c#sa es ser art4Bice de cua$Kuier -%ner#I ' #tra n# ser en $a Hida c#mMn ' Hu$-ar )#mbre t#r!e ' rud#. P Kui%n de n#s#tr#s n# es $4cit# rec#rrer !#r uti$idad # de$eite sus casas ' )eredades. Nin-un# )a' tan sin #,#s ' entendimient# Kue n# se!a $# Kue es $a mies ' $a sementeraI $a !#da de $#s 2rb#$es ' de $as HidesI ' en Ku% estaci n de$ a"#I ' c m#I se )acen estas c#sas. Per# !ara e:aminar e$ Bund# # dar a$-una #rden a$ arrendad#r # a$ -ran,er#I Ptendr2s Kue estudiar $#s $ibr#s de$ carta-in%s Ma-#n # te bastar2 c#n ese Hu$-ar c#n#cimient#. PO !#r Ku% n# )a de ser $# mism# en e$ derec)# ciHi$I s#bre t#d# cuand# )em#s HiHid# siem!re en e$ B#r# ' entre causas ' ne-#ci#sI ' )em#s tratad# de e$$#s c#m# ciudadan#sI ' n# c#m# !ere-rin#s ' e:tran,er#s. O si a$-una causa #scura ' diB4ci$ se n#s !resentareI B2ci$ ser2 c#nsu$tar$a c#n Esc%H#$aI si 'a e$ interesad# n# n#s $a trae c#nsu$tada ' resue$ta. Cuand# se dis!uta de $a c#sa mismaI de $4mites Kue n# tenem#s a $a HistaI de tab$as ' !rescri!ci#nesI a!rendem#s muc)as Heces c#sas intrincadas ' diB4ci$esL P' temerem#s tr#!e&ar en $a inter!retaci n de $as $e'es ' de $#s !areceres de $#s ,urisc#nsu$t#sI s $# !#rKue n# )em#s estudiad# desde $a ad#$escencia e$ derec)# ciHi$.

VPN# a!r#Hec)aI !uesI a$ #rad#r $a ciencia de$ derec)# ciHi$. N# )e de ne-ar Kue t#da ciencia a!r#Hec)aI s#bre t#d# a aKue$ cu'a e$#cuencia debe estar ad#rnada de Hariad#s c#n#cimient#sL !er# -randesI muc)as ' diB4ci$es s#n $as c#ndici#nes Kue en e$ #rad#r se e:i-en !ara Kue !ueda distraer su atenci n a #tr#s estudi#s. PJui%n ne-ar2 Kue e$ #rad#r debe imitar en e$ adem2n ' en e$ -est# $a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

EA

suaserit studi#sis dicendi adu$escentibus in -estu discend# )istri#num m#re e$ab#rare. Juid est #rat#ri tam necessarium Kuam H#:. Tamen me auct#re nem# dicendi studi#sus Graec#rum m#re tra-#ed#rum H#ci serHietI Kui et ann#s c#m!$uris sedentes dec$amitant et c#tidieI ante Kuam !r#nuntientI H#cem cubantes sensim e:citant eandemKueI cum e-eruntI sedentes ab acutissim# s#n# usKue ad -raHissimum s#num reci!iunt et Kuasi Ku#dam m#d# c#n$i-unt. N#c n#s si Bacere He$imusI ante c#ndemnentur eiI Ku#rum causas rece!erimusI Kuam t#tiensI Ku#tiens !raescribiturI Paeanem aut )'mnum recitarimus. 38E8? Ju#d si in -estuI Kui mu$tum #rat#rem adiuHatI et in H#ceI Kuae una ma:ime e$#Kuentiam He$ c#mmendat He$ sustinetI e$ab#rare n#bis n#n $icet ac tantum in utr#Kue adseKui !#ssumusI Kuantum in )ac acie c#tidiani muneris s!ati n#bis daturI Kuant# minus est ad iuris ciHi$is !erdiscendi #ccu!ati#nem descendendum. Ju#d et summatim !erci!i sine d#ctrina !#test et )anc )abet ab i$$is rebus dissimi$itudinemI Ku#d H#:? et -estus subit# sumi et a$iunde adri!i n#n !#testI iuris uti$itas ad KuamKue causam KuamHis re!ente He$ a !eritis He$ de $ibris de!r#mi !#test. 38ED? ItaKue i$$i disertissimi )#mines ministr#s )abent in causis iuris !erit#sI cum i!si sint im!eritissimiI ei KuiI ut abs te !au$# ante dictum estI !ra-matici H#canturL in Ku# n#stri #mnin# me$ius mu$t#I Ku#d c$arissim#rum )#minum auct#ritate $e-es et iura tecta esse H#$uerunt. Sed tamen n#n Bu-isset )#c Graec#s )#minesI si ita necesse esse arbitrati essentI #rat#rem i!sum erudire in iure ciHi$iI n#n ei !ra-maticum adiut#rem dare. 3L@? 38EA? Nam Ku#d dicis senectutem a s#$itudine Hindicari iuris ciHi$is scientiaI B#rtasse etiam !ecuniae ma-nitudineL sed n#s n#n Kuid n#bis uti$eI Herum Kuid #rat#ri necessarium sitI Kuaerimus. JuamKuamI Ku#niam mu$ta ad #rat#ris simi$itudinem ab un# artiBice sumimusI s#$et idem R#scius dicere seI Ku# !$us sibi aetatis accederetI e# tardi#res tibicinis m#d#s et cantus remissi#res esse Bacturum. Ju#d si i$$e astrictus certa Kuadam numer#rum m#derati#ne et !edum tamen a$iKuid ad reKuiem senectutis e:c#-itatI Kuant# Baci$ius n#s n#n $a:are m#d#sI sed t#t#s mutare !#ssumus. 38EE? NeKue enim )#c teI CrasseI Ba$$itI Kuam mu$ta sint et Kuam Haria

e$e-ancia de R#sci#. O sin embar-#I nadie ac#nse,ar2 a $#s , Henes aBici#nad#s a $a e$#cuencia Kue )a-an s#bre e$ -est# e$ mism# estudi# Kue R#sci#. PJu% c#sa )a' tan necesaria a$ #rad#r c#m# $a H#&. O sin embar-#I !#r c#nse,# m4#I nin-un# Kue se dediKue a $a #rat#ria debe educar $a H#& a$ m#d# de $#s Grie-#s ' de $#s tr2-ic#sI Kue !#r muc)#s a"#s dec$aman sentad#sI ' t#d#s $#s d4as antes de recitar Han a$&and# !#c# a !#c# $a H#&I ' $ue-# desde e$ t#n# m2s a-ud# $a )acen ba,ar a$ m2s -raHeI rec#-i%nd#$aI di-2m#s$# as4. Si n#s#tr#s Kuisi%sem#s )acer $# mism#I ser4an c#ndenad#s $#s Kue n#s encar-an sus causasI antes Kue a!rendi%sem#s a recitar un Pean. O si n# debem#s esmerarn#s nimiamente en e$ -est#I Kue tant# a'uda a$ #rad#rI ' en $a H#&I Mnica Kue s#stiene ' da rea$ce a $a e$#cuenciaL si s $# !#dem#s e,ercitarn#s en estas c#sas durante e$ breH4sim# tiem!# Kue n#s de,an $ibre $#s ne-#ci#s c#tidian#sI Pcu2nt# men#s )em#s de descender a $a #cu!aci n de a!render e$ derec)# ciHi$I KueI en sumaI !uede c#m!renderse sin anteri#r d#ctrina. A $# cua$ se a"ade Kue $a H#& ' e$ -est# n# !ueden t#marse de #tr# ni im!r#HisarseI a$ !as# Kue en $as cuesti#nes de derec)# !uede c#nsu$tarse a $#s d#ct#s # a $#s $ibr#s. P#r es# $#s m2s e$#cuentes #rad#res -rie-#s tienen a su serHici# ,uris!erit#s mu' d#ct#sI a $#s Kue sue$en $$amar !ra-m2tic#sI c#m# !#c# antes )as dic)#. VEn est# aciertan m2s $#s nuestr#sI Kue )an Kuerid# dar a $as $e'es ' a$ derec)# $a aut#ridad de $#s )#mbres m2s esc$arecid#s. Per# $# mism# )ubieran )ec)# $#s Grie-#sI a )ab%rse$es #currid# Kue e$ #rad#r mism# deb4a c#n#cer e$ derec)# ciHi$ ' n# c#ntentarse c#n un a'udante !r2ctic#. VL# Kue dices de Kue $a ancianidad se c#nsue$a de $a triste&a ' aband#n# c#n e$ estudi# de$ derec)#I ser2 sin duda !#r $as -randes riKue&as Kue !r#!#rci#na. Per# aKu4 n# buscam#s $# Kue !uede sern#s Mti$I sin# $# Kue es necesari# a$ #rad#r. VSue$e decir R#sci# 5'a Kue tantas Heces n#s )em#s Ha$id# de su e,em!$#6 Kue cuant# m2s Ha'a entrand# en a"#sI ir2 )aciend# m2s tard# e$ s#n de su B$auta ' m2s remis# su cant#. O si %$I su,et# a $as trabas de$ metr# ' de $a cadenciaI busca a$-Mn descans# !ara su He,e&I Pcu2nt# m2s B2ci$mente !#dem#s n#s#tr#sI n# suaHi&ar e$ t#n# de $a H#&I sin# mudar$e enteramente. O n# se te #cu$taI Cras#I cu2n Hari#s s#n $#s m#d#s de decirI ' Kui&2

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

EE

-enera dicendiI id Ku#d )aud sciam an tu !rimus #stenderisI Kui iam diu mu$t# dicis remissius et $enius Kuam s#$ebasL neKue minus )aec tamen tua -raHissimi serm#nis $enitasI Kuam i$$a summa His et c#ntenti# !r#batur( mu$tiKue #rat#res BueruntI ut i$$um Sci!i#nem audimus et Lae$iumI Kui #mnia serm#ne c#nBicerent !au$# intenti#reI numKuamI ut Ser. Ga$baI $ateribus aut c$am#re c#ntenderent. Ju#d si iam )#c Bacere n#n !#teris aut n#$esI Hereris ne tua d#mus ta$is et Hiri et ciHisI si a $iti-i#sis )#minibus n#n c#$aturI a ceteris deseratur. EKuidem tantum absum ab ista sententiaI ut n#n m#d# n#n arbitrer subsidium senectutis in e#rumI Kui c#nsu$tum HeniantI mu$titudine esse !#nendumI sed tamKuam !#rtum a$iKuem e:s!ectem istam Kuam tu timesI s#$itudinem. Subsidium enim be$$issimum e:istim# esse senectuti #tium. 38EF? Re$iKua Her# etiam si adiuHantI )ist#riam dic# et !rudentiam iuris !ub$ici et antiKuitatis mem#riam et e:em!$#rum c#!iamI si Kuand# #!us eritI a Hir# #!tim# et istis rebus instructissim#I Bami$iari me# C#n-# mutuab#rI neKue re!u-nab#I Ku# minusI id Ku#d m#d# )#rtatus esI #mnia $e-antI #mnia audiantI in #mni rect# studi# atKue )umanitate HersenturL sed me )ercu$e n#n ita mu$tum s!ati mi)i )abere HidenturI si m#d# ea Bacere et !erseKui H#$entI Kuae a teI CrasseI !raece!ta suntL Kui mi)i !r#!e iam nimis duras $e-es im!#nere Hisus es )uic aetatiI sed tamen ad idI Ku#d cu!iuntI adi!iscendum !r#!e necessarias. 38E0? Nam et subitae ad !r#!#sitas causas e:ercitati#nes et accuratae ac meditatae c#mmentati#nes ac sti$us i$$e tuusI Kuem tu Here di:isti !erBect#rem dicendi esse ac ma-istrumI mu$ti sud#ris estL et i$$a #rati#nis suae cum scri!tis a$ienis c#m!arati# et de a$ien# scri!t# subita He$ $audandi He$ Hitu!erandi He$ c#m!r#bandi He$ reBe$$endi causa dis!utati# n#n medi#cris c#ntenti#nis est He$ ad mem#riam He$ ad imitandum. 3L@I? 38E1? I$$ud Her# Buit )#rribi$eI Ku#d me )ercu$e Here#r ne mai#rem Him ad deterrendum )abuerit Kuam ad c#)#rtandum( H#$uisti enim in su# -enere unum KuemKue n#strum Kuasi Kuendam esse R#sciumL di:istiKue n#n tam eaI Kuae recta essentI !r#bariI Kuam Kuae !raHaI Bastidiis ad)aerescereL Ku#d e-# n#n tam Bastidi#se in n#bis Kuam in )istri#nibus s!ectari !ut#L 38EG? itaKue n#s rauc#s sae!e attentissime

)as sid# tM e$ !rimer# en dem#strar$#I !#rKue antes s#$4as !er#rar c#n muc)# m2s ca$#r ' He)emencia Kue a)#raI ' n# men#s a!$audim#s tu !resente serenidad Kue $a anti-ua Buer&a ' e$ !asad# br4#. VO )ub# muc)#s #rad#res c#m# Esci!i#n ' Le$i# Kue usar#n siem!re un t#n# de H#& mu' ba,#I ' n# !er#rar#n c#m# SerHi# Ga$baI c#n t#da $a Buer&a de sus !u$m#nes. O aunKue n# !uedas # n# Kuieras )acer est#I Ptemes !#r Hentura Kue $a casa de un tan i$ustre Har n c#m# tM se Hea aband#nada !#r t#d#sI s $# !#rKue de,en de asediarte $#s $iti-antes. Tan $e,#s est#' de este !arecerI Kue n# s $# cre# Kue n# es un a$iHi# !ara $a He,e& $a mu$titud de $#s Kue Hienen a c#nsu$tarI sin# Kue es!er# c#m# un !uert# esa s#$edad Kue temesI ' !iens# Kue e$ me,#r reBu-i# en $a He,e& es $a Kuietud. VEn cuant# a $#s dem2s estudi#sI $a )ist#riaI e$ derec)# !Mb$ic#I $a anti-RedadI $a abundancia de e,em!$#sI !#dr2 !edir$#s !restad#s cuand# sea menester a mi ami-# L#n-in#I Har n !tim# ' mu' sabed#r de estas c#sas. O n# re!u-n# '# Kue $#s , HenesI si-uiend# tu c#nse,#I $# $ean t#d#I $# #i-an t#d# ' se e,erciten en $#s estudi#s de )umanidadesI aunKue a Be m4a Kue $es )a de Kuedar !#c# tiem!# si se em!e"an en cum!$ir t#d#s $#s !rece!t#s Kue $es )as dad#I ' Kue me !arecen $e'es )art# duras !ara aKue$$a edadI si bien casi necesarias !ara a$can&ar $# Kue desean. P#rKue es#s e,ercici#s im!r#Hisad#s a !r#! sit# de cua$Kuiera causaI esas reB$e:i#nes tan !r#Bundas ' meditadasI ese esti$# tu'# Kue $$amas maestr# ' !erBecci#nad#r de$ bien decirI es #bra de muc)# traba,# ' sud#rL ' $a c#m!araci n de $#s discurs#s !r#!i#s c#n $#s a,en#sI ' $as c#ntr#Hersias de re!ente s#bre un $ibr# de #tr# !ara a$abar$eI Hitu!erar$eI c#m!r#bar$e # reButar$eI tienen n# !#ca diBicu$tadI 'a !ara $a mem#riaI 'a !ara $a imitaci n. Per# $# Kue es terrib$eI ' cre# W!#r N%rcu$esX Kue )a de tener m2s Buer&a !ara desa$entar Kue !ara !ersuadirI es e$ )aber Kuerid# tM Kue cada un# de n#s#tr#s sea en su -%ner# #tr# R#sci#I a"adiend# Kue n# a-radan tant# $as c#sas buenas c#m# $as ma$as Bastidian. Per# '# cre# Kue a$ #rad#r se $e ,u&-a c#n m2s beneH#$encia Kue a un )istri#n. As4 s#n #4d#s c#n atenci nI cuand# $a causa es interesanteI #rad#res mu' r#nc#sI a$ !as# Kue si

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

EF

audiri Hide#L tenet enim res i!sa atKue causaL at Aes#!umI si !au$um inrauseritI e:!$#di. A Kuibus enim ni)i$ !raeter H#$u!tatem aurium KuaeriturI in eis #BBenditurI simu$ atKue imminuitur a$iKuid de H#$u!tateI in e$#Kuenti autem mu$ta sunt Kuae teneantL Kuae si #mnia summa n#n sunt et !$eraKue tamen ma-na suntI necesse est ea i!saI Kuae suntI mirabi$ia Hideri. 38F9? Er-#I ut ad !rimum i$$ud reHertarI sit #rat#r n#bis isI KuiI ut Crassus descri!sitI acc#mm#date ad !ersuadendum !#ssit dicereL is autem c#nc$udatur in eaI Kuae sunt in usu ciHitatum Hu$-ari ac B#rensiI rem#tisKue ceteris studiisI KuamHis ea sint am!$a atKue !raec$araI in )#c un# #!ereI ut ita dicamI n#ctes et dies ur-eaturL imiteturKue i$$umI cui sine dubi# summa His dicendi c#ncediturI At)eniensem Dem#st)enemI in Ku# tantum studium Buisse tantusKue $ab#r diciturI ut !rimum im!edimenta naturae di$i-entia industriaKue su!eraretI cumKue ita ba$bus essetI ut eius i!sius artisI cui studeretI !rimam $itteram n#n !#sset dicereI !erBecit meditand#I ut nem# !$anius esse $#cutus !utareturL 38F>? deinde cum s!iritus eius esset an-usti#rI tantum c#ntinenda anima in dicend# est adsecutusI ut una c#ntinuati#ne Herb#rumI id Ku#d eius scri!ta dec$arantI binae ei c#ntenti#nes H#cis et remissi#nes c#ntinerenturL Kui etiamI ut mem#riae !r#ditum estI c#niectis in #s ca$cu$isI summa H#ce Hersus mu$t#s un# s!iritu !r#nuntiare c#nsuescebatL neKue is c#nsistens in $#c#I sed inambu$ans atKue ascensu in-rediens ardu#. 38F8? Nisce e-# c#)#rtati#nibusI CrasseI ad studium et ad $ab#rem incitand#s iuHenis He)ementer adsenti#rL ceteraI Kuae c#n$e-isti e: Hariis et diHersis studiis et artibusI tametsi i!se es #mnia c#nsecutusI tamen ab #rat#ris !r#!ri# #BBici# atKue munere seiuncta esse arbitr#r.S 3L@II? Naec cum Ant#nius di:issetI sane dubitare Hisus est Su$!icius et C#ttaI utrius #rati# !r#!ius ad Heritatem Hideretur accedere. 38FD? Tum Crassus S#!erarium n#bis KuendamI Ant#niI #rat#rem Bacis atKue )aud sci# an a$iter sentias et utare tua i$$a miriBica ad reBe$$endum c#nsuetudineI Kua tibi nem# umKuam !raestititL cuius Kuidem i!sius Bacu$tatis e:ercitati# #rat#rum !r#!ria estI sed iam in !)i$#s#!)#rum c#nsuetudine Hersatur ma:imeKue e#rumI Kui de #mni re !r#!#sita in utramKue !artem s#$ent c#!i#sissime dicere. 38FA? Verum e-# n#n s#$um arbitrabarI )is !raesertim audientibusI a me

Es#!# enr#nKuecieraI t#d#s $e si$bar4am#s. En $as artes Kue buscan e$ de$eite de$ #4d#I #Bende t#d# $# Kue disminu'e este !$acer. Per# en $a e$#cuencia )a' muc)as m2s c#sas Kue atrai-anI ' aunKue n# t#das sean !erBectasI basta Kue muc)as $# sean !ara Kue $a #raci n n#s !are&ca admirab$e. VO H#$Hiend# a nuestra !rimera cuesti nI sea e$ #rad#rI ta$ c#m# $# deBendi Cras#I e$ Kue !uede )ab$ar de un m#d# ac#m#dad# a $a !ersuasi n. Enci%rrese en $a !r2ctica Hu$-ar ' B#renseI ' de,and# $#s dem2s estudi#sI aunKue sean n#b$es ' se"a$ad#sI traba,e en est# s $# d4as ' n#c)esI imitand# a aKue$ Har n a Kuien t#d#s c#nceden $a !a$ma de $a e$#cuenciaI a$ ateniense Dem stenesI Kue c#n tant# estudi# ' traba,# $$e- a Hencer $#s #bst2cu$#s de $a natura$e&aL !ues siend# tartamud#I )asta e$ !unt# de n# !#der !r#nunciar $a !rimera $etra de$ arte Kue estudiabaI $$e- a )ab$ar m2s c$ar# Kue nadieL ' siend# de res!iraci n diBicu$t#saI $#-r 5c#m# $# Hem#s en sus escrit#s6 c#n s $# retener e$ a$ient#I a$&ar ' ba,ar d#s Heces $a H#& en e$ mism# !er4#d#. O aun dicen Kue se met4a !iedreci$$as en $a b#caI ' Kue recitaba en a$ta H#& ' de un s $# a$ient# muc)#s Hers#sI ' est# n# !ar2nd#se en un $u-arI sin# andand# ' subiend# a-rias cuestas. C#n estas e:)#rtaci#nesI Cras#I se debe c#nHidar a $#s , Henes a$ estudi# ' a $a $ab#r. T#das $as dem2s artes ' disci!$inasI aunKue en t#das te distin-uesI $as ,u&-# inde!endientes de$ #Bici# ' car-# de$ #rad#r.V

As4 Kue acab de )ab$ar Ant#ni#I Kuedar#n Su$!ici# ' C#ta en duda s#bra cu2$ de $as d#s #!ini#nes se acercaba m2s a $a Herdad. Ent#nces di,# Cras#( UN#s )as descrit# a$ #rad#r c#m# una es!ecie de #!erari#I aunKue n# s% si $# ,u&-as as4 # si )as Kuerid# s $# Ha$erte de tu admirab$e Baci$idad de reButaci nI en $a cua$ nadie te aHenta,a( $a cua$ Bacu$tad es !r#!ia de$ #rad#rI aunKue 'a $a sue$en usar $#s Bi$ s#B#sI s#bre t#d# $#s Kue en cua$Kuier asunt# deBienden $as d#s #!ini#nes c#ntrarias. Per# '# n# entend4a tratarI ' m2s )ab$and# en !resencia de %st#sI de$ ab#-ad# de 4nBima c$ase Kue n# se $eHanta s#bre e$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

E0

inB#rmari #!#rtereI Kua$is esse !#sset isI Kui )abitaret in subse$$iis neKue KuicKuam am!$ius adBerretI Kuam Ku#d causarum necessitas !#stu$aretI sed maius Kuiddam HidebamI cum censebam #rat#remI !raesertim in n#stra re !ub$icaI nu$$ius #rnamenti e:!ertem esse #!#rtere. Tu autemI Ku#niam e:i-uis Kuibusdam Binibus t#tum #rat#ris munus circumdedistiI )#c Baci$ius n#bis e:!#nes eaI Kuae abs te de #BBiciis !raece!tisKue #rat#ris Kuaesita suntL sed #!in#r secundum )unc diemL satis enim mu$ta a n#bis )#die dicta sunt. 38FE? Nunc et ScaeH#$aI Ku#niam in Tuscu$anum ire c#nstituitI !au$um reKuiescetI dum se ca$#r Bran-atL et n#s i!siI Ku#niam id tem!#ris estI Ha$etudini demus #!eram.S P$acuit sic #mnibus. Tum ScaeH#$a SsaneS inKuit SHe$$em n#n c#nstituissem Zin Tuscu$anum[ me )#die Henturum esse L. Ae$i#L $ibenter audirem Ant#niumSL etI cum e:sur-eretI simu$ adridens SneKue enimS inKuit Stam mi)i m#$estus BuitI Ku#d ius n#strum ciHi$e !erHe$$itI Kuam iucundusI Ku#d se id nescire c#nBessus est.S

inter%s de $a causaI sin# Kue me B#rmaba de$ #rad#rI s#bre t#d# en nuestra re!Mb$icaI una idea m2s a$taI cuand# di,e Kue n# deb4a carecer de nin-Mn -%ner# de cu$tura. Per# 'a Kue )as reducid# a tan estrec)#s $4mites $a !r#Besi n #rat#riaI m2s B2ci$ te ser2 e:!#nern#s $# Kue !iensas s#bre $#s !rece!t#s de este arte. Per# Ku%dese !ara ma"ana. P#r )#' bastante )em#s )ab$ad#. A)#raI Esc%H#$aI si Kuieres ir a$ Tuscu$an#I descansa un !#c# )asta Kue !ase e$ ca$#r. Oa es tiem!# tambi%n de Kue n#s#tr#s Ha'am#s a descansar.V T#d#s di,er#n Kue s4L ' Esc%H#$a a"adi ( USient# )aber dad# a Le$i# !a$abra de estar )#' en e$ Tuscu$an#I !#rKue #ir4a c#n muc)# -ust# a Ant#ni#.V Des!u%s se $eHant ' di,# ri%nd#se( UN# me )a sid# tan m#$est# e$ des!reci# Kue )aces de nuestr# derec)# ciHi$I c#m# -rat# e$ #4rte c#nBesar Kue $e i-n#ras.V

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador


VINTVM !RATREM LIBER SECVNDVS >8 >D >A >E DG A9 A> A8 FF F0 F1 FG GD GA GE GF >>E >>F >>0 >DE >DF >D0 >EE >EF >E0 >0E >0F >00 >GE >GF >G0 8>E 8>F 8>0 8DE 8DF 8D0 8EE 8EF 8E0 80E 80F 800 8GE 8GF 8G0 D>E D>F D>0 DDE DDF DD0 DEE DEF DE0 >F >0 >1 >G >9 8> 88 8D 8A 8E 8F 80 81 8G D9 AD AA AE AF A0 A1 AG E9 E> E8 ED EA EE EF E0 09 0> 08 0D 0A 0E 0F 00 01 0G 19 1> 18 1D 1A G0 G1 GG >99 >9> >98 >9D >9A >9E >9F >90 >91 >>1 >>G >>9 >8> >88 >8D >8A >8E >8F >80 >81 >D1 >DG >A9 >A> >A8 >AD >AA >AE >AF >A0 >A1 >E1 >EG >F9 >F> >F8 >FD >FA >FE >FF >F0 >F1 >01 >0G >19 >1> >18 >1D >1A >1E >1F >10 >11 >G1 >GG 899 89> 898 89D 89A 89E 89F 890 891 8>1 8>G 8>9 88> 888 88D 88A 88E 88F 880 881 8D1 8DG 8A9 8A> 8A8 8AD 8AA 8AE 8AF 8A0 8A1 8E1 8EG 8F9 8F> 8F8 8FD 8FA 8FE 8FF 8F0 8F1 801 80G 819 81> 818 81D 81A 81E 81F 810 811 8G1 8GG D99 D9> D98 D9D D9A D9E D9F D90 D91 D>1 D>G D>9 D8> D88 D8D D8A D8E D8F D80 D81 DD1 DDG DA9 DA> DA8 DAD DAA DAE DAF DA0 DA1 DE1 DEG DF9 DF> DF8 DFD DFA DFE DFF DF0

E1

M. TVLLI CICERONIS DE ORATORE AD > 8 D A E F D> D8 DD DA E1 EG F9 F> 1E 1F 10 11 >9G >>9 >>> >8G >D9 >D> >AG >E9 >E> >FG >09 >0> >1G >G9 >G> 89G 8>9 8>> 88G 8D9 8D> 8AG 8E9 8E> 8FG 809 80> 81G 8G9 8G> D9G D>9 D>> D8G DD9 DD> DAG DE9 DE> 0 1 G >9 >> DE DF D0 D1 F8 FD FA FE 1G G9 G> G8 >>8 >>D >>A >D8 >DD >DA >E8 >ED >EA >08 >0D >0A >G8 >GD >GA 8>8 8>D 8>A 8D8 8DD 8DA 8E8 8ED 8EA 808 80D 80A 8G8 8GD 8GA D>8 D>D D>A DD8 DDD DDA DE8 DED DEA

3I? 3>? Ma-na n#bis !uerisI Juinte BraterI si mem#ria tenesI #!ini# Buit L. Crassum n#n !$us atti-isse d#ctrinaeI Kuam Kuantum !rima i$$a !ueri$i instituti#ne !#tuissetL M. autem Ant#nium #mnin# #mnis eruditi#nis e:!ertem atKue i-narum BuisseL erantKue mu$ti KuiI KuamKuam n#n ita se rem )abere arbitrarenturI tamenI Ku# Baci$ius n#s incens#s studi# discendi a d#ctrina deterrerentI $ibenter idI Ku#d di:iI de i$$is #rat#ribus !raedicarentI utI si )#mines n#n eruditi summam essent !rudentiam atKue incredibi$em e$#Kuentiam c#nsecutiI inanis #mnis n#ster esse $ab#r et stu$tum in n#bis erudiendis !atris n#striI #!timi ac !rudentissimi HiriI studium Hideretur. 38? Ju#s tumI ut !ueriI reButare d#mesticis testibus !atre et C. Acu$e#ne !r#!inKu# n#str# et L. Cicer#ne !atru# s#$ebamusI Ku#d de Crass# !ater et Acu$e#I Ku#cum erat n#stra materteraI Kuem Crassus di$e:it e: #mnibus !$urimumI et !atruusI Kui cum Ant#ni# in Ci$iciam !r#Bectus una decesseratI mu$ta n#bis de eius studi# et d#ctrina sae!e narraHitL cumKue n#s cum c#ns#brinis n#strisI Acu$e#nis Bi$iisI et ea disceremusI Kuae Crass# !$acerentI et ab eis d#ct#ribusI Kuibus i$$e utereturI erudiremurI etiam i$$ud sae!e inte$$e:imusI cum essemus eius d#miI Ku#d He$ !ueri sentire !#teramusI i$$um et Graece sic $#KuiI nu$$am ut n#sse a$iam $in-uam HidereturI et d#ct#ribus n#stris ea !#nere in !erc#ntand# eaKue i!sum #mni in serm#ne tractareI ut ni)i$ esse ei

En nuestra inBanciaI )erman# Juint#I rec#rdar2s Kue era #!ini n mu' acreditada $a de Kue Luci# Cras# n# tuH# m2s instrucci n Kue $a Kue sue$e adKuirirse en $#s !rimer#s a"#sL !er# Kue Marc# Ant#ni# carec4a abs#$utamente de e$$aI ' era i-n#rante. Muc)#s )ab4a Kue sin creer esta #!ini nI ten4an !$acer en diHu$-ar$aI !ara desa$entar as4 m2s B2ci$mente a $#s Kue He4an inB$amad#s en e$ am#r de $a e$#cuencia. P#rKue si aKue$$#s )#mbresI n# siend# erudit#sI )ab4an a$can&ad# tan incre4b$e e$#cuenciaI Han# e inMti$ ser4a nuestr# traba,#I ' e$ aB2n de nuestr# !adreI !tim# ' !rudent4sim# Har nI en instruirn#s. ReBut2bam#s este !arecerI c#m# ni"#s Kue %ram#sI citand# c#m# testi-#s d#m%stic#s a nuestr# !adre ' a nuestr# !ariente Ca'# AcM$e#I ' a nuestr# t4# Luci# Cicer#nL !#rKue de$ in-eni# ' d#ctrina de Cras# n#s )ab4an )ab$ad# muc)# nuestr# !adre ' AcM$e# 5casad# c#n nuestra t4a materna6I a Kuien Cras# tuH# m2s cari"# Kue a nadieI ' nuestr# t4#I Kue Bue c#n Ant#ni# a Sici$ia. O )abi%nd#n#s educad# c#n nuestr#s !rim#s $#s )i,#s de AcM$e#I ' a!rendid# $# Kue era de$ a-rad# de Cras#I ' c#n $#s maestr#s Kue %$ e$e-4aI Him#s muc)as Heces 5!#rKue est# es c#sa Kue )asta $#s ni"#s !ueden Her6 Kue sab4a e$ -rie-# c#m# si nunca )ubiese )ab$ad# #tra $en-uaI ' c#n#cim#s !#r $as cuesti#nes Kue %$ !r#!#n4a a nuestr#s d#ct#resI ' !#r $# Kue trataba en c#nHersaci nI Kue nada era nueH# ni inaudit# !ara %$.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

EG

n#HumI ni)i$ inauditum Hideretur. 3D? De Ant#ni# Her#I KuamKuam sae!e e: )umanissim# )#mine !atru# n#str# acce!eramusI Kuem ad m#dum i$$e He$ At)enis He$ R)#di se d#ctissim#rum )#minum serm#nibus dedissetI tamen i!se adu$escentu$usI Kuantum i$$ius ineuntis aetatis meae !atiebatur !ud#rI mu$ta e: e# sae!e KuaesiHi. N#n erit !r#Bect# tibiI Ku#d scrib#I )#c n#HumL nam iam tum e: me audiebas mi)i i$$um e: mu$tis HariisKue serm#nibus nu$$ius reiI Kuae Kuidem esset in eis artibusI de Kuibus a$iKuid e:istimare !#ssemI rudem aut i-narum esse Hisum. 3A? Sed Buit )#c in utr#Kue e#rumI ut Crassus n#n tam e:istimari He$$et n#n didicisseI Kuam i$$a des!icere et n#str#rum )#minum in #mni -enere !rudentiam Graecis anteBerreL Ant#nius autem !r#babi$i#rem )#c !#!u$# #rati#nem B#re censebat suamI si #mnin# didicisse numKuam !utareturL atKue ita se uterKue -raHi#rem B#reI si a$ter c#ntemnereI a$ter ne n#sse Kuidem Graec#s Hideretur. 3E? Ju#rum c#nsi$ium Kua$e BueritI ni)i$ sane ad )#c tem!usL i$$ud autem est )uius institutae scri!ti#nis ac tem!#risI neminem e$#Kuentia n#n m#d# sine dicendi d#ctrinaI sed ne sine #mni Kuidem sa!ientia B$#rere umKuam et !raestare !#tuisse. 3II? Etenim ceterae Bere artes se i!sae !er se tuentur sin-u$aeL bene dicere autemI Ku#d est scienter et !erite et #rnate dicereI n#n )abet deBinitam a$iKuam re-i#nemI cuius terminis sae!ta teneatur( #mniaI KuaecumKue in )#minum disce!tati#nem cadere !#ssunt bene sunt ei dicendaI Kui )#c se !#sse !r#BiteturI aut e$#Kuentiae n#men re$inKuendum est. 3F? Jua re eKuidem et in n#stra ciHitate et in i!sa GraeciaI Kuae sem!er )aec summa du:itI mu$t#s et in-eniis e:imiis et ma-na $aude dicendi sine summa rerum #mnium scientia Buisse Bate#rL ta$em Her# e:sistere e$#KuentiamI Kua$is Buit in Crass# et Ant#ni#I n#n c#-nitis rebus #mnibusI Kuae ad tantam !rudentiam !ertinerentI tantamKue dicendi c#!iamI Kuanta in i$$is BuitI n#n !#tuisse c#nBirm#. 30? Ju# etiam Beci $ibentiusI ut eum serm#nemI Kuem i$$i Ku#ndam inter se de )is rebus )abuissentI mandarem $itterisI He$ ut i$$a #!ini#I Kuae sem!er BuissetI t#$$ereturI a$terum n#n d#ctissimumI a$terum !$ane ind#ctum BuisseL He$ ut eaI Kuae e:istimarem a summis #rat#ribus de e$#Kuentia diHinitus esse dictaI cust#direm $itterisI si u$$# m#d# adseKui c#m!$ectiKue !#tuissemL He$

De Ant#ni#I aunKue )ab4a #4d# c#ntar muc)as Heces a nuestr# buen t4# cu2nt# se )ab4a dedicad# en Atenas ' R#das a$ trat# c#n $#s )#mbres m2s d#ct#sI sin embar-#I cuant# $# c#nsent4a $a timide& !r#!ia de un , HenI )ice a$ mism# Ant#ni# muc)as !re-untas. O n# ser2 nueH# !ara t4 $# Kue escrib#I !ues m2s de una He& te $# )e dic)#( Kue en tantas ' tan Hariadas c#nHersaci#nes c#m# tuHe c#n %$I nunca me !areci rud# ni i-n#rante en c#sa a$-una Kue '# !udiera ,u&-ar. Per# )ub# en amb#s esta !articu$aridad( Kue Cras# Kuer4a Kue se $e tuHiese !#r )#mbre d#ct#I !er# Kue des!reciaba $a ciencia de $#s Grie-#s ante!#ni%nd#$es en t#d# $a sabidur4a de $#s nuestr#sL mientras Kue Ant#ni# cre4a )acer m2s a-radab$es sus discurs#s a$ !ueb$# Bin-iend# Kue $# i-n#raba t#d#. As4I era !unt# de )#nraI en e$ un#I des!reciar a $#s Grie-#sL en e$ #tr#I n# c#n#cer$#s abs#$utamente. P#r Ku% )ac4an est#I n# me t#ca a)#ra aHeri-uar$#( )asta de,ar sentad# Kue nadie se aHenta, en $a e$#cuencia sin e$ estudi# de $#s !rece!t#s ' sin una -rande ' Hariada sabidur4a.

P#rKue $as dem2s artes tienen sus !r#!i#s $4mitesL !er# e$ bien decirI e$ )ab$ar c#n sabidur4aI e$e-ancia ' #rnat#I n# tiene re-i n bien deBinida cu'#s t%rmin#s $e circunscriban. T#d# $# Kue !uede ser materia de c#ntr#Hersia entre $#s )#mbresI debe decir$# bien e$ #rad#rI si es Kue merece este n#mbreL !#r $# cua$I si en nuestra R#ma ' en $a misma GreciaI Kue tant# estim siem!re este arteI )ub# muc)#sI Kue n# sabiend# tant#I s#bresa$ier#n !#r su in-eni# ' BacundiaI n# !ued# c#ncederI sin embar-#I Kue e:ista tanta e$#cuencia cuanta )ub# en Cras# ' Ant#ni#I sin e$ c#n#cimient# de t#das $as c#sas Kue !ueden ser materia de$ arte. P#r es# )e accedid# -ust#s# a escribir e$ di2$#-# Kue amb#s tuHier#n s#bre este asunt#L 'a !ara desterrar $a #!ini n de Kue e$ un# n# Bue d#ct4sim#I ' e$ #tr# Bue de$ t#d# i-n#ranteL 'a !ara c#m!endiar ' c#nserHar !#r escrit# $# Kue d#s tan -randes #rad#res diHinamente )ab$ar#n acerca de $a e$#cuenciaL 'a !ara sa$Har de$ #$Hid# ' de$ si$enci#I en cuant# '# !uedaI su BamaI Kue 'a Ha deca'end# ' b#rr2nd#se.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

F9

me )ercu$e etiam ut $audem e#rum iam !r#!e senescentemI Kuantum e-# !#ssemI ab #b$iHi#ne )#minum atKue a si$enti# Hindicarem. 31? Nam si e: scri!tis c#-n#sci i!si suis !#tuissentI minus )#c B#rtasse mi)i esse !utassem $ab#randumL sed cum a$ter n#n mu$tumI Ku#d Kuidem e:staretI et id i!sum adu$escensI a$ter ni)i$ adm#dum scri!ti re$iKuissetI deberi )#c a me tantis )#minum in-eniis !utaHiI utI cum etiam nunc HiHam i$$#rum mem#riam teneremusI )anc imm#rta$em redderemI si !#ssem. 3G? Ju#d )#c etiam s!e ad-redi#r mai#re ad !r#bandumI Kuia n#n de Ser. Ga$bae aut C. Carb#nis e$#Kuentia scrib# a$iKuidI in Ku# $iceat mi)i Bin-ereI si Kuid He$imI nu$$ius mem#ria iam me reBe$$enteI sed ed# )aec eis c#-n#scendaI Kui e#s i!s#sI de Kuibus $#Ku#rI sae!e audieruntL ut du#s summ#s Hir#s eisI Kui neutrum i$$#rum HiderintI e#rumI Kuibus amb# i$$i #rat#res c#-niti sintI HiH#rum et !raesentium mem#ria teste c#mmendemus. 3III? 3>9? Nec Her# teI carissime Brater atKue #!timeI r)et#ricis nunc Kuibusdam $ibrisI Ku#s tu a-restis !utasI inseKu#r ut erudiamL Kuid enim tua !#test esse #rati#ne aut subti$ius aut #rnatius. Sed siHe iudici#I ut s#$es dicereI siHeI ut i$$e !ater e$#Kuentiae de se Is#crates scri!sit i!seI !ud#re a dicend# et timiditate in-enua Kuadam reBu-istiI siHeI ut i!se i#cari s#$e#I unum !utasti satis esse n#n m#d# in una Bami$ia r)et#remI sed !aene in t#ta ciHitateI n#n tamen arbitr#r tibi )#s $ibr#s in e# B#re -enereI Ku#d merit# !r#!ter e#rumI Kui de dicendi rati#ne dis!utaruntI ieiunitatem b#narum artium !#ssit in$udiL 3>>? ni)i$ enim mi)i Kuidem Hidetur in Crassi et Ant#ni serm#ne esse !raeteritumI Ku#d KuisKuam summis in-eniisI acerrimis studiisI #!tima d#ctrinaI ma:im# usu c#-n#sci ac !erci!i !#tuisse arbitrareturI Ku#d tu Baci$$ime !#teris iudicareI Kui !rudentiam rati#nemKue dicendi !er te i!sumI usum autem !er n#s !erci!ere H#$uisti. Sed Ku# citius )#cI Ku#d susce!imusI n#n medi#cre munus c#nBicere !#ssimusI #missa n#stra ad)#rtati#ne ad e#rumI Ku#s !r#!#suimusI serm#nem dis!utati#nemKue Heniamus. 3>8? P#ster# i-itur dieI Kuam i$$a erant actaI )#ra Bere secundaI cum etiam tum in $ect# Crassus esset et a!ud eum Su$!icius sederetI Ant#nius autem inambu$aret cum C#tta in !#rticuI re!ente e# J. Catu$us sene: cum C. Iu$i# Bratre HenitL

Si !udi%ram#s c#n#cer$#s !#r sus escrit#sI men#s necesari# Buera este traba,#L !er# e$ un# n#s de, mu' !#cas c#sasI ' %stas escritas en su ,uHentudI ' e$ #tr# nada escribi . ]ust# esI !uesI Kue $#s Kue c#nserHam#s HiHa $a mem#ria de ta$es )#mbresI !r#curem#s )acer$a inm#rta$ en $# !#sib$e. O em!rend# %ste traba,# c#n tanta ma'#r es!eran&aI cuant# Kue n# escrib# de $a e$#cuencia de SerHi# Ga$ba # de Ca'# Carb#nI d#nde !#dr4a '# Bin-ir $# Kue KuisieraI sin Kue $a mem#ria de nin-un# !udiera desmentirmeI sin# Kue escrib# !ara $#s Kue m2s de una He& #'er#n a $#s #rad#res de Kuienes )ab$#. De esta suerteI $a mem#ria de $#s Kue c#n#cier#n a aKue$$#s d#s #rad#res HiH#s ' !resentesI serHir2 !ara trasmitir sus a$aban&as a $#s Kue n# !udier#n #4r a nin-un# de e$$#s. Ni me !r#!#n-#I )erman# car4sim# ' e:ce$enteI im!#rtunarte c#n es#s $ibr#s ret ric#s Kue tienes !#r b2rbar#s. PPues Ku% c#sa )a' m2s sesuda ni m2s e$e-ante Kue tu dicci n. Per# 'a sea !#r !rudenciaI c#m# sue$es decirL 'a !#r aKue$ !ud#r ' timide& in-enua Kue deten4a a$ mism# Is cratesI !adre de $a e$#cuenciaL 'a !#rKue 5c#m# dices c#n c)iste6 ,u&-abas suBiciente Kue )ubiese un #rad#r en una Bami$ia ' aun en t#da una ciudadI te )as abstenid# siem!re e )ab$ar en !Mb$ic#. Piens#I sin embar-#I Kue n# c#$#car2s este $ibr# entre $#s KueI !#r $a aride& de su esti$#I merecen a-ria censura. En est#s c#$#Kui#s de Cras# ' Ant#ni# cre# Kue nada Ba$ta de $# Kue !uede c#n#cerse ' a$can&arse c#nsum# in-eni#I inBati-ab$e estudi#I c#!i#sa d#ctrina ' !r2ctica -rande( $# cua$ !#dr2s ,u&-ar mu' B2ci$mente tMI Kue )as Kuerid# a!render e$ arte !#r t4 mim#I de,2nd#me a m4 $a !r2ctica. Mas !ara dar cima a$ em!e"#I n# $eHeI Kue s#bre m4 )e t#mad#I de,em#s t#d# !re2mbu$#I ' H#$Ham#s a$ c#$#Kui# ' dis!uta de nuestr#s inter$#cut#res.

A$ d4a si-uiente de $a c#nHersaci n 'a reBeridaI cerca de $a )#ra se-undaI estand# t#daH4a Cras# en $a cama ' cerca de %$ sentad# Su$!ici#I ' Ant#ni# ' C#ta !ase2nd#se !#r e$ ! rtic#I se $es !resent de re!ente Juint# C2tu$# e$ Hie,#I c#n su

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

F>

Ku#d ubi audiHitI c#mm#tus Crassus surre:it #mnesKue admirati mai#rem a$iKuam esse causam e#rum adHentus sus!icati sunt. 3>D? Jui cum inter seI ut i!s#rum usus BerebatI amicissime c#nsa$utassent( SKuid H#s tandem.S Crassus Snum KuidnamS inKuit Sn#Hi.S SNi)i$ saneIS inKuit Catu$us Setenim Hides esse $ud#sL sed ; He$ tu n#s ine!t#s $icetS inKuit SHe$ m#$est#s !utes ; cum ad me in Tuscu$anumS inKuit S)eri Hes!eri Henisset Caesar de Tuscu$an# su#I di:it mi)i a se ScaeH#$am )inc euntem esse c#nHentumI e: Ku# mira Kuaedam se audisse dicebatL teI Kuem e-# t#tiens #mni rati#ne tem!tans ad dis!utandum e$icere n#n !#tuissemI !ermu$ta de e$#Kuentia cum Ant#ni# disseruisse et tamKuam in sc)#$a !r#!e ad Graec#rum c#nsuetudinem dis!utasse( 3>A? ita me Brater e:#raHit ne i!sum Kuidem a studi# audiendi nimis ab)#rrentemI sed me )ercu$e HerentemI ne m#$esti H#bis interHeniremusI ut )uc secum HeniremL etenim ScaeH#$am ita dicere aiebatI b#nam !artem serm#nis in )unc diem esse di$atam. N#c tu si cu!idius Bactum e:istimasI Caesari attribuesL si Bami$iariusI utriKue n#strumL n#s KuidemI nisi B#rte m#$esti interHenimusI Henisse de$ectat.S 3IV? 3>E? Tum Crassus SeKuidemI KuaecumKue H#s causa )uc attu$issetI $aetarerI cum a!ud me Hiderem )#mines mi)i carissim#s et amicissim#sL sed tamenI Here dicamI KuaeHis ma$$em BuissetI Kuam istaI Kuam dicis. E-# enimI utI Kuem ad m#dum senti#I $#KuarI numKuam mi)i minus Kuam )estern# die !$acuiL ma-is ade# id Baci$itate Kuam a$ia u$$a cu$!a mea c#nti-itI KuiI dum #bseKu#r adu$escentibusI me senem esse sum #b$itus BeciKue idI Ku#d ne adu$escens Kuidem BeceramI ut eis de rebusI Kuae d#ctrina a$iKua c#ntinerenturI dis!utarem. Sed )#c tamen cecidit mi)i !er#!!#rtuneI Ku#d transactis iam meis !artibus ad Ant#nium audiendum Henistis.S 3>F? Tum Caesar SeKuidemIS inKuit SCrasseI ita sum cu!idus in i$$a $#n-i#re te ac !er!etua dis!utati#ne audiendiI utI si id mi)i minus c#ntin-atI He$ )#c sim c#tidian# tu# serm#ne c#ntentusL itaKue e:!eriar eKuidem i$$udI ut ne Su$!icius Bami$iaris meus aut C#tta !$us Kuam e-# a!ud te Ha$ere HideanturI et te e:#rab# !r#Bect#I ut mi)i Ku#Kue et Catu$# tuae suaHitatis a$iKuid im!ertiasL sin tibi id minus $ibebitI n#n te ur-eb# neKue c#mmittamI

)erman# Ca'# ]u$i#. As4 Kue $# su!# Cras#I se $eHant a t#da !risaI n# a$can&and# a c#m!render $a causa de Hisita tan ines!eradaL ' des!u%s de )aberse sa$udad# mu' amist#samente c#m# era c#stumbre entre e$$#sI $es !re-unt Cras#( UJu% n#Hedad #s trae tan de ma"ana. ;Nin-unaI di,# C2tu$#I !ues 'a Hes Kue es tiem!# de ,ue-#s !Mb$ic#sL !er# aunKue n#s ten-as !#r im!ertinentes ' m#$est#sI te dir% KueI )abiend# Henid# a'er tarde C%sar de su -ran,a Tuscu$ana a $a m4aI se )ab4a enc#ntrad# c#n Esc%H#$aI e$ cua$ $e )ab4a reBerid# maraHi$$as( Kue tMI de Kuien '# nunca )ab4a c#nse-uid# c#n rue-#s ni e:)#rtaci#nes Kue )ab$ases de estas c#sasI )ab4as dis!utad# $ar-amente de $a e$#cuencia c#n Ant#ni#I a$ m#d# de $a escue$a -rie-a( ent#nces mi )erman# me r#- encarecidamente Kue te tra,eraI a $# cua$ '# asent4 !#r e$ dese# Kue ten4a de #4rteI si bien tem4a ser#s m#$est#. Esc%H#$a me )ab4a ase-urad# Kue buena !arte de $a c#nHersaci n )ab4a Kuedad# !ara este d4a. Si crees Kue )em#s #brad# c#n $i-ere&aI atribM'ese$# a C%sarL si c#n amistadI a cua$Kuiera de n#s#tr#s. P#r $# dem2sI si n# #s s#m#s m#$est#sI n#s a$e-rarem#s muc)# de )aber Henid#.V Ent#nces di,# Cras#( USea cua$Kuiera $a causa Kue aKu4 #s )a'a tra4d#I siem!re me !$ace Her en mi casa a tan buen#s ami-#s m4#sI !er# Kuisiera Kue e$ m#tiH# )ubiera sid# #tr# de$ Kue dec4s. Pues '# 5' #s $# di-# c#m# $# sient#6 nunca )e Kuedad# m2s desc#ntent# de m4 mism# Kue a'erL aunKue est# me sucedi m2s !#r mi c#ndescendencia Kue !#r #tra cu$!a m4aI !ues Kueriend# dar -ust# a est#s , HenesI me )e #$Hidad# de Kue '# era un Hie,#I ' )e )ec)# $# Kue nunca )ice ni aun de ,#Hen( dis!utar s#bre t#d# $# Kue abra&a e$ arte de $a !a$abra. Qien me )a Henid# Kue )a'2is $$e-ad# cuand# est2 acabada mi !arte ' em!ie&a $a de Ant#ni#.V Res!#ndi $e C%sar( UEn HerdadI Cras#I tant# -ust# ten-# de #4rteI Kue si n# $#-r# una c#ntr#Hersia $ar-a ' se-uidaI a $# men#s )e de disBrutar de tu c#tidiana c#nHersaci n. As4 Her% si mi ami-# Su$!ici# # C#ta tienen m2s Ha$imient# c#nti-#I ' te su!$icar% Kue )a-as a$-# en #bseKui# m4# ' de C2tu$#L !er# si n# Kuisieres c#m!$acermeI n# insistir% m2sI !ara Kue n# me ten-as !#r ine!t#I c#sa Kue ab#rreces tant#.V

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

F8

utI dum Hereare tu ne sis ine!tusI me esse iudices.S 3>0? Tum i$$e Se-# me )ercu$eS inKuitI SCaesarI e: #mnibus Latinis Herbis )uius Herbi Him He$ ma:imam sem!er !utaHiL Kuem enim n#s ine!tum H#camusI is mi)i Hidetur ab )#c n#men )abere ductumI Ku#d n#n sit a!tusI idKue in serm#nis n#stri c#nsuetudine !er$ate !atetL nam Kui aut tem!us Kuid !#stu$et n#n Hidet aut !$ura $#Kuitur aut se #stentat aut e#rumI Kuibuscum estI He$ di-nitatis He$ c#mm#di rati#nem n#n )abet aut deniKue in a$iKu# -enere aut inc#ncinnus aut mu$tus estI is ine!tus esse dicitur. 3>1? N#c Hiti# cumu$ata est eruditissima i$$a Graec#rum nati#L itaKue Ku#d Him )uius ma$i Graeci n#n HidentI ne n#men Kuidem ei Hiti# im!#sueruntL ut enim Kuaeras #mniaI Ku# m#d# Graeci ine!tum a!!e$$entI n#n re!eries. Omnium autem ine!tiarumI Kuae sunt innumerabi$esI )aud sciam an nu$$a sit mai#r KuamI ut i$$i s#$entI Ku#cumKue in $#c#I Ku#scumKue inter )#mines Hisum estI de rebus aut diBBici$$imis aut n#n necessariis ar-utissime dis!utare. N#c n#s ab istis adu$escentibus Bacere inHiti et recusantes )eri c#acti sumus.S 3V? 3>G? Tum Catu$us Sne Graeci KuidemIS inKuit SCrasseI Kui in ciHitatibus suis c$ari et ma-ni BueruntI sicuti tu es n#sKue #mnes in n#stra re !ub$ica H#$umus esseI )#rum Graec#rumI Kui se incu$cant auribus n#strisI simi$es BueruntI nec in #ti# serm#nes )uius m#di dis!utati#nesKue Bu-iebant. 389? Ac si tibi HidenturI Kui tem!#risI Kui $#ciI Kui )#minum rati#nem n#n )abentI ine!tiI sicut debent HideriI num tandem aut $#cus )ic n#n id#neus HideturI in Ku# !#rticus )aec i!saI ubi nunc ambu$amusI et !a$aestra et t#t $#cis sessi#nes -'mnasi#rum et Graec#rum dis!utati#num mem#riam Ku#dam m#d# c#mm#Hent. Aut num im!#rtunum tem!us in tant# #ti#I Ku#d et rar# datur et nunc !er#!tat# n#bis datum est. Aut )#mines ab )#c -enere dis!utati#nis a$ieniI Kui #mnes ei sumusI ut sine )is studiis Hitam nu$$am esse ducamus.S 38>? SOmnia istaS inKuit Crassus Se-# a$i# m#d# inter!ret#rI Kui !rimum !a$aestram et sedes et !#rticus etiam i!s#sI Catu$eI Graec#s e:ercitati#nis et de$ectati#nis causa n#n dis!utati#nis inHenisse arbitr#rL nam et saecu$is mu$tis ante -'mnasia inHenta suntI Kuam in eis !)i$#s#!)i -arrire c#e!eruntI et )#c i!s# tem!#reI

Res!#ndi Cras#( UEn Herdad Kue de t#das $as !a$abras $atinas a!enas )a$$# nin-una Kue ten-a tanta Buer&a c#m# %sta. Par%ceme Kue e$ Kue n# tiene a!titud !ara una c#saI debe ser ca$iBicad# de ine!t#I ' as4 $# !rueba e$ us# c#mMn de nuestr# $en-ua,e. E$ Kue dice $as c#sas Buera de tiem!#I # )ab$a muc)#I # es Hana-$#ri#s#I # n# atiende a $a di-nidad ' a$ inter%s de $#s Kue $# #'enI # es inc#)erente ' desc#m!uest#I debe ser ca$iBicad# de ine!t#. De este Hici# ad#$ece $a erudit4sima naci n de $#s Grie-#sI ' c#m# n# $es !arece Hici#I tam!#c# tienen n#mbre !ara %$L !ues si !re-untas Ku% es $# Kue entienden $#s Grie-#s !#r ine!t#I n# )a$$ar2s esta !a$abra en su $en-ua. De t#das $as ine!ciasI Kue s#n innumerab$esI n# s% si )a' #tra ma'#r Kue $a de $#s Kue sue$en dis!utar c#n muc)# a!arat#I en cua$Kuier !arte ' ante cua$Kuier audit#ri#I de c#sas mu' diB4ci$es # n# necesarias. Est# tuHe '# Kue )acer c#n )arta re!u-nancia m4aI m#Hid# !#r $#s rue-#s de est#s , Henes.V

Ent#nces di,# C2tu$#( UNi $#s mism#s Grie-#s Kue en sus ciudades Buer#n tan i$ustres ' esc$arecid#s c#m# tM en $a tu'a ' n#s#tr#s t#d#s Kuerem#s ser$#I Buer#n !arecid#s a es#s Grie-#s Kue tant# m#$estan nuestr#s #4d#sL 'I sin embar-#I en $#s rat#s de #ci# n# desde"aban estas c#nHersaci#nes ' dis!utas. O si te !arecen ine!t#s $#s Kue n# tienen c#nsideraci n c#n e$ $u-arI e$ tiem!# ' $#s )#mbresI !#r Hentura Pn# te !arece ac#m#dad# $u-ar este ! rtic# d#nde estam#sI esta !a$estra ' est#s asient#s. Pn# te traen a $a mem#ria $#s -imnasi#s ' $as c#ntr#Hersias de $#s Grie-#s. PTe !arece in#!#rtun# este tiem!# de #ci# tan desead# ' tan rara He& c#ncedid#. P# tendr2s !#r )#mbres a,en#s de est#s estudi#s a t#d#s $#s Kue aKu4 estam#sI ' Kue sin est#s c#$#Kui#s n# !#dem#s !asar $a Hida. ;T#d# est#I di,# Cras#I $# inter!ret# '# de #tr# m#d#I !ues entiend#I C2tu$#I Kue $#s mism#s Grie-#s inHentar#n $a !a$estraI $#s asient#s ' e$ ! rtic# !ara e,ercici# ' de$eiteI n# !ara dis!utaL ' )ub# -imnasi#s muc)#s si-$#s antes Kue $#s Bi$ s#B#s em!e&asen a -ra&nar en e$$#sL ' )#' mism#I Kue se )an a!#derad# de t#d#s $#s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

FD

cum #mnia -'mnasia !)i$#s#!)i teneantI tamen e#rum audit#res discum audire Kuam !)i$#s#!)um ma$untL Kui simu$ ut incre!uitI in media #rati#ne de ma:imis rebus et -raHissimis dis!utantem !)i$#s#!)um #mnes uncti#nis causa re$inKuuntL ita $eHissimam de$ectati#nem -raHissimaeI ut i!si BeruntI uti$itati ante!#nunt. 388? Otium autem Ku#d dicis esseI adsenti#rL Herum #ti Bructus est n#n c#ntenti# animiI sed re$a:ati#. 3VI? Sae!e e: s#cer# me# audiHiI cum is diceret s#cerum suum Lae$ium sem!er Bere cum Sci!i#ne s#$itum rusticari e#sKue incredibi$iter re!uerascere esse s#$it#sI cum rus e: urbe tamKuam e Hinc$is eH#$aHissent. N#n aude# dicere de ta$ibus HirisI sed tamen ita s#$et narrare ScaeH#$aI c#nc)as e#s et umbi$ic#s ad Caietam et ad Laurentum $e-ere c#nsuesse et ad #mnem animi remissi#nem $udumKue descendere. 38D? Sic enim res sese )abetI utI Kuem ad m#dum H#$ucris Hidemus !r#creati#nis atKue uti$itatis suae causa eBBin-ere et c#nstruere nid#sI easdem autemI cum a$iKuid eBBecerintI $eHandi $ab#ris sui causa !assim ac $ibere s#$utas #!ere H#$itareI sic n#stri animi ne-#tiis B#rensibus atKue urban# #!ere deBessi -estiant ac H#$itare cu!iant Hacui cura ac $ab#re. 38A? ItaKue i$$ud e-#I Ku#d in causa Curiana ScaeH#$ae di:iI n#n di:i secus ac sentiebam( nam SsiIS inKuam SScaeH#$aI nu$$um erit testamentum recte BactumI nisi Ku#d tu scri!serisI #mnes ad te ciHes cum tabu$is HeniemusI #mnium testamenta tu scribes unus. Juid i-itur.S inKuam SJuand# a-es ne-#tium !ub$icum. Juand# amic#rum. Juand# tuum. Juand# deniKue ni)i$ a-es.S Tum i$$ud addidi Smi)i enim $iber esse n#n HideturI Kui n#n a$iKuand# ni)i$ a-it.S In Kua !ermane#I Catu$eI sententia meKueI cum )uc HeniI )#c i!sum ni)i$ a-ere et !$ane cessare de$ectat. 38E? NamI Ku#d addidisti tertiumI H#s esse e#sI Kui Hitam insuaHem sine )is studiis !utaretisI id me n#n m#d# n#n )#rtatur ad dis!utandumI sed etiam deterret. Nam ut C. Luci$iusI )#m# d#ctus et !erurbanusI dicere s#$ebat eaI Kuae scriberet neKue se ab ind#ctissimis neKue a d#ctissimis $e-i He$$eI Ku#d a$teri ni)i$ inte$$e-erentI a$teri !$us B#rtasse Kuam i!seL de Ku# etiam scri!sit SPersium n#n cur# $e-ereIS ; )ic Buit enimI ut n#ramusI #mnium Bere n#str#rum )#minum d#ctissimus ;

-imnasi#sI !reBieren $#s circunstantes ,u-ar a$ disc# m2s bien Kue #ir a$ Bi$ s#B#I a$ cua$ aband#nan en $a mitad de su discurs# !#r m2s Kue trate de materias de im!#rtanciaI ' se Han a un-ir a $a !a$estra. As4 !reBieren a $a uti$idad m2s -raHe $a diHersi n m2s Br4H#$aI se-Mn e$$#s mism#s c#nBiesan. Dices Kue -#&am#s de descans#( !er# e$ Brut# de$ descans# )a de ser n# $a Bati-aI sin# e$ s#sie-# de$ 2nim#. VMuc)as Heces #4 c#ntar a mi sue-r# Kue cuand# Le$i# sa$4a c#n Esci!i n a$ cam!#I se H#$H4an ni"#s $#s d#s de una manera incre4b$eI esca!and# de $a ciudad c#m# Kuien esca!a de una !risi n. A!enas me atreH# a c#ntar$# de Har#nes tan -randesL !er# muc)as Heces #4 reBerir a Esc%H#$a Kue s#$4an amb#s c#-er c#nc)as en Gaeta ' Laurent#I ' entretenerse en $#s m2s !ueri$es ,ue-#s ' diHersi#nes. Pues as4 c#m# $#s !2,ar#s c#nstru'en ' ediBican sus nid#s !#r causa de !r#creaci n ' uti$idadI ' $ue-# Kue )an terminad# $a #bra Hue$an $ibres ' sin direcci n c#m# !ara recrearseI as4 n#s#tr#sI cansad#s de $#s ne-#ci#s B#renses ' urban#sI deseam#s H#$ar $ibres de t#d# cuidad# ' traba,#. P#r es# '# en $a causa de Curi# di,e a Esc%H#$aI c#m# $# sent4a( USi nin-Mn testament# est2 bien )ec)# sin# $#s Kue tM escribesI irem#s t#d#s $#s ciudadan#s a tu casa c#n $as tab$i$$as !ara Kue e:tiendas $#s testament#s de t#d#sL !er# ent#ncesI Pc m# desem!e"ar2s $#s ne-#ci#s !Mb$ic#sI c m# $#s de tus ami-#sI c m# $#s tu'#s !r#!i#s.V O a"ad4( U!#rKue !ara m4 n# es $ibre sin# e$ Kue a$-una He& n# )ace nada.V En esta #!ini n !ersist#I C2tu$#I ' 'a Kue )e Henid# aKu4I nada me de$eita tant# c#m# n# )acer nada ' descansar de$ t#d#. O $# Kue en tercer $u-ar a"adisteI Kue $a Hida era !ara H#s#tr#s desa-radab$e sin est#s estudi#sI m2s bien Kue c#nHidarme a $a dis!utaI me detiene. S#$4a decir Ca'# Luci$i#I )#mbre d#ct# ' mu' -raci#s#I Kue n# Kuer4a Kue $e'esen sus escrit#s ni $#s mu' i-n#rantes ni $#s mu' d#ct#sI !#rKue $#s un#s n# entend4an nadaI ' $#s #tr#s Kuer4an entender m2s de $# Kue %$ )ab4a escrit#. UN# Kuier#I dec4aI Kue me $ea Persi#I Har n e$ m2s d#ct# de t#d#s $#s nuestr#sL Kuier# Kue me $ea Le$i# D%cim#I )#mbre de bien ' n# $iterat#I !er# en nada c#m!arab$e c#n Persi#.V De i-ua$ suerte '#I si tuHiera Kue )ab$ar de est#s estudi#s nuestr#sI n# Kuisiera Kue me #'esen $#s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

FA

SLae$ium Decumum H#$#IS Kuem c#-n#Himus rMstic#sI !er# muc)# men#s $#s #tr#sL !reBier# Kue Hirum b#num et n#n in$itteratumI sed ni)i$ ad n# se entienda mi #raci n a Kue se re!renda.V PersiumL sic e-#I si iam mi)i dis!utandum sit de )is n#stris studiisI n#$im eKuidem a!ud rustic#sI sed mu$t# minus a!ud H#sL ma$# enim n#n inte$$e-i #rati#nem meam Kuam re!re)endi.S 3VII? 38F? Tum Caesar SeKuidemIS inKuit SCatu$eI iam mi)i Hide#r naHasse #!eramI Ku#d )uc HenerimL nam )aec i!sa recusati# dis!utati#nis dis!utati# Kuaedam Buit mi)i Kuidem !eriucunda. Sed cur im!edimus Ant#niumI cuius audi# esse !artisI ut de t#ta e$#Kuentia disseratI KuemKue iam dudum et C#tta et Su$!icius e:s!ectat.S 380? SE-# Her#S inKuit Crassus SneKue Ant#nium Herbum Bacere !atiar et i!se #bmutescamI nisi !rius a H#bis im!etrar#S ; SJuidnam.S inKuit Catu$us. SVt )ic sitis )#die.S TumI cum i$$e dubitaretI Ku#d ad Bratrem !r#miseratI Se-#S inKuit Iu$ius S!r# utr#Kue res!#nde#( sic BaciemusL atKue ista Kuidem c#ndici#neI He$ ut Herbum nu$$um BaceresI me teneres.S 381? Nic Catu$us adrisit et simu$I S!raecisaS inKuit Smi)i Kuidem est dubitati#I Ku#niam neKue d#mi im!eraram et )icI a!ud Kuem eram ButurusI sine mea sententia tam Baci$e !r#misit.S Tum #mnes #cu$#s in Ant#nium c#nieceruntI et i$$e Saudite Her#I auditeIS inKuit S)#minem enim audietis de sc)#$a atKue a ma-istr# et Graecis $itteris eruditumI et e# Kuidem $#Kuar c#nBidentiusI Ku#d Catu$us audit#r accessitI Scui n#n s#$um n#s Latini serm#nisI sed etiam Graeci i!si s#$ent suae $in-uae subti$itatem e$e-antiamKue c#ncedere. 38G? Sed Kuia tamen )#c t#tumI KuicKuid estI siHe artiBicium siHe studium dicendiI nisi accessit #sI nu$$um !#test esseI d#ceb# H#sI disci!u$iI id Ku#d i!se n#n didiciI Kuid de #mni -enere Zdicendi[ sentiam.S 3D9? Nic !#stea Kuam adriseruntI Sres mi)i Hidetur esseS inKuit SBacu$tate !raec$araI arte medi#crisL ars enim earum rerum estI Kuae sciunturL #rat#ris autem #mnis acti# #!ini#nibusI n#n scientiaI c#ntineturL nam et a!ud e#s dicimusI Kui nesciuntI et ea dicimusI Kuae nescimus i!siL itaKue et i$$i a$ias a$iud eisdem de rebus et sentiunt et iudicant et n#s c#ntrarias sae!e causas dicimusI n#n m#d# ut Crassus c#ntra me dicat a$iKuand# aut e-# c#ntra CrassumI cum a$terutri necesse sit Ba$sum dicereI sed etiam ut uterKue n#strum eadem de re Ent#nces di,# C%sar( UEn HerdadI C2tu$#I Kue n# )em#s !erdid# e$ tiem!# en Henir aKu4I !ues esta misma recusaci n de $a dis!utaI es 'a una dis!uta !ara m4 mu' a-radab$e. Per# P!#r Ku% detenern#s a Ant#ni#I Kue se )a encar-ad# de discurrir acerca de t#da $a e$#cuencia ' a Kuien C#ta ' Su$!ici# es!eran 2Hid#s )ace muc)# tiem!#. ;Per# '#I di,# Cras#I n# !ermitir% a Ant#ni# decir una !a$abraI ' me ca$$ar% '# mism#I si antes n# $#-r# de H#s#tr#s una c#sa. ;PCu2$. di,# C2tu$#. ;Jue )#' #s Kued%is aKu4.V O dudand# C2tu$# si ace!tar 5!#rKue )ab4a !r#metid# a su )erman# !asar e$ d4a c#n %$6I di,# ]u$i#( UO# res!#nd# !#r $#s d#sL ' aunKue me im!usieras $a c#ndici n de n# )ab$ar tM una !a$abraI me Kuedar4a.V Ent#nces se s#nri C2tu$#I ' di,#( UOa n# Kueda dudaI !#rKue en casa n# )e mandad# Kue me es!erasenI ' C%sarI Kue me ten4a c#nHidad#I )a !r#metid# KuedarseI sin c#nsu$tarme nada.V Ent#nces Bi,ar#n t#d#s $a Hista en Ant#ni#I ' %ste di,#( UEscuc)adI escuc)ad( #ir%is a un )#mbre n# sa$id# de $a escue$a ' de $#s maestr#sI ni erudit# en $etras -rie-asI ' )ab$ar% c#n tanta m2s c#nBian&aI cuant# Kue n#s #'e C2tu$#I a Kuien n# s $# c#ncedem#s n#s#tr#s $a !a$ma en $a !ure&a ' e$e-ancia de $a $en-ua $atinaI sin# tambi%n $#s Grie-#s en $a su'a. Per# c#m# est# de $a #rat#riaI sea artiBici# # estudi#I reKuiere siem!re a$-# de audaciaI #s ense"ar%I #) disc4!u$#sI $# Kue '# n# a!rend4 nuncaI $# Kue !iens# s#bre $#s distint#s -%ner#s #rat#ri#s.V Ri%r#nse t#d#sI ' c#ntinu Ant#ni#( ULa Bacu$tad #rat#ria me !arece -ran c#saI !er# e$ arte median#L !#rKue e$ act# )a de Hersar s#bre materias Kue se saben a ciencia ciertaI a$ !as# Kue e$ #rad#r se e,ercita en c#sas #!inab$es ' Kue n# se !ueden reducir a ciencia( !ues )ab$am#s de$ante de $#s Kue nada sabenI # decim#s $#s Kue n#s#tr#s mism#s i-n#ram#sL ' !#r es# $#s distint#s #rad#res sentim#s ' ,u&-am#s mu' diBerentemente en unas mismas causasI ' n# s $# )ab$# '# c#ntra Gras#I ' Cras# c#ntra m4I !#r d#nde es B#r&#s# Kue un# de $#s d#s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

FE

a$ias a$iud deBendatI cum !$us un# Herum esse n#n !#ssit. Vt i-itur in eius m#di reI Kuae mendaci# ni:a sitI Kuae ad scientiam n#n sae!e !erHeniatI Kuae #!ini#nes )#minum et sae!e err#res aucu!eturI ita dicamI si causam !utatis esseI cur audiatis.S 3VIII? 3D>? SN#s Her# et Ha$de KuidemS Catu$us inKuit S!utamus atKue e# ma-isI Ku#d nu$$a mi)i #stentati#ne Hideris esse usurusL e:#rsus es enim n#n -$#ri#seI ut tu !utasI ma-is a HeritateI Kuam a nesci# Kua di-nitate.S 3D8? SVt i-itur de i!s# -enere sum c#nBessusIS inKuit Ant#nius Sartem esse n#n ma:imamI sic i$$ud adBirm#I !raece!ta !#sse Kuaedam dari !eracuta ad !ertractand#s anim#s )#minum et ad e:ci!iendas e#rum H#$untates. Nuius rei scientiam si Kuis H#$et ma-nam Kuandam artem esse dicereI n#n re!u-nab#L etenim cum !$eriKue temere ac nu$$a rati#ne causas in B#r# dicantI n#n nu$$i autem !r#!ter e:ercitati#nem aut !r#!ter c#nsuetudinem a$iKuam ca$$idius id BaciantI n#n est dubium KuinI si Kuis animadHerteritI Kuid sitI Kua re a$ii me$ius Kuam a$ii dicantI id !#ssit n#tare( er-# id Kui t#t# in -enere BeceritI is si n#n !$ane artemI at Kuasi artem Kuandam inHerterit. 3DD? AtKue utinamI ut mi)i i$$a Hide#r Hidere in B#r# atKue in causisI item nuncI Kuem ad m#dum ea re!erirenturI !#ssem H#bis e:KuirereX Sed de me Hider#L nunc )#c !r#!#n#I Ku#d mi)i !ersuasiI KuamHis ars n#n sitI tamen ni)i$ esse !erBect# #rat#re !raec$ariusL nam ut usum dicendi #mittamI Kui in #mni !acata et $ibera ciHitate d#minaturI tanta #b$ectati# est in i!sa Bacu$tate dicendiI ut ni)i$ )#minum aut auribus aut mentibus iucundius !erci!i !#ssit. 3DA? Jui enim cantus m#derata #rati#ne du$ci#r inHeniri !#test. Ju#d carmen artiBici#sa Herb#rum c#nc$usi#ne a!tius. Jui act#r imitanda Kuam #rat#r susci!ienda Heritate iucundi#r. Juid autem subti$ius Kuam crebrae acutaeKue sententiae. Juid admirabi$ius Kuam res s!$end#re in$ustrata Herb#rum. Juid !$enius Kuam #mni -enere rerum cumu$ata #rati#. NeKue u$$a n#n !r#!ria #rat#ris res estI Kuae Kuidem #rnate dici -raHiterKue debet. 3I@? 3DE? Nuius est in dand# c#nsi$i# de ma:imis rebus cum di-nitate e:!$icata sententiaL eiusdem et $an-uentis !#!u$i incitati# et eBBrenati m#derati# eadem Bacu$tate et Braus )#minum ad

n# ten-a ra& nI sin# Kue muc)as Heces deBiende un mism# #rad#rI en causas seme,antesI #!ini#nes c#ntrariasI siend# as4 Kue una s#$a !uede ser $a Herdadera. Os )ab$ar%I !uesI si Kuer%is #4rmeI de una c#sa Kue est2 Bundada en $a mentiraI Kue nunca $$e-a a ser ciencia ' Kue se a$imenta c#n $as #!ini#nes ' err#res de $#s )#mbres. ;S4 Kue te #irem#s c#n !$acerI di,# C2tu$#I ' tant# m2sI cuant# Kue te !resentas sin #stentaci n a$-unaI !uest# Kue )as !rinci!iad# n# Han#-$#ri#samenteI sin# atendiend# a $a Herdad muc)# m2s Kue a esa su!uesta di-nidad ' a$te&a de $a materia. ;As4 c#m# )ab$and# en -enera$I di,# Ant#ni#I aBirm% Kue %$ arte n# era -ran c#saI as4 aBirm# a)#ra Kue !ueden darse a$-un#s !rece!t#s mu' Mti$es !ara d#minar $#s 2nim#s de $#s )#mbres ' re-ir sus H#$untades. Si a$-un# Kuiere $$amar arte a est#s !rece!t#sI !#r m4 n# $# re!u-n#I !#rKue si muc)#s deBienden causas en e$ B#r# sin su,etarse a nin-una ra& n ni !rinci!i#I )a' #tr#s KueI 'a sea !#r e$ c#ntinu# e,ercici#I 'a !#r cierta dis!#sici n natura$I $# )acen c#n m2s destre&a. ObserHand#I !uesI en cada -%ner# $a ra& n !#r Ku% un#s )ab$an me,#r Kue #tr#sI !#dr2 $$e-ar a c#nstituirse una es!ecie de arteI 'a Kue n# un arte !erBect#I ' #,a$2 Kue !udiera '# e:!$ic2r#s$e tan c$aramente c#m# $# He# en e$ B#r# ' en $as causas. Per# '# Her% $# Kue !ued# a$can&arL a)#ra s $# dir%I !#rKue est#' !ersuadid# de e$$#I Kue aunKue $a #rat#ria n# sea un arteI nada )a' m2s e:ce$ente Kue un buen #rad#r. O de,and# a!arte e$ !#der Kue $a !a$abra e,erce en t#da ciudad tranKui$a ' $ibreI tant# de$eite causa e$$a !#r s4 mismaI Kue nada m2s a-radab$e !ueden #4r ni entender $#s )#mbres. PJu% cant# m2s du$ce !uede )a$$arse Kue una #raci n arm#ni#samente !r#nunciada. PJu% Hers#s m2s r#tund#s Kue un !er4#d# c#nc$uid# c#n artiBici#. PJu% act#r tan a-radab$e en $a Bicci nI c#m# e$ #rad#r en $a rea$idad. PJu% )a' m2s in-eni#s# Kue $as sentencias a-udas ' Brecuentes. PJu% m2s admirab$e Kue e$ es!$end#r de c#sas ' !a$abras. PJu% m2s !erBect# Kue un discurs# $$en# de riKue&as. Pues n# )a' materia a,ena de$ #rad#rI siem!re Kue %ste se!a tratar$a c#n -raHedad ' #rnat#. A %$ !ertenece e$ dar !rudente c#nse,# en $#s ne-#ci#s dud#s#sL a %$ $eHantar a$ !ueb$# de su a!at4a # reBrenar sus 4m!etus. La e$#cuencia sirHe a $a He& !ara casti-ar e$ Braude ' !ara sa$Har a$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

FF

!erniciem et inte-ritas ad sa$utem H#catur. Juis c#)#rtari ad Hirtutem ardentiusI Kuis a Hitiis acrius reH#careI Kuis Hitu!erare im!r#b#s as!eriusI Kuis $audare b#n#s #rnatiusI Kuis cu!iditatem He)ementius Bran-ere accusand# !#test. Juis maer#rem $eHare mitius c#ns#$and#. 3DF? Nist#ria Her# testis tem!#rumI $u: HeritatisI Hita mem#riaeI ma-istra HitaeI nuntia HetustatisI Kua H#ce a$ia nisi #rat#ris imm#rta$itati c#mmendatur. Nam si Kua est ars a$iaI Kuae Herb#rum aut Baciend#rum aut $e-end#rum scientiam !r#BiteaturL aut si KuisKuam dicitur nisi #rat#r B#rmare #rati#nem eamKue Hariare et distin-uere Kuasi Kuibusdam Herb#rum sententiarumKue insi-nibus( aut si Hia u$$a nisi ab )ac una arte traditur aut ar-ument#rum aut sententiarum aut deniKue discri!ti#nis atKue #rdinisI Bateamur aut )#cI Ku#d )aec ars !r#BiteaturI a$ienum esse aut cum a$ia a$iKua arte esse c#mmune( 3D0? sed si in )ac una est ea rati# atKue d#ctrinaI n#nI si Kui a$iarum artium bene $#cuti suntI e# minus id est )uius unius !r#!riumL sed ut #rat#r de eis rebusI Kuae ceterarum artium suntI si m#d# eas c#-n#HitI ut )eri Crassus dicebatI #!time !#test dicereI sic ceterarum artium )#mines #rnatius i$$a sua dicuntI si Kuid ab )ac arte didicerunt. 3D1? NeKue enim si de rusticis rebus a-ric#$a Kuis!iam aut etiamI id Ku#d mu$tiI medicus de m#rbis aut si de !in-end# !ict#r a$iKuis diserte scri!serit aut di:eritI idcirc# i$$ius artis !utanda est e$#KuentiaL in Kua Kuia His ma-na est in )#minum in-eniisI e# mu$ti etiam sine d#ctrina a$iKuid #mnium -enerum atKue artium c#nseKuunturL sedI Kuid cuiusKue sit !r#!riumI etsi e: e# iudicari !#testI cum HiderisI Kuid KuaeKue d#ceatI tamen )#c certius esse ni)i$ !#testI Kuam Ku#d #mnes artes a$iae sine e$#Kuentia suum munus !raestare !#ssunt #rat#r sine ea n#men #btinere suum n#n !#testL ut ceteriI si diserti sintI a$iKuid ab )#c )abeantI )icI nisi d#mesticis se instru:erit c#!iisI a$iunde dicendi c#!iam !etere n#n !#ssit.S 3@? 3DG? Tum Catu$us SetsiIS inKuit SAnt#niI minime im!ediendus est inter!e$$ati#ne iste cursus #rati#nis tuaeI !atiere tamen mi)iKue i-n#scesL S n#n enim !#ssum Kuin e:c$amemIS ut ait i$$e in Trinumm#( ita Him #rat#ris cum e:!rimere subti$iter Hisus esI tum $audare c#!i#sissimeL Ku#d Kuidem e$#Kuentem He$ #!time Bacere #!#rtetI ut

in#cente. PJui%n !uede e:)#rtar c#n m2s He)emencia a $a HirtudL Kui%n a!artar c#n m2s Buer&a de $#s Hici#sL Kui%n Hitu!erar a $#s ma$Had#s c#n m2s as!ere&aL Kui%n a$abar tan ma-n4Bicamente a $#s buen#sL Kui%n re!render ' acusar $#s des rdenesL Kui%n c#ns#$ar me,#r $as triste&as. La )ist#ria mismaI testi-# de $#s tiem!#sI $u& de $a HerdadI Hida de $a mem#riaI maestra de $a HidaI mensa,era de $a anti-RedadI Pc#n Ku% H#& )ab$a a $a inm#rta$idad sin# c#n $a H#& de$ #rad#r. Pues si )a' a$-una #tra arte Kue ense"e $a ciencia de usar ' e$e-ir $as !a$abrasI # si de a$-un# m2s Kue de$ #rad#r se dice Kue !ueda B#rmar e$ discurs# ' Hariar$e ' ad#rnar$e c#n e$ es!$end#r de !a$abras ' sentenciasI # si )a' #tr# arte Buera de este !ara )a$$ar $#s ar-ument#s ' $as ideas # $a descri!ci n ' e$ #rdenI tendrem#s Kue c#nBesarI # Kue $a materia Kue este !r#Besa es a,ena de %$I # Kue $e es c#mMn c#n #tras artes. Per# si de e$$a s#$a )an de t#marse $a ra& n ' $#s !rece!t#sI !#r m2s Kue )ab$en bien $#s Kue !r#Besan #tras artesI )abrem#s de c#nBesar Kue e$ bien decir es !r#!i# de estaL !ues as4 c#m# e$ #rad#rI se-Mn dec4a a'er Cras#I !uede )ab$ar c#n aciert# de t#das materiasI aunKue su!erBicia$mente $as c#n#&caI as4 $#s cu$tiHad#res de #tras artes !ueden )ab$ar c#n e$e-ancia si )an a!rendid# a$-# de ret ricaL !er# n# !#rKue e$ $abrad#r use un esti$# e$e-ante en $as c#sas rMsticasI # e$ m%dic# a$ tratar de $as enBermedadesI # e$ !int#r de !inturaI )em#s de creer Kue $a e$#cuencia entra en sus res!ectiH#s c#n#cimient#sI !#rKue es ta$ $a Buer&a de$ in-eni# )uman#I Kue muc)#sI sin es!ecia$ cu$turaI c#nsi-uen adiHinar a$-# de t#das $as artes ' ciencias. Per# aunKue se !ueda ,u&-ar de$ #b,et# de cada una !#r $# Kue ense"aI n# es men#s ciert# Kue t#das $as artes !ueden sin $a e$#cuencia a$can&ar su BinL !er# Kue sin e$$a n# !uede c#nse-uirse e$ n#mbre de #rad#r. L#s dem2sI si s#n disert#sI $# deben en !arte a este c#n#cimient#L !er# e$ #rad#rI si n# est2 !re!arad# c#n armas d#m%sticasI n# !uede t#mar$as !restadas de #tr# arte.V Ent#nces di,# C2tu$#( UWO) Ant#ni#I !erd name si te interrum!#I aunKue n# debiera c#rtar e$ )i$# de tu discurs#X N# !ued# men#s de e:c$amar c#m# aKue$ !ers#na,e de$ Trinunni#( UWC#n cu2nt# in-eni# ' e$#cuencia )as e:!resad# e$ !#der de $a !a$abraX S#$# a$ )#mbre e$#cuente c#rres!#nde )ab$ar de $a e$#cuencia.V Per# si-ue( est#' c#nti-#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

F0

e$#Kuentiam $audetL debet enim ad eam $audandam i!sam i$$am ad)ibereI Kuam $audat. Sed !er-e !#rr#L tibi enim adsenti#r Hestrum esse )#c t#tum diserte dicereI idKue si Kuis in a$ia arte BaciatI eum adsum!t# a$iunde uti b#n#I n#n !r#!ri# nec su#.S 3A9? Et Crassus Sn#: teS inKuit Sn#bisI Ant#niI e:!#$iHit )#minemKue reddiditL nam )estern# serm#ne unius cuiusdam #!erisI ut ait Caeci$iusI remi-em a$iKuem aut baiu$um n#bis #rat#rem descri!serasI in#!em Kuendam )umanitatis atKue inurbanum.S Tum Ant#nius S)eri enimS inKuit S)#c mi)i !r#!#sueramI utI si te reBe$$issemI )#s a te disci!u$#s abduceremL nuncI Catu$# audiente et CaesareI Hide#r debere n#n tam !u-nare tecum Kuam Kuid i!se sentiam dicere. 3A>? SeKuitur i-iturI Ku#niam n#bis est )icI de Ku# $#KuimurI in B#r# atKue in ciHium c#nstituendusI ut HideamusI Kuid ei ne-#ti demus cuiKue eum muneri He$imus esse !rae!#situmL nam Crassus )eriI cum H#sI Catu$e et CaesarI n#n adessetisI !#suit breHiter in artis distributi#ne idemI Ku#d Graeci !$eriKue !#sueruntI neKue sane Kuid i!se sentiretI sed Kuid ab i$$is dicereturI #stendit( du# !rima -enera Kuaesti#num esseI in Kuibus e$#Kuentia HersareturI unum inBinitumI a$terum certum. 3A8? InBinitum mi)i Hidebatur id dicereI in Ku# a$iKuid -eneratim KuaerereturI )#c m#d#( e:!etendane esset e$#Kuentia. E:!etendine )#n#res. Certum autemI in Ku# Kuid in !ers#nis et in c#nstituta re et deBinita Kuaereretur cuius m#di suntI Kuae in B#r# atKue in ciHium causis disce!tati#nibusKue Hersantur. 3AD? Ea mi)i Hidentur aut in $ite #randa aut in c#nsi$i# dand# esse !#sitaL nam i$$ud tertiumI Ku#d et a Crass# tactum est etI ut audi#I 3i$$e? i!se Arist#te$esI Kui )aec ma:ime in$ustraHitI adiun:itI etiam si #!us estI minus est tamen necessarium.S SJuidnam.S inKuit Catu$usL San $audati#nes. 3@I? 3AA? Id enim Hide# !#ni -enus tertium.S SItaIS inKuit Ant#nius Set in e# Kuidem -enere sci# et me et #mnisI Kui adBueruntI de$ectat#s esse He)ementerI cum a te est P#!i$iaI mater HestraI $audataI cui !rimum mu$ieri )unc )#n#rem in n#stra ciHitate tributum !ut#. Sed n#n #mniaI KuaecumKue $#KuimurI mi)i Hidentur ad artem et ad !raece!ta esse reH#candaL 3AE? e: eis enim B#ntibusI unde 3ad? #mnia #rnamenta dicendi 3!raece!ta? sumunturI $icebit etiam $audati#nem #rnare neKue i$$a e$ementa desiderareI Kuae ut

en Kue s#$# a H#s#tr#s !ertenece e$ arte de bien decirI ' Kue si a$-Mn #tr# $# !#seeI es c#m# !restad#I n# c#m# !r#!i#.V Di,# ent#nces Cras#( ULa n#c)eI Ant#ni#I te )a )ec)# m2s cu$t# ' )uman#L !ues en tu discurs# de a'er n#s )ab4as descrit# un remer# u #!erari#I Ba$t# de t#da instrucci n ' cu$turaI ' 5c#m# di,# Ceci$i#6 )#mbre de un s#$# ne-#ci#. ;A'erI c#ntest Ant#ni#I me )ab4a !r#!uest# reButarteI !ara a!artar de t4 est#s disc4!u$#sL !er# a)#ra Kue me #'en C2tu$# ' C%sarI !ar%ceme Kue deb# n# tant# dis!utar c#nti-#I c#m# decir $# Kue rea$mente !iens#. O 'a Kue e$ #rad#r )a de !resentarse en e$ B#r# ' a $#s #,#s de $#s ciudadan#sI )em#s de Her Ku% car-# ' #b$i-aci n $e c#nBiam#s. Cras#I a'erI cuand# H#s#tr#s n# estabais !resentesI )i&# en breHes !a$abras $a misma diHisi n de$ arte Kue sue$en )acer $#s Grie-#sI ' n# di,# $# Kue %$ sent4aI sin# $# Kue )ab4an ense"ad# #tr#s. ABirm Kue )ab4a d#s -%ner#s de cuesti#nes( unas deBinidasI ' #tras indeBinidas. Parece Kue entend4a !#r indeBinidas $as Kue !r#ceden en t%rmin#s -enera$esI H-.( Pes a!etecib$e $a e$#cuencia. P$# s#n $#s )#n#res. O $$amaba deBinida a $a Kue trae desi-naci n de !ers#nas ' )ec)#sI c#m# s#n t#das $as causas Kue se tratan en e$ B#r# ' entre ciudadan#s. En mi #!ini nI %stas !ueden diHidirse en $iti-i#s ' de$iberaci#nes. En cuant# a$ tercer -%ner# Kue admiti Cras#I ' se-Mn ten-# entendid# admite e$ mism# Arist te$esI Kue tant# i$ustr esta materiaI aunKue es c#nHenienteI me !arece men#s necesari#. ;PCu2$. di,# C2tu$#. PE$ -%ner# dem#stratiH#.

;E$ mism#I res!#ndi Ant#ni#L ' es# Kue '#I ' t#d#s $#s Kue estaban !resentesI se de$eitar#n muc)# c#n e$ !ane-4ric# Kue )iciste de tu madre P#!i$iaI $a !rimera mu,erI se-Mn cre#I a Kuien se )a c#ncedid# este )#n#r en nuestra ciudad. Per# n# cre# Kue t#d#s $#s discurs#s !uedan reducirse a$ arte ' a $#s !rece!t#sL !#rKue de $as mismas Buentes de d#nde se t#man $as re-$as -enera$esI !uedenI t#marse $as !articu$ares de$ -%ner# dem#stratiH#. O aunKue nadie $as ense"araI PKui%n i-n#ra $# Kue en un )#mbre !uede a$abarse. T#mem#s !#r e,em!$# e$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

F1

nem# tradatI Kuis est Kui nesciatI Kuae sint in )#mine $audanda. P#sitis enim eis rebusI Kuas Crassus in i$$ius #rati#nis suaeI Kuam c#ntra c#n$e-am cens#r )abuitI !rinci!i# di:it( Kuae natura aut B#rtuna darentur )#minibusI in eis rebus se Hinci !#sse anim# aeKu# !atiL Kuae i!si sibi )#mines !arare !#ssentI in eis rebus se !ati n#n !#sse HinciL Kui $audabit Kuem!iamI inte$$e-et e:!#nenda sibi esse B#rtunae b#naL 3AF? ea sunt -enerisI !ecuniaeI !r#!inKu#rumI amic#rumI #!umI Ha$etudinisI B#rmaeI HiriumI in-eni et ceterarum rerumI Kuae sunt aut c#r!#ris aut e:traneaeL si )abuerit bene rebus eis usumL si n#n )abueritI sa!ienter caruisseL si amiseritI m#derate tu$isseL deindeI Kuid sa!ienter isI Kuem $audetI Kuid $ibera$iterI Kuid B#rtiterI Kuid iusteI Kuid ma-niBiceI Kuid !ieI Kuid -rateI Kuid )umaniterI Kuid deniKue cum a$iKua Hirtute aut Becerit aut tu$erit( )aec et Kuae sunt eius -eneris Baci$e HidebitI Kui H#$et $audareL et Kui Hitu!erareI c#ntraria.S 3A0? SCur i-itur dubitasIS inKuit Catu$usI SBacere )#c tertium -enusI Ku#niam est in rati#ne rerum. N#n enimI si est Baci$iusI e# de numer# Ku#Kue est e:cer!endum.S SJuia n#$#IS inKuitI S#mniaI Kuae cadunt a$iKuand# in #rat#remI KuamHis e:i-ua sintI ea sic tractareI Kuasi ni)i$ !#ssit dici sine !raece!tis suisL 3A1? nam et testim#nium sae!e dicendum est ac n#n numKuam etiam accuratiusI ut mi)i etiam necesse Buit in Se:. TitiumI sediti#sum ciHem et turbu$entumL e:!$icaHi in e# testim#ni# dicend# #mnia c#nsi$ia c#nsu$atus meiI Kuibus i$$i tribun# !$ebis !r# re !ub$ica restitissemI KuaeKue ab e# c#ntra rem !ub$icam Bacta arbitrarerI euiL diu retentus sumI mu$ta audiHiI mu$ta res!#ndi. Num i-itur !$acetI cum de e$#Kuentia !raeci!iasI a$iKuid etiam de testim#niis dicendis Kuasi in arte tradere.S SNi)i$ saneS inKuit Catu$us Snecesse est.S 3@II? 3AG? SJuid siI Ku#d sae!e summis Hiris acciditI mandata sint e:!#nenda aut in senatu ab im!erat#re aut ad im!erat#rem aut ad re-em aut ad !#!u$um a$iKuem a senatuI num Kuia -enere #rati#nis in eius m#di causis accurati#re est utendumI idcirc# !ars etiam )aec causarum numeranda Hidetur aut !r#!riis !raece!tis instruenda.S SMinime Her#IS inKuit Catu$usL Sn#n enim deerit )#mini disert# in eius m#di rebus

e:#rdi# de Cras# en aKue$$a #raci n Kue !r#nunci c#ntra su c#$e-a( UEn $#s bienes Kue s#n de natura$e&a # de B#rtunaI c#nsentir% c#n 2nim# resi-nad# Kue %$ me aHenta,eI !er# n# en $#s Kue e$ )#mbre !uede adKuirir !#r s4 mism#.V As4I e$ Kue intente e$#-iar a a$-un#I n# deber2 #mitir sus cua$idades de B#rtunaL %stas s#nI e$ $ina,eI $a riKue&aI $#s !arientes ' ami-#sI e$ !#derI $a sa$udI $a )erm#suraI $a Buer&aI e$ in-eni# ' $as dem2s cua$idadesI 'a de cuer!#I 'a e:tr4nsecas. Si tiene estas d#tesI !#nderar2 e$ buen us# Kue de e$$as )a )ec)#L si n# $as tieneI $a !aciencia c#n Kue )a s#bre$$eHad# su Ba$taL si $as )a !erdid#I $a m#deraci n c#n Kue )a sabid# carecer de e$$as. Des!u%s e$#-iar2 $#s act#s de sabidur4aI $ibera$idadI B#rta$e&aI ,usticiaI ma-niBicenciaI !iedadI -ratitudI )umanidadL en sumaI cua$Kuiera de sus Hirtudes. En t#d# est#I c$ar# Kue )a de Bi,arse e$ Kue Kuiera a$abar a una !ers#naI c#m# en $#s Hici#s c#ntrari#s e$ Kue se !r#!#n-a Hitu!erar$a. PP#r Ku% dudasI di,# C2tu$#I en admitir ese tercer -%ner#I !uest# Kue est2 en $a natura$e&a de $as c#sas. O n# !#rKue sea e$ m2s B2ci$ )em#s de e:c$uir$e de$ nMmer# de tus #tr#s. ;EsI di,# Ant#ni#I !#rKue n# Kuier# tratar de t#d# $# Kue a$-una He& cae en $a ,urisdicci n de$ #rad#rI aunKue sea de !#ca m#ntaI c#n tant# esmer# c#m# si nada !udiera decirse sin !rece!t#s es!ecia$es. Tambi%n )a' Kue dar muc)as Heces testim#ni#I ' a Heces mu' !#r e:tens#I c#m# me ac#nteci en $a causa de Se:t# Tici#I ciudadan# c#dici#s# ' turbu$ent#. En aKue$ testim#ni# tuHe Kue e:!$icar t#d#s $#s act#s de su c#nsu$ad#I $a resistencia Kue )ab4a )ec)# a $#s tribun#s de $a !$ebe ' sus act#s de sedici n c#ntra $a re!Mb$ica. Muc)# me detuHe en est#I muc)# tuHe Kue #4rI muc)# Kue res!#nder. A)#ra bien( cuand# des !rece!t#s de e$#cuenciaI Pte !arecer2 necesari# inc$uir entre e$$#s e$ m#d# de dar testim#ni#s en ,uici#. ;N# !#r ciert#I di,# C2tu$#L n# me !arece necesari#. ;PO Ku%. si c#m# sue$e ac#ntecer a $#s Har#nes esc$arecid#sI te mandan c#n emba,adas de un -enera$ a$ Senad#I # de$ Senad# a un -enera$ # a un re' # a un !ueb$#I en cu'# cas# tendr4am#s Kue usar una #rat#ria m2s esc#-idaI Pn#s !arecer2 est# bastante !ara admitir un nueH# -%ner#I de causas # !rece!t#s es!ecia$es. ;De nin-una suerteI di,# C2tu$#I !#rKue a$ )#mbre e$#cuente n# $e Ba$tar2 en est#s cas#s $a Baci$idad de

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

FG

Bacu$tas e: ceteris rebus et causis c#m!arata.S 3E9? SEr-# itemS inKuit Si$$aI Kuae sae!e diserte a-enda sunt et Kuae e-# !au$# anteI cum e$#Kuentiam $audaremI di:i #rat#ris esseI neKue )abent suum $#cum u$$um in diHisi#ne !artium neKue certum !raece!t#rum -enus et a-enda sunt n#n minus diserteI Kuam Kuae in $ite dicunturI #biur-ati#I c#)#rtati#I c#ns#$ati#I Ku#rum ni)i$ estI Ku#d n#n summa dicendi #rnamenta desideretL sed e: artiBici# res istae !raece!ta n#n Kuaerunt.S SP$aneS inKuit Catu$us Sadsenti#r.S 3E>? SA-e Her#IS inKuit Ant#nius SKua$is #rat#ris et Kuanti )#minis in dicend# !utas esse )ist#riam scribere.S SSiI ut Graeci scri!seruntI summiIS inKuit Catu$usL SsiI ut n#striI ni)i$ #!us est #rat#reL satis est n#n esse mendacem.S SAtKuiI ne n#str#s c#ntemnasIS inKuit Ant#niusI SGraeci Ku#Kue i!si sic initi# scri!titaruntI ut n#ster Cat#I ut Pict#rI ut Pis#L 3E8? erat enim )ist#ria ni)i$ a$iud nisi anna$ium c#nBecti#I cuius rei mem#riaeKue !ub$icae retinendae causa ab initi# rerum R#manarum usKue ad P. Mucium !#ntiBicem ma:imum res #mnis sin-u$#rum ann#rum mandabat $itteris !#ntiBe: ma:imus reBerebatKue in a$bum et !r#!#nebat tabu$am d#miI !#testas ut esset !#!u$# c#-n#scendiI eiKue etiam nunc anna$es ma:imi n#minantur. 3ED? Nanc simi$itudinem scribendi mu$ti secuti suntI Kui sine u$$is #rnamentis m#numenta s#$um tem!#rumI )#minumI $#c#rum -estarumKue rerum re$iKueruntL itaKue Kua$is a!ud Graec#s P)erec'desI Ne$$anicusI Acusi$as Buit a$iiKue !ermu$tiI ta$is n#ster Cat# et Pict#r et Pis#I Kui neKue tenentI Kuibus rebus #rnetur #rati# ; m#d# enim )uc ista sunt im!#rtata ; etI dum inte$$e-atur Kuid dicantI unam dicendi $audem !utant esse breHitatem. 3EA? Pau$um se ere:it et addidit mai#rem )ist#riae s#num H#cis Hir #!timusI Crassi Bami$iarisI Anti!aterL ceteri n#n e:#rnat#res rerumI sed tantum m#d# narrat#res Buerunt.S

)ab$ar bienI adKuirida en e$ mane,# de #tras causas ' ne-#ci#s. ;Pues !#r $a misma ra& nI di,# Ant#ni#L aun $#s mism#s asunt#s Kue reKuieren siem!re cierta e$e-ancia de$ $en-ua,eI ' Kue '# mism#I a$ )acer antes e$ e$#-i# de $a e$#cuenciaI di,# Kue eran !r#!i#s de$ #rad#rI n# #cu!an $u-ar a$-un# en $a diHisi n de $as !artesI ' se su,etan a !rece!t#s determinad#sI ' sin embar-# deben tratarse c#n n# men#r #rnat# Kue $#s $iti-i#sI re!rensi#nesI e:)#rtaci#nes ' c#nsue$#sL t#d# $# cua$ e:i-e -rande #rnat# de !a$abraI !er# n# re-$as artiBicia$es ' #Bici#sas. ;Est#' c#nB#rmeI di,# C2tu$#. ;A)#ra bienI di,# Ant#ni#. PCrees Kue se necesita ser un -rande #rad#r !ara escribir )ist#ria. ;Para escribir$a c#m# $#s Grie-#s $a escribenI res!#ndi C2tu$#I me !arece necesari#L !ara escribir$a c#m# $#s nuestr#sI basta Kue e$ )ist#riad#r n# sea mentir#s#. ;N# te bur$es de $#s nuestr#sI di,# Ant#ni#L tambi%n $#s Grie-#s escribier#n a$ !rinci!i# c#m# nuestr# Cat#nI c#m# Pict#rI c#m# Pis#n. La )ist#ria n# era m2s Kue $a c#m!#sici n de $#s ana$esI en Kue !ara !er!etua mem#ria c#nsi-naba e$ P#nt4Bice m2:im# $#s ac#ntecimient#s de cada a"#I ' $#s escrib4a en una tab$a b$ancaI Kue sus!end4a a $a !uerta de su casa !ara Kue e$ !ueb$# !udiera $eer$aL c#stumbre Kue dur desde e$ !rinci!i# de $a re!Mb$ica r#mana )asta e$ !#ntiBicad# de Pub$i# Muci#. Est#s ana$es se $$aman M2:im#sL si-uier#n muc)#s este m#d# de escribirI c#nsi-nand# sin $a men#r e$e-ancia $#s tiem!#sI $#s suces#s ' $#s $u-ares. L# Kue entre $#s Grie-#s Buer#n Ter%cidesI Ne$2nic#I Acusi$a# ' #tr#s muc)#sI Buer#n entre $#s nuestr#s Cat#nI Pict#r ' Pis#nI Kue ni tienen e$e-ancia en $a Brase 5$# cua$ n#s Hin# m2s tarde de Grecia6I ni buscan #tra a$aban&a Kue $a de $a breHedadI ' $a de Kue se entienda bien $# Kue dicen. A$-# m2s se e$eH ' di# ma'#r di-nidad a $a )ist#ria aKue$ e:ce$ente Har n Anti!atr#I ami-# de Cras#L $#s dem2s n# Buer#n e:#rnad#res de $#s )ec)#sI sin# s#$amente narrad#res. ;Ciert# es $# Kue dicesI res!#ndi C2tu$#L !er# e$ mism# Anti!atr# n# ad#rn $a )ist#ria c#n Hariedad de c#$#resI ni atendi a $a c#$#caci n de $as !a$abrasI ni a $a suaHidad ' e$e-ancia de$ esti$#I sin# Kue traba, c#m# !#d4a )acer$# un )#mbreI Kue n# era mu' d#ct# ni mu' $iterat#( Henci sin

3@III? SEstIS inKuit Catu$us Sut dicisL sed iste i!se Cae$ius neKue distin:it )ist#riam Harietate c#$#rum neKue Herb#rum c#n$#cati#ne et tractu #rati#nis $eni et aeKuabi$i !er!#$iHit i$$ud #!usL sed ut )#m# neKue d#ctus neKue ma:ime a!tus ad dicendumI sicut !#tuitI d#$aHitL Hicit tamenI ut

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

09

dicisI su!eri#res.S 3EE? SMinime mirumIS inKuit Ant#nius Ssi ista res ad)uc n#stra $in-ua in$ustrata n#n estL nem# enim studet e$#Kuentiae n#str#rum )#minumI nisi ut in causis atKue in B#r# e$uceatL a!ud Graec#s autem e$#Kuentissimi )#mines rem#ti a causis B#rensibus cum ad ceteras res in$ustris tum ad )ist#riam scribendam ma:ime se a!!$icaHerunt( namKue et Ner#d#tum i$$umI Kui !rince!s -enus )#c #rnaHitI in causis ni)i$ #mnin# Hersatum esse acce!imusL atKui tanta est e$#KuentiaI ut me KuidemI Kuantum e-# Graece scri!ta inte$$e-ere !#ssumI ma-n# #!ere de$ectetL 3EF? et !#st i$$um T)uc'dides #mnis dicendi artiBici# mea sententia Baci$e HicitL Kui ita creber est rerum BreKuentiaI ut is Herb#rum !r#!e numerum sententiarum numer# c#nseKuaturI ita !#rr# Herbis est a!tus et !ressusI ut nesciasI utrum res #rati#ne an Herba sententiis in$ustrentur( atKui ne )unc KuidemI KuamKuam est in re !ub$ica HersatusI e: numer# acce!imus e#rumI Kui causas dictitaruntL et )#s i!s#s $ibr#s tum scri!sisse diciturI cum a re !ub$ica rem#tus atKueI id Ku#d #!tim# cuiKue At)enis accidere s#$itum estI in e:si$ium !u$sus essetL 3E0? )unc c#nsecutus est S'rac#sius P)i$istusI KuiI cum Di#n'si t'ranni Bami$iarissimus essetI #tium suum c#nsum!sit in )ist#ria scribenda ma:imeKue T)uc'didem estI ut mi)i HideturI imitatus. P#stea Her# e: c$arissima Kuasi r)et#ris #BBicina du# !raestantes in-eni#I T)e#!#m!us et E!)#rus ab Is#crate ma-istr# im!u$si se ad )ist#riam c#ntu$eruntL causas #mnin# numKuam atti-erunt. 3@IV? 3E1? DeniKue etiam a !)i$#s#!)ia !r#Bectus !rince!s @en#!)#nI S#craticus i$$eI !#st ab Arist#te$e Ca$$ist)enesI c#mes A$e:andriI scri!sit )ist#riamI et is Kuidem r)et#ric# !aene m#reL i$$e autem su!eri#r $eni#re Ku#dam s#n# est ususI et Kui i$$um im!etum #rat#ris n#n )abeatI He)emens B#rtasse minusI sed a$iKuant# tamen estI ut mi)i Kuidem HideturI du$ci#r. Minimus natu )#rum #mnium TimaeusI Kuantum autem iudicare !#ssumI $#n-e eruditissimus et rerum c#!ia et sententiarum Harietate abundantissimus et i!sa c#m!#siti#ne Herb#rum n#n im!#$itus ma-nam e$#Kuentiam ad scribendum attu$itI sed nu$$um usum B#rensem.S 3EG? Naec cum i$$e di:issetI SKuid estIS inKuit SCatu$e.S CaesarL Subi suntI Kui Ant#nium Graece ne-ant scire. Ju#t )ist#ric#s

embar-#I c#m# )as dic)# mu' bienI a $#s anteri#res. ;N# es de admirarI !r#si-ui Ant#ni#I Kue t#daH4a n# se )a'an escrit# -randes )ist#rias en nuestra $en-uaI !#rKue entre $#s nuestr#s nadie se dedica a $a e$#cuenciaI sin# en cuant# )a de bri$$ar en $as causas ' en e$ B#r#I a$ !as# Kue entre $#s Grie-#sI $#s )#mbres m2s e$#cuentesI c#m# HiHier#n a!artad#s de $as causas B#rensesI se dedicar#n a #tr# -%ner#I ' s#bre t#d#I a $a )ist#ria( as4 de Ner#d#t#I e$ !r4nci!e de %staI n# sabem#s Kue se e,ercitase nunca en $as causasI ' es# Kue su e$#cuencia es tan -randeI Kue aun a m4I Kue entiend# !#c# e$ -rie-#I me de$eita muc)#. Vin# en !#s de %$ Tuc4didesI KueI a mi !arecerI Henci a t#d#s $#s dem2s en e$ artiBici# #rat#ri#( tan -rande es en %$ $a abundancia de ideasI Kue i-ua$a casi e$ nMmer# de $as sentencias c#n e$ de $as !a$abrasI ' es tan en%r-ic# ' cerrad# en $a BraseI Kue a!enas se !uede determinar si $as !a$abras i$ustran en %$ a $as c#sas # $as c#sas a $as !a$abras. O aunKue anduH# me&c$ad# en $#s ne-#ci#s de $a re!Mb$icaI tam!#c# sabem#s Kue deBendiera nin-una causaI ' sus $ibr#s $#s escribi cuand# estaba 'a a!artad# de $#s ne-#ci#s ' desterrad#L suerte c#mMn a t#d#s $#s -randes )#mbres de Atenas. Si-ui a este e$ siracusan# Ti$$ist#I Kue siend# mu' ami-# de Di#nisi# e$ Tiran#I -ast sus #ci#s en escribir )ist#riaI ' a mi !arecer se !r#!us# a Tuc4dides !#r m#de$#. Des!u%s sa$ier#n de $a Bam#sa escue$a de$ ret ric# Is crates d#s -randes in-eni#sI Te#!#m!# ' EB#r#L !er# $#s d#s se c#nsa-rar#n a $a )ist#riaL nin-un# de e$$#s a $as causas B#renses. VDe $a Bi$#s#B4a sa$ier#n tambi%nI !rimer# ]en#B#nteI disc4!u$# de S cratesL des!u%s Ca$4stenesI disc4!u$# de Arist $e$es ' c#m!a"er# de A$e,andr#. Escrib4a %ste en esti$# casi ret ric#L e$ #tr#I c#n m2s senci$$e& ' sin $$e-ar a$ 4m!etu #rat#ri#L !er# si es men#s He)ementeI esI a mi !arecerI m2s du$ce Kue e$ #tr#. M2s reciente Kue %st#s Bue Time#I )#mbre erudit4sim# 5en cuant# '# !ued# ,u&-ar6I mu' abundante en ideas ' sentenciasI ' n# incu$t# ni rud# en $a c#m!#sici n de $as !a$abras( tuH# ciertamente -rande e$#cuenciaI !er# n# !r2ctica B#rense.V Nabiend# acabad# de )ab$ar Ant#ni#I di,# C%sar( UPJu% te !areceI C2tu$#. PD nde est2n $#s Kue nie-an Kue Ant#ni# se!a -rie-#. Cu2nt#s )ist#riad#res n#mbr I Wc#n cu2nta sabidur4a '

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

0>

n#minaHitX Juam scienterI Kuam !r#!rie de un# Ku#Kue di:itXS SId me )ercu$eS inKuit Catu$us Sadmirans i$$ud iam mirari desin#I Ku#d mu$t# ma-is ante mirabarI )uncI cum )aec nesciretI in dicend# !#sse tantum.S SAtKuiI Catu$eIS inKuit Ant#nius Sn#n e-# uti$itatem a$iKuam ad dicendum aucu!ans )#rum $ibr#s et n#n nu$$#s a$i#sI sed de$ectati#nis causaI cum est #tiumI $e-ere s#$e#. 3F9? Juid er-# est. EstI Bateb#rI a$iKuid tamenL utI cum in s#$e ambu$emI etiam si e-# a$iam #b causam ambu$emI Bieri natura tamenI ut c#$#rerI sicI cum ist#s $ibr#s ad Misenum ; nam R#mae Hi: $icet ; studi#sius $e-erimI senti# i$$#rum tactu #rati#nem meam Kuasi c#$#rari. Sed ne $atius )#c H#bis !atere HideaturI )aec dumta:at in Graecis inte$$e-#I Kuae i!siI Kui scri!seruntI H#$uerunt Hu$-# inte$$e-i( 3F>? in !)i$#s#!)#s Hestr#s si Kuand# incidiI dece!tus indicibus $ibr#rumI Kui sunt Bere inscri!ti de rebus n#tis et in$ustribusI de HirtuteI de iustitiaI de )#nestateI de H#$u!tateI Herbum !r#rsus nu$$um inte$$e-#L ita sunt an-ustis et c#ncisis dis!utati#nibus in$i-atiL !#etas #mnin# Kuasi a$ia Kuadam $in-ua $#cut#s n#n c#n#r attin-ere. Cum eis meI ut di:iI #b$ect#I Kui res -estas aut #rati#nes scri!serunt suas aut Kui ita $#KuunturI ut Hideantur H#$uisse esse n#bisI Kui n#n sumus eruditissimiI Bami$iares. 3@V? 3F8? Sed i$$uc rede#( HidetisneI Kuantum munus sit #rat#ris )ist#ria. Naud sci# an B$umine #rati#nis et Harietate ma:imumL neKue eam re!eri# usKuam se!aratim instructam r)et#rum !raece!tisL sita sunt enim ante #cu$#s. Nam Kuis nescit !rimam esse )ist#riae $e-emI ne Kuid Ba$si dicere audeat. Deinde ne Kuid Heri n#n audeat. Ne Kuae sus!ici# -ratiae sit in scribend#. Ne Kuae simu$tatis. 3FD? Naec sci$icet Bundamenta n#ta sunt #mnibusI i!sa autem e:aediBicati# !#sita est in rebus et Herbis( rerum rati# #rdinem tem!#rum desideratI re-i#num descri!ti#nemL Hu$t etiamI Ku#niam in rebus ma-nis mem#riaKue di-nis c#nsi$ia !rimumI deinde actaI !#stea eHentus e:s!ectenturI et de c#nsi$iis si-niBicari Kuid scri!t#r !r#bet et in rebus -estis dec$arari n#n s#$um Kuid actum aut dictum sitI sed etiam Ku# m#d#. et cum de eHentu dicaturI ut causae e:!$icentur #mnes He$ casus He$ sa!ientiae He$ temeritatis )#minumKue i!s#rum n#n s#$um res -estaeI sed etiamI Kui Bama ac n#mine e:ce$$antI de cuiusKue Hita atKue naturaL 3FA? Herb#rum

!r#!iedad discurri s#bre t#d#s e$$#sX ;En HerdadI di,# C2tu$#I Kue est#' admirad#L !er# muc)# m2s me admiraba antes de Kue siend# Ant#ni#I c#m# dec4anI !#c# instruid#I Buera tanta su e$#cuencia. ;P#r ciert#I di,# Ant#ni#I Kue sue$# $eer est#s ' a$-un#s #tr#s $ibr#sI n# tant# !#r uti$idad c#m# !#r recre# en mis rat#s de #ci#. PNe sacad# a$-Mn Brut# de e$$#s. Jui&2 a$-un#I !ues as4 c#m# andand# a$ s#$ se me enciende $a caraI aunKue n# sea este mi dese#I as4 cuand# $e# est#s $ibr#s en Misen#I !#rKue en R#ma a!enas ten-# tiem!#I sient# Kue a su c#ntact# se Ha encendiend# ' c#$#reand# mi discurs#. Per# !ara Kue n# #s !are&ca mi inte$i-encia de $#s Grie-#s ma'#r de $# Kue en s4 esI #s dir% Kue s $# c#n#&c# $# Kue escribier#n !ara e$ Hu$-#L ' en cuant# a Huestr#s Bi$ s#B#sI si a$-una He& $#s )e abiert#I en-a"ad# !#r $#s t4tu$#s de sus $ibr#sI Kue #Brecen -enera$mente tratar de c#sas c#n#cidas ' c$arasI H-.I de $a HirtudI de $a ,usticiaI de $a )#nestidadI de$ de$eiteI n# entend4 ni una !a$abra( tan c#ncisas ' enredadas s#n sus dis!utas. En cuant# a $#s !#etasI nunca $#s t#c#I c#m# si )ab$aran en #tra $en-ua. S $# me entretienen $#s )ist#riad#resI $#s #rad#res ' $#s Kue )an escrit# !ara e$ Hu$-# de $as -entes Kue n# s#n mu' eruditas. Per# Hue$H# a mi asunt#. VOa )ab%is Hist# cu2n !r#!i# es de$ #rad#r e$ escribir )ist#riaI ' n# s% si es $a em!resa m2s a$taI atendidaI su Hariedad ' $a riKue&a Kue )a de darse a$ esti$#L ' sin embar-# n# encuentr# s#bra e$$a !rece!t#s es!ecia$es en $as #bras de $#s ret ric#s( ser2 !#rKue s#n c$ar#s ' eHidentes. PPues Kui%n i-n#ra Kue $a !rimera $e' de $a )ist#ria es Kue e$ escrit#r n# di-a nada Ba$s#I Kue n# #cu$te nada Herdader#I Kue n# )a'a s#s!ec)a de !asi n ' de ab#rrecimient#. Est#s s#n $#s Bundament#s c#n#cid#s de t#d#sL !er# e$ ediBici# estriba en $as c#sas ' en $as !a$abras. La narraci n !ide #rden en $#s tiem!#sI descri!ci n de $as re-i#nesL ' c#m# en $#s -randes suces#s $# !rimer# Kue se )a de c#nsiderar es e$ !r#! sit#I $# se-und# e$ )ec)#I ' $# !#strer# e$ resu$tad#I necesari# es Kue indiKue e$ )ist#riad#rI n# s $# $# Kue se )i&# ' di,#I sin# e$ Bin ' e$ m#d# c#m# se )i&#I ' $as causas t#dasI dand# a $a B#rtunaI a $a !rudencia # a $a temeridad $a !arte Kue res!ectiHamente tuHier#nL ' n# )a de $imitarse a estas acci#nesI sin# retratar $a Hida ' c#stumbres de t#d#s $#s Kue en Bama ' buen n#mbre

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

08

autem rati# et -enus #rati#nis Busum atKue tractum et cum $enitate Kuadam aeKuabi$iter !r#B$uens sine )ac iudicia$i as!eritate et sine sententiarum B#rensibus acu$eis !erseKuendum est. Narum t#t tantarumKue rerum Hidetisne nu$$a esse !raece!taI Kuae in artibus r)et#rum re!eriantur. In e#dem si$enti# mu$ta a$ia #rat#rum #BBicia iacueruntI c#)#rtati#nesI !raece!taI c#ns#$ati#nesI adm#nitaI Kuae tractanda sunt #mnia disertissimeI sed $#cum suum in )is artibusI Kuae traditae suntI )abent nu$$um. 3FE? AtKue in )#c -enere i$$a Ku#Kue est inBinita si$HaI Ku#d #rat#ri !$eriKueI ut etiam Crassus #stendit du# -enera ad dicendum dederunt( unum de certa deBinitaKue causaI Kua$es suntI Kuae in $itibusI Kuae in de$iberati#nibus HersanturI addatI si Kuis H#$etI etiam $audati#nesL a$terumI Ku#d a!!e$$ant #mnes Bere scri!t#resI e:!$icat nem#I inBinitam -eneris sine tem!#re et sine !ers#na Kuaesti#nem. N#c Kuid et Kuantum sitI cum dicuntI inte$$e-ere mi)i n#n Hidentur( 3FF? si enim est #rat#risI KuaecumKue res inBinite !#sita sitI de ea !#sse dicereI dicendum erit eiI Kuanta sit s#$is ma-nitud#I Kuae B#rma terraeL de mat)ematicisI de musicis rebus n#n !#terit Kuin dicat )#c #nere susce!t# recusareL deniKue eiI Kui !r#Bitetur esse suum n#n s#$um de eis c#ntr#HersiisI Kuae tem!#ribus et !ers#nis n#tatae suntI )#c estI de #mnibus B#rensibusI sed etiam de -enerum inBinitis Kuaesti#nibus dicereI nu$$um !#test esse -enus #rati#nisI Ku#d sit e:ce!tum. 3@VI? 3F0? Sed si i$$am Ku#Kue !artem Kuaesti#num #rat#ri H#$umus adiun-ere Ha-am et $iberam et $ate !atentemI ut de rebus b#nis aut ma$isI e:!etendis aut Bu-iendisI )#nestis aut tur!ibusI uti$ibus aut inuti$ibusI de HirtuteI de iustitiaI de c#ntinentiaI de !rudentiaI de ma-nitudine animiI de $ibera$itateI de !ietateI de amicitiaI de #BBici#I de BideI de ceteris Hirtutibus c#ntrariisKue Hitiis dicendum #rat#ri !utemusL itemKue de re !ub$icaI de im!eri#I de re mi$itariI de disci!$ina ciHitatisI de )#minum m#ribusI adsumamus eam Ku#Kue !artemI sed itaI ut sit circumscri!ta m#dicis re-i#nibus. 3F1? EKuidem #mniaI Kuae !ertinent ad usum ciHiumI m#rem )#minumI Kuae Hersantur in c#nsuetudine HitaeI in rati#ne rei !ub$icaeI in )ac s#cietate ciHi$iI in sensu )#minis c#mmuniI in naturaI in m#ribusI

s#bresa$ier#n. E$ esti$# debe ser abundante ' s#stenid#I B$uid# ' a!acib$eI sin $a as!ere&a ,udicia$ ni e$ a-ui, n de $as c#ntiendas B#renses. De t#das estas c#sas tan im!#rtantesI P)a$$ar%is nin-Mn !rece!t# en $as artes de $#s ret ric#s. VEn e$ mism# si$enci# )an de,ad# #tr#s muc)#s #Bici#s !r#!i#s de$ #rad#r( $as e:)#rtaci#nesI $as c#ns#$aci#nesI $#s !rece!t#s ' adHertenciasL t#d# $# cua$ )a de tratarse c#n muc)a e$e-anciaI aunKue n# tiene $u-ar se"a$ad# en $as artes Kue s#bre est# se )an escrit#. Na'I sin embar-#I en este -%ner# una materia casi inBinitaI !#rKue $a ma'#r !arte de $#s #rad#res 5c#m# antes dec4a Cras#6 distin-uen d#s -%ner#s de e$#cuencia( Hersa e$ un# s#bre causas Bi,as ' eterminadasI c#m# s#n $#s $iti-i#s ' de$iberaci#nesI ' aun !uede a"adirse e$ -%ner# dem#stratiH#L e$ #tr#I Kue casi t#d#s $#s escrit#res n#mbran ' nin-un# e:!$icaI c#m!rende $as cuesti#nes indeBinidas sin desi-naci n de !ers#na ni de tiem!#. Cuand# dicen est#I n# e:!resanI a mi !arecerI c#n bastante c$aridad $# Kue !retendenL !ues si a$ #rad#r !ertenece )ab$ar de cua$Kuier asunt# indeBinid#I tendr2 Kue decir de $a ma-nitud de$ s#$I ' de $a B#rma de $a tierraI ' de matem2ticasI ' de mMsicaI sin Kue !ueda e:cusar$# en manera a$-una. En una !a$abra( e$ #rad#r Kue crea Kue entran en su ,urisdicci nI n# s $# $as causas de$ $u-ar ' tiem!# deBinid#I c#m# s#n t#das $as B#rensesI sin# $as inBinitas cuesti#nes -enera$esI tendr2 Kue c#nBesar Kue n# )a' asunt# Kue est% Buera de su d#mini#. VPer# si Kuerem#s tambi%n c#nceder a$ #rad#r ese -%ner# de cuesti#nes Ha-asI $ibres ' e:tensasI H-.I de $# buen# ' de $# ma$#I de $# a!etecib$e ' de $# Kue debe )uirseI de $# )#nest# ' de $# t#r!eI de $# Mti$ ' de $# inMti$I de $a Hirtud de $a ,usticiaI de $a c#ntinenciaI de $a !rudenciaI de $a ma-nanimidadI de $a $ibera$idadI de $a !iedadI de $a amistadI de $a buena BeI de $as #b$i-aci#nesI de $as Hirtudes ' de sus Hici#s c#ntrari#sI ' si creem#s Kue e$ #rad#r )a de )ab$ar asimism# de $a re!Mb$icaI de$ im!eri#I de $a mi$iciaI de $a disci!$ina de $a ciudadI de $as c#stumbresL c#nced2m#s$# tambi%nI !er# dentr# de ,ust#s $4mites. En Herdad Kue t#d# $# Kue !ertenece a$ trat# s#cia$I a $a Hida de $#s ciudadan#sI a sus c#stumbresI a$ -#biern# de $a re!Mb$icaI a$ estad# s#cia$I a$ sentid# c#mMnI a $as inc$inaci#nes

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

0D

c#m!re)endenda esse #rat#ri !ut#L si minus ut se!aratim de )is rebus !)i$#s#!)#rum m#re res!#ndeatI at certe ut in causa !rudenter !#ssit inte:ereL )isce autem i!sis de rebus ut ita $#KuaturI uti eiI Kui iuraI Kui $e-esI Kui ciHitates c#nstitueruntI $#cuti suntI sim!$iciter et s!$endideI sine u$$a serie dis!utati#num et sine ieiuna c#ncertati#ne Herb#rum. 3FG? N#c $#c# ne Kua sit admirati#I si t#t tantarumKue rerum nu$$a a me !raece!ta !#nenturI sic statu#( ut in ceteris artibusI cum tradita sint cuiusKue artis diBBici$$imaI re$iKuaI Kuia aut Baci$i#ra aut simi$ia sintI tradi n#n necesse esseL ut in !icturaI Kui )#minum unam s!eciem !in-ere !erdidiceritI !#sse eum cuiusHis He$ B#rmae He$ aetatisI etiam si n#n didiceritI !in-ere neKue esse !ericu$umI Kui $e#nem aut taurum !in-at e-re-ieI ne idem in mu$tis a$iis Kuadru!edibus Bacere n#n !#ssit ; neKue est #mnin# ars u$$aI in Kua #mniaI Kuae i$$a arte eBBici !#ssintI a d#ct#re tradanturI sed Kui !rimarum et certarum rerum -enera i!sa didiceruntI re$iKua 3n#n inc#mm#de? !er se adseKuentur ; 309? simi$iter arbitr#r in )ac siHe rati#ne siHe e:ercitati#ne dicendiI Kui i$$am Him ade!tus sitI ut e#rum mentisI Kui aut de re !ub$ica aut de i!sius rebus aut de eisI c#ntra Ku#s aut !r# Kuibus dicatI cum a$iKua statuendi !#testate audiantI ad suum arbitrium m#Here !#ssitI i$$um de t#t# i$$# -enere re$iKuarum #rati#num n#n !$us Kuaesiturum esseI Kuid dicatI Kuam P#$'c$itum i$$umI cum Nercu$em Bin-ebatI Kuem ad m#dum !e$$em aut )'dram Bin-eretI etiam si )aec numKuam se!aratim Bacere didicisset.S 3@VII? 30>? Tum Catu$us S!raec$are mi)i HiderisI Ant#niI !#suisseS inKuit Sante #cu$#sI Kuid discere #!#rteret eumI Kui #rat#r esset ButurusI KuidI etiam si n#n didicissetI e: e#I Ku#d didicissetI adsumeretL dedu:isti enim t#tum )#minem in du# -enera s#$um causarumI cetera innumerabi$ia e:ercitati#ni et simi$itudini re$iKuisti( sed Hidet# ne in istis du#bus -eneribus )'dra tibi sit et !e$$isI Nercu$es autem et a$ia #!era mai#ra in i$$is rebusI Kuas !raetermittisI re$inKuanturL n#n enim mi)i minus #!eris Hidetur de uniHersis -eneribus rerum Kuam de sin-u$#rum causis ac mu$t# etiam maius de natura de#rum Kuam de )#minum $itibus dicere.S SN#n est itaIS inKuit Ant#niusL 308? Sdicam enim tibiI Catu$eI n#n tam d#ctus KuamI id

natura$esI es materia !r#!ia de$ #rad#rI ' t#d# debe c#n#cer$#I si n# tant# Kue !ueda c#ntestar se!aradamente a cada una de estas c#sas c#m# )acen $#s Bi$ s#B#sI tant# a $# men#s c#m# es necesari# !ara interca$ar esas materias c#n discreci n en una causa. O debe )ab$ar de estas c#sas c#m# )ab$ar#n $#s Kue c#nstitu'er#n $as $e'esI e$ derec)# ' $as ciudades( senci$$a ' es!$%ndidamenteI sin a!arat# de c#ntr#HersiaI ni seca dis!uta de !a$abras. O !ara Kue nadie se admire de Kue n# d% '# !rece!t# a$-un# s#bre tantas ' tan im!#rtantes materiasI dir% Kue as4 en esta c#m# en $as dem2s artesI a!rendid# $# m2s diB4ci$I n# )a' !ara Ku% insistir en $# m2s B2ci$ # en $# mu' seme,ante. As4I en $a !inturaI e$ Kue sabe )acer $a Bi-ura de un )#mbreI !uedeI sin nueHas re-$asI dar$e $a edad # $as Bacci#nes Kue $e !are&can me,#rI ' n# )a' !e$i-r# Kue sabiend# !intar un $e n # un t#r#I n# !ueda )acer $# mism# c#n cua$Kuier #tr# cuadrM!ed#. Pues n# )a' arte a$-una en Kue e$ maestr# ten-a Kue ense"ar t#d# $# Kue dentr# de$ arte !uede )acerseI sin# Kue adKuiridas $as !rimeras n#ci#nesI B2ci$ es deducir $# restante. L# mism# !iens# Kue sucede en este e,ercici# # Bacu$tad rat#ria( e$ Kue )a'a adKuirid# $a Buer&a Kue !uede m#Her a su arbitri# $#s 2nim#s de $#s Kue #'en ' )an de decidir de $#s intereses de $a re!Mb$ica # de $#s su'#s !r#!i#s # de sus ami-#s ' enemi-#sL e$ Kue ten-a esta Buer&aI di-#I n# necesitar2 es!ecia$es !rece!t#s s#bre cada -%ner# de discurs#sI a $a manera Kue P#$ic$et# cuand# $abraba $a estatua de N%rcu$esI acertaba a escu$!ir $a !ie$ ' $a )idraI aunKue nunca $# )ab4a )ec)# se!aradamente.V ;Ent#ncesI di,# C2tu$#( UPar%cemeI Ant#ni#I Kue n#s )as e:!uest# mu' bien $# Kue debe saber e$ Kue se dediKue a $a #rat#riaI ' aunKue n# $# )a'a a!rendid#I de d nde !uede c#n Baci$idad t#mar$#L !er# s $# )as )ab$ad# de d#s -%ner#s de causasL $as dem2sI Kue s#n innumerab$esI $as de,as a $a e:!eriencia ' a$ e,ercici#. Per# mira n# sea Kue es#s d#s -%ner#s sean !ara t4 $a )idra ' $a !ie$I ' Kue e$ N%rcu$es ' t#das $as dem2s #bras ma'#res se Kueden entre $as c#sas Kue #mites. N# me !arece tan B2ci$ )ab$ar de $as cuesti#nes uniHersa$es c#m# de $as !articu$aresI ' es muc)# m2s diB4ci$ tratar de $a natura$e&a de $#s Di#ses Kue de $#s $iti-i#s )uman#s. ;N# es as4I re!$ic Ant#ni#L ' $# Kue H#' a decirI

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

0A

Ku#d est maiusI e:!ertus( #mnium ceterarum rerum #rati#I mi)i credeI $udus est )#mini n#n )ebeti neKue ine:ercitat# neKue c#mmunium $itterarum et !#$iti#ris )umanitatis e:!ertiL in causarum c#ntenti#nibus ma-num est Ku#ddam #!us atKue )aud sciam an de )umanis #!eribus $#n-e ma:imumL in Kuibus His #rat#ris !$erumKue ab im!eritis e:itu et Hict#ria iudicaturL ubi adest armatus adHersariusI Kui sit et Beriendus et re!e$$endusL ubi sae!e isI Kui rei d#minus Buturus estI a$ienus atKue iratus aut etiam amicus adHersari# et inimicus tibi estL cum aut d#cendus is est aut ded#cendus aut re!rimendus aut incitandus aut #mni rati#ne ad tem!usI ad causam #rati#ne m#derandus 5in Ku# sae!e beneH#$entia ad #diumI #dium autem ad beneH#$entiam deducendum est6L aut tamKuam mac)inati#ne a$iKua tum ad seHeritatem tum ad remissi#nem animiI tum ad tristitiam ad $aetitiam est c#nt#rKuendusL 30D? #mnium sententiarum -raHitateI #mnium Herb#rum !#nderibus est utendumL accedat #!#rtet acti# HariaI He)emensI !$ena animiI !$ena s!iritusI !$ena d#$#risI !$ena Heritatis. In )is #!eribus si Kuis i$$am artem c#m!re)enderitI ut tamKuam P)idias MinerHae si-num eBBicere !#ssitI n#n saneI Kuem ad m#dumI ut in c$i!e# idem artiBe:I min#ra i$$a #!era Bacere discatI S$ab#rabit.S 3@VIII? 30A? Tum Catu$us SKu# ista mai#ra ac mirabi$i#ra BecistiI e# me mai#r e:s!ectati# tenet Kuibusnam rati#nibus KuibusKue !raece!tis ea tanta His c#m!areturL n#n Ku# mea Kuidem iam intersit ; neKue enim aetas id mea desiderat et a$iud -enus Ku#ddam dicendi n#s secuti sumusI Kui numKuam sententias de manibus iudicum Hi Kuadam #rati#nis e:t#rsimus ac !#tius !$acatis e#rum animis tantumI Kuantum i!si !atiebanturI acce!imus ; sed tamen ista tua nu$$um ad usum meumI tantum c#-n#scendi studi# adductus reKuir#. 30E? Nec mi)i #!us est Graec# a$iKu# d#ct#reI Kui mi)i !erHu$-ata !raece!ta decantetI cum i!se numKuam B#rumI numKuam u$$um iudicium as!e:eritL ut Peri!ateticus i$$e dicitur P)#rmi#I cum Nanniba$ ^art)a-ine e:!u$sus E!)esum ad Anti#c)um Henisset e:su$ !r#Kue e#I Ku#d eius n#men erat ma-na a!ud #mnis -$#riaI inHitatus esset ab )#s!itibus suisI ut eumI Kuem di:iI si He$$etI audiretL cumKue is se n#n n#$$e di:issetI $#cutus esse dicitur )#m# c#!i#sus

C2tu$#I n# nace de mi cienciaI sin# de mi $ar-a e:!eriencia. Cr%emeI t#d#s $#s dem2s -%ner#s de discurs#s s#n c#m# ,ue-#s !ara un )#mbre Kue n# sea rud# e ine:!ert#I ni care&ca de $as $etras ' educaci n Kue sue$en tenerseI a$ !as# Kue en $as $uc)as B#renses $a diBicu$tad es -randeI ' Kui&2 $a ma'#r Kue cabe en #bra )umanaI !ues muc)as Heces $#s i-n#rantes ,u&-an de$ m%rit#I de$ #rad#r !#r e$ %:it# ' $a Hict#riaI ' adem2s se !resenta un adHersari# armad#I a Kuien )a' Kue )erir ' rec)a&ar. A$$4I e$ Kue )a de decidir $a cuesti n es muc)as Heces enemi-# tu'# ' ami-# de tu adHersari#I # est2 en#,ad# c#nti-# # n# te c#n#ceL unas Heces tendr2s Kue instruir$eI #tras Kue desen-a"ar$eI # re!rimir$eI # incitar$e # m#derar$e c#n discurs#s ac#m#dad#s a cada tiem!# ' causaI tra'%nd#$e muc)as Heces de $a beneH#$encia a$ #di#I # de$ #di# a $a beneH#$enciaI ' e:citand# $#s distint#s aBect#s de seHeridadI indu$-enciaI triste&a ' a$e-r4a. A t#d# est# )a de a"adirse $a -raHedad de $as sentenciasI e$ !es# de $as !a$abras ' $a acci n HariadaI He)ementeI $$ena de a$maI $$ena de es!4rituI $$ena de Herdad. E$ Kue c#nsi-a t#d# est#I ' !uedaI c#m# TidiasI $abrar $a estatua de MinerHaI n# necesitar2 )acer nueH# estudi# !ara cince$ar e$ escud# de $a Di#sa.V

Ent#nces di,# C2tu$#( UCu2nt# m2s $# !#nderas ' encarecesI tant# m2s entr# en curi#sidad de saber !#r Ku% medi#s ' !rece!t#s se adKuiere esa Buer&a !r#di-i#saL ' n# !#rKue me interese muc)# e$ saber$#I !ues 'a mi edad n# es !ara a!renderI ' adem2sI !#rKue '# )e se-uid# siem!re #tr# -%ner# de #rat#ria Kue n# arranca !#r $a Buer&a $as sentencias de man#s de $#s ,uecesI sin# Kue m2s bien !r#cura ca$mar sus 2nim#s ' recibe c#n a-radecimient# cuant# e$$#s se di-nan c#nceder. Sin embar-#I dese# #4r esas e:!$icaci#nes tu'as !#r satisBacer $a curi#sidadI m2s Kue !#r sacar !r#Hec)# de e$$as. Ni eres tM un ret ric# -rie-# Kue re!ite $#s Hu$-ares !rece!t#s sin )aber Hist# nunca e$ B#r# ni $#s ,uici#sI a $a manera Kue e$ !eri!at%tic# T#rmi#nI cuand# An4ba$ e:!u$sad# de Carta-# se reBu-i en EBes# en casa de Anti#c# ' Bue inHitad# !#r su )u%s!ed a Kue #'era a aKue$ Bi$ s#B# Kue ten4a -ran Bama entre e$$#sI dicen Kue )ab$ c#n muc)a e$e-anciaI !#r es!aci# de a$-unas )#rasI de $#s #Bici#s de$ -enera$ ' de t#d# e$ arte de

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

0E

a$iKu#t )#ras de im!erat#ris #BBici# et de 3#mni? re mi$itari. TumI cum ceteriI Kui i$$um audierantI He)ementer essent de$ectatiI Kuaerebant ab Nanniba$eI Kuidnam i!se de i$$# !)i$#s#!)# iudicaret( )ic P#enus n#n #!time GraeceI sed tamen $ibere res!#ndisse BerturI mu$t#s se de$ir#s senes sae!e HidisseI sed Kui ma-is Kuam P)#rmi# de$iraret Hidisse neminem. 30F? NeKue me )ercu$e iniuriaL Kuid enim aut adr#-antius aut $#Kuacius Bieri !#tuit Kuam Nanniba$iI Kui t#t annis de im!eri# cum !#!u$# R#man# #mnium -entium Hict#re certassetI Graecum )#minemI Kui numKuam )#stemI numKuam castra HidissetI numKuam deniKue minimam !artem u$$ius !ub$ici muneris atti-issetI !raece!ta de re mi$itari dare. N#c mi)i Bacere #mnes istiI Kui de arte dicendi !raeci!iuntI HidenturL Ku#d enim i!si e:!erti n#n suntI id d#cent ceter#sL sed )#c minus B#rtasse errantI Ku#d n#n teI ut Nanniba$em i$$eI sed !uer#s aut adu$escentu$#s d#cere c#nantur.S 3@I@? 300? SErrasI Catu$eIS inKuit Ant#nius Snam e-#met in mu$t#s iam P)#rmi#nes incidi. Juis enim est ist#rum Graec#rumI Kui KuemKuam n#strum KuicKuam inte$$e-ere arbitretur. Ac mi)i Kuidem n#n ita m#$esti suntL Baci$e #mnis !er!eti#r et !erBer#L nam aut a$iKuid adBeruntI Ku#d mi)i n#n dis!$iceatI aut eBBiciuntI ut me n#n didicisse minus !aeniteatL dimitt# autem e#s n#n tam c#ntume$i#se Kuam !)i$#s#!)um i$$um Nanniba$I et e# B#rtasse !$us )abe# etiam ne-#ti. Sed tamen est e#rum d#ctrinaI Kuantum e-# iudicare !#ssumI !erridicu$a( 301? diHidunt enim t#tam rem in duas !artisI in causae c#ntr#Hersiam et in Kuaesti#nis( causam a!!e$$ant rem !#sitam in disce!tati#ne re#rum et c#ntr#HersiaL Kuaesti#nem autem rem !#sitam in inBinita dubitati#neL de causa !raece!ta dantL de a$tera !arte dicendi mirum si$entium est. 30G? Deinde KuinKue Baciunt Kuasi membra e$#KuentiaeI inHenire Kuid dicasI inHenta dis!#nereI deinde #rnare HerbisI !#st mem#riae mandareI tum ad e:tremum a-ere ac !r#nuntiareL rem sane n#n rec#nditamL Kuis enim )#c n#n sua s!#nte HideritI neminem !#sse dicereI nisi et Kuid diceret et Kuibus Herbis et Ku# #rdine diceret )aberet et ea meminisset. AtKue )aec e-# n#n re!re)end#I sed ante #cu$#s !#sita esse dic#I ut eas item Kuattu#rI KuinKueI se:He !artis He$ etiam se!temI Ku#niam a$iter ab a$iis di-erunturI in Kuas est ab )is #mnis #rati# distributa( 319?

$a -uerra. L#s #'entes estaban mu' satisBec)#sI ' !re-untar#n a An4ba$ Ku% $e !arec4a de aKue$ Bi$ s#B#. O dicen Kue e$ carta-in%s res!#ndi I n# c#m# e$e-ante Grie-#I sin# c#n t#da $ibertad ' BranKue&aI Kue )ab4a Hist# muc)#s Hie,#s de$irantesI !er# a nin-un# Kue de$irase tant# c#m# T#rmi#n. O ten4a ra& n a Be m4a. PPues Ku% ma'#r arr#-ancia ' $#cuacidad Kue atreHerse un s#Bista -rie-# Kue nunca )ab4a Hist# enemi-#s ni cam!ament#sI ni )ab4a desem!e"ad# nin-Mn car-# mi$itarI a dar !rece!t#s a An4ba$ Kue !#r tant#s a"#s )ab4a dis!utad# $a Hict#ria a$ !ueb$# r#man#I d#minad#r de t#das $as naci#nes. As4 me !arece Kue #bran t#d#s $#s Kue dan !rece!t#s s#bre e$ arte #rat#ria( Kuieren ense"ar a $#s dem2s $# Kue e$$#s nunca a!rendier#n. Per# en est# Kui&2 'erran men#s Kue T#rmi#nI !#rKue n# Kuieren ense"arte a ti 5c#m# %$ Kuer4a ense"ar a An4ba$6I sin# a ni"#s ' a ,#Hen&ue$#s. ;Te eKuiH#casI C2tu$#I di,# Ant#ni#I !ues '# mism# )e tr#!e&ad# 'a c#n muc)#s T#rmi#nes. PJui%n de es#s Grie-#s de,a de !ensar Kue !uede ense"2rse$# t#d# a cua$Kuiera de n#s#tr#s. OI sin embar-#I n# me s#n m#$est#s. T2ci$mente $#s suBr# ' t#$er#. A Heces $# Kue dicen n# me desa-radaI ' me $ibra de$ sentimient# de n# )aber$# a!rendid#. L#s des!id#I !uesI n# c#n #BensasI c#m# )i&# An4ba$ c#n aKue$ Bi$ s#B#I sin# m2s bien bur$2nd#me de su rid4cu$a d#ctrina. DiHiden t#d# e$ arte en d#s -%ner#sI c#ntr#Hersia de causa ' de cuesti n. L$aman causa a t#da c#ntr#Hersia Kue se Bunda en )ec)#s ciert#s ' determinad#sI cuesti nI a $a Kue es de materia indeBinida. Dan !rece!t#s s#bre $a causaI !er# -uardan )art# si$enci# res!ect# de $a cuesti n. Cinc# !artes admiten en $a e$#cuencia( inHenci nI dis!#sici nI e:#rnaci nI mem#riaI 'I Bina$menteI acci n ' !r#nunciaci n. Est#I a $a HerdadI n# es c#sa mu' rec nditaL P!ues Kui%n n# He !#r s4 mism# Kue nadie !uede )ab$ar bien si n# sabe $# Kue Ha a decirI ' $as !a$abras ' e$ #rden c#n Kue )a de decir$asI ' si n# $# retiene en $a mem#ria. N# di-# Kue estas diHisi#nes sean inMti$esI !er# s4 Kue s#n eHidentesI ' Kue !#c# im!#rta Kue sean cuatr#I cinc#I seis # siete $as !artes de$ discurs#I 'a Kue ni aun en est# se )a$$an de acuerd# $#s aut#res. Juieren %st#s Kue en e$ e:#rdi# se )a-a a$ audit#ri# ben%H#$#I d ci$ ' atent#( Kue $a narraci n sea Her#s4mi$I c$ara ' breHe( Kue des!u%s se diHida $a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

0F

iubent enim e:#rdiri itaI ut eumI Kui audiatI beneH#$um n#bis Baciamus et d#ci$em et attentumL deinde rem narrareI et ita ut Heri simi$is narrati# sitI ut a!ertaI ut breHisL !#st autem diHidere causam aut !r#!#nereL n#stra c#nBirmare ar-umentis ac rati#nibusL deinde c#ntraria reButareL tum autem a$ii c#nc$usi#nem #rati#nis et Kuasi !er#rati#nem c#n$#cantI a$ii iubentI ante Kuam !er#returI #rnandi aut au-endi causa di-rediI deinde c#nc$udere ac !er#rare. 31>? Ne )aec Kuidem re!re)end#L sunt enim c#ncinne distributaI sed tamenI id Ku#d necesse Buit )#minibus e:!ertibus HeritatisI n#n !erite( Kuae enim !raece!ta !rinci!i#rum et narrati#num esse H#$ueruntI ea in t#tis #rati#nibus sunt c#nserHandaL 318? nam e-# mi)i beneH#$um iudicem Baci$ius Bacere !#ssumI cum sum in cursu #rati#nisI Kuam cum #mnia sunt inauditaL d#ci$em autem n#n cum !#$$ice#r me dem#nstraturumI sed tumI cum d#ce# et e:!$an#L attentum Her# 3crebr#? t#ta acti#ne e:citandis mentibus iudicumI n#n !rima denuntiati#ne eBBicere !#ssumus. 31D? Iam Her# narrati#nem Ku#d iubent Heri simi$em esse et a!ertam et breHemI recte n#s adm#nent( Ku#d )aec narrati#nis ma-is !utant esse !r#!ria Kuam t#tius #rati#nisI Ha$de mi)i Hidentur errareL #mnin#Kue in )#c #mnis est err#rI Ku#d e:istimant artiBicium esse )#c Ku#ddam n#n dissimi$e ceter#rumI cuius m#di de i!s# iure ciHi$i )estern# die Crassus c#m!#ni !#sse dicebat( ut -enera rerum !rimum e:!#nerenturI in Ku# Hitium estI si -enus u$$um !raetermittiturL deinde sin-u$#rum !artes -enerumI in Ku# et deesse a$iKuam !artem et su!erare mend#sum estL tum Herb#rum #mnium deBiniti#nesI in Kuibus neKue abesse KuicKuam decet neKue redundare. 3@@? 31A? Sed )#c si in iure ciHi$iI si etiam in !arHis aut medi#cribus rebus d#cti#res adseKui !#ssuntI n#n idem senti# tanta )ac in re tamKue immensa !#sse BieriL sin autem Kui arbitranturI deducendi sunt ad e#sI Kui )aec d#centL #mnia iam e:!$icata et !er!#$ita adseKuenturL sunt enim innumerabi$es de )is rebus $ibri neKue abditi neKue #bscuri( sed Hideant Kuid He$intL ad $udendumne an ad !u-nandum arma sint sum!turiL a$iud enim !u-na et aciesI a$iud $udus cam!usKue n#ster desideratL ac tamen ars i!sa $udicra arm#rum et -$adiat#ri et mi$iti !r#dest a$iKuidL sed animus acer et !raesens et acutus

causa # se )a-a $a !r#!#sici n( Kue se c#nBirme nuestr# !arecer c#n ar-ument#s ' ra&#nesI ' se reBute e$ de$ c#ntrari#. Des!u%s c#$#can a$-un#s $a c#nc$usi n # !er#raci nI ' #tr#s Kuieren Kue !receda a$ e:#rdi# una di-resi n Kue sirHa a rea$&ar # am!$iBicar $# Kue se )a dic)#. Tam!#c# re!rend# esta diHisi nI !#rKue es in-eni#saI aunKue n# es !r2cticaI c#m# !#d4a temerse de )#mbres Ba$t#s de e:!eriencia. L#s !rece!t#s Kue e$$#s dan !ara $#s !rinci!i#s ' narraci#nes deben #bserHarse en t#d# e$ discurs#. P#rKue m2s B2ci$ es ca!tarse $a beneH#$encia de $#s ,ueces en e$ curs# de $a #raci nI Kue cuand# t#daH4a n# )an #4d# nadaL ' m2s B2ci$ es atraerse su d#ci$idad ' atenci n cuand# se muestra ' e:!$ana e$ asunt#I ' cuand# de mi$ maneras se c#nmueHe e$ 2nim# de $#s ,uecesI Kue cuand# senci$$amente se anuncia $# Kue se Ha a dem#strar. Tienen ra& n en adHertir Kue $a narraci n debe ser Her#s4mi$I c$ara ' breHeL !er# muc)#s se eKuiH#can en creer Kue estas cua$idades s#n m2s !r#!ias de $a narraci n Kue de$ rest# de$ discurs#I ' su err#r !r#cede de ,u&-ar Kue este arte n# es deseme,ante de $#s #tr#sI ' Kue se !areceI !#r e,em!$#I a$ de$ derec)# ciHi$ de Kue Cras# n#s )ab$aba e$ #tr# d4aI en e$ cua$ deber4an e:!#nerse !rimer# $#s -%ner#sI siend# Hici#s# e$ #mitir nin-un#L des!u%s $as !artes de cada -%ner#I sin Kue )a'a m2s ni men#s Kue $as necesariasI ' Bina$menteI $as deBinici#nes de cada H#cab$#I en Kue nada Ba$te ni s#bre.

Per# si en e$ derec)# ciHi$I si en c#sas !eKue"as # medianas !ueden a$can&ar est# $#s m2s d#ct#sI n# cre# Kue ac#nte&ca $# mism# c#n e$ arte #rat#riaI Kue es de su'# tan inmensa. O $#s Kue #tra c#sa !iensenI acudan a $#s !rece!tistas ' $# )a$$ar2n t#d# e:!$icad# ' desenHue$t#I !ues s#n innumerab$es $#s $ibr#s de este arteI ' n# est2n #scur#s ni esc#ndid#s. Per# Hean bien si $# Kue Kuieren es sa$ir armad#s a$ ,ue-# ' a$ simu$acr# # a $a !e$ea. Una c#sa es $a $uc)a ' $a bata$$aI ' #tra mu' distinta e$ ,ue-# ' $a !a$estra. O sin embar-#I e$ arte de $a es-rima es Mti$ a$ -$adiad#r ' a$ s#$dad#L !er# $# Kue )ace a $#s Har#nes inHict#s es e$ Ha$#rI

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

00

idem atKue Hersutus inHict#s Hir#s eBBicit 3n#n diBBici$ius arte c#niuncta?. 31E? Jua re e-# tibi #rat#rem sic iam instituamI si !#tuer#I ut Kuid eBBicere !#ssit ante !ers!iciam( sit enim mi)i tinctus $itterisL audierit a$iKuidI $e-eritI ista i!sa !raece!ta acce!eritL tem!tab# Kuid deceatI Kuid H#ceI Kuid HiribusI Kuid s!irituI Kuid $in-ua eBBicere !#ssit. Si inte$$e-am !#sse ad summ#s !erHenireI n#n s#$um )#rtab#rI ut e$ab#retI sed etiamI si Hir Ku#Kue b#nus mi)i Hidebitur esseI #bsecrab#L tantum e-# in e:ce$$enti #rat#re et e#dem b#n# Hir# !#n# esse #rnamenti uniHersae ciHitatiL sin HidebiturI cum #mnia summe BeceritI tamen ad medi#cris #rat#res esse HenturusI !ermittam i!si Kuid He$itL m#$estus ma-n# #!ere n#n er#L sin !$ane ab)#rrebit et erit absurdusI ut se c#ntineat aut ad a$iud studium transBeratI adm#neb#L 31F? nam neKue isI Kui #!time !#testI deserendus u$$# m#d# est a c#)#rtati#ne n#stra neKue isI Kui a$iKuid !#testI deterrendus( Ku#d a$terum diHinitatis mi)i cuiusdam HideturI a$terumI He$ n#n Bacere Ku#d n#n #!time !#ssisI He$ Bacere Ku#d n#n !essime BaciasI )umanitatisI tertium Her# i$$udI c$amare c#ntra Kuam deceat et Kuam !#ssitI )#minis estI ut tuI Catu$eI de Ku#dam c$amat#re di:istiI stu$titiae suae Kuam !$urim#s testis d#mestic# !raec#ni# c#n$i-entis. 310? De )#c i-iturI Kui erit ta$isI ut c#)#rtandus adiuHandusKue sitI ita $#KuamurI ut ei tradamus ea dumta:atI Kuae n#s usus d#cuitI ut n#bis ducibus Heniat e#I Ku# sine duce i!si !erHenimusI Ku#niam me$i#ra d#cere n#n !#ssumus. 3@@I? 311? AtKue ut a Bami$iari n#str# e:#rdiarI )unc e-#I Catu$eI Su$!icium !rimum in causa !arHu$a adu$escentu$um audiHi H#ce et B#rma et m#tu c#r!#ris et re$iKuis rebus a!tis ad )#c munusI de Ku# KuaerimusI #rati#ne autem ce$eri et c#ncitataI Ku#d erat in-eniI et Herbis eBBerHescentibus et !au$# nimium redundantibusI Ku#d erat aetatis. N#n sum as!ernatusL H#$# enim se eBBerat in adu$escente BecunditasL nam Baci$ius sicut in Hitibus reH#cantur eaI Kuae se nimium !r#BuderuntI KuamI si ni)i$ Ha$et materiesI n#Ha sarmenta cu$tura e:citanturL item H#$# esse in adu$escenteI unde a$iKuid am!utemL n#n enim !#test in e# sucus esse diuturnusI Ku#d nimis ce$eriter est maturitatem e:secutum. 31G? Vidi

!resencia ' serenidad de 2nim#I aunKue a estas cua$idades buen# es Kue se a-re-ue e$ arte. VP#r $# cua$I si '# )ubiera de educar a un #rad#rI mirar4a bienI ante t#d#I $# Kue %$ !#d4a )acer. Juisiera '# Kue tuHiese a$-una tintura de $etrasI Kue $e'era ' #'era a$-#I Kue a!rendiera es#s mism#s !rece!t#sI ' $ue-# Kue e,ercitara $a H#&I $as Buer&asI $a res!iraci nI $a $en-ua. Si entend4a '# Kue %$ !#d4a $$e-ar a $a !erBecci nI ' me !arec4a adem2s )#mbre de bienI n# s $# $e e:)#rtar4a a traba,arI sin# Kue se $# su!$icar4a. Ten-# !ara m4 Kue un e:ce$ente #rad#r Kue sea a$ mism# tiem!# )#mbre de bienI es e$ ma'#r #rnament# de una ciudad. Per# si He4a Kue a !esar de t#d#s sus esBuer&#s n# !#dr4a !asar de median#I $e de,ar4a )acer $# Kue KuisieraI sin m#$estar$e en nada. O si era de$ t#d# inca!a&I $e ac#nse,ar4a Kue $# de,ase # Kue se dedicase a #tr# estudi#. P#rKue s#' de #!ini nI Kue a$ Kue tiene e:ce$entes dis!#sici#nes se $e debe a'udar siem!re c#n nuestr#s c#nse,#sI ' Kue tam!#c# debe desanimarse a$ Kue !uede $$e-ar a ser median#I !ues $# !rimer#I me !arece !r#!i# de $a DiHinidadI ' $# se-und#I es decirI e$ n# em!e"arse en $# Kue n# se !uede )acer !erBectamenteI # e$ c#ntinuar )aciend# $# Kue n# se )ace de$ t#d# ma$I es !r#!i# de $a c#ndici n )umanaL !er# e$ dar H#ces a t#ntas ' a $#cas es 5c#m# tMI C2tu$#I dec4as de ciert# dec$amad#r6 reunir a H#& de !re-#ner# innumerab$es testi-#s( de $a !r#!ia necedad. O# s $# )ab$ar2 de$ Kue merece ser a'udad# c#n c#nse,#sI ' $e dir% $# Kue $a e:!eriencia me )a ense"ad#I !ara Kue %$I $$eH2nd#me !#r -u4aI $$e-ue a$ t%rmin# ad#nde )e $$e-ad# sin tener nadie Kue me m#strase e$ camin#. O !ara em!e&ar !#r un ami-# nuestr#I me acuerd#I C2tu$#I Kue cuand# #4 !#r !rimera He& a este nuestr# Su$!ici#I siend# t#daH4a mu' ,#Hen ' deBendiend# una causa de !#ca im!#rtanciaI descubr4 en su H#&I en su acci nI en e$ m#Himient# de$ cuer!# ' en t#d# $# dem2sI dis!#sici n -rande !ara $a e$#cuencia( su discurs#I era ace$erad# ' ardienteI c#ndici n !r#!ia de su in-eni#L sus !a$abras eran aca$#radas ' un !#c# redundantesI $# cua$ n# me dis-ust !#r ser eBect# de $a edad. Me a-rada Kue en e$ ,#Hen se muestre esta Becundidad ' e:ces# de HidaL ' as4 c#m# en $as Hides es B2ci$ c#rtar $as ce!as Kua arr#,an demasiad#I ' n# $# es cu$tiHar nueH#s sarmient#s en tierra est%ri$I as4 Kuier# Kue )a'a en $#s discurs#s de$ ,#Hen a$-# Kue

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

01

statim ind#$em neKue dimisi tem!us et eum sum c#)#rtatusI ut B#rum sibi $udum !utaret esse ad discendumI ma-istrum autemI Kuem He$$etI e$i-eretL me Kuidem si audiretI L. Crassum( Ku#d iste adri!uit et ita sese Bacturum c#nBirmaHit atKue etiam addiditI -ratiae sci$icet causaI me Ku#Kue sibi ma-istrum Buturum. Vi: annus intercesserat ab )#c serm#ne c#)#rtati#nis meaeI cum iste accusaHit C. N#rbanumI deBendente me( n#n est credibi$e Kuid interesse mi)i sit Hisum inter eumI Kui tum erat et Kui ann# ante Buerat. Omnin# in i$$ud -enus eum Crassi ma-niBicum atKue !raec$arum natura i!sa ducebat sed ea n#n satis !r#Bicere !#tuissetI nisi e#dem studi# atKue imitati#ne intendisset atKue ita dicere c#nsuessetI ut t#ta mente Crassum atKue #mni anim# intueretur. 3@@II? 3G9? Er-# )#c sit !rimum in !raece!tis meisI ut dem#nstremusI Kuem imitetur 3atKue itaI utI Kuae ma:ime e:ce$$ent in e#I Kuem imitabiturI ea di$i-entissime !erseKuatur?L tum accedat e:ercitati#I Kua i$$umI Kuem de$e-eritI imitand# eBBin-at atKue e:!rimatI n#n ut mu$t#s imitat#res sae!e c#-n#HiI Kui aut eaI Kuae Baci$ia suntI aut etiam i$$aI Kuae insi-nia ac !aene Hiti#saI c#nsectantur imitand#. 3G>? Ni)i$ est Baci$iusI Kuam amictum imitari a$icuius aut statum aut m#tumL si Her# etiam Hiti#si a$iKuid estI id sumere et in e# Hiti# simi$em esse n#n ma-num estI ut i$$eI Kui nunc etiamI amissa H#ceI Burit in re !ub$icaI TuBiusI nerH#s in dicend# C. TimbriaeI Ku#s tamen )abuit i$$eI n#n adseKuiturI #ris !raHitatem et Herb#rum $atitudinem imitaturL sed tamen i$$e nec de$i-ere sciHitI cuius !#tissimum simi$is essetI et in e# i!s#I Kuem de$e-eratI imitari etiam Hitia H#$uitL 3G8? Kui autem ita BacietI ut #!#rtetI !rimum Hi-i$et necesse est in de$i-end#L deindeI Kuem !r#baritI in e#I Kuae ma:ime e:ce$$entI ea di$i-entissime !erseKuatur. Juid enim causae censetis esse cur aetates e:tu$erint sin-u$ae sin-u$a !r#!e -enera dicendi. Ju#d n#n tam is Baci$e in n#stris #rat#ribus !#ssumus iudicareI Kuia scri!taI e: Kuibus iudicium Bieri !#ssetI n#n mu$ta sane re$iKueruntI Kuam in GraecisI e: Ku#rum scri!tisI cuiusKue aetatis Kuae dicendi rati# H#$untasKue BueritI inte$$e-i !#test. 3GD? AntiKuissimi Bere suntI Ku#rum Kuidem scri!ta c#nstentI Peric$es atKue A$cibiades et eadem aetate T)uc'didesI subti$esI acutiI breHesI

se !ueda c#rtarI !#rKue n# !uede durar muc)# e$ ,u-# en $#s ta$ent#s Kue $$e-an demasiad# !r#nt# a madure&. C#n#c4 en se-uida su 4nd#$eI ' sin !erder tiem!# $e ac#nse,% Kue mirara e$ B#r# c#m# una es!ecie de !a$estraI ' Kue e$i-iera un maestr#I adHirti%nd#$e KueI a mi !arecerI e$ me,#r ser4a Luci# Cras#L %$ !r#meti )acer$#I ' aun a"adi I sin duda en muestra de -ratitudI Kue '# ser4a #tr# de sus maestr#s. N# )ab4a !asad# un a"# de esta c#nHersaci nI cuand# %$ acus a Ca'# N#rban#I deBendi%nd#$e '#I ' es incre4b$e cu2nta diBerencia me !areci n#tar entre $# Kue era ent#nces ' $# Kue )ab4a sid# e$ a"# anteri#r. Ciertamente Kue su natura$e&a $e $$eHaba a aKue$ esti$# ma-n4Bic# ' es!$%ndid# de ras#I !er# nunca )ubiera $$e-ad# a %$ si c#n t#d# a)4nc# ' estudi# n# se )ubiera !r#!uest# imitar a Cras#I Bi,and# en $a mente sus discurs#s. Mi !rimera re-$a ser2I !uesI e$ m#de$# Kue )a de imitarseI ' en este m#de$# $as cua$idades m2s di-nas de imitaci n. A"2dase a est# e$ e,ercici#I Kue sirHe !ara re!r#ducir e$ m#de$# Kue se imitaI n# c#m# muc)#s imitad#res Kue '# c#n#&c#I Kue s $# tras$adan $# Kue $es !arece m2s B2ci$I # $# Kue es un Herdader# deBect#. Nada m2s B2ci$ Kue imitar e$ tra,eI $a estatura # e$ adem2n de a$-un#. Tam!#c# es mu' diB4ci$ remedar sus deBect#s( as4 este ]u$i#I Kue c#n )aber !erdid# $a H#& t#daH4a es una ca$amidad !ara nuestra re!Mb$icaI n# a$can&a e$ nerHi# Kue tuH# en e$ decir Ca'# TimbriaI !er# re!r#duce su ma$edicencia ' sus deBect#s de !r#nunciaci nL de suerte Kue ni su!# e$e-ir e$ me,#r m#de$#I ni imitar en %$ m2s Kue $#s deBect#s. E$ Kue Kuiera eHitar est#s esc#$$#sI necesari# es Kue e$i,a un buen m#de$#I 'I des!u%sI Kue estudie bien aKue$$# Kue c#nstitu'e su !rinci!a$ e:ce$encia. PEn Ku% !ens2is Kue c#nsiste e$ Kue cada %!#ca )a'a tenid# un -%ner# de e$#cuencia !r#!i#. O est# n# se He tant# en nuestr#s #rad#resI !#rKue de,ar#n !#c#s escrit#s Kue n#s den $u& c#m# en $#s Grie-#sI !#r cu'as #bras !#dem#s c#n#cer e$ -ust# e inc$inaci#nes de cada tiem!#. L#s m2s anti-u#s de Kuienes se c#nserHan #raci#nes s#n Peric$esI A$cibiades ' Tuc4didesI escrit#res suti$esI a-ud#s ' breHes m2s abundantes en sentencias Kue en !a$abras. Su esti$# n# )ubiera !#did# ser tan i-ua$ si n# se )ubieran !r#!uest# un mism# e,em!$ar ' dec)ad#. A est#s si-uier#n CritiasI TeramenesI Lisias. De Lisias )a' muc)#s escrit#sL a$-un#s de CritiasL de Teramenes nunca Hi nin-un#. T#d#s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

0G

sententiisKue ma-is Kuam Herbis abundantes( n#n !#tuisset accidereI ut unum -enus esset #mniumI nisi a$iKuem sibi !r#!#nerent ad imitandum. C#nsecuti sunt )#s CritiasI T)eramenesI L'sias( mu$ta L'siae scri!ta suntL n#n nu$$a CritiaeL de T)eramene audimusL #mnes etiam tum retinebant i$$um Peric$i sucumI sed erant !au$# uberi#re Bi$#. 3GA? Ecce tibi est e:#rtus Is#cratesI 3ma-ister ist#rum #mniumI? cuius e $ud# tamKuam e: eKu# Tr#ian# meri !rinci!es e:ieruntL sed e#rum !artim in !#m!aI !artim in acie in$ustres esse H#$uerunt. 3@@III? AtKue et i$$iI T)e#!#m!iI E!)#riI P)i$istiI Naucratae mu$tiKue a$ii naturis diBBeruntI H#$untate autem simi$es sunt et inter sese et ma-istriL et )iI Kui se ad causas c#ntu$eruntI ut Dem#st)enesI N'!eridesI L'cur-usI Aesc)inesI Dinarc)us a$iiKue c#m!$uresI etsi inter se !ares n#n BueruntI tamen #mnes sunt in e#dem Heritatis imitandae -enere HersatiI Ku#rum Kuam diu mansit imitati#I tam diu -enus i$$ud dicendi studiumKue Hi:itL 3GE? !#stea Kuam e:stinctis )is #mnis e#rum mem#ria sensim #bscurata est et eHanuitI a$ia Kuaedam dicendi m#$$i#ra ac remissi#ra -enera Hi-uerunt. Inde Dem#c)aresI Kuem aiunt s#r#ris Bi$ium Buisse Dem#st)eniL tum P)a$ereus i$$e Demetrius #mnium ist#rum mea sententia !#$itissimusI a$iiKue )#rum simi$es e:stiterunt. Juae si H#$emus usKue ad )#c tem!us !erseKuiI inte$$e-emusI ut )#die etiam A$abandensem i$$um Menec$em et eius Bratrem Nier#c$emI Ku#s e-# audiHiI t#ta imitetur AsiaI sic sem!er Buisse a$iKuemI cuius se simi$is !$eriKue esse He$$ent. 3GF? Nanc i-itur simi$itudinem Kui imitati#ne adseKui H#$etI cum e:ercitati#nibus crebris atKue ma-nis tum scribend# ma:ime !erseKuaturL Ku#d si )aec n#ster Su$!icius BaceretI mu$t# eius #rati# esset !ressi#rL in Kua nunc interdumI ut in )erbis rustici s#$ent dicere in summa ubertateI inest $u:uries KuaedamI Kuae sti$# de!ascenda est.S 3G0? Nic Su$!icius Sme KuidemS inKuit Srecte m#nesI idKue mi)i -ratum estL sed ne te KuidemI Ant#niI mu$tum scri!titasse arbitr#r.S Tum i$$e SKuasi Her#S inKuit Sn#n ea !raeci!iam a$iisI Kuae mi)i i!si desint( sed tamen ne tabu$as Kuidem c#nBicere e:istim#r( Herum et in )#c e: re Bami$iari mea et in i$$# e: e#I Ku#d dic#I Kuantu$um id cumKue estI Kuid Baciam iudicari !#test. 3G1? AtKue esse tamen mu$t#s HidemusI Kui neminem imitentur et sua!te naturaI

%st#s c#nserHaban e$ nerHi# de Peric$esI !er# e$ )i$# de su #raci n era m2s abundante. VT#d#s e$$#s )ab4an tenid# !#r maestr# a Is cratesI de cu'a escue$aI c#m# de$ caba$$# de Tr#'aI n# sa$ier#n m2s Kue !r4nci!es. Un#s s#bresa$ier#n en $a !#m!aL #tr#s en $a bata$$a.

Entre $#s !rimer#sI se cuentan Te#!#m!#I EB#r#I Ti$ist#I Panerates ' muc)#s #tr#s de diHers# in-eni#I !er# seme,antes entre s4I ' c#n su maestr#I en e$ -ust#. O $#s Kue se dedicar#n a $as causas B#renses c#m# Dem stenesI Peric$esI Licur-#I EsKuinesI Dinare# ' #tr#s muc)#sI aunKue n# Buer#n i-ua$es entre s4I se !arecier#n t#d#s en e$ arte de imitar $a natura$e&aL ' mientras esta imitaci n dur I se mantuH# $a senci$$e& ' e$ buen -ust#L !er# des!u%s Kue e$$#s murier#n ' su mem#ria se Bue #scureciend# ' a!a-and#I em!e& a B$#recer #tr# esti$# m2s mue$$e ' remis#. Ent#nces B$#recier#n Dem#cares 5a Kuien dicen )i,# de una )ermana de Dem stenes6 ' Demetri# Ta$ere#I Kue a mi !arecer Bue m2s cu$t# Kue t#d#s e$$#s ' tuH# muc)#s imitad#resL ' si Kuisi%ram#s !r#$#n-ar es $a rese"a )asta nuestr# tiem!#I )a$$ar4am#s a Menec$es A$abandense ' a su )erman# Ni%r#c$esI a KuienI se-Mn )e #4d#I imita a)#ra t#da e$ AsiaI !#rKue siem!re )a' a$-un# a Kuien $#s dem2s Kuieren !arecerse. VE$ Kue Kuiera c#n $a imitaci n a$can&ar ta$ e:ce$enciaI debe e,ercitarse c#ntinuamente en )ab$ar ' en escribirI ' a buen se-ur# Kue si nuestr# Su$!ici# $# )icieraI ser4a muc)# m2s s#bri# su esti$#I en e$ cua$ 5c#m# de $as )ierbas dicen $#s rMstic#s6 sue$e n#tarseI en medi# de una -ran riKue&aI ciert# $u,# e:cesiH# Kue c#nHendr4a enmendar.V Ent#nces di,# Su$!ici#( URa& n tienes en adHert4rme$#I muc)# te $# a-rade&c#I aunKue tam!#c# cre#I Ant#ni#I Kue tM ba'as escrit# muc)#.V Re!$ic Ant#ni#( UWC#m# si n# !udiera '# ac#nse,ar a #tr#s $# Kue '# mism# n# )a-#X Dicen Kue escrib# tan !#c#I Kue dicen Kue ni aun $$eH# mis cuentasL !er# te !r#bar2 $# c#ntrari# e$ estad# de mi )acienda ' e$ esti$# de mis discurs#sI !#r !#c# Kue Ha$-an. Ve# Kue )a' muc)#s Kue a nadie

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

19

Ku#d He$intI sine cuiusKuam simi$itudine c#nseKuanturL Ku#d et in H#bis animadHerti recte !#testI Caesar et C#ttaL Ku#rum a$ter inusitatum n#stris Kuidem #rat#ribus $e!#rem Kuendam et sa$emI a$ter acutissimum et subti$issimum dicendi -enus est c#nsecutusL neKue Her# Hester aeKua$is C. Curi#I !atre mea sententia He$ e$#Kuentissim# tem!#ribus i$$isI KuemKuam mi)i ma-n# #!ere Hidetur imitariL Kui tamen Herb#rum -raHitate et e$e-antia et c#!ia suam Kuandam e:!ressit Kuasi B#rmam Bi-uramKue dicendiL Ku#d e-# ma:ime iudicare !#tui in ea causaI Kuam i$$e c#ntra me a!ud centumHir#s !r# Bratribus C#ssis di:itL in Kua ni)i$ i$$i deBuitI Ku#d n#n m#d# c#!i#susI sed etiam sa!iens #rat#r )abere deberet. 3@@IV? 3GG? Verum ut a$iKuand# ad causas deducamus i$$umI Kuem c#nstituimusI et eas KuidemI in Kuibus !$uscu$um ne-#ti estI iudici#rum atKue $itium ; riserit a$iKuis B#rtasse )#c !raece!tumL est enim n#n tam acutum Kuam necessarium ma-isKue m#nit#ris n#n Batui Kuam eruditi ma-istri ; )#c ei !rimum !raeci!iemusI KuascumKue causas erit tractaturusI ut eas di$i-enter !enitusKue c#-n#scat. 3>99? N#c in $ud# n#n !raeci!iturL Baci$es enim causae ad !uer#s deBerunturL $e: !ere-rinum Hetat in murum ascendereL ascenditL )#stis re!!u$it( accusatur. Ni)i$ est ne-#ti eius m#di causam c#-n#scere( recte i-itur ni)i$ de causa discenda !raeci!iuntL 3)aec est enim in $ud# causarum B#rmu$a Bere.? At Her# in B#r# tabu$ae testim#niaI !acta c#nHenta sti!u$ati#nesI c#-nati#nes adBinitatesI decreta res!#nsaI Hita deniKue e#rumI Kui in causa HersanturI t#ta c#-n#scenda estL Kuarum rerum ne-$e-entia !$erasKue causas et ma:ime !riHatas ; sunt enim mu$t# sae!e #bscuri#res ; Hidemus amitti. 3>9>? Ita n#n nu$$iI dum #!eram suam mu$tam e:istimari H#$untI ut t#t# B#r# H#$itare et a causa ad causam ire HideanturI causas dicunt inc#-nitasL in Ku# est i$$a Kuidem ma-na #BBensi# He$ ne-$e-entiaeI susce!tis rebusI He$ !erBidiaeI rece!tisL sed etiam i$$a mai#r #!ini#neI Ku#d nem# !#test de ea reI Kuam n#n n#HitI n#n tur!issime dicere( ita dum inertiae Hitu!erati#nemI Kuae mai#r estI c#ntemnuntI adseKuuntur etiam i$$amI Kuam ma-is i!si Bu-iuntI tarditatis. 3>98? EKuidem s#$e# dare #!eramI ut de sua KuisKue re me i!se d#ceat et ut ne Kuis a$ius adsitI Ku# $iberius $#KuaturI et a-ere adHersari causamI ut i$$e

imitanI ' !#r su !r#!i# in-eni# )ab$an c#m# KuierenI sin !arecerse a nadieI $# cua$ !uede adHertirse en H#s#tr#sI C%sar ' C#$aI de $#s cua$esI e$ un# tiene una sa$ ' -racia desc#n#cida de nuestr#s #rad#resI ' e$ #tr# un -%ner# de decir a-ud# ' suti$. Ni Curi#I Kue es casi de nuestr# mism# tiem!#I !arece Kue se !r#!us# imitar a nadie 5aunKue su !adre BueI a mi !arecerI e$ m2s e$#cuente de su tiem!#I si n# en $# -raHe de $as !a$abrasI en $a e$e-ancia ' riKue&a6 !uede decirse Kue se B#r, un esti$# ' manera !r#!i#sI $# cua$ !ude ,u&-ar en $a causa Kue deBendi c#ntra m4 ante $#s CentunHir#s en deBensa de $#s )erman#s C#s#sI en $a cua$ nada se ec) de men#s de cuant# !uede e:i-irse a un Becund# ' sabi# #rad#r. VPer# trai-am#s 'a a$ )ec)# de $a causa a$ #rad#r a Kuien instru4m#sI ' Bi,%m#n#s s#bre t#d# en $#s ,uici#s ' !$eit#s Kue tienen m2s diBicu$tad. Jui&2 se bur$e a$-un# de$ !rece!t# Kue H#' a darI !ues n# es tan a-ud# c#m# necesari#I ' !arece m2s !r#!i# de un !rudente c#nse,er# Kue de un erudit# maestr#. L# !rimer# Kue $e rec#miend# es Kue estudie bien $a causa Kue Ha a deBender. Est#s !rece!t#s n# se dan bien en $as escue$asI !#rKue $as causas Kue se !r#!#nen a $#s muc)ac)#s s#n B2ci$esI H-. esta( La $e' !r#)4be a$ e:tran,er# subir a$ mur#L un e:tran,er# subeI rec)a&a a $#s enemi-#s ' es acusad#. P#c# traba,# cuesta e$ entender esta causaL !#r es# $#s maestr#s de ret ricaI n# dan nin-Mn !rece!t# s#bre este !articu$arI c#m# Kue en $as escue$as $a causa es una mera B rmu$a. UPer# en e$ B#r# )a' Kue c#n#cer $#s d#cument#sI $#s testim#ni#sI $#s !act#sI c#nHeni#sI esti!u$aci#nesI !arentesc#s aBinidadesI decret#sI res!uestasL Bina$menteI t#da $a Hida 'I c#stumbres de $#s Kue $iti-anI ' $a i-n#rancia de estas c#sas )ace Kue se !ierdan muc)as causasI s#bre t#d# de $as !riHadasI Kue s#n casi siem!re $as m2s #scuras. A$-un#s )a' Kue !#r Kuerer dar muc)a im!#rtancia a su traba,#I ' e:tender su n#mbre !#r e$ B#r#I ' H#$arI di-2m#s$# as4I de causa en causaI se !#nen a deBender a$-unas Kue $es s#n enteramente desc#n#cidas. En $# cua$ merecen -raHe censura # de ne-$i-encia # de !erBidiaI !#rKue cua$Kuiera tiene Kue )ab$ar mu' ma$ de $# Kue n# sabe. O as4I Kueriend# $ibrarse de $a tac)a de inerciaI incurren en #tra muc)# m2s -raHeI ' !#r e$$#s m2s temidaI Kue es $a de t#r!e&a. O# sue$# )acer Kue cada un# me inB#rme de su ne-#ci#I ' est# sin Kue nin-un#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

1>

a-at suam et KuicKuid de sua re c#-itarit in medium !r#Berat( itaKue cum i$$e discessitI tris !ers#nas unus sustine# summa animi aeKuitateI meamI adHersariI iudicis. Jui $#cus est ta$isI ut !$us )abeat adiumenti Kuam inc#mm#diI )unc iudic# esse dicendumL ubi !$us ma$i Kuam b#ni re!eri#I id t#tum abiudic# atKue eici#. 3>9D? Ita adseKu#rI ut a$i# tem!#re c#-item Kuid dicam et a$i# dicamL Kuae du# !$eriKue in-eni# Breti simu$ BaciuntL sed certe eidem i$$i me$ius a$iKuant# dicerentI si a$iud sumendum sibi tem!us ad c#-itandumI a$iud ad dicendum !utarent. 3>9A? Cum rem !enitus causamKue c#-n#HiI statim #ccurrit anim#I Kuae sit causa ambi-endiL ni)i$ est enimI Ku#d inter )#mines ambi-aturI siHe e: crimine causa c#nstatI ut Bacin#risI siHe e: c#ntr#HersiaI ut )ereditatisI siHe e: de$iberati#neI ut be$$iI 3siHe e: !ers#naI ut $audisI? siHe e: dis!utati#neI ut de rati#ne HiHendiI in Ku# n#n aut Kuid Bactum sit aut Biat ButurumHe sit Kuaeratur aut Kua$e sit aut Kuid H#cetur.

est% !resenteI !ara Kue !ueda %$ )ab$ar c#n m2s $ibertad. DeBiend# '# $a causa de$ adHersari#L deBiende e$ c$iente $a su'aI ' encuentra #casi n de desarr#$$ar t#d#s sus ar-ument#s. Cuand# %$ se )a retirad#I !r#cur# re!resentar '#I sin !asi n a$-una de 2nim#I tres !a!e$esL e$ m4#I e$ de$ adHersari# ' e$ de$ ,ue&. E$i,# !ara e$ discurs# $#s ar-ument#s Kue tienen m2s Henta,as Kue inc#nHenientesI ' rec)a&# de$ t#d# $#s Kue n# est2n en ese cas#. As4 c#nsi-# !ensar $# Kue )e de decirI antes de decir$#I a$ c#ntrari# de $# Kue )acen muc)#s Biad#s en su in-eni#. O ciertamente Kue a$-# me,#r )ab$ar4an si se t#masen a$-Mn tiem!# !ara meditar $as causas antes de deBender$as. VCuand# )e c#n#cid# 'a e$ asunt# ' $a causaI me Bi,# en e$ !unt# de $a diBicu$tad. N# )a' cas# de dudaI 'a se trate de una acusaci n crimina$I 'a de una c#ntr#Hersia de )erenciaI 'a de una de$iberaci n de -uerraI 'a de $a a$aban&a de una !ers#naI 'a de una dis!uta s#bre e$ m%t#d# de HidaI en Kue n# se !re-unte Ku% es $# Kue se )a )ec)#I # $# Kue se Ha a )acerI # cu2$ es e$ asunt#I # c m# se )a de ca$iBicar. VEn nuestras causasI c#m# s#n casi siem!re crimina$esI basta -enera$mente ne-ar. As4 sucede en $as causas de peculadoI Kue s#n tan Brecuentes. En $as de c#ncusi n n# es B2ci$ distin-uir siem!re $a $ibera$idad ' -ener#sidad de $a #stentaci n ' de$ s#b#rn#L !er# en $as causas de asesinat#I de enHenenamient#I de peculadoI es necesari# ne-ar$# t#d#. Este es e$ !rimer -%ner# de causasI Bundad# en c#ntr#Hersias de )ec)#. En $as de$iberaci#nes n# se sue$e tratar de$ )ec)# !resente # !asad#I sin# de$ Butur#. Muc)as Heces n# se !re-unta si $a c#sa es # n# esI sin# c m# esL as4I cuand# e$ c nsu$ Ca'# Carb#n deBend4a ante e$ !ueb$# $a causa de Luci# O!imi#I n# ne-aba $a muerte de Ca'# Grac#I sin# Kue s#sten4a )aber sid# )ec)a c#n ,usticia ' !#r $a sa$Haci n de $a !atria. A este mism# Carb#nI siend# tribun# de $a !$ebe ' -#bernand# c#n mu' distintas ideas $a re!Mb$icaI $e )ab4a c#ntestad# Pub$i# Esci!i#n ABrican# Kue $a muerte de Tiberi# Grac# )ab4a sid# ,usta ' $e-4tima. T#das estas causas se !ueden deBender c#n ar-ument#s de c#nHenienciaI # de necesidadI # de im!rudencia # de acas#. Se dis!uta a Heces s#bre e$ n#mbreI c#m# n#s sucedi a Su$!ici# ' a m4 en $a causa de N#rban#( '# c#nced4a casi t#d# $# Kue %ste me #b,etabaL !er# n# Kue e$ re# )ubiese incurrid#

3@@V? 3>9E? Ac n#strae Bere causaeI Kuae Kuidem sunt criminumI !$erumKue inBitiati#ne deBendunturL nam et de !ecuniis re!etundis Kuae ma:imae suntI ne-anda Bere sunt #mniaI et de ambitu rar# i$$ud daturI ut !#ssis $ibera$itatem atKue beni-nitatem ab ambitu atKue $ar-iti#ne seiun-ereL de sicariisI de HeneBiciisI de !ecu$atu inBitiari necesse est( id est i-itur -enus !rimum causarum in iudiciis e: c#ntr#Hersia BactiL in de$iberati#nibus !$erumKue e: ButuriI rar# e: instantis aut acti. 3>9F? Sae!e etiam res n#n sit necneI sed Kua$is sit KuaeriturL ut cum L. O!imi causam deBendebat a!ud !#!u$umI audiente meI C. Carb# c#nsu$I ni)i$ de C. Gracc)i nece ne-abatI sed id iure !r# sa$ute !atriae Bactum esse dicebatL ut eidem Carb#ni tribun# !$ebis a$ia tum mente rem !ub$icam ca!essenti P. ABricanus de Ti. Gracc)# interr#-anti res!#nderat iure caesum HideriL iure autem #mnia deBendunturI Kuae sunt eius -enerisI ut aut #!#rtuerit aut $icuerit aut necesse Buerit aut im!rudentia aut casu Bacta esse Hideantur. 3>90? Iam Kuid H#ceturI KuaeriturI cum Ku# Herb# Kuid a!!e$$andum sitI c#ntenditurL ut mi)i i!si cum )#c Su$!ici# Buit in N#rbani causa summa c#ntenti#L !$eraKue enim de eisI Kuae ab ist# #biciebanturI cum c#nBitererI tamen ab i$$#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

18

maiestatem minutam ne-abamI e: Ku# Herb# $e-e A!!u$eia t#ta i$$a causa !endebat. 3>91? AtKue in )#c -enere causarum n#n nu$$i !raeci!iunt ut Herbum i$$udI Ku#d causam BacitI breHiter uterKue deBiniatI Ku#d mi)i Kuidem !erKuam !ueri$e Hideri s#$et( a$ia est enimI cum inter d#ct#s )#mines de eis i!sis rebusI Kuae Hersantur in artibusI dis!utaturI Herb#rum deBiniti#I ut cum KuaeriturI Kuid sit arsI Kuid sit $e:I Kuid sit ciHitasI in Kuibus )#c !raeci!it rati# et d#ctrinaI ut His eius reiI Kuam deBiniasI sic e:!rimaturI ut neKue absit KuicKuam neKue su!ersitL 3>9G? Ku#d Kuidem in i$$a causa neKue Su$!icius Becit neKue e-# Bacere c#natus sumL nam Kuantum uterKue n#strum !#tuitI #mni c#!ia dicendi di$ataHitI Kuid esset in maiestatem minuere( etenim deBiniti# !rimum re!re)ens# Herb# un# aut addit# aut dem!t# sae!e e:t#rKuetur e manibusL deinde -enere i!s# d#ctrinam red#$et e:ercitati#nemKue !aene !ueri$em( tum et in sensum et in mentem iudicis intrare n#n !#testI ante enim !raeter$abiturI Kuam !erce!ta est. 3@@VI? 3>>9? Sed in e# -enereI in Ku# Kua$e sit KuidI ambi-iturI e:sistit etiam e: scri!ti inter!retati#ne sae!e c#ntenti#I in Ku# nu$$a !#test esse nisi e: ambi-u# c#ntr#HersiaL nam i$$ud i!sumI Ku#d scri!tum a sententia discre!atI -enus Ku#ddam )abet ambi-uiL Ku#d tum e:!$icaturI cum ea HerbaI Kuae desuntI su--esta suntI Kuibus additis deBenditur sententiam scri!ti !ers!icuam BuisseL e: c#ntrariisKue scri!tis si Kuid ambi-iturI n#n n#Hum -enus nasciturI sed su!eri#ris -eneris causa du!$icaturL idKue aut numKuam diiudicari !#terit aut ita diiudicabiturI ut reBerendis !raeteritis Herbis id scri!tumI Ku#dcumKue deBendemusI su!!$eaturL ita BitI ut unum -enus in eis causisI Kuae !r#!ter scri!tum ambi-unturI re$inKuaturI si est scri!tum a$iKuid ambi-ue. 3>>>? Ambi-u#rum autem cum !$ura -enera suntI Kuae mi)i Hidentur ei me$ius n#sseI Kui dia$ectici a!!e$$anturI )i autem n#stri i-n#rareI Kui n#n minus n#sse debeantI tum i$$ud est BreKuentissimum in #mni c#nsuetudine He$ serm#nis He$ scri!tiI cum idcirc# a$iKuid ambi-iturI Ku#d aut Herbum aut Herba sint !raetermissa. 3>>8? Iterum autem !eccantI cum -enus )#c causarumI Ku#d in scri!ti inter!retati#ne HersaturI ab i$$is causisI in KuibusI Kua$is KuaeKue res sitI disce!taturI seiun-untL

en e$ crimen de $esa ma,estadI de$ cua$I se-Mn $a $e' A!u$e'aI de!end4a t#da aKue$$a causa. En este -%ner# de cuesti#nes !reHienen a$-un#s Kue se deBinan c$ar# ' breHemente $as !a$abras en Kue $a causa c#nsisteL !er# est# me !arece mu' !ueri$I !#rKue de mu' diHers# m#d# se deBine cuand# se dis!uta entre )#mbres d#ct#s de $as c#sas Kue s#n materia de cienciaI H-.I Ku% es e$ arteI Ku% es $a $e'I Ku% es $a ciudad. En est#s cas#s mandan de c#nsun# $a ra& n ' $#s !rece!t#s Kue se e:!rese de ta$ manera $a natura$e&a de $a c#sa Kue se deBineI Kue ni Ba$te ni s#bre nada. L# cua$ ni Su$!ici# )i&# en aKue$$a causaI ni '# !r#cur% )acer. Per# en cuant# !udim#sI e:!$icam#s c#n -ran c#!ia de !a$abras $# Kue era crimen de $esa ma,estad. P#rKue una deBinici nI en cuant# se re!rendeI a"ade # Kuita una !a$abraI es un ar-ument# !erdid# ' Kue se n#s arranca de $as man#s( adem2sI !#r su B#rma )ue$e a ense"an&a ' e,ercici# !ueri$I ' n# !uede !enetrar en e$ 2nim# ' en $a mente de$ ,ue&I !ues !asa ' desa!arece antes Kue %$ )a'a !#did# )acerse car-# de e$$a. VPer# cuand# se duda s#bre $a natura$e&a de$ )ec)#I sue$e nacer t#da c#ntr#Hersia de $a inter!retaci n de un escrit# en Kue )a' a$-una c#sa ambi-ua. Aun cuand# e$ escrit# discre!a de $a sentenciaI )a' ciert# -%ner# de ambi-RedadI $a cua$ se disi!a su!$iend# $as !a$abras Kue Ba$tanI a"adidas $as cua$esI se e:!$ica ' de,a c$ar# e$ sentid# de $# escrit#. Cuand# )a' d#s escrit#s c#ntrari#sI n# nace un nueH# -%ner# de c#ntr#HersiaI sin# Kue se du!$ica $a causa de$ -%ner# anteri#rI !#rKueI # n# se !#dr2 res#$Her $a diBicu$tadI # se res#$Her2 s $# su!$iend# a$-unas !a$abras en e$ escrit# Kue deBendem#s. As4 es Kue t#das estas causas !ueden reducirse a un s $# -%ner# de c#ntr#Hersia( ambi-Redad en $#s t%rmin#s. VMuc)#s -%ner#s )a' de ambi-Redad ' $#s c#n#cen mu' bien $#s dia$%ctic#sL !er# n# $#s #rad#resI aunKue deb4an n# men#s saber$#sI !#rKue es Brecuent4sima en t#d# escrit# # discurs# $a ambi-Redad Kue nace de )aberse #mitid# una # Harias !a$abras. O es -raHe err#r de $#s nuestr#s )aber se!arad# este $ina,e de causas Kue estriban en $a inter!retaci n de un escrit#I de aKue$$as #tras en Kue se discute $a natura$e&a de una c#saI !ues est# se )ace casi siem!re !#r escrit# ' nada tiene Kue Her c#n $a c#ntr#Hersia de )ec)#. Tres s#nI !uesI $#s -%ner#s de causas en Kue !uede )aber

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

1D

nusKuam enim tam KuaeriturI Kua$e sit -enus i!sum rei Kuam in scri!t#I Ku#d t#tum a Bacti c#ntr#Hersia se!aratum est. 3>>D? Ita tria sunt #mnin# -eneraI Kuae in disce!tati#nem et c#ntr#Hersiam cadere !#ssint( Kuid Biat Bactum ButurumHe sitI aut Kua$e sitI aut Ku# m#d# n#mineturL nam i$$ud KuidemI Ku#d Kuidam Graeci adiun-untI Srectene Bactum sitIS t#tum in e# est SKua$e sit.S Sed iam ad institutum reHertar meum. 3@@VII? 3>>A? Cum i-itur acce!ta causa et -enere c#-nit# rem tractare c#e!iI ni)i$ !rius c#nstitu#I Kuam Kuid sit i$$udI Ku# mi)i sit reBerenda #mnis i$$a #rati#I Kuae sit !r#!ria Kuaesti#nis et iudiciL deinde i$$a du# di$i-entissime c#nsider#I Ku#rum a$terum c#mmendati#nem )abet n#stram aut e#rumI Ku#s deBendimusI a$terum est acc#mm#datum ad e#rum anim#sI a!ud Ku#s dicimusI ad idI Ku#d H#$umusI c#mm#Hend#s. 3>>E? Ita #mnis rati# dicendi tribus ad !ersuadendum rebus est ni:a( ut !r#bemus Hera esseI Kuae deBendimusL ut c#nci$iemus e#s n#bisI Kui audiuntL ut anim#s e#rumI ad KuemcumKue causa !#stu$abit m#tumI H#cemus. 3>>F? Ad !r#bandum autem du!$e: est #rat#ri subiecta materies( una rerum earumI Kuae n#n e:c#-itantur ab #rat#reI sed in re !#sitae rati#ne tractanturI ut tabu$aeI testim#niaI !acta c#nHentaI Kuaesti#nesI $e-esI senatus c#nsu$taI res iudicataeI decretaI res!#nsaI re$iKuaI si Kuae suntI Kuae n#n re!eriuntur ab #rat#reI sed ad #rat#rem a causa 3atKue a re? deBerunturL a$tera estI Kuae t#ta in dis!utati#ne et in ar-umentati#ne #rat#ris c#n$#cata estL 3>>0? ita in su!eri#re -enere de tractandis ar-umentisI in )#c autem etiam de inHeniendis c#-itandum est. AtKue isti KuidemI Kui d#centI cum causas in !$ura -enera secueruntI sin-u$is -eneribus ar-ument#rum c#!iam su--eruntL Ku#d etiam si ad instituend#s adu$escentu$#s ma-is a!tum estI utI simu$ ac !#sita causa sitI )abeant Ku# se reBerantI unde statim e:!edita !#ssint ar-umenta de!r#mereI tamen et tardi in-eni est riHu$#s c#nsectariI B#ntis rerum n#n HidereI et iam aetatis est ususKue n#stri a ca!ite Ku#d He$imus arcessere et unde #mnia manent Hidere. 3>>1? Et !rimum -enus i$$ud earum rerumI Kuae ad #rat#rem deBerunturI meditatum n#bis in !er!etuum ad #mnem usum simi$ium rerum esse debebitL nam et !r# tabu$is et

duda( Ku% se )aceI se )a )ec)# # )a de )acerseL c m# se ca$iBica ' c m# )a de $$amarse. O aunKue $#s Grie-#s a"aden un cuart# -%ner#I Usi se #br c#n rectitudIV est# entra en $a ca$iBicaci n misma de$ )ec)#. VPer# Hue$H# a mi asunt#.

Cuand# c#n#cid# e$ -%ner# de $a causa em!ie&# a tratar$aI determin# ante t#d# e$ Bin a d#nde se )a de encaminar t#d# e$ discurs# !ara Kue sea !r#!i# de $a cuesti n ' de$ ,uici#( des!u%s me Bi,# en $#s medi#s de )acerme a-radab$e a $#s #'entes ' de c#nm#Her sus 2nim#s !ara determinar$#s a $# Kue dese#. T#d# e$ arte de $a !ersuasi n c#nsiste en !r#bar Kue es ciert# $# Kue deBendem#sI en atraern#s $a beneH#$encia de $#s #'entesI ' en m#Her sus aBect#s de$ m#d# m2s BaH#rab$e a nuestra causa.

Tiene e$ #rad#r d#s -%ner#s de !ruebas( un# Kue %$ n# inHentaI sin# KueI dadas !#r e$ mism# asunt#I des!u%s c#n e$ raci#cini# $as desarr#$$aI H-.I escrit#sI testim#ni#sI !act#sI cuesti#nesI $e'esI decret#s de$ Senad#I sentencias en ,uici#sI decret#sI res!uestas de $#s ,urisc#nsu$t#sI ' t#d# $# dem2s Kue $a causa ' $#s re#s Baci$itan. E$ se-und# -%ner# de !ruebas estriba t#d# en ar-umentaci n ' ra&#namient#. P#r es#I en e$ !rimer cas# im!#rta s $# e$ m#d# de tratar $#s ar-ument#sL en e$ se-und# )a' Kue inHentar$#s. L#s mism#s Kue diHiden $as causas en muc)#s -%ner#sI se"a$an a cada un# de e$$#s -ran c#!ia de ar-ument#sI $# cua$I aunKue sea Mti$ !ara educar a $#s !rinci!iantesI !#rKueI una He& !resentada $a causaI ten-an a d#nde acudir en demanda de ar-ument#sI sin embar-# es muestra de in-eni# tard# e$ buscar $#s arr#'#s ' n# Her $as Buentes de $as c#sasI ' 'a en nuestra edad ' en nuestra e:!eriencia debem#s t#mar$# t#d# desde su #ri-en ' Buente. O en !rimer $u-arI debem#s tener bien meditadasI !ara )acer us# de e$$as en t#da #casi n #!#rtunaI $as !ruebas de$ !rimer -%ner#I H-.( !#r $#s escrit#s ' c#ntra $#s escrit#sI !#r $#s testi-#s ' c#ntra $#s testi-#sI !#r $as cuesti#nes ' c#ntra $as cuesti#nesI 'a se!arada ' uniHersa$menteI 'a determinand# !ers#nasI tiem!#s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

1A

c#ntra tabu$as et !r# testibus et c#ntra testis et !r# Kuaesti#nibus et c#ntra Kuaesti#nes et item de ceteris rebus eiusdem -eneris He$ se!aratim dicere s#$emus de -enere uniHers# He$ deBinite de sin-u$is tem!#ribusI )#minibusI causisL Ku#s Kuidem $#c#s ; H#bis )#cI C#tta et Su$!iciI dic# ; mu$ta c#mmentati#ne atKue meditati#ne !arat#s atKue e:!edit#s )abere debetis. 3>>G? L#n-um est enim nunc me e:!$icareI Kua rati#ne aut c#nBirmare aut inBirmare testisI tabu$asI Kuaesti#nes #!#rteat. Naec sunt #mnia in-eni He$ medi#crisI e:ercitati#nis autem ma:imaeL artem Kuidem et !raece!ta dumta:at )actenus reKuiruntI ut certis dicendi $uminibus #rnentur. 3>89? ItemKue i$$aI Kuae sunt a$terius -enerisI Kuae t#ta ab #rat#re !ariunturI e:c#-itati#nem n#n )abent diBBici$emI e:!$icati#nem ma-is in$ustrem !er!#$itamKue desiderantL itaKue cum )aec du# n#bis Kuaerenda sint in causisI !rimum KuidI deinde Ku# m#d# dicamusI a$terumI Ku#d t#tum arte tinctum HideturI tametsi artem reKuiritI tamen !rudentiae est !aene medi#cris Kuid dicendum sit HidereL a$terum estI in Ku# #rat#ris His i$$a diHina HirtusKue cerniturI eaI Kuae dicenda suntI #rnateI c#!i#se HarieKue dicere. 3@@VIII? 3>8>? Jua re i$$am !artem su!eri#remI Ku#niam seme$ ita H#bis !$acuitI n#n recusab# Ku# minus !er!#$iam atKue c#nBiciam ; Kuantum c#nseKuarI H#s iudicabitis ; Kuibus e: $#cis ad eas tris resI Kuae ad Bidem Baciendam s#$ae Ha$entI ducatur #rati#I ut et c#nci$ientur animi et d#ceantur et m#HeanturL 3)aec sunt enim tria.? Ea Her# Kuem ad m#dum in$ustrenturI !raest# estI Kui #mnis d#cere !#ssitI Kui )#c !rimus in n#str#s m#res indu:itI Kui ma:ime au:itI Kui s#$us eBBecit. 3>88? NamKue e-#I Catu$eI ; dicam enim n#n reHerens adsentandi sus!ici#nem ; neminem esse #rat#rem !au$# in$ustri#rem arbitr#r 3neKue Graecum neKue Latinum? Kuem aetas n#stra tu$eritI Kuem n#n et sae!e et di$i-enter audierimL itaKue si Kuid est in me ; Ku#d iam s!erare Hide#rI Ku#niam Kuidem H#sI )is in-eniis )#minesI tantum #!erae mi)i ad audiendum datis ; e: e# estI Ku#d ni)i$ ; KuisKuam umKuam ne audiente e-it #rat#rI Ku#d n#n in mem#ria mea !enitus insederit( itaKue e-# isI Kui sumI KuantuscumKue sum ad iudicandumI #mnibus auditis #rat#ribusI sine u$$a dubitati#ne sic statu# et iudic#I neminem #mnium t#t et tantaI Kuanta sint in Crass#I

' causas. A H#s#tr#sI C#ta ' Su$!ici#I #s rec#miend# muc)# estudi# ' meditaci n s#bre est#s ar-ument#sI !ara Kue siem!re se #s #Bre&can B2ci$es ' e:!$4cit#s. Lar-# ser4a e:!$icar $a manera de c#nBirmar # de reButar $#s testi-#sI $#s d#cument#sI $as cuesti#nes( t#d# est# e:i-e !#c# in-eni#I !er# muc)# e,ercici#L ' s $# es necesari# e$ arte ' $#s !rece!t#s !ara e:#rnar $#s ar-ument#s c#n e$e-ancia de esti$#. La inHenci n de $as !ruebas de$ se-und# -%ner#I #bra en t#d# de$ #rad#rI n# es diB4ci$I !er# reKuiere una e:!$icaci n $Mcida ' #rdenada. P#r es#I en t#da causa debem#s atender !rimer# a $# Kue se Ha a decirL se-und#I a$ m#d# de decir$#. L# !rimer#I aunKue reKuiere arteI n# e:cede $#s $4mites de una mediana !rudenciaL en $# se-und#I es decirI en e$ esti$# ad#rnad# c#!i#s# ' H2ri#I es d#nde m2s $ucen $a natura$e&a ' Bacu$tades de$ #rad#r.

VDe $a !rimera !arte n# re)usar% )ab$arI 'a Kue ten%is tant# em!e"#L !er# n# s% c#n Ku% aciert# $# e,ecutar%( H#s#tr#s ser%is ,ueces. VOs dir% de Ku% Buentes !uede t#mar e$ #rad#r sus ar-ument#s !ara c#nci$iar $#s 2nim#sI ense"ar$#s ' m#Her$#s. En cuant# a$ m#d# de i$ustrar$#sI !resente est2 Kuien !uede ense"ar a t#d#sI Kuien intr#du,# !rimer# este arte en nuestras c#stumbresI Kuien m2s $e !erBecci#n I Kuien $e )a e,ercitad# casi s#$#. VPues '#I C2tu$# 5' $# dir% sin tem#r de !asar !#r $is#n,er#6I !iens# Kue n# )a )abid# en uestra edad nin-Mn #rad#r a$-# i$ustreI as4 -rie-# c#m# $atin#I a Kuien '# m2s de una He&I ' c#n di$i-enciaI n# )a'a #4d#. O si a$-Mn ta$ent# )a' en m4 5$# cua$ casi me atreH# a creerI Hiend# Kue H#s#tr#sI )#mbres de tant# in-eni#I !rest2is ta$ atenci n a mis !a$abras6I c#nsiste en Kue nunca #4 decir a un #rad#r nada Kue inmediatamente n# se Bi,ase en mi mem#ria. Per# si a$-# Ha$e mi ,uici#I sin Haci$ar aBirm# Kue de cuant#s #rad#res )e #4d#I nin-un# )a aHenta,ad# a Cras# en #rnat# ' -a$a de e$#cuci n. Si a H#s#tr#s #s !arece $# mism#I cre# Kue n# $$eHar%is a ma$ esta diHisi n de$ traba,#L es

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

1E

)abuisse #rnamenta dicendi. 3>8D? Juam #b remI si H#s Ku#Kue )#c idem e:istimatisI n#n eritI ut #!in#rI iniKua !artiti#I siI cum e-# )unc #rat#remI Kuem nunc Bin-#I ut instituiI crear#I a$Her#I c#nBirmar#I tradam eum Crass# et Hestiendum et #rnandum.S 3>8A? Tum CrassusI Stu Her#IS inKuit SAnt#niI !er-eI ut instituistiL neKue enim est b#ni neKue $ibera$is !arentisI Kuem !r#crearis et edu:erisI eum n#n et Hestire et #rnareI !raesertim cum te $#cu!$etem esse ne-are n#n !#ssis. Ju#d enim #rnamentumI Kuae HisI Kui animusI Kuae di-nitas i$$i #rat#ri deBuitI Kui in causa !er#randa n#n dubitaHit e:citare reum c#nsu$arem et eius di$#ricare tunicam et iudicibus cicatrices adHersas senis im!erat#ris #stendere. Jui idemI )#c accusante Su$!ici#I cum )#minem sediti#sum Buri#sumKue deBenderetI n#n dubitaHit sediti#nes i!sas #rnare ac dem#nstrare -raHissimis Herbis mu$t#s sae!e im!etus !#!u$i n#n iniust#s esseI Ku#s !raestare nem# !#ssetL mu$tas etiam e re !ub$ica sediti#nes sae!e esse BactasI ut cum re-es essent e:actiI ut cum tribunicia !#testas 3esset? c#nstitutaL i$$am N#rbani sediti#nem e: $uctu ciHium et e: Cae!i#nis #di#I Kui e:ercitum amiseratI neKue re!rimi !#tuisse et iure esse c#nB$atam. 3>8E? P#tuit )ic $#cus tam ance!sI tam inauditusI tam $ubricusI tam n#Hus sine Kuadam incredibi$i Hi ac Bacu$tate dicendi tractari. Juid e-# de Cn. Man$iI Kuid de J. Re-is c#mmiserati#ne dicam. Juid de a$iis innumerabi$ibus. In Kuibus )#c n#n ma:ime enituit Ku#d tibi #mnes dantI acumen Ku#ddam sin-u$areI sed )aec i!saI Kuae nunc ad me de$e-are HisI ea sem!er in te e:imia et !raestantia Buerunt.S 3@@I@? 3>8F? Tum Catu$us Se-# Her#S inKuit Sin H#bis )#c ma:ime admirari s#$e#I Ku#dI cum inter H#s in dicend# dissimi$$imi sitisI ita tamen uterKue Hestrum dicatI ut ei ni)i$ neKue a natura dene-atum neKue a d#ctrina n#n de$atum esse HideaturL Kua reI CrasseI neKue tu tua suaHitate n#s !riHabisI utI si Kuid ab Ant#ni# aut !raetermissum aut re$ictum sitI n#n e:!$icesL neKue teI Ant#niI si Kuid n#n di:erisI e:istimabimus n#n !#tuisse !#tius Kuam a Crass# dici ma$uisse.S 3>80? Nic Crassus SKuin tuIS inKuit SAnt#niI #mittis istaI Kuae !r#!#suistiI Kuae nem# )#rum desiderat( Kuibus e: $#cis eaI Kuae dicenda sunt in causisI re!erianturL Kuae KuamKuam a te

decirI Kue '#I des!u%s de en-endrarI criar ' r#bustecer a$ #rad#rI se $# entre-ue a Cras# !ara Kue $e Hista ' ad#rne.V Ent#nces di,# Cras#( USi-ue educ2nd#$eI Ant#ni#I 'a Kue em!e&asteL !ues n# es di-n# de un !adre buen# ' -ener#s# de,ar de Hestir ' ad#rnar a$ )i,# a Kuien !r#cre ' educ I es!ecia$mente cuand# n# !uedes ne-ar Kue eres ric#. Pues PKu% #rnament#I Ku% Buer&aI Hi-#r # di-nidad !ud# Ba$tar a$ #rad#r KueI en $a !er#raci n de una causaI n# dud en )acer $eHantar de su asient# a un re# c#nsu$arI ' ras-and# su tMnicaI m#strar a $#s ,ueces $as cicatrices de $as )eridas Kue )ab4a recibid# aKue$ ancian# -enera$. PO cuand# deBend4a a un )#mbre turbu$ent# ' sedici#s# acusad# !#r nuestr# Su$!ici#I ' n# dud en e$#-iar $a sedici n mismaI dem#strand# c#n -raH4simas !a$abras Kue muc)#s 4m!etus de$ !ueb$# n# s#n in,ust#sI ' Kue nadie !uede ata,ar$#sI ' Kue muc)as sedici#nes )an sid# Mti$es a $a re!Mb$icaI H-.I $a Kue e:!u$s a $#s re'es # $a Kue c#nstitu' $a !#testad tribuniciaL ' Kue $a sedici n de N#rban#I c#m# !r#ducida !#r $a indi-naci n de $#s ciudadan#s ' !#r e$ #di# c#ntra Ce!i#n Kue )ab4a !erdid# su e,%rcit#I era ,usta ' n# )ab4a !#did# re!rimirse. PC m# !ud# tratarse un ar-ument# tan diB4ci$I tan inaudit#I resba$adi&# ' nueH#I sin# c#n una incre4b$e He)emencia ' )abi$idad en e$ decir. PO Ku% dir% de $a c#nmiseraci n Kue $#-r e:citar a BaH#r de Cne# Man$i# ' de Juint# Re: ' de #tr#s innumerab$esI en cu'as causas n# s $# bri$$ $a sin-u$ar a-ude&a de in-eni# Kue te c#nceden t#d#sI sin# $as mismas cua$idades Kue a)#ra tan $ibera$mente me #t#r-as.V

Ent#nces di,# C2tu$#( UL# Kue '# m2s sue$# admirar en H#s#tr#sI es Kue siend# tan deseme,antes en e$ m#d# de decir $as c#sasI )ab$2is de ta$ manera Kue !arece Kue ni $a natura$e&a ni e$ arte #s )an ne-ad# nada. P#r $# cua$I #) Cras#I n# n#s !riHes de tu a-radab$e c#nHersaci nI ' si a$-# #$Hida # de,a de decir Ant#ni#I e:!$4can#s$# tMI aunKue ,am2s atribuirem#sI Ant#ni#I tu si$enci# a Kue n# )ubieras !#did# decir$# tan bien c#m# Cras#I sin# a Kue )as Kuerid# de,2rse$# a %$.V Ent#nces di,# Cras#( UPP#r Ku%I Ant#ni#I n# #mites es# Kue ibas a decir ' Kue nadie de $#s !resentes necesitaI es decirI $as Buentes # $u-ares de d#nde !ueden sacarse $#s ar-ument#s. Pues aunKue tM

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

1F

n#H# Ku#dam m#d# !raec$areKue dicunturI sunt tamen et re Baci$i#ra et !raece!tis !erHa-ataL i$$a de!r#me n#bis unde adBerasI Kuae sae!issime tractas sem!erKue diHinitus.S 3>81? SDe!r#mam eKuidemIS inKuit Set Ku# Baci$ius id a te e:i-amI Ku#d !et#I ni)i$ tibi a me !#stu$anti recusab#. Meae t#tius rati#nis in dicend# et istius i!sius Bacu$tatisI Kuam m#d# Crassus in cae$um Herbis e:tu$itI tres sunt resI ut ante di:i( una c#nci$iand#rum )#minumI a$tera d#cend#rumI tertia c#ncitand#rum. 3>8G? Narum trium !artium !rima $enitatem #rati#nisI secunda acumenI tertia Him desideratL nam )#c necesse estI ut isI Kui n#bis causam adiudicaturus sitI aut inc$inati#ne H#$untatis !r#!endeat in n#s aut deBensi#nis ar-umentis adducatur aut animi !erm#ti#ne c#-atur. Sed Ku#niam i$$a !arsI in Kua rerum i!sarum e:!$icati# ac deBensi# !#sita estI Hidetur #mnem )uius -eneris Kuasi d#ctrinam c#ntinereI de ea !rimum $#Kuemur et !auca dicemus( !auca enim suntI Kuae usu iam tractata et anim# Kuasi n#tata )abere Hideamur. 3@@@? 3>D9? Ac tibi sa!ienter m#nentiI CrasseI $ibenter adsentiemurI ut sin-u$arum causarum deBensi#nes Kuas s#$ent ma-istri !ueris tradereI re$inKuamusI a!eriamus autem ca!ita eaI unde #mnis ad #mnem et causam et #rati#nem dis!utati# ducitur. NeKue enim Ku#tiens Herbum a$iKu#d est scribendum n#bisI t#tiens eius Herbi $itterae sunt c#-itati#ne c#nKuirendaeL nec Ku#tiens causa dicenda estI t#tiens ad eius causae se!#sita ar-umenta reH#$Hi n#s #!#rtetI sed )abere cert#s $#c#sI KuiI ut $itterae ad Herbum scribendumI sic i$$i ad causam e:!$icandam statim #ccurrant. 3>D>? Sed )i $#ci ei demum #rat#ri !r#desse !#ssuntI Kui est Hersatus in rerum He$ usuI Kuem aetas deniKue adBeretI He$ auditi#ne et c#-itati#neI Kuae studi# et di$i-entia !raecucurrit aetatem. Nam si tu mi)i KuamHis eruditum )#minem addu:erisI KuamHis acrem et acutum in c#-itand#I KuamHis ad !r#nuntiandum e:!editumI si erit idem in c#nsuetudine ciHitatisI in e:em!$isI in institutisI in m#ribus ac H#$untatibus ciHium su#rum )#s!esI n#n mu$tum ei $#ci !r#derunt i$$iI e: Kuibus ar-umenta !r#muntur( subact# mi)i in-eni# #!us estI ut a-r# n#n seme$ arat#I sed 3n#Hat# et? iterat#I Ku# me$i#res Betus !#ssit et -randi#res edereL subacti# autem est ususI auditi#I $ecti#I $itterae. 3>D8? Ac !rimum naturam causae

sabr4as tratar$# de un m#d# nueH# ' e:ce$enteI a$ cab# es c#sa B2ci$I ' s#n 'a mu' c#n#cid#s es#s !rece!t#s. Din#s m2s bien $#s recurs#s #rat#ri#s Kue sue$es em!$earI ' siem!re c#n muc)# aciert#. ;S4 Kue $# )ar%I di,# Ant#ni#I !ara c#nse-uir de t4 m2s B2ci$mente $# Kue dese#I n# ne-2nd#te '# nada. Tres s#n $as ra&#nes en Kue t#d#s mis discurs#sI ' aun $a misma Bacu$tad de )ab$ar Kue Cras# ensa$&aba tant#I se Bundan( $a !rimera c#nci$iar $#s 2nim#sL $a se-unda instruir$#sI ' $a tercera m#Her$#s( !ara $# !rimer# se reKuiere cierta suaHidad de dicci nL !ara $# se-und# a-ude&aI ' !ara $# tercer# Buer&a. P#rKue es necesari# Kue e$ Kue )a'a de sentenciar nuestra causa se inc$ine a n#s#tr#sI # !#r natura$ !r#!ensi nI # !#r $#s ar-ument#s Kue !resentem#sI # !#r m#ci n de aBect#s. Per# c#m# esta d#ctrina !arece Kue est2 c#ntenida casi entera en $a !arte de$ discurs# Kue encierra $a e:!$icaci n ' deBensa de $#s )ec)#sI de esta )ab$ar% !rimer#I aunKue !#c#I !#rKue mu' !#cas s#n $as #bserHaci#nes Kue s#bre est# ten-# )ec)as ' -uard# en $a mem#ria. C#n -ust# se-uir% tus sabi#s c#nse,#sI Luci# Cras#I de,and# a!arte $as deBensas !ara cada una de $as causasI Kue sue$en ense"ar $#s maestr#s a $#s ni"#sI ' Bi,2nd#me s $# en $#s !rinci!i#sI de d#nde B2ci$mente desciende e$ raci#cini# a t#d# $ina,e de causas ' discurs#s. Pues n# siem!re Kue se escribe una !a$abra se )a de !ensar en cada una de $as $etras de Kue se c#m!#neI ni cuantas Heces se deBiende una causaI #tras tantas se )a de recurrir a $#s ar-ument#s Kue $e est2n sub#rdinad#sI sin# tener ciert#s $u-ares c#munes Kue se n#s !resenten c#n tanta Baci$idad c#m# $as $etras a$ escribir $a !a$abra. Per# est#s $u-ares s $# !ueden ser Mti$es a$ #rad#r Kue est% Hersad# en $#s ne-#ci#sI 'a !#r $a e:!eriencia ' $a edadI 'a !#r e$ estudi# ' di$i-encia en #4r ' a!renderI Kue muc)as Heces se ade$anta a $a edad. AunKue me !resentes un )#mbre erudit#I seHer# ' a-ud# en e$ !ensar ' e:!edit# en $a !r#nunciaci nI si n# est2 Hersad# en $as $e'esI e,em!$#s # instituci#nes de $a ciudadI si es !ere-rin# en $as c#stumbres ' H#$untades de sus c#nciudadan#sI n# $e serHir2n muc)# $#s $u-ares de d#nde se t#man $#s ar-ument#s. L# Kue se necesita es un in-eni# cu$tiHad#I n# c#m# e$ cam!# Kue se ara una s#$a He&I sin# c#m# e$ Kue se renueHa muc)as Heces !ara Kue d% me,#res ' m2s c#!i#s#s Brut#s. E$ cu$tiH# de$ in-eni# c#nsiste en $a !r2ctica

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

10

HideatI Kuae numKuam $atetI Bactumne sit KuaeraturI an Kua$e sitI an Ku#d n#men )abeatL Ku# !ers!ect# statim #ccurrit natura$i Kuadam !rudentiaI n#n )is subducti#nibusI Kuas isti d#centI Kuid Baciat causamI id estI Ku# sub$at# c#ntr#Hersia stare n#n !#ssitL deinde Kuid Heniat in iudicium( Ku#d isti sic iubent Kuaerere( interBecit O!imius Gracc)um. Juid Bacit causam. Ju#d rei !ub$icae causaI cum e: senatus c#nsu$t# ad arma H#casset. N#c t#$$eI causa n#n erit. At id i!sum ne-at c#ntra $e-es $icuisse Decius. Veniet i-itur in iudicium $icueritne e: senatus c#nsu$t# serHandae rei !ub$icae causa. Pers!icua sunt )aec Kuidem et in Hu$-ari !rudentia sitaL sed i$$a KuaerendaI Kuae et ab accusat#re et a deBens#re ar-umenta ad idI Ku#d in iudicium HenitI s!ectantia debent adBerri.

de$ B#r#I en $a $ecturaI en $a instrucci n ' en e$ e,ercici# de escribir. L# !rimer# Kue e$ #rad#r )a de Her es $a natura$e&a de $a causaI !#rKue siem!re se trataI # de$ )ec)# mism#I # de su ca$iBicaci nI # de$ n#mbre Kue $e !ertenece. C#n#cid# est#I e$ buen ,uici# ense"a me,#r Kue $#s r#de#s de $#s ret ric#s $# Kue c#nstitu'e e$ nud# de $a causaI sin $# cua$ $a causa misma n# e:istir4a( Bina$menteI $a cuesti n Kue Hiene a ,uici#. L#s ret ric#s ense"an a buscar $#s ar-ument#s de este m#d#( Mat O!imi# a Grac#. PEn Ku% estriba $a causa. En Kue $e mat !#r e$ bien de $a re!Mb$ica ' $$amand# a $#s ciudadan#s a $as armas !#r un senatusconsultum% Si est# KuitasI n# )abr2 c#ntr#HersiaL !er# Deci# nie-a Kue $a muerte )a'a sid# $e-4tima. La cuesti n Kue se $i-a esI !uesI $a si-uiente PTue $4cit# e$ dar$e muerte !#r un senatusconsultum ' !ara sa$Har $a re!Mb$ica. T#d# est# es eHidenteI ' e$ sentid# c#mMn $# dictaL !er# $# Kue c#nHiene )a$$ar s#n $#s ar-ument#s Kue )an de a$e-ar e$ acusad#r ' e$ deBens#r s#bre e$ asunt# en $iti-i#. O aKu4 es de n#tar un -rande err#r de $#s maestr#s a Kuienes enHiarn#s nuestr#s )i,#sL n# !#rKue est# ten-a muc)# Kue Her c#n $a e$#cuenciaI sin# !ara Kue He2is cu2n t#r!es ' rud#s s#n es#s )#mbres Kue se tienen !#r tan erudit#s. Admiten d#s -%ner#s de causas( un# de cuesti#nes uniHersa$es sin !ers#nas ni tiem!#sL ' #tr# en Kue se ri,an $#s tiem!#s ' $as !ers#nas. O n# saben Kue t#da c#ntr#Hersia Hiene a res#$Herse en !rinci!i#s uniHersa$es. En $a misma causa Kue !r#!use antesI nada im!#rta !ara $#s ar-ument#s de$ #rad#r $a !ers#na de O!imi# ni $a de Deci#I !#rKue $a cuesti n es -enera$L es decir( P)abr2 de ser casti-ad# e$ Kue mata a un ciudadan# !#r sa$Har $a !atria ' en Hirtud de un senatusconsultumI aunKue $as $e'es n# $# !ermitan. N# )a' causa a$-una de cuantas Hienen a ,uici# d#nde e$ inter%s de!enda de $a !ers#na de $#s re#sI ' n# de $as !r#!#sici#nes uniHersa$es. En $as mismas cuesti#nes de )ec)#I H-.I si Pub$i# Deci# t#m diner# c#ntra $# !reHenid# !#r $#s $e'esI es necesari# reducir $#s ar-ument#s a !r#!#sici#nes uniHersa$es. Si e$ re# Bue !r di-#I tratarem#s de$ $u,#L si 2Hid# de $# a,en#I de $a aHariciaL si sedici#s#I de $#s ma$#s ' turbu$ent#s ciudadan#s. Si $as acusaci#nes s#n muc)asI de $a ca$idad de $#s testim#ni#s. O !#r e$ c#ntrari#I $as !ruebas en deBensa de$ re# )an de abstraerse de $as c#ndici#nes de !ers#na ' tiem!# '

3@@@I? 3>DD? AtKue )ic i$$ud Hidendum estI in Ku# summus est err#r ist#rum ma-istr#rumI ad Ku#s $iber#s n#str#s mittimusI n#n Ku# )#c Kuidem ad dicendum ma-n# #!ere !ertineatI sed tamen ut HideatisI Kua$e sit -enus )#c e#rumI Kui sibi eruditi Hidentur. Nebes atKue im!#$itum( c#nstituunt enim in !artiendis #rati#num m#dis du# -enera causarum( unum a!!e$$antI in Ku# sine !ers#nis atKue tem!#ribus de uniHers# -enere KuaeraturL a$terumI Ku#d !ers#nis certis et tem!#ribus deBiniaturL i-nari #mnis c#ntr#Hersias ad uniHersi -eneris Him et naturam reBerriL 3>DA? nam in ea i!sa causaI de Kua ante di:iI ni)i$ !ertinet ad #rat#ris $#c#s O!imi !ers#naI ni)i$ DeciL de i!s# 3enim? uniHers# -enere inBinita Kuaesti# estI num !#ena Hideatur esse adBiciendusI Kui ciHem e: senatus c#nsu$t# !atriae c#nserHandae causa interemeritI cum id !er $e-es n#n $iceretL nu$$a deniKue est causaI in Kua idI Ku#d in iudicium HenitI re#rum !ers#nis ac n#n -enerum i!s#rum uniHersa dubitati#ne Kuaeratur. 3>DE? Juin etiam in eis i!sisI ubi de Bact# ambi-iturI ce!eritne !ecunias c#ntra $e-es 3P.? DeciusI ar-umenta et criminum et deBensi#nis reH#centur #!#rtet ad -enus et 3ad? naturam uniHersam( Ku#d sum!tu#susI de $u:urieI Ku#d a$ieni a!!etensI de aHaritiaI Ku#d sediti#susI de turbu$entis et ma$is ciHibusI Ku#d a mu$tis

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

11

ar-uiturI de -enere testiumL c#ntraKueI Kuae !r# re# dicenturI #mnia necessari# a tem!#re atKue )#mine ad c#mmunis rerum et -enerum summas reH#$Hentur. 3>DF? AtKue )aec B#rsitan )#mini n#n #mniaI Kuae sunt in natura rerumI ce$eriter anim# c#m!re)endenti !ermu$ta HideanturI Kuae Heniant in iudicium tumI cum de Bact# Kuaeratur( sed tamen criminum mu$titud# est et deBensi#numI n#n $#c#rum inBinita. 3@@@II? 3>D0? Juae Her#I cum de Bact# n#n ambi-iturI KuaerunturI Kua$ia sintI ea si e: reis numeresI et innumerabi$ia sunt et #bscuraL si e: rebusI Ha$de et m#dica et in$ustriaL nam si Mancini causam in un# Mancin# !#nimusI Ku#tienscumKue isI Kuem !ater !atratus dedideritI rece!tus n#n eritI t#tiens causa n#Ha nasceturL sin i$$a c#ntr#Hersia causam BacitI Hideaturne eiI Kuem !ater !atratus dedideritI si is n#n sit rece!tusI !#st$iminium esseI ni)i$ ad artem dicendi nec ad ar-umenta deBensi#nis Mancini n#men !ertinetL 3>D1? acI si Kuid adBert !raeterea )#minis aut di-nitas aut indi-nitasI e:tra Kuaesti#nem est et ea tamen i!sa #rati# ad uniHersi -eneris dis!utati#nem reBeratur necesse est. Naec e-# n#n e# c#nsi$i# dis!ut#I ut )#mines erudit#s redar-uamL KuamKuam re!re)endendi sunt Kui in -enere deBiniend# istas causas describunt in !ers#nis et in tem!#ribus !#sitas esseL 3>DG? nam etsi incurrunt tem!#ra et !ers#naeI tamen inte$$e-endum estI n#n e: eisI sed e: -enere Kuaesti#nis !endere causas. Sed )#c ni)i$ ad meL nu$$um enim n#bis certamen cum istis esse debetL tantum satis est inte$$e-i ne )#c Kuidem e#s c#nsecut#sI Ku#d in tant# #ti# etiam sine )ac B#rensi e:ercitati#ne eBBicere !#tueruntI ut -enera rerum discernerent eaKue !au$# subti$ius e:!$icarent. 3>A9? Verum )#cI ut di:iI ni)i$ ad meL i$$ud ad me ac mu$t# etiam ma-is ad H#sI C#tta n#ster et Su$!ici( Ku# m#d# nunc se ist#rum artes )abentI !ertimescenda est mu$titud# causarumL est enim inBinitaI si in !ers#nis !#niturL Ku#t )#minesI t#t causaeL sin ad -enerum uniHersas Kuaesti#nes reBerunturI ita m#dicae et !aucae suntI ut eas #mnis di$i-entes et mem#res et s#brii #rat#res !ercursas anim# et !r#!e dicam decantatas )abere debeantL nisi B#rte e:istimatis a M\. Curi# causam didicisse L. Crassum et ea re mu$ta attu$isseI Kuam #b rem !#stum# n#n nat# Curium tamen )eredem C#!#ni esse #!#rteret( 3>A>? ni)i$ ad

res#$Herse en un !rinci!i# m2s -enera$. Jui&2 a un )#mbre Kue n# c#m!renda r2!idamente $a natura$e&a de $as c#sasI $# !are&can muc)#s ' c#m!$icad#s $#s !unt#s Kue se $iti-an en una cuesti n de )ec)#L !er# aunKue e$ nMmer# de $as acusaci#nes sea casi inBinit#I n# $# es tant# e$ de $as deBensas ' e$ de $as !ruebas.

VCuand# n# se duda de$ )ec)#I bMsKuese $a ca$iBicaci n Kue )a de d2rse$e. Si atiendes a $#s re#sI estas ca$iBicaci#nes ser2n innumerab$es ' #scurasL si te Bi,as en $as c#sas mismasI ser2n mu' !#cas ' mu' c$aras. P#rKue si reducim#s $a causa de Mancin# a $a s#$a !ers#na de Mancin#I siem!re Kue $#s enemi-#s n# Kuieran recibir a$ ciudadan# Kue se $es entre-aI nacer2 una nueHa causa. Per# si $a c#ntr#Hersia es( P!uede c#nsiderarse Kue tiene e$ derec)# de &ost liminio e$ ciudadan# Kue es entre-ad# a $#s enemi-#sI !er# n# recibid# !#r e$$#s. nada im!#rta aKu4 !ara $#s ar-ument#s de deBensa e$ n#mbre de Mancin#. O si $a di-nidad # indi-nidad de$ )#mbre a"ade a$-# a $a -raHedad de$ cas#I est# Kueda Buera de $a cuesti nI ' as4 ' t#d# )abr2 Kue reBerir$# a #tr# !rinci!i# m2s -enera$. O# n# deBiend# est# !#r em!e"# de censurar a $#s ret ric#sI aunKue mere&can re!rensi n !#r )aber admitid# un -%ner# de causas c#ncretad# a tiem!#s ' !ers#nas. Pues aunKue interHen-an tiem!#s ' !ers#nasI siem!re se )a de entender Kue n# de %stasI sin# de$ -%ner# de $a cuesti nI de!ende $a causa. Per# est# nada im!#rta a)#raI ni es #casi n de dis!utar c#n $#s ret ric#s. Qasta entender Kue ni siKuiera )an c#nse-uid#I a !esar de estar a!artad#s de $#s ne-#ci#s B#rensesI discernir $#s -%ner#s de $as causas ' e:!$icar$#s c#n a$-una c$aridad. Re!it# Kue est# n# me ata"e. L# Mnic# Kue me im!#rtaI ' muc)# m2s a H#s#tr#sI C#ta ' Su$!ici#I es KueI se-Mn $a d#ctrina de %s#sI )a de ser temib$e ' aun inBinita $a muc)edumbre de causasI !#rKue )abr2 tantas c#m# !ers#nas. Per# si se reBieren a cuesti#nes -enera$esI ser2n tan !#casI Kue $#s #rad#res di$i-entesI mem#ri#s#s ' s#bri#s !#dr2n tener$as t#das en e$ !ensamient# ' rec#rdar$as cuand# e$ cas# $$e-ueL a n# ser Kue cre2is Kue en $a causa de Marc# Curi#I em!$e Luci# Gras# ar-ument#s !ers#na$es !ara !r#bar Kue Curi#I aunKue n# era )i,# ! stum#I deb4a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

1G

c#!iam ar-ument#rum neKue ad causae Him ac naturam n#men C#!#ni aut Curi !ertinuitL in -enere erat uniHers# rei ne-#tiKueI n#n in tem!#re ac n#minibusI #mnis Kuaesti#( cum scri!tum ita sit SI MINI TILIVS GENITVRI ISJVE PRIVS MORITVRI et ceteraI TVM MINI ILLE SIT NERESI si natus Bi$ius n#n sit Hideaturne isI Kui Bi$i# m#rtu# institutus )eres sitI )eres esse( !er!etui iuris et uniHersi -eneris Kuaesti# n#n )#minum n#minaI sed rati#nem dicendi et ar-ument#rum B#ntis desiderat. 3@@@III? 3>A8? In Ku# etiam isti n#s iuris c#nsu$ti im!ediunt a discend#Kue deterrentL Hide# enim in Cat#nis et in Qruti $ibris n#minatim Bere reBerriI Kuid a$icui de iure Hir# aut mu$ieri res!#nderitL cred#I ut !utaremus in )#minibusI n#n in re c#nsu$tati#nis aut dubitati#nis causam a$iKuam BuisseL utI Ku#d )#mines innumerabi$es essentI debi$itati 3a iure c#-n#scend#? H#$untatem discendi simu$ cum s!e !erdiscendi abiceremus. Sed )aec Crassus a$iKuand# n#bis e:!ediet et e:!#net discri!ta -eneratimL est enimI ne B#rte nesciasI )eri n#bis i$$e )#cI Catu$eI !#$$icitus 3se? ius ciHi$eI Ku#d nunc diBBusum et dissi!atum essetI in certa -enera c#acturum et ad artem Baci$em redacturum.S 3>AD? SEt Kuidem S inKuit Catu$us S)audKuaKuam id est diBBici$e Crass#I Kui etI Ku#d disci !#tuit de iureI didicit etI Ku#d eisI Kui eum d#cueruntI deBuitI i!se adBeretI utI Kuae sint in iureI He$ a!te discribere He$ #rnate in$ustrare !#ssit.S SEr-# S inKuit SistaS Ant#nius Stum a Crass# discemusI cum se de turba et a subse$$iis in #tiumI ut c#-itatI s#$iumKue c#ntu$erit.S 3>AA? SIam id Kuidem sae!eS inKuit Catu$us Se: e# audiHiI cum diceret sibi iam certum esse a iudiciis causisKue discedereL sedI ut i!si s#$e# dicereI n#n $icebitL neKue enim au:i$ium suum sae!e a Hiris b#nis Brustra im!$#rari !atietur neKue id aeKu# anim# Beret ciHitasI Kuae si H#ce L. Crassi carebitI #rnament# Ku#dam se s!#$iatam !utabit.S SNam )erc$eIS inKuit Ant#nius Ssi )aec Here a Catu$# dicta suntI tibi mecum in e#dem est !istrin#I CrasseI HiHendumL et istam #scitantem et d#rmitantem sa!ientiam ScaeH#$arum et ceter#rum beat#rum #ti# c#ncedamus.S 3>AE? Adrisit )ic Crassus $eniter et S!erte:e m#d#IS inKuit SAnt#niI Ku#d e:#rsus esL me tamen ista #scitans sa!ientiaI simu$ atKue ad eam c#nBu-er#I

)eredar a C#!#ni#. Para $a abundancia de ar-ument#s ' $a natura$e&a de $a causaI nada inB$u4a e$ n#mbre de C#!#ni# ni e$ de Curi#I $a cuesti n era uniHersa$ ' n# de!endiente de !ers#nas ni de tiem!#sI !#rKue e$ testament# dec4a( USi me naciere un )i,# ' 'ste muriereI aquel ser2 ent#nces mi )ereder#.V La cuesti n es Her siI n# )abiend# nacid# e$ )i,#I debe )eredar e$ $e-atari# estab$ecid# !ara e$ cas# en Kue e$ )i,# muriere. Es un !unt# de derec)# ciHi$ uniHersa$ ' !er!etu#I Kue n# reKuiere n#mbres de !ers#nasI sin# arte en e$ decir ' buena e$ecci n de ar-ument#s. En est#I $#s mism#s ,urisc#nsu$t#s n#s !#nen #bst2cu$#s ' n#s a!artan de$ estudi# de su arte. Ve# en $#s $ibr#s de Cat#n ' de Qrut# $as c#nsu$tas Kue e$$#s dier#n s#bre !unt#s ,ur4dic#s a ta$ # cua$ Har n # mu,erI c#n sus n#mbres e:!res#sI c#m# si Kuisieran !ersuadirn#s de Kue en $#s )#mbres ' n# en $as c#sas estaban $#s m#tiH#s de $a c#nsu$ta # $a dudaI !ara Kue desisti%sem#s de c#n#cer e$ derec)#I !erdiend# a He& $a H#$untad ' $a es!eran&a de a!render$eI !#r ser $as !ers#nas tan innumerab$es. VPer# est# 'a Cras# n#s $# e:!$icar2 a$-Mn d4aI distribu'end# $as cuesti#nes en -%ner#sI !#rKue )as de saberI C2tu$#I Kue a'er n#s !r#meti reducir$as a ciertas diHisi#nes ' B#rmar un arte de$ derec)# ciHi$I Kue a)#ra anda dis!ers# ' c#nBus#. ;O ciertamenteI di,# C2tu$#I est# n# )a de ser$e diB4ci$ a Cras#I !#rKue a!rendi de$ derec)# ciHi$ cuant# se !uede saberI ' adem2s tiene $# Kue )a Ba$tad# a sus maestr#sL as4 es Kue !uede escribir e i$ustrar c#n e$e-ancia t#d# $# Kue !ertenece a$ derec)#. ;Est#I di,# Ant#ni#I $# a!renderem#s t#d#s de Cras#I cuand# cum!$a su !r#! sit# de tras$adarse de$ tumu$t# de$ B#r# a$ tranKui$# asient# de$ ,urisc#nsu$t#. ;Muc)as Heces $e )e #4d# decirI re!$ic C2tu$#I Kue ten4a !ensamient# de a$e,arse de $#s ne-#ci#s ' de $as causasL !er# '# $e res!#nd# Kue est# n# $e ser2 $4cit#I ni !#dr2 c#nsentir Kue tant#s )#mbres de bien im!$#ren en Han# su au:i$i#I ni $# !#dr2 t#$erar $a misma R#maI Kue careciend# de $a H#& de Luci# Cras# Kuedar2 !riHada de un# de sus me,#res #rnament#s.

Marc# Tu$i# Cicer n in $ibertatem Hindicabit.S

Dilogos del Orador

G9

3@@@IV? SNuius Kuidem $#ciI Kuem m#d# sum e:#rsusI )ic est BinisIS inKuit Ant#niusL SKu#niam inte$$e-eretur n#n in )#minum innumerabi$ibus !ers#nis neKue in inBinita tem!#rum HarietateI sed in -enerum causis atKue naturis #mnia sita esseI Kuae in dubium H#carenturI -enera autem esse deBinita n#n s#$um numer#I sed etiam !aucitateI ut eam materiem #rati#nisI Kuae cuiusKue esset -enerisI studi#si Kui essent dicendiI #mnibus $#cis discri!tamI instructam #rnatamKue c#m!re)enderentI rebus dic# et sententiis. 3>AF? Ea Hi sua Herba !arientI Kuae sem!er satis #rnata mi)i Kuidem Hideri s#$entI si eius m#di suntI ut ea res i!sa !e!erisse HideaturL ac si Herum KuaeritisI Ku#d mi)i Kuidem Hideatur ; ni)i$ enim a$iud adBirmare !#ssum nisi sententiam et #!ini#nem meam ; )#c instrumentum causarum et -enerum uniHers#rum in B#rum deBerre debemus neKueI ut KuaeKue res de$ata ad n#s eritI tum deniKue scrutari $#c#sI e: Kuibus ar-umenta erHamusL Kuae Kuidem #mnibusI Kui ea medi#criter m#d# c#nsiderarintI studi# ad)ibit# et usu !ertractata esse !#ssuntL sed tamen animus reBerendus est ad ea ca!ita et ad i$$#sI Ku#s sae!e iam a!!e$$aHiI $#c#sI e: Kuibus #mnia ad #mnem #rati#nem inHenta ducuntur. 3>A0? AtKue )#c t#tum est siHe artis siHe animadHersi#nis siHe c#nsuetudinis n#sse re-i#nesI intra Kuas Henere et !erHesti-esI Ku#d Kuaeras( ubi eum $#cum #mnem c#-itati#ne sae!serisI si m#d# usum rerum !erca$$uerisI ni)i$ te eBBu-iet atKue #mneI Ku#d erit in reI #ccurret atKue incidet.

;A Be m4aI di,# Ant#ni#I Kue si C2tu$# dice Herdad en est#I tMI Cras#I ' '#I tendrem#s Kue m#$er ,unt#s en $a misma ta)#na ' de,ar e$ #ci# ' e$ descans# !ara $a !ere&#sa ' s#"#$ienta sabidur4a de $#s Esc%H#$as ' de #tr#s n# men#s Be$ices.V Cras# se s#nri ent#nces b$andamenteI ' di,# a Ant#ni#( UPr#si-ue $# Kue )as em!e&ad#( #,a$2 me restitu'a !r#nt# a mi $ibertad esa s#"#$ienta sabidur4aI as4 Kue me reBu-ie en e$$aV ;Ne acabad# 'a $# Kue ten4a Kue decirI di,# Ant#ni#L !ues Kueda !r#bad# Kue n# en $a inBinita Hariedad de $#s )#mbres ' de $#s tiem!#sI sin# en $a natura$e&a ' en $#s !rinci!i#s -enera$es recae $a duda ' c#ntr#HersiaL ' Kue $#s -%ner#sI n# s $# s#n en nMmer# $imitad#I sin# mu' !#c#sI de suerte Kue sea cua$ Buere $a materia de$ discurs#I $#s Kue sean estudi#s#s de $a #rat#ria !ueden B2ci$mente c#nstruirI dis!#ner ' e:#rnar c#n !a$abras ' sentencias e$ discurs# en t#das sus !artes. Las !a$abras se #Brecer2n natura$menteI ' siem!re ser2n Be$icesI si nacen de $as entra"as mismas de$ asunt#. Mas si Kuer%is saber c#n Herdad $# Kue !iens# 5!ues n# me atreH# a aBirmar sin# mi !arecer ' #!ini n6I di-# Kue debem#s $$eHar a$ B#r# t#d# este arsena$ de !rinci!i#s ' ar-ument#s uniHersa$esI ' n# escudri"ar !ara cada asunt# $#s $u-ares c#munes ' sacar de e$$#s $as !ruebas. Est# es B2ci$ a t#d# e$ Kue des!u%s de a$-Mn estudi# ' !r2ctica !resta $a debida atenci n a $as c#sasL !er# siem!re se e$eHar2 e$ !ensamient# a $#s !rinci!i#s ' $u-ares ca!ita$es de d#nde nacen $as !ruebas !ara t#d# e$ discurs#. T#d# est# es #bra de$ arteI de $a #bserHaci n ' de $a c#stumbre( des!u%s de saber e$ c#t# d#nde Ham#s a ca&arI nada se n#s esca!ar2I ' cuant# !ertene&ca a$ asunt# n#s sa$dr2 a$ encuentr# ' caer2 en nuestr# !#derI si es Kue tenem#s a$-una !r2ctica de ne-#ci#s. VC#m# !ara $a inHenci n s#n necesarias tres c#sas( !rimer#I a-ude&a de in-eni#L se-und#I m%t#d#I # si Kuer%isI arteL tercer#I di$i-enciaL n# !ued# men#s de c#nceder a$ in-eni# $a !rimac4aI !#r m2s Kue e$ mism# in-eni# se a-u&a c#n $a di$i-ente a!$icaci nI Kue Ha$e tant# en $as causas c#m# en t#d# $# dem2s. Esta debem#s cu$tiHar ' e,ercitar !rinci!a$menteL c#n esta se c#nsi-ue t#d#. C#n#cida 'a en t#d#s sus 2!ices una causaI es !recis# #4r atentamente a$ adHersari# ' Bi,arn#s n# s $# en sus !ensamient#sI sin# en t#das sus !a$abras ' en su

3@@@V? Et sicI cum ad inHeniendum in dicend# tria sint( acumenI deinde rati#I Kuam $icetI si H#$umusI a!!e$$emus artemI tertium di$i-entiaI n#n !#ssum eKuidem n#n in-eni# !rimas c#ncedereI sed tamen i!sum in-enium di$i-entia etiam e: tarditate incitatL 3>A1? di$i-entiaI inKuamI Kuae cum #mnibus in rebus tum in causis deBendendis !$urimum Ha$et. Naec !raeci!ue c#$enda est n#bisL )aec sem!er ad)ibendaL )aec ni)i$ est Ku#d n#n adseKuatur( causa ut !enitusI Ku#d initi# di:iI n#ta sitI di$i-entia estL ut

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

G>

adHersarium attente audiamus atKue ut eius n#n s#$um sententias sed etiam Herba #mnia e:ci!iamusI Hu$tus deniKue !ers!iciamus #mnisI Kui sensus animi !$erumKue indicantI di$i-entia estL 3>AG? id tamen dissimu$anter BacereI ne sibi i$$e a$iKuid !r#Bicere HideaturI !rudentia estL deinde ut in eis $#cisI Ku#s !r#!#nam !au$# !#stI !erH#$Hatur animusI ut !enitus insinuet in causamI ut sit cura et c#-itati#ne intentusI di$i-entia estL ut )is rebus ad)ibeat tamKuam $umen a$iKu#d mem#riamI ut H#cemI ut HirisI di$i-entia est. 3>E9? Inter in-enium Kuidem et di$i-entiam !er!au$um $#ci re$iKuum est arti( ars dem#nstrat tantumI ubi KuaerasI atKue ubi sit i$$udI Ku#d studeas inHenireL re$iKua sunt in curaI attenti#ne animiI c#-itati#neI Hi-i$antiaI adsiduitateI $ab#reL c#m!$ectar un# Herb#I Ku# sae!e iam usi sumusI di$i-entiaL Kua una Hirtute #mnes Hirtutes re$iKuae c#ntinentur. 3>E>? Nam #rati#nis Kuidem c#!ia Hidemus ut abundent !)i$#s#!)iI KuiI ut #!in#r ; sed tu )aecI Catu$eI me$ius ; nu$$a dant !raece!ta dicendi nec idcirc# minusI KuaecumKue res !r#!#sita estI susci!iuntI de Kua c#!i#se et abundanter $#Kuantur.S 3@@@VI? 3>E8? Tum Catu$us SestIS inKuit Sut dicisI Ant#niI ut !$eriKue !)i$#s#!)i nu$$a tradant !raece!ta dicendi et )abeant !aratum tamen Kuid de KuaKue re dicantL sed Arist#te$esI isI Kuem e-# ma:ime admir#rI !#suit Ku#sdam $#c#sI e: Kuibus #mnis ar-umenti Hia n#n m#d# ad !)i$#s#!)#rum dis!utati#nemI sed etiam ad )anc #rati#nemI Kua in causis utimurI inHenireturL a Ku# Kuidem )#mine iam dudumI Ant#niI n#n aberrat #rati# tuaI siHe tu simi$itudine i$$ius diHini in-eni in eadem incurris Hesti-ia siHe etiam i$$a i!sa $e-isti atKue didicistiI Ku#d Kuidem mi)i ma-is Heri simi$e HideturL !$us enim te #!erae Graecis dedisse rebus Hide# Kuam !utaramus.S 3>ED? Tum i$$e SHerumS inKuit Se: me audiesI Catu$e( sem!er e-# e:istimaHi iucundi#rem et !r#babi$i#rem )uic !#!u$# #rat#rem B#reI Kui !rimum Kuam minimam artiBici a$icuiusI deinde nu$$am Graecarum rerum si-niBicati#nem daret( atKue e-# idem e:istimaHi !ecudis esseI n#n )#minisI cum tantas res Graeci susci!erentI !r#BiterenturI a-erent seseKue et Hidendi res #bscurissimas et bene HiHendi et c#!i#se dicendi rati#nem datur#s )#minibus !#$$icerenturI n#n adm#Here aurem etI si !a$am audire e#s n#n auderesI ne minueres a!ud tu#s

semb$anteI Kue muc)as Heces reHe$a $#s aBect#s de$ a$maL !er# est# )a de )acerse c#n disimu$aci nI !ara Kue e$ adHersari# n# se a!r#Hec)e de nuestra t#r!e&a. La atenci n )ace Kue e$ #rad#r #rdene en su mente $#s $u-ares de Kue antes )ab$%I ' se Ha'a insinuand# )asta $as entra"as de $a causaI sirHi%nd#se de $a $u& de $a mem#ria. E$ estudi# Bina$mente c#rri-e ' !erBecci#na $a H#& ' e$ -est#. Entre e$ in-eni# ' $a a!$icaci n !#c# $u-ar Kueda !ara e$ arte. E$ arte te dice d nde enc#ntrar2s $# Kue deseasL t#d# $# dem2s de!ende de$ estudi#I de $a atenci nI de $a Hi-i$anciaI asiduidad ' traba,#L de $a di$i-enciaI en una !a$abraL !#rKue esta Hirtud c#m!rende t#das $as restantes. Oa Hem#s Ku% abundancia de dicci n tienen $#s Bi$ s#B#sL $#s cua$es 5c#m# tMI C2tu$#I me,#r Kue '# sabes6 n# dan !rece!t# a$-un# de #rat#riaI ' sin embar-# )ab$an c#!i#sa ' e$e-antemente de cua$Kuier asunt# Kue se $es !r#!#n-a.V

Ent#nces di,# C2tu$#( UDices bienI Ant#ni#I Kue muc)#s Bi$ s#B#s n# dan !rece!t# a$-un# de #rat#riaI sin# Kue tienen !re!arad# siem!re a$-# Kue decir en cua$Kuier materia. Per# Arist te$esI a Kuien '# admir# muc)#I !r#!us# ciert#s $u-ares c#munes de $#s cua$es se !ueden sacar ar-ument#sI n# s $# !ara $as dis!utas Bi$#s BicasI sin# tambi%n !ara $as B#renses. O !#r ciert# Kue tus discurs#sI Ant#ni#I n# se a$e,an muc)# de sus !rece!t#sI # sea Kue tMI !#r $a seme,an&a de in-eni#I )a'as Henid# a tr#!e&ar en $as )ue$$as de aKue$ diHin# Bi$ s#B#I # sea !#rKue $e )as $e4d# ' estudiad#I $# cua$ !arece m2s Her#s4mi$I 'a Kue te )as dedicad# a $as $etras -rie-as m2s de $# Kue cre4m#s. ;Te dir% $a HerdadI C2tu$#( siem!re cre4 Kue ser4a m2s a-radab$e a$ !ueb$# e$ #rad#r Kue maniBestase mu' !#c# artiBici# ' nin-Mn c#n#cimient# de $as $etras -rie-asL !er# tambi%n ,u&-u% siem!re Kue era de bestias ' n# de )#mbres e$ n# #4r a $#s Grie-#s cuand# !r#meten ense"ar c#sas #scur4simasI ' dar !rece!t#s de buen HiHir ' de bien )ab$arI ' n# #4r$#s en !Mb$ic#I !#r e$ !ueri$ tem#r de disminuir nuestra aut#ridad entre $#s c#nciudadan#sI sin !er,uici# de atender c#n disimu$# a $# Kue dicen. As4 $# )iceI #)

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

G8

ciHis auct#ritatem tuamI subauscu$tand# tamen C2tu$#I ' as4 adKuir4 un c#n#cimient# sumari# de $as e:ci!ere H#ces e#rum et !r#cu$ Kuid narrarent causas ' de $#s -%ner#s. attendere. ItaKue BeciI Catu$eI et ist#rum #mnium summatim causas et -enera i!sa -ustaHi.S 3@@@VII? 3>EA? SVa$de )ercu$eS inKuit Catu$us Stimide tamKuam ad a$iKuem $ibidinis sc#!u$um sic tuam mentem ad !)i$#s#!)iam a!!u$istiI Kuam )aec ciHitas as!ernata numKuam estL nam et reBerta Ku#ndam Ita$ia P't)a-#re#rum Buit tumI cum erat in )ac -ente ma-na i$$a GraeciaL e: Ku# etiam Kuidam Numam P#m!i$iumI re-em n#strumI Buisse P't)a-#reum BeruntI Kui annis ante !ermu$tis Buit Kuam i!se P't)a-#rasL Ku# etiam mai#r Hir )abendus estI Ku#niam i$$am sa!ientiam c#nstituendae ciHitatis du#bus !r#!e saecu$is ante c#-n#HitI Kuam eam Graeci natam esse senseruntL et certe n#n tu$it u$$#s )aec ciHitas aut -$#ria c$ari#res aut auct#ritate -raHi#res aut )umanitate !#$iti#res P. ABrican#I C. Lae$i#I L. Turi#I Kui secum eruditissim#s )#mines e: Graecia !a$am sem!er )abuerunt. 3>EE? AtKue e-# )#c e: eis sae!e audiHiI cum dicerent !er-ratum At)eniensis et sibi Becisse et mu$tis !rinci!ibus ciHitatisI Ku#dI cum ad senatum $e-at#s de suis ma:imis rebus mitterentI tris i$$ius aetatis n#bi$issim#s !)i$#s#!)#s misissentI Carneadem et Crit#$aum et Di#-enemL itaKue e#sI dum R#mae essentI et a se et ab a$iis BreKuenter audit#sL Ku#s tu cum )aberes auct#resI Ant#niI mir#r cur !)i$#s#!)iae sicut _et)us i$$e PacuHianus !r#!e be$$um indi:eris.S 3>EF? SMinimeIS inKuit Ant#niusL Sac sic decreHi !)i$#s#!)ari !#tiusI ut Ne#!t#$emus a!ud Ennium S!aucis( nam #mnin# )aud !$acet.S Sed tamen )aec est mea sententiaI Kuam Hidebar euisse( e-# ista studia n#n im!r#b#I m#derata m#d# sint( #!ini#nem ist#rum studi#rum et sus!ici#nem artiBici a!ud e#sI Kui res iudicentI #rat#ri adHersariam esse arbitr#rI imminuit enim et #rat#ris auct#ritatem et #rati#nis Bidem. 3@@@VIII? 3>E0? SedI ut e# reH#ceturI unde )uc dec$inaHit #rati#I e: tribus istis c$arissimis !)i$#s#!)isI Ku#s R#mam Henisse di:istiI Hidesne Di#-enem eum BuisseI Kui diceret artem se tradere bene disserendi et Hera ac Ba$sa diiudicandiI Kuam Herb# Graec# dia$e=ti=en a!!e$$aret. In )ac arteI si m#d# est )aec arsI nu$$um est !raece!tumI Ku# m#d# Herum inHeniaturI sed tantum estI Ku# m#d# iudiceturL 3>E1? nam et #mneI Ku#d e$#Kuimur sicI ;WP#r Hida de N%rcu$esX di,# C2tu$#I Kue te )as acercad# mu' t4midamenteI ' c#m# si Bueras a tr#!e&ar en a$-Mn esc#$$# de $iHiandadI a $a Bi$#s#B4aI $a cua$ nunca Bue des!reciada entre n#s#tr#s. P#rKue en #tr# tiem!# estuH# $$ena de Pita- ric#s Ita$iaI cuand# una !arte de esta re-i n se $$amaba Ma-na GreciaI ' aun dicen a$-un#s Kue nuestr# re' Numa P#m!i$i# Bue tambi%n !ita- ric#I siend# as4 Kue HiHi muc)#s a"#s antes Kue Pit2-#rasL !#r $# cua$ es di-n# de ma'#r admiraci n e$ Kue c#n#ciera e$ arte e c#nstituir $as ciudadesI d#s si-$#s antes Kue este arte naciera entre $#s Grie-#s. O ciertamente n# )a tenid# R#ma Har#nes m2s -$#ri#s#s ni de m2s aut#ridad ni discreci n Kue Pub$i# ABrican#I Ca'# Le$i# ' Luci# Turi#I $#s cua$es !Mb$icamente tuHier#n siem!re c#nsi-# a$-un#s erudit4sim#s Grie-#s. Muc)as Heces $es #4 decir Kue $#s Atenienses )ab4an )ec)# c#sa mu' -rata a e$$#s ' a muc)#s !ers#na,es !rinci!a$es de $a re!Mb$icaI enHiand# de emba,ad#res s#bre -raH4sim#s ne-#ci#s a $#s tres i$ustres Bi$ s#B#s de aKue$$a edad( CarneadesI Crit#$a# ' Di -enes. As4 es Kue mientras estuHier#n en R#maI iban $#s nuestr#s c#n muc)a Brecuencia a #4r$#s. O me admir#I Ant#ni#I de Kue cites esas aut#ridadesI tM Kue )as dec$arad# -uerra # !#c# men#s a $a Bi$#s#B4aI $# mism# Kue e$ _et# de PacuHi#. ;Nada de es#I di,# Ant#ni#I sin# Kue m2s bien Kuier# Bi$#s#Bar c#m# e$ Ne#!t#$em# de Enni#( !#c#I !#rKue muc)# me desa-rada. Este es mi !arecerI Kue 'a cre# )aber e:!uest#( n# re!rend# es#s estudi#sI c#n ta$ Kue sean m#derad#sL !er# ten-# !#r !er,udicia$ a$ #rad#r en e$ 2nim# de $#s ,ueces $a men#r s#s!ec)a de artiBici#I !#rKue est# disminu'e su aut#ridad ' Kuita cr%dit# a sus discurs#s. VPer#I H#$Hiend# a$ !unt# de d#nde )ab4am#s !artid#IPN# recuerdas Kue un# de es#s tres Bi$ s#B#s Kue a R#ma Hinier#n Bue Di -enesI e$ cua$ !r#met4a ense"ar e$ arte de bien decir ' de distin-uir $# Herdader# de $# Ba$s#I e$ cua$ arteI c#n una !a$abra -rie-aI $$amam#s dia$%ctica. En esteI si es Kue e:isteI n# )a' !rece!t# a$-un# !ara enc#ntrar $a HerdadI sin# s $# !ara ,u&-ar$a. Pues t#d# $# Kue )ab$am#s a$ decir Kue una c#sa es # n# esI se reduce

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

GD

ut id aut esse dicamus aut n#n esseI etI si sim!$iciter dictum sitI susci!iunt dia$ecticiI ut iudicentI Herumne sit an Ba$sumI etI si c#niuncte sit e$atum et adiuncta sint a$iaI iudicant rectene adiuncta sint et Herane summa sit unius cuiusKue rati#nisI et ad e:tremum i!si se c#m!un-unt suis acuminibus et mu$ta Kuaerend# re!eriunt n#n m#d# eaI Kuae iam n#n !#ssint i!si diss#$HereI sed etiam Kuibus ante e:#rsa et !#tius dete:ta !r#!e rete:antur. 3>EG? Nic n#s i-itur St#icus iste ni)i$ adiuHatI Ku#niamI Kuem ad m#dum inHeniam Kuid dicamI n#n d#cetL atKue idem etiam im!editI Ku#d et mu$ta re!eritI Kuae ne-at u$$# m#d# !#sse diss#$HiI et -enus serm#nis adBert n#n $iKuidumI n#n Busum ac !r#B$uensI sed e:i$eI aridumI c#ncisum ac minutumI Ku#d si Kui !r#babitI ita !r#babitI ut #rat#ri tamen a!tum n#n esse BateaturL )aec enim n#stra #rati# mu$titudinis est auribus acc#mm#dandaI ad #b$ectand#s anim#sI ad im!e$$end#sI ad ea !r#bandaI Kuae n#n auriBicis stateraI sed !#!u$ari Kuadam trutina e:aminanturL 3>F9? Kua re istam artem t#tam dimittimusI Kuae in e:c#-itandis ar-umentis muta nimium estI in iudicandis nimium $#Kua:. Crit#$aum istumI Kuem cum Di#-ene Henisse c#mmem#rasI !ut# !$us )uic n#str# studi# !r#desse !#tuisseL erat enim ab ist# Arist#te$eI a cuius inHentis tibi e-# Hide#r n#n $#n-e aberrare. AtKue inter )unc Arist#te$emI cuius et i$$um $e-i $ibrumI in Ku# euit dicendi artis #mnium su!eri#rumI et i$$#sI in Kuibus i!se sua Kuaedam de eadem arte di:itI et )#s -erman#s )uius artis ma-istr#s )#c mi)i Hisum est interesseI Ku#d i$$e eadem acie mentisI Kua rerum #mnium Him naturamKue HideratI )aec Ku#Kue as!e:itI Kuae ad dicendi artemI Kuam i$$e des!iciebatI !ertinebantL autemI Kui )#c s#$um c#$endum ducebantI )abitarunt in )ac una rati#ne tractanda n#n eadem !rudentia Kua i$$eI sed usu in )#c un# -enere studi#Kue mai#re. 3>F>? Carneadi Her# His incredibi$is i$$a dicendi et Harietas !erKuam esset #!tanda n#bisI Kui nu$$am umKuam in i$$is suis dis!utati#nibus rem deBendit Kuam n#n !r#baritI nu$$am #!!u-naHit Kuam n#n eHerterit. Sed )#c maius est Kuiddam Kuam ab )isI Kui )aec tradunt et d#cent !#stu$andum sit. 3@@@I@? 3>F8? E-# autemI si Kuem nunc !$ane rudem institui ad dicendum He$imI )is !#tius tradam adsiduis un# #!ere eandem incudem diem n#ctemKue tundentibusI Kui #mnis tenuissimas

en e$ sistema de $#s dia$%ctic#s a un ,uici# s#bre $a Herdad # Ba$sedad de $a !r#!#sici nI cuand# %sta es senci$$aL !er# si Ha unida c#n #trasI )a' Kue Her si $a uni n es recta ' $e-4timaI ' si e$ raci#cini# Kue resu$ta es Herdader#. En sumaI e$$#s se )ieren c#n su !r#!i# a-ui, nI ' a Buer&a de inda-arI n# s $# tr#!ie&an c#n diBicu$tades ins#$ub$esI sin# Kue deste,en $a te$a Kue Hen4an tramand#. De !#c# n#s sirHeI !uesI ese tu Bi$ s#B# est#ic#I !#rKue n# n#s ense"a e$ m#d# de )a$$ar $# Kue )a de decirseI sin# Kue m2s bien n#s est#rba inHentand# diBicu$tades Kue %$ cree sin res#$uci nI ' usand# ciert# -%ner# de esti$# n# c$ar#I B$uid# ' e$e-anteI sin# sec#I 2rid#I c#ncis# ' menud#I Kue !#dr2 ser a$abad#I !er# Kue de nin-una manera es a !r#! sit# !ara $a #rat#ria. P#rKue nuestr# esti$# debe ac#m#darse a $#s #4d#s de $a mu$titud !ara de$eitar $#s 2nim#sI ' nuestras !a$abras )an de ser !esadasI n# en $a ba$an&a de$ ,#'er#I sin# en $a ba$an&a !#!u$ar. De,em#sI ese arte tan mud# en $a inHenci n de $#s ar-ument#sI tan $#cua& en e$ m#d# de ,u&-ar$#s. En cuant# a ese Crit#$a# Kue dices Kue Hin# c#n Di -enesI a$-# m2s Mti$ !ud# ser a est#s estudi#sI !#rKue era disc4!u$# de Arist te$esI de cu'#s !rinci!i#s n# diBier# '# muc)#I se-Mn tM dicesL ' entre ese Arist te$esI de Kuien )e $e4d# e$ $ibr# en Kue e:!us# $#s !rece!t#s de t#d#s $#s maestr#s anteri#resI ' aKue$$#s #tr#s en Kue %$ discurri !#r su cuenta acerca de este arteL entre %steI di-#I ' $#s $e-4tim#s maestr#s de$ arteI cre# Kue )a' esta diBerencia( Kue Arist te$es c#n aKue$$a Buer&a de entendimient# Kue $e )i&# !enetrar $a natura$e&a de t#das $as c#sasI di# tambi%n c#n $a Kue !ertenec4a a$ arte de bien decirI mientras Kue $#s #tr#sI dedic2nd#se s $# a$ cu$tiH# de este arteI se encerrar#n en un estrec)# circu$#I n# c#n $a misma sabidur4a Kue %$I !er# c#n m2s !r2ctica ' estudi#. Muc)# deb4am#s enHidiar n#s#tr#s $a incre4b$e Buer&a ' Hariedad en e$ decir Kue tuH# CarneadesI e$ cua$ nunca deBendi !r#!#sici n Kue n# !r#baraI ni c#mbati nin-una Kue n# destru'eraL !er# est# es !edir muc)# m2sI Kue $# Kue !ueden darn#s $#s Kue ense"an estas materias.

VPer# '#I si Kuisiera )acer #rad#r a un# Kue Buese de$ t#d# i-n#ranteI $e entre-ar4a m2s bien a es#s art4Bices incansab$es Kue d4a ' n#c)e mac)acan en e$ 'unKueI ' Kue !#r decir$# as4I meten en $a b#ca

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

GA

!articu$as atKue #mnia minima mansa ut nutrices inBantibus !ueris in #s inserantL sin sit isI Kui et d#ctrina mi)i $ibera$iter institutus et a$iKu# iam imbutus usu et satis acri in-eni# esse HideaturI i$$uc eum ra!iamI ubi n#n sec$usa a$iKua acu$a teneaturI sed unde uniHersum B$umen erum!atL Kui i$$i sedis et Kuasi d#mici$ia #mnium ar-ument#rum c#mm#nstret et ea breHiter in$ustret HerbisKue deBiniat. 3>FD? Juid enim estI in Ku# )aereatI Kui Hiderit #mneI Ku#d sumatur in #rati#ne aut ad !r#bandum aut ad reBe$$endumI aut e: re sua sumi Hi atKue natura aut adsumi B#ris. 3E:? sua HiI cum aut res Kuae sit t#ta KuaeraturI aut !ars eiusI aut H#cabu$um Ku#d )abeatI aut Kui!!iamI rem i$$am Ku#d attin-atL e:trinsecus autemI cum eaI Kuae sunt B#ris neKue )aerent in rei naturaI c#n$i-untur. 3>FA? Si res t#ta KuaeriturI deBiniti#ne uniHersa His e:!$icanda estI sic( Ssi maiestas est am!$itud# ac di-nitas ciHitatisI is eam minuitI Kui e:ercitum )#stibus !#!u$i R#mani tradiditI n#n Kui eumI Kui id BecissetI !#!u$i R#mani !#testati tradidit.S 3>FE? Sin !arsI !artiti#neI )#c m#d#( Saut senatui !arendum de sa$ute rei !ub$icae Buit aut a$iud c#nsi$ium instituendum aut sua s!#nte BaciendumL a$iud c#nsi$iumI su!erbumL suumI adr#-ansL utendum i-itur Buit c#nsi$i# senatus.S Si e: H#cabu$#I ut Carb#( Ssi c#nsu$ estI Kui c#nsu$it !atriaeI Kuid a$iud Becit O!imius.S 3>FF? Sin ab e#I Ku#d rem attin-itI !$ures sunt ar-ument#rum sedes ac $#ciI nam et c#niuncta Kuaeremus et -enera et !artis -eneribus subiectas et simi$itudines et dissimi$itudines et c#ntraria et c#nseKuentia et c#nsentanea et Kuasi !raecurrentia et re!u-nantia et causas rerum Hesti-abimus et eaI Kuae e: causis #rta sint et mai#raI !ariaI min#ra Kuaeremus.

de $#s disc4!u$#s e$ a$iment# en !arte mu' !eKue"aI ' 'a mascad#I c#m# )acen $as n#dri&as c#n sus criaturas. Per# si e$ Kue as!ira a $a #rat#ria )a sid# 'a $ibera$mente educad#I ' tiene a$-una !r2ctica ' es de a-ud# in-eni#I $e $$eHar%I n# a a$-Mn a!artad# remans#I sin# a $a Buente de$ cauda$#s# r4#I ' $e m#strar% e$ asient#I 'I !#r decir$# as4I e$ d#mici$i#I ' se $#s deBinir% c#n c$aridad ' e:actitud. PPues c m# )a de dudarse en $a e$ecci n de ar-ument#sI cuand# es sabid# Kue t#das $as !ruebas ' reButaci#nes se t#man # de $a natura$e&a de$ asunt# # de Buera de %$. Se t#man de $a natura$e&a de$ asunt# cuand# se e:aminaI 'a en su t#ta$idadI 'a en !arteI inHesti-and# e$ n#mbre # ca$iBicaci n Kue cuadra bien a $a c#sa. Otras Heces se t#man de circunstancias e:c%ntricas ' Kue n# s#n in)erentes a $a c#sa misma. VSi se !re-unta !#r $a t#ta$idadI )a' Kue dar una deBinici n uniHersa$I H-.( Usi $a ma,estad es $a -rande&a ' di-nidad de un !ueb$#I $a disminu'e e$ Kue entre- e$ e,%rcit# a $#s enemi-#s de$ !ueb$# r#man#I n# e$ Kue entre- a$ !ueb$# r#man# a$ Kue )ab4a c#metid# este crimen.V Si se !re-unta !#r $as !artesI )a' Kue )acer una diHisi nI H-.( Uen e$ !e$i-r# de $a Re!Mb$ica era necesari# #bedecer a$ Senad#I # buscar #tr# c#nse,#I u #brar c#n aut#ridad !r#!ia( $# !rimer# )ubiera sid# s#berbiaL $# se-und# arr#-ancia( )ub#I !uesI Kue #bedecer a$ Senad#. Si se trata de$ si-niBicad# de $a !a$abraI direm#s c#m# Carb#n( USi C nsu$ es e$ Kue mira !#r e$ bien de $a Re!Mb$icaI PKu% #tra c#sa )i&# O!imi#.V Si se trata de $# Kue tiene re$aci n c#n e$ asunt#I )a' muc)#s $u-ares ' Buentes de ar-umentaci nI !#rKue !ueden t#marse de $as !a$abras c#n,untasI de $#s -%ner#sI de $as es!eciesI de $a seme,an&a ' deseme,an&a. de $#s c#ntrari#sI de $#s c#nsi-uientesI de $#s antecedentesI de $#s #!uest#sI de $as causas ' de $#s eBect#sI de $# ma'#rI de $# i-ua$ ' de $# men#r. VAr-ument#s de !a$abras c#n,untas( USi a $a !iedad se debe una a$aban&aI deb%is enternecer#s a$ Her a Juint# Mete$# $$#rar tan !iad#samente.V Ar-ument# de -%ner#( USi $#s ma-istrad#s deben estar s#metid#s a $a !#testad de$ !ueb$#I P!#r Ku% acusar a N#rban#I Kue en su tribunad# n# )i&# m2s Kue cum!$ir c#m# buen -enera$.V Ar-ument# de es!ecie( USi t#d#s $#s Kue miran !#r e$ bien de $a Re!Mb$ica merecen nuestr# cari"#I

3@L? 3>F0? E: c#niunctis sic ar-umenta ducuntur( Ssi !ietati summa tribuenda $aus estI debetis m#HeriI cum J. Mete$$um tam !ie $u-ere Hideatis.S E: -enere autem( Ssi ma-istratus in !#!u$i R#mani esse !#testate debentI Kuid N#rbanum accusasI cuius tribunatus H#$untati !aruit ciHitatis.S 3>F1? E: !arte autem eaI Kuae est subiecta -eneri( Ssi #mnesI Kui rei !ub$icae c#nsu$untI cari n#bis esse debentI certe in !rimis

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

GE

im!erat#resI Ku#rum c#nsi$iisI HirtuteI !ericu$is retinemus et n#stram sa$utem et im!eri di-nitatem.S E: simi$itudine autem( Ssi Berae !artus su#s di$i-untI Kua n#s in $iber#s n#str#s indu$-entia esse debemus.S 3>FG? At e: dissimi$itudine( Ssi barbar#rum est in diem HiHereI n#stra c#nsi$ia sem!iternum tem!us s!ectare debent.S AtKue utr#Kue in -enere et simi$itudinis et dissimi$itudinis e:em!$a sunt e: a$i#rum Bactis aut dictis aut eHentis et Bictae narrati#nes sae!e !#nendae. Iam e: c#ntrari#( Ssi Gracc)us neBarieS !raec$are O!imius.S 3>09? E: c#nseKuentibus( Ssi et Berr# interBectus i$$e et tu inimicus eius cum -$adi# cruent# c#m!re)ensus in i$$# i!s# $#c# et nem# !raeter te ibi Hisus est et causa nemini et tu sem!er auda:I Kuid est Ku#d de Bacin#re dubitare !#ssimus.S E: c#nsentaneis et e: !raecurrentibus et e: re!u-nantibusI ut #$im Crassus adu$escens( Sn#n si O!imium deBendistiI Carb#I idcirc# te isti b#num ciHem !utabunt( simu$asse te et a$iKuid Kuaesisse !ers!icuum estI Ku#d Ti. Gracc)i m#rtem sae!e in c#nti#nibus de!$#rastiI Ku#d P. ABricani necis s#cius BuistiI Ku#d eam $e-em in tribunatu tu$istiI Ku#d sem!er a b#nis dissedisti.S 3>0>? E: causis autem rerum sic( SaHaritiam si t#$$ere Hu$tisI mater eius est t#$$endaI $u:uries.S E: eis autemI Kuae sunt #rta de causis( Ssi aerari c#!iis et ad be$$i adiumenta et ad #rnamenta !acis utimurI Hecti-a$ibus serHiamus.S 3>08? Mai#ra autem et min#ra et !aria c#m!arabimus sic( e: mai#re( Ssi b#na e:istimati# diHitiis !raestat et !ecunia tant# #!ere e:!etiturI Kuant# -$#ria ma-is est e:!etendaXS e: min#re( S)ic !arHae c#nsuetudinis causa )uius m#rtem tam Bert Bami$iariter( Kuid si i!se amasset. Juid )ic mi)i Baciet !atri.S E: !ari( Sest eiusdem et eri!ere et c#ntra rem !ub$icam $ar-iri !ecunias.S 3>0D? T#ris autem adsumuntur eaI Kuae n#n sua HiI sed e:tranea sub$eHanturI ut )aec( S)#c Herum estL di:it enim J. Lutatius. N#c Ba$sum estL )abita enim Kuaesti# est. N#c seKui necesse estL recit# enim tabu$as.S De Ku# -enere t#t# !au$# ante di:i.

nin-un# m2s Kue $#s -enera$esI Kue c#n su Ha$#r ' !rudenciaI ' e:!#ni%nd#se a t#d# -%ner# de !e$i-r#sI mantienen nuestra se-uridad ' $a di-nidad de$ im!eri#.V Ar-ument# de seme,an&a( USi $as Bieras aman a sus cac)#rr#sI Pn# )em#s de amar n#s#tr#s a nuestr#s )i,#s.V Ar-ument# de deseme,an&a( USi e $#s b2rbar#s es HiHir a$ d4aI nuestr#s desi-ni#s deben tender a $# inmutab$e ' etern#.V En un# ' #tr# -%ner#I en e$ de seme,an&a ' en e$ de deseme,an&aI sue$en interca$arse e,em!$#s de a,en#s dic)#s # )ec)#s # de narraci#nes Bin-idas. Ar-ument# de c#ntrariedad( USi Grac# #br ma$I mu' bien O!imi#.V Ar-ument# de c#nsecuencia( USi tu ami-# muri a )ierr#I ' a ti se te enc#ntr c#n $a es!ada ensan-rentada en e$ mism# $u-ar d#nde se )ab4a c#nsumad# e$ de$it#I ' nadie estaba a$$4 sin# tMI ' nadie m2s ten4a inter%s en aKue$$a muerteI Pc m# )em#s de dudar de Kue tM Buiste e$ re#.V Ar-ument# de c#nB#rmidadI de antecedentes ' de re!u-nanciaI c#m# cuand# di,# en #tr# tiem!# e$ ,#Hen Cras#( UO) Carb#nI n# !#r )aber deBendid# a O!imi# te $$amar2n buen ciudadan#L ' es eHidente Kue Bin-iste ' Kue $$eHabas se-unda intenci nI !#rKue muc)as Heces en tus discurs#s de!$#raste $a muerte de Tiberi# Grac#( !#rKue Buiste c m!$ice en $a de Pub$i# Esci!i#n( !#rKue diste aKue$$a $e' en tu tribunad#I !#rKue disentiste siem!re de $a #!ini n de $#s buen#s.V Ar-ument# de causa( USi Kuer%is matar $a aHariciaI matad !rimer# e$ $u,#I Kue es su causa.V De eBect#I H-.( Si n#s Ha$em#s de $#s tes#r#s de$ Erari# !ara a'uda de $a -uerra ' #rnament# de $a !a&I tratem#s de aumentar $a renta !Mb$ica.V Ar-ument# de c#m!araci n( de $# ma'#r( USi $a buena Bama es !reBerib$e a $a riKue&aI ' %sta $a deseam#s tant#I Pcu2nt# m2s debem#s a!etecer $a -$#ria.V De $# men#rI H-.( USi )abi%nd#$a tratad# tan !#c# siente tant# su muerteI PKu% )ar4a si $a )ubiese amad#. PKu% )ar2 cuand# me !ierda a m4 Kue s#' su !adre.V Ar-ument# de i-ua$dad( UI-ua$ de$it# es r#bar $as rentas !Mb$icas Kue )acer !r#di-a$idades c#ntra $a re!Mb$ica.V Na' tambi%n ar-ument#s e:tr4nsec#s Kue n# se Bundan en $a natura$e&a de $a c#saI sin# en circunstancias e:teri#resI H-.( UEst# es HerdadL $# di,# Juint# Lutaci#( est# es Ba$s#L $#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

GF

!rueba $a cuesti n de t#rment#( esta c#nsecuencia es necesariaL $# !r#bar% c#n d#cument#s.V 3@LI? 3>0A? NaecI ut breHissime dici !#tueruntI ita a me dicta suntL ut enim si aurum cuiI Ku#d esset mu$tiBariam deB#ssumI c#mm#nstrare He$$emI satis esse deberetI si si-na et n#tas #stenderem $#c#rumI Kuibus c#-nitis i!se sibi B#deret et id Ku#d He$$et !arH# $ab#reI nu$$# err#reI inHeniretL sic )as e-# ar-ument#rum n#taHi n#tas Kuae Kuaerenti dem#nstrantI ubi sintL re$iKua cura et c#-itati#ne eruunturL 3>0E? Ku#d autem ar-ument#rum -enus cuiKue causarum -eneri ma:ime c#nHeniatI n#n est artis e:Kuisitae !raescribereI sed est medi#cris in-eni iudicareI neKue enim nunc id a-imusI ut artem a$iKuam dicendi e:!$icemusI sed ut d#ctissimis )#minibus usus n#stri Kuasi Kuaedam m#nita tradamus. Nic i-itur $#cis in mente et c#-itati#ne deBi:is et in #mni re ad dicendum !#sita e:citatisI ni)i$ erit Ku#d #rat#rem eBBu-ere !#ssit n#n m#d# in B#rensibus disce!tati#nibusI sed #mnin# in u$$# -enere dicendi. 3>0F? Si Her# adseKueturI ut ta$is HideaturI Kua$em se Hideri He$it et anim#s e#rum ita adBiciatI a!ud Ku#s a-etI ut e#s Ku#cumKue He$it He$ tra)ere He$ ra!ere !#ssit ni)i$ !r#Bect# !raeterea ad dicendum reKuiret. Iam i$$ud Hidemus neKuaKuam satis esse re!erire Kuid dicasI nisi id inHentum tractare !#ssisL 3>00? tractati# autem Haria esse debetI ne aut c#-n#scat artem Kui audiat aut deBeti-etur simi$itudinis satietate( !r#!#ni #!#rtet Kuid adBeras et Kua re ita sit #stendereL e: eisdem i$$is $#cis interdum c#nc$udereI re$inKuere a$ias a$i#Kue transireL sae!e n#n !r#!#nere ac rati#ne i!sa adBerenda Kuid !r#!#nendum BueritI dec$arareL si cui Kuid simi$e dicasI !rius ut simi$e 3dicas? c#nBirmesI deinde Ku#d a-iturI adiun-asL inter!uncta ar-ument#rum !$erumKue #ccu$asI ne Kuis ea numerare !#ssitI ut re distin-uanturI Herbis c#nBusa esse Hideantur. 3@LII? 3>01? Naec !r#!erans ut et a!ud d#ct#s et semid#ctus i!se !ercurr#I ut a$iKuand# ad i$$a mai#ra Heniamus( ni)i$ est enim in dicend#I Catu$eI maiusI Kuam ut BaHeat #rat#ri isI Kui audietI utiKue i!se sic m#HeaturI ut im!etu Ku#dam animi et !erturbati#ne ma-is Kuam iudici# aut c#nsi$i# re-atur( !$ura enim mu$t# )#mines iudicant #di# aut am#re aut cu!iditate aut iracundia aut d#$#re aut $aetitia aut s!e aut tim#re aut err#re aut a$iKua !erm#ti#ne mentis Kuam VNe dic)# estas c#sas c#n $a ma'#r breHedad !#sib$eL !ues si Kuisiera indicar a a$-un# d nde estaba enterrad# e$ #r#I me bastar4a dar$e $as se"as e indici#s de$ terren# !ara Kue $ue-# %$I caHand#I ' c#n !#c# traba,#I ' sin en-a"arseI enc#ntrase $# Kue deseaba( de $a misma manera me basta saber estas n#tas de $#s ar-ument#s !ara enc#ntrar$#s cuand# es necesari#L $# dem2s es #bra de$ cuidad# ' de $a atenci n. VEn cuant# a$ -%ner# de ar-ument#s Kue m2s c#nHiene a $as causasI n# es de un arte e:Kuisit# e$ !rescribir$#sI sin# de un median# ,uici# e$ estimar$#s. O '# n# trat# a)#ra de e:!$icar e$ arte #rat#ri#I sin# de c#municar a )#mbres mu' d#ct#s $as #bserHaci#nes Kue me dicta $a e:!eriencia. VIm!res#s en $a mente est#s $u-ares c#munesI ' Bi,2nd#se en e$$#s siem!re Kue un nueH# asunt# se !resentaI nada )abr2 Kue !ueda #cu$tarse a$ #rad#rI as4 en $as dis!utas B#renses c#m# en $a te#r4a. Si c#nsi-ue adem2s Kue a!are&ca $# Kue %$ desea dem#strarI ' mueHe ' atrae $#s 2nim#s de $#s Kue $e escuc)anI nada $e Ba$tar2 de cuant# e:i-e $a e$#cuencia. Oa )em#s Hist# Kue de nin-una manera basta $a inHenci n si n# se sabe tratar bien $# inHentad#. O en est# debe )aber HariedadI !ara Kue e$ #'ente n# c#n#&ca e$ artiBici# # n# se Bati-ue c#n $a re!etici n de c#sas mu' seme,antes. A Heces c#nHiene !r#!#ner en B#rmaI ' dar $as !ruebas de $a !r#!#sici nI ' unas Heces sacar de e$$a $as c#nsecuenciasI ' #tras aband#nar$as ' !asar a #tra materia. En #casi#nesI $a !r#!#sici n Ha enHue$ta en $as mismas !ruebas. En $as c#m!araci#nesI !ru%bese !rimer# $a seme,an&aI ' a!$4Kuese $ue-# a$ cas# !articu$ar. N# marKues demasiad# $as diHisi#nes de $#s ar-ument#sI ' aunKue est%n distin-uid#s en rea$idadI !are&can c#nBus#s en $as !a$abras. VNe dic)# t#d# est# de !risaI !#rKue )ab$# entre d#ct#s ' '# n# $# s#'I ' !#rKue dese# $$e-ar a ma'#res c#sas. Nada )a'I C2tu$#I Kue BaH#re&ca tant# a$ #rad#r c#m# atraerse $a H#$untad de $#s Kue $e escuc)anI de suerte Kue se mueHaI m2s !#r e$ 4m!etu ' !erturbaci n de$ a$maI Kue !#r e$ ,uici# # !rudencia. P#rKue $#s )#mbresI $a ma'#r !arte de $as Heces ,u&-an !#r #di#I !#r am#rI !#r c#diciaI !#r iraI !#r d#$#rI !#r a$e-r4aI !#r es!eran&aI !#r tem#rI !#r err#rI # a$-Mn #tr# aBect# de$ a$maI m2s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

G0

Heritate aut !raescri!t# aut iuris n#rma a$iKua aut iudici B#rmu$a aut $e-ibus. 3>0G? Jua reI nisi Kuid H#bis a$iud !$acetI ad i$$a !er-amus. SPau$umS inKuit Catu$us Setiam nunc deesse Hidetur eis rebusI Ant#niI Kuas euistiI Ku#d sit tibi ante e:!$icandumI Kuam i$$uc !r#BiciscareI Ku# te dicis intendere.S SJuidnam.S inKuit. SJui #rd# tibi !$aceatS inKuit Catu$us Set Kuae dis!#siti# ar-ument#rumI in Kua tu mi)i sem!er deus Hideri s#$es.S 3>19? SVide Kuam simS inKuit Sdeus in ist# -enereI Catu$e( n#n )ercu$e mi)i nisi adm#nit# Henisset in mentemL ut !#ssis e:istimare me in eaI in Kuibus n#n numKuam a$iKuid eBBicere Hide#rI usu s#$ere in dicend# He$ casu !#tius incurrere. Ac res Kuidem istaI Kuam e-#I Kuia n#n n#ramI sic tamKuam i-n#tum )#minem !raeteribamI tantum !#test in dicend#I ut ad Hincendum nu$$a !$us !#ssitL sed tamen mi)i Hideris ante tem!us a me rati#nem #rdinis et dis!#nendarum rerum reKuisisseL 3>1>? nam si e-# #mnem Him #rat#ris in ar-umentis et in re i!sa !er se c#m!r#banda !#suissemI tem!us esset iam de #rdine ar-ument#rum et de c#n$#cati#ne rerum a$iKuid dicereL sed cum tria sint a me !r#!#sitaI de un# dictumI cum de du#bus re$iKuis di:er#I tum erit deniKue de dis!#nenda t#ta #rati#ne Kuaerendum. 3@LIII? 3>18? Va$et i-itur mu$tum ad Hincendum !r#bari m#res et instituta et Bacta et Hitam e#rumI Kui a-ent causasI et e#rumI !r# KuibusI et item im!r#bari adHersari#rumI anim#sKue e#rumI a!ud Ku#s a-eturI c#nci$iari Kuam ma:ime ad beneH#$entiam cum er-a #rat#rem tum er-a i$$umI !r# Ku# dicet #rat#r. C#nci$iantur autem animi di-nitate )#minisI rebus -estisI e:istimati#ne HitaeL Kuae Baci$ius #rnari !#ssuntI si m#d# suntI Kuam Bin-iI si nu$$a sunt. Sed )aec adiuHant in #rat#re( $enitas H#cisI Hu$tus !ud#r3is si-niBicati#?I Herb#rum c#mitasL si Kuid !erseKuare acriusI ut inHitus et c#actus Bacere Hideare. Taci$itatisI $ibera$itatisI mansuetudinisI !ietatisI -rati animiI n#n a!!etentisI n#n aHidi si-na !r#Berre !eruti$e estL eaKue #mniaI Kuae !r#b#rumI demiss#rumI n#n acriumI n#n !ertinacium. n#n $iti-i#s#rumI n#n acerb#rum suntI Ha$de beneH#$entiam c#nci$iant aba$ienantKue ab eisI in Kuibus )aec n#n suntL itaKue eadem sunt in adHersari#s e: c#ntrari# c#nBerenda. 3>1D? Sed -enus )#c t#tum #rati#nis in eis causis e:ce$$itI in Kuibus minus !#test inB$ammari animus iudicis acri et

bien Kue !#r $a Herdad ni !#r $a $e' # e$ derec)#I ni !#r $as B rmu$as de$ ,uici#L !#r $# cua$I si #s !$aceI !asarem#s a #tra materia. ;Par%cemeI di,# C2tu$#I Kue aMn Ba$ta a$-# de $# Kue ibas e:!#niend#I ' debes acabar$# antes de !asar ade$ante. ;PJu% me Ba$ta. di,# Ant#ni#. ;E$ #rden ' dis!#sici n de $#s ar-ument#sI di,# C2tu$#I en e$ cua$ sue$es !arecerme un Di#s. Ent#nces res!#ndi Ant#ni#( UOa HesI C2tu$#I cua$ $e,#s est#' de ser un Di#sL !uesI si n# me $# adHiertesI de se-ur# Kue se me )ubiera id# de $a mem#riaI ' de aKu4 debes inBerir Kue si a$-una He& aciert# en mis discurs#s es !#r casua$idadI # en Buer&a de $a c#stumbreL ' esta Kue '# #mit4aI c#m# si nunca $a )ubiera c#n#cid#I tiene !ara Hencer m2s Buer&a Kue nin-una #tra c#sa. VCre#I sin embar-#I Kue me )as )ec)# esta !re-unta antes de tiem!#. P#rKue si '# )ubiera )ec)# c#nsistir t#da $a Buer&a de $a #rat#ria en $#s ar-ument#s ' !ruebasI 'a ser4a tiem!# de tratar de$ #rden ' c#$#caci n de $#s ar-ument#sL !er# c#m# )e !r#!uest# tres c#sas ' t#daH4a est#' )ab$and# de $a !rimeraI 'a $$e-ar2 su turn# a $a dis!#sici n de t#d# e$ discurs#. VVa$eI !uesI muc)# !ara HencerI e$ Kue se B#rme buena #!ini n de $as c#stumbresI acci#nes ' Hida de$ #rad#r ' de$ deBendid#I 'I !#r e$ c#ntrari#I desHenta,#s# c#nce!t# de $#s adHersari#sI ' Kue se ins!ire beneH#$encia a $#s #'entes. SirHen !ara c#nci$iar $#s 2nim#s $a di-nidad !ers#na$I $#s -randes )ec)#sI $# irre!rensib$e de $a HidaL t#d# $# cua$ es m2s B2ci$ de encarecer si es ciert#I Kue de Bin-irse si es Ba$s#. A'udan a$ #rad#r $a suaHidad de $a H#&I $a serenidad a!acib$e de$ semb$anteI $a m#destia ' c#rtes4aI de suerteI KueI aun en $#s m#ment#s de ma'#r acritudI muestre Kue #bra as4 !#r necesidad ' a dis-ust#. Mu' Mti$ ser2 dar muestras de $ibera$idadI -ratitudI !iedadI mansedumbreI ' de n# ber c#dici#s#I ni aHar#I ni acreI ni !ertina&I ni enHidi#s#I ni acerb#L !#rKue t#d# $# Kue indica !r#bidad ' m#destia atrae $#s 2nim#s )acia e$ #rad#rI ' !#r e$ c#ntrari#I $#s ena,ena de aKue$$#s en Kuien n# se )a$$an estas cua$idades. P#r es# debe !r#curarse )acer recaer en $#s adHersari#s $as cua$idades c#ntrarias. Qri$$a s#bre t#d# este -%ner# de #rat#ria en $as causas Kue n# reKuieren una

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

G1

He)ementi Kuadam incitati#neL n#n enim sem!er B#rtis #rati# KuaeriturI sed sae!e !$acidaI summissaI $enisI Kuae ma:ime c#mmendat re#s. Re#s autem a!!e$$# n#n e#s m#d#I Kui ar-uunturI sed #mnisI Ku#rum de re disce!taturL sic enim #$im $#Kuebantur. 3>1A? N#rum i-itur e:!rimere m#res #rati#ne iust#sI inte-r#sI re$i-i#s#sI timid#sI !erBerentis iniuriarum mirum Kuiddam Ha$etL et )#c He$ in !rinci!iis He$ in re narranda He$ in !er#rand# tantam )abet HimI si est suaHiter et cum sensu tractatumI ut sae!e !$us Kuam causa Ha$eat. Tantum autem eBBicitur sensu Ku#dam ac rati#ne dicendiI ut Kuasi m#res #rat#ris eBBin-at #rati#L -enere enim Ku#dam sententiarum et -enere Herb#rumI ad)ibita etiam acti#ne $eni Baci$itatemKue si-niBicante eBBiciturI ut !r#biI ut bene m#ratiI ut b#ni Hiri esse Hideamur.

He)emente ' arrebatada m#ci n de aBect#s. N# siem!re se busca un m#d# ddecir Hi-#r#s# ' en%r-ic#( en #casi#nes una deBensa tranKui$aI en $en-ua,e sumis# ' b$and#I BaH#rece m2s a $#s re#s. L$am# re#sI n# s $# a $#s acusad#sI sin# a t#d#s aKue$$#s de cu'#s ne-#ci#s se trata en ,uici#I !ues esta es $a !rimitiHa ace!ci n de $a !a$abra. ManiBestarI !uesI sus c#stumbresI ' !intar$#s c#m# )#mbres ,ust#sI 4nte-r#sI re$i-i#s#sI t4mid#sI suBrid#res de in,uriasI es de -rande eBect#I tant# en e$ e:#rdi# c#m# en $a narraci n ' en $a !er#raci nI ' si se trata c#n ,uici# ' discreci nI sue$e )acer m2s eBect# Kue $a causa misma( tant# es $# Kue se c#nsi-ue c#n esta )abi$idad #rat#riaI Kue KuedanI !#r decir$# as4I im!resas en e$ discurs# $as c#stumbres de$ #rad#r. C#n ciert# -%ner# de !a$abras ' sentenciasI unidas a una acci n a-radab$e ' B2ci$I se c#nsi-ue Kue e$ #rad#r !are&ca )#mbre m#ri-erad#I !r#b# ' de buenas c#stumbres. !asi n de $as Kue s#n an2$#-as a %stas. A este m#d# de decirI Mnese #tr# mu' diHers# Kue mueHe e im!e$e $#s 2nim#s de $#s ,ueces a #diarI # a amarI # a enHidiarI # a desear $a sa$Haci n de a$-un#I # a temerI # a es!erarI # a ab#rrecerI # a a$e-rarseI # a entristecerseI # ac#m!adecerseI # a casti-arI # a cua$Kuiera #tra L# Kue m2s !uede desear e$ #rad#r es Kue $#s ,ueces trai-an 'a a$-una dis!#sici n de 2nim# BaH#rab$e a$ inter%s de su causaL !#rKue es m2s B2ci$ 5c#m# sue$e decirse6 incitar a$ Kue c#rreI Kue m#Her a$ Kue est2 sentad#. Per# si n# e:iste esta dis!#sici n de 2nim# en $#s ,uecesI # n# se $a c#n#ce bienL as4 c#m# e$ m%dic# di$i-enteI antes de dar una medicina a$ enBerm# se entera n# s $# de $a enBermedad Kue Kuiere curarI sin# tambi%n de$ r%-imen ' tem!erament# de$ !acienteL as4 '#I cuand# em!rend# una causa dud#sa ' -raHeI !#n-# t#da mi atenci n ' cuidad# en descubrirI c#n cuanta sa-acidad !ued#I $# Kue sientenI !iensan # Kuieren $#s ,uecesI !ara Her a d nde c#n m2s Baci$idad !ueden inc$inarse sus 2nim#s. Si es!#nt2neamente se entre-anI c#m# antes di,im#sI ' !r#!enden ' se inc$inan a nuestr# $ad#I ace!t# $# Kue se me daI ' Hue$H# $as He$as )acia $a !arte de d#nde s#!$a e$ Hient#. Si e$ ,ue& es Br4# ' s#se-ad#I e$ traba,# ser2 ma'#rI !#rKue )a' Kue e:citar $#s 2nim#sI sin Kue a'ude $a natura$e&a. Per# tanta Buer&a tiene $a e$#cuenciaI Kue c#n ra& n $a $$ama un buen !#etaI d#me"ad#ra de $#s 2nim#s ' reina de t#das $as

3@LIV? 3>1E? Nuic autem est i$$a dis!ar adiuncta rati# #rati#nisI Kuae a$i# Ku#dam -enere mentis iudicum !erm#Het im!e$$itKueI ut aut #derint aut di$i-ant aut inHideant aut sa$Hum He$int aut metuant aut s!erent aut cu!iant aut ab)#rreant aut $aetentur aut maereant aut misereantur aut !#enire He$int aut ad e#s m#tus deducanturI si Kui Binitimi sunt 3et de !r#!inKuis ac? ta$ibus animi !erm#ti#nibus. 3>1F? AtKue i$$ud #!tandum est #rat#riI ut a$iKuam !erm#ti#nem anim#rum sua s!#nte i!si adBerant ad causam iudices ad idI Ku#d uti$itas #rat#ris BeretI acc#mm#datamL Baci$ius est enim currentemI ut aiuntI incitare Kuam c#mm#Here $an-uentemL sin id aut n#n erit aut erit #bscuriusI sicut medic# di$i-entiI !riusKuam c#netur ae-r# ad)ibere medicinamI n#n s#$um m#rbus eiusI cui mederi H#$etI sed etiam c#nsuetud# Ha$entis et natura c#r!#ris c#-n#scenda estI sic eKuidem cum ad-redi#r in anci!iti causa et -raHi ad anim#s iudicum !ertractand#sI #mni mente in ea c#-itati#ne curaKue Hers#rI ut #d#rerI Kuam sa-acissime !#ssimI Kuid sentiantI Kuid e:istimentI Kuid e:s!ectentI Kuid He$intI Ku# deduci #rati#ne Baci$$ime !#sse Hideantur. 3>10? Si se dant etI ut ante di:iI sua s!#nteI Ku# im!e$$imusI inc$inant atKue !r#!endentI acci!i# Ku#d datur et ad idI unde a$iKuis B$atus #stenditurI He$a d#L sin est inte-er KuietusKue iude:I !$us est #!erisL sunt

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

GG

enim #mnia dicend# e:citandaI ni)i$ adiuHante natura. Sed tantam Him )abet i$$aI Kuae recte a b#n# !#eta dicta est B$e:anima atKue #mnium re-ina rerum #rati#I ut n#n m#d# inc$inantem e:ci!ere aut stantem inc$inareI sed etiam adHersantem ac re!u-nantemI ut im!erat#r B#rtis ac b#nusI ca!ere !#ssit. 3@LV? 3>11? Naec sunt i$$aI Kuae me $udens Crassus m#d# B$a-itabatI cum a me diHinitus tractari s#$ere diceret et in causa M\. AKui$i GaiKue N#rbani n#n nu$$isKue a$iis Kuasi !raec$are acta $audaretI Kuae me )ercu$e e-#I CrasseI cum a te tractantur in causisI )#rrere s#$e#( tanta His animiI tantus im!etusI tantus d#$#r #cu$isI Hu$tuI -estuI di-it# deniKue ist# tu# si-niBicari s#$etL tantum est B$umen -raHissim#rum #!tim#rumKue Herb#rumI tam inte-rae sententiaeI tum HeraeI tam n#HaeI tam sine !i-mentis Buc#Kue !ueri$iI ut mi)i n#n s#$um tu incendere iudicemI sed i!se ardere Hidearis. 3>1G? NeKue Bieri !#test ut d#$eat isI Kui auditI ut #deritI ut inHideatI ut !ertimescat a$iKuidI ut ad B$etum miseric#rdiamKue deducaturI nisi #mnes i$$i m#tusI Ku#s #rat#r ad)ibere H#$et iudiciI in i!s# #rat#re im!ressi esse atKue inusti Hidebuntur. Ju#d si Bictus a$iKui d#$#r susci!iendus esset et si in eius m#di -enere #rati#nis ni)i$ esset nisi Ba$sum atKue imitati#ne simu$atumI mai#r ars a$iKua B#rsitan esset reKuirenda( nunc e-#I Kuid tibiI CrasseI Kuid ceteris accidatI nesci#L de me autem causa nu$$a est cur a!ud )#mines !rudentissim#s atKue amicissim#s mentiar( n#n me )ercu$e umKuam a!ud iudices 3aut? d#$#rem aut miseric#rdiam aut inHidiam aut #dium dicend# e:citare H#$ui Kuin i!se in c#mm#Hendis iudicibus eis i!sis sensibusI ad Ku#s i$$#s adducere He$$emI !erm#HererL 3>G9? neKue est enim Baci$e !erBicere ut irascatur eiI cui tu He$isI iude:I si tu i!se id $ente Berre HideareL neKue ut #derit eumI Kuem tu He$isI nisi te i!sum B$a-rantem #di# ante HideritL neKue ad miseric#rdiam adduceturI nisi tu ei si-na d#$#ris tui HerbisI sententiisI H#ceI Hu$tuI c#n$acrimati#ne deniKue #stenderisL ut enim nu$$a materies tam Baci$is ad e:ardescendum estI Kuae nisi adm#t# i-ni i-nem c#nci!ere !#ssitI sic nu$$a mens est tam ad c#m!re)endendam Him #rat#ris !arataI Kuae !#ssit incendiI nisi i!se inB$ammatus ad eam et ardens accesserit.

c#sas. De suerte Kue n# s $# im!e$e a$ Kue est2 inc$inad#I sin# Kue c#m# )2bi$ ' esB#r&ad# -uerrer#I !uede Hencer aun a $#s adHersari#s Kue m2s de Brente $e resistan.

VEst#s s#n $#s recurs#s Kue antes me !ed4a Cras# Kue #s e:!$icaraI bur$2nd#seI sin dudaI a$ decir Kue '# s#$4a tratar$#s diHinamenteI ' tra'end# !#r e,em!$# $a causa de Marc# AKui$i#I $a de Ca'# N#rban# ' a$-unas #tras. O# si Kue sue$# admirarme de$ em!$e# Kue )aces de est#s recurs#s en $as causas Kue deBiendes( tanta es $a Buer&a de 2nim#I e$ 4m!etuI e$ d#$#r Kue maniBiestas c#n $#s #,#sI c#n e$ semb$anteI ' )asta c#n $#s mism#s ded#sL tan c#!i#s# es e$ r4# de -raH4simas ' esc#-idas !a$abrasL tan 4nte-rasI Herdaderas ' nueHas $as sentenciasL tan sin !ueri$es ' Han#s aBeites de suerte Kue !arece n# s $# Kue abrasas a $#s ,ueces sin# Kue est2s ardiend# tM mism#. Ni es !#sib$e Kue e$ #'ente sienta d#$#rI ni #di#I ni enHidiaI ni tem#rI ni se mueHa a $$ant# # a miseric#rdiaI si t#d#s est#s aBect#s Kue e$ #rad#r Kuiere e:citar en e$ ,ue&I n# est2n im!res#s # -rabad#s en e$ mism# #rad#r. P#rKue si Kuiere Bin-ir e$ d#$#rI ' en su discurs# nada se encuentra Kue n# sea Ba$s# ' aBectad#I tendr2 Kue recurrir a un artiBici# ma'#r. N# s%I Cras#I $# Kue te suceder2I a t4 ' a $#s dem2s #rad#res( de m4 !ued# decir 5' n# mentir% en !resencia de Har#nes tan !rudentes ' tan ami-#s m4#s6 Kue nunca )e intentad# e:citar en $#s ,ueces e$ d#$#rI $a miseric#rdiaI $a enHidia # e$ #di#I sin estar '# antes c#nm#Hid# de $as mismas !asi#nes Kue Kuer4a e:citar. Ni es B2ci$ de c#nse-uir Kue e$ ,ue& se en#,eI si tM mism# !areces mirar c#n tranKui$idad e$ crimenI ni Kue ab#rre&ca a a$-un#I si antes n# te He ardiend# en #di#I ni Kue se mueHa a miseric#rdiaI si antes n# das muestras de tu d#$#r en !a$abras ' sentenciasI en $a H#&I en e$ r#str# ' en $as $2-rimas. Pues as4 c#m# n# )a' materia tan B2ci$ de encender KueI si n# $e a!$icam#s Bue-#I se enciendaI as4 e$ 2nim# de nin-Mn ,ue& n# $$e-ar2 a encenderseI si e$ #rad#r n# $e c#munica su Bue-# ' $e abrasa en su !r#!ia $$ama.

3@LVI? 3>G>? AcI ne )#c B#rte ma-num ac O !ara Kue n# #s !are&ca c#sa e:tra"a ' maraHi$$#sa

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>99

mirabi$e esse Hideatur )#minem t#tiens irasciI t#tiens d#$ereI t#tiens #mni m#tu animi c#ncitariI !raesertim in rebus a$ienisI ma-na His est earum sententiarum atKue e#rum $#c#rumI Ku#s a-as tractesKue dicend#I ni)i$ ut #!us sit simu$ati#ne et Ba$$aciisL i!sa enim natura #rati#nis eiusI Kuae susci!itur ad a$i#rum anim#s !erm#Hend#sI #rat#rem i!sum ma-is etiam Kuam KuemKuam e#rum Kui audiunt !erm#Het. 3>G8? Et ne )#c in causisI in iudiciisI in amic#rum !ericu$isI in c#ncursu )#minumI in ciHitateI in B#r# accidere miremurI cum a-itur n#n s#$um in-eni n#stri e:istimati#I nam id esset $eHiusL ; KuamKuamI cum !r#Bessus sis te id !#sse BacereI Ku#d !auciI ne id Kuidem ne-$e-endum estL ; sed a$ia sunt mai#ra mu$t#I BidesI #BBiciumI di$i-entiaI Kuibus rebus adductiI etiam cum a$ienissim#s deBendimusI tamen e#s a$ien#sI si i!si Hiri b#ni H#$umus )aberiI e:istimare n#n !#ssumus ; 3>GD? sedI ut di:iI ne )#c in n#bis mirum esse HideaturI Kuid !#test esse tam Bictum Kuam HersusI Kuam scaenaI Kuam Babu$ae. Tamen in )#c -enere sae!e i!se HidiI ut e: !ers#na mi)i ardere #cu$i )#minis )istri#nis Hiderentur ; s!#ndau$ia i$$a dicentis( se-re-are abs te ausu\s aut sine i$$# Sa$amina in-redi. NeKue !aternum as!ectum es Heritus. NumKuam i$$um as!ectum dicebatI Kuin mi)i Te$am# iratus Burere $uctu Bi$i HidereturL at idem inB$e:a ad miserabi$em s#num H#ceI cum aetate e:acta indi-em $iberum $acerastiI #rbastiI e:stin:tiL neKue Bratris necisI neKue eius -nati !arHiI Kui tibi in tute$am est traditusI B$ens ac $u-ens dicere HidebaturL Kuae si i$$e )istri#I c#tidie cum a-eretI tamen 3recte? a-ere sine d#$#re n#n !#teratI Kuid PacuHium !utatis in scribend# $eni anim# ac remiss# Buisse. Tieri nu$$# m#d# !#tuit. 3>GA? Sae!e enim audiHi !#etam b#num neminem ; id Ku#d a Dem#crit# et P$at#ne in scri!tis re$ictum esse dicunt ; sine inB$ammati#ne anim#rum e:sistere !#sse et sine Ku#dam adB$atu Kuasi Bur#ris. 3@LVII? Jua re n#$ite e:istimare me i!sumI Kui n#n )er#um Heteres casus Bict#sKue $uctus He$im imitari atKue adumbrare dicend# neKue act#r sim a$ienae !ers#naeI sed auct#r meaeI cum mi)i M\. AKui$ius in ciHitate retinendus essetI Kuae in i$$a causa !er#randa BecerimI sine ma-n# d#$#re Becisse( 3>GE? Kuem enim e-# c#nsu$em BuisseI im!erat#rem #rnatum a senatuI #Hantem in

Kue un mism# )#mbre se en#,e tantas Heces ' tantas Heces se due$aI ' !#r tant#s aBect#s se c#nmueHaI es!acia$mente en ne-#ci#s a,en#sI adHertir% Kue es tan -rande $a Buer&a de $#s ar-ument#s ' sentencias de Kue se Ha$e e$ #rad#r en sus discurs#sI Kue n# necesita simu$aci n ni Ba$aciaI !#rKue $a misma natura$e&a de$ discurs# c#n Kue se !r#!#ne c#nm#Her $#s 2nim#sI c#nmueHe a$ #rad#r muc)# m2s Kue a nin-un# de $#s Kue $# #'en. PO !#r Ku% n# )a de ac#ntecer est# en $as causasI en $#s ,uici#sI en e$ !e$i-r# de $#s ami-#sI en $a ciudadI en e$ B#r#I cuand# se trataI n# s $# de $a estimaci n en Kue !ueda tenerse nuestr# in-eni# 5!#rKue est# ser4a c#sa $eHe ' de !#ca entidadI aunKue tam!#c# debe des!reciar$a e$ Kue Kuiera )acer $# Kue )acen !#c#s6 sin# de c#sas muc)# ma'#resI $a BeI e$ deberI $a re!utaci nI t#d# $# cua$ n#s #b$i-aI si Kuerem#s !asar !#r )#mbres de bienI a n# tener !#r a,en#s ni aun $#s ne-#ci#s m2s e:tra"#s. PJu% c#sa !uede )aber m2s Bin-ida Kue $#s Hers#sI $a escena ' $as B2bu$as. O sin embar-#I muc)as Heces )e Hist# cente$$ear a$ traH%s de $a m2scara $#s #,#s de$ )istri#n a$ recitar aKue$$#s Hers#s( Sin %$ #saste entrar en Sa$amina. PO a mirar a tu !adre te atreHiste. Nunca !r#nunciaba aKue$$a !a$abraI UmirarV sin Kue me !areciese estar Hiend# a Te$am#nI Buri#s# !#r $a muerte de su )i,#. Lue-# re!et4a c#n H#& d#$iente ' $astimera( UNas aB$i-id#I c#ntristad# ' deses!erad# a tu miserab$e !adre en su He,e&I ' n# te )a c#nm#Hid# $a muerte de tu )erman# ni de su )i,# !eKue"#I Kue estaba enc#mendad# a tu cust#dia.V Parec4a Kue recitaba est# $$#rand# ' -imiend#. O si aKue$ )istri#nI a !esar de re!etir est# t#d#s $#s d4asI n# !#d4a decir$# sin $2-rimasI Pcre%is Kue PacuHi# $# escribi c#n 2nim# tranKui$#. De nin-Mn m#d#. Pues muc)as Heces )e #4d# decirI ' $# s#stienen P$at n ' Dem stenes en sus escrit#sI Kue n# )a' buen !#eta sin Bue-# en e$ a$ma ' sin cierta manera de Bur#r. VP#r $# cua$ bien !#d%is creer Kue '#I Kue n# ten4a Kue imitar Bin-idas des-racias de anti-u#s )%r#esI ' Kue n# re!resentaba e$ !a!e$ de #tra !ers#na sin# e$ m4#I n# !ude sin -ran d#$#r deBender $a causa de Marc# AKui$i#I cuand# Kuer4a '# sa$Har$e de$ destierr#. VPues cuand# '# rec#rdaba Kue )ab4a sid# c nsu$I -enera$ Hict#ri#s# ' triunBad#r en e$ Ca!it#$i#L

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>9>

Ca!it#$ium ascendisse meminissemI )unc cum adB$ictumI debi$itatumI maerentemI in summum discrimen adductum HideremI n#n !rius sum c#natus miseric#rdiam a$iis c#mm#Here Kuam miseric#rdia sum i!se ca!tus. Sensi eKuidem tum ma-n# #!ere m#Heri iudicesI cum e:citaHi maestum ac s#rdidatum senem et cum ista BeciI Kuae tuI CrasseI $audasI n#n arteI de Kua Kuid $#Kuar nesci#I sed m#tu ma-n# animi ac d#$#reI ut discinderem tunicamI ut cicatrices #stenderem. 3>GF? Cum C. Marius maer#rem #rati#nis meae !raesens ac sedens mu$tum $acrimis suis adiuHaret cumKue e-# i$$um crebr# a!!e$$ans c#n$e-am mendarem atKue i!sum adH#catum ad c#mmunem im!erat#rum B#rtunam deBendendam inH#caremI n#n Buit )aec sine meis $acrimisI n#n sine d#$#re 3ma-n#? miserati# #mniumKue de#rum et )#minum et ciHium et s#ci#rum im!$#rati#L Kuibus #mnibus HerbisI Kuae a me tum sunt )abitaI si d#$#r aBuisset meusI n#n m#d# n#n miserabi$isI sed etiam inridenda Buisset #rati# mea. Juam #b rem )#c H#s d#ce#I Su$!iciI b#nus e-# Hide$icet atKue eruditus ma-isterI ut in dicend# irasciI ut d#$ereI ut B$ere !#ssitis. 3>G0? JuamKuam te Kuidem Kuid )#c d#ceamI Kui in accusand# s#da$i me# tantum incendium n#n #rati#ne s#$umI sed etiam mu$t# ma-is Hi et d#$#re et ard#re animi c#ncitarasI ut e-# ad id restin-uendum Hi: c#narer accedere. Nabueras enim tu #mnia in causa su!eri#ra( HimI Bu-amI $a!idati#nemI crude$itatem tribuniciam in Cae!i#nis -raHi miserabi$iKue casu in iudicium H#cabasL deinde !rinci!em et senatus et ciHitatisI M. Aemi$iumI $a!ide !ercussum esse c#nstabatL Hi !u$sum e tem!$# L. C#ttam et T. DidiumI cum intercedere He$$ent r#-ati#niI nem# !#terat ne-are. 3@LVIII? 3>G1? Accedebat ut )aec tu adu$escens !r# re !ub$ica Kueri summa cum di-nitate e:istimarereL e-#I )#m# cens#riusI Hi: satis )#neste Hiderer sediti#sum ciHem et in )#minis c#nsu$aris ca$amitate crude$em !#sse deBendere. Erant #!timi ciHes iudicesI b#n#rum Hir#rum !$enum B#rumI Hi: ut mi)i tenuis Kuaedam Henia daretur e:cusati#nisI Ku#d tamen eum deBenderemI Kui mi)i Kuaest#r Buisset. Nic e-# Kuid dicam me artem a$iKuam ad)ibuisse. Juid BecerimI narrab#L si !$acueritI H#s meam deBensi#nem in a$iKu# artis $#c# re!#netis. 3>GG? Omnium sediti#num -eneraI HitiaI !ericu$a

cuand# $e He4a aB$i-id#I debi$itad#I triste ' en nueH# !e$i-r#I m#H4ame '# mism# a c#m!asi nI antes de c#nm#Her a $#s #tr#s. O #bserH% Kue $a c#nm#ci n de $#s ,ueces $$e- a su c#$m# cuand# )ice $eHantar de su asient# a este triste ' ma$aHenturad# ancian#. O est# $# )iceI #) Cras#I n# !#r e$ arteI Kue a!enas c#n#&c#I sin# !#r un He)emente im!u$s# ' d#$#r Kue me )i&# r#m!er su tMnica ' m#strar sus cicatrices. O cuand# Mari#I Kue estaba sentad# entre $#s ,uecesI ac#m!a" mi !er#raci n c#n sus $2-rimasI ' '#I diri-i%nd#$e de c#ntinu# $a !a$abraI $e $$amaba c#$e-a su'#I ' $e incitaba a deBender$e en aKue$ c#mMn !e$i-r# de t#d#s $#s -enera$esI ent#nces s4 KueI n# sin $2-rimasI n# sin -ran d#$#rI inH#Ku% a t#d#s $#s Di#sesI a $#s )#mbresI a $#s ciudadan#s ' a $#s a$iad#s. Pues ciertamente Kue si '# n# )ubiera sentid# nada de $# Kue ent#nces di,eI n# s $# )ubiera sid# di-n# de c#m!asi n sin# de risa mi discurs#. P#r $# cua$I Su$!ici#I e$ !rece!t# Kue te d#' c#m# buen# ' !r2ctic# maestr#I es Kue te en#,esI te due$as ' $$#res de Herdad. Per# PKu% )e de ense"arte a t4 Kue en $a acusaci n de aKue$ cuest#r ami-# m4#I !r#du,iste ta$ incendi#I n# s $# c#n $a !a$abraI sin# muc)# m2s c#n $a Buer&a de$ d#$#r ' $a iraI Kue '# mism# a!enas !ude e:tin-uir$e. Ten4as t#das $as Henta,asL c$amabas en ,uici# c#ntra $a Hi#$enciaI $a Bu-aI e$ a!edre#I $a crue$dad tribuniciaI e$ miserab$e cas# de Ce!i#nL c#nstabaI adem2sI Kue Marc# Emi$i#I !r4nci!e de$ Senad# ' de $a ciudadI )ab4a sid# a!edread#I ' nadie !#d4a ne-ar Kue )ab4an sid# arr#,ad#s Hi#$entamente de$ tem!$# LMci# C#ta ' Tit# Didi#I !#r Kuerer #!#nerse a$ decret#.

VA"ad4ase a est# Kue !arec4a bien en t4I Kue eres ,#HenI deBender $a di-nidad de $a re!Mb$icaI a$ !as# Kue '#I Kue )ab4a sid# cens#rI a!enas !#d4a dec#r#samente ab#-ar !#r un ciudadan# sedici#s# ' Kue se )ab4a m#strad# tan crue$ c#n un Har n c#nsu$ar. Eran ,ueces $#s me,#res ciudadan#sL e$ B#r# estaba $$en# de )#mbres de bienI ' a!enas se me !#d4a admitir $a e:cusa Kue '# daba de Kue deBend4a a un )#mbre Kue )ab4a sid# mi cuest#r. PDir% Kue me Ha$4 ent#nces de a$-Mn artiBici#. Os reBerir% senci$$amente $# Kue )iceI ' si #s a-radaI H#s#tr#s dir%is en Ku% $u-ar de$ arte debe c#$#carse mi deBensa.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>98

c#n$e-i eamKue #rati#nem e: #mni rei !ub$icae n#strae tem!#rum Harietate re!etiHi c#nc$usiKue itaI ut diceremI etsi #mnes sem!er m#$estae sediti#nes BuissentI iustas tamen Buisse n#n nu$$as et !r#!e necessarias. Tum i$$aI Kuae m#d# Crassus c#mmem#rabatI e-i( neKue re-es e: )ac ciHitate e:i-i neKue tribun#s !$ebis creari neKue !$ebiscitis t#tiens c#nsu$arem !#testatem minui neKue !r#H#cati#nemI !atr#nam i$$am ciHitatis ac Hindicem $ibertatisI !#!u$# R#man# dari sine n#bi$ium dissensi#ne !#tuisseL acI si i$$ae sediti#nes sa$uti )uic ciHitati BuissentI n#n c#ntinu#I si Kuis m#tus !#!u$i Bactus essetI id C. N#rban# in neBari# crimine atKue in Braude ca!ita$i esse !#nendum. Ju#d si umKuam !#!u$# R#man# c#ncessum esset ut iure incitatus HidereturI id Ku#d d#cebam sae!e esse c#ncessumI nu$$am i$$a causa iusti#rem Buisse. Tum #mnenI #rati#nem tradu:i et c#nHerti in incre!andam Cae!i#nis Bu-amI in de!$#randum interitum e:ercitus( sic et e#rum d#$#remI Kui $u-ebant su#sI #rati#ne reBricabam et anim#s eKuitum R#man#rumI a!ud Ku#s tum iudices causa a-ebaturI ad J. Cae!i#nis #diumI a Ku# erant i!si !r#!ter iudicia aba$ienatiI ren#Habam.

VRec#rd% t#d#s $#s Hici#s ' !e$i-r#s de $as sedici#nesI tra'end# a $a mem#ria t#da $a Hariedad de tiem!#s de nuestra re!Mb$icaI ' de aKu4 dedu,e Kue aunKue $as sedici#nes Bueran siem!re $amentab$esI !#d4a )aber a$-unas ,ustas ' casi necesarias. VLue-# deBend4 5c#m# antes )a dic)# Cras#6 Kue ni $#s re'es )ubieran sid# e:!u$sad#s de $a ciudadI ni se )ubieran estab$ecid# $#s tribun#s de $a !$ebeI ni se )ubiera !#did# disminuir c#n tant#s !$ebiscit#s $a !#testad c#nsu$arI ni c#ncederse a$ !ueb$# r#man# $a a!e$aci nI deBens#ra de $#s derec)#s ' $ibertad de$ ciudadan#I sin Kue a t#das estas c#sas )ubiese !recedid# una sedici n de $#s n#b$esL ' si estas sedici#nes )ab4an sid# Mti$es a $a ciudadI c$ar# es Kue !#r e$ mer# )ec)# de )aber am#tinad# a$ !ueb$#I n# deb4a acusarse a Ca'# N#rban# de tan neBand# crimen ni c#ndenar$e a !ena ca!ita$. O si a$-una He& $e c#ncedi a$ !ueb$# r#man# e$ derec)# de sub$eHarseI nunca c#n m2s ra& n Kue ent#nces. VDes!u%s encamin% t#d# mi discurs# a re!render $a Bu-a de Ce!i#nI a $$#rar $a !%rdida de$ e,%rcit#( as4 ren#H% e$ d#$#r de $#s Kue $$#raban a $#s su'#sI e inBund4 en e$ 2nim# de $#s caba$$er#s r#man#sI Kue eran ,ueces de $a causaI -rande #di# c#ntra Ce!i#nI c#n Kuien andaban en#,ad#s !#r $a cuesti n de $#s ,uici#s. VCuand# c#n#c4 Kue $$eHaba de Hencida $a causaI ' Kue ten4a se-ura $a deBensaI !#rKue me )ab4a c#nci$iad# $a beneH#$encia de$ !ueb$#I cu'#s derec)#sI )asta e$ de sedici nI )ab4a '# deBendid#I ' !#r )aber !redis!uest# en BaH#r de mi causa $#s 2nim#s de t#d#s $#s ,uecesI 'a !#r $a ca$amidad !Mb$icaI 'a !#r $a !%rdida de sus ami-#s ' !arientesI em!ec% a me&c$ar c#n este -%ner# de decir He)emente ' terrib$eI #tr# m2s suaHe ' re!#sad#( di,e Kue me e:!#n4a a t#d# !#r mi ami-#I a Kuien deb4a Kuerer c#m# a )i,#I se-Mn $a c#stumbre de nuestr#s ma'#resI ' Kue arries-aba t#da mi re!utaci n ' B#rtunaI ' Kue nada !#d4a ac#ntecerme tan Her-#n&#s# ' acerb# c#m# n# !#der sa$Har a mi ami-#I '# Kue tantas Heces )ab4a !restad# au:i$i# a -ente desc#n#cidaI s $# !#r ser c#nciudadan#s m4#s. Ped4 a $#s ,ueces Kue c#nsiderasen mi edadI mis )#n#res ' serHici#sI ' Hiesen si era ,ust# ' !iad#s# mi d#$#rI muc)# m2sI cuand# en #tras causas !#d4an )aber c#n#cid# Kue nunca !#r inter%s !r#!i#I sin# !#r e$ de mis ami-#sI

3@LI@? 3899? Ju#d ubi sensi me in !#ssessi#nem iudici ac deBensi#nis meae c#nstitisseI Ku#d et !#!u$i beneH#$entiam mi)i c#nci$iaramI cuius ius etiam cum sediti#nis c#niuncti#ne deBenderamI et iudicum anim#s t#t#s He$ ca$amitate ciHitatis He$ $uctu ac desideri# !r#!inKu#rum He$ #di# !r#!ri# in Cae!i#nem ad causam n#stram c#nHerteramI tum admiscere )uic -eneri #rati#nis He)ementi atKue atr#ci -enus i$$ud a$terumI de Ku# ante dis!utaHiI $enitatis et mansuetudinis c#e!i( me !r# me# s#da$iI Kui mi)i in $iberum $#c# m#re mai#rum esse deberetI et !r# mea #mni Bama !r#!e B#rtunisKue decernereL ni)i$ mi)i ad e:istimati#nem tur!iusI ni)i$ ad d#$#rem acerbius accidere !#sseI Kuam si isI Kui sae!e a$ienissimis a meI sed meis tamen ciHibus sa$uti e:istimarer BuisseI s#da$i me# au:i$ium Berre n#n !#tuissem. 389>? Petebam a iudicibus ut i$$ud aetati meaeI ut )#n#ribusI ut rebus -estisI si iust#I si !i# d#$#re me esse adBectum HiderentI c#ncederentL !raesertim si in a$iis causis inte$$e:issent #mnia

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>9D

me sem!er !r# amic#rum !ericu$isI ni)i$ umKuam !r# me i!s# de!recatum. Sic in i$$a #mni deBensi#ne atKue causaI Ku#d esse in arte !#situm HidebaturI ut de $e-e A!!u$eia diceremI ut Kuid esset minuere maiestatem e:!$icaremI !erKuam breHiter !erstrin:i atKue atti-iL )is duabus !artibus #rati#nisI Kuarum a$tera c#mmendati#nem )abetI a$tera c#ncitati#nemI Kuae minime !raece!tis artium sunt !er!#$itaeI #mnis est a me i$$a causa tractataI ut et acerrimus in Cae!i#nis inHidia ren#Handa et in meis m#ribus er-a me#s necessari#s dec$arandis mansuetissimus Hiderer( ita ma-is adBectis animis iudicum Kuam d#ctisI tuaI Su$!iciI est a n#bis tum accusati# Hicta.S 3L? 3898? Nic Su$!iciusI SHere )erc$eIS inKuit SAnt#niI ista c#mmem#rasL nam e-# ni)i$ umKuam HidiI Ku#d tam e manibus e$abereturI Kuam mi)i tum est e$a!sa i$$a i!sa causa. Cum enimI Kuem ad m#dum di:istiI tibi e-# n#n iudiciumI sed incendium tradidissemI Ku#d tuum !rinci!iumI di imm#rta$esI BuitX Jui tim#rX Juae dubitati#I Kuanta )aesitati# tractusKue Herb#rumX Vt tu i$$ud initi#I Ku#d tibi unum ad i-n#scendum )#mines dabantI tenuistiI te !r# )#mine !ernecessari#I Kuaest#re tu#I dicereX Juam tibi !rimum munisti ad te audiendum Hiam. 389D? Ecce autemI cum te ni)i$ a$iud !r#Becisse arbitrarerI nisi ut )#mines tibi ciHem im!r#bum deBendenti i-n#scendum !r#!ter necessitudinem arbitrarenturI ser!ere #ccu$te c#e!istiI ni)i$ dum a$iis sus!icantibusI me Her# iam !ertimescenteI ut i$$am n#n N#rbani sediti#nemI sed !#!u$i R#mani iracundiam neKue eam iniustamI sed meritam ac debitam Buisse deBenderes. Deinde Kui $#cus a te !raetermissus est in Cae!i#nem. Vt tu i$$a #mnia #di#I inHidiaI miseric#rdia miscuistiX NeKue )aec s#$um in deBensi#neI sed etiam in Scaur# ceterisKue meis testibusI Ku#rum testim#nia n#n reBe$$end#I sed ad eundem im!etum !#!u$i c#nBu-iend# reButastiL 389A? Kuae cum abs te m#d# c#mmem#rarenturI eKuidem nu$$a !raece!ta desiderabamL i!sam tamen istam dem#nstrati#nem deBensi#num tuarum 3abs te i!s# c#mmem#ratam? d#ctrinam esse n#n medi#crem !ut#.S SAtKuiI si ita !$acetIS inKuit 3Ant#nius? Strademus etiamI Kuae n#s seKui in dicend# KuaeKue ma:ime s!ectare s#$emusL d#cuit enim iam n#s $#n-a Hita ususKue rerum ma:imarumI ut Kuibus rebus animi )#minum m#Herentur

)ab4a '# su!$icad#. As4 esI Kue en t#da aKue$$a deBensaI $# Kue m2s breHe ' $i-eramente trat% Bue $a a!$icaci n de $a $e' A!u$e'a de $esa ma,estad. Insist4 !rinci!a$mente en $as d#s !artes de$ discurs# a Kue s#n men#s a!$icab$es $#s !rece!t#s de$ arte( en c#ncitar e$ #di# c#ntra Ce!i#nI ' en )acerme a-radab$e a $#s ,ueces. As4 esI Kue m2s bien !#r $a m#ci n de aBect#s Kue !#r $a c#nHicci nI -an c#ntra ti aKue$$a causaI #) Su$!ici#.V

Ent#nces di,# Su$!ici#( UA Be m4aI Ant#ni#I Kue es Herdad $# Kue dicesI !ues nunca )e Hist# esca!2rseme nada de entre $as man#s c#m# se me esca! aKue$$a causa. Pues )abi%nd#te entre-ad# '# 5c#m# antes dec4as6I n# una acusaci nI sin# un incendi# Kue a!a-arI WKu% !rinci!i# e$ tu'#I #) di#ses inm#rta$esX WKu% tem#rI Ku% duda ' Haci$aci n ' !er!$e,idad en tas !a$abrasX Des!u%s Kue en e$ e:#rdi# desarr#$$aste $a Mnica discu$!a Kue !#d4an c#ncederteI ' era Kue deBend4as a un -rande ami-# ' anti-u# cuest#r tu'#I Wc m# Buiste abriend# camin# !ara Kue te #'eran c#n atenci nX O cuand# !arec4a Kue nada )ab4as $#-rad# sin# Kue te !erd#nasen e$ deBender a un ciudadan# !erHers# en #bseKui# a tu amistad c#n %$L em!e&aste #cu$tamente ' !#r r#de#sI sin Kue nadie $# s#s!ec)araI aunKue '# 'a me $# tem4aI a deBenderI n# $a sedici n de N#rban#I sin# e$ Bur#r ' Hen-an&a de$ !ueb$#I Kue tM dec4as )aber sid# ,ust# ' $4cit#. PJu% ar-ument# )ub# Kue n# usaras c#ntra Ce!i#nI e:citand# a $a He& $#s aBect#s de enHidiaI #di# ' miseric#rdia. O est#I n# s $# en $a deBensaI sin# tambi%n en $a re!utaci n de Scaur# ' dem2s testi-#sI $a cua$ )icisteI n# directamenteI sin# recurriend# a$ mism# ar-ument# de$ im!u$s# !#!u$ar. Cuand# '# estaba #'end# $# Kue acabas de decirn#sI n# ec)aba de men#s nin-Mn !rece!t#I !#rKue e$ sim!$e re$at# de $a deBensa encierra en s4 d#ctrina n# !eKue"a. ;Si #s !$aceI di,# Ant#ni#I se-uir% m#str2nd##s $#s medi#s de Kue sue$# )acer m2s us# en mis discurs#sI !#rKue mi 'a $ar-a Hida ' e:!eriencia me )a ense"ad# a c#n#cer ' m#Her $#s aBect#s de $#s )#mbres.

Marc# Tu$i# Cicer n teneremus.

Dilogos del Orador

>9A

3LI? 389E? EKuidem !rimum c#nsiderare s#$e#I !#stu$etne causaL nam neKue !arHis in rebus ad)ibendae sunt )ae dicendi Baces neKue ita animatis )#minibusI ut ni)i$ ad e#rum mentis #rati#ne B$ectendas !r#Bicere !#ssimusI ne aut inrisi#ne aut #di# di-ni !utemurI si aut tra-#edias a-amus in nu-is aut c#nHe$$ere ad#riamur eaI Kuae n#n !#ssint c#mm#Heri. 389F? Iam Ku#niam )aec Bere ma:ime sunt in iudicum animis autI KuicumKue i$$i eruntI a!ud Ku#s a-emusI #rati#ne m#$iendaI am#r #dium iracundiaI inHidia miseric#rdiaI s!es $aetitiaI tim#r m#$estia( sentimus am#rem c#nci$iariI si id iure HideamurI Ku#d sit uti$e i!sisI a!ud Ku#s a-amusI deBendereI aut si !r# b#nis Hiris aut certe !r# eisI Kui i$$is b#ni atKue uti$es sintI $ab#rareI namKue )aec res am#rem ma-is c#nci$iatI i$$a Hirtutis deBensi# caritatemL !$usKue !r#BicitI si !r#!#nitur s!es uti$itatis Buturae Kuam !raeteriti beneBici c#mmem#rati#. 3890? Enitendum est ut #stendas in ea reI Kuam deBendasI aut di-nitatem esse aut uti$itatemI eumKueI cui c#nci$ies )unc am#remI si-niBices ni)i$ ad uti$itatem suam rettu$isse ac ni)i$ #mnin# Becisse causa suaL inHidetur enim c#mm#dis )#minum i!s#rumI studiis autem e#rum ceteris c#mm#dandi BaHetur. 3891? VidendumKue )#c $#c# est neI Ku#s #b beneBacta di$i-i H#$emusI e#rum $audem atKue -$#riamI cui ma:ime inHideri s#$etI nimis eBBerre HideamurL atKue eisdem )is e: $#cis et in a$i#s #dium struere discemus et a n#bis ac n#stris dem#HereL eademKue )aec -enera sunt tractanda in iracundia He$ e:citanda He$ sedandaL nam siI Ku#d i!sisI Kui audiuntI !ernici#sum aut inuti$e sitI id Bactum au-easI #dium creaturL sinI Ku#d aut in b#n#s Hir#s aut in e#sI Ku#s minime KuisKue debueritI aut in rem !ub$icamI tum e:citaturI si n#n tam acerbum #diumI tamen aut inHidiae aut #di n#n dissimi$is #BBensi#L 389G? item tim#r incutitur aut e: i!s#rum !ericu$is aut e: c#mmunibus( interi#r est i$$e !r#!riusL sed )ic Ku#Kue c#mmunis ad eandem simi$itudinem est !erducendus. 3LII? Par atKue una rati# est s!eiI $aetitiaeI m#$estiaeL sed )aud sciam an acerrimus $#n-e sit #mnium m#tus inHidiae nec minus Hirium #!us sit in ea c#m!rimenda Kuam in e:citanda. InHident autem )#mines ma:ime !aribus aut inBeri#ribusI

VL# !rimer# Kue sue$# c#nsiderar es si $a causa e:i-e m#ci n de aBect#sL !#rKue ni en $#s asunt#s de !#ca im!#rtancia caben estas cente$$as #rat#riasI ni )an de usarse tam!#c# de$ante de )#mbres tan a!asi#nad#s Kue sea im!#sib$e d#b$e-ar su H#$untad c#n !a$abras. En e$ !rimer cas#I n#s )ar4am#s di-n#s de irrisi nI c#m# Kuien c#nHierte en tr2-ic# un asunt# bur$esc#. En e$ se-und#I incurrir4am#s en #di#I !retendiend# arrastrar a $#s Kue ni aun !ueden ser c#nm#Hid#s. VP#rKue $#s aBect#s Kue !rinci!a$mente deben e:citarse en e$ 2nim# de $#s ]ueces # de $#s #'entes s#n( e$ am#rI e$ #di#I $a iraI $a enHidiaI $a miseric#rdiaI $a es!eran&aI $a a$e-r4aI e$ tem#rI $a triste&a. Se c#nci$ia e$ am#r cuand# deBendem#s una causa Mti$ a $#s Kue n#s #'enI ' cuand# traba,am#s !#r )#mbres buen#s ' Mti$esI # Kue a men#s $# sean !ara e$ audit#ri#I !#rKue est# n#s c#nci$ia am#rI ' m2s a!r#Hec)a $a es!eran&a de $a uti$idad Butura Kue e$ recuerd# de$ beneBici# !asad#. P n-ase -rande a)4nc# en m#strar Kue $a causa Kue se deBiende es de di-nidad # de uti$idadI ' Kue nuestr# deBendid# nada )a )ec)# !#r inter%s !r#!i#. P#rKue t#d# e$ mund# enHidia a$ Kue traba,a !#r su !r#!i# bienI ' BaH#rece a$ Kue se aBana !#r e$ bien de $#s #tr#s. Guard%m#n#s muc)# de n# !#nderar c#n e:ces# e$ m%rit# ' $a -$#ria de aKue$$#s cu'#s beneBici#s encarecem#sI !#rKue est# sue$e !r#ducir enHidia. VParecid#s recurs#s usarem#s !ara )acer recaer e$ #di# en $#s c#ntrari#sI ' a!artar$# de n#s#tr#s ' de $#s nuestr#s ' !ara ca$mar # s#se-ar $a ira. P#rKue se e:a$ta e$ #di# !#niend# de maniBiest# $# inMti$ # !ernici#s# de a$-Mn )ec)#L e$ da"# Kue )a reca4d# en a$-Mn )#mbre de bienI en Kuien men#s $# merec4a # en $a re!Mb$icaL ' si n# siem!re se e:cita un #di# tan crue$I !uede c#ncitarse cierta anim#sidad seme,ante a$ #di# # a $a enHidia. E$ tem#r !uede nacerI # de$ !e$i-r# !r#!i#I # de$ !e$i-r# c#mMn( e$ Kue m2s n#s c#nmueHe es e$ !e$i-r# !r#!i#L !er# tambi%n e$ !e$i-r# c#mMn !uede ser tratad# de manera Kue n#s!are&ca !ers#na$. VP#r i-ua$es medi#s se inBunden $a es!eran&aI $a a$e-r4a ' $a triste&aL !er# ten-# !ara m4 Kue e$ m2s He)emente de t#d#s $#s aBect#s es $a enHidiaI ' Kue cuesta n# men#s s#se-ar$a Kue e:citar$a. VEnHidian $#s )#mbres a sus i-ua$es cuand# e$$#s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>9E

cum se re$ict#s sentiuntI i$$#s autem d#$ent eH#$asseL sed etiam su!eri#ribus inHidetur sae!e He)ementer et e# ma-isI si int#$erantius se iactant et aeKuabi$itatem c#mmunis iuris !raestantia di-nitatis aut B#rtunae suae transeuntL Kuae si inB$ammanda suntI ma:ime dicendum est n#n esse Hirtute !arataI deinde etiam Hitiis atKue !eccatisI tumI si erunt )#nesti#ra atKue -raHi#raI tamen n#n esse tanta i$$a meritaI Kuantam ins#$entiam )#minis KuantumKue BastidiumL 38>9? ad sedandum autemI ma-n# i$$a $ab#reI ma-nis !ericu$is esse !arta nec ad suum c#mm#dumI sed ad a$i#rum esse c#n$ataL eumKueI si Kuam -$#riam !e!erisse HideaturI tamen etsi ea n#n sit iniKua merces !ericu$iI tamen ea n#n de$ectari t#tamKue abicere atKue de!#nereL #mnin#Kue !erBiciendum estI Ku#niam !$eriKue sunt inHidi ma:imeKue )#c est c#mmune Hitium et !er!etuumI inHidetur autem !raestanti B$#rentiKue B#rtunaeI ut )aec #!ini# minuatur et i$$a e:ce$$ens #!ini#ne B#rtuna cum $ab#ribus et miseriis !ermi:ta 3esse? Hideatur. 38>>? Iam miseric#rdia m#HeturI si isI Kui auditI adduci !#test ut i$$aI Kuae de a$ter# de!$#renturI ad suas res reH#cetI Kuas aut tu$erit acerbas aut timeatI ut intuens a$ium crebr# ad se i!sum reHertaturL et cum sin-u$i casus )umanarum miseriarum -raHiter acci!iunturI si dicuntur d#$enterI tum adB$icta et !r#strata Hirtus ma:ime $uctu#sa est. Et ut i$$a a$tera !ars #rati#nisI Kuae !r#bitatis c#mmendati#ne b#ni Hiri debet s!eciem tueriI $enisI ut sae!e iam di:iI atKue summissaI sic )aecI Kuae susci!itur ab #rat#re ad c#mmutand#s anim#s atKue #mni rati#ne B$ectend#sI intenta ac He)emens esse debet.

se Hen #scurecid#sI mientras Kue $#s #tr#s se )an e$eHad#L !er# t#daH4a enHidian m2s a $#s su!eri#resI s#bre t#d# cuand# %st#s muestran arr#-ancia ' Kuieren s#bre!#nerse a $a $e' c#mMnI !reHa$id#s de su di-nidad ' B#rtuna. Si )ubiere Kue e:citar $a enHidia c#ntra a$-un# de est#sI direm#s Kue n# debi ta$ !#sesi n a su HirtudI sin# a sus Hici#s ' !ecad#sL # si sus c#stumbres )ubiesen sid# )#nestas # irre!rensib$esI direm#s Kue n# s#n bastantes ta$es merit#s !ara c#ntra!esar su ins#$encia ' en-reimient#. Para s#se-ar esta !asi n se dir2I !#r e$ c#ntrari#I Kue e$ acusad# debe su B#rtuna a su !r#!i# m%rit#I ' se encarecer2n $#s -randes !e$i-r#s a Kue se )a e:!uest#I n# !#r su inter%s !r#!i#I sin# !#r e$ bien de $#s dem2sI ' Kue si a$-una -$#ria )a a$can&ad# c#m# !remi# n# in,ust#I sin embar-# n# se enHanece c#n e$$a ' $a renuncia ' de!#ne t#da. O c#m# $a ma'#r !arte de $#s )#mbres s#n enHidi#s#sI ' %sta es un Hici# tan c#mMn ' Hu$-ar # inse!arab$e de $a !r s!era B#rtunaI )a de !r#curarse !#r t#d#s medi#s Kue esta #!ini n se disminu'aI ' Kue me&c$ad#s c#n $a B#rtuna resa$ten $#s traba,#s ' miserias Kue s#n su #b$i-ad# ac#m!a"amient#. Mu%Hese e$ #'ente a c#m!asi n cuand# He a$-una seme,an&a entre $as ca$amidades a,enas ' $as Kue %$ )a !adecid# # temeI ' c#ntem!$and# a $#s dem2sI reB$e:i#na c#n Brecuencia s#bre s4 mism#. Si cua$Kuiera des-racia n#s c#nmueHe cuand# se n#s reBiere en t#n# $astim#s#I Pcu2nt# m2s n# )a de c#nm#Hern#s e$ es!ect2cu$# de $a Hirtud aB$i-ida ' !#strada. O as4 c#m# $a !arte de$ discurs# en Kue e$ #rad#r Kuiere enc#mendarse a $a beneH#$encia de $#s #'entesI )a de ser tratada en suaHe ' a!acib$e esti$#I as4 $a !arte en Kue se trata de m#Her $#s aBect#s ' d#b$e-ar $#s 2nim#s )a de ser He)emente ' arrebatada. VNa' cierta seme,an&a diB4ci$ de distin-uir entre est#s d#s -%ner#sI a$ !rimer# de $#s cua$es $$amam#s re!#sad#I ' a$ se-und# He)emente. P#rKue c#nHiene !asar de $a serenidad ' re!#s# c#n Kue !r#curam#s -ran,earn#s $a H#$untad de $#s #'entesI a $a He)emencia ' arrebat# c#n Kue e:citam#s sus aBect#sI ' de esta He)emencia )a de c#municarse a$-# tambi%n a aKue$$a suaHidad ' tem!$an&a siend# e$ me,#r discurs# aKue$ en Kue $a as!ere&a de $a c#ntienda est2 tem!$ada !#r $a c#rtes4a de$ #rad#rI ' r#bustecida !#r ciert# Hi-#r ' B#rta$e&a.

3LIII? 38>8? Sed est Kuaedam in )is du#bus -eneribusI Ku#rum a$terum $eneI a$terum He)emens esse H#$umusI diBBici$is ad distin-uendum simi$itud#L nam et e: i$$a $enitateI Kua c#nci$iamur eisI Kui audiuntI ad )anc Him acerrimamI Kua e#sdem e:citamusI inB$uat #!#rtet a$iKuidI et e: )ac Hi n#n numKuam animi a$iKuid inB$andum est i$$i $enitatiL neKue est u$$a tem!erati#r #rati# Kuam i$$aI in Kua as!eritas c#ntenti#nis #rat#ris i!sius )umanitate c#nditurI remissi# autem $enitatis Kuadam -raHitate et c#ntenti#ne Birmatur. 38>D? In utr#Kue autem

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>9F

-enere dicendi et i$$#I in Ku# His atKue c#ntenti# KuaeriturI et )#cI Ku#d ad Hitam et m#res acc#mm#daturI et !rinci!ia tarda 3sunt? et e:itus item s!issi et !r#ducti esse debent. Nam neKue adsi$iendum statim est ad -enus i$$ud #rati#nisL abest enim t#tum a causa et )#mines !rius i!sum i$$udI Ku#d !r#!rium sui iudici estI audire desiderantL nec cum in eam rati#nem in-ressus sisI ce$eriter discedendum estL 38>A? n#n enimI sicut ar-umentumI simu$ atKue !#situm estI adri!itur a$terumKue et tertium !#sciturI ita miseric#rdiam aut inHidiam aut iracundiamI simu$ atKue intu$erisI !#ssis c#mm#Here( ar-umentum rati# i!sa c#nBirmat idKueI simu$ atKue emissum estI ad)aerescitL i$$ud autem -enus #rati#nis n#n c#-niti#nem iudicisI sed ma-is !erturbati#nem reKuiritI Kuam c#nseKui nisi mu$ta et Haria et c#!i#sa #rati#ne et simi$i c#ntenti#ne acti#nis nem# !#testL 38>E? Kua re Kui aut breHiter aut summisse dicuntI d#cere iudicem !#ssuntI c#mm#Here n#n !#ssuntL in Ku# sunt #mnia. Iam i$$ud !ers!icuum estI #mnium rerum in c#ntrarias !artis Bacu$tatem e: eisdem su!!editari $#cis. Sed ar-ument# resistendum est aut eisI Kuae c#m!r#bandi eius causa sumunturI re!re)endendis aut dem#nstrand#I idI Ku#d c#nc$udere i$$i He$intI n#n eBBici e: !r#!#sitis nec esse c#nseKuensI autI si ita n#n reBe$$asI adBerendum est in c#ntrariam !artemI Ku#d sit aut -raHius aut aeKue -raHe. 38>F? I$$a autemI Kuae aut c#nci$iati#nis causa $eniter aut !erm#ti#nis He)ementer a-unturI c#ntrariis c#mm#ti#nibus auBerenda suntI ut #di# beneH#$entiaI ut miseric#rdia inHidia t#$$atur. 3LIV? SuaHis autem est et He)ementer sae!e uti$is i#cus et BacetiaeL KuaeI etiam si a$ia #mnia tradi arte !#ssuntI naturae sunt !r#!ria certe neKue u$$am artem desiderant( in Kuibus tu $#n-e a$iis mea sententiaI CaesarI e:ce$$isL Ku# ma-is mi)i etiam aut testis esse !#tes nu$$am esse artem sa$is autI si Kua estI eam tu !#tissimum n#s d#cere.S 38>0? SE-# Her#IS inKuit S#mni de re Baci$ius !ut# esse ab )#mine n#n inurban#I Kuam de i!sis Bacetiis dis!utari. ItaKue cum Ku#sdam Graec#s inscri!t#s $ibr#s esse Hidissem de ridicu$isI n#n nu$$am in s!em Heneram !#sse me e: eis a$iKuid discereL inHeni autem ridicu$a et sa$sa mu$ta Graec#rumL nam et Sicu$i in e# -enere et R)#dii et Q'&antii et !raeter ceter#s Attici e:ce$$untL sed Kui eius rei rati#nem Kuandam c#nati sunt

VEn un# ' #tr# m#d# de decirI 'a en e$ Kue e:i-e ca$#r ' discusi nI 'a en e$ Kue se $imita a describir $a Hida ' c#stumbres )umanasI $#s !rinci!i#s deben ser tard#sI !er# $#s Bines mu$ti!$icad#s ' e:tens#s. VP#rKue ni se )a de sa$tar de re!ente a $a m#ci n de aBect#sI $# cua$ ser4a a,en# de $a causaI !#rKue $# !rimer# de Kue $#s )#mbres desean saber es de $a cuesti n remitida a ,uici#I ni tam!#c# debe aband#narse de $i-er# esta !arte de$ discurs#. O e$ e:citar $a miseric#rdiaI $a ira # $a enHidiaI n# es c#m# !resentar un ar-ument#I ' $ue-# #tr# ' #tr#I $#s cua$es s#n c#m!rendid#s tan !r#nt# c#m# a$e-ad#s. E$ ar-ument# tiene su a!#'# en $a !ruebaI ' %sta )ace eBect# !#r s4L !er# $a m#ci n de aBect#s n# busca $a c#nHicci n en e$ ,ue&I sin# $a !erturbaci n de su 2nim#I !ara c#nse-uir $# cua$ )a' Kue Ha$erse de mu' ric# ' c#!i#s# esti$# ' He)emente acci n. P#r es# $#s Kue )ab$an seca ' !#bremente !ueden c#nHencer a$ ,ue&I !er# n# !ersuadir$eI ' en $a !ersuasi n est2 e$ secret#. VC$ar# es Kue $#s mism#s $u-ares c#munes !ueden !r#!#rci#nar ar-ument#s !ara $as d#s !artes c#ntrarias. O est#s ar-ument#s se reButan ne-and# e$ medi# de !rueba # $a c#nsecuencia Kue se Kuiere sacar de $as !remisasI ' si est# n# Buera !#sib$eI !resentand# !#r $a !arte c#ntraria #tr# ar-ument# de tanta Buer&a # de m2s. Las !asi#nes Kue e$ #rad#r )a'a e:citad#I deber2n de c#mbatirse c#n #tras !asi#nes c#ntrariasI H-.I e$ #di# c#n $a beneH#$enciaI ' $a miseric#rdia c#n $a enHidia.

VA Heces s#n de buen eBect# $#s -race,#sI c)istes ' sa$esL !er# aunKue t#d# $# dem2s sea materia de arteI est# es !r#!i# de $a natura$e&a ' n# !uede ense"arse. TMI C%sarI Kue a mi !arecer aHenta,as a t#d#s en est#I !#dr2s decirn#s si es Herdad Kue )a' arte !ara e$ c)isteI ' cas# de Kue $e )ubiereI tM s $# !#dr2s ense"ar$#. ;O#I c#ntest C%sarI nada ten-# !#r m2s insu$s# Kue #ir dis!utar de $#s c)istes ' de$ arte de decir$#s. Cuand# Hi a$-un#s $ibr#s -rie-#s titu$ad#s Del ridculo, tuHe es!eran&a de sacar a$-Mn !r#Hec)# de e$$#s. Na$$%I ciertamenteI muc)as a-ude&as ' sa$es de $#s Grie-#sI !#rKue en este -%ner# s#bresa$en $#s S4cu$#sI $#s R#di#sI $#s Qi&antin#sI ' s#bre t#d# $#s AteniensesL !er# $#s Kue )an Kuerid# dar arte ' !rece!t#s !ara e$ c)iste

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>90

artemKue tradereI sic insu$si e:stiteruntI ut ni)i$ a$iud e#rum nisi i!sa insu$sitas rideaturL 38>1? Kua re mi)i Kuidem nu$$# m#d# Hidetur d#ctrina ista res !#sse tradi. Etenim cum du# -enera sint BacetiarumI a$terum aeKuabi$iter in #mni serm#ne BusumI a$terum !eracutum et breHeI i$$a a Heteribus su!eri#r caHi$$ati#I )aec a$tera dicacitas n#minata est. LeHe n#men )abet utraKue res. Jui!!eL $eHe enim est t#tum )#c risum m#Here. 38>G? Verum tamenI ut dicisI Ant#niI mu$tum in causis !ersae!e $e!#re et Bacetiis !r#Bici Hidi. Sed cum i$$# in -enere !er!etuae BestiHitatis ars n#n desideretur 5natura enim Bin-it )#mines et creat imitat#res et narrat#res Bacet#s adiuHante et Hu$tu et H#ce et i!s# -enere serm#nis6 tum Her# in )#c a$ter# dicacitatis Kuid )abet ars $#ciI cum ante i$$ud Bacete dictum emissum )aerere debeatI Kuam c#-itari !#tuisse Hideatur. 3889? Juid enim )ic meus Brater ab arte adiuHari !#tuitI cum a P)i$i!!# interr#-atus Kuid $atraretI Burem se Hidere res!#ndit. Juid in #mni #rati#ne Crassus He$ a!ud centum Hir#s c#ntra ScaeH#$am He$ c#ntra accusat#rem QrutumI cum !r# Cn. P$anci# diceret. Nam idI Ku#d tu mi)i tribuisI Ant#niI Crass# est #mnium sententia c#ncedendumL n#n enim Bere KuisKuam re!erietur !raeter )unc in utr#Kue -enere $e!#ris e:ce$$eris( et i$$#I Ku#d in !er!etuitate serm#nisI et )#cI Ku#d in ce$eritate atKue dict# est. 388>? Nam )aec !er!etua c#ntra ScaeH#$am Curiana deBensi# t#ta redundaHit )i$aritate Kuadam et i#c#L dicta i$$a breHia n#n )abuitL !arcebat enim adHersari di-nitatiI in Ku# i!se c#nserHabat suamL Ku#d est )#minibus Bacetis et dicacibus diBBici$$imumI )abere )#minum rati#nem et tem!#rum et eaI Kuae #ccurruntI cum sa$sissime dici !#ssuntI tenereL itaKue n#n nu$$i ridicu$i )#mines )#c i!sum n#n insu$se inter!retanturL 3888? dicere enim aiunt EnniumI B$ammam a sa!iente Baci$ius #re in ardente #!!rimiI Kuam b#na dicta teneatL )aec sci$icet b#na dictaI Kuae sa$sa sintL nam ea dicta a!!e$$antur !r#!ri# iam n#mine. 3LV? Sed ut in ScaeH#$a c#ntinuit ea Crassus atKue in i$$# a$ter# -enereI in Ku# nu$$i acu$ei c#ntume$iarum inerantI causam i$$am dis!utati#nemKue e$usitI sic in Qrut#I Kuem #derat et Kuem di-num c#ntume$ia iudicabatI utr#Kue -enere !u-naHit. 388D? Juam mu$ta de ba$neisI Kuas nu!er i$$e HendideratI Kuam mu$ta de amiss#

)an sid# tan insu$s#s Kue n# )an )ec)# re4r m2s Kue de su !r#!ia sim!$e&a. O# cre# Kue est# n# !uede su,etarse a re-$a. VD#s -%ner#s )a' de BaceciasL un# Kue anima t#d# e$ discurs#L ' #tr# Kue se reduce a sentencias a-udas ' breHes. A$ !rimer# $$aman $#s anti-u#s ir#n4aL a$ se-und# dicacidad% Li-er#s !arecen est#s n#mbresI !er# tambi%n es c#sa $eHe e$ )acer re4r. A !esar de es#I bien dicesI Ant#ni#I Kue en muc)as causas est2n bien $#s d#naires ' a-ude&as. Per# en cuant# a $a -racia es!arcida !#r t#d# e$ discurs#I n# !uede ense"ar$a e$ arte. La natura$e&a es $a Kue crea a $#s c)ist#s#s narrad#resI en Kuienes t#d# a'udaI e$ semb$anteI $a H#&I e$ m#d# mism# de )ab$ar. PO Ku% arte cabe en $a dicacidadI siend# as4 Kue $#s dic)#s a-ud#s !asanI hieren, antes Kue se !ueda !ensar en e$$#s. PDe Ku% $e !ud# serHir e$ arte a mi )erman#I cuand# !re-untand# !#r Ku% ladraba, res!#ndi Kue !#rKue He4a a un ladr!n( PO Ku% dir% de Cras# en sus discurs#s c#ntra Sc%H#$a ante $#s CentunHir#sI # c#ntra e$ acusad#r Qrut# en deBensa de Cne# P$anc#. P#rKue e$ m%rit# Kue tM me atribu'esI Ant#ni#I )a' Kue c#nced%rse$# a Cras# !#r un2nime !arecer de t#d#s. A!enas se )a$$ara nin-Mn #rad#r m2s e:ce$ente Kue %$ en amb#s -%ner#s de c)istesI en e$ Kue se derrama !#r t#d# e$ discurs#I ' en e$ Kue c#nsiste en !r#ntitudes ' a-ude&as. T#da su deBensa de Curi# c#ntra Esc%H#$a reb#s de )i$aridad ' -raciaI !er# n# tuH# breHes c)istes. Res!etaba $a di-nidad de su adHersari#I c#nserHand# as4 $a su'a !r#!iaL ' es# Kue es mu' diB4ci$ en )#mbres decid#res ' -raci#s#s distin-uir de !ers#nas ' tiem!#s cuand# se $es #curre a$-Mn d#naire. P#r es# a$-un#s decid#res inter!retan n# sin -racia este !asa,e de Enni#( UM2s B2ci$ $e es a$ sabi# a!a-ar una $$ama dentr# de su b#ca Kue retener un buen dic)#LV entendiend# Kue $#s buen#s dic)#s s#n $#s m2s a-ud#s ' sa$ad#sI ' )acen as4 un ,ue-# de !a$abras.

VPer# as4 c#m# en $a causa de Sc%H#$a se c#ntuH# Cras# ' ameni& e$ discurs# sin recurrir a$ a-ui, n de $a in,uriaL as4 en $a causa de Qrut#I a Kuien de t#das Heras #diaba ' cre4a di-n# de t#da aBrentaI !e$e c#n t#d# -%ner# de armas. VWCu2ntas c#sas $e di,# de $#s ba"#s Kue acababa de HenderI cu2ntas de su !erdid# !atrim#ni#X O

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>91

!atrim#ni# di:itX AtKue i$$a breHiaI cum i$$e diceret se sine causa sudareI SminimeS inKuit Sm#d# enim e:isti de ba$neis.S Innumerabi$ia a$ia BueruntI sed n#n minus iucunda i$$a !er!etua( cum enim Qrutus du# $ect#res e:citasset et a$teri de c#$#nia Narb#nensi Crassi #rati#nem $e-endam dedissetI a$teri de $e-e SerHi$iaI et cum c#ntraria inter sese de re !ub$ica ca!ita c#ntu$issetI n#ster )ic Bacetissime tris !atris Qruti de iure ciHi$i $ibe$$#s tribus $e-end#s dedit. 388A? E: $ibr# !rim#( SB#rte eHenit ut in PriHernati essemus.S SQruteI testiBicatur !ater se tibi PriHernatem Bundum re$iKuisse.S Deinde e: $ibr# secund#( Sin A$ban# eramus e-# et Marcus Bi$ius.S SSa!iens Hide$icet )#m# cum !rimis n#strae ciHitatis n#rat )unc -ur-itemL metuebat neI cum is ni)i$ )aberetI ni)i$ esse ei re$ictum !utaretur.S Tum e: $ibr# terti#I in Ku# Binem scribendi Becit ; t#t enimI ut audiHi ScaeH#$am dicereI sunt Heri Qruti $ibri ; Sin Tiburti B#rte adsedimus e-# et Marcus Bi$ius.S SVbi sunt )i BundiI QruteI Ku#s tibi !ater !ub$icis c#mmentariis c#nsi-nat#s re$iKuit. Ju#d nisi !uberem teI inKuitI iam )aberetI Kuartum $ibrum c#m!#suisset et se etiam in ba$neis $#tum cum Bi$i# scri!tum re$iKuisset.S 388E? Juis est i-itur Kui n#n Bateatur )#c $e!#re atKue )is Bacetiis n#n minus reButatum esse Qrutum Kuam i$$is tra-#ediisI Kuas e-it idemI cum casu in eadem causa eBBerretur anus Iunia. Pr# di imm#rta$esI Kuae Buit i$$aI Kuanta HisX Juam ine:s!ectataX Juam re!entinaX Cum c#niectis #cu$isI -estu #mni ei imminentiI summa -raHitate et ce$eritate Herb#rum SQruteI Kuid sedes. Juid i$$am anum !atri nuntiare His tu#. Juid i$$is #mnibusI Ku#rum ima-ines duci Hides. Juid mai#ribus tuis. Juid L. Qrut#I Kui )unc !#!u$um d#minatu re-i# $iberaHit. Juid te a-ere. Cui reiI cui -$#riaeI cui Hirtuti studere. Patrim#ni#ne au-end#. At id n#n est n#bi$itatis. 388F? Sed Bac esseI ni)i$ su!erestL $ibidines t#tum dissi!aHerunt. An iuri ciHi$i. Est !aternum. Sed dicet teI cum aedis HenderesI ne in rutis Kuidem et caesis tibi !aternum rece!isse. An rei mi$itari. Jui numKuam castra HiderisX An e$#Kuentiae. Juae neKue est in teI etI KuicKuid est H#cis ac $in-uaeI #mne in istum tur!issimum ca$umniae Kuaestum c#ntu$istiX Tu $ucem as!icere audes. Tu )#s intueri. Tu in B#r#I 3tu in urbeI? tu in ciHium esse c#ns!ectu. Tu i$$am m#rtuamI tu ima-ines i!sas n#n !er)#rrescis. Juibus n#n m#d# imitandisI sed ne c#n$#candis Kuidem tibi

aKue$$a res!uesta tan !r#ntaI cuand# dici%nd#$e Qrut# que 'l sudaba sin causa, $e res!#ndi ( nada tiene de maraHi$$#s#I !#rKue acabas de sa$ir de$ ba"#.V Innumerab$es -racias di,# !#r este esti$#L !er# aun Bue m2s a-radab$e e$ t#n# ,#c#s# de t#d# e$ discurs#. P#rKue c#m# Qrut# )ubiese !resentad# d#s $ect#resI )aciend# $eer a$ un# $a #raci n de Cras# s#bre $a c#$#nia Narb#nenseI ' a$ #tr# $a Kue !r#nunci en deBensa de $a $e' SerHi$iaI !ara !#ner de maniBiest# $as c#ntradicci#nes !#$4ticas Kue encerrabanI #curri se$e en buen )#raI a nuestr# Cras# mandar $eer $#s tres $ibr#s de$ !adre de Qrut# s#bre e$ derec)# ciHi$. O cuand# se $e' en e$ $ibr# !rimer# )sucedi! que estando o en &rivenate,* di,# Cras#( UQrut#I tu !adre testiBica Kue te de, una )eredad en PriHenate.V Pr#si-ui se $e'end# en e$ $ibr# se-und#( "stbamos en mi heredad +lbana, o mi hi,o -arco%%% UP#r ciert#I di,# Cras#I este )#mbreI un# de $#s m2s sabi#s de $a ciudadI c#n#c4a bien a este abism# de disi!aci nI ' tem4a KueI cuand# t#d# $# )ubiera -astad#I se cre'era Kue su !adre n# $e )ab4a de,ad# nada.V C#ntinu $e'%nd#se en e$ $ibr# tercer#I Kue Bue e$ M$tim# de $#s Kue escribi I !ues )e #4d# decir muc)as Heces a Sc%H#$a Kue s#n tres s#$amente $#s $ibr#s aut%ntic#s de Qrut#( "stbamos casualmente en mi heredad Tiburtina o mi hi,o -arco% UPD nde est2nI Qrut#I !r#si-ui Cras#I $#s fundos Kue tu !adre te de, c#nsi-nad#s en !Mb$ic#s d#cument#s.. P#rKue si )ubieras estad# 'a en $a !ubertadI de se-ur# Kue )ubiera c#m!uest# un $ibr# cuart#I diciend# en %$ Kue se )ab4a $aHad# en ba"#s !r#!i#s ,untamente c#n su )i,#.V PJui%n )abr2 Kue n# c#nBiese Kue estas c)an&as ' d#naires c#ntribu'er#n a desacreditar a Qrut#I n# men#s Kue $as $amentaci#nes Kue en $a misma causa )i&# Cras#I describiend# e$ Bunera$ de $a anciana ]unia. WO) Di#ses inm#rta$esX Wcu2nta He)emenciaI cu2n ines!eradaI cu2n re!entinaI cuand# Bi,and# $#s #,#s en Qrut# ' amena&2nd#$e c#n e$ -est#I dec4a -raHe ' r2!idamente( UWO) Qrut#X P!#r Ku% te detienes. PKu% n#ticia Kuieres Kue $$eHe esa anciana a ti !adre. PKu% a t#d#s aKue$$#s cu'as im2-enes ac#m!a"an $a !#m!a BMnebre. PKu% a tus ma'#res. PJu% a Luci# Qrut#I e$ Kue $ibert a$ !ueb$# de $a tiran4a de $#s re'es. PJu% dir2 de ti. Pa Ku% -$#riaI a Ku% HirtudI a Ku% estudi# te dedicas.

Marc# Tu$i# Cicer n $#cum u$$um re$iKuisti.S

Dilogos del Orador

>9G

PDir2 Kue )as acrecentad# tu !atrim#ni#. Est# n# es n#b$e&aL !er# su!#n-am#s Kue $# sea( 'a n# te Kueda nadaL tus $iHiandades $# )an disi!ad# t#d#. PDir2 Kue te dedicas a$ derec)# ciHi$. En est# imitar4as a tu !adreI !er# a$ Hender tu casaI ni siKuiera te )as reserHad# entre $#s mueb$es r#t#s $a si$$a de ,urisc#nsu$t# en Kue %$ se sentaba. PA $a mi$icia. WTMI Kue nunca Histe un cam!ament#X PA $a e$#cuencia. Nin-una )a' en t4I ' $# Kue tienes de H#& ' de $en-ua $# )as em!$ead# t#d# en este t#r!4sim# $ucr# de $a ca$umnia. PO te atreHes a Her $a $u&. Pa mirar a est#s. Pa !resentarte en e$ B#r#I en $a ciudadI en !resencia de tus c#nciudadan#s. PN# te )#rr#ri&as de ese cad2Her ' de esas im2-enes de tus ascendientesI a Kuienes n# s $# n# imitasI sin# Kue ni aun tienes $u-ar d#nde c#$#car$as.V VT#d# est# es tr2-ic# ' diHin#L !er# H#s#tr#s rec#rdar%is cu2nt# abundan $#s dic)#s a-ud#s ' urban#s en cua$Kuiera de sus aren-as. Nunca )ub# ma'#r c#ncurs# ni se di,# ante e$ !ueb$# m2s -raHe #raci nI Kue $a de Cras# c#ntra su c#$e-a en $a censuraI ' !#r ciert# Kue estuH# $$ena d# ,#c#sidad ' -racias. VP#r $# cua$I Ant#ni#I est#' c#nB#rme enteramente c#nti-#I as4 en Kue $as Bacecias Ha$en muc)# en e$ discurs#I c#m# en Kue n# )a' arte Kue !ueda ense"ar$as. L# Kue me admiraI es Kue me )a'as e$#-iad# tant# !#r este c#nce!t#I en He& de c#nceder $a !a$maI as4 de est# c#m# de t#d# $# dem2sI a Cras#.V Res!#ndi Ant#ni#( UCiertamente Kue '# $# )ubiera )ec)#I si n# tuHiera en est# a$-una enHidia a Cras#I !ues aunKue e$ ser d#nair#s# ' a-ud#I n# es !#r s4 mu' di-n# de enHidiaI a!enas me !arec4a t#$erab$e e$ Kue %ste s $# $$e-ara a reunir $# Kue ,am2s a$can& nadie( ser a $a He& e$ m2s BestiH# ' e$ m2s -raHe ' e$#cuente de $#s #rad#res.V Nabi%nd#se s#nre4d# Cras#I c#ntinu Ant#ni#( UAunKue )as ne-ad#I C%sarI Kue $#s c)istes !uedan ser materia de arteI tM mism# )as indicad# una c#sa Kue tiene His#s de !rece!t#. Di,iste Kue deb4a tenerse cuenta c#n $as !ers#nasI e$ asunt# ' e$ tiem!#I !ara Kue $as a-ude&as n# desdi,esen de $a -raHedad -enera$ de$ discurs#I en $# cua$ es maestr# Cras#. N# se em!$een in#!#rtunamente $as Bacecias. L# Kue a)#ra tratam#s de aHeri-uar es cu2nd# c#nHiene em!$ear$asI H-.I c#ntra un adHersari#I s#bre t#d# si se !uede !#ner de maniBiest# su necedadI # c#ntra

3LVI? 3880? Sed )aec tra-ica atKue diHinaL Baceta autem et urbana innumerabi$ia He$ e: una c#nti#ne meministisL nec enim mai#r c#ntenti# umKuam Buit nec a!ud !#!u$um -raHi#r #rati# Kuam )uius c#ntra c#n$e-am in censura nu!er neKue $e!#re et BestiHitate c#nditi#r. Jua re tibiI Ant#niI utrumKue adsenti#r et mu$tum Bacetias in dicend# !r#desse sae!e et eas arte nu$$# m#d# !#sse tradi( i$$ud Kuidem admir#rI te n#bis in e# -enere tribuisse tantum et n#n )uius rei Ku#Kue !a$mam 3ut ceterarum? Crass# detu$isse.S 3881? Tum Ant#nius Se-# Her# ita BecissemIS inKuit Snisi interdum in )#c Crass# !au$um inHideremL nam esse KuamHis Bacetum atKue sa$sum n#n nimis est !er se i!sum inHidendumL sed cum #mnium sit Henustissimus et urbanissimusI #mnium -raHissimum et seHerissimum et esse et HideriI Ku#d isti c#nti-it uniI 3id? mi)i Hi: Berendum Hidebatur.S 388G? Nic cum adrisisset i!se CrassusI Sac tamenIS inKuit Ant#nius Scum artem esse BacetiarumI Iu$iI 3u$$am? ne-aresI a!eruisti KuiddamI Ku#d !raeci!iendum Hideretur( )aberi enim di:isti rati#nem #!#rtere )#minumI reiI tem!#risI ne Kuid i#cus de -raHitate decer!eretL Ku#d Kuidem in !rimis a Crass# #bserHari s#$et. Sed )#c !raece!tum !raetermittendarum est BacetiarumI cum eis ni)i$ #!us sitL n#s autem Ku# m#d# utamurI cum #!us sitI KuaerimusI ut in adHersarium et ma:imeI si eius stu$titia !#terit a-itariL in testem stu$tumI cu!idumI $eHemI si Baci$e )#mines audituri Hidebuntur. 38D9? Omnin# !r#babi$i#ra suntI Kuae $acessiti dicimus Kuam

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>>9

Kuae !ri#resI nam et in-eni ce$eritas mai#r estI Kuae a!!aret in res!#ndend#I et )umanitatis est res!#nsi#L Hidemur enim Kuieturi BuisseI nisi essemus $acessitiI ut in i!sa ista c#nti#ne ni)i$ Bere dictum est ab )#cI Ku#d Kuidem Bacetius dictum HidereturI Ku#d n#n !r#H#catus res!#nderitL erat autem tanta in D#miti# -raHitasI tanta auct#ritasI utI Ku#d esset ab e# #biectumI $e!#re ma-is $eHandum Kuam c#ntenti#ne Bran-endum Hideretur.S

un testi-# rud#I c#dici#s#I $iHian#I si es Kue creem#s Kue e$ audit#ri# )a de #4rn#s c#n a-rad#. Siem!re -usta m2s $# Kue se dice en $a r%!$ica Kue $# Kue se e:!$ana en e$ discurs# !rinci!a$I !#rKue en $a r%!$ica $uce m2s $a !r#ntitud de in-eni#I ' adem2s e$ res!#nderI es !r#!i# de $a c#ndici n )umanaI ' !arece Kue si n# )ubi%ram#s sid# !r#H#cad#sI )ubi%ram#s !ermanecid# tranKui$#s. As4I en e$ mism# discurs# a Kue me reBier#I nada Kue !areciera c)ist#s# di,# e$ #rad#r sin )aber sid# !r#H#cad# antes. Pues tanta era $a -raHedad de D#mici#I Kue sus ar-ument#s )ab4an de ser me,#r destruid#s c#n c)istes Kue c#n ra&#nes.V Ent#nces di,# Su$!ici#( UPO Ku%. PC#nsentirem#s Kue C%sarI Kue tant# )a traba,ad# en este -%ner# de $as BaceciasI !#r m2s Kue c#nceda $a !a$ma a Cras#I de,e de e:!$icarn#s $a natura$e&a de$ c)iste ' su #ri-enI 'a Kue c#nBiesa $# Mti$es Kue s#n $a sa$ ' $#s d#naires. ;PO Ku%I c#ntest ]u$i#I n# acab# de c#nHenir c#n Ant#ni# en Kue n# )a' arte a$-un# !ara e$ c)iste.V Nabi%nd#se ca$$ad# Su$!ici#I di,# ent#nces Cras#( UTam!#c# )a' arte Kue ense"e $as dem2s c#sas de Kue Ant#ni# n#s )a )ab$ad#( s $# )a' $a #bserHaci n de $#s recurs#s #rat#ri#sL ' si e$$a bastar2 a )acer )#mbres e$#cuentesI PKui%n n# $# ser4a. PJui%n n# !#dr4a m2s # men#s B2ci$mente a!render ese arte. Per# '# cre#I Kue e$ Ha$#r ' uti$idad de $#s !rece!t#s n# c#nsiste en )a$$ar !#r medi# de$ arte $# Kue )em#s de decirI sin# en )acer distinci n de buen# # ma$# entre $# Kue !#r natura$e&aI !#r estudi# # !#r e,ercici# se n#s #curraI se-Mn e$ Bin Kue en e$ discurs# n#s !r#!#n-am#s. P#r $# cua$I C%sarI te rue-#I Kue c#nsientas en dis!utar acerca de este -%ner# BestiH#I !ues en una reuni n c#m# %staI en Kue se )a )ab$ad# de t#d#I Buera -raHe !ecad# #mitir esta e:ce!ci n de$ arte. ;Oa Kue e:i-esI Cras#I res!#ndi C%sarI su esc#te a cada c#nHidad#I n# de,ar% de satisBacer e$ m4#I siKuiera !#r Kue n# ten-as !rete:t# !ara ne-arn#s $ue-# nada. AunKue muc)# sue$# admirarme de $#s Kue re!resentan en $a escena de$ante de R#sci#I P!ues Kui%n !#dr2 m#Herse sin Kue %$ Hea t#d#s sus deBect#s. As4 '#I a)#ra Kue me #'e Cras#I )ab$ar% de$ c)iste ' ser% 5c#m# dice e$ !r#Herbi#6 el cerdo que ensea a -inerva, es decirI a un #rad#r de Kuien !#c# )a di,# C2tu$# a$ #4r$eI Kue t#d#s $#s dem2s deb4an c#mer )en#.

3LVII? 38D>? Tum Su$!icius SKuid i-itur. PatiemurS inKuit SCaesaremI Kui KuamKuam 3M.? Crass# Bacetias c#nceditI tamen mu$t# in e# studi# ma-is i!se e$ab#ratI n#n e:!$icare n#bis t#tum -enus )#c i#candi Kua$e sit et unde ducaturL !raesertim cum tantam Him et uti$itatem sa$is et urbanitatis esse Bateatur.S SJuidI siS inKuit Iu$ius Sadsenti#r Ant#ni# dicenti nu$$am esse artem sa$is.S 38D8? Nic cum Su$!icius reticuissetI SKuasi Her#S inKuit Crassus S)#rum i!s#rumI de Kuibus Ant#nius iam diu $#KuiturI ars u$$a sit( #bserHati# Kuaedam estI ut i!se di:itI earum rerumI Kuae in dicend# Ha$entL Kuae si e$#Kuentis Bacere !#ssetI Kuis esset n#n e$#Kuens. Juis enim )aec n#n He$ Baci$e He$ certe a$iKu# m#d# !#sset ediscere. Sed e-# in )is !raece!tis )anc Him et )anc uti$itatem esse arbitr#rI n#n ut ad re!eriendum Ku#d dicamusI arte ducamur sed ut eaI Kuae naturaI Kuae studi#I Kuae e:ercitati#ne c#nseKuimurI aut recta esse c#nBidamus aut !raHa inte$$e-amusI cum Ku# reBerenda sint didicerimus. 38DD? Jua reI CaesarI e-# Ku#Kue )#c a te !et#I utI si tibi HideturI dis!utes de )#c t#t# i#candi -enere Kuid sentiasI ne Kua B#rte dicendi !arsI Ku#niam ita H#$uistisI in )#c ta$i c#etu atKue in tam accurat# serm#ne !raeterita esse Hideatur.S SE-# Her#IS inKuit i$$e SKu#niam c#n$ectam a c#nHiHaI CrasseI e:i-isI n#n c#mmittam utI si deBu-erimI tibi causam a$iKuam recusandi dem. JuamKuam s#$e# sae!e mirari e#rum im!udentiamI Kui a-unt in scaena -estum ins!ectante R#sci#L Kuis enim sese c#mm#Here !#testI cuius i$$e Hitia n#n Hideat. Sic e-# nuncI Crass# audienteI !rimum $#Kuar de Bacetiis et d#ceb# susI ut aiuntI #rat#rem eumI Kuem cum Catu$us nu!er audissetI Baenum a$i#s aiebat esse #!#rtere.S 38DA? Tum i$$e Si#cabaturS

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>>>

inKuit SCatu$usI !raesertim cum ita dicat i!seI ut ambr#sia a$endus esse Hideatur. Verum teI CaesarI audiamusI ut Ant#ni re$iKua Hideamus.S Et Ant#nius S!er!auca Kuidem mi)i restantIS inKuit Ssed tamen deBessus iam $ab#re atKue itinere dis!utati#nis meae reKuiescam in Caesaris serm#ne Kuasi in a$iKu# !er#!!#rtun# deHers#ri#.S 3LVIII? SAtKuiS inKuit Iu$ius Sn#n nimis $ibera$e )#s!itium meum dicesL nam te in HiamI simu$ ac !er!au$um -ustarisI e:trudam et eiciam.S 38DE? Ac ne diutius H#s dem#rerI de #mni ist# -enere Kuid sentiam !erbreHiter e:!#nam. De risu KuinKue suntI Kuae Kuaerantur( unumI Kuid sitL a$terumI unde sitL tertiumI sitne #rat#ris risum He$$e m#HereL KuartumI KuatenusL KuintumI Kuae sint -enera ridicu$i. AtKue i$$ud !rimumI Kuid sit i!se risusI Ku# !act# c#nciteturI ubi sitI Ku# m#d# e:sistat atKue ita re!ente erum!atI ut eum cu!ientes tenere neKueamusI et Ku# m#d# simu$ $ateraI #sI HenasI #cu$#sI Hu$tum #ccu!etI Hiderit Dem#critusL neKue enim ad )unc serm#nem )#c !ertinetI etI si !ertineretI nescire me tamen id n#n !uderetI Ku#d ne i$$i Kuidem scirentI Kui !#$$icerentur. 38DF? L#cus autem et re-i# Kuasi ridicu$i ; nam id !r#:ime Kuaeritur ; tur!itudine et deB#rmitate ; Kuadam c#ntineturL )aec enim ridentur He$ s#$a He$ ma:imeI Kuae n#tant et desi-nant tur!itudinem a$iKuam n#n tur!iter. Est autemI ut ad i$$ud tertium HeniamI est !$ane #rat#ris m#Here risumL He$ Ku#d i!sa )i$aritas beneH#$entiam c#nci$iat eiI !er Kuem e:citata estL He$ Ku#d admirantur #mnes acumen un# sae!e in Herb# !#situm ma:ime res!#ndentisI n#n numKuam etiam $acessentisL He$ Ku#d Bran-it adHersariumI Ku#d im!editI Ku#d e$eHatI Ku#d deterretI Ku#d reButatL He$ Ku#d i!sum #rat#rem !#$itum esse )#minem si-niBicatI Ku#d eruditumI Ku#d urbanumI ma:ime Ku#d tristitiam ac seHeritatem miti-at et re$a:at #di#sasKue res sae!eI Kuas ar-umentis di$ui n#n Baci$e estI i#c# risuKue diss#$Hit. 38D0? Juatenus autem sint ridicu$a tractanda #rat#riI !erKuam di$i-enter Hidendum estI Ku#d in Kuart# $#c# Kuaerendi !#sueramus. Nam nec insi-nis im!r#bitas et sce$ere iuncta nec rursus miseria insi-nis a-itata ridetur( Baciner#s#s 3enim? mai#re Kuadam Hi Kuam ridicu$i Hu$nerari H#$untL miser#s in$udi

;Sin dudaI res!#ndi Cras#I Kue ent#nces se bur$aba C2tu$#I !#rKue su !r#!ia e$#cuencia es ta$I Kue merece ser a$imentad# c#n ambr#s4a. Per# #i-2m#s$eI C%sarI !ara Kue Ant#ni# n#s e:!$iKue $# Kue $e Ba$ta decir. ;Mu' !#c# es $# Kue me Ba$taI di,# Ant#ni#L !er# Bati-ad# de$ $ar-# camin# ' de$ traba,# de este ra&#namient#I descansar% en $# de C%sarI c#m# si )ubiera '# enc#ntrad# #!#rtunamente una !#sada. ;O !#r ciert#I c#ntinu ]u$i#I Kue n# )a de ser mu' -ener#sa mi )#s!ita$idadI !#rKue a!enas )a'as descansad# un !#c#I te arr#,ar% ' )ar% sa$ir de mi casa. O !ara n# detener#s m2sI dir% en !#cas !a$abras $# Kue sient#. Cinc# c#sas )a' Kue !re-untar acerca de $a risa( !rimeraI $# Kue esL se-undaI de d nde !r#cedeL terceraI si es !r#!i# de$ #rad#r )acer reirL cuartaI )asta Ku% !unt#L KuintaI cu2nt#s s#n $#s -%ner#s de rid4cu$#. VEn cuant# a $# !rimer#I es decirI a $# Kue $a risa misma esI ' c m# se e:cita ' mueHeI ' d nde reside ' c m# esta$$a de re!ente sin Kue !#dam#s c#ntener$aI ' de Ku% suerte se c#munica a $#s c#stad#sI a $a b#caI a $as HenasI a$ r#str# ' a $#s #,#sI aHer4-Re$# Dem crit#I !ues a mi !r#! sit# nada im!#rtan esas c#sasI ' aunKue im!#rtaranI n# tendr4a '# re!ar# en c#nBesar mi i-n#rancia en $# Kue i-n#ran $#s mism#s Kue !r#meten ense"ar$#. E$ $u-arI di-2m#s$# as4I ' $a re-i n de $# c mic# 5' esta es $a se-unda cuesti n6I c#nsiste en cierta t#r!e&a ' deB#rmidadL !ues casi siem!re se reduce e$ c)iste a se"a$ar ' censurar n# rid4cu$amente a$-una ridicu$e&. O Hiniend# a$ tercer !unt#I dir%( Kue es mu' !r#!i# de$ #rad#r m#Her $a risaI 'a !#rKue $a misma )i$aridad c#nci$ia $a beneH#$encia de $#s Kue !artici!an de e$$aL 'a !#rKue admiran t#d#s $a a-ude&aI c#ntenida a Heces en una s#$a !a$abraI es!ecia$mente en $a r%!$icaI 'a Kue n# en $a inHectiHaL 'a !#rKue Kuebranta $as Buer&as de$ adHersari# ' $e est#rba ' $e aterra ' $e c#nBundeL 'a !#rKue da a entender Kue e$ mism# #rad#r es un )#mbre cu$t#I erudit# ' urban#L !er# s#bre t#d#I !#rKue miti-a ' re$a,a $a seHeridad ' triste&aI ' des)ace en ,ue-# ' risa $a #di#sidad Kue n# es B2ci$ destruir c#n ar-ument#s. Nasta Ku% !unt# !uede em!$ear e$ #rad#r $# rid4cu$#I es cuesti n Kue merece atent# e:amen ' Kue tratarem#s en cuart# $u-ar. P#rKue ni $a insi-ne ma$dadI ni e$ crimen ab#minab$eI ni men#s $a e:trema miseriaI s#n di-nas de risa( a $#s Baciner#s#s se $#s )a de casti-ar

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>>8

n#$untI nisi se B#rte iactantL !arcendum autem c#n armas m2s Buertes Kue $a de$ rid4cu$#I ' de $#s ma:ime est caritati )#minumI ne temere in e#s miserab$es es crue$ bur$arseI a men#s Kue n# dicasI Kui di$i-untur. !eKuen de ,actanci#s#s. Res!%tense $as aBici#nes de $#s )#mbresI !#rKue es mu' B2ci$ #Bender$#s en $# Kue m2s aman. 3LI@? 38D1? Naec i-itur ad)ibenda est !rimum in i#cand# m#derati#L itaKue ea Baci$$ime $udunturI Kuae neKue #di# ma-n# neKue miseric#rdia ma:ima di-na suntL Kuam #b rem materies #mnis ridicu$#rum est in eis HitiisI Kuae sunt in Hita )#minum neKue car#rum neKue ca$amit#s#rum neKue e#rumI Kui #b Bacinus ad su!!$icium ra!iendi HidenturL eaKue be$$e a-itata ridentur. 38DG? Est etiam deB#rmitatis et c#r!#ris Hiti#rum satis be$$a materies ad i#candumL sed Kuaerimus idemI Ku#d in ceteris rebus ma:ime Kuaerendum estI KuatenusL in Ku# n#n m#d# i$$ud !raeci!iturI ne Kuid insu$seI sed etiamI Kuid !erridicu$e !#ssisI Hitandum est #rat#ri utrumKueI ne aut scurri$is i#cus sit aut mimicus. Juae cuius m#di sint Baci$ius iam inte$$e-emusI cum ad i!sa ridicu$#rum -enera Henerimus. Du# sunt enim -enera BacetiarumI Ku#rum a$terum re tractaturI a$terum dict#( 38A9? reI si Kuand# Kuid tamKuam a$iKua Babe$$a narraturI ut #$im tuI CrasseI in MemmiumI c#medisse eum $acertum Lar-iI cum esset cum e# Tarracinae de amicu$a ri:atus( sa$saI ac tamen a te i!s# Bicta 3t#ta? narrati#L addidisti c$ausu$am( t#ta Tarracina tum #mnibus in !arietibus inscri!tas Buisse $itteras L.L.L.M.M.L cum Kuaereres id Kuid essetI senem tibi Kuendam #!!idanum di:isse( S$acerat $acertum Lar-i m#rda: Memmius.S 38A>? Pers!icitis -enus )#c Kuam sit BacetumI Kuam e$e-ansI Kuam #rat#riumI siHe )abeas Here Ku#d narrare !#ssisI Ku#d tamen est mendaciuncu$is as!er-endumI siHe Bin-as. Est autem )uius -eneris HirtusI ut ita Bacta dem#nstresI ut m#res eiusI de Ku# narresI ut serm#I ut Hu$tus #mnes e:!rimanturI ut eisI Kui audiuntI tum -eri i$$a BieriKue Hideantur. 38A8? In re est item ridicu$umI Ku#d e: Kuadam de!raHata imitati#ne sumi s#$etI ut idem Crassus( S!er tuam n#bi$itatemI !er Hestram Bami$iamXS Juid a$iud Buit in Ku# c#nti# rideretI nisi i$$a Hu$tus et H#cis imitati#. SPer tuas statuasXS Ver# cum di:it et e:tent# bracc)i# !au$um etiam de -estu addiditI He)ementius risimus. E: )#c -enere est i$$a R#sciana imitati# senis( Stibi e-#I Anti!)#I )as ser#SI inKuitL VEsta m#deraci n es $a !rimera Kue debe #bserHarse en $#s c)istes. O as4 $as c#sas de Kue es m2s B2ci$ bur$arse s#n $as Kue n# merecen ni -rande #di# ni miseric#rdia e:trema. Materia abundante de rid4cu$# se enc#ntrar2 en $#s deBect#s #rdinari#s de $a Hida )umanaI sin necesidad de #Bender a $#s )#mbres estimad#sI # a $#s mu' inBe$icesI # a $#s Kue !#r sus ma$dades merecen ser $$eHad#s a$ su!$ici#. Tambi%n $as deB#rmidades ' Hici#s c#r!#ra$es s#n materia ac#m#dada !ara e$ c)isteI !er# n# m2s Kue )asta ciert# !unt#I sin tr#!e&ar en insu$se& ni !asar $a ra'a de $a $4cita bur$aI eHitand# siem!re e$ #rad#r c#nBundirse c#n e$ tru)an # e$ c)#carrer#. Est# se entender2 me,#r des!u%s Kue )a'am#s )ec)# $a diHisi n de $#s -%ner#s de c)istes.

Na' d#s !rinci!a$es( un# de c#sasI ' #tr# de !a$abras. De c#sasI cuand# se reBiere a$-una Babu$i$$aL H-.I cuand# tMI Cras#I inHentaste Kue Memmi# )ab4a m#rdid# e$ bra&# de Lar-i# en $a ri"a Kue tuHier#n en Terracina !#r ce$#s de una Kuerida. T#da aKue$$a sa$ad4sima narraci n Bue Bin-ida !#r t4. O a"adiste Kue en t#das $as !aredes de Terracina a!arecier#n escritas tres e$es ' d#s emes. O !re-untand# tM $# Kue eraI te res!#ndi un Hie,# ciudadan#( U"l morda. -emmio lacer! el lacerto de /argio.V Oa Heis cu2n dic)#s# ' e$e-anteI cu2n #rat#ri# es este -%ner#I 'a sea Herdader# e$ )ec)# Kue se cuentaI aunKue me&c$ad# c#n a$-unas mentiri$$asI 'a de$ t#d# Bin-id#. E$ m%rit# de este -%ner# c#nsiste en !resentar $#s )ec)#s de ta$ manera ' describir c#n ta$ HiHe&a $as c#stumbresI e$ m#d# de )ab$ar ' e$ semb$ante de $as !ers#nasI Kue $#s #'entes se ima-inen estar !resenciand# $# mism# Kue se $es reBiere. Tambi%n es c)iste de c#sa e$ Kue se Bunda en a$-una !ar#dia # ma$i-na imitaci n. Cuand# Cras# dec4a( Upor tu noble.a, por tu familia ...V PKu% es $# Kue )i&# reir a$ c#ncurs# sin# $a imitaci n de $a H#& ' de$ -est# de su adHersari#. O nuestra risa subi de !unt# cuand# e:c$am ( Upor tus estatuasIV ' e:tendiend# e$ bra&#I imit tan bien e$ adem2n de Qrut#I a Kuien acusaba. De

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>>D

seniumstI Ku#m audi#. AtKui ita est t#tum )#c i!s# -enere ridicu$umI ut cautissime tractandum sitL mim#rum est enim et et)#$#-#rumI si nimia est imitati#I sicut #bscenitas. Orat#r surri!iat #!#rtet imitati#nemI ut isI Kui audiet c#-itet !$ura Kuam HideatL !raestet idem in-enuitatem et rub#rem suum Herb#rum tur!itudine et rerum #bscenitate Hitanda.

este mism# -%ner# es $a imitaci n Kue R#sci# )ace de un ancian#I cuand# dice( U&ara t, +ntifon, planto estos rboles%V Me !arece estar #'end# a $a misma He,e&I cuand# est# #i-#. Per# t#d# este -%ner# de bur$as )a de ser tratad# c#n suma caute$a. La e:cesiHa imitaci nI $# mism# Kue $a #bscenidadI es !r#!ia de $#s m4mic#s ' de $#s )istri#nes. C#nHiene Kue e$ #rad#r su!rima a$-# de $a imitaci n !ara Kue e$ #'ente su!$a c#n e$ !ensamient# muc)# m2s de $# Kue He. Debe m#strar adem2s in-enuidad ' !ure&aI eHitand# t#da t#r!e&a de c#sas ' de !a$abras. VEst#s s#n $#s d#s -%ner#s de rid4cu$# Kue recaen en $as c#sas. Amb#s s#n !r#!i#s de esa Bacecia s#stenida Kue c#nsiste en describir $as c#stumbres de $#s )#mbresI ' !intar$as de ta$ manera Kue baste $a narraci n !ara entender$asI # una breHe imitaci n cuand# se trate de a$-Mn deBect# mu' !r#!i# !ara $a risa. Per# en $#s c)istes de !a$abra t#d# e$ m%rit# est2 en $a a-ude&a de$ H#cab$# ' de $a sentencia. O as4 c#m# en e$ -%ner# anteri#r debe eHitarse cuidad#samente t#da seme,an&a c#n $#s mim#s e )istri#nesI as4 en este debe )uirse de t#da dicacidad tru)anesca. PC m# distin-uirem#sI !uesI a Cras#I a C2tu$# ' tant#s #tr#sI de Huestr# ami-# Grani# # de V2r-u$a Kue es ami-# m4#. N# me !arece B2ci$ distin-uir$#sI !ues t#d#s s#n decid#resI ' nadie m2s Kue Grani#. Ante t#d# )a de tenerse !resente Kue n# es necesari# em!e"arn#s en decir c)istes siem!re Kue se n#s #curra. Se !resenta un testi-# mu' ba,# de estaturaI ' dice Ti$i!#( UPP#dr% )acer$e a$-unas !re-untas. ;SiI c#n ta$ Kue sean breHesI res!#nde e$ cuest#r Kue ten4a !risa. ;Ser2n tan breHes c#m# e$ testi-#I re!$ica e$ #rad#r.V E$ dic)# es -raci#s#. Per# un# de $#s ,ueces era Luci# AuriBe:I t#daH4a m2s !eKue"# Kue e$ testi-#. T#da $a risa reca' en e$ ,ue& ' e$ ,uici# se c#nHirti en una buB#nada. As4I !uesI cuand# e$ c)isteI aunKue sea Be$i&I !ueda recaer en Kuien tM men#s KuisierasI debes abstenerte de %$. N# )ace est# A!i#I Kue se !recia de c)ist#s# ' rea$mente $# esI !er# Kue cae a Heces en este Hici# de $a c)#carrer4a. U0enar' contigoI porque veo que ha lugar para uno, di,# a mi ami-# Ca'# Se:ti#I Kue es tuert#.V Este c)iste tiene !#ca -raciaI !#rKue #Bendi a Se:ti# sin m#tiH#I aunKue e$ dic)# !#d4a a!$icarse a t#d#s $#s tuert#s. La

3L@? 38AD? Er-# )aec du# -enera sunt eius ridicu$iI Ku#d in re !#situm estI Kuae sunt !r#!ria !er!etuarum BacetiarumI in Kuibus describuntur )#minum m#res et ita eBBin-unturI ut aut re narrata a$iKua Kua$es sint inte$$e-antur aut imitati#ne breHiter iniecta in a$iKu# insi-ni ad inridendum Hiti# re!eriantur. 38AA? In dict# autem ridicu$um est idI Ku#d Herbi aut sententiae Ku#dam acumine m#HeturL sed ut in i$$# su!eri#re -enere He$ narrati#nis He$ imitati#nis Hitanda est mim#rum et et)#$#-#rum simi$itud#I sic in )#c scurri$is #rat#ri dicacitas ma-n# #!ere Bu-ienda est. Jui i-itur distin-uemus a Crass#I a Catu$#I a ceteris Bami$iarem Hestrum Granium aut Var-u$am amicum meum. N#n me )ercu$e in mentem mi)i Kuidem Henit( sunt enim dicacesL Grani# Kuidem nem# dicaci#r. N#cI #!in#rI !rimumI neI Ku#tienscumKue !#tuerit dictum diciI necesse )abeamus dicere. 38AE? Pusi$$us testis !r#cessit. SLicetS inKuit Sr#-are.S P)i$i!!us. Tum Kuaesit#r !r#!erans Sm#d# breHiter.S Nic i$$e Sn#n accusabis( !er!usi$$um r#-ab#.S Ridicu$e. Sed sedebat iude: L. AuriBe: breHi#r i!se Kuam testis etiam( #mnis est risus in iudicem c#nHersusL Hisum est t#tum scurri$e ridicu$um. Er-# )aecI Kuae cadere !#ssunt in Ku#s n#$isI KuamHis sint be$$aI sunt tamen i!s# -enere scurri$iaL 38AF? ut isteI Kui se Hu$t dicacem et me )ercu$e estI A!!iusI sed n#n numKuam in )#c Hitium scurri$e de$abitur. SCenab#S inKuit Sa!ud teIS )uic $usc# Bami$iari me#I C. Se:ti#L Suni enim $#cum esse Hide#.S Est )#c scurri$eI et Ku#d sine causa $acessiHit et tamen id di:itI Ku#d in #mnis $usc#s c#nHeniretL eaI Kuia meditata !utantur esseI minus ridentur( i$$ud e-re-ium Se:ti et e: tem!#re Smanus $aHaS inKuit Set cena.S 38A0? Tem!#ris i-itur rati# et i!sius dicacitatis m#derati# et

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>>A

tem!erantia et raritas dict#rum distin-uent #rat#rem a scurraI et Ku#d n#s cum causa dicimusI n#n ut ridicu$i HideamurI sed ut !r#Biciamus a$iKuidI i$$i t#tum diem et sine causa. Juid enim est Var-u$a adsecutusI cum eum candidatus A. Sem!r#nius cum M. Bratre su# c#m!$e:us esset S!uerI abi-e muscasS. Risum KuaesiHitI Kui est mea sententia He$ tenuissimus in-eni Bructus. Tem!us i-itur dicendi !rudentia et -raHitate m#derabimurL Kuarum utinam artem a$iKuam )aberemusX Sed d#mina natura est.

res!uesta Kue de im!r#His# $e di# Se:ti# Bue admirab$e( U/vate las manos cenars conmigo.V Est#s c)istes a-radan tant# m2sI cuant# s#n men#s !re!arad#s. La #!#rtunidadI !uesI $a m#deraci n ' tem!$an&aI ' $a s#briedad misma en $#s d#nairesI distin-uir2n a$ #rad#r de$ buB nI !#rKue n#s#tr#s )ab$am#sI n# !ara )acer re4rI sin# !ara a$-Mn Bin de uti$idadI a$ !as# Kue e$$#s est2n -raceand# t#d# e$ d4a sin causa. PJu% es $# Kue c#nsi-ui V2r-u$a cuand#I abra&2nd#$e e$ candidat# Au$# Sem!r#ni# ' su )erman# Marc#I di,# a su criad#( muchacho, espntame estas moscas( Qusc s $# $a risaI Kue es a mi Her un Brut# bien me&Kuin# de$ in-eni#. La !rudencia ' -raHedad n#s indicar2n e$ $u-ar m2s #!#rtun# !ara ta$es -racias. WO,a$2 )ubiera a$-Mn arte Kue $as ense"araX !er# s $# $as dicta $a madre natura$e&a. VE:!#n-am#s a)#ra sumariamente $as diHersas maneras Kue )a' de m#Her $a risa. Sea $a !rimera diHisi n $a de !a$abras ' c#sas. O aun s#n me,#res $as Bacecias Kue c#nsisten a $a He& en c#sas ' en !a$abrasL ' n# #$Hid%is nuncaI Kue de $as mismas Buentes de d#nde nace $# rid4cu$# !ueden nacer tambi%n sentencias. N# )a' m2s diBerencia sin# Kue $as c#sas )#nestas deben tratarse -raHe ' seriamenteI ' $as Her-#n&#sas ' deB#rmes )an de tratarse en bur$aL de suerte Kue c#n $as mismas !a$abras !#dem#s a$abar a un sierH# buen# ' Hitu!erar a un# ma$#. Graci#s# es aKue$ anti-u# dic)# de Ner#nI c#ntra un sierH# Kue $e r#baba muc)#( UEs e$ Mnic# !ara Kuien en mi casa n# )a' nada cerrad# ni se$$ad#(V $# cua$I c#n $as mismas !a$abrasI !uede decirse de un sierH# Bie$. De $as mismas Buentes !r#cedenI !uesI $# seri# ' $# bur$esc#. As4I !#r e,em!$#I cuand# Es!uri# Carbi$i# c#,eaba -raHemente a c#nsecuencia de una )erida recibida en deBensa de $a re!Mb$icaI ' !#r esta causa n# se atreH4a a !resentarse en !Mb$ic#I d4,#$e su madre( UPP#r Ku% n# sa$esI Es!uri# m4#. Cuant#s !as#s desI ser2n #tr#s tant#s recuerd#s de tu Ha$#r.V Est# es n#b$e ' -raHe8.

3L@I? 38A1? Nunc e:!#namus -enera i!sa summatimI Kuae risum ma:ime m#Heant. Naec i-itur sit !rima !artiti#I Ku#d Bacete dicaturI id a$ias in re )abereI a$ias in Herb# BacetiasL ma:ime autem )#mines de$ectariI si Kuand# risus c#niuncte re Herb#Kue m#Heatur. Sed )#c mement#teI Ku#scumKue $#c#s attin-amI unde ridicu$a ducanturI e: eisdem $#cis Bere etiam -raHis sententias !#sse duci( tantum interestI Ku#d -raHitas )#nestis in rebus seHerisKueI i#cus in tur!icu$is et Kuasi deB#rmibus !#niturI He$ut eisdem Herbis et $audare Bru-i serHum !#ssimus etI si est neKuamI i#cari. Ridicu$um est i$$ud Ner#nianum Hetus in Buraci serH#( s#$um esseI cui d#mi ni)i$ sit nec #bsi-natum nec #cc$usumI Ku#d idem in b#n# serH# dici s#$et. 38AG? Sed )#c eisdem Zetiam[ HerbisL e: eisdem 3autem? $#cis 3nascuntur? #mnia. Nam Ku#d S!. CarHi$i# -raHiter c$audicanti e: Hu$nere #b rem !ub$icam acce!t# et #b eam causam Herecundanti in !ub$icum !r#dire mater di:it SKuin !r#disI mi S!uri. Ju#tienscumKue -radum BaciesI t#tiens tibi tuarum Hirtutum Heniat in mentemIS !raec$arum et -raHe est( Ku#d Ca$Hin# G$aucia c$audicanti Subi est Hetus i$$ud( num c$audicat. At )ic c$#dicatSX N#c ridicu$um estL et utrumKue e: e#I Ku#d in c$audicati#ne animadHerti !#tuitI est ductum. SJuid )#c NaHi# i-naHius.S SeHere
8

Si-uen #tr#s e,em!$#s Bundad#s en ,ue-#s de !a$abras( claudicat clodicat, 1aevio e ignaviusI ' en $a si-niBicaci n ambi-ua e$ Herb# circumveniri( t#d# $# cua$ desa!arece en caste$$an#. Su!rimir% a$-un#s #tr#s e,em!$#s n# men#s insi-niBicantes. De e$$#s dice e$ mism# Cicer#n( )mutatis verbis non possut retinere eamdem venustatem%*

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>>E

Sci!i#L at in ma$e #$entem SHide# me a te circumHeniriS subridicu$e P)i$i!!usL at utrumKue -enus c#ntinet Herbi ad $itteram immutati simi$itud#. 38E9? E: ambi-u# dicta He$ ar-utissima !utanturI sed n#n sem!er in i#c#I sae!e etiam in -raHitate Hersantur. ABrican# i$$i su!eri#ri c#r#nam sibi in c#nHiHi# ad ca!ut acc#mm#dantiI cum ea sae!ius rum!ereturI P. Licinius Varus Sn#$i mirariIS inKuit Ssi n#n c#nHenitI ca!ut enim ma-num estS( et $audabi$e et )#nestumL at e: e#dem -enere est SCa$H# satis estI Ku#d dicit !arum.S Ne mu$ta( nu$$um -enus est i#ciI Ku# n#n e: e#dem seHera et -raHia sumantur. 38E>? AtKue )#c etiam animadHertendum estI n#n esse #mnia ridicu$a Baceta. Juid enim !#test esse tam ridicu$um Kuam sanni# est. Sed #reI Hu$tuI 3imitandis m#ribusI? H#ceI deniKue c#r!#re ridetur i!s#L sa$sum )unc !#ssum dicere atKue itaI n#n ut eius m#di #rat#rem esse He$imI sed ut mimum. 3L@II? Jua re !rimum -enus )#cI Ku#d risum He$ ma:ime m#HetI n#n est n#strum( m#r#sumI su!erstiti#sumI sus!ici#sumI -$#ri#sumI stu$tum( naturae ridentur i!saeI Kuas !ers#nas a-itare s#$emusI n#n sustinere. 38E8? A$terum -enus est in imitati#ne adm#dum ridicu$umI sed n#bis Burtim tantum uti $icetI si Kuand#I et cursimL a$iter enim minime est $ibera$eL tertiumI #ris de!raHati#I n#n di-na n#bisL KuartumI #bscenitasI n#n s#$um n#n B#r# di-naI sed Hi: c#nHiHi# $iber#rum. Detractis i-itur t#t rebus e: )#c #rat#ri# $#c# Bacetiae re$iKuae suntI Kuae aut in reI ut ante diHisiI !#sitae Hidentur esse aut in Herb#L nam Ku#dI KuibuscumKue Herbis di:erisI Bacetum tamen estI re c#ntineturL Ku#d mutatis Herbis sa$em amittitI in Herbis )abet #mnem $e!#rem.

VLas !a$abras ambi-uas tienen muc)a a-ude&aI !er# n# siem!re se t#man en bur$aI sin# muc)as Heces en seri#. As4 Pub$i# Licini# Var# di,# a Esci!i#n e$ ABrican#I cuand# se $e desas4a una c#r#na en e$ c#nHite e intentaba en Han# a,ustar$a a $a cabe&a( UN# es e:tra"# Kue n# te Hen-a bienI !#rKue tienes $a cabe&a mu' -rande.V Este ras-# Bue n#b$e ' di-n# de a$aban&a. De$ mism# -%ner# es este #tr#( "s bastante calvo, pero habla poco% VEn sumaI n# )a' -%ner# de c)istes Kue n# !ueda a!$icarse tambi%n en sentid# -raHeL ' )a de adHertirse adem2s Kue n# t#d# $# rid4cu$# es -raci#s#. PJu% c#sa )a' m2s rid4cu$a Kue Anni#. Per# es su H#&I su semb$anteI su arte de remedarI su Bi-uraI $# Kue n#s )ace re4rL !#drem#s decir de %$ Kue es diHertid#I n# c#m# un #rad#rI sin# c#m# un mim#. VP#r $# cua$I este !rimer -%ner#I aunKue es e$ Kue mueHe m2s a risaI n# n#s !erteneceL ni e$ re!resentar a$ !ere&#s#I a$ su!erstici#s#I a$ Hana-$#ri#s#I a$ neci#L t#d#s !ers#na,es risib$es !#r s4 mism#sI ' a Kuienes s#$em#s &a)erirI n# re!resentar( e$ #tr# -%ner#I Kue c#nsiste en $a imitaci nI es mu' -raci#s#L !er# n#s#tr#s s $# !#dem#s usar$e de cuand# en cuand#I ' c#m# de !as# ' a )urtadi$$asI !#rKue de #tr# m#d# es !#c# $ibera$( e$ tercer -%ner#I es decirI $a !ar#dia de $#s -est#sI n# es di-na de n#s#tr#s( e$ cuart#I es decirI $a #bscenidadI n# s $# es indi-na de$ B#r#I sin# de $#s c#nHites de !ers#nas $ibres. JuitadasI !uesI de $a #rat#ria t#das estas es!ecies de c)istesI Kuedan s $# $as BaceciasI de !a$abra ' de c#saI se-Mn $a diHisi n Kue antes )ice. L# Kue !#r s4 es -raci#s#I sean cua$es Bueren $as !a$abras c#n Kue se diceI es Bacecia de c#saL $# Kue mudand# $as !a$abras !ierde $a sa$ tiene t#da su -racia en $as !a$abras mismas. L#s eKu4H#c#s s#n mu' a-ud#sI ' aunKue su -racia c#nsiste en e$ H#cab$# ' n# en $a sustanciaI sue$en )acer re4r muc)# ' s#n mu' a$abad#s cuand# se dicen discreta ' a-radab$emente. As4 en e$ cas# de aKue$ Tici#I Kue era mu' aBici#nad# a ,u-ar a $a !e$#taI ' adem2s ten4a Bama de r#m!er de n#c)e $as estatuas sa-radasI !re-untand# sus c#m!a"er#s !#r Ku% n# Hen4a a$ cam!#I $e e:cus Ves!a Terenci#I diciend# Kue ten4a un bra&# r#t#. L#s $$amad#s

38ED? Ambi-ua sunt in !rimis acuta atKue in Herb# !#sitaI n#n in reL sed n#n sae!e ma-num risum m#HentL ma-is ut be$$eI ut $itterate dicta $audanturL ut in i$$um TitiumI Kui cum studi#se !i$a $uderet et idem si-na sacra n#ctu Bran-ere !utaretur -re-a$esKue eumI cum in cam!um n#n HenissetI reKuirerentI e:cusaHit Ves!a TerentiusI Ku#d eum bracc)ium Bre-isse diceretL ut i$$ud ABricaniI Ku#d est a!ud Luci$ium. Juid Decius. Nucu$am an

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>>F

c#nBi:um His Bacere. InKuit( ut tuus amicusI CrasseI GraniusI Sn#n esse se:tantis.S 38EA? Et si KuaeritisI isI Kui a!!e$$atur dica:I )#c -enere ma:ime e:ce$$etL sed risum m#Hent a$ia mai#rem. Ambi-uum !er se i!sum !r#batur id KuidemI ut ante di:iI He$ ma:imeL in-eni#si enim Hidetur Him Herbi in a$iudI atKue ceteri acci!iantI !#sse ducereL sed admirati#nem ma-is Kuam risum m#HetI nisi si Kuand# incidit in a$iud Ku#Kue -enus ridicu$iI Kuae -enera !ercurram eKuidem. 3L@III? 38EE? Sed scitis esse n#tissimum ridicu$i -enusI cum a$iud e:s!ectamusI a$iud dicitur( )ic n#bismet i!sis n#ster err#r risum m#Het( Ku#d si admi:tum est etiam ambi-uumI Bit sa$siusL ut a!ud N#Hium Hidetur esse miseric#rs i$$eI Kui iudicatum duci Hidet( !erc#ntatur ita( SKuanti addictus.S SMi$$e nummum.S Si addidisset tantumm#d# Sducas $icetSL esset i$$ud -enus ridicu$i !raeter e:s!ectati#nemL sed Kuia addidit Sni)i$ add#I ducas $icetSL addit# ambi-u# 3a$ter# -enere ridicu$i?I BuitI ut mi)i Kuidem HideturI sa$sissimus. N#c tum est HenustumI cum in a$tercati#ne arri!itur ab adHersari# Herbum et e: e#I ut a Catu$# in P)i$i!!umI in eum i!sum a$iKuidI Kui $acessiHitI inB$i-itur. 38EF? Sed cum !$ura sint ambi-ui -eneraI de Kuibus est d#ctrina Kuaedam subti$i#rI attendere et aucu!ari Herba #!#rtebitL in Ku#I ut eaI Kuae sint Bri-idi#raI HitemusI ; est enim caHendumI ne arcessitum dictum !utetur ; !ermu$ta tamen acute dicemus. A$terum -enus estI Ku#d )abet !arHam Herbi immutati#nemI Ku#d in $ittera !#situm Graeci H#cant !ar#n#masianI ut SN#bi$i#rem m#bi$i#remS Cat#L autI ut idemI cum cuidam di:isset Seamus deambu$atumS et i$$e SKuid #!us Buit de.S SImm# Her#S inKuit SKuid #!us Buit te.S Aut eiusdem res!#nsi# i$$a Ssi tu et adHersus et aHersus im!udicus es.S 38E0? Etiam inter!retati# n#minis )abet acumenI cum ad ridicu$um c#nHertasI Kuam #b rem ita Kuis H#ceturL ut e-# nu!er Nummium diHis#remI ut Ne#!t#$emum ad Tr#iamI sic i$$um in cam!# Marti# n#men inHenisseL atKue )aec #mnia Herb# c#ntinentur. 3L@IV? Sae!e etiam Hersus Bacete inter!#niturI He$ ut est He$ !au$u$um immutatusI aut a$iKua !ars HersusI ut Stati a Scaur# st#mac)anteL e: Ku# sunt n#n nu$$iI Kui tuam $e-em de ciHitate natamI CrasseI dicant( stI taceteI Kuid )#c c$am#ris. Juibus nec mater nec !aterI tanta c#nBidentia.

decid#res s#bresa$en !rinci!a$mente en este -%ner#I !er# aun )a' #tr#s c)istes Kue !r#H#can m2s $a risa. E$ eKu4H#c# a-rada !#r ser muestra de in-eni# !#der t#mar $a !a$abra en diHers# sentid# de aKue$ en Kue $#s dem2s $a t#man. Per# est# mueHe m2s a admiraci n Kue a risaI a n# ser Kue se d% $a man# c#n #tr# -%ner# de rid4cu$#.

VRec#rrer% est#s #tr#s -%ner#s. Oa sab%is Kue un# de $#s m2s Brecuentes es e$ decir una c#sa cuand# se es!era #traI !#rKue ent#nces nuestr# mism# err#r n#s mueHe a risa. O si a est# se a"ade e$ eKu4H#c#I aun tiene e$ c)iste m2s -racia. Tambi%n es de mu' buen eBect# en una dis!uta arrebatar a$ adHersari# sus !a$abras ' )erir$e c#n sus !r#!ias armasI c#m# )i&# C2tu$# c#ntra Ti$i!#. Per# c#m# s#n muc)#s $#s -%ner#s de ambi-RedadI ' diB4ci$ de c#m!endiar su d#ctrinaI c#nHendr2 #bserHar ' atender a $#s H#cab$#s !ara eHitar t#d# $# Kue !are&ca Br4# ' rebuscad#I ' $imitarn#s a $# Kue ten-a Herdadera a-ude&a. VOtras Heces est2 $a -racia en una !eKue"a a$teraci nI a Heces de una s#$a $etraI en $a !a$abra. A est# $$aman $#s Grie-#s U!aran#masiaLV as4 Cat#n $$amaba a 1obilio, -obilio. Tambi%n $a inter!retaci n de$ n#mbre tiene a-ude&a cuand# sirHe !ara e$ rid4cu$#. As4 di,# '#I )ace !#c#I Kue e$ diHis#r Nummi# )ab4a c#nKuistad# ren#mbre en e$ cam!# Marci# c#m# Ne#!t#$em# de$ante de Tr#'a.

Muc)as Heces se cita !#r d#naire a$-Mn Hers#I 'a ta$ c#m# esI 'a un !#c# a$terad#I 'a a$-una !arte de Hers#I c#m# )i&# Estaci# c#n Escaur# en aKue$$a dis!utaI de $a cua$ dicen Kue naci $a $e' de ciudadan4a de Cras#( UCa$$adL Pa Ku% es#s -rit#s. P!#r Ku% ten%is tanta arr#-ancia $#s Kue

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>>0

AuBerte istam enim su!erbiam. Nam in Cae$i# sane etiam ad causam uti$e Buit tuum i$$udI Ant#niI cum i$$e a se !ecuniam !r#Bectam diceret testis et )aberet Bi$ium de$icati#remI abeunte iam i$$#I sentin senem esse tactum tri-inta minis. 38E1? In )#c -enus c#niciuntur etiam !r#HerbiaI ut i$$ud Sci!i#nisI cum Ase$$us #mnis se !r#Hincias sti!endia merentem !era-rasse -$#riaretur( Sa-as ase$$umS et ceteraL Kua re ea Ku#KueI Ku#niam mutatis Herbis n#n !#ssunt retinere eandem HenustatemI n#n in reI sed in Herbis !#sita ducantur. 38EG? Est etiam in Herb# !#situm n#n insu$sum -enus e: e#I cum ad HerbumI n#n ad sententiam rem acci!ere HideareL e: Ku# un# -enere t#tus est Tut#rI mimus HetusI #!!id# ridicu$us. Sed abe# a mimisL tantum -enus )uius ridicu$i insi-ni a$iKua et n#ta re n#tari H#$#L est autem e: )#c -enere i$$udI Ku#d tuI CrasseI nu!er eiI Kui te r#-assetI num tibi m#$estus esset ButurusI si ad te bene ante $ucem HenissetI Stu Her#S inKuisti Sm#$estus n#n eris.S SIubebis i-itur teS inKuit Ssuscitari.S Et tu Scerte ne-aram te m#$estum Buturum.S 38F9? E: e#dem )#c Hetus i$$ud estI Ku#d aiunt Ma$u-inensem i$$um 3M.? Sci!i#nemI cum e: centuria sua renuntiaret Acidinum c#nsu$em !raec#Kue di:isset Sdic de L. Man$i#S( SHirum b#numS inKuit Se-re-iumKue ciHem esse arbitr#r.S Ridicu$e etiam i$$ud L. 3P#rcius? Nasica cens#ri Cat#niL cum i$$e Se: tui animi sententia tu u:#rem )abes.S SN#n )ercu$eS inKuit Se: mei animi sententia.S Naec aut Bri-ida sunt aut tum sa$saI cum a$iud est e:s!ectatum. Natura enim n#sI ut ante di:iI n#ster de$ectat err#rL e: Ku#I cum Kuasi dece!ti sumus e:s!ectati#neI ridemus. 3L@V? 38F>? In Herbis etiam i$$a suntI Kuae aut e: immutata #rati#ne ducuntur aut e: unius Herbi trans$ati#ne aut e: inHersi#ne Herb#rum. E: immutati#neI ut #$im Rusca cum $e-em Berret anna$emI dissuas#r M. SerHi$ius Sdic mi)iIS inKuit SM. PinariI numI si c#ntra te di:er#I mi)i ma$e dicturus esI ut ceteris Becisti.S SVt sementem BecerisI ita metesS inKuit. 38F8? E: trans$ati#ne autemI utI cum Sci!i# i$$e mai#r C#rint)iis statuam !#$$icentibus e# $#c#I ubi a$i#rum essent im!erat#rumI turma$is di:it dis!$icere. InHertuntur autem HerbaI utI Crassus a!ud M. Per!ernam iudicem !r# Acu$e#ne cum diceretI aderat c#ntra Acu$e#nem Gratidian# L. Ae$ius LamiaI deB#rmisI

n# c#n#c4steis !adre ni madre. De!#ned esa s#berbia.V C#m# est#s dic)#s !ierden $a -racia en mud2nd#se $as !a$abrasI deben c#nsiderarse c#m# c)istes de H#cab$# ' n# de sentencia. Na' #tr# -%ner#I ' n# insu$s#I Kue c#nsiste en t#mar $as !a$abras en su Ha$#r $itera$I ' n# en e$ Kue $es da e$ Kue )ab$a. De este -%ner# es $# Kue tMI Cras#I res!#ndisteI n# )a muc)#I a un# Kue te !re-untaba si te ser4a m#$est# e$ Kue Buera a Hisitarte antes de$ amanecer. U1o me sers molest#IV $e res!#ndiste. UMandar2s Kue te des!iertenIV a"adi %$. O tM( USi te )e dic)# Kue n# me ser4as m#$est#...V Tambi%n tuH# -racia aKue$ dic)# de Luci# P#rci# Nasica a$ cens#r Cat#nI cuand# $e !re-untaba %ste( USe-Mn tu H#$untadI Ptienes mu,er. ;N#I se-Mn mi H#$untadV c#ntest . Est#s c)istes s#n Br4#s cuand# n# s#n ines!erad#s. Es natura$I c#m# antes di,eI Kue n#s )a-a -racia e$ err#r en Kue caem#sI ' sue$e )acern#s reir e$ Her bur$adas nuestras es!eran&as.

S#n tambi%n c)istes de !a$abra $#s Kue se t#man de a$-una a$usi nI tras$aci n # inHersi n de H#cab$#s. De a$usi nI H-.I cuand# Marc# SerHi$i# Kuis# #!#nerse a $a $e' de Rusea s#bre $a edad Kue deb4a tenerse !ara $as ma-istraturas( UDimeI Marc# Pinari#I si aBirm# a$-# c#ntra t4I Pme c#ntestar2s c#n in,urias c#m# a $#s #tr#s.V USe-Mn siembresI as4 c#-er2sIV $e res!#ndi Pinari#. P#r tras$aci nI c#m# Esci!i#n e$ Ma'#r res!#ndi a $#s de C#rint# Kue Kuer4an $eHantar$e una estatua en e$ siti# d#nde estaban $as de $#s #tr#s -enera$esI UKue n# $e a-radaban $as estatuas en escuadr#nes.V A Heces se inHierten $as !a$abrasI c#m# )i&# Cras# deBendiend# a AcM$e# ante e$ ,ue& Mare# Per!enna.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>>1

ut n#stisL Kui cum inter!e$$aret #di#seI SaudiamusS inKuit S!u$c)e$$um !uerumS CrassusL cum esset arrisumI n#n !#tui mi)iS inKuit Lamia SB#rmam i!se Bin-ereI in-enium !#tuiSL tum )ic SaudiamusS inKuit SdisertumS( mu$t# etiam arrisum est He)ementius. Sunt etiam i$$a Henusta ut in -raHibus sententiisI sic in Bacetiis ; di:i enim dudum rati#nem a$iam esse i#ciI a$iam seHeritatisI -raHium autem et i#c#rum unam esse materiam ; 38FD? #rnant i-itur in !rimis #rati#nem Herba re$ata c#ntrarieI Ku#d idem -enus sae!e est etiam BacetumI ut SerHius i$$e Ga$ba cum iudices L. Scrib#ni# tribun# !$ebis Berret Bami$iaris su#s et di:isset Lib# SKuand# tandemI Ga$baI de tric$ini# tu# e:ibis. S SCum tuS inKuit Sde cubicu$# a$ien#.S A Ku# -enere ne i$$ud Kuidem !$urimum distatI Ku#d G$aucia Mete$$# SHi$$am in Tiburti )abesI c#rtem in Pa$ati#.S 3L@VI? 38FA? Ac Herb#rum Kuidem -eneraI Kuae essent BacetaI di:isse me !ut#L rerum !$ura suntI eaKue ma-isI ut di:i anteI ridenturL in Kuibus est narrati#I res sane diBBici$isL e:!rimenda enim sunt et !#nenda ante #cu$#s eaI Kuae Hideantur et Heri simi$iaI Ku#d est !r#!rium narrati#nisI et Kuae sintI Ku#d ridicu$i !r#!rium estI subtur!iaL cuius e:em!$umI ut breHissimumI sit sane i$$udI Ku#d ante !#suiI Crassi de Memmi#. Et ad )#c -enus ascribamus etiam narrati#nes a!#$#-#rum. 38FE? Tra)itur etiam a$iKuid e: )ist#riaI utI cum Se:. Titius se Cassandram esse diceretI Smu$t#sS inKuit Ant#nius S!#ssum tu#s Aiaces Oi$e#s n#minare.S Est etiam e: simi$itudineI Kuae aut c#n$ati#nem )abet aut tamKuam ima-inem( c#n$ati#nemI ut i$$e Ga$$us #$im testis in Pis#nemI cum innumerabi$em Ma-i# !raeBect# !ecuniam di:isset datam idKue Scaurus tenuitate Ma-i redar-ueretISerrasIS inKuit SScaureL e-# enim Ma-ium n#n c#nserHasse dic#I sed tamKuam nudus nuces $e-eretI in Hentre abstu$isseSL ut i$$ud M. Cicer# sene:I )uius Hiri #!timiI n#stri Bami$iarisI !aterISn#str#s )#mines simi$is esse S'r#rum Hena$ium( ut KuisKue #!time Graece sciretI ita esse neKuissimum.S 38FF? Va$de autem ridentur etiam ima-inesI Kuae Bere in deB#rmitatem aut in a$iKu#d Hitium c#r!#ris ducuntur cum simi$itudine tur!i#ris( ut meum i$$ud in Ne$Hium Manciam Siam #stendam cuius m#di sisIS cum i$$e S#stendeI Kuaes#SL dem#nstraHi di-it# !ictum Ga$$um in Marian scut# Cimbric# sub N#His dist#rtumI eiecta

Era deBens#r de Gratidian#I Luci# E$i# L2miaI )#mbre tan Be# c#m# sab%isI ' )abiend# interrum!id# a Cras#I di,# %ste( UOi-am#s a ese )erm#s# manceb#.V Ri%r#nse t#d#sI ' L2mia c#ntinu ( UN# !ued# '# darme )erm#suraI !er# s4 in-eni#. ;Oi-am#sI !uesI a ese )#mbre tan sabi#IV c#ntinu Cras#L ' t#daH4a Bue ma'#r $a risa. Di,e antes Kue est#s recurs#s Ha$4an as4 en $# -raHe c#m# en $# seri#I !ues aunKue $a materia de $# c mic# sea distinta de $a de $#s discurs#s -raHesI $a B#rma de un#s ' #tr#s es $a misma. Ad#rnan muc)# $a #raci n $as !a$abras en sentid# c#ntrari#. As4 SerHi# Ga$baI acusad# !#r e$ tribun# de $a !$ebe Luci# Estrib#ni#I esc#-i !#r ,ueces a sus Bami$iares ' ami-#sI ' dici%nd#$e Lib#n( UO) Ga$baI Pcu2nd# sa$es de tu tric$ini#. ;Cuand# tM sa$-as de $a a$c#ba a,enaIV $e res!#ndi . VDe $#s c)istes de !a$abra cre# )aber dic)# bastante( $#s de c#sas s#n m2s ' e:citan m2s $a risaI s#bre t#d# cuand# entra en e$$#s $a narraci n 5c#sa bastante diB4ci$6. P#rKue )an de e:!resarse ' !#nerse a $a Hista $as c#sas de ta$ maneraI Kue !are&can Her#s4mi$esI $# cua$ es !r#!i# de $a narraci nI ' adem2s es necesari# Kue $#s )ec)#s Kue se narran sean materia ac#m#dada a $a risa. P#ndr% un e,em!$# breH4sim#I e$ mism# Kue antes cit%I e$ de Cras# c#ntra Minuci#. En este -%ner# debe inc$uirse tambi%n $a narraci n de a! $#-#s. T mase a Heces a$-# de $a )ist#riaI c#m# cuand# Se:t# Tici# dec4a Kue %$ era #tra Casandra( UO#I di,# Ant#ni#I !ued# n#mbrar a tus muc)#s A'aces # Oi$%#s.V Otras Heces e$ c)iste es de seme,an&aI c#m!araci n # im2-en. De c#m!araci n( siend# Ga$# testi-# c#ntra Pis#nI ' censurand# a$ !reBect# Ma-i# !#r )aber recibid# una -ran cantidad de diner#I $# cua$ Escaur# n# Kuer4a admitirI a$e-and# $a !#bre&a de Ma-i#( UTe eKuiH#casI #) Escaur#I $e di,#I !#rKue '# n# aBirm# Kue Ma-i# c#nserHe ese diner#I sin# Kue $e se!u$t en su HientreI c#m# )ace un )#mbre desnud# Kue rec#-e nueces.V O Marc# Cicer n e$ Hie,#I !adre de este e:ce$ente ami-# nuestr#I s#$4a decir Kue nuestr#s c#nciudadan#s eran !arecid#s a $#s esc$aH#s siri#sI Kue en cuant# saben un !#c# de -rie-#I s#n !e#res. Tambi%n tienen -racia $as a$usi#nes a deB#rmidades # Hici#s c#r!#ra$esI !#rKue sue$en indicar a$-una ma$a cua$idad de 2nim#. Ta$ es aKue$ dic)# m4# c#ntra E$Hi#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>>G

$in-uaI buccis B$uentibusL risus est c#mm#tusL ni)i$ tam Manciae simi$e Hisum estL ut cum Tit# Pinari# mentum in dicend# int#rKuenti( Stum ut diceretI si Kuid He$$etI si nucem Bre-isset.S 38F0? Etiam i$$aI Kuae minuendi aut au-endi causa ad incredibi$em admirati#nem eBBerunturL He$ut tuI CrasseI in c#nti#ne( Sita sibi i!sum ma-num Hideri MemmiumI ut in B#rum descendens ca!ut ad B#rnicem Tabianum demitteretSL e: Ku# -enere etiam i$$ud estI Ku#d Sci!i# a!ud NumantiamI cum st#mac)aretur cum C. Mete$$#I di:isse dicitur( Ssi Kuintum !areret mater eiusI asinum Buisse !arituram.S 38F1? Ar-uta etiam si-niBicati# estI cum !arHa re et sae!e Herb# res #bscura et $atens in$ustraturL utI cum C. Tabrici# P. C#rne$iusI )#m#I ut e:istimabaturI aHarus et Bura:I sed e-re-ie B#rtis et b#nus im!erat#rI -ratias a-eret Ku#d se )#m# inimicus c#nsu$em BecissetI be$$# !raesertim ma-n# et -raHi Sni)i$ estI Ku#d mi)i -ratias a-asIS inKuit Ssi ma$ui c#m!i$ari Kuam HenireSL ut Ase$$# ABricanus #bicienti $ustrum i$$ud inBe$i:I Sn#$iS inKuit SmirariL is enimI Kui te e: aerariis e:emitI $ustrum c#ndidit et taurum imm#$aHit.S 3Tacita sus!ici# estI ut re$i-i#ne ciHitatem #bstrin:isse Hideatur MummiusI Ku#d Ase$$um i-n#minia $eHarit.? 3L@VII? 38FG? Vrbana etiam dissimu$ati# estI cum a$ia dicuntur ac sentiasI n#n i$$# -enereI de Ku# ante di:iI cum c#ntraria dicasI ut Lamiae CrassusI sed cum t#t# -enere #rati#nis seHere $udasI cum a$iter sentias ac $#KuareL ut n#ster ScaeH#$a H#$a Se!tumu$ei# i$$i Ana-nin#I cui !r# C. Gracc)i ca!ite erat aurum re!ensumI r#-antiI ut se in Asiam !raeBectum duceret SKuid tibi HisIS inKuit Sinsane. Tanta ma$#rum est mu$titud# ciHiumI ut tibi e-# )#c c#nBirmemI si R#mae manserisI te !aucis annis ad ma:imas !ecunias esse Henturum.S 3809? In )#c -enere Tannius in anna$ibus suis ABricanum )unc Aemi$ianum dicit Buisse e-re-ium et Graec# eum Herb# a!!e$$at eir#naL sedI uti ei BeruntI Kui me$ius )aec n#runtI S#cratem #!in#r in )ac ir#nia dissimu$antiaKue $#n-e $e!#re et )umanitate #mnibus !raestitisse. Genus est !ere$e-ans et cum -raHitate sa$sum cumKue #rat#riis dicti#nibus tum urbanis serm#nibus acc#mm#datum. 380>? Et )ercu$e #mnia )aecI Kuae a me de Bacetiis dis!utanturI n#n mai#ra B#rensium acti#num Kuam #mnium serm#num c#ndimenta sunt. Nam sicut Ku#d a!ud

Mancia( UDem#strar% Kui%n eresI $e di,e. ;Mu%stra$#I !uesI me re!$ic .V O '# se"a$% c#n e$ ded# a un Ga$# !intad# en e$ escud# c4mbric# de Mari#I ba,# $as tiendas nueHasI t#rcid#I c#n $a $en-ua Buera ' ca4das $as me,i$$as. Ri%r#nse t#d#sI !#rKue $a seme,an&a c#n Mancia era c#m!$eta. Otra He& di,e a Tit# Pinari#I Kue se t#rc4a $a barba a$ )ab$ar( UD4 $# Kue KuierasI des!u%s Kue )a'as Kuebrad# esa nue&.V Tambi%n s#n c)ist#sas $as !#nderaci#nes Kue se )acen !ara ensa$&ar # de!rimir a$-una c#sa. As4 tMI Cras#I di,iste ante e$ !ueb$# Kue Minuci# se ten4a !#r tan -randeI Kue cuand# !asaba !#r e$ B#r#I ba,aba $a cabe&a !ara n# tr#!e&ar c#n e$ arc# de Tabi#. De$ mism# -%ner# es $# Kue cuentan Kue di,# Esci!i#n ante NumanciaI en#,ad# c#n Ca'# Mete$#( USi $a madre de %ste !are !#r Kuinta He&I !arir2 de Bi,# un asn#.V Tambi%n tiene a-ude&a e$ indicar breHementeI ' a Heces c#n una s#$a !a$abraI una c#sa #scura. Nabiend# id# Pub$i# C#rne$i#I Kue !asaba !#r )#mbre aHar# ' ra!a&I !er# mu' Buerte ' buen -enera$I a dar $as -racias a Ca'# Tutirici#I !#rKue siend# enemi-# su'# $e )ab4a )ec)# c nsu$ en tiem!# de una -rande ' !e$i-r#sa -uerra( UN# tienes !#r Ku% darme -raciasI $e c#ntest Tabrici#L KuiseI m2s ser )urtad# Kue !uest# en Henta.V VTambi%n es e$e-ante $a disimu$aci n Kue c#nsiste en decir una c#sa distinta de $# Kue se !iensaI aunKue n# $a c#ntrariaI c#m# en $a res!uesta de Cras# a Lumia( de esta es!ecie de seHera ir#n4a se Ha$i nuestr# Esc%H#$aI c#ntra Se!tumu$e'# de Ana-niaI Kue )ab4a recibid# e$ diner# #Brecid# !#r $a cabe&a de Ca'#I ' r#-aba a Esc%H#$a Kue $e $$eHase a$ Asia de !reBect#. UPJu% KuieresI insensat#. $e di,#L tan -rande es e$ nMmer# de ma$#s ciudadan#sI KueI si te Kuedas en R#maI reunir2s en !#c#s a"#s muc)4sim# diner#.V Cuenta Tanni# en sus ana$es Kue a este -%ner# de c)istes Bue mu' dad# Esci!i#n e$ ABrican#I ' !#r es# c#n !a$abra -rie-a $e $$ama e$ ir nic#. Per# se-Mn dicen $#s Kue me,#r entienden de est#I S crates aHenta,a a t#d#s en $a ir#n4a ' disimu$aci nI !#r su -racia ' buen -ust#. Este -%ner# es mu' e$e-anteL tiene -raHedad me&c$ada c#n $a a-ude&aI ' se ac#m#daI 'a a $a dicci n #rat#riaI 'a a $as c#nHersaci#nes urbanas. O en HerdadI t#d#s $#s c)istes Kue )e enumerad# sirHen !ara c#ndimentar n# s $# $as acci#nes B#renses sin# t#d# -%ner# de discurs#s. P#r es# $e# en Cat#nI de

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>89

Cat#nem est ; Kui mu$ta rettu$itI e: Kuibus a me e:em!$i causa n#n nu$$a !#nuntur ; !er mi)i scitum HideturI C. Pub$icium s#$itum dicere SP. Mummium cuiusHis tem!#ris )#minem esseIS sic !r#Bect# se res )abetI nu$$um ut sit Hitae tem!usI in Ku# n#n deceat $e!#rem )umanitatemKue Hersari. 3808? Sed rede# ad cetera. Est )uic Binitimum dissimu$ati#niI cum )#nest# Herb# Hiti#sa res a!!e$$aturL ut cum ABricanus cens#r tribu m#Hebat eum centuri#nemI Kui in Pau$i !u-na n#n adBueratI cum i$$e se cust#diae causa diceret in castris remansisse KuaereretKueI cur ab e# n#tareturI Sn#n am#S inKuit Snimium di$i-entis.S 380D? Acutum etiam i$$ud estI cum e: a$terius #rati#ne a$iud e:ci!ias atKue i$$e Hu$tL ut Sa$inat#ri Ma:imusI cum Tarent# amiss# arcem tamen LiHius retinuisset mu$taKue e: ea !r#e$ia !raec$ara BecissetI cum a$iKu#t !#st annis Ma:imus id #!!idum rece!isset r#-aretKue eum Sa$inat#rI ut meminisset #!era sua se Tarentum rece!isseI SKuidniS inKuit Smeminerim. NumKuam enim rece!issemI nisi tu !erdidisses.S 380A? Sunt etiam i$$a subabsurdaI sed e# i!s# n#mine sae!e ridicu$aI n#n s#$um mimis !era!!#sitaI sed etiam Ku#dam m#d# n#bis( )#m# BatuusI !#stKuam rem )abere c#e!itI est em#rtuus. Et Kuid est tibi ista mu$ier. V:#r. Simi$is me dius Bidius. Et Kuamdiu ad aKuas BuitI numKuam est em#rtuus.

cu'#s escrit#s )e t#mad# muc)#s e,em!$#sI Kue Ca'# Pub$ici# s#$4a decir( UPub$i# Mumini# es )#mbre !ara t#d# tiem!#.V O ten4a ra& nI !#rKue n# )a' tiem!# de $a Hida en Kue n# c#nHen-a usar de -racia ' ,#Hia$idad. Per# !asem#s a $#s #tr#s -%ner#s. VMu' !arecida a $a disimu$aci n es $a Bi-ura Kue c#nsiste en dar un n#mbre )#nest# a una c#sa Hici#saI c#m# )i&# Esci!i#n e$ ABrican#I cuand#I siend# cens#rI arr#, de su tribu a un centuri n Kue n# )ab4a asistid# a $a bata$$a de Pau$#I ' d2nd#$e e$ centuri n !#r discu$!a Kue se )ab4a Kuedad# en $#s rea$es !ara cust#diar$#sI re!$ic Esci!i#n( UN# -ust# de s#$dad#s tan cuidad#s#s.V A-ude&a )a' tambi%n en t#mar $as !a$abras de #tr# en un sentid# diBerente de aKue$ en Kue %$ $as usa( as4I cuand# LiHi# Sa$inat#rI des!u%s de )aber !erdid# a Tarent#I c#nserH s#$amente $a B#rta$e&aI ' desde e$$a resisti mu' bien a $#s enemi-#sI )asta Kue a$-un#s a"#s des!u%s rec#br M2:im# $a ciudadI dici%nd#$e Sa$inat#r Kue se ac#rdase de sus serHici#sI !ues -racias a %$ )ab4a rec#brad# a Tarent#( PUC m# n# )e de ac#rdarme. $e di,#L nunca $a )ubiera rec#brad# '#I si tM n# $a )ubieses !erdid#.V Na' #tr#s dic)#s a$-# neci#sI !er# Kue mueHen a risaI ' Kue n# s $# !ueden usar$#s $#s mim#sI sin# tambi%n )asta ciert# !unt# $#s #rad#resI Herbi-racia( UWJu% )#mbre tan neci#X cuand# em!e&aba a ser ric#I se muri . ;PEs !arienta tu'a esta mu,er. ;Es mi es!#sa. ;Ciertamente Kue $# !arece. ;Mientras estuH# en $#s ba"#sI n# se muri .V VEste m#d# de c)iste es a$-# $i-er# ' !r#!i# de $a c#mediaI c#m# antes di,eI !er# tiene tambi%n a$-Mn $u-ar entre n#s#tr#sI cuand# un )#mbre Kue n# es neci# dice c#n aire de in-enuidad a$-una c#sa !icanteI H-.I $# Kue a t4I #) Ant#ni#I te di,# ManciaI )abiend# #4d# Kue Marc# Dur#ni# te acusaba de !ecu$ad#I en e$ tiem!# Kue Buiste cens#r( )alguna ve. te haba de ser lcito tratar de tus negocios.V Estas #currencias )acen re4r muc)#I c#m# t#d#s $#s a!arentes absurd#s Kue c#n ir#n4a dicen $#s )#mbres de in-eni#. As4I Bin-im#s a Heces n# entender $# Kue en rea$idad entendem#sI H-.( !re-untar#n a P#ntidi#. UPJue !iensas tM de$ Kue es s#r!rendid# en adu$teri#. ;Jue es mu' t#r!e en de,arse s#r!render.V As4 '#I cuand# Mete$# Kuer4a inc$uirme en e$

3L@VIII? Genus )#c $eHius etI ut di:iI mimicumI sed )abet n#n numKuam a$iKuid etiam a!ud n#s $#ciI ut He$ n#n stu$tus Kuasi stu$te cum sa$e dicat a$iKuid( ut tibiI Ant#niI ManciaI cum audisset te cens#rem a M. Dur#ni# de ambitu !#stu$atumI Sa$iKuand#S inKuit Stibi tuum ne-#tium a-ere $icebit.S 380E? Va$de )aec ridentur et )ercu$e #mniaI Kuae a !rudentibus 3Kuasi? !er simu$ati#nem 3n#n inte$$e-endi? subabsurde sa$seKue dicuntur. E: Ku# -enere est etiam n#n Hideri inte$$e-ere Ku#d inte$$e-asI ut P#ntidius SKua$em e:istimasI Kui in adu$teri# de!re)enditur.S STardumXS Vt e-#I Kui in di$ectu Mete$$#I cum e:cusati#nem #cu$#rum a me n#n acci!eret et di:isset Stu i-itur ni)i$ Hides.S 380F? SE-# Her#S inKuam Sa !#rta EsKui$ina Hide#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>8>

Hi$$am tuamLS ut i$$ud NasicaeI Kui cum ad !#etam Ennium Henisset eiKue ab #sti# Kuaerenti Ennium anci$$a di:isset d#mi n#n esseI Nasica sensit i$$am d#mini iussu di:isse et i$$um intus esseL !aucis !#st diebus cum ad Nasicam Henisset Ennius et eum ad ianuam KuaereretI e:c$amat Nasica d#mi n#n esseI tum Ennius SKuid. E-# n#n c#-n#sc# H#cemS inKuit Stuam.S Nic Nasica S)#m# es im!udens( e-# cum te Kuaererem anci$$ae tuae credidi te d#mi n#n esseI tu mi)i n#n credis i!si.S 3800? Est be$$um i$$ud Ku#KueI e: Ku# isI Kui di:it inridetur in e# i!s# -enereI Ku# di:itL utI cum J. O!imius c#nsu$arisI Kui adu$escentu$us ma$e audissetI BestiH# )#mini E-i$i#I Kui Hideretur m#$$i#r nec essetI di:isset SKuid tuI E-i$ia mea. Juand# ad me Henis cum tua c#$u et $ana.S SN#n !#$S inKuit Saude#I nam me ad Bam#sas Hetuit mater accedere.S

a$istamient# sin atender a $a e:cusa Kue '# daba de ser c#rt# de HistaI ' me dec4a( UPnada Hes. `L# Mnic# Kue He#I $e re!$iKu%I desde $a !uerta EsKui$inaI es tu casa de cam!#.V De Esci!i#n Nasica cuentan KueI )abiend# id# a Hisitar a$ !#eta Enni# ' !re-untand# !#r %$I $a criada Kue sa$i a $a !uerta $e res!#ndi Kue Enni# n# estaba en casa. Nasica c#n#ci Kue $# )ab4a dic)# !#r #rden de su am#I ' Kue rea$mente estaba en casa e$ !#eta. A $#s !#c#s d4as Bue un# a Her a NasicaI ' e$ mism# Nasica $e c#ntest a -rit#s( UN# est#' en casa. ;PC m# n#I si c#n#&c# tu H#&.V $e di,# Enni#. A $# cua$ res!#ndi Nasica( UJu% atreHid# eres( cuand# '# te buscabaI cre4 a tu sierHa Kue me di,# Kue n# estabas en casaI ' a)#ra tM n# me Kuieres creer a m4.V Tambi%n se !uede )acer bur$a de a$-un# c#n $as mismas !a$abras c#n Kue %$ )a Kuerid# bur$arse. As4I Juint# O!imi#I Har n c#nsu$ar Kue n# )ab4a tenid# en su ,uHentud buena BamaI di,# a E-i$i#I )#mbre BestiH# ' Kue !arec4a aBeminad#I aunKue n# $# era( UPJu% ta$I E-i$ia m4aI cu2nd# Hienes a mi casa c#n tu rueca ' $ana. ;N# me atreH#I c#ntest E-i$i#I !#rKue mi madre me )a !r#)ibid# acercarme a mu,eres de ma$a Bama.V VSa$adas s#n tambi%n $as e:!resi#nes Kue $$eHan #cu$ta $a s#s!ec)a de ridicu$e&( de este -%ner# Bue e$ dic)# de aKue$ sici$ian# a Kuien un ami-# su'# se Kue,aba de Kue su mu,er se )ab4a a)#rcad# de una )i-uera. UDameI $e di,#I a$-Mn renueH# de ese 2rb#$ !ara !$antar$#.V De una manera seme,ante res!#ndi C2tu$# a un ma$ #rad#rI Kue $e !re-untaba si en e$ e!4$#-# )ab4a c#nse-uid# m#Her a c#m!asi n. UO mu' -randeI $e di,#I !#rKue nin-un# )a' de tan duras entra"as a Kuien tu discurs# n# )a'a !arecid# di-n# de $2stima.V A mi me a-radan muc)# $#s c)istes Kue se dicen c#n enBad#L cuand# es )#mbre de in-eni# e$ Kue $#s diceI !#rKue ent#nces se a!$aude $a natura$idad aun m2s Kue $a -racia. P#r es# me )ace -racia aKue$ !asa,e de NeHi#( UPP#r Ku% $$#rasI !adre. ;PO )e de cantar cuand# est#' c#ndenad#.V Casi c#ntrari# a este -%ner# de ridicu$e& es e$ dic)# de un )#mbre !aciente e im!erturbab$eI H-.( )abiend# tr#!e&ad# c#n Cat#n un )#mbre Kue $$eHaba a cuestas una arcaI $e di,#( UWCuidad#I a!2rtateXV ' Cat#n $e !re-unt ( UPL$eHas t#daH4a a$-# m2s Kue e$ arca.V

3L@I@? 3801? Sa$sa sunt etiamI Kuae )abent sus!ici#nem ridicu$i absc#nditamI Ku# in -enere est Sicu$i i$$udI cui cum Bami$iaris Kuidam Kuereretur Ku#d diceret u:#rem suam sus!endisse se de BicuI Samab# teIS inKuit Sda mi)i e: ista arb#re Ku#s seram surcu$#s.S In e#dem -enere estI Ku#d Catu$us di:it cuidam #rat#ri ma$#( Kui cum in e!i$#-# miseric#rdiam se m#Hisse !utaretI !#stKuam adseditI r#-aHit )unc Hidereturne miseric#rdiam m#HisseI Sac ma-nam KuidemIS inKuit Sneminem enim !ut# esse tam durumI cui n#n #rati# tua miseric#rdia di-na Hisa sit.S 380G? Me tamen )ercu$e etiam i$$a Ha$de m#Hent st#mac)#sa et Kuasi subm#r#sa ridicu$aI n#n cum a m#r#s# dicunturL tum enim n#n sa$I sed natura rideturL in Ku#I ut mi)i HideturI !ersa$sum i$$ud est a!ud N#Hium( SKuid !$#rasI !ater.S SMirum ni cantem( c#ndemnatus sum.S Nuic -eneri Kuasi c#ntrarium est ridicu$i -enus !atientis ac $entiI utI cum Cat# !ercussus esset ab e#I Kui arcam BerebatI cum i$$e diceret ScaHeIS r#-aHit Snum Kuid a$iud Berret !raeter arcam.S 3819? Est etiam stu$titiae sa$sa re!re)ensi#I ut i$$e Sicu$usI cui

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>88

!raet#r Sci!i# !atr#num causae dabat )#s!item suumI )#minem n#bi$emI sed adm#dum stu$tumI SKuaes#IS inKuit S!raet#rI adHersari# me# da istum !atr#numI deinde mi)i neminem dederis.S M#Hent i$$a etiamI Kuae c#niectura e:!$anantur $#n-e a$iter atKue suntI sed acute atKue c#ncinneL ut cum Scaurus accusaret Ruti$ium ambitusI cum i!se c#nsu$ esset BactusI i$$e re!u$sam tu$issetI et in eius tabu$is #stenderet $itteras A. T. P. R. idKue diceret esseI actum Bide P. Ruti$iL Ruti$ius autemI ante BactumI !#st re$atumL C. CaniusI eKues R#manusI cum RuB# adessetI e:c$amatI neutrum i$$is $itteris dec$arari( SKuid er-#.S inKuit ScaurusL SAemi$ius BecitI !$ectitur Ruti$ius.S 3L@@? 381>? Ridentur etiam discre!antia( SKuid )uic abest nisi res et Hirtus.S Qe$$a etiam est Bami$iaris re!re)ensi# Kuasi errantisL ut cum #biur-aHit A$bium Granius Ku#dI cum eius tabu$is Kuiddam ab A$buci# !r#batum HidereturI et Ha$de abs#$ut# ScaeH#$a -auderet neKue inte$$e-eret c#ntra suas tabu$as esse iudicatum. 3818? Nuic simi$is est etiam adm#niti# in c#nsi$i# dand# Bami$iarisI ut cum !atr#n# ma$#I cum H#cem in dicend# #btudissetI suadebat GraniusI ut mu$sum Bri-idum biberetI simu$ ac d#mum redissetI S!erdamS inKuit SH#cemI si id Becer#S( Sme$ius estS inKuit SKuam reum.S 381D? Qe$$um etiam estI cum Kuid cuiKue sit c#nsentaneum diciturL utI cum Scaurus n#n nu$$am )aberet inHidiam e: e#I Ku#d P)r'-i#nis P#m!eiI $#cu!$etis )#minisI b#na sine testament# !#ssederatI sederetKue adH#catus re# QestiaeI cum Bunus Ku#ddam ducereturI accusat#r C. Memmius SHideIS inKuit SScaureI m#rtuus ra!iturI si !#tes esse !#ssess#r.S 381A? Sed e: )is #mnibus ni)i$ ma-is rideturI Kuam Ku#d est !raeter e:s!ectati#nemI cuius innumerabi$ia sunt e:em!$aI He$ A!!i mai#ris i$$iusI Kui in senatuI cum a-eretur de a-ris !ub$icis et de $e-e T)#ria et !eteretur Lucu$$us ab eisI Kui a !ec#re eius de!asci a-r#s !ub$ic#s dicerentI Sn#n estS inKuit SLucu$$i !ecus i$$udL erratisSL ; deBendere Lucu$$um Hidebatur ; Se-# $iberum !ut# esse( Kua $ibet !ascitur.S 381E? P$acet etiam mi)i i$$ud Sci!i#nis i$$iusI Kui Ti. Gracc)um !ercu$it( cum ei M. T$accus mu$tis !r#bris #biectis P. Mucium iudicem tu$issetL Seier#IS inKuit SiniKuus estSL cum esset admurmuratumI Sa)IS inKuit SP. C.I n#n e-# mi)i i$$um iniKuum eier#I Herum #mnibus.S Ab )#c Her# Crass# ni)i$ Bacetius( cum $aesisset testis

VTambi%n cabe c)iste en $as bur$as c#ntra $a i-n#rancia. As4 )i&# aKue$ sici$ian# a Kuien e$ !ret#r Esci!i#n )ab4a dad# !#r deBens#r en una causa a su )u%s!edI )#mbre n#b$eI !er# mu' neci#. UTe rue-#I di,# a$ !ret#rI Kue des ese !atr n a mi adHersari#I aunKue des!u%s n# me des nin-un#.V

VPO Ku% direm#s de $as c#ntradicci#nesI H-.. UPJu% $e Ba$ta a %ste sin# )acienda ' Hirtud.V Tambi%n es a-radab$e $a re!rensi n amist#sa ' e$ c#nse,# ' adHertencia Bami$iarI H-.( ac#nse,aba Grani# a un ma$ ab#-ad# Kue se )ab4a !uest# r#nc# en e$ B#r#I Kue bebiese Hin# Br4# ' me&c$ad# c#n mie$ as4 Kue H#$Hiese a su casa. UPerder% $a H#& si ta$ )a-#. ;M2s Ha$e Kue !ierdas $a H#& Kue n# Kue !ierdas a tu c$iente.V E$ c)iste m2s incisiH# es e$ Kue me,#r se ac#m#da a$ car2cter de $as !ers#nas. Escaur#I Kue era mu' ab#rrecid# !#rKue sin testament# se )ab4a a!#derad# de $#s bienes de P#m!e'# de Tri-iaI )#mbre ric#I ab#-aba en deBensa de QestiaI cuand# acert a !asar un entierr#. Ent#nces -rit e$ acusad#r Ca'# Memmi#. UMiraI Escaur#I a$$4 $$eHan un muert#L a Her si !uedes )eredar$e.V L#s c)istes Kue m2s )acen reir s#n $#s m2s ines!erad#s. De %st#s )a' innumerab$es e,em!$#sI H-.I e$ de A!i# e$ Ma'#rI cuand# se trataba en e$ Senad# de $#s cam!#s !Mb$ic#s ' de $a $e' T)#riaI ' acusaban a Luci$i# de Kue a!acentaba su -anad# en $#s cam!#s !Mb$ic#s. UN# es de Luci$i# ese -anad#I di,# A!i# en s#n de deBender$e. Es un -anad# $ibre Kue !asta d#nde Kuiere.V Tambi%n me a-rada un dic)# de Esci!i#n NasicaI e$ Kue mat a Tiberi# Grac#( des!u%s de decir$e muc)as in,uriasI Marc# T$ac# $e )ab4a !r#!uest# !#r ,ue& a Pub$i# Muci#. ULe recus#I di,# Esci!i#nI !#r inicu#.V LeHant se un murmu$$# ' Nasica c#ntinu ( ULe recus# !#r inicu#I n# s $# c#nmi-#I sin# c#n t#d#s n#s#tr#s.V Per# en este -%ner# nada m2s -raci#s# Kue un c)iste de Cras#. E$ testi-# Si$# )ab4a #Bendid# a Pis#nI reBiriend# c#ntra %$ c#sas Kue dec4a )aber #4d#. UPuede serI di,# Cras#I

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>8D

Si$us Pis#nemI Ku#d se in eum audisse di:issetI S!#test BieriIS inKuit SSi$eI ut isI unde te audisse dicisI iratus di:erit.S Adnuit Si$us. SP#test etiamI ut tu n#n recte inte$$e:eris.S Id Ku#Kue t#t# ca!ite adnuitI ut se Crass# daret. SP#test etiam BieriIS inKuit Sut #mnin#I Ku#d te audisse dicisI numKuam audieris.S N#c ita !raeter e:s!ectati#nem acciditI ut testem #mnium risus #brueret. Nuius -eneris est !$enus N#HiusI cuius i#cus est Bami$iaris Ssa!iens si a$-ebisI tremesS et a$ia !ermu$ta. 3L@@I? 381F? Sae!e etiam Bacete c#ncedas adHersari# id i!sumI Ku#d tibi i$$e detra)itL ut C. Lae$iusI cum ei Kuidam ma$# -enere natus diceretI indi-num esse suis mai#ribusI Sat )ercu$eS inKuit Stu tuis di-nus.S Sae!e etiam sententi#se ridicu$a dicunturI ut M. CinciusI Ku# die $e-em de d#nis et muneribus tu$itI cum C. Cent# !r#disset et satis c#ntume$i#se SKuid BersI Cinci#$e.S KuaesissetI SVt emasIS inKuit SGaiI si uti He$is.S 3810? Sae!e etiam sa$seI Kuae Bieri n#n !#ssuntI #!tanturL ut M. Le!idusI cumI ceteris se in cam!# e:ercentibusI i!se in )erba recubuissetI SHe$$em )#c essetIS inKuit S$ab#rare.S Sa$sum est etiam Kuaerentibus et Kuasi !erc#ntantibus $ente res!#ndere Ku#d n#$intL ut cens#r Le!idusI cum M. Antisti# P'r-ensi eKuum ademisset amiciKue 3cum? H#ciBerarentur et KuaererentI Kuid i$$e !atri su# res!#nderetI cur adem!tum sibi eKuum diceretI cum #!timus c#$#nusI !arcissimusI m#destissimusI Bru-a$issimus esset Sme ist#rumS inKuit Sni)i$ credere.S 3811? C#n$i-untur a GraecisI a$ia n#n nu$$aI e:secrati#nesI admirati#nesI minati#nesL sed )aec i!sa nimis mi)i Hide#r in mu$ta -enera discri!sisseL nam i$$aI Kuae Herbi rati#ne et Hi c#ntinenturI certa Bere ac deBinita suntL Kuae !$erumKueI ut ante di:iI $audari ma-is Kuam rideri s#$entL 381G? )aec autemI Kuae sunt in re i!sa et sententiaI !artibus sunt innumerabi$iaI -eneribus !aucaL e:s!ectati#nibus enim deci!iendis et naturis a$i#rum inridendis 3i!s#rum ridicu$e indicandis? et simi$itudine tur!i#ris et dissimu$ati#ne et subabsurda dicend# et stu$ta re!re)endend# risus m#Hentur. ItaKue imbuendus est isI Kui i#c#se H#$et dicereI Kuasi natura Kuadam a!ta ad )aec -enera et m#ribusI ut ad cuiusKue m#di -enus ridicu$i Hu$tus etiam acc#mm#deturL Kui Kuidem Ku# seHeri#r est et tristi#rI ut in teI CrasseI )#c i$$aI Kuae dicunturI

Kue ese a Kuien tM se $as )as #4d# $as di,ese en#,ad#.V Si$# )i&# se"as de asentimient# c#n $a cabe&a. UPuede tambi%n Kue tM $# entendieses ma$.V Si$# di,# Kue s4 c#n $a cabe&a. Puede ser tambi%nI c#ntinu Cras#I Kue $# Kue dices )aber #4d# n# $# #'eras nunca.V Est# Bue tan ines!erad#I Kue !r#H#c $a risa de t#d#s ' c#nBundi a$ testi-#. De este -%ner# de sa$es est2 $$en# N%Hi#L H-.( UAunKue seas mu' sabi#I temb$ar2s si tienes Br4#LV ' a este ten#r #tr#s muc)#s. VMuc)as Heces se c#ncede -raci#samente a$ adHersari# $# mism# Kue %$ n#s nie-a( as4I diciend# a Ca'# Le$i# un )#mbre de ma$a Bami$ia( UEres indi-n# de tus ma'#resIV $e res!#ndi Le$i#( UO tM ciertamente Kue eres mu' di-n# de $#s tu'#s.V A Heces )a' -racia en maniBestar un dese# de c#sa im!#sib$e( as4I Marc# L%!id#I rec#stad# en $a )ierba mientras Kue $#s #tr#s se e,ercitaban en e$ cam!#I dec4a( UWO,a$2 Kue est# Buese traba,arXV Tiene tambi%n c)iste e$ res!#nder Buera de !r#! sit# a $#s im!#rtun#s !re-untad#resL H-.( )abiend# e:!u$sad# e$ cens#r L%!id# a Marc# Antisti# Pir-enseI de$ #rden de $#s caba$$er#sI Kue,2banse sus ami-#sI ' !re-untaban Ku% )ab4a de c#ntestar a su !adre cuand# Kuisiera saber !#r Ku% )ab4a sid# se!arad# de$ #rden ecuestre un c#$#n# tan e:ce$enteI !arc#I m#dest# ' Bru-a$. UDir%I res!#ndi L%!id#I Kue '# n# cre# nin-una de esas c#sas.V VA estas maneras a"aden $#s Grie-#s a$-unas #trasI c#m# s#n $as e:ecraci#nesI admiraci#nes ' amena&as. Per# me !arece Kue 'a )e e:!$icad# m2s de $as Kue deb4aI !ues $as Kue c#nsisten en ,ue-#s de !a$abras s#n en c#rt# nMmer#I 'I c#m# antes di,eI m2s sue$en merecer a$aban&a Kue risa. L#s c)istes de c#sa s#n innumerab$es en sus es!eciesI !er# mu' !#c#s en sus -%ner#s. Puede e:citarse $a risa c#n es!eran&as en-a"adasI # describiend# c#n -race,# e$ car2cter de #tr#I # c#m!arand# una c#sa c#n #tra m2s t#r!e ' BeaI # disimu$and#I # diciend# c#sas mu' absurdas ' re!rendiend# necedades. As4I e$ Kue Kuiere )ab$ar ,#c#samente )a de tener una dis!#sici n natura$ !ara este -%ner#I ' ademanes ' semb$ante ac#m#dad# a este $ina,e de rid4cu$#. A HecesI cuant# m2s seHer# ' triste es e$ r#str#I c#m# sucede c#n e$ tu'#I #) Cras#I tanta m2s -racia tiene $# Kue se dice. Per# 'a es )#raI #) Ant#ni#I de Kue aband#nes esta

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>8A

sa$si#ra Hideri s#$ent. 38G9? Sed iam tuI Ant#niI Kui )#c deHers#ri# serm#nis mei $ibenter acKuieturum te esse di:istiI tamKuam in P#m!tinum deHerterisI neKue am#enum neKue sa$ubrem $#cumI cense#I ut satis diu te !utes reKuiesse et iter re$iKuum c#nBicere !er-as.S SE-# Her#I atKue )i$are Kuidem a te acce!tusIS inKuit Set cum d#cti#r !er teI tum etiam audaci#r Bactus iam ad i#candumL n#n enim Here#r ne Kuis me in ist# -enere $eHi#rem iam !utetI Ku#niam Kuidem tu Tabrici#s mi)i auct#res et ABrican#sI Ma:im#sI Cat#nesI Le!id#s !r#tu$isti. 38G>? Sed )abetis eaI Kuae Hu$tis e: me audireI de Kuibus Kuidem accuratius dicendum et c#-itandum BuitL nam cetera Baci$i#ra sunt atKue e: eisI Kuae dicta suntI re$iKua nascuntur #mnia. 3L@@II? E-# enim cum ad causam sum ad-ressus atKue #mnia c#-itand#I Ku#ad Bacere !#tuiI !ersecutusI cum et ar-umenta causae et e#s $#c#sI Kuibus animi iudicum c#nci$ianturI et i$$#sI Kuibus !erm#HenturI Hidi atKue c#-n#HiI tum c#nstitu# Kuid )abeat causa KuaeKue b#niI Kuid ma$iL nu$$a enim Bere !#test res in dicendi disce!tati#nem aut c#ntr#Hersiam H#cariI Kuae n#n )abeat utrumKueI sedI Kuantum )abeatI id reBertL 38G8? mea autem rati# )aec esse in dicend# s#$etI utI b#ni Ku#d )abeamI id am!$ectarI e:#rnemI e:a--eremI ibi c#mm#rerI ibi )abitemI ibi )aereamL a ma$# autem Hiti#Kue causae ita recedamI n#n ut me id Bu-ere a!!areatI sed ut t#tum b#n# i$$# #rnand# et au-end# dissimu$atum #bruaturL etI si causa est in ar-umentisI Birmissima KuaeKue ma:ime tue#rI siHe !$ura sunt siHe a$iKu#d unumL sin autem in c#nci$iati#ne aut in !erm#ti#ne causa estI ad eam me !#tissimum !artemI Kuae ma:ime m#Here anim#s )#minum !#testI c#nBer#. 38GD? Summa deniKue )uius -eneris )aec estI ut si in reBe$$end# adHersari# Birmi#r esse #rati# Kuam in c#nBirmandis n#stris rebus !#testI #mnia in i$$um te$a c#nBeramL si n#stra !r#bari Baci$iusI Kuam i$$a redar-ui !#ssuntI abducere anim#s a c#ntraria deBensi#ne et ad n#stram c#n#r deducere. 38GA? Du# deniKue i$$aI Kuae Baci$$ima HidenturI Ku#niam Kuae diBBici$i#ra suntI n#n !#ssumI mi)i !r# me# iure sum#( unumI ut m#$est# aut diBBici$i ar-ument# aut $#c# n#n numKuam #mnin# ni)i$ res!#ndeamI Ku#d B#rsitan a$iKuis iure inriseritL Kuis enim estI Kui id Bacere n#n !#ssit. Sed tamen e-# de mea nuncI n#n de a$i#rum Bacu$tate dis!ut#

!#sada de mi discurs#I Kue es $u-ar tan !#c# amen# ' sa$udab$e c#m# si te )ubieras )#s!edad# en $as $a-unas !#ntinas. Cre# Kue 'a )as descansad# bastanteI ' !uedes c#ntinuar tu Hia,e.

;P#r ciert#I res!#ndi Ant#ni#I Kue )e sid# -ener#sa ' a$e-remente )#s!edad# !#r tiI ' Kue me )as )ec)# a $a He& m2s d#ct# c#n $#s e,em!$#s de es#s Tabrici#sI ABrican#sI M2:im#sI Cat#nes ' L%!id#s Kue me )as citad#. VP#r $# dem2sI 'a sab%is t#d# $# Kue Kuer4ais #ir de mis $abi#sI a $# men#s $# m2s im!#rtante ' diB4ci$. T#d# $# restante es B2ci$ ' se inBiere de est#s !rinci!i#s. VO# cuand# me )e encar-ad# de una causa ' )e reB$e:i#nad#I en cuant# )e !#did#I t#d# $# Kue a e$$a se reBiereI ' )e Hist# ' c#nsiderad# $#s ar-ument#s ' $#s recurs#s !ara m#Her e$ 2nim# de $#s ,uecesI ' !ara atraer$#sI me Bi,# s#bre t#d# en e$ $ad# buen# ' en e$ $ad# ma$# de $a causa. N# )a' asunt# tra4d# a discusi n # c#ntr#Hersia Kue n# !resente est#s d#s as!ect#s. L# diB4ci$ es aHeri-uar )asta Ku% -rad# cada un# de e$$#s. E$ m%t#d# Kue sue$# se-uir c#nsiste en am!$iBicarI e:#rnar ' !#nderar $# buen# de $a causaI insistiend# ' deteni%nd#me en est#I a $a He& Kue me a!art# de$ $ad# ma$# ' desBaH#rab$eI n# de suerte Kue !are&ca Kue $e e$ud#I sin# de manera Kue Kuede #scurecid# ' c#m# abrumad# !#r $a !arte BaH#rab$e. Si e$ inter%s de $a causa est2 en $#s ar-ument#sI me detendr% en $#s m2s BirmesI sean muc)#s # un# s $#L !er# si $# esencia$ es atraerse $a beneH#$encia # e:citar $a !asi n de$ audit#ri#I )a-# e$ ma'#r )inca!i% en $a m#ci n de aBect#s. De$ mism# m#d#L si $a reButaci n de $as !ruebas de$ adHersari# tiene m2s im!#rtancia Kue $a c#nBirmaci n de $as nuestrasI c#ntra %$ debem#s diri-ir t#das $as armasL !er# si es m2s B2ci$ c#m!r#bar nuestras ra&#nes Kue redar-Rir $as su'asI a!artem#s $#s 2nim#s de $a deBensa de$ c#ntrari# ' )a-2m#s$e Bi,arse en $a nuestra. C#m# !#r derec)# !r#!i#I me Ha$-# de d#s recurs#s Kue !arecen mu' B2ci$esI !#rKue $# diB4ci$ e:cede mis Buer&as( e$ !rimer# c#nsiste en n# res!#nder nada a un ar-ument# m#$est# # diB4ci$( Kui&2 a$-un# se r4a de est#I ' c#n ra& nI !#rKue PKui%n n# !uede em!$ear ese medi#. Per# '# )ab$# de mis Bacu$tadesI n# de $as de $#s dem2sI '

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>8E

c#nBite#rKue meI si Kuae !remat res He)ementiusI ita cedere s#$ereI ut n#n m#d# n#n abiect#I sed ne reiect# Kuidem scut# Bu-ere HidearI sed ad)ibere Kuandam in dicend# s!eciem atKue !#m!am et !u-nae simi$em Bu-amL c#nsistere Her# in me# !raesidi# sicI ut n#n Bu-iendi )#stisI sed ca!iendi $#ci causa cessisse HidearL 38GE? a$terum est i$$udI Ku#d e-# ma:ime #rat#ri caHendum et !r#Hidendum !ut# Ku#dKue me s#$$icitare summe s#$et( n#n tam ut !r#sim causisI e$ab#rare s#$e#I Kuam ut ne Kuid #bsimL n#n Kuin enitendum sit in utr#KueI sed tamen mu$t# est tur!ius #rat#ri n#cuisse Hideri causae Kuam n#n !r#Buisse. Sed Kuid )#c $#c# H#s inter H#sI Catu$e. 3L@@III? An )aecI ut sunt c#ntemnendaI c#ntemnitis.S SMinimeS inKuit i$$e Ssed Caesar de ist# i!s# Kuiddam He$$e dicere Hidebatur.S SMe Her# $ibenteS inKuit Ant#nius Sdi:erit siHe reBe$$endi causa siHe Kuaerendi.S 38GF? Tum Iu$ius Se-# me )ercu$eIS inKuit SAnt#niI sem!er is BuiI Kui de te #rat#re sic !raedicaremI unum te in dicend# mi)i Hideri tectissimum !r#!riumKue )#c esse $audis tuae ni)i$ a te umKuam esse dictumI Ku#d #besset eiI !r# Ku# diceresL idKue mem#ria tene#I cum mi)i serm# cum )#c Crass#I mu$tis audientibusI esset institutus CrassusKue !$urimis Herbis e$#Kuentiam $audaret tuamI di:isse me cum ceteris tuis $audibus )anc esse He$ ma:imam Ku#d n#n s#$um Ku#d #!us esset diceresI sed etiam Ku#d n#n #!us esset n#n diceresL 38G0? tum i$$um mi)i res!#ndere meminiI cetera in te summe esse $audandaI i$$ud Her# im!r#bi esse )#minis et !erBidi#siI dicere Ku#d a$ienum esset et n#ceret eiI !r# Ku# KuisKue diceretL Kua re n#n sibi eum disertumI Kui id n#n BaceretI HideriI sed im!r#bumI Kui Baceret. NuncI si tibi HideturI Ant#niI dem#nstres He$imI Kua re tu )#c ita ma-num !utes ni)i$ in causa ma$i BacereI ut ni)i$ tibi in #rat#re maius esse Hideatur.S 3L@@IV? 38G1? SDicam eKuidemI CaesarIS inKuit SKuid inte$$e-amI sed et tu et H#s )#c #mnesIS inKuitI Smement#teI n#n me de !erBecti #rat#ris diHinitate Kuadam $#KuiI sed de e:ercitati#nis et c#nsuetudinis meae medi#critate. Crassi Kuidem res!#nsum e:ce$$entis cuiusdam est in-eni ac sin-u$arisL cui Kuidem !#rtenti simi$e esse Hisum est !#sse a$iKuem inHeniri #rat#remI Kui a$iKuid ma$i Baceret dicend# #bessetKue eiI Kuem

c#nBies# Kue cuand# me He# mu' a!urad# sue$# retirarmeI !er# n# arr#,and# ni se!arand# e$ escud#I sin# c#n una Bu-a seme,ante a una bata$$aI ' m#strand# m2s !#m!a ' es!$endide& de dicci n Kue nuncaL retra4d# en suma a mis !#sici#nesI de ta$ suerte Kue !are&ca Kue n# !#r )uir de$ enemi-#I sin# !#r me,#rar de !uest#I me )e retirad#. L# se-und#I Kue e$ #rad#r debe mirar c#n muc)a atenci n ' di$i-enciaI ' $# Kue m2s mir# '#I n# es tant# e$ ser Mti$ a $a causa Kue se deBiendeI c#m# e$ n# ser !er,udicia$I n# !#rKue deba desatenderse nin-una de $as d#s c#sasI sin# !#rKue es muc)# m2s Her-#n&#s# en un #rad#r e$ !er,udicar a su c$iente Kue e$ n# sacar$e Hict#ri#s#. VPPer# Ku% est2is )ab$and# entre H#s#tr#sI C2tu$#. PAcas# des!reci2is estas c#sasI Kue rea$mente s#n des!reciab$es. ;Nada de es#I res!#ndi C2tu$#L !er# me !arece Kue C%sar Kuiere decirte a$-# s#bre ese !articu$ar. ;C#n muc)# -ust# $# #ir%I 'a sea !ara reButarmeI 'a !ara !re-untarme. ;A Be m4aI di,# C%sarI Kue siem!re )e dic)# de t4 Kue nin-Mn #rad#r te Henc4a en !rudenciaI ' Kue era mu' !articu$ar a$aban&a tu'a n# )aber dic)# nunca nada Kue !udiera !er,udicar a tu c$iente. O recuerd# mu' bien Kue )ab$and# de t4I c#n este mism# Cras#I de$ante de muc)# audit#ri#I ' !#nderand# Cras# tu e$#cuenciaI di,e '# Kue e$ !rimer# ' m2s -rande de tus m%rit#s estabaI n# en decir $# necesari#I sin# en ca$$ar t#d# $# Kue n# )ace Ba$taL ' acu%rd#me Kue %$ res!#ndi I Kue t#d# $# dem2s era en t4 di-n# de a$aban&aI !er# Kue s $# un )#mbre ma$Had# ' !%rBid# !#d4a decir c#sas a,enas a$ asunt# ' !er,udicar a$ Kue $e )ab4a c#nBiad# su deBensaL !#r $# cua$ n# $e !arec4a a Cras# -rande #rad#r Kuien est# de,aba de )acerI sin# ma$Had#I e$ Kue n# $# )ac4a. A)#raI Ant#ni#I Kuisiera Kue n#s di,eses !#r Ku% das tanta im!#rtancia a est# de n# !er,udicar a$ c$iente ' $# c#nsideras c#m# $a !rimera cua$idad de$ #rad#r. ;Dir% $# Kue entiend#I C%sarI res!#ndi Ant#ni#I !er# acu%rdate tM ' ac#rda#s $#s dem2s Kue n# )ab$# de $a diHina e:ce$encia de un #rad#r !erBect#I sin# de mi !r#!ia median4a acrecentada c#n e$ e,ercici# ' $a c#stumbre. La res!uesta de Cras# Bue !r#!ia de su e:ce$ente ' sin-u$ar in-eni#( !ar%cia$e m#nstru#s# Kue !udiera )a$$arse un #rad#r Kue )iciese da"# a $a misma causa Kue deBend4a. ]u&-aba !#r s4 mism#I ' c#m# es ta$ $a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>8F

deBenderetL 38GG? Bacit enim de se c#niecturamL cuius tanta His in-eni estI ut neminem nisi c#nsu$t# !utetI Ku#d c#ntra se i!sum sitI dicereL sed e-# n#n de !raestanti Kuadam et e:imiaI sed !r#!e de Hu$-ari et c#mmuni Hi nunc dis!ut#. Ita a!ud Graec#s Bertur incredibi$i Kuadam ma-nitudine c#nsi$i atKue in-eni At)eniensis i$$e Buisse T)emist#c$esL ad Kuem Kuidam d#ctus )#m# atKue in !rimis eruditus accessisse dicitur eiKue artem mem#riaeI Kuae tum !rimum !r#BerebaturI !#$$icitus esse se traditurumL cum i$$e Kuaesisset Kuidnam i$$a ars eBBicere !#ssetI di:isse i$$um d#ct#remI ut #mnia meminissetL et ei T)emist#c$em res!#ndisse -ratius sibi i$$um esse BacturumI si se #b$iHisci Kuae He$$et Kuam si meminisse d#cuisset. 3D99? Videsne Kuae His in )#mine acerrimi in-eniI Kuam !#tens et Kuanta mens Buerit. Jui ita res!#nderitI ut inte$$e-ere !#ssemus ni)i$ e: i$$ius anim#I Ku#d seme$ esset inBusumI umKuam eBB$uere !#tuisseL cum Kuidem ei Buerit #!tabi$ius #b$iHisci !#sse !#tius Ku#d meminisse n#$$et Kuam Ku#d seme$ audisset HidissetHe meminisse. Sed neKue !r#!ter )#c T)emist#c$i res!#nsum mem#riae n#bis #!era danda n#n est neKue i$$a mea cauti# et timiditas in causis !r#!ter !raestantem !rudentiam Crassi ne-$e-enda estL uterKue enim ist#rum n#n mi)i attu$it a$iKuamI sed suam si-niBicaHit Bacu$tatem. 3D9>? Etenim !ermu$ta sunt in causis in #mni !arte #rati#nis circums!iciendaI ne Kuid #BBendasI ne Ku# inruas( sae!e a$iKui testis aut n#n $aedit aut minus $aeditI nisi $acessaturL #rat reusI ur-ent adH#catiI ut inHe)amurI ut ma$e dicamusI deniKue ut interr#-emus( n#n m#He#rI n#n #btem!er#I n#n satis Baci#L neKue tamen u$$am adseKu#r $audemL )#mines enim im!eriti Baci$ius Ku#d stu$te di:eris re!re)endere Kuam Ku#d sa!ienter tacueris $audare !#ssunt. 3D98? Nic Kuantum Bit ma$iI si iratumI si n#n stu$tumI si n#n $eHem testem $aeserisX Nabet enim et H#$untatem n#cendi in iracundia et Him in in-eni# et !#ndus in Hita. NecI si )#c Crassus n#n c#mmittitI ide# n#n mu$ti et sae!e c#mmittunt. Ju# Kuidem mi)i tur!ius Hideri ni)i$ s#$etI Kuam Ku#d e: #rat#ris dict# a$iKu# aut res!#ns# aut r#-at# serm# i$$e seKuitur( S#ccidit.S SAdHersariumne.S SImm# Her#S aiunt Sse et eumI Kuem deBendit.S

-rande&a de su ta$ent#I n# !#d4a ima-inar Kue nadieI a n# ser adredeI !udiera )ab$ar c#ntra su !r#!ia causa. Per# '# n# trat# de $#s in-eni#s rar#s ' e:ce$entesI sin# de $#s Hu$-ares ' c#munes. As4I entre $#s Grie-#s cu%ntase c#m# muestra de $a incre4b$e -rande&a de entendimient# ' 2nim# de$ ateniense Tem4st#c$esI Kue en cierta #casi n se $a acerc un )#mbre mu' erudit#I ' $e !r#meti ense"ar$e e$ arte de $a mem#riaI Kue em!e&abaI ent#nces a ser c#n#cid#. Pre-unt $e Tem4st#c$es !ara Ku% serH4a aKue$ arte( res!#ndi e$ maestr# Kue !ara ac#rdarse de t#d#L ' Tem4st#c$es re!$ic ( UM2s te a-radecer4a Kue me ense"ases e$ arte de #$Hidar $# Kue '# Kuisiera.V PVeis Ku% Buer&a de in-eni#I Ku% entendimient# tan !#der#s#. O si res!#ndi as4I Bue !ara dar a entender Kue nada de $# Kue una He& )ab4a entrad# en su 2nim# !#d4a b#rrarse nuncaI aunKue )ubiera desead# m2s !#der #$Hidar muc)as c#sas Kue )ab4a #4d# # Hist#. Per# ni !#r esta res!uesta de Tem4st#c$esI )em#s de aband#nar e$ cu$tiH# de $a mem#riaI ni esta mi caute$a ' timide& en $as causas )a de ser tenida en men#sI !uesta en !aran- n c#n $a suma !rudencia de Cras#. P#rKue nin-un# de e$$#s me )a c#municad# sus Bacu$tades ' s $# )an )ec)# -a$$arda muestra de $as su'as. Na' en $as causas ' en t#das $as !artes de$ discurs# muc)# Kue re!ararI muc)# en Kue tr#!e&ar. A Heces un testi-# n# n#s #Bender4aI # n#s #Bender4a men#s si n# $e !r#H#c2sem#sL n#s rue-a e$ re#I n#s instan $#s ab#-ad#s !ara Kue ac#metam#sI !ara Kue in,uriem#sL Bina$menteI !ara Kue interr#-uem#s. Si n# me mueH#I si n# #bede&c#I si n# satisBa-# sus dese#sI n# a$can&ar% nin-una -$#ria. L#s i-n#rantes !ueden re!render me,#r $# Kue se dice neciamente Kue $# Kue sabiamente se ca$$a. WCu2nt# ma$ !uede resu$tar ent#nces de #Bender a un testi-# Kue est% en#,ad#I ' n# sea neci# ni $iHian#X P#rKue ent#nces $a ira $e da H#$untad de #Bender ' su Hida aut#ridadL ' aunKue Cras# n# $# )a-aI #tr#s muc)#s $# )acen. O nada me !arece m2s t#r!e Kue #4r decir des!u%s de un discurs#( )/e mat!. ;PA Kui%nI a su adHersari#. ;Nada de es#I se mat a s4 mism# ' a su deBendid#.V

3L@@V? 3D9D? N#c Crassus n#n !utat nisi !erBidia VCras# ,u&-a Kue est# n# !uede ac#ntecer sin# !#r accidere !#sseL e-# autem sae!issime Hide# in ma$a BeI ' sin embar-#I )e Hist# #rad#res Kue

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>80

causis a$iKuid ma$i Bacere )#mines minime ma$#s. JuidI i$$udI Ku#d su!ra di:iI s#$ere me cedere etI ut !$anius dicamI Bu-ere eaI Kuae Ha$de causam meam !remerentI cum id n#n Baciunt a$ii HersanturKue in )#stium castris ac sua !raesidia dimittuntI medi#criterne causis n#centI cum aut adHersari#rum adiumenta c#nBirmant aut eaI Kuae sanare neKueuntI e:u$cerant. 3D9A? JuidI cum !ers#narumI Kuas deBenduntI rati#nem n#n )abentI siI Kuae sunt in eis inHidi#saI n#n miti-ant e:tenuand#I sed $audand# et eBBerend# inHidi#si#ra BaciuntI Kuantum est in e# tandem ma$i. JuidI si in )#mines car#s iudicibusKue iucund#s sine u$$a !raemuniti#ne #rati#nis acerbius et c#ntume$i#sius inHe)areI n#nne a te iudices aba$ienes. 3D9E? JuidI siI Kuae Hitia aut inc#mm#da sunt in a$iKu# iudice un# aut !$uribusI ea tu in adHersariis e:!r#brand# n#n inte$$e-as te in iudices inHe)iI medi#crene !eccatum est. JuidI siI cum !r# a$ter# dicasI $item tuam Bacias aut $aesus eBBerare iracundiaI causam re$inKuasI ni)i$ne n#ceas. In Ku# e-#I n#n Ku# $ibenter ma$e audiamI sed Kuia causam n#n $ibenter re$inKu#I nimium !atiens et $entus e:istim#rL utI cum te i!sumI Su$!iciI #biur-abamI Ku#d ministrat#rem !eteresI n#n adHersariumL e: Ku# etiam i$$ud adseKu#rI utI si Kuis mi)i ma$e dicatI !etu$ans aut !$ane insanus esse Hideatur. 3D9F? In i!sis autem ar-umentis si Kuid !#sueris aut a!erte Ba$sum aut eiI Ku#d di:eris dicturusHe sisI c#ntrarium aut -enere i!s# rem#tum ab usu iudici#rum ac B#r#I ni)i$ne n#ceas. Juid mu$ta. Omnis cura mea s#$et in )#c Hersari sem!er ; dicam enim sae!ius ; si !#ssim ut b#ni eBBiciam a$iKuid dicend#L sin id minusI ut certe ne Kuid ma$i.

!ers#na$mente n# s#n ma$#sI )acer muc)# ma$ c#n sus deBensas. Pues KueI $# Kue antes di,eI de Kue ac#stumbr# cederI ' di-2m#s$# m2s c$ar#I )uir de t#d# $# Kue !uede c#m!r#meter mi causaI Pcuand# #tr#s n# $# )acenI ' se aHenturan en e$ cam!# enemi-#I ' aband#nan sus !r#!i#s rea$esI #s !arece Kue )acen !#c# da"# a $a causa acrecentand# $as Buer&as de $#s enemi-#s ' e:acerband# $as $$a-as Kue n# !ueden sanar. PO Ku% dir% cuand# n# tienen cuenta c#n $as !ers#nas a Kuienes deBiendenI ' en He& de miti-ar $a indi-naci n Kue !ueda )aber c#ntra e$$asI $a acrecientan c#n desmedidas a$aban&as. WCu2nt# ma$ n# causan c#n est#X O Ku%I si aBrentas e in,urias sin !r#H#caci n a$-una a )#mbres Kuerid#s ' estimad#s de $#s ,uecesI Pn# te ena,enar2s su BaH#r c#n est# s#$#. PO es $eHe !ecad# re!render en e$ adHersari# Hici#s ' deBect#s de Kue !artici!an a$-un# # muc)#s de $#s ,uecesI de m#d# Kue !are&ca Kue $a re!rensi n Ha c#ntra est#s. O Ku%I si en s#n de deBender a #tr#I deBiendes s $# tu !r#!ia causaI #I arrebatad# !#r $a ira te a$e,as de$ asunt#I Pn# $e )ar2s c#n est# nin-Mn da"#. De aKu4 Kue '#I n# !#rKue -uste de Kue )ab$en ma$ de m4I sin# !#rKue n# me a-rada aband#nar $a causaI est#' re!utad# !#r )#mbre suBrid# ' tranKui$#L ' as4 te re!rend4aI Su$!ici#I !#rKue ac#met4as n# a$ adHersari#I sin# a su deBens#r. De esta manera c#nsi-# Kue si a$-un# )ab$a ma$ de m4I !ase %$ !#r !etu$ante # casi !#r $#c#. En $#s mism#s ar-ument#sI si !#nes a$-# abiertamente Ba$s# # c#ntrari# a $# Kue )as dic)# ' )as de decir # a$e,ad# de $a !r2ctica B#renseI Pn# )ar2s nin-Mn da"# c#n est#. PJu% m2s. T#da mi atenci n sue$# Bi,ar$a siem!re en )acer a$-Mn bien c#n mis discurs#sI ' si est# n# $# c#nsi-#I a $# men#s en n# )acer nin-Mn ma$. VVue$H# a)#raI Catu$#I a $# Kue !#c# antes a$ababasI en m4I a$ #rden ' c#$#caci n de $as !ruebas ' ar-ument#s. E$ m%t#d# es d#b$eL de!ende e$ !rimer# de $a natura$e&a de $a causaI e$ se-und# de$ ,uici# ' !rudencia de$ #rad#r. P#rKue e$ decir a$-# antes de$ asunt#I e$ e:!#ner en se-uidaI e$ c#nBirmar nuestr# !arecer ' reButar e$ de$ c#ntrari#I e$ c#nc$uir ' )acer una !er#raci nI t#d# este #rden $# dicta $a natura$e&a misma. Per# e$ m#d# me,#r de #rdenar $as !ruebas ' $#s medi#s de !ersuasi nI est# es !r#!i# s#$amente de $a !rudencia de$ #rad#r. Muc)#s ar-ument#s se

3L@@VI? 3D90? ItaKue nunc i$$uc rede#I Catu$eI in Ku# tu me !au$# ante $audabasI ad #rdinem c#n$#cati#nemKue rerum ac $#c#rumL cuius rati# est du!$e:L a$teraI Kuam adBert natura causarumI a$teraI Kuae #rat#rum iudici# et !rudentia c#m!aratur( nam ut a$iKuid ante rem dicamusI deinde ut rem e:!#namusI !#st ut eam !r#bemus n#stris !raesidiis c#nBirmandisI c#ntrariis reButandisI deinde ut c#nc$udamus atKue ita !er#remusI )#c dicendi natura i!sa !raescribitL 3D91? ut Her# statuamus eaI Kuae !r#bandi et d#cendi causa dicenda sunt Kuem ad m#dum

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>81

c#m!#namusI id est He$ ma:ime !r#!rium #rat#ris !rudentiae. Mu$ta enim #ccurrunt ar-umentaL mu$taI Kuae in dicend# !r#Butura HideanturL sed e#rum !artim ita $eHia suntI ut c#ntemnenda sintL !artimI etiam si Kuid )abent adiumentiI sunt n#n numKuam eius m#diI ut insit in eis a$iKuid Hiti neKue tanti sit i$$udI Ku#d !r#desse HideaturI ut cum a$iKu# ma$# c#niun-aturL 3D9G? Kuae autem uti$ia sunt atKue BirmaI si ea tamenI ut sae!e BitI Ha$de mu$ta suntI eaI Kuae e: eis aut $eHissima sunt aut a$iis -raHi#ribus c#nsimi$iaI secerni arbitr#r #!#rtere atKue e: #rati#ne rem#Heri( eKuidem cum c#n$i-# ar-umenta causarumI n#n tam ea numerare s#$e# Kuam e:!endere. 3L@@VII? 3D>9? Et Ku#niamI Ku#d sae!e iam di:iI tribus rebus )#mines ad n#stram sententiam !erducimusI aut d#cend# aut c#nci$iand# aut !erm#Hend#I una e: tribus )is rebus res !rae n#bis est BerendaI ut ni)i$ a$iud nisi d#cere He$$e HideamurL re$iKuae duaeI sicuti san-uis in c#r!#ribusI sic i$$ae in !er!etuis #rati#nibus Busae esse debebuntL nam et !rinci!ia et ceterae !artes #rati#nisI de Kuibus !au$# !#st !auca dicemusI )abere )anc Him ma-n# #!ere debentI ut ad e#rum mentisI a!ud Ku#s a-eturI m#Hendas !ertinere !#ssint. 3D>>? Sed )is !artibus #rati#nis KuaeI etsi ni)i$ d#cent ar-umentand#I !ersuadend# tamen et c#mm#Hend# !erBiciunt !$urimumI KuamKuam ma:ime !r#!rius est $#cus et in e:#rdiend# et in !er#rand#I di-redi tamen ab e#I Ku#d !r#!#sueris atKue a-asI !erm#Hend#rum anim#rum causa sae!e uti$e estL 3D>8? itaKue He$ re narrata et eita sae!e datur ad c#mm#Hend#s anim#s di-rediendi $#cusI He$ ar-umentis n#stris c#nBirmatis He$ c#ntrariis reButatis He$ utr#Kue $#c# He$ #mnibusI si )abet eam causa di-nitatem atKue c#!iamI recte id Bieri !#testL eaeKue causae sunt ad au-endum et ad #rnandum -raHissimae atKue !$enissimaeI Kuae !$urim#s e:itus dant ad eius m#di di-ressi#nemI ut eis $#cis uti $iceatI Kuibus anim#rum im!etus e#rumI Kui audiantI aut im!e$$antur aut reB$ectantur. 3D>D? AtKue etiam in i$$# re!re)end# e#sI KuiI Kuae minime Birma suntI ea !rima c#n$#cantL in Ku# i$$#s Ku#Kue errare arbitr#rI KuiI si Kuand# ; id Ku#d mi)i numKuam !$acuit ; !$uris ad)ibent !atr#n#sI ut in Ku#Kue e#rum minimum !utant esseI ita eum !rimum H#$unt dicere( res enim )#c !#stu$atI ut e#rum e:s!ectati#niI Kui audiuntI Kuam ce$errime succurraturL cui si initi#

#currenI muc)#s Kue !arecen a!r#Hec)ab$esL !er# !arte de e$$#s s#n tan $eHes ' de !#c# m#ment# Kue !ueden des!reciarseL !arteI aunKue trai-an a$-una uti$idadI n# est2n e:ent#s de Hici#I ' es m2s e$ da"# Kue !ueden )acer Kue e$ bien Kue !ueden causar. Si $#s Mti$es ' s $id#s s#n muc)#sI c#m# sucede c#n BrecuenciaI c#nHiene de,ar Buera de $a #raci n $#s de men#s Buer&a # $#s Kue n# tienen nin-una. Cuand# reMn# $#s ar-ument#s de $as causasI n# sue$# c#ntar$#sI sin# !esar$#s.

O c#m# )e dic)# 'a Kue de tres maneras !#dem#s inc$inar a t#d#s a nuestr# !arecerI es decirI ense"and#I de$eitand# ' !ersuadiend#I c#n t#d# es# una s#$a de estas c#sas )a de !red#minar s#bre $as #trasI de suerte Kue !are&ca Kue s $# n#s !r#!#nem#s ense"ar( en cuant# a$ de$eite ' a $a !ersuasi nI )an de estar es!arcid#s !#r t#d# e$ discurs# $# mism# Kue $a san-re !#r t#d# e$ cuer!#. E$ e:#rdi# ' $as dem2s !artes de $a #raci nI de Kue )ab$ar% $ue-#I )an de tener ta$ Buer&a Kue arrastren $#s 2nim#s de$ audit#ri#. Per# en cuant# a $as !artes de$ discurs#I Kue sin serHir directamente !ara $a ar-umentaci nI a!r#Hec)an muc)# !ara !ersuadir ' c#nm#HerI aunKue su $u-ar !r#!i# es en e$ e:#rdi# ' en $a !er#raci nI sin embar-#I es Mti$ a Heces a!artarse de$ !r#! sit# ' de $a causa !ara c#ncitar $as !asi#nes. As4I des!u%s de $a narraci n cabe $a m#ci n de aBect#sI # en $a c#nBirmaci nI # en $a reButaci nI # en una ' #traI # en t#das $as !artes de$ discurs# !uede )acerse est#I si $a causa tiene bastante di-nidad e im!#rtancia. Las Kue m2s anc)# cam!# #Brecen a $a !#m!a ' #rnat# s#n $as Kue me,#r se !restan a este -%ner# de di-resi#nesI ' en $as cua$es !uede usarse de es#s $u-ares c#munes c#n Kue se mueHe # a!$aca $a !asi n de $#s Kue #'en. O en est# re!rend# tambi%n a $#s Kue c#$#can !rimer# $as !ruebas men#s Birmes. Cre# Kue 'erran tambi%n $#s Kue teniend# muc)#s deBens#res 5c#sa Kue nunca me a-rad 6 )acen Kue )ab$e !rimer# e$ Kue tienen !#r m2s d%bi$( e$ asunt# mism# !ide Kue se satisBa-a desde e$ !rinci!i# $a e:!ectaci n de $#s Kue #'enI !#rKue si n#I Han# ser2 t#d# $# Kue se traba,e en e$ rest# de $a causa. Ma$ !arece %staI si desde Kue se em!ie&a a deBender n# !resenta 'a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>8G

satis Bactum n#n sitL mu$t# !$us sit in re$iKua causa $ab#randumL ma$e enim se res )abetI Kuae n#n statimI ut dici c#e!ta estI me$i#r Bieri Hidetur. 3D>A? Er-# ut in #rat#re #!timus KuisKueI sic in #rati#ne Birmissimum Ku#dKue sit !rimumL dum i$$ud tamen in utr#Kue teneaturI ut eaI Kuae e:ce$$entI serHentur etiam ad !er#randumL si Kuae erunt medi#criaI nam Hiti#sis nusKuam esse #!#rtet $#cumI in mediam turbam atKue in -re-em c#niciantur. 3D>E? Nisce #mnibus rebus c#nsideratis tum deniKue idI Ku#d !rimum est dicendumI !#stremum s#$e# c#-itareI Ku# utar e:#rdi#. Nam si Kuand# id !rimum inHenire H#$uiI nu$$um mi)i #ccurrit nisi aut e:i$e aut nu-at#rium aut Hu$-are aut c#mmune. 3L@@VIII? Princi!ia autem dicendi sem!er cum accurata et acuta et instructa sententiisI a!ta HerbisI tum Her# causarum !r#!ria esse debentL !rima est enim Kuasi c#-niti# et c#mmendati# #rati#nis in !rinci!i#I KuaeKue c#ntinu# eumI Kui auditI !ermu$cere atKue a$$icere debetL 3D>F? in Ku# admirari s#$e# n#n eKuidem ist#sI Kui nu$$am )uic rei #!eram dederuntI sed )#minem in !rimis disertum atKue eruditumI P)i$i!!umI Kui ita s#$et sur-ere ad dicendumI ut Ku#d !rimum Herbum )abiturus sitI nesciatL et ait idemI cum bracc)ium c#nca$BeceritI tum se s#$ere !u-nareL neKue attendit e#s i!s#sI unde )#c simi$e ducatI !rimas i$$as )astas ita iactare $eniterI ut et Henustati He$ ma:ime serHiant et re$iKuis Hiribus suis c#nsu$ant. 3D>0? Nec est dubiumI Kuin e:#rdium dicendi He)emens et !u-na: n#n sae!e esse debeatL sed si in i!s# i$$# -$adiat#ri# Hitae certamineI Ku# Berr# decerniturI tamen ante c#n-ressum mu$ta BiuntI Kuae n#n ad Hu$nusI sed ad s!eciem Ha$ere HideanturI Kuant# )#c ma-is in #rati#ne est s!ectandumI in Kua n#n His !#tius Kuam de$ectati# !#stu$aturX Ni)i$ est deniKue in natura rerum #mniumI Ku#d se uniHersum !r#Bundat et Ku#d t#tum re!ente eH#$HatL sic #mniaI Kuae Biunt KuaeKue a-untur acerrimeI $eni#ribus !rinci!iis natura i!sa !raete:uit. 3D>1? Naec autem in dicend# n#n e:trinsecus a$icunde KuaerendaI sed e: i!sis Hisceribus causae sumenda suntL idcirc# t#ta causa !ertem!tata atKue !ers!ectaI $#cis #mnibus inHentis atKue instructis c#nsiderandum est Ku# !rinci!i# sit utendum. 3D>G? Sic et Baci$e re!erienturL sumentur enim e: eis rebusI Kuae erunt uberrimae He$ in ar-umentis He$ in eis

BaH#rab$e as!ect#. As4I !uesI en $#s #rad#res bMsKuese e$ me,#rI ' en e$ discurs# ! n-ase !rimer# $# m2s BuerteI -uardand# siem!re esta medida( Kue a$-un#s de $#s m2s e:ce$entes se reserHen !ara $a !er#raci n. O en cuant# a $#s median#s 5!#rKue a $#s Hici#s#s n# se $es da cabida6 basta arr#,ar$#s en medi# de $a turba ' de$ tr#!e$. C#nsiderand# t#d# est#I $# M$tim# en Kue sue$# !ensar es $# Kue )e de decir en e$ e:#rdi#I !#rKue siem!re Kue )e em!e&ad# !#r !ensar en %$I n# se me )a #currid# nada Kue n# Buese !#breI d%bi$I Hu$-ar # c#mMn.

VL#s e:#rdi#s deben ser mu' traba,ad#sI a-ud#sI $$en#s de sentencias ' discretas !a$abrasI ' !r#!i#s de $a causa. P#rKue e$ e:#rdi# es c#m# $a !rimera rec#mendaci n de$ discurs#I ' debe suaHi&ar ' atraer desde $ue-# a$ #'ente. O en est# sue$# admirarmeI n# 'a de $#s Kue nunca !#nen cuidad# en estas c#sasI sin# de Ti$i!#I #rad#r tan e$#cuente ' disert#I Kue sue$e decir Kue se $eHanta a )ab$ar sin saber cu2$es s#n $as !rimeras !a$abras Kue tiene Kue decirI ' a"ade Kue %$ s $# !e$ea des!u%s de )aberse ca$entad# e$ bra&#I sin adHertir Kue $#s mism#s de Kuienes t#ma este s4mi$I se arr#,an tan $i-eramente $as !rimeras $an&asI Kue a $a He& Kue sirHen !ara m#strar $a -a$$ard4a de sus m#Himient#sI ec#n#mi&an sus Buer&as. O n# es dud#s# Kue e$ e:#rdi# debe ser en #casi#nes He)emente ' -uerrer#L !er# si en e$ mism# certamen de $#s -$adiad#resI d#nde decide de $a Hict#ria e$ )ierr#I se )acen antes de$ encuentr# Bina$ muc)as c#sas n# tant# !ara )erirse cuant# !ara muestra de Ha$#r ' destre&aI Pcu2nt# m2s n# se reKuiere est# en $a #raci nI d#nde n# se busca tant# $a Buer&a c#m# e$ de$eite. Nada )a' en $a natura$e&a Kue se diBunda t#ta$mente ' de sMbit#( aun a $as c#sas m2s e:tra#rdinarias da $a natura$e&a !eKue"#s !rinci!i#s. Est#s n# )an de traerse de BueraI sin# sacarse de $as entra"as de $a causa. Rec#rrida ' e:aminada %staI ima-inad#s ' dis!uest#s $#s ar-ument#sI ent#nces )a de buscarse e$ e:#rdi#I ' ent#nces se )a$$ar2 B2ci$menteI !#rKue se t#mar2 de $as Buentes Kue !are&can m2s c#!i#sasI 'a en $#s ar-ument#sI 'a en $as di-resi#nes. Ser2n de m2s eBect# cuand# de ta$ manera est%n t#mad#s de $a causaI Kue !are&ca n# s $# Kue n# s#n c#munes ni

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>D9

!artibusI ad Kuas di:i di-redi sae!e #!#rtereL 3ita? !ueden tras$adarse a #tras causasI sin# Kue !r#ceden et m#menti a$iKuid adBerentI cum erunt !aene e: Mnicamente de $a Kue ent#nces Ha trat2nd#se. intima deBensi#ne de!r#m!taI et a!!arebit ea n#n m#d# n#n esse c#mmunia nec in a$ias causas !#sse transBerriI sed !enitus e: ea causa Kuae 3tum? a-aturI eBB$#ruisse. 3L@@I@? 3D89? Omne autem !rinci!ium aut rei t#tiusI Kuae a-eturI si-niBicati#nem )abere debebit aut aditum ad causam et c#mmuniti#nem aut Ku#ddam #rnamentum et di-nitatemL sed #!#rtetI ut aedibus ac tem!$is Hestibu$a et aditusI sic causis !rinci!ia !r# !#rti#ne rerum !rae!#nereL itaKue in !arHis atKue inBreKuentibus causis ab i!sa re est e:#rdiri sae!e c#mm#diusL 3D8>? sed cum erit utendum !rinci!i#I Ku#d !$erumKue eritI aut e: re# aut e: adHersari# aut e: re aut e: eisI a!ud Ku#s a-eturI sententias duci $icebit. E: re# 5re#s a!!e$$#I Ku#rum res est6I Kuae si-niBicent b#num HirumI Kuae $ibera$emI Kuae ca$amit#sumI Kuae miseric#rdia di-numI Kuae Ha$eant c#ntra Ba$sam criminati#nemL e: adHersari# eisdem e: $#cis Bere c#ntrariaL 3D88? e: reI si crude$isI si neBandaI si !raeter #!ini#nemI si immerit#I si miseraI si in-rataI si indi-naI si n#HaI si Kuae restitui sanariKue n#n !#ssitL e: eis autemI a!ud Ku#s a-eturI ut beneH#$#s beneKue e:istimantis eBBiciamusI Ku#d a-end# eBBicitur me$ius Kuam r#-and#. Est id Kuidem in t#tam #rati#nem c#nBundendum nec minime in e:tremamL sed tamen mu$ta !rinci!ia e: e# -enere -i-nuntur. 3D8D? Nam et attentum m#nent Graeci ut !rinci!i# Baciamus iudicem et d#ci$emL Kuae sunt uti$iaI sed n#n !rinci!i ma-is !r#!ria Kuam re$iKuarum !artiumL Baci$i#ra etiam in !rinci!iisI Ku#d et attenti tum ma:ime suntI cum #mnia e:s!ectant et d#ci$es ma-is in initiis esse !#ssuntL in$ustri#ra enim suntI Kuae in !rinci!iis Kuam Kuae in mediis causis dicuntur aut ar-uend# aut reBe$$end#. 3D8A? Ma:imam autem c#!iam !rinci!i#rum ad iudicem aut ad$iciendum aut incitandum e: eis $#cis tra)emusI Kui ad m#tus anim#rum c#nBiciend#s inerunt in causaI Ku#s tamen t#t#s e:!$icare in !rinci!i# n#n #!#rtebitI sed tantum im!e$$i iudicem !rim# $eHiterI ut iam inc$inat# re$iKua incumbat #rati#. VT#d# e:#rdi#I # debe dar una idea de$ asunt# de Kue se trataI # serHir de intr#ducci n a $a causa ' a $a deBensaI # se usa s#$amente !ara #rnat# ' di-nidad. O as4 c#m# $a entrada # e$ Hest4bu$# )an de ser !r#!#rci#nad#s a $a casa # e$ tem!$#I as4 $#s e:#rdi#s )an de -uardar !r#!#rci n c#n $a im!#rtancia de $a causa. En $as Hu$-ares ' de !#ca im!#rtanciaI Ha$e m2s em!e&ar !#r $a c#sa misma. Per# si )a de usarse a$-Mn e:#rdi#I BMndese en e$ re#I # en e$ adHersari#I # en $a materiaI # en e$ audit#ri#. De$ re# 5c#m!rendiend# ba,# este n#mbre a t#d# aKue$ cu'a causa se deBiende6 d4-ase t#d# $# Kue !uede a!$icarse a un Har n buen#I $ibera$I desdic)ad#I di-n# de miseric#rdiaI t#d# $# Kue tiene Buer&a c#ntra una Ba$sa acusaci n( c#ntra e$ adHersari# se usan $#s mism#s $u-ares c#munesI !er# en sentid# #!uest#. De$ )ec)# se dir2 Kue es crue$I inBand#I nunca #4d#I in,ust#I indi-n#I nueH#I irremediab$eI # Kue )a sid# una muestra de in-ratitud. En cuant# a $#s #'entesI me,#r n#s ca!tarem#s su beneH#$encia deBendiend# bien $a causa Kue im!$#rand# antes su BaH#r. En t#d# e$ discurs#I ' n# men#s en $a !er#raci nI se )a de Her este dese# de a-radarI !er# tambi%n !uede Bundarse en %$ e:#rdi#s. L#s Grie-#s n#s ac#nse,an Kue )a-am#s a $#s ,ueces atent#s ' d ci$esI $# cua$ es Mti$I !er# n# m2s !r#!i# de$ e:#rdi# Kue de $as dem2s !artesI ' es m2s B2ci$ de c#nse-uir a$ !rinci!i#I !#rKue ent#nces est2n t#d#s en e:!ectaci n ' sue$en )a$$arse me,#r dis!uest#s. Siem!re se Bi,a m2s en e$ entendimient# $# Kue se dice en e$ e:#rdi# Kue $# Kue se ar-u'e # re!rende en e$ cuer!# de$ discurs#. Gran c#!ia de e:#rdi#sI !ara atraer # incitar a $#s ,uecesI se t#ma de $#s ar-ument#s ' recurs#s Kue !ara m#Her$#s 2nim#s !resenta $a causa mismaL !er# n# c#nHiene e:!$icar$#s t#d#s a$ !rinci!i#I sin# insinuarse !rimer# $eHemente en e$ 2nim# de$ ,ue&I !ara KueI 'a inc$inad# a BaH#r nuestr#I se c#nHen&a c#n e$ rest# de$ discurs#.

3L@@@? 3D8E? C#ne:um autem ita sit !rinci!ium E$ e:#rdi# )a de estar tan en$a&ad# c#n $# dem2s de c#nseKuenti #rati#niI ut n#n tamKuam cit)ar#edi $a #raci nI Kue n# !are&ca c#m# un !r#emi# Kue !r##emium adBictum a$iKuidI sed c#)aerens cum a"ade e$ citared# a $a !ie&a Kue Ha a t#carI sin#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>D>

#mni c#r!#re membrum esse Hideatur. Nam n#n nu$$iI cum i$$ud meditati edideruntI sic ad re$iKua transeuntI ut audientiam Bieri sibi n#n He$$e Hideantur. AtKue eius m#di i$$a !r#$usi# debet esseI n#n ut SamnitiumI Kui Hibrant )astas ante !u-namI Kuibus in !u-nand# ni)i$ utunturI sed ut i!sis sententiisI Kuibus !r#$userintI He$ !u-nare !#ssint. 3D8F? Narrare Her# rem Ku#d breHiter iubentI si breHitas a!!e$$anda estI cum Herbum nu$$um redundatI breHis est L. Crassi #rati#L sin tum est breHitasI cum tantum Herb#rum est Kuantum necesse estI a$iKuand# id #!us estL sed sae!e #best He$ ma:ime in narrand#I n#n s#$um Ku#d #bscuritatem adBertI sed etiam Ku#d eam HirtutemI Kuae narrati#nis est ma:imaI ut iucunda et ad !ersuadendum acc#mm#data sitI t#$$it. Videant i$$a nam is !#stKuam e:cessit e: e!)ebis ... 3D80? Kuam $#n-a est narrati#X M#res adu$escentis i!sius et serHi$is !erc#ntati#I m#rs C)r'sidisI Hu$tus et B#rma et $amentati# s#r#risI re$iKua !erHarie iucundeKue narrantur. Ju#d si )anc breHitatem Kuaesisset( eBBerturI imusI ad se!u$crum HenimusI in i-nem im!#sita estI 3Bere? decem Hersicu$is t#tum c#nBicere !#tuissetL KuamKuam )#c i!sum SeBBerturI imusIS c#ncisum est itaI ut n#n breHitati serHitum sitI sed ma-is Henustati. 3D81? Ju#d si ni)i$ BuissetI nisi Sin i-nem im!#sita estIS tamen res t#ta c#-n#sci Baci$e !#tuisset. Sed et BestiHitatem )abet narrati# distincta !ers#nis et inter!uncta serm#nibusI et est et !r#babi$iusI Ku#d -estum esse dicasI cum Kuem ad m#dum actum sit e:!#nasI et mu$t# a!ertius ad inte$$e-endum estI si c#nstituitur a$iKuand# ac n#n ista breHitate !ercurritur. 3D8G? A!ertam enim narrati#nem tam esse #!#rtet Kuam ceteraL sed )#c ma-is in )ac e$ab#randum estI Ku#d et diBBici$ius est n#n esse #bscurum in re narranda Kuam aut in !rinci!i# aut in ar-umentand# aut in !er#rand#L et mai#re etiam !ericu$# )aec !ars #rati#nis #bscura est Kuam ceteraeI He$ KuiaI si Ku# a$i# in $#c# est dictum Kuid #bscuriusI tantum id !eritI Ku#d ita dictum estI narrati# #bscura t#tam #ccaecat #rati#nemL He$ Ku#d a$ia !#ssisI seme$ si #bscurius di:erisI dicere a$i# $#c# !$aniusI narrati#nis unus est in causa $#cus. Erit autem !ers!icua narrati#I si Herbis usitatisI si #rdine tem!#rum serHat#I si n#n interru!te narrabitur.

c#m# un miembr# inse!arab$e de $#s dem2s de$ cuer!#. P#rKue muc)#s #rad#resI des!u%s de decir e$ e:#rdi# Kue traen a!rendid#I !asan a $# restante c#n tanta $i-ere&a c#m# si n# Kuisieran Kue se $es #'ese. O este !re$udi# debe serI n# c#m# e$ de $#s Samnitas Kue Hibran $as $an&as antes de $a !e$eaI ' $ue-# n# )acen us# nin-un# de e$$asI sin# Kue c#n $as mismas sentenciasI Kue ,ue-an en e$ e:#rdi#I )a de c#mbatirse des!u%s. VMandan $#s ret ric#s Kue $a narraci n sea breHeL si !#r breHedad se entiende e$ Kue n# )a'a nin-una !a$abra redundanteI breHes s#n $#s discurs#s de Luci# Cras#. Per# si $a breHedad c#nsiste en Kue )a'a s $# $as !a$abras necesariasI a Heces c#nHiene est#I !er# #tras muc)as da"aI !rinci!a$mente en $as narraci#nesI n# s $# !#rKue trae #scuridadI sin# !#rKue Kuita a $a narraci n su ma'#r HirtudI Kue es $a de ser a-radab$e ' ac#m#dada a $a !ersuasi nI H-.I aKue$$a de Terenci#( U+s que este sali! de la ,uventud%V WCu2n $ar-a esX WCu2n Haria ' a-radab$emente se describen en e$$a $as c#stumbres de$ mism# ,#HenI $as !re-untas de $#s esc$aH#sI $a muerte de CrisisI e$ r#str#I $a )erm#sura ' $#s $ament#s de su )ermanaX Per# si e$ !#eta )ubiese buscad# esta breHedad( U$a sacanI $$e-am#s a$ se!u$cr#I $a !#nen en e$ Bue-#IV etc. c#n die& Hers#s )abr4a !#did# reBerir$# t#d#L aunKue estas mismas !a$abras( Ula sacan, caminamosV s#n c#ncisasI de ta$ suerte Kue n# se )a atendid# tant# a $a breHedad c#m# a $a e$e-anciaL !ues c#n s $# Kue )ubiera dic)#( la pusieron en el fuego, bastaba !ara dar a c#n#cer t#d# e$ asunt#. La narraci n tiene muc)a m2s -racia cuand# se intr#ducen en e$$a !ers#nas ' se reBieren sus !$2ticasI ' !arece muc)# m2s !r#bab$e $# Kue se narra cuand# se e:!#ne e$ m#d# c#m# acaeci I ' es muc)# m2s c$ara de entender si n#s detenem#s en a$-unas !artes ' n# $a rec#rrem#s c#n nimia breHedad. La narraci n )a de ser tan c$ara c#m# e$ rest# de$ discurs#L ' t#daH4a es m2s re!rensib$e ser #scur# en e$ re$at# de $#s )ec)#sI Kue en e$ e:#rdi# # en e$ ar-ument# # en $a reButaci n # !er#raci n. Es tant# ma'#r e$ !e$i-r# de #scuridad en esta !arte de $a #raci n s#bre t#das $as restantesI cuant# Kue si en #tr# $u-ar se dice a$-# #scur#I nada )a' !erdid# m2s Kue aKue$ !asa,eI mientras $a narraci n #scura cie-a t#d# e$ discurs#I !#rKue $# Kue se )a dic)# #scuramente en #tra !arteI !uede H#$Her a e:!$anarseI !er# $a narraci n tiene un s#$# $u-ar en

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>D8

$a causa. La narraci n ser2 !er!iscuaI si se )ace c#n !a$abras B2ci$es ' mu' usadasI c#nserHand# e$ #rden de $#s tiem!#s ' sin interru!ci n. 3L@@@I? 3DD9? Sed Kuand# utendum sit aut n#n sit narrati#neI id est c#nsi$iL neKue enim si n#ta res est nec dubium Kuid -estum sitI narrare #!#rtetI nec si adHersarius narraHitI nisi si reBe$$emusL ac si Kuand# erit narrandumI nec i$$aI Kuae sus!ici#nem et crimen eBBicient c#ntraKue n#s eruntI acriter !erseKuemur etI KuicKuid !#tueritI detra)emusL ne i$$udI Ku#d CrassusI si Kuand# BiatI !erBidiaI n#n stu$titia Bieri !utatI ut causae n#ceamusI accidat. Nam ad summam t#tius causae !ertinetI caute an c#ntra dem#nstrata res sitI Ku#d #mnis #rati#nis re$iKuae B#ns est narrati#. VCu2nd# se )a de usar # n# de $a narraci nI esta es $a diBicu$tadI !#rKue si $a c#sa es demasiad# c#n#cida # n# )a' duda en e$$aI !uede e:cusarse $a narraci nI ' $# mism# si e$ adHersari# $a )a )ec)# 'aI a n# ser Kue reButem#s $a su'a. Si $a narraci n es necesariaI n# insistirem#s demasiad# en $as circunstancias Kue !uedan en-endrar s#s!ec)a ' ma$a H#$untad c#ntra n#s#tr#sI antes !r#curarem#s atenuar$a !ara n# incurrir en $# Kue dice Cras#I de Kue !eca m2s de ma$icia Kue de i-n#rancia Kuien da"a a $a causa Kue deBiende. P#rKue a $a sustancia misma de $a causa interesa muc)# e$ Kue $#s )ec)#s )a'an sid# e:!uest#s c#n m2s # men#s )abi$idadI ' de t#d# e$ rest# de$ discurs# es Buente $a narraci n. VS4-uese $a e:!#sici n de $a causaI es decirI e$ !unt# su,et# a c#ntr#HersiaI ' ent#nces )an de a$e-arse $as !ruebas m2s BirmesI 'a !ara c#nBirmar nuestra #!ini nI 'a !ara debi$itar $a de$ c#ntrari#. En $as causas s $# )a' un m%t#d# !ara $a !arte de ar-umentaci n( este reKuiere a $a He& $a c#nBirmaci n ' $a reButaci nI !#rKue ni se !uede re!render $# Kue e$ c#ntrari# dice sin c#nBirmar $# tu'#I ni deBender tu causa sin c#ntestar a sus ar-ument#s( de aKu4 Kue !#r natura$e&aI uti$idad ' m%t#d# est%n unidas estas d#s !artes. En !#s de t#d# Hiene $a !er#raci nI 'a am!$iBicand# $as c#sasI 'a inB$amand# # miti-and# e$ 2nim# de $#s ,ueces. VEn esta !arteI t#daH4a m2s Kue en $as anteri#resI debe reunir e$ #rad#r cuant# !ueda m#Her $#s 2nim#s ' ser de uti$idad !ara su causa. O !iens# Kue n# )a' ra& n bastante !ara se!arar $#s !rece!t#s Kue se dan acerca de $a suasi nI de $#s re$atiH#s a$ -%ner# $audat#ri#I antes casi t#d#s s#n c#munes. Sin embar-#I e$ ac#nse,ar # e$ disuadir me !arece #Bici# de m2s -raHe !ers#na. De sabi#s es dar un c#nse,# en $#s ne-#ci#s m2s ardu#sI ' de )#mbre )#nrad# ' discret# !reHer c#n e$ entendimient#I !r#bar c#n $a aut#ridad ' !ersuadir c#n e$ discurs#. T#d# est# )a de )acerse c#n men#r a!arat# en e$ Senad#I !#rKue es una asamb$ea sabiaI en Kue se )a de de,ar $u-ar !ara Kue t#d#s )ab$enI ' eHitarse as4 t#da s#s!ec)a de #stentaci n de in-eni#. Per# en

3DD>? SeKuiturI ut causa !#naturI in Ku# Hidendum estI Kuid in c#ntr#Hersiam HeniatL tum su--erenda sunt Birmamenta causae c#niuncte et inBirmandis c#ntrariis et tuis c#nBirmandis. NamKue una in causis rati# Kuaedam est eius #rati#nisI Kuae ad !r#bandam ar-umentati#nem Ha$etL ea autem et c#nBirmati#nem et re!re)ensi#nem KuaeritL sed Kuia neKue re!re)endiI Kuae c#ntra dicunturI !#ssuntI nisi tua c#nBirmesI neKue )aec c#nBirmariI nisi i$$a re!re)endasI idcirc# )aec et natura et uti$itate et tractati#ne c#niuncta sunt. 3DD8? Omnia autem c#nc$udenda sunt !$erumKue rebus au-endis He$ inB$ammand# iudice He$ miti-and#L #mniaKue cum su!eri#ribus #rati#nis $#cis tum ma:ime e:trem# ad mentis iudicum Kuam ma:ime !erm#Hendas et ad uti$itatem n#stram H#candas c#nBerenda sunt. 3DDD? NeKue sane iam causa Hidetur esse cur secernamus ea !raece!taI Kuae de suasi#nibus tradenda sunt aut $audati#nibusI sunt enim !$eraKue c#mmuniaI sed tamen suadere a$iKuid aut dissuadere -raHissimae mi)i !ers#nae Hidetur esseL nam et sa!ientis est c#nsi$ium e:!$icare suum de ma:imis rebus et )#nesti et disertiI ut mente !r#HidereI auct#ritate !r#bareI #rati#ne !ersuadere !#ssis. 3L@@@II? AtKue )aec in senatu min#re a!!aratu a-enda suntL sa!iens enim est c#nsi$ium mu$tisKue a$iis dicendi re$inKuendus $#cusI Hitanda etiam in-eni #stentati#nis sus!ici#( 3DDA? c#nti# ca!it

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>DD

#mnem Him #rati#nis et -raHitatem HarietatemKue desiderat. Er-# in suadend# ni)i$ est #!tabi$ius Kuam di-nitasL nam Kui uti$itatem !etitI n#n Kuid ma:ime He$it suas#rI sed Kuid interdum ma-is seKuaturI Hidet. Nem# est enimI !raesertim in tam c$ara ciHitateI Kuin !utet e:!etendam ma:ime di-nitatemI sed Hincit uti$itas !$erumKueI cum subest i$$e tim#r ea ne-$ecta ne di-nitatem Kuidem !#sse retineri. 3DDE? C#ntr#Hersia autem est inter )#minum sententias aut in i$$#I utrum sit uti$iusL aut etiamI cum id c#nHenitI certaturI utrum )#nestati !#tius an uti$itati c#nsu$endum sitL Kuae Kuia !u-nare inter se sae!e HidenturI Kui uti$itatem deBendetI enumerabit c#mm#da !acisI #!umI !#tentiaeI Hecti-a$iumI !raesidi mi$itumI ceterarum rerumI Kuarum Bructum uti$itate metimurI itemKue inc#mm#da c#ntrari#rumL Kui ad di-nitatem im!e$$itI mai#rum e:em!$aI Kuae erant He$ cum !ericu$# -$#ri#saI c#n$i-etI !#steritatis imm#rta$em mem#riam au-ebitI uti$itatem e: $aude nasci deBendet sem!erKue eam cum di-nitate esse c#niunctam. 3DDF? Sed Kuid Bieri !#ssit aut n#n !#ssit KuidKue etiam sit necesse aut n#n sitI in utraKue re ma:ime est KuaerendumL inciditur enim #mnis 3iam? de$iberati#I si inte$$e-itur n#n !#sse Bieri aut si necessitas adBerturL et Kui id d#cuit n#n Hidentibus a$iisI is !$urimum Hidit. 3DD0? Ad c#nsi$ium autem de re !ub$ica dandum ca!ut est n#sse rem !ub$icamL ad dicendum Her# !r#babi$iter n#sse m#res ciHitatisI Kui Kuia crebr# mutanturI -enus Ku#Kue #rati#nis est sae!e mutandumL et KuamKuam una Bere His est e$#KuentiaeI tamen Kuia summa di-nitas est !#!u$iI -raHissima causa rei !ub$icaeI ma:imi m#tus mu$titudinisI -enus Ku#Kue dicendi -randius Ku#ddam et in$ustrius esse ad)ibendum HideturL ma:imaKue !ars #rati#nis adm#Henda est ad anim#rum m#tus n#n numKuam aut c#)#rtati#ne aut c#mmem#rati#ne a$iKua aut in s!em aut in metum aut ad cu!iditatem aut ad -$#riam c#ncitand#sI sae!e etiam a temeritateI iracundiaI s!eI iniuriaI inHidiaI crude$itate reH#cand#s. 3L@@@III? 3DD1? Tit autem utI Kuia ma:ima Kuasi #rat#ris scaena Hideatur c#nti#nis esseI natura i!sa ad #rnatius dicendi -enus e:citemurL )abet enim mu$titud# Him Kuandam ta$emI utI Kuem ad m#dum tibicen sine tibiis canereI sic #rat#r sine

$#s discurs#s Kue se )acen a$ !ueb$#I cabe t#da $a Buer&aI -raHedad ' Hariedad( !#r es# en $as suas#rias nada se )a de encarecer sin# $# di-n# ' n#b$e. L#s Kue !#nen !#r Bin Mnic# $a uti$idadI atienden s $# a $# Kue -enera$mente Hen Kue sucede. Nadie )a'I s#bre t#d# en una ciudad tan i$ustreI Kue n# crea Kue $a di-nidad debe !reBerirse a t#d#L !er# en muc)as #casi#nes Hence $a uti$idadI cuand# entra e$ tem#r de KueI aband#nada %staI ni siKuiera se !ueda retener e$ )#n#r. La c#ntr#HersiaI !uesI ' disc#rdia de !areceres se reduceI a est#( cu2$ de d#s c#sas es m2s Mti$I # si )a de atenderse m2s a $# )#nest# # a $# Mti$. Cuand# un# ' #tr# est%n en !u-naI e$ deBens#r de $# Mti$ enumerar2 $as Henta,as de $a !a&I $as uti$idades de $a riKue&aI de$ !#derI de$ diner#I de $#s tribut#sI de $#s e,%rcit#sI ' de t#das $as dem2s c#sas cu'# Brut# se mide !#r $a uti$idadI ' !#ndr2 de maniBiest# $#s inc#nHenientes c#ntrari#s. E$ Kue est2 !#r $# )#nest#I traer2 a $a mem#ria $#s -randes e,em!$#s de $#s ante!asad#s Kue Buer#n -$#ri#s#s aun en e$ !e$i-r# mism#I a!e$ar2 a $a inm#rta$ mem#ria de $a !#steridadI ' deBender2 Kue $# Mti$ nace de $# -$#ri#s# ' est2 unid# siem!re c#n $a di-nidad. Per# Ku% es !#sib$e # n#I Ku% es necesari# # n# en un# u #tr# cas#I es $# Kue )em#s de e:aminar a)#ra. VT#da de$iberaci n Kueda c#rtada si se trata de una c#sa im!#sib$eI # !#r e$ c#ntrari#I abs#$utamente necesariaL ' e$ Kue est# HeaI sin Her$# $#s #tr#sI !asar2 !#r Har n !rudent4sim#. Para dar c#nse,#s s#bre $#s ne-#ci#s de $a re!Mb$icaI $# !rimer# es c#n#cer$#sL !ara )ab$ar c#n a$-Mn Bundament#I es !recis# saber $as c#stumbres de $a ciudadL ' c#m# estas Har4an a cada !as#I de aKu4 Kue Har4e tambi%n e$ -%ner# de #rat#ria. AunKue su Buer&a sea siem!re $a mismaI $a di-nidad de$ !ueb$#I $#s -raH4sim#s ne-#ci#s de $a re!Mb$icaI $#s a$b#r#tad#s m#Himient#s de $a !$ebe !arece Kue e:i-en un -%ner# de #rat#ria m2s -rande ' Hi-#r#s#I ' $a ma'#r !arte de$ discurs# )a de em!$earse en e:citar $#s 2nim#s c#n a$-una e:)#rtaci n # recuerd#I a $a es!eran&aI a$ mied#I a $a c#dicia # a $a -$#riaI ' retraer$#s de $a temeridadI de $a iracundiaI de $a es!eran&aI de$ #di#I de $a enHidia ' de $a crue$dad. VO !arece Kue as4 c#m# $a arena de$ B#r# es e$ me,#r teatr# !ara e$ #rad#rI as4 $a natura$e&a misma c#m# Kue $e ins!ira ent#nces un m#d# de decir m2s es!$%ndid#. Tiene $a muc)edumbre ta$ Buer&aI Kue a $a manera Kue e$ mMsic# n# !uede t#car sin

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>DA

mu$titudine audiente e$#Kuens esse n#n !#ssit. 3DDG? Et cum sint !#!u$ares mu$ti HariiKue $a!susI Hitanda est acc$amati# adHersa !#!u$iI Kuae aut #rati#nis !eccat# a$iKu# e:citaturI si as!ereI si arr#-anterI si tur!iterI si s#rdideI si Ku# animi Hiti# dictum esse a$iKuid HideturI aut )#minum #BBensi#ne He$ inHidiaI Kuae aut iusta est aut e: criminati#ne atKue BamaI aut res si dis!$icetI aut si est in a$iKu# m#tu suae cu!iditatis aut metus mu$titud#. Nis Kuattu#r causis t#tidem medicinae #!!#nuntur( tum #biur-ati#I si est auct#ritasL tum adm#niti# Kuasi $eni#r #biur-ati#L tum !r#missi#I si audierintI !r#batur#sL tum de!recati#I Ku#d est inBirmumI sed n#n numKuam uti$e. 3DA9? Nu$$# autem $#c# !$us Bacetiae !r#sunt et ce$eritas et breHe a$iKu#d dictum nec sine di-nitate et cum $e!#reL ni)i$ enim tam Baci$e Kuam mu$titud# a tristitia et sae!e ab acerbitate c#mm#de et breHiter et acute et )i$are dict# deducitur.

instrument#I as4 e$ #rad#r sin !ueb$# Kue $e #i-aI n# !uede ser e$#cuente. O c#m# e$ !ueb$# es tan Hari# e inc#nstante en sus aBect#sI )an de eHitarse c#n cuidad# sus ac$amaci#nes adHersasI de $as cua$es $a ma'#r !arte de $as Heces tiene $a cu$!a e$ mism# #rad#rI si c#n as!ere&aI arr#-anciaI # a$-Mn #tr# Hici# de 2nim#I )ab$a # se c#ncita e$ #di# ' $a animadHersi n ,usta # in,usta de $#s #'entesI 'a !#rKue $a causa misma desa-radeI 'a !#r cua$Kuier #tr# im!u$s# de c#dicia # mied# en $a mu$titud. A estas cuatr# causas se !#nen #tr#s tant#s remedi#s( $a re!rensi nI si )a' aut#ridad !ara e$$#L $a adHertenciaI Kue es una re!rensi n b$andaL $a !r#mesa de KueI si n#s #'enI a!#'ar2n $# Kue Ham#s a decirI ' Bina$menteI $a de!recaci nI Kue es $# M$tim# Kue !uede ser Mti$. En nin-una #tra !arte a!r#Hec)an tant# $as Bacecias ' $#s dic)#s breHes ' r2!id#s Kue ten-an di-nidad ' n# care&can de -racia. Pasa B2ci$mente $a mu$titudI de$ d#$#r ' de $a indi-naci n a $a a$e-r4aI c#n a$-una e:!resi n a-uda ' -raci#sa. VAcab# de e:!#ner#sI c#nB#rme )e !#did#I $# Kue en amb#s -%ner#s de causas sue$# )acerI eHitar ' c#nsiderarI ' de Ku% manera me -#biern# en t#das. Ni es diB4ci$ e$ tercer -%ner#I es decirI e$ $audat#ri#I Kue '# desde e$ !rinci!i# )ab4a se!arad# casi de nuestr#s !rece!t#s ' ten4a intenci n de #mitirI !#r $# mism# Kue )a' muc)#s -%ner#s de #raci#nes m2s -raHes ' BrecuentesI de $#s cua$es nadie )ab4a !rece!tuad# nada. L#s mism#s Grie-#sI m2s !#r dar materia a $ectura de$eit#saI # !#r )#nrar $a mem#ria de a$-Mn )#mbreI Kue !#r causa de uti$idad B#renseI escribier#n muc)#s $ibr#s en a$aban&a de Tem4st#c$esI Ar4stidesI A-esi$a#I E!amin#ndasI Ti$i!#I A$e,andr# ' #tr#sL !#r e$ c#ntrari#I $as a$aban&as Kue usam#s n#s#tr#s en e$ B#r#I # tienen $a breHedad desnuda ' senci$$a de un testim#ni#I # se escriben !ara una mem#ria BMnebre Kue n# c#nsiente muc)a !#m!a #rat#ria. Per# c#m# a$-una He& se !r#nuncian ' aun se escribenI c#m# cuand# Ca'# Le$i# )i&# !ara Pub$i# Tuber#n e$ e$#-i# de su t4# Esci!i#n e$ ABrican#I ' !#rKue !#dam#s n#s#tr#s mism#sI imitand# a $#s Grie-#s ' !#r e,ercici# de esti$#I )acer $a a$aban&a de Kuien Kueram#sI !ar%ceme Kue debem#s tratar tambi%n este $u-ar #rat#ri#. C$ar# Kue en e$ )#mbre )a' a$-unas cua$idades a!etecib$es ' #tras di-nas de a$aban&a. E$ $ina,eI $a )erm#suraI $a riKue&aI $as Buer&asI t#d#s $#s dem2s bienes Kue $a B#rtuna daI

3L@@@IV? Eui BereI ut !#tuiI H#bis in utr#Kue -enere causarum Kuae seKui s#$eremI Kuae Bu-ereI Kuae s!ectare KuaKue #mnin# in causis rati#ne Hersari. 3DA>? Nec i$$ud tertium $audati#num -enus est diBBici$eI Ku#d e-# initi# Kuasi a !raece!tis n#stris secreHeramL sed et Kuia mu$ta sunt #rati#num -enera et -raHi#ra et mai#ris c#!iaeI de Kuibus nem# Bere !raeci!eretI et Ku#d n#s $audati#nibus n#n ita mu$tum uti s#$eremusI t#tum )unc se-re-abam $#cumL i!si enim Graeci ma-is $e-endi et de$ectati#nis aut )#minis a$icuius #rnandi Kuam uti$itatis )uius B#rensis causa $audati#nes scri!titaHerunt( Ku#rum sunt $ibriI Kuibus T)emist#c$esI AristidesI A-esi$ausI E!amin#ndas. P)i$i!!usI A$e:ander a$iiKue $audanturL n#strae $audati#nesI Kuibus in B#r# utimurI aut testim#ni breHitatem )abent nudam atKue in#rnatam aut scribuntur ad Bunebrem c#nti#nemI Kuae ad #rati#nis $audem minime acc#mm#data est. Sed tamenI Ku#niam est utendum a$iKuand#I n#n numKuam etiam scribendumI He$ ut J. Tuber#ni ABricanum aHuncu$um $audanti scri!sit C. Lae$iusI He$ ut n#smet i!si #rnandi causa Graec#rum m#reI si Ku#s He$imusI $audare !#ssimusI sit a n#bis Ku#Kue tractatus )ic $#cus. 3DA8? Pers!icuum est i-itur a$ia esse in )#mine #!tandaI a$ia $audanda( -enusI B#rmaI HiresI #!esI diHitiae cetera3Kue?I

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>DE

Kuae B#rtuna dat aut e:trinsecus aut c#r!#riI n#n )abent in se Heram $audemI Kuae deberi Hirtuti uni !utaturL sed tamenI Ku#d i!sa Hirtus in earum rerum usu et m#derati#ne ma:ime cerniturI tractanda in $audati#nibus etiam )aec sunt naturae et B#rtunae b#naL in Kuibus est summa $aus n#n e:tu$isse se in !#testateI n#n Buisse ins#$entem in !ecuniaI n#n se !raetu$isse a$iis !r#!ter abundantiam B#rtunaeI ut #!es et c#!iae n#n su!erbiae Hideantur ac $ibidiniI sed b#nitati ac m#derati#ni Bacu$tatem et materiam dedisse.

3DAD? Virtus autemI Kuae est !er se i!sa $audabi$is et sine Kua ni)i$ $audari !#testI tamen )abet !$uris !artisI Kuarum a$ia est a$ia ad $audati#nem a!ti#rL sunt enim a$iae HirtutesI Kuae Hidentur in m#ribus )#minum et Kuadam c#mitate ac beneBicentia !#sitaeL a$iaeI Kuae in in-eni a$iKua Bacu$tate aut animi ma-nitudine ac r#b#reL nam c$ementiaI iustitiaI beni-nitasI BidesI B#rtitud# in !ericu$is c#mmunibus iucunda est auditu in $audati#nibusL 3DAA? #mnes enim )ae Hirtutes n#n tam i!sisI Kui eas )abentI Kuam -eneri )#minum Bructu#sae !utantur. Sa!ientia et ma-nitud# animiI Kua #mnes res )umanae tenues ac !r# ni)i$# !utanturI et in e:c#-itand# His Kuaedam in-eni et i!sa e$#Kuentia admirati#nis )abet n#n minusI iucunditatis minus( i!s#s enim ma-is HidenturI Ku#s $audamusI Kuam i$$#sI a!ud Ku#s $audamusI #rnare ac tueri. Sed tamen in $audand# iun-enda sunt etiam )aec -enera HirtutumL Berunt enim aures )#minum cum i$$aI Kuae iucunda et -rataI tum etiam i$$aI Kuae mirabi$ia sunt in HirtuteI $audari. 3L@@@V? 3DAE? Et Ku#niam sin-u$arum Hirtutum sunt certa Kuaedam #BBicia ac munera et sua cuiKue Hirtuti $aus !r#!ria debeturI erit e:!$icandum in $aude iustitiaeI Kuid cum BideI Kuid cum aeKuabi$itateI Kuid cum eius m#di a$iKu# #BBici# isI Kui $audabiturI BeceritL itemKue in ceteris res -estae ad cuiusKue Hirtutis -enus et Him et n#men acc#mm#dabuntur. 3DAF? Gratissima autem $aus e#rum Bact#rum )abeturI Kuae susce!ta Hidentur a Hiris B#rtibus sine em#$ument# ac !raemi#L Kuae Her# etiam cum $ab#re ac !ericu$# i!s#rumI )aec )abent uberrimam c#!iam ad $audandumI Ku#d et dici #rnatissime !#ssunt et

e:tr4nsec#s ' c#r!#ra$esI n# tienen en s4 Herdader# m#tiH# de a$aban&aI $a cua$ s $# se debe a $a HirtudL !er# c#m# $a misma Hirtud res!$andeceI s#bre t#d#I en e$ us# m#derad# de $as c#sasI de aKu4 Kue en est#s discurs#s )a'a Kue !#nderar $#s bienes de natura$e&a ' B#rtunaI entre $#s cua$es es sumamente -$#ri#s# n# )aber sid# arr#-ante en e$ !#derI ni ins#$ente en $a riKue&aI ni )aber #Bendid# a #tr#s en $a abundancia # en $a B#rtuna( de suerteI Kue sus riKue&as n# $e )a'an serHid# !ara $iHiandad ' s#berbiaI sin# !ara b#ndad ' m#deraci n. La HirtudI Kue es !#r s4 di-na de a$aban&aI ' sin $a Kue n# !uede a$abarse nadaI tieneI sin embar-#I muc)as !artesI unas m2s ac#m#dadas Kue #tras !ara e$ e$#-i#. Na' Hirtudes Kue !arecen c#nsistir en ciert# a-rad# ' beneH#$encia natura$ # adKuirida c#n e$ trat# de $#s )#mbresL #trasI Kue se deriHan de$ Hi-#r ' -rande&a de a$ma # de a$-una de $as m2s n#b$es Bacu$tades de$ es!4ritu. P#r es# $a c$emenciaI $a ,usticiaI $a beni-nidadI $a BeI $a B#rta$e&a en $#s !e$i-r#s c#munesI s#n Hirtudes Kue c#n -ust# #4m#s ce$ebrar c#m# Mti$esI n# s $# a $#s Kue $as !#seenI sin# a t#d# e$ -%ner# )uman#. P#r e$ c#ntrari#I $a sabidur4a ' -rande&a de$ a$ma Kue estima en !#c# t#das $as c#sas )umanasI ' $a Buer&a inHentiHa de$ in-eni#I ' $a misma e$#cuenciaI inBunden n# men#r admiraci nI !er# s4 men#s a-rad#I !#rKue !arece Kue m2s bien )#nram#s ' Kuerem#s ca!tarn#s $a beneH#$encia de$ !ers#na,e e$#-iad# Kue de $#s Kue #'en e$ e$#-i#. Tam!#c# !uede !rescindirse de este -%ner# de HirtudesI 'a Kue $#s #4d#s de $#s )#mbres t#$eran Kue se ensa$ce en $a Hirtud n# s $# $# a-radab$e sin# tambi%n $# maraHi$$#s#.

VMe )e e:tendid# a$-# m2s de $# Kue deb4a s#bre este -ener#I n# tant# !#r $a uti$idad B#renseI Kue es $a Kue H#' !ersi-uiend# en t#d# este tratad#I sin# !ara Kue Hierais Kue si $#s e$#-i#s entran en $a ,urisdicci n de$ #rad#rI $# cua$ nadie nie-aI es necesari# a$ #rad#r e$ c#n#cimient# de t#das $as HirtudesI ' sin %$ e$ e$#-i# ser4a im!#sib$e. En cuant# a $#s !rece!t#s !ara Hitu!erarI c$ar# es Kue )an de t#marse de $#s Hici#s c#ntrari#sI ' tambi%n $# es KueI as4 c#m# n# !uede e$#-iarse c#n !r#!iedad ' abundancia a un )#mbre de bien sin e$ c#n#cimient# de $as HirtudesI tam!#c# es !#sib$e re!render ' Hitu!erar c#n bastante acritud '

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>DF

audiri Baci$$imeL ea enim deniKue Hirtus esse Hidetur !raestantis HiriI Kuae est Bructu#sa a$iisI i!si aut $ab#ri#sa aut !ericu$#sa aut certe -ratuita. Ma-na etiam i$$a Laus et admirabi$is Hideri s#$et tu$isse casus sa!ienter adHers#sI n#n Bractum esse B#rtunaI retinuisse in rebus as!eris di-nitatemL 3DA0? neKue tamen i$$a n#n #rnantI )abiti )#n#resI decreta Hirtutis !raemiaI res -estae iudiciis )#minum c#m!r#bataeL in Kuibus etiam Be$icitatem i!sam de#rum imm#rta$ium iudici# tribui $audati#nis est. Sumendae autem res erunt aut ma-nitudine !raestabi$es aut n#Hitate !rimae aut -enere i!s# sin-u$aresL neKue enim !arHae neKue usitatae neKue Hu$-ares admirati#ne aut #mnin# $aude di-nae Hideri s#$ent. 3DA1? Est etiam cum ceteris !raestantibus Hiris c#m!arati# in $audati#ne !raec$ara. De Ku# -enere $ibitum mi)i est !au$# !$ura Kuam #stenderam dicereI n#n tam !r#!ter usum B#rensemI Kui est a me #mni )#c serm#ne tractatusI Kuam ut )#c HideretisI si $audati#nes essent in #rat#ris #BBici#I Ku#d nem# ne-atI #rat#ri Hirtutum #mnium c#-niti#nemI sine Kua $audati# eBBici n#n !#ssitI esse necessariam. 3DAG? Iam Hitu!erandi !raece!ta c#ntrariis e: Hitiis sumenda esse !ers!icuum estL simu$ est i$$ud ante #cu$#sI nec b#num Hirum !r#!rie et c#!i#se $audari sine Hirtutum nec im!r#bum n#tari ac Hitu!erari sine Hiti#rum c#-niti#ne satis insi-nite atKue as!ere !#sse. AtKue )is $#cis et $audandi et Hitu!erandi sae!e n#bis est utendum in #mni -enere causarum. 3DE9? Nabetis de inHeniendis rebus dis!#nendisKue Kuid sentiamL adiun-am etiam de mem#riaI ut $ab#re Crassum $eHem neKue ei KuicKuam a$iudI de Ku# disseratI re$inKuam nisi eaI Kuibus )aec e:#rnentur.S 3L@@@VI? SPer-e Her#IS inKuit Crassus S$ibenter enim te c#-nitum iam artiBicem a$iKuand#Kue eH#$utum i$$is inte-umentis dissimu$ati#nis tuae nudatumKue !ers!ici#L et Ku#d mi)i ni)i$ aut 3Ku#d? n#n mu$tum re$inKuisI !erc#mm#de Bacis estKue mi)i -ratum.S 3DE>? SIam istucI Kuantum tibi e-# re$iKuerimIS inKuit Ant#nius Serit in tua !#testateL si enim Here a-ere H#$uerisI #mnia tibi re$inKu#L sin dissimu$areI tu Kuem ad m#dum )is satis BaciasI Hideris. SedI ut ad rem redeamI n#n sum tant# e-#S inKuit Sin-eni#I Kuant# T)emist#c$es BuitI ut #b$iHi#nis artem Kuam mem#riae ma$imL -ratiamKue )abe# Sim#nidi i$$i Ci#I Kuem !rimum Berunt artem mem#riae

He)emencia a un ma$Had# sin e$ c#n#cimient# de $#s Hici#s. De est#s $u-ares c#munes de a$aban&a ' Hitu!eri# se )ace bastante us# en t#d# -%ner# de causas. Oa sab%is $# Kue !iens# s#bre $a inHenci n ' dis!#sici n. A"adir% a$-# acerca de $a mem#riaI !ara )acer m2s $eHe e$ traba,# de Cras#I ' n# de,ar$e nada de Kue discurrir sin# $# !erteneciente a$ esti$# ' #rnat# de$ discurs#.

;Si-ueI $e di,# Cras#( 'a H#' c#n#ciend# cu2n -rande art4Bice eresL 'a te He# a$ descubiert# ' sin $#s He$#s de tu disimu$aci nI ' me es mu' -rat# e$ Kue n# me de,es nada # casi nada Kue decir. ;L# Kue '# te de,eI re!us# Ant#ni#I de!ender2 de tu H#$untadL tM !#dr2s ac#rtar$# # estrec)ar$#. Si Kuieres tratar$# de HerasI te $# de,# t#d#L si Kuieres Ha$erte de tu disimu$aci nI tM Her2s c m# )as de satisBacer a %st#s. Per# H#$Hiend# a$ asunt#I n# s#' de tant# in-eni# c#m# Tem4st#c$esI Kue !reBer4a e$ arte de #$Hidar a$ de rec#rdarI ' d#' muc)as -racias a Sim nides de CeaI a Kuien $$aman !rimer inHent#r de$ arte de $a mem#ria. Cuentan Kue cenand# Sim nides en Crani#n de Tesa$ia en

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>D0

!r#tu$isse. 3DE8? Dicunt enimI cum cenaret Crann#ne in T)essa$ia Sim#nides a!ud Sc#!am B#rtunatum )#minem et n#bi$em cecinissetKue id carmenI Ku#d in eum scri!sissetI in Ku# mu$ta #rnandi causa !#etarum m#re in Cast#rem scri!ta et P#$$ucem BuissentI nimis i$$um s#rdide Sim#nidi di:isse se dimidium eius eiI Ku#d !actus essetI !r# i$$# carmine daturumL re$iKuum a suis T'ndaridisI Ku#s aeKue $audassetI !eteretI si ei Hideretur. 3DED? Pau$# !#st esse Berunt nuntiatum Sim#nidiI ut !r#diretL iuHenis stare ad ianuam du# Ku#sdamI Kui eum ma-n# #!ere eH#carentL surre:isse i$$umI !r#disseI Hidisse neminem( )#c interim s!ati# c#nc$aHe i$$udI ubi e!u$aretur Sc#!asI c#ncidisseL ea ruina i!sum cum c#-natis #!!ressum suis interisse( Ku#s cum )umare He$$ent sui neKue !#ssent #btrit#s intern#scere u$$# m#d#I Sim#nides dicitur e: e#I Ku#d meminisset Ku# e#rum $#c# KuisKue cubuissetI dem#nstrat#r unius cuiusKue se!e$iendi BuisseL )ac tum re adm#nitus inHenisse Bertur #rdinem esse ma:imeI Kui mem#riae $umen adBerret. 3DEA? ItaKue eisI Kui )anc !artem in-eni e:ercerentI $#c#s esse ca!iend#s et eaI Kuae mem#ria tenere He$$ent eBBin-enda anim# atKue in eis $#cis c#n$#candaL sic B#reI ut #rdinem rerum $#c#rum #rd# c#nserHaretI res autem i!sas rerum eBBi-ies n#taret atKue ut $#cis !r# ceraI simu$acris !r# $itteris uteremur. 3L@@@VII? 3DEE? Jui sit autem #rat#ri mem#riae BructusI Kuanta uti$itasI Kuanta HisI Kuid me attinet dicere. TenereI Kuae didiceris in acci!ienda causaI Kuae i!se c#-itaris. Omnis Bi:as esse in anim# sententias. Omnem descri!tum Herb#rum a!!aratum. Ita audire He$ eumI unde discasI He$ eumI cui res!#ndendum sitI ut i$$i n#n inBundere in auris tuas #rati#nemI sed in anim# Hideantur inscribere. ItaKue s#$i Kui mem#ria Hi-entI sciunt Kuid et Kuatenus et Ku# m#d# dicturi sintI Kuid res!#nderintI Kuid su!ersit( eidemKue mu$ta e: a$iis causis a$iKuand# a se actaI mu$ta ab a$iis audita meminerunt. 3DEF? Jua re c#nBite#r eKuidem )uius b#ni naturam esse !rinci!emI sicut earum rerumI de Kuibus ante $#cutus sumI #mniumL sed )aec ars t#ta dicendiI siHe artis ima-# Kuaedam et simi$itud# estI )abet )anc HimI n#n ut t#tum a$iKuidI cuius in in-eniis n#stris !ars nu$$a sitI !ariat et !r#creetI Herum ut eaI Kuae sunt #rta iam in n#bis et !r#creataI educet atKue

casa de Esc#!asI )#mbre ric# ' n#b$eI c#m# )ubiese cantad# un#s Hers#s Kue en a$aban&a de$ mism# Esc#!as )ab4a c#m!uest#I d#ndeI c#m# sue$en $#s !#etasI intr#duc4a un $ar-# e!is#di# en $##r de C2st#r ' P $u:I d4,#$e Esc#!as c#n s rdida aHaricia Kue $e dar4a $a mitad de $# Kue $e )ab4a !r#metid# !#r aKue$$#s Hers#sI ' Kue $# dem2s se $# !idiese a $#s Tind2ridasI a Kuienes tant# )ab4a e$#-iad#. P#c# des!u%s Hinier#n a decir a Sim nides Kue sa$ieraI !#rKue )ab4a a $a !uerta d#s , Henes Kue !re-untaban !#r %$L se $eHant I sa$i I !er# n# Hi# a nadie. Entretant# Hin# a tierra e$ a!#sent# d#nde c#m4a Esc#!asI ' entre $as ruinas !erecier#n %$ ' $#s su'#sI sin Kue se !udiesen rec#n#cer ni distin-uir $#s cad2Heres !ara enterrar$#s. O dicen Kue Sim nidesI !#r ac#rdarse de$ $u-ar en Kue cada un# )ab4a c#mid#I Bue indicand# d#nde se $#s )ab4a de se!u$tar. Este ac#ntecimient# $e )i&# Bi,arse en Kue e$ #rden es Kuien da ma'#r $u& a $a mem#ria. P#r es# $#s Kue cu$tiHen esta Bacu$tad de$ in-eni# deben e$e-ir ciert#s $u-ares ' c#$#car en e$$#s $as im2-enes de $as c#sas Kue Kuieran rec#rdarI de suerte Kue e$ #rden de $#s $u-ares c#nserHe e$ #rden de $as c#sasI ' %stas sean rec#rdadas !#r sus im2-enesI Ha$i%nd#n#s de $#s $u-ares c#m# de $a ceraI ' de $#s simu$acr#s c#m# de $as $etras.

VDe cu2nt# Brut# sea $a mem#ria a$ #rad#rI de cu2nta uti$idad ' !#derI n# me c#rres!#nd# decir$#( -racias a e$$aI !#dem#s retener $# Kue )em#s !ensad#I tener Bi,as en $a mente t#das $as ideasI e$ #rden ' a!arat# de $as !a$abrasI ' #4r de ta$ suerte a aKue$ de Kuien a!rendem#s # a Kuien )em#s de res!#nderI Kue !are&caI n# Kue )an inBundid# en nuestr#s #4d#s sus discurs#sI sin# Kue $#s )an -rabad# en nuestra a$ma. As4I !uesI s $# $#s Kue tienen mem#ria saben $# Kue )an de decirI ' cu2nd# ' c m# )an de res!#nder ' $# Kue $es Ba$taI !#rKue recuerdan muc)# de $# Kue )icier#n en #tras causas ' de $# Kue #'er#n a #tr#s. C#nBies# Kue de este bien es madre $a Natura$e&aI c#m# de $as dem2s Bacu$tades de Kue antes )ab$2bam#sL !er# este arte de bien decirI a su ima-en ' seme,an&aI tiene $a Buer&a n# s $# de en-endrar ' !r#crear en nuestr# in-eni# a$-# Kue abs#$utamente n# )ab4aI sin# de educar ' r#bustecer $as Bacu$tades 'a nacidas ' criadas en n#s#tr#s. Sin embar-#I nadie

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>D1

c#nBirmetL 3DE0? Herum tamen neKue tam acri mem#ria Bere KuisKuam estI utI n#n dis!#sitis n#tatisKue rebusI #rdinem Herb#rum #mnium aut sententiarum c#m!$ectaturI neKue Her# tam )ebetiI ut ni)i$ )ac c#nsuetudine et e:ercitati#ne adiuHetur. Vidit enim )#c !rudenter siHe Sim#nides siHe a$ius Kuis inHenitI ea ma:ime animis eBBin-i n#strisI Kuae essent a sensu tradita atKue im!ressaL acerrimum autem e: #mnibus n#stris sensibus esse sensum HidendiL Kua re Baci$$ime anim# teneri !#sse eaI Kuae !erci!erentur auribus aut c#-itati#neI si etiam c#mmendati#ne #cu$#rum animis traderenturL ut res caecas et ab as!ectus iudici# rem#tas c#nB#rmati# Kuaedam et ima-# et Bi-ura ita n#taretI ut eaI Kuae c#-itand# c#m!$ecti Hi: !#ssemusI intuend# Kuasi teneremus. 3DE1? Nis autem B#rmis atKue c#r!#ribusI sicut #mnibusI Kuae sub as!ectum HeniuntI 3adm#netur mem#ria n#stra atKue e:citaturL? sede #!us estI etenim c#r!us inte$$e-i sine $#c# n#n !#test. Jua re ne in re n#ta et !erHu$-ata mu$tus et ins#$ens simI $#cis est utendum mu$tisI in$ustribus. e:!$icatisI m#dicis interHa$$isL ima-inibus autem a-entibusI acribusI insi-nitisI Kuae #ccurrere ce$eriterKue !ercutere animum !#ssintL Kuam Bacu$tatem et e:ercitati# dabitI e: Kua c#nsuetud# -i-niturI et simi$ium Herb#rum c#nHersa et immutata casibus aut traducta e: !arte ad -enus n#tati# et unius Herbi ima-ine t#tius sententiae inB#rmati# !ict#ris cuiusdam summi rati#ne et m#d# B#rmarum Harietate $#c#s distin-uentis. 3L@@@VIII? 3DEG? Sed Herb#rum mem#riaI Kuae minus est n#bis necessariaI mai#re ima-inum Harietate distin-uiturL mu$ta enim sunt HerbaI Kuae Kuasi articu$i c#nectunt membra #rati#nisI Kuae B#rmari simi$itudine nu$$a !#ssuntL e#rum Bin-endae sunt n#bis ima-inesI Kuibus sem!er utamurL rerum mem#ria !r#!ria est #rat#risL eam sin-u$is !ers#nis bene !#sitis n#tare !#ssumusI ut sententias ima-inibusI #rdinem $#cis c#m!re)endamus. 3DF9? NeKue Herum estI Ku#d ab inertibus diciturI #!!rimi mem#riam ima-inum !#ndere et #bscurari etiam idI Ku#d !er se natura tenere !#tuisset( Hidi enim e-# summ#s )#mines et diHina !r#!e mem#riaI At)enis C)armadamI in AsiaI Kuem HiHere )#die aiuntI Sce!sium Metr#d#rumI Ku#rum uterKue tamKuam $itteris in ceraI sic se aiebat ima-inibus in eis $#cisI Ku#s

)a' de tan Birme mem#riaI Kue sin dis!#ner ' an#tar $as c#sasI !ueda abra&ar e$ #rden de $as !a$abras ' sentenciasI ni nadie tan t#r!e a Kuien esta c#stumbre ' e,ercici# n# a!r#Hec)e. C#nsider bien Sim nidesI # Kuien Kuiera Kue Buese e$ inHent#r de este arteI Kue se Bi,aba c#n m2s eBicacia en nuestr#s 2nim#s $# Kue era trasmitid# e im!res# !#r $#s sentid#sI ' !rinci!a$mente !#r e$ de $a Hista( de aKu4 dedu,# Kue $# Kue se #'e # !iensaI m2s B2ci$mente !#dr4a retenerse cuand# !enetrara c#n $a rec#mendaci n de $#s #,#sL de m#d# Kue una cierta ima-enI seme,an&a ' Bi-ura rec#rdase $as c#sas #cu$tas ' $e,anas de$ ,uici# de $a HistaI de suerte Kue $# Kue n# !udi%sem#s abra&ar c#n e$ !ensamient# $# retuHi%ram#sI !#r decir$# as4I c#n $a mirada. C#n estas B#rmas ' cuer!#sI c#m# c#n t#d#s $#s dem2s Kue est2n a$ a$cance de $a HistaI se adHierte ' e:cita nuestra mem#riaL !er# es necesari# c#$#car en a$-una !arte $as im2-enesI !#rKue e$ cuer!# sin e$ $u-ar n# es inte$i-ib$e. Dir%I !uesI !ara n# detenerme en c#sas sabidas ' Hu$-aresI Kue $#s $u-ares )an de ser muc)#s ' se!arad#s !#r c#rt#s interHa$#sI ' $as im2-enes BuertesI bri$$antesI Kue )ieran e$ 2nim# en cuant# se !resenten. Esta Bacu$tad $a dar2 e$ )2bit# ' e$ e,ercici#L de aKu4 $a c#nHersi n de !a$abras seme,antesI ' $a mutaci n de cas#sI # $a tras$aci n de $a es!ecie a$ -%ner#I ' e$ re!resentar c#n $a ima-en de una s#$a !a$abra t#da una ideaI a seme,an&a de un !int#rI Kue c#n $a Hariedad de B#rmas sabe distin-uir $#s $u-ares. VPer# $a mem#ria de !a$abras es men#s necesaria a$ #rad#r( se distin-ue !#r $a ma'#r Hariedad de im2-enesI !ues s#n muc)as $as !a$abrasI Kue c#m# articu$aci#nesI en$a&an $#s miembr#s de$ discurs#I ' Kue es diB4ci$ re!resentar c#n ima-en a$-una. La mem#ria de c#sas es !r#!ia de$ #rad#r( !#r e$$aI ' c#$#cand# en su $u-ar cada una de $as ideasI !#dem#s rec#rdar $as sentencias !#r sus im2-enes ' e$ #rden !#r sus $u-ares. O es Herdad $# Kue dicen $#s !ere&#s#sI Kue $a mem#ria se #!rime c#n e$ !es# de $as im2-enesI ' Kue se #scurece aun $# Kue $a natura$e&a misma !#dr4a rec#rdar. Per# '# )e Hist# a )#mbres admirab$es ' de mem#ria casi diHinaI en Atenas a CarneadesI en Asia a Metr#d#r# Esce!si#I Kue se-Mn cre# HiHe t#daH4aL un# ' tr# dec4an Kue as4 c#m# se -raban $as $etras en ceraI as4 -rababan e$$#s c#n im2-enes $# Kue Kuer4an

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>DG

)aberetI Kuae meminisse He$$etI !erscribere. Jua rec#rdar. C$ar# es Kue c#n este e,ercici# n# !uede re )ac e:ercitati#ne n#n eruenda mem#ria estI si adKuirirse $a mem#riaI si n# )a' dis!#sici n est nu$$a natura$isL sed certeI si $atetI eH#canda est. natura$L !er# ciertamente Kue si est2 #cu$taI !uede des!ertarse. 3DF>? Nabetis serm#nem bene $#n-um )#minisI utinam n#n im!udentisX I$$ud Kuidem certeI n#n nimis HerecundiL Kui KuidemI cum teI Catu$eI tum etiam L. Crass# audienteI de dicendi rati#ne tam mu$ta di:erimL nam ist#rum aetas minus me B#rtasse m#Here debuit. Sed mi)i i-n#scetis !r#Bect#I si m#d#I Kuae causa me nunc ad )anc ins#$itam mi)i $#Kuacitatem im!u$eritI acce!eritis.S 3L@@@I@? 3DF8? SN#s Her#IS inKuit Catu$us Setenim !r# me )#c et !r# me# Bratre res!#nde#I n#n m#d# tibi i-n#scimusI sed te di$i-imus ma-namKue tibi )abemus -ratiamL et cum )umanitatem et Baci$itatem a-n#scimus tuamI tum admiramur istam scientiam et c#!iam. EKuidem etiam )#c me adsecutum !ut#I Ku#d ma-n# sum $eHatus err#re et i$$a admirati#ne $iberatusI Ku#d mu$tis cum a$iis sem!er admirari s#$ebamI unde esset i$$a tanta tua in causis diHinitasL nec enim te ista atti-isse arbitrabarI Kuae di$i-entissime c#-n#sse et undiKue c#n$e-isse usuKue d#ctum !artim c#rre:isse Hide#I !artim c#m!r#basseL 3DFD? neKue e# minus e$#Kuentiam tuam et mu$t# ma-is Hirtutem et di$i-entiam admir#r et simu$ -aude# iudicium animi mei c#m!r#bariI Ku#d sem!er statui neminem sa!ientiae $audem et e$#Kuentiae sine summ# studi# et $ab#re et d#ctrina c#nseKui !#sse. Sed tamen Kuidnam est 3id? Ku#d di:isti B#reI ut tibi i-n#sceremusI si c#-n#ssemusI Kuae te causa in serm#nem im!u$isset. Juae est enim a$ia causaI nisi Ku#d n#bis et )#rum adu$escentium studi#I Kui te attentissime audieruntI m#rem -erere H#$uisti.S 3DFA? Tum i$$e SadimereS inKuit S#mnem recusati#nem Crass# H#$uiI Kuem e-# !au$# ante sciebam He$ !udentius He$ inHitiusI n#$# enim dicere de tam suaHi )#mine Bastidi#siusI ad )#c -enus serm#nis accedere. Juid enim !#terit dicere. C#nsu$arem se 3esse? )#minem et cens#rium. Eadem n#stra causa est. An aetatem adBeret. Juadrienni# min#r est. An se )aec nescire. Juae e-# ser#I Kuae cursim arri!uiI Kuae subsiciHis #!erisI ut aiuntI iste a !uer#I summ# studi#I d#ct#ribus. Ni)i$ dicam de in-eni#I cui !ar nem# Buit( etenim me dicentem Kui audiretI nem# VNab%is #4d# un ra&#namient# bien $ar-# de un )#mbre Kue #,a$2 n# )a'a !ecad# de im!rudente ' temerari# )ab$and# tant# de $a e$#cuencia en !resencia tu'aI #) C2tu$#I ' tambi%n de Luci# Cras#I !#rKue $a edad de est#s #tr#s n# me inBund4a tant# tem#rL !er# ciertamente Kue me !erd#nar%isI sabiend# $a causa Kue me )a m#Hid# a esta ins $ita $#cuacidad. ;N#s#tr#sI di,# C2tu$# 5' en est# res!#nd# !#r m4 ' mi )erman#6I n# s $# te !erd#nam#sI sin# Kue te dam#s muc)as -raciasL ' rec#n#ciend# tu c#rtes4a ' a-rad#I admirarn#s a$ mism# tiem!# tu ciencia ' sabidur4a. O# )e sa$id# )#' de un -rande err#r ' admiraci n en Kue estabaI !#rKue s#$4a as#mbrarme c#n muc)#s #tr#s de $a diHina !erBecci n de tus discurs#sI ' estaba !ersuadid# de Kue ni siKuiera )ab4as sa$udad# $#s !rece!t#sI ' a)#ra He# Kue $#s c#n#ces !erBectamente ' Kue $#s )as rec#-id# de t#das !artesI ' KueI amaestrad# !#r e$ us#I )as c#rre-id# un#s ' c#m!r#bad# #tr#s. O n# !#r es# admir# men#s tu e$#cuenciaI aunKue m2s tu Hirtud ' estudi#I ' a $a He& me )ue$-# de Her c#nBirmada $a #!ini n Kue siem!re tuHe de Kue nadie !uede a$can&ar $a -$#ria de sabidur4a ' e$#cuencia sin sum# estudi#I traba,# ' d#ctrina. PPer# Ku% Kuisiste dar a entender cuand# dec4as Kue te !erd#nar4am#s s4 su!i%ram#s $a causa Kue te )ab4a m#Hid# a )ab$ar. PJu% #tra causa !ud# )aber sin# satisBacer nuestr#s dese#s ' $#s de est#s , Henes Kue c#n tanta atenci n te #'er#n.V Ant#ni# res!#ndi ( UJuise Kuitar t#d# escrM!u$# a Cras#I de Kuien tem4a Kue !#r m#destia # !#r re!u-nancia 5!ues de )#mbre tan du$ce n# Kuier# decir c#sa m2s -raHe6 n# Kuerr4a t#mar !arte en esta discusi n. Per# a)#ra PKu% !#dr2 decir. PKu% es )#mbre c#nsu$ar ' cens#ri#. Tambi%n $# s#' '#. PRecurrir2 a su edad. O# ten-# cuatr# a"#s m2s Kue %$. PA$e-ar2 i-n#rancia. L# Kue '# tardeI de !risa ' en rat#s de #ci#I c#m# sue$en decirI )e a!rendid#I %$ $# )a !r#Besad# desde ni"# c#n -rande estudi# ' c#n $#s me,#res maestr#s. Nada dir% de su in-eni#I Kue n# tiene i-ua$. Ciertamente Kue cua$Kuiera Kue me )a'a #4d#I !#r mu' des!reciad#r

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>A9

umKuam tam sui des!iciens Buit Kuin s!eraret aut me$ius aut e#dem m#d# se !#sse dicereL Crass# dicente nem# tam arr#-ansI Kui simi$iter se umKuam dicturum esse c#nBideret. Juam #b rem ne Brustra )i ta$es Hiri HenerintI te a$iKuand#I CrasseI audiamus.S 3@C? 3DFE? Tum i$$e Sut ita ista esse c#ncedamIS inKuit SAnt#niI Kuae sunt Ha$de secusI Kuid mi)i 3tu? tandem )#die aut cuiKuam )#mini Ku#d dici !#ssit re$iKuisti. Dicam enim HereI amicissimi )#minesI Ku#d senti#( sae!e e-# d#ct#s )#minesI Kuid dic# sae!e. Imm# n#n numKuamL sae!e enim Kui !#tuiI Kui !uer in B#rum Henerim neKue inde umKuam diutius Kuam Kuaest#r aBuerim. Sed tamen audiHiI ut )eri dicebamI et At)enis cum essemI d#ctissim#s Hir#s et in Asia istum i!sum Sce!sium Metr#d#rumI cum de )is i!sis rebus dis!utaretL neKue Her# mi)i KuisKuam c#!i#sius umKuam Hisus est neKue subti$ius in )#c -enere dicendi Kuam iste )#die esse Hersatus( Ku#d si esset a$iter et a$iKuid inte$$e-erem ab Ant#ni# !raetermissumI n#n essem tam inurbanus et !aene in)umanusI ut in e# -raHarerI Ku#d H#s cu!ere sentirem.S 3DFF? Tum Su$!icius San er-#S inKuit S#b$itus esI CrasseI Ant#nium ita !artitum esse tecumI ut i!se instrumentum #rat#ris e:!#neretI tibi eius distincti#nem atKue #rnatum re$inKueret.S Nic i$$e S!rimum Kuis Ant#ni# !ermisitIS inKuit Sut et !artis Baceret et utram He$$et !ri#r i!se sumeret. DeindeI e-# si recte inte$$e:iI cum Ha$de $ibenter audiremI mi)i c#niuncte est Hisus de utraKue re dicere.S SI$$e Her#S inKuit C#tta S#rnamenta #rati#nis n#n atti-it neKue eam $audemI e: Kua e$#Kuentia n#men suum inHenit.S SVerba i-iturS inKuit Crassus Smi)i re$iKuit Ant#niusI rem i!se sum!sit.S 3DF0? Tum Caesar SsiI Ku#d diBBici$ius estI id tibi re$iKuitI est n#bisS inKuit ScausaI cur te audire cu!iamusL sinI Ku#d Baci$iusI tibi causa n#n estI cur recuses.S Et Catu$us SKuidI Ku#d di:istiIS inKuit SCrasseI si 3)ic? )#die a!ud te maneremusI te m#rem n#bis esse -esturumI ni)i$ne ad Bidem tuam !utas !ertinere.S Tum C#tta ridens S!#ssem tibiIS inKuit SCrasseI c#ncedere( sed Hide ne Kuid Catu$us attu$erit re$i-i#nis( #!us )#c cens#rium estI id autem c#mmittere Hides Kuam )#mini cens#ri# c#nHeniat.S SA-ite Her#S 3i$$e? inKuit Sut Hu$tis. Sed nunc KuidemI Ku#niam est id tem!#risI sur-endum cense# et reKuiescendumL !#st

Kue sea de sus c#sasI n# )abr2 de,ad# de es!erar Kue !#dr4a %$ )acer$# me,#r # de$ mism# m#d#L !er#I cuand# )ab$a Cras#I nadie )a' tan arr#-ante Kue es!ere !#der )acer$# nunca tan bienL !#r $# cua$I ' !ara Kue n# )a'a sid# en Han# $a Henida de est#s ami-#sI #i-am#s a$-una He& a Cras#.V Ent#nces di,# %$( UO) Ant#ni#I aunKue te c#nceda Kue t#d# $# Kue )as dic)# es as4I de $# cua$ est#' mu' $e,#sI PKu% me )as de,ad# Kue e:!$icar )#'I a m4 # a cua$Kuier #tr#. Dir% c#n HerdadI ami-#s m4#sI $# Kue sient#( )e #4d# muc)as Heces a )#mbres d#ct#s. PKu% di-# muc)as Heces. de cuand# en cuand#I !#rKue desde ni"# me dediKu% a$ B#r# ' s $# estuHe ausente cuand# Bui cuest#rL sin embar-#I cuand# estaba en Atenas #4 a d#ct4sim#s Har#nesI ' en e$ Asia a ese mism# Metr#d#r# Esce!si#I Kue de estas c#sas dis!utabaL !er# nin-un# me !areci tan suti$ en este -%ner# de e$#cuencia c#m# me )as !arecid# tM )#'. Si Buera de #tr# m#d# ' '# entendiese Kue Ant#ni# )ab4a #mitid# a$-#I n# s#' tan -r#ser# ' !#c# c#rt%s Kue n# !r#curara c#m!$acerte.V O a"adi Su$!ici#( UPN# recuerdasI Cras#I Kue Ant#ni# c#nHin# c#nti-# en Kue %$ e:!#ndr4a e$ mecanism# de $a #rat#riaI ' a t4 te de,ar4a $a distinci n ' e$ #rnat#.V Res!#ndi Cras#( UEn !rimer $u-arI PKui%n !ermiti a Ant#ni# )acer esas diHisi#nes ' Kuedarse c#n $a !arte Kue Kuis#. Adem2sI si n# $e )e entendid# ma$ cuand# c#n tant# -ust# $e )e #4d#I %$ )a tratad# ,untamente de una c#sa ' #tra. ;De $#s ad#rn#s de$ discurs# nada )a dic)#I interrum!i C#taI ni de $a e$#cuci n de d#nde $a e$#cuencia misma t#m su n#mbre. ;P#r c#nsi-uienteI re!$ic Ant#ni#I me de, Cras# $as !a$abras ' se reserH $as c#sas.V O a"adi C%sar( USi $# Kue te )a de,ad# es $# m2s diB4ci$I ra& n de m2s !ara Kue deseem#s #4rteL si es $# m2s B2ci$I n# tienes !rete:t# !ara e:cusarte. ;O $# Kue )#' n#s !r#metisteI di,# C2tu$#I de Kue si n#s Kued2bam#s en tu casaI )ar4as !#r c#m!$acern#sI P,u&-as Kue n# debe )acerte Buer&a nin-una.V A $# cua$I ri%nd#se C#taI re!$ic ( UPudi%ram#sI Cras#I ace!tar tus e:cusasL !er# $# Kue a$e-a C2tu$# es -raHe ' cas# de re$i-i n. Asunt# es Kue !ertenece a $#s cens#resL ' mira Kue e$ Ba$tar a sus !r#mesas est2 mu' ma$ en un )#mbre Kue )a sid# cens#r.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>A>

meridiemI si ita H#bis est c#mm#dumI $#Kuemur a$iKuidI nisi B#rte in crastinum diBBerre maHu$tis.S Omnes se He$ statim He$ si i!se !#st meridiem ma$$etI Kuam !rimum tamen audire He$$e di:erunt.

;Sea c#m# Kuer2isI re!$ic %$L !er# a)#ra cre# Kue 'a es tiem!# de $eHantarn#s ' descansarL a $a tardeI si #s !arece bienI )ab$arem#s a$-#I a n# ser Kue Kuer2is diBerir$# !ara ma"ana.V T#d#s a una H#& c#ntestar#n Kue deseaban #4r$e cuant# antesI # a m2s tardar des!u%s de$ medi#d4a.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador


VINTVM !RATREM LIBER TERTIVS 8D 8A 8E 8F E9 E> E8 ED 00 01 0G 19 >9D >9A >9E >8D >8A >8E >AD >AA >AE >FD >FA >FE >1D >1A >1E 89D 89A 89E 88D 88A 88E >8 >D >A >E DG A9 A> A8 FF F0 F1 FG GD GA GE GF >>E >>F >>0 >DE >DF >D0 >EE >EF >E0 >0E >0F >00 >GE >GF >G0 8>E 8>F 8>0 >F >0 >1 >G >9 8> 88 AD AA AE AF A0 A1 AG 09 0> 08 0D 0A 0E 0F G0 G1 GG >99 >9> >98 >>1 >>G >>9 >8> >88 >D1 >DG >A9 >A> >A8 >E1 >EG >F9 >F> >F8 >01 >0G >19 >1> >18 >G1 >GG 899 89> 898 8>1 8>G 8>9 88> 888

>A8

M. TVLLI CICERONIS DE ORATORE AD > 8 D A E F D> D8 DD DA E1 EG F9 F> 1E 1F 10 11 >9G >>9 >>> >8G >D9 >D> >AG >E9 >E> >FG >09 >0> >1G >G9 >G> 89G 8>9 8>> 88G 8D9 0 1 G >9 >> DE DF D0 D1 F8 FD FA FE 1G G9 G> G8 >>8 >>D >>A >D8 >DD >DA >E8 >ED >EA >08 >0D >0A >G8 >GD >GA 8>8 8>D 8>A

80 81 8G D9 EA EE EF E0 1> 18 1D 1A >9F >90 >91 >8F >80 >81 >AF >A0 >A1 >FF >F0 >F1 >1F >10 >11 89F 890 891 88F 880 881

3I? 3>? Instituenti mi)iI Juinte BraterI eum serm#nem reBerre et mandare )uic terti# $ibr#I Kuem !#st Ant#ni dis!utati#nem Crassus )abuissetI acerba sane rec#rdati# Heterem animi curam m#$estiamKue ren#HaHit. Nam i$$ud imm#rta$itate di-num in-eniumI i$$a )umanitasI i$$a Hirtus L. Crassi m#rte e:stincta subita est Hi: diebus decem !#st eum diemI Kui )#c et su!eri#re $ibr# c#ntinetur. 38? Vt enim R#mam rediit e:trem# $ud#rum scaenic#rum dieI He)ementer c#mm#tus #rati#ne eaI Kuae Berebatur )abita esse in c#nti#ne a P)i$i!!#I Kuem di:isse c#nstabat Hidendum sibi esse a$iud c#nsi$iumL i$$# senatu se rem !ub$icam -erere n#n !#sseI mane Idibus Se!tembribus et i$$e et senatus BreKuens H#catu Drusi in curiam HenitL ibi cum Drusus mu$ta de P)i$i!!# Kuestus essetI rettu$it ad senatum de i$$# i!s#I Ku#d in eum #rdinem c#nsu$ tam -raHiter in c#nti#ne esset inHectus. 3D? NicI ut sae!e inter )#mines sa!ientissim#s c#nstare HidiI KuamKuam )#c Crass#I cum a$iKuid accuratius di:issetI sem!er Bere c#nti-issetI ut numKuam di:isse me$ius !utareturI tamen #mnium c#nsensu sic esse tum iudicatum ceter#s a Crass# sem!er #mnisI i$$# autem die etiam i!sum a se su!eratum. De!$#raHit enim casum atKue #rbitatem senatusI cuius #rdinis a c#nsu$eI Kui Kuasi !arens b#nus aut tut#r Bide$is esse deberetI tamKuam ab a$iKu# neBari# !raed#ne diri!eretur !atrim#nium di-nitatisL neKue Her# esse mirandumI siI cum suis c#nsi$iis rem !ub$icam !r#B$i-assetI c#nsi$ium senatus a re !ub$ica re!udiaret. 3A? Nic cum )#mini et He)ementi et disert# et in !rimis B#rti ad resistendum P)i$i!!# Kuasi

Cuand# '# me !re!arabaI #) )erman# Juint#I a reBerir ' c#!iar en este tercer $ibr# e$ ra&#namient# Kue des!u%s de Ant#ni# )i&# Cras#I un acerb# recuerd# Hin# a ren#Har en mi 2nim# $#s anti-u#s cuidad#s ' m#$estias. AKue$ in-eni# di-n# de $a inm#rta$idadI aKue$$a c#rtes4a ' Hirtud de Luci# Cras# Bue e:tin-uida de sMbit# !#r $a muerteI a!enas )ab4an !asad# die& d4as des!u%s de $a c#nHersaci n Kue en este $ibr# ' en e$ anteri#r se reBiere. Pues )abiend# Hue$t# a R#ma en e$ M$tim# d4a de $#s ,ue-#s esc%nic#sI mu' indi-nad# c#n e$ discurs# Kue )ab4a )ec)# ante e$ !ueb$# e$ c nsu$ Ti$i!#I de Kuien c#nstaba )aber dic)# Kue c#n aKue$ Senad# era im!#sib$e -#bernar $a re!Mb$ica( !#r $a ma"anaI e$ d4a de $#s idus de SetiembreI Hin# a $a curiaI d#nde Drus# )ab4a c#nH#cad# e$ Senad#. O )abi%nd#se Kue,ad# de$ discurs# de Ti$i!#I reBiri a$ Senad# $a -raHe #Bensa Kue c#ntra aKue$ #rden se )ab4a )ec)# ante e$ !ueb$#. Siem!re #4 decir a $#s )#mbres m2s sabi#s KueI cuand# Cras# )ab$aba c#n a$-Mn cuidad#I !arec4a im!#sib$e )acer$# me,#rI ' su!eraba a t#d#sL !er# aKue$ d4aI !#r un2nime c#nBesi n de $#s #'entesI se e:cedi a s4 mism#. De!$#r $a desdic)a ' #rBandad de$ Senad#I de cu'# #rden deb4a ser e$ C nsu$ c#m# un buen !adre # un tut#r Bie$I ' n# un neBand# $adr n Kue disi!ase e$ !atrim#ni# de su di-nidadI ' a"adi Kue n# era de admirar Kue Kuien c#n sus c#nse,#s )ab4a trast#rnad# $a re!Mb$icaI Kuisiera rec)a&ar e$ buen c#nse,# de$ Senad#. C#m# Ti$i!# era )#mbre He)ementeI de B2ci$ !a$abra ' mu' Buerte !ara $a resistenciaI n# t#$er aKue$$as encendidas teasL en#, se muc)# ' Kuis# reBrenar a Cras# c#n $a amena&a de c#nBiscar$e $#s bienes. Cuentan Kue Cras# di,# ent#nces c#sas diHinasI dec$arand# Kue %$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>AD

Kuasdam Herb#rum Baces adm#HissetI n#n tu$it i$$e et -raHiter e:arsit !i-neribusKue ab$atis i# Crassum instituit c#ercere. Ju# Kuidem i!s# in $#c# mu$ta a Crass# diHinitus dicta esse BerebanturI cum sibi i$$um c#nsu$em esse ne-aretI cui senat#r i!se n#n esset. SAn tuI cum #mnem auct#ritatem uniHersi #rdinis !r# !i-nere !utaris eamKue in c#ns!ectu !#!u$i R#mani c#nciderisI me )is e:istimas !i-neribus terreri. N#n tibi i$$a sunt caedendaI si L. Crassum His c#ercere( )aec tibi est incidenda $in-uaI Kua He$ eHu$sa s!iritu i!s# $ibidinem tuam $ibertas mea reButabit.S 3II? 3E? Permu$ta tum He)ementissima c#ntenti#ne animiI in-eniI Hirium ab e# dicta esse c#nstabat sententiamKue eamI Kuam senatus BreKuens secutus est #rnatissimis et -raHissimis HerbisI ut !#!u$# R#man# satis BieretI numKuam senatus neKue c#nsi$ium rei !ub$icae neKue Bidem deBuisse ab e# dictam et eundemI id Ku#d in auct#ritatibus !erscri!tis e:statI scribend# adBuisse. 3F? I$$a tamKuam c'cnea Buit diHini )#minis H#: et #rati#I Kuam Kuasi e:s!ectantes !#st eius interitum Heniebamus in curiamI ut Hesti-ium i$$ud i!sumI in Ku# i$$e !#stremumI institissetI c#ntueremur( namKue tum $atus ei dicenti c#nd#$uisse sud#remKue mu$tum c#nsecutum esse audiebamusL e: Ku# cum c#)#rruissetI cum Bebri d#mum rediit dieKue se!tim# $ateris d#$#re c#nsum!tus est. 30? O Ba$$acem )#minum s!em Bra-i$emKue B#rtunam et inanis n#stras c#ntenti#nesI Kuae medi# in s!ati# sae!e Bran-untur et c#rruunt aut ante in i!s# cursu #bruunturI Kuam !#rtum c#ns!icere !#tueruntX Nam Kuam diu Crassi Buit ambiti#nis $ab#re Hita districtaI tam diu !riHatis ma-is #BBiciis et in-eni $aude B$#ruit Kuam Bructu am!$itudinis aut rei !ub$icae di-nitateL Kui autem annus ei !rimus ab )#n#rum !erBuncti#ne aditum #mnium c#ncessu ad summam auct#ritatem dabatI is eius #mnem s!em atKue #mnia Hitae c#nsi$ia m#rte !erHertit. 31? Tuit )#c $uctu#sum suisI acerbum !atriaeI -raHe b#nis #mnibusL sed ei tamen rem !ub$icam casus secuti suntI ut mi)i n#n ere!ta L. Crass# a dis imm#rta$ibus HitaI sed d#nata m#rs esse Hideatur. N#n Hidit B$a-rantem be$$# Ita$iamI n#n ardentem inHidia senatumI n#n sce$eris neBarii !rinci!es ciHitatis re#sI n#n

n# estimaba c#m# C nsu$I a Kuien n# $e c#nsideraba a %$ mism# c#m# Senad#r. UPAcas# tMI Kue miras c#m# usur!ada $a aut#ridad de t#d# e$ #rden senat#ria$ ' !retendes desacreditar$e ante e$ !ueb$# r#man#I !iensas aterrarme c#n esa amena&a de $a c#nBiscaci n. Si Kuieres c#ntener a Cras#I n# $e )as de Kuitar $#s bienes sin# $a $en-uaI ' aun arrancada %staI res!irar2 en su a$ient# $a $ibertad ' e$ #di# a tu tiran4a.V

C#nsta Kue )ab$ $ar-# tiem!# c#n e:tra#rdinaria He)emencia de in-eni# ' de Buer&asI ' Kue redact en -raHes ' ma-n4Bicas !a$abras e$ !arecer Kue si-ui t#d# e$ Senad#( UJue estuHiese satisBec)# e$ !ueb$# de Kue nunca )ab4an Ba$tad# a $a re!Mb$ica e$ c#nse,# ' Bide$idad de$ Senad#.V a$ mism# escribi estas !a$abrasI se-Mn c#nsta en $#s re-istr#s. Tue aKue$$a #raci n c#m# $a H#& de$ cisne de aKue$ )#mbre diHin#I ' n#s#tr#sI cua$ si es!er2ram#s t#daH4a #ir$eI 4bam#s des!u%s de su muerte a $a curiaI !ara c#ntem!$ar e$ siti# en Kue )ab4a !r#nunciad# aKue$$as M$timas !a$abras. Cuand# aun estaba )ab$and#I te acaeci un d#$#r de c#stad# se-uid# de c#!i#s4sim# sud#rL H#$Hi c#n Biebre a su casaI ' a $#s siete d4as muri . WO) Ba$a& es!eran&a de $#s )#mbresX WO) Br2-i$ B#rtuna ' Hanas ambici#nes nuestras Kue tantas Heces se Kuebrantan ' )unden en mitad de $a carrera # antes de Her e$ !uert#X Mientras $a Hida de Cras# estuH# #cu!ada !#r $#s cuidad#s de $a ambici nI bri$$ m2s !#r sus beneBici#s !riHad#s ' $a Bama de su in-eni#I Kue !#r $#s a$t#s )#n#res ' di-nidades Kue tuHiera en $a re!Mb$ica. O cuand# !asad# un a"# des!u%s de su censuraI e$ c#nsentimient# de t#d#s $e abr4a e$ camin# a $#s m2s a$t#s )#n#resI Hin# a destruir t#das sus es!eran&as ' !r#'ect#s $a muerte. Lamentab$e Bue est# !ara $#s su'#sI acerb# !ara $a !atriaI d#$#r#s# !ara t#d#s $#s buen#sL !er# ta$es ca$amidades Hinier#n $ue-# s#bre $a re!Mb$icaI Kue bien !uede decirse Kue $#s Di#ses inm#rta$es n# Kuitar#n a Luci# Cras# $a HidaI sin# Kue $e dier#n $a muerte. N# Hi# ardiend# en -uerra $a Ita$iaI en enHidia e$ Senad#I ' a $#s !rinci!a$es de $a ciudad re#s de neBand#s cr4menesI ni e$ $$ant# de su )i,aI ni e$ destierr# de su 'ern#I ni $a triste Bu-a de Ca'# Mari#I ni $a crue$4sima matan&a Kue si-ui a su muerteI niI

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>AA

$uctum Bi$iaeI n#n e:si$ium -eneriI n#n Bina$menteI e$ c#m!$et# des#rden de aKue$$a ciudadI acerbissimam C. Mari Bu-amI n#n i$$am !#st antes tan B$#reciente ' teatr# de su -$#ria. reditum eius caedem #mnium crude$issimamI n#n deniKue in #mni -enere deB#rmatam eam ciHitatem. in Kua i!se B$#rentissima mu$tum #mnibus 3-$#ria? !raestitisset. 3III? 3G? Et Ku#niam atti-i c#-itati#ne Him HarietatemKue B#rtunaeI n#n Ha-abitur #rati# mea $#n-ius atKue eis Bere i!sis deBinietur HirisI Kui )#c serm#neI Kuem reBerre susce!imusI c#ntinentur. Juis enim n#n iure beatam L. Crassi m#rtem i$$amI Kuae est a mu$tis sae!e deB$etaI di:eritI cum )#rum i!s#rum sitI Kui tum cum i$$# !#stremum Bere c#n$#cuti suntI eHentum rec#rdatus. Tenemus enim mem#ria J. Catu$umI Hirum #mni $aude !raestantemI cum sibi n#n inc#$umem B#rtunamI sed e:si$ium et Bu-am de!recareturI esse c#actumI ut Hita se i!se !riHaret. 3>9? Iam M. Ant#ni in eis i!sis r#strisI in Kuibus i$$e rem !ub$icam c#nstantissime c#nsu$ deBenderat KuaeKue cens#r im!erat#riis manubiis #rnaratI !#situm ca!ut i$$ud BuitI a Ku# erant mu$t#rum 3ciHium? ca!ita serHataL neKue Her# $#n-e ab e# C. Iu$i ca!ut )#s!itis Etrusci sce$ere !r#ditum cum L. Iu$i Bratris ca!ite iacuitI ut i$$eI Kui )aec n#n HiditI et Hi:isse cum re !ub$ica !ariter et cum i$$a simu$ e:stinctus esse Hideatur. NeKue enim !r#!inKuum suumI ma:imi animi HirumI P. CrassumI sua!te interBectum manu neKue c#n$e-ae suiI !#ntiBicis ma:imiI san-uine simu$acrum Vestae res!ersum esse HiditL cui maer#riI Kua mente i$$e in !atriam BuitI etiam C. Carb#nisI inimicissimi )#minisI e#dem i$$# die m#rs Buisset neBariaL 3>>? n#n Hidit e#rum i!s#rumI Kui tum adu$escentes Crass# se dicarantI )#rribi$is miser#sKue casusL e: Kuibus 3C.? C#ttaI Kuem i$$e B$#rentem re$iKueratI !aucis diebus !#st m#rtem Crassi de!u$sus !er inHidiam tribunatu n#n mu$tis ab e# tem!#re mensibus eiectus est e ciHitateL Su$!icius autemI Kui in eadem inHidiae B$amma BuissetI Kuibuscum !riHatus c#niunctissime Hi:eratI )#s in tribunatu s!#$iare instituit #mni di-nitateL cui Kuidem ad summam -$#riam e$#Kuentiae eBB$#rescenti Berr# ere!ta Hita est et !#ena temeritatis n#n sine ma-n# rei !ub$icae ma$# c#nstituta. 3>8? E-# Her# teI CrasseI cum Hitae B$#re tum m#rtis #!!#rtunitate diHin# c#nsi$i# et Per# 'a Kue )e Henid# a tratar de$ !#der e inc#nstancia de $a B#rtunaI n# necesit# ir a buscar e,em!$#s mu' $e,an#sL basta Her a $#s mism#s Har#nes Kue en este di2$#-# )ab$an. PJui%n n# $$amar2 c#n ra& n dic)#sa $a muerte de Luci# Cras# Kue Bue $$#rad# !#r muc)#sI cuand# trai-a a $a mem#ria e$ Bin Kue tuHier#n t#d#s $#s Kue !#r M$tima He& )ab$ar#n ent#nces c#n %$. T#d#s rec#rdam#s Kue Juint# C2tu$#I Har n en t#d# e:ce$enteI cuand# !ed4aI n# 'a $a sa$Haci nI sin# e$ destierr# ' $a Bu-aI se Hi# #b$i-ad# a !riHarse %$ mism# de $a Hida. La cabe&a de Marc# Ant#ni#I Kue )ab4a sa$Had# $as de tant#s ciudadan#sI Bue c$aHada en aKue$$#s mism#s rostros d#nde %$ )ab4a deBendid# c#n tanta c#nstancia $a re!Mb$icaI ' KueI siend# cens#rI )ab4a ad#rnad# c#n $#s des!#,#s im!erat#ri#s. N# $e,#s de %$ Bue !uesta $a cabe&a de Ca'# ]u$i#I entre-ad# !#r traici n de su )u%s!ed Arusc#I ' c#n e$$a $a de su )erman# Luci# ]u$i#. De Kuien ta$es c#sas n# $$e- a HerI bien !uede decirse Kue HiHi c#n $a re!Mb$ica ' muri ,untamente c#n e$$a. N# Hi# a su !ariente Pub$i# Cras#I Har n de tan esB#r&ad# 2nim#I muert# !#r su !r#!ia man#I ni Hi# e$ simu$acr# de Vesta te"id# c#n $a san-re de su c#$e-a e$ P#nt4Bice m2:im#. WC#n cu2nta triste&a 5siend# tan -rande c#m# era su am#r a $a !atria6 )ubiera Hist# aKue$ d4a $a )#rrenda muerte de Ca'# Carb#nI c#n ser %ste tan enemi-# su'#X N# Hi# $a miserab$e suerte de aKue$$#s d#s , Henes Kue ent#nces ac#m!a"aban a Cras#. Ca'# C#taI a Kuien %$ )ab4a de,ad# en tanta !r#s!eridadI Bue des!#se4d# de$ tribunad# !#r enHidiaI n# muc)#s d4as des!u%s de $a muerte de Cras#I ' a $#s !#c#s meses Bue arr#,ad# de $a ciudad. Su$!ici#I H4ctima de$ mism# #di#I )i&#I siend# tribun#I des!#,ar de t#da di-nidad a $#s mism#s Kue en #tr# tiem!# )ab4an sid# sus ami-#sI ' cuand# em!e&aba a B$#recer !ara -$#ria de $a e$#cuenciaI e$ )ierr# $e Kuit $a Hida en !ena de su temeridadI aunKue n# sin -raHe da"# de $a re!Mb$ica. P#r es# '#I cuand# He# a Cras# tan i$ustre en Hida ' muert# tan a tiem!#I n# !ued# men#s de atribuir a diHina ' es!ecia$ !r#Hidencia su nacimient# ' su BinI

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>AE

#rnatum et e:stinctum esse arbitr#rL nam tibi aut !r# Hirtute animi c#nstantiaKue tua ciHi$is Berri subeunda Buit crude$itas autI si Kua te B#rtuna ab atr#citate m#rtis HindicassetI eadem esse te Bunerum !atriae s!ectat#rem c#e-issetL neKue s#$um tibi im!r#b#rum d#minatusI sed etiam !r#!ter admi:tam ciHium caedem b#n#rum Hict#ria maer#ri Buisset. 3IV? 3>D? Mi)i KuidemI Juinte BraterI et e#rum casusI de Kuibus ante di:iI et eaI Kuae n#smet i!si #b am#rem in rem !ub$icam incredibi$em et sin-u$arem !ertu$imus ac sensimusI c#-itanti sententia sae!e tua Hera ac sa!iens Hideri s#$etI Kui !r#!ter t#t tant#s tam !raeci!itisKue casus c$arissim#rum )#minum atKue #!tim#rum Hir#rum me sem!er ab #mni c#ntenti#ne ac dimicati#ne 3animi? reH#casti. 3>A? Sed Ku#niam )aec iam neKue in inte-r# n#bis esse !#ssunt et summi $ab#res n#stri ma-na c#m!ensati -$#ria miti-anturI !er-amus ad ea s#$aciaI Kuae n#n m#d# sedatis m#$estiis iucundaI sed etiam )aerentibus sa$utaria n#bis esse !#ssintI serm#nemKue L. Crassi re$iKuum ac !aene !#stremum mem#riae !r#damusI atKue eiI si neKuaKuam !arem i$$ius in-eni#I at !r# n#str# tamen studi# meritam -ratiam debitamKue reBeramus. 3>E? NeKue enim KuisKuam n#strumI cum $ibr#s P$at#nis mirabi$iter scri!t#s $e-itI in Kuibus #mnibus Bere S#crates e:!rimiturI n#nI KuamKuam i$$a scri!ta sunt diHinitusI tamen maius Kuiddam de i$$#I de Ku# scri!ta suntI sus!icaturL Ku#d item n#s !#stu$amus n#n a te KuidemI Kui n#bis #mnia summa tribuisI sed a ceterisI Kui )aec in manus sumentI maius ut Kuiddam de L. Crass#I Kuam Kuantum a n#bis e:!rimeturI sus!icentur. 3>F? N#s enimI Kui i!si serm#ni n#n interBuissemus et Kuibus C. C#tta tantum m#d# $#c#s ac sententias )uius dis!utati#nis tradidissetI Ku# in -enere #rati#nis utrumKue #rat#rem c#-n#HeramusI id i!sum sumus in e#rum serm#ne adumbrare c#nati( Ku#d si Kuis eritI Kui ductus #!ini#ne Hu$-i aut Ant#nium ieiuni#rem aut Crassum !$eni#rem Buisse !utetI Kuam Ku# m#d# a n#bis uterKue inductus estI is erit e: eisI Kui aut i$$#s n#n audierit aut iudicare n#n !#ssitL nam Buit uterKueI ut eui anteaI cum studi# atKue in-eni# et d#ctrina !raestans #mnibusI tum in su# -enere !erBectusI ut neKue in Ant#ni# deesset

!#rKue se-Mn era e$ Ha$#r ' c#nstancia de su 2nim#I # )ubiera sid# H4ctima de $a crue$dad de $as -uerras ciHi$esI # si $a B#rtuna $e )ubiera $ibrad# de muerte tan atr#&I )ubiera tenid# Kue ser es!ectad#r de $a ruina de su !atriaI ' n# s $# $a admiraci n de $#s ma$#sI sin# $a misma Hict#ria de $#s buen#s $e )ubiera causad# triste&a -randeI !#r Henir manc)ada c#n $a san-re de tant#s ciudadan#s. C#nsiderand# '#I )erman# Juint#I estas ca$amidades ' $as Kue '# mism#I !#r mi am#r incre4b$e ' sin-u$ar a $a re!Mb$icaI )e suBrid#I )a $$e-ad# a !arecerme Herdader# ' sabi# tu c#nse,#I cuand# cit2nd#me tantas ' tan arrebatadas ca4das de i$ustres ' e:ce$entes Har#nesI !r#curabas a!artarme de t#da c#ntienda ' dis!uta. Per# c#m# 'a n# es )#ra de desandar $# andad#I ' $a -$#ria Hiene a c#m!ensar mis ma'#res traba,#sI !r#si-am#s en est#s s#$acesI Kue n# s $# !ueden ser a-radab$esI sin# !r#Hec)#s#s en $as m#$estias Kue de c#ntinu# n#s abrumanI ' rec#rdem#s e$ ra&#namient# de Luci# Cras#I casi e$ Mnic# Kue !r#nunci en su HidaI ' d%m#s$e $a debida a$aban&aI si n# i-ua$ a su in-eni#I a $# men#s !r#!#rci#nada a nuestra aBici n. Nin-un# de n#s#tr#s cuand# $ee $#s admirab$es $ibr#s de P$at nI en t#d#s $#s cua$es se dibu,a $a Bi-ura de S cratesI de,a de B#rmarse una idea aun m2s a$ta de$ !ers#na,eI c#n estar diHinamente escrit#s aKue$$#s di2$#-#s. O# tambi%n !id#I n# a t4 Kue me $# c#ncedes t#d#I sin# a $#s dem2s Kue t#men en man#s este $ibr#I Kue s#s!ec)en de$ m%rit# de Cras# a$-# m2s de $# Kue '# acierte a e:!resar. P#rKue c#m# '# n# estuHe !resente a $a c#nHersaci nI ' C#ta me reBiri s $# $#s !rinci!a$es !unt#s ' ar-ument#sI )e !r#curad# )acer )ab$ar a cada un# en su esti$# !r#!i#I ta$ c#m# $e c#n#c4 !#r sus discurs#sL ' si )a' a$-un# KueI $$eHad# de $a #!ini n Hu$-arI !iense Kue Ant#ni# Bue m2s sec#I # Cras# m2s abundante Kue c#m# '# $#s )e descrit#I ser2 sin duda Kuien nunca $#s #' # Kuien n# !uede ,u&-ar. P#rKueI c#m# antes di,eI un# ' #tr#I as4 en estudi# c#m# en in-eni# ' d#ctrinaI se aHenta,ar#n a t#d#sI ' en su $4nea Buer#n !erBect#sI de suerte Kue ni Ba$taba #rnat# en $#s discurs#s de Ant#ni# ni redundaba en $#s de Cras#.

Marc# Tu$i# Cicer n )ic #rnatus redundaret. #rati#nis neKue

Dilogos del Orador


in Crass#

>AF

3V? 3>0? Vt i-itur ante meridiem discesserunt !au$umKue reKuieruntI in !rimis )#c a se C#tta animadHersum esse dicebatI #mne i$$ud tem!us meridianum Crassum in acerrima atKue attentissima c#-itati#ne !#suisse seseKueI Kui Hu$tum eiusI cum ei dicendum essetI #btutumKue #cu$#rum in c#-itand# !r#be n#sset atKue in ma:imis causis sae!e HidissetI tum dedita #!era Kuiescentibus a$iis in eam e:edram HenisseI in Kua Crassus !#sit# $ectu$# recubuissetI cumKue eum deBi:um in c#-itati#ne esse sensissetI statim recessisse atKue in e# si$enti# duas )#ras Bere esse c#nsum!tas. Deinde cum #mnes inc$inat# iam in !#smeridianum tem!us die Henissent ad CrassumI SKuid estI CrasseIS inKuit Iu$ius Simusne sessum. Etsi adm#nitum Henimus teI n#n B$a-itatum.S 3>1? Tum Crassus San me tam im!udentem esse e:istimatisI ut H#bis )#c !raesertim munus !utem me diutius !#sse debere.S SJuinam i-iturS inKuit Si$$e $#cus. An in media si$Ha !$acet. Est enim is ma:ime et #!acus et Bri-idus.S SSaneIS inKuit Crassus Setenim est in e# $#c# sedes )uic n#str# n#n im!#rtuna serm#ni.S Cum !$acuisset idem ceterisI in si$Ham Henitur et ibi ma-na cum audiendi e:s!ectati#ne c#nsiditur. 3>G? Tum Crassus Scum auct#ritas atKue amicitia Hestra tum Ant#ni Baci$itas eri!uitS inKuit Smi)i in #!tima mea causa $ibertatem recusandi( KuamKuam in !artienda dis!utati#ne n#straI cum sibi de eisI Kuae dici ab #rat#re #!#rteretI sumeretI mi)i autem re$inKueretI ut e:!$icaremI Kuem ad m#dum i$$a #rnari #!#rteretI ea diHisitI Kuae seiuncta esse n#n !#ssunt. Nam cum #mnis e: re atKue Herbis c#nstet #rati#I neKue Herba sedem )abere !#ssuntI si rem subtra:erisI neKue res $umenI si Herba sem#Heris. 389? Ac mi)i Kuidem Heteres i$$i maius Kuiddam anim# c#m!$e:i !$us mu$t# etiam Hidisse HidenturI Kuam Kuantum n#str#rum in-eni#rum acies intueri !#testI Kui #mnia )aecI Kuae su!ra et subterI unum esse et una Hi atKue 3una? c#nsensi#ne naturae c#nstricta esse di:eruntL nu$$um est enim -enus rerumI Ku#d aut aHu$sum a ceteris !er se i!sum c#nstare aut Ku# cetera si careantI Him suam

As4 Kue se se!arar#n antes de$ medi#d4a ' descansar#n un !#c#I narraba C#ta Kue )ab4a $$amad# muc)# $a atenci n e$ Her Kue Cras# )ab4a estad# en atenta ' Bi,a meditaci nI ' Kue %$I c#m# c#n#c4a mu' bienI !#r )aber$# Hist# en muc)as #casi#nesI e$ semb$ante ' $a mirada Kue Cras# s#$4a tener cuand# meditaba # se dis!#n4a a )ab$arI Hin# ent#ncesI mientras $#s #tr#s descansabanI a aKue$ a!#sent# d#nde Cras# se )ab4a ac#stad# en su $ec)#I ' Hi%nd#$e abs#rt# en $a meditaci nI se retir en se-uidaI !as2nd#se en este si$enci# n# men#s de d#s )#ras. O cuand# 'a e$ d4a se inc$inaba )acia e$ #cas#I Hinier#n t#d#s a Her a Cras#I ' di,# ]u$i#( UPJu% es es#I n# n#s sentam#s. Venim#sI n# a !edirteI sin# a rec#rdarte tu !a$abra.V A $# cua$ res!#ndi Gras#( UPMe ,u&-2is tan im!rudente Kue !ueda di$atar !#r m2s tiem!# e$ cum!$ir#s $# Kue #s !r#met4. ;PO Ku% $u-ar te !arece bien en medi# de $a se$Ha. Este es e$ m2s #!ac# ' Br4#. ;SeaI di,# Cras#( nada m2s a !r#! sit# Kue ese $u-ar !ara nuestra c#nHersaci n.V O )abi%nd#$es !arecid# bien a t#d#sI Bu%r#nse a$ b#sKueI ' a$$4 se sentar#n c#n -ran dese# de #4r.

Cras# c#men& a )ab$ar as4( UOa Kue !#r una !arte Huestra amistad ' !#r #tra $a Baci$idad de Ant#ni# me )a Kuitad# en tan e:ce$ente causa c#m# es $a m4a t#da $ibertad de ne-arI !r#curar% c#m!$acer#sI !#r m2s Kue a$ !artir $a materia de Kue tratam#s t#mara Ant#ni# !ara s4 e$ )ab$ar de $as c#sas Kue debe decir e$ #rad#rI de,2nd#me a m4 e$ e:!$icar c m# )an de ad#rnarseI c#n $# cua$ Hin# a diHidir $# Kue nunca !uede estar se!arad#. C#nstand# t#d# discurs# de c#sas ' !a$abrasI ni $as !a$abras !ueden tener Ha$#r si se Kuita e$ asunt#I ni $as c#sas $u& si se Kuitan $as !a$abras. Par%ceme Kue $#s anti-u#s a$can&ar#n ' Hier#n muc)# m2s Kue cuant# !ueden Her ' a$can&ar nuestr#s in-eni#sI !#rKue $#s anti-u#s Bi$ s#B#s dec4an Kue t#d#I as4 $# su!eri#r c#m# $# inBeri#rI es un#I ' Kue una Buer&a ' una $e' ri-e a t#da $a natura$e&a. Ni )a' c#sa a$-una Kue se!arada de $as #tras ten-a e:istencia !#r s4 mismaI ni tam!#c# $as dem2sI si e$$a $es Ba$taI !ueden c#nserHar su Buer&a ' eterna duraci n.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>A0

atKue aeternitatem c#nserHare !#ssint. 3VI? 38>? Sed si )aec mai#r esse rati# HideturI Kuam ut )#minum !#ssit sensu aut c#-itati#ne c#m!re)endiI est etiam i$$a P$at#nis Hera et tibiI Catu$eI certe n#n inaudita H#:I #mnem d#ctrinam )arum in-enuarum et )umanarum artium un# Ku#dam s#cietatis Hincu$# c#ntineriL ubi enim !ers!ecta His est rati#nis eiusI Kua causae rerum atKue e:itus c#-n#scunturI mirus Kuidam #mnium Kuasi c#nsensus d#ctrinarum c#ncentusKue re!eritur. 388? Sed si )#c Ku#Kue Hidetur esse a$tiusI Kuam ut id n#s )umi strati sus!icere !#ssimus. i$$ud certe tamenI Ku#d am!$e:i sumusI Ku#d !r#BitemurI Ku#d susce!imusI n#sse et tenere debemus. Vna est enimI Ku#d et e-# )estern# die di:i et a$iKu#t $#cis antemeridian# serm#ne si-niBicaHit Ant#niusI e$#KuentiaI KuascumKue in #ras dis!utati#nis re-i#nesHe de$ata estL 38D? nam siHe de cae$i natura $#Kuitur siHe de terraeI siHe de diHina Hi siHe de )umanaI siHe e: inBeri#re $#c# siHe e: aeKu# siHe e: su!eri#reI siHe ut im!e$$at )#mines siHe ut d#ceat siHe ut deterreat siHe ut c#ncitet siHe ut reB$ectat siHe ut incendat siHe ut $eniatI siHe ad !auc#s siHe ad mu$t#s siHe inter a$ien#s siHe cum suis siHe secumI riHis est diducta #rati#I n#n B#ntibusI etI Ku#cumKue in-rediturI e#dem est instructu #rnatuKue c#mitata. 38A? Sed Ku#niam #!!ressi iam sumus #!ini#nibus n#n m#d# Hu$-iI Herum etiam )#minum $eHiter erudit#rumI KuiI Kuae c#m!$ecti t#ta neKueuntI )aec Baci$ius diHu$sa et Kuasi discer!ta c#ntrectantI et Kui tamKuam ab anim# c#r!usI sic a sententiis Herba seiun-untI Ku#rum sine interitu Bieri neutrum !#testI n#n susci!iam #rati#ne mea !$us Kuam mi)i im!#niturL tantum si-niBicab# breHi neKue Herb#rum #rnatum inHeniri !#sse n#n !artis e:!ressisKue sententiisI neKue esse u$$am sententiam in$ustrem sine $uce Herb#rum. 38E? Sed !rius Kuam i$$a c#n#r attin-ereI Kuibus #rati#nem #rnari atKue in$uminari !utemI !r#!#nam breHiter Kuid sentiam de uniHers# -enere dicendi. 3VII? Natura nu$$a estI ut mi)i HideturI Kuae n#n )abeat in su# -enere res c#m!$uris dissimi$is inter seI Kuae tamen c#nsimi$i $aude di-nenturL nam et auribus mu$ta !erci!imusI Kuae etsi n#s H#cibus de$ectantI tamen ita sunt Haria sae!eI ut VPer# si esta ra& n !arece su!eri#r a$ entendimient# ' sentid# )uman#sI n# ac#ntece as4 ciertamente c#n aKue$$as tan Herdaderas ' !ara t4I #) C2tu$#I n# desc#n#cidas !a$abras de P$at nI cuand# s#stiene Kue t#das $as artes )umanas ' $ibera$es tienen entre s4 ciert# H4ncu$# ' a$ian&aL ' c#nsiderand# bien $as causas ' Bines de $as c#sasI se )a$$a un admirab$e c#nciert# ' arm#n4a entre t#das $as d#ctrinas. O si t#daH4a !arece esta c#nsideraci n demasiad# a$ta !ara Kue n#s#tr#s tan a!e-ad#s a $a tierra $a !#dam#s c#ntem!$arI a $# men#s debem#s c#m!render ' rec#rdar e$ arte Kue )em#s abra&ad#I e$ Kue !r#Besam#s ' a$ Kue n#s dedicam#s. Una s#$a es $a e$#cuencia de Kue '# )ab$aba a'erI ' $a Kue Ant#ni# n#s e:!$icaba )ace a$-unas )#ras en $a c#nHersaci n de esta ma"anaI sea cua$Kuiera e$ terren# en Kue $a discusi n se c#$#Kue. P#rKue 'a trate de $a natura$e&a de$ cie$#I 'a de $a tierraI 'a de $as c#sas diHinasI 'a de $as )umanasI 'a de $# inBeri#rI 'a de $# i-ua$I 'a de $# su!eri#rL 'a determine a $#s )#mbres a $a acci nI 'a $#s instru'aI 'a $#s disuadaI 'a $#s arrebateI 'a reB$e:i#neI 'a enciendaI 'a ca$me $as !asi#nesL #ra se diri,a a !#c#s #'entesI #ra a muc)#sI a $#s e:tra"#s # a $#s !r#!i#sI # aunKue seaI Bina$menteI un m#n $#-#I siem!re br#ta $a e$#cuencia de $as mismas BuentesI !#r m2s Kue $ue-# se diHida en arr#'#sL ' a d#nde Kuiera Kue $$e-a Ha ad#rnada ' ataHiada c#n $as mismas -a$as. Per# c#m# estam#s d#minad#s !#r $as Ba$sas #!ini#nesI n# s $# de$ Hu$-#I sin# de $#s )#mbres de $iHiana erudici n KueI n# !udiend# c#m!render$# t#d#I -ustan de a!render $as c#sas se!aradas ' sue$tasI ' Kue a!artan $as !a$abras de $a sentencia c#m# Kuien se!ara e$ a$ma de$ cuer!#I cua$ si e$ una !udiera e:istir sin $a #traI n# abra&ar2 en mi discurs# m2s Kue $# Kue se me encar-a( s $# indicar2 breHementeI Kue ni !uede enc#ntrarse e$ #rnat# de $a !a$abra sin !ensamient#s c$ar#s ' bien diHidid#sI ni )a' sentencia a$-una Kue bri$$e sin $a $u& de $a !a$abra. P#r es# antes de $$e-ar a est#s matices ' $umbres de $a #raci nI dir2 en !#cas !a$abras $# Kue !iens# de $a e$#cuencia en -enera$. VNada )a'I a mi HerI en $a natura$e&aI Kue n# abrace en su -%ner# muc)as c#sas deseme,antes entre s4I aunKue t#das e$$as di-nas de a$aban&a. P#rKue nuestr#s #4d#s !erciben muc)as H#ces tan Hariadas Kue siem!re $a M$tima n#s !arece $a m2s a-radab$eI '

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>A1

idI Ku#d !r#:imum audiasI iucundissimum esse HideaturL et #cu$is c#n$i-untur !aene innumerabi$es H#$u!tatesI Kuae n#s ita ca!iuntI ut unum sensum in dissimi$i -enere de$ectentL et re$iKu#s sensus H#$u!tates #b$ectant dis!aresI ut sit diBBici$e iudicium e:ce$$entis ma:ime suaHitatis. 38F? AtKue )#c idemI Ku#d est in naturis rerumI transBerri !#test etiam ad artisL una Bin-endi est arsI in Kua !raestantes Buerunt M'r#I P#$'c$itusI L'si!!usI Kui #mnes inter se dissimi$es BueruntI sed ita tamenI ut neminem sui He$is esse dissimi$emL una est ars rati#Kue !icturaeI dissimi$$imiKue tamen inter se _eu:isI A-$a#!)#nI A!e$$esI neKue e#rum KuisKuam estI cui KuicKuam in arte sua deesse Hideatur. Et si )#c in )is Kuasi mutis artibus est mirandum et tamen HerumI Kuant# admirabi$ius in #rati#ne atKue in $in-ua. Juae cum in eisdem sententiis HerbisKue HerseturI summas )abet dissimi$itudinesL n#n sicI ut a$ii Hitu!erandi sintI sed ut eiI Ku#s c#nstet esse $audand#sI in dis!ari tamen -enere $audentur. 380? AtKue id !rimum in !#etis cerni $icetI Kuibus est !r#:ima c#-nati# cum #rat#ribus( Kuam sunt inter sese EnniusI PacuHius AcciusKue dissimi$esI Kuam a!ud Graec#s Aesc)'$usI S#!)#c$esI Euri!idesI KuamKuam #mnibus !ar !aene $aus in dissimi$i scribendi -enere tribuiturX 381? As!icite nunc e#s )#mines atKue intueminiI Ku#rum de Bacu$tate Kuaerimus 3Kuid intersit inter #rat#rum studia atKue naturas?( suaHitatem Is#cratesI subti$itatem L'siasI acumen N'!eridesI s#nitum Aesc)inesI Him Dem#st)enes )abuit. Juis e#rum n#n e-re-ius. Tamen Kuis cuiusKuam nisi sui simi$is. GraHitatem ABricanusI $enitatem Lae$iusI as!eritatem Ga$baI !r#B$uens Kuiddam )abuit Carb# et can#rum. Juis )#rum n#n !rince!s tem!#ribus i$$is Buit. Et su# tamen KuisKue in -enere !rince!s. 3VIII? 38G? Sed Kuid e-# Hetera c#nKuiramI cum mi)i $iceat uti !raesentibus e:em!$is atKue HiHis. Juid iucundius auribus n#stris umKuam accidit )uius #rati#ne Catu$i. Juae est !ura sicI ut Latine $#Kui !aene s#$us HideaturI sic autem -raHisI ut in sin-u$ari di-nitate #mnis tamen adsit )umanitas ac $e!#s. Juid mu$ta. Istum audiens eKuidem sic iudicare s#$e#I KuicKuid aut addideris aut mutaris aut detra:erisI Hiti#sius et deterius Buturum. 3D9? JuidI n#ster )ic Caesar

s#n casi innumerab$es $as B#rmas Kue se #Brecen a nuestr#s #,#s ' de diHers# m#d# n#s de$eitanI sin Kue sea B2ci$ decidir cu2$ es $a m2s a-radab$e. L# mism# ac#ntece en $#s dem2s sentid#sL ' $# Kue se dice de $a natura$e&a !uede a!$icarse a $as artes. Na' un s#$# arte de escu$turaI en e$ cua$ s#bresa$ier#n Mir#nI P#$ic$et#I Lisi!#I t#d#s diHers#s entre s4I !er# de ta$ suerteI Kue n# Kuisi%ram#s Kue nin-un# de e$$#s Buese diBerente de s4 mism#. Un# es tambi%n e$ arte de $a !inturaI ' mu' diBerentes s#n entre s4 _eu:isI A-$a#B#nI A!e$esI ' n# )a' un# entre e$$#s a Kuien )a'a Ba$tad# nin-un# de $#s !rim#res de su arte. O si est# es admirab$eI aunKue sea HerdadI en artes casi mudasI Pcu2nt# m2s admirab$e n# ser2 en e$ discurs# ' en e$ $en-ua,eI Kue aun mane,and# $as mismas sentencias ' !a$abrasI !resenta -randes diBerenciasI !er# n# de suerte Kue mere&can Hitu!eri# $#s Kue n# se am#$dan a un determinad# esti$#I sin# antes bien a$aban&a en -%ner#s diHers#s. O est# es de Her s#bre t#d# en $#s !#etasI Kue tienen tan !r :im# !arentesc# c#n $#s #rad#res. Ved cu2n diBerentes s#n entre s4 Enni#I PacuHi#I Acci#L cu2nt# $# s#n entre $#s -rie-#s EsKui$#I S B#c$es ' Eur4!idesI !#r m2s Kue a t#d#s se #t#r-ue casi i-ua$ a$aban&a en -%ner#s diHers#s. C#ntem!$ad a)#ra a $#s #rad#res de Kuien tratam#sI ' Hed Ku% diBerencias )a' entre e$$#s. Is crates tuH# suaHidadI Lisias suti$e&aI Ni!%rides a-ude&aI EsKuines arm#n4aI Dem stenes Buer&a. PJui%n de e$$#s n# Bue e:ce$enteI ' sin embar-#I a Kui%n se !areci cua$Kuiera de e$$#s sin# a s4 mism#. Esci!i#n e$ ABrican# Bue -raHe en su #rat#riaI Le$i# suaHeI Ga$ba 2s!er#I Carb#n r#tund# ' abundante. PJui%n de e$$#s n# Bue e$ !rimer# en su tiem!# ' m#de$# en un -%ner# distint#.

VPPer# !ara Ku% busc# e,em!$#s anti-u#sI cuand# !ued# Ha$erme de #tr#s !resentes ' HiH#s. PJu% c#sa tan a-radab$e )a s#nad# nunca en nuestr#s #4d#s c#m# $a dicci n de C2tu$#I $a cua$ es tan !ura Kue !arece Kue %$ s $# sabe )ab$ar e$ $at4nI ' en $a cua$ dic)#samente se unen c#n sin-u$ar ma,estad $as -racias ' $#s d#naires. PO Ku% muc)#. Cuand# $# #i-#I ,u&-# siem!re Kue n# se !uede a"adirI Kuitar # a$terar a$-# de sus discurs#s sin ec)ar$#s a !erder. PO Ku% dir% de nuestr# C%sarI Kue

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>AG

n#nne n#Ham Kuandam rati#nem attu$it #rati#nis et dicendi -enus indu:it !r#!e sin-u$are. Juis umKuam res !raeter )unc tra-icas !aene c#miceI tristis remisseI seHeras )i$areI B#rensis scaenica !r#!e Henustate tractaHit atKue itaI ut neKue i#cus ma-nitudine rerum e:c$uderetur nec -raHitas Bacetiis minueretur. 3D>? Ecce !raesentes du# !r#!e aeKua$es Su$!icius et C#tta. Juid iam inter se dissimi$e. Juid tam in su# -enere !raestans. Limatus a$ter et subti$isI rem e:!$icans !r#!riis a!tisKue HerbisL )aeret in causa sem!er et Kuid iudici !r#bandum sit cum acutissime HiditI #missis ceteris ar-umentis in e# mentem #rati#nemKue deBi-itL Su$!icius autem B#rtissim# Ku#dam animi im!etuI !$enissima et ma:ima H#ceI summa c#ntenti#ne c#r!#ris et di-nitate m#tusI Herb#rum Ku#Kue ea -raHitate et c#!ia estI ut unus ad dicendum instructissimus a natura esse Hideatur.

)a intr#ducid# un nueH# -%ner# de #rat#ria ' un esti$# casi sin-u$ar. PJui%n sin# %$ trat nunca $as c#sas tr2-icas c micamenteI $as tristes ' seHeras c#n )i$aridad ' a$e-r4aI $as B#rensesI c#n t#d# e$ arte de $a escenaI ' de ta$ m#d# Kue ni $a -raHedad de $#s asunt#s e:c$u'ese $#s c)istesI ni %st#s amin#rasen $# -raHe ' seri# de $a cuesti n. Presentes est2n C#ta ' Su$!ici#I $#s d#s casi de $a misma edad( WKu% c#sa men#s !arecida entre s4I ' sin embar-#I cada cua$ en su -%ner# es e:imi#X E$ un#I $imad# ' suti$I e:!$icand# $as c#sas c#n !a$abras !r#!ias ' e:actasI est2 siem!re atent# a $a causaI ' cuand# su a-ud# in-eni# $e ins!ira e$ ar-ument# de m2s Buer&a !ara c#nHencer a $#s ,uecesI #mite t#das $as dem2s !ruebas ' en e$$a c#ncentra t#d# su Hi-#r ' atenci n. Su$!ici#I He)emente ' arrebatad#I ,unta a una H#& $$ena ' s#n#ra ' a un n#b$e adem2n ' -racia en $#s m#Himient#sI una -raHedad ' abundancia de !a$abrasI Kue $# )acen !arecer !riHi$e-iad# !#r $a natura$e&a en dis!#sici#nes #rat#rias. VVen-# a)#ra a n#s#tr#s mism#sI 'a Kue siem!re n#s )an c#m!arad#I c#m# en un ,uici# de c#m!etencia. PJu% c#sa )a' men#s !arecida Kue Ant#ni# ' '# en e$ decir. a$ es tan -rande #rad#rI Kue n# se !uede )a$$ar #tr# m2s e:ce$enteI ' '# me aHer-Ren&# de Herme c#m!arad# c#n %$. Veis Ku% -%ner# es e$ de Ant#ni#( BuerteI He)ementeI animad# en $a acci nI a!ercibid# ' res-uardad# !#r t#das !artesI a-ud#I c$ar#L se detiene en cada c#saI cede cuand# )#nradamente !uede cederseI ' !ersi-ue ' rinde a$ adHersari#I amena&and# unas HecesI su!$icand# #trasI c#n una inBinita Hariedad Kue ,am2s cansa nuestr#s #4d#s. Per# '#I 'a Kue Kuer%is c#ntarme en e$ nMmer# de $#s #rad#resI sea cua$Kuiera mi Ha$#r abs#$ut#I ciertamente dist# muc)# de ese -%ner#. N# me atreH# a decir cu2$ es mi esti$#I !#rKue nadie se c#n#ce a s4 !r#!i#I ' es mu' diB4ci$ ,u&-arseL !er# se He una diBerencia en $# ca$m#s# ' re!#sad# de mi acci nI ' en Kue sue$# caminar siem!re s#bre $as )ue$$as Kue estam!% a$ !rinci!i#I ' !#r $# mism# Kue !#n-# m2s cuidad# Kue %$ en e$e-ir $as sentencias ' $as !a$abrasI and# siem!re temer#s# de Kue !are&ca mi discurs# aBectad# e indi-n# de $a e:!ectaci n de$ audit#ri# ' de$ si$enci# c#n Kue me escuc)an. VPues si s $# entre $#s Kue estam#s aKu4 )a' tanta diBerencia de esti$#s ' cada un# tiene e$ su'#I distin-ui%nd#se m2s !#r sus Bacu$tades Kue !#r e$

3I@? 3D8? Ad n#smet i!s#s iam reHert#rI Ku#niam sic Buimus sem!er c#m!aratiI ut )#minum serm#nibus Kuasi in a$iKu#d c#ntenti#nis iudicium H#caremur. Juid tam dissimi$e Kuam e-# in dicend# et Ant#nius. Cum i$$e is sit #rat#rI ut ni)i$ e# !#ssit esse !raestantiusI e-# autemI KuamKuam memet mei !aenitetI cum )#c ma:ime tamen in c#m!arati#ne c#niun-ar. VidetisneI -enus )#c Ku#d sit Ant#ni. T#rteI He)emensI c#mm#tum in a-end#I !raemunitum et e: #mni !arte causae sae!tumI acreI acutumI enuc$eatumI in sua KuaKue re c#mm#ransI )#neste cedensI acriter inseKuensI terrensI su!!$icansI summa #rati#nis HarietateI nu$$a n#strarum aurium satietate. 3DD? N#s autemI KuicumKue in dicend# sumusI Ku#niam esse a$iKu# in numer# H#bis HidemurI certe tamen ab )uius mu$tum -enere distamusL Ku#d Kua$e sitI n#n est meum dicereI !r#!terea Ku#d minime sibi KuisKue n#tus est et diBBici$$ime de se KuisKue sentitL sed tamen dissimi$itud# inte$$e-i !#test et e: m#tus mei medi#critate et e: e#I Ku#dI Kuibus Hesti-iis !rimum institiI in eis Bere s#$e# !er#rare et Ku#d a$iKuant# me mai#r in Herbis 3Kuam in sententiis? e$i-endis $ab#r et cura t#rKuet HerentemI neI si !au$# #bs#$eti#r Buerit #rati#I n#n di-na e:s!ectati#ne et si$enti# Buisse

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>E9

Hideatur. 3DA? Ju#d si in n#bisI Kui adsumusI tantae dissimi$itudines suntI tam certae res cuiusKue !r#!riae et in ea Harietate Bere me$ius a deteri#re Bacu$tate ma-is Kuam -enere distin-uitur atKue #mne $audaturI Ku#d in su# -enere !erBectum estI Kuid censetisI si #mnisI Kui ubiKue sunt aut Buerunt #rat#resI am!$ecti H#$uerimusI n#nne B#re utI Ku#t #rat#resI t#tidem !aene re!eriantur -enera dicendi. E: Kua mea dis!utati#ne B#rsitan #ccurrat i$$udI si !aene innumerabi$es sint Kuasi B#rmae Bi-uraeKue dicendiI s!ecie dis!aresI -enere $audabi$esI n#n !#sse eaI Kuae inter se discre!antI eisdem !raece!tis atKue una instituti#ne B#rmari. 3DE? Ju#d n#n est itaI di$i-entissimeKue )#c est eisI Kui instituunt a$iKu#s atKue erudiuntI HidendumI Ku# sua KuemKue natura ma:ime Berre Hideatur. Etenim Hidemus e: e#dem Kuasi $ud# 3summ#rum in su# cuiusKue -enere artiBicum et ma-istr#rum? e:isse disci!u$#s dissimi$is inter se ac tamen $audand#sI cum ad cuiusKue naturam instituti# d#ct#ris acc#mm#daretur. 3DF? Cuius est He$ ma:ime insi-ne i$$ud e:em!$umI ut ceteras artis #mittamusI Ku#d dicebat Is#crates d#ct#r sin-u$aris se ca$caribus in E!)#r#I c#ntra autem in T)e#!#m!# Brenis uti s#$ere( a$terum enim e:su$tantem Herb#rum audacia re!rimebat a$terum cunctantem et Kuasi Herecundantem incitabat. NeKue e#s simi$is eBBecit inter seI sed tantum a$teri adBin:itI de a$ter# $imaHitI ut id c#nB#rmaret in utr#KueI Ku#d utriusKue natura !ateretur. 3@? 3D0? Naec e# mi)i !raedicenda BueruntI ut si n#n #mniaI Kuae !r#!#nerentur a meI ad #mnium Hestrum studium et ad -enus idI Ku#d KuisKue Hestrum in dicend# !r#baretI ad)aerescerentI id a me -enus e:!rimi sentiretisI Ku#d ma:ime mi)i i!si !r#baretur. Er-# )aec et a-enda sunt ab #rat#reI Kuae e:!$icaHit Ant#niusI et dicenda Ku#dam m#d#. Juinam i-itur dicendi est m#dus me$i#rI nam de acti#ne !#st Hider#I Kuam LatineI ut !$aneI ut #rnateI ut ad idI Ku#dcumKue a-eturI a!te c#n-ruenterKue dicamus. 3D1? AtKue e#rum KuidemI Kuae du# !rima di:iI rati#nem n#n arbitr#r e:s!ectari a me !uri di$ucidiKue serm#nisI neKue enim c#namur d#cere eum dicereI Kui $#Kui nesciatL nec s!erareI Kui Latine

-%ner# de e$#cuencia en Kue se e,ercitaI ' siend# di-n# de a$aban&a t#d# $# Kue en su -%ner# es !erBect#I PKu% suceder4a si n#s Bi,2ram#s en t#d#s $#s #rad#res Kue )an e:istid# # e:isten. PN# enc#ntrar4am#s tant#s esti$#s c#m# )#mbres. VT#d# este ra&#namient# se encamina a !r#bar Kue siend# casi innumerab$es $as B#rmas ' m#d#s de decirI diHers#s en es!ecieI aunKue t#d#s e$$#s $audab$esI n# se !ueden reducir a $#s mism#s !rece!t#s ' a un mism# arte c#sas Kue tant# discre!an entre s4. VP#r es# $#s Kue educan e instru'en a #tr#s deben tener mu' en cuenta e$ -%ner# a Kue m2s inc$ina a cada cua$ $a natura$e&a. Vem#s Kue de una misma escue$a de e:ce$entes art4Bices ' maestr#s )an sa$id# disc4!u$#s nada seme,antes entre s4I !er# t#d#s i$ustresI !#rKue e$ maestr# su!# ac#m#dar su ense"an&a a$ -eni# de cada un#. De est# es -rande e,em!$# 5#mitiend# #tras artes6 $# Kue dec4a Is cratesI sin-u$ar maestr#( UKue usaba de es!ue$as c#n EB#r#I ' de Bren# c#n Te#!#m!#VI !#rKue en e$ un# re!rim4a e$ e:cesiH# $u,# ' audacia de dicci nI mientras Kue ten4a Kue a$entar $a timide& ' m#destia de$ #tr#. O n# $#s )i&# seme,antesI !er# tant# a"adi a$ un# ' $im a$ #tr#I Kue $#s c#nB#rm en cuant# $a 4nd#$e !ecu$iar de cada un# c#nsent4a.

VNe antici!ad# t#das estas ideas !ara Kue entend2is Kue si n# t#d# $# Kue H#' a !r#!#ner#s se ac#m#da a $a 4nd#$e ' -ust# !articu$ar de cada un# de H#s#tr#s en $a #rat#riaI es !#rKue s $# me )e !r#!uest# e:!$icar e$ m%t#d# ' esti$# Kue '# ten-# !#r me,#r. VE$ #rad#r )a de )acer t#d# $# Kue e:!$ic Ant#ni# ' )a de decir $as c#sas de ciert# m#d#. PO Ku% m#d# me,#r da decir 5!#rKue de $a acci n )ab$ar% $ue-#6 Kue e:!resarse c#n !ure&a $atinaI c#n c$aridad ' #rnat# ' en $#s t%rmin#s m2s ac#m#dad#s a$ Bin Kue n#s !r#!#nem#s. N# cre# Kue me !re-unt%is $a ra& n Kue ten-# !ara e:i-ir !ure&a ' c$aridad en e$ $en-ua,eI !#rKue ni tratam#s de ense"ar a Kuien n# sabe su $en-uaI ni es de es!erar Kue Kuien n# se!a $at4n !ueda )ab$ar nunca c#n e$e-anciaI ni es

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>E>

n#n !#ssitI )unc #rnate esse dicturumL neKue Her#I Kui n#n dicat Ku#d inte$$e-amusI )unc !#sse Ku#d admiremur dicere. LinKuamus i-itur )aecI Kuae c#-niti#nem )abent Baci$emI usum necessarium. Nam a$terum traditur $itteris d#ctrinaKue !ueri$iI a$terum ad)ibetur #b eam causamI ut inte$$e-atur Kuid KuisKue dicatI Ku#d Hidemus ita esse necessariumI ut tamen e# minus ni)i$ esse !#ssit. 3DG? Sed #mnis $#Kuendi e$e-antiaI KuamKuam e:!#$itur scientia $itterarumI tamen au-etur $e-endis #rat#ribus et !#etisL sunt enim i$$i HeteresI Kui #rnare n#ndum !#terant eaI Kuae dicebantI #mnes !r#!e !raec$are $#cutiL Ku#rum serm#ne adsueBacti Kui eruntI ne cu!ientes Kuidem !#terunt $#Kui nisi Latine. NeKue tamen erit utendum Herbis eisI Kuibus iam c#nsuetud# n#stra n#n utiturI nisi Kuand# #rnandi causa !arceI Ku#d #stendamL sed usitatis ita !#terit utiI $ectissimis ut utaturI isI Kui in Heteribus erit scri!tis studi#se et mu$tum H#$utatus. 3@I? 3A9? AtKueI ut Latine $#KuamurI n#n s#$um Hidendum estI ut et Herba eBBeramus eaI Kuae nem# iure re!re)endatI et ea sic et casibus et tem!#ribus et -enere et numer# c#nserHemusI ut ne Kuid !erturbatum ac discre!ans aut !rae!#sterum sitI sed etiam $in-ua et s!iritus et H#cis s#nus est i!se m#derandus. 3A>? N#$# e:!rimi $itteras !utidiusI n#$# #bscurari ne-$e-entiusL n#$# Herba e:i$iter e:animata e:ireI n#$# inB$ata et Kuasi an)e$ata -raHius. Nam de H#ce n#ndum ea dic#I Kuae sunt acti#nisI sed )#cI Ku#d mi)i cum serm#ne Kuasi c#niunctum Hidetur( sunt enim certa HitiaI Kuae nem# est Kuin eBBu-ere cu!iatL m#$$is H#: aut mu$iebris aut Kuasi e:tra m#dum abs#na atKue absurda. 3A8? Est autem HitiumI Ku#d n#n nu$$i de industria c#nsectantur( rustica H#: et a-restis Ku#sdam de$ectatI Ku# ma-is antiKuitatemI si ita s#netI e#rum serm# retinere HideaturL ut tuusI Catu$eI s#da$isI L. C#ttaI -audere mi)i Hidetur -raHitate $in-uae s#n#Kue H#cis a-resti et i$$udI Ku#d $#KuiturI !riscum Hisum iri !utatI si !$ane Buerit rusticanum. Me autem tuus s#nus et subti$itas ista de$ectatI #mitt# Herb#rumI KuamKuam est ca!utL Herum id adBert rati#I d#cent $itteraeI c#nBirmat c#nsuetud# et $e-endi et $#KuendiL sed )anc dic# suaHitatemI Kuae e:it e: #reL Kuae Kuidem ut a!ud Graec#s Attic#rumI

!#sib$e admirar a Kuien )ab$a de m#d# Kue n# se $e entiende. De,em#sI !uesI est#I Kue es de c#n#cimient# B2ci$ ' us# necesari#I 'a Kue $a !ure&a de $en-ua se a!rende en $a ni"e& ' en $#s !rimer#s estudi#sI ' $a c$aridad es $# men#s Kue se $a !uede e:i-ir a un #rad#r. VPer# t#da e$e-ancia de esti$#I aunKue se !erBecci#na c#n $a ciencia de $as $etrasI t#daH4a se acrecienta m2s c#n $a $ectura de $#s #rad#res ' !#etasI ' aKue$$#s anti-u#s escrit#res nuestr#s Kue aun n# sab4an ad#rnar su esti$#I casi t#d#s )ab$ar#n c#n muc)a !ure&a de $en-uaI ' tan ac#stumbrad#s estaban a e$$#I Kue ni aun !#ni%nd#se de intent# )ubieran c#nse-uid# )ab$ar ma$amente. Ni !#r es# se )a de abusar de $as !a$abras Kue e$ us# tiene 'a desterradasI a n# ser !#r causa de #rnat# ' c#n m#deraci nL aunKue e$ esc#-erI entre $as !a$abras Kue est2n en us#I $as m2s se$ectasI reKuiera $ar-# ' di$i-ente estudi# de $#s anti-u#s escrit#res.

VPara )ab$ar bien e$ $at4nI n# basta em!$ear !a$abras Kue nadie !ueda re!render c#n ra& nI ' usar$as en sus cas#sI tiem!#sI -%ner# ' nMmer#I eHitand# t#da !erturbaci nI discre!ancia ' trast#rn#I sin# Kue debe educarse $a $en-uaI e$ a$ient# ' )asta e$ mism# s#nid# de H#&L $as $etras n# se )an de !r#nunciar #scura ' c#nBusamenteI ni $as !a$abras )an de sa$ir B$#,as ' desma'adasI ni !#r e$ c#ntrari#I )inc)adas ' c#m# nacidas de Bati-#sa res!iraci n. O n# )ab$# aKu4 t#daH4a de $a H#&I c#m# !arte de $a acci nI sin# en cuant# tiene en$ace c#n e$ discurs#. Na' ciert#s Hici#s Kue t#d# e$ mund# Kuiere eHitar( una H#& aBeminada ' mu,eri$I # !#r e$ c#ntrari#I desent#nada ' absurda. Na' #tr# deBect# Kue a$-un#s buscan de !r#! sit#. A-r2da$es una H#& rMstica ' a-resteI ' creen Kue est# da a sus discurs#s ciert# c#$#r de anti-Redad( as4 $# )aceI #) C2tu$#I tu ami-# Luci# C#taI Kue a mi entender c#nBunde $# rMstic# c#n $# anticuad#. P#r e$ c#ntrari#I a m4 me de$eita $a suaHidad de tu H#&L !rescind# a)#ra de $a suaHidad de $as !a$abrasI aunKue es $a m2s esencia$ ' s $# se adKuiere c#n e$ estudi# ' c#n e$ e,ercici# de $eer ' de )ab$ar. S $# trat# de $a !erBecta !r#nunciaci nI Kue as4 c#m# entre $#s Grie-#s es !r#!ia de $#s 2tic#sI as4 entre $#s $atin#s es -a$a de nuestra ciudad. Muc)# tiem!# )ace Kue en Atenas se e:tin-ui $a sabidur4a de $#s mism#s AteniensesL s $# Kueda en aKue$$a ciudad $a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>E8

sic in Latin# serm#ne )uius est urbis ma:ime !r#!ria. 3AD? At)enis iam diu d#ctrina i!s#rum At)eniensium interiitI d#mici$ium tantum in i$$a urbe remanet studi#rumI Kuibus Hacant ciHesI !ere-rini Bruuntur ca!ti Ku#dam m#d# n#mine urbis et auct#ritateL tamen eruditissim#s )#mines Asiatic#s KuiHis At)eniensis ind#ctus n#n HerbisI sed s#n# H#cis nec tam bene Kuam suaHiter $#Kuend# Baci$e su!erabit. N#stri minus student $itteris Kuam LatiniL tamen e: istisI Ku#s n#stisI urbanisI in Kuibus minimum est $itterarumI nem# est Kuin $itteratissimum t#-at#rum #mniumI J. Va$erium S#ranumI $enitate H#cis atKue i!s# #ris !ressu et s#n# Baci$e Hincat. 3@II? 3AA? Jua re cum sit Kuaedam certa H#: R#mani -eneris urbisKue !r#!riaI in Kua ni)i$ #BBendiI ni)i$ dis!$icereI ni)i$ animadHerti !#ssitI ni)i$ s#nare aut #$ere !ere-rinumI )anc seKuamur neKue s#$um rusticam as!eritatemI sed etiam !ere-rinam ins#$entiam Bu-ere discamus. 3AE? EKuidem cum audi# s#crum meam Lae$iam ; Baci$ius enim mu$ieres inc#rru!tam antiKuitatem c#nserHantI Ku#d mu$t#rum serm#nis e:!ertes ea tenent sem!erI Kuae !rima didicerunt ; sed eam sic audi#I ut P$autum mi)i aut NaeHium Hidear audireI s#n# i!s# H#cis ita rect# et sim!$ici estI ut ni)i$ #stentati#nis aut imitati#nis adBerre HideaturL e: Ku# sic $#cutum esse eius !atrem iudic#I sic mai#resL n#n as!ere ut i$$eI Kuem di:iI n#n HasteI n#n rusticeI n#n )iu$ceI sed !resse et aeKuabi$iter et $eniter. 3AF? Jua re C#tta n#sterI cuius tu i$$a $ataI Su$!iciI n#n numKuam imitarisI ut I#ta $itteram t#$$as et E !$enissimum dicasI n#n mi)i #rat#res antiKu#sI sed mess#res Hidetur imitari.S Nic cum adrisisset i!se Su$!iciusI Ssic a-am H#biscumS inKuit Crassus Sut Ku#niam me $#Kui H#$uistisI a$iKuid de Hestris Hitiis audiatis.S SVtinam KuidemXS inKuit i$$e Sid enim i!sum H#$umusI idKue si BecerisI mu$taI ut arbitr#rI )ic )#die Hitia !#nemus.S 3A0? SAt enim n#n sine me# !ericu$#S Crassus inKuit S!#ssumI Su$!iciI te re!re)endereI Ku#niam Ant#nius mi)i te simi$$imum di:it sibi Hideri.S Tum i$$e Stu Her#I Ku#d m#nuit idemI ut eaI Kuae in Ku#Kue ma:ima essentI imitaremurL e: Ku# Here#r ne ni)i$ sim tui nisi su!!$#si#nem !edis imitatus et !auca Kuaedam Herba et a$iKuemI si B#rteI

m#rada de $#s estudi#sI en Kue 'a n# se e,ercitan $#s ciudadan#sI sin# $#s e:tran,er#s atra4d#s !#r e$ n#mbre ' aut#ridad de aKue$ !ueb$#. OI sin embar-#I a $#s )#mbres m2s d#ct#s de Asia $#s Hence cua$Kuier Ateniense ind#ct#I n# en $as !a$abrasI sin# en e$ acent#I ' n# tant# !#r )ab$ar bien cuant# !#r )ab$ar c#n du$&ura. L#s nuestr#s se dedican a $as $etras men#s Kue $#s $atin#sI ' n# #bstanteI nin-un# de $#s de $a ciudadI !#r !#cas $etras Kue ten-aI de,ar2 de Hencer en c#ndici#nes de H#& ' acent# a Juint# Va$eri# S#ran#I e$ m2s sabi# de t#d#s $#s It2$ic#s.

VTeniend#I !uesI $#s R#man#s de $a ciudad una !r#nunciaci n su'aI en $a cua$ nada Kue #BendaI nada Kue desa-radeI nada Kue suene # )ue$a a !ere-rin# ' anticuad# !uede admitirseI imit%m#s$aI ' n# s $# )u'am#s $a rMstica as!ere&aI sin# tambi%n $as inn#Haci#nes e:tran,eras. Cuand# #i-# a mi sue-ra Le$ia 5!#rKue es sabid# Kue $as mu,eres c#nserHan me,#r $a tradici nI anti-uaI ' c#m# #'en )ab$ar a !#ca -enteI retienen siem!re $# !rimer# Kue #'er#n6 me !arece #4r a P$aut# # a NeHi#L su !r#nunciaci n es recta ' senci$$aI sin rastr# de #stentaci n # imitaci n( as4 )ab$ su !adreI as4 sus ma'#resL n# c#n as!ere&aI c#m# e$ #rad#r Kue antes cit%L n# c#n -r#ser4a ' rusticidadI sin# c#n !recisi nI $$ane&a ' a-rad#. P#r es# nuestr# C#taI a Kuien tMI Su$!ici#I sue$es imitar cuand# su!rimes $a ,ota ' !r#nuncias mu' $$ena $a eI n# me !arece Kue imita a $#s #rad#res anti-u#sI sin# a $#s se-ad#res.V Nabi%nd#se re4d# Su$!ici#I a"adi Cras#( UOa Kue me )ab%is #b$i-ad# a )ab$arI me )e de Hen-ar m#str2nd##s a$-un#s de Huestr#s deBect#s. ;O,a$2 $# )a-asI re!$ic %$L t#d#s $# deseam#sI ' cre# Kue si $# )acesI de,arem#s )#' muc)#s de nuestr#s deBect#s. ;Per# a t4I Su$!ici#I di,# Cras#I n# te !ued# re!render sin !e$i-r# !r#!i#I !#rKue di,# Ant#ni# Kue te !areces muc)# a m4. ;Tambi%n n#s ac#nse,aI re!$ic Su$!ici#I Kue imitem#s $# me,#r de cada un#I ' muc)# me tem# n# )aber imitad# de t4 m2s Kue $#s -#$!es Kue das c#n e$ !i% en e$ sue$#I ' unas cuantas !a$abrasI ' Kui&2 a$-Mn m#Himient#. ;De $# Kue ten-as !arecid# a m4I res!#ndi Cras#I n# te re!render%I !#r n# re!renderme a m4 mism#( s#n

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>ED

m#tum.S SEr-# istaIS inKuit Crassus SKuae )abes a meI n#n re!re)end#I ne me i!sum inrideam ; sunt autem ea mu$t# et !$ura et mai#raI Kuam dicis ; Kuae autem sunt tua !$ane aut imitati#ne e: a$iKu# e:!ressaI de )is teI si Kui me B#rte $#cus adm#nueritI c#mm#neb#. 3@III? 3A1? Praetereamus i-itur !raece!ta Latine $#Kuendi Kuae !ueri$is d#ctrina tradit et subti$i#r c#-niti# ac rati# $itterarum a$it aut c#nsuetud# serm#nis c#tidiani ac d#mesticiI $ibri c#nBirmant et $ecti# Heterum #rat#rum et !#etarumL neKue Her# in i$$# a$ter# diutius c#mm#remurI ut dis!utemusI Kuibus rebus adseKui !#ssimusI ut eaI Kuae dicamusI inte$$e-antur( 3AG? Latine sci$icet dicend#I Herbis usitatis ac !r#!rie dem#nstrantibus eaI Kuae si-niBicari ac dec$arari H#$emusI sine ambi-u# Herb# aut serm#neI n#n nimis $#n-a c#ntinuati#ne Herb#rumI n#n Ha$de !r#ductis eisI Kuae simi$itudinis causa e: a$iis rebus transBerunturI n#n discer!tis sententiisI n#n !rae!#steris tem!#ribusI n#n c#nBusis !ers#nisI n#n !erturbat# #rdine. Juid mu$ta. Tam Baci$is est t#ta resI ut mi)i !ermirum sae!e HideaturI cum diBBici$ius inte$$e-aturI Kuid !atr#nus He$it dicereI Kuam si i!se i$$eI Kui !atr#num ad)ibetI de re sua diceret. 3E9? Isti enimI Kui ad n#s causas deBeruntI ita n#s !$erumKue i!si d#centI ut n#n desideres !$anius diciL easdem res autem simu$ ac TuBius aut Hester aeKua$is P#m!#nius a-ere c#e!itI n#n aeKue Kuid dicantI nisi adm#dum attendiI inte$$e-#L ita c#nBusa est #rati#I ita !erturbataI ni)i$ ut sit !rimumI ni)i$ ut secundumI tantaKue ins#$entia ac turba Herb#rumI ut #rati#I Kuae $umen ad)ibere rebus debet ea #bscuritatem et tenebras adBerat atKue ut Ku#dam m#d# i!si sibi in dicend# #bstre!ere Hideantur. 3E>? VerumI si !$acetI Ku#niam )aec satis s!er# H#bis Kuidem certe mai#ribus m#$esta et !utida HideriI ad re$iKua a$iKuant# #di#si#ra !er-amus.S 3@IV? SAtKui HidesS inKuit Ant#nius SKuam a$ias res a-amus 3Kuam te inHiti audiamus?I Kui adduci !#ssimus ; de me enim c#nici# ; re$ictis ut rebus #mnibus te sectemurL 3te audiamus? ita de )#rridis rebus nitidaI de ieiunis !$enaI de !erHu$-atis n#Ha Kuaedam est #rati# tua.S 3E8? STaci$es enimIS inKuit SAnt#niI !artes eae Buerunt duaeI Kuas m#d# !ercucurri He$ !#tius !aene !raeteriiI Latine $#Kuendi !$aneKue

mis deBect#s muc)#s m2s ' ma'#res Kue $#s Kue tM ima-inas( en cuant# a $#s Kue s#n tu'#s enteramente # imitad#s de a$-Mn #tr#I de %st#s 'a te adHertir% cuand# $a #casi n se !resente.

VPasem#s en si$enci# $#s !rece!t#s re$atiH#s a $a $en-ua $atinaI Kue se a!renden en $a ense"an&a de $a ni"e&I se desarr#$$an c#n e$ m2s suti$ ' ra&#nad# c#n#cimient# de $as $etras # c#n e$ )2bit# diari# ' Bami$iar de $a c#nHersaci nI ' se acrecen c#n $a $ectura de $#s anti-u#s )ist#riad#res ' !#etas. Ni n#s !arem#s tam!#c# a dis!utar c m# !#drem#s )acer inte$i-ib$es $as c#sas Kue decim#s. VNab$and# en buen $at4nI c#n !a$abras usadas ' Kue indiKuen !r#!iamente $# Kue Kuerem#s si-niBicar ' dec$ararI sin H#cab$#s ni Brases ambi-uasI sin !er4#d#s demasiad# $ar-#sI sin di$atar e:cesiHamente $#s s4mi$esI sin sentencia des$i-adaI sin c#nBusi n de tiem!#sI de !ers#nas # de #rden. PJu% m2s. Tan B2ci$ es t#d# est#I Kue muc)as Heces me admir# de Kue sea m2s diB4ci$ entender $# Kue e$ !atr#n# n#s Kuiere decirI Kue $# Kue dir4a e$ mism# c$iente si )ab$ase en causa !r#!ia. VL#s Kue Hienen a encar-arn#s causasI sue$en e:!$icarse de ta$ m#d# Kue n# !uede a!etecerse m2s c$aridad. Per# cuand# tratan e$ mism# asunt# Turi# # Huestr# ami-# C#!#ni#I n# !ued# entender $# Kue dicenI si n# !rest# muc)a atenci n( tan c#nBus#I tan enredad# es su discurs#L a$$4 n# se distin-ue $# !rimer# de $# se-und#I ' es ta$ e$ tr#!e$ ' $# desusad# de $as !a$abrasI Kue $e,#s de dar $u& a $as ideasI traen #scuridad ' tinieb$asI Hiniend# a reducirse $a #raci n a un Han# ruid#. Per# si est# n# #s a-radaI !rinci!a$mente a $#s Kue s#is de ma'#r edadI ' #s !arece m#$est# ' !esad#I )ab$em#s de #tras c#sas t#daH4a men#s a-radab$es. ;Oa HesI di,# Ant#ni#I c#n Ku% dis-ust# te #4m#sL '# de m4 s% decir Kue $# aband#nar4a t#d# !#r #4rte( tienes e$ arte de dar c$aridad a $# m2s escabr#s#I !$enitud a $# m2s sec#I n#Hedad a $# m2s Hu$-ar. ;T2ci$es eranI c#ntinu Cras#I $as d#s !artes Kue )asta a)#ra )e rec#rrid#I # Kue m2s bien )e !asad# en si$enci#( e$ )ab$ar c#n !ure&a $atinaI ' $a c$aridad de e:!resi n. Las dem2s cua$idades s#n muc)asI diB4ci$esI HariadasI -raHesI ' en e$$as se

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>EA

dicendiL re$iKuae sunt ma-naeI im!$icataeI HariaeI -raHesI Kuibus #mnis admirati# in-eniI #mnis $aus e$#Kuentiae c#ntineturL nem# enim umKuam est #rat#remI Ku#d Latine $#KuereturI admiratusL si est a$iterI inrident neKue eum #rat#rem tantum m#d#I sed )#minem n#n !utantL nem# e:tu$it eum HerbisI Kui ita di:issetI utI Kui adessentI inte$$e-erent Kuid diceretI sed c#ntem!sit eumI Kui minus id Bacere !#tuisset. 3ED? In Ku# i-itur )#mines e:)#rrescunt. Juem stu!eBacti dicentem intuentur. In Ku# e:c$amant. Juem deumI ut ita dicamI inter )#mines !utant. Jui distincteI Kui e:!$icateI Kui abundanterI Kui in$uminate et rebus et Herbis dicunt et in i!sa #rati#ne Kuasi Kuendam numerum HersumKue c#nBiciuntI id estI Ku#d dic#I #rnate. Jui idem ita m#deranturI ut rerumI ut !ers#narum di-nitates BeruntI ei sunt in e# -enere $audandi $audisI Ku#d e-# a!tum et c#n-ruens n#min#. 3EA? Jui ita dicerentI e#s ne-aHit ad)uc se Hidisse Ant#nius et eis )#c n#men di:it e$#Kuentiae s#$is esse tribuendum. Jua re #mnis ist#s me auct#re deridete atKue c#ntemniteI Kui se )#rumI Kui nunc ita a!!e$$anturI r)et#rum !raece!tis #mnem #rat#riam Him c#m!$e:#s esse arbitrantur neKue ad)uc Kuam !ers#nam teneant aut Kuid !r#Biteantur inte$$e-ere !#tuerunt. Ver# enim #rat#riI Kuae sunt in )#minum HitaI Kuand#Kuidem in ea Hersatur #rat#r atKue ea est ei subiecta materiesI #mnia KuaesitaI auditaI $ectaI dis!utataI tractataI a-itata esse debent. 3EE? Est enim e$#Kuentia una Kuaedam de summis HirtutibusL KuamKuam sunt #mnes Hirtutes aeKua$es et !aresI sed tamen est s!ecie a$ia ma-is a$ia B#rm#sa et in$ustrisI sicut )aec HisI Kuae scientiam c#m!$e:a rerum sensa mentis et c#nsi$ia sic Herbis e:!$icatI ut e#sI Kui audiantI Ku#cumKue incubueritI !#ssit im!e$$ereL Kuae Ku# mai#r est HisI )#c est ma-is !r#bitate iun-enda summaKue !rudentiaL Kuarum Hirtutum e:!ertibus si dicendi c#!iam tradiderimusI n#n e#s Kuidem #rat#res eBBecerimusI sed Burentibus Kuaedam arma dederimus. 3@V? 3EF? NancI inKuamI c#-itandi !r#nuntiandiKue rati#nem HimKue dicendi Heteres Graeci sa!ientiam n#minabantL )inc i$$i L'cur-iI )inc PittaciI )inc S#$#nes atKue ab )ac

Bunda t#d# e$ triunB# de$ in-eni# ' t#da $a -$#ria de $a e$#cuencia. Nadie )a' Kue se admire de un #rad#r !#rKue )ab$e bien e$ $at4n. Si $e )ab$a ma$I se rien de %$ $# mism# Kue de cua$Kuiera #tr#I aunKue n# sea #rad#r. Nadie ensa$&a $a c$aridad de$ Kue se de,a entender de sus #'entesI !er# t#d#s des!recian a$ Kue n# !uede )acer$#. PDe Ku% se admiranI !uesI $#s )#mbres. PJu% es $# Kue $es de,a estu!eBact#s ' arranca sus e:c$amaci#nes. PA Kui%n tienenI di-2m#s$# as4I !#r Di#s entre $#s )#mbres. A$ Kue )ab$a c#n distinci nI riKue&aI abundancia ' $ucide& en c#sas ' !a$abrasI ' !#ne en $a #raci n un ritm# ' nMmer# !#%tic#. Est# es $# Kue $$am# #rnat#( $#s Kue m#de$an su esti$# se-Mn e$ asunt# ' $as !ers#nas $# e:i-enI merecen ser a$abad#sI !ues )ab$an c#n #!#rtunidad ' aB$uencia. Dice Ant#ni# Kue nunca )a Hist# #rad#res de este -%ner#I ' Kue a e$$#s s#$#s debe c#ncederse e$ $aur# de $a e$#cuencia. Qur$a#s de t#d#s aKue$$#s Kue c#n )aber a!rendid# $#s !rece!t#s de $#s ret ric#sI creen )aber a$can&ad# t#da $a Bacu$tad #rat#riaI sin saber siKuiera Ku% !a!e$ re!resentan # Ku% se !r#!#nen. Oa Kue $a Hida )umana es materia !r#!ia de$ #rad#rI debe inHesti-arI #irI $eerI dis!utarI tratar ' e:!erimentar t#d# $# Kue e$$a abra&a. La e$#cuencia es una de $as !rinci!a$es HirtudesL ' n# !#rKue $as Hirtudes de,en de ser t#das i-ua$es entre s4I sin# !#rKue )a' a$-unas m2s )erm#sas ' esc$arecidas Kue #trasI c#m# es %sta KueI abra&and# $a ciencia de $as c#sasI de ta$ manera e:!$ica c#n !a$abras $#s desi-ni#s ' aBect#s de$ 2nim#I Kue B2ci$mente !uede $$eHar ad#nde Kuiera e$ 2nim# de $#s Kue #'en. Cuant# ma'#r es su Buer&aI m2s c#nHiene Kue Ha'a unida c#n una !r#bidad ' e:Kuisita !rudencia( si a$ Kue carece de estas Hirtudes $e dam#s $a Baci$idad ' abundancia en e$ decirI n# )arem#s de %$ un #rad#rI sin# Kue !#ndrem#s un arma en man#s de un $#c# Buri#s#.

VA este arte de !ensar ' bien decir $e $$amaban $#s anti-u#s Grie-#s sabidur4a. E$$a educ a $#s Licur-#sI Pitac#sI S#$#nesI ' mu' seme,antes a e$$#s nuestr#s C#runcani#sI Tabrici#sI Cat#nesI

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>EE

simi$itudine C#runcanii n#striI TabriciiI Cat#nesI Sci!i#nes BueruntI n#n tam B#rtasse d#ctiI sed im!etu mentis simi$i et H#$untate. Eadem autem a$ii !rudentiaI sed c#nsi$i# ad Hitae studia dis!ari Kuietem atKue #tium secutiI ut P't)a-#rasI Dem#critusI Ana:a-#rasI a re-endis ciHitatibus t#t#s se ad c#-niti#nem rerum transtu$eruntL Kuae Hita !r#!ter tranKui$$itatem et !r#!ter i!sius scientiae suaHitatemI Kua ni)i$ est )#minibus iucundiusI !$urisI Kuam uti$e Buit rebus !ub$icisI de$ectaHit. 3E0? ItaKueI ut ei studi# se e:ce$$entissimis in-eniis )#mines dedideruntI e: ea summa Bacu$tate Hacui ac $iberi tem!#ris mu$t# !$uraI Kuam erat necesseI d#ctissimi )#mines #ti# nimi# et in-eniis uberrimis adB$uentes curanda sibi esse ac Kuaerenda et inHesti-anda du:erunt. Nam Hetus Kuidem i$$a d#ctrina eadem Hidetur et recte Baciendi et bene dicendi ma-istraL neKue disiuncti d#ct#resI sed eidem erant HiHendi !raece!t#res atKue dicendiI ut i$$e a!ud N#merum P)#eni:I Kui se a Pe$e# !atre Ac)i$$i iuHeni c#mitem esse datum dicit ad be$$umI ut eBBiceret #rat#rem Herb#rum act#remKue rerum. 3E1? Sed ut )#mines $ab#re adsidu# et c#tidian# adsuetiI cum tem!estatis causa #!ere !r#)ibenturI ad !i$am se aut ad ta$#s aut ad tesseras c#nBerunt aut etiam n#Hum sibi i!si a$iKuem e:c#-itant in #ti# $udumI sic i$$i a ne-#tiis !ub$icis tamKuam ab #!ere aut tem!#ribus e:c$usi aut H#$untate sua Beriati t#t#s se a$ii ad !#etasI a$ii ad -e#metrasI a$ii ad music#s c#ntu$eruntI a$ii etiamI ut dia$ecticiI n#Hum sibi i!si studium $udumKue !e!ererunt atKue in eis artibusI Kuae re!ertae suntI ut !uer#rum mentes ad )umanitatem Bin-erentur atKue HirtutemI #mne tem!us atKue aetates suas c#nsum!serunt. 3@VI? 3EG? Sed Ku#d erant Kuidam eiKue mu$tiI Kui aut in re !ub$ica !r#!ter anci!itemI Kuae n#n !#test esse seiunctaI Baciendi dicendiKue sa!ientiam B$#rerentI ut T)emist#c$esI ut Peric$esI ut T)eramenesI autI Kui minus i!si in re !ub$ica HersarenturI sed )uius tamen eiusdem sa!ientiae d#ct#res essentI ut G#r-iasI T)ras'mac)usI Is#cratesI inHenti suntI KuiI cum i!si d#ctrina et in-eniis abundarentI a re autem ciHi$i et a ne-#tiis animi Ku#dam iudici# ab)#rrerentI )anc dicendi e:ercitati#nem

Esci!i#nesI Kui&2 n# tan d#ct#sI !er# c#n i-ua$ He)emencia de 2nim# e inc#rru!ta H#$untad. Otr#s !#r e$ mism# entendimient#I !er# c#n diHersas ambici#nesI !reBirier#n $a Kuietud ' e$ s#sie-#( as4 Pit2-#rasI Dem crit#I Ana:2-#rasI KueI aband#nand# e$ -#biern# de $a ciudadI se dedicar#n de$ t#d# a $a inHesti-aci n de $as causas( $a cua$ HidaI !#r su tranKui$idad ' !#r $a du$&ura de $a misma cienciaI Kue es $# m2s a-radab$e Kue )a' entre $#s )#mbresI de$eit a muc)#s m2s de $#s Kue c#nHen4a a $a uti$idad !Mb$ica. As4 Kue se dedicar#n a este estudi# )#mbres de e:ce$ente in-eni#I $ibres de t#da #tra #cu!aci n ' cuidad#I si-ui%r#n$es en $as mismas inHesti-aci#nes ' estudi#s #tr#s muc)#sI Kui&2 en ma'#r nMmer# Kue e$ Kue )ubiera c#nHenid#. P#rKue $a anti-ua sabidur4a era a $a He& maestra de$ bien decir ' de$ bien #brarI ' eran un#s mism#s $#s !rece!t#s de $a Hida ' de $a e$#cuencia( as4I en N#mer# aKue$ T%ni:I a Kuien Pe$e# )ab4a e$e-id# !#r c#m!a"er# de su )i,# en $a -uerraI $e ense"aba a ser #rad#r e$#cuente ' e,ecut#r de -randes )a&a"as. Per# as4 c#m# $#s )#mbres )abituad#s a un traba,# diari# ' asidu#I cuand# !#r e$ ma$ tiem!# tienen Kue sus!ender$#I se reBu-ian en e$ ,ue-# de !e$#taI # de $#s dad#sI # de $as tesserasI # inHentan en $a #ci#sidad a$-una nueHa recreaci nL as4 e$$#sI e:c$uid#s de $#s ne-#ci#s !Mb$ic#s !#r $a ma$a c#ndici n de $#s tiem!#s # !#r su !r#!ia H#$untadI se dedicar#n un#s a $a !#es4aI #tr#s a $a -e#metr4aI #tr#s a $a mMsicaI #tr#sI c#m# $#s dia$%ctic#sI inHentar#n nueHa #cu!aci n ' nueH# ,ue-#I ' c#nsumier#n su tiem!# ' su Hida en aKue$$as artes inHentadas !ara educar ' B#rmar e$ 2nim# de $#s , Henes.

VO c#m# )ab4a muc)#s Kue B$#rec4an en $a re!Mb$ica !#r esa d#b$e sabidur4a de bien #brar ' de bien decirI Kue n# !uede se!ararseI ' Kue bri$$ en Tem4st#c$esI en Peric$es ' TeramenesI ' c#m# )ab4a #tr#s KueI sin e,ercitarse en e$ -#biern# de $a re!Mb$icaI eran !rece!t#res de esa misma sabidur4aI c#m# G#r-iasI Tras4mac#I Is cratesI enc#ntr2r#nse tambi%n a$-un#s Har#nes en in-eni# ' d#ctrina e:ce$entesI !er# Kue ca$cu$adamente se a!artaban de $#s ne-#ci#s ciHi$esI ' re!rend4an ' ten4an en !#c# este e,ercici# #rat#ri#. E$ !rinci!a$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>EF

e:a-itarent atKue c#ntemnerentL Ku#rum !rince!s S#crates Buit. 3F9? Is Kui #mnium erudit#rum testim#ni# t#tiusKue iudici# Graeciae cum !rudentia et acumine et Henustate et subti$itate tum Her# e$#KuentiaI HarietateI c#!iaI Kuam se cumKue in !artem dedisset #mnium Buit Baci$e !rince!sI eisKueI Kui )aecI Kuae nunc n#s KuaerimusI tractarentI a-erentI d#cerentI cum n#mine a!!e$$arentur un#I Ku#d #mnis rerum #!timarum c#-niti# atKue in eis e:ercitati# !)i$#s#!)ia n#minareturI )#c c#mmune n#men eri!uit sa!ienterKue sentiendi et #rnate dicendi scientiam re c#)aerentis dis!utati#nibus suis se!araHitL cuius in-enium Hari#sKue serm#nes imm#rta$itati scri!tis suis P$at# tradiditI cum i!se $itteram S#crates nu$$am re$iKuisset. 3F>? Ninc discidium i$$ud e:stitit Kuasi $in-uae atKue c#rdisI absurdum sane et inuti$e et re!re)endendumI ut a$ii n#s sa!ereI a$ii dicere d#cerent. Nam cum essent !$ures #rti Bere a S#crateI Ku#d e: i$$ius Hariis et diHersis et in #mnem !artem diBBusis dis!utati#nibus a$ius a$iud a!!re)enderatI !r#seminatae sunt Kuasi Bami$iae dissentientes inter se et mu$tum disiunctae et dis!aresI cum tamen #mnes se !)i$#s#!)i S#cratic#s et dici He$$ent et esse arbitrarentur. 3@VII? 3F8? Ac !rim# ab i!s# P$at#ne Arist#te$es et @en#cratesI Ku#rum a$ter Peri!atetic#rumI a$ter Academiae n#men #btinuitI deinde ab Antist)eneI Kui !atientiam et duritiam in S#cratic# serm#ne ma:ime adamaratI C'nici !rimumI deinde St#iciI tum ab Aristi!!#I Kuem i$$ae ma-is H#$u!tariae dis!utati#nes de$ectarantI C'renaica !)i$#s#!)ia manaHitI Kuam i$$e et eius !#steri sim!$iciter deBenderuntI )iI Kui nunc H#$u!tate #mnia metiunturI dum Herecundius id a-untI nec di-nitati satis BaciuntI Kuam n#n as!ernanturI nec H#$u!tatem tuenturI Kuam am!$e:ari H#$unt. Tuerunt etiam a$ia -enera !)i$#s#!)#rumI Kui se #mnes Bere S#cratic#s esse dicebantI Eretric#rumI Eri$$i#rumI Me-aric#rumI P'rr)#ne#rumL sed ea )#rum Hi et dis!utati#nibus sunt iam diu Bracta et e:stincta. 3FD? E: i$$is autem Kuae remanentI ea !)i$#s#!)iaI Kuae susce!it !atr#cinium H#$u!tatisI etsi cui Hera Hideatur. !r#cu$ abest tamen ab e# Hir#I Kuem Kuaerimus et Kuem

de e$$#s Bue S cratesI a Kuien !#r uniHersa$ testim#ni# de $#s d#ct#s ' ,uici# de t#da $a Grecia nadie Henci en !rudenciaI a-ude&aI in-eni# ' -raciaI ni tam!#c# en Hariedad ' c#!ia de decirI Buese cua$ Buese e$ asunt# en Kue se e,ercitara. Cuand# $#s maestr#s de Kuienes )em#s )ab$ad#I tratabanI ense"aban ' dis!utaban estas materias ret ricasI cuand# t#d#s $#s c#n#cimient#sI ' entre e$$#s e$ de $a #rat#riaI se $$amaban filosofaI S crates $es arrebat este n#mbre c#mMnI ' se!ar $as ciencias antes tan unidasI e$ discurrir bienI ' e$ )ab$ar c#n #rnat#. Est# )i&# en aKue$$#s c#$#Kui#s ' dis!utas su'asI Kue P$at n inm#rta$i&a en sus #brasI !#rKue S crates n# de, escrita ni una $etra. De aKu4 esa disc#rdia entre e$ !ensamient# ' $a $en-uaI absurd# ciertamenteI inMti$ ' di-n# de re!rensi nI c#m# si a un#s estuHiera c#ncedid# e$ rect# ,uici# ' a #tr#s e$ bien decir. Nabiend# sid# tant#s $#s disc4!u$#s de S cratesI ' c#nserHand# t#d#s a$-una !arte de su ense"an&a es!arcida en tantas ' tan Hariadas discusi#nesI nacier#n de aKu4 muc)as sectas entre s4 disc#rdesI aunKue t#d#s sus ade!t#s se $$amasen s#cr2tic#s ' se tuHiesen !#r Bie$es disc4!u$#s de S crates.

O !rimer# Buer#n disc4!u$#s de P$at n Arist te$es ' @en cratesI !adre e$ un# de $a escue$a !eri!at%ticaI ' e$ #tr# de $a AcademiaL Buer#n des!u%s disc4!u$#s de Ant4stenes 5Kue )ab4a t#mad# de $#s discurs#s de S crates $a !aciencia ' $a seHeridad6I !rimer# $#s c4nic#s ' $ue-# $#s est#ic#s. De Aristi!#I a Kuien a-radaban m2s $as dis!utas s#bre e$ !$acerI naci $a Bi$#s#B4a ciren2ica Kue %$ ' sus suces#res deBendier#n de buena BeI mientras )#' $#s Kue $# miden t#d# !#r e$ de$eiteI aun cuand# c#n m2s de$icade&a $# )a-anI ni satisBacen a $a di-nidad )umanaI Kue n# des!recian sin embar-#I ni saben deBender esa misma causa de$ de$eite Kue Kuieren Kue abracem#s. Nub# #tras sectas Bi$#s BicasI Kue casi t#das se $$amaban s#cr2ticas( $#s Eretri#sI Ner4i$i#sI Me-are#s ' Pirr nic#sI !er# 'a t#das estas escue$as est2n Kuebrantadas ' des)ec)as. Entre $as Kue KuedanI $a Kue )a t#mad# a su car-# $a deBensa de$ !$acerI aunKue a a$-un#s $es !are&ca Herdader#I dista muc)#I n# #bstanteI de c#nHenir a$ #rad#r Kue estam#s B#rmand# ' Kue Kuerem#s sea aut#r de$ c#nse,# !Mb$ic#I caudi$$# en e$ -#biern# de

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>E0

auct#rem !ub$ici c#nsi$i et re-endae ciHitatis ducem et sententiae atKue e$#Kuentiae !rinci!em in senatuI in !#!u$#I in causis !ub$icis esse H#$umus. Nec u$$a tamen ei !)i$#s#!)iae Biet iniuria a n#bisL n#n enim re!e$$etur indeI Ku# ad-redi cu!ietI sed in )#rtu$is Kuiescet suisI ubi Hu$tI ubi etiam recubans m#$$iter et de$icate n#s aH#cat a R#strisI a iudiciisI a curiaI B#rtasse sa!ienterI )ac !raesertim re !ub$ica. 3FA? Verum e-# n#n Kuaer# nuncI Kuae sit !)i$#s#!)ia HerissimaI sed Kuae #rat#ri c#niuncta ma:imeL Kua re ist#s sine u$$a c#ntume$ia dimittamusL sunt enim et b#ni Hiri etI Ku#niam sibi ita HidenturI beatiL tantumKue e#s adm#neamusI ut i$$udI etiam si est HerissimumI tacitum tamen tamKuam m'sterium teneantI Ku#d ne-ant Hersari in re !ub$ica esse sa!ientisL nam si )#c n#bis atKue #!tim# cuiKue !ersuaserintI n#n !#terunt i!si esseI id Ku#d ma:ime cu!iuntI #ti#si. 3@VIII? 3FE? St#ic#s autemI Ku#s minime im!r#b#I dimitt# tamen nec e#s irat#s Here#rI Ku#niam #mnin# irasci nesciuntL atKue )anc eis )abe# -ratiamI Ku#d s#$i e: #mnibus e$#Kuentiam Hirtutem ac sa!ientiam esse di:erunt. Sed nimirum est in )isI Ku#d ab )#cI Kuem instruimus #rat#reI Ha$de ab)#rreatL He$ Ku#d #mnisI Kui sa!ientes n#n sintI serH#sI $atr#nesI )#stisI insan#s esse dicuntI neKue tamen KuemKuam esse sa!ientem( Ha$de autem est absurdum ei c#nti#nem aut senatum aut u$$um c#etum )#minum c#mmittereI cui nem# i$$#rumI Kui adsintI sanusI nem# ciHisI nem# $iber esse Hideatur. 3FF? Accedit Ku#d #rati#nis etiam -enus )abent B#rtasse subti$e et certe acutumI sedI ut in #rat#reI e:i$eI inusitatumI ab)#rrens ab auribus Hu$-iI #bscurumI inaneI ieiunumI ac tamen eius m#diI Ku# uti ad Hu$-us nu$$# m#d# !#ssit( a$ia enim et b#na et ma$a Hidentur St#icis et ceteris ciHibus He$ !#tius -entibusL a$ia His )#n#risI i-n#miniaeI !raemiI su!!$iciL Here an secus ni)i$ ad )#c tem!usL sed ea si seKuamurI nu$$am umKuam rem dicend# e:!edire !#ssimus. 3F0? Re$iKui sunt Peri!atetici et AcademiciL KuamKuam Academic#rum n#men est unumI sententiae duaeL nam S!eusi!!us P$at#nis s#r#ris Bi$ius et @en#cratesI Kui P$at#nem audieratI et Kui @en#cratem P#$em# et Crant#rI ni)i$ ab Arist#te$eI Kui una

$a ciudadI ' e$ !rimer# !#r su e$#cuencia ' sabidur4a en e$ Senad#I en e$ !ueb$# ' en $as causas !Mb$icas. O n# !#r es# )acem#s in,uria a$-una a esta Bi$#s#B4a. Cum!$a en buen )#ra $# Kue deseaI !er# descans# en sus )uert#sI d#nde rec#stada mue$$e ' de$icadamenteI n#s a!arta de $#s rostrosI de$ tribuna$ ' de $a curia. Jui&2 #bra sabiamenteI s#bre t#d# en e$ !resente estad# de $a re!Mb$ica. Per# '# n# trat# a)#ra de aHeri-uar cu2$ es $a Bi$#s#B4a m2s HerdaderaI sin# cu2$ es $a Kue c#nHiene m2s a$ #rad#r. P#r $# cua$ de,%m#s$#s sin a-raHiar$#s en nada( des!u%s de t#d# s#n )#mbres de bien ' se creen Be$ices( s $# $es ac#nse,arem#s KueI aunKue sea HerdadI ten-an #cu$ta c#m# un misteri# esa sentencia de Kue e$ sabi# n# )a de t#mar !arte en e$ -#biern# de $a re!Mb$icaI !#rKue si $$e-an a !ersuadirn#s de es# a $#s Kue s#m#s buen#s ciudadan#sI n# !#dr2n e$$#s mism#s -#&ar !#r muc)# tiem!# de ese #ci# Kue tant# desean. VA $#s est#ic#s n# $#s re!rend# en nadaI !#rKue n# Kuier# Kue se en#,enI aunKue n# saben ni en#,arse. Nasta $es a-rade&c# e$ )aber sid# $#s Mnic#s Kue )an dic)# Kue $a e$#cuencia es Hirtud ' sabidur4a. Per# )a' en e$$#s d#s c#sas Kue n# c#nHienen a$ #rad#r( $a !rimera e$ decirI c#m# dicenI Kue t#d# e$ Kue n# es sabi#I es sierH#I $adr nI enemi-#I insan#I ' aBirmar !#r #tra !arte Kue n# )a' nin-Mn )#mbre Herdaderamente sabi#. Es mu' absurd# Kue )ab$e en e$ B#r#I en e$ Senad# # en cua$Kuiera #tra reuni n de )#mbresI un# a Kuien $e !are&ca Kue nin-un# de $#s !resentes est2 san# ni es buen ciudadan# ni )#mbre $ibre. A"2dase a est# Kue tienen un esti$# Kui&2 suti$ ' ciertamente a-ud#I !er# Kue !ara un #rad#r es sec#I desusad#I in-rat# a $#s #4d#s de$ Hu$-#I #scur#I 2rid#L ta$I en sumaI Kue de nin-una manera !uede usarse ante e$ !ueb$#. L#s est#ic#s discurren acerca de$ bien ' e$ ma$ de un m#d# mu' distint# Kue $#s dem2s ciudadan#sI # !#r me,#r decirI estiman de #tra manera Kue $#s dem2s e$ )#n#rI $a i-n#miniaI e$ !remi# ' e$ su!$ici#. Si en est# aciertan # 'erran n# es a)#ra #casi n de discutir$#I !er# si-uiend# su d#ctrinaI nunca )arem#s nada en e$ cam!# de $a #rat#ria. VRestan s $# $#s !eri!at%tic#s ' $#s acad%mic#s( %st#s B#rman d#s escue$as c#n un mism# n#mbreI !#rKue Es!eusi!#I )i,# de una )ermana de P$at nL @en cratesI disc4!u$# de$ mism# P$at nI ' P#$em#n

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>E1

audierat P$at#nemI ma-n# #!ere dissensitL c#!ia B#rtasse et Harietate dicendi !ares n#n Buerunt( Arcesi$as !rimumI Kui P#$em#nem audieratI e: Hariis P$at#nis $ibris serm#nibusKue S#craticis )#c ma:ime adri!uitI ni)i$ esse certi Ku#d aut sensibus aut anim# !erci!i !#ssitL Kuem Berunt e:imi# Ku#dam usum $e!#re dicendi as!ernatum esse #mne animi sensusKue iudicium !rimumKue instituisse ; KuamKuam id Buit S#craticum ma:ime ; n#n Kuid i!se sentiret #stendereI sed c#ntra idI Ku#d KuisKue se sentire di:issetI dis!utare. 3F1? Ninc )aec recenti#r Academia manaHitI in Kua e:stitit diHina Kuadam ce$eritate in-eni dicendiKue c#!ia CarneadesL cuius e-# etsi mu$t#s audit#res c#-n#Hi At)enisI tamen auct#res certissim#s $audare !#ssum et s#cerum meum ScaeH#$amI Kui cum R#mae audiHit adu$escensI et J. Mete$$um L. T. Bami$iarem meumI c$arissimum HirumI Kui i$$um a se adu$escente At)enis iam adBectum senectute mu$t#s dies auditum esse dicebat. 3@I@? 3FG? Naec autemI ut e: A!!ennin# B$uminumI sic e: c#mmuni sa!ientiae iu-# sunt d#ctrinarum Bacta diH#rtiaI ut !)i$#s#!)i tamKuam in su!erum mare 3I#nium? deB$uerent Graecum Ku#ddam et !#rtu#sumI #rat#res autem in inBerum )#cI Tuscum et barbarumI sc#!u$#sum atKue inBestum $aberenturI in Ku# etiam i!se V$i:es errasset. 309? Jua reI si )ac e$#Kuentia atKue )#c #rat#re c#ntenti sumusI Kui sciat aut ne-are #!#rtereI Ku#d ar-uareI autI si id n#n !#ssisI tum #stendereI Ku#d is BeceritI Kui insimu$eturI aut recte Bactum aut a$terius cu$!a aut iniuria aut e: $e-e aut n#n c#ntra $e-em aut im!rudentia aut necessari#I aut n#n e# n#mine usur!andumI Ku# ar-uaturI aut n#n ita a-iI ut debuerit ac $icueritL etI si satis esse !utatis eaI Kuae isti scri!t#res artis d#centI discereI Kuae mu$t# tamen #rnatiusI Kuam ab i$$is dicunturI et uberius e:!$icaHit Ant#nius ; sedI si )is c#ntenti estis atKue eis etiamI Kuae dici H#$uistis a meI e: in-enti Ku#dam #rat#rem immens#Kue cam!# in e:i-uum sane -'rum c#m!e$$itis. 30>? Sin Heterem i$$um Peric$em aut )unc etiamI Kui Bami$iari#r n#bis !r#!ter scri!t#rum mu$titudinem estI Dem#st)enem seKui Hu$tis et si i$$am !raec$aram et e:imiam s!eciem #rat#ris

' Cr2nt#rI Kue $# Buer#n de @en cratesI se diBerencian !#c# de Arist te$esI Kue BueI ,untamente c#n e$$#sI disc4!u$# de P$at nL s $# diBieren muc)# en $a abundancia ' Hariedad de$ esti$#. Arcesi$a#I disc4!u$# de P#$em#nI Bue e$ !rimer# Kue de Hari#s di2$#-#s !$at nic#s ' ra&#namient#s de S crates dedu,# $a c#nsecuencia de Kue n# )a' certidumbre a$-una en e$ c#n#cimient# adKuirid# !#r $#s sentid#s # !#r e$ entendimient#I ' cuentan Kue c#n suma -racia en e$ decir des!reci t#d# criteri#I $# mism# e$ de $a ra& n Kue e$ de $#s sentid#sI ' Bue e$ !rimer# en ren#Har e$ m%t#d# 'a usad# !#r S crates( n# dem#strar $# Kue %$ mism# !ensabaI sin# dis!utar c#ntra $a #!ini n de cua$Kuier #tr#. De aKu4 naci $a nueHa AcademiaI en $a cua$ se distin-ui !#r su diHina !r#ntitud de in-eni# ' abundancia de decirI Carneades. O aunKue '# c#n#c4 muc)#s disc4!u$#s su'#s en AtenasI sin embar-#I $#s testi-#s m2s Bidedi-n#s Kue !ued# citar s#n mi sue-r# Sc%H#$aI Kue $e #' en R#ma siend# ,#HenI ' mi ami-# Juint# Mete$#I )i,# de Luci#I Har n mu' i$ustreI Kue $# a$can& en AtenasI aunKue mu' Hie,#I ' $e #' !#r muc)#s d4as. VAs4 c#m# $#s r4#s se diHiden a$ caer de $a cumbre de$ A!enin#I as4 )u'end# de esta c#mMn a$tura de $a sabidur4aI se diHidier#n $#s estudi#sI ca'end# $#s Bi$ s#B#s en e$ mar su!eri#r de ]#niaI mar -rie-# ' abundante en !uert#sI a$ !as# Kue $#s #rad#res ca'er#n en este mar inBeri#r Tirren# ' b2rbar#I $$en# de esc#$$#s ' de !e$i-r#sI en e$ cua$ e$ mism# U$ises )ubiera andad# errante. P#r $# cua$I si n#s c#ntentam#s c#n un #rad#r Kue se!a ne-ar $# Kue se $e ar-u'e # deBender a $# men#s $a c#nducta de$ acusad# s#steniend# Kue )a #brad# bienI # !#r cu$!a de #tr#I # se-Mn $a $e'I # n# c#ntra $a $e'I # c#n im!rudenciaI # !#r necesidadI # Kue n# se )a de dar a su acci n e$ n#mbre Kue se $e daI # Kue $a acusaci n n# es en debida B#rmaL ' si cre%is Kue basta a!render $# Kue $#s !rece!tistas de este arte ense"anI ' Kue c#n muc)# m2s #rnat# ' abundancia Kue e$$#s acaba de e:!#ner Ant#ni#L si #s c#ntent2isI di-#I c#n estas c#sas ' c#n $# Kue Kuer%is Kue '# a"adaI Hen4s a reducir a$ #rad#r a un c4rcu$# e:i-u#I Kuit2nd#$e e$ Hast# e inmens# cam!# en Kue se es!aciaba. Per# si Kuer%is imitar a$ anti-u# Peric$es # a Dem stenesI Kue n#s es m2s Bami$iar !#r $a mu$titud de sus escrit#sI ' si am2is aKue$$a )erm#sa ' s#berana idea de$ #rad#r !erBect#I ten%is Kue se-uir e$ m%t#d# de Carneades # e$ de

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>EG

!erBecti et !u$critudinem adamastisI aut H#bis )aec Carneadia aut i$$a Arist#te$ia His c#m!re)endenda est. 308? NamKueI ut ante di:iI Heteres i$$i usKue ad S#cratem #mnem #mnium rerumI Kuae ad m#res )#minumI Kuae ad HitamI Kuae ad HirtutemI Kuae ad rem !ub$icam !ertinebantI c#-niti#nem et scientiam cum dicendi rati#ne iun-ebantL !#stea diss#ciatiI ut euiI a S#crate 3diserti a d#ctis? et deince!s a S#craticis item #mnibus !)i$#s#!)i e$#Kuentiam des!e:eruntI #rat#res sa!ientiamI neKue KuicKuam e: a$terius !arte teti-eruntI nisi Ku#d i$$i ab )is aut ab i$$is )i mutuarenturL e: Ku# !r#misce )aurirentI si manere in !ristina c#mmuni#ne H#$uissent. 30D? Sed ut !#ntiBices Heteres !r#!ter sacriBici#rum mu$titudinem tris Hir#s e!u$#nes esse H#$ueruntI cum essent i!si a NumaI ut etiam i$$ud $ud#rum e!u$are sacriBicium BacerentI institutiI sic S#cratici it se causarum act#res et a c#mmuni !)i$#s#!)iae n#mine se!araHeruntI cum Heteres dicendi et inte$$e-endi miriBicam s#cietatem esse H#$uissent. 3@@? 30A? Juae cum ita sintI !au$u$um eKuidem de me de!recab#r et !etam a H#bisI ut eaI Kuae dicamI n#n de memet i!s#I sed de #rat#re dicere !utetis. E-# enim sum isI Kui cum summ# studi# !atris in !ueritia d#ctus essem et in B#rum in-eni tantumI Kuantum i!se senti#I n#n tantumI Kuantum 3i!se? B#rsitan H#bis HidearI detu$issemI n#n !#ssim dicere me )aecI Kuae nunc c#m!$ect#rI !erindeI ut dicam discenda esseI didicisseL Kui!!e Kui #mnium maturrime ad !ub$icas causas accesserim ann#sKue natus unum et Hi-inti n#bi$issimum )#minem et e$#Kuentissimum in iudicium H#carimL cui disci!$ina Buerit B#rumI ma-ister usus et $e-es et instituta P#!u$i R#mani m#sKue mai#rum. 30E? Pau$um sitiens istarum artiumI de Kuibus $#Ku#rI -ustaHiI Kuaest#r in Asia cum essemI aeKua$em Bere meum e: Academia r)et#rem nactusI Metr#d#rum i$$umI de cuius mem#ria c#mmem#raHit Ant#niusL et inde decedens At)enisI ubi e-# diutius essem m#ratusI nisi At)eniensibusI Ku#d m'steria n#n reBerrentI ad Kuae bidu# serius HeneramI suscensuissemL Kua re )#cI Ku#d c#m!$ect#r tantam scientiam HimKue d#ctrinaeI n#n m#d# n#n !r# meI sed c#ntra me est !#tius ; n#n enim Kuid e-#I sed

Arist te$es. P#rKueI c#m# 'a )e dic)#I $#s anti-u#s Kue !recedier#n a S crates ,untaban c#n e$ arte de bien decir $a ciencia de $as c#stumbresI de $a HidaI de $a Hirtud ' de $a re!Mb$icaI )asta Kue se!arad#s des!u%s !#r S crates ' sus disc4!u$#s $#s disert#s de $#s d#ct#sI des!reciar#n $#s Bi$ s#B#s $a e$#cuencia ' $#s #rad#res $a sabidur4aI ' s $# de He& en cuand# t#maban a$-# !restad# $#s un#s de $#s #tr#sI siend# as4 Kue antes )ubieran !#did# usar a$ternatiHamente de $a misma riKue&aI a )aber !ermanecid# en su !rimitiHa a$ian&a. O as4I c#m# $#s anti-u#s P#nt4BicesI aunKue Numa $es )ab4a encar-ad# de $#s c#nHites sa-rad#sI Kuisier#n Kue )ubiese tres E!u$#nes !#r ser tant#s $#s sacriBici#sI as4 $#s s#cr2tic#s a!artar#n de su -remi# ' de$ n#mbre c#mMn de Bi$ s#B#s a $#s deBens#res de causasI cuand# !#r e$ c#ntrari# )ab4an Kuerid# $#s anti-u#s Kue )ubiese una admirab$e uni n entre e$ arte de bien decir ' $a sabidur4a.

VSiend# est# as4I )e de !edir#s sinceramente Kue en $# Kue H#' a decirI n# cre2is Kue )ab$# de m4 mism#I sin# de$ #rad#r. P#rKue '#I )abiend# sid# educad# !#r mi !adre c#n -rande estudi# en $a ni"e&I ' )abiend# tra4d# a$ B#r# e$ in-eni# Kue en m4 c#n#&c# ' n# e$ Kue H#s#tr#s ima-in2isI nunca )e a!rendid#I sin embar-#I $as materias de Kue H#' a )ab$arI c#n e$ esmer# Kue #s rec#miend# a H#s#tr#sL em!ec% a deBender antes Kue nadie causas !Mb$icasI ' cuand# ten4a Heintiun a"#sI $$am% a ,uici# a un )#mbre mu' i$ustre ' e$#cuent4sim#( mi disci!$ina Bue e$ B#r#I mi maestr# e$ us#I ' $as $e'es e instituci#nes de$ !ueb$# r#man#I ' $as c#stumbres de $#s ma'#res. Sedient# $ue-# de adKuirir es#s c#n#cimient#s de Kue )ab$#I s $# $$e-u% a buscar$#s cuand# estuHe de cuest#r en AsiaI d#nde Bue mi maestr# e$ acad%mic# Metr#d#r#I de cu'a mem#ria )a )ab$ad# Ant#ni#L de a$$4 me Bui a AtenasI d#nde )ubiera !ermanecid# m2s tiem!# a n# )aberme en#,ad# c#n $#s AteniensesI !#rKue n# Kuer4an re!etir $#s misteri#s Kue )ab4an ce$ebrad# d#s d4as antes de mi $$e-ada. As4 es KueI cuand# e:tiend# e$ t%rmin# de $a e$#cuencia a tanta Hariedad de c#n#cimient#s ' d#ctrinaI n# s $# n# )ab$# de m4I sin# c#ntra m4I ni dis!ut# de mis Bacu$tadesI sin# de $as de$ #rad#rI ' ten-# !#r mu' rid4cu$#s a t#d#s $#s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>F9

Kuid #rat#r !#ssit dis!ut# ; atKue )#s #mnisI Kui artis r)et#ricas e:!#nuntI !erridicu$#sL scribunt enim de $itium -enere et de !rinci!iis et de narrati#nibusL 30F? i$$a His autem e$#Kuentiae tanta estI ut #mnium rerumI HirtutumI #BBici#rum #mnisKue naturaeI Kuae m#res )#minumI Kuae anim#sI Kuae Hitam c#ntinetI #ri-inemI Him mutati#nesKue teneatI eadem m#resI $e-esI iura describatI rem !ub$icam re-atI #mniaKueI ad KuamcumKue rem !ertineantI #rnate c#!i#seKue dicat. 300? In Ku# -enere n#s Kuidem Hersamur tantum Kuantum !#ssumusI Kuantum in-eni#I Kuantum medi#cri d#ctrinaI Kuantum usu Ha$emusL neKue tamen istisI Kui in una !)i$#s#!)ia Kuasi tabernacu$um Hitae suae c#n$#caruntI mu$tum sane in dis!utati#ne c#ncedimus. 3@@I? 301? Juid enim meus Bami$iaris C. Ve$$eius adBerre !#testI Kuam #b rem H#$u!tas sit summum b#numI Ku#d e-# n#n c#!i#sius !#ssim He$ tutariI si He$imI He$ reBe$$ere e: i$$is $#cisI Ku#s euit Ant#niusI )ac dicendi e:ercitati#neI in Kua Ve$$eius est rudisI unus KuisKue n#strum Hersatus. Juid estI Ku#d aut Se:. P#m!eius aut du# Qa$bi aut meus amicusI Kui cum Panaeti# Hi:itI M. Vi-e$$ius de Hirtute )#minum St#ici !#ssint dicereI Kua in dis!utati#ne e-# )is debeam aut Hestrum KuisKuam c#ncedere. 30G? N#n est enim !)i$#s#!)ia simi$is artium re$iKuarum( nam Kuid Baciet in -e#metria Kui n#n didicerit. Juid in musicis. Aut taceat #!#rtebit aut ne sanus Kuidem iudicetur. Naec Her#I Kuae sunt in !)i$#s#!)iaI in-eniis eruuntur ad idI Ku#d in Ku#Kue Heri simi$e estI e$iciendum acutis atKue acribus eaKue e:ercitata #rati#ne !#$iuntur. Nic n#ster Hu$-aris #rat#rI si minus erit d#ctusI at tamen in dicend# e:ercitatusI )ac i!sa e:ercitati#ne c#mmuni ist#s Kuidem 3n#str#s? Herberabit neKue se ab eis c#ntemni ac des!ici sinetL 319? sin a$iKuis e:stiterit a$iKuand#I Kui Arist#te$i# m#re de #mnibus rebus in utramKue !artem !#ssit dicere et in #mni causa duas c#ntrarias #rati#nesI !raece!tis i$$ius c#-nitisI e:!$icare aut )#c Arcesi$ae m#d# et Carneadi c#ntra #mneI Ku#d !r#!#situm sitI disseratI KuiKue ad eam rati#nem adiun-at )unc 3r)et#ricum? usum 3m#remKue? e:ercitati#nemKue dicendiI is sit HerusI is

Kue escriben arte ret rica ' dis!utan de$ -%ner# ,udicia$I de $#s !rinci!i#s ' de $as narraci#nes. Per# e$ !#der de $a e$#cuencia es ta$I Kue e:!$ica e$ #ri-enI $a natura$e&a ' $as a$teraci#nes de t#das $as c#sasI $as HirtudesI $#s deberesL describe $as c#stumbresI ' $as $e'esI diri-e $a re!Mb$icaI ' da !a$abras c#!i#sas ' e$e-antes en cua$Kuier asunt#. En este -%ner# n#s )em#s e,ercitad#I a decir HerdadI cuant# !#dem#sI c#n median# in-eni#I 'I sin embar-#I n# c#ncedem#s muc)a Henta,a en $a dis!uta a $#s Kue )an )ec)# de $a Bi$#s#B4a e$ tabern2cu$# de su Hida.

VPJu% !uede decir mi ami-# Ca'# Ve$e'# !ara !r#bar Kue e$ de$eite es e$ sum# bienI $# cua$ '# n# !uedaI si Kuier#I deBender m2s c#!i#samenteI Ha$i%nd#me de $#s ar-ument#s Kue e:!us# Ant#ni#I c#n este arte de decirI en Kue Ve$e'# es rud#I ' en Kue cada un# de n#s#tr#s est2 Hersad#. PJu% !ueden decir Se:t# P#m!e'#I # $#s d#s Qa$b#sI # mi ami-# Marc# Vi-e$i#I e$ Kue HiHi c#n Paneci#I de $a Hirtud a$ m#d# de $#s est#ic#sI )asta e$ !unt# de #b$i-arme a m4 # a cua$Kuiera de H#s#tr#s a ceder en $a dis!uta. P#rKue $a Bi$#s#B4a n# se aseme,a a $as dem2s artes. PJu% )ar2 en -e#metr4a e$ Kue n# $a )a a!rendid#. PJu% en mMsica. Tendr2 Kue ca$$ar # !ensarem#s Kue n# est2 en su ,uici#. Per# en Bi$#s#B4a s $# un in-eni# acre ' a-ud# descubrir2 $# m2s Her#s4mi$ ' $# e:!#ndr2 c#n e$e-ancia. Un #rad#r Hu$-ar ' !#c# d#ct#I !er# Kue est% e,ercitad# en e$ decirI s $# c#n est# tiene bastante !ara triunBar de $#s maestr#s ' !ara n# de,arse des!reciar ni tener en men#s !#r e$$#s. VPer# si )a e:istid# a$-un# Kue a$ m#d# de Arist te$es !ueda s#stener acerca de t#das $as c#sas d#s !areceres c#ntrari#sI ' $# mism# en t#da causaI s $# c#n c#n#cer $#s !rece!t#s de aKue$ Bi$ s#B#I ' Kue se!a reButar a$ m#d# de Arcesi$a# ' Carneades t#da !r#!#sici nI ' Kue a este m%t#d# una e$ arte #rat#ri# ' e$ )2bit# ' e,ercici# de decirI %ste ser2 e$ Herdader#I !erBect# ' s#$# #rad#r. Sin e$ nerHi# B#rense n# !ued# ser e$ #rad#r bastante en%r-ic# ' -raHeI ni sin $a Hariedad de $a d#ctrina bastante cu$t# ' sabi#. De,em#sI !uesI a ese Huestr#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>F>

!erBectusI is s#$us #rat#r. Nam neKue sine B#rensibus nerHis satis He)emens et -raHis nec sine Harietate d#ctrinae satis !#$itus et sa!iens esse #rat#r !#test. 31>? Jua re C#racem istum Heterem !atiamur n#s Kuidem !u$$#s su#s e:c$udere in nid#I Kui eH#$ent c$amat#res #di#si ac m#$estiI Pam!)i$umKue nesci# Kuem sinamus in inBu$is tantam rem tamKuam !ueri$is de$icias a$iKuas de!in-ereL n#sKue i!si )ac tam e:i-ua dis!utati#ne )esterni et )#dierni diei t#tum #rat#ris munus e:!$icemusI dum m#d# i$$a res tanta sitI ut #mnibus !)i$#s#!)#rum $ibrisI Ku#s nem# 3#rat#rum? ist#rum umKuam atti-itI c#m!re)ensa esse Hideatur.S 3@@II? 318? Tum Catu$us S)audKuaKuam )ercu$eS inKuit SCrasseI mirandum est esse in te tantam dicendi He$ Him He$ suaHitatem He$ c#!iamL Kuem Kuidem antea natura rebar ita dicereI ut mi)i n#n s#$um #rat#r summusI sed etiam sa!ientissimus )#m# HiderereL nunc inte$$e-# i$$a te sem!er etiam !#ti#ra du:isseI Kuae ad sa!ientiam s!ectarentI atKue e: )is )anc dicendi c#!iam B$u:isse. Sed tamen cum #mnis -radus aetatis rec#rd#r tuae cumKue Hitam tuam ac studia c#nsider#I neKueI Ku# tem!#re ista didicerisI Hide#I nec ma-n# #!ere te istis studiisI )#minibusI $ibris inte$$e-# deditum. NeKue tamen !#ssum statuereI utrum ma-is mirer te i$$aI Kuae mi)i !ersuades ma:ima esse adiumentaI !#tuisse in tantis tuis #ccu!ati#nibus !erdiscere. anI si n#n !#tuerisI !#sse ist# m#d# dicere.S 31D? Nic Crassus S)#c tibiS inKuit SCatu$eI !rimum !ersuadeas He$imI me n#n mu$t# secus BacereI cum de #rat#re dis!utemI ac BaceremI si esset mi)i de )istri#ne dicendum. Ne-arem enim !#sse eum satis Bacere in -estuI nisi !a$aestramI nisi sa$tare didicissetL neKueI ea cum diceremI me esse )istri#nem necesse essetI sed B#rtasse n#n stu$tum a$ieni artiBici e:istimat#rem. 31A? Simi$iter nunc de #rat#re Hestr# im!u$su $#Ku#rI summ# sci$icetL sem!er enimI KuacumKue de arte aut Bacu$tate KuaeriturI de abs#$uta et !erBecta Kuaeri s#$et. Jua re si iam me Hu$tis esse #rat#remI si etiam sat b#numI si b#num deniKueI n#n re!u-nab#L Kuid enim nunc sim ine!tus. Ita me e:istimari sci#( Ku#d si ita estI summus tamen certe n#n sumL neKue enim a!ud )#mines res est u$$a diBBici$i#r neKue mai#r neKue Kuae !$ura adiumenta d#ctrinae

C ra: em!#$$ar en e$ nid# sus )i,ue$#s )asta Kue t#men e$ Hue$#I c#nHertid#s en dec$amad#res #di#s#sI ' m#$est#s( de,em#s a ese P2nBi$#I Kue n# s% Kui%n esI !intar en Hendas # Ba,as una c#sa tan im!#rtanteI trat2nd#$a c#m# si Buera a$-Mn ,ue-# de ni"#s( ' n#s#tr#sI en esta breHe discusi n de a'er ' )#'I e:!$iKuem#s t#d# e$ #Bici# de$ #rad#rI m#strand# Kue nada de $# c#ntenid# en $#s $ibr#s de $#s Bi$ s#B#s est2 Buera de $#s $4mites de $a #rat#ria.V

Ent#nces di,# C2tu$#( UEn HerdadI Cras#I Kue n# es admirab$e Kue )a'a en t4 tanta Buer&aI suaHidad ' abundancia de decirL '# cre4 antes Kue estas cua$idades eran natura$es ' Kue n# s $# eras un -rande #rad#rI sin# tambi%n un )#mbre sa!ient4sim#L !er# a)#ra entiend# Kue )as estimad# siem!re m2s $# Kue se diri-eI a $a sabidur4aI ' Kue de a)4 nace esa tu abundancia #rat#ria. Per# cuand# recuerd# $#s suces#s de tu Hida ' c#nsider# tus estudi#sI ni !ued# c#m!render cu2nd# )as a!rendid# ni c m# )as tenid# tiem!# !ara #4r a $#s Bi$ s#B#s ' estudiar sus $ibr#s. Ni s% Ku% es $# Kue me causa m2s admiraci nI si e$ Kue )a'as a!rendid# en medi# de tantas #cu!aci#nes t#das esas c#sasI cu'a uti$idad Kuieres !ersuadirn#sI # e$ Kue n# )abi%nd#$as a!rendid#I !uedas )ab$ar de$ m#d# Kue $# )aces.V Res!#ndi Cras#( UL# !rimer# Kue Kuier# !ersuadirteI C2tu$#I es Kue )ab$# de$ #rad#r casi c#m# !#dr4a )ab$ar de un )istri#n. O# ne-ar4a Kue %ste !udiera s#bresa$ir en e$ -est# si n# )ab4a a!rendid# $a !a$estra ' $a dan&a. Para decir est#I n# era necesari# Kue '# Buera )istri#nI sin# Kue me bastaba c#n ser n# ma$ a!reciad#r de$ artiBici# a,en#. De un m#d# seme,anteI est#' a)#raI a rue-# Huestr#I )ab$and# de$ #rad#rI es decirI de$ #rad#r !erBect#I ' siem!re Kue se !re-unta !#r a$-Mn arte # Bacu$tadI se )ab$a de e$$a c#m# abs#$uta ' !erBecta. Si Kuer%is tenerme !#r #rad#r median# # buen#I n# $# re!u-nar%I ni s#' tan neci# Kue i-n#re Kue esa es $a Bama Kue ten-#. C#m# Kuiera Kue seaI n# s#' !erBect#. Ni )a' entre $#s )#mbres c#sa m2s diB4ci$I ni ma'#rI ni Kue e:i,a m2s a!arat# de d#ctrina. Per# c$ar# es Kue si dis!utam#s de$ #rad#rI n#s )em#s de reBerir a$ #rad#r !erBect#. P#rKue si n# se tiene a $a Hista $a idea !erBecta de $a c#saI nunca se entender2

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>F8

desideret. 31E? Ac tamenI Ku#niam de #rat#re n#bis dis!utandum estI de summ# #rat#re dicam necesse estL His enim et natura reiI nisi !erBecta ante #cu$#s !#niturI Kua$is et Kuanta sit inte$$e-i n#n !#test. Me autemI Catu$eI Bate#r neKue )#die in istis $ibris et cum istis )#minibus HiHere nec Her#I id Ku#d tu recte c#mmeministiI u$$um umKuam )abuisse se!#situm tem!us ad discendum ac tantum tribuisse d#ctrinae tem!#risI Kuantum mi)i !ueri$is aetasI B#renses Beriae c#ncesserint. 3@@III? 31F? AcI si KuaerisI Catu$eI de d#ctrina ista Kuid e-# sentiamI n#n tantum in-eni#s# )#mini et eiI Kui B#rumI Kui curiamI Kui causasI Kui rem !ub$icam s!ectetI #!us esse arbitr#r tem!#risI Kuantum sibi ei sum!seruntI Ku#s discentis Hita deBecit( #mnes enim artes a$iter ab eis tractanturI Kui eas ad usum transBeruntI a$iter ab eisI Kui i!sarum artium tractatu de$ectati ni)i$ in Hita sunt a$iud acturi. Ma-ister )ic Samnitium summa iam senectute est et c#tidie c#mmentaturI ni)i$ enim curat a$iud( at J. Ve$#cius !uer addidiceratI sed Ku#d erat a!tus ad i$$ud t#tumKue c#-n#ratI BuitI ut est a!ud Luci$iumI KuamHis b#nus i!se Samnis in $ud# ac rudibus cuiHis satis as!erL sed !$us #!erae B#r# tribuebatI amicisI rei Bami$iari. Va$erius c#tidie cantabatL erat enim scaenicus( Kuid Baceret a$iud. 310? At Numerius TuriusI n#ster Bami$iarisI cum est c#mm#dumI cantatL est enim !aterBami$iasI est eKues R#manusL !uer didicit Ku#d discendum Buit. Eadem rati# est )arum artium ma:imarumL dies et n#ctis Hirum summa Hirtute et !rudentia HidebamusI !)i$#s#!)# cum #!eram daretI J. Tuber#nemL at eius aHuncu$um Hi: inte$$e-eres id a-ereI cum a-eret tamenI ABricanum. Ista discuntur Baci$e. si et tantum sumasI Kuantum #!us sitI et )abeas Kui d#cere Bide$iter !#ssit et scias etiam i!se discereL 311? sed si t#ta Hita ni)i$ He$is a$iud a-ereI i!sa tractati# et Kuaesti# c#tidie e: se -i-nit a$iKuidI Ku#d cum desidi#sa de$ectati#ne Hesti-es. Ita BitI ut a-itati# rerum sit inBinitaI c#-niti# Baci$isI si usus d#ctrinam c#nBirmetI medi#cris #!era tribuaturI mem#ria studiumKue !ermaneat. Libet autem sem!er discereL ut si He$im e-# ta$is #!time $udere aut !i$ae studi# tenearI etiam B#rtasseI si adseKui n#n !#ssimL at a$iiI Kuia !raec$are BaciuntI He)ementiusI Kuam causa

bien cu2n -rande es su e:ce$encia. C#nBies#I C2tu$#I Kue )#' n# HiH# c#n $#s Bi$ s#B#s ni c#n sus $ibr#sI ' c#m# )as adHertid# mu' bienI nunca )e tenid# tiem!# !ara a!renderI ni )e dedicad# a$ estudi# mas Kue seis a"#s inBanti$es ' mis Hacaci#nes B#renses.

VPer# si me !re-untasI #) C2tu$#I $# Kue !iens# de esta ense"an&aI te dir% Kue un )#mbre in-eni#s# #cu!ad# en e$ B#r#I en $a curiaI en $as causas ' en $a re!Mb$icaI n# necesita tant# tiem!# c#m# e$ Kue se t#man $#s Kue en a!render -astan $a Hida. T#das $as artes s#n tratadas de diHers# m#d# !#r $#s Kue $as a!$ican a $a !r2ctica ' !#r $#s KueI abs#rt#s en e$ arte mism#I n# )acen #tra c#sa en $a Hida. E$ maestr# de $#s -$adiad#res Samnitas es mu' ancian#I ' sin embar-# t#d#s $#s d4as )ace e,ercici#s ' n# se cuida de m2s. Per# Juint# Ve$#ci# a!rendi $a es-rima cuand# muc)ac)#I ' c#m# era a!t# !ara e$$a ' $a sab4a mu' bienI BueI c#m# dice Luci$i#I Ubuen Samnita en $a $id ' )2bi$ en e$ B$#reteIV aunKue dedicaba muc)# m2s tiem!# a$ B#r#I a $#s ami-#s ' a $a )acienda. Va$eri# cantaba t#d#s $#s d4asI !#rKue era c mic#. PJu% #tra c#sa !#d4a )acer. Per# Numeri# Turi#I nuestr# ami-#I canta cuand# $e Hiene bien( !#rKue es !adre de Bami$iaI es caba$$er# r#man#I ' a!rendi de ni"# $# Kue ten4a Kue ense"ar. L# mism# sucede c#n #tr#s estudi#s ma'#res. VD4a ' n#c)e He4am#s a Juint# Tuber#nI )#mbre de suma Hirtud ' !rudenciaI dedicarse a $a Bi$#s#B4a. Per# de su t4# e$ ABrican# !#c#s sab4an Kue se dedicase a$ mism# estudi#I ' sin embar-# $# )ac4a. T#d# est# se a!rende B2ci$mente t#mand# s $# $# necesari# en cada #casi nI ' teniend# a$-un# Kue !ueda ense"arn#s bienI ' sabiend# n#s#tr#s a!render. Per# si en t#da $a Hida n# )acem#s #tra c#saI $a misma ciencia ' e,ercici# !r#ducir2 cada d4a nueHas cuesti#nesI en cu'a inda-aci n te em!e"ar2s aBan#s#. As4 resu$ta Kue e$ c#n#cimient# es m#Hib$e # inBinit#. E$ us# B2ci$mente c#nBirmar2 $a d#ctrinaI c#n ta$ Kue se em!$ee un median# traba,#I ' n# se aband#ne $a mem#ria ' e$ estudi#. O# -ustar4a de a!render a ,u-ar bien a $#s dad#s # a $a !e$#taI aunKue Kui&2 n# !udiera c#nse-uir$#L !er# #tr#sI !#r $# mism# Kue $# )acen bienI se de$eitan en e$$# m2s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>FD

!#stu$atI de$ectanturI ut Titius !i$aI Qru$$a ta$is. 31G? Jua re ni)i$ est Ku#d KuisKuam ma-nitudinem artium e: e#I Ku#d senes discuntI !ertimescatI namKue aut senes ad eas accesserunt aut usKue ad senectutem in studiis detinentur aut sunt tardissimiL res Kuidem se mea sententia sic )abetI ut nisi Ku#d KuisKue cit# !#tueritI numKuam #mnin# !#ssit !erdiscere.S 3@@IV? 3G9? SIamI iamIS inKuit Catu$us Sinte$$e-#I CrasseI Kuid dicasL et )ercu$e adsenti#rL satis Hide# tibi )#mini ad !erdiscendum acerrim# ad ea c#-n#scendaI Kuae dicisI Buisse tem!#ris.S SPer-isneS inKuit Crassus SmeI Kuae dicamI de meI n#n de re !utare dicere. Sed iamI si !$acetI ad instituta redeamus.S SMi)i Her#S Catu$us inKuit S!$acet.S 3G>? Tum Crassus SKu#rsum i-itur )aec s!ectatS inKuit Stam $#n-a et tam a$te re!etita #rati#. Nae duae !artesI Kuae mi)i su!ersuntI in$ustrandae #rati#nis ac t#tius e$#Kuentiae cumu$andaeI Kuarum a$tem dici !#stu$at #rnateI a$tera a!teI )anc )abent HimI ut sit Kuam ma:ime iucundaI Kuam ma:ime in sensus e#rumI Kui audiuntI inB$uat et Kuam !$urimis sit rebus instructaL 3G8? instrumentum autem )#c B#renseI $iti-i#sumI acreI tractum e: Hu$-i #!ini#nibus e:i-uum saneKue mendicum estL i$$ud rursus i!sumI Ku#d tradunt istiI Kui !r#Bitentur se dicendi ma-istr#sI n#n mu$tum est maius Kuam i$$ud Hu$-are ac B#rense( a!!aratu n#bis #!us est et rebus e:KuisitisI undiKue c#n$ectisI arcessitisI c#m!#rtatisI ut tibiI CaesarI Baciendum est ad annumL ut e-# in aedi$itate $ab#raHiI Ku#d c#tidianis et Hernacu$is rebus satis Bacere me !#sse )uic !#!u$# n#n !utabam. 3GD? Verb#rum e$i-end#rum et c#n$#cand#rum et c#nc$udend#rum Baci$is est He$ rati# He$ sine rati#ne i!sa e:ercitati#L rerum est si$Ha ma-naI Kuam cum Graeci iam n#n tenerent #b eamKue causam iuHentus n#stra dedisceret !aene discend#I etiam LatiniI si dis !$acetI )#c bienni# ma-istri dicendi e:stiteruntL Ku#s e-# cens#r edict# me# sustu$eramI n#n Ku#I ut nesci# Ku#s dicere aiebantI acui in-enia adu$escentium n#$$emI sed c#ntra in-enia #btundi n#$uiI c#nr#b#rari im!udentiam. 3GA? Nam a!ud Graec#sI cuicuim#di essentI Hidebam tamen esse !raeter )anc e:ercitati#nem $in-uae d#ctrinam

de $# ,ust#I c#m# Tici# c#n $a !e$#ta ' Qru$a c#n $#s dad#s. VNadie temaI !uesI $a diBicu$tad de $as artesI s $# !#rKue Hea a $#s Hie,#s a!render$as. Est# c#nsisteI # en Kue se dedicar#n a$ estudi# siend# 'a mu' ancian#sI # en Kue !r#$#n-ar#n su estudi# )asta en $a He,e&I # en Kue s#n mu' tard#s. O# #!in# Kue e$ Kue n# !ueda a!render !r#nt#I nunca a!render2 bien. ;Oa entiend#I Cras#I $# Kue dicesI re!$ic C2tu$#I ' mi #!ini n es $a misma. C#m!rend# Kue c#n tu Baci$idad de a!render te )a'a s#brad# tiem!# !ara adKuirir es#s c#n#cimient#s Kue muestras. ;PPersistesI di,# Cras#I en creer Kue )ab$# de m4I ' n# de$ arte. V#$Ham#sI si te !$aceI a $a materia c#men&ada. ;Si Kue me !$aceI di,# C2tu$#.V O !r#si-ui Cras#( UPA Ku% HieneI ese discurs# tan $ar-# ' tra4d# de tan $e,#s. Las d#s !artes Kue me restanI ' Kue sirHen !ara i$ustrar e$ discurs# ' c#r#nar e$ ediBici# de $a e$#cuenciaI d2nd#$e es!$end#r ' #rnat#I tienen $a cua$idad de ser $as m2s a-radab$esI $as Kue inB$u'en m2s en e$ 2nim# de $#s #'entesI ' $as m2s ad#rnadas c#n t#d# -%ner# de riKue&as. E$ esti$# B#rense es $iti-i#s#I acreI Hu$-arI !#bre ' miserab$eI en una !a$abraL ' e$ esti$# Kue ense"an es#s Kue se dicen maestr#s de ret ricaI es muc)# me,#r Kue e$ Hu$-ar ' e$ B#rense. ReKuiere %ste -rande a!arat# de c#sas e:Kuisitas tra4das ' rec#-idas de t#das !artesI c#m# tendr2s Kue )acer$# tMI C%sarI dentr# de un a"#I !#rKue ca$cu$# Kue c#n c#sas diarias ' Hu$-ares n# !#dr2s satisBacer a este !ueb$#. E$ m%t#d# de e$e-ir ' c#$#car $as !a$abras ' de cerrar $#s !er4#d#s es B2ci$I ' aun sin m%t#d# basta e$ mism# e,ercici#. De c#n#cimient#s )a' una -ran se$Ha Kue $#s M$tim#s Grie-#s n# )an tenid#I ' !#r es# nuestra ,uHentud sa$4a de $as escue$as i-n#rand# m2s Kue sabiend#. Tambi%n entre $#s $atin#s )ub# durante est#s d#s a"#s M$tim#s maestr#s de ret ricaI Kue '# siend# cens#r !r#)ib4 !#r un edict#I n# !#rKue '# n# Kuisiera 5c#m# s% Kue dec4an a$-un#s6 Kue se a-u&asen $#s in-eni#s de $#s , HenesI sin# antes a$ c#ntrari#I !#rKue n# Kuise Kue se emb#tasen sus entendimient#s ' Kue creciese su !etu$ancia. A $# men#s entre $#s Grie-#s He4a 5Buera de este e,ercici# de $en-ua6 a$-una d#ctrina de )umanidades di-na de$ n#mbre de cienciaL !er# est#s nueH#s maestr#s nada !#d4an ense"arI sin# $a audaciaI Kue aun unida a un Herdader# m%rit#I es

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>FA

a$iKuam et )umanitate di-nam scientiamI )#s Her# n#H#s ma-istr#s ni)i$ inte$$e-ebam !#sse d#cereI nisi ut auderentL Ku#d etiam cum b#nis rebus c#niunctum !er se i!sum est ma-n# #!ere Bu-iendum( )#c cum unum traderetur et cum im!udentiae $udus essetI !utaHi esse cens#risI ne $#n-ius id ser!eretI !r#Hidere. 3GE? JuamKuam n#n )aec ita statu# atKue decern#I ut des!erem Latine eaI de Kuibus dis!utaHimusI tradi ac !er!#$iri !#sseI !atitur enim et $in-ua n#stra et natura rerum Heterem i$$am e:ce$$entemKue !rudentiam Graec#rum ad n#strum usum m#remKue transBerriI sed )#minibus #!us est eruditisI Kui ad)uc in )#c Kuidem -enere n#stri nu$$i BueruntL sin Kuand# e:stiterintI etiam Graecis erunt ante!#nendi. 3@@V? 3GF? Ornatur i-itur #rati# -enere !rimum et Kuasi c#$#re Ku#dam et suc# su#L nam ut -raHisI ut suaHisI ut erudita sitI ut $ibera$isI ut admirabi$isI ut !#$itaI ut sensusI ut d#$#ris )abeat Kuantum #!us sitI n#n est sin-u$#rum articu$#rumL in t#t# s!ectantur )aec c#r!#re. Vt !#rr# c#ns!ersa sit Kuasi Herb#rum sententiarumKue B$#ribusI id n#n debet esse Busum aeKuabi$iter !er #mnem #rati#nemI sed ita distinctumI ut sint Kuasi in #rnatu dis!#sita Kuaedam insi-nia et $umina. 3G0? Genus i-itur dicendi est e$i-endumI Ku#d ma:ime teneat e#sI Kui audiantI et Ku#d n#n s#$um de$ectetI sed etiam sine satietate de$ectetL n#n enim a me iam e:s!ectari !ut#I ut m#neamI ut caHeatisI ne e:i$isI ne incu$ta sit Hestra #rati#I ne Hu$-arisI ne #bs#$etaL a$iud Kuiddam maius et in-enia me )#rtantur Hestra et aetates. 3G1? DiBBici$e enim dictu estI Kuaenam causa sitI cur eaI Kuae ma:ime sensus n#str#s im!e$$unt H#$u!tate et s!ecie !rima acerrime c#mm#HentI ab eis ce$errime Bastidi# Ku#dam et satietate aba$ienemur. Juant# c#$#rum !u$critudine et Harietate B$#ridi#ra sunt in !icturis n#His !$eraKue Kuam in HeteribusX Juae tamenI etiam si !rim# as!ectu n#s ce!eruntI diutius n#n de$ectantL cum eidem n#s in antiKuis tabu$is i$$# i!s# )#rrid# #bs#$et#Kue teneamur. Juant# m#$$i#res sunt et de$icati#res in cantu B$e:i#nes et Ba$sae H#cu$ae Kuam certae et seHeraeX Juibus tamen n#n m#d# austeriI sedI si sae!ius BiuntI mu$titud# i!sa rec$amat. 3GG? Licet )#c Hidere in re$iKuis sensibus un-uentis minus diu n#s

int#$erab$eI ' muc)# m2s cuand# nada $a discu$!a. C#m# s $# est# ense"abanI ' su escue$a $# era de im!udenciaI ,u&-u% #b$i-aci n de$ cens#r ata,ar e$ da"#. Mas n# !#r es# deses!er# de Kue a$-una He& se traten en $en-ua $atina di-na ' dec#r#samente $as materias de Kue a)#ra dis!utam#sL !#rKue as4 nuestra $en-ua c#m# $a natura$e&a de $as c#sasI t#$eran Kue aKue$$a anti-ua ' e:ce$ente sabidur4a de $#s Grie-#s se a!$iKue ' tras$ade a nuestr#s us#s ' c#stumbresL mas !ara est# se reKuieren )#mbres erudit#s Kue t#daH4a en este -%ner# n# )an B$#recid#I ' si a$-una He& a!arecierenI Kui&2 mere&can ser ante!uest#s a $#s mism#s Grie-#s.

VOrnaseI !uesI e$ discurs# c#nB#rme a su natura$e&a ' c#n un c#$#r ' ,u-# !r#!i#I ' !ara Kue sea -raHeI e$e-anteI erudit#I $ibera$I admirab$eI cu$t#I !ara Kue ten-a aBect#s ' -randes ideasI n# se reKuiere e$ #rnat# en cada una de $as articu$aci#nesI sin# Kue debe Herse en t#d# e$ cuer!#. VLas B$#res de !a$abras ' sentencias n# )an de estar derramadas i-ua$mente !#r t#da $a #raci nI sin# distribuidas c#n #!#rtunidad ' -ust#I c#m# matices ' $umbres de$ esti$#. VNa de e$e-irse un m#d# de decir Kue entreten-a muc)# a $#s Kue #'en ' Kue n# s $# de$eiteI sin# Kue de$eite sin saciedadL n# cre# necesari# adHertir#s Kue Huestr# discurs# n# )a de ser !#breI ni Hu$-ar ni anticuad#( a$-# m2s im!#rtante e:i-en Huestr# in-eni# ' Huestra edad. VEs diB4ci$ e:!$icar $a ra& n de Kue $as c#sas Kue m2s de$eitan nuestr#s sentid#sI ' Kue m2s n#s c#nmueHen a !rimera HistaI s#n $as Kue m2s !r#nt# n#s !r#ducen saciedad ' Bastidi#. WCu2nt# m2s bri$$antes sue$en ser en c#$#rid#I $as !inturas nueHas Kue $as anti-uasX OI sin embar-#I $as nueHasI aunKue a !rimera Hista n#s des$umbrenI n# n#s de$eitan $ar-# tiem!#I ' !#r e$ c#ntrari# en $as anti-uas su misma seHeridad n#s encanta ' detiene. WCu2nt# m2s b$andas ' de$icadas s#n en e$ cant# $as B$e:i#nes ' $as H#ces Ba$sas Kue $as ciertas ' seHerasX OI sin embar-#I n# s $# $a -ente austeraI sin# $a misma mu$titud !reBiere $as se-undas. L# mism# !uede Herse en $#s dem2s sentid#s( n#s a-radan men#s $#s un-Rent#s de Buerte ' !enetrante ar#maI Kue $#s suaHes ' de$icad#s( m2s a$abad# sue$e ser e$ #$#r de $a cera Kue e$ de$ a&aBr2nL ' a$ mism# tact# n#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>FE

de$ectari summa et acerrima suaHitate c#nditis Kuam )is m#deratisI et ma-is $audari Ku#d terram Kuam Ku#d cr#cum #$ere HideaturL in i!s# tactu esse m#dum et m#$$itudinis et $eHitatis. Juin etiam -ustatusI Kui est sensus e: #mnibus ma:ime H#$u!tarius KuiKue du$citudine !raeter ceter#s sensus c#mm#HeturI Kuam cit# idI Ku#d Ha$de du$ce estI as!ernatur ac res!uitX Juis !#ti#ne uti aut cib# du$ci diutius !#test. Cum utr#Kue in -enere eaI Kuae $eHiter sensum H#$u!tate m#HeantI Baci$$ime Bu-iant satietatem. 3>99? Sic #mnibus in rebus H#$u!tatibus ma:imis Bastidium Binitimum estL Ku# )#c minus in #rati#ne miremur in Kua He$ e: !#etis He$ #rat#ribus !#ssumus iudicare c#ncinnamI distinctamI #rnatamI BestiHamI sine intermissi#neI sine re!re)ensi#neI sine HarietateI KuamHis c$aris sit c#$#ribus !icta He$ !#esis He$ #rati#I n#n !#sse in de$ectati#ne esse diuturna. AtKue e# citius in #rat#ris aut in !#etae cincinnis ac Buc# #BBenditurI Ku#d sensus in nimia H#$u!tate naturaI n#n mente satianturL in scri!tis et in dictis n#n aurium s#$umI sed animi iudici# etiam ma-is inBucata Hitia n#scuntur. 3@@VI? 3>9>? Jua re Sbene et !raec$areS KuamHis n#bis sae!e dicaturL Sbe$$e et BestiHeS nimium sae!e n#$#L KuamKuam i$$a i!sa e:c$amati# Sn#n !#test me$iusS sit He$im crebraL sed )abeat tamen i$$a in dicend# admirati# ac summa $aus umbram a$iKuam et recessumI Ku# ma-is idI Ku#d erit in$uminatumI e:stare atKue eminere Hideatur. 3>98? NumKuam a-it )unc Hersum R#scius e# -estuI Ku# !#test( nam sa!iens Hirtuti )#n#rem !raemiumI )aud !raedam !etit( sed abicit !r#rsusI ut in !r#:im#( set Kuid Hide#. Terr# sae!tus !#ssidet sedis sacrasI incidatI as!iciatI admireturI stu!escat. JuidI i$$e a$ter Kuid !etam !raesidi. Juam $eniterI Kuam remisseI Kuam n#n actu#seX Instat enim # !aterI # !atriaI # Priami d#musX In Ku# tanta c#mm#Heri acti# n#n !#ssetI si esset c#nsum!ta su!eri#re m#tu et e:)austa. NeKue id act#res !rius Hiderunt Kuam i!si !#etaeI Kuam deniKue i$$i etiamI Kui Becerunt m#d#sI a Kuibus utrisKue summittitur a$iKuidI deinde au-eturI e:tenuaturI inB$aturI HariaturI distin-uitur. 3>9D? Ita sit n#bis i-itur #rnatus et suaHis #rat#r ; nec tamen !#test a$iter esse ; ut suaHitatem )abeat austeram et s#$idamI n#n du$cem atKue

c#nHienen su!erBicies demasiad# tersas ' bru"idas. E$ -ust# mism#I Kue es de t#d#s $#s sentid#s e$ m2s H#$u!tu#s# ' e$ Kue m2s siente $a du$&uraI $$e-a a )astiarse ' a re!u-nar !r#nt# $# Kue es demasiad# du$ceI as4 en a$iment#s c#m# en bebidasI siend# as4 Kue en un# ' #tr# -%ner# $# Kue $i-eramente a-rada a $#s sentid#s es $# Kue men#s cansa. As4 en t#das $as c#sasI s#bre t#d# en $#s ma'#res !$aceresI est2 mu' cerca e$ Bastidi#. N# es de admirar Kue $# mism# ac#nte&ca en $#s !#etas Kue en $#s #rad#resI ' Kue un discurs# c$ar#I distint#I ad#rnad#I BestiH#I sin intermisi nI sin desa$i"#sI sin HariedadI aunKue est% ad#rnad# de be$$4sim#s c#$#res !#%tic#sI n# !uede causar un $ar-# de$eite. VO t#daH4a desa-radan m2s en e$ #rad#r # en e$ !#eta $#s aBeites ' re$umbr#nesI !#rKue en $#s de$eites de $#s sentid#s !r#Hiene $a saciedad de $a natura$e&a ' n# de$ entendimient#I mientras Kue en $#s escrit#s ' en $#s discurs#s ,u&-a $#s deBect#s n# s $# e$ #4d# sin# e$ entendimient#.

Gust# de #4r( UQienI admirab$ementeIV aunKue me $# di-an muc)as HecesL !er# n# me a-rada #ir a cada !as#( UNerm#samenteI c#n -raciaIV si bien n# me !esar4a Kue Buese m2s Brecuente aKue$$a e:c$amaci n( UWN# se !uede )acer me,#rXV. Per# esta misma admiraci n ' suma a$aban&a )a de tener cierta s#mbra ' c$ar#scur# Kue )a-an bri$$ar ' s#bresa$ir $a !arte i$uminada. VNunca dice R#sci# c#n t#da $a Buer&a Kue !uedeI este Hers#( Premi# ' )#n#rI ' n# riKue&asI busca c#n $a Hirtud e$ sabi#I O cuand# a"ade ( PMas Ku% mir#. de )ierr# armad# inHade nuestr#s tem!$#sI $# dice c#n aire de admiraci nI estu!#r ' aturdimient#. O cuand# e:c$ama( PMas Ku% deBensa buscar%. Wc#n Ku% aband#n#I c#n Ku% du$&ura !r#nuncia estas !a$abrasX O $ue-# e:c$ama c#n m2s ent#naci n( WO) !atriaI #) casa de Pr4am#X VN# ser4a tanta su c#nm#ci n en este M$tim# Hers# si )ubiera c#nsumid# ' a-#tad# sus Buer&as en e$ !rimer#L ' est# antes Kue $#s act#res $# c#n#cier#n $#s !#etasI Kue estab$ecier#n esa Hariedad de t#n#s em!e&and# !#r $#s m2s )umi$desI ' #ra aumentand#I #ra disminu'end#I #ra e$eHand#I intr#du,er#n Hariedad ' distinci n. E$ #rnat# ' du$&ura de$ #rad#r tiene Kue ser auster# ' s $id#I n# $iHian# ' em!a$a-#s#. L#s !rece!t#s Kue se dan !ara

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>FF

dec#ctam. Nam i!sa ad #rnandum !raece!taI Kuae danturI eius m#di suntI ut ea KuiHis He$ Hiti#sissimus #rat#r e:!$icare !#ssitL Kua reI ut ante di:iI !rimum si$Ha rerum 3ac sententiarum? c#m!aranda estI Kua de !arte di:it Ant#niusL )aec B#rmanda Bi$# i!s# et -enere #rati#nisI in$uminanda HerbisI Harianda sententiis.

e$ #rnat#I s#n ta$esI Kue e$ m2s Hici#s# #rad#r !uede e:!$icar$#s. P#r es#I c#m# antes di,eI $# !rimer# Kue )a de adKuirirseI es una se$Ha de !a$abras ' sentenciasI c#m# antes di,# Ant#ni#( c#n estas )a de irse te,iend# e )i$and# e$ discurs#I i$uminad# c#n !a$abras ' Hariad# en sentencias.

3>9A? Summa autem $aus e$#Kuentiae est VE$ ma'#r m%rit# de $a e$#cuencia es $a am!$iBicare rem #rnand#I Ku#d Ha$et n#n s#$um am!$iBicaci nI Kue c#nsiste n# s $# en encarecer ' ad au-endum a$iKuid et t#$$endum a$tius !#nderar $as c#sasI sin# en des!reciar$as ' abatir$as. dicend#I sed etiam ad e:tenuandum atKue abiciendum. 3@@VII? Id desideratur #mnibus eis in $#cisI Ku#s ad Bidem #rati#nis Baciendam ad)iberi di:it Ant#niusI He$ cum e:!$anamus a$iKuid He$ cum c#nci$iamus anim#s He$ cum c#ncitamusL 3>9E? sed in )#cI Ku#d !#stremum di:iI am!$iBicati# !#test !$urimumI eaKue una $aus #rat#ris est 3et? !r#!ria ma:ime. Etiam mai#r est i$$a e:ercitati# Kuam e:trem# serm#ne instru:it Ant#niusI !rim# reiciebatI $audandi et Hitu!erandiL ni)i$ est enim ad e:a--erandam et am!$iBicandam #rati#nem acc#mm#datiusI Kuam utrumKue )#rum cumu$atissime Bacere !#sse. 3>9F? C#nseKuentur etiam i$$i $#ciI Kui KuamKuam !r#!rii causarum et in)aerentes in earum nerHis esse debentI tamen Kuia de uniHersa re tractari s#$entI c#mmunes a Heteribus n#minati suntL Ku#rum !artim )abent Hiti#rum et !eccat#rum acrem Kuandam cum am!$iBicati#ne incusati#nem aut Kuere$amI c#ntra Kuam dici ni)i$ s#$et nec !#testI ut in de!ecu$at#remI in !r#dit#remI in !arricidamL Kuibus uti c#nBirmatis criminibus #!#rtetI a$iter enim ieiuni sunt atKue inanesL 3>90? a$ii autem )abent de!recati#nem aut miserati#nemL a$ii Her# anci!itis dis!utati#nesI in Kuibus de uniHers# -enere in utramKue !artem disseri c#!i#se $icet. Juae e:ercitati# nunc !r#!ria duarum !)i$#s#!)iarumI de Kuibus ante di:iI !utaturI a!ud antiKu#s erat e#rumI a Kuibus #mnis de rebus B#rensibus dicendi rati# et c#!ia !etebaturL de Hirtute enimI de #BBici#I de aeKu# et b#n#I de di-nitateI uti$itateI )#n#reI i-n#miniaI !raemi#I !#ena simi$ibusKue de rebus in utramKue !artem dicendi etiam n#s et Him et artem )abere debemus. 3>91? Sed Ku#niam de n#stra !#ssessi#ne de!u$si in !arH# et e# $iti-i#s# !raedi#$# re$icti sumus et a$i#rum !atr#ni n#stra Es necesaria en t#d#s $#s ar-ument#s Kue Ant#ni# se"a$ !ara dar aut#ridad a$ discurs#I H-.I cuand# e:!$anam#s a$-# # cuand# Kuerem#s c#nci$iarn#s $#s 2nim#s # m#Her $#s aBect#s. En est# M$tim# !uede muc)# $a am!$iBicaci nI ' en e$$a debe e:tenderse e$ #rad#r. AMn es ma'#r e$ us# de $a am!$iBicaci n en $a a$aban&a ' en e$ Hitu!eri#I Kue es $# M$tim# Kue e:!$ic Ant#ni#. P#rKue nada )a' tan a !r#! sit# !ara e:a-erar ' am!$iBicarI c#m# !#der )acer$# c#n abundancia ' #rnat#. Vienen des!u%s aKue$$#s $u-ares KueI aunKue deben ser !r#!i#s de $a causa ' sa$ir de sus mismas entra"asI c#m# Kuiera Kue sue$en a!$icarse a asunt#s -enera$esI recibier#n entre $#s !rece!tistas anti-u#s e$ n#mbre de $u-ares c#munes. A$-un#s de e$$#s encierran una censura am!$iBicada de $#s Hici#s ' !ecad#sI # una inHectiHa a $a cua$ nada sue$e ni !uede res!#nderseI H-.I c#ntra un c#ncusi#nari#I un traid#rI # un !arricida( est#s ar-ument#s s $# !ueden usarse cuand# $#s cr4menes est2n bien c#m!r#bad#s( de #tr# m#d#I ser2n una dec$amaci n Hana e inMti$. Otr#s tienen !#r #b,et# m#Her a c#m!asi nI a miseric#rdiaI ' #tr#s se a!$ican a cuesti#nes dud#sasI en Kue !uede discutirse $ar-amente !#r ambas !artes. Este M$tim# e,ercici# es !r#!i# a)#ra de $as d#s Bi$#s#B4as de Kue )ab$% antes. Entre $#s anti-u#s !ertenec4a tambi%n a $#s Kue se dedicaban a $a ense"an&a B#rense. S#bre $a HirtudI e$ deberI $# ,ust# ' buen#I $a di-nidadI uti$idadI )#n#rI i-n#miniaI !remi#I !enaI ' #tras c#sas seme,antesI debem#s estar !r#nt#s a dis!utar c#n )abi$idad ' Buer&a !#r entrambas !artes. Per# 'a Kue arr#,ad#s de nuestras !#sesi#nesI se n#s )a encerrad# en este !eKue"# !redi#I ' aun %ste anda en $iti-i#I ' siend# n#s#tr#s !atr#nes ' deBens#res de #tr#s n# )em#s !#did# c#nserHar $# Kue era nuestr#I t#mem#s !restad# $# Kue necesitam#sI de $#s Kue

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>F0

tenere tueriKue n#n !#tuimusI ab eisI Ku#d indi-namente usur!aran nuestr# !atrim#ni#. indi-nissimum estI Kui in n#strum !atrim#nium inru!eruntI Ku#d #!us est n#bis mutuemur. 3@@VIII? 3>9G? Dicunt i-itur nunc Kuidem i$$iI Kui e: !articu$a !arHa urbis ac $#ci n#men )abent et Peri!atetici !)i$#s#!)i aut Academici n#minanturI #$im autem !r#!ter e:imiam rerum ma:imarum scientiam a Graecis !#$itici !)i$#s#!)i a!!e$$ati uniHersarum rerum !ub$icarum n#mine H#cabanturI #mnem ciHi$em #rati#nem in )#rum a$terutr# -enere Hersari( aut de Binita c#ntr#Hersia certis tem!#ribus ac reisL )#c m#d#( !$aceatne a ^art)a-iniensibus ca!tiH#s n#str#s redditis suis recu!erari. Aut inBinite de uniHers# -enere Kuaerentis( Kuid #mnin# de ca!tiH# statuendum ac sentiendum sit. AtKue )#rum su!erius i$$ud -enus causam aut c#ntr#Hersiam a!!e$$ant eamKue tribusI $ite aut de$iberati#ne aut $audati#neI deBiniuntL )aec autem a$tera Kuaesti# inBinita et Kuasi !r#!#sita c#nsu$tati# n#minatur. 3>>9? AtKue 3)actenus $#Kuantur? etiam )ac in instituend# diHisi#ne utunturI sed itaI n#n ut iure aut iudici#I Hi deniKue recu!erare amissam !#ssessi#nemI sed ut 3iure ciHi$i? surcu$# deBrin-end# usur!are Hideantur. Nam i$$ud a$terum -enusI Ku#d est tem!#ribusI $#cisI reis deBinitumI #btinentI atKue id i!sum $acinia ; nunc enim a!ud P)i$#nemI Kuem in Academia 3ma:ime? Hi-ere audi#I etiam )arum iam causarum c#-niti# e:ercitati#Kue ce$ebratur ; a$terum Her# tantum m#d# in !rima arte tradenda n#minant et #rat#ris esse dicuntL sed neKue Him neKue naturam eius nec !artis nec -enera !r#!#nuntI ut !raeteriri #mnin# Buerit satius Kuam attactum deseriL nunc enim in#!ia reticere inte$$e-unturI tum iudici# Hiderentur. 3@@I@? 3>>>? Omnis i-itur res eandem )abet naturam ambi-endiI de Kua Kuaeri et disce!tari !#testI siHe in inBinitis c#nsu$tati#nibus disce!tatur siHe in eis causisI Kuae in ciHitate et B#rensi disce!tati#ne HersanturL neKue est u$$aI Kuae n#n aut ad c#-n#scendi aut ad a-endi Him rati#nemKue reBeraturL 3>>8? nam aut i!sa c#-niti# rei scientiaKue !erKuiriturI ut Hirtus suamne !r#!ter di-nitatem an !r#!ter Bructum a$iKuem e:!etaturL aut a-endi c#nsi$ium e:KuiriturI ut sitne sa!ienti ca!essenda res !ub$ica. 3>>D? C#-niti#nis autem tres m#diI VDicenI $#s Kue de una !arte ' $u-ar !eKue"# de $a ciudad de Atenas se $$aman Bi$ s#B#s !eri!at%tic#s # acad%mic#sI ' a Kuienes !#r su e:Kuisit# c#n#cimient# de $as c#sas m2s im!#rtantes ' aun de $#s ne-#ci#s !Mb$ic#sI $$amar#n anti-uamente $#s Grie-#s Bi$ s#B#s !#$4tic#sL dicenI re!it#I Kue t#d# discurs# ciHi$ entra en un# de est#s d#s -%ner#s( # es una c#ntr#Hersia deBinidaI en Kue se se"a$an !ers#nas ' tiem!#sI H-.( UPC#nHendr2 rescatar de $#s Carta-ineses nuestr#s cautiH#sI entre-2nd#$es $#s su'#s.V # es una cuesti n indeBinida ' uniHersa$I H-.( UPJu% )em#s de !ensar ' decidir res!ect# de $#s cautiH#s.V A$ !rimer -%ner# $e $$aman causa # c#ntr#HersiaI ' $e diHiden en tres es!ecies( $iti-i#I de$iberaci n ' a$aban&a. A $as cuesti#nes indeBinidas $as $$aman c#nsu$tas. La misma diHisi n usan !ara ense"arL !er# n# !#r derec)# !r#!i#I ni !#r sentenciaI ni !#r recu!erar una !#sici n !erdidaI sin# !#r una usur!aci n Kue )an c#metid#I se-Mn e$ derec)# ciHi$I r#m!iend# una rama en se"a$ de d#mini#. Tambi%n !#seen e$ se-und# -%ner# de cuesti#nesI en Kue se se"a$an tiem!#sI $u-ares ' !ers#nasL !er# tam!#c# esta !#sesi n es mu' se-ura. N#' se ce$ebra muc)# en Ti$#nI e$ m2s i$ustre de $#s acad%mic#sI este c#n#cimient# ' e,ercici# de $as causas. Las cuesti#nes indeBinidas tan s $# $as n#mbran a$ !rinci!i# de$ arteI ' dicen Kue s#n !r#!ias de$ #rad#rL !er# ni !enetran su natura$e&aI ni $as diHiden en !artes # -%ner#sL as4 es Kue m2s $es Ha$iera !asar$as de$ t#d# en si$enci#I Kue aband#nar $a materia des!u%s de )aber$a em!e&ad# a tratarI !ues a)#ra !arece Kue ca$$an !#r i-n#ranciaI ' ent#nces !#d4a creerse Kue $# )ac4an !#r buen ,uici#. VT#da cuesti n est2 su,eta a dudasI 'a Herse s#bre materias indeBinidasI 'a s#bre $as causas Kue se discuten en $a ciudad ' en e$ B#r#I ' n# )a' nin-una Kue n# se reBiera # a$ c#n#cimient# # a $a acci n. P#rKueI # se busca e$ c#n#cimient# ' ciencia de $a c#sa mismaI H-..I UPNa de a!etecerse $a Hirtud !#r su di-nidad # !#r sus !r#!i#s Brut#s.V # se trata de t#mar c#nse,# !ara determinarse a $a acci nI H-.( UPDebe e$ sabi# -#bernar $a re!Mb$ica.V L#s m#d#s de c#n#cimient#s s#n tres( c#n,eturaI deBinici n ' c#nsecuencia. C#n,eturaI H-.( UPE:iste en e$ -%ner# )uman# $a sabidur4a.V La deBinici n e:!$ica $a

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>F1

c#niecturaI deBiniti# etI ut ita dicamI c#nsecuti#( nam Kuid in re sitI c#niectura KuaeriturI ut i$$udI sitne in )uman# -enere sa!ientiaI Kuam autem Him KuaeKue res )abeatI deBiniti# e:!$icatI ut si KuaeraturI Kuid sit sa!ientiaL c#nsecuti# autem tractaturI cum Kuid KuamKue rem seKuaturI anKuiriturI ut i$$udI sitne a$iKuand# mentiri b#ni Hiri. 3>>A? Redeunt rursus ad c#niecturam eamKue in Kuattu#r -enera dis!ertiuntL nam aut Kuid sit KuaeriturI )#c m#d#( naturane sit ius inter )#mines an in #!ini#nibusL autI Kuae sit #ri-# cuiusKue reiI ut Ku#d sit initium $e-um aut rerum !ub$icarumL aut causa et rati#I ut si KuaeraturI cur d#ctissimi )#mines de ma:imis rebus dissentiantL aut de immutati#neI utI si dis!uteturI num interire Hirtus in )#mine aut num in Hitium !#ssit c#nHertere. 3>>E? DeBiniti#nis autem sunt disce!tati#nes autI cum KuaeriturI Kuid in c#mmuni mente Kuasi im!ressum sitI ut si disseraturI idne sit iusI Ku#d ma:imae !arti sit uti$eL autI cum Kuid cuiusKue sit !r#!rium e:KuiriturI ut #rnate dicere !r#!riumne sit #rat#ris an id etiam a$iKuis !raeterea Bacere !#ssitI aut. cum res distribuitur in !artisI ut si KuaeraturI Ku#t sint -enera rerum e:!etendarumI ut sintne triaI c#r!#risI animi e:ternarumKue rerumI autI cumI Kuae B#rma et Kuasi natura$is n#ta cuiusKue sitI describiturI ut si Kuaeratur aHari s!eciesI sediti#siI -$#ri#si. 3>>F? C#nsecuti#nis autem du# !rima Kuaesti#num -enera !#nunturL nam aut sim!$e: est disce!tati#I ut si disseraturI e:!etendane sit -$#riaI aut e: c#m!arati#neI $aus an diHitiae ma-is e:!etendae sintL sim!$icium autem sunt tres m#di( de e:!etendis Bu-iendisHe rebusI ut e:!etendine )#n#res sintI num Bu-ienda !au!ertasL de aeKu# aut iniKu#I ut aeKuumne sit u$cisci iniurias etiam !r#!inKu#rumL de )#nest# aut tur!iI ut )#cI sitne )#nestum -$#riae causa m#rtem #bire. 3>>0? C#m!arati#nis autem du# sunt m#di( unusI cum idemne sit an a$iKuid intersit KuaeriturL ut metuere et HereriI ut re: et t'rannusI ut adsentat#r et amicusL a$terI cum Kuid !raestet a$iud a$ii KuaeriturI ut i$$udI #!timine cuiusKue sa!ientes an !#!u$ari $aude ducantur. AtKue eae Kuidem disce!tati#nesI Kuae ad c#-niti#nem reBerunturI sic Bere a d#ctissimis )#minibus describuntur.

natura$e&a de $a c#saI H-.( UPJu% es $a sabidur4a.V C#nsecuenciaI H-.( UPPuede mentir a$-una He& e$ )#mbre de bien.V La c#n,etura !ueden diHidir$a en cuatr# -%ner#sL !#rKueI # se !re-unta $# Kue esI H-.( UPE$ derec)# entre $#s )#mbres !r#cede de $a natura$e&a # de $a #!ini n.V # se inHesti-a e$ #ri-en de a$-una c#saI H-.( UPCu2$ es e$ #ri-en de $as $e'es ' de$ -#biern#.V # se !re-unta $a causa ' ra& nI H-.( UPP#r Ku% $#s )#mbres m2s d#ct#s disienten en asunt#s de -rande im!#rtancia.V # se dis!uta acerca de $as a$teraci#nes ' mudan&asI H-.( UPPuede m#rir $a Hirtud en e$ )#mbre # c#nHertirse en Hici#.V S#n cas#s de deBinici n cuand# se )ab$a de !rinci!i#s uniHersa$es ' -rabad#s en $a mente de t#d#sI H-.( UL# ,ust# es $# Kue c#nHiene a $a ma'#r !arte de $#s ciudadan#sIV # cuand# se inHesti-an $as !r#!iedades de una c#saI H-.( UPE$ )ab$ar c#n #rnat# es !r#!i# de$ #rad#rI # !uede )acer$# a$-Mn #tr#.V # cuand# $a c#sa se diHide en !artesI H-.( UPCu2nt#s -%ner#s )a' de bienes a!etecib$es. PS#n !#r Hentura tresI bienes de a$maI de cuer!# # e:teri#res.V # cuand# se describe $a B#rma ' car2cter de a$-una !ers#naI H-.Ie$ aHar#I e$ sedici#s# ' e$ Hana-$#ri#s#. VLa c#nsecuencia abra&a d#s -%ner#s de cuesti#nesI !#rKueI # es senci$$aI H-.( UPNa de a!etecerse $a -$#ria.V # !r#cede !#r c#m!araci nI H-.( UPEs m2s a!etecib$e $a -$#ria Kue $a riKue&a.V La discusi n senci$$a tiene tres m#d#sI se-Mn se trate de $# Kue se )a de a!etecer # )uirI H-.( UPP#dem#s desear $#s )#n#res. PDebem#s )uir de $a !#bre&a.V O se dis!uta de $# ,ust# ' de $# in,ust#I H-.( UPEs ,ust# Hen-ar $as in,urias de nuestr#s !arientes.V O de $# )#nest# ' de $# t#r!eI H-.( UPEs )#nest# m#rir !#r a$can&ar -$#ria.V L#s m#d#s de $a c#m!araci n s#n d#s( en e$ un# se busca $a seme,an&a # diBerencia entre d#s c#sasI H-.I entre temer ' res!etarI entre e$ re' ' e$ tiran#I entre e$ adu$ad#r ' e$ ami-#L # se !re-unta cu2$ de d#s c#sas )a de ser !reBeridaI H-.( UPE$ sabi# )a de -uiarse !#r $a a$aban&a de $#s me,#res # !#r e$ a!$aus# !#!u$ar.V Estas s#n $as diHisi#nes Kue $#s ret ric#s m2s d#ct#s )acen de $as cuesti#nes re$atiHas a$ c#n#cimient#.

3@@@? 3>>1? Juae Her# reBeruntur ad a-endumI VLas Kue se reBieren a $a acci nI # Hersan s#bre e$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>FG

aut in #BBici disce!tati#ne HersanturI Ku# in -enere Kuid rectum BaciendumKue sit KuaeriturI cui $#c# #mnis Hirtutum et Hiti#rum est si$Ha subiectaI aut in anim#rum a$iKua !erm#ti#ne aut -i-nenda aut sedanda t#$$endaHe tractantur. Nuic -eneri subiectae sunt c#)#rtati#nesI #biur-ati#nesI c#ns#$ati#nesI miserati#nes #mnisKue ad #mnem animi m#tum et im!u$si# etI si ita res BeretI miti-ati#. 3>>G? E:!$icatis i-itur )is -eneribus ac m#dis disce!tati#num #mnium ni)i$ sane ad rem !ertinetI si Kua in re discre!aHit ab Ant#ni diHisi#ne n#stra !artiti#( eadem sunt membra in utriusKue dis!utati#neI sed !au$# secus a me atKue ab i$$# !artita ac tributa. Nunc ad re$iKua !r#-rediar meKue ad meum munus !ensumKue reH#cab#. Nam e: i$$is $#cisI Ku#s euit Ant#niusI #mnia sunt ad KuaeKue -enera Kuaesti#num ar-umenta sumendaL sed a$iis -eneribus a$ii $#ci ma-is erunt a!tiL de Ku# n#n tam Kuia $#n-um est Kuam Kuia !ers!icuum estI dici ni)i$ est necesse. 3>89? Ornatissimae sunt i-itur #rati#nes eaeI Kuae $atissime Ha-antur et a !riHata 3et a sin-u$ari? c#ntr#Hersia se ad uniHersi -eneris Him e:!$icandam c#nBerunt et c#nHertuntI ut eiI Kui audiantI natura et -enere et uniHersa re c#-nita de sin-u$is reis et criminibus et $itibus statuere !#ssint. 3>8>? Nanc ad c#nsuetudinem e:ercitati#nis H#sI adu$escentesI est c#)#rtatus Ant#nius atKue a minutis an-ustisKue c#ncertati#nibus ad #mnem Him HarietatemKue H#s disserendi traducend#s !utaHitL Kua re n#n est !auc#rum $ibe$$#rum )#c munusI ut eiI Kui scri!serunt de dicendi rati#neI arbitranturI neKue Tuscu$ani atKue )uius ambu$ati#nis antemeridianae aut n#strae !#smeridianae sessi#nisL n#n enim s#$um acuenda n#bis neKue !r#cudenda $in-ua estI sed #nerandum c#m!$endumKue !ectus ma:imarum rerum et !$urimarum suaHitateI c#!iaI Harietate. 3@@@I? 3>88? N#stra est enim ; si m#d# n#s #rat#resI si in ciHium disce!tati#nibusI si in !ericu$isI si in de$iberati#nibus !ub$icis ad)ibendi auct#res et !rinci!es sumus ; n#stra estI inKuamI #mnis ista !rudentiae d#ctrinaeKue !#ssessi#I in Kuam )#mines Kuasi caducam atKue Hacuam abundantes #ti#I n#bis #ccu!atisI inH#$aHerunt atKue etiam aut inridentes #rat#remI ut i$$e in G#r-ia S#cratesI caHi$$antur

deberI ' se !re-unta Ku% es $# rect# ' $# Kue debe )acerse 5' aKu4 entra t#d# e$ tratad# de $as Hirtudes ' $#s Hici#s6I # tienen !#r #b,et# e:citar # ca$mar $#s aBect#s. A este -%ner# !ertenecen $as e:)#rtaci#nesI re!rensi#nesI c#nsue$#sI Kue,as ' t#d# im!u$s# !r#!i# !ara m#Her $#s 2nim#s # !ara miti-ar$#s. VE:!$icad#s est#s -%ner#s ' m#d#s de c#ntr#HersiaI !#c# im!#rta Kue nuestra diHisi n diBiera a$-# de $a de Ant#ni#I !#rKue i-ua$es s#n $#s miembr#s de una ' #traI aunKue '# $#s distribu'# de un m#d# a$-# diBerente Kue %$. Pas# ade$anteI ' Hue$H# a mi asunt# ' !r#! sit#. VDe $#s $u-ares Kue e:!us# Ant#ni#I !ueden t#marse ar-ument#s !ara t#d# -%ner# de cuesti#nesL !er# $#s )a' m2s ac#m#dad#s a unas cuesti#nes Kue a #tras. En est# n# insistir%I !#r ser c#sa tan eHidente. VS#n m2s e$e-antes $as #raci#nes Kue #Brecen m2s cam!# d#nde e:!$a'arse ' Kue de una c#ntr#Hersia sin-u$ar ' !riHada se e$eHan a $#s !rinci!i#s -enera$esI de suerte Kue $#s #'entesI c#n#cida $a natura$e&aI -%ner# ' uniHersa$idad de$ asunt#I !uedan ,u&-ar de$ cas# !articu$arI de$ re#I de$ crimen # de$ $iti-i#. A este -%ner# de e,ercici# )a c#nHidad# a est#s , Henes Ant#ni#I ' )a ,u&-ad# Kue de $as m2s estrec)as ' a-udas cuesti#nes deb4ais e$eHar#s en Huestr#s discurs#s a $# m2s uniHersa$ ' Hariad#. Este n# es asunt# de !#c#s $ibr#sI c#m# se !ersuaden $#s Kue escribier#n de$ arte de bien decirI ni se a!rende c#n un !ase# !#r e$ Tuscu$an# antes de c#merI ni c#n una sesi n c#m# $a de esta tarde. N# basta a-u&ar ' tener e:!edita $a $en-uaI sin# )enc)ir ' $$enar e$ !ec)# de c#sas admirab$es ' e:ce$entes !#r su du$&uraI e$e-ancia ' Hariedad.

Si s#m#s #rad#resI si Bi-uram#s c#m# $#s !rimer#s en $as c#ntiendas de $#s ciudadan#sI en $#s !e$i-r#s ' en $as de$iberaci#nes !Mb$icasI nuestra esI re!it#I $a !#sesi n de t#da esa sabidur4a ' d#ctrinaI de $a cua$ #tr#s )#mbres Kue ten4an #ci# mientras n#s#tr#s est2bam#s #cu!ad#sI se a!#derar#n c#m# si se tratara de c#sa aband#nada ' ba$d4a. O des!u%s de est#I # se bur$an de$ #rad#r c#n caHi$aci#nesI c#m# )ace S crates en e$ GorgiasI #

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>09

aut a$iKuid de #rat#ris arte !aucis !raeci!iunt $ibe$$is e#sKue r)et#ric#s inscribuntI Kuasi n#n i$$a sint !r#!ria r)et#rumI Kuae ab eisdem de iustitiaI de #BBici#I de ciHitatibus instituendis et re-endisI de #mni HiHendi deniKue etiam de naturae rati#ne dicuntur. 3>8D? Juae Ku#niam iam a$iunde n#n !#ssumusI sumenda sunt n#bis ab eis i!sisI a Kuibus e:!i$ati sumusL dum m#d# i$$a ad )anc ciHi$em scientiamI Ku# !ertinent et Kuam intuenturI transBeramusI neKueI ut ante di:iI #mnem teramus in )is discendis rebus aetatemL sed cum B#ntis HiderimusI Ku#s nisi Kui ce$eriter c#-n#ritI numKuam c#-n#scet #mnin#I tumI Ku#tienscumKue #!us eritI e: eis tantumI Kuantum res !etetI )auriemusL 3>8A? nam neKue tam est acris acies in naturis )#minum et in-eniisI ut res tantas KuisKuam nisi m#nstratas !#ssit HidereI neKue tanta tamen in rebus #bscuritasI ut eas n#n !enitus acri Hir in-eni# cernatI si m#d# as!e:erit. In )#c i-itur tant# tam immens#Kue cam!# cum $iceat #rat#ri Ha-ari $ibere atKue ubicumKue c#nstiteritI c#nsistere in su#I Baci$e su!!editat #mnis a!!aratus #rnatusKue dicendiL 3>8E? rerum enim c#!ia Herb#rum c#!iam -i-nitL etI si est )#nestas in rebus i!sisI de Kuibus diciturI e:sistit e: re natura$is Kuidam s!$end#r in Herbis. Sit m#d# isI Kui dicet aut scribetI institutus $ibera$iter educati#ne d#ctrinaKue !ueri$i et B$a-ret studi# et a natura adiuHetur et in uniHers#rum -enerum inBinitis disce!tati#nibus e:ercitatus #rnatissim#s scri!t#res #rat#resKue ad c#-n#scendum imitandumKue de$e-eritI ne i$$e )aud saneI Kuem ad m#dum Herba struat et in$uminetI a ma-istris istis reKuiretL ita Baci$e in rerum abundantia ad #rati#nis #rnamenta sine duce natura i!saI si m#d# est e:ercitataI de$abitur.S 3@@@II? 3>8F? Nic Catu$us Sdi imm#rta$esIS inKuit SKuantam rerum HarietatemI Kuantam HimI Kuantam c#!iamI CrasseI c#m!$e:us es KuantisKue e: an-ustiis #rat#rem educere ausus es et in mai#rum su#rum re-n# c#n$#careX NamKue i$$#s Heteres d#ct#res auct#resKue dicendi nu$$um -enus dis!utati#nis a se a$ienum !utasse acce!imus sem!erKue esse in #mni #rati#nis rati#ne Hersat#sL 3>80? e: Kuibus E$ius Ni!!iasI cum O$'m!iam Henisset ma:ima i$$a KuinKuenna$i ce$ebritate $ud#rumI -$#riatus est

escriben s#bre e$ arte #rat#ria a$-un#s $ibri$$#s Kue $$aman ret ric#sI cua$ si n# Buera !r#!i# de $#s #rad#res $# Kue $#s mism#s Bi$ s#B#s discuten acerca de $a ,usticiaI e$ deberI e$ r%-imen ' -#biern# de $as ciudadesI e$ m%t#d# de Hida ' )asta $a natura$e&a de $as c#sas. T#d# $# cua$I 'a Kue n# !#dem#s t#mar$# de #tra !arteI Kuit%m#s$# a $#s mism#s Kue n#s $# )an r#bad#L c#n ta$ Kue $# a!$iKuem#s a $a ciencia !#$4tica a Kue se reBiereI 'I c#m# antes di,eI n# -astem#s t#da $a Hida en a!render estas c#sasI sin# KueI en )abiend# c#n#cid# $as BuentesI Kue nunca sabrem#s bien si n# $as sabem#s !r#nt#I Hen-am#s a beber en e$$as siem!re Kue $a #casi n $# e:i,a. Ni es tan a-ud# e$ in-eni# de$ )#mbreI Kue !ueda Her tantas c#sas si n# se$e muestranI ni es tanta $a #scuridad de $as c#sas Kue un )#mbre de a-ud# in-eni# n# a$cance a distin-uir$as si c#n atenci n $as mira. En este tan inmens# cam!# d#nde es $4cit# a$ #rad#r Ha-ar $ibremente !#r d#mini#s su'#sI B2ci$mente )a$$ar2 a!arat# ' ad#rn# !ara sus discurs#s. La abundancia de ideas en-endra $a abundancia de !a$abras. O si )a' n#b$e&a en $as c#sas mismas de Kue se )ab$aI en e$ es!$end#r de $a materia se reB$e,an $as !a$abras. Si e$ Kue )ab$a # escribe )a recibid# una educaci n $ibera$ ' esmeradaI ' arde en am#r a$ estudi#I ' $a natura$e&a $e a'udaI ' se )a e,ercitad# en t#d# $ina,e de dis!utasI ' c#n#ce e imita a $#s m2s e$e-antes #rad#res ' escrit#resI ni siKuiera tendr2 Kue !re-untar a sus maestr#s c m# )a de dar #rnat# ' es!$end#r a su !a$abraI !#rKue en tanta abundancia de ideas ' c#n#cimient#s $a natura$e&a misma c#n !#c# e,ercici# encuentra t#d#s $#s ad#rn#s de$ discurs#.V

Ent#nces di,# C2tu$#( UWO) di#ses inm#rta$esI Ku% Hariedad de c#sasI Ku% Buer&aI abundancia ' -rande&a )as abra&ad# en tu discurs#I Cras#I ' c m# de un c4rcu$# estrec)# )as sacad# a$ #rad#r !ara c#$#car$e en e$ rein# de sus ma'#resX Qien sabem#s Kue $#s anti-u#s maestr#s en e$ arte de )ab$arI nin-Mn -%ner# de dis!uta tuHier#n !#r a,en# de su arteI ' se e,ercitar#n en t#d# $ina,e de #rat#ria. P#r $# cua$ Ni!ias E$e#I )abiend# Henid# a O$im!ia en aKue$$a -ran BestiHidad de $#s ,ue-#sI se -$#ri I de$ante de casi t#da $a GreciaI de n# )aber arte

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>0>

cuncta !aene audiente Graecia ni)i$ esse u$$a in arte rerum #mnium Ku#d i!se nesciretL nec s#$um )as artisI Kuibus $ibera$es d#ctrinae atKue in-enuae c#ntinerenturI -e#metriamI musicamI $itterarum c#-niti#nem et !#etarum atKue i$$aI Kuae de naturis rerumI Kuae de )#minum m#ribusI Kuae de rebus !ub$icis dicerenturI se tenere sed anu$umI Kuem )aberetI !a$$iumI Ku# amictusI s#cc#sI Kuibus indutus essetI 3se? sua manu c#nBecisse. 3>81? Sci$icet nimis )ic Kuidem est !r#-ressusI sed e: e# i!s# est c#niectura Baci$isI Kuantum sibi i$$i #rat#res de !raec$arissimis artibus a!!etierintI Kui ne s#rdidi#res Kuidem re!udiarint. Juid de Pr#dic# Ci#I de T)ras'mac)# Ca$c)ed#ni#I de Pr#ta-#ra Abderita $#Kuar. Ju#rum unus KuisKue !$urimum ut tem!#ribus i$$is etiam de natura rerum et disseruit et scri!sit. 3>8G? I!se i$$e Le#ntinus G#r-iasI Ku# !atr#n#I ut P$at# H#$uitI !)i$#s#!)# succubuit #rat#rI Kui aut n#n est Hictus umKuam a S#crate neKue serm# i$$e P$at#nis Herus estL autI si est HictusI e$#Kuenti#r Hide$icet Buit et diserti#r S#crates etI ut tu a!!e$$asI c#!i#si#r et me$i#r #rat#r ; sed )ic in i$$# i!s# P$at#nis $ibr# de #mni reI KuaecumKue in disce!tati#nem Kuaesti#nemKue H#ceturI se c#!i#sissime dicturum esse !r#BiteturL isKue !rince!s e: #mnibus ausus est in c#nHentu !#scere Kua de re KuisKue He$$et audireL cui tantus )#n#s )abitus est a GraeciaI s#$i ut e: #mnibus De$!)is n#n inaurata statua sed aurea statueretur. 3>D9? Sed )iI Ku#s n#minaHiI mu$tiKue !raeterea summiKue dicendi d#ct#res un# tem!#re BueruntL e: Kuibus inte$$e-i !#test ita se rem )abereI ut tuI CrasseI dicisI #rat#risKue n#men a!ud antiKu#s in Graecia mai#re Kuadam He$ c#!ia He$ -$#ria B$#ruisse. 3>D>? Ju# Kuidem ma-is dubit# tibine !$us $audis an Graecis Hitu!erati#nis statuam esse tribuendum( cum tu in a$ia $in-ua ac m#ribus natus #ccu!atissima in ciHitate He$ !riHat#rum ne-#tiis !aene #mnibus He$ #rbis terrae !r#curati#ne ac summi im!eri -ubernati#ne destrictus tantam Him rerum c#-niti#nemKue c#m!re)enderis eamKue #mnem cum eiusI Kui c#nsi$i# et #rati#ne in ciHitate Ha$eatI scientia atKue e:ercitati#ne s#ciarisL i$$i nati in $itteris ardentesKue )is studiisI #ti# Her# diBB$uentesI n#n m#d# ni)i$ acKuisierintI sed ne re$ictum Kuidem et traditum et suum c#nserHarint.S

a$-un# Kue i-n#raseI ' n# s $# $as artes $ibera$es e in-enuasI $a -e#metr4aI $a mMsicaI e$ c#n#cimient# de $as $etras ' de $#s !#etasI ' $as ciencias Kue tratan de $a natura$e&a de $as c#sasI de $as c#stumbres ' de $#s ne-#ci#s !Mb$ic#sI sin# Kue di,# Kue %$I !#r su !r#!ia man#I )ab4a )ec)# e$ ani$$# Kue $$eHabaI e$ mant# c#n Kue iba Hestid#I ' $#s &uec#s c#n Kue estaba ca$&ad#. Sin duda Kue %ste Bue demasiad# ade$anteL !er# de aKu4 es B2ci$ c#n,eturar Ku% am#r tuHier#n aKue$$#s #rad#res a $as artes $ibera$esI cuand# ni siKuiera des!reciar#n $as m2s )umi$des. VPJu% dir% de Pr dic# Ce#I Ku% de Trasimac# Ca$ced#ni# # de Pr#t2-#ras Abderita. Cada un# de est#s disert ' escribi muc)# en sus tiem!#sI aun s#bre ciencias natura$es. O e$ mism# G#r-ias Le#ntin#I a Kuien Kuis# describirn#s P$at n c#m# a un #rad#r Hencid# !#r un Bi$ s#B#I # n# Bue Hencid# nunca !#r S cratesI ni es Herdader# aKue$ di2$#-# de P$at nL # aunKue Buese Hencid#I n# )a de ne-arse Kue S crates era m2s e$#cuente ' disert#I #I c#m# tM dicesI m2s c#!i#s# ' me,#r #rad#r. O c#n t#d#I en ese mism# $ibr# de P$at n #Brece G#r-ias )ab$ar c#!i#samente de t#d# asunt# Kue se !resente a discusi nI ' Bue e$ !rimer# en !r#!#ner ante un c#ncurs# numer#s# Kue %$ )ab$ar4a de $# Kue cada un# Kuisiera. P#r es# se $e tribut tant# )#n#r en GreciaI ' a %$ s $# se eri-i en De$B#s una estatuaI n# d#radaI sin# de #r#. Est#s Kue n#mbr#I ' #tr#s muc)#s e:ce$entes maestr#s de e$#cuenciaI B$#recier#n casi a$ mism# tiem!#I de d#nde !uede inBerirse Kue $as c#sas !asar#n c#m# tMI Cras#I $as )as e:!uest#I ' Kue e$ n#mbre de #rad#r tuH# entre $#s anti-u#s Grie-#s m2s estimaci nI ' e:i-4a m2s ciencia. Per# dud# si se debe a t4 m2s a$aban&a Kue Hitu!eri# a $#s Grie-#sI !#rKue tMI nacid# en #tra $en-ua ' c#stumbresI en una ciudad #cu!ad4simaI distra4d# en $#s ne-#ci#s de casi t#d#s $#s !articu$ares ' en e$ -#biern# de una ciudad Kue ri-e t#d# e$ #rbeI )as $$e-ad# a abarcar tanta suma de c#n#cimient#s ' a unir$#s c#n $a ciencia ' e,ercici# de$ Kue !#r tus c#nse,#s ' !a$abra tiene m2s aut#ridad en $a re!Mb$icaI mientras Kue e$$#sI nacid#s en $as $etras ' entre-ad#s c#n ard#r a $#s estudi#s en medi# de$ #ci# m2s c#m!$et#I n# s $# n# acrecentar#n nadaI sin# Kue ni aun su!ier#n c#nserHar ni trasmitir $# Kue sus ma'#res $es )ab4an de,ad#.V

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>08

3@@@III? 3>D8? Tum Crassus Sn#n in )acS inKuit SunaI Catu$eI reI sed in a$iis etiam c#m!$uribus distributi#ne !artium ac se!arati#ne ma-nitudines sunt artium deminutae. An tu e:istimasI cum esset Ni!!#crates i$$e C#usI Buisse tum a$i#s medic#sI Kui m#rbisI a$i#sI Kui Hu$neribusI a$i#sI Kui #cu$is mederentur. Num -e#metriam Euc$ide aut Arc)imedeI num musicam Dam#ne aut Arist#:en#I num i!sas $itteras Arist#!)ane aut Ca$$imac)# tractante tam discer!tas BuisseI ut nem# -enus uniHersum c#m!$ecteretur atKue ut a$ius a$iam sibi !artem in Kua e$ab#raret se!#neret. 3>DD? EKuidem sae!e )#c audiHi de !atre et de s#cer# me#I n#str#s Ku#Kue )#minesI Kui e:ce$$ere sa!ientiae -$#ria He$$entI #mniaI Kuae Kuidem tum )aec ciHitas n#ssetI s#$it#s esse c#m!$ecti. Meminerant i$$i Se:. Ae$iumL M\. Her# Mani$ium n#s etiam Hidimus transHers# ambu$antem B#r#L Ku#d erat insi-ne eumI Kui id BaceretI Bacere ciHibus suis #mnibus c#nsi$i sui c#!iamL ad Ku#s #$im et ita ambu$antis et in s#$i# sedentis d#mi sic adibaturI n#n s#$um ut de iure ciHi$i ad e#sI Herum etiam de Bi$ia c#n$#candaI de Bund# emend#I de a-r# c#$end#I de #mni deniKue aut #BBici# aut ne-#ti# reBerretur. 3>DA? Naec Buit P. Crassi i$$ius HeterisI )aec Ti. C#runcaniI )aec !r#aHi -eneri mei Sci!i#nis !rudentissimi )#minis sa!ientiaI Kui #mnes !#ntiBices ma:imi BueruntI ut ad e#s de #mnibus diHinis atKue )umanis rebus reBerreturL eidemKue in senatu et a!ud !#!u$um et in causis amic#rum et d#mi et mi$itiae c#nsi$ium suum BidemKue !raestabant. 3>DE? Juid enim M. Cat#ni !raeter )anc !#$itissimam d#ctrinam transmarinam atKue adHenticiam deBuit. NumI Kuia ius ciHi$e didiceratI causas n#n dicebat. Aut Kuia !#terat dicereI iuris scientiam ne-$e-ebat. Vtr#Kue in -enere et e$ab#raHit et !raestitit. Num !r#!ter )anc e: !riHat#rum ne-#tiis c#n$ectam -ratiam tardi#r in re !ub$ica ca!essenda Buit. Nem# a!ud !#!u$um B#rti#rI nem# me$i#r senat#rL et idem Baci$e #!timus im!erat#rL deniKue ni)i$ in )ac ciHitate tem!#ribus i$$is sciri disciHe !#tuitI Ku#d i$$e n#n cum inHesti-arit et scierit tum etiam c#nscri!serit. 3>DF? Nunc c#ntra !$eriKue ad )#n#res adi!iscend#s et ad rem !ub$icam -erendam nudi Heniunt atKue inermesI nu$$a c#-niti#ne rerumI nu$$a scientia #rnati. Sin

Pr#si-ui Cras#( UN# s $# en est#I sin# en #tras muc)as c#sasI se )a men#scabad# $a -rande&a de $#s c#n#cimient#s c#n $a distribuci n ' se!araci n de !artes. PCrees Kue en tiem!# de Ni! crates e$ de C#s )ub# m%dic#s Kue curabanI un#s $as enBermedadesI #tr#s $as )eridasI #tr#s $#s #,#s. Cuand# Euc$ides # ArKu4medes ense"aban $a -e#metr4aI cuand# Dam#n # Arist ,en# !r#Besaban $a mMsicaI # Arist Banes ' Ca$4mac# $as $etrasI Pcrees Kue estuHier#n tan se!aradas Kue nadie abra& $a t#ta$idadI sin# Kue cada un# e$i-i una !arte !ara traba,ar en e$$a. O# mism# #4 a mi !adre ' a mi sue-r# Kue nuestr#s ma'#resI cuand# Kuer4an a$can&ar $a -$#ria de $a sabidur4aI abra&aban t#das $as ciencias c#n#cidas ent#nces en nuestra ciudad. E$$#s se ac#rdaban de Se:t# E$i#. N#s#tr#s )em#s Hist# a Marc# Mani$i# !asearse !#r e$ B#r#I c#m# #Breciend# a t#d#s $#s ciudadan#s e$ au:i$i# de su c#nse,#. O #ra estuHiese en e$ B#r#I #ra en su casa sentad# en $a si$$a de ,urisc#nsu$t#I n# s $# iban a c#nsu$tar$e s#bre e$ derec)# ciHi$I sin# s#bre e$ matrim#ni# de una )i,aI s#bre $a c#m!ra de un Bund#I s#bre e$ cu$tiH# de un cam!#I s#bre t#d# ne-#ci# u #b$i-aci n. Esta Bue $a sabidur4a de$ anti-u# Pub$i# Cras#L esta $a de Tiberi# C#runcani#L esta $a de$ !rudent4sim# Esci!i#nI bisabue$# de mi 'ern#I t#d#s $#s cua$es Buer#n P#nt4Bices m2:im#sI ' se $es c#nsu$taba s#bre t#das $as c#sas diHinas ' )umanasI ' e$$#s daban su !arecer ' c#nse,# en e$ Senad# ' ante e$ !ueb$#I ' en $as causas de $#s ami-#sI en $a !a& ' en $a -uerra. PJu% $e Ba$t a Marc# Cat#n sin# esta cu$ta d#ctrinaI Henida de$ #tr# $ad# de$ mar. PAcas# !#rKue sab4a e$ derec)# ciHi$ n# era e$#cuenteI # !#rKue $# eraI i-n#raba e$ derec)# ciHi$. En un# ' #tr# -%ner# s#bresa$i i-ua$mente. PAcas# !#r serHir a $#s !articu$ares de, de atender a $#s ne-#ci#s !Mb$ic#s. N# )ub# en e$ !ueb$# me,#r senad#r ni m2s e:ce$ente -enera$. En sumaI nada se su!# # )i&# en aKue$$#s tiem!#s en $a ciudad sin Kue %$ $# inHesti-ara ' su!ieraI ' aun escribiese s#bre e$$#. A)#raI !#r e$ c#ntrari#I Hienen muc)#s a !retender $#s )#n#res ' a -#bernar $a re!Mb$ica des!reHenid#s e inermesI sin nin-Mn c#n#cimient# de $as c#sas ni ciencia a$-una. O si se aHenta,a a$ un# entre muc)#sI b2sta$e !ara enHanecerse e$ s#bresa$ir en un s#$# c#nce!t#I H-.I en e$ Ha$#r -uerrer# # en e$ mane,# de $as armasI c#sas a)#ra a$-# anticuadasI # en $a ciencia de$ derec)#I ' n# t#d#I !#r Kue nadie estudia

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>0D

a$iKuis e:ce$$it unus e mu$tisI eBBert seI si unum a$iKuid adBertI aut be$$icam Hirtutem aut usum a$iKuem mi$itaremL Kuae sane nunc Kuidem #bs#$eHeruntL aut iuris scientiamI ne eius Kuidem uniHersiL nam !#ntiBiciumI Ku#d est c#niunctumI nem# discitL aut e$#KuentiamI Kuam in c$am#re et in Herb#rum cursu !#sitam !utantL #mnium Her# b#narum artiumI deniKue Hirtutum i!sarum s#cietatem c#-nati#nemKue n#n n#runt. 3@@@IV? 3>D0? Sed ut ad Graec#s reBeram #rati#nemI Kuibus carere )#c Kuidem in serm#nis -enere n#n !#ssumus ; nam ut Hirtutis a n#strisI sic d#ctrinae sunt ab i$$is e:em!$a !etenda ; se!tem Buisse dicuntur un# tem!#reI Kui sa!ientes et )aberentur et H#carentur( )i #mnes !raeter Mi$esium T)a$en ciHitatibus suis !raeBuerunt. Juis d#cti#r eisdem tem!#ribus i$$is aut cuius e$#Kuentia $itteris instructi#r Buisse traditur Kuam Pisistrati. Jui !rimus N#meri $ibr#s c#nBus#s antea sic dis!#suisse diciturI ut nunc )abemus. N#n Buit i$$e Kuidem ciHibus suis uti$isI sed ita e$#Kuentia B$#ruitI ut $itteris d#ctrinaKue !raestaret. 3>D1? Juid Peric$es. De cuius Hi dicendi sic acce!imusI utI cum c#ntra H#$untatem At)eniensium $#Kueretur !r# sa$ute !atriae seHeriusI tamen id i!sumI Ku#d i$$e c#ntra !#!u$aris )#mines diceretI !#!u$are #mnibus et iucundum HidereturL cuius in $abris Heteres c#miciI etiam cum i$$i ma$e dicerent 5Ku#d tum At)enis Bieri $icebat6I $e!#rem )abitasse di:erunt tantamKue in e#dem Him BuisseI ut in e#rum mentibusI Kui audissentI Kuasi acu$e#s Ku#sdam re$inKueret. At )unc n#n dec$amat#r a$iKui ad c$e!s'dram $atrare d#cueratI sedI ut acce!imusI C$a&#menius i$$e Ana:a-#ras Hir summus in ma:imarum rerum scientia( itaKue )ic d#ctrinaI c#nsi$i#I e$#Kuentia e:ce$$ens Kuadra-inta annis !raeBuit At)enis et urbanis e#dem tem!#re et be$$icis rebus. 3>DG? Juid Critias. Juid A$cibiades. CiHitatibus Kuidem suis n#n b#niI sed certe d#cti atKue e$#KuentesI n#nne S#craticis erant dis!utati#nibus eruditi. Juis Di#nem S'rac#sium d#ctrinis #mnibus e:!#$iHit. N#n P$at#. AtKue eum idem i$$e n#n $in-uae s#$umI Herum etiam animi ac Hirtutis ma-ister ad $iberandam !atriam im!u$itI instru:itI armaHit. A$iisne i-itur artibus )unc Di#nem instituit P$at#I a$iis Is#crates c$arissimum Hirum

e$ derec)# !#ntiBici#I # en $a e$#cuenciaI Kue e$$#s )acen c#nsistir en e$ ruid# ' t#rrente de $as !a$abrasI !er# i-n#rand# e$ !arentesc# ' a$ian&a de t#das $as buenas artes ' de $as Hirtudes entre s4.

VV#$Hiend# a)#ra a $#s Grie-#s 5'a Kue n# se !uede !rescindir de e$$#s en esta discusi nI !#rKue as4 c#m# t#mam#s de $#s nuestr#s e,em!$#s de Ha$#rI )em#s de t#mar de $#s Ne$en#s e,em!$#s de d#ctrina6I d4cese Kue )ub# a$ mism# tiem!# siete $$amad#s sabi#s ' tenid#s !#r ta$es. T#d#s %st#sI Buera de T)a$es de Mi$et#I tuHier#n e$ !#der su!rem# en sus ciudades res!ectiHas. PJui%n Bue m2s d#ct# en aKue$$#s tiem!#sI # Kui%n su!# unir $a e$#cuencia ' $as be$$as $etras tan bien c#m# Pisistrat#I de Kuien se dice Kue Bue e$ !rimer# en c#rre-ir $#s $ibr#s de N#mer#I c#nBus#s antesI ' en dis!#ner$#s !#r e$ #rden en Kue a)#ra $#s tenem#s. VN# BueI ciertamenteI )#mbre Mti$ a sus c#nciudadan#sL !er# en e$#cuenciaI c#m# en $etras ' d#ctrinaI aHenta, a t#d#s. PO Ku% direm#s de Peric$es. cu'a abundancia en e$ decir Bue ta$I Kue )asta cuand# se #!#n4a a $a H#$untad de $#s AteniensesI ' !#r e$ inter%s de $a !atria )ab$aba c#n a$-una dure&a c#ntra e$ !ueb$#I era a !esar de t#d# !#!u$ar ' a!$audid#I ' de %$ di,er#n $#s anti-u#s c mic#s 5aunKue a$-una He& $e satiri&ar#n se-Mn $a c#stumbre de Atenas6 Kue $a -racia )abitaba en sus $abi#sI ' Kue era tanta $a Buer&a de su !a$abra Kue de,aba siem!re una es!ecie de a-ui, n en e$ 2nim# de $#s Kue $e #4an. Per# n# $e )ab4a ense"ad# nin-Mn )ab$ad#r a dar -rit#sI midiend# e$ tiem!# !#r $a C$e!sidraI sin# Kue su maestr# Bue Ana:2-#ras de C$a&#meneI Har n c#nsumad# en muc)as ciencias. aste c#n su d#ctrinaI c#nse,# ' e$#cuenciaI -#bern cuarenta a"#s a AtenasI as4 en $a !a& c#m# en $a -uerra. O Cricias ' A$cibiadesI ma$#s ciudadan#s un# ' #tr#I !er# en Herdad d#ct#s ' e$#cuentesI Pn# )ab4an recibid# $as ense"an&as de S crates. PO Kui%n )i&# c#nsumad# en t#das $as ciencias a Di#n Siracusan#. PN# Bue P$at nI e$ cua$I maestr# n# s $# de $en-uaI sin# de 2nim# ' HirtudI $e im!u$s ' arm

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>0A

Tim#t)eum C#n#nis !raestantissimi im!erat#ris Bi$iumI summum i!sum im!erat#rem )#minemKue d#ctissimum. Aut a$iis P't)a-#rius i$$e L'sis T)ebanum E!amin#ndamI )aud sci# an summum Hirum unum #mnis Graeciae. Aut @en#!)#n A-esi$aum. Aut P)i$#$aus Arc)'tam Tarentinum. Aut i!se P't)a-#ras t#tam i$$am Heterem Ita$iae GraeciamI Kuae Ku#ndam ma-na H#citata est. 3@@@V? 3>A9? EKuidem n#n arbitr#rL sic enim Hide#I unam Kuandam #mnium rerumI Kuae essent )#mine erudit# di-nae atKue e#I Kui in re !ub$ica He$$et e:ce$$ereI Buisse d#ctrinamL Kuam Kui acce!issentI si eidem in-eni# ad !r#nuntiandum Ha$uissent et se ad dicendum Ku#Kue n#n re!u-nante natura dedissentI e$#Kuentia !raestitisse. 3>A>? ItaKue i!se Arist#te$es cum B$#rere Is#cratem n#bi$itate disci!u$#rum HideretI Ku#d 3i!se? suas dis!utati#nes a causis B#rensibus et ciHi$ibus ad inanem serm#nis e$e-antiam transtu$issetI mutaHit re!ente t#tam B#rmam !r#!e disci!$inae suae HersumKue Kuendam P)i$#ctetae !au$# secus di:it( i$$e enim tur!e sibi ait esse tacereI cum barbar#sI )ic autemI cum Is#cratem !ateretur dicereL itaKue #rnaHit et in$ustraHit d#ctrinam i$$am #mnem rerumKue c#-niti#nem cum #rati#nis e:ercitati#ne c#niun:it. NeKue Her# )#c Bu-it sa!ientissimum re-em P)i$i!!umI Kui )unc A$e:andr# Bi$i# d#ct#rem accieritI a Ku# e#dem i$$e et a-endi acci!eret !raece!ta et e$#Kuendi. 3>A8? Nunc siHe Kui H#$etI eum !)i$#s#!)umI Kui c#!iam n#bis rerum #rati#nisKue tradatI !er me a!!e$$et #rat#rem $icetL siHe )unc #rat#remI Kuem e-# dic# sa!ientiam iunctam )abere e$#KuentiaeI !)i$#s#!)um a!!e$$are ma$etI n#n im!ediamL dum m#d# )#c c#nstetI neKue inBantiam eiusI Kui rem n#ritI sed eam e:!$icare dicend# n#n KueatI neKue inscientiam i$$iusI cui res n#n su!!etatI Herba n#n desintI esse $audandamL Ku#rum si a$terum sit #!tandumI ma$im eKuidem indisertam !rudentiam Kuam stu$titiam $#KuacemL 3>AD? sin Kuaerimus Kuid unum e:ce$$at e: #mnibusI d#ct# #rat#ri !a$ma danda estL Kuem si !atiuntur eundem esse !)i$#s#!)umI sub$ata c#ntr#Hersia estL sin e#s diiun-entI )#c erunt inBeri#resI Ku#d in #rat#re

!ara Kue $ibertase su !atria. PTue distinta $a ense"an&a Kue di# P$at n a este su disc4!u$#I de $a Kue di# Is crates a$ )i,# de$ i$ustre caudi$$# C#n#nI a Tim#te#I -ran -enera$ a$ mism# tiem!# Kue )#mbre d#ct4sim#I # e$ !ita- ric# Lis4s a$ teban# E!amin#ndasI Kui&2 e$ )#mbre m2s esc$arecid# de t#da $a GreciaI # ]en#B#nte a A-esi$a#I # ArKuitas Tarentin# a Ti$#$a#I # e$ mism# Pit2-#ras a t#da aKue$$a Ita$ia -rie-a Kue se $$am Ma-na Grecia. O# !iens# Kue n#. De aKu4 inBier# Kue en #tr# tiem!# Bue una misma $a ense"an&a !r#!ia de$ )#mbre erudit# ' de$ Kue )ab4a de -#bernar $a re!Mb$icaI ' Kue $#s Kue recib4an esta ense"an&aI si ten4an in-eni# !ara $a #rat#ria ' se dedicaban a e$$aI eran $#s Kue m2s se aHenta,aban en $a e$#cuencia. As4I e$ mism# Arist te$esI Hiend# tan B$#reciente ' $$ena de disc4!u$#s $a escue$a de Is cratesI !#rKue )ab4a c#nHertid# %ste en Hana e$e-ancia $a #rat#ria de$ B#r# ' de $a !$a&a !Mb$icaI mud de re!ente t#d# su m%t#d# de ense"an&aI ' a!$ic se c#n !#ca a$teraci n un Hers# de$ Ti$#ctetes. Nab4a dic)# %ste( UVer-#n&#s# es ca$$ar cuand# )ab$an $#s b2rbar#s.V O di,# Arist te$es( UVer-Ren&a es !ermitir Kue )ab$e Is crates. UO !#r es# ad#rn e i$ustr t#da esta d#ctrinaI ' !r#cur ,untar e$ c#n#cimient# de $as c#sas c#n e$ e,ercici# de $a !a$abra. Ni se #cu$t est# a$ sa!ient4sim# re' Ti$i!#I Kue $e !us# !#r maestr# de su )i,# A$e,andr#I !ara Kue a!rendiera de %$ a$ mism# tiem!# $#s !rece!t#s de bien decir ' de bien #brar. VO si a$-un# Kuiere $$amar #rad#r a$ Bi$ s#B# Kue !#sea abundancia de ideas ' riKue&a de dicci nI '# n# me #!#ndr%I ni tam!#c# a Kue se $$ame Bi$ s#B# a$ #rad#r Kue une $a sabidur4a c#n $a e$#cuenciaL siem!re Kue c#nHen-am#s en Kue n# es di-na de a$aban&a ni $a t#r!e&a de$ Kue tiene ideasI !er# Kue n# sabe e:!resar$asI ni $a Hana $#cuacidad de$ Kue )ab$a sin tener nada Kue decir. O si )ubiera de e$e-ir entre una de $as d#s c#sasI me,#r esc#-er4a $a sabidur4a ine$e-ante Kue $a $#cua& i-n#rancia. Per# si buscam#s $# me,#r de t#d#I eberem#s #t#r-ar $a !a$ma a$ #rad#r sabi#. C#nsintam#s en Kue $e $$amen Bi$ s#B#I ' cesa t#da c#ntr#Hersia. Si se Kuiere estab$ecer diHisi n entre #rad#res ' Bi$ s#B#sI siem!re resu$tar2n est#s M$tim#s inBeri#resI !#rKue e$ #rad#r !erBect# !#see $a ciencia de$ Bi$ s#B#I a$ !as# Kue en e$ Bi$ s#B# n# es de ri-#r $a e$#cuencia. Jui&2 e$$#s $a des!recienI !er# siem!re tendr2n Kue

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>0E

!erBect# inest i$$#rum #mnis scientiaI in c#nHenir en Kue es a$-# Kue se a"ad# a su arte.V !)i$#s#!)#rum autem c#-niti#ne n#n c#ntinu# Nabiend# dic)# est# Cras#I -uard si$enci# !#r inest e$#KuentiaL Kuae KuamHis c#ntemnatur ab a$-un#s instantes ' ca$$ar#n tambi%n $#s dem2sI eisI necesse est tamen a$iKuem cumu$um i$$#rum artibus adBerre Hideatur.S Naec cum Crassus di:issetI !arum!er et i!se c#nticuit et a ceteris si$entium Buit. 3@@@VI? 3>AA? Tum C#tta SeKuidemIS inKuit SCrasseI n#n !#ssum KueriI Ku#d mi)i Hideare a$iud KuiddamI id Ku#d n#n susce!erisI dis!utasseL !$us enim a$iKuant# attu$istiI Kuam tibi erat tributum a n#bis ac denuntiatumL sed certe ut eae !artes Buerunt tuaeI de in$ustranda #rati#ne ut diceresI et eras i!se iam in-ressus atKue in Kuattu#r !artis #mnem #rati#nis $audem discri!serasI cum de duabus !rimis n#bis Kuidem satisI sedI ut i!se dicebasI ce$eriter e:i-ueKue di:issesI duas tibi re$iKuas BecerasI Kuem ad m#dum !rimum #rnateI deinde etiam a!te diceremus( 3>AE? Ku# cum in-ressus essesI re!ente te Kuasi Kuidam aestus in-eni tui !r#cu$ a terra abri!uit atKue in a$tum a c#ns!ectu !aene #mnium abstra:itL #mnem enim rerum scientiam c#m!$e:us n#n tu Kuidem eam n#bis tradidistiL neKue enim Buit tam e:i-ui tem!#risL sed a!ud )#s Kuid !r#Beceris nesci#I me Kuidem in Academiam t#tum c#m!u$isti. In Kua He$im sit i$$udI Ku#d sae!e !#suistiI ut n#n necesse sit c#nsumere aetatem atKue ut !#ssit is i$$a #mnia cernereI Kui tantum m#d# as!e:eritL sed etiam si est a$iKuand# s!issius aut si e-# sum tardi#rI !r#Bect# numKuam c#nKuiescam neKue deBati-ab#r anteI Kuam i$$#rum anci!itis Hias rati#nesKue et !r# #mnibus et c#ntra #mnia dis!utandi !erce!er#.S 3>AF? Tum Caesar SunumS inKuit Sme e: tu# serm#ne ma:imeI CrasseI c#mm#HitI Ku#d eum ne-astiI Kui n#n cit# Kuid didicissetI umKuam #mnin# !#sse !erdiscereL ut mi)i n#n sit diBBici$e !eric$itari et aut statim !erci!ere istaI Kuae tu Herbis ad cae$um e:tu$istiI autI si n#n !#tuerimI tem!us n#n !erdereI cum tamen )is n#stris !#ssim esse c#ntentus.S 3>A0? Nic Su$!icius Se-# Her#IS inKuit SCrasseI neKue Arist#te$em istum neKue Carneadem nec !)i$#s#!)#rum KuemKuam desider#. Ve$ me $icet e:istimes des!erare ista !#sse !erdiscere He$I id Ku#d Baci#I c#ntemnereL mi)i rerum B#rensium et c#mmunium Hu$-aris )aec c#-niti# satis ma-na est ad eamI Kuam )asta Kue di,# C#ta( UN# !ued# Kue,armeI Cras#I de Kue )a'as )ab$ad# de #tra c#sa distinta de $a Kue te )ab4am#s !edid#I !#rKue n#s )as dad# muc)# m2s Kue $# Kue acert2bam#s a desearL !er# ciertamenteI $# Kue )ab4as t#mad# a tu car-# era e:!$icarn#s e$ #rnat# de$ discurs#I ' 'a )ab4as entrad# en materiaI diHidi%nd#$a en cuatr# !artesI ' n#s )ab4as dic)# bastante de $as d#s !rimerasI aunKue a tu !arecer breHe ' $i-eramenteI !er# t#daH4a te Ba$taba e:!$icar $as #tras d#s( !rimeraI c m# se )a de )ab$ar c#n #rnat#L se-undaI c#n #!#rtunidad. A!enas )ab4as c#men&ad# a tratar este !unt#I e$ ard#r de tu in-eni# te $eHant a ta$ distancia de $a tierraI Kue casi te !erdim#s de Hista. Abra&aste t#d# $ina,e de cienciasI ' aunKue en tan breHe tiem!# n# !udiste a-#tar t#d# e$ cauda$ de tu saberI ni s% e$ eBect# Kue en $#s dem2s )ar4asI de m4 !ued# decirteI Kue me m#Histe a entrar en $a Academia. Mas n# !#r es# ,u&-# necesari# c#nsumir t#da $a Hida en es#s estudi#sI sin# !#der 5c#m# tM mism# )as dic)#6 abarcar$#s de una mirada. Per# aunKue Buera su estudi# m2s diB4ci$ # '# m2s tard# ' rud# Kue $# Kue s#'I n# descansar% )asta )aber a!rendid# e$ d#b$e m%t#d# Kue tienen $#s acad%mic#s !ara deBender e$ !r# ' e$ c#ntra en t#d# -%ner# de cuesti#nes.V Ent#nces di,# C%sar( UUna c#sa )a' en tu discurs#I Cras#I Kue me )a $$amad# muc)# $a atenci nI ' es e$ ne-ar tM Kue !ueda a!render nunca e$ Kue n# a!rende !r#nt#. La !rueba n# es diB4ci$( # '# adKuirir% !r#nt# esa ciencia Kue tant# c#ndenasI # si n# $# c#nsi-# n# me em!e"ar% en !erder e$ tiem!#I ' me c#ntentar% c#n $a escasa d#ctrina Kue a)#ra !#se#.V A est# a"adi Su$!ici#( UO#I Cras#I n# Kuier# c#m!etir ni c#n Arist te$esI ni c#n CarneadesI ni c#n nin-un# de $#s Bi$ s#B#s. TM dir2s si es !#rKue deses!er# de !#der a!render sus Bi$#s#B4asI # !#rKue )a-# de e$$as mu' !#ca estimaci n. Para $a e$#cuencia Kue '# busc#I b2stame un Hu$-ar

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>0F

s!ect#I e$#KuentiamL e: Kua i!sa tamen !ermu$ta nesci#L Kuae tum deniKueI cum causa a$iKuaI Kuae a me dicenda estI desideratI Kuaer#. Juam #b remI nisi B#rte es iam deBessus et si tibi n#n -raHes sumusI reBer ad i$$a teI Kuae ad i!sius #rati#nis $audem s!$end#remKue !ertinentL Kuae e-# e: te audire H#$uiI n#n ut des!erarem me e$#Kuentiam c#nseKui !#sseI sed ut a$iKuid addiscerem.S 3@@@VII? 3>A1? Tum Crassus S!erHu$-atas res reKuirisS inKuit Set tibi n#n inc#-nitasI Su$!ici( Kuis enim de ist# -enere n#n d#cuitI n#n instituitI n#n scri!tum etiam re$iKuit. Sed -eram m#rem et ea dumta:atI Kuae mi)i n#ta suntI breHiter e:!#nam tibiL censeb# tamen ad e#sI Kui auct#res et inHent#res sunt )arum sane minutarum rerumI reHertendum. 3>AG? Omnis i-itur #rati# c#nBicitur e: HerbisL Ku#rum !rimum n#bis rati# sim!$iciter Hidenda estI deinde c#niuncte. Nam est Kuidam #rnatus #rati#nisI Kui e: sin-u$is Herbis estL a$iusI Kui e: c#ntinuatis 3c#niunctis? c#nstat. Er-# utimur Herbis aut eisI Kuae !r#!ria sunt et certa Kuasi H#cabu$a rerumI !aene una nata cum rebus i!sisL aut eisI Kuae transBeruntur et Kuasi a$ien# in $#c# c#n$#canturL aut eisI Kuae n#Hamus et Bacimus i!si. 3>E9? In !r#!riis i-itur est 3Herbis? i$$a $aus #rat#risI ut abiecta atKue #bs#$eta Bu-iatI $ectis atKue in$ustribus utaturI in Kuibus !$enum Kuiddam et s#nans inesse Hideatur. Sed in )#c Herb#rum -enere !r#!ri#rum di$ectus est )abendus Kuidam atKue is aurium Ku#dam iudici# !#nderandus estL in Ku# c#nsuetud# etiam bene $#Kuendi Ha$et !$urimum. 3>E>? ItaKue )#cI Ku#d Hu$-# de #rat#ribus ab im!eritis dici s#$et Sb#nis )ic HerbisIS aut Sa$iKuis n#n b#nis utiturIS n#n arte a$iKua !er!enditurI sed Ku#dam Kuasi natura$i sensu iudicatur( in Ku# n#n ma-na $aus est Hitare HitiumI KuamKuam est ma-numI Herum tamen )#c Kuasi s#$um Ku#ddam atKue Bundamentum estI Herb#rum usus et c#!ia b#n#rum. 3>E8? Sed Kuid i!se aediBicet #rat#r et in Ku# adiun-at artemI id esse n#bis Kuaerendum 3atKue e:!$icandum? Hidetur. 3@@@VIII? Tria sunt i-itur in Herb# sim!$iciI Kuae #rat#r adBerat ad in$ustrandam atKue e:#rnandam #rati#nem( aut inusitatum Herbum aut n#Hatum aut trans$atum. 3>ED? Inusitata sunt

c#n#cimient# de $as c#sas B#renses ' c#munesI ' aun de %stas i-n#r# muc)asI Kue s $# a!rend# cuand# $a causa Kue )e de deBender $# e:i-e. P#r $# cua$I si n# est2s 'a cansad# ' n# te !arece m#$est#I Hue$He a tratar de $# Kue se reBiere a$ es!$end#r ' #rnat# de$ discurs#L $# cua$ )e Kuerid# #4r de t4I n# !ara !erder '# t#da es!eran&a de c#nse-uir a$-una He& $a e$#cuenciaI sin# !ara a!render a$-# ' !#nerme en camin#. ;Vu$-ares c#sas me !re-untasI res!#ndi Cras#I ' de t4I #) Su$!ici#I n# desc#n#cidas. P#rKueI PKui%n n# )a ense"ad# # )a de,ad# escrit# a$-# s#bre esta materia. Per# te dar% -ust# ' te e:!#ndr% breHemente $# Kue '# a$can&#I remiti%nd#te en $# dem2s a $#s aut#res e inHent#res de estas menudas re-$as. VT#da #raci n se c#m!#ne de !a$abrasI ' %stas !ueden c#nsiderarse 'a se!aradasI 'a unidas. Na' un -%ner# de #rnat# !r#!i# de cada una de $as !a$abrasI ' #tr# Kue resu$ta de su c#nstrucci n ' en$ace. Usem#sI !uesI # de !a$abras !r#!iasI Kue s#n e$ n#mbre Herdader# de $as c#sasI ' nacier#nI di-2m#s$# as4L c#n $as c#sas mismasI # de !a$abras tras$adadas de su si-niBicad# !rimitiH#I # de !a$abras nueHas e inHentadas !#r n#s#tr#s mism#s. Cuand# se usa de !a$abras !r#!iasI e$ m%rit# de$ #rad#r est2 en )uir de $as abatidas ' desusadasI ' Ha$erse de $as m2s se$ectas ' e$e-antesI de $as m2s $$enas ' arm#ni#sasL e$ #4d# ser2 e$ ,ue& en $a e$ecci n de estas !a$abrasI !ara $# cua$ inB$u'e muc)# $a c#stumbre de )ab$ar c#rrectamente. P#r es#I $# Kue dice de $#s #rad#res e$ Hu$-#( U%ste usa de !a$abras e$e-antesI # usa de !a$abras n# e$e-antesIV n# es eBect# de$ arteI sin# de un ciert# sentid# natura$I !#rKue n# es -rande a$aban&a )uir de $#s deBect#s 5aunKue est# im!#rte muc)#6. E$ Bundament# casi Mnic# de$ ediBici# es $a e$ecci n ' us# de $as !a$abras. Ju% es!ecie de ediBici# es e$ Kue e$ #rad#r $eHanta ' c m# )a de ad#rnar$eI es $# Kue Ham#s a inda-ar ' a e:!$icar a)#ra.

Tres s#nI !uesI $#s -%ner#s de !a$abras de Kue e$ #rad#r se sirHe !ara i$ustrar ' ad#rnar e$ discurs#( inusitadasI nueHas # tras$adadas. Inusitadas s#n $as arcaicas ' HetustasI desterradas 'a de$ $en-ua,e

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>00

!risca Bere ac Hetustate ab usu c#tidiani serm#nis iam diu intermissaI Kuae sunt !#etarum $icentiae $iberi#ra Kuam n#straeL sed tamen rar# )abet etiam in #rati#ne !#eticum a$iKu#d Herbum di-nitatem. NeKue enim i$$ud Bu-erim dicereI ut Cae$ius SKua tem!estate P#enus in Ita$iam HenitIS nec S!r#$emS aut Ssub#$emS aut SeBBariS aut Snuncu!areS autI ut tu s#$esI Catu$eI Sn#n rebarS aut S#!inabarSL aut a$ia mu$taI Kuibus $#c# !#sitis -randi#r atKue antiKui#r #rati# sae!e Hideri s#$et. 3>EA? N#Hantur autem HerbaI Kuae ab e#I Kui dicitI i!s# -i-nuntur ac BiuntI He$ c#niun-endis HerbisI ut )aec( tum !aH#r sa!ientiam #mnem mi e:animat# e:!ect#rat. Num n#n His )uius me Hersuti$#Kuas ma$itias... Hidetis enim et SHersuti$#KuasS et Se:!ect#ratS e: c#niuncti#ne Bacta esse HerbaI n#n nataL sed sae!e He$ sine c#niuncti#ne Herba n#Hantur ut Si$$e senius desertusIS ut Sdi -enita$esIS ut Sbacarum ubertate incurHescere.S 3>EE? Tertius i$$e m#dus transBerendi Herbi $ate !atetI Kuem necessitas -enuit in#!ia c#acta et an-ustiisI !#st autem iucunditas de$ectati#Kue ce$ebraHit. Nam ut Hestis Bri-#ris de!e$$endi causa re!erta !rim#I !#st ad)iberi c#e!ta est ad #rnatum etiam c#r!#ris et di-nitatemI sic Herbi trans$ati# instituta est in#!iae causaI BreKuentata de$ectati#nis. Nam -emmare HitisI $u:uriem esse in )erbisI $aetas se-etes etiam rustici dicunt. Ju#d enim dec$arari Hi: Herb# !r#!ri# !#testI id trans$at# cum est dictumI in$ustrat idI Ku#d inte$$e-i H#$umusI eius reiI Kuam a$ien# Herb# !#suimusI simi$itud#. 3>EF? Er-# )ae trans$ati#nes Kuasi mutuati#nes suntI cum Ku#d n#n )abeas a$iunde sumasI i$$ae !au$# audaci#resI Kuae n#n in#!iam indicantI sed #rati#ni s!$end#ris a$iKuid arcessuntL Kuarum e-# Kuid H#bis aut inHeniendi rati#nem aut -enera !#nam. 3@@@I@? 3>E0? 3Simi$itudinis est ad Herbum unum c#ntracta breHitasI Ku#d Herbum in a$ien# $#c# tamKuam in su# !#situm si a-n#sciturI de$ectatI si simi$e ni)i$ )abetI re!udiatur?L sed ea transBerri #!#rtetI Kuae aut c$ari#rem Baciunt remI ut i$$a #mnia( in)#rrescit mareI tenebrae c#ndu!$icanturI n#ctisKue et nimbum #ccaecat ni-r#rI B$amma inter nubis c#ruscatI cae$um t#nitru c#ntremitI -rand# mi:ta imbri $ar-iBic#

c#mMnI ' de $as cua$es !ueden )acer m2s us# $#s !#etas Kue n#s#tr#s. N# #bstanteI )ace buen eBect# en e$ discurs# a$-una Brase !#%ticaI ' '# n# de,ar4a de decir c#m# Ce$i#( Ucuand# e$ Carta-ines Hin# a Ita$iaIV ' usar4a #tr#s muc)#s -ir#s KueI c#$#cad#s #!#rtunamenteI dan a $a #raci n un as!ect# de anti-Redad. Se usan tambi%n !a$abras nueHasI B#rmadas 'a !#r c#m!#sici nI 'a sin c#m!#sici n. VDe $a tercera c$ase s#n $as !a$abras tras$adadasI nacidasI 'a de $a necesidad ' de $a !#bre&a de $en-ua,eI 'a de$ de$eite ' e$e-ancia. !#rKue as4 c#m# $#s Hestid#s se inHentar#n !rimer# !ara deBenderse de$ Br4#I ' $ue-# se usar#n !ara ad#rn# ' -a$a de$ cuer!#I as4 $as tras$aci#nes rec#n#cier#n !#r !rimera causa $a necesidadI !#r se-unda e$ !$acer. Jue $as vides producen emas, Kue las hierbas estn lu,osas los sembrados alegres, )asta $#s rMstic#s $# dicen. Las !a$abras tras$adadas e:!$ican $# Kue c#n !a$abras !r#!ias a!enas !uede dec$ararseI ' $a seme,an&a en Kue $a tras$aci n se Bunda ac$ara m2s nuestr# !ensamient#. Estas tras$aci#nes s#n una es!ecie de !r%stam# en Kue t#mam#s de #tra !arte $# Kue n# tenem#s. Na' #tras m2s audacesI Kue n# indican !#bre&aI sin# Kue a"aden a$-Mn es!$end#r a$ discurs#. PPer# !ara Ku% )e de e:!$icar sus -%ner#s ' e$ m#d# de )a$$ar$#s.

VEn $a met2B#ra $a c#m!araci n est2 reducida a una s#$a !a$abraI !uesta en $u-ar a,en# c#m# si Buera !r#!i#( si se c#m!rendeI a-radaL si $a seme,an&a n# e:isteI $a met2B#ra Kueda sin eBect# a$-un#. S#$# c#nHiene usar de met2B#ras !ara )acer m2s c$ara una c#saI H-.( Ue$ mar se a$b#r#taL $as tinieb$as se du!$icanL $a ne-ra n#c)e $# #scurece t#d#L $a $$ama bri$$a entre $as nubesL e$ cie$# se estremece c#n $#s truen#sL e$ -rani&# me&c$ad# c#n $ar-a $$uHia cae

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>01

subita !raeci!itans caditI undiKue #mnes Henti erum!untI saeHi e:sistunt turbinesI BerHit aestu !e$a-us( #mnia BereI Ku# essent c$ari#raI trans$atis !er simi$itudinem Herbis dicta suntL 3>E1? aut Ku# si-niBicatur ma-is res t#ta siHe Bacti a$icuius siHe c#nsi$iI ut i$$eI Kui #ccu$tantem c#nsu$t#I ne idI Ku#d a-ereturI inte$$e-i !#ssetI du#bus trans$atis Herbis simi$itudine i!sa indicat( Kuand#Kuidem is se circum Hestit dictisI sae!it se d#$#. N#n numKuam etiam breHitas trans$ati#ne c#nBiciturI ut i$$ud Ssi te$um manu Bu-itS( im!rudentia te$i missi breHius !r#!riis Herbis e:!#ni n#n !#tuitI Kuam est un# si-niBicata trans$at#. 3>EG? N#c in -enere !ersae!e mi)i admirandum Hidetur Kuid sitI Ku#d #mnes trans$atis et a$ienis ma-is de$ectentur Herbis Kuam !r#!riis et suis. 3@L? Nam si res suum n#men et H#cabu$um !r#!rium n#n )abetI ut !es in naHiI ut ne:umI Ku#d !er $ibram a-iturI ut in u:#re diH#rtiumI necessitas c#-itI Ku#d n#n )abeasI a$iunde sumereL sed in su#rum Herb#rum ma:ima c#!ia tamen )#mines a$iena mu$t# ma-isI si sunt rati#ne trans$ataI de$ectant. 3>F9? Id accidere cred#I He$ Ku#d in-eni s!ecimen est Ku#ddam transi$ire ante !edes !#sita et a$ia $#n-e re!etita sumereL He$ Ku#d isI Kui auditI a$i# ducitur c#-itati#ne neKue tamen aberratI Kuae ma:ima est de$ectati#L He$ Ku#d in sin-u$is Herbis res ac t#tum simi$e c#nBiciturL He$ Ku#d #mnis trans$ati#I Kuae Kuidem sum!ta rati#ne estI ad sensus i!s#s adm#HeturI ma:ime #cu$#rumI Kui est sensus acerrimus. 3>F>? Nam et #d#r urbanitatis et m#$$itud# )umanitatis et murmur maris et du$citud# #rati#nis sunt ducta a ceteris sensibusL i$$a Her# #cu$#rum mu$t# acri#raI Kuae !aene !#nunt in c#ns!ectu animiI Kuae cernere et Hidere n#n !#ssumus. Ni)i$ est enim in rerum naturaI cuius n#s n#n in a$iis rebus !#ssimus uti H#cabu$# et n#mine. Vnde enim simi$e duci !#testI !#test autem e: #mnibusI indidem Herbum unumI Ku#d simi$itudinem c#ntinetI trans$atum $umen adBeret #rati#ni. 3>F8? Ju# in -enere !rimum est Bu-ienda dissimi$itud#( Scae$i in-entes B#rnicesSL KuamHis s!)aeram in scaenamI ut diciturI attu$erit EnniusI tamen in s!)aera B#rnicis simi$itud# inesse n#n !#test. ViHeI V$i:esL dum $icet( #cu$is !#stremum $umen radiatum ra!eX N#n di:it S!eteS n#n

!reci!itad# de $as nubesL !#r t#das !artes se a-itan $#s Buri#s#s Hient#s ' se $eHantan reci#s t#rbe$$in#sL e$ !i%$a-# )ierHe.V AKu4 casi t#das $as e:!resi#nes s#n Bi-uradasI ' e$$as )acen m2s c$ara $a descri!ci n de $as c#sas materia$es. L# mism# sucede c#n un )ec)# )uman#I # un !r#! sit# # intenci nI c#m# aKue$ Kue a$udiend# a un# Kue )ab$aba #scuramente !ara Kue nadie !enetrara su intenci nI $# da a entender c#n d#s !a$abras tras$adadas( UEste disBra&a ' r#dea sus discurs#s.V A Heces !#r medi# de $a transici n se c#nsi-ue $a breHedadI H-.( USi e$ arma se esca! de sus tiran#s.V Muc)as !a$abras !r#!ias n# dar4an a entender tan bien c#m# una s#$a tras$adadaI $a im!rudencia de )aber de,ad# esca!ar e$ arma. VO me !arece di-n# de n#tarse !#r Ku% a-radan m2s a t#d#s $as !a$abras tras$adadas ' a,enas Kue $as !r#!ias ' natura$es. Si $a c#sa n# tiene n#mbre !r#!i#I c#m# el pi' en $a nave, c#m# el nexo en e$ matrimonio, c#m# en la -u,er el divorcio, $a necesidad #b$i-a a t#mar de #tra !arte $# Kue n# se tieneL !er# !#r -rande Kue sea $a abundancia de !a$abras !r#!iasI siem!re a-radan m2s $as a,enasI si $a tras$aci n est2 )ec)a c#n arte. Cre# Kue est# sucede # !#rKue es una !rueba de in-eni# e$ sa$tar !#r encima de $#s #bst2cu$#s ' traer c#sas de $e,#sI # !#rKue e$ #'ente muda de !unt#s de HistaI sin a!artarseI n# #bstanteI de$ !rinci!a$ asunt#I # !#rKue Hem#s a$ mism# tiem!# e$ asunt# ' $# Kue a %$ se !areceI # !#rKue t#da tras$aci n Kue est2 raci#na$mente )ec)a se diri-e a $#s sentid#sI ' es!ecia$mente a$ de $a HistaI Kue es e$ m2s a-ud# de t#d#s. "l perfume de la urbanidad, la delicada cortesaI el mu mullo del mar, la dul.ura del discurso, s#n c#m!araci#nes t#madas de $#s dem2s sentid#sL !er# $as de $#s #,#s s#n muc)# m2s HiHasI ' !#nen casi en !resencia de$ 2nim# $# Kue n# !#dem#s Her c#n $#s #,#s. N# )a' en $a natura$e&a c#sa a$-una de cu'# n#mbre n# !#dam#s serHirn#s !ara e:!resar c#sas diBerentes. De d#nde Kuiera Kue se t#men simi$itudes 5' se !ueden )a$$ar casi en t#d#6I !uede sacarse tambi%n $a met2B#raI Kue !#r e$ s4mi$ Kue c#ntieneI da $u& ' es!$end#r a t#d# e$ discurs#. VL# !rimer# Kue debe eHitarse en esteI -%ner# es $a Ba$ta de e:actitud en $a c#m!araci nI H-.( U-randes arc#s de$ cie$#LV ' !#r m2s Kue Enni#I se-Mn cuentanI $$eHara una esBera a $a escenaI nunca !#dr4a enc#ntrarse seme,an&a entre una esBera ' un arc#. U2ive mientras puedes, oh $lises3 arrebata con los

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>0G

Sca!eIS ; )aberet enim m#ram s!erantis diutius o,os este 4ltimo ra o de lu.%* N# di,# toma ni esse Hicturum ; sed Sra!eS( est )#c Herbum ad id recibe, !#rKue es# indicar4a m2s es!eran&as de a!tatumI Ku#d ante di:eratI Sdum $icet.S HiHir $ar-# tiem!# Kue $as Kue !#d4a tener U$isesI sin# Kue di,#( arrebata, $# cua$ c#nHiene me,#r c#n $# Kue antes )ab4a dic)#( mientras puedes% 3@LI? 3>FD? Deinde Hidendum est ne $#n-e simi$e sit ductum( SS'rtimS !atrim#niI Ssc#!u$umS $ibentius di:erimL SC)ar'bdimS b#n#rumI SH#ra-inemS !#tiusL Baci$ius enim ad eaI Kuae HisaI Kuam ad i$$aI Kuae audita suntI mentis #cu$i BerunturL et Ku#niam )aec He$ summa $aus est in Herbis transBerendisI ut sensum Beriat idI Ku#d trans$atum sitI Bu-ienda est #mnis tur!itud# earum rerumI ad Kuas e#rum anim#sI Kui audientI tra)et simi$itud#. 3>FA? N#$# dici m#rte ABricani ScastratamS esse rem !ub$icamI n#$# Sstercus curiaeS dici G$auciamL KuamHis sit simi$eI tamen est in utr#Kue deB#rmis c#-itati# simi$itudinisL n#$# esse aut maiusI Kuam res !#stu$et( Stem!estas c#missati#nisSL aut minus( Sc#missati# tem!estatisSL n#$# esse Herbum an-ustius idI Ku#d trans$atum sitI Kuam Buisset i$$ud !r#!rium ac suum( Kuidnam estI #bsecr#. Juid te adirier abnutas. Me$ius esset HetasI !r#)ibesI absterresL Ku#niam i$$e di:erat( i$ic# isticI ne c#nta-i# mea b#nis umbraHe #bsit ... 3>FE? AtKue etiamI si HereareI ne !au$# duri#r trans$ati# esse HideaturI m#$$ienda est !rae!#sit# sae!e Herb#L ut si #$imI M. Cat#ne m#rtu#I S!u!i$$umS senatum Kuis re$ictum diceretI !au$# duriusL sinI Sut ita dicamI !u!i$$umIS a$iKuant# mitius( etenim Herecunda debet esse trans$ati#I ut deducta esse in a$ienum $#cumI n#n inru!isseI atKue ut !recari#I n#n HiI Henisse Hideatur. 3>FF? M#dus autem nu$$us est B$#renti#r in sin-u$is Herbis neKue Kui !$us $uminis adBerat #rati#niL nam i$$udI Ku#d e: )#c -enere !r#B$uit n#n est in un# Herb# trans$at#I sed e: !$uribus c#ntinuatis c#nectiturI ut a$iud dicaturI a$iud inte$$e-endum sit( neKue me !atiar iterum ad unum sc#!u$um ut #$im c$assem Ac)iH#m #BBendere. AtKue i$$udI errasI errasL nam e:su$tantem te et !raeBidentem tibi re!riment Ha$idae $e-um )abenae atKue im!eri insistent iu-#. 3>F0? Sum!ta re simi$i Herba i$$ius rei !r#!ria deince!s in rem a$iamI ut di:iI transBeruntur. VE$ s4mi$ tam!#c# )a de estar tra4d# de $e,#s. O# dir4a me,#r e$ escolloI Kue n# $a sirte de$ !atrim#ni#L me,#r el abismo Kue la 0aribdis de $#s bienesI !#rKue m2s B2ci$mente se inc$inan $#s #,#s de$ entendimient# a $# Kue se )a Hist# Kue a $# Kue se )a #4d#. VO aunKue es -ran m%rit# de $a tras$aci n e$ Kue )iera $#s sentid#sI )a de eHitarseI sin embar-#I t#da t#r!e&a en $as ideas. N# Kuier# Kue se di-a Kue c#n $a muerte de Esci!i#n e$ ABrican# Kued castrada $a re!Mb$icaL n# Kuier# Kue se $$ame a G$aucias el esti'rcol de la curia, !#rKue aunKue $a c#m!araci n n# sea ine:actaI $a idea Kue su-iere nada tiene de $im!ia. N# Kuier# tam!#c# Kue $a c#m!araci n sea ma'#r Kue $# Kue !ide e$ asunt#I H-.( U$a tem!estad de $a revuelta,* ni tam!#c# men#rI H-.L U$a reHue$ta de $a tem!estad.V N# Kuier# Kue $a !a$abra tras$adada e:!rese men#s Kue $# Kue e:!resar4a $a !r#!iaI H-. UPP#r Ku% me )aces se"as !ara Kue n# Ha'a a tu casa.V Me,#r estar4a( me lo vedas, me lo prohibes, me lo impides, !#rKue %$ )ab4a dic)#( UPr#nt#I a)4 mism#I !ara Kue mi c#nta-i# ni mi s#mbra n# da"e a $#s buen#s.V VO si temes Kue $a tras$aci n !are&ca un !#c# duraI !uedes suaHi&ar$a ante!#niend# a$-una !a$abra. H-.( decir KueI muert# Marc# Cat#nI Kued c#m# )u%rBan# e$ Senad#I es un !#c# dur#L !er# diciend# qued! como hu'rfano, digmoslo as, resu$ta 'a a$-# m2s suaHe. P#rKue )a de )aber ciert# !ud#r en $a met2B#raI de suerte Kue !are&ca Kue )a entrad# en $u-ar a,en#I n# !#r Buer&a sin# r#-ada. VEntre $as Bi-uras Kue c#nsisten en una s#$a !a$abraI n# )a' nin-una m2s -a$ana Kue estaI ni Kue c#muniKue m2s es!$end#r a$ discurs#. La a$e-#r4a Kue de aKu4 naceI n# c#nsiste en una s#$a !a$abra tras$adadaI sin# en muc)as c#ntinuadasI de suerte Kue se di-a una c#sa ' se entienda #traI H-.( Uni )e de c#nsentir #tra He& Kue $a armada de $#s AKuiH#sI tr#!iece en e$ mism# esc#$$# ' en $as mismas armas.V O aKue$ #tr# e,em!$#( UOerras( tu ins#$ente ' temeraria c#nBian&a ser2 c#ntenida !#r $as Buertes riendas de $a $e' ' de$ im!eri#.V

3@LII? Est )#c ma-num #rnamentum #rati#nisI VEsta Bi-ura es -rande #rnat# de$ discurs#I !er# )a de in Ku# #bscuritas Bu-ienda estL etenim )#c Bere )uirse de $a #scuridadI !#rKue de aKu4 resu$ta $# Kue

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>19

-enere Biunt eaI Kuae dicuntur aeni-mataL n#n est autem in Herb# m#dus )icI sed in #rati#neI id estI in c#ntinuati#ne Herb#rum. Ne i$$a Kuidem traducti# atKue immutati# in Herb# Kuandam Babricati#nem )abet 3sed in #rati#ne?( ABrica terribi$i tremit )#rrida terra tumu$tuL 3!r# ABris est sum!ta ABricaI? neKue Bactum est HerbumI ut Smare sa:iBra-is undisSL neKue trans$atumI ut Sm#$$itur mareSL sed #rnandi causa !r#!rium !r#!ri# c#mmutatum( desineI R#maI tu#s )#stis ... et testes sunt cam!i ma-ni ... GraHis est m#dus in #rnatu #rati#nis et sae!e sumendusL e: Ku# -enere )aec suntI Martem be$$i esse c#mmunemI Cererem !r# Bru-ibusI Liberum a!!e$$are !r# Hin#I Ne!tunum !r# mariI curiam !r# senatuI cam!um !r# c#mitiisI t#-am !r# !aceI arma ac te$a !r# be$$#L 3>F1? Ku# item in -enere et Hirtutes et Hitia !r# i!sisI in Kuibus i$$a suntI a!!e$$antur( S$u:uries Kuam in d#mum inru!itIS et SKu# aHaritia !enetraHitSL aut SBides Ha$uitI iustitia c#nBecit.S Videtis !r#Bect# -enus )#c t#tumI cum inB$e:# immutat#Kue Herb# res eadem enuntiatur #rnatiusL cui sunt Binitima i$$a minus #rnataI sed tamen n#n i-n#randaI cum inte$$e-i H#$umus a$iKuid aut e: !arte t#tumI ut !r# aediBiciis cum !arietes aut tecta dicimusL aut e: t#t# !artemI ut cum unam turmam eKuitatum !#!u$i R#mani dicimusL aut e: un# !$uris( at R#manus )#m#I tamen etsi res bene -esta est c#rde su# tre!idatL aut cum e: !$uribus inte$$e-itur unum( n#s sumus R#maniI Kui Buimus ante RudiniL aut Ku#cumKue m#d#I n#n ut dictum estI in e# -enere inte$$e-iturI sed ut sensum est. 3@LIII? 3>FG? Abutimur sae!e etiam Herb# n#n tam e$e-anter Kuam in transBerend#I sed etiam si $icentiusI tamen interdum n#n im!udenterL ut cum -randem #rati#nem !r# $#n-aI minutum animum !r# !arH# dicimus. Verum i$$a Hidetisne esse n#n HerbiI sed #rati#nisI Kuae e: !$uribusI ut euiI trans$ati#nibus c#ne:a sunt. Naec autemI Kuae aut immutata esse di:i aut a$iter inte$$e-enda ac dicerenturI sunt trans$ata Ku#dam m#d#. 3>09? Ita BitI ut #mnis sin-u$#rum Herb#rum Hirtus atKue $aus tribus e:sistat e: rebus( si aut Hetustum Herbum sitI Ku#d tamen c#nsuetud# Berre !#ssitL aut Bactum He$ c#niuncti#ne He$ n#HitateI in Ku# item est auribus c#nsuetudiniKue !arcendumL aut

$$aman eni-mas. Este m#d# de $a met2B#ra n# c#nsiste en una s#$a !a$abraI sin# en e$ )i$# ' c#ntinuaci n de t#das. Ni e$ artiBici# de aKue$$a tras$aci n ' cambi# c#nsiste en $as !a$abras de$ discurs#I H-.( UE$ ABrica se estremece ' tiemb$a a$ )#rrib$e tumu$t#.V AKu4 e$ ABrica est2 t#mada !#r $#s ABrican#s. Ni es una !a$abra inHentadaI c#m#( U$as #$as Kuebrantan $as !e"asLV ni tras$adadaI c#m#( U$a mar se ca$maLV sin# Kue es una !a$abra !r#!ia !uesta en $u-ar de #traI H-.( UR#maI de,a a tus enemi-#sIV # en este #tr# e,em!$#( UTesti-#s s#n est#s di$atad#s cam!#s.V VA$ mism# -%ner# !ertenecen -arte, !#r $a guerra, 0'res, !#r $#s frutos5 6aco, !#r e$ vinoL 1eptuno, !#r e$ mar5 $a 0uriaI !#r e$ #enado5 e$ cam!# -arcio, !#r $#s 0omiciosL $a Toga, !#r $a &a., $as +rmas, !#r $a guerra% De $a misma manera se sustitu'en $#s n#mbres de $as Hirtudes ' de $#s Hici#s a $#s de $as !ers#nas Kue $#s tienen( as4 se dice Kue $a $u,uria # $a aHaricia !enetrar#n en una casaI # Kue $a Be ' $a ,usticia !reHa$ecier#n. Oa Heis c m# t#d# este -%ner# de Bi-urasI !#r medi# de inB$e:i#nes ' cambi#s de !a$abrasI e:!resan $as c#sas c#n m2s e$e-ancia. En$2&anse c#n esta Bi-ura #tras men#s n#tab$esI !er# Kue tam!#c# deben !asarse en si$enci#( as4I se t#ma $a !arte !#r e$ t#d#I H-.I $as !aredes # $#s tec)#s !#r t#d# e$ ediBici#L # bien e$ t#d# !#r $a !arteI c#m# cuand# decim#s de un s $# escuadr n( $a 0aballera romana5 # se usa e$ sin-u$ar !#r e$ !$ura$I H-.( UE$ s#$dad# r#man#I aunKue sa$-a Henced#rI tiemb$a en su c#ra& nLV # e$ !$ura$ !#r e$ sin-u$arI H-.)#omos 7omanos los que antes 'ramos 7udinos%* O de cua$Kuier m#d# Kue sea se da a entender en este -%ner# una c#sa distinta de $# Kue se dice. VE$ abusar de$ sentid# de $as !a$abras n# es tan e$e-ante c#m# $a met2B#raI !er# aunKue es mu' atreHid#I !uede usarse c#n cierta !arsim#niaI H-.I un gran discurso, en He& de un discurso largo% VOa )ab%is Hist# Kue estas Bi-uras n# resu$tan de una s#$a !a$abra tras$adadaI sin# de $a c#ne:i n ' encadenamient# de muc)as. Las Kue nacen de$ cambi# de una s#$a !a$abra # de Kue esta se entienda de diHers# m#d# Kue c#m# suenaI !ueden c#nsiderarse tambi%n c#m# met2B#ras. De aKu4 resu$taI Kue t#d# e$ m%rit# ' Buer&a de $as !a$abras de!ende de tres c#sas( # de Kue $a !a$abra sea anticuada 5aunKue n# $a )a'a desterrad# de$ t#d# $a c#stumbre6L # nueHa ' B#rmand# c#m!#sici nI en $# cua$ se )a de atender muc)# a$ us# ' a$ ,uici# de$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>1>

trans$atumI Ku#d ma:ime tamKuam ste$$is #4d#L # tras$adad#. Las !a$abras de esta M$tima c$ase Kuibusdam n#tat et i$$uminat #rati#nem. s#n c#m# estre$$as Kue i$uminan t#d# e$ discurs#. 3>0>? SeKuitur c#ntinuati# Herb#rumI Kuae duas res ma:imeI c#n$#cati#nem !rimumI deinde m#dum Kuendam B#rmamKue desiderat. C#n$#cati#nis est c#m!#nere et struere Herba sicI ut neHe as!er e#rum c#ncursus neHe )iu$cus sitI sed Ku#dam m#d# c#a-mentatus et $eHisL in Ku# $e!ide s#ceri mei !ers#na $usit isI Kui e$e-antissime id Bacere !#tuitI Luci$ius( Kuam $e!ide $e:eis c#m!#staeX Vt tesseru$ae #mnes arte !aHiment# atKue emb$emate Hermicu$at#. Juae cum di:isset in A$bucium in$udensI ne a me Kuidem abstinuit( Crassum )abe# -enerumI ne r)et#ric#terus tu sis. Juid er-#. Iste CrassusI Ku#niam eius abuteris n#mineI Kuid eBBicit. I$$ud KuidemL sci$icetI ut i$$e Hu$t et e-# He$$emI me$ius a$iKuant# Kuam A$bucius( Herum in me Kuidem $usit i$$eI ut s#$et. 3>08? Sed est tamen )aec c#n$#cati# c#nserHanda Herb#rumI de Kua $#Ku#rL Kuae Hinctam #rati#nem eBBicitI Kuae c#)aerentemI Kuae $eHemI Kuae aeKuabi$iter B$uentemL id adseKueminiI si Herba e:trema cum c#nseKuentibus !rimis ita iun-enturI ut neHe as!ere c#ncurrant neHe Hastius diducantur. 3@LIV? 3>0D? Nanc di$i-entiam subseKuitur m#dus etiam et B#rma Herb#rumI Ku#d iam Here#r ne )uic Catu$# Hideatur esse !ueri$eL Hersus enim Heteres i$$i in )ac s#$uta #rati#ne !r#!em#dumI )#c estI numer#s Ku#sdam n#bis esse ad)ibend#s !utaHerunt( inters!irati#nis enimI n#n deBeti-ati#nis n#strae neKue $ibrari#rum n#tisI sed Herb#rum et sententiarum m#d# inter!unctas c$ausu$as in #rati#nibus esse H#$ueruntL idKue !rince!s Is#crates instituisse BerturI ut inc#nditam antiKu#rum dicendi c#nsuetudinem de$ectati#nis atKue aurium causaI Kuem ad m#dum scribit disci!u$us eius NaucratesI numeris astrin-eret. 3>0A? NamKue )aec du# musiciI Kui erant Ku#ndam idem !#etaeI mac)inati ad H#$u!tatem suntI Hersum atKue cantumI ut et Herb#rum numer# et H#cum m#d# de$ectati#ne Hincerent aurium satietatem. Naec i-itur du#I H#cis dic# m#derati#nem et Herb#rum c#nc$usi#nemI Ku#ad #rati#nis seHeritas !ati !#ssetI a !#etica ad e$#Kuentiam traducenda du:erunt. 3>0E? In Ku# i$$ud est He$ ma:imumI Ku#d Hersus in #rati#ne si eBBicitur VS4-uese $a c#ntinuaci n ' en$ace de $as !a$abrasI Kue reKuiere s#bre t#d# d#s c#sas( !rimer#I $a c#$#caci nL se-und#I ciert# m#d# ' B#rma. A $a c#$#caci n !ertenece e$ c#m!#ner ' c#$#car $as !a$abras de suerte Kue en su c#ncurs# n# )a'a as!ere&a ni )iat#I sin# Kue t#d# sea ters# ' B2ci$. De este esmer# se bur$ en $a !ers#na de mi sue-r# Sc%H#$a e$ e$e-ant4sim# !#eta Luci$i# cuand# di,#( )89u' palabras tan bien colocadas: &arecen piedrecillas, emblemas labores que adornan con arte el pavimento%* O des!u%s de )aberse bur$ad# de A$buci#I ni siKuiera me !erd#n a m4( UTen-# !#r 'ern# a Cras#I Kue es m2s ret ric# Kue tM.V A)#ra bien( PKu% te )i&# ese Cras#I de cu'# n#mbre abusas. O# intent% $# mism# ue tMI )acer $# Kue )i&# mi sue-r#I ' )acer$# a$-# me,#r Kue A$buci#L !er# %$ Kuis# bur$arse de m4I c#m# ac#stumbra. VNa de atenderse muc)#I re!it#I a $a c#$#caci n de $as !a$abrasI !#rKue e$$as )acen e$ discurs# en$a&ad#I c#)erenteI suaHe ' arm#ni#s#. C#nse-uir%is est# si se en$a&an $as !a$abras antecedentes c#n $as c#nsi-uientesI de m#d# Kue e$ c#ncurs# n# resu$te 2s!er#I ni $a !r#nunciaci n diBicu$t#sa.V A esta di$i-encia s4-uese e$ m#d# de dar arm#n4a a $a e:!resi nI $# cua$ tem# Kue a C2tu$# $e !are&ca !ueri$. L#s anti-u#sI sin embar-#I cre'er#n Kue cab4a en $a !r#sa nMmer# ' )asta Hers#s. Juer4an Kue $as c$2usu$as estuHiesen se!aradasI n# !#r $#s interHa$#s de nuestra res!iraci nI ni !#r $as n#tas de$ manuscrit#I sin# !#r $a arm#n4a de $as !a$abras ' sentenciasI $# cua$ dicen Kue inHent Is crates !ara su,etar a nMmer#s $a ruda manera de decir de $#s anti-u#s ' de$eitar as4 $#s #4d#sI se-Mn escribe su disc4!u$# Naucrates. L#s mMsic#sI Kue en #tr# tiem!# eran tambi%n !#etasI inHentar#n e$ Hers# ' e$ cant#I !ara Kue c#n e$ nMmer# de $as !a$abras ' $a m#du$aci n de $as H#ces n# $$e-ara a )astiarse e$ #4d#I de un s#$# de$eite. Cre'er#nI !uesI Kue t#d# est# !#d4a a!$icarse a $a #rat#riaI en cuant# $a seHeridad de %sta $# c#nsiente.

O aKu4 es de n#tar Kue cuand# resu$ta a$-Mn Hers# en $a !r#saI es un deBect#I ' sin embar-#I Kuerem#s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>18

c#niuncti#ne Herb#rumI Hitium estI et tamen eam c#niuncti#nem sicuti Hersum numer#se cadere et Kuadrare et !erBici H#$umus. NeKue est e: mu$tis res unaI Kuae ma-is #rat#rem ab im!erit# dicendi i-nar#Kue distin-uatI Kuam Ku#d i$$e rudis inc#ndite Bundit Kuantum !#test et idI Ku#d dicitI s!irituI n#n arte determinatI #rat#r autem sic in$i-at sententiam HerbisI ut eam numer# Ku#dam c#m!$ectatur et astrict# et s#$ut#. 3>0F? Nam cum Hin:it B#rma et m#disI re$a:at et $iberat immutati#ne #rdinisI ut Herba neKue ad$i-ata sint Kuasi certa a$iKua $e-e Hersus neKue ita s#$utaI ut Ha-entur. 3@LV? Ju#nam i-itur m#d# tantum munus insistemus ut arbitremur n#s )anc Him numer#se dicendi c#nseKui !#sse. N#n est res tam diBBici$is Kuam necessariaL ni)i$ est enim tam tenerum neKue tam B$e:ibi$e neKue Ku#d tam Baci$e seKuatur Ku#cumKue ducas Kuam #rati#. 3>00? E: )ac HersusI e: )ac eadem dis!ares numeri c#nBiciunturL e: )ac )aec etiam s#$uta Hariis m#dis mu$t#rumKue -enerum #rati#L n#n enim sunt a$ia serm#nisI a$ia c#ntenti#nis HerbaI neKue e: a$i# -enere ad usum c#tidianumI a$i# ad scaenam !#m!amKue sumunturL sed ea n#s cum iacentia sustu$imus e medi#I sicut m#$$issimam ceram ad n#strum arbitrium B#rmamus et Bin-imus. ItaKue ut tum -raHes sumusI tum subti$esI tum medium Kuiddam tenemus( sic institutam n#stram sententiam seKuitur #rati#nis -enus idKue ad #mnem aurium H#$u!tatem et anim#rum m#tum mutatur et Hertitur. 3>01? Sed ut in !$erisKue rebus incredibi$iter )#c natura est i!sa BabricataI sic in #rati#neI ut eaI Kuae ma:imam uti$itatem in se c#ntinerentI !$urimum eadem )aberent He$ di-nitatis He$ sae!e etiam Henustatis. Inc#$umitatis ac sa$utis #mnium causa Hidemus )unc statum esse )uius t#tius mundi atKue naturaeI r#tundum ut cae$um terraKue ut media sit eaKue sua Hi nutuKue teneaturI s#$ ut eam circum BeraturI ut accedat ad bruma$e si-num et inde sensim ascendat in diHersam !artemL ut $una accessu et recessu 3su#? s#$is $umen acci!iatL ut eadem s!atia KuinKue ste$$ae dis!ari m#tu cursuKue c#nBiciant. 3>0G? Naec tantam )abent HimI !au$um ut immutata c#)aerere n#n !#ssintI tantam !u$c)ritudinemI ut nu$$a s!ecies ne c#-itari Kuidem !#ssit #rnati#r. ReBerte nunc

Kue $a !r#saI a$ m#d# de$ Hers#I ten-a ciert# nMmer# ' cadenciaI ' a!enas )a' c#sa Kue distin-a tant# a$ #rad#r de$ Kue i-n#ra e$ arte de bien decirI c#m# Kue e$ un# dice sin arte cuant# se $e #curreI n# )aciend# m2s !ausas Kue $as de$ a$ient#I mientras Kue e$ #rad#r de ta$ manera $i-a $a sentencia c#n $as !a$abrasI Kue da a $a Brase un nMmer# m2s # men#s $ibre ' sue$t#. O cuand# 'a )a encadenad# $as !a$abras c#n cierta medida ' ritm#I Hue$He a de,ar$as $ibres c#n s $# a$terar e$ #rdenI de suerte Kue $as !a$abras ni est2n su,etas a nin-una $e' tan ri-ur#sa c#m# $a de$ metr#I ni est2n tam!#c# des#rdenadas ' sue$tas. VPC m# n#s abrirem#s camin# !ara c#nse-uir esta arm#n4a de dicci n. N# es c#sa tan diB4ci$ c#m# necesaria. Nada )a' tan b$and# ni tan B$e:ib$eI nada Kue tan B2ci$mente Ha'a !#r d#nde Kuiera Kue $e $$eHesI c#m# e$ discurs#. De aKu4 resu$tan $#s Hers#sI de aKu4 $#s nMmer#s desi-ua$esI de aKu4 $a !r#sa en sus Hari#s -%ner#s. N# s#n unas $as !a$abras de $a c#nHersaci n ' #tras $as de $a dis!utaI ni unas $as de$ us# diari# ' #tras $as de $a escena ' !#m!aI sin# Kue n#s#tr#s t#m2nd#$asI !#r decir$# as4I de un B#nd# c#mMnI $as traba,am#s a nuestr# arbitri# c#m# b$and4sima ceraI ' unas Heces usam#s e$ esti$# -raHeI #tras un medi# entre $#s d#sI ac#m#d2nd#se e$ esti$# a$ !ensamient#I de m#d# Kue de$eite $#s #4d#s ' c#nmueHa $#s aBect#s. Sabiamente dis!us# $a natura$e&a Kue $as c#sas Kue tienen en s4 ma'#r uti$idadI ten-an tambi%n m2s -racia ' )erm#sura. C#ntem!$em#s $a arm#n4a de$ mund# ' de $a natura$e&a. E$ cie$# red#nd#L $a tierra en medi#I s#stenida !#r su !r#!i# !es#L e$ s#$I Kue #ra se acerca a$ s#$stici# de inHiern#I ' $ue-# insensib$emente asciende a$ #tr# )emisBeri#L $a $una Kue en su creciente ' men-uante recibe $u& de$ s#$I ' $as cinc# estre$$asI Kue c#n diHers# m#Himient# ' curs# rec#rren e$ mism# es!aci#. Tan admirab$e es este #rdenI Kue cua$Kuiera !eKue"a a$teraci n $e destruir4aI ' tanta )erm#sura tieneI Kue nada !uede ima-inarse m2s !erBect#. V#$Hed a)#ra $a atenci n a $a B#rma ' Bi-ura de$ )#mbre # de $#s dem2s anima$esI ' n# )a$$ar%is nin-una !arte de$ cuer!# Kue n# sea necesariaI ' nin-una B#rma Kue n# sea !erBectaL ' est# n# !#r casua$idadI sin# !#r arte.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>1D

animum ad )#minum He$ etiam ceterarum animantium B#rmam et Bi-uram. Nu$$am !artem c#r!#ris sine a$iKua necessitate adBictam t#tamKue B#rmam Kuasi !erBectam re!erietis arteI n#n casu. 3@LVI? Juid in eis arb#ribus. In Kuibus n#n truncusI n#n ramiI n#n B#$ia sunt deniKue nisi ad suam retinendam c#nserHandamKue naturamI nusKuam tamen est u$$a !ars nisi Henusta. LinKuamus naturam artisKue Hideamus. 3>19? Juid tam in naHi-i# necessarium Kuam $ateraI Kuam caHernaeI Kuam !r#raI Kuam !u!!isI Kuam antennaeI Kuam He$aI Kuam ma$i. Juae tamen )anc )abent in s!ecie HenustatemI ut n#n s#$um sa$utisI sed etiam H#$u!tatis causa inHenta esse Hideantur. C#$umnae tem!$a et !#rticus sustinenL tamen )abent n#n !$us uti$itatis Kuam di-nitatis( Ca!it#$i Basti-ium i$$ud et ceterarum aedium n#n HenustasI sed necessitas i!sa Babricata estL namI cum esset )abita rati#I Kuem ad m#dum e: utraKue tecti !arte aKua de$abereturI uti$itatem tem!$i Basti-i di-nitas c#nsecuta estL utI etiam si in cae$# Ca!it#$ium statuereturI ubi imber esse n#n !#ssetI nu$$am sine Basti-i# di-nitatem )abiturum Buisse Hideatur. 3>1>? N#c in #mnibus item !artibus #rati#nis eHenitI ut uti$itatem ac !r#!e necessitatem suaHitas Kuaedam et $e!#s c#nseKuaturL c$ausu$as enim atKue inter!uncta Herb#rum animae interc$usi# atKue an-ustiae s!iritus attu$erunt( id inHentum ita est suaHeI utI si cui sit inBinitus s!iritus datusI tamen eum !er!etuare Herba n#$imusL id enim auribus n#stris -ratum est 3inHentum?I Ku#d )#minum $ateribus n#n t#$erabi$e s#$umI sed etiam Baci$e esse !#sset. 3@LVII? 3>18? L#n-issima est i-itur c#m!$e:i# Herb#rumI Kuae H#$Hi un# s!iritu !#testL sed )ic naturae m#dus estI artis a$ius. Nam cum sint numeri !$uresI iambum et tr#c)aeum BreKuentem se-re-at ab #rat#re Arist#te$esI Catu$eI HesterI Kui natura tamen incurrunt i!si in #rati#nem serm#nemKue n#strumL sed sunt insi-nes !ercussi#nes e#rum numer#rum et minuti !edes. Jua re !rimum ad )er#um n#s 3dact'$ici et ana!aesti s!#ndi !edem? inHitat( in Ku# im!une !r#-redi $icet du# dumta:at !edes aut !au$# !$usI ne !$ane in Hersum aut simi$itudinem Hersus incidamus. SA$tae sunt VPO Ku% dir% de $#s 2rb#$esI en $#s cua$es ni e$ tr#nc#I ni $as ramasI ni $as )#,asI sirHen !ara #tra c#sa Kue !ara retener ' c#nserHar su natura$e&aI ' sin embar-#I n# )a' nin-una de esas !artes Kue n# sea )erm#sa. PJu% c#sa )a' tan necesaria en una naHe c#m# $a Kui$$aI $#s c#stad#sI $a !r#aI $a !#!aI $as antenasI $as He$asI $#s m2sti$esI t#d# $# cua$ tiene ta$ )erm#sura Kue n# !arece inHentad# s $# !ara $a uti$idadI sin# !ara e$ de$eite. Las c#$umnas s#stienen $#s ! rtic#s ' $#s tem!$#sI mas n# !#r es# de,an de ser tan )erm#sas c#m# Mti$es. La cima de$ Ca!it#$i#I c#m# $a de cua$Kuier #tr# ediBici#I n# $a Babric en !rimer $u-ar e$ arteI sin# $a necesidadI !ues n# )abiend# medi# de Kue e$ a-ua ca'era !#r $#s d#s $ad#s de$ tec)#I Hin# a inHentarse aKue$ remate tan Mti$ c#m# -randi#s#L de ta$ suerte Kue si e$ Ca!it#$i# estuHiera en e$ cie$#I d#nde n# )a' $$uHiaI !arecer4a Kue sin aKue$$a cM!u$a $e Ba$taba -ran !arte de su ma,estad. VL# mism# ac#ntece en t#das $as !artes de$ discurs#I d#nde a $# Mti$ ' necesari# se ,unta casi siem!re $a -racia ' $a )erm#sura. P#rKue $as c$2usu$as ' $a distinci n de $#s !er4#d#s nacier#n de $a necesidad de res!irar ' t#mar a$ient#L 'I sin embar-#I $a inHenci n de estas !ausas es tan a-radab$eI Kue si )ubiera a$-Mn #rad#r Kue tuHiese un a$ient# incansab$eI n# !#r es# desear4am#s Kue eterni&ase sus !er4#d#s.

VE$ !er4#d# m2s $ar-# es e$ Kue !uede decirse de un s $# a$ient#. Puede ser natura$ # artiBici#s#. O siend# muc)#s $#s !ies m%tric#sI #) C2tu$#I Huestr# !rece!t#r Arist te$es sue$e e:c$uir de $a #rat#ria e$ 'amb# ' e$ tr#Kue#I $#s cua$esI sin embar-#I #curren natura$mente muc)as Heces en $a c#nHersaci n ' en e$ ra&#namient#I !er# s#n !ies $i-er#s ' de !#c# -raHe s#nid#. Muc)# m2s n#s c#nHidan $#s !ies )er#ic#sI e$ d2cti$#I e$ ana!est#I e$ es!#nde#I en e$ cua$ im!unemente !#dem#s a$ar-arn#s )asta d#s !ies # m2sI c#n ta$ Kue n# )a-am#s Hers#s # a$-# Kue a Hers#s se !are&ca. Est#s tres !ies )er#ic#s sue$en caer bien a$ !rinci!i# de $a c$2usu$a. Arist te$es

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>1A

-eminaeI Kuibus.S Ni tres 3)er#i? !edes in !rinci!ia c#ntinuand#rum Herb#rum satis dec#re cadunt. 3>1D? Pr#batur autem ab e#dem i$$# ma:ime !aeanI Kui est du!$e:( nam aut a $#n-a #riturI Kuam tres breHes c#nseKuunturI ut )aec Herba SdesiniteI inci!ite. c#m!rimiteIS aut a breHibus deince!s tribusI e:trema !r#ducta atKue $#n-aI sicut i$$a sunt Sd#muerantI s#ni!edesSL atKue i$$i !)i$#s#!)# #rdiri !$acet a su!eri#re !aeaneI !#steri#re BinireL est autem !aean )ic !#steri#r n#n s'$$abarum numer#I sed aurium mensuraI Ku#d est acrius iudicium et certiusI !ar Bere cretic#I Kui est e: $#n-a et breHi et $#n-a( ut Juid !etam !raesidiI aut e:seKuar. Ju#He nunc ... A Ku# numer# e:#rsus est Tannius( SsiI JuiritesI minas i$$ius.S Nunc i$$e c$ausu$is a!ti#rem !utatI Kuas Hu$t $#n-a !$erumKue s'$$aba terminari. 3@LVIII? 3>1A? NeKue Her# )aec tam acrem curam di$i-entiamKue desiderantI Kuam est i$$a !#etarumL Ku#s necessitas c#-it et i!si numeri ac m#di sic Herba Hersu inc$udereI ut ni)i$ sit ne s!iritu Kuidem minim# breHius aut $#n-iusI Kuam necesse est. Liberi#r est #rati# et !$aneI ut diciturI sic est Here s#$utaI n#n ut Bu-iat tamen aut erretI sed ut sine Hincu$is sibi i!sa m#deretur. NamKue e-# i$$ud adsenti#r T)e#!)rast#I Kui !utat #rati#nemI Kuae Kuidem sit !#$ita atKue Bacta Ku#dam m#d#I n#n astricteI sed remissius numer#sam esse #!#rtere. 3>1E? EtenimI sicut i$$e sus!icaturI et e: istis m#disI Kuibus )ic usitatus Hersus eBBiciturI !#st ana!aestusI !r#ceri#r Kuidam numerusI eBB$#ruitI inde i$$e $icenti#r et diHiti#r B$u:it dit)'rambusI cuius membra et !edesI ut ait idemI sunt in #mni $#cu!$eti #rati#ne diBBusaL etI si numer#sum est in #mnibus s#nis atKue H#cibusI Ku#d )abet Kuasdam im!ressi#nes et Ku#d metiri !#ssumus interHa$$is aeKua$ibusI recte -enus )#c numer#rumI dum m#d# ne c#ntinui sintI in #rati#nis $aude !#nitur. Nam si rudis et im!#$ita !utanda est i$$a sine interHa$$is $#Kuacitas !erennis et !r#B$uensI Kuid est a$iud causae cur re!udieturI nisi Ku#d )#minum auribus H#cem natura m#du$atur i!sa. Ju#d BieriI nisi inest numerus in H#ceI n#n !#test. 3>1F? Numerus autem in c#ntinuati#ne nu$$us estL distincti# et aeKua$ium aut sae!e Hari#rum interHa$$#rum !ercussi# numerum c#nBicitI Kuem in cadentibus

-usta muc)# de$ !e nI e$ cua$ es d#b$e. P#rKue c#nstaI # de una $ar-a se-uida de tres breHesI H-.I desinite, incipito, comprimite, # de tres breHes ' una $ar-aI H-.I domueran, sonnpedes% Juiere e$ Bi$ s#B# Kue se em!iece !#r e$ !rimer# de est#s !e#nes ' se acabe !#r e$ se-und#I e$ cua$ se !arece n# !#r e$ nMmer# de s4$abasI sin# !#r $a im!resi n Kue )ace en e$ #4d# 5$# cua$ es e$ ,uici# m2s inBa$ib$e6I a$ !ie cr%tic#I Kue c#nsta de $ar-aI breHe ' $ar-aI H-.I ;9uid petam pr<sidii, aut exequar( quodve nunc( C#n este nMmer# em!e& e$ discurs# de Tanni#.

VArist te$es Kuiere Kue $as c$2usu$as se acabenI siem!re Kue sea !#sib$eI c#n una s4$aba $ar-a. VT#d# est# n# e:i-e tant# cuidad# ' esmer# c#m# e$ Kue )an de usar $#s !#etasI a Kuienes #b$i-a $a necesidad ' e$ mism# nMmer# ' ritm# a inc$uir de ta$ manera $as !a$abras en e$ Hers#I Kue nada )a'a m2s breHe ni m2s $ar-# Kue $# necesari#I sin Kue se $es !ermita a"adir ni Kuitar una s#$a s4$aba. La !r#sa es m2s $ibre ' sue$taI !er# n# tant# Kue ande errante ' Ha-abundaI sin# Kue e$$a misma se m#dere ' c#rri,a. O# !iens#I c#m# Te#Brast#I Kue $a !r#sa !#r cu$ta ' esmerada Kue seaI n# )a de estar su,eta a un nMmer# ri-ur#s#( !#r es# %$ s#s!ec)a Kue entre t#d#s $#s !ies m%tric#s B$#reci !rimer# e$ ana!est#I ' Kue de %$ naci e$ $ibre ' auda& ditiramb#I cu'#s miembr#s ' !iesI c#m# e$ mism# diceI est2n derramad#s en t#d# e$e-ante discurs#. VO si $# m2s arm#ni#s# en t#d# -%ner# de s#nid#s ' de H#ces es $# Kue causa ciertas im!resi#nes ' $# Kue !#dem#s medir !#r interHa$#s i-ua$esI c#n ra& n se cuenta este -%ner# de arm#n4aI siem!re Kue n# sea c#ntinuaI entre $#s m%rit#s de$ #rad#r. Si tenem#s !#r ruda e incu$ta $a $#cuacidad !erenneI c#!i#sa ' sin interHa$#sI Pcu2$ es $a causa de Kue $a rec)acem#sI sin# e$ Kue nuestr# #4d# tiene instint# natura$ de $as m#du$aci#nes. $# cua$ n# !#dr4a suceder si en $a H#& n# )ubiese nMmer#.

En $a c#ntinuidad n# cabe e$ nMmer#I !#rKue %ste resu$ta de $a distinci n ' !ercusi n de interHa$#s

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>1E

-uttisI Ku#d interHa$$is distin-uunturI n#tare !#ssumusI in amni !raeci!itante n#n !#ssumus. Ju#d si c#ntinuati# Herb#rum )aec s#$uta mu$t# est a!ti#r atKue iucundi#rI si est articu$is membrisKue distinctaI Kuam si c#ntinuata ac !r#ductaI membra i$$a m#diBicata esse debebuntL Kuae si in e:trem# breHi#ra suntI inBrin-itur i$$e Kuasi Herb#rum ambitusL sic enim )as #rati#nis c#nHersi#nes Graeci n#minant. Jua re aut !aria esse debent !#steri#ra su!eri#ribusI et e:trema !rimis autI Ku#d etiam est me$ius et iucundiusI $#n-i#ra. 3@LI@? 3>10? AtKue )aec Kuidem ab eis !)i$#s#!)isI Ku#s tu ma:ime di$i-isI Catu$eI dicta suntL Ku#d e# sae!ius testiBic#rI ut auct#ribus $audandis ine!tiarum crimen eBBu-iam.S SJuarum tandem.S inKuit Catu$us Saut Kuid dis!utati#ne ista adBerri !#test e$e-antius aut #mnin# dici subti$ius.S 3>11? SAt enim Here#rIS inKuit Crassus Sne )aec aut diBBici$i#ra istis ad !erseKuendum esse Hideantur autI Kuia n#n traduntur in Hu$-ari ista disci!$inaI n#s ea mai#ra ac diBBici$i#ra Hideri He$$e Hideamur.S Tum Catu$us SerrasIS inKuit SCrasseI si aut me aut )#rum KuemKuam !utas a te )aec #!era c#tidiana et !erHa-ata e:s!ectare. IstaI Kuae dicisI dici H#$umusL neKue tam dici Kuam ist# dici m#d#L neKue tibi )#c !r# me s#$umI sed !r# )is #mnibus sine u$$a dubitati#ne res!#nde#.S 3>1G? SE-# Her#S inKuit Ant#nius SinHeni iamI Kuem ne-aram in e#I Kuem scri!siI $ibe$$# me inHenisse e$#Kuentem. Sed e# te ne $audandi Kuidem causa inter!e$$aHiI ne Kuid de )#c tam e:i-u# serm#nis tui tem!#re Herb# un# me# deminueretur.S 3>G9? SNanc i-iturS Crassus inKuit Sad $e-em cum e:ercitati#ne tum sti$#I Kui et a$ia et )#c ma:ime #rnat ac $imatI B#rmanda n#bis #rati# est. NeKue tamen )#c tanti $ab#ris estI Kuanti HideturI nec sunt )aec r)'t)mic#rum aut music#rum acerrima n#rma diri-endaL eBBiciendum est i$$ud m#d# n#bisI ne B$uat #rati#I ne Ha-eturI ne insistat interiusI ne e:currat $#n-iusI ut membris distin-uaturI ut c#nHersi#nes )abeat abs#$utas. NeKue sem!er utendum est !er!etuitate et Kuasi c#nHersi#ne Herb#rumI sed sae!e car!enda membris minuti#ribus #rati# estI Kuae tamen i!sa membra sunt numeris Hincienda. 3>G>? NeKue H#s !aean aut )er#us i$$e c#nturbet( i!si #ccurrent #rati#niL

i-ua$esI ' muc)as Heces Hariad#sI $#s cua$es !#dem#s distin-uir en e$ caer de $as -#tasI !er# n# en e$ r4# desb#rdad#. O si este -%ner# de !er4#d#sI $ibremente diHidid# en art4cu$#s ' miembr#sI es muc)# m2s a-radab$e Kue $#s !er4#d#s c#ntinuad#s ' sin BinI necesari# ser2 Kue est#s miembr#s ten-an cierta medidaI !#rKue si s#n demasiad# breHesI se !ierde e$ 2mbit# de $as !a$abrasI Kue as4 $$aman $#s Grie-#s a $as c$2usu$as de $a #raci n. L#s miembr#s !#steri#res deben ser i-ua$es a $#s anteri#resI ' aun es !reBerib$e ' a-rada m2s Kue sean m2s $ar-#s. VEsta es $a d#ctrina de es#s Bi$ s#B#s -rie-#s Kue tant# admirasI #$) C2tu$#I ' buen# es Kue me escude c#n su aut#ridad !ara Kue n# di-2is Kue me )e entretenid# en sim!$e&as. ;PC m# as4. di,# C2tu$#. PJu% c#sa !uede )aber m2s e$e-ante ni m2s suti$ Kue ese ra&#namient# tu'#. ;Per# tem#I di,# Cras#I Kue t#d# est# $es !are&ca a es#s , Henes mu' diB4ci$I # KueI !#r e$ c#ntrari#I Hiend# Kue n# se ense"a !#r $#s !rece!t#res Hu$-aresI Hen-an a creer Kue )em#s Kuerid# dar a ta$es c#sas ma'#r im!#rtancia Kue $a Kue rea$mente tienen. ;Muc)# te eKuiH#casI Cras#I si !iensas Kue '# # a$-un# de %st#s es!er2bam#s de t4 es#s !rece!t#s triHia$es ' Hu$-ares. L# Kue dices es $# Kue deseam#s #irI ' s#bre t#d#I dic)# de esa maneraL te $# ase-ur# c#n t#da sinceridadI en n#mbre !r#!i# ' en e$ de t#d#s %st#s. ;O#I di,# Ant#ni#I )e enc#ntrad# !#r Bin e$ #rad#r !erBect# Kue )ab4a buscad# en Han#I se-Mn di,e en aKue$ $ibri$$# Kue escrib4L !er# n# )e Kuerid# interrum!irte ni aun c#n a$aban&asI !ara n# !erder ni una !a$abra s#$a de tu breHe discurs#. ;C#nB#rme a esta $e'I !r#si-ui Cras#I B#rmarem#s e$ esti$#I mediante e$ e,ercici# de )ab$ar ' escribirI Kue es de tanta im!#rtancia en $a #rat#riaI s#bre t#d# !ara e$ #rnat# ' rima. Ni es est# de tant# traba,# c#m# !areceI ni )em#s de su,etarn#s a $as duras $e'es de $#s !#etas ' $#s mMsic#sL s $# )em#s de !r#curar Kue $a #raci n n# c#rra demasiad#I ni se a!arte de$ camin#I ni se deten-aI ni se e:traH4eL Kue est%n bien distin-uid#s $#s miembr#s ' red#ndeadas $as c$2usu$as. Ni e$ esti$# )a de ser siem!re !eri dic#( c#nHiene muc)as Heces usar miembr#s m2s c#rt#sI !er# su,et#s tambi%n a ciert# nMmer#. Ni #s asusten e$ !i% ni e$ metr# )er#ic#L e$$#s se #s #currir2n ' res!#nder2n sin Kue $#s $$am%isI c#n ta$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>1F

i!siI inKuamI se #BBerent et res!#ndebunt n#n H#cati. C#nsuetud# m#d# i$$a sit scribendi atKue dicendiI ut sententiae Herbis Biniantur e#rumKue Herb#rum iuncti# nascatur ab !r#ceris numeris ac $iberisI ma:ime )er## aut !aeane !ri#re aut cretic#I sed Harie distincteKue c#nsidat. N#tatur enim ma:ime simi$itud# in c#nKuiescend#. EtI si !rimi et !#stremi 3i$$i? !edes sunt )ac rati#ne serHatiI medii !#ssunt $atereI m#d# ne circuitus i!se Herb#rum sit aut breHi#rI Kuam aures e:s!ectentI aut $#n-i#rI Kuam Hires atKue anima !atiatur. 3L? 3>G8? C$ausu$as autem di$i-entius etiam serHandas esse arbitr#r Kuam su!eri#raI Ku#d in eis ma:ime !erBecti# atKue abs#$uti# iudicatur. Nam Hersus aeKue !rima et media et e:trema !ars attenditurI Kui debi$itaturI in KuacumKue est !arte titubatumL in #rati#ne autem !auci !rima cernuntI !#strema !$eriKue( Kuae Ku#niam a!!arent et inte$$e-unturI Harianda suntI ne aut anim#rum iudiciis re!udientur aut aurium satietate. 3>GD? Du# enim aut tres Bere sunt e:tremi serHandi et n#tandi !edesI si m#d# n#n breHi#ra et !raecisa erunt su!eri#raL Ku#s aut c)#ri#s aut )er##s aut a$tern#s esse #!#rtebit aut in !aeane i$$# !#steri#reI Kuem Arist#te$es !r#batI aut ei !ari cretic#. N#rum Hicissitudines eBBicientI ut neKue ei satienturI Kui audientI Bastidi# simi$itudinisI nec n#s idI Ku#d BaciemusI #!era dedita Bacere Hideamur. 3>GA? Ju#d si Anti!ater i$$e Sid#niusI Kuem tu !r#beI Catu$eI meministiI s#$itus est Hersus )e:ametr#s a$i#sKue Hariis m#dis atKue numeris Bundere e: tem!#re tantumKue )#minis in-eni#si ac mem#ris Ha$uit e:ercitati#I utI cum se mente ac H#$untate c#niecisset in HersumI Herba seKuerenturL Kuant# id Baci$ius in #rati#neI e:ercitati#ne et c#nsuetudine ad)ibitaI c#nseKuemurX 3>GE? I$$ud autem ne Kuis admireturI Ku#nam m#d# )aec Hu$-us im!erit#rum in audiend# n#tetI cum in #mni -enere tum in )#c i!s# ma-na Kuaedam est His incredibi$isKue naturae. Omnes enim tacit# Ku#dam sensu sine u$$a arte aut rati#ne Kuae sint in artibus ac rati#nibus recta ac !raHa diiudicantL idKue cum Baciunt in !icturis et in si-nis et in a$iis #!eribusI ad Ku#rum inte$$e-entiam a natura minus )abent instrumentiI tum mu$t# #stendunt ma-is in

Kue )a'2is adKuirid# c#stumbre de escribir ' de )ab$arI de red#ndear $as sentencias ' de ,untar $#s nMmer#s ma,estu#s#s c#n $#s $ibresI es!ecia$mente e$ !ie )er#ic# c#n e$ !e n !rimer# # e$ cr%tic#I t#d# c#n $a !#sib$e Hariedad ' distinci n. N tese tambi%n $a seme,an&a en $as !ausasI ' siem!re Kue est%n c#$#cad#s as4 $#s !rimer#s ' $#s M$tim#s !iesI !ueden Kuedar #cu$t#s $#s de$ medi#I c#n ta$ Kue n# sea $a c$2usu$a m2s breHe Kue $# Kue es!eran $#s #4d#s ni m2s $ar-a Kue $# Kue $as Buer&as ' e$ a$ient# c#nsienten. VEn e$ m#d# de cerrar $#s !er4#d#s est2 $a ma'#r !erBecci n ' diBicu$tad. En e$ Hers# $$ama $a atenci nI as4 $a !rimera c#m# $a media ' M$tima !arteI ' e$ eBect# se !ierde # debi$ita en )abiend# cua$Kuier tr#!ie&#L !er# en $a !r#sa !#c#s Hen $#s !rimer#s miembr#sI ' casi t#d#s se Bi,an en $#s M$tim#s. P#r est# c#nHiene Hariar $as terminaci#nes !ara Kue n# causen )ast4# en e$ 2nim# ni en $#s #4d#s de $#s ,ueces. Si $#s !rimer#s miembr#s n# s#n mu' breHes ' c#ncis#sI bastar2 acentuar $#s d#s # tres !ies M$tim#sI Kue c#nHiene Kue sean c#r%#sI )er#ic#s # a$ternad#sL # e$ !e n !#steri#rI Kue Arist te$es rec#miendaL # e$ cr%tic#I Kue es casi i-ua$. Esta Hariedad )ar2 Kue ni $#s #'entes sientan e$ Bastidi# de $a m#n#t#n4aI ni !are&ca Kue #bram#s de cas# !ensad#. O si aKue$ Anti!atr# Sid#ni#I de Kuien tMI C2tu$#I te ac#rdar2s mu' bienI s#$4a im!r#Hisar Hers#s e:2metr#s ' #tr#s de Harias medidas ' nMmer#sI ' )ab4a c#nse-uid# tant# c#n su e,ercici#I in-eni# ' mem#riaI Kue en a!$icand# $a atenci n a c#m!#ner un Hers#I se $e #curr4an en se-uida $as !a$abrasI Pcu2nt# m2s B2ci$mente !#dr2 c#nse-uirse est# en $a #rat#riaI c#ntand# siem!re c#n e$ )2bit# ' estudi#.

VO nadie se admire de Kue e$ Hu$-# ind#ct# n#te ' censure $#s deBect#s de$ #rad#rI !#rKue en est# ' en #tras muc)as c#sas es -rande e incre4b$e $a es!#ntaneidad de $a Natura$e&a. T#d#sI !#r un secret# instint#I sin nin-Mn arte ni ra& nI distin-uen $# Kue es buen# ' $# Kue es ma$# en $as artes. O si est# )acen c#n $as estatuas ' $#s cuadr#s ' #tras #bras de arteI !ara cu'a inte$i-encia $es di# $a Natura$e&a men#s au:i$i#sI muc)# m2s $# muestran en e$ ,uici# de $as !a$abrasI nMmer#s '

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>10

Herb#rumI numer#rum H#cumKue iudici#L Ku#d ea sunt in c#mmunibus inBi:a sensibus nec earum rerum KuemKuam Bunditus natura esse H#$uit e:!ertem. 3>GF? ItaKue n#n s#$um Herbis arte !#sitis m#Hentur #mnesI Herum etiam numeris ac H#cibus. Ju#tus enim KuisKue est Kui teneat artem numer#rum ac m#d#rum. At in eis si !au$um m#d# #BBensum estI ut aut c#ntracti#ne breHius Bieret aut !r#ducti#ne $#n-iusI t)eatra t#ta rec$amant. JuidI )#c n#n idem Bit in H#cibusI ut a mu$titudine et !#!u$# n#n m#d# caterHae atKue c#ncentusI sed etiam i!si sibi sin-u$i discre!antes eiciantur. 3LI? 3>G0? Mirabi$e estI cum !$urimum in Baciend# intersit inter d#ctum et rudemI Kuam n#n mu$tum diBBerat in iudicand#. Ars enim cum a natura !r#Becta sitI nisi natura m#Heat ac de$ectetI ni)i$ sane e-isse HideaturL ni)i$ est autem tam c#-natum mentibus n#stris Kuam numeri atKue H#cesL Kuibus et e:citamur et incendimur et $enimur et $an-uescimus et ad )i$aritatem et ad tristitiam sae!e deducimurL Ku#rum i$$a summa His carminibus est a!ti#r et cantibusI n#n ne-$ectaI ut mi)i HideturI a Numa re-e d#ctissim# mai#ribusKue n#strisI ut e!u$arum s#$$emnium Bides ac tibiae Sa$i#rumKue Hersus indicantL ma:ime autem a Graecia Hetere ce$ebrata. Juibus utinam simi$ibusKue de rebus dis!utari Kuam de !ueri$ibus )is Herb#rum trans$ati#nibus ma$uissetisX 3>G1? Verum ut in Hersu Hu$-usI si est !eccatumI HidetI sicI si Kuid in n#stra #rati#ne c$audicatI sentitL sed !#etae n#n i-n#scitI n#bis c#ncedit( taciti tamen #mnes n#n esse i$$udI Ku#d di:imusI a!tum !erBectumKue cernunt. ItaKue i$$i HeteresI sicut )#die etiam n#n nu$$#s HidemusI cum circuitum et Kuasi #rbem Herb#rum c#nBicere n#n !#ssentI nam id Kuidem nu!er He$ !#sse He$ audere c#e!imusI terna aut bina aut n#n nu$$i sin-u$a etiam Herba dicebantL Kui in i$$a inBantia natura$e i$$udI Ku#d aures )#minum B$a-itabantI tenebant tamenI ut et i$$a essent !ariaI Kuae dicerentI et aeKua$ibus inters!irati#nibus uterentur. 3LII? 3>GG? Eui BereI ut !#tuiI Kuae ma:ime ad #rnatum #rati#nis !ertinere arbitrabar. Di:i enim de sin-u$#rum $aude Herb#rumI di:i de c#niuncti#ne e#rumI di:i de numer# atKue B#rmaL sed si )abitum etiam #rati#nis et Kuasi

H#cesI !#rKue este ,uici# es de sentid# c#mMn ' $a Natura$e&a n# )a Kuerid# !riHar de %$ a nadieL as4 es Kue t#d#s se c#nmueHenI n# s $# !#r $as !a$abras c#$#cadas se-Mn arteI sin# c#n $#s nMmer#s ' $a arm#n4a. WCu2n !#c#s )a' Kue se!an este arteX O sin embar-#I a!enas se c#mete e$ m2s $eHe tr#!ie&# ' se a$ar-a una breHeI # se abreHia una $ar-aI t#d# e$ teatr# esta$$a en c$am#res. La mu$titud ' e$ !ueb$# si$ba $# mism# a $#s c#r#s Kue a cada un# de $#s cant#resI a!enas desaBinan.

VAdmirab$e es Kue )a'a tanta diBerencia entre e$ )#mbre d#ct# ' e$ rud# en cuant# a $a e,ecuci nI )abiend# tan !#ca en cuant# a$ ,uici#. P#rKue e$ arteI c#m# nacid# de $a Natura$e&aI si n# mueHe ' de$eita a $a Natura$e&a mismaI !uede decirse Kue nada )a c#nse-uid#. Nada es tan c#nB#rme c#n $a 4nd#$e de nuestr#s 2nim#s c#m# $#s nMmer#s ' $a arm#n4a( e$$#s n#s e:citanI n#s inB$amanI n#s s#sie-an ' n#s )acen sentir a$e-r4a # triste&aL de aKu4 e$ sum# !#der de $#s Hers#s ' de$ cant#I n# #$Hidad# !#r NumaI re' d#ct4sim#I ' !#r nuestr#s ma'#resI c#m# $# indican $as B$autas ' cant#s de $#s c#nHitesI ' $#s Hers#s de $#s sacerd#tes S2$i#sI !er# t#daH4a m2s ce$ebrada !#r $a anti-ua Grecia. WO,a$2 Kue )ubi%rais Kuerid# dis!utar de estas ' seme,antes c#sasI m2s bien Kue de !ueri$es tras$aci#nes de !a$abrasX VAs4 c#m# e$ Hu$-# He cua$Kuier deBect# Kue )a'a en $#s Hers#sI as4 n#ta $a Ba$ta de arm#n4a en e$ discurs#L !er# a$ !#eta n# $# !erd#naI mientras Kue c#n n#s#tr#s tiene a$-una indu$-enciaI !#r m2s Kue t2citamente rec#n#&cam#s t#d#s Kue $# Kue di,im#s n# es #!#rtun# ni !erBect#. VP#r es# $#s anti-u#sI c#m# t#daH4a $# )acen a$-un#sI n# !udiend# )acer !er4#d#s red#nd#sI !#rKue %sta es inHenci n Kue de !#c# ac2 )em#s em!e&ad# a e,ercitarI !#n4an $as !a$abras de tres en tresI de d#s en d#sI ' aun de una en unaL ' aun en aKue$$a inBancia de$ arteI n# i-n#raban $# Kue !#d4a )a$a-ar $#s #4d#sI ' !r#curaban Kue $as Brases se c#rres!#ndiesen ' estuHieran se!aradas !#r !ausas i-ua$es. VOa e:!use c#m# )e !#did# $# Kue !rinci!a$mente t#ca e$ #rnat# de$ discurs#. Nab$% de cada una de $as !a$abrasI de su uni nI de su nMmer# ' B#rma. Si Kuer%is saber c m# )a de ser e$ c#$#rid# -enera$ de$ discurs#I #s dir% Kue !uede ser ric#I !er# a$ mism#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>11

c#$#rem a$iKuem reKuiritisI est et !$ena KuaedamI sed tamen teresI et tenuisI n#n sine nerHis ac HiribusI et eaI Kuae !artice!s utriusKue -eneris Kuadam medi#critate $audatur. Nis tribus Bi-uris insidere Kuidam Henustatis n#n Buc# in$itusI sed san-uine diBBusus debet c#$#r. 3899? Tum deniKue )ic n#bis #rat#r ita c#nB#rmandus est et Herbis et sententiisI utI Kuem ad m#dum Kui utuntur armis aut !a$aestraI n#n s#$um sibi Hitandi aut Beriendi rati#nem esse )abendam !utetI sed etiamI ut cum Henustate m#HeaturI ut ei Kui in arm#rum tractati#ne HersanturI Zsic Herbis Kuidem ad a!tam c#m!#siti#nem et decentiamI sententiis Her# ad -raHitatem #rati#nis utatur[. T#rmantur autem et Herba et sententiae !aene innumerabi$iterI Ku#d satis sci# n#tum esse H#bisL sed inter c#nB#rmati#nem Herb#rum et sententiarum )#c interestI Ku#d Herb#rum t#$$iturI si Herba mutarisI sententiarum !ermanetI KuibuscumKue Herbis uti He$is. 389>? Ju#d Kuidem H#s etsi BacitisI tamen adm#nend#s !ut#I ne Kuid esse a$iud #rat#ris !utetisI Ku#d Kuidem sit e-re-ium atKue mirabi$eI nisi in sin-u$is Herbis i$$a tria tenereI ut trans$atis utamur BreKuenterI interdum BactisI rar# autem etiam !erHetustis. In !er!etua autem #rati#neI cum et c#niuncti#nis $eHitatem et numer#rumI Kuam di:iI rati#nem tenuerimusI tum est Kuasi $uminibus distin-uenda et BreKuentanda #mnis #rati# sententiarum atKue Herb#rum. 3LIII? 3898? Nam et c#mm#rati# una in re !ermu$tum m#Het et in$ustris e:!$anati# rerumKueI Kuasi -eranturI sub as!ectum !aene subiecti#L Kuae et in e:!#nenda re !$urimum Ha$ent et ad in$ustrandum idI Ku#d e:!#niturI et ad am!$iBicandumL ut eisI Kui audientI i$$udI Ku#d au-ebimusI Kuantum eBBicere #rati# !#teritI tantum esse HideaturL et )uic c#ntraria sae!e !ercursi# est et !$us ad inte$$e-endumI Kuam di:erisI si-niBicati# et distincte c#ncisa breHitas et e:tenuati# et )uic adiuncta in$usi# a !raece!tis Caesaris n#n ab)#rrensL 389D? et ab re di-ressi#I in Kua cum Buerit de$ectati#I tum reditus ad rem a!tus et c#ncinnus esse debebitL !r#!#siti#Kue Kuid sis dicturus et ab e#I Ku#d est dictumI seiuncti# et reditus ad !r#!#situm et iterati# et rati#nis a!ta c#nc$usi#L tum au-endi minuendiHe causa Heritatis su!ra$ati# atKue

tiem!# Birme ' enter#( # senci$$#I !er# n# sin nerHi# ' Buer&as( # tem!$ad# ' Kue !artici!e de $#s d#s en cierta median4a. VEn estas tres Bi-uras )a' ciert# c#$#r de be$$e&aI n# !#sti&#I sin# diBundid# en $a san-re. E$ #rad#r )a de !erBecci#narse en !a$abras ' sentencias. A $a manera Kue $#s -$adiad#res # $#s Kue c#mbaten en $a !a$estraI Kue n# s $# )acen estudi# de eHitar $#s -#$!es ' de )erirI sin# tambi%n de m#Herse c#n e$e-anciaI as4 e$ #rad#r usar2 de $as !a$abras !ara $a me,#r c#m!#sici n ' dec#r# de$ discurs#I ' de $as sentencias !ara $a breHedad de %$. VNa' innumerab$es B#rmas de !a$abras ' de sentencias. De se-ur# Kue n# $as i-n#r2is. Na' entre e$$as esta diBerencia( Kue $a Bi-ura de !a$abras desa!arece cuand# $as !a$abras se mudanI ' $a de sentencia !ermaneceI sean cua$esKuiera $as H#ces de Kue se use.

O aunKue H#s#tr#s 'a $# e,ecut2isI sin embar-#I Kuier# adHertir#s Kue e$ #rad#r n# tiene Kue )acer #tras maraHi$$as sin# cum!$ir en cada una de $as !a$abras estas tres c#ndici#nes( usar c#n Brecuencia de H#cab$#s tras$adad#sI a Heces de $#s nueH#sI rar4sima He& de $#s anti-u#s. En $# Kue )ace a$ c#n,unt# de $a #raci nI des!u%s Kue )a'am#s cum!$id# t#das $as c#ndici#nes de suaHidad ' arm#n4aI ad#rnarem#s e$ discurs# c#n t#d# e$ es!$end#r de !a$abras ' sentencias. VP#rKue $a commoraci!n, deteni%nd#se muc)# en un asunt#I mueHe en -ran manera $#s aBect#sI ' $a explanaci!n !#neI di-2m#s$# as4I a $a Hista $as c#sas Kue Han sucediend#I $# cua$ Ha$e muc)#I 'a !ara i$ustrar $# Kue se e:!#neI 'a !ara am!$iBicar. A esta Bi-ura es c#ntraria $a precisi!n, ' $a significaci!n Kue da a entender m2s Kue $# Kue se diceI ' $a brevedad distinta ' c#ncisaI ' $a atenuaci!n la irona Kue !ertenece a $a materia tratada !#r C%sarI ' $a digresi!n Kue debe H#$Her c#n -racia e$ asunt#I des!u%s de a$-Mn a-radab$e incidenteI ' $a proposici!n en Kue se anuncia $# Kue se Ha a decirI ' $a separaci!n de $# Kue se )a dic)#I ' $a vuelta al prop!sito, ' $a repetici!n, ' $a conclusi!nI ' $a exageraci!n o hip'rbole, 'a !ara en-randecerI 'a !ara disminuir un #b,et#I ' $a interrogaci!n ' $a exposici!n de su !arecerI ' $a disimulaci!n Kue se Ha insinuand# en $#s 2nim#sI diciend# una c#sa '

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>1G

traiecti#L et r#-ati# atKue )uic Binitima Kuasi !erc#ntati# eiti#Kue sententiae suaeL tum i$$aI Kuae ma:ime Kuasi inre!it in )#minum mentisI a$ia dicentis ac si-niBicantis dissimu$ati#L Kuae est !eriucundaI cum #rati#nis n#n c#ntenti#neI sed serm#ne tractaturL deinde dubitati#I tum distributi#I tum c#rrecti# He$ ante He$ !#stKuam di:eris He$ cum a$iKuid a te i!s# reiciasL 389A? !raemuniti# etiam est ad idI Ku#d ad-rediareI et traiecti# in a$iumL c#mmunicati#I Kuae est Kuasi cum eis i!sisI a!ud Ku#s dicasI de$iberati#L m#rum ac Hitae imitati# He$ in !ers#nis He$ sine i$$isI ma-num Ku#ddam #rnamentum #rati#nis et a!tum ad anim#s c#nci$iand#s He$ ma:imeI sae!e autem etiam ad c#mm#Hend#sL 389E? !ers#narum Bicta inducti# He$ -raHissimum $umen au-endiL descri!ti#I err#ris inducti#I ad )i$aritatem im!u$si#I ante#ccu!ati#L tum du# i$$aI Kuae ma:ime m#HentI simi$itud# et e:em!$umL di-esti#I inter!e$$ati#I c#ntenti#I reticentiaI c#mmendati#L H#: Kuaedam $ibera atKue etiam eBBrenati# au-endi causaL iracundiaI #biur-ati#I !r#missi#I de!recati#I #bsecrati#I dec$inati# breHis a !r#!#sit#I n#n ut su!eri#r i$$a di-ressi#I !ur-ati#I c#nci$iati#I $aesi#I #!tati# atKue e:secrati#. Nis Bere $uminibus in$ustrant #rati#nem sententiae. 3LIV? 389F? Orati#nis autem i!sius tamKuam arm#rum est He$ ad usum c#mminati# et Kuasi !etiti# He$ ad Henustatem i!sam tractati#. Nam et -eminati# Herb#rum )abet interdum HimI $e!#rem a$iasI et !au$um immutatum Herbum atKue deB$e:um et eiusdem Herbi crebra tum a !rim# re!etiti#I tum in e:tremum c#nHersi# et in eadem Herba im!etus et c#ncursi# et adiuncti# et !r#-ressi# et eiusdem Herbi crebrius !#siti Kuaedam distincti# et reH#cati# Herbi et i$$aI Kuae simi$iter desinunt aut Kuae cadunt simi$iter aut Kuae !aribus !aria reBeruntur aut Kuae sunt inter se simi$ia. 3890? Est etiam -radati# Kuaedam et c#nHersi# et Herb#rum c#ncinna trans-ressi# et c#ntrarium et diss#$utum et dec$inati# et re!re)ensi# et e:c$amati# et imminuti# et Ku#d in mu$tis casibus !#nitur et Ku#d de sin-u$is rebus !r#!#sitis ductum reBertur ad sin-u$a et ad !r#!#situm subiecta rati# et item in distributis su!!#sita rati# et !ermissi# et rursum a$ia dubitati# et im!r#Hisum Kuiddam et dinumerati# et a$ia c#rrecti# et

si-niBicand# #traI $# cua$ esI mu' a-radab$eI n# en $a dis!utaI sin# en $a c#nHersaci nI ' $a dudaI ' $a distribuci!n, ' $a correcci!nI # antes de decir una c#saI # des!u%s de )aber$a dic)#I # cuand# rec)a&am#s a$-una #b,eci n Kue !ueda )ac%rsen#sI ' $a prevenci!n, ' $a re ecci!n de $a cu$!a a #tr# ' $a comunicaci!n, Kue es una es!ecie de de$iberaci n c#n $#s mism#s #'entesL $a imitaci!n de $as c#stumbres ' de $a HidaI 'a intr#duciend# a $as !ers#nasI 'a sin e$$asI -rande #rnament# de$ discurs# ' mu' a !r#! sit# !ara c#nci$iar $#s 2nim#s # c#nm#Her$#s( $a intr#ducci n de !ers#nas Bin-idas Kue da tanta $u& a $a am!$iBicaci nI $a descripci!n, $a inducci!n a error, e$ im!u$s# a $a a$e-r4aI $a anteocupaci!n, la seme,an.a el e,emplo, $a distribuci!n, la interpelaci!n, $a contraposici!n, $a reticencia, $a recomendaci!n, e$ us# da a$-una !a$abra $ibre # atreHida !ara encarecer m2s un #b,et#I $a ira, $a reprensi!n, $a promesa, e$ ruego, $a obsecraci!n, un breHe a!artarse de$ asunt#I $a ,ustificaci!nI $a conciliaci!n, $a ofensa, $a optaci!n ' $a execraci!n% T#das estas s#n $as Bi-uras de sentencia Kue i$ustran e$ discurs#.

En cuant# a $as Bi-uras de !a$abrasI e$ discurs# es c#m# e$ arte de $as armasI Kue n# s $# sirHe !ara e$ ac#metimient# ' $a !e$eaI sin# tambi%n !ara $a -a$$ard4a ' destre&a. P#rKue $a du!$icaci n de $as !a$abras unas Heces da Buer&aI ' #tras -racia a$ discurs#I ' $# mism# $as !eKue"as a$teraci#nes ' mudan&as de !a$abrasI ' $a re!etici n de una !a$abra a$ !rinci!i#I ' su c#nHersi n a$ BinI ' e$ 4m!etu ' c#ncurs# de $#s H#cab$#sI ' $a ad ecci!n, ' $a progresi!n ' $a distinci!n de una misma !a$abra Brecuentemente re!etidaI ' $a revocaci!n ' similicadencia # similidisidencia, ' $a i-ua$dad # seme,an&a de $#s miembr#s Kue entre s4 se c#rres!#nden. Na' tambi%n $a gradaci!n ' $a conversi!n, ' $a e$e-ante trasposici!n de $as !a$abrasI $a contrariedad, $a disoluci!nI $a declinaci!nI $a reprensi!n, $a exclamaci!n, $a disminuci!n, ' $a !rueba a"adida a cada una de $as proposiciones, ' la concesi!n ' #tr# -%ner# de duda, ' $as !a$abras im!reHistasI ' $a ' enumeraci!n ' #tr# $ina,e de correcci!nI ' $a separaci!n, ' $# continuado # interrumpido, ' $a imagen ' la

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>G9

dissi!ati# et c#ntinuatum et interru!tum et ima-# et sibi i!si res!#nsi# et immutati# et diiuncti# et #rd# et re$ati# et di-ressi# et circumscri!ti#. 3891? Naec enim sunt Bere atKue )#rum simi$ia He$ !$ura etiam esse !#ssuntI Kuae sententiis #rati#nem Herb#rumKue c#nB#rmati#nibus in$uminent.S 3LV? SJuae Kuidem teI CrasseI Hide#IS inKuit C#tta SKu#d n#ta esse n#bis !utesI sine deBiniti#nibus et sine e:em!$is eBBudisse.S SE-# Her#S inKuit Crassus Sne i$$a KuidemI Kuae su!ra di:iI n#Ha H#bis esse arbitrabarI sed H#$untati Hestrum #mnium !arHi. 389G? Nis autem de rebus s#$ me i$$e adm#nuitI ut breHi#r essemI Kui i!se iam !raeci!itans me Ku#Kue )aec !raeci!item !aene eH#$Here c#e-it. Sed tamen )uius -eneris dem#nstrati# est et d#ctrina i!sa Hu$-arisL usus autem -raHissimus et in )#c t#t# dicendi studi# diBBici$$imus. 38>9? Juam #b rem Ku#niam de #rnatu #mni #rati#nis sunt #mnesI si n#n !ateBactiI at certe c#mm#nstrati $#ciI nunc Kuid a!tum sitI )#c estI Kuid ma:ime deceat in #rati#neI Hideamus. JuamKuam id Kuidem !ers!icuum estI n#n #mni causae nec audit#ri neKue !ers#nae neKue tem!#ri c#n-ruere #rati#nis unum -enusL 38>>? nam et causae ca!itis a$ium Kuendam Herb#rum s#num reKuiruntI a$ium rerum !riHatarum atKue !arHarumL et a$iud dicendi -enus de$iberati#nesI a$iud $audati#nesI a$iud iudiciaI a$iud serm#nesI a$iud c#ns#$ati#I a$iud #biur-ati#I a$iud dis!utati#I a$iud )ist#ria desiderat. ReBert etiam Kui audiantI senatus an !#!u$us an iudices( BreKuentes an !auci an sin-u$iI et Kua$es( i!siKue #rat#res Kua sint aetateI )#n#reI auct#ritateI debet HideriL tem!usI !acis an be$$iI Bestinati#nis an #ti. 38>8? ItaKue )#c $#c# ni)i$ sane est Ku#d !raeci!i !#sse HideaturI nisi ut Bi-uram #rati#nis !$eni#ris et tenui#ris et item i$$ius medi#cris ad idI Ku#d a-emusI acc#mm#datam de$i-amus. Ornamentis eisdem uti Bere $icebit a$ias c#ntentiusI a$ias summissiusL #mniKue in re !#sse Ku#d deceat Bacere artis et naturae estI scire Kuid Kuand#Kue deceat !rudentiae. 3LVI? 38>D? Sed )aec #mnia !erinde suntI ut a-untur. Acti#I inKuamI in dicend# una d#minaturL sine )ac summus #rat#r esse in numer# nu$$# !#testI medi#cris )ac instructus summ#s sae!e su!erare. Nuic !rimas dedisse

respuesta a s mismoI $a metonimia, $a dis unci!n, e$ orden, $a relaci!n, $a digresi!n ' circunscripci!n% Estas ' #tras seme,antes a estas 5!#rKue !uede )aber muc)as m2s6 s#n $as Bi-uras de !a$abras ' sentencias Kue i$ustran ' embe$$ecen e$ discurs#.

;Ve#I Cras#I di,# C#taI Kue n#s )as dic)# esas Bi-uras sin deBinici#nes ' sin e,em!$#sI c#m# si n#s Bueran 'a c#n#cidas. ;O#I res!#ndi Cras#I nunca !ens% Kue Bueran nueHas !ara H#s#tr#s $as mismas c#sas Kue antes #s di,eL !er# Kuise #bedecer a $a H#$untad de t#d#s. Cuand# em!e&aba a )ab$arI e$ s#$ me adHirti Kue Buera '# breHe( a)#ra Kue 'a dec$inand#I me #b$i-a a acabar cuant# antes este ra&#namient#. AB#rtunadamenteI $a e:!$icaci n de estas Bi-uras ' su d#ctrina misma es bastante Hu$-arL en cambi# su a!$icaci n es $# m2s diB4ci$ de este arte. OaI !uesI Kue )em#s m#strad# t#d#s $#s e$ement#s de$ #rnat# de$ discurs#I Heam#s Ku% es $# m2s #!#rtun# ' $# Kue m2s c#nHiene en $a #raci n. P#rKue es c$ar# Kue n# a t#da causaI audit#ri#I !ers#na # tiem!# c#nHiene un mism# -%ner# de discurs#s. De distinta manera )a de )ab$arse en $as causas ca!ita$es Kue en $as !riHadas ' !eKue"as( diHers# esti$# )a de usarse en $as de$iberaci#nesI en $as a$aban&asI en $#s ,uici#sI en $#s serm#nesI en $a c#ns#$aci nI en $a re!rensi nI en $a dis!utaI en $a )ist#ria. Re!2rese tambi%n si Kuien #'e es e$ Senad#I e$ !ueb$# # $#s ,uecesL si s#n muc)#sI !#c#s # un# s#$#I ' Kui%n es e$ #rad#r mism#I Ku% edadI )#n#res ' aut#ridad tieneL ' si e$ tiem!# es de !a& # de -uerraI de a!resuramient# # de re!#s#. En esta !arte n# !uede darse m2s !rece!t#I sin# Kue e$i,am#s un esti$#I m2s # men#s -raHeI senci$$# # tem!$ad#I Kue se ac#m#de a$ asunt# de Kue tratam#s. L#s ad#rn#s ser2n casi siem!re $#s mism#sL !er# unas Heces c#n m2s !arsim#niaI #tras c#n m2s abundancia. En t#das $as c#sasI a$ arte ' a $a natura$e&a c#rres!#nde e$ !#der )acer $# Kue c#nHieneL a $a !rudencia e$ saber cu2nd# ' en Ku% manera c#nHiene.

VPer# a t#d# est# )a de a"adirse $a acci nI Herdadera reina de$ discurs#( sin %sta n# !uede )aber #rad#r !erBect#I ' c#n e$$a un #rad#r median# Hencer2 a $#s m2s insi-nes. A %sta dicen Kue di# $a !rimac4a Dem stenesI cuand# $e !re-untaban cu2$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>G>

Dem#st)enes diciturI cum r#-aretur Kuid in dicend# esset !rimumL )uic secundasI )uic tertiasL Ku# mi)i me$ius etiam i$$ud ab Aesc)ine dictum Hideri s#$etL Kui cum !r#!ter i-n#miniam iudicii cessisset At)enis et se R)#dum c#ntu$issetI r#-atus a R)#diis $e-isse Bertur #rati#nem i$$am e-re-iamI Kuam in Ctesi!)#ntem c#ntra Dem#st)enem di:eratL Kua !er$ecta !etitum ab e# est !#stridieI ut $e-eret i$$am etiamI Kuae erat c#ntra ab Dem#st)ene !r# Ctesi!)#nte dicta( Kuam cum suaHissima et ma:ima H#ce $e-issetI admirantibus #mnibus SKuant#S inKuit Sma-is mirareminiI si audissetis i!sumXS E: Ku# satis si-niBicaHitI Kuantum esset in acti#neI Kui #rati#nem eandem a$iam B#re !utarit act#re mutat#. 38>A? Juid Buit in Gracc)#I Kuem tu me$iusI Catu$eI meministiI Ku#d me !uer# tant# #!ere Berretur. SJu# me miser c#nBeram. Ju# Hertam. In Ca!it#$iumne. At Bratris san-uine madet. An d#mum. Matremne ut miseram $amentantem Hideam et abiectam.S Juae sic ab i$$# esse acta c#nstabat #cu$isI H#ceI -estuI inimici ut $acrimas tenere n#n !#ssent. Naec ide# dic# !$uribusI Ku#d -enus )#c t#tum #rat#resI Kui sunt Heritatis i!sius act#resI re$iKueruntL imitat#res autem HeritatisI )istri#nesI #ccu!aHerunt. 3LVII? 38>E? Ac sine dubi# in #mni re Hincit imitati#nem HeritasI sed ea si satis in acti#ne eBBiceret i!sa !er seseI arte !r#Bect# n#n e-eremusL Herum Kuia animi !erm#ti#I Kuae ma:ime aut dec$aranda aut imitanda est acti#neI !erturbata sae!e ita estI ut #bscuretur ac !aene #bruaturI discutienda sunt eaI Kuae #bscurantI et eaI Kuae sunt eminentia et !r#m!taI sumenda. 38>F? Omnis enim m#tus animi suum Kuendam a natura )abet Hu$tum et s#num et -estumL c#r!usKue t#tum )#minis et eius #mnis Hu$tus #mnesKue H#cesI ut nerHi in BidibusI ita s#nantI ut a m#tu animi Ku#Kue sunt !u$sae. Nam H#ces ut c)#rdae sunt intentaeI Kuae ad KuemKue tactum res!#ndeantI acuta -raHisI cita tardaI ma-na !arHaL Kuas tamen inter #mnis est su# Ku#Kue in -enere medi#crisI atKue etiam i$$a sunt ab )is de$a!sa !$ura -eneraI $eHe as!erumI c#ntractum diBBusumI c#ntinenti s!iritu intermiss#I Bractum scissumI B$e:# s#n# e:tenuatum inB$atumL 38>0? nu$$um est enim )#rum -enerumI Ku#d n#n arte ac m#derati#ne

era $a !rimera d#te de$ #rad#r( a %sta di# e$ se-und# $u-ar ' tambi%n e$ tercer#. Est# me recuerda aKue$ dic)# de EsKuinesI Kue )abiend# sa$id# de AtenasI c#ndenad# en un ,uici#I ' tras$ad se a R#dasI $e' a instancia de $#s R#di#s aKue$ admirab$e discurs# Kue )ab4a !r#nunciad# c#ntra CtesiB#n ' Dem stenes( r#-2r#n$e a$ d4a si-uiente Kue $e'ese e$ de Dem stenes en deBensa de CtesiB#n( )4&#$# %$ c#n H#& suaH4sima ' ent#nada( admir2r#nse t#d#sI ' %$ di,#( UWCu2nt# m2s #s admirar4ais si $e )ubi%rais #4d# a %$XV C#n $# cua$I bien c$aramente di# a entender e$ !#der de $a acci nI c#m# Kue $e !arec4a Kue e$ discurs# era #tr# en cuant# se mudaba e$ act#r. O tM te ac#rdar2s mu' bienI #) C2tu$#I de aKue$ ras-# de un discurs# de Grac# tan !#nderad# cuand# '# era ni"#( UPA d nde ir%I inBe$i&. Pa d nde me encaminar%. Pa$ Ca!it#$i#. WSi est2 te"id# c#n $a san-re de mi )erman#X PA mi casaI !ara Her a mi madre m4seraI $$#r#sa ' abatida.V O cuentan Kue est# $# di,# c#n ta$ H#&I -est# ' miradaI Kue ni siKuiera !ud# c#ntener $as $2-rimas. O )ab$# muc)# de est#I !#rKue $#s #rad#resI Kue s#n re!resentantes de $a Herdad mismaI tienen mu' aband#nada $a acci nI de $a cua$ se )an a!#derad# $#s )istri#nesI mer#s imitad#res de $a Herdad.. Sin duda en t#das $as c#sas Hence a $a imitaci n $a HerdadL !er# si %sta bastara !#r s4 a $a acci nI n# necesitar4am#s ciertamente de$ arte. P#r Kue $#s aBect#s de$ 2nim#I Kue )an de ser dec$arad#s # imitad#s c#n $a acci nI sue$en estar tan !erturbad#sI #scurecid#s ' casi b#rrad#sI Kue )a' Kue a!artar $as nieb$as Kue $#s #scurecenI ' esc#-er $a e:!resi n m2s B2ci$ ' !r#!ia VT#da !asi n de$ a$ma )a recibid# de $a natura$e&aI di-2m#s$# as4I su semb$anteI -est# ' s#nid#I ' t#d# e$ cuer!# )uman#I ' su semb$ante ' su H#& resuenan c#m# $as cuerdas de $a $iraI as4 Kue $a !asi n $as !u$sa. VLas H#cesI c#m# $as cuerdasI est2n tirantes ' res!#nden a cua$Kuier tact#( una es a-udaI #tra -raHeI una !r#nt#I #tra tardaL una -randeI #tra !eKue"aL entre t#das $as cua$esI sin embar-#I ' en t#das e$$as caben Hariedades intermedias. VDe aKu4 nacen muc)#s t#n#s( suaHeI 2s!er#I r2!id#I diBus#I c#ntinu#I interrum!id#I Kuebrad#I r#t#I )inc)ad#I atenuad#I etc.( n# )a' nin-un# de e$$#s Kue n# !ueda tratarse c#n arte ' m#deraci nL s#n c#m# $#s c#$#res Kue tiene a su dis!#sici n e$ !int#r.

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>G8

tractetur. Ni sunt act#riI ut !ict#riI eiti ad Hariandum c#$#res. 3LVIII? A$iud enim H#cis -enus iracundia sibi sumatI acutumI incitatumI crebr# incidens( i!sus )#rtatur me BraterI ut me#s ma$is miser mandarem nat#s ... et eaI Kuae tu dudumI Ant#niI !r#tu$isti se-re-are abs te ausu\s ... et ecKuis )#c animadH#rtet. Vincite ... et Atreus Bere t#tus. A$iud miserati# ac maer#rI B$e:ibi$eI !$enumI interru!tumI B$ebi$i H#ce( Ku# nunc me H#rtam. Ju#d iter inci!iam in-redi. D#mum !aternamne. Anne ad Pe$iae Bi$ias. et i$$a # !aterI # !atriaI # Priami d#musX Et Kuae seKuuntur )aec #mnia Hidei inB$ammareiI Priam# Hi Hitam eHitarei. 38>1? A$iud metusI demissum et )aesitans et abiectum( mu$tis sum m#dis circumHentusI m#rb#I e:si$i# atKue in#!ia( tum !aH#r sa!ientiam #mnem mi e:animat# e:!ect#ratL mater terribi$em minatur Hitae cruciatum et necemI Kuae nem# est tam Birm# in-eni# et tanta c#nBidentiaI Kuin reBu-iat timid# san-uen atKue e:a$bescat metu. 38>G? A$iud HisI c#ntentumI He)emensI imminens Kuadam incitati#ne -raHitatis( iterum T)'estes Atreum adtrectatum adHenitI iterum iam ad-reditur me et Kuietum e:suscitat. mai#r mi)i m#$esI maius miscendumst ma$umI Kui i$$ius acerbum c#r c#ntundam et c#m!rimam. A$iud H#$u!tasI eBBusumI $eneI tenerumI )i$aratum ac remissum( sed sibi cum tetu$it c#r#nam #b c#n$i-andas nu!tiasI tibi Berebat cum simu$abat se sibi a$acriter dareI tum ad te $udibunda d#cte et de$icate detu$it. A$iud m#$estiaI sine c#mmiserati#ne -raHe Ku#ddam et un# !ressu ac s#n# #bductum( Kua tem!estate Ne$enam Paris innu!tis iun:it nu!tiisI e-# tum -raHidaI e:!$etis iam Bui ad !ariendum mensibusL !er idem tem!us P#$'d#rum Necuba !artu !#strem# !arit. 3LI@? 3889? Omnis autem )#s m#tus subseKui debet -estusI n#n )ic Herba e:!rimens scaenicusI sed uniHersam rem et sententiam n#n dem#nstrati#neI sed si-niBicati#ne dec$aransI $aterum inB$e:i#ne )ac B#rti ac Hiri$iI n#n ab scaena et )istri#nibusI sed ab armis aut etiam a !a$aestraL manus autem minus ar-utaI di-itis subseKuens HerbaI n#n e:!rimensL bracc)ium !r#cerius !r#iectum Kuasi Ku#ddam te$um #rati#nisL su!!$#si# !edis in c#ntenti#nibus aut inci!iendis aut Biniendis. 388>? Sed in #re sunt VOtr# t#n# debe usarse !ara $a ira( a-ud#I ' arrebatad#I H-.( UWMi )erman# im!4# me e:)#rta a deH#rar inBe$i& a mis !r#!i#s )i,#sXV ' aKue$$# Kue dec4as antesI W#) Ant#ni#X UPTe atreHiste a se!arar$e de t4.VI ' aKue$ #tr# !asa,e( UPJui%n $e #'e. atad$e.V O casi t#d# e$ +treo. VOtr# t#n# e:i-e $a c#m!asi n ' e$ $$ant#( B$e:ib$eI $$en#I interrum!id# ' $$#r#s#I H-.( UA d nde ir%. PKu% camin# se-uir2. Pme diri-ir% a $a casa !aterna # a $a de$ )i,# de Pe$ias.V O aKue$$#s #tr#s Hers#s( UWO) !adreI #) !atriaI #) casa de Pr4am#XV ' $#s Kue si-uen( UVim#s ardiend# t#d#I ' arrancada $a Hida a Pr4am#.V VE$ t#n# de$ mied# ser2 sumis#I Haci$ante ' abatid#I H-.( UWMuc)#s ma$es me cercanL $a enBermedadI e$ destierr#I $a !#bre&aL e$ tem#r me Kuita t#da !rudencia( me amena&an c#n t#rment#s ' muerte( nadie )a' de tan Birme c#ndici n ' de tanta audacia a Kuien $a san-re n# se $e )ie$e ' retire c#n e$ mied#XV VE$ t#n# de $a Hi#$enciaI ser2 a!resurad#I im!etu#s#I amena&ad#rI H-.( UOtra He& Kuiere Tiestes ab$andar a Atre#L #tra He& me insta ' des!ierta mi en#,#. O# $e #!rimir% c#n ma'#res ma$esI )asta Kue re!rima ' abata su c#ra& n crue$.V ReKuiere e$ !$acer un acent# suaHeI tiern#I a$e-re ' sumis#( UCuand# me #Breci $a c#r#na nu!cia$I a t4 te $a daba Bin-iend# d2rse$a a #traL Bue ardid in-eni#s# ' de$icad# !ara en-a"arte.V E$ t#n# de$ !esar )a de ser -raHe sin m#Her a c#nmiseraci nI triste ' m#n t#n#I H-.( UCuand# P2ris se ,unt a E$ena en i$4cita uni nI '# estaba 'a a !unt# de cum!$ir $#s meses de$ embara&#. P#r e$ mism# tiem!# tuH# N%cuba a P#$id#r#I en su M$tim# !art#.V

VA t#d#s est#s m#Himient#s debe ac#m!a"ar e$ -est#L n# e$ -est# esc%nic# Kue e:!resa cada !a$abraI sin# e$ Kue dec$araI n# !#r dem#straci nI sin# !#r si-niBicaci nI $a t#ta$idad de $a idea. La inB$e:i n de$ cuer!# )a de ser BuerteL ' Har#ni$I n# c#m# $a de $#s )istri#nes en $a escenaI sin# c#m# $a de$ Kue se !re!ara a $as armas # a $a !a$estra. Las man#s deben se-uir c#n $#s ded#s $#s m#Himient#s de $as !a$abrasI !er# n# e:!resar$asL e$ bra&# )a de$ estar $eHantad# c#m# !ara $an&ar e$ ra'# de $a e$#cuenciaL se )an de dar -#$!es c#n e$ !ie en $a tierraI a$

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>GD

#mniaI in e# autem i!s# d#minatus est #mnis #cu$#rumL Ku# me$ius n#stri i$$i senesI Kui !ers#natum ne R#scium Kuidem ma-n# #!ere $audabantL animi est enim #mnis acti# et ima-# animi Hu$tusI indices #cu$i( nam )aec est una !ars c#r!#risI KuaeI Ku#t animi m#tus suntI t#t si-niBicati#nes 3et c#mmutati#nes? !#ssit eBBicereL neKue Her# est KuisKuam Kui eadem c#niHens eBBiciat. T)e#!)rastus Kuidem Tauriscum Kuendam dicit act#rem aHersum s#$itum esse dicereI Kui in a-end# c#ntuens a$iKuid !r#nuntiaret. 3888? Jua re #cu$#rum est ma-na m#derati#L nam #ris n#n est nimium mutanda s!eciesI ne aut ad ine!tias aut ad !raHitatem a$iKuam deBeramurL #cu$i suntI Ku#rum tum intenti#neI tum remissi#neI tum c#niectuI tum )i$aritate m#tus anim#rum si-niBicemus a!te cum -enere i!s# #rati#nisL est enim acti# Kuasi serm# c#r!#risI Ku# ma-is menti c#n-ruens esse debetL #cu$#s autem natura n#bisI ut eKu# aut $e#ni saetasI caudamI aurisI ad m#tus anim#rum dec$arand#s deditI Kua re in )ac n#stra acti#ne secundum H#cem Hu$tus Ha$etL 388D? is autem #cu$is -ubernatur. AtKue in eis #mnibusI Kuae sunt acti#nisI inest Kuaedam His a natura dataL Kua re etiam )ac im!eritiI )ac Hu$-usI )ac deniKue barbari ma:ime c#mm#Hentur( Herba enim neminem m#Hent nisi eumI Kui eiusdem $in-uae s#cietate c#niunctus est sententiaeKue sae!e acutae n#n acut#rum )#minum sensus !raeterH#$ant( acci# Kuae !rae se m#tum animi BertI #mnis m#HetL isdem enim #mnium animi m#tibus c#ncitantur et e#s isdem n#tis et in a$iis a-n#scunt et in se i!si indicant. 3L@? 388A? Ad acti#nis autem usum atKue $audem ma:imam sine dubi# !artem H#: #btinetL Kuae !rimum est #!tanda n#bisL deindeI KuaecumKue eritI ea tuenda. de Ku# i$$ud iam ni)i$ ad )#c !raeci!iendi -enusI Kuem ad m#dum H#ci serHiatur( eKuidem tamen ma-n# #!ere cense# serHiendumL sed i$$ud Hidetur ab )uius n#stri serm#nis #BBici# n#n ab)#rrereI Ku#dI ut di:i !au$# anteI !$urimis in rebus Ku#d ma:ime est uti$eI id nesci# Ku# !act# etiam decet ma:ime. Nam ad H#cem #btinendam ni)i$ est uti$ius Kuam crebra mutati#L ni)i$ !ernici#sius Kuam eBBusa sine intermissi#ne c#ntenti#. 388E? JuidI ad auris n#stras et

c#mien&# # a$ Bin de $a dis!uta. Per# en e$ r#str# c#nsiste t#d#I ' en %$I $# !rinci!a$ s#n $#s #,#sL ' est# $# entend4an bien nuestr#s ma'#resI Kue n# a!$aud4an muc)# a nin-Mn act#r c#n m2scaraI aunKue Buese e$ mism# R#sci#. E$ a$maI es $a Kue ins!ira $a acci nL e$ r#str# es e$ es!e,# de$ a$maL sus int%r!retes s#n $#s ,#sL s $# e$$#s !ueden )acer tant#s m#Himient#s ' cambi#s cuantas s#n $as !asi#nes de$ a$maI ' n# )a' nadie Kue $# c#nsi-a mirand# siem!re a un mism# #b,et#. VC#ntaba Te#Brast# Kue un ta$ Taurisc# s#$4a decir Kue e$ act#r )ab$aba Hue$t# de es!a$das a$ !Mb$ic#I siem!re Kue a$ re!resentar ten4a $#s #,#s Bi,#s en un s#$# !unt#. Gran m#deraci n se )a de tener c#n $#s #,#s. Ni )a de a$terarse muc)# $a e:!resi n de$ semb$anteI !ara n# caer en a$-una Ha-uedad # e:traHa-ancia. C#n $#s #,#s 'a atent#sI 'a sumis#sI 'a a$e-resI si-niBicam#s $#s m#Himient#s de$ a$maI m2s c#nB#rmes c#n $a natura$e&a de$ discurs#. Es $a acci n c#m# $a $en-ua de$ cuer!#I ' !#r es# )a de se-uir siem!re a$ !ensamient#. Para dec$arar $#s aBect#s de$ a$maI n#s di# $a natura$e&a $#s #,#sI c#m# di# a$ caba$$# ' a$ $e n $a me$enaI $a c#$a ' $#s #4d#s. VDes!u%s de $a H#&I $# m2s !#der#s# es e$ semb$anteI ' en %ste $#s #,#s. En t#d# $# Kue de!ende de $a acci n )a' una Buer&a natura$ Kue mueHe )asta a $#s i-n#rantesI a$ Hu$-# ' a $#s b2rbar#s. VLas !a$abras n# c#nmueHen a nadie sin# a$ Kue entiende $a $en-uaI ' $as sentenciasI !#r demasiad# a-udasI a Heces se de,an entender s $# de in-eni#s de$icad#sL !er# $a acci nI Kue e:!resa !#r s4 $#s aBect#s de$ a$maI c#nmueHe a t#d#s ' e:cita $as !asi#nes Kue cada cua$ siente en s4 mism# ' c#n#ce en $#s dem2s. VGrande im!#rtancia tiene sin duda en $a acci n $a H#&. Nem#s de desear$a buenaI !er# sea cua$ BuereI c#nHiene educar$a. E$ c m#I n# es materia !r#!ia de este $u-ar( s $# dir% Kue c#nHiene educar$a c#n muc)# esmer#I ' re!etir% $# Kue antes di,eI Kue en muc)as c#sas $# m2s !r#Hec)#s# es tambi%n $# m2s a-radab$e. Para c#nserHar $a H#& nada m2s Mti$ Kue una Brecuente Hariedad de t#n#sL nada m2s !ernici#s# Kue una ent#naci n m#n t#na e inB$e:ib$e. PJu% c#sa )a' m2s ac#m#dada a nuestr#s #4d#s Kue $a a$ternatiHa ' Hariada sucesi n de t#n#s. P#r es# e$ mism# Grac# 5se-Mn !uedes #4r$#I #) C2tu$#I de tu c$iente Licini#I )#mbre $iterat# Kue $e sirHi de esc$aH# ' amanuense6 s#$4a tener detr2s de s4I cuand#

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>GA

acti#nis suaHitatem Kuid est Hicissitudine et Harietate et c#mmutati#ne a!tius. ItaKue idem Gracc)usI Ku#d !#tes audireI Catu$eI e: Licini# c$iente tu#I $itterat# )#mineI Kuem serHum sibi i$$e )abuit ad manumI cum eburne#$a s#$itus est )abere Bistu$a Kui staret #ccu$te !#st i!sumI cum c#nti#nareturI !eritum )#minemI Kui inB$aret ce$eriter eum s#numI Ku# i$$um aut remissum e:citaret aut a c#ntenti#ne reH#caret.S SAudiHi me )ercu$eIS inKuit Catu$us Set sae!e sum admiratus )#minis cum di$i-entiam tum etiam d#ctrinam et scientiam.S 388F? SE-# Her#IS inKuit Crassus Sac d#$e# Kuidem i$$#s Hir#s in eam Braudem in re !ub$ica esse de$a!s#sL KuamKuam ea te$a te:itur et ea in ciHitate rati# HiHendi !#steritati #stenditurI ut e#rum ciHiumI Ku#s n#stri !atres n#n tu$eruntI iam simi$is )abere cu!iamus.S SMitteI #bsecr#IS inKuit SCrasseIS Iu$ius Sserm#nem istum et te ad Gracc)i Bistu$am reBerL cuius e-# n#ndum !$ane rati#nem inte$$e-#.S 3L@I? 3880? SIn #mni H#ceS inKuit Crassus Sest Kuiddam mediumI sed suum cuiKue H#ci( )inc -radatim ascendere H#cem 3uti$e? et suaHe est 5nam a !rinci!i# c$amare a-reste Kuiddam est6I et idem i$$ud ad Birmandam est H#cem sa$utareL deinde est Kuiddam c#ntenti#nis e:tremumI Ku#d tamen interius estI Kuam acutissimus c$am#rI Ku# te Bistu$a !r#-redi n#n sinetI et iam ab i!sa c#ntenti#ne reH#cabit( est item c#ntra Kuiddam in remissi#ne -raHissimum Ku#Kue tamKuam s#n#rum -radibus descenditur. Naec Harietas et )ic !er #mnis s#n#s H#cis cursus et se tuebitur et acti#ni adBeret suaHitatem. Sed Bistu$at#rem d#mi re$inKuetisI sensum )uius c#nsuetudinis H#biscum ad B#rum deBeretis. 3881? EdidiI Kuae !#tuiI n#n ut H#$uiI sed ut me tem!#ris an-ustiae c#e-eruntL scitum est enim causam c#nBerre in tem!usI cum adBerre !$uraI si cu!iasI n#n Kueas.S STu Her#S inKuit Catu$us Sc#n$e-isti #mniaI Kuantum e-# !#ssum iudicareI ita diHinitusI ut n#n a Graecis sum!sisseI sed e#s i!s#s )aec d#cere !#sse HideareL me Kuidem istius serm#nis !artici!em Bactum esse -aude#L ac He$$em ut meus -enerI s#da$is tuusI N#rtensiusI adBuissetL Kuem Kuidem e-# c#nBid# #mnibus istis $audibusI Kuas tu #rati#ne c#m!$e:us esI e:ce$$entem B#re.S 388G? Et Crassus SB#re dicis.S inKuitI Se-# Her#

)ab$abaI un mMsic# diestr# Kue c#n una B$auta de marBi$ $e daba r2!idamente e$ t#n#I )aci%nd#$e !asar de $# m2s sumis# a $# m2s rem#ntad#I # a$ c#ntrari#. ;S4 Kue $# )e #4d# c#ntarI di,# C2tu$#I ' )e admirad# muc)as Heces as4 e$ estudi# de este )#mbre c#m# su d#ctrina ' ciencia.

;Muc)# me due$#I c#ntinu Cras#I de Kue tan esc$arecid#s Har#nes ca'esen en aKue$$a traici n c#ntra $a re!Mb$icaI aunKue ta$ te$a se Ha te,iend#I ' ta$ m#d# de HiHir se Ha entrand# en nuestra ciudadI Kue 'a Kuisi%ram#s tener ciudadan#s seme,antes a $#s Kue n# !udier#n suBrir nuestr#s !adres. ;Ru%-#teI Cras#I re!$ic ]u$i#I Kue de,es esa c#nHersaci nI ' Hue$Has a $a B$auta de Grac#I cu'# us# t#daH4a n# c#m!rend# bien. ;En t#da H#&I di,# Cras#I )a' un medi# !r#!i# de e$$a( e$ ir desde %$ subiend# $a H#& -radua$menteI es Mti$ ' a-radab$e. Gritar desde e$ !rinci!i# tiene a$-# de rMstic#( $eHantar $a H#& !#c# a !#c#I es mu' c#nHeniente. Na' tambi%n un e:trem# cercan# a $#s c$am#res a-ud#sI a$ cua$ $a B$auta n# te de,ar2 $$e-arI antes te a!artar2 de %$I si a %$ te acercas. Na'I !#r e$ c#ntrari#I s#nid#s mu' ba,#sI a $#s cua$es tam!#c# )a de descenderse sin# -radua$mente. Esta Hariedad ' este tr2nsit# de un s#nid# a #tr# )ar2 muc)a -racia a $a acci n. Per# a$ B$autista !#d%is de,ar$e en casaI ' $$eHar c#n H#s#tr#s ' a$ B#r# tan s $# $a ra& n de esta c#stumbre. Ne dic)# $# Kue )e !#did#I n# c#m# )e Kuerid#I sin# c#m# $a estrec)e& de$ tiem!# me $# !ermit4a. Oa sab%is Kue es c#stumbre ec)ar $a cu$!a a$ tiem!#I cuand# n# se !uede decir m2s aunKue se Kuiera. ;Mas '# cre#I di,# C2tu$# 5en cuant# !ued# ,u&-ar6I Kue )as rec#-id# t#d#s $#s !rece!t#s tan admirab$ementeI Kue n# !arece Kue $#s )as a!rendid# de $#s Grie-#sI sin# Kue se $#s !uedes ense"ar. Muc)# me )ue$-# de )aber !artici!ad# de esta c#nHersaci nI ' sient# Kue n# )a'a estad# !resente mi 'ern# ' ami-# tu'# N#rtensi#I de Kuien es!er# Kue $$e-ar2 a reunir t#d#s $#s m%rit#s Kue en tu discurs# )as enumerad#. ;PDices Kue $$e-ar2 a ser un -ran #rad#r. re!$ic Cras#. O# cre# Kue 'a $# esI ' $# mism# ,u&-u%

Marc# Tu$i# Cicer n

Dilogos del Orador

>GE

esse iam iudic# et tum iudicaHiI cum me c#nsu$e in senatu causam deBendit ABricae nu!erKue etiam ma-isI cum !r# Qit)'niae re-e di:it. Juam #b rem recte HidesI Catu$eL ni)i$ enim isti adu$escenti neKue a natura neKue a d#ctrina deesse senti#( 38D9? Ku# ma-is est tibiI C#ttaI et tibiI Su$!iciI Hi-i$andum ac $ab#randumL n#n enim i$$e medi#cris #rat#r in Hestram Kuasi succrescit aetatemI sed et in-eni# !eracri et studi# B$a-ranti et d#ctrina e:imia et mem#ria sin-u$ariL cui KuamKuam BaHe#I tamen i$$um aetati suae !raestare cu!i#I H#bis Her# i$$um tant# min#rem !raecurrere Hi: )#nestum est.S SSed iam sur-amusS inKuit Sn#sKue curemus et a$iKuand# ab )ac c#ntenti#ne dis!utati#nis anim#s n#str#s curamKue $a:emus.S

cuand# en e$ Senad# deBendi $a causa de$ BricaI ' t#daH4a m2s a)#ra !#c#I cuand# )ab$ en deBensa de$ re' de Qitinia. Piens# Kue a este ,#Hen n# $e Ba$ta nin-una de $as d#tes de $a natura$e&a ni de$ arte. P#r tant#I C#ta ' Su$!ici#I deb%is traba,ar c#n muc)# esBuer&#I !#rKue n# es un #rad#r median# e$ Kue se $eHanta a Huestr# $ad#I sin# de a-ud# in-eni#I de ardiente estudi#I ric# en sabidur4a ' de mem#ria sin-u$ar. O#I aunKue $# admir# muc)#I Kuier# s $# Kue B$#re&ca entre $#s de su edad( a H#s#tr#sI Kue s#is muc)# men#resI Buera casi Her-#n&#s# de,ar#s Hencer !#r %$. VLeHant%m#n#sI c#ntinu ( )#ra es 'a de Kue descansen nuestr#s 2nim#s de esta !r#$i,a dis!uta.V

También podría gustarte