Está en la página 1de 429

Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632

- -1 1- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
J JOS OS R RODRIGUES ODRIGUES DOS DOS S SANTOS ANTOS
E
E
L
L

CDICE
CDICE

632
632
- -2 2- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
NDICE NDICE
Resumen ................................................................ 5
Progo ................................................................... 7
Captuo 1 ............................................................... 9
Captuo 2 ............................................................. 35
Captuo 3 ............................................................. 54
Captuo 4 ............................................................. 88
Captuo 5 ........................................................... 104
Captuo 6 ........................................................... 127
Captuo 7 ........................................................... 146
Captuo 8 ........................................................... 175
Captuo 9 ........................................................... 184
Captuo 10 ......................................................... 199
Captuo 11 ......................................................... 211
Captuo 12 ......................................................... 223
Captuo 13 ......................................................... 255
Captuo 14 ......................................................... 290
Captuo 15 ......................................................... 330
Captuo 16 ......................................................... 370
Captuo 17 ......................................................... 394
Captuo 18 ......................................................... 409
Captuo 19 ......................................................... 422
Nota fna ............................................................ 428
- -3 3- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
A Florbela, Catarina e Ines: is tres u!eres"
- -4 4- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
R RESUMEN ESUMEN
Toms Noroa, profesor de Hstora de a Unversdad
Nova de Lsboa y perto en crptooga y enguas
antguas, es contratado para descfrar una cfra
msterosa.
Los conocmentos y a magnacn de Toms o
evarn a una espra de ntrgas, en dnde
nesperadamente se topar que con un secreto guardado
durante muchos sgos: a verdadera dentdad de
Crstba Con.
Basada en documentos hstrcos genunos, E cdce
632 nos transporta a un va|e por e tempo, una
aventura repeta de engmas y mtos, secretos
encubertos y pstas msterosas, fasas aparencas y
hechos sencados, un autntco |uego de espe|os donde
a usn se dsfraza de readad, para dsmuar a
verdad.
- -5 5- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
- -6 6- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Prlogo Prlogo
Cuatro.
E ve|o hstorador no saba, no poda saber, que so e quedaban cuatro
mnutos de vda.
E ascensor de hote o esperaba con as puertas abertas y e hombre
pus e botn de a panta duodcma. Inc e va|e y se admr frente a
espe|o. Se encontr acabado: se vo cavo en a corona, so e quedaba
peo detrs de as ore|as y en a nuca; y eran peos quebradzos, bancos
como a neve, tan bancos como a barba raa que esconda su cara degada
y en|uta, surcada por arrugas profundas. Estr os abos y anaz sus
dentes descudados, amaros de tan opacos, con excepcn de os
mpantes, os ncos que refe|aban una saud nvea de marf.
Tres.
Un tn suave fue a forma que encontr e ascensor para anuncare que
haban egado a su destno, era necesaro que e ocupante saera y se
enfrentase a su muerte, porque , e ascensor, tena ms huspedes que
atender. E ve|o ps e paso, gr a a zquerda, busc a ave en e
boso con a mano derecha y a encontr; era una tar|eta banca de
pstco con e nombre de hote en un ado y una cnta oscura en e otro; a
cnta contena e cdgo de a ave. E ve|o cooc a tar|eta en a ranura de
a puerta, se encend una uz verde en a cerradura, gr e pcaporte y
entr en a habtacn.
Dos.
Le recb e vaho seco y heado de are acondconado y se e erz e
veo por aque fro agradabe; pens en o bueno que era sentr aquea
frescura despus de toda una maana sometdo a caor abrasador de a
cae. Se ncn sobre e frgorfco, abr a puerta, sac e vaso con e zumo
y se acerc a ancho ventana. Con un suspro tranquo admr os edfcos
atos y antcuados de Ipanema. |usto enfrente se ergua un pequeo boque
banco de cnco psos; ba|o e so caente de comenzo de a tarde
centeeaba en a terraza una pscna de agua azu turquesa, nctadora y
refrescante. A ado se azaba un edfco oscuro ms ato, con ampos
bacones enos de sas y tumbonas; os morros, a fondo, formaban una
barrera natura que rodeaba a seva de cemento con sus curvos contornos
verdes y grses; e Crsto Redentor saudaba de perf en e Corcovado,
- -7 7- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
fgura esbeta y ebrnea que abrazaba a a cudad desde o ato, frg y
mnscua, mantenendo e equbro sobre e absmo de maczo arbreo
de morro ms ato de a cudad, cernndose en a cresta de mrador,
encma de un pequeo mano|o banquecno de nubes que se haba adherdo
a a cma de promontoro.
Uno.
E ve|o se ev e vaso a a boca y snt ba|ar suavemente e qudo
anaran|ado por a garganta, duce y fresco. E zumo de mango era su bebda
favorta, especamente porque e azcar acentuaba e regusto meoso de
fruto tropca. Adems, as fbrcas de zumos producan un zumo puro, sn
agua, con a fruta peada en e momento; de este modo, e zumo de mango
egaba compacto, as hebras de fruto mezcadas con e qudo espeso y
vgorzante. E ve|o beb e zumo hasta e fna, con os prpados cerrados,
saboreando e mango con una enta gua. Cuando acab, abr os o|os y
observ con pacdez e azu respandecente de a pscna en a terraza de
edfco frontero de a habtacn. Fue a tma magen que contemp.
Door.
En ese nstante, e esta en e pecho un door desgarrador; se retorc
convuso, se dob sobre s msmo y se agt en un espasmo mposbe de
controar. E door se hzo nsoportabe y e hombre cay a sueo, fumnado;
revr os o|os, que acabaron f|os y vdrosos en e techo de a habtacn,
nmves, e cuerpo boca arrba, os brazos abertos y as pernas estradas,
tembando en una postrera contraccn.
Ese mundo, e suyo, haba egado a su fn.
- -8 8- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 1 Captulo 1
-Ou? Oueres otra vez tostadas con mantequa?
-Ouero.
-Otra vez?
Toms suspr pesadamente. Fastdado, cav a mrada en su h|a, con
acttud de reprobacn, como s a estuvese nvtando a cambar de dea.
Pero a na asnt con un movmento de cabeza, gnorando ompcamente
a rrtacn de su padre.
-Ouero.
Constanza mr con reproche a su mardo.
-Oye, Toms, d|aa que coma o que quera.
-Pero es que sempre es o msmo, me tene harto. Sempre tostadas con
mantequa, tostadas con mantequa, todos os das -protest enfatzando
a paabra todos. Puso una mueca de asco-. Ya no aguanto su oor, me
da nuseas.
-Pero ea es as, qu queres?
-Lo s -farfu Toms-. Pero a menos podra ntentar cambar, no?
-Despus aad, azando e ndce derecho-: Por o menos una vez en a
vda. Una. No pdo ms. So una.
Se hzo e senco.
-Ouero totadas con mantequa -murmur a h|a, mperturbabe.
Constanza sa de a cocna, cog de a bosa dos rebanadas de pan de
mode sn corteza y as cooc en a parra de a tostadora.
-Ya va, Margarda. Mam ya te va a dar as tostadas, h|a ma.
E mardo se recost en a sa y suspr con desaento.
-Adems, come ms que un saban. -Hzo un gesto de fastdo con a
cabeza-. Mraa, mra cmo se prnga toda a comona. Hasta babea
mrando a tostada.
-Ea es as.
- -9 9- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pero no puede ser -excam Toms, meneando a cabeza-. Acabar
con nuestro presupuesto comendo de esa manera. No ganamos o
sufcente.
La madre caent a eche en e mcroondas, e aad dos cucharadas de
chocoate en povo y dos cucharadas de azcar, a revov y puso e vaso
sobre a mesa. Instantes despus, a tostadora hzo e tradcona cc, que
anuncaba que as tostadas estaban stas. Constanza as sac de a
tostadora, as unt con un poco de margarna y se as do a su h|a, que
enseguda se as ev a a boca con a parte de a margarna haca aba|o,
como era habtua en ea.
-Nam, qu madava! -gm Margarda, saboreando as tostadas
caentes. Cog e vaso y beb un poco ms de chocoate con eche;
cuando de| e vaso, tena un bgote de chocoate sobre os abos-.
Mubueno!
Padre e h|a saeron de apartamento dez mnutos despus. La maana
haba amanecdo fra y ventosa: a brsa sopaba de norte, desagradabe, y
agtaba os chopos con un rumor ntranquo, nervoso; cubran e automv
gotas de agua, crstanas y reucentes, y e asfato se presentaba con
pequeas sbanas mo|adas; pareca que haba ovdo, pero eran,
fnamente, os vestgos de manto de humedad que haba cado durante a
noche, empaando crstaes y depostndose aqu y a, mnscuos agos
dspersos cas por toda a cudad de Oeras.
Toms evaba a cartera en una mano y aferraba con a otra os dedtos
de a na. Margarda evaba una fada cara de mahn y una chaqueta azu
oscura, y cargaba con desenvotura a mocha en su espada. E padre abr
a puerta de pequeo Peugeot banco, nsta a Margarda en e asento
trasero, acomod a mocha y a cartera en e sueo de coche y se sent a
voante. Despus, conect a caefaccn, do marcha atrs y arranc. Tena
prsa, a h|a ba con retraso a coego y a no e quedaba otro remedo
que superar os atascos matnaes para r a dar una case a a facutad, en
peno centro de Lsboa.
En e prmer semforo, observ por e espe|o retrovsor. En e asento
trasero, Margarda devoraba e mundo con sus grandes o|os negros, vvos y
vdos, contempando a as personas cruzar as aceras y sumergrse en e
nervoso buco de a vda. Toms ntent vera como a vera un extrao,
con esos o|os rasgados, e peo fno y oscuro y ese aspecto de astca
regordeta. La amaran subnorma? Estaba seguro de que s. No era as,
a fn y a cabo, como antes os amaba, cuando os vea en a cae o en
e supermercado? Subnormaes; mbces; retrasados mentaes. Ou
rncas vuetas daba a vda.
- -10 10- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Se acordaba, como s hubese sdo ayer, de aquea maana prmavera,
nueve aos atrs, cuando eg a a materndad, efusvo y exctado,
rebosante de aegra y entusasmo, sabendo que era padre y deseando ver
a a h|a que haba nacdo aquea madrugada. Se fue correndo a a
habtacn con un ramo de madresevas en a mano, abraz a su mu|er y
bes a a na recn nacda, a bes como a un tesoro, y se conmov a
vera as, encogda en a cuna, con as me|as rosadas y e are rsueo,
pareca un Buda mnscuo y sooento, tan saba y tranqua.
No dur meda hora ese momento de fecdad pena, trascendente,
ceesta. A cabo de vente mnutos, entr a doctora en a habtacn y,
hacndoe una sea dscreta, o am a su despacho. Con are tacturno,
comenz preguntndoe s tena antepasados astcos o con caracterstcas
especaes en os o|os; a Toms no e gust a conversacn y, de modo seco
y drecto, e repuso que, s tena ago que decre, que se o d|ese. Fue
entonces cuando a doctora e expc que antguamente se deca que
determnado tpo de persona era mongca, expresn cada en desuso y
susttuda por a referenca a sndrome de Down o a a trsoma 21.
Fue como s e hubese dado un puetazo en e estmago. Se e abr e
sueo ba|o os pes, e futuro se hund en una tneba sn retorno. La madre
reaccon con un mutsmo profundo, se qued mucho tempo sn querer
habar de tema, os panes para su h|a se haban desmoronado con aquea
terrbe sentenca. Legaron a vvr una semana de tenue esperanza,
mentras e Insttuto Rcardo |orge efectuaba e carotpo, a prueba gentca
que despe|ara todas as dudas; pasaron esos das ntentando convencerse
de que haba habdo un error. A fn y a cabo, a Toms e pareca que a
pequea tena expresones de a abuea paterna y Constanza dentfcaba
seaes caracterstcas de una ta; seguro que os mdcos se haban
equvocado, cmo es posbe que esta na sea una retrasada menta! Hay
que tener cara, francamente, para sugerr seme|ante cosa! Pero una
amada teefnca, efectuada ocho das despus por una tcnca de
nsttuto, con as fatdcas paabras a prueba ha dado postvo, supuso a
sentenca rrefutabe.
E choque resut fata para a pare|a. Ambos haban vvdo varos meses
proyectando esperanzas en aquea h|a, nutrendo sueos en a na que os
proongara, que os trascendera ms a de a vda; ese casto se deshzo
con aqueas pocas paabras secas. So qued a ncredudad, a negacn,
a sensacn de n|ustca, e torbeno ncontroabe de a rebeda. La cupa
era de obstetra que no se haba dado cuenta de nada, era de os hosptaes
que no estaban preparados para aqueas stuacones, era de os potcos
que no queran saber nada de os probemas de as personas, era, a fn, de
a merda de pas que tenemos. Despus vno a sensacn de prdda, un
profundo door y un nsuperabe sentmento de cupa. Por qu yo? Por
qu m h|a? Por qu? La pregunta se formu m veces y an ahora Toms
se descubra a s msmo reptndoa. Pasaron noches en banco
nterrogndose sobre qu haban hecho ma, preguntndose sobre sus
- -11 11- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
responsabdades, en busca de errores y de fatas, de responsabes y de
cupabes, de razones, de sentdo de todo aqueo. En una tercera fase, as
preocupacones de|aron de centrarse en s msmos y comenzaron a vocarse
en a h|a. Se preguntaron sobre su futuro. Ou hara ea de su vda? Ou
sera de ea cuando fuese mayor y ya no tuvese a sus padres para
ayudara y protegera? Oun se ocupara de su h|a? Cmo consegura e
sustento? Vvra ben? Sera autnoma?
Sera fez?
Legaron a desear su muerte. Un acto de cardad dvna, sugreron. Un
acto de msercorda. Sera ta vez me|or para todos, me|or para ea msma,
e ahorrara tanto sufrmento nnecesaro! No se dce, a fn y a cabo, que
no hay ma que por ben no venga?
Una sonrsa de beb, un smpe ntercambo de mradas, a beeza
nocente y todo de repente se transform. Como en un truco de maga,
de|aron de ver en Margarda a una subnorma y comenzaron a reconocer en
ea a su h|a. A partr de entonces concentraron todas sus energas en a
na, nada era demasado para ayudara, vveron hasta con a usn de
que egaran a curara. Su vda se convrt, desde entonces, en un
vrtgo de nsttutos, hosptaes, cncas y farmacas, con perdcos
exmenes cardogcos, oftamogcos, audomtrcos, de a trodes, de a
nestabdad atantoaxa, un snfn de anss y pruebas que agotaron a
todos. En medo de aquea vda, fue un verdadero magro que Toms
pudera acabar su doctorado en Hstora, se e hzo ncrebemente dfc
estudar crptoanss renacentsta, con sus fatgas y carreras haca
mdcos y anastas. Escaseaba e dnero, su suedo en a facutad y o que
ea ganaba dando cases de artes vsuaes en un nsttuto apenas
acanzaban para os gastos daros. Hechas as cuentas, tamao esfuerzo
tuvo consecuencas nevtabes en a vda de a pare|a; Toms y Constanza,
absorbdos por sus probemas, cas de|aron de tocarse. No haba tempo.
-Pap, vamo'a cantar?
Toms se estremec, y regres a presente. Vov a mrar por e espe|o
retrovsor y sonr.
-Me pareca que ya te habas ovdado, h|a. Ou queres que cante?
-Aquea de Ma'ga'da me mras a m.
E padre carraspe, afnando a voz:
Yo soy una Margarta,
for de tu |ardn.
Soy tuya,
pap.
- -12 12- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Yo s que me mras a m.
-Vva! Vva! -excam ea, eufrca, apaudendo-. Ahora Z apeta
e azo.
Aparc en e gara|e de a facutad, an semdeserta a as nueve y meda
de a maana. Cog e ascensor hasta a sexta panta, fue a revsar a
correspondenca a despacho y a buscar as aves a a secretara, ba| por
as escaeras hasta e tercero, pasando por entre as estudantes que se
agomeraban en e vestbuo y paroteaban rudosamente entre s. Su
presenca susctaba susurros exctados entre as chcas, a quenes Toms
es pareca un gan, un hombre ato y atractvo, de trenta y cnco aos y
o|os verdes chspeantes; eran esos o|os a herenca ms notora de su
hermosa bsabuea francesa. Abr a puerta de a saa T9, tuvo que pusar
una sere de nterruptores para que se encenderan todas as uces y puso a
cartera sobre a mesa.
Los aumnos entraron en trope, en medo de un murmuo matna,
desparramndose por a pequea saa en grupos, ms o menos todos en os
ugares habtuaes y |unto a os compaeros de costumbre. E profesor sac
os apuntes de a carpeta y se sent; provoc un comps de espera,
aguardando a que os estudantes se nstaasen y a que entraran os ms
rezagados. Estud aqueos rostros que conoca haca apenas poco ms de
dos meses, tempo que haba transcurrdo desde e comenzo de curso
ectvo. Sus aumnos eran cas todos chcas, unas an sooentas, agunas
ben arregadas, a mayora ago desaadas, ms en a onda nteectua,
preferan pasar e tempo quemndose as pestaas que pntndoas. Toms
ya haba aprenddo a hacer su retrato deogco. Las desaadas tendan a
ser de zquerdas, prvegaban a sustanca y desprecaban a forma; as
ms cudadas eran generamente de derechas, catcas y dscretas; as
amantes de os paceres de a vda, maquadas y perfumadas, no queran
saber nada de potca n de regn, su deooga era encontrar a un
muchacho prometedor como mardo. E murmuo se proong, pero os
rezagados se hceron raros, aparecan ya con cuentagotas.
Tras consderar que ya estaban dadas, por fn, as condcones adecuadas
para comenzar a case, Toms se evant de a mesa y se enfrent a os
aumnos.
-Muy buenos das.
-Buenos das -responderon os estudantes en un rumor desordenado.
E profesor do unos pasos frente a os prmeros puptres.
- -13 13- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-En as cases anterores, como ben recordars, habamos sobre a
aparcn de a escrtura en Sumera, especamente en Ur y Uruk.
Estudamos as nscrpcones cuneformes de una taba de Uruk y emos e
texto de fccn ms antguo que se conoce, a E#o#e$a de %ilgaes&"
Entraron agunos aumnos ms en a saa.
-Vmos tambn una estea de rey Marduk y anazamos os smboos de
Acada, de Asra y de Babona. Habamos despus sobre os egpcos y os
|erogfcos, eyendo fragmentos de 'ibro de los uertos, as nscrpcones
en e tempo de Karnak y una sere de papros -d|o e hzo una pausa para
acabar con e resumen de a matera ya mpartda-. Hoy, y para concur a
parte referda a Egpto, vamos a ver de qu modo se descfraron os
|erogfcos. -Se detuvo y mr a su arededor-. Aguen tene aguna dea
a respecto?
Los estudantes sonreron, habtuados a a forma tamada en que e
profesor os nvtaba a partcpar en a case.
-Fue a pedra de Rosetta -d|o una aumna, esforzndose por
mantenerse sera.
La mportanca de a pedra de Rosetta en e descframento de os
|erogfcos era ago obvo.
-S -asnt Toms con un gesto no muy convencdo, o que sorprend
a os aumnos-. La pedra de Rosetta desempe, sn duda, su pape, pero
no puede decrse que haya sdo e nco factor. N squera, acaso, e ms
mportante.
Se mutpcaron os sembantes ntrgados en e aua. La aumna que
haba responddo a a pregunta se mantuvo en senco, dsgustada por no
haber sado tan ben parada como supona con su respuesta. Otros chcos
se agtaron en os bancos.
-Por qu, profesor? -ntervno una estudante sentada a a zquerda,
una gordta ba|a y con gafas, habtuamente de as ms atentas y
partcpatvas. Tena una acttud obsequosa, deba de ser catca-. No
fue, pues, a pedra de Rosetta a que proporcon a cave de sgnfcado de
os |erogfcos?
Toms sonr. Reducr a mportanca de a pedra de Rosetta, mpcto en
su tono, haba producdo e efecto que deseaba. Haba despertado a a
case.
-S, de ago srv. Pero hubo muchos otros factores. -Una nueva
aumna entr en a saa y e profesor a observ de refn, dstradamente
-. Como ya sabs, durante sgos... -vac, centrando su atencn en a
recn egada-. Pues..., durante sgos... os |erogfcos... -Era una chca a
a que nunca haba vsto-. Los |erogfcos consttuyeron..., pues...,
consttuyeron un gran mstero. -La chca desconocda fue a sentarse en a
tma fa, asada de todos, que a observaban atentamente-. Los...,
- -14 14- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
pues..., |erogfcos ms antguos... -Tena un peo rubo, con buces,
brante y vvo, y un cuerpo vouptuoso-. Los prmeros |erogfcos, pues, se
remontan a... pues... tres m aos antes de Crsto. -Toms hzo un
esfuerzo por concentrarse en a matera y se mpuso desvar a mrada de a
chca, se do cuenta de que no era nada bueno segur as pasmado y
ttubeante de tanto observara-. Los..., pues..., |erogfcos sgueron cas
naterados durante ms de tres m aos, hasta que, a fnaes de sgo IV
d.C., de|aron de usarse. Su uso y su ectura se perderon sbtamente, en e
apso de tempo de so una generacn. Y sabs por qu?
La case guard senco. Nade o saba.
-Los egpcos se quedaron amnscos? -brome un aumno, uno de os
pocos chcos que ntegraban ese curso.
Rstas en a saa, a as chcas es pareca gracoso.
-Por cupa de a Igesa crstana -expc e profesor con una sonrsa
forzada-. Los crstanos prohberon a os egpcos usar os |erogfcos.
Oueran romper con su pasado pagano, queran obgaros a ovdar a Iss,
Osrs, Anubs, Horus y a toda aquea nmensa cohorte de doses. La ruptura
fue tan radca que desaparec, sa y anamente, e conocmento de a
antgua escrtura. -E profesor hzo un gesto rpdo y suspr-. De un
momento a otro, n una soa persona eg a ser capaz de entender o que
queran decr os |erogfcos. La ve|a escrtura egpca pas a a hstora en
un abrr y cerrar de o|os.
-Toms se atrev, ahora que haba transcurrdo por o menos un
mnuto, a anzar una mrada fugaz a a recn egada-. E nters por os
|erogfcos se mantuvo en un segundo pano y so se reavv a fnaes de
sgo XVI, cuando, por nfuenca de un bro msteroso, ttuado
($#nerotoac&ia )oli#&ili, de Francesco Coonna, e papa Sxto V mand
coocar obescos egpcos en as esqunas de as nuevas avendas de Roma.
-A Toms e parec una dosa, aunque de un tpo dferente, sn duda, a de
Iss-. Los erudtos comenzaron a ntentar descfrar aquea escrtura, pero
no entendan nada, crean estar frente a semagramas, caracteres que
representaban deas competas. -Ea era ms de esto de as dvndades
nrdcas-. Cuando Napoen nvad Egpto, mand r tras de s a un equpo
de hstoradores y centfcos con a msn de cartografar, regstrar y medr
todo o que encontrasen. -Una espece de cortesana para anmar os
festnes de Thor y Odn-. Ese equpo eg a Egpto en 1798 y, a ao
sguente, fue requerdo por os sodados nstaados en Fort |uen, en e
deta de No, para ver ago que haban encontrado en a cudad de Rosetta;
en as proxmdades, concretamente. -La ruba tena o|os de un azu
turquesa crstano, a pe de un banco cteo, e rradaba una beeza
despampanante, de esa espece de beeza que aprecan especamente os
hombres y desprecan as mu|eres-. Los sodados haban recbdo a msn
de demoer una pared, con e fn de abrr un camno haca e fuerte que
ocupaban, cuando descubreron, metda en a pared, una pedra con tres
- -15 15- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
tpos de nscrpcones. -Toms eg a a concusn de que se trataba de
una extran|era, eran raras en Portuga aqueas rubas tan pdas-. Los
centfcos franceses mraron a pedra, dentfcaron caracteres gregos,
demtcos y |erogfcos, concuyeron que se trataba de msmo texto en as
tres enguas y se deron cuenta nmedatamente de a mportanca de
descubrmento. -Sera aemana?-. E probema es que as tropas
brtncas avanzaron sobre Egpto y derrotaron a as francesas, y a pedra,
que supuestamente sera envada a Pars, acab sendo remtda a Museo
Brtnco, en Londres. -Poda ser taana o francesa, pero Toms apostaba
por un pas nrdco-. La traduccn de grego reve que a pedra contena
un decreto de a asambea de os sacerdotes egpcos, que regstraba os
benefcos que e faran Ptoomeo haba conceddo a puebo de Egpto y os
honores que, a cambo, rnderon os sacerdotes a faran. -Ta vez era
hoandesa o ngesa, pero Toms ntua que haba vendo de Aemana, no
de esto aemana-yegua n aemana-vaca, sno ms ben aemana-modeo,
ata y respandecente, una verdadera portada de revsta-. Por tanto, os
centfcos ngeses concuyeron que s as otras dos nscrpcones contenan
e msmo edcto, entonces no sera dfc descfrar os textos demtco y
|erogfco.
-Ah! -excam a aumna gordta con gafas, a msma sta que antes
haba nterrogado a profesor-. Pero en e fondo fue a pedra de Rosetta a
que proporcon a cave para descfrar os |erogfcos...
-Cama -soct Toms, azando a mano derecha-. Cama -rept e
hzo una pausa dramtca-. La pedra de Rosetta tena tres probemas. -
Az e pugar-. En prmer ugar, estaba daada. E texto grego se
mantena reatvamente ntacto, pero fataban partes mportantes de
demtco y, sobre todo, de |erogfco. Haban desaparecdo a mtad de as
neas de |erogfco y as restantes catorce neas estaban deteroradas. -
Az e ndce-. Otro probema era que os dos textos sn descfrar estaban
escrtos en egpco, una engua que, supuestamente, no se hababa desde
haca, por o menos, ocho sgos. Los centfcos ograban entender cues
eran os |erogfcos correspondentes a determnadas paabras gregas, pero
desconocan su sondo. -Az e tercer dedo-. Fnamente, se aada e
probema de que, entre os erudtos, estaba muy arragada a dea de que
os |erogfcos eran semagramas, cada smboo contena deas competas, y
no fonogramas, en os que un smboo representa un sondo, ta como
ocurre en nuestro afabeto fontco.
-Entonces cmo descfraron os |erogfcos?
-La prmera brecha en e mstero de os |erogfcos se abr gracas a un
geno ngs amado Thomas Young, un hombre que, a os catorce aos, ya
haba estudado grego, atn, taano, hebreo, cadeo, sraco, persa, rabe,
etope, turco y... eh... y... d|enme que consute...
-Chnamarqus? -arresg e bromsta de a case.
- -16 16- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Carca|ada genera.
-Samartano -se acord Toms.
-Ah, s saba samartano, era un buen muchacho -nsst e bromsta,
entusasmado por e xto de sus ocurrencas-. Un buen samartano.
Nuevas carca|adas.
-Vae ya, basta -d|o e profesor, que comenzaba a hartarse de as
bromas. Toms saba que todas as cases tenan su payaso, y ste, por o
vsto, era e payaso vsbe de aque grupo-. Ben, Young se ev para as
vacacones de verano, en 1814, una copa de as tres nscrpcones de a
pedra de Rosetta. Se puso a estudaras a fondo y hubo ago que e am a
atencn. Se trataba de un con|unto de |erogfcos rodeados de una cartea,
una espece de ano. Supuso que a funcn de a cartea era subrayar ago
de gran mportanca. Caro que, por e texto en grego, saba que en ese
segmento se hababa de faran Ptoomeo, por o que at cabos y concuy
que a cartea seaaba e nombre de Ptoomeo como una forma de
enatecer a faran. Fue en ese momento cuando do un paso
revouconaro. En vez de partr de prncpo de que aqua era una
escrtura excusvamente deogrfca, admt a hptess de que a paabra
estaba transcrta fontcamente y se puso a hacer con|eturas sobre e
sondo de cada |erogfco dentro de a cartea. -E profesor se acerc a a
pzarra y dbu| un cuadrado -. Partendo de prncpo de que a estaba
seaado e nombre de Ptoomeo, supuso que este smboo, e prmero de a
cartea, corresponda a prmer sondo de nombre de faran: p -d|o y
dbu| a ado a mtad de un crcuo con a base vueta haca aba|o -.
Despus admt que este smboo, e segundo de a cartea, era una t. -
Dbu| a contnuacn un en echado de perf -. Este eoncto, pens,
representaba una . -Nuevo smboo esbozado en a pzarra banca, esta
vez dos neas horzontaes paraeas undas a a zquerda -. En este
caso, crey haber descfrado una m. -Ahora dos cuchos paraeos en
poscn vertca -. Estos cuchos seran una . -Fnamente, un
gancho tambn vertca-. Y este smboo equvaente a os.
Toms hzo una pausa, gr a cabeza y mr a a case.
-Lo ves? -Sea os dbu|os bosque|ados en a pzarra y os deetre,
acompandoos con e ndce-. P, t, 1, m, , os. Ptmos. Ptoomeo.
Vov a encarar a os aumnos y sonr a descubrr a expresn
fascnada de aqueos rostros frescos. Se ae| de a pzarra y se acerc a a
prmera fa.
-Y en eso acab, querdos mos, e pape de a pedra de Rosetta. -
Esper a que a dea se asentase-. Fue un prmer paso muy mportante, es
verdad, pero an fataba hacer muchas cosas. Tras competar a prmera
ectura de un |erogfco, Thomas Young se dedc a buscar confrmacones.
- -17 17- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Descubr otra cartea en e tempo de Karnak, en Tebas, y dedu|o que se
trataba de nombre de una rena ptoemaca, Berenka. Tambn en este
caso acert en e descframento de os sondos. E probema fue que Young
consder que estas transcrpcones fontcas so se apcaban a nombres
extran|eros, como era e caso de a dnasta ptoemaca, descendente de un
genera de Ae|andro Magno y, en consecuenca, extran|era, y no ev esta
nea de pensamento hasta as tmas consecuencas. Como resutado, e
cdgo no eg a revearse de todo, so se haba esbozado.
-No entendo -nterrump a gordta con gafas-. Por qu razn no fue
ms e|os? Ou o ev a concur que so os nombres extran|eros
estaban redactados fontcamente?
E profesor vac, consderando un momento cmo podra expcar me|or
a dea.
-Mrad, es como e chno -d|o fnamente-, Aguen sabe chno?
La case se ro por a pregunta.
-Muy ben, ya he vsto que nade entende chno, vaya uno a saber por
qu. No mporta. E chno, como todo e mundo sabe, tene una escrtura
deogrfca en a que cada smboo representa una dea, no un sondo. E
probema de este tpo de escrtura es que se mpone nventar smboos cada
vez que aparece una paabra nueva. Mentras que a nosotros, frente a
paabras nuevas, nos basta con reordenar os smboos ya exstentes para
reproducr esas paabras, os chnos se enfrentan a a necesdad de tener
que nventar sempre nuevos smboos, o que, en tma nstanca, sgnfca
que acabarn con mes y mes de smboos, tornndose mposbe
memorzaros todos. Ante este probema, qu hceron eos?
-Tomaron pastas para a memora... -sugr e bromsta.
-Fonetzaron su escrtura -repc e profesor, sn hacer caso de a
chanza-. O, me|or dcho, os ve|os smboos deogrfcos se mantuveron,
pero, ante paabras nuevas, y para no tener que estar sempre nventando
nuevos smboos, utzaron fontcamente os smboos ya exstentes. Por
e|empo, a paabra Mozambque. En chno cantons, e nmero tres se dce
zam y se escrbe con tres tractos horzontaes. -Toms fue a a pzarra y
marc tres trazos cortos por deba|o de os |erogfcos ya esbozados-.
Cuando tuveron que escrbr a paabra Mozambque, fueron en pos de
smboo de tres, zam, y o coocaron como segunda saba de a paabra
Mozambque. Habs entenddo? -Mr a su arededor y comprob que a
dea estaba asmada-. Pues |ustamente eso fue o que, segn Young,
haba ocurrdo con os egpcos. A gua que os chnos, eos tenan una
escrtura de tpo deogrfco, pero, frente a paabras nuevas, como
Ptoomeo, en vez de nventar nuevos smboos, optaron por usar
fontcamente os ya exstentes. En cuanto a as otras paabras, Young crea
que se trataba reamente de semagramas, por o que no ntent squera
deducr sus sondos.
- -18 18- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y no hubo nade que o hcese? -pregunt a gordta con gafas.
-S, caro -asnt e profesor-. Aparec en ese momento e francs
|ean-Franos Champoon. Se trataba de un taentoso ngsta, tambn
conoca una sere de enguas...
-Era buen samartano?
E bromsta atacaba de nuevo.
-No, pero se dedc a estudar varos domas, entre eos e snscrto, e
avstco, e copto y e pahev o persa medo, adems de os habtuaes, con
e nco ob|etvo de prepararse para examnar un da os |erogfcos.
Toms vov a mrar a a ruba sentada en e fondo de a saa v se
nterrog sobre qu estara hacendo a. Sera una aumna? Sera
reamente extran|era? Y, de ser una aumna extran|era, entendera o que
estaba dcendo? La verdad es que a ruba pareca atenta y e profesor se
propuso dar una case que ea no ovdara. Ha de sar de aqu capaz de eer
|erogfcos, decd Toms.
-En fn, Champoon apc e aborda|e de Young a otras carteas,
especamente de Ptoomeo y Ceopatra, sempre con buenos resutados.
Descfr tambn una referenca a Ae|andro. E probema es que todos stos
eran nombres de orgen extran|ero, o que srv para cmentar a convccn
de que a ectura fontca so se apcaba a paabras no pertenecentes a
xco tradcona egpco. Pero todo camb en septembre de 1822. -
Toms hzo una pausa para subrayar a reveacn dramtca que se
dspona a hacer-: Fue en ese momento cuando Champoon tuvo acceso a
reeves de tempo de Abu Smbe con carteas anterores a perodo de
domnacn grecorromano, o que sgnfcaba que nnguno de os nombres
que a haba podan ser de orgen extran|ero. -Observando a os aumnos,
se do cuenta de que deba acarar ms as mpcacones de esa stuacn-.
E desafo para Champoon era ahora muy senco. S era capaz de
descfrar agunos de estos |erogfcos anterores a a nfuenca extran|era,
probara que a antgua escrtura egpca no se basaba en semagramas,
como sempre se haba pensado, sno ms ben en smboos fontcos. Y, de
ser as, se desveara e secreto encerrado tras aquea escrtura msterosa
y se reveara a cfra de ese cdgo.
E probema, sn embargo, se mantena naterado: aun sendo smboos
fontcos, o que estaba pendente de probarse en o que respecta a as
paabras ms antguas, cmo podra eer os |erogfcos s desconoca os
sondos correspondentes a estos sondos? -De| a pregunta fotando en e
are, con e fn de subrayar a nmensdad de a tarea que tena por deante
e ngsta francs-. Nuestro amgo era, no obstante, un hombre ngenoso
y se puso a anazar con cudado e texto que se encontraba en os reeves.
Despus de examnar todos os |erogfcos, decd concentrarse sobre todo
en una cartea en partcuar. -Toms se acerc a a pzarra y dbu| cuatro
|erogfcos dentro de una cartea -. Los dos prmeros |erogfcos
- -19 19- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
dentro de esta cartea eran desconocdos, pero os dos tmos podan
encontrarse en otras dos carteas con as que ya se haba enfrentado
Champoon: a de Ptmos y a de Aksentr, o Ae|andro. -Sea e tmo
|erogfco-. En esas carteas, este smboo corresponda a a s. Por tanto,
Champoon part de prncpo de que estaban descfrados os dos tmos
sondos de a cartea de Abu Smbe. -Escrb en a pzarra os sondos
correspondentes de abecedaro atno, de|ando entre sgnos de
nterrogacn os dos prmeros |erogfcos. La superfce banca exhb un
engmtco: --s-s. Toms vov e rostro haca a case, seaando con
e dedo os dos sgnos de nterrogacn-. Fatan os dos prmeros
|erogfcos. Ou seran? A qu sondos correspondan? -Sea ahora e
prmer |erogfco de a cartea-. Mrando con atencn este |erogfco
redondo, con un punto en e medo, Champoon afrm que era seme|ante
a so. Partendo de esta hptess, se puso a magnar e sondo
correspondente. Se acord de que, en a engua copta, so se dce ra y
decd coocar ra en e ugar de prmer sgno de nterrogacn.
Toms borr e prmer sgno de nterrogacn y en su ugar escrb ra,
as que a pzarra regstraba ahora e con|unto ra--s-s.
Y ahora? Cmo enar e segundo sgno de nterrogacn? Champoon,
despus de medtar sobre e asunto, eg a una concusn muy senca.
Fuera cua fuese a paabra ah escrta, e hecho de que se encontrase
nserta en una cartea era un fuerte ndco de que tena frente a s e
nombre de un faran. Ahora ben: qu faran posea un nombre
comenzado por ra y acabado en dos eses? -La pregunta qued fotando
sobre e audtoro sencoso-. Fue en ese momento cuando se e ocurr
otra dea, una dea audaz, extraordnara, decsva: Por qu no una m?
Toms se vov haca a pzarra, borr e sgno de nterrogacn y traz
una m en su ugar. Los aumnos veron aparecer frente a eos a
trascrpcn ra-m-ss. Toms esboz una sonrsa trunfa, con a mrada
brante y orguosa de quen haba desveado e cdgo de os |erogfcos.
-Ramss.
E aua esta en un camor de voces cuando e profesor do a case por
termnada. Arrastraban sas, ordenaban cuadernos, agunos aumnos
conversaban o se precptaban haca a puerta; como era habtua, unos
fueron haca e profesor en busca de acaracones adconaes.
-Dgame, profesor -pregunt una facucha con chaqueta marrn-:
dnde se puede eer e )rcis du s$st*e &i*rogli#&i+ue,
Era e bro pubcado por Champoon en 1824, a obra donde fnamente
se desve e mstero de os |erogfcos. En ese texto, e ngsta francs
reve que a engua de os |erogfcos era a copta y que a antgua
- -20 20- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
escrtura egpca no era deogrfca sno fontca; ms mportante an:
Champoon descfr e sgnfcado de os smboos.
-Hay dos posbdades -expc Toms mentras ordenaba os papees
-: o encargaro por Internet o buscaro en a Bboteca Nacona.
-No est a a venta en Portuga?
-Oue yo sepa, no.
La aumna do as gracas, y ced e ugar a una segunda muchacha, que
pareca tener mucha prsa. Vesta una fada grs y una chaqueta de msmo
coor, como s fuese una e|ecutva.
-Oga, profesor, yo traba|o y estudo y no he poddo venr a as cases
anterores. Ya est f|ado e da de examen?
-S, ser en a tma case.
-Y en qu da cae?
-Mre, no o s de memora. Comprubeo en un caendaro.
-Y cmo ser e examen?
E profesor a mr, sn entender.
-A qu se refere?
-Ser con preguntas sobre as escrturas antguas?
-Ah, no. Ser un examen prctco. -Toms vov a ordenar as cosas en
a cartera mentras hababa-. Tendrn que anazar documentos y descfrar
textos antguos.
-|erogfcos?
-Tambn, pero no soamente. Podrn cote|arse con tabas cuneformes
sumeras, con nscrpcones gregas, con textos hebreos y arameos o con
documentos mucho ms sencos, como manuscrtos medevaes y de sgo
XVI.
La muchacha se qued boquaberta, horrorzada.
-Ah! -excam, con expresn de asombro-. Habr que descfrar todo
eso?
-No -contest e profesor con una sonrsa-. So agunas cosas...
-Pero yo no s esas enguas... -murmur conmovda, con un tono
astmoso de que|a.
Toms a mr.
-Por eso usted est en este curso, no? -Az as ce|as para subrayar
sus paabras-. Para aprender.
E profesor repar en que a beeza ruba, mentras tanto, se haba undo
a grupo y esperaba su turno. Un tembor de exctacn recorr su cuerpo
- -21 21- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
ante a expectatva de conocera. Pero a muchacha que o nterrogaba no
se apart, o que o rrt evemente; en ugar de eso, e extend un pape.
-Es para que usted o frme -d|o, como s estuvese castgndoo por
os traba|os a que a ba a someter.
Toms observ e pape con expresn nterrogante.
-Ou es esto?
-Es e documento que tengo que entregar en m traba|o, confrmando
que tuve que fatar para venr a case. Me o puede frmar?
E profesor garabate su nombre y a aumna se ae|. Tena enfrente an
a dos aumnas, una chca de peo negro rzado y a bomba ruba; opt por a
morena, as e quedara despus ms tempo dsponbe para a otra.
-Dgame, profesor: cmo nos damos cuenta de cundo recurran os
escrbas egpcos a prncpo de rebus o abernto?
E rebus era un sstema de paabras argas descompuestas en sus
componentes fontcos, y transformadas en mgenes con sondos
seme|antes a as partes descompuestas. Por e|empo, a paabra tesn
puede dvdrse en dos partes: te-son. En vez de escrbr esta paabra
segn e afabeto fontco, es posbe representara con a etra t y e
dbu|o de una nota musca que auda a sondo. Ouedara, pues, as: t-
son.
-Depende de contexto -respond Toms-. Los escrbas egpcos
tenan agunas regas fexbes. Por e|empo, unas veces usaban vocaes y
otras as suprman. En agunos casos, cambaban e orden de os |erogfcos
por razones puramente esttcas. Y, en ocasones, recurran a rebus para
contraer paabras o para obtener dobes sentdos.
-Es e caso de Ramss?
-S -asnt-. Champoon se encontr con un rebus |ustamente en e
prmer |erogfco que descfr en Abu Smbe. Ra no era so una etra,
sno que tambn, en e contexto de aque |erogfco, se convrt tambn
en una paabra. A utzara de aque modo, e escrba compar a Ramss
con e So, o que no est exento de sentdo, dado que os faraones eran
tratados cas como dvndades.
-Gracas, profesor.
-Hasta a semana que vene.
Leg e turno de a ruba fata. Toms experment un pacer nmenso
por poder, a fn, mrara de frente, por poder observara sn dsmuo; se
snt desumbrado por e bro que rradaba, pero no se de| ntmdar;
sonr y ea e correspond.
-Hoa -d|o .
- -22 22- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Buenos das, profesor -d|o a muchacha, en un portugus correcto
pero con un acento extco-. Soy una aumna nueva.
E profesor sonr.
-Ya me haba dado cuenta. Cmo se ama?
-Lena Lndhom.
-Lena? -d|o con una expresn exageradamente admratva, como s
so en ese momento hubese notado ago dferente en ea-. En portugus
es e dmnutvo de Heena...
Ea sot una carca|ada dscreta.
-S, pero yo soy sueca.
Toms se qued boquaberto.
-Aaaahh! -excam-.Vaya... -vac buscando paabras esconddas
en su memora-; a ver s recuerdo... &e!, tre-ligt att tr.//as0
Los o|os de Lena estaban desorbtados.
-Cmo? -repuso con una acttud agradabemente sorprendda-. 1alar
du s-ens2a,
Toms mene a cabeza.
3Jag talar inte s-ens2a -d|o con una sonrsa-. He agotado cas todo o
que s de sueco -aad y se encog de hombros, como quen pde
dscupas-. Forlat"
Ea o mr con admracn.
-No est ma, no est ma. Necesta me|orar so un poco e acento,
tene que ser ms cantado, s no parece dans. Dnde aprend sueco?
-Cuando era estudante, cog e Inter-Ra y pas cuatro das en Mam.
Como soy curoso y tengo facdad para as enguas, capt agunas cosas.
Por e|empo, s preguntar -ar 4ir toaletten,-Ea no pudo contener su rsa
-. (ur $c2et 2ostar det, -Nueva carca|ada-. 5##el2a2a ed -anil!sas"
Esta tma frase a hzo susprar.
-Ay, profesor, no me haga recordar a ci##el2a2a"""
-Por qu?
Ea pas a engua por sus abos carnosos y rosados, con un gesto que a
Toms e resut tentadoramente ertco.
-Es una deca! Cmo a echo de menos...
E profesor sonr, ntentando ocutar a mpresn que a chca e
produca.
-Dscupe, pero no he vsto a nade amar 2a2a a un postre.
- -23 23- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Se ama 2a2a, es verdad, pero sabe a manzana muy duce. -Cerr os
prpados ben dbu|ados y vov a reamerse-. Humm, utar2t0 Una
marava!
Toms se magn atrayndoa haca s, besndoa, exporando aqueos
abos atercopeados, pasando decadamente sus manos sobre aque
cuerpo cdo y vbrante, y tuvo que hacer un esfuerzo para apartar de su
mente e apetto sexua que e despertaba. Carraspe para acarar a
garganta.
-Dgame... cmo era que se amaba?
-Lena.
-Dgame, Heena...
-Lena...
-Ah, Lena. -Vac, nseguro sobre cmo haba pronuncado e nombre,
pero ea, esta vez, no o corrg, por o que supuso que o haba dcho ben
-. Dgame, Lena: dnde aprend a habar portugus tan ben?
-En Angoa.
-Angoa?
La sueca sonr, exhbendo una hera perfecta de dentes brantes.
-M padre fue emba|ador en Angoa y yo vv ah cnco aos.
Toms acab de ordenar todo en a cartera y se ncorpor.
-Ah, muy ben. Y e gust?
-Mucho. Tenamos una casa en Mramar y pasbamos os fnes de
semana en Mussoo. Era una vda de ensueo.
-En qu parte de Angoa queda?
Ea o mr sorprendda, como s e parecese extrao que hubera
portugueses a quenes no es resutaban famares esos nombres.
-Ben..., en Luanda, caro. Mramar era nuestro barro, con vstas a a
avenda de crcunvaacn, e fuerte y a sa. Y Mussoo es una sa
paradsaca a sur de Luanda. Nunca ha estado a?
-No, no conozco Angoa.
-Es una stma.
E profesor se drg a a puerta, hacndoe una sea a a aumna para
que o acompaase. Lena se acerc y Toms comprob que a sueca era
cas de su atura; cacu que deba de medr un metro ochenta, so unos
tres centmetros menos que . E suave |ersey azu que vesta combnaba
perfectamente con sus o|os de msmo coor y os cabeos rubos que caan
onduados en sus hombros, a o Ncoe Kdman, e nsnuaba unos senos
atrevdos y generosos, con un voumen que acentuaba an ms a cntura
- -24 24- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
estrecha. Toms tuvo que hacer un esfuerzo para no f|ar a vsta en aque
pecho abundante y tentador y se mpuso vover a cara.
-Cunteme, pues, por qu ha decddo venr a ms cases -d|o e
profesor, detenndose para de|ara pasar prmero por a puerta de aua.
Toms, cas sn querer, observ con ascva e cuo de a sueca; era
maczo y regordete, as nagas carnosas enaban muy ben os vaqueros
azu caro; sn consegur domnarse, a magn sn pantaones, magn su
pe pda y suave ancha en as caderas y estrecha en a cntura, asom en
su fantasa e surco entre as nagas y as espadas desnudas, con a curva
de os senos advnndose desde atrs.
-Cmo? -ttube, tragando sava.
-Estoy aqu por e proyecto Erasmus -rept Lena, vovendo e rostro
para mraro de frente.
Entraron en e vestbuo centra y comenzaron a subr as escaeras.
-Cmo?... E proyecto Erasmus?
-S, e Erasmus. Supongo que o conoce, no?
Toms mene a cabeza, en un nuevo esfuerzo por ahuyentar os
demonos de sexo que, a parecer, se haban vueto dueos y seores de su
vountad. Se mpuso a s msmo azar os o|os de a tentacn dabca que
era aque cuerpo sensua y concentrarse en e dogo.
-Ah, caro. E..., e proyecto Erasmus. Pues s..., e Erasmus -vac,
asmando fnamente e sentdo de o que ea e deca-. Ah! As que ha
vendo por e Erasmus.
La sueca esboz una sonrsa forzada, ntrgada por e ttubeo de profesor.
-Caro, eso es o que e estoy dcendo. Estoy aqu por e Erasmus.
Toms comprend as crcunstancas que rodeaban a presenca de
aquea aumna. E Erasmus era un proyecto europeo anzado en 1987 en e
domno de a enseanza superor, gracas a cua as unversdades de a
Unn Europea ntercambaban aumnos durante un ao ectvo como
mxmo. Cuatro aos antes, en 1995, e Erasmus se ntegr en un programa
educatvo europeo ms vasto, amado Scrates. La mayora de os
estudantes extran|eros que egaban a Departamento de Hstora de a
Unversdad de Nova de Lsboa eran espaoes, o que se comprende debdo
a a engua, pero Toms se acordaba de haber tendo a un aumno aemn,
de a Unversdad de Hedeberg.
-De qu unversdad vene?
-De a de Estocomo.
-Est cursando hstora?
-S.
- -25 25- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Suberon tres psos cas sn darse cuenta, hasta que egaron a vestbuo
centra de a sexta panta; graron a a zquerda y entraron en a zona de os
despachos; Toms recorr e paso de Departamento de Hstora, sempre
con a sueca a ado, y busc en e boso a ave de su despacho.
-Y por qu eg venr a Portuga?
-Por dos razones -d|o Lena-. Por un ado, por a engua. Habo y eo
con fudez e portugus, por o que no me resutara dfc segur as cases.
La escrtura ya me resuta ms compcada...
E profesor se mantuvo nmv |unto a a puerta de despacho y extend
a ave en dreccn a a cerradura.
-S tene dfcutades con e portugus, puede perfectamente escrbr en
ngs, no hay probema. -La ave entr en a ranura-. Y a segunda
razn?
La sueca se detuvo detrs de .
-Estoy pensando en escrbr m tess de cencatura sobre os
descubrmentos dervados de as grandes navegacones. Tengo, por un
ado, as navegacones de os vkngos y me gustara estabecer smtudes
con os descubrmentos portugueses.
La puerta se abr y, con un gesto amabe, Toms a nvt a entrar. E
despacho se vea desordenado, con montones de foos de exmenes sn
corregr y fotocopas desparramadas en as mesas y hasta en e sueo. Se
sentaron |unto a a ventana y admraron e pasa|e sereno que ofreca e
recnto de hospta Curry Cabra, aba|o, pegado a a facutad; os pabeones
ba|os de as enfermeras, con sus te|ados coor adro, destacaban entre os
rboes desnudos, as copas despo|adas por e nverno; hombres con
abornoz crcuaban con enttud, sn destno, a parecer eran os pacentes;
otros, con bata banca, mdcos sn duda, se daban prsa entrando y
saendo de os pabeones. Uno de eos abandon un coche que acababa
de estaconar, otro se haba detendo ba|o un vgoroso robe y consutaba e
reo|.
-Los descubrmentos portugueses son un tema muy ampo -coment
Toms, azando a cara haca e so de nverno que, por una brecha entre
as nubes, se expanda por a ventana-. Tene dea de traba|o en e que
se va a meter?
-Cada pececto tene a esperanza de egar a ser una baena.
-Cmo?
-Es un refrn sueco. Ouero decr que no me fatan ganas de traba|ar.
-No o dudo, pero es mportante demtar su campo de nvestgacn.
Ou perodo pensa estudar, exactamente?
-Ouero ver todo o que ocurr hasta e va|e de Vasco da Gama.
- -26 26- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Por tanto, so e nteresa estudar hasta e ao 1498?
-S -repuso ea con entusasmo-. G Eanes, Gonaves Badaa, Nuno
Trsto, Dogo Co, Ncoau Coeho, Gonaves Zarco, Bartoomeu Das...
-Vaya! -excam e profesor hacendo una mueca con a boca-. Los
conoce a todos.
-Caro. Levo un ao estudando e tema y preparndome para venr
aqu. -Desorbt os o|os-. Cree, profesor, que ser posbe consutar os
orgnaes de os cronstas que reataron todo?
-Ounes? Zurara y compaa?
-S.
Toms suspr.
-Va a ser dfc.
-Oh! -excam Lena contrarada.
-Ocurre que os textos orgnaes son |oyas, requas frges que as
bbotecas guardan con cudado y mucho ceo. -Adopt una acttud
pensatva-. Pero puede consutar facsmes y copas, prctcamente es o
msmo.
-Ah, pero qu ben estara consutar os orgnaes! -Lo mr f|amente
con sus o|os azues y adopt una expresn de spca-. Y usted no me
podra ayudar? -Hzo pucheros-. Por favor...
Toms se agt en a sa.
-Ben, supongo que se puede ntentar.
31ac2 -excam ea, abrndose en una encantadora sonrsa
agradecda-. 1ac2"
E profesor ntuy vagamente que o estaba manpuando, pero se senta
tan maravado que no e mport, era un pacer cumpr con os deseos de
a vountad de aquea dvna cratura.
-Pero usted es capaz de eer e portugus de sgo XVI?
-E adrn encuentra e cz antes que e sacrstn.
-Ou?
La muchacha sonr ante a expresn atnta de Toms.
-Es otro refrn sueco. Ouere decr que sempre consegumos aqueo
que nos nteresa.
-No o dudo, pero mantengo a pregunta -nsst -. Es usted capaz
de eer e portugus que se escrba en aquea poca, con aquea grafa
compcada?
-No.
- -27 27- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Entonces de qu e srve tener acceso a os textos?
Lena sonr con maca, con acttud travesa, sonr con a segurdad de
quen se sabe rresstbe.
-Estoy segura de que usted, profesor, me echar una mano.
La tarde se agot en una reunn de a comsn centfca de
Departamento de Hstora, ocupada con as habtuaes ntrgas, manobras
de potca nterna, ntermnabes temas de orden de da y dramtcas
dudas sobre oscuras comas de acta de a reunn anteror, adems de os
asuntos correntes, como os anss de expedentes de convadacn de
asgnaturas y formacn de |urados para tres msteres y un doctorado.
Cuando eg a casa, ya de noche, Constanza y Margarda ya ban por a
mtad de a cena, unas hamburguesas frtas con espaguets cubertos de
ktchup, e pato favorto de a pequea. Toms cog a chaqueta, bes a
as dos y se sent a a mesa.
-Otra vez hamburguesas con espaguets? -pregunt en tono
que|umbroso.
-Y qu queres? Le encanta ese pato.
-Los espaguets son buenos! -se regoc| Margarda, chupando
rudosamente os hos de pasta-. Schurp.Toms se srv.
-Vae, pues -d|o resgnado, mentras echaba espaguets en su pato;
mr a su h|a y e acarc su peo aco y negro-. Y? Ou has aprenddo
hoy?
-Pe, a, pa. Pe, e, pe.
-Otra vez o msmo? Oye, es que ya te has ovdado de o que
aprendste e ao pasado?
-Pe, , p. Pe, o, po.
-Te das cuenta? -pregunt mrando a su mu|er-. Ya est en segundo
ao y an no sabe eer.
-La cupa no es de ea, Toms. E coego an no ha consegudo a nade
para a educacn especa, qu queres que haga?
-Tenemos que r a habar con esa gente...
-De acuerdo -asnt ea-. Ya he peddo una reunn con a drectora
para a semana que vene.
-Pe, u, pu.
Uno de os sntomas de os nos con trsoma 21 es |ustamente a
dfcutad en memorzar cosas, razn por a cua vven su|etos a rutnas y
- -28 28- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
hbtos. Margarda haba entrado e ao anteror en un coego pbco,
donde, adems de profesor comn a todos os aumnos, dspona de a
ayuda de un profesor de educacn especa, especfcamente preparado
para ayudar a nos con dscapacdades. Pero unos recortes recentes
presupuestaros en e Mnstero de Educacn hceron mposbe que ese
profesor sguese dando cases en e coego. As pues, Margarda, gua que
otros aumnos con una stuacn parecda, se vea ahora sn nnguna ayuda
pedaggca especamente destnada a su caso, a pesar de que esa ayuda
estaba prevsta por a ey. Como consecuenca, se retras; ovd mucho de
o que haba aprenddo e ao anteror, ncuso a eer y a escrbr paabras
sencas. Para vover a evouconar necestara de a ayuda de un profesor
de educacn especa, que actuara como una espece de montor, sempre
pendente de ea. No obstante, convencer a empobrecdo coego de vover
a contratar a uno de esos profesores resutara ms que dfc.
Toms mord un trozo de hamburguesa y beb un trago de tnto de
Aente|o. Margarda acababa en ese momento de comer e postre, una
manzana peada y cortada en roda|as, se puso de pe y comenz a ordenar
a mesa.
-Margarda, a ordenas despus, vae?
-No -repc ea con mucha frmeza, amontonando os patos sucos en
e fregadero-. Hay que av, hay que av!
-Los avas despus.
-No, est mu suco, todo mu suco. Hay que av!
-Esta na acabar montando una empresa de mpeza -coment e
padre anzando una carca|ada, aferrndose a su pato para que ea no se o
evase.
Lmpar y ordenar eran as manas ms frecuentes de Margarda. Donde
hubese una mancha, a estaba ea combatndoa, |ustcera y resueta. La
pare|a haba pasado en aguna ocasn una tremenda vergenza en casa de
amgos. A a vsta de una smpe tea de araa o de un poco de povo sobre
un muebe, a pequea empezaba a char y apuntaba con un dedo
acusador, dcendo que ah haba mugre; denuncaba a sucedad con tanto
asco e ntenso rechazo que os perpe|os anftrones se convencan deprsa
de que vvan en una nmunda pocga y, curados de espanto por una
experenca tan traumtca, se dedcaban a monumentaes operacones de
mpeza antes de vover a nvtar a a fama Noronha.
Margarda fue a acostarse despus de a cena. E padre e av os
dentes, a madre e puso e p|ama, e padre prepar as cosas de da
sguente y a madre e cont una hstora antes de dormr; esa noche e
tocaba e gato con botas. Cuando a na se durm, a pare|a se sent en e
sof de a saa para recuperarse de cansanco de da.
- -29 29- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Cunto fata para e sbado -coment Constanza, con a mrada
perdda en e techo-. Estoy moda.
La saa era pequea, pero decorada con buen gusto. Cuadros abstractos
muy coordos, pntados por Constanza en sus tempos de facutad,
embeecan as paredes. Los sofs, adornados con motvos de rosas sobre
fundas de coor banco suco, hacan |uego con as cortnas y a afombra;
pero o que daba ms aegra a a saa eran varos |arrones coocados en os
muebes de haya cara, exuberantes con sus fores de un ro|o vvo que
asomaban entre gruesas ho|as verdes.
-Ou fores son stas?
-Cameas.
Toms se ncn sobre os ptaos u|urosos, ntentando captar su
fraganca perfumada; aspr, pero no snt su aroma.
-No hueen a nada -se que|, ntrgado.
-Caro que no, tontorrn -sonr Constanza-: son cameas, no tenen
perfume.
-Ah -asnt comprendendo, se sent a ado de su mu|er y e do a
mano-. Cuntame a hstora de as cameas.
Constanza era una apasonada por as fores. De un modo extrao, sa
fue una de as cosas que ms os acercaron cuando se conoceron en su
poca de estudantes. Toms adoraba os engmas y os acert|os, vva
descfrando cdgos y cfras, se nteresaba por smboos y mensa|es ocutos;
durante su |uventud no de|aba de comprar e 6undo de A-enturas, no
necesaramente por as hstoretas, que tambn ea, sno entusasmado por
os msteros pocaes de a seccn Sete de Espadas. Cuando se
conoceron, Constanza e abr as puertas haca un nuevo mundo smbco:
e de as fores. La muchacha con pecas e reve que as mu|eres de os
harenes turcos usaban fores para contactar con e mundo exteror,
recurrendo a un fascnante cdgo de smboos foraes. Esta prctca,
dentfcada por prmera vez en Occdente por ady Montagu en 1718,
estuvo en e orgen de nacmento de a smbooga de as fores, un sstema
que se hzo enormemente popuar en e sgo XIX, aando sgnfcados
orgnaes turcos a a antgua mtooga y a focore tradcona. Las fores
comenzaron a tener sentdos ocutos, expresando dsmuadamente
emocones y sentmentos que reprma, en crcunstancas normaes, a
etqueta soca. Por e|empo, era mpensabe que un hombre e d|ese a una
mu|er, en su prmer encuentro, que se haba enamorado de ea; pero ya
resutaba aceptabe que e regaase de nmedato un ramo de goxneas,
smboos nocutabes de amor a prmera vsta. La smbooga fora nfuy
en a |oyera y en e movmento artstco prerrafaeta y su nfuenca eg
hasta a mondo de a moda; e manto usado por Isabe II en a ceremona de
su coronacn estaba bordado con ho|as de ovo y espgas de trgo, con a
esperanza de que durante su renado hubese paz y abundanca. Constanza,
- -30 30- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
apasonada por as artes humanas y naturaes, se convrt en una
especasta en smbooga fora, y ea sgnfcados submnaes en a
presenca de fores.
-Las cameas vneron de Chna, donde eran muy aprecadas -expc
a mu|er-. Entraron en nuestra cutura gracas a Aexandre Dumas h|o, que
escrb 'a daa de las caelias, una novea basada en a hstora
verdadera de una cortesana parsense de sgo XIX, una ta Madeene du
Pesss. Por o que parece, nuestra mademosee Du Pesss era argca a
os perfumes foraes y eg as cameas |ustamente porque estas fores no
tenen perfume. -Observ a Toms con expresn dvertda-. Supongo que
sabes qu es una cortesana.
-Ay, mu|er, yo soy hstorador.
-Ben, ocurre que mademosee Du Pesss usaba todos os das un
bou+uet de cameas, ora bancas durante ventcnco das, para seaar a
os hombres su dsponbdad; ora ro|as en os restantes, para ndcar que
esos das no haba nada para nade.
-Oooh -excam , fngndose contrarado.
-Verd se nspr en a novea de Dumas y escrb 'a 1ra-iata, en a que
adapt geramente a hstora de a dama de as cameas. En a pera de
Verd, a herona se ve forzada a vender sus |oyas y recurre a as cameas
para sustturas.
-Pobrecta -coment Toms con una sonrsa burona-. Pobre mu|er -
aad contempando as fores que su mu|er haba coocado en a saa-.
Debo entonces deducr que, s has comprado cameas ro|as, sgnfca que
hoy no hay nada para nade.
-Deduces ben -asnt Constanza con un suspro-. Estoy agotadsma.
Toms a observ con atencn. Su mu|er mantena a expresn
meancca que o sedu|era cuando se conoceron en a Facutad de Beas
Artes. En aquea poca, estudaba hstora en a Unversdad Nova de
Lsboa y sus destnos se cruzaron a causa de una conversacn entre
muchachos, cuando Toms ov habar por prmera vez de a beeza de as
chcas que cursaban Beas Artes. Unas verdaderas obras maestras,
brome Augusto en e pato de a Nova, despus de amuerzo, a prmeras
horas de una tarde caurosa de prmavera, muy satsfecho por e |uego de
paabras. So te puedo decr que sus padres fueron unos artstas. Un da
venes conmgo y ya vers: son unas tas estupendas.Como es de suponer,
acabaron yendo. Arrastrado por sus compaeros, Toms se present un da
en e bar de Beas Artes para amorzar y pudo confrmar e rumor que
crcuaba en a unversdad; no haba facutad en Lsboa donde se cutvase
tanto a beeza como en Beas Artes. Intentaron entabar conversacn con
as chcas en a coa de bar, unas rubas vaporosas y ben arregadas, pero
eas os gnoraron atvamente. Despus de pasar por a ca|a, deambuaron
por e comedor bande|a en mano, cas perddos, en busca de me|or sto
- -31 31- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
para sentarse; egeron una mesa |unto a a ventana, parcamente ocupada
por tres chcas, una de eas una morena escutura: La naturaeza es
generosa, observ Augusto con un guo de o|os, acercndose con sus
compaeros a a bedad.
La morena se nteres por os o|os verdes de Toms, pero e muchacho
prefr dedcar su atencn a una de sus amgas, una muchacha de pe
banca como a eche, sapcada de pecas en a narz y con unos o|os
castaos medo perddos, ta vez soadores. No fue a sensuadad o que e
am a atencn, sno a duzura; ea no era un carameo, no era un
pasteo n un bote de me; era un bombn, uno de aqueos cremosos que
baan en os o|os y resecan a boca. Sus gestos suaves, ngudos,
transmtan una naturaeza que, a prmera vsta, pareca banda, nostgca,
suave, aunque eso, como eg a descubrr con e tempo, no pasaba de una
mera usn: ba|o aquea aparenca terna se esconda un vocn, tras
aquea gata mansa se agtaba una eona mpacabe. No sa de a sn
sonsacare su nmero de tefono. Dos semanas ms tarde, y despus de
regaare sus prmeras madresevas, nformado de antemano que
sgnfcaban promesa de amor devoto y fe, Toms bes a Constanza en a
estacn de Oeras y se fueron a pasear cogdos de a mano por e vasto
arena de a paya de Carcaveos.
La memora de pasado se transform en e rostro nmv de Margarda,
como s Toms hubese va|ado en e tempo y voado hasta e presente; a
fotografa de su h|a e sonrea sobre e muebe, a ado de un mano|o de
cameas.
-Oye, no era ahora, a prmeros de ao, cuando a na tena que vover
a a consuta?
-S -confrm Constanza-. Tenemos que evara a semana que vene
a ver a doctor Overa. Voy maana a Santa Marta a buscar os anss
porque e mdco querr estudaros.
-Las vstas a mdco me agoban -se desahog Toms.
-Y a agoban a ea -repc a mu|er-. No te ovdes que de un
momento a otro a tendrn que operar...
-No me habes de eso.
-Por favor, Toms, te guste o no te guste, tenes que apoyarme en esto.
-Vae, vae.
-Es que ya estoy harta de evar esta carga prctcamente soa. La na
necesta apoyo y no doy abasto con todo e traba|o. Tenes que ayudarme
ms, a fn y a cabo eres su padre.
Toms se senta rodeado. Los probemas de Margarda sobrecargaban a
su mu|er, y , por ms que se esforzase, pareca ncapaz de resover a
- -32 32- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
mtad de os probemas que Constanza, con su sentdo prctco, souconaba
en todo momento.
-No te preocupes: r contgo a ver a doctor Overa.
Constanza parec camarse. Se recost en e sof y bostez.
-Ben, me voy a acostar.
-Ya?
-S, tengo sueo -d|o ncorporndose-. Te quedas?
-S, me quedar un ratto ms. Voy a eer ago y despus me r tambn
a a cama.
La mu|er se ncn sobre , o bes evemente en os abos y se march,
de|ando e aroma cdo de su Chane 5 perfumando a saa. Toms se
drg a a estantera de os bros, rascndose a cabeza, ndecso; acab
egendo os Selected 1ales, de Edgar Aan Poe; quera reeer 1&e %old
7ug, e cuento sobre un escaraba|o de oro que, a os decss aos, haba
agudzado e nters que e despertara e 6undo de A-enturas por e
crptoanss.
Son e mv, nterrumpendo su ectura cuando ya ba por a tercera
pgna de cuento.
-Dgame?
3(i" Puedo habar con e profesor Noronha?
E acento era braseo, pero pronuncado por un extran|ero de engua
ngesa; por e tono nasa, Toms supuso que era estadoundense.
-Soy yo. Oun haba?
-M nombre es Neson Moart, soy un ad-iser de e8ecuti-e board de a
Amercan Hstory Foundaton. Lo estoy amando desde New York...,
perdn..., Nueva York.
-Cmo est?
-Estoy o2a$, gracas. Dscupe, seor, que o ame a esta hora. Lo
moesto?
-No, de nnguna manera.
39&, good -excam-. Profesor, no s s conoce nuestra fundacn...
La voz qued en suspenso, como esperando confrmacn.
-No, no a conozco.
-No mporta. La Amercan Hstory Foundaton es una organzacn
estadoundense sn fnes de ucro dedcada a apoyar estudos en e mbto
- -33 33- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
de a hstora de contnente amercano. Nuestra sede se encuentra en
Nueva York y tenemos en marcha, en este momento, un mportante
proyecto de nvestgacn. Pero ha surgdo un probema compcado que
amenaza con arrunar todo e traba|o ya hecho. E e8ecuti-e board me ha
encargado que busque una soucn, o que he hecho en as dos tmas
semanas. Hace meda hora present un brie/ing a board con una
recomendacn. La recomendacn ha sdo aceptada y por eso o estoy
teefoneando.
Se hzo una pausa.
-S?
-Profesor Noronha?
-S, s, estoy aqu.
-Usted es a soucn.
-Cmo?
-Usted es a soucn para nuestro probema. Sera posbe que nos
vsemos en Nueva York?
- -34 34- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 2 Captulo 2
Una nube de vapor se eev desde e sueo con nustado fugor, como s
a hubese expedo un vocn ocuto en e asfato, y se dsov rpdamente
en e are fro y seco de a noche. Toms snt e oor nauseabundo a frtos
que haba berado a nube, reconoc e oor pecuar de c&ao in chno,
pero pronto pudo no hacere caso; en su mente tena otras prordades, a
prncpa de as cuaes era conservar e caor de cuerpo, defenderse de
vaho poar que o heaba. Acomod un botn que se haba sotado y se
encog an ms en e abrgo, sumergendo frmemente as manos en os
bosos. Nueva York es una cudad desagradabe cuando e vento fustga
as caes a comenzo de a estacn fra, peor an s e abrgo es gero, de
aqueos adecuados a as condcones amenas de cma medterrneo de
Lsboa, pero permeabes a sopo heado de nverno en a costa este de
Estados Undos: aquea brsa venda de norte anuncando a egada de a
neve se reveaba excesvamente ruda para una tea tan decada.
Toms haba desembarcado horas antes en e |FK. Una soberba musna
negra, coocada a su dsposcn por a Amercan Hstory Foundaton, o
haba evado de aeropuerto a Wadorf-Astora, e magnfco e mponente
hote art dec que ocupaba una manzana entera entre Lexngton y Park
Avenue. Demasado exctado para ser capaz de aprecar os prmorosos
detaes de a decoracn y arqutectura de aque edfco monumenta, e
vstante recn egado de| apresurado e equpa|e en a habtacn, e
pd un mapa de a cudad a concierge y sa a a cae, renuncando a os
servcos de a musna. Fue un error. Ouera conocer a fondo as caes de a
cudad, sempre haba odo decr que so conoce Nueva York quen a
recorre a pe, pero se ovdaron de advertr de que eso so es verdad
cuando no hace fro. Y e fro en Nueva York es ago que no se ovda; es tan
ntenso que todo o que hay arededor desaparece, a vsn se turba, o
mportante se vueve rreevante, o nteresante se transforma en vugar,
so mporta cmo resstr e fro.
La noche ya haba cado sobre aquea nustada seva de asfato; a
prncpo, an con caor en e cuerpo, e fro no o afectaba; se senta de ta
modo a gusto que, a nternarse por a East 50th Street, fue aprecando os
ggantescos edfcos que buscaban e ceo, en partcuar e vecno Genera
Eectrc Budng, en Lexngton Avenue, otro monumento art dec. Pero,
cuando cruz a Avenue of the Amercas y eg a a Sptma Avenda, e fro
comenzaba ya a afectaro seramente; e doa a narz, os o|os se e
- -35 35- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
enturbaban y e cuerpo tembaba con convusones ncontroabes, aunque
e mayor sufrmento fuese e de as ore|as, que parecan estar a punto de
que a ho|a de un cucho as desgarrase, de que as cortase una fuerza
nvsbe, unas manos cruees.
La vsn de respandor de uz de Tmes Square, a a zquerda, do
momentneo caor a su ama y e sumnstr fuerzas para prosegur. Ba|
por a Sptma Avenda y se ntern en e corazn de Theatre Dstrct. La
anmacn umnada de Tmes Square o recb en a confuenca de a
Sptma con Broadway; un espectcuo de uz nvad sus sentdos, se snt
asatado por sucesvas exposones cromtcas e nundado por aquea
embragante orga de cardad; a se haca e da, mtpes soes
expusaban a sombra de a noche y tean de coores a agtada paza. E
trfco era ntenso, catco; os transentes se amontonaban como
hormgas, agunos camnaban con un propsto defndo, otros so
paseaban y enaban sus o|os con aque espectcuo prodgoso, rrea.
Braban neones de coores en todos os edfcos, desfaban
apresuradamente enormes paabras por os grandes billboards, ggantescas
pantaas dfundan anuncos o ncuso programas de teevsn, en una
anmada bacana tumutuosa hecha de una panopa ntermnabe de
mgenes y coores.
Toms snt a vbracn de mv en os pantaones. Sac e tefono de
boso y se o acerc a odo.
-Dgame?
-Profesor Noronha?
-S, soy yo.
-Le haba Neson Moart. Cmo est? Ou ta e va|e?
-Hoa; muy ben, gracas.
-E chfer o trat ben?
-Estupendamente ben.
-Y e gusta e hote?
-Una marava.
-S, e Wadorf-Astora es una de nuestras atraccones. Saba que todos
os presdentes amercanos se hospedan a cuando venen a Nueva York?
-Ah, s? -se admr Toms, snceramente mpresonado-. Todos?
-Caro. Desde 1931. E Wadorf-Astora tene mucho prestgo. Estadstas,
grandes estreas de cne, artstas de renombre, hasta os reyes se ao|an
a. E duque y a duquesa de Wndsor, por e|empo, no se conformaron con
dormr a unas noches. Vveron en e hote -enfatz a paabra
vveron-. Vveron, f|ese...
- -36 36- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pues nunca se me habra ocurrdo. S es as, so puedo agradeceres a
atencn de haberme hospedado en e Astora.
-Ou dce, no tene nada que agradecer. Lo nco que nos mporta es
que se senta cmodo. Ya ha cenado?
-No, an no.
-S quere, entonces, puede r a uno de os restaurantes de hote, e
aconse|o e Bu and Bear Steakhouse, s e gusta a carne, o a Inagku, en
caso de que prefera comda |aponesa. Tambn puede amar a roo:
ser-ice, muy aprecado, de Wadorf-Astora; sa destacado en a revsta
%ouret, f|ese.
-Vae, gracas, pero no har fata. Pcar aguna cosa por aqu, en Tmes
Square.
-Usted est en Tmes Square?
-S.
-En este momento?
-S, caro.
-Pero hace mucho fro. E chfer se encuentra con usted?
-No, e d|e que poda rse.
-Y cmo ha do hasta Tmes Square?
-A pe.
3(oll$ co;0 Estamos a cnco grados ba|o cero. Y hace poco d|eron en a
teevsn que, con e ;ind:c&ill, egar a os qunce ba|o cero. A menos
espero que est ben abrgado...
-Pues..., ms o menos.
Moart anz un chasqudo de reprobacn con a engua.
-Tene que cudarse. S o necesta, basta con que me ame y e dgo a
chfer que vaya a buscaro. Tene m tefono?
-Imagno que habr quedado grabado en a memora de m mv.
3%ood0 S me necesta, meme, vae?
-Oh, no har fata. Coger un tax.
-Como quera. De cuaquer modo, so o he amado para dare a
benvenda a Nueva York y para decre que tendremos una reunn a as
nueve de a maana en nuestra ofcna. E chfer o estar esperando a as
ocho y meda en e vestbuo de Park Avenue para traero. La ofcna no est
e|os de hote, pero me magno que ya sabe que e trfco por a maana es
un verdadero &ell"
-Oudese tranquo. Nos vemos maana.
- -37 37- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pues muy ben. Hasta maana.
Cuando guard e mv en e boso, se do cuenta de que haba perddo
a sensbdad en os dedos; tena a mano heada, ya no obedeca a as
rdenes de cerebro; pareca dormda, dstante, era como s a mano ya no
fuese suya. La met en e boso de pantan, en una desesperada busca
de caor, pero no me|or mucho. Se do cuenta de que no deba segur en a
cae. Vo a puerta de un restaurante a a zquerda y a empu| deprsa,
francamente angustado; entr y recb e caor de oca con avo, como
quen descubre a redencn despus de a amenaza de nferno; se frot
as manos con frenes, ntentado darse energa y actvar a crcuacn,
hasta que snt que a sensbdad vova a a yema de os dedos.
3Can I &el# $ou, -pregunt e ;aiter, un chco |oven y sonrente.
Toms d|o que vena soo y fue a sentarse |unto a a ventana; e
movmento de Tmes Square, congestonado y nervoso, consttua un
espectcuo ben vsbe desde su mesa. E ;aiter e entreg a carta y e
cente descubr que haba entrado en un restaurante mexcano. Despus
de examnar e men, pd unas enchadas de queso y carne de vaca y un
margarta on t&e roc2s" Cuando e |oven se ae|, sumerg os cru|entes
nachos en una sasa de tomate y ceboa, mord e apertvo pcante y se
recost en a sa, aprecando a vsta. Reconoc que no evaba una ropa
que e permtese segur deambuando de aquea forma por a cudad, por o
que no e quedaban aternatvas; despus de a cena, cogera un tax y
vovera a refugarse en e hote.
La dferenca de cnco horas con Lsboa tuvo su mpacto esa noche. Eran
as ses de a maana cuando Toms se despert, a oscurdad renaba a
otro ado de a ventana; ntent vover a dormrse, vovndose y
revovndose entre as sbanas, pero, a cabo de meda hora, entend que
no podra dormr y se sent en e borde de a cama. Consut e reo| e hzo
e ccuo: eran as once y meda de a maana en Lsboa, no era de
sorprender que ya se e hubese pasado e sueo.
Mr a su arededor y, por prmera vez, pudo aprecar a habtacn; e
motvo cromtco era e bordeau8, bordado en oro y estampado por todas
partes, en as cortnas, en a cocha dobada a pe de a cama, en e sof, en
os co|nes decoratvos. E sueo estaba cuberto de una muda afombra de
coor ro|o oscuro; a ado de a cama, una botea de Sauternes tnto
esperaba que aguen a abrese; unas pantas vgorosas aegraban os
rncones.
Cog e tefono y marc e nmero de mv de Constanza.
-Hoa, pecosta -d|o usando e #etit no que e haba atrbudo en su
poca de novazgo-. Cmo ests?
- -38 38- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ou ta Nueva York?
-Hace un fro de morrse.
-Pero es bonta?
-Es una cudad extraa, pero s, tene encanto.
-Ou me vas a traer?
-Chs, chs -susurr con tono de reprobacn-. Sempre has sdo una
nteresada...
-Ou vaor! O sea, que e seorto est paseando por Estados Undos y
yo soy una nteresada.
-Vae, vae. Te voy a evar e Empre State, con Kng Kong y todo.
-No necesto tanto -d|o ea rndose-. Prefero e MoMA.
-Ou?
-E MoMA. E Museum of Modern Art.
-Ah.
31r<ee La noche estreada, de =an %og&"
-Cu? Ese donde se ven as estreas muy redondas? Est aqu?
-S, est en e MoMA. Pero tambn quero 'os lirios, de Monet; 'as
se>oritas de A-ignon, de Pcasso; y e Di-<n !a#ons, de Tououse-Lautrec.
-Y Kng Kong?
-Oye, para qu quero yo a Kng Kong s ya te tengo a t?
-Cabrta! -d|o sonrendo-. Y te basta con unas copas de esos
cuadros que queres?
-No, quero que vayas a robar os orgnaes. -Hzo una breve pausa-.
Caro que quero unas reproduccones, tontn, qu otra cosa haba de ser?
-Vae, r. Cmo est a na?
-Ben. Ea est ben -respond-. Tragona, como sempre.
-Puf, ya me magno.
-Pero ayer me d|o ago desagradabe.
-Ou fue?
-Me d|o durante a cena: Mam, os chcos dcen que yo soy
subnorma. Y yo e respond: No, has odo ma, dcen que t eres
Margarda. Y ea: No, mam. Se haban entre eos a odo, me seaan y
dcen: sa es subnorma.
Toms suspr.
-Ya sabes cmo son os chcos...
- -39 39- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Lo s, son cruees os unos con os otros. Y e probema es que ea
entende todo y e duee. Cuando se fue a a cama, antes de contare un
cuento, vov a preguntarme qu era una subnorma.
-Es desagradabe, pero qu e vamos a hacer?
-Ir ms temprano a coego para habar con a profesora.
-No s s servr de mucho...
-Bueno, sempre puede expcares agunas costas a os nos, no?
-Supongo que s.
-Y t deberas r conmgo.
-Ya empezamos. No ves que estoy fuera de pas?
-Esta vez tenes dscupa -admt ea, antes de cambar de tema-.
Oye, ya te han dcho os amercanos o que pretenden de t?
-No, tendr una reunn con eos dentro de poco. Veremos.
-Seguro que queren hacer e perta|e de agn manuscrto.
-Es probabe.
Toms oy un tmbre sonando a fondo, de otro ado de a nea.
-Es e prmer toque -d|o ea-. Voy a cogar: tengo una case. Adems,
esta amada va a costar una fortuna. Bestos y prtate ben, vae?
-Bestos, pecosta.
-Ten cudado con as amercanas, pn. He odo decr que son muy
anzadas.
-Vae.
-Y treme fores.
Toms cog y, como no tena nada que hacer, encend e teevsor; pas
de cana en cana, NBC, CBS, ABC, CNN, CNN Headne News, MSNBC,
Nck'at'Nte, HBO, TNT, ESPN, una sucesn de cacofonas en a habtacn
hasta provocare bostezos de tedo; mr haca a entrada y repar en un
perdco sobre a afombra, probabemente un empeado de hote o haba
deszado por deba|o de a puerta durante a noche. Se evant y fue a
recogero; era e ?e; @or2 1ies, con e presdente B Cnton en a
prmera pgna y e acade Rudoph Guan observando desde un rncn;
ho|e dstradamente e perdco, ora eyendo, ora pasando pgnas, con
una enta modorra.
Cuando termn de eer, se duch, se afet y se vst. Eg un tra|e azu
oscuro con rayas vertcaes bancas, trazadas como s fuesen tza, y se puso
una corbata ro|a con cornucopas doradas. Sa de a habtacn y ba| a
Oscar's Amercan Brassere, e ampo san donde se serva e desayuno.
Por rega genera, a Toms no e gustaba comer mucho por a maana, se
- -40 40- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
senta empachado; pero, sempre que va|aba a extran|ero, o que era raro,
e apetto se e vova nsacabe, devoraba todo con ansedad. Ta vez es a
nsegurdad de estar fuera de casa, de no saber cundo podr vover a
comer, pens. Lo certo es que atac con pacer as torttas con s$ru# y e
eggs benedict, un pato con dos huevos escafados, una tostada con Englis&
u//in y becon canadense con sasa &olandaise, una deta de coestero
puro susceptbe de provocar una crss nervosa a su mdco de cabecera.
Se sac tambn con sachchas y ba2ed beans, regados con zumo de
naran|a natura, y hasta se ream, gooso, con un decoso c&ocolate:
&aAelnut ;a//le, antes de, ya ahto, rendrse y darse por satsfecho.
Termn e desayuno cerca de as ocho y meda. Sn perder tempo, se
drg a vestbuo de hote, a comenzo de Park Avenue, segn as
nstruccones de Moart. Mentras esperaba, se qued contempando e
enorme vestbuo de mrmo bes, con coumnas y techo faso abrado; una
vstosa araa cogaba de msmo, umnando os motvos de mosaco
ncrustado en e sueo de mrmo. Las paredes respandecan gracas a
varos muraes a eo, todos os cuaes reproducan motvos aegrcos.
3%ood orning, sir -d|o una voz, saudndoo con cortesa-. (o; are
$ou toda$,
Toms se vov y reconoc a chfer de a vspera, un negro de aspecto
|ova, vestdo con un unforme azu.
-Good mornng.
3S&all ;e go,-pregunt e chfer nvtndoo, con a mano enguantada,
a seguro.
La maana haba amanecdo heada, pero un so goroso umnaba a
cudad. Ou pena que no egue hasta aqu aba|o, pens Toms,
admrando a cma de os rascaceos. Los edfcos de a cudad eran tan
atos que a uz de so no ograba besar e sueo; como consecuenca, as
caes y aceras de Nueva York vvan en una sombra eterna. E vstante se
acomod en e Cadac, aparentemente era a msma arga musna negra
con a que o haba do a buscar a aeropuerto en a vspera. E chfer ocup
su ugar a voante. E crsta de separacn nteror ba| con un zumbdo
suave, e chfer mr haca atrs e ndc un pequeo teevsor y un estante
a ado de pasa|ero donde reucan una botea de Genvet y otra de Mot
Chandon dentro de un cubo heado.
3En!o$ t&e ride -excam con una sonrsa.
La musna arranc y Toms se dspuso a contempar a cudad. Nueva
York se deszaba ahora frente a , trepdante y agtada. Suberon por
Lexngton Avenue y graron a a zquerda, pasando por e Racquet Cub,
cuya fachada de esto #alaAAo renacentsta sorprend a vstante: era e
tmo esto arqutectnco que habra esperado encontrar a. Legaron a
Madson; e Cadac recorr varas manzanas de a ancha avenda, sempre
en medo de un trfco denso, hasta que, a egar a edfco de Sony,
- -41 41- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
reconocbe por a parte superor de esto c&i##endale, e coche redu|o a
marcha y se detuvo en a esquna sguente.
31&e o//ice is &ere -anunc e chfer, seaando a puerta de un
rascaceos-. 6ister 6oliarti is e8#ecting $ou"
Toms ba| de coche y observ e edfco. Era una vstosa torre de
granto grs verdoso reucente, con ms de cuarenta pantas y un trazado
moderno, cas aerodnmco. Un vento heado recorr a acera y un
hombre ben abrgado sa apresuradamente de a entrada de edfco y se
e acerc.
-Profesor Noronha?
Toms reconoc e portugus con acento braseo amercanzado de
quen o haba amado por tefono.
-Buenos das.
-Buenos das, profesor. Soy Neson Moart, de a Amercan Hstory
Foundaton. Encantado de conocero.
-Iguamente.
Se deron un apretn de manos. Moart era un hombre ba|o y degado,
con peo canoso rzado; pareca un ave de rapa, os o|os pequeos y a
narz fna y con forma de gancho puntagudo.
-Benvendo -d|o e anftrn.
-Gracas -repuso Toms y mr a su arededor-. Hace una rasca
mpresonante, no?
-Cmo ha dcho?
-Hace fro.
-S, s, mucho fro. Venga, vamos adentro -aad con un gesto.
Deron unos pasos y entraron en e cdo refugo de sofstcado edfco.
Toms admr e vestbuo de mrmo, adornado con una sorprendente
escutura, un boque de granto que pareca suspenddo dentro de un
tanque de acero; por deba|o corra un ho de agua. Moart o vo
observando a escutura y sonr:
-Es curoso, no? Es obra de un escutor estadoundense.
-Interesante.
-Venga, nuestro o//ice est en e pso 23.
Cogeron e ascensor y suberon con sorprendente veocdad; as puertas
se abreron en pocos segundos y ambos saeron a pso que ocupaba a
fundacn. La puerta prncpa era de crsta opaco con un marco de acero
reucente y tena e ogotpo de a nsttucn mpreso por deante. Un gua
rea sostena en una pata un ramo de ovo, con a otra agarraba una banda
- -42 42- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
con una nscrpcn en atn: B(os successus alit: #ossunt, +uia #osse
-identurC" Las ncaes AHF aparecan cagrafadas en cancera por
deba|o.
Toms ey a frase mustando e hzo memora.
-Vrgo -coment por fn.
-Cmo?
-Esta frase -d|o e portugus seaando a banda su|eta por e gua
de ogotpo- es una cta de a Eneida de Vrgo. -Reey a frase y tradu|o
-: E trunfo os aenta: pueden porque pensan que pueden.
-Ah, s. Es nuestro ema -sonr Moart-. E xto genera xto: no hay
obstcuo que nos frene por ms grande que sea. -Mr a Toms con
respeto-. Usted sabe atn?
-Naturamente -excam de pronto-. Latn, grego y copto, aunque no
os practque o sufcente -suspr-. Ouero ahora abordar e hebreo y e
arameo, porque me abrran nuevos horzontes.
E estadoundense sb, mpresonado, pero no hzo ms comentaros.
Tras pasar a puerta, egaron a a recepcn y Moart o guo por e paso;
arrbaron a un despacho moderno ocupado por una sexagenara de modaes
antptcos.
-Nuestro nvtado -d|o seaando a Toms.
La seora se evant y o saud con un ademn de a cabeza.
3(i"
-La seora Theresa Racca, secretara de presdente de a fundacn.
3(elio -saud e portugus dndoe a mano.
-Est |ohn? -pregunt Moart.
-Yes.
Moart gope a puerta y, cas a nstante, a abr. Detrs de un pesado
escrtoro de caoba abrada estaba sentado un hombre cas cavo, con sus
pocos peos grses echados haca atrs y una papada ba|o e mentn. E
hombre se evant y abr os brazos.
-Ne, come n.
Moart entr y sea a nvtado.
-E profesor Noronha, de Lsboa -d|o en ngs presentndoos-.
Profesor, |ohn Savgano, presdente de e8ecuti-e board de a Amercan
Hstory Foundaton.
Savgano se apart de escrtoro y extend as dos manos en dreccn
a portugus, con una ampa sonrsa acogedora grabada en su rostro.
- -43 43- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
3Delcoe0 Delcoe0 Benvendo a Nueva York, profesor.
-Gracas.
Se deron as manos con entusasmo.
-Ha tendo un buen va|e?
-S, estupendo.
-Espnddo! Espnddo! -Hzo un gesto con a mano zquerda,
seaando unos confortabes sofs de pe stuados en un rncn de
despacho-. Por favor, sntese.
Toms se acomod en un sof y observ rpdamente a saa. Estaba
amuebada de manera convencona, con madera de robe embutda en as
paredes y en e techo y os espacos ocupados por muebes europeos de
sgo XVIII, probabemente franceses o taanos. Una enorme ventana
reveaba a seva de edfcos que se extendan por Manhattan; e vstante
comprob que a vsta daba a sur, ya que, entre os mtpes rascaceos
evantados en a cudad, se reconocan a a zquerda os radantes arcos de
acero de espectacuar Chryser Budng, y a a derecha a estructura
escaonada y a arga agu|a de Empre State Budng; ms a fondo, como s
fuesen ggantescas mnaturas, as ampas fachadas acrstaadas de as
torres gemeas de Word Trade Center. La tarma de despacho de
presdente de a fundacn era de noga barnzado; haba enormes pantas
en os rncones y un hermoso cuadro abstracto, con formas de un ro|o vvo
sobre un fondo de curvas de coor verde acetuna, competaba a decoracn
de despacho.
-Es un Franz Marc -expc Savgano, a reparar en e nters de su
nvtado por aquea pntura-. Lo conoce?
-No -d|o Toms, meneando a cabeza.
-Era un amgo de Kandnsky; ambos formaron e grupo Der 7laue Reiter
en 1911 -expc-. Compr este cuadro, hace cuatro aos, en una subasta
en Mnch -sot un eve sbdo-. Una fortuna, crame. Una fortuna.
-|ohn es un amante de os buenos cuadros -expc Moart-. Tene en
su casa un Poock y un Mondran, magnese.
Savgano sonr y ba| a mrada.
-Bueno, es un pequeo vco que tengo. -Mr a Toms-. Ouere
beber ago?
-No, gracas.
-Como quera. Caf? Tenemos un capuchno que es una deca...
-Pues... vae, un capuchno puede ser.
E presdente de a fundacn vov a cabeza haca a puerta.
-Theresa! -am.
- -44 44- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-S, seor presdente?
-Traga tres capuchnos y unas coo2ies"
3Rig&t a;a$, seor presdente.
Savgano se frot as manos y sonr.
-Profesor Toms Noronha -d|o-, puedo amaro Tom?
-Tom? -sonr Toms-. Como Tom Hanks? Vae.
-Espero que no e moeste. Sabe una cosa?: nosotros, os
estadoundenses, somos muy nformaes. -Se sea a s msmo-. Por
favor, meme |ohn.
-Y yo soy Ne -d|o Moart.
-Entonces estamos de acuerdo -sentenc Savgano, que mr os
rascaceos que se extendan a otro ado de a ventana-. Es a prmera
vez que vene a Nueva York?
-S, nunca antes haba sado de Europa.
-Y e gusta?
-Ben, an no he vsto mucho, pero, por e momento, me resuta
agradabe. -Toms vac-. Sabe? Me sorprendo a mrar as caes y se
me ocurre pensar que Nueva York parece a escenografa de una pecua de
Woody Aen.
Los dos estadoundenses se echaron a rer.
-Ou bueno! -excam Savgano-. Una pecua de Woody Aen?
-So un europeo podra decr ago seme|ante -coment Moart,
meneando a cabeza con expresn dvertda.
Toms se qued queto, sonrente, pero sn entender dnde estaba a
graca.
-No es parece?
-Ben, es una cuestn de perspectva -repc Savgano-. Es posbe
que pense as quen so conoce Nueva York a travs de cne. Pero
recuerde que no es Nueva York a que se parece a una pecua, sno as
pecuas as que se parecen a Nueva York. Ca#isce, -aad, guando un
o|o.
La seora Racca entr en e despacho con una bande|a, cooc as tazas
en a mesta ba|a frente a os sofs; as en con caf humeante, de| unos
sobrectos de azcar y unas gaetas de chocoate y se fue. Los tres
beberon a sorbos sus capuchnos. Savgano se recost en e sof y
carraspe.
- -45 45- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Vamos a habar entonces. Tom, de motvo que o ha trado aqu. -Mr
a Moart de reo|o-. Supongo que Ne e habr expcado qu es nuestra
nsttucn...
-S, me ha dado una pnceada.
-Muy ben. La Amercan Hstory Foundaton es una organzacn sn fnes
de ucro que se fnanca con fondos prvados. La fundacn nac aqu, en
Nueva York, en 1958, con e propsto de ncentvar estudos sobre a
hstora de contnente amercano. Hemos creado un sc&olars&i# para
estudantes estadoundenses y de todo e mundo, destnado a premar
nvestgacones nnovadoras, estudos que reveen nuevas facetas de
nuestro pasado.
-Es e Coumbus Schoarshp -precs Moart.
-Exacto. Adems, hemos fnancado nvestgacones reazadas por
arqueogos e hstoradores profesonaes. Muchos de esos traba|os estn
pubcados y podr encontraros en cuaquer buena brera de a cudad.
-Ou tpo de traba|os? --quso saber Toms.
-Todo o que concerne a a hstora de contnente amercano -acar e
presdente de a fundacn-. Desde estudos sobre os dnosauros que
vveron en este contnente hasta nvestgacones reatvas a os nati-e:
aericans, a as ocupacones coonaes europeas y a os movmentos
mgratoros.
-Natve-amercans?
-S -sonr Savgano-. Es una expresn potcamente correcta que
usamos en Estados Undos. Se refere a os puebos que se encontraban
aqu cuando egaron os europeos. -Ah.
Savgano suspr.
-Ben, vamos a habar entonces, especfcamente, de nuestro probema.
-Hzo una pausa, pensando por dnde comenzar-. Como usted sabe, en
1992 se ceebr e qunto centenaro de descubrmento de Amrca. Las
ceremonas fueron magnfcas y, me enorguezco de decro, a Amercan
Hstory Foundaton desempe un pape reevante en e xto de esas
ceebracones. Cuando termnaron os actos conmemoratvos y todo vov a
a normadad, nos reunmos para decdr cu sera nuestro sguente
proyecto. Mrando e caendaro, hubo una fecha que nos sat a os o|os. -
Mr a Toms con ntensdad-: ;Sabe cu es?
-No.
-E da 22 de abr de 2000. Dentro de tres meses.
Toms cacu.
-E descubrmento de Bras.
- -46 46- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Bngo! -excam Savgano-. Los qunentos aos de descubrmento
de Bras. -Beb un sorbo ms de caf-. Ahora ben, o que hcmos fue
convocar una reunn con nuestros asesores para pedres deas. E desafo
era saber qu podramos hacer para dare a a fecha e reeve que se
merece. Uno de os asesores presentes fue Ne, que ya haba dado cases de
hstora en una unversdad brasea y conoca muy ben e pas. Ne nos
hzo una propuesta que consderamos nteresante. -Mr a Moart-: Ne,
creo que es me|or que t msmo expques tu dea.
-Caro, |ohn -asnt Moart-. En o fundamenta, a dea que present
parte de una pomca que ha recorrdo a hstorografa a travs de tempo:
Pedro Avares Cabra descubr Bras accdentamente o a propsto?
Como sabe, os hstoradores sospechan que os portugueses ya saban que
Bras exsta y que Cabra so eg a formazar un hecho que ya se haba
producdo. Pues ben, yo propuse a e8ecuti-e board que fnancase un
estudo que dese a respuesta defntva a esa cuestn.
-E board estuvo de acuerdo y a mquna se puso en marcha -aad
Savgano-. Decdmos contratar a os me|ores expertos en ese mbto,
pero queramos personas que, aunque rgurosas, fuesen audaces, tuvesen
e vaor de enfrentarse a as deas ya consabdas, fuesen capaces de r ms
a de a mera consuta de fuentes y que tuvesen a agdad menta para
entender o que no se deca expctamente en os documentos, pero se
daba por sobreentenddo.
-Como sn duda sabe -expc Moart-, se descubreron y
mantuveron en secreto muchas cosas: haba nformacones que se
consderaban secreto de Estado.
-Portuga era e campen de secreto -asnt Toms-. Precsamente
exsta a amada potca de sgo.
-Exacto -confrm Moart-. Caro que, con descubrmentos hechos a
esconddas y mantendos en secreto, no tene sentdo que os hstoradores
carezcan de capacdad v dsposcn para r ms a de os documentos
ofcaes. Pues s os documentos ofcaes se destnaban a esconder a
verdad, no a reveara, no se os puede encarar con confanza. Por eo
queramos nvestgadores audaces.
Toms hzo un gesto cargado de esceptcsmo.
-Dcho as suena muy ben, pero no es posbe quedarse esperando a
que un hstorador sero decda gnorar as fuentes documentaes, sn ms n
ms, y emprenda a aventura de a fabuacn. Tene que apoyar su traba|o
en os documentos que exsten, no en a especuacn desenfrenada. No es
posbe confar en un hstorador que da renda sueta a su magnacn; en
caso contraro, ya no estamos habando de hstora sno de fccn hstrca,
no?
-Sn duda.
- -47 47- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Es evdente que os documentos deben estar su|etos a a crtca -
nsst Toms-. Hay que entender a fnadad de os manuscrtos,
comprender su ntencn y evauar su respectva fabdad. Esa es, a fn y a
cabo, a crtca de as fuentes. Pero no me cabe duda de que a nvestgacn
hstrca debe basarse en fuentes documentaes.
-Eso es o que nosotros tambn creemos. -Moart se apresur en
acararo-. Por eo queramos hstoradores sdos. Pensamos que tendran
que ser personas capaces de estabecer conceptos ms a de cors de os
documentos, que fueron concebdos, ba|o a potca de sgo vgente en
Portuga en e sgo xv, para ocutar. Eso mpca que nuestros
nvestgadores tendran que ser sdos, por un ado, pero a msmo tempo
audaces. -Cog una gaeta de chocoate y a mord-. E board me ha
encomendado que encuentre hstoradores con ese perf; he estado
nvestgando unos meses, vendo currcuos, hacendo preguntas, eyendo
traba|os, consutando a amgos. Hasta que descubr a un hombre que se
corresponda con e brie/ing que me haban entregado.
Moart hzo una pausa tan arga que Toms se vo en a obgacn de
preguntar.
-Oun?
-E profesor Martnho Vasconceos Toscano, de a Facutad de Letras de
a Unversdad Csca de Lsboa.
Los o|os de Toms se desorbtaron.
-E profesor Toscano? Pero ...
-S, amgo -cort Moart con expresn grave-. Mur hace dos
semanas.
-Fue eso o que me d|eron. Hasta sa a notca en os perdcos.
Moart suspr pesadamente.
-E profesor Toscano atra|o m atencn por sus nnovadores estudos
sobre Duarte Pacheco Perera, en partcuar sobre su obra ms conocda, e
engmtco Eseraldo de Situ 9rbis" Le sus traba|os y me de| muy
mpresonado su ntegenca sagaz, su capacdad para r mucho ms a de
as aparencas, demostrada a desafar as verdades estabecdas. Por otra
parte, su obra era muy respetada en e Departamento de Hstora de a PUC.
-PUC?
-La Unversdad Catca de Ro de |anero, donde d cases -acar
Moart-. De modo que fu a Lsboa a habar con y o convenc para que
drgera ese proyecto -d|o con una sonrsa en os abos-. Creo que
tambn contrbuyeron un poco a convencero os buenos honoraros que e
pagamos.
- -48 48- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-La Amercan Hstory Foundaton se enorguece de ser a nsttucn que
me|or paga a sus coaboradores -presum Savgano-. Exgmos o me|or
y pagamos me|or.
-Nos pareca que e profesor Toscano, pues, tena e perf adecuado -
prosgu Moart-. No escrba muy ben, es verdad, un probema
frecuente entre os hstoradores portugueses, segn parece, pero no era un
obstcuo nsuperabe. Para ocuparse de esto tenemos aqu buenos
especastas, unos Hemngway que seran capaces de hacer que e profesor
Toscano se parecese a |ohn Grsham.
Los dos estadoundenses se reron.
-Y por qu no a |ames |oyce? -pregunt Toms-. Dcen que es e
me|or escrtor de engua ngesa...
-|oyce? -excam Savgano-. JesEs C&rist, se debe de escrbr an
peor que Toscano!
Nuevas carca|adas.
-Vae, basta de bromas -d|o por fn Moart-. Por dnde ba?
-E profesor Toscano tena e perf adecuado, pero escrba ma -acot
Toms.
-Ah, s -respr hondo-. Ben, no dra que e profesor Toscano tena e
perf adecuado. Sucede que se corresponda con e perf que me haban
trazado.
-No es o msmo?
Moart hzo una mueca.
-No es exactamente o msmo. De hecho, e profesor Toscano panteaba
agunos probemas, segn tuve oportundad de descubrr. -Beb un sorbo
de caf-. En prmer ugar, no era una persona que se cese a os mtes
de su mbto de nvestgacn. Se trataba de un hombre ndscpnado,
segua pstas que, aunque nteresantes, acababan sendo rreevantes para
e estudo que tena entre manos, o que e evaba a desperdcar mucho
tempo en cosas accesoras. Adems, no e gustaba rendr cuentas sobre e
traba|o que haca. Yo quera segur a marcha de a nvestgacn y e ped
nformes reguares, pero no me deca nada, so farfuaba agunas frases
sn sentdo. Leg a anuncarme que haba hecho un descubrmento
mportantsmo, ago que cambara todo o que sabemos sobre os
descubrmentos, una verdadera revoucn. Cuando e pregunt qu era, se
cerr en banda y d|o que tendra que esperar para vero.
Se hzo un senco.
-Y esperaron?
-Esperar, esperamos. No tenamos aternatva, no?
-Y despus?
- -49 49- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y despus mur -afrm Savgano sombramente.
-Ya -murmur Toms pensatvo-. Sn expcar qu descubrmento era
se.
-Exacto.
-Estoy entendendo -d|o recostndose en e sof-. Y se es, para
ustedes, e probema pendente.
Moart carraspe.
-Ese es tambn nuestro probema. -Az e dedo ndce-. Pero no es e
nco, ta vez n squera e mayor.
-Ah, no? -se admr e portugus.
-No -repc Moart-. E mayor probema es que e pazo para
presentar a nvestgacn expra dentro de tres meses y no tenemos qu
mostrar.
-Cmo?
-Lo que oye. Dentro de tres meses se ceebran os qunentos aos de
descubrmento de Bras y e traba|o de a Amercan Hstory Foundaton no
ser vsbe. Como e he expcado, e profesor Toscano era afconado a
secretsmo y no nos entreg nngn matera, por o que estamos con as
manos vacas. No tenemos nada. -|unt e ndce con e pugar, smuando
un cero-: Cero.
-Ser a prmera vez en su exstenca que a fundacn no haga nnguna
contrbucn en una gran efemrde de a hstora de nuestro contnente -
aad Savgano.
-Una vergenza -coment Moart, meneando a cabeza.
Los dos mraron a portugus, expectantes.
-Por eso hemos contactado con usted -expc Savgano-.
Necestamos que recupere e traba|o de Toscano.
-Yo?
-S, usted -confrm, seandoo con e dedo-. Tene mucho que
hacer y tene que hacero con rapdez. Necestamos que e manuscrto est
sto, a o sumo, dentro de dos meses. Nuestra edtora es capaz de sacar e
bro en so un mes, pero no hace magros. Es fundamenta que tengamos
as cosas termnadas a medados de marzo.
Toms o mraba con estupefaccn.
-Dscupe, dscupe, pero aqu debe de haber un error. -Se ncn haca
deante y apoy a pama de a mano en su pecho-. Yo no soy experto en e
mbto de os descubrmentos. M especadad es otra. Soy un paegrafo y
un crptoanasta, m traba|o consste en descfrar mensa|es ocutos,
nterpretar textos y determnar a fabdad de os documentos. En eso soy
- -50 50- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
bueno, e me|or en m campo. S necestan un especasta en e perodo de
os descubrmentos, vae, puedo ndcares nombres. En m departamento,
en a Unversdad Nova de Lsboa, hay profesores ms que preparados para
ayudaros en a nvestgacn. Incuso, s es nteresa, ya estoy pensando en
una o dos personas adecuadas para ese traba|o. Pero yo, amgos mos, no.
-Mr a os dos amercanos-. He sdo caro?
Los dos nterocutores se mraron.
-Tom, usted ha sdo muy caro -d|o Savgano-. Pero es a usted a
quen queremos contratar.
Toms se qued nmv observndoo durante dos ntensos segundos.
-Creo que no me he expcado ben -d|o por fn.
-Se ha expcado muy ben, Tom; Cr$stal clear" Se me ocurre que
nosotros no nos hemos expcado muy ben.
-Cmo?
-Oga, no necestamos un experto en e mbto de os descubrmentos
-acar Savgano-. Para eso tenemos a Ne -d|o seaando a Moart
con e pugar-. Lo que necestamos es aguen que nos ayude a reorganzar
todo o que e profesor Toscano nvestg sobre e descubrmento de Bras.
-Pero es eso o que es estoy dcendo -nsst Toms-. Ya me he dado
cuenta de que no queren un hstorador para segur nvestgando, sno
aguen que co|a o que ya est nvestgado y reorgance e matera para su
pubcacn. Muy ben. Pero qun me|or que un verdadero especasta en
e tema de os descubrmentos para hacer ese traba|o, eh? Yo no soy a
persona adecuada, entenden? Yo soy un experto en paeografa y
crptoanss, no puedo ayudaros. Han comprenddo?
-No, es usted e que an no nos ha comprenddo -repc Savgano,
que mr a Moart-. Expquee todo, Ne; de o contraro, nunca ms
sadremos de aqu.
-Vamos a ver, e probema es -comenz Moart-, como e he dcho
hace poco, que e profesor Toscano era una persona que prefera mantener
as cosas en secreto. No nos entregaba nformes perdcos, no nos deca
nada, nos mantena sempre en a oscurdad. Cuando yo e preguntaba
cosas, optaba por as evasvas, escapaba sempre a as preguntas.
Legamos ncuso a enfadarnos por esa razn -respr hondo-. Pero a
mana de os secretos eg a extremos verdaderamente absurdos. Se
empecnaba en que nade deba saber o que haba descuberto y, como
vva con a paranoa de que todos queran robar sus secretos, decd
ocutar toda a nformacn que haba reundo.
-Cmo?
-Es o que e estoy dcendo -excam Moart-. Lo ocut todo. Todo.
De| engmas cfrados con una cave para os descubrmentos que fue
- -51 51- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
hacendo, pero a verdad es que no tenemos dsponbe esa nformacn. -
Se ncn en dreccn a Toms-. Tom, usted es portugus, tene
conocmentos bscos sobre os descubrmentos y es un experto en
crptoanss. Usted es a soucn.
Toms vov a recostarse en e sof, sorprenddo.
-Ben..., pues..., eso es reamente...
-Y adems podr contar con m ayuda -d|o Moart-. Yo msmo r a
Lsboa a nvestgar mgenes y estar sempre a su dsposcn para o que
haga fata -nsst-. En honor a a verdad, me nteresa tener nformes
reguares sobre e avance de su traba|o.
-Cama -nterrump Toms-. No s s tengo tempo para eso. Doy
cases en a facutad y, adems, tengo probemas que concernen a m...
-Estamos dspuestos a pagar o que sea necesaro -se adeant
Savgano, sacando e as de a manga-. Dos m dares por semana, ms
os gastos extra que usted neceste. S ega a buen puerto en e pazo que
hemos estabecdo, tendr ncuso un premo de medo mn de dares. -
Cas deetre a suma-. Ha odo? Medo mn de dares. -Extend a
mano-: 1a2e it or lea-e it"
Toms no tuvo necesdad de hacer muchas cuentas. Dos m dares eran
cas equvaentes a dos m euros. Cuatrocentos m escudos por semana.
Un mn sescentos m escudos por mes. Medo mn de dares era gua
a medo mn de euros, cntmo ms, cntmo menos. Cen mones de
escudos. A se presentaba a soucn para todos sus probemas. Las
mtpes consutas de Margarda, e profesor de educacn especa, una
casa me|or, un futuro ms seguro, ncuso aqueas pequeas cosas que
deseaban tener, cosas smpes como r a cenar a un restaurante, dar un
paseo hasta Obdos sn preocuparse por e gasto de gasona o ncuso r a
pasar un fn de semana a Pars para evar a Constanza a Louvre y a a
pequea a Eurodsney. En readad, se pregunt, por qu a duda? La
propuesta era rrenuncabe.
Se ncn haca deante y mr a su nterocutor en os o|os.
-Dnde frmo? -pregunt.
Se deron un apretn de manos con entusasmo, e negoco haba
quedado seado.
31o, ;elcoe aboard0 -bram Savgano con una gran sonrsa-.
Vamos a hacer grandes cosas |untos. Grandes cosas!
-Espero que s -asnt e portugus, con a mano a punto de ser
trturada por e eufrco estadoundense-. Cundo comenzo?
-Inmedatamente.
-Y por dnde?
- -52 52- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-E profesor mur hace dos semanas en un hote de Ro de |anero -d|o
Moart-. Tuvo un sncope cardaco mentras beba un zumo, f|ese.
Sabemos que estuvo consutando documentos en a Bboteca Nacona y
en a bboteca portuguesa de Ro. Ah podrn estar as pstas que tendr
que desndar.
E rostro de |ohn Savgano adopt una rnca expresn pesarosa.
-Tom, es m penoso deber anuncare que maana coger un avn
rumbo a Ro de |anero.
- -53 53- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 3 Captulo 3
Las re|as de os portones metcos ofrecan una vsn entrecortada de
paaco de Sao Cemente, una eegante mansn banca de tres psos cuyas
neas arqutectncas estaban caramente nspradas en os paacetes
europeos de sgo XVIII; e edfco se ergua, esbeto y orguoso, entre un
|ardn cudado y domnado por atos ptanos, pameras y cocoteros,
adems de mangos y /labo$ants; arededor de a mansn, a vegetacn
u|urosa cerraba fas en as matas densas de Botafogo; y atrs, como un
ggante sencoso, se azaba a cuesta desnuda y oscura de Morro Santa
Marta.
Haca caor y Toms se mp a frente a sar de tax. Se drg a portn
y, cuando eg ante as re|as, az os o|os haca a garta de guarda, a a
zquerda.
-Por favor -am.
E hombre unformado se estremec en a sa en a que dormtaba; se
evant, sooento, y se acerc.
-Dgame?
-Tengo una cta con e cnsu.
-La ha peddo?
-S.
-Cu es su nombre?
-Toms Noronha, de a Unversdad Nova de Lsboa.
-Espere un momento, por favor.
E guarda vov a a garta, am por e ntercomuncador, esper unos
nstantes, obtuvo respuesta y fue a abrr e portn.
-Tenga a amabdad -d|o seaando a entrada prncpa de paaco-
de drgrse hasta aquea puerta.
Toms recorr e empedrado a a portuguesa que conduca a edfco
consuar, tomando un cudado especa en no psar e |ardn, y se drg a
ugar ndcado, subendo por una rampa evemente ncnada. De| atrs as
escaeras, cruz a puerta de entrada, abrada en madera oscura, y se
encontr con un pequeo recbdor decorado con azue|os de sgo XVIII, con
- -54 54- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
motvos de fores y hasta fguras humanas con tra|es de a msma poca;
dos puertas abradas con ho|as de oro se encontraban abertas de par en
par y e vstante entr en un vasto vestbuo donde se destacaba una
prmorosa mesa D. |os en e centro, con una peza de porceana encma y
una vstosa araa cogada de techo.
Un hombre |oven, con e peo negro penado haca atrs y un tra|e azu
oscuro, se acerc a vstante; sus pasos resonaron en e pavmento de
mrmo.
-Profesor Noronha?
-S?
-Loureno de Meo -d|o e hombre, tendndoe a mano-. Soy e
agregado cutura de consuado.
-Cmo est?
-E seor cnsu vendr enseguda. -Sea un san en e ado
zquerdo-. Por favor, vamos a esperar en e san de festas.
E san era ato y espacoso, aunque no muy ancho. Tena moduras de
ho|as de oro en e techo bes y en as paredes pntada de coor samn,
con varas ventanas atas, a a zquerda, que daban a |ardn de frente y
estaban adornadas con cortnas ro|as recamadas en oro; e pso en
co#os de maderas braseas braba con e barnz, refe|ando
dfusamente os sofs y sones dstrbudos por e san. Toms dedu|o que
e mobaro mtaba e esto Lus XVI; un enorme cuadro de don |uan II, e
rey que haba egado a Ro escapando de as nvasones napoencas,
adornaba a pared |unto a rncn donde ambos se sentaron; a fondo de
san reposaba un gran pano de coa, negro y reucente: un Erard, e
parec.
-Ouere tomar ago? -pregunt e agregado cutura.
-No, gracas -respond Toms mentras se acomodaba en a sa.
-Cundo eg?
-Ayer por a tarde.
-Vno en a TAP?
-Deta Arnes.
Loureno de Meo se qued sorprenddo.
-Deta? Deta vuea desde Lsboa hasta aqu?
-No -d|o sonrendo Toms-. Vo de Nueva York a Atanta y de Atanta
hasta aqu.
-Usted fue a Estados Undos para venr a Bras?
- -55 55- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pues..., en readad, s. -Se mov en a sa-. Ocurre que tuve una
reunn en Nueva York con unas personas de a Amercan Hstory
Foundaton, no s s a conoce...
-Vagamente.
-... y decderon que deba venr drectamente hasta aqu.
E agregado cutura se mord e abo nferor.
-Ya, ya entendo -suspr-. Ha sdo muy desagradabe.
-Ou?
-La muerte de profesor Toscano. No se magna e...
Un hombre de medana edad, enrgco y eegante, con canas en as
senes, rrump en e san.
-Muy buenos das.
Loureno de Meo se evant y Toms o mt.
-Seor emba|ador, ste es e profesor Noronha -d|o e agregado
hacendo as presentacones-. Seor profesor, e emba|ador Avaro
Sampayo.
-Cmo est?
-Por favor, pngase cmodo -d|o e cnsu y se sentaron todos-.
Estmado Loureno, ya e has ofrecdo un caf a nuestro nvtado?
-S, seor emba|ador. Pero a profesor no e apetece.
-No e apetece? -E dpomtco se asombr y mr a Toms con gesto
reprobatoro-. Es caf de Bras, amgo. Me|or: so e de Angoa.
-Tendr mucho gusto en probar su caf, seor cnsu, pero no con e
estmago vaco, me sentara ma.
E cnsu se gope a roda con a pama de a mano y se evant de
repente, con vgor.
-Tene toda a razn! -excam, antes de drgrse a agregado-.
Loureno, vaya a decre a persona que srva e amuerzo, ya es hora.
-S, seor emba|ador -respond e agregado, saendo para transmtr
a orden.
-Venga -e d|o e cnsu a Toms, empu|ndoo por e codo-. Vamos a
pasar a comedor.
Entraron en e enorme comedor, domnado por una arga mesa de
madera de |acarand, con patas abradas y vente sas a ambos ados,
todas forradas con tea bourdeau8" Dos araas de crsta cogaban sobre
cada extremo de a mesa, hermosas e mponentes; e techo estaba
rcamente traba|ado, con caraboyas crcuares y un enorme escudo
- -56 56- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
portugus en e centro; e sueo era de mrmo apno, parcamente
cuberto con afombras de Berz; un enorme tapz, con una escena de |ardn
ngs de sgo XVIII, se azaba en a pared de fondo. Un paso, protegdo
por cuatro atas coumnas de mrmo y que daba a un pato nteror donde
manaba una fuente decorada con azue|os, atravesaba e ado derecho de a
saa; a zquerda mostraba ventanas que se abran de par en par a un
u|uroso |ardn tropca.
Tres patos de porceana, con sus respectvos cubertos de pata y vasos
de crsta, se encontraban dspuestos encma de a mesa, en a otra punta,
frente a ggantesco tapz.
-Por favor -ndc e cnsu en a cabecera de a mesa, seaando e
ugar a su derecha.
Toms se sent y e agregado cutura, que haba vueto, se reun con
eos a a mesa.
-Ya vene e amuerzo -anunc Loureno.
-Exceente -excam e cnsu mentras se coocaba a serveta en e
regazo y f|aba su mrada en e nvtado-. Ha va|ado ben?
-Huy..., ms o menos. Tuvmos agunas turbuencas.
E dpomtco sonr.
-Pues s, as turbuencas son tremendas. -Az as ce|as con maca-.
No me dga, amgo, que e da medo voar...
-Bueno... No... -ttube Toms-. Medo no es a paabra. Tengo so un
poco de desconfanza.
Todos se reron.
-Creo que es una cuestn de hbto, sabe? -expc e dpomtco-.
Cuanto ms va|amos, menos medo tenemos a voar. Suee va|ar poco,
no?
-S, va|o poco. De vez en cuando me nvtan a dar una conferenca en
Espaa, en Itaa o en Greca, o voy a agn sto a hacer un perta|e o una
nvestgacn, pero, en genera, me quedo en Lsboa, tengo una vda
demasado compcada para andar por ah vagabundeando.
Aparec un hombre de unforme banco y botones dorados con una
bande|a que srv sopa. Toms mr as verduras y reconoc a sopa
|uana.
-Esta es su prmera vez en Ro? -quso saber e cnsu.
-S, nunca haba vendo aqu.
Comenzaron a comer.
-Ou ta?
- -57 57- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-An es pronto para emtr un |uco. -Sorb una cucharada-. Legu
ayer, a tma hora de a tarde. Pero por ahora me est gustando mucho,
me da a sensacn de que es una espece de Portuga tropca.
-S, sa es una buena defncn. Un Portuga tropca.
Toms suspend a cuchara de sopa por un nstante.
-Seor emba|ador, dscpeme a pregunta. S usted es emba|ador, por
qu razn ocupa e cargo de cnsu? No debera ocupar e de emba|ador?
-S, en condcones normaes ocurrra eso. Pero Ro de |anero es un
ugar especa, sabe? E consuado de Ro es me|or que a emba|ada de
Brasa, entende? -d|o ba|ando e tono de su voz, como hacendo un
aparte.
E nvtado abr a boca y sgu comendo.
-Ah, entendo -d|o, aunque mantuvo una expresn de ntrga-. Por
qu?
-Vaya, porque Ro de |anero es un sto mucho ms agradabe que
Brasa, que queda en una atpance perdda en medo de monte.
-Ah -excam, comprendendo fnamente-. Pero usted ya ha estado
en varas emba|adas...
-Caro. En Bagdad, en Luanda, en Berut. Sempre que surga un ugar
compcado, ah estaba este su humde y abnegado amgo empeado en
servr a a nacn.
Termnaron a sopa y e camarero se ev os patos. Vov unos mnutos
despus con una fuente humeante: era omo de cerdo asado, que srv con
arroz con tomate y gusantes y hasta patatas asadas. Despus en unas
copas con agua y otras con tnto aente|ano.
-Seor emba|ador, d|eme agradecere su amabdad a nvtarme.
-Vaya por Dos, no tene nada que agradecer. Tengo e mayor pacer en
ayudaro en su msn. -Comenzaron a comer a carne asada-. Adems,
despus de que usted am desde Nueva York, recb nstruccones de
mnstero, en Lsboa, para concedere todo e apoyo que neceste. Las
nvestgacones reaconadas con os qunentos aos de descubrmento de
Bras se consderan de nters estratgco para e desarroo de as
reacones entre ambos pases, por o que, crame, no e estoy hacendo
nngn favor, me mto a cumpr con ms obgacones.
-De cuaquer modo, se o agradezco -vac-. Ha consegudo obtener
as nformacones de as que e hab por tefono?
E emba|ador asnt mentras mastcaba un trozo de carne:
-La muerte de profesor Toscano sgnfc e acabose en os traba|os de
consuado. No se magna as dfcutades que tuvmos para trasadar e
cuerpo a Portuga. -Suspr-. Fue un verdadero cavaro, no sabe hasta
- -58 58- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
qu punto. Vgame Dos! Eran papees por aqu y formuaros por a, ms
e nterrogatoro poca, os probemas en e depsto de cadveres y hasta
una sere de autorzacones, seos y ms burocraca. Despus vneron as
dfcutades panteadas por a compaa area. En fn, una fenomena
pecua de terror. -Mr a agregado-. Y Loureno pas as de Can, no
fue as, Loureno?
-Ah, seor emba|ador, n me habe de eso.
-En cuanto a a nformacn que me soct, estuvmos vendo os
papees de profesor Toscano y descubrmos que hzo cas todas as
nvestgacones en a Bboteca Nacona, pero tambn en parte en e Rea
Gabnete Portugus de Lectura.
-Dnde est eso?
-En e centro de a cudad. -Beb un trago de vno-. Caramba, este
tnto est reamente decoso -excam, azando a copa a contrauz y
anazando e nctar oscuro; mr a Toms-. Pero usted no debe de tener
muchas cosas por descubrr, sabe? E profesor Toscano estuvo aqu so
tres semanas antes de que e dese e patats... Eh, perdn..., antes de
faecer.
-Caro, no debe de haber vsto muchas cosas.
-Tuvo poco tempo e nfez.
Toms carraspe.
-Usted ha dcho, seor emba|ador, que estuvo vendo os papees de
profesor Toscano...
-A|...
-Supongo que os habr envado a Lsboa.
-Caro.
E agregado cutura tos, nterponndose en a conversacn.
-No es exactamente as -nterrump Loureno de Meo.
-Cmo que no es as? -d|o sorprenddo e cnsu.
-Hubo un probema con a va|a dpomtca y os papees de profesor
Toscano an estn aqu. Sadrn maana.
-Ah, s? -excam e emba|ador Avaro Sampayo, antes de mrar a
Toms-. Mre, a fna, os papees an estn aqu.
-Puedo veros?
-Los papees? Caro que s. -Mr a agregado-. Loureno, vaya a
buscaros, por favor.
E agregado se evant y desaparec tras a puerta.
- -59 59- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y? Ou ta ese omo asado? -pregunt e cnsu, seaando e pato
de nvtado.
-Una marava -eog Toms-. Y esta dea de poner batatas en medo
de as patatas es formdabe.
-A que s?
Loureno de Meo regres con una cartera en a mano. Se sent, a abr
sobre a mesa y sac fa|os de papees.
-Son sobre todo fotocopas y apuntes -expc.
Toms cog os papees y os examn. Se trataba de fotocopas de bros
antguos, por e tpo de mpresn y de texto cacu que seran de sgo XVI;
haba textos en taano, otros en portugus antguo y agunas cosas en
atn, todo eno de ornees traba|adas y hermosas mnaturas, os trazos
reazados a pnce y a puma. Los apuntes no pasaban de unas notas cas
mperceptbes, escrtas deprsa; reconoc agunas paabras: aqu
Cantno; a Pnzn; ms a Cabra. Aqueo era sufcente para
entender que estaba ante anotacones reaconadas con e descubrmento
de Bras.
Entre aqueos garrapatos, Toms descubr una ho|a sueta, dos neas
frmes, tres paabras redactadas con nustado esmero, con todas sus etras
escrtas con mayscua; parecan rasgar e pape, a cagrafa reveaba
contornos oscuros, nsnuantes, como s encerrase una frmua mgca
arcaca, creada por antguos drudas y ovdada en a neba de os sgos.
Cas rrefexvamente, sn saber ben por qu, como s obedecese a un ve|o
nstnto de hstorador, aque sexto sentdo de ratn de bboteca habtuado
a moho povorento de os ve|os manuscrtos, se ncn sobre a ho|a y a
o: snt surgr de a un oor arcano, un aroma secreto, una fraganca
transportada por un mensa|ero de tempo. Como un encantamento
esotrco, que nada revea y todo o sugere, aqueas paabras
ndescfrabes exhaaban e engmtco perfume de mstero.
MOLOC
NINUNDIA OMASTOOS
-Ou extrao, no? -coment Loureno, ntrgado-. Encontraron eso
dobado en a cartera de profesor Toscano. No se entende qu puede ser.
Ou demonos querra decr con ese gamatas?
Toms permanec caado anazando a ho|a que tena en sus manos.
-A| -se mt a murmurar, pensatvo.
-Vgame Dos! -excam e emba|ador-. Parece famenco.
-O s no una de esas enguas antguas... -con|etur Loureno.
- -60 60- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E nvtado se mantuvo concentrado en aqueas extraas paabras.
-Ta vez -d|o por fn, sn apartar a vsta de texto-. Pero me suena
ms a un mensa|e codfcado.
-Ou quere decr? No entendo.
-En Nueva York me advrteron de que e profesor Toscano haba cfrado
o codfcado toda a nformacn reevante que fue descubrendo -expc
Toms-. Por o que parece, pona tanto cudado en a segurdad que se
haba vueto un tanto paranoco. Adems, tena a mana de enar todo de
acert|os -suspr-. Y por o vsto, no exageraron nada.
-Ou confusn nferna -excam e cnsu-. Y usted consgue
entender ago?
-S, aqu hay agunas pstas -murmur Toms-. Para comenzar, este
mooc. Es a prmera paabra de mensa|e y a nca cuyo sentdo me
parece caro, aunque engmtco.
-Y qu quere decr?
-Mooc era una dvndad de a Antgedad. -Se rasc e mentn-. La
prmera vez que me cruc con esta paabra fue de no, eyendo un bro de
hstoretas de uno de ms hroes favortos, Bernard Prnce. E bum se
amaba 'e sou//l de 6oloc& y, s no recuerdo ma, era una hstora que
transcurra en una sa amenazada por un vocn en erupcn, un vocn
conocdo como Mooch. Tambn e sendo pequeo agunas hstoras de
Ax, cuyas aventuras se desarroaban en a Antgedad e ncuan a dos
Mooch. Y me acuerdo tambn de haber echado un vstazo a un bro de
Henry Mer ttuado 6oloc&"
-Pero aqu pone Mooc, no Mooch.
-Mre, puede escrbrse o decrse Mooc, Mooch o Meech, sempre es e
msmo. La paabra orgna es Meech, que sgnfcaba rey en as enguas
semtcas. Los |udos a deformaron deberadamente y en hebreo se
convrt en Moech, para asocar meech, rey, con bosheth, vergenza.
Fue as como nac Mooch, aunque a ortografa Mooc sea a ms comn.
-Y qu rey era se?
-Era un rey dvno y crue. -Se mord e abo nferor-. Aunque Mooc
sgnfque rey, en readad, se trataba de un dos adorado por os puebos
de Moab, Canan, Tro y Cartago, y en su nombre se hacan sacrfcos
terrbes, especamente a quema de nos prmogntos. -Mr a su
arededor, como s buscase ago-. Tene por aqu aguna Bba?
-Una Bba? -se sorprend e cnsu-. S, caro.
-Puedo vera?
-Voy a buscara -se ofrec amabemente Loureno, evantndose de
nuevo de a mesa y saendo de a saa.
- -61 61- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Para qu quere a Bba? -quso saber e cnsu.
-Creo que hay una referenca a Mooc en e Antguo Testamento -acar
Toms-. A o argo de tempo, e cuto a Mooc fue reaconado con e mto
de Mnotauro, un monstruo que todos os aos se coma a sete muchachos
y a sete donceas en un abernto cercano a paaco de rey Mnos, en
Creta. Tambn se o compar con e mto de Cronos, que devoraba a sus
propos h|os, aunque Mooc se dentfque sobre todo con Mekarth, de Tro,
y con Mcom, de os amontas. Pero sa es otra hstora. Lo mportante para
m, ahora, es entender en qu contexto se mencona a Mooc en a Bba.
-Dos mo! -excam e cnsu-. Me estoy dando cuenta de que ese ta
Mooc era un persona|e tremendo. -Vov a echar un vstazo a mensa|e
engmtco-. Ou estara sugrendo e profesor Toscano a menconar a
un cabaero tan desagradabe?
-Eso es o que yo querra saber.
Loureno regres con un voumen en a mano, que de| en a mesa.
Toms ho|e a Bba, observando e texto con atencn; a veces pasaba
varas pgnas a gran veocdad, otras se detena para eer con cudado un
fragmento. Pasados unos mnutos, evant a mano.
-Atencn, aqu est!
Los dos dpomtcos se ncnaron sobre e bro.
-Ou?
-La referenca a Mooc. -Sea un prrafo-. Es una parte en que Dos,
por a voz de Moss, prohbe que se entreguen nos a Mooc. -Forz una
pausa-. Ahora escuchen -comenz a eer-: Ser apedreado por a gente
de pas..., o emnar de puebo con todos os que, |unto con , huberen
renddo cuto a Mooc. -Az a cabeza-. No o deca yo?
-Ah -excam e cnsu, sn entender nada-. Y qu quere decr eso?
-Pues..., no s -admt Toms-. E Cdgo Mosaco prohb e
sacrfco de nos a Mooc, estpuando a pena de muerte para cuaquer
hombre que ordenase o autorzase a ofrenda de un h|o en sacrfco,
aunque e Antguo Testamento regstre muchas voacones a esta
prohbcn.
-Pero cu es a reacn de eso con este extrao mensa|e que nos ha
de|ado e profesor Toscano?
-Tendr que vero con atencn. Todo o que e estoy dcendo son
eementos que pueden ayudarnos a descfrar e mensa|e, so eso. Cuando
nos enfrentamos con un mensa|e cfrado, o codfcado, tenemos que
aferramos a as pequeas cosas que entendemos para poder, a partr de
ah, desvear a cfra, o descfrar e cdgo, segn os casos.
-No es o msmo?
- -62 62- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ou?
-Cfra y cdgo.
Toms mene a cabeza.
-No totamente. Un cdgo es una susttucn de paabras por otras
paabras, mentras que a cfra mpca una susttucn de etras. Podemos
decr, s se quere, que e cdgo es e arstcrata de a fama de as cfras,
dado que se trata de una forma compe|a de cfra de susttucn.
-Y esto? -pregunt e cnsu, seaando a ho|a redactada por e
profesor Toscano-. Es un cdgo o una cfra?
-Pues..., no o s -repc Toms con una mueca-. La paabra mooc
remte nequvocamente a un cdgo, pero e resto... -De| a frase
fotando, nsnuante, y, despus de una enta consderacn, acab
decdndose-. No, e resto tambn debe de ser un cdgo. -Sea as
dos paabras restantes-. Se ha f|ado en cmo as vocaes se unen a as
consonantes, formando sabas, expresando sondos? Nnunda.
Omastoos. Estas, seor emba|ador, son paabras. Una cfra tene un
aspecto dferente, raramente aparecen sabas, todo presenta un aspecto
ms catco, desordenado, mpenetrabe. Vemos secuencas de tpo HSDB
|HWG. Aqu no, aqu as sabas estn presentes, forman paabras, sugeren
sondos. -Mantuvo a mrada f|a en a msterosa frase, no a apart
durante unos segundos, porfado, con a esperanza de que e satase a a
vsta ago que hasta entonces no haba percbdo, que permaneca ocuto
ba|o aqueas msterosas paabras, pero acab sacudendo a cabeza y
rndndose-. E probema es que no as entendo. -Cerr os prpados y
se frot os o|os, prevendo e mucho traba|o que e esperaba-. Tendr que
estudar esto con atencn.
-Esas paabras no e dcen nada?
-Ben..., nnunda y omastoos, con franqueza..., eh..., no me doy
cuenta de qu pueden ser -admt; su atencn se concentr en a prmera
paabra; a pronunc en voz muy ba|a y e vno una dea a a mente-. S -
murmur-. Este nnunda parece e nombre de un ugar, no cree? -
Sonr, geramente estmuado por haber detectado o que e pareca una
psta potenca-. Puede ser que a saba fna, da, recuerde a a
desgnacn de un ugar.
-Un ugar?
-S. Por e|empo, Norman dFa, Groenanda, Fnanda...
-Y?
-Y as tendramos Nnunda.
-Y cues seran sus habtantes? -brome e cnsu-. Los nnundos?
-Bueno, es so una ntucn, nada ms.
- -63 63- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pero, vgame Dos, cu es e sgnfcado de todo esto?
-Voy a tener que estudar e asunto. A usar a paabra nnunda, e
profesor Toscano podra estar ndcando que a cave de a cfra ncuye un
ugar. -Abr as pamas de a mano, con un gesto de mpotenca-. Oun
sabe? Lo certo es que se encuentra menconada aqu una poderosa
dvndad de a Antgedad, e terrbe Mooc de Canan, y se nsna
aparentemente una terra desconocda, a ta Nnunda. Ago que an me
queda por determnar es qu demonos pretendera decr e profesor
Toscano a coocar a este dos y ese posbe ugar msteroso en e msmo
mensa|e. -Mr a cnsu e hzo un movmento con e pape-. Puedo
quedarme con esta ho|a?
-No -d|o e dpomtco-. Lo amento mucho, pero todo eso debe
entregrsee a a vuda.
Toms sot un chasqudo desanmado con a engua.
-Ah, vaya -se desahog-. Ou pena...
-Pero se puede fotocopar -propuso e emba|ador Sampayo.
-Fotocopar a ho|a?
-S. sa y todas as que quera, sempre que no sean cosas de a vda
prvada de profesor.
-Ah, menos ma -excam Toms, avado-. Y dnde puedo hacero?
-Loureno se ocupar de todo -ndc e cnsu hacndoe una sea a
agregado.
-Ou quere fotocopar? -pregunt Loureno, drgndose a Toms.
-Todo. Me har fata todo. -Vov a agtar a ho|a que encerraba e
engmtco mensa|e-. Pero sta es a ms mportante.
-Oudese tranquo -asegur e agregado cutura-. Enseguda vuevo.
Cog todas as ho|as y sa de a saa.
-Le agradezco su ayuda -d|o Toms, mrando a cnsu-. Me resuta
muy mportante.
-Oh, no es nada. Necesta ago ms?
-Da a casuadad de que s.
-Dgame.
-Necestara entrar en contacto con os responsabes de as bbotecas
que consut e profesor Toscano.
-La Bboteca Nacona y e Rea Gabnete Portugus de Lectura?
-S.
-Eso est hecho.
- -64 64- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E caor apretaba, e so azotaba a cudad con mpacabe voenca y a
tarde se extenda frente a , promsora y bre; estaban reundos os tres
ngredentes prncpaes que condu|eron a Toms a a paya. La fundacn o
ao| en e msmo hote en e que se haba nstaado e profesor Toscano, y
a amada de mar, una vez de vueta en a habtacn, se hzo rresstbe.
Toms se puso unas bermudas, cog e ascensor hasta e stano, pd una
toaa y sa de hote; recorr a Ra Mara Outra hasta egar a a
magnfca Avenda Vera Souto; aguard e verde para os peatones, cruz
a cae, entr en a ramba y ba| hasta a paya.
La arena, fna y dorada, e quemaba os pes; fue dando sattos hasta a
tenda de hote y pd una tumbona y una sombra. Dos empeados,
ambos negros oscuros y forndos, con gorra y camsa azu, extenderon una
tumbona banca o ms cerca posbe de agua y pantaron en a arena una
sombra azu y banca con e ogotpo de hote. Cuando termnaron, Toms
es do un rea de propna. Mes y mes de personas se apaban en a paya
de Ipanema, no se encontraba en parte aguna ms de un metro cuadrado
de arena bre. Itaa para todos! Vers qu bueno est!, grt una voz
pasa|era. Toms se sent en e borde de a tumbona, cog a crema
protectora, a desparram por su cuerpo y se recost.
Se puso a mrar a su arededor. Un grupo de chcos taanos se
encontraba extenddo |usto a su derecha; enfrente estaba sentada una
sexagenara, con sombrero y gafas oscuras, y a a zquerda vo a tres
muatas braseas que exhban enormes senos turgentes; Toms os
observ con atencn, e pareceron perfectos, pero se do cuenta de que
eran demasado perfectos, a haba artes de cru|ano. Lmn y mate!
Mata! Lmonada Mata!, enton otra voz que pas a su ado. Snt que a
pe e arda por e choque de os voentos rayos soares y se encog ms
buscando e reparo de a sombra.
Aguen deca a sus espadas: Mra, h|a, re|ate, me has odo? Re|ate,
querda.... Vov a cabeza y vo a un hombre cavo, de ms de cncuenta
aos, tumbado a so, con e mv a odo. Mra, querda, tus h|os se van
de vacacones... pues eso, deca e hombre. Era mposbe no escucharo.
Eso..., pues eso..., se van de vacacones... y entonces, querda, vas a poder
hacer e amor con tu mardo, te das cuenta, h|a?Perpe|o, Toms vov a
cara haca deante e hzo un esfuerzo para gnorar a conversacn ntma
que aque padre braseo mantena con su h|a en medo de a paya
apada. Intent concentrarse en o que ocurra a su arededor, o que no
era dfc. Una egn de vendedores haba tomado a paya por asato; no
transcurran cnco segundos sn que uno de eos pasase por deante con os
pregones ms varados. Pruebe e mate! Pruebe e mate mn! Un oor
agradabe acarc sus fosas nasaes, mentras e hombre, atrs, daba
conse|os a su h|a sobre e modo me|or de satsfacer sexuamente a su
- -65 65- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
mardo. Oueso a a brasa! Decoso. Es e queso de cua|o! Aque buen
oor era e aroma de queso mentras o caentaban para un cente, a a
zquerda. Naran|a con zanahoraaaa! Naran|a con zanahoraaaa! E
ndvduo de detrs aconse|aba a su h|a que se dedcase a sexo ora con su
mardo: A os hombres es gusta mucho, querda, y fue en ese decado
momento cuando su mv, como una campana savadora, comenz a
sonar. Agua mnera y Coca Lght! Mate! Estr e brazo y atend.
Itaa para toooodos! Heados! Itaa ben headaaa!
-Dgame?
-Profesor Noronha?
-S?
-Le haba Loureno de Meo, desde e consuado.
-Ah, hoa. Ou rapdez en amar...
-S. Ben, ya tengo aqu as cosas organzadas para maana. Puede
tomar nota?
-Un momento. -Toms se ncn sobre su bosa y sac un bografo y
una breta de notas; vov a acercar e mv a su odo-. S, dgame.
-A as dez de a maana estarn esperndoo en e Rea Gabnete
Portugus de Lectura.
-S...
-Y a as tres de a tarde, e propo drector de a Bboteca Nacona o
recbr para ayudaro en o que haga fata. Ya est nformado de os
detaes de su msn y se ha mostrado dspuesto a echare una mano. Se
ama Pauo Ferrera da Lagoa.
-A|, a|...
-Ha tomado nota? Pauo Ferrera da Lagoa.
-... daaa La-go-a. Ya est. A as tres de a tarde.
-Exacto.
-Y cu es a dreccn de estas bbotecas?
-E Rea Gabnete est en a Ra Lus de Cames, es fc recordaro.
Cerca de a paza Tradentes, en e centro de a cudad. La Bboteca
Nacona tambn est por a cerca, en a paza donde comenza a Avenda
Ro Branco. Cuaquer tax puede evaro hasta ah, no hay probema.
-Muy ben.
-S necesta aguna cosa ms, no dude en ponerse de nuevo en contacto
conmgo.
-Estupendo. Muchas gracas.
- -66 66- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E hombre que estaba detrs tambn apag e mv y os sondos de a
paya voveron a enar sus odos. Aa!
1
Aa, aa! Aa concentrado
con cereaes! Medo mundo se encontraba sentado en sas y tumbonas,
agunos en a arena, a mayora ba|o a proteccn de sombras, unos cas
encma de os otros. Ipanema era una Caparca an ms densamente
pobada. Empanadas! Aqu empanadas! Grupos dspuestos en crcuo
|ugaban |unto a agua a a peota, que botaba de aqu para a, mentras os
|ugadores sataban entre ocos maabarsmos. Para os carocas, para os
turstas! Ha egado e suco de Caudnho, e me|or zumo de Ro! Unas
pare|as |ugaban a as paas gopeando a pequea peota con asombrosa
voenca, mentras varos grupos de personas se enfrentaban a as oas.
Pataaatas frtaaas! A a derecha, a fondo de a paya, encma de Lebon,
se azaban os pcos gemeos de Morro dos Dos Irmos, en cuya adera,
sobre e mar, se extenda a banca maraa de a favea de Vdga. Agua!
Mate! Las pequeas sas Cagarras enaban de verde e horzonte azu
frente a a paya. Bocados naturaes de ba|to mochaes! A a zquerda,
ms a de a Pedra do Arpoador, dos cargueros convergan entamente en
a estrecha garganta de a baha de Guanabara. Empanadas!
Langosta-camarn-pamto-tasa|o-ptano-poo-gana-poto-queso-
bacaao! Los vendedores eran un espectcuo aparte, movndose con
pesadas cargas, sudorosos, oscuros, con gorra y camsas de coores.
Bronceadores barattos! Bronceadores! Los que ofrecan de comer y
beber no paraban de grtar, mentras que os otros se mostraban ms
dscretos, a mayora deambuaba en senco, unos pocos murmuraban sus
productos. Tatua|e? Vdentes y echadores de cartas zgzagueaban por a
arena y haba quenes ofrecan protectores soares, pendentes, puseras,
sndao, dbu|os con modeos de tatua|es, gorras, sombreros, camsas,
bosas y bosos, bquns, artesana, gafas, fotadores y cubos de paya,
peotas. Poos de Itaaaa! Poos rcos! De Itaaaa!Toms quera
refexonar sobre e engma de mensa|e de|ado por Toscano, pero e caor
ntenso y a anmacn en a paya e mpedan concentrarse en e probema.
Se evant, zgzague entre os veraneantes y ba| hasta e mar. E agua
bes sus pes y a snt fresca, ta vez demasado fra para a reputacn de
as payas de os trpcos; oas de dos metros se abatan con fragor sobre
os bastas un poco ms adeante y agunos aprovechaban para hacer de
cuerpo una pancha de surf, usando en su provecho a fuerza de agua y
deszndose en a corrente. E so caentaba con fuerza, e ncda sobre
todo en os hombros, pero a frescura de agua ahuyent e caor y Toms
vov a probema que o obsesonaba.
Lo prmero que haba que resover era, naturamente, e sgnfcado de
nombre mooc, s se consderaba sobre todo que esta paabra surga
asada de as restantes; por qu razn habra recurrdo Toscano a crue
1 Euter#e oleracea, amada en casteano pamera de a co, comn en Venezuea,
Bras, Ecuador, as Guyanas. Se obtene de su fruto un decoso zumo vgorzante.
G?" del 1"H
- -67 67- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
dos de Canan, a dvndad de os sacrfcos, para ncar e engma?
Estara sugrendo que a resoucn de a cave ncura un sacrfco? Por
otro ado, tambn se deba consderar a posbdad de que Toscano
hubese mezcado sstemas de cfra y cdgo en e msmo mensa|e; es decr,
mooc pareca ser reamente un cdgo, o un smboo de ago, pero Toms
admt que as otras paabras podan remtr a cuaquer tpo de cfra. S no
estuvesen cfradas, e con|unto tendra que responder a un cdgo, o que,
adems, era ms gco y verosm, consderando que parecan paabras.
Sn embargo, en ese caso, quedaba sn resover e probema de nnunda.
Consder os dos camnos y decd apartar a hptess de que se trataba
de una cfra; partra de prncpo de que se encontraba frente a un cdgo.
S era un mensa|e codfcado, qu demonos sgnfcara nnunda? Se
tratara reamente de una terra desconocda? Pero cu era a reacn de
Nnunda con e dos Mooc? S ograse entender me|or e vncuo entre
ambas partes, medt, probabemente sera capaz de descfrar a otra
paabra codfcada, omastoos, de a msma manera que Champoon, ms
de doscentos aos antes y a partr de dos smpes eses y un ra, haba
ogrado desndar e mstero de os |erogfcos.
Se cans de ntentar resover e probema a a ora de agua y vov
hasta a tumbona; eg mo|ado hasta a cntura y se estr esperando que
o secase e so.
-Aaaaaaaah! -grt aguen a su ado, muy ato.
Do un sato en a tumbona, con e corazn aceerado, y vo a un hombre
con un cucho apuntando a a sexagenara. Un atraco, pens aterrorzado.
Mr me|or y se do cuenta de que e cucho tena una cosa amara
cavada en a punta. Y e hombre se presentaba de un modo poco comn;
era ba|o, moreno, usaba guantes negros y una enorme cesta de mmbre
equbrada en a cabeza, una postura extraa que nade espera ver en un
asatante.
-Pa? -pregunt e hombre de cucho.
Era un vendedor de pas.
-Ay, qu susto -se que| a sexagenara.
E hombro esboz una sonrsa contagosa.
-De susto, nada. Es que soy un hombre y m voz es as.
La sexagenara sonr y rechaz e trozo de pa que e vendedor e
extenda en a punta de cucho; e hombre, aun as, e do as gracas,
sonrente, y sgu su camno, sempre con a cesta de pas equbrada en
a cabeza, como s fuese un ancho sombrero mexcano, y un trozo de a
fruta en a punta de cucho. Do unos pasos ms y, |unto a una muchacha
dstrada, e grt a odo.
-Aaaaaaaah! Pa?
- -68 68- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
La chca do un sato, o mr evndose as manos a pecho, defensva, y
excam:
-Ou susto!
No e cost mucho a Toms descubrr as decas de Ipanema. Prob os
zumos de mango y os de caa en os bares de as esqunas de barro,
acompandoos con ternos panes de queso, comprados cuando an
estaban caentes, recn horneados. A anochecer, y sguendo e conse|o
de un botones de hote, recorr a Ra Vsconde de Pra| hasta egar a a
Farme de Amoedo; gr a a zquerda y desemboc en e Sndcato de
Chopp, un restaurante aberto a a cae, sn ventanas de crsta, y muy
frecuentado. Pd carne con arroz banco y fr|oes negros, condmentados
con cado verde y farofa, y acompa a comda con una capra ben
fresca. A ado, una muttud de hombres se concentraba en e bar Bofetada.
Toms os observ con atencn y se do cuenta de que eran homosexuaes.
Mentras mastcaba a carne terna, vov a probema de acert|o de
Toscano. Concentr su atencn en a paabra nnunda. S era e nombre
de una terra desconocda, refexon, forzosamente a otra paabra de a
msma nea, omastoos, estara reaconada con esa terra; pero
reaconada de qu manera, Dos santo. Se acord de que uno de os ms
antguos textos teraros se ttuaba 'as a-enturas de ?inurta, una obra
sumera conservada en engua acada. Sera Nnunda una referenca a a
terra de Nnurta? Pero, s ma no recordaba, Nnurta era de Nppur, en e
actua Irak, por o que no poda haber nnguna reacn con Bras. No,
concuy. A pesar de a seme|anza entre as dos paabras, Nnunda no poda
remtr a Nnurta. Sntndose acorraado, Toms ntent uego descomponer
as dos paabras de a segunda nea, pero sus sucesvas experencas,
ensayadas en e mante de pape de Sndcato de Chopp, fracasaron.
Frustrado, comenz a nterrogarse en cuanto a vncuo entre e mensa|e
encontrado y a cuestn de fondo, es decr, cu es a reacn entre Mooc
y e descubrmento de Bras? Sera Bras Nnunda? An ms mportante
era averguar s e mensa|e estaba reaconado de agn modo con e gran
descubrmento que, segn Moart, reve haber hecho Toscano: un
descubrmento capaz de revouconar todo o que se saba sobre e perodo
de os descubrmentos. Y, ya puestos, qu tene que ver Mooc con a
expansn martma? Acaso Toscano descubr que os hombres de a
Antgedad ya haban egado a Bras? Sera nteresante sabero, sn duda,
pero Toms no vea hasta qu punto ta nformacn podra revouconar os
conocmentos sobre o que ocurr cuando Portuga se hzo a a mar para
descubrr e mundo. No, decd; tene que ser ago dferente, ago que
tenga consstenca. Saber que os hombres de Canan estuveron en Bras,
aunque mportante, no cambara o que ya se saba sobre os
- -69 69- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
descubrmentos. O o cambara? Toms se atormentaba con e engma,
buscaba soucones, haca pruebas, ntentaba ponerse en e ugar de
Toscano e magnar su razonamento, pero no ograba avanzar en a
resoucn de engma de|ado por e hstorador faecdo, era como s
chocase con una barrera sda, mpenetrabe, opaca.
Son e mv.
-Dgame?
-He|! Kan |ag f taa med 1o<s,
-Cmo?
Una rsta femenna fue a respuesta.
-|ag heter Lena.
-Cmo? Oun haba?
-Soy yo, profesor. Lena.
-Lena?
-S. Estaba ponendo a prueba su sueco. -Se oy una rsta ms-. Me
parece que usted necesta unas cases.
-Ah, Lena -reconoc Toms-. Cmo consgu m nmero?
-Me o do a secretara de departamento -vac-. Por qu? No
quera que o amase?
-No, no. -Se do prsa en responder, temendo haber dado una
mpresn equvocada-. No hay nngn probema. Me ha sorprenddo, nada
ms que eso. Es que no me esperaba en absouto una amada suya.
-De verdad que no hay probema?
-No, qudese tranqua. Dgame, qu ocurre?
-Ante todo, buenas noches, profesor.
-Hoa, Lena. Le va ben? Cunteme.
-Muy ben, gracas. -Camb geramente e tono-. Lo he amado,
profesor, porque necesto su ayuda.
-Dga.
-Como sabe, comenc as cases hace unos das, porque m expedente
de Erasmus se retras y m nscrpcn en Lsboa eg tarde. -S.
-De modo que, profesor, necestaba recuperar as cases de a
asgnatura que me he perddo debdo a retraso.
-Pues ta vez o me|or sea pedr os apuntes a sus compaeros.
-Ya o he pensado. E probema es que agunos de estos temas no se
aprenden so eyendo apuntes, no? Por e|empo, a escrtura cuneforme,
- -70 70- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
de a que usted hab en as prmeras cases. He estado vendo que os
sumeros tenan e hbto de combnar dos smboos de paabras para
formar un smboo compuesto, cuyo sgnfcado dervaba de sus eementos.
E probema es que esas seaes no sempre se componen en a msma
secuenca.
-S, es e caso de, yo qu s..., pues..., por e|empo, geme y ku.
Geme sgnfca escava y se escrbe coocando e smboo de sa, o
mu|er, a ado de kur, pas extran|ero. Pero en e caso de ku, que
sgnfca comer, e smboo de nnda, o pan, se cooca, no a ado de
ka, a boca, sno dentro de ka.
-Eso es o que me confunde. En qu stuacones os smboos se coocan
uno a ado de otro y en qu stuacones un smboo queda dentro de otro?
-Ben, eso depende de o que...
-Profesor -nterrump Lena-. No pensa darme una case por tefono,
no?
Toms vac.
-Pues..., s..., no...
-Podramos encontrarnos para que me d esa expcacn? No s,
maana, s quere, o ncuso hoy, s estuvese dsponbe.
-Hoy? No puede ser...
-Entonces maana.
-Espere. N hoy n maana. Es que me encuentro en Bras.
-En Bras? Est en Bras, profesor?
-S. En Ro de |anero.
-Uau, qu suerte! Y ya ha do a a paya?
-Casuamente, s. He do hoy.
-Ay, qu envda! Hace caor?
-Trenta grados.
-Y su pobre aumna sueca aqu, muerta de fro -d|o smuando un
amento mmoso-. No e doy pena?
-S que me da pena -d|o Toms mentras se rea.
-Entonces tene que ayudarme -excam a muchacha, rebosante de
|ovadad.
-Caro. Ou necesta?
-Necesto unas cases.
-Muy ben. No estoy seguro de cundo vuevo a Lsboa, todo depende
de avance de ms nvestgacones en Ro de |anero, pero sn duda estar
- -71 71- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
ah e unes, porque tengo que dar case. Teefoneme a partr de unes,
vae?
-S, seor. Muchas gracas, profesor.
-De nada.
-Sabe? Estoy segura de que ser un pacer aprender con usted -
concuy a sueca, con a voz cargada de maca.
Enfatz a paabra pacer.
La cae se agtaba en medo de aceerado buco matna y Toms
observ por a ventana de tax as fachadas de os edfcos y os ocaes
de comerco popuar, con as puertas abertas, recbendo a os centes. Los
edfcos eran pntorescos, con aspecto antguo y ago degradado; exhban
baconcos abrados y ventanas atas, con as paredes pntadas de varos
coores; aqu fachadas amaras, a rosas, ms a verdes, ms adeante
azues o bes. Toms reconoca en aquea cae os rasgos nconfundbes
ee a nfuenca de a arqutectura tradcona portuguesa. Las aceras
estaban empedradas con badosnes a a portuguesa y decoradas con
fguras geomtrcas en negro. Por todas partes se vean tendas con os
nombres ms dversos: e Pnce-Nez de Ouro, e Paaco da Ferramenta, a
Casa Overa.
-Ou cae es sta?
-Cmo dce, seor? -pregunt e taxsta, mrando por e retrovsor.
-Cmo se ama esta cae?
-Es a Ra da Caroca, seor. Una de as ms antguas de Ro, es de
sgo XIX. -Sea a a zquerda-. Ve aque oca?
Toms contemp e ugar que e ndcaba; en e nteror de
estabecmento observ mesas con patos y cubertos, adems de vasos y
boteas.
-Aque restaurante?
-S. Es e Bar do Lus.
E tax se detuvo, frenado por e ntenso trfco de a maana, frente a
restaurante, y os dos se quedaron mrando e oca.
-Es a casa de comdas ms antgua de Ro, seor. Abr en 1887 y tene
una hstora curosa. Antguamente, e oca se amaba Bar Adof y en se
encontraba a me|or comda aemana de a cudad, tenan unas sachchas
muy buenas. Todos os nteectuaes de a poca venan a comer aqu y a
tomarse un c&o##in&o" -E trfco vov a fur y e tax arranc de nuevo
-. Despus vno a Segunda Guerra Munda y sabe qu hceron?
- -72 72- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Lo echaron aba|o?
E taxsta se ro.
-Le cambaron e nombre.
Cruzaban ahora a Avenda Repbca do Paragua; e taxsta vov a grar
haca a zquerda, en dreccn a un edfco de estructura metca.
-se es e cne rs -anunc, cas transformado en un gua turstco-.
Fue e ms eegante de Ro.
Desde a Ra da Caroca, desemboc a una ampa paza. Todo e espaco
centra estaba ocupado por un |ardn, protegdo por re|as metcas; haba
rboes en todo e permetro y en medo se azaba una gran estatua de
bronce con un cabaero que sostena en a mano derecha ago seme|ante a
un documento; en e pedesta se reconocan otras fguras, ncudos ndos
armados con anzas y sentados sobre cocodros.
-Ou es esto?
-Es a Praa Tradentes, seor.
-Aqu es Tradentes? -pregunt Toms, seaando a fgura ecuestre
de monumento que domnaba a paza.
E taxsta sonr.
-No, seor. Ese es e emperador don Pedro I.
-Ah! Por qu a aman entonces Praa Tradentes?
-Es una arga hstora. Esa paza comenz amndose Campo dos
Cganos. Despus construyeron ah una pcota para castgar a os escavos y
e sto comenz a ser conocdo como Terrero da Po. Ms tarde, cuando a
revueta de Tradentes, que condu|o a a ndependenca, construyeron a
un cadaso y o mataron.
-Mataron a qun?
-A Tradentes, seor.
-Ah -excam Toms, que, torcendo os abos, se qued observando a
fgura ecuestre-. Y qu eva don Pedro I en a mano?
-La decaracn de a ndependenca de Bras -farfu e taxsta-. Su
h|o, e emperador don Pedro II, orden hacer esa estatua. Cuentan que, e
da de a nauguracn, e emperador mr a estatua y mont en cera -
sonr-: e hombre a cabao no se pareca a su padre.
E tax rode a paza y se ntern por una cae|uea estrecha; despus
gr a a derecha y se detuvo un poco ms adeante, |unto a una brera de
ve|o. E taxsta sgu su marcha por una travesa, a a zquerda.
-Esta es a Ra Lus de Cames, seor. E gabnete queda |ustamente
a.
- -73 73- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Toms pag y ba| de coche. Recorr a cae estrecha y empedrada, de
sentdo nco, y eg hasta una pazuea dscreta, e Largo de Sao
Francsco; a paza estaba enatecda por un hermoso monumento de esto
neomanueno, se aseme|aba vagamente a una Torre de Bem an ms
prmorosa; cuatro estatuas de tamao natura, ncrustadas en a fachada,
parecan dedcarse a a vganca de edfco. E vstante retroced unos
pasos, a entrar en a paza, y admr a espendorosa arqutectura banca. E
nco coor vsbe era e ro|o de dos cruces portuguesas de a Orden Mtar
de Crsto, seme|antes a as de as naves y carabeas de sgo XVI; en a cma,
con mayscuas, se ea: REAL GABINETE PORTUGUEZ DE LEITURA.
Sn de|ar de admrar a vstosa fachada, Toms atraves a gran puerta en
arco y entr en a segunda mayor bboteca de Ro de |anero, un hermoso
edfco de sgo XIX regaado por Portuga a Bras y donde se concentraba e
ms vaoso acervo de obra de autores portugueses fuera de pas. E
vstante atraves con tres argos pasos e pequeo vestbuo y cas se
qued sn aento cuando se abr e espaco de san centra frente a .
Sus o|os se enaron con a magen de a magnfca gran saa de ectura,
donde e esto neomanueno acanzaba e apogeo de su gora. Las paredes
estaban repetas de bros, obras ordenadas en grandosas estanteras de
madera abrada que suban hasta e techo como hedras armonosas;
magnfcas coumnas sostenan e prmero y e segundo pano de as
estanteras, dobndose en eegantes arcos y cumnando en hermossmas
baaustradas; en e sueo reuca un pavmento de granto grs caro pudo,
cortado por vgorosas geometras negras, de neas paraeas y
perpendcuares; una espndda caraboya con vtraes azues y ro|os se
abra a todo o ancho de techo, de|ando que a uz natura se esparcese
armonosamente por a saa; cada uno de os cuatro nguos de techo
evaba pntada a fgura de un hroe portugus. Toms reconoc entre
eas os rostros de Cames y Pedro Avares Cabra. De centro de a
caraboya penda una enorme y pesada araa de herro, redonda como una
esfera armar, decorada con as armas de Portuga.
Atnto frente a a ma|estuosdad de aquea bboteca, Toms atraves
respetuosamente e san y se drg a una seora sentada en un rncn,
ncnada sobre un ordenador. Cuando e recn egado se detuvo frente a
ea, a mu|er az a cabeza de a pantaa.
-Dgame?
-Buenos das. Usted traba|a aqu?
-S, soy a bbotecara. Puedo ayudaro?
-M nombre es Toms Noronha, soy profesor de a Unversdad Nova de
Lsboa.
-Ah, s -excam a bbotecara, a reconocero-. E doctor Rebeo me
ha habado de usted. Vene recomendado por e cnsu, no?
-S, a menos eso creo.
- -74 74- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Me pderon que o tratase muy ben -d|o con una sonrsa-. En qu
puedo ayudaro?
-Necesto saber cues son as obras soctadas por e profesor
Vasconceos Toscano, que estuvo aqu hace unas tres semanas.
La bbotecara escrb e nombre en e ordenador.
-Vasconceos Toscano, no? D|eme ver..., so un momento, seor.
La pantaa do a respuesta en unos segundos. La bbotecara mr a
nformacn e hzo un esfuerzo de memora.
-No era e profesor Toscano un ve|ecto de barba banca?
-S, caro.
-Ah, vae. Me acuerdo de . -De nuevo esboz una sonrsa-. Era un
poco hurao y rezongn, ago reservado. -Mr a Toms y, con medo a
estar habando as con un amgo o famar, se do prsa en aadr-: Pero
era una |oya de persona, sn duda. No tengo motvos de que|a.
-Sn duda.
-Ay! Nunca ms vov. Se habr enfadado con nosotros?
-No. Mur hace dos semanas y meda.
La mu|er puso una mueca de horror.
-Ah! -excam conmovda-. De verdad? Vaya, qu dsgusto! F|ese!
Todava estaba ah hace tan poco tempo y ahora... -Se santgu-. Vrgen
Santa!
Toms suspr, smuando compasn; arda, no obstante, de mpacenca
por saber cu era a respuesta que haba dado e ordenador.
-Es a vda!
-Ou cosas! Y usted es parente de ?
-No, no. Soy un... amgo. Tengo a msn de recomponer as tmas
nvestgacones de profesor Toscano. Para una pubcacn. -Hzo una sea
con a cabeza, ndcando a pantaa de ordenador-. Ya tene aguna
respuesta?
La bbotecara se estremec y drg de nuevo su atencn a a pantaa.
-S -d|o-. Ben, en readad, ese ve|ecto, e profesor Toscano so
vno aqu tres veces, y sempre para consutar a msma obra. -F| a vsta
en e ttuo que apareca en e ordenador-. So quera a (istoria da
coloniAando #ortuguesa do 7rasil, edtada en 1921 en Oporto. Fue o nco
que consut.
-Ah, s? -se sorprend Toms-. Y tene esa obra?
-Caro. Ou voumen desea?
- -75 75- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ou vomenes consut ?
La mu|er verfc en a pantaa.
-So e prmero.
-Entonces trgame se -pd Toms.
La bbotecara se evant y fue a buscar e bro. Mentras esperaba,
Toms se sent cmodamente en una sa de madera |unto a una mesa de
consuta y admr e hermoso san. Inspr con pacer e oor cdo y
duzn de pape ve|o, un aroma a que se haba habtuado desde haca
mucho en as bbotecas y de que ya no poda prescndr: era oxgeno.
Aque are que vena de pasado, un va|ero nvsbe y msteroso que haba
atravesado e tempo con notcas de o que ya no exsta, consttua e
orgen de su nspracn y e destno de su vda. Todos tenen, a fn y a
cabo, sus vcos, y Toms o saba. Haba quen no poda vvr sn a brsa
saada de mar; otros eran ncapaces de prvarse de are fresco y mpdo de
as montaas; estaban ncuso aqueos que se entregaban a hechzo verde
de os perfumes purfcadores que fotaban en os bosques y sevas; pero
era entre os ve|os manuscrtos, amarentos y enmohecdos, deterorados
y perddos en agn rncn ovdado de una bboteca povorenta, donde
Toms encontraba a fuente de encantamento y energa que o amentaba.
Esta, o saba, era su casa; a donde hubese bros antguos se
encontraban sus races ms profundas.
-Aqu est -anunc a bbotecara, coocando en a mesa un grueso
voumen.
Toms estud a obra y comprob que a (istoria da coloniAando
#ortuguesa do 7rasil haba sdo drgda y coordnada por Mahero Das e
mpresa en a Ltografa Nacona, en Oporto, en 1921. Comenz a eer e
texto, prmero con atencn; a cabo de una hora, sn embargo, y dndose
cuenta de que e bro se mtaba a sstematzar un con|unto de
nformacones que ya posea, se dedc a una ectura ms transversa,
ho|endoo con rapdez. Cuando termn, frustrado por no haber encontrado
nada reevante n que o ayudase en sus nvestgacones, fue haca donde
estaba a bbotecara y e entreg e voumen.
-Ya o he vsto -anunc-. E profesor Toscano no consut nada ms?
-E ordenador so ha regstrado esa obra.
Toms se qued pensatvo.
-Vaya -murmur-. So vo este bro? Est segura?
La brasea refexon.
-Ben, so consut ese bro, sn duda. Pero me acuerdo de que se
mostr tambn nteresado en nuestras requas, e ncuso se do una vueta
por ah.
- -76 76- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Requas?
3SF" 1eneos a+uF un e!e#lar de la #riera edicin de 9s 'usFadas, de
IJK2, $ las Ordenaoes de D. Manue, de IJ2I" 1abin est<n los Captoos
de Cortes e Leys que sobre aguns dees fzeram, de IJ3L, $ la Verdadera
nformagam das trras do Preste |oam, segundo vo e escreveo ho padre
Francsco Avarez, de IJMN"
-Consut todo eso?
-No -respond ea, meneando vgorosamente a cabeza-. So vo os
bros.
-Ah -entend Toms-. Curosdad de hstorador.
-Exacto -sonr a bbotecara-. Aqu tenemos trescentos cncuenta
m bros, pero o ms mportante es nuestra coeccn de obras raras, un
vaoso acervo que ncuye os manuscrtos autgrafos de Aor de #erdiOPo,
de Camo Casteo Branco. Eso atrae a mucha gente, no? -Az una ce|a,
como quen hace una nvtacn-. Usted tambn quere veros?
E portugus consut e reo| y suspr.
-Ta vez otro da -d|o-. Ya es a una de a tarde y tengo hambre.
Sabe s hay restaurantes cerca de a Bboteca Nacona?
-Caro. |usto enfrente, a otro ado de a paza.
-Menos ma. Se puede r a pe hasta ah?
-A pe hasta a Bboteca Nacona? Huy! No, no se puede. Hay una
arga camnata, por o menos una hora. S tene prsa, ms vae que co|a un
tax.
Com un bstec terno en a terraza de un restaurante de Cnenda, e
nombre con e que se conoca a Praa Forano, a comenzo de a gran
Avenda Ro Branco. Mentras coma a carne, rumaba e mstero de
acert|o que segua sn descfrar. Su mente herva de dudas, surgdas de a
perpe|dad que o haba domnado ante a reacn estabecda por Toscano
entre Mooc, Nnunda y e descubrmento de Bras; por ms vuetas que e
daba a probema, no vsumbraba a soucn. Incapaz de avanzar, decd
retomar a dea que haba rechazado cuando vo e engma por prmera vez
en e paaco de Sao Cemente. Y s e mensa|e fuese fnamente una cfra?
La dea no o convenca, es certo; nada en aqueas extraas estructuras
verbaes trasuca e aspecto catco de as cfras; a as vocaes se unan a
as consonantes, formaban sabas, expresaban sondos, nsnuaban
paabras. Pareca, de hecho, un cdgo. Pero y s fuese reamente una
cfra? A fata de me|ores deas, Toms opt por consderar esa hptess, a
ttuo meramente exporatoro, y decd sometera a un anss de
- -77 77- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
frecuencas. E prmer probema era determnar cu era a engua en que e
mensa|e cfrado, s es que era cfrado, haba sdo escrto; como Toscano era
portugus, e parec natura que e mensa|e ocuto estuvese escrto en
portugus.
Sac a fotocopa de acert|o, dobada dentro de a breta de notas, y a
estud con cudado. Cont as etras de as dos paabras de a segunda
nea y descubr que dos etras, a o y a n, aparecan tres veces,
mentras que a a, a s y a se repetan dos veces; a d, a t, a
u y a m aparecan so una vez. Como crptoanasta, Toms saba que
as etras ms comunes de as enguas ndoeuropeas son a e y a a, por
o que decd coocaras, respectvamente en e ugar de a n y de a o,
as ms frecuentes de acert|o. Otras etras muy frecuentes de afabeto
eran a s, a y a r, o que o ev a hacer a prueba de sustturas,
precsamente, por a a, por a s y por a en e acert|o. Escrb a
frase en e mante de pape de restaurante y proced a a susttucn de
as etras. Cuando termn, se qued contempando a prueba.
NINUNDIA OMASTOOS
ERE?E?RS A?SI?AAI
Ou sera esa prmera paabra: ereers, a a que e fataban so dos
etras? Imagn etras ms raras en e espaco vaco de esta prmera paabra
y fue hacendo smuacones: prmero, con a c: erccecrs; despus, con a
m, erememrs; por fn, con a d, erededrs" Neg con a cabeza. No tena
nngn sentdo. Busc a tma paabra, asaa, pero sta tambn se
mantuvo mpenetrabe. Acscaa?, Amsmaa?, 4Adsidaai, Insatsfecho,
admt que e probema radcaba en a posbdad de haber apostado por a
secuenca errada. As pues, para poner as cosas en mpo, camb as a y
as e entre s y observ e resutado.
ARA?A?RS E?SI?EEI
Peor an. Araars sera Aramamrs? Araaxs? No tena sentdo.
Desesperado, busc a segunda paabra: esee; pero sta tampoco
reve su secreto. Emsmee? Efsfee? No. Pensando que e error podra
estar en as otras etras, o que era muy natura, decd cambar e orden
entre as s, as r y as . Cuando concuy, mr a nueva dstrbucn,
pero, una vez ms, no ogr sacar de a nngn sgnfcado ntegbe.
Sacud a cabeza y desst, defntvamente convencdo de que no se
trataba de una cfra. Era sn duda un cdgo. Pero cu? En e Gabnete
Portugus no haba encontrado nada que e parecese reevante y sus
esperanzas estaban ahora por entero depostadas en a Bboteca Nacona
- -78 78- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
donde, a parecer, Toscano haba pasado a mayor parte de tempo, y
donde habra poddo obtener e haazgo cruca que mencon Moart.
Suspr pesadamente.
Mr por a ventana de restaurante y, ms a de os rboes que
cooreaban a paza, observ a fachada de edfco. Toms saba que
aqua era una bboteca especa. Contaba con ms de dez mones de
vomenes, o que haca de ea a octava bboteca de mundo y a mayor
de engua portuguesa, pero no era eso o que a vova especa. Su
mportanca para esta nvestgacn, en readad, no dervaba de a cantdad
de obras que abergaba, sno de su cadad, que se deba a os dstantes y
dfces orgenes de aquea nsttucn. En readad, a Bboteca Nacona
de Ro de |anero era a heredera de a antgua Lvrara Rea Portuguesa,
devastada por un ncendo que provoc e gran terremoto de 1755, en
Lsboa. En su momento, a brera se reconstruy por orden de don |os y
comenz a desgnarse como Rea Bbotheca. Cuando as fuerzas
napoencas nvaderon Portuga, a comenzos de sgo XIX, a Corona
portuguesa huy a Bras, trasadando a capta de Impero a Ro de |anero,
y orden envar a e acervo de a bboteca; sesenta m bros,
manuscrtos, estampas y mapas, ncudos ms de dos centenares de
precosos ncunabes, cruzaron e Atntco en ca|as y fueron depostados en
as mrgenes de a baha de Guanabara para ser guardados en os stanos
de hospta de convento de a Orden Tercera de Carmen. Ouedaron
depostados a verdaderos tesoros de a bbografa munda, entre eos
dos e|empares de a 7iblia de 6ogEncia, de 1462, a prmera Bba mpresa
despus de a de Gutenberg; a prmera edcn de Os 'usiadas, de Cames,
fechada en 1572; y e Registru &uius o#eris libri cronicaru cuGH /iguris
et $agibus ab inicio uGnHdi, tambn conocda como Crnica de
?Ereberg, a cebre obra de Hartmann Schede que reaza una crnca
genera de mundo conocdo en 1493, fecha de su pubcacn, y que ncua
tres estampas de Abrecht Drer. Cuando Bras decar a ndependenca,
Portuga recam a devoucn de este tesoro cutura, pero os braseos
no cederon y ambas partes acordaron que Lsboa recbra una
ndemnzacn de ochocentos contos de rs, ochocentos m pesos, por
su prdda.
Fue as, con grandes esperanzas y cuando fataban cnco mnutos para
as tres de a tarde, de modo en que Toms abandon e restaurante y
cruz a paza y a Avenda Ro Branco en dreccn a a Bboteca Nacona.
Sub as anchas escaeras de pedra y a a entrada o detuvo un guarda
que e ndc un mostrador a a zquerda; era a portera. Cuatro muchachas
con cara de aburrdas aguardaban a os vstantes detrs de mostrador.
- -79 79- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Buenas tardes -saud Toms y consut a breta de notas en busca
de nombre que e haba dado e asesor de cnsu-. Ouera habar con
Pauo Ferrera da Lagoa.
-Tene cta? -pregunt una de as muchachas, de tez morena y o|os
verdes crstanos.
-S, me est esperando.
-Su nombre?
E recn egado se dentfc y a recepconsta cog e tefono.
Despus de un comps de espera, a muchacha e entreg una tar|eta a
Toms y e ndc que tendra que subr a a cuarta panta; e sea e ugar
de os ascensores y e vstante sgu e camno ndcado. Lo dentfc
nuevamente un guarda, esta vez una oronda mu|er que vgaba e acceso a
os ascensores y que nspeccon a tar|eta y az a ce|a cuando vo a
breta de notas que evaba en a mano.
-So puede usar pz en a saa de ectura -nform a mu|er.
-Pero aqu so tengo un bografo...
-No mporta. Pda un pz prestado en a saa o, s no o hubere, vaya a
compraro a a cafetera, a se o vendern.
Aguard unos nstantes en a entrada de ascensor; se abreron as
puertas y o encontr repeto de gente que vena de pso nferor. Sub
hasta a tma panta, a cuarta. Sa a vestbuo, que estaba domnado
por unas escaeras de mrmo, con una baranda que se proongaba por e
paso, y se acerc a a ver|a de bronce que a protega; pas a mano por a
ver|a, comprobando que estaba tratada con ptna negra y frso; acarc e
pasamanos de atn dorado pudo y admr e nteror de edfco. Mr a su
arededor y comprob que a prmera puerta a a derecha seaaba:
Dreccn. Fue haca a. Abr a puerta y a mpresn nca que o
nvad fue a rfaga de are fresco y seco de os aparatos de are
acondconado; a segunda sensacn fue de sorpresa. Esperaba ver un
despacho, pero se encontr con un vasto san; e despacho era, en
defntva, un ancho san que crcundaba un san centra por donde se
dstrbuan escrtoros, armaros y gente traba|ando. Una ampa caraboya,
rcamente decorada con vdreras de coores, cubra todo e techo y se
de|aba nvadr por a uz de da.
-Dgame? -pregunt un muchacho sentado en e despacho |unto a a
puerta-. Puedo ayudaro?
-Vena a habar con e drector.
E empeado o condu|o hasta a secretara de responsabe de a
Bboteca Nacona, una muchacha morena, de o|os negros y mentn
puntagudo, que, sentada frente a un ve|o escrtoro de madera, se
- -80 80- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
encontraba habando por tefono. Cuando termn de habar, cog y
observ a recn egado.
-Usted es e profesor Noronha?
-S, soy yo.
-Voy a amar a seor Pauo, que quere saudaro, de acuerdo?
La muchacha recorr e bacn y fue haca un hombre cuyo peo castao
caro raeaba en a corona, aparentaba unos cuarenta y cnco aos y se
encontraba sentado con varas personas en una mesa arga. Era evdente
que estaban en una reunn. E hombre se ncorpor, era ato y su barrga
dbu|aba una pequea curva de a fecdad, nada excesva. Sgu a a
muchacha y fue a saudar a Toms.
-Profesor Noronha, encantado -saud estrando a mano derecha-.
Soy Pauo Ferrera da Lagoa.
-Encantado.
Se deron a mano.
-E cnsu me am y me expc su msn. Por ganar tempo, he peddo
un regstro de todas as soctudes de bros hechas por e profesor Toscano.
-Hzo una sea a su secretara-. Cea, tene ah e nforme?
-S, seor -asnt a muchacha, extendndoe una cartera bes.
E drector de a bboteca abr a cartera, ho|e os documentos y se os
extend a vstante.
-Aqu tene, profesor.
Toms cog a cartera y examn os documentos. Eran copas de as
soctudes reazadas semanas antes por Toscano. La cadad de a sta fue
o que enseguda e am a atencn. La prmera soctud era a
Cosogra#&iae introductio cu +uib-sda geoetriae ac astronoiae
#rinci#iis as ean re necessariis, Insu#er +uatuor Ae>ci =es#ucii
na-igationes, de Martn Wadseemer, fechada en 1507; despus vena a
?arrado regionu indicaru #er &is#anus +uosdan de-astataru
-erissia, texto de 1598 de Bartoom de as Casas; uego, a E#Fstola de
Insulis nu#er in-entis, pubcada por Crstba Con en 1493; a soctud
sguente se ttuaba De orbe nous decades, de Petro d'Anghera |Pedro de
Angera|, de 1516; a pentma ho|a seaaba e )salteriu, de Bernardo
Gustnan, tambn de 1516; a tma era )aesi nouaente retro-ati et
no-o ondo da A" =es#utio, de Fracanzano da Montaboddo, fechada en
1507.
-Es esto o que buscaba?
-S -asnt Toms con expresn pensatva.
E drector de a Bboteca Nacona presnt a vacacn de portugus.
- -81 81- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Es correcto?
-Pues..., s... quero decr: aqu hay ago que me parece extrao.
-A qu se refere?
Toms e extend as copas de as soctudes.
-Dgame, seor Lagoa, cues de estas obras tenen aguna reacn con
e descubrmento de Bras por Pedro Avares Cabra?
E braseo anaz os ttuos que constaban en as soctudes.
-Ben. La Cosogra#&iae introductio de Wadseemer muestra uno de
os prmeros mapas donde aparece Bras. -Consut otra soctud-. Y
)aesi, de Montaboddo, es e prmer bro donde se pubc e reato de
descubrmento de Bras. Hasta 1507, so os portugueses conocan os
detaes de va|e de Cabra, que nunca haba merecdo una exposcn
pormenorzada en una obra. )aesi es e prmer testmono.
-A|... -murmur Toms, evauando o que e haba dcho e drector-.
Los dems bros no tenen reacn con Bras?
-No, que yo sepa, no.
-Es extrao...
Se hzo un senco.
-Desea consutar aguna de estas obras?
-S -decd Toms-. )aesi"
-Voy a pedr que o even a a saa de mcrofm.
-E profesor Toscano ey )aesi en mcrofm?
Lagoa consut a soctud.
-No, vo e orgna.
-Entonces, s no e mporta, convendra que yo vese tambn e orgna.
Ouero consutar exactamente os e|empares que consut. Imagne que
hay anotacones margnaes mportantes o que e tpo de pape usado es
ago que ega a resutar reevante. Necesto ver o que vo: so as estar
seguro de que no se me escapa nada.
E braseo hzo una sea a su secretara.
-Ca, mande buscar e orgna de )aesi" -Mr nuevamente a soctud
-. Est en e cofre 1,3. Despus eve a seor profesor a a seccn de
bros raros y proceda a a consuta segn e protocoo. -Se vov haca
Toms y e do un apretn de manos-. Seor profesor, ha sdo un pacer. En
cuaquer otra cosa que neceste, Ca e ayudar.
Lagoa regres a su reunn y a secretara, despus de un breve
teefonazo, hzo una sea a vstante para que a sguese. Saeron a
- -82 82- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
vestbuo y ba|aron un pso por a escanata de mrmo. Ca condu|o a
Toms hasta una puerta, |usto deba|o de despacho de a dreccn, donde
un carte ndcaba Lbros raros; entraron y e vstante se do cuenta de
que haban vueto a a msma saa de a dreccn, aunque ya no estuvesen
en e gran bacn de arrba, sno en a saa de aba|o. A a zquerda, haba un
gran armaro de madera, con pequeos ca|ones y tradores metcos, un
pape |unto a os tradores ndcaba as etras de referenca por autor y
ttuo. Atravesaron e san y Toms se vo ante una mesa coocada enfrente
de os escrtoros de as bbotecaras. La mesa estaba cuberta por una tea
de tercopeo coor burdeos. Encma de ea, haba un pequeo bro marrn
con as ce|as grabadas en dorado y un par de guantes bancos y fnos. Ca
e present a a bbotecara, una seora ba|a y regordeta.
-ste es e bro? -pregunt Toms, seaando e e|empar antguo
apoyado sobre e tercopeo de a mesa.
-S -confrm a bbotecara-. Es e )aesi, de Montaboddo.
-A|. -Se acerc, ncnndose sobre a obra-. Puedo vero?
-Caro -autorz a seora-. Pero, dscupe, tendr que ponerse os
guantes. Es un bro antguo y sempre cudamos de que no queden hueas
de os dedos n...
-Lo s -nterrump Toms con una sonrsa-. No se preocupe, ya estoy
habtuado.
-Y so puede utzar pz.
-Eso es o que me fata -d|o e portugus, papndose os bosos.
-Puede usar ste -excam a bbotecara depostando un pz afado
en a mesa.
Toms se puso os guantes bancos, se sent y cog e pequeo bro
marrn, pasando a mano con suavdad por a encuadernacn de pe. Las
prmeras pgnas anuncaban e ttuo y e autor, adems de a cudad,
Vcenta, y a fecha de pubcacn, 1507.
Una anotacn a pz constataba, en portugus moderno, que a se
encontraba a prmera narracn de va|e de Pedro Avares Cabra a Bras y
que a obra era a segunda de as coeccones ms antguas de va|es. Ho|e
e bro: as pgnas, amarentas y manchadas, exhaaban un aroma cdo
y duzn; e habra gustado sentr a textura de as ho|as en a yema de os
dedos, pero os guantes o vovan nsensbe a contacto, como s estuvese
anestesado. E texto pareca redactado en toscano y estaba mpreso a
ventnueve neas, con ornes que abran cada captuo.
Le ev dos horas eer a obra, hacendo anotacones a pz en su breta
de notas. Cuando termn, de| e bro, se evant de a sa, se desperez
y se drg haca a bbotecara, ocupada con unas soctudes.
-Dscupe -d|o, atrayendo su atencn-. Ya he termnado.
- -83 83- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ah, s -excam ea-. Ouere consutar aguna obra ms?
Toms mr e reo|. Eran as cnco de a tarde.
-A qu hora se cerra a bboteca?
-A as ocho, seor.
E portugus suspr.
-No, creo que me voy a marchar, ya estoy cansado. Vover maana
para ver e Wadseemer. -Hzo un gesto de saudo con a cabeza-.
Muchas gracas y hasta maana.
Ca regres a a saa de os bros raros y o acompa durante e
trayecto por e ascensor. Ba|aron hasta e pso de a entrada prncpa y
sgueron hasta e vestbuo, rodeando a escanata de mrmo. A acercarse
a mostrador de a portera, para que e vstante devovese a tar|eta de
ector, a secretara de drector de a bboteca se detuvo de repente, abr
mucho os o|os y se ev as manos a a cabeza.
-Ay, profesor, que me acabo de acordar de una cosa -gm.
Toms a mr, sorprenddo.
-Ou?
-Mre, e profesor Toscano soa usar nuestros cofres de ectores y, ahora
que ha faecdo, tenemos su ca|n cerrado sn que o podamos utzaro. -
Adopt una acttud de spca-. Le mportara entregar en e consuado as
cosas que de| aqu?
E portugus se encog de hombros y abr as manos, en un gesto de
ndferenca.
-Caro que no. Pero no voy a perder mucho tempo, no?
-So ser un momento -o tranquz Ca.
La muchacha aceer e paso en dreccn a un guarda de segurdad que
se encontraba a a zquerda de vestbuo, |usto por detrs de a portera, y
Toms a sgu. Pasaron por un detector de metaes, seme|ante a os de os
aeropuertos, y egaron ante dos muebes negros, sdos y compactos.
Ca comprob os nmeros de cada ca|n hasta detenerse frente a ncho
sesenta y sete; sac una ave maestra de bosto y a ntrodu|o en a
puerta de ncho. La puerta se abr, mostrando un pequeo cofre con varos
documentos; sac os papees y se os entreg a Toms, que segua a
operacn con crecente curosdad.
-Ou es esto? -pregunt e portugus, mrando as ho|as que tena en
a mano.
-Son as cosas que de| e profesor Toscano. No e mporta evaras,
no?
- -84 84- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Toms ho|e os papees: haba fotocopas de documentos mcrofmados
y agunos apuntes. Intent eer os apuntes y descubr ago extrao; haba
una ho|a con dos frases de tres paabras escrtas con mayscua y
secuencas cruzadas de afabeto.
ANA
ASSA
ARARASONOS
MATAM OTTO
Toms cerr os o|os e ntent desvear e sgnfcado de esas nstas
frases. Se qued un momento refexonando. Consder varas posbdades
y su rostro se umn con una sonrsa. Extend a ho|a a Ca, orguoso y
trunfante.
-Ou opna de esto?
La brasea observ as paabras, frunc e ceo y az os o|os.
-Ben..., no o s, son cosas extraas, no? -Incn a cabeza sobre a
ho|a, eyendo o que estaba escrto en os prmeros dos boques-. Ana
assa arara y sonos matam Otto.Toms az as ce|as.
-No nota nada especa?
La muchacha vov a observar a ho|a; despus de un ntento de vana
bsqueda, hzo una mueca con a boca.
-Ben, son unas frases sn mucho sentdo, no?
-Pero no nota nada ms?
Ea vov a f|ar a atencn en a ho|a.
-No -d|o por fn-. Por qu?
E portugus sea as dos frases.
-Se ha dado cuenta de que estas paabras son smtrcas?
-Smtrcas cmo?
-Leyndoas de zquerda a derecha o de derecha a zquerda dcen
sempre o msmo. -F| a vsta en as etras-. Ahora observe. La prmera
- -85 85- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
paabra es Ana, que se ee de a msma manera en un sentdo y en e
otro. Con assa ocurre o msmo. Y con arara. Y as sucesvamente.
-Huy, qu marava! -excam Cea admrada-. F|ese! Ou cosa!
-Curoso, no?
-Y por qu hzo eso?
-Ben, a profesor e gustaban os acert|os y, por o vsto, se pona a
hacer |uegos de... -Toms se ca, abr mucho os o|os, que acabaron
empaados, y sus abos esbozaron una o-. No sera que este hombre.
este hombre..., estaba...? -ttube como habando consgo msmo,
mentras su boca se abra y se cerraba como a de un pez; ev
atropeadamente sus manos a os bosos y, a no encontrar o que quera,
consut con frenes os papees que estaban dobados dentro de a breta
de notas, hasta que encontr a ho|a que buscaba-. Ah! Aqu est.
Ca observ a ho|a, pero no entend nada.
MOLOC
NINUNDIA OMASTOOS
Toms recorr con a vsta as msmas paabras, sopndoas con un
murmuo mperceptbe. Traz despus, en medo de su frenes, unos
garrapatos nntegbes. De repente, se umn su rostro y az os brazos
con entusasmo.
-Ya o tengo! -grt y su voz reson en e vestbuo atrayendo unas
cuantas mradas.
Ca o observ con asombro.
-Ou ha pasado, profesor?
-He descfrado e acert|o -excam con os o|os desorbtados, exctado
y aegre-. Es de una sencez apabuante. -Se gope as senes con e
ndce-. He andado de aqu para a rompndome a cabeza como un
tonto cuando, en defntva, bastaba con eer todo de derecha a zquerda
desde a prmera nea. -Mr de nuevo e pape-. Ouere vero?
Cog e bografo y escrb a soucn por deba|o de a cfra. En a nea
de arrba escrb:
COLOM
Y en a de aba|o, comparndoa con a estructura afabtca anotada por
Toscano, hzo una extraa cuenta:
- -86 86- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
NINUNDIA
OMASTOOS
NOMINASUNTODIOSA
Anaz me|or esta frase, dedu|o os espacos en os ugares apropados y
a reescrb:
NOMINA SUNT ODIOSA
-Ou es eso? -pregunt Ca.
-S -murmur Toms que, hacendo un esfuerzo de memora y
fruncendo e ceo, ocaz a cta-. Ovdo.
-Ou?
-Ovdo -rept-. Es e mensa|e que e profesor Toscano nos de|.
-Ovdo? Pero qu sgnfca?
-Sgnfca, estmada amga, que voy a vover arrba y a consutar todo de
nuevo -d|o, mentras desandaba con prsa e camno haca os ascensores
y sacuda en ato a ho|a-. Aqu est a psta de gran descubrmento.
- -87 87- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 4 Captulo 4
Las nubes atas amenazaban con ocutar e so, surgendo entas, como
un manto e|ano, crecendo desde a nea de horzonte haca ponente; eran
estratocmuos atos, de aspecto grumoso y vagamente grsceos, panos y
oscuros en a base, en |rones y brantes en a cresta. E so de nverno
umnaba a sbana respandecente de Ta|o y e casero ba|o de Lsboa con
su cardad mpda, fra, transparente, reazando en tonos vvos as
fachadas de coores y os te|ados coor adro que suban y ba|aban, como
oas, a merced de reeve curvneo, ncuso femenno, de a cona de Lapa.
Toms estuvo y anduvo por as cae|as semdesertas de barro,
vovendo a a zquerda y grando a a derecha, ndecso en cuanto a rumbo
que segura en aque estrecho abernto urbano, hasta que, cas por
accdente, desemboc en a dscreta Ra do Pau da Bandera. Ba| por a
cae ncnada y, en medo, se encontr con e hermoso edfco coor
samn; entr con e pequeo Peugeot por e gran portn que se abr a a
zquerda y se detuvo deante de dos reucentes Mercedes negros, en e
pato que haba frente a a puerta de entrada de eegante paacete. Un
portero mpecabemente unformado, con chstera de un grs caro, abrgo y
chaeco de un grs oscuro y corbata pateada, se acerc a coche y e recn
egado ba| a ventana.
-Es ste e hote da Lapa?
-S.
-Puedo aparcar en este pato? Es que en a cae...
-No se preocupe. D|eme a ave que yo se o aparco.
Toms entr en e acogedor vestbuo de hote con a cartera en a mano.
E sueo de mrmo de coor crema marf pareca un espe|o, a superfce
sa y reucente so cortada por un dbu|o geomtrco ncrustado en e
centro; sobre e dbu|o se apoyaba una gracosa mesa crcuar que sostena
un hermoso |arrn repeto de mavarrosas ergudas, radantes y enas de
espendor, abertas en abanco como un pavo rea; conoca ben estas fores,
se encontraban a veces en a seputura de os hombres de Neandertha o en
as tumbas de os faraones. Pens que Constanza sabra nterpretar su
sgnfcado. Los muebes que decoraban e vestbuo eran de esto Lus XV,
o a menos una buena mtacn, con sofs de coor bes y sas forradas con
pe banca.
- -88 88- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Vsumbr un rostro famar a a zquerda; tena o|os pequeos y a narz
ganchuda. E hombre de| e daro de coor rosa, se evant de sof y se
drg a recn egado.
-Tom, ya me he dado cuenta de que es una persona puntua -excam
Neson Moart con una sonrsa y su caracterstco acento braseo
amercanzado.
Se deron a mano.
-Hoa, Neson. Ou ta est?
-Estupendamente ben. -Abr os brazos y aspr e are-. Ah, qu
marava estar en Lsboa.
-Hace mucho que eg?
-Hace tres das. He paseado un montn.
-Ah, s? Y adonde ha do?
-Oh, a muchas partes, magnese. -Hzo una sea para que avanzasen
haca a derecha, en dreccn a una saa que un carte dentfcaba como
Ro Te|o Bar-. Venga, vamos a tomar ago. Tene hambre?
-No, gracas, ya he amorzado.
-Pero son cas as cnco de a tarde, Tom. 1ea tie"
Un pano de arga coa, un Kawa negro respandecente, custodaba a
entrada de bar como un centnea sotaro y sencoso, esperando
pacentemente que egasen dedos ges para anmar as tecas coor
marf. A a derecha haba una barra de noga barnzada, donde un camarero
pasaba un pao a os vasos, y enfrente estaban as mesas y sas, todas de
esto Lus XV, forradas con una tea con motvos eaborados; cnco grandes
ventanas, protegdas con cortnas ro|o oscuro, se abran a |ardn y a suave
meoda de un baet de Tchakovsk fotaba en e are, muy eve, enando e
bar con una atmsfera tranqua, gracosa, refnada. Moart eg una mesa
|unto a una de as ventanas y, con un gesto, nvt a Toms a sentarse.
-Ou va a querer?
-Oh, un t.
3Daiter -am e estadoundense, hacndoe una sea a camarero,
quen abandon a barra y fue haca e ugar donde estaban os centes-.
Un t para e amgo.
E camarero prepar e boc de notas.
-Ou t desea?
-Tene t verde? -pregunt Toms.
-Naturamente. Ou tpo de t verde?
- -89 89- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Huy..., no s..., t verde -ttube, rascndose a cabeza-. Hay ms
de un tpo?
-Tenemos varos tpos de t verde.
-Pues... ben... Cu me aconse|a?
-Depende de os gustos. Pero, s me o permte, cabaero, e
recomendara e gabaong |apons. Es suave, nobe, geramente afrutado,
fresco, en hebras, fora.
-Me ha convencdo -d|o sonrendo Toms-. Trgame se.
-Y para comer?
-Mre, unos pastetos. Tene ago con chocoate?
-Tenemos unas coo2ies muy aprecadas por todos os centes.
-Trgaas, pues.
-Muy ben -asnt e camarero tomando nota de peddo; evant a
cabeza y mr a Moart-. Y usted, cabaero?
-Trgame aque snac2 que com aqu ayer.
-Foe-gras de pato perfumado con armaac, adems de mermeada de
tomate verde y medanoches con nueces e hgos?
31&atQs rig&t -d|o Moart con un gesto dvertdo-. Y champn.
-Ta vez un Lous Roeder, de Rems?
-Ese msmo. Ben fro.
E camarero se ae| y Moart e do a Toms una pamada amstosa en a
espada.
-Y? Ou ta e ha do en Ro?
-Cudad maravosa -sonr e portugus reptendo e famoso estrbo
-. Lena de encantos m.
3I agree -corrobor Moart-. Cundo eg?
-Ayer por a maana. Pas toda a noche en e avn.
39&, s&"it" Ou agobo, no?
-Terrbe. No he dormdo nada.
-Me magno -d|o hacendo una mueca-. Y otra cosa: ha engordado?
-Huy... qu va. En readad, fue una sorpresa para m cuando me fu a
pesar en m casa y descubr que haba mantendo e msmo peso. Cmo es
posbe despus de toda a #ican&a que he comdo?
-Com mucha fruta?
- -90 90- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Toneadas. Zumos de mango, de maracuy, de pa, mucha papaya en
e desayuno...
-Pues ya est: comendo tanta fruta cmo ba a engordar?
-Es verdad.
E camarero se acerc con as coo2ies y a botea de champn, que se
abr con un dscreto pop; srv unas gotas doradas y efervescentes en
a copa de Moart y se ae| para ocuparse de resto de a merenda.
-Cunteme, pues -d|o e amercano adoptando una expresn sera;
apoy os codos sobre a mesa y |unt as manos a a atura de a narz,
unndoas por as yemas de os dedos-. Ou eg a descubrr?
Toms abr a cartera, que mantena |unto a sus pes, y sac de ea a
breta de notas y agunos documentos, que de| sobre a mesa.
-He descuberto ago -reve mentras se ncnaba para cerrar a
cartera vaca; se enderez y mr a su nterocutor-. He edo todas as
obras que e profesor Toscano consut en a Bboteca Nacona de Ro y en
e Rea Gabnete Portugus de Lectura, y he tendo acceso a sus fotocopas
y notas, tanto a as que se encontraban en e hote de Ipanema, y que e
consuado remt despus a a vuda, como a as que haba de|ado en os
cofres de os ectores de a Bboteca Nacona. Y esta maana estuve en a
Bboteca Nacona portuguesa, aqu en Lsboa, para comprobar agunas
cosas ms. De modo que, an e|os de tener respuestas defntvas, dra
que ha habdo agn progreso. -Consut a breta de notas-. Vamos a
comenzar, s no e mporta, por e nforme sobre todo o que estuvo
nvestgando e profesor Toscano acerca de descubrmento de Bras, en
resumdas cuentas e ob|eto de estudo que e encarg a fundacn.
-Okay.
-Como me haba nformado, e brie/ing que se e do a profesor Toscano
nssta en una nvestgacn concuyente con respecto a as ve|as
sospechas de os hstoradores, muchos de os cuaes creen que Pedro
Avares Cabra se mt a ofcazar o que otros navegantes ya haban
descuberto con anterordad, en secreto.
-That's rght.
-Vayamos por partes. La prmera cuestn fundamenta es determnar s
exst o no una potca de sgo en Portuga durante a poca de os
descubrmentos. Ese es un eemento fundamenta, dado que, s no a haba,
echa por terra a tess de que Cabra se mt a ofcazar o que otros
haban descuberto. Y eo porque, como es obvo, no tena sentdo que os
portugueses ocutasen a nformacn de descubrmento de Bras s no
hubera exstdo ta potca.
-Evdentemente.
- -91 91- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-La cuestn no est bre de pomca, porque hay hstoradores que
opnan que a potca de sgo es una nvencn, un mto de a hstora.
-Y o es?
Toms hzo una mueca con a boca.
-No o creo. En m opnn, reamente exst. Es o que yo penso, es o
que pensaba e profesor Toscano y es o que pensan muchos otros
hstoradores. Es certo que hubo agn abuso por parte de varos
nvestgadores en recurrr a a potca de sgo como forma de enar as
agunas de a documentacn dsponbe, pero a verdad es que muchas de
as empresas martmas portuguesas estuveron rodeadas de un gran
secreto, ncuso as de mayor mportanca. Por e|empo, as crncas ofcaes
portuguesas de a poca sencaron a proeza de Bartoomeu Das, que
cruz e cabo de Buena Esperanza y descubr e paso de Atntco a
Indco, y fue Crstba Con, que casuamente se encontraba en Lsboa con
ocasn de regreso de Das, quen reve a mundo tan extraordnaro
acontecmento. S no hubese sdo por a accdenta presenca de Con en
Portuga, qun sabe s Das no habra permanecdo en a oscurdad de a
hstora, sencado su notabe va|e para sempre por as exgencas
secretstas de a potca de sgo, y an hoy pensaramos que haba sdo
Vasco da Gama e prmero en cruzar e cabo.
-Entendo -asnt Moart con un movmento afrmatvo de cabeza-.
En e fondo, o que usted dce es que a expansn martma portuguesa est
ena de varos Bartoomeu Das que permaneceron en e anonmato porque
no tuveron a suerte de encontrar a un Con que rompese a potca de
sgo.
-Exactamente. Por otra parte, s nos f|amos ben, esta potca no
careca de sentdo. Los portugueses eran un puebo pequeo y con recursos
mtados, no habran sdo capaces de competr con as grandes potencas
europeas en pan de guadad s todos hubesen compartdo a msma
nformacn. Se deron cuenta de que a nformacn es poder y, conscentes
de eo, a guardaron con certera avarca, preservando as e monopoo de
conocmento sobre esta matera estratgca para su futuro. Es certo que e
sencamento no era tota, sno seectvo, so se ocutaban determnados
hechos sensbes. F|ese en que haba stuacones en as que, por e
contraro, hasta era convenente pubctar os descubrmentos, dado que a
prordad de exporacn de un terrtoro era e prmer crtero de a
revndcacn de su soberana.
E camarero de bar regres con una bande|a equbrada sobre a yema
de os dedos; cooc en a mesa una tetera humeante, una taza y una
azucarera; Toms repar en que se trataba de porceana Vsta Aegre con
decoracn /aille -erte, a oza banca adornada con motvos de marposas
y ho|as de morera, mtndoa porceana chna de perodo K'ang Hs. E
- -92 92- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
camarero srv e t en a taza e nsnu una suave ncnacn con a
cabeza.
-T gabaong |apons -anunc y se retr de nmedato.
Toms anaz e qudo que se baanceaba en a taza; e t verde era
caro, mpdo, y exhaaba un agradabe vapor aromtco. Ech dos
cucharadas de azcar, revov con cudado, hacendo tntnear a
cuchara en a porceana, y o prob; era reamente eve y afrutado.
-Hmm, qu deca -murmur apoyando a taza caente-. Por dnde
ba?
-Por a potca de sgo.
-Ah, s. Ben, todo eso para decr que esa potca se practc en readad
de una forma seectva y tuvo como consecuenca prctca, para o que nos
nteresa, que se senc, por parte de os superores ntereses de Estado, a
reveacn de muchas de as ms mportantes navegacones de os
portugueses. En consecuenca, esos hechos acabaron sendo ovdados por
a hstora. Ocurreron, pero, como no sabemos que ocurreron, es como s
no hubesen ocurrdo.
-Lo que nos eva a descubrmento de Bras.
-Exactamente. Los textos ofcaes datan e descubrmento de Bras e
da 22 de abr de 1500, cuando a fota de Pedro Avares Cabra, empu|ada
por una tempestad despus de camno de a Inda, se encontr con una
cona ata y redonda, que os portugueses bautzaron como Monte Pascoa.
Era a costa brasea. La fota se qued dez das en aque ugar,
reconocendo e nuevo terrtoro, denomnado Terra de Santa Cruz, y hasta
reabastecndose y estabecendo contacto con as pobacones ocaes. E 2
de mayo, a fota part en dreccn a a Inda, pero uno de os barcos, una
pequea nave de mantenmento, regres a Lsboa ba|o e mando de Gaspar
de Lemos, evando a bordo cerca de una ventena de cartas que e
hababan de descubrmento a rey don Manue, ncudo un notabe texto
de cronsta Pero Vaz de Camnha. -Toms se acarc e mentn-. Las
prmeras seaes de que e descubrmento puede no haber sdo accdenta
radcan en e tono de esa crnca, en a cua Camnha no manfesta
sorpresa aguna por haber encontrado terra en aqueos para|es.
-Pero eso es sub|etvo -contest Moart-. Pueden haberse quedado
sorprenddos, pero no haber expresado ta sorpresa en a crnca. O hasta
puede haberes parecdo natura que, a no conocer aquea zona de
mundo, hubese a terra.
-Es verdad. La ausenca de sorpresa en a crnca de Pero Vaz de
Camnha, por s soa, no tendra nngn sgnfcado en partcuar s no se a
asocase a un con|unto de otros ndcos. Y e segundo de esos ndcos es a
presenca de a propa naveca en a fota de Cabra. Esa embarcacn era
demasado frg para reazar e va|e entre Lsboa y a Inda. Cuaquer
- -93 93- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
persona que entenda de navegacn sabe que a nave no era apta para
hacer todo e va|e, sobre todo consderando e paso tumutuoso de cabo de
Buena Esperanza, tambn amado por os marneros, de modo muy
apropado, cabo de as Tormentas. Ahora ben, os portugueses eran por
aque entonces os me|ores marnos de mundo, por o que no gnoraban ta
evdenca. Por qu demonos, entonces, ntegraron una embarcacn tan
pequea en aquea fota de grandes navos? -Toms de| a pregunta
fotando en e are-. So hay una expcacn posbe. Saban de antemano
que a naveca no hara todo e va|e. Ms an: eran conscentes, por
antcpado, de que so hara una tercera parte de trayecto de da y que se
vera forzada a regresar a Lsboa para evar a notca de descubrmento
de una nueva terra. Es decr, eos ya saban que haba terra en aqueos
para|es y a naveca se ntegr en a fota a propsto para que regresase
con a notca ofca.
-Es curoso y pausbe, pero no concuyente.
-Estoy de acuerdo. Aunque hay un detae que debe destacarse. Cuando
a naveca eg a Lsboa, os marnos no d|eron nada acerca de o ocurrdo
y a corte mantuvo en secreto a nformacn sobre e descubrmento de
Bras, que so se reve despus de regreso de Pedro Avares Cabra.
Caro que esto no era nada norma y demuestra un paneamento antcpado
de toda a operacn.
-Vaya, vaya... Interesante. Sgue, no obstante, sn ser concuyente.
-S. Por eo aparece en escena e tercer ndco. O, me|or dcho, os
terceros ndcos. Me estoy refrendo a dos mapas. E prmero, e ms
mportante, es un pansfero que reaz un cartgrafo portugus annmo,
por encargo de Aberto Cantno para Hrcues d'Este, duque de Ferrara, en
un manuscrto umnado sobre pergamno con un metro de atura y dos de
ancho. Como se desconoce e nombre de autor portugus, este enorme
mapa es conocdo como )lanis/erio de Cantino; actuamente se encuentra
en una bboteca de Mdena, en Itaa. En una carta fechada e 19 de
novembre de 1502, Cantno reve que e mapa fue copado de prototpos
ofcaes portugueses, sn duda de modo candestno, debdo a a potca de
sgo, entonces en vgor. Lo mportante en ese mapa es e hecho de que
contene un dbu|o detaado de parte mportante de a costa brasea.
Ahora hagamos cuentas. -Toms sac e bografo y abr una ho|a mpa
de a breta de notas-. E mapa fue a parar a as manos de Cantno en
novembre de 1502, a ms tardar, o que nos muestra un ntervao de poco
ms de dos aos entre e descubrmento de Cabra y a egada de
pansfero a Itaa. -Traz en a ho|a una nea horzonta, escrb en e
nguo zquerdo as paabras Cabra, abr 1500, y en e otro extremo
Cantno, novembre 1502-. E probema es que Cabra no hzo nngn
mapa detaado de a costa brasea, por o que as nformacones
constantes de pansfero so podan resutar, en e me|or de os casos, de
va|es posterores -concuy azando dos dedos-. Ben, aparentemente, e
- -94 94- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
toc a |oo da Nova reazar e segundo va|e de os portugueses a Bras, en
abr de 1501, poco ms de un ao antes de que e )lanis/erio de Cantino
egase a as manos de duque de Ferrara. Pero atencn: |oao da Nova no
hzo especfcamente e va|e para exporar a costa brasea.
Ta como Cabra, tambn ba camno de a Inda, por o que no tuvo
tempo sufcente para cartografar a nea de a costa y, adems de eso, no
regres a Lsboa hasta medados de 1502 -d|o y evant un tercer dedo-.
Por tanto, o ms natura es que a nformacn constante de )lanis/erio de
Cantino resutase de un tercer va|e. Ahora ben, hubo reamente una fota
que zarp de Lsboa con a msn de exporar a costa brasea. Se trata de
a expedcn de Gonzao Coeho, que part de Lsboa en mayo de 1501 y
que contaba en a trpuacn con e forentno Amrco Vespuco, e msmo
hombre que, nvountaramente, e dara e nombre a contnente amercano.
La fota que eg a Bras a medados de agosto expor durante ms de un
ao parte mportante de a costa; ba| tanto que descubr una gran baha y
a bautz como Ro de |anero. Despus contnu ba|ando hasta Cananea
$, fnamente, se ae| de a costa y regres a Portuga. Las tres carabeas
de esta expedcn entraron en e puerto de Lsboa e 22 de |uo de 1502. -
Escrb Gonzao Coeho, |uo 1502 en e tmo cuarto de a nea
horzonta, cerca de a referenca Cantno, novembre 1502, anotada
prevamente-. Y aqu est e buss de a cuestn -d|o seaando as dos
fechas garrapateadas en a ho|a de a breta de notas-. Ser posbe que
so cuatro meses, os que medan entre |uo y novembre, hayan sdo
sufcentes para que os cartgrafos ofcaes de Lsboa reazasen mapas
detaados con a nformacn de Gonzao Coeho y hasta para que e
cartgrafo portugus, e annmo trador contratado por Cantno, copara
esos mapas, y para que e pansfero candestno cumpese todo e va|e
hasta Itaa?
Toms subray con e bografo a corta dstanca, vsbe en a nea
horzonta de tempo, entre Gonzao Coeho y Cantno; esboz una
mueca y sacud a cabeza.
-No me parece. No se hace todo eso en so cuatro meses. Lo que nos
pantea una cuestn mportante. Cmo dabos fue posbe que Aberto
Cantno comprase un pansfero portugus que ncua nformacones que, a
|uzgar por a cronooga de os reatos ofcaes, no haba poddo
ncorporarse detaadamente a os mapas por fata de tempo? De dnde
vneron, a fn y a cabo, esas nformacones? -Az a pama de a mano
zquerda haca arrba, como s expusese ago evdente-. Este mstero so
tene una soucn. E )lanis/erio de Cantino fue dbu|ado, no a partr de as
nformacones recogdas por os va|es ofcaes a Bras, sno de os datos
obtendos antes de Cabra, durante exporacones candestnas, hechas a
esconddas y sencadas para a hstora por a potca de sgo.
-Entendo... -ntervno Moart, pensatvo-. Interesante. Pero e
parece concuyente?
- -95 95- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Toms sacud a cabeza.
-Consdero dfc que en so cuatro meses se hayan hecho mapas
ofcaes detaados con a costa brasea, que esos mapas hayan sdo
copados candestnamente y que a copa haya egado a Itaa. Es dfc que
todo eso haya ocurrdo en tan poco tempo. -E hstorador portugus az
as ce|as-. Aunque caro, es dfc, pero no mposbe.
E amercano se mostr un poco decepconado.
-Vaya -murmur-. Usted tambn hab de un segundo mapa...
-No es exactamente un mapa. Es ms ben a referenca a un mapa.
-Ou quere decr con eso?
-Una de as cartas que ev a naveca de Gaspar de Lemos a Lsboa,
con ocasn de descubrmento ofca de Bras, fue redactada por e
maestre |oo para e rey don Manue, con fecha 1 de mayo de 1500. La
carta hace referenca a a ocazacn de a Terra de Santa Cruz, Bras, en
un mapa ya perddo, e antguo mapamund de portugus Pero Vaz
Bzagudo. -Consut a breta de notas-. E maestre |oo escrb: En
cuanto, seor, a sto de esta terra, mande Su Ateza traer un mapamund
que tene Pero Vaz Bzagudo y ah podr ver Su Ateza e sto de esta terra;
pero aque mapamund no certfca s esta terra est habtada o no. Es un
mapamund antguo. -Toms mr a Moart y hab agtando a breta de
notas-. Ahora ben, cmo es posbe que Bzagudo ocazase en su
antguo mapa una terra que an no haba sdo descuberta?
E camarero regres con e sucuento snac2 que Moart haba peddo.
Toms aprovech para beber un sorbo ms de su t verde.
-Esos son ndcos mportantes -asnt e amercano, cogendo a
medanoche-. Pero an nos fata..., pues..., cmo se dce..., un so2ing
gun,
-Nos fata una prueba concuyente.
-S.
-Cama, hay an ms cosas. -Toms vov a a breta de notas-. E
francs |ean de Lry estuvo en Bras de IJJ6 a 1558 y, habando con os
coonos ms antguos, stos e nformaron de a cuarta parte de mundo,
ya conocda por os portugueses desde haca unos ochenta aos, cuando
fue prmeramente descuberta. -Garrapate unas cuentas-. Ahora ben,
s a 1558 e qutamos ochenta da..., ocho menos cero da ocho..., qunce
menos ocho da sete, a cnco e restamos uno...: 1478. -Mr a Moart-.
Aun admtendo que a expresn unos ochenta aos podra sgnfcar
setenta y ses o setenta y cnco aos, estamos habando de una fecha muy
anteror a 1500. -A|.
-Y hay tambn una carta escrta por e portugus Estvo Frs, que fue
detendo por os espaoes, se supone que en a zona de Venezuea, ba|o a
- -96 96- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
acusacn de estar nstaado en terrtoro de Casta. -Toms contnu
gundose por sus anotacones-. La carta est fechada en 1514 y drgda
a rey don Manue. En ea, Frs dce que se mt a ocupar a terra de Su
Ateza, ya descuberta por |oo Coeho, e de a Porta da Luz, vecno de
Lsboa, hace ventn aos. Por tanto, quen a 1514 e quta ventuno se
queda con... tres, nueve, y eva uno, cuatro... da 1493. -Sonr a
amercano-. Una vez ms, estamos frente a una fecha bastante anteror a
1500.
-Esas cartas exsten?
-Caro.
-Pero no e parece que esas fuentes son un poco dudosas? Es decr, un
francs que nade sabe qun es y un portugus en cautvero... En fn...
-Estmado Ne, hay adems cuatro grandes navegantes que confrman a
nformacn de que Bras ya era conocdo antes de a egada de Cabra.
-Ah, s? Ounes?
-E prmero que e voy a menconar es e espao Aonso de Ho|eda,
quen, acompaado por Amrco Vespuco, avst e tora sudamercano en
|uno de 1499, probabemente a a atura de as Guyanas. Despus, en
enero de 1500, otro espao, Vcente Pnzn, eg a a costa brasea; por
tanto, tres meses antes que Cabra.
-Ouere decr que os espaoes se antcparon a os portugueses.
-No necesaramente. E tercer nombre es Duarte Pacheco Perera, uno
de os mayores navegantes de a poca de os descubrmentos, aunque
tambn sea de os ms desconocdos para e gran pbco.
-Se est refrendo a Pacheco Perera, que fue tema de a tess de
doctorado de profesor Toscano?
-E msmo, |ustamente. Adems de navegante, era un mportante mtar
y centfco; fue e hombre que atn con a medda ms exacta de grado
terrestre y aque que me|or meda a ongtud sn os nstrumentos
adecuados, que so se egaron a obtener mucho ms tarde, con e
desarroo de os reo|es. Todo esto para decr que Duarte Pacheco Perera
fue autor de uno de os textos ms engmtcos de esa poca, una obra
ttuada Eseraldo de situ orbis" -Toms regres a as anotacones-. En
un momento dado, Pacheco Perera escrb en e Eseraldo que don
Manue e mand descubrr a parte occdenta, y que eso ocurr en e
ao de nuestro Seor de m cuatrocentos noventa y ocho, cuando es
haada y navegada una tan grande terra frme, con muchas sas
adyacentes a eas. -Toms f| su mrada en Moart-. Es decr, en 1498,
un navegante portugus descubr terra a occdente de Europa.
-Ah -excam e amercano-. Dos aos antes de Cabra.
-S.
- -97 97- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Moart mord un trozo ms de medanoche y o acompa con un trago
de champn.
-Y cu es e cuarto gran navegante?
-Con.
E amercano de| de mastcar y mr a su nterocutor con sorpresa.
-Con? Ou Con?
-Con.
-Crstba Con?
-E msmo.
-Pero cmo Crstba Con?
-Cuando Con regres de su prmer va|e de descubrmento de
Amrca, se detuvo en Lsboa y tuvo un encuentro con e rey don |uan II. En
ese encuentro, e monarca portugus e reve que haba otras terras a sur
de a zona en a que Con haba estado. S vamos a mapa, comprobamos
que a sur de as Antas est Amrca de Sur. Este encuentro entre Con y
don |uan II se produ|o en 1493, o que sgnfca que os portugueses ya
saban de a exstenca de terras por aqueas regones.
-Pero dnde se mencona ese encuentro?
-En a obra de un hstorador espao que, dcen agunos, habra
conocdo personamente a Con. -Toms vov a centrar su atencn en a
breta de notas-. Se trata de Bartoom de as Casas, quen, a propsto
de tercer va|e de Con a Nuevo Mundo, escrb: Vueve e Amrante a
decr que quere r haca e sur porque quere comprobar a suposcn de
rey don |uan de Portuga, por certo, de que dentro de sus mtes tena que
encontrar cosas y terras famosas.
Moart acab e snac2 y se recost en e sof saboreando e champn y
dsfrutando de a vsta; ms a de as anchas ventanas de bar se agtaban
as frondosas hgueras de |ardn, grandes y protectoras, y que dbu|aban
acogedoras sombras en e csped cudado.
-Sabe, Tom? Hay ago que no entendo -ntervno por fn-. Por qu
motvo os portugueses, s conocan ya a exstenca de Amrca de Sur,
esperaron tanto tempo para formazar e descubrmento? Ou os ev a
anuncaro en 1500? Por qu no antes?
-Dsmuacn -repc Toms-. No se ovde de que os portugueses
crean en as vrtudes de a potca de sgo, en as venta|as de mantener en
secreto toda a nformacn estratgca. Conocan mucho ms de mundo de
o que de|aron entrever a sus contemporneos y a as generacones futuras.
La Corona se mostraba conscente de que, en cuanto revease a exstenca
de estas terras, ta anunco atraera atencones ndeseabes, despertara
codcas noportunas e ntereses amenazadores. Los portugueses saban que
- -98 98- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
nade codca o que se desconoce. S e resto de Europa no egaba a
conocer a exstenca de esas terras, seguro que no competra con os
portugueses por su exporacn. Los descubrdores quedaron as con as
manos bres para reazar tranquamente sus exporacones sn tener que
preocuparse por a competenca.
-Est caro, Tom -d|o Moart-. Pero s os portugueses ganaban
venta|a mantenendo e sgo, qu os ev a cambar de acttud y a
formazar e descubrmento de Bras en 1500?
-Penso que habrn sdo os casteanos. La potca de sgo tena
sentdo en cuanto estratega para no atraer mradas ndeseabes con
respecto a os descubrmentos de os portugueses. Pero a partr de
momento en que Ho|eda, en 1499, y Pnzn, en enero de 1500, comenzaron
a meter e hocco en a costa de Amrca de Sur, se hzo caro para a
Corona portuguesa que mantener e sgo ya no era una opcn sensata,
porque os casteanos podan revndcar para s aqueas terras que os
portugueses ya haban encontrado. Se mpuso, as, a formazacn de
descubrmento de Bras.
-Entendo.
-Lo que nos remte a tmo gran ndco.
-Cu?
-E Tratado de Tordesas.
-Ah, s -excam Moart, reconocendo e cebre documento que
dvd e mundo en dos partes, una para Portuga y otra para Espaa-.
Usted est habando de a partda de nacmento de a gobazacn.
-Exactamente -sonr Toms; os estadoundenses tenan sempre una
manera grandocuente de descrbr as cosas, de estabecer atrayentes
comparacones con referencas modernas-. E Tratado de Tordesas fue un
acuerdo sanconado por e Vatcano y que entreg a mtad de mundo a os
portugueses y a otra mtad a os espaoes.
-Suprema arroganca.
-Sn duda. Pero a verdad es que en aque tempo stas eran as
nacones ms poderosas de mundo, por o que es parec natura dvdr
entre s os expoos de paneta. -Toms acab su t-. Cuando se negoc
e tratado, cada uno de os pases tena determnadas venta|as en e a|edrez
potco. La venta|a de os portugueses resda en que su tecnooga de
navegacn y de armamento y de exporacn martma haba progresado
ms. Los espaoes, por su parte, se encontraban atrasados en esos tres
mbtos, pero tenan un trunfo poderoso en a manga: e papa de aque
entonces era espao. Es un poco como s, en un partdo de ftbo, nosotros
tuvsemos a os me|ores |ugadores, a me|or entrenador, e me|or equpo,
pero e rbtro de partdo fuese un |uez sobornado por e adversaro y
dspuesto a anuar goes de nuestro equpo y a nventar penats contra
- -99 99- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
nosotros. Eso fue, en certo modo, o que ocurr. Los navegantes
portugueses se movan a sus anchas por a costa afrcana y por e Atntco,
mentras que os casteanos so controaban as Canaras. Esa stuacn se
crstaz en 1479 con e Tratado de Acovas, por e cua Casta reconoc
a autordad portuguesa en a costa afrcana y en as sas atntcas a
cambo de a aceptacn portuguesa de domno casteano sobre as
Canaras. E tratado, confrmado a ao sguente en Toedo, no se
pronuncaba, sn embargo, acerca de Atntco occdenta, cuestn que
entr en e orden de da despus de prmer va|e de Crstba Con. Como
nnguna cusua de documento reguaba drectamente esta nueva
stuacn, se eg en e acto a a concusn de que era necesaro un nuevo
tratado.
-E Tratado de Tordesas.
-Exactamente. La prmera propuesta de Lsboa fue dvdr a Terra
medante un paraeo que pasaba por as Canaras, por a cua os
casteanos se quedaran con a exporacn de todo o que se stuaba a
norte de paraeo y os portugueses con e resto. Pero e papa Ae|andro VI,
que era espao, dvug dos buas en 1493 marcando una nea dvsora
segn un merdano stuado cen eguas a oeste de as Azores y de Cabo
Verde. No resuta dfc entender que e Papa actuaba a favor de Casta.
Los portugueses no opuseron resstenca y, aceptando a exstenca de esa
nea, exgeron que fuese despazada trescentas setenta eguas a oeste de
Cabo Verde, o que os casteanos y e Papa, a no ver motvos en contra,
aceptaron. Esta negocacn, no obstante, tene ago de controvertdo.
Toms dbu| un pansfero en a breta de notas, con trazos toscos, se
reconocan en a ho|a os contornos de Afrca, Europa y todo e contnente
amercano. E nvestgador dbu| una nea vertca en e Atntco, a mtad
de camno entre Afrca y Amrca de Sur, y escrb por deba|o 100.
-Esto es o que proponan e Papa y os casteanos, una nea cen eguas
a este de Cabo Verde. -Enseguda traz otra nea vertca ms a a
zquerda, que abarc una parte de Amrca de Sur, y escrb deba|o e
nmero 370-. Esta es a nea que os portugueses exgeron, stuada
trescentas setenta eguas a oeste de Cabo Verde. -Mr a Moart-.
Dgame, Ne, cu es a prncpa dferenca entre estas dos neas?
E estadoundense se ncn sobre a breta de notas y observ os
trazos.
-Ben, una so cruza e mar; a otra coge una parte de terra.
-Y qu terra es sa?
-Bras.
Toms asnt con a cabeza y sonr.
-Bras. Ahora dgame, por qu razn os portugueses nssteron tanto
en esta segunda nea?
- -100 100- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Para quedarse con Bras?
-Lo que me eva a a tercera pregunta: cmo dabos saban os
portugueses que esta segunda nea abarcaba Bras s Bras, en 1494, an
no haba sdo descuberto? -Toms se ncn sobre su nterocutor-. O ya
estaba descuberto?
Moart se recost en e sof y respr hondo.
3I see $our #oint -d|o y cog a botea de Lous Roeder, ech un poco
ms de champn en a copa y sac su sed; uego de| a copa en a mesa y
se enderez, f|ando sus o|os en os de Toms-. Reamente, hay mucho en
o que pensar -afrm con enttud-. Pero, dgame, Tom, de todo o que
me ha dcho, qu hay reamente de nuevo?
Toms mantuvo a mrada f|a en Moart, cas como s estuvese
desafndoo.
-Nada -respond.
-Nada de nada?
-Nada de nada. Todo o que e he dcho es o que he encontrado en as
nvestgacones de profesor Toscano sobre e mstero de descubrmento
de Bras.
-Y no haba nnguna novedad?
-N una. E profesor Toscano se mt a hacer una recaptuacn de todo
o que ya haban descuberto o concudo otros hstoradores.
E estadoundense o mraba con ncredudad, como s no creyese en o
que e decan.
-Seguro?
-Absoutamente seguro.
Moart parec rendrse. De| caer sus hombros y su pecho se encog;
apart a mrada de su nterocutor y mr a nfnto. Luego comenz a
agtarse ago dentro de s, sus me|as se sonro|aron y su rostro se
ensombrec, con una rrtacn apenas contenda, a borde de estado.
36ot&er/uc2er, son o/ a bitc& -farfu haca sus adentros, con un
suspro furoso; cerr os prpados y se ev a mano zquerda a a frente,
apoyando e codo sobre a mesa en una pose de consternacn-. Dan it" I
2ne; it" S&it"
E portugus se mantuvo sencoso, aguardando e desenace de aque
acceso de raba controada. Moart murmur agunas otras paabras
mperceptbes, pronuncadas con e fervor de quen se subeva; por fn
suspr, abr os o|os y o encar.
-Tom -d|o con a voz cavernosa-. E profesor Toscano nos ha
engaado.
- -101 101- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-En qu sentdo?
E estadoundense se frot os o|os.
-Como |ohn y yo e d|mos en Nueva York, nuestra dea era contrbur a
as ceebracones de os qunentos aos de descubrmento de Bras con
una nvestgacn concuyente sobre as eventuaes exporacones
anterores a Pedro Avares Cabra. Para eo contratamos, hace sete aos, a
profesor Toscano. E estuvo todo ese tempo gastando nuestro dnero y
eg a decrme que haba hecho un haazgo revouconaro que cambara
todo o que sabemos sobre os descubrmentos. Ahora e profesor ha
muerto y vene usted a anuncarme que o nco que hzo e profesor
Toscano a o argo de estos sete aos fue una resea de traba|o de otros
hstoradores, sn aadr nada nuevo. Como se puede magnar, nosotros
no...
-Yo no he dcho exactamente eso -cort Toms.
Moart nterrump su razonamento y o mr sn comprender.
-Cmo?
-Yo no he dcho que e profesor Toscano no aad nada nuevo y que se
mt a hacer una resea de traba|o de otros.
-Pero, dscpeme, eso fue o que entend de sus paabras.
-Y entend ben en reacn con a parte que he poddo revsar de as
nvestgacones de profesor Toscano. Pero, como e d|e a prncpo de
nuestra conversacn, no tengo en este momento respuestas defntvas;
an hay otras pstas, de|adas por e profesor, sobre as que necesto segur
nvestgando.
-Entonces..., pues... -excam Moart, redobando su atencn-.
Entonces an hay ms cosas.
-Caro que s -admt Toms con cautea-. Pero no estoy de todo
seguro de que tengan que ver con e descubrmento de Bras.
-Ou quere decr con eso?
E portugus ba| os o|os y mene a cabeza.
-An no o s. -Se mord e abo nferor-. Voy a encarar nuevas
nvestgacones y despus, cuando tenga ago ms concreto, vovemos a
habar.
-Por favor, Tom, no me de|e en ascuas. En concreto, de qu est
habando?
-Me estoy refrendo a una psta cfrada.
Moart sonr de un modo extrao, como s estuvese frente a a
confrmacn de ago que sospechaba desde haca mucho.
- -102 102- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ah! Yo saba que haba aguna cosa ms. Lo saba. Dgame, Tom, qu
psta es sa?
-Neson, ha odo habar aguna vez de Ovdo?
-S -repc e amercano con cautea, ntentando determnar cu era e
vncuo entre aque nombre y as nvestgacones de profesor Toscano-.
Era un romano, no?
-Ovdo fue un poeta atno que vv en a poca de |esucrsto. Se reve
como un vrtuoso de as etras, escrb poemas de una gran rona y
sensuadad y acab nfuyendo decsvamente en a poesa de
Renacmento taano. Entre sus dversas obras, se encuentra una amada
(eroidas" En una parte de este texto, Ovdo escrb una frase...
Hzo una breve pausa para coger una coo2ie"
-Ou frase? -cort Moart, mpacente.
-Nomna sunt odosa.
-Cmo?
-Nomna sunt odosa.
-Ou quere decr?
-Los nombres son mpropos.
Moart se qued mrndoo sn entender nada. Abr os brazos y adopt
una acttud nterrogatva.
3So ;&at, Ou reevanca tene eso para nuestro proyecto?
3?oina sunt odiosa fue a psta que e profesor Toscano nos de| para
su gran haazgo.
-Ah, s? -excam Moart con tremenda ansedad-. Una psta, eh?
Y qu es o que revea?
-No o s -repc Toms de modo dspcente, mordendo
tranquamente a coo2ie-. Pero estoy en eo; cuando tenga a respuesta,
Neson, voveremos a habar.
- -103 103- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 5 Captulo 5
La sata de espera de a cnca tena una aparenca de mpeza, cas
asptca, totamente pntada de banco; so se destacaban, en aquea
mancha nvea, os sofs amaros y as badosas marrones. Fotaba en e
are una fudez qumca, desnfectante, que no se poda decr que era
desagradabe, aunque tena ago de vagamente perturbador que haca
recordar e nquetante oor de os hosptaes. Las ampas ventanas de a
qunta panta se abran a a fera popuar; ms a de os crstaes se
reconocan os carres de a montaa rusa, desertos, abandonados a
aquea hora de a tarde, una frg estructura azu recortada a vento ba|o
un ceo trste y grs, cernndose por encma de as nquetas copas de os
rboes y de as onduantes onas coordas de os puestos nstaados, uno a
ado de otro, por todo e parque de atraccones.
Toms se ncn en e sof, cog una de as revstas amontonadas sobre
a mesta y a ho|e dstradamente. Enormes fotografas de personas ben
vestdas enaban sus pgnas con sonrsas guaes, cas estereotpadas,
anuncando a mundo a fecdad coor de rosa de sus bodas o a anmacn
frvoa de as festas sboetas. Eran revstas de socedad, de gente ben en
poses cudadas, deberadas, exhbendo a hombres de aspecto prspero y
vstosas camsas de marca, con e cueo desabrochado, posando |unto a
rubas oxgenadas, con a pe estropeada por e so y as me|as
pesadamente maquadas; se haca evdente que aqueos persona|es
haban decarado a guerra a paso de os aos, en un esfuerzo vano, hasta
grotesco, por retener a beeza que a edad nexorabemente es robaba a
cada nstante, a |uventud que se perda en cada respracn, a rtmo en
que a arena se desza en un reo| mpusada por e sopo de tempo.
Hastado de aque empaagoso espectcuo mundano, devov a revsta
a ugar de donde a haba cogdo y se arrean en e sof. Margarda segua
|unto a as ventanas, con a narz pegada a crsta dbu|ando manchas de
vapor, observando con are soador as tendas desertas de a fera y os
loo#ings sotaros de a montaa rusa, magnando churros grasosos,
agodones de azcar y emocones fuertes en e tren de a bru|a. Constanza
descansaba a ado de su mardo, nqueta, ansosa, contempando a su h|a
con preocupacn caada.
-Mandar operara esta vez? -susurr Toms, o sufcentemente ba|o
para que no o escuchase Margarda.
- -104 104- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Constanza suspr.
-No o s. Ya no dgo nada. -Se frot os o|os-. Por un ado, quero que
a operen, ta vez sea para ben. Pero, por otro, tengo un medo terrbe,
esto de que anden hurgando en su corazn no me de|a descansar un
nstante.
Margarda sufra de probemas cardacos, resutado de su dscapacdad.
Cuando nac y e dagnostcaron sndrome de Down, dagnstco
confrmado por e Insttuto Rcardo |orge, e pedatra ct a a pare|a para
una consuta. E ob|etvo no era examnar a su h|a, sno expcares una o
dos cosas a sus aterrorzados padres. Segn o que es reve e mdco,
ago que eos msmos corroboraron despus, tras consutar varas
pubcacones centfcas, e probema de su h|a radcaba en un error en os
cromosomas que se encuentran en cada cua y que determnan todo en e
ndvduo, ncudos e coor de os o|os y a forma de corazn. Cada cua
posee cuarenta y ses cromosomas, coocados a pares; uno de esos pares
se desgna con e nmero ventuno, y fue a donde se produ|o e error; en
vez de tener dos cromosomas ventuno en cada cua, como a mayora de
as personas, Margarda posea tres; de ah e nombre de trsoma 21. Es
decr, e sndrome de Down estaba provocado por a trsoma de
cromosoma ventuno.
E pedatra o cafc como un accdente gentco de que nade era
verdaderamente cupabe, pero, muy en su fuero nterno, nnguno de os
padres crey en esa expcacn, a consderaron un mero pretexto para
apacguar concencas. Ambos se convenceron, ta vez superstcosamente,
sn nnguna base para podero afrmar de manera racona, de que no haba
nocentes en aque proceso, de que, sn duda, ago habran hecho para
merecer seme|ante castgo, de que aguna responsabdad seguramente
compartran para que hubese amado a su puerta tamaa desgraca.
Desde entonces, vveron con un ma dsmuado sentmento de cupa ante
a na, se sentan de agn modo responsabes de su estado, ea era a fn
de cuentas su h|a, su creacn, y asumeron por eo a mposbe msn de
hacer todo para deshacero todo, para conqustar e derecho a reponer a
|ustca que a naturaeza es haba negado, para redmrse de pecado por e
cua haban sdo castgados.
Ese sentmento de cupa atente se agravaba con os tradconaes
probemas que sueen tener os nos con e sndrome. Ta como cuaquer
persona con trsoma 21, Margarda era muy procve a constpados e
nfeccones respratoras, a otts, a os efectos de refu|o gastro-esofgco, a
probemas ortopdcos gados a a subuxacn atanto-axa y, o peor de
todo, a dfcutades cardacas. Ya en e prmer anss despus de
nacmento, a doctora que se ocup de parto qued extraada por os
atdos de corazn y env a a na a cardogo de turno. Despus de
varos exmenes compementaros, e detectaron una pequea abertura de
septo, que separa a sangre artera de a sangre venosa, anomaa
- -105 105- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
congnta que debera corregrse. Una revsta centfca que consutaron
nmedatamente, ese msmo da, an ba|o e efecto desaentador de a
aterradora notca, usaba e engua|e mpenetrabe de a medcna, con
referencas a defecto de septo aurcuo-ventrcuar ncompeto asocado a
una comuncacn nteraurcuar de tpo sinus -en sus, y todo para descrbr
o que, a fn y a cabo, e mdco es haba expcado de manera mucho ms
comprensbe.
En as consutas sguentes, y an en estado de choque por e torrente de
terrbes novedades, nformaron a Constanza y Toms de que Margarda
tendra que ser operada de corazn dentro de os tres prmeros meses de
vda, con e fn de cerrar e septo, y que cuaquer ntervencn posteror a
ese pazo podra suponer un sero resgo. Fue un perodo dfc de sus vdas;
as cosas se convertan, da tras da, en una pesada de proporcones
desmesuradas, cada notca resutaba ser peor que a anteror. Margarda
ngres en e hospta de Santa Marta tres semanas despus de a decsn
de operar, pero, en e tmo momento, e cardogo, consutando a
cru|ano, tuvo dudas; ambos se puseron a estudar nuevamente a magen
de a resonanca magntca en e corazn y concuyeron que a abertura de
septo era muy pequea y que haba una probabdad razonabe de que, con
e desarroo de a na, a anomaa desaparecese por s soa. Fue a
prmera buena notca que recberon desde e nacmento de a na. E
cardogo frm un certfcado de responsabdad y Margarda vov a casa
con sus padres avados. E probema es que, nueve aos despus, y a
contraro de todas as expectatvas, e septo no cerr, o que tra|o de vueta
e fantasma de una operacn de corazn.
-Margarda Noronha -anunc una muchacha regordeta, con bata
banca, asomando por a puerta de a saa de espera.
-Somos nosotros -respond Constanza, evantndose de asento.
-Pueden entrar.
Los tres sgueron a a muchacha por e paso; ea se detuvo |unto a una
puerta, a fondo, y os de| pasar. Entraron en e despacho y snteron de
nmedato que e oor a desnfectante se haca ms ntenso. A a derecha
haba una cama con una sbana banca geramente arrugada, como s
aguen hubese acabado de sar de a; a ado, una pequea cortna de
tea amara se corra para que os pacentes, ocutndose tras ea,
pudesen desnudarse. A fondo, frente a una pequea ventana que daba a
edfco vecno, se encontraba e mdco, tomando sus notas ncnado sobre
e escrtoro. A presentr a nvasn de despacho, e mdco evant a
cabeza y sonr.
-Hoa -saud.
-Buenas tardes, doctor Overa.
Se deron a mano y e mdco, un cardogo de medana edad, acarc
a cabeza de Margarda.
- -106 106- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y, Margarda? Cmo ests?
-Etupenda, dotor.
-Te has portado ben?
Margarda mr a sus padres, que a rodeaban, en busca de aprobacn.
-As, as.
-Y eso?
-Mam dce que no debo est sempe odenando todo.
-Ou?
-Odenando todo.
-Ordenando todo -tradu|o Constanza-. Tene a mana de estar todo e
tempo mpando y ordenando as cosas.
-Ah -excam e mdco, sn apartar os o|os de a na-. Entonces eres
una compusva de a mpeza.
-No me guta a suced. Suced, no.
-Haces muy ben. Fuera a sucedad! -E mdco se ro y, mrando
fnamente a os padres, sea as dos sas que estaban frente a escrtoro
-. Sntense, pnganse cmodos.
Se acomodaron en os asentos, Margarda apoyada en a roda zquerda
de Toms. E cardogo prepar a breta de notas; mentras Constanza
hurgaba en su boso y Toms mraba e corazn de pstco, desmontabe y
en mnatura, coocado sobre e escrtoro.
-Aqu tengo e resutado de os anss, doctor -d|o Constanza,
extendndoe a mdco dos grandes sobres marrones.
E cardogo cog os sobres y anaz e ogotpo mpreso a a zquerda.
-He vsto que han do a a cardooga pedtrca de Santa Marta a hacer
e ecocardograma y a radografa.
-S, doctor.
-Estaba a a doctora Conceo?
-S, doctor. Fue ea quen nos atend.
-Y os trat ben?
-Muy ben.
-Menos ma, porque s no ba a orme. Es a veces medo despstada.
-No tenemos motvos de que|a.
E mdco se ncn sobre os sobres; sac prmero a ho|a pastfcada
grs y banca de a radografa y estud a magen de trax de Margarda.
- -107 107- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Hmm, hmm -murmur, sn revear agrado n desagrado.
La pare|a o observaba con atencn, ntentando captar en su mrada
expresones que ndcasen s as notcas eran buenas o maas, pero aque
hmm, hmm se reve de una ambgedad mpenetrabe, opaca. Inquetos
y ansosos, os padres de Margarda se agtaron nervosamente en as sas.
-Y ben... Doctor? -arresg Toms.
-D|eme ver esto prmero.
E mdco se evant y puso a radografa sobre una ca|a de crsta
cogada de a pared; pus un nterruptor y a ca|a se encend, enndose
de vda e umnando a radografa como s fuese una dapostva. E
cardogo se ncn sobre a ho|a pastfcada, se puso as gafas y a estud
me|or. Despus, cuando se do por satsfecho, apag a uz de a ca|a, retr
a radografa y vov a escrtoro. Cog e segundo sobre y extra|o e
ecocardograma, resutado de examen por utrasondos hecho para anazar
e comportamento de corazn de a na.
-Est todo ben, doctor? -pregunt Constanza a mdco, cas sofocada
por a ansedad.
Overa proong unos segundos ms su observacn de a prueba que
tena en sus manos.
-Ouero hacere un eectrocardograma -d|o por fn, guardando sus
gafas en e boso de a bata. Abandon e escrtoro y fue hasta a puerta a
amar a a enfermera de consutoro-. Crstna!
Una |oven degada, de peo negro y corto, tambn con bata banca,
aparec de nmedato.
-S, doctor?
-Hgae un eectrocardograma a Margarda, de acuerdo?
La enfermera ev a Margarda hasta a cama. La na se qut a busa
y se acost, muy estrada. Crstna esparc ge por e tronco desnudo de a
pacente; despus e cooc ventosas en e pecho y abrazaderas en os
brazos y en as pernas. Las ventosas y as abrazaderas estaban gadas por
cabes a una mquna nstaada en a cabecera de a cama.
-Ahora qudate tranquta, vae? -pd Crstna-. Haz como s
estuveras durmendo.
-Y soando?
-S.
-Sueos co de osa?
-Eso -se mpacent un poco-. Anda, descansa. Margarda cerr os
o|os y a enfermera encend a mquna; e aparato se agt con un eve
tembor y emt un zumbdo ectrco. Sentado en e escrtoro y dstante de
- -108 108- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
a cama donde se reazaba e examen, Overa decd aprovechar e
hecho de que Margarda se encontraba ae|ada para nterrogar a sus padres.
-Se ha que|ado de fata de are, cansanco, pes hnchados?
-No, doctor.
Constanza era a que responda a as preguntas de mdco.
-N paptacones o desmayos?
-No.
-Y febre?
-Ah, eso s, un poquto. E cardogo az una ce|a.
-Cunto?
-Unos trenta y ocho grados, no ms.
-Durante cunto tempo?
-Cmo?
-Cunto tempo dur esa febre?
-Ah, una semanta.
-So una semana.
-S, so una.
-Y cundo fue?
-Hace cosa de un mes.
-Fue |usto despus de Navdad -especfc Toms, que hasta entonces
haba permanecdo caado.
-Y notaron aguna dferenca en e comportamento?
-No -ndc Constanza-. Ta vez ha andado ms decada, so eso.
-Decada?
-S, |uega menos, se muestra ms tranqua... E mdco parec
ndecso. -Entendo -murmur-. De acuerdo. E eectrocardograma ya
estaba hecho; mentras Margarda se vesta, Crstna entreg a cardogo
e argo pape despeddo por a mquna. Overa vov a coocarse as
gafas, anaz e regstro de as oscacones cardacas y, por fn,
consderando que dspona de todos os datos que necestaba, encar a os
padres.
-Ben, os exmenes son muy parecdos a os anterores -d|o-. No ha
habdo deteroro en a stuacn de septo, pero a verdad es que permanece
e boqueo.
Constanza no se mostr de todo satsfecha con esta respuesta.
- -109 109- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ou quere decr eso, doctor? Va a haber que operara o no?
E mdco se qut as gafas, comprob que as entes estaban mpas y
as guard en e boso de a bata por tma vez. Se ncn haca deante,
apoyndose en os codos, y mr a a madre ansosa.
-Creo que s -suspr-. Pero no hay prsa.
La case haba termnado haca dez mnutos y Toms, despus de a
conversacn habtua con os aumnos que se acercaban en busca de
expcacones, sub a su despacho de a sexta panta. Haba observado
dscretamente a Lena durante toda a hora y meda que haba durado a
exposcn de a asgnatura; a sueca se qued sentada en e msmo ugar
que haba eegdo a semana anteror, sempre atenta, os mpdos o|os
azues mrndoo con ntensdad, a boca entreaberta, como s bebese sus
paabras; evaba un |ersey ro|o prpura, a|ustado, que acentuaba as
voumnosas curvas de su pecho y contrastaba con a ampa fada bes. Una
tentacn, pens e profesor, que a encontr an ms atractva que en a
magen retenda en su memora. Cuando acab a case, Toms se
descubr perturbado porque ea no o haba buscado de nmedato, pero se
reprend deprsa a s msmo. Lena era una estudante y e profesor, ea
|oven y sotera, con trenta y cnco aos y casado; tena que tener |uco y
mantenerse en su sto. Mene a cabeza con un movmento rpdo, como s
ntentase ahuyentara de su mente, y sac de ca|n e bro con os
contendos de programa.
Tres gopes en a puerta o hceron mrar haca a entrada. La puerta se
abr y asom, sonrente, a hermosa cabeza ruba.
-Se puede, profesor?
-Ah! Entre, entre -d|o , ta vez demasado ansoso-. Usted por
aqu?
La sueca cruz e despacho con un paso nsnuante, meneando e cuerpo
como una gata en ceo; se notaba que era una mu|er segura de s msma,
conscente de efecto que provocaba en os hombres. Cog una sa y se
acerc a escrtoro de Toms.
-Me ha parecdo muy nteresante a case de hoy -susurr Lena.
-Ah, s? Menos ma.
-Lo que no entend ben fue cmo se hzo a transcn entre a escrtura
deogrfca y a afabtca...
Era un comentaro reaconado con e tema de a case de esa maana, a
aparcn de afabeto.
- -110 110- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ben, yo dra que fue un paso natura, necesaro para smpfcar as
cosas -expc Toms, satsfecho por poder exhbr sus conocmentos y
ansoso por mpresonara-. F|ese, tanto a escrtura cuneforme como os
|erogfcos y os caracteres chnos requeren a memorzacn de un gran
nmero de sgnos. Estamos habando de memorzar centenares de
mgenes. Como es evdente, eso eg a ser un gran obstcuo para e
aprendza|e. E afabeto vno a resover ese probema, dado que, en vez de
estar obgados a memorzar m caracteres, como en e caso de os chnos,
o sescentos |erogfcos, como ocurra con os egpcos, resut sufcente
memorzar un mxmo de trenta smboos. -Az as ce|as-. Lo ve? Por
eso dgo que e afabeto tra|o a democratzacn de a escrtura.
-Y todo comenz con os fencos...
-Mre, a verdad, a verdad, se sospecha que e prmer afabeto aparec
en Sra.
-Pero usted, en e aua, so mencon a os fencos.
-S, e afabeto fenco es, entre os que podemos consderar afabetos
con toda segurdad, e ms antguo. Se supone que es una evoucn de
certos sgnos cuneformes o, s no, de a escrtura demtca de antguo
Egpto. E hecho es que este afabeto, compuesto excusvamente de
consonantes, se dfund por e Medterrneo orenta gracas a as
navegacones de os fencos, que eran grandes comercantes y anduveron
por todas partes. De este modo, e afabeto fenco eg a Greca y, en
consecuenca, hasta nosotros. Ahora ben, fue, reamente, e prmer
afabeto? -E profesor adopt una acttud nterrogatva-. Se descubr en
Sra, en un ugar amado Ugart, una escrtura cuneforme de sgo XIV
a.C., por tanto, anteror a a fenca, que usaba so ventds sgnos. Y sta
es a cuestn. Una escrtura con tan pocos sgnos dfcmente puede ser
deogrfca. Creo que sa fue a prmera escrtura afabtca, pero e
probema es que e puebo que a nvent no era va|ero y, en consecuenca,
su nvencn no se dfund, a contraro de o ocurrdo con e afabeto
fenco, que va| con sus nventores.
-Ya o entendo -d|o Lena-. Y a Bba fue escrta en fenco?
Toms sot una sonora carca|ada, que nterrump enseguda, temendo
ofender a a muchacha.
-No, a Bba fue escrta en hebreo y en arameo -expc y az as
ce|as-. Pero su pregunta no es, en rgor, dsparatada, dado que exste, de
hecho, una reacn con e fenco. De hecho, se encontr en Sra, conocda
entonces como pas de Arn, un afabeto arameo seme|ante a utzado por
os fencos, o que hace suponer que as dos escrturas estn reaconadas.
Muchos hstoradores creen que e fenco se encuentra en e orgen de as
escrturas hebrea, aramea y rabe, aunque sgue estando poco caro cmo
ocurr.
-Y nuestro afabeto, tambn vene de fenco?
- -111 111- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-De modo ndrecto, s. Los gregos recurreron a os fencos e
nventaron as vocaes a partr de consonantes de arameo y de hebreo. Por
e|empo, as prmeras cuatro etras de afabeto hebreo son aeph, beth,
ghme, daeth, a as que corresponden, en grego, afa, beta, gamma y
deta. Como es evdente, esta seme|anza entre os dos afabetos no es
nnguna concdenca, ambos estn reaconados. Por otro ado, f|ese en que
unendo as dos prmeras etras de afabeto grego, afa y beta, os gregos
crearon a paabra afabeto. Despus, e afabeto grego do orgen a
afabeto atno. Afa se transform ena, beta en b, gamma en c y
deta en d. Y aqu estamos nosotros, habando portugus, que es, como
sabe, una engua atna.
-Pero e sueco no o es.
-Es verdad, e sueco es una engua escandnava, de a fama de as
enguas germncas. Pero o certo es que tambn usa e afabeto atno,
no?
-Y e ruso?
-E ruso usa e crco, que vene guamente de grego.
-Pero usted no expc eso en a case de hoy.
-Cama -d|o sonrendo Toms, azando a pama de a mano zquerda,
como quen hace detener e trfco-. E curso ectvo an no ha acabado. E
grego ser tema de a prxma case. Dgamos que he estado aqu con
usted avanzando un poco en a matera...
Lena suspr.
-Ah, profesor -excam-. Lo que necesto no es avanzar en a matera,
sno recuperar o que he perddo de as prmeras cases.
-Dga, pues. Ou quere saber?
-Como e expqu por tefono, e atraso en m expedente de Erasmus
me hzo perder as prmeras cases. Estuve vendo agunos apuntes que me
prestaron unos compaeros, reaconados con a escrtura cuneforme de
Sumera, y confeso que no he entenddo nada. Necesto que usted me
ayude.
-Muy ben. Cues son exactamente sus dudas?
La sueca se ncn ante e escrtoro, acercando a cabeza a Toms. E
profesor snt su fraganca perfumada y advn sus abundantes senos,
enos y turgentes, querendo rrumpr por e |ersey. Hzo un esfuerzo para
controar a magnacn, reptndose a s msmo que ea era una aumna y
e profesor, ea una |oven y un hombre de trenta y cnco aos, ea
bre y casado.
-Ha probado aguna vez comda sueca? -pregunt Lena, enduzando a
voz.
- -112 112- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Comda sueca? Pues..., s, creo que com en Mam, cuando fu en e
Inter-Ra.
-Y e gust?
-Mucho. Me acuerdo de que estaba ben eaborada, pero muy cara. Por
qu?
Ea sonr.
-Sabe, profesor? Creo que no va a poder expcarme todo en so meda
hora. No e parece me|or venr a amorzar a m casa y ayudarme a ver as
cosas con ms cama, sn prsas?
-Amorzar en su casa?
La propuesta era nesperada y Toms se qued cohbdo, no saba cmo
actuar frente a aquea nvtacn. Presnt que e acarreara un montn de
probemas, prevo m compcacones; pero no haba dudas de que Lena era
una muchacha agradabe, se senta ben en su presenca y a tentacn
era grande.
-S, e preparar un pato sueco y ya ver cmo se e hace a boca agua.
Toms vac. Pens que no poda aceptar. Ir a amorzar a a casa de una
aumna, y sobre todo de aquea aumna, era un paso pegroso, no estaba
para esas aventuras. Pero, por otro ado, se nterrog sobre as
consecuencas reaes de aceptar. No estara exagerando un poco? A fn de
cuentas, era so un amuerzo y una expcacn, nada ms. Ou ma
podra haber en eso? Cu era e probema de estar una o dos horas en
casa de a muchacha habndoe sobre a escrtura cuneforme? Ou
supese, nada e mpeda dar una expcacn a una aumna sobre e
programa de su asgnatura. La dferenca es que, en vez de ser en e aua o
en e despacho, sera fuera de a facutad. Y entonces? Cu era e
obstcuo? En readad, estara ayudando a una estudante, estara
reazando un e|ercco de pedagoga, y no era sa, a fn y a cabo, a
msn de un profesor? Por otro ado, ben vstas as cosas, sera agradabe.
Y, qu haba de mao en gastar un poco de tempo en compaa de una
muchacha tan guapa? No tendra derecho a un poco de dstraccn?
Adems, se e ocurr, sera una exceente oportundad para probar una
gastronoma nueva, a cocna escandnava tena reamente sus encantos.
Por qu no?
-Vae -asnt-. Vamos a amorzar.
Lena esboz una sonrsa encantadora.
-Pues estupendo -excam ea-. Voy a preparare un pato que o
de|ar con ganas de comer ms. Ouedamos para maana?
Toms se acord de que a da sguente tena que r con Constanza a
coego de Margarda. Haban soctado una reunn con a drectora de
- -113 113- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
coego para ntentar resover e probema de a fata de profesor de
educacn especa, era mpensabe que fatase.
-No puede ser -mene a cabeza-. Tengo que r..., pues..., tengo un
compromso maana, no puedo r.
-Y pasado maana?
-Pasado maana? Vernes? A ver..., s, puede ser.
-A a una de a tarde?
-A a una. Dnde queda su casa?
Lena e entreg a dreccn y se despd, dndoe dos besos hmedos en
a cara. Cuando ea sa, de|ando e decoso aroma de su perfume
fotando en e despacho como s fuese una frma fantasmagrca, Toms
mr haca aba|o y se do cuenta, sorprenddo, exctado, de que ya haban
reacconado sus fudos, a qumca estaba en movmento, e cuerpo
ansaba o que a mente reprma. Una vgorosa ereccn enaba sus
pantaones.
Traspasaron os portones de coego de Sao |uo da Barra a tma hora
de a maana. Fueron a observar a Margarda en e aua y, espando por a
rend|a de a puerta entreaberta, a descubreron, sentada en su ugar,
|unto a a ventana, con expresn muy atenta. Sus padres saban que tena
fama de buena compaera; defenda sempre a os ms dbes, ayudaba a
os que se maguaban en e recreo, no e mportaba en absouto perder en
os |uegos que se dsputaban en e coego y sempre se ofreca como
vountara para sar de |uego cuando eran ms de a cuenta; egaba
ncuso a hacerse a desentendda sempre que agn compaero se buraba
de su condcn y ovdaba deprsa as afrentas. Toms y Constanza a
mraron argo rato por a rend|a, con admracn, como s fuese una santa;
pero ya era a hora de a reunn y se veron forzados a abandonar a puerta
de aua. Aceeraron e paso y se presentaron en e despacho de a
drectora; no tuveron que esperar mucho a que se os nvtase a entrar.
La responsabe de coego era una mu|er de cuarenta y pocos aos,
huesuda y ata, con e peo tedo de rubo y gafas de aros redondas; os
recb con cortesa, pero se not enseguda que se senta presonada por e
tempo.
-Tengo un amuerzo a a una -expc-. Y una reunn de coordnacn
pedaggca a as tres de a tarde.
Toms consut e reo|, eran as doce y dez, tenan cncuenta mnutos
por deante; no vea razn para que no bastase con todo ese tempo.
- -114 114- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Menos ma que tene esa reunn de coordnacn pedaggca -
ntervno Constanza-, porque o que nos trae aqu tene que ver,
obvamente, con cuestones pedaggcas.
-Lo s muy ben -d|o a drectora, para quen esta cuestn se haba
convertdo en una pesada desde a anteror reunn con a pare|a, a
comenzos de curso ectvo-. Supongo que se trata de probema de
profesor de educacn especa.
-Naturamente.
-Pues eso es un agobo.
-No dudo de que para usted sea un agobo -nterrump Constanza, con
un tono evemente rrtado en a voz-. Pero puede creer que, para
nosotros, y sobre todo para nuestra h|a, es una trageda. -La sea con e
ndce-: Tene usted dea de dao que e est hacendo a Margarda a
fata de un profesor de educacn especa?
-Seora, estamos hacendo o que podemos...
-Estn hacendo poco.
-No es verdad.
-S -nsst-. Y usted sabe muy ben que o es.
-Por qu no contratan otra vez a profesor Correa? -pregunt Toms,
entrando en e dogo e ntentando evtar que se transformase en un
pugato verba entre as dos mu|eres-. Estaba hacendo un traba|o
exceente.
E tono spero de a reunn anteror, cuando comenzaron as cases y os
avsaron de que en este curso ectvo no estara e profesor Correa n nade
para dar e apoyo especa a Margarda, o haba de|ado aerta; y a verdad
es que e confcto aumentaba de ntensdad a medda que segua sn
resoverse e probema y se haca evdente e retraso escoar de a na.
-Me encantara contratar a profesor Correa -d|o a drectora-. E
probema es que, como ya es expqu en a reunn anteror, e mnstero
ha recortado e presupuesto y no tenemos dnero para contratar
coaboradores.
-Excusas -excam Constanza-. Tenen dnero para otras cosas y no
o tenen para un profesor de educacn especa?
-No, no tenemos dnero. Nos han reducdo e presupuesto.
-Usted sabe que Margarta e ao pasado saba eer y que este ao ya
no ogra entender una soa paabra escrta? -pregunt Toms.
-Pues... eso no o saba.
-E ao pasado tena a profesor Correa, que se ocupaba de a educacn
especa, y este ao no tene nada, savo e profesor currcuar norma. -
- -115 115- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Sea a a puerta, como s su h|a os esperase de otro ado-. E resutado
est a a vsta. E profesor currcuar norma, como es evdente, no entende
nada sobre a educacn que precsan os nos con necesdades especaes
-concuy Constanza.
La drectora extend as pamas de sus manos, vovndoas haca a
pare|a, como s es pdera que tuvesen cama.
-Ustedes no me estn escuchando -afrm-. Por m, contratara ahora
msmo a profesor Correa. E probema es que no tengo dnero. E mnstero
ha recortado e presupuesto.
Constanza se ncn sobre e escrtoro.
-Seora drectora -d|o ntentando mantenerse serena-. La exstenca
de profesores de educacn especa para apoyar a nos con necesdades
especaes en os coegos pbcos est prevsta por a ey. No es un
caprcho nuestro, no es una exgenca dsparatada, no es un favor que nos
hacen. Es ago que est prevsto en a ey. Lo nco que pedmos, m mardo
y yo, es que este coego cumpa a ey. N ms n menos. Oue cumpa a ey.
La drectora suspr y sacud a cabeza.
-Yo s o que dce a ey. E probema es que en este pas se aprueban
eyes muy bontas, pero no se dan as condcones para que sean apcadas.
De qu me srve tener una ey que me obga a recurrr a un profesor de
educacn especa s no tengo dnero para contrataro? Por o que a m
respecta, os dputados podran decretar ncuso..., yo qu s, que se vva
eternamente. Pero no porque saga una ey que dce que hay que vvr
eternamente as personas van a cumpr esa ey. Sera una ey rrea. Lo
msmo ocurre con este caso. Se ha creado una ey muy |usta, muy bonta,
muy humana, pero, cuando ega a hora de poner a pasta, no hay nada
para nade. En otras paabras: a ey exste para que se dga que exste,
para que aguen se |acte de habera aprobado. Nada ms.
-Entonces qu es o que usted sugere? -pregunt Toms-. Oue as
cosas se queden como estn? Oue nuestra h|a Margarda sea de|ada de
ado en este curso y que no cuente con e apoyo de un profesor
especazado? Es eso?
-S -asnt Constanza-, Ou pensa hacer?
La drectora se qut as gafas, humedec as entes con un cdo vaho
expedo por sus pumones y as frot con un pato anaran|ado.
-Tengo una propuesta que haceres.
-Dga.
-Como es he dcho, no hay dnero para contratar a profesor Correa.
Consderando ese mpedmento, m dea es que a profesora Adeade se
dedque a dar e apoyo que a Margarda e haga fata.
- -116 116- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-La profesora Adeade? -se sorprend Constana.
-S.
-Pero tene ea aguna formacn en educacn especa?
-Seora, quen no tene perro caza con e gato.
-Voy a hacer de otro modo a pregunta: ea entende ago de educacn
a nos con necesdades especaes?
La drectora se evant de escrtoro.
-Creo que es me|or amara -repuso, drgndose a a entrada y
evtando responder drectamente a a pregunta que se e haca, detae que
no pas nadvertdo a os padres; abr a puerta y se asom-: Mara,
meme a a profesora Adeade, por favor.
Vov a sentarse y acab a mpeza de as entes, despus se as cooc
en e rostro. Toms y Constanza se mraron; se sentan resuetos a uchar
hasta e fna por e derecho de su h|a a tener apoyo pedaggco de un
profesor especazado, que comprendera sus mtacones y a me|or forma
de superaras. Ambos estaban convencdos de que Margarda sera capaz de
progresar, ta como os dems nos, pero, como era notabemente ms
enta en e aprendza|e, necestaba ayuda.
-Se puede?
La profesora Adeade era una mu|er fuerte, ancha, con aspecto materna,
pareca muy bonachona; se aseme|aba a una de aqueas madres de campo,
rubcundas, mofetudas, protectoras, sempre con un montn de h|os a su
arededor. Se saudaron y a recn egada se sent |unto a a pare|a.
-Adeade -comenz dcendo a drectora-. Como sabe, estamos sn
presupuesto para contratar este ao a profesor Correa, que daba apoyo a
Margarda. E otro da hab con usted sobre e probema y me acuerdo de
que se ofrec vountaramente para as cases de educacn especa de
este ao.
Adeade asnt con a cabeza.
-S. Como e he dcho, tambn estoy preocupada por a stuacn que
afecta a Margarda y a Hugo. --Hugo era otro no con trsoma 21 que ba
a msmo coego-. Dado que e profesor Correa ya no puede venr, estoy
totamente dsponbe para ayudar a estos nos.
-Pero, profesora Adeade -nterrump Constanza-, tene usted
aguna especazacn en educacn especa?
-No.
-Do aguna vez apoyo a nos con trsoma 21?
-No. Mre, estoy so ofrecndome para egar a una soucn.
-Cree que Margarda, con usted, va a evouconar sgnfcatvamente?
- -117 117- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Penso que s. Voy a dar o me|or de m.
Toms se agt en a sa.
-Con e debdo respeto por su buena vountad, d|eme decre una cosa:
Margarda no necesta tener unas cases en as que no va a progresar, unas
cases que so srvan para decr que as tene. Las cases no son un fn en s
msmas, sno un medo para egar a un fn. E ob|etvo no es que tenga
cases, sno que aprenda. De qu e srve tener cases con usted s, a fna,
segur sn saber nada?
-Ben, espero que aprenda ago.
-Pero, basndome en o que e he odo decr ahora, no tene usted a
menor dea de o que es necesaro para ensear a un no como ste.
Nunca hzo una especazacn en este mbto n ha dado cases a nos
con trsoma 21. No s s o sabe, pero un profesor de educacn especa no
es exactamente un profesor en a acepcn norma de a paabra. Es ms
ben una combnacn de entrenador y fsoterapeuta, aguen que estmua
a no, que o entrena, que o eva hasta e mte. Con a me|or vountad
de mundo, e dgo con toda franqueza que no veo en usted as
caracterstcas de una profesora preparada para esa tarea.
-Reconozco que ta vez no tenga a preparacn n os conocmentos
necesaros para...
-Veamos -nterrump a drectora, a quen no e estaba gustando e
rumbo que tomaba a conversacn-. Las cosas son o que son. No vamos a
contar con e profesor Correa. La profesora Adeade est dsponbe. Todos
estamos de acuerdo en que a profesora Adeade no es una especasta en
educacn especa. Pero, queramos o no, es a nca persona con a que
contamos. Por tanto, vamos a aprovechar esta oportundad y a resover e
probema. No es a me|or soucn, pero es a soucn posbe.
Toms y Constanza cruzaron sus mradas, agobados.
-Seora drectora -farfu -. Lo que nos est ofrecendo no es una
soucn para e probema de Margarda. Es una soucn para su probema
-subray a paabra su-. Usted quere despachar esta cuestn, no
quere resovera de verdad. Pero veamos. Lo que nuestra h|a necesta es
|ustamente un profesor de educacn especa. Repto: un profesor de
educacn especa -d|o cas deetreando a paabra-. No necesta de
cases, necesta aprender. Con a profesora Adeade va a tener cases, pero
no va a aprender. La profesora Adeade no es a soucn.
-Es a soucn que tenemos.
-Es a soucn para su probema, pero no es a soucn para e
probema de Margarda.
- -118 118- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-No hay otra soucn -concuy a drectora con un gesto perentoro,
ta|ante-. Tendr que ser a profesora Adeade quen d as cases de
educacn especa.
-No puede ser.
-Tendr que ser.
-Dscupe, pero no estamos de acuerdo.
-Cmo que no estn de acuerdo?
-No estamos de acuerdo. Oueremos un profesor especazado en
educacn especa, como est prevsto por a ey.
-Ovde a ey. No hay dnero para contratar a ese profesor.
-Consgao.
-Escuche ben o que e dgo: no hay dnero. Tendr que ser a profesora
Adeade.
-No estamos de acuerdo, ya se o he dcho.
La drectora frunc os o|os, mrando a matrmono. Hzo una pausa y
suspr pesadamente, como s acabase de tomar una decsn dfc.
-Entonces van a tener que entregarme un escrto en e que dgan que no
aceptan as cases de educacn especa.
-No podemos hacer eso.
-Cmo?
-Oue no podemos hacero.
-Por qu no pueden?
-Porque no es verdad. Oueremos as cases de educacn especa, es
evdente que as queremos. Pero as queremos mpartdas por un profesor
debdamente preparado. Lo que no aceptamos, y estamos dspuestos a
manfestaro por escrto, es una profesora que, aun con a me|or vountad,
no est preparada para dar apoyo a nos con necesdades especaes.
La reunn acab sn egar a nngn acuerdo. La drectora se despd de
modo seco, frustrada por a fata de soucones, y e matrmono abandon
e coego con a mpresn de que por ese camno no egaran a nnguna
parte. Para Toms y Constanza estaba caro que ya no podan contar con e
coego pbco; necestaban contratar drectamente a un profesor de
educacn especa, pero e probema, como en tantas cosas en a vda, es
que no es acanzaba e dnero para eso.
- -119 119- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Mr e edfco apuntado en su breta de notas. Era un edfco antguo,
caramente necestado de una restauracn urgente, en o ato de a Ra
Latno Coeho. Se acerc a a entrada y comprob que a puerta se
encontraba entreaberta. Toms a empu| y fue a dar a un vestbuo
decorado con azue|os gastados, agunos ya con ra|as, otros con a pntura
desvada por e tempo; a uz de a cae era a nca umnacn, se
derramaba por a puerta e nvada e pequeo vestbuo con fugor,
dbu|ando en e sueo una geometra de cardad ms a de a cua
domnaba a penumbra. Toms do tres pasos, se sumerg en a sombra y
sub as escaeras de madera; cada escan cru|a con e peso de su
cuerpo, como s protestase contra a ntrusn que egaba para nterrumpr
su ndoente reposo. E edfco exhaaba e oor caracterstco de os
materaes ve|os, aque hedor a moho; a humedad retenda en a tarma y
en as paredes que se haba convertdo en a marca propa de os edfcos
antguos de Lsboa. Leg a segundo pso y comprob e nmero de a
puerta; buscaba e segundo derecha y era aqua, evdentemente. Pus e
botn negro embutdo en a pared y un ding:dong tranquo son dentro de
apartamento. Oy pasos, e rudo metco de a cerradura que se
destrababa y a puerta se abr.
3(e!0 -saud Lena, dndoe a benvenda-. =al2oen"
Toms se qued un argo rato absorto en a penumbra, nmv en a
puerta mrando a su anftrona. La sueca aparec con una busa de seda
azu caro, muy ceda, como s estuvese en verano. E escote era muy
ampo, reveando sus senos cas hasta e mte, vastos y vouptuosos, sn
sostn, separados por un profundo surco; so sus pezones permanecan
ocutos, pero aun as era posbe advnaros por e reeve que adquran en
a seda, protuberantes como un botn esconddo. Una mn-fada banca,
con un azo atera amaro que serva de cnturn, destacaba sus pernas
argas y ben hechas, cazadas con unos eegantes zapatos negros de tacn
ato que acentuaban as sensuaes curvas de su cuerpo.
-Hoa -d|o por fn-. Est usted hoy... muy guapa.
-Le parece? -La muchacha sonr-. Gracas, es muy amabe. -Le
hzo una sea para que entrase-. Sabe? En comparacn con e nverno
de Sueca, e nverno en Portuga me parece verano. As que, como tengo
mucho caor, decd ponerme ropa ms gera. Espero que no e mporte.
Toms traspas a puerta y entr en e apartamento.
-De nngn modo -d|o, ntentando dsmuar e rubor que cooreaba sus
pmuos-. Ha hecho ben. Ha hecho muy ben.
Haca caor en e apartamento, en un amatvo contraste con a
temperatura de fuera. E sueo era de grandes tabas barnzadas de madera
antgua, y cuadros antguos, de aspecto austero y de ba|a cadad, cogados
de as paredes. No oa a moho; por e contraro, fotaba en e are un
agradabe aroma a comda a fuego.
- -120 120- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Puedo guardare a chaqueta? -pregunt ea, estrando e brazo en su
dreccn.
E profesor se qut a chaqueta y se a entreg. Lena a cog de una
percha |unto a a puerta de a entrada y condu|o a su nvtado por e argo
paso de apartamento. Se vean dos puertas cerradas a a zquerda y una
cocna a fondo. A ado de a cocna, se abra otra puerta; era a entrada de
a saa, donde estaba a mesa puesta para dos personas.
-Dnde consgu este apartamento? -pregunt , asomando por a
puerta.
Muebes antguos, de robe y noga, decoraban a saa de manera senca.
Haba dos sofs marrones, de aspecto gastado y austero; un teevsor
apoyado en una mesta; y un muebe de pared, en e que se exponan ve|as
pezas de porceana. La uz de da, fra y dfusa, rrumpa por dos ventanas
atas que daban a un pato nteror rodeado de traseras de apartamentos.
-Lo aqu.
-S, pero cmo supo de su exstenca?
-Fue en e GIRE.
-GIRE? Ou es eso?
-Es e Gabnete de Informacones y Reacones Exterores de a facutad.
Son eos os que nos dan apoyo ogstco. Cuando egu, fu a a ver qu
haba para aquar y descubr este apartamento. Es pntoresco, no?
-S, s que o es -coment Toms-. Y qun es e dueo?
-Es una seora de edad que vve en e prmer pso. Este apartamento
era de un hermano suyo, que mur e ao pasado. Decd aquaro a
extran|eros, dce que son os ncos centes que acaban marchndose a
cabo de un tempo.
-Es sta a ve|a.
Lena entr en a cocna, mr e nteror de a cazuea a fuego, revov a
comda con a cuchara de madera, osque e vapor que se eevaba de a
oa y sonr a profesor.
-Va a quedar bueno -d|o, sa de a cocna y ev a Toms haca a
saa-. Pngase a gusto -aad ndcando e sof-. Dentro de poco e
amuerzo estar sto.
Toms se acomod en e sof y a muchacha se sent a su ado, con as
pernas confortabemente cruzadas ba|o su cuerpo. Intentando mantenerse
ocupado, porque no quera de|ar que se nstaase un senco embarazoso, e
profesor abr a cartera que evaba en a mano y sac de a unos
documentos.
- -121 121- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-He trado aqu unas notas sobre a escrtura cuneforme sumera y
acada -reve-. Le resutar especamente nteresante e uso de os
determnatvos.
-Determnatvos?
-S -d|o-. Tambn se os conoce como ndcadores semntcos. -
Sea unos trazos cuneformes dbu|ados en os apuntes-. Lo ve? Este es
e e|empo de un vocabo que puede utzarse como ndcador semntco. En
este caso es a paabra gs, que sgnfca madera y se usa con os
nombres de rboes y de ob|etos hechos de madera. La funcn de os
ndcadores semntcos es reducr a ambgedad de os smboos. En este
e|empo, e determnante gs, cuando se utza antes de...
-Oh, profesor -ntervno Lena, en acttud de spca-. No podemos
de|ar eso para despus de amuerzo?
-Pues s..., caro. -Se sorprend Toms-. Pens que querra
aprovechar para r avanzando en a matera.
-Nunca con e estmago vaco -d|o con una sonrsa a sueca-.
Amenta ben a tu servo y tu vaca te dar ms eche.
-Cmo?
-Es un refrn sueco. Ouere decr, en este caso, que m cabeza rendr
ms s m estmago est eno.
-Ah -entend e profesor-. Ya me he dado cuenta de que e gustan
mucho os refranes.
-Me encantan. Los refranes encerran eccones de gran sabdura, no e
parece?
-S, ta vez.
-Ah, estoy convencda -excam con un tono perentoro-. En Sueca
soemos decr que os refranes revean o que e puebo pensa. -Az as
ce|as-. Los portugueses tenen muchos refranes?
-Agunos.
-Me ensea aguno?
Toms sot una carca|ada.
-Pero, a fna, qu quere que e ensee? -pregunt-. La escrtura
cuneforme o os refranes portugueses?
-Por qu no as dos cosas?
-Pero mre que eso evar mucho tempo...
-Oh, no mporta. Tenemos toda a tarde, no?
-Ya veo que tene respuestas para todo.
- -122 122- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-La espada de as mu|eres est en su boca -sentenc Lena-. Es otro
refrn sueco. -Le anz una mrada macosa-. Y mre que, en m caso,
este refrn tene un dobe sentdo.
Toms, cohbdo y sn saber qu decr, az as dos manos.
-Me rndo.
-Me parece ben -d|o ea recostndose en e sof-. Dgame, profesor,
usted es de Lsboa?
-No, nac en Casteo Branco.
-Y cuando se vno a Lsboa?
Cuando era |oven. Vne a estudar hstora a a facutad.
-Ou facutad?
-La nuestra.
-Ah -d|o ea y f| en sus o|os azues, observndoo con atencn-.
Nunca se cas?
Toms se qued unos nstantes sn saber cmo responder. Vac durante
unos nstantes demasado argos, dvddo entre a mentra, que sera muy
fc de descubrr, y a verdad, que rremedabemente ae|ara a a
muchacha; pero acab ba|ando os o|os y se oy decr a s msmo:
-S, estoy casado.
Tem a reaccn de a sueca. Pero Lena, para su gran sorpresa, no
parec moesta.
-No me extraa -excam a sueca-. Guapo como es...
Toms enro|ec.
-Ben... pues...
-La quere?
-A qun?
-A su mu|er, caro. La quere?
Aqu estaba a oportundad para matzar e asunto.
-Cuando nos casamos, s, sn duda. Pero sabe? Nos hemos do ae|ando
con e tempo. Hoy somos amgos, es certo, aunque, en readad, no se
puede decr que haya amor.
La observ atento, ntentando medr su reaccn; e parec que ea se
haba quedado satsfecha con a respuesta y se snt avado.
-En Sueca decmos que una vda sn amor es como un ao sn verano -
coment a muchacha-. No est de acuerdo?
-S, caro.
- -123 123- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Lena desorbt nesperadamente os o|os y se ev a mano a a boca. Se
evant de un sato, con expresn de aarma, una expresn de urgenca en
e rostro.
-Ah! -grt-. Me ovdaba! La comda!
Se fue voando a a cocna. Toms oy a a dstanca e sondo de os
amentos a fuego y de a cuchara revovndoos en e cazo, adems de
unas excamacones ahogadas de su anftrona.
-Est todo ben? -pregunt estrando e cueo en dreccn a a puerta.
-S. -Fue a respuesta de a sueca, grtando desde a cocna-. Est
sto. Ya puede sentarse a a mesa.
Toms no obedec. En cambo, fue hasta a puerta de a cocna. Vo a
Lena su|etando un cazo caente con un pao, echando sopa en una sopera
ancha, de porceana antgua, gua a a de os patos coocados en a mesa.
-Ouere ayuda?
-No, no hace fata. Vaya a a mesa.
E profesor a mr, vacante, sn saber s debera reamente r a sentarse
o s era me|or nsstr. Pero a expresn resueta de a sueca o convenc de
que deba obedecera. Vov a a saa y ocup su ugar a a mesa. Instantes
despus, Lena entr en a saa con a sopera humeante en os brazos. La
apoy pesadamente en a mesa y suspr de cansanco.
-Puf! Ya est! -excam ea, avada-. Vamos a comer.
Out a tapa de a sopera y e srv a Toms con un cucharn de sopa.
Despus e toc a ea. E profesor observ e pato con expresn
desconfada; era una sopa banca, con trozos sdos en e medo, y un
aroma agradabe, sucuento.
-Ou es esto?
-Sopa de pescado.
-Sopa de pescado?
-Prubea. Es buena.
-Parece dferente de as nuestras. Es un pato sueco?
-Casuamente, no. Es noruego.
Toms prob un poco. La sopa tena una consstenca cremosa, con un
ntenso regusto a mar.
-Hmm, est buena -aprob , saboreando e nctar marno de cado;
hzo un gero movmento con a cabeza en dreccn a su anftrona-.
Enhorabuena, es una gran cocnera.
-Gracas.
- -124 124- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ou pescados eva?
-Oh, varos. Pero no s su nombre en portugus.
-Y e pato prncpa tambn va a ser de pescado?
-Este es e pato prncpa.
-Cmo? Esta es a sopa...
-La sopa de pescado noruega es muy sustancosa. Ya ver que, cuando
acabe de comera, se sentr sacado.
Toms mord un trozo de pescado, e parec meruza, sazonada con e
qudo banco de cado.
-Por qu razn es banca a sopa? -d|o sorprenddo-. No se hace con
agua?
-Leva agua, pero tambn eche.
-Leche?
-S -asnt ea; de| de comer y o mr con una expresn nsnuante
-. Sabe cu es m mayor fantasa de cocnera?
-S?
-Cuando un da est casada y tenga un h|o, har una sopa de pescado
con a eche de ms tetas.
Toms cas se atragant con a sopa.
-Cmo?
-Ouero hacer una sopa de pescado con a eche de ms tetas -rept,
como s d|ese a cosa ms natura de mundo; ev su mano a seno
zquerdo y o exprm de ta modo que e pezn asom por e borde de
escote-. Le gustara probara?
Toms snt una ereccn tremenda que se abra paso en sus pantaones.
Incapaz de pronuncar una paabra y con a garganta repentnamente seca,
asnt con a cabeza. Lena sac todo e seno zquerdo fuera de escote de
seda azu; era echoso como a sopa, con un ancho pezn rosa caro y a
punta turgente y dura como un chupete. La sueca se evant y se acerc a
profesor; de pe a su ado, e apoy e seno en a boca. Toms no se resst.
La abraz por a cntura y comenz a chupare e pezn saente; e seno era
cdo y suave, tan grande que e nund a cara. Len as pamas de sus
manos con os dos senos y os apret como s fuesen co|nes, en una pusn
de u|ura, quera sentros ternos y sabrosos. Mentras chupaba, Lena e
desabroch e cnturn y e botn de os pantaones; corr a cremaera de
a bragueta haca aba|o y e qut os pantaones con un movmento rpdo.
Prvndoo de sus senos, deprsa o recompens de otro modo; se arrod a
os pes de a sa, se ncn sobre su regazo y en su boca. Toms gm y
perd e poco contro que e quedaba sobre s msmo.
- -125 125- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
- -126 126- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 6 Captulo 6
La puerta sur de monastero de os |ernmos, en readad formada por
dos pesadas puertas de madera, se mantena cerrada a os vstantes. Toda
a entrada de prtco, con su espectacuar enca|e de mrmo banco de
Loz, en un esto gtco enrquecdo por eementos paterescos y
renacentstas, consttua una de as partes ms hermosas de a aparatosa
fachada de argo monastero de sgo XVI; escenas regosas y secuares,
escupdas en a pedra con prmoroso detae, decoraban os dos arcos
sobre as puertas, domnadas por una estatua de nfante don Enrque en e
mane centra y guarnecdas adems por mtpes coumnas degadas que,
repetas de estatuas y reeves trenzados, se azaban en dreccn a ceo
grs de a maana.
Toms rode toda a fachada sur de monastero, de pedra banca so
sapcada, aqu y a, por manchas marrones o grses de sucedad, y donde
se destacaba una cpua mtrada, de nspracn bzantna, sobre a torre de
a campana. Gr en a esquna y se desz por a puerta axa, a ponente;
sta era a entrada prncpa, pero su stuacn, enca|ada en una gaea
estrecha y a a sombra de una bveda ba|a que oscureca su rco enca|e de
esto renacentsta, dsmnua su mportanca. Cruz e pasa|e y entr en a
grandosa gesa de Santa Mara, sus o|os de nmedato fueron atrados
haca e frmamento de santuaro, a monumenta bveda soportada por
esbetos pares octogonaes, de pedra rcamente abrada, que se abran
arrba como pameras ggantes, mentras as ho|as sostenan a cpua y se
enazaban en una geomtrca red de nervaduras.
Neson Moart, entretendo en admrar as vdreras de a gesa, se
encontr con e recn egado y fue a reunrse con ; os pasos retumbaban
en e santuaro cas deserto.
-Hoa, Tom -saud-. Cmo va todo?
Toms e do a mano.
-Hoa, Neson.
-Este es un monumento mpresonante, no? -pregunt hacendo un
gesto ampo con a mano, como s qusese mostrar todo o que haba
arededor-. Sempre que vengo a Lsboa me doy una vueta por aqu. No
puede haber obra tan magnfca para conmemorar os descubrmentos y e
comenzo de a gobazacn. -Lo condu|o hasta uno de os pares
- -127 127- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
octogonaes y sea uno de os reeves en a pedra-. Ve eso? Es una
cuerda de marnero. Sus antepasados escuperon en una gesa una
cuerda de marnero! -Sea para otro ado-. Y a hay peces, acachofas,
pantas tropcaes, hasta ho|as de t.
Toms sonr ante e entusasmo de amercano.
-Neson, conozco ben e monastero de os |ernmos. Los temas
martmos escupdos en a pedra son o que hacen de este esto, amado
esto manueno, ago nco en a arqutectura munda.
-Exactamente -asnt Moart-. Ago nco.
-Y sabe cmo se fnanc a construccn de monastero? Con un
mpuesto sobre as especas, as pedras precosas y e oro que as carabeas
tra|eron de todo e mundo.
-Ah, s?
-Lo amaban e dnero de a pmenta.
-F|ese -coment e amercano mrando a su arededor-. Y qun
mand hacero? Fue Enrque e Navegante?
-No, e monastero de os |ernmos es posteror. Corresponde a a
apoteoss de os descubrmentos.
-Pero a apoteoss no fue con Enrque?
-Caro que no, Neson. Enrque fue e hombre que pane todo en e sgo
xv; pero os descubrmentos so egaron a su apogeo con e cambo de
sgo, durante os renados de don |uan II y don Manue. Fue este tmo
quen mand construr e monastero de os |ernmos a fnaes de sgo xv.
-Hzo un gesto ampo-. La gesa en a que nos encontramos era,
antguamente, una ermta controada por os temparos de a Orden Mtar
de Crsto, y fue aqu donde Vasco da Gama vno a rezar antes de partr para
a Inda, en 1497. Don Manue amentaba entonces e sueo de ser e rey de
toda a pennsua Ibrca, nstaando a capta en Lsboa, e hzo todo o
posbe para convertrse en heredero de a Corona de Casta y Aragn. Para
acanzar ese ob|etvo, tena un pan que confaba en a seduccn de os
Reyes Catcos. Se cas con dos h|as de os soberanos de Casta y
Aragn, adems de expusar, para compaceros, a os |udos de Portuga.
Por otro ado, orden construr este monastero, que entreg, no a a Orden
de Crsto, como sera natura, sno a a Orden de os |ernmos, mon|es que
eran confesores de Isabe a Catca. La ambcn de don Manue cas
resutara premada cuando, en 1498, fue consagrado heredero de os Reyes
Catcos, pero e proyecto, como es evdente, acab en a nada.
Deambuaron por e recnto y fueron a admrar a tumba de Vasco da
Gama, a a zquerda. Una estatua de mrmo rosado en tamao rea,
yacente con as manos eevadas en una pegara, entre motvos de cuerdas,
esferas armares, carabeas, una cruz de a Orden de Crsto y smboos
- -128 128- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
martmos, seaaba e sarcfago de gran navegante. En e ado derecho se
encontraba e mausoeo de Lus de Cames; e gran poeta pco de os
descubrmentos estaba guamente representado por una estatua yacente
sobre e sarcfago, con as manos undas en acttud de oracn, una corona
de aurees sobre e cabeo, a cabeza apoyada en una amohada de pedra.
-Estn reamente ah? -pregunt Moart, con a mrada f|a en e
atad escupdo de Vasco da Gama.
-Ounes?
-Vasco da Gama y Cames.
Toms se ro.
-Es o que es decmos a os turstas.
-Pero estn o no estn?
-D|eme que se o expque a m manera -d|o Toms, apoyando a
mano en a tumba de gran navegante-. Los restos mortaes que se
encuentran en este sarcfago son cas con toda segurdad os de Vasco da
Gama. -Sea haca e otro ado-. Pero os restos mortaes que estn
depostados en aque sarcfago cas con toda segurdad no son de Cames.
Los guas, no obstante, es dcen a os turstas que Cames est reamente
ah. Parece que a eos es gusta y hay muchos que aprovechan para
comprar uego 'os lusFadas"
Moart mene a cabeza.
-Eso es deshonesto.
-Oh, Neson, no seamos ngenuos. Cmo aguen puede estar seguro de
que os restos de una persona que mur hace qunentos aos pertenecen
reamente a determnada persona? Oue yo sepa, hace qunentos aos no
exstan pruebas de ADN, por o que no podemos tener garanta aguna.
-Aun as...
-Ha do ya a Seva a ver a tumba de Con?
-S.
-Y est seguro de que Con est reamente a?
-Bueno, es o que dcen, no?
-Y s yo e dgo que puede ser una patraa, que os restos mortaes que
se encuentran en Seva ta vez no son os de Con?
E estadoundense o mr con acttud nterrogante.
-No o son?
Toms sostuvo a mrada y mene a cabeza.
-Hay quen dce que no.
- -129 129- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Moart se encog de hombros.
-Who cares?
-Exactamente. Cu es e probema? Lo que nteresa es e vaor
smbco. Ta vez no sea Con quen est a, pero a verdad es que aque
cuerpo representa a Con. Es un poco como a tumba de Sodado
Desconocdo, que, pudendo ser de cuaquer persona, hasta de un desertor
o de un trador, representa a todos os sodados.
Una muttud comenz a avanzar por a puerta axa, como una crecente
cada vez ms coposa, paroteando con un murmuo nervoso, exctado;
eran turstas espaoes trados por un autocar que acababa de egar a os
|ernmos y que se desparramaban por e santuaro como hormgas
voraces, con cmaras cogadas de cueo y pastees de nata en a mano. La
nvasn espaoa, con su aga/ara desordenada, catca, aunque
respetuosa, desasoseg a os dos hstoradores, ms nteresados en
encontrar un rncn tranquo para conversar.
-Venga -d|o Moart hacndoe una sea con a mano-. Vamos a
habar a dentro.
Saeron de a gesa por a puerta axa, huyendo de os turstas; graron
a a derecha, compraron dos tques en a taqua, enfaron por os cortos
pasos nterores y veron abrrse frente a eos e caustro rea. Un pequeo
|ardn pasa|stco francs cooreaba e e|e de caustro, senco, sn fores,
so con un csped rastrero recortado en formas geomtrcas arededor de
un pequeo ago crcuar; todo e pato centra, formado por e csped y por
e ago, estaba rodeado por os arcos y baaustradas de os dos psos
abovedados de os pasos de monastero, se vean cuatro tramos a cada
ado con vrtces achafanados. Los vstantes graron a a zquerda en a
gaera nferor, camnando por a sombra; observaron os enca|es grabados
en a pedra de as fachadas de os pasos y contemparon a rqueza de os
detaes escupdos en reeve; se percban por todas partes smboos
regosos, cruces de a Orden Mtar de Crsto, esferas armares, escudos y
embemas, cuerdas escupdas, formas enazadas, pantas, mazorcas, aves,
anmaes fantstcos, agartos, dragones marnos; entre a fauna y a fora
extcas aparecan medaones con bustos a a romana, aqu e perf de
Vasco da Gama, a e de Pedro Avares Cabra.
-Este caustro es extraordnaro -coment Moart.
-Fastuoso -concd Toms-. De os ms hermosos de mundo.
Contemparon os arcos de a panta ba|a, por donde deambuaban sn
rumbo aparente. Los arcos estaban dvddos en dos, con coumntas
snuosas y escamadas; as pastras exterores exhban una ornamentacn
suave y apanada, mentras que e arco nteror se destacaba por a
decoracn manuena, afgranada y compe|a. Recorreron dstradamente
a gaera, hasta que e estadoundense se desnteres de os smboos
escupdos en a pedra y mr a Toms.
- -130 130- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y ben, ya tene aguna respuesta para m?
E portugus se encog de hombros.
-No s s tengo respuestas o s tengo ms preguntas.
Moart hzo un chasqudo con a engua, dsgustado.
-Tom, e reo| sgue su curso, no tenemos tempo que perder. Hace dos
semanas que usted fue a Nueva York y una semana que regres a Lsboa.
Necestamos respuestas rpdas.
Toms se acerc a a fuente de caustro. La fuente tena un en
escupdo, e anma herdco de san |ernmo, sentado con as patas
deanteras ergudas y un ho de agua manando de su boca, berando un
borboteo qudo, contnuo y rea|ante. Pas a mano por e agua fra y
crstana, pero no prest atencn a a estatua; tena en su mente otros
asuntos prortaros.
-Mre, Neson, no s s o que tengo e va a gustar, pero es o que resut
de engma que nos de| e profesor Toscano.
-Ya ha descfrado aque mensa|e? -pregunt Moart.
Toms se sent en a bancada de pedra de a gaera, deba|o de os
arcos, dando a espada a pato y frente e maczo boque de mrmo que
seaaba a tumba de Fernando Pessoa. Abr a cartera.
-S -d|o, sac os documentos y busc una ho|a en especa; a
encontr y se a mostr a Moart, que se sent a su ado-. Ve esto?
Sea unas paabras manuscrtas en mayscua.
-Mooc -ey Moart en a prmera nea; despus a segunda-:
Nnunda omastoos.
-Esta es una fotocopa de a cfra de|ada por Toscano -expc Toms-.
He estado dando vuetas a este gamatas, pensando que era un cdgo o,
eventuamente, una cfra de susttucn, aunque esto tmo me parecese
menos probabe. Pero, en readad, se trataba de una cfra de transposcn.
-Mr a Moart-. Un anagrama. Sabe qu es un anagrama?
E estadoundense esboz una mueca con a boca.
-No.
-Un anagrama es una paabra o frase formada a partr de
reordenamento de as etras de otra paabra o frase. Por e|empo, santos
es un anagrama de tansosC"
2
Ambas paabras usan as msmas etras,
aunque en un orden dferente, entende?
-Ah -afrm Moart-. Eso tambn exste en ngs?
2 Posbe broma de persona|e: BtansoC sgnfca neco, tonto en portugus. (N.
de T.)
- -131 131- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Caro, en todas as enguas con escrtura afabtca -acar Toms-. E
prncpo sempre es e msmo.
-No conozco nngn caso.
-Caro que conoce. Hay anagramas en ngs que son famosos. Por
e|empo, Evs es anagrama de BR-esC" BFuneralC es anagrama de Breal
/unC"
-Muy gracoso -coment Moart sn sonrer-. Pero qu tene que ver
eso con as nvestgacones de profesor Toscano?
-Oue nos ha de|ado un anagrama, por aaddura uno muy senco en
a prmera nea, de aqueos en que a prmera etra se ha convertdo en a
tma, a segunda en a pentma, y as sucesvamente, como un espe|o. -
Vov a mostrar a fotocopa de mensa|e cfrado-. Lo ve? Mooc debe
eerse Coom. Pero nnunda omastoos es un anagrama ms compe|o,
cuyo descframento mpca un cruce afabtco. Sgnfca noina sunt
odiosa"
-La frase de romano.
-Ovdo.
-Y qu sgnfca?
-Como ya e he expcado, noina sunt odiosa sgnfca os nombres
son mpropos.
-Y Coom?
-Es un nombre.
-Un nombre mpropo?
-S.
-Y qun es ese tpo?
-Crstoforo Coombo.
Moart se qued un buen rato mrando a Toms.
-Expqueme, a ver s o entendo -d|o e amercano, rascndose e
mentn-. Ou pretenda decr e profesor Toscano con ese mensa|e
cfrado?
-Oue e nombre de Coom era mpropo.
-S, pero cu es e sgnfcado de esa frase?
-Esa fue a parte ms dfc de entender, dado que a frasees ambgua -
reconoc Toms; sac otra ho|a de a cartera y se a mostr a amercano:
era a fotocopa de un texto redactado en atn-. Fu a consutar e texto
orgna de as (eroidas para ntentar entender e sentdo de esa cta.
Aparentemente, o que Ovdo quera decr es que no se debe ctar en vano
- -132 132- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
e nombre de personas cuando estn en cuestn hechos vergonzosos o de
gran gravedad.
Moart cog a ho|a y a estud.
-E nombre de Con estaba reaconado con hechos vergonzosos o de
gran gravedad?
-E de Con, no. Pero e de Coom, s.
3%ee, an -excam e amercano, sacudendo a cabeza-. No
entendo nada. Pero no me d|o usted que Coom es Con?
-S, pero por agn motvo e profesor Toscano quso amar a atencn
sobre e nombre Coom. S e nombre fuese rreevante, habra escrto
smpemente Con. Pero no, escrb Coom. So puede deberse a que
tene un sgnfcado.
-Cu?
-Ese es e nombre mpropo.
-Pero, Tom, en qu medda ese nombre es mpropo? No entendo.
-Esa fue |ustamente a pregunta que yo me hce. Ou tene de especa
e nombre Coom para que e profesor Toscano ame a atencn sobre ,
consderndoo mpropo?
Los dos hombres se quedaron mrndose, con a pregunta suspendda
ante sus mentes, como s esa nterrogacn fuese una nube y estuvesen
esperando que se descargase en uva.
-Espero que haya encontrado una respuesta para esa cuestn -
murmur Moart por fn.
-Encontr una respuesta y varas preguntas nuevas. -Ho|e sus
apuntes-. Lo que estuve hacendo estos das fue ntentar entender e
orgen de nombre de Crstoforo Coombo. Como sabe, e descubrdor de
Amrca vv dez aos en Portuga, donde aprend todo o que saba sobre
navegacn en e ocano Atntco. Vv en Madera y se cas con Fpa
Monz Perestreo, h|a de navegante Bartoomeu Perestreo, e prmer
captn donataro de a sa de Porto Santo, en Madera. Portuga era, en ese
momento, a nacn ms avanzada de mundo, con os me|ores barcos, os
nstrumentos ms perfecconados de navegacn, as armas ms
sofstcadas, y donde se concentraba e conocmento. E pan de a Corona,
deneado desde Enrque e Navegante, era encontrar un camno martmo
haca a Inda, para sortear e monopoo que detentaba Veneca en e
comerco de as especas que venan de Orente. Los venecanos tenan un
acuerdo de excusvdad con e Impero otomano, y, per|udcadas por ese
acuerdo, as otras cudades-estado taanas, especamente Gnova y
Forenca, apoyaron e esfuerzo portugus. Fue en ese contexto cuando, en
1483, e genovs Coombo e pante a don |uan II que, dado que a Terra
era redonda, navegara haca occdente hasta egar a a Inda, en vez de r
- -133 133- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
haca e sur, e ntentar rodear Afrca. E monarca portugus saba muy ben
que a Terra es redonda, pero tambn tena concenca de que es mucho
mayor de o que Con pensaba, por o que e camno por occdente sera
demasado argo. Sabemos hoy que don |uan II tena razn y Con no. Fue
entonces cuando e genovs, cuya mu|er portuguesa, entre tanto, haba
muerto, fue a Espaa a ofrecer sus servcos a os Reyes Catcos.
-Tom -cort Moart-. Pero por qu me est contando todo eso?
Conozco muy ben a hstora de Con...
-Cama -recomend Toms-. D|eme que anace e contexto de o
que tengo que reveare. Es mportante que hagamos un resumen sobre a
hstora de Con, porque exste ago extrao reaconado con su nombre,
ago que es pertnente en e contexto de a hstora de su vda y de acert|o
que nos ha de|ado e profesor Toscano.
-A rght, go on.
-Muy ben -d|o Toms e hzo una pausa para ntentar reanudar a
narracn en e punto donde a haba nterrumpdo-. Como deca, Con se
fue a Espaa. Es necesaro recordar que Espaa estaba entonces gobernada
por a rena Isabe de Casta y por e rey Fernando de Aragn, os amados
Reyes Catcos, que se haban casado, unendo as as dos Coronas y os
dos renos. E pas estaba en aque momento envueto en una campaa
mtar para expusar a os rabes de sur de a pennsua Ibrca, pero a
rena manfest su nters por escuchar a Con, o Coombo. E navegante
somet su proyecto a una comsn de sabos de Coego Domncano. E
probema es que os espaoes se encontraban mucho ms atrasados que
os portugueses en matera de conocmento, por o que, despus de cuatro
aos de estudar a cuestn, os supuestos sabos espaoes concuyeron
que a dea de navegar haca occdente en busca de a Inda era rreazabe,
dado que a Terra era, en su opnn, pana. En 1488, Con regres a
Portuga y fue recbdo por don |uan II, mucho ms escarecdo, ante quen
nsst en sus propuestas. So que, cuando se encontraba en Lsboa, Con
asst a a egada de Bartoomeu Das con a notca de que haba rodeado
Afrca y haba descuberto e paso de Atntco a ndco, abrendo as e
deseado camno haca e va|e drectamente hasta a Inda. E proyecto de
Con, naturamente, qued abortado. Por qu motvo e rey portugus
habra de nvertr en a arga e ncerta ruta por occdente s ya haba
descuberto e ata|o por e sur? Desanmado, Con regres a Espaa, donde
se haba casado, entre tanto, con Beatrz de Arana. Hasta que, en 1492, os
rabes se rnderon en Granada y os crstanos comenzaron a controar toda
a Pennsua. En medo de a eufora de trunfo, a rena de Casta do uz
verde a Con y e navegante part haca e va|e que cumnara con e
descubrmento de Amrca.
-Cunteme novedades, Tom -nsst e amercano.
- -134 134- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Le he recordado esto para estabecer de modo caro a reacn de
Crstoforo Coombo con os renos brcos, no so con Casta sno tambn
con Portuga. No fue ago pasa|ero, sno, como ve, una reacn profunda.
-Ya o he entenddo.
Toms de| de consutar os apuntes y documentos que haba trado y
mr a Moart.
-Entonces, s ya ha entenddo, expqueme so una cosa -pd-. Por
qu razn os portugueses y os casteanos, s tenan una reacn tan
profunda con Con, nunca o amaron Coombo?
-Cmo?
-Durante e sgo xv, mentras e gran navegante estuvo en Portuga y en
Casta, nunca nade am a Con por su, en teora, verdadero apedo:
Coombo.
-Nunca o amaron Coombo? Ou quere usted decr con eso?
-No hay un soo documento, portugus o casteano, que ame Coombo
a Con. E prmer texto portugus en e cua aparece una referenca a
Coonbo, con n, es a Crnica de D" Joao II, de Ruy de Pna, escrta a
prncpos de sgo XVI. Hasta entonces, nunca nngn portugus o haba
amado Coombo.
-Entonces cmo o amaban?
-Coom o Coon.
Moart permanec unos momentos en senco.
-Ou sgnfca eso?
-Ah vamos -d|o Toms, vovendo a ho|ear sus apuntes-. Fu a ver os
documentos de a poca y descubr que Crstoforo Coombo es presentado
como Chrstovam Coom, o Coon, e nombre propo abrevado a veces como
Xpovam. Cuando e navegante fue a Espaa, os espaoes comenzaron
amndoo Coomo, pero deprsa evouconaron haca Chrstba Coon,
Chrstba abrevado como Xpova. Pero nunca Coombo. Nunca, nunca.
-Busc en e fa|o de documentos-. F|ese -d|o mentras sacaba a ho|a
que buscaba-: sta es a fotocopa de una carta de duque de Mednace
drgda a cardena Mendoza, fechada e 19 de marzo de 1493 y guardada
con a referenca de documento catorce de Archvo de Smancas. F|ese
ahora en o que aqu est escrto -d|o mentras seaaba una frase
redactada en a ho|a-: Tuve en m casa mucho tempo a Crstba Coomo,
que vena de Portuga y quera r a ver a rey de Franca. -Az a cabeza
-. Lo ve? Aqu aparece Coomo. Pero o extrao es que en a msma carta,
ms adeante, e duque o ama de otra manera. -Sea un segundo
fragmento-. Aqu est: Crstba Guerra. -Vov a mrar a Moart con una
expresn nterrogatva-. Guerra? A fna era Coombo, Coom, Coon,
Coomo o Guerra?
- -135 135- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ese Guerra no podr ser cuaquer otro hombre que se amase
Crstba?
-No, a carta de duque es muy cara, este Guerra es nuestro Con.
F|ese ahora. -As a fotocopa para eera me|or-. Escrb e duque: En
ese tempo, Crstba Guerra y Pedro Aonso No se dspuseron a
descubrr, y este testgo o afrma as msmo, con a fota de Ho|eda y |uan
de a Cosa. -Mr a Moart-. Ahora ben, e Crstba que sa
dspuesto a descubrr con No, Ho|eda y de a Cosa fue, como usted ben
sabe, Con, es decr, Crstoforo Coombo.
-Puede ser una ncongruenca, un error.
-Sn duda es una ncongruenca, pero no creo que haya error. Y sabe
por qu? -Busc nuevamente en e fa|o, ocaz dos fotocopas y e mostr
a prmera a amercano-. Este es un extracto de a prmera edcn de a
'egatio 7ab$lonica, de Petro Martre d'Anghera, pubcada en 1515. En este
texto, D'Anghera dentfc a Con de esta forma: BColonus -ero %uiarraC"
Como B-eroC sgnfca en verdad, D'Anghera estaba dcendo que
Crstoforo Coombo, aas Coom, aas Coomo, aas Coon, aas Coonus,
aas Guerra, se amaba, en verdad, Guarra. -Mostr a segunda fotocopa
-. Y ste es un extracto de a segunda edcn de a msma 'egatio
7ab$lonica, de D'Anghera, esta vez ttuada )salteriu y fechada en 1530.
Aqu a msma dentfcacn sufre una gera ateracn. Aparece BColonus
-ero %uerraC" -Busc con frenes una ho|a ms-. Y ste es e documento
trenta y ses de Archvo de Smancas, fechado e 28 de |uno de 1500. Este
documento es una orden drgda a un ta Afonso Avares, a quen sus
atezas mandan r con Xprova Guerra a a terra nuevamente descuberta.
-Mr una vez ms a Moart-. Otra vez e apedo Guerra.
-Son tres documentos donde o aman Guerra -observ e
estadoundense.
-Cuatro -corrg Toms, vovendo a centrar a atencn en os apuntes
-. Despus de a muerte de Crstba Con, su h|o portugus, Dogo
Coom, nc un proceso |udca contra a Corona de Casta, ttuado
Peyto con a Corona, en un esfuerzo por asegurar os derechos de su
padre. Las audencas comenzaron en 1512 en a sa de Santo Domngo, en
as Antas, y termnaron en 1515 en Seva. Todos os marneros y
captanes que partcparon en e descubrmento de Amrca fueron
escuchados en este proceso, prestando decaracn ba|o |uramento con a
mano sobre a Bba. -Extra|o otra ho|a de fa|o-. Esta es una copa de a
decaracn de maestre-poto Ncos Prez. D|o en e trbuna, con a
mano apoyada sobre a Bba, que e verdadero apedo de Coon era
Guerra.
-Por tanto, o que me est dcendo es que, en su poca, Crstoforo
Coombo no era conocdo como Coombo, sno como Guerra.
- -136 136- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-No, no es eso o que estoy, necesaramente, dcendo. Lo que estoy
dcendo es que , por agn motvo, tena muchos nombres, pero Coombo
no era nnguno de eos. -Dbu| un gesto vago en e are-. En readad,
prctcamente no exsten documentos sobre e paso de Crstoforo Coombo
por Portuga, hecho bastante msteroso, pero, por o que he poddo
averguar, fue conocdo en este pas por Coom y por Coon. Fue a Espaa
en 1484 y comenz a ser amado Coomo. So ocho aos despus, os
casteanos comenzaron a desgnaro como Coon.
-Ocho aos despus?
-S. E prmer documento espao donde aparece escrto e nombre
Coon, sn tde en a o, es a )ro-isin, de 30 de abr de 1492. So
despus de a muerte de navegante, en 1506, aaderon a tde a a
segunda o de Coon, que se convrt en Con.
-Crstba Con.
-S. Pero atencn, hasta e nombre propo de hombre que descubr
Amrca aberga una hstora. Los portugueses o amaban por o genera
Crstofom o Crstovam, mentras que os taanos preferan Crstoforo. Pero
es curoso que Petro d'Anghera, en as ventds cartas que escrb
habando de Con, o amara sempre Crstophom Coonus, y nunca
Crstoforo. E propo papa Ae|andro VI, con ocasn de Tratado de
Tordesas, anz dos buas con a msma ncacn ttuar, a Inter caetera,
donde ncorpor a casteanzacn de nombre. En a prmera bua, fechada
e 3 de mayo de 1493, am a navegante Crhstofom Coon, y en a
segunda, de 28 de |uno, Crhstoforu Coon. Es nteresante esta evoucn,
porque Crhstofom es, evdentemente, e Crstofom o e Crstovam
portugus. Crhstoforu es e nombre en atn de que dervaron os
antropnmos Crstovam, portugus, y Crstba, casteano.
-Y Guerra, entonces?
-Entendmonos. Crstoforo Coombo era conocdo en todas partes por
Crstofom o Crstovam. E apedo era Coom o Coon, pudendo ser tambn
Coon, con dobe 1. Leg a Espaa y comenz a ser Coomo. A partr de
1492, os espaoes comenzaron a amaro sobre todo Crstba Coon,
aunque, aqu y a, vova a surgr, a veces, Coom. -Toms sac una
fotocopa-. Por e|empo, en esta edcn en atn de a pubcacn de una
de as cartas de descubrmento de Nuevo Mundo, fechada en 1493,
reaparece Coom. Hay ms e|empos guaes, pero vae a pena ver ncuso
ste. -Present otra fotocopa-. Es un extracto de a pubcacn de una
petcn hecha por e Amrante en Santo Domngo y presentada en 1498.
Tambn aparece aqu Coom -d|o acomodando as dos copas-. Y exsten,
como ya e he dcho, cuatro documentos que referen, mpcta o
expctamente, que Coom no era e verdadero nombre de navegante. E
nombre correcto sera Guerra. Por tanto, tenemos Guarra, Guerra, Coonus,
Coom, Coomo, Coon y Con.
- -137 137- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pero por qu tantos nombres?
Toms ho|e a breta de notas.
-Parece haber agn secreto -observ-. E h|o casteano, Hernando,
hzo, a propsto de nombre de su padre, agunas referencas muy
msterosas. -Se f| en una pgna anotada-. En un fragmento de su bro,
Hernando escrb: e sobrenombre de Con, que vov a renovar. Y
regstr en otra parte esta frase engmtca, que ntentar traducr:
Podramos referrnos a muchos nombres que, por e|empo, no sn una
causa ocuta, fueron puestos para ndcar o que tendra que suceder segn
o que estaba pronostcado. -Mr a amercano-. Ha vsto? En prmer
ugar, este vov a renacer sugere que Crstoforo Coombo camb varas
veces de apedo. S fuese so renovar, sera una soa vez. Pero vov a
renovar mpca que renov de nuevo, o sea, que remte a ms de una
renovacn. Y, en segundo ugar, qu podremos decr de a frase
podramos referrnos a muchos nombres que, por e|empo, no sn una
causa ocuta? Muchos nombres? Causa ocuta? Pero qu mstero de
demono es ste? Ou nombres y qu causa ocuta? Y qu hstora es esta
de que esos varos nombres hayan sdo puestos para ndcar o que tendra
que suceder segn o que estaba pronostcado? Estar nsnuando que su
padre adopt sucesvos nombres fasos con e fn de reaconaros con
profecas? Cu es, a fna, su verdadero nombre?
-Vaya -murmur Moart-. Entonces cmo aparece e nombre
Coombo en medo de todo esto?
Toms se sumerg de nuevo en sus anotacones.
-La prmera referenca en un texto a apedo Coombo se hzo en 1494.
Todo comenz con a carta que e navegante escrb desde Lsboa, e ao
anteror, anuncando e descubrmento de Amrca. Esa carta se pubc en
varos stos. En a tma pgna de a edcn de Basea, que sa en 1494,
un obspo taano aad un epgrama donde se ee Brito re/erenda
Colubo %ratiaC, atnzando as e apedo Coom. Esta nueva versn sera
retomada por e venecano Marcantono Cocco, conocdo popuarmente
como Sabeco, en as Sabellici Enneades, de 1498. Sabeco o dentfc
como C&risto#&orus cognoento ColubusC" Pero Sabeco no o conoca
personamente, por o que debe de haberse nsprado en aque famoso
epgrama. Despus exste una carta envada por e venecano Angeo
Trevsano a Domenco Mapero, fechada en agosto de 1501, en a que,
ctando a prmera edcn de as Decades, de Petro d'Anghera, fechada en
1500, refere que e autor tena gran amstad con e navegante, a quen
amaba Chrstophoro Coombo Seno-eAeC" E probema es que, en otras
cartas, D'Anghera da a mpresn de no conocer personamente a
Coombo, descrbndoo como un ta Crstovam Coon. De esto se derva
a convccn de que Trevsano aduter e texto de D'Anghera para
adaptaro a gusto de os ectores taanos, taanzando su nombre. Exste
guamente una referenca a un bro de Trevsano, ttuado 'ibretto di tutte
- -138 138- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
le ?a-igationi di Re de S#agna, y que fue pubcado en 1504 a partr de
unas copas de cartas de vcaro-capen rea.
Tampoco sobrevv nngn e|empar de ese bro, pero su contemporneo
Francesco da Montaboddo confrm que Trevsano present a Con como
Crstoforo Coombo Seno-eAe" E probema es que este texto de Trevsano
no eg hasta nosotros en su edcn orgna. La crnca ms antgua que
poseemos con e nombre Coombo asocado a descubrdor de Amrca es e
)aesi nuo-aente retro-ati, pubcado en 1507 por Montaboddo, y que
consut en a Bboteca Nacona de Ro de |anero. Fue un bro muy
popuar en su poca, transformndose en o que hoy amaramos un best
seller" Incuy hasta a prmera descrpcn de descubrmento de Bras por
Pedro Avares Cabra y ayud a dfundr una segunda fasedad, a de que e
descubrdor de Nuevo Mundo era Amrco Vespucco.
-Una segunda fasedad? Cu fue a prmera, entonces?
Toms mr a Moart con sorpresa.
-No e parece obvo? La prmera fasedad es a de que Con se amaba
Coombo.
-Cmo puede afrmar eso?
-Por e mero auxo de sentdo comn. As que e hombre anduvo toda
su vda recbendo dversos nombres, pero sobre todo Coom y Coon, y so
ms tarde apareceron unos taanos, que no o conocan personamente, y
uno de eos, ctando oscuras copas de cartas de vcaro genera y una
dudosa traduccn de a ya desaparecda edcn de as Decades, de
D'Anghera, egaron a decr que , a fna, no se amaba Coom sno
Coombo? Y cmo podramos amaro Coombo s msmo se am, en
todos os documentos que eg a frmar, Coom o Coon?
-Ou?
-No o saba? E descubrdor de Amrca nunca se refr a s msmo, en
nngn documento conocdo, como Coombo, y n squera mencon su
versn atna: Coumbus. Nunca. N squera exste un soo documento
pertenecente a a hstora martma de Gnova que mencone a exstenca
de un marno con ese nombre. N uno soo. E prmer documento conocdo
en que Con se presenta a s msmo es a carta que e env en 1493, poco
despus de regresar de descubrmento de Amrca, a un ta Rafae
Snchez para que se a entregase a os Reyes Catcos. En esa carta, se
dentfc como Chrstofor Coom. Coom, con m a fna. Y ms tarde,
en su testamento, expc que perteneca a a fama de os Coom, que
present como sendo m na|e verdadero. Tngase en cuenta: d|o que
su verdadero na|e era e de os Coom, no e de os Coombo. -Toms
sonr-. No est caro como e agua, entonces, que e nombre Coombo
cay de ceo a trompcones?
- -139 139- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-S es as, por qu razn an hoy se e sgue conocendo como
Crstoforo Coombo?
-De a msma manera que an hoy amamos Amrca a a terra que
Amrco Vespucco no descubr. Por mera repetcn de un error orgna.
Veamos. Con se dentfc a s msmo en todos os documentos como
Coom o Coon. Sus contemporneos, ncuda gente que o conoca
personamente, hceron o msmo o e deron otros nombres, como Coomo,
Coonus, Guarra y Guerra. Pero vno un obspo taano que pens que
Coom se traduca en atn como Coumbo; despus aparec e ta Sabeco,
que no conoca a Con de nnguna parte, nunca o vo n hab con , y
que, a partr de esa traduccn errada, mantuvo e nombre Coombo. Poco
despus, otro venecano, Trevsano, hzo o msmo. Y otro taano,
Montaboddo, que tampoco conoca a persona|e personamente, cog e
texto de Trevsano y e do gran vsbdad en )aesi nuo-aente retro-ati,
pubcado en 1507, un ao despus de a muerte de navegante. )aesi fue
un xto edtora, todo e mundo ey a Montaboddo y, de repente, Con
comenz a ser conocdo como Coombo. Y se dfund tanto que hasta e
cronsta portugus Ruy de Pna, en a Crnica do Rei D" Jodo II, o rebautz
con ese nuevo nombre.
-Pero cmo sabe que e obspo taano estaba fatando a a verdad?
-Porque en a msma pgna de a edcn de Basea, donde escrb
Coumbo, tambn est escrto e nombre Coom. Ahora ben, Coom en
catan sgnfca paoma. -Hzo una sea con os o|os, nterrogando a
Moart-. Ahora dgame cmo se dce paoma en taano...
-Coombo.
-Y en atn?
-Coumbus.
-Lo ve? E obspo, que saba catan, pens que Coom se traduca por
paoma. Como quso atnzar e nombre, escrb Coumbo.
-|ustamente -respond e amercano-. S Coom quere decr
paoma, e nombre correcto de en taano es Coombo. Coom es una
traduccn de Coombo.
-Lo sera s no se dese e caso de que e nombre Coom no sgnfca
paoma.
-Ah, no? Entonces qu quere decr?
Toms ho|e su breta de notas.
-Una vez ms es e propo h|o de Crstba Con, Hernando, quen nos
o acara: Por consguente, e vno a propsto e sobrenombre de Con,
escrb, expcando cmo surg ese apedo: porque en grego quere
decr membro.
- -140 140- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-No entendo.
-Neson, cmo se dce membro en grego?
-Yo qu s...
-Koon.
-Coon?
3Tolon, con k. O sea, Coom no remte a Coombo, a paoma, sno a
Koon, e membro. -Se f| de nuevo en sus apuntes-. Por otra parte, e
propo Hernando Con, a msmo tempo que revea que e apedo Con
vene de a paabra grega B2olonC, es decr, membro, expca que s
queremos reducr su nombre a a pronuncacn atna, que es Chrstophorus
Coonus. -Esboz una sonrsa para Moart-. Lo ve? Hernando expc
que a atnzacn de Con no remte a Coumbo o Coumbus, como sera
norma s vnese de Coombo y sgnfcase paoma, sno a Coonus. Lo
que, en defntva, quere decr que, cuaquera fuese su verdadero nombre,
sn duda no sera Coombo.
-Sera Coonus, no?
E hstorador portugus ncn a cabeza e hzo una mueca escptca.
-Ta vez. Pero Coonus puede que so sea un seudnmo. F|ese en que
Hernando escrb que podramos referrnos a muchos nombres que, por
e|empo, no sn una causa ocuta, fueron puestos para ndcar o que habra
de suceder segn o que estaba pronostcado. Es decr, e navegante eg
nombres que profetzaban ago.
-Y qu profeca mpcara e apedo Coonus?
-E propo Hernando responde a esa pregunta: Pdendo a Crsto su
ayuda, y que o favorecese en aque pegro de su va|e, pas y sus
mnstros para que se hcesen, de as gentes ndas, coonas y habtantes de
a Igesa trunfante de os Ceos; pues es de creer que muchas amas se
haran coonas de ceo y habtantes de a gora eterna de Paraso. O sea,
que e apedo Coonus fue eegdo porque profetza a coonzacn de a
Inda por a fe crstana.
-Hmm -murmur Moart, ago contrarado-. En su opnn, fue eso o
que descubr e profesor Toscano?
-No tengo dudas en afrmar que, a de|ar e mensa|e Coom, noina
sunt odiosaC, Toscano estaba dcendo que e nombre Coom era mpropo.
Es decr, su referenca se vov mpropa.
-So eso?
-Penso que hay ms por descubrr. Como ya e he dcho, Ovdo, cuando
escrb a frase Bnoina sunt odiosaC, a nsert en e contexto de que no
se deben ctar en vano nombres de personas cuando estn en cuestn
cosas vergonzosas o muy graves. Me parece evdente que e profesor
- -141 141- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Toscano est sugrendo un vncuo entre Coom y un hecho de gran
mportanca.
-E descubrmento de Amrca.
-Pero ese vncuo ya o conocemos, Neson. Lo que supongo es que
Toscano se estaba refrendo a otra cosa, que no es an de domno pbco.
-Ou?
-S o supese, estmado amgo, ya se o habra dcho, no?
E estadoundense se revov en a bancada de pedra, ncmodo e
nqueto.
-Sabe, Tom? -comenz a decr-. Nada de esto tene que ver con e
descubrmento de Bras.
-Es evdente que no.
-Entonces por qu razn e profesor Toscano perd e tempo con
Con?
-Coom.
3D&ate-er" Por qu razn estuvo desperdcando en esa nvestgacn
nuestro dnero?
-No o s. -Toms se ev a pama de a mano derecha a pecho-.
Pero, para m, una cosa est cara. No se vsumbra nnguna reacn entre
estas nvestgacones de profesor Toscano y e descubrmento de Bras. Lo
que nos pantea a nosotros un probema prctco. Vadr a pena que yo
contne hacendo esta nvestgacn? Sea o que fuere o que Toscano
descubr, todo ndca que no tendr que ser pubcado hasta e 22 de abr,
dado que no tene reacn con os qunentos aos de va|e de Pedro
Avares Cabra. -Mr a Moart a os o|os-. Ouere que prosga con a
nvestgacn?
E estadoundense no vac.
-Caro que s -afrm-. La fundacn querr saber en qu anduvo
gastando e dnero todo este tempo.
-Lo que nos eva a segundo probema. Ya no tengo nada ms que
nvestgar.
-Cmo? Y os documentos y anotacones de profesor Toscano?
-Ou documentos y anotacones? Ya he consutado todo o que tena en
Bras.
-Pero estuvo nvestgando mucho ms por Europa.
-Ah, se es otro asunto. Por dnde estuvo?
-Estuvo en a Bboteca Nacona y en a Torre do Tombo, aqu en Lsboa.
Despus se fue a Espaa e Itaa.
- -142 142- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-En busca de qu?
-Nunca nos o d|o.
Toms permanec pensatvo, con a mrada perdda en e enca|e de os
arcos de caustro.
-Entendo -murmur-. Y dnde estn sus anotacones?
-Supongo que estn en su casa, en manos de su mu|er.
-Y ustedes han do ya a pedre esos documentos? Son crucaes para a
nvestgacn.
Moart sacud a cabeza, cabzba|o.
-No.
-No? -se sorprend Tomas-. Por qu?
E estadoundense hzo una mueca nervosa con os mscuos de rostro.
-Bueno, as dvagacones de profesor Toscano provocaron una gran
tensn entre nosotros. Dscutmos mucho con , porque queramos
nformes perdcos de su traba|o y se negaba a drnosos. Naturamente,
esa tensn se extend tambn a su mu|er, con quen a reacn se hzo
guamente dfc.
Toms se ro.
-O sea, que ea no quere n veres.
Moart suspr, abatdo.
-Exacto.
-Entonces qu hacemos?
-Vaya usted.
-Yo?
-S, caro. A usted, ea no o conoce. No sabe que usted traba|a para a
fundacn.
-Dscupe, Neson, pero no puede ser. Tengo que r a a casa de dfunto
a engaar a a vuda?
-Cu es a aternatva?
-Yo qu s. Haben con ea, acaren as cosas, entndanse.
-No es tan fc, as cosas entre nosotros egaron a un punto sn retorno.
Tendr que r usted.
-Oh, Neson, no puede ser. Yo no voy a engaar a esa mu|er...
Moart o encar con expresn dura, os o|os transfgurados,
mpacabes; ya no era e smptco y rea|ado estadoundense, de modaes
afabes y cdos, sno e despadado hombre de negocos.
- -143 143- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Tom, estamos pagndoe dos m dares por semana y ofrecndoe un
premo de medo mn de dares s consgue recuperar a nvestgacn
ocuta de profesor Toscano. Ouere o no quere ese dnero?
Toms vac, conmovdo por e tono fro de as paabras de su
nterocutor.
-Pues... caro que o quero.
-Entonces vaya a a /uc2ing casa de /uc2ing Toscano y arranque de a
/uc2ing vuda todo o que ea tenga -farfu Moart, con una entonacn
agresva, fumnante-. Ha entenddo?
Toms, pasado e prmer nstante de sorpresa por e repentno cambo de
humor de su nterocutor, snt que ago se subevaba buendo en sus
entraas, trepando por su estmago, mparabe. Tuvo ganas de evantarse e
rse, no admta que e habasen en ese tono. Su rostro se sonro|, era e
rubor y e caor de una fura ma contenda. Se evant de a bancada de
pedra, despechado, sn saber adnde r; vo e boque de mrmo de a
tumba de Fernando Pessoa mponndose frente a y, buscando una
dstraccn, un escape, cuaquer cosa, se acerc a monumento. Un poema
de Rcardo Res camaba grabado en a pedra:
PARA SER GRANDE, s ntegro: nada
tuyo exageres n excuyas.
S todo en cada cosa. Pon cuanto eres
en o mnmo que hagas.
As en cada ago a una toda
bra, porque ata vve.
En aque nstante, Toms quso ser grande como Fernando Pessoa,
mostrarse ntegro a Moart, sn excur nada, ponendo todo cuanto era y
senta en as paabras que se e estranguaban en a garganta. Pero
nstantes despus, pasada a erupcn nca, ms sereno, ms racona,
refexon. Ser grande, ser tan grande, era un u|o que no poda darse; no
quen tena una h|a que necestaba operarse de corazn y a ayuda de un
profesor que e coego no poda pagar; no quen vea su matrmono
desmoronarse en un mar de preocupacones por e sombro futuro de a h|a
y entre os rresstbes ances de una escandnava atrevda. Dos m dares
por semana era mucho dnero; ms an o era e premo de medo mn de
dares s ograba desenterrar toda a nvestgacn de Toscano. Y Toms
saba que o ograra.
- -144 144- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Se contro. Do meda vueta y, vencdo, resgnado, encar a
estadoundense.
-De acuerdo.
- -145 145- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 7 Captulo 7
Pequeas gotas de agua se deszaban por a superfce verde y sa de as
ho|as y se acumuaban en e extremo, crecendo a punto de formar una
gota grande; a gota engordaba, se hnchaba hasta hacerse demasado
nutrda; en ese momento, se ncnaba en a punta de a ho|a y, despus de
una breve ndecsn, pendendo cas suspendda en e are, caa
pesadamente en a terra frt y hmeda. Tras ea vena otra, y otra ms, y
muchas ms por todas partes; as ho|as obuadas y brantes de a hguera
goteaban agua, goteaban tanto que parecan orar ba|o e ceo agreste y
cargado de a nvernada.
Sentado a a mesa de desayuno y mrando por a ventana, Toms f|aba
a vsta en aquea hguera acrmosa; a mraba pero no a vea, absorto en
sus probemas, engofado en os demas de su vda. Constanza haba sado
haca dez mnutos, hoy e tocaba a ea evar a Margarda a coego. Toms
pensaba en as dos y pensaba en Lena; se nterrogaba ahora, con aguna
seredad, sobre e camno que recorra, sobre e destno a que o conduca
aque sendero ncerto. Por prmera vez en o que evaba de matrmono era
nfe y expermentaba sentmentos contradctoros en reacn con su
comportamento. Por un ado, nutra un profundo sentmento de cupa, de
vergenza, tena una h|a que necestaba atencn y una mu|er que
precsaba ayuda, y a estaba enroado con una aumna cas qunce aos
ms |oven; pero, por otro ado, haba que consderar que aqua no era una
aumna cuaquera, se trataba de una mu|er hermosa, dspuesta, que o
haba seducdo sn que fuese capaz de resstrse. Ou poda hacer? Era
un hombre; y cmo puede un hombre decr que no a una mu|er como sa?
Refunfu. S, argument para sus adentros, amndose tmdamente a
a responsabdad; era un hombre, es certo. Pero eso no sgnfcaba que se
prvase de su propa vountad; que fuese una mera maroneta en manos de
una mu|er, por ms guapa que fuese, por ms tentadora que e parecese;
que se comportase de aquea manera, cedendo a os nstntos ms
prmaros, a un caprcho a fna ft, a aque devaneo vano, ncuso
rresponsabe.
Cerr os prpados y se pas a mano por e peo, como s con ese smpe
acto pudese mpar a sorddez que senta que e ensucaba a mente y e
corrompa e ama. Sus motvacones o perturbaban, es verdad, pero era
ms que eso, mucho ms; a concenca o martrzaba, mpacabe,
- -146 146- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
despadada, martendoo con preguntas, con dudas, con demas,
atormentndoo con as decsones que deba tomar y as readades que
deba enfrentar, torturndoo con a magen de sus actos, de a reacn
adtera en a que se haba mpcado, de a tracn que cometa contra os
suyos y, en tma nstanca, contra s msmo. Ou o haca reamente
mantenerse enroado con Lena? Sera a tentacn de fruto prohbdo?
Sera a demanda de a |uventud que se e escapaba a cada nstante? O
sera e sexo, nada ms que e sexo? Sacud a cabeza, daogando sempre
consgo msmo, examnando sus pusones ms profundas, ms esconddas,
ms nconfesabes.
No. No o era. No era so e sexo, no poda sero. Le gustara que o
fuese, pero no o era. Sera e sexo s se hubese satsfecho con aquea
prmera vez, cuando fue a amorzar a a casa de ea y acabaron os dos
aferrados e uno a otro, devorndose, berando a ascva que os consuma
y dsfrutando a carne duce de sus cuerpos, sera e sexo s ambos se
hubese mtado soamente a agunas escapadas nconsecuentes,
arrebatadas pero breves; sera e sexo, so e sexo, s se hubese sentdo
vaco despus de poseera, despus de descargar e deseo ncontroabe
que ea e despertaba y o haca arder. La verdad, no obstante, es que
Toms se haba vueto un vstante asduo de a sueca, despus de
amuerzo se haba habtuado a pasar por su apartamento, e adutero se
haba transformado en una rutna, cosa de hbto, tneraro apacbe en un
da de traba|o.
Haba ago en ea que despertaba sus deseos ms brcos. Sempre
haba odo decr que as mu|eres de senos grandes no eran partcuarmente
buenas en a cama; pero, s eso era verdad, Lena representaba sn duda a
gran excepcn. La sueca se haba reveado como una mu|er desnhbda,
vda, magnatva, preocupada por dare pacer y enftca cuando
dsfrutaba de su cuerpo. Adems, se mostraba poco exgente en e da a
da; e haca nnumerabes preguntas sobre a nvestgacn basada en e
traba|o de profesor Toscano, pero no e nterrogaba sobre su vda famar,
se contentaba con e smpe hecho de tenero cerca cas todas as tardes. E
hecho es que, de una forma cas sn ataduras, mantenendo una
tranquzadora ndependenca, Lena se haba convertdo en una parte de su
vda, e otorgaba una vvua de escape, una fuga de os probemas daros,
una dstraccn dca.
Beb e vaso de eche tba y se rept a s msmo a expresn que haba
encontrado. Una dstraccn dca. S, era eso msmo. Lena se haba
convertdo en un |uguete; ea era e |uguete que o haca voar, a mueca
que, aunque so fuera por una o dos horas, borraba de su memora os
eternos probemas de a saud de Margarda y as obgacones frente a
Constanza. Las preocupacones cotdanas de Toms eran e agua y Lena a
espon|a que a en|ugaba; a amante se haba convertdo en una agradabe
dversn en su vda, a necestaba para dstraerse, para absorber as
fuentes de ansedad que se acumuaban en e curso cotdano. Era con ea
- -147 147- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
con quen Toms reorganzaba sus experencas y se vova capaz de
coocaras ba|o una perspectva; Lena o ayudaba a exporar sus
sentmentos, a expermentar comportamentos dferentes, a escapar a as
dfcutades de su exstenca, a atenuar en certo modo as contraredades, a
dstancarse para comprenderas me|or. A travs de su amante, Toms
senta que avaba as ansedades que o oprman; su reacn se haba
convertdo en una espece de vvua de segurdad que o protega de a
presn dara de os probemas cotdanos.
De un modo extrao, msteroso, descubr que, desde que se haba
undo a Lena, se haba vueto ms atento con su h|a y ms caroso con su
mu|er; era como s una reacn ayudase a a otra. Percba que se trataba
de una parado|a compe|a, dfc de entender e mposbe de expcar; y, sn
embargo, muy rea, papabe, vvda. La reacn con su amante se haba
construdo en a arena donde , a travs de una suspensn transtora de
tempo, encontraba espaco para resover sus dfcutades personaes.
Rea|aba su mente y os procesos cogntvos se actvaban de una manera
dferente, aterando su vsn de os probemas, obgndoo a encararos de
un modo nuevo, ms aberto, menos rgdo. La verdad, a extraa verdad, es
que, gracas a Lena, senta revgorzarse su vncuo con a fama, se e
voveron ms beas as exstencas de Constanza y Margarda.
Beb de un trago a eche que e quedaba en e vaso. Consut e reo|,
eran as nueve y dez de a maana, hora de rse. Se evant de a mesa y
se puso a chaqueta. Tena una vsta que hacer en Lsboa.
La cae estrecha haca donde o haba evado a dreccn apuntada en a
breta de notas tena una aparenca tranqua, de una paz cas provncana,
nsusa ncuso, a pesar de encontrarse en peno centro de a cudad, |usto
detrs de Marqus de Pomba, perpendcuar a a cae que suba hasta as
Amoreras. E edfco antguo se abra entre construccones ms modernas;
era un nmuebe con uno de aqueos patos traseros que so se ven en e
nteror de Portuga, de aspecto rura, rudo, con un huerto eno de ho|as de
echuga, coes, pantacones de patatas, ganas cacareando, una pocga
pegada a ganero; y un manzano ergudo |unto a muro como una torre,
centnea sencoso, aunque exuberante, que proporconaba e postre para
as comdas que e huerto sn duda produca.
Toms confrm e nmero de a puerta. Concda. Mr a su arededor,
vacante, cas sn creer que aqua era a casa de profesor Toscano. Pero
a dreccn que evaba escrta no de|aba margen para a duda, se trataba
reamente de a que e haban dado en a Unversdad Csca. An no muy
convencdo, empu| a puerta de a cerca y se ntern por e camno
contguo a huerto. Se detuvo, atento a os sondos de arededor; esperaba
en todo momento que aparecese un perro adrando, aquea casa daba a
- -148 148- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
mpresn de os espacos patruados por os perros guardanes con sus
dentes amenazantes; pero so oy e cacareo dstrado de as ganas,
tranquo y famar. Armndose de vaor, do unos pasos ms y cobr
confanza, no haba seaes de nngn feroz rotweer n de nngn vgante
pastor aemn.
La puerta de entrada estaba entreaberta. Penetr en e edfco,
sumergndose en a oscurdad; busc a tentas e nterruptor de a uz y
ogr encontraro; o pus, pero e recnto se mantuvo a oscuras; pus otra
vez y a sombra se resst.
-|oder -murmur frustrado.
De| que sus o|os se acostumbrasen a a reatva oscurdad de oca. La
uz de da entraba por a puerta, dfusa y suave; pero, como a maana
haba amanecdo grs, a umnosdad era db, dspersa, y a sombra cas
opaca. Aun as, comenz graduamente a dstngur as formas. A a
derecha, a pared se abra a unas escaeras de madera ve|a, deterorada. A
ado de stas, una ca|a enre|ada, como una |aua de p|aros, preservaba un
ascensor antguo y oxdado; por e aspecto, no deba de funconar desde
haca mucho tempo. Un are ftdo enaba e vestbuo de edfco; era un
oor putrefacto, a cosa ve|a, abandonada. Toms compar de nmedato e
edfco con aque donde vva Lena; e de a sueca era antguo, pero
habtabe; ste estaba transformado en una runa, en una estructura a
borde de derrumbe, un morbundo a punto de convertrse en un fantasma.
Busc ms referencas en a breta de notas, pero a tneba haba
cuberto e pape con un manto mpenetrabe. Sn poder eer a dreccn
que haba apuntado, do un paso ms para vover a a entrada, donde a uz
era sufcentemente fuerte para permtr consutar e apunte; se acord, sn
embargo, de que e haban dcho que a casa de profesor Toscano estaba
en una panta ba|a. Busc por e paso y encontr dos puertas. Tante a
pared, en busca de tmbre, pero no encontr nada. Apoy e odo en a
madera fra de a prmera puerta y prest atencn; no oy nada. En a
segunda puerta, sn embargo, presnt agn movmento. Gope a puerta.
Oy ago arrastrndose, era aguen que se acercaba. La puerta se
entreabr, reveando una cadena metca tensa, su|eta a una cerradura;
una mu|er entrada en aos, con bata azu sobre un p|ama bes y peo
canoso desgreado, mr por a rend|a con una expresn nterrogatva.
-Dgame?
Tena una voz frg, trmua, receosa.
-Buenos das. La seora Toscano?
-S. Ou desea?
-Vengo..., eh... vengo de a unversdad, de a Unversdad Nova...
- -149 149- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Hzo una pausa, esperando que stas fuesen credencaes sufcentes.
Pero os o|os negros de a mu|er se mantuveron naterabes, por o vsto
Toms no haba pronuncado nngn Abrete, Ssamo.
-S?
-Debdo a as nvestgacones de su mardo.
-M mardo ha muerto.
-Lo s, seora. M ms sentdo psame -vac, cohbdo-. Pues..., yo
vena |ustamente a concur a nvestgacn de su mardo.
La mu|er entrecerr os o|os, desconfada.
-Oun es usted?
-Soy e profesor Toms Noronha, de Departamento de Hstora d a
Unversdad Nova de Lsboa. Me pderon que concuyese a nvestgacn
de profesor Toscano. Fu a a Unversdad Csca y me deron su dreccn.
-Pero para qu quere concur su nvestgacn?
-Porque es muy mportante. Es a tma obra de a vda de su mardo. -
Snt que haba encontrado un argumento poderoso y se vov ms
confado, ms frme-. F|ese: a vda de una persona es su traba|o. Su
mardo mur, pero nos corresponde a nosotros revvr su tma
nvestgacn. Sera una pena que no egase a sar a a uz, no?
La mu|er frunc e entrece|o, como s estuvese pensando.
-Cmo pensa revvr su obra?
-Pubcndoa, caro. Sera se e ms |usto homena|e. Pero so es
posbe, evdentemente, s ogro reconstrur a nvestgacn de su mardo.
La ancana se mantuvo pensatva.
-Usted no es de a fundacn, no?
Toms trag sava y snt que un sudor fro e nvada e borde de a
frente.
-Ou fundacn? -ttube.
-La de os estadoundenses.
-Yo soy de a Unversdad Nova de Lsboa, seora -d|o sorteando e
obstcuo de a pregunta-. Soy portugus, como puede ver.
La mu|er parec satsfecha con a respuesta. Out a cadena de a
cerradura y abr a puerta, nvtndoo a entrar.
-Le apetece un t? -pregunt evndoo haca a saa.
-No, gracas, he tomado hace poco e desayuno.
La saa tena un aspecto decadente, obsoeto. Un pape pntado con
motvos fordos y frsos xogrfcos decoraba aquea parte de a casa; se
- -150 150- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
vean cuadros de poca cadad esttca que, cogados de as paredes,
mostraban a hombres de aspecto austero, escenas campestres y barcos
antguos; sofs hunddos y sucos rodeaban un pequeo teevsor; de otro
ado de a saa, un aparador de pno con taraceas de bronce exhba fotos en
banco y negro de un matrmono y de varos nos sonrentes. En a casa
oa a moho. Partcuas brantes, umnadas por e caror de da, se cernan
en e espaco |unto a as ventanas; parecan ucrnagas mnscuas,
punttos de uz baando con enttud, etreos y fuorescentes: era e povo
que paneaba en e are estancado de a saa.
Toms se acomod en e sof y su anftrona e hzo compaa.
-No se f|e en e desorden, por favor.
-Ou dce, seora. -Mr arededor: todo tena, de hecho, un aspecto
descudado; a mpeza era superfca, se vean manchas en as teas de as
cortnas y de os sofs y un fno manto de povo sobre os muebes-. Todo
est muy ben, muy ben. No se preocupe.
-Ah, desde que mur Martnho me he sentdo sn fuerzas para poner
orden. Estoy muy soa.
Toms se acord de nombre de profesor. Martnho Vasconceos Toscano.
-La vda es as, seora, qu se e va a hacer.
-Pues s -concd a ancana con acttud resgnada; tena un aspecto
de mu|er educada, aunque muy abatda-. Pero mre que cuesta. Ah, s
cuesta!
-La vda son dos das. Cuando queremos acordar... puf!
-Exacto. Son dos das. -Esboz un gesto ampo, abarcando toda a saa
-. Este edfco fue construdo por e abueo de m mardo a prncpos de
sgo, puede creero?
-Ah, s?
-Era de os edfcos ms bontos de Lsboa. En aque tempo no haba
estos edfcos que hay ahora, esas cosas horrorosas que han construdo por
aqu. No, en aque tempo todo estaba me|or hecho, con buen gusto. La
Rotunda tena unas vvendas hermosas, era ago muy agradabe.
-Me magno.
-Pero e tempo no perdona. Mre esto. Est todo ve|o, estropeado,
cayndose a pedazos. Unos aos ms y demoern e edfco, ya e queda
poco.
-S, tarde o temprano, es nevtabe.
La mu|er suspr. Se acomod a bata y se ech haca atrs un mechn
de peo.
-Entonces dgame. Ou necesta?
- -151 151- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ben, necesto consutar os documentos y todos os apuntes que tom
su mardo en os tmos ses o sete aos.
-La nvestgacn que estaba hacendo para os estadoundenses?
-Pues..., eso... no o s ben. Lo que quero es ver e matera que fue
compando.
-Fue a nvestgacn de os estadoundenses. -Tos-. Sabe? Martnho
fue contratado por una fundacn de Estados Undos. Le pagaban una
fortuna. Se met en as bbotecas y en a Torre do Tombo, a eer
manuscrtos. Ley hasta e cansanco, hurg entre tantos papees ve|os que
egaba a casa con as manos negras de povo, tanto que daba mpresn. A
veces esas manchas so se ban con e|a. Despus, hubo un da en que
hzo un descubrmento que o de| muy exctado, pareca un no cuando
eg a casa. Yo estaba eyendo y so me deca: Madaena, he
descuberto ago extraordnaro, extraordnaro.
-Y qu era? -quso saber Toms, ansoso, ncnndose en e sof,
acercndose a su anftrona.
-Nunca me o cont. Martnho era una persona especa, e encantaban
os cdgos y os acert|os, se pasaba das enando os crucgramas de os
perdcos. Nunca me contaba nada. So me d|o: Madaena, esto ahora es
secreto, pero cuando eas o que tengo aqu te vas a quedar con a boca
aberta, ya vers. Y yo o de|aba, mentras estuvese entretendo en sus
cosas era fez, no? Hzo varos va|es, fue a Itaa y a Espaa, anduvo de un
ado a otro, a as vuetas con su nvestgacn. -La mu|er tos nuevamente
-. En certo momento, os estadoundenses comenzaron a atormentaro,
queran saber o que estaba hacendo, qu haba descuberto, en fn, esas
cosas. Pero Martnho no sotaba prenda, es deca o msmo que me deca a
m: Oudense tranquos, cuando o tenga todo sto ya sabrn qu es o
que hay. Pero eos no se resgnaban y a hstora comenz a enturbarse.
Un da, os estadoundenses egaron y se arm un grtero tremendo,
queran a toda costa que Martnho es mostrase o que haba descuberto. -
La mu|er se ev as dos manos a su cara-. Mre, e enfado fue tan grande
que pensamos que ban a de|ar de pagar. Pero no fue as.
-No e parece eso extrao?
-Ou?
-S nsstan tanto en sabero todo y e profesor Toscano no es deca
nada, no e parece extrao que no hayan de|ado de pagare?
-S. Pero Martnho me d|o que tenan mucho medo.
-Ah, s?
-S, estaban asustados.
-Asustados por qu?
- -152 152- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ah, Martnho no me expc eso. Eran cosas entre eos, yo no quera
meterme. Pero creo que os estadoundenses teman que Martnho se
guardase e descubrmento y no dese nnguna nformacn a nade. -
Sonr-. Eso sgnfcaba que no conocan a m mardo, no? Oue Martnho,
una vez concudo su traba|o, o ba a de|ar guardado en un ca|n? N
pensaro!
-Pero, despus de morr su mardo, por qu usted no es entreg a os
estadoundenses todo e matera? A fn y a cabo, era una manera de
consegur su pubcacn.
-No o hce porque Martnho haba redo con eos. -La vuda se ro y
camb de tono, como s aadese un parntess-. E era profesor
unverstaro, sabe? Sn embargo, a veces, cuando se exataba, usaba unas
expresones muy groseras. -Afn a voz-. Entonces m mardo, una vez,
me d|o: Madaena, eos no vern nada antes de que est todo sto. N una
paabra. Y, s aparecen con paabrtas mansas, chaos a escobazos. A
escobazos. Conozco muy ben a Martnho: para que me d|ese eso,
seguro que haba una segunda ntencn de por medo. De modo que
obedec a su vountad. Los estadoundenses ncuso tenen medo de poner
aqu os pes. Una vez vno uno, que hasta haba portugus, con acento
medo braseo, y se pant en a puerta, pareca un butre. Deca que no se
marchara mentras yo no o atendese. Eso ocurr cuando e va|e de
Martnho a Bras. En fn, e hombre se qued a varas horas, pareca que
haba crado races, vgame Dos. De manera que tuve que amar a a
poca, sabe? Legaron y o obgaron a marcharse.
Toms tuvo que rerse a magnarse a escena: Moart arrastrado por os
barrgudos pocas de a PSP fuera de edfco.
-Y vov?
-Cuando Martnho mur, ese hombre anduvo una vez ms rondando por
ah, pareca un perdguero en ceo. Pero despus desaparec, no vov a
vero nunca ms.
Toms se pas a mano por e peo, buscando una forma de conducr a
conversacn haca e asunto que o haba evado a.
-Esa nvestgacn de su mardo me est despertando reamente mucha
curosdad -comenz a decr-. Sabe dnde guard e matera que haba
recogdo?
-Ah, eso debe de estar en su despacho. Ouere vero?
-S, s.
La mu|er o ev por e paso de a casa, arrastrando a bata por a
tarma de robe; agunas tabas estaban despegadas; en otras se abran
enormes ra|as. Recorreron todo e paso, sumergdo en una penumbra
ftda, y entraron en e despacho. Haba bros apados por todas partes, e
- -153 153- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
desorden era genera; se vean vomenes en os estantes y en e sueo, os
bros eran tantos que se haca dfc crcuar por a.
-No se f|e en e desorden -d|o a anftrona, deszndose entre as
obras esparcdas por a habtacn-. An no he tendo tempo n dsposcn
para ordenar e despacho de m mardo.
Madaena Toscano abr un prmer ca|n y o revs rpdamente; abr
un segundo ca|n y, despus de un somero anss, vov a cerraro. Busc
dentro de un armaro y sot, por fn, una excamacn satsfecha: haba
descuberto o que buscaba. Sac de ah una ca|a de cartn marrn caro,
con e nombre de un fabrcante |apons de eectrodomstcos mpreso en
os ados; a ca|a contena un gran voumen de documentos, encma de os
cuaes haba una carpeta verde con a paabra Coom escrta en a tapa.
-Aqu est -d|o a mu|er, arrastrando a ca|a fuera de armaro-. Esta
era a ca|a donde guardaba as cosas que fue acumuando.
Toms cog a ca|a como s contuvese un tesoro. Era pesada. La ev
haca un rncn ms despe|ado de despacho, a apoy y se sent en e
sueo, con as pernas cruzadas, ncnado sobre os documentos.
-Puede encender a uz? -pd.
Madaena pus e nterruptor y una uz amarenta y db umn
tenuemente e despacho, proyectando sombras fantasmagrcas por e
sueo y sobre os armaros. Toms se engof en os documentos, perdendo
a nocn de tempo y de espaco, ovdndose de dnde estaba, sordo a os
comentaros de a mu|er, transportado a una readad e|ana, perddo en un
mundo so suyo; suyo y de Toscano. Las fotocopas y apuntes fueron
voando ante sus o|os, dspuestos a a derecha cuando os consderaba
reevantes, de|ndoos a a zquerda s no e parecan pertnentes. Identfc
reproduccones de a (istoria de los Re$es Catlicos, de Berndez; de a
(istoria general $ natural de las Indias, de Ovedo; de )salteriu, de
Gustnan; de a (istoria del Alirante, de fray Hernando Con; adems de
os documentos de Murator, de a 6inuta de 6a$oraAgo, de a Raccolta, de
as Anotaciones y de Documento Asseretto. Haba tambn fotocopas de
una carta de Toscane y de varas msvas frmadas por e propo Con.
Para competar aquea sta de documentos, fataba )aesi nuo-aente
retro-ati, de Francesco da Montaboddo, pero Toms ya saba que se o
haba consutado Toscano en Ro de |anero.
E manto sombro de a noche ya se haba abatdo sobre a cudad cuando
e vstante regres a presente. Se do cuenta de que se haba ovdado de
amorzar y que se encontraba soo en e despacho, sentado en e sueo, con
os documentos desparramados arededor. Orden as cosas en a ca|a y se
evant. Los mscuos de a espada y de as pernas tardaron en reacconar;
- -154 154- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
tensos y doordos, trabaron sus movmentos. Cas co|eando recorr e
paso y fue a a saa. Madaena se encontraba tumbada en e sof,
dormtando, con un bro sobre e arte renacentsta abandonado en e
regazo. Toms tos, ntentando despertara.
-Seora -murmur-. Seora.
La mu|er abr os o|os y se sent, sacudendo a cabeza para despertar.
-Dscupe -babuc, sooenta-. Estaba echando un sueecto.
-Ha hecho ben.
-Encontr o que buscaba?
-S.
-Pobrecto, debe de estar cansado. Incuso fu a ofrecere ago de comer,
pero usted no me oa, pareca hpnotzado en medo de toda aquea
confusn.
-Le pdo dscupas, no me d cuenta de su presenca. Supongo que
cuando me concentro no me entero de o que pasa a m arededor. Se
puede estar acabando e mundo y yo sgo, a|eno a todo.
-M mardo era gua, no se preocupe. Cuando se dedcaba a sus cosas,
pareca ausentarse de a readad. -Hzo un gesto en dreccn a a cocna
-. Pero, mre, e he preparado un bstec estupendo.
-Ah, gracas. No tena por qu moestarse.
-No es moesta nnguna. Ouere comero? Ah o tene...
-No, no, gracas. So quera pedre una cosa.
-Dgame.
-Puedo evarme a ca|a para fotocopar os documentos! Se os traer
maana sn fata.
-Ouere evarse a ca|a? -pregunt a mu|er, retcente-. Ah, no s qu
decre.
-No tene por qu preocuparse: se o traer todo de vueta maana.
Todo.
-No o s...
Toms ev su mano a boso y sac a cartera. La abr y mostr dos
documentos personaes, que e extend a Madaena.
-Mre, e pdo que se quede con m carn de dentdad y m tar|eta de
crdto. Se os de|o como garanta de que vover maana con sus cosas.
La duea de casa cog os documentos y os estud con atencn. Lo
mr a os o|os y se decd.
- -155 155- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Vae -d|o por fn, guardando os dos documentos en e boso de su
bata-. Pero trgame todo maana sn fata.
-Oudese tranqua -concuy Toms, dando meda vueta para
regresar a despacho.
Cuando ba por a mtad de paso, oy a voz de Madaena tras de s,
desde a saa, db, pero sufcentemente audbe.
-Y quere tambn o que est en a ca|a fuerte?
Se detuvo y vov a cabeza.
-Cmo?
-Ouere tambn o que est en a ca|a fuerte?
Toms vov a a saa y se detuvo ba|o e marco de a puerta.
-Ou me dce?
-Martnho tambn guard documentos en a ca|a fuerte. Ouere veros?
-Son documentos de a nvestgacn?
-S.
-Naturamente que quero veros -asnt Toms con expresn
ntrgada-. Ou documentos son sos?
Madaena atraves a saa y o ev hasta a habtacn. La cama estaba
sn hacer, haba una bacna en e sueo, ropas desparramadas encma de
una sa de mmbre y un desagradabe oor agro en e are.
-No o s -d|o ea-. Pero Martnho me d|o que eran a prueba fna.
-La prueba fna? La prueba de qu?
-Eso no o s. Supongo que ser a prueba de o que estaba
nvestgando, no?
Con crecente ansedad, Toms a vo abrr a puerta de armaro y revear
una pesada ca|a metca: a ca|a fuerte.
-E guard documentos en a ca|a fuerte?
-So os ms mportantes. Me d|o una vez: Madaena, aqu tengo a
prueba de o que he descuberto. Cuando a vean, se quedarn con a boca
aberta. Martnho crea que esto era tan mportante que hasta camb e
cdgo de a cerradura.
Toms se acerc y anaz a ca|a fuerte. Estaba empotrada en a pared y
tena os dez dgtos en a cerradura.
-Y cu es e cdgo? -pregunt, contenendo a duras penas a
exctacn.
Madaena sac un pape de a mesa de noche y se o entreg.
- -156 156- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Aqu est.
Toms abr e pape, era un foo con dez grupos de etras y nmeros
escrtos en dos coumnas:
-ste es e cdgo de a ca|a fuerte? -pregunt Toms sorprenddo-.
Pero aqu cas so veo etras y a ca|a so tene nmeros...
-S -reconoc Madaena-, pero cada etra equvae a un guarsmo. Por
e|empo, a A es e 1, a B es e 2, a C es e 3, y as sucesvamente.
Entende?
-Entendo, s. -Sea os dgtos en a coumna de a derecha, aba|o-.
Pero y estos nmeros? Se transforman en etras, s?
La mu|er anaz me|or e foo.
-Eso ya no o s -admt-. M mardo no me o expc.
Toms cop e cdgo de a ca|a fuerte en su breta de notas. Despus, a
modo de prueba, decd transformar as etras en guarsmos, tomando e
cudado de conservar os tres guarsmos constantes de cdgo. Termn as
cuentas y contemp e resutado:
Marc os nmeros en a ca|a, un proceso que se reve dfc. Cuando
termn, aguard un nstante. La puerta se mantuvo cerrada. No era para
sorprenderse: e cdgo deba de ser ms compe|o que una mera operacn
de transposcn de etras a guarsmos. Mr a Madaena y se encog de
hombros.
-Es ms dfc de o que parece -concuy-. Voy a evar os
documentos a casa, para fotocoparos, y maana e trago todo, vae? -
Sea e foo-. Vover cuando entenda qu quere decr este acert|o y,
- -157 157- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
s no e mporta, en ese momento trataremos de descubrr qu hay dentro
de a ca|a fuerte, puede ser?
Se fue drectamente a Centro de Fotocopas Apoo 70, |unto a a facutad,
y ah de| a ca|a de cartn con os documentos de profesor Toscano. Le
d|eron que se fuese tranquo y vovera a tma hora de a maana
sguente, que todo estara sto.
Esa noche, Toms se mostr partcuarmente atento con su mu|er y su
h|a. Las cubr de besos, de carcas, de decaracones amorosas y afectos
protectores, mostraba una efusvdad exuberante que as sorprend; pero,
an ms, que o sorprend a s msmo, no se reconoca caroso hasta ta
punto. Imagn que se estaba manfestando su sentmento de cupa, e
deseo de compensaras por a tracn que cometa con Lena; o certo era
que, confrm de nuevo, a reacn con su amante o vova me|or mardo y
me|or padre.
Constana haba cambado as fores de os |arrones. Haba eegdo ahora
|acntos, que teron e pequeo apartamento con una orga de banco
angeca, puro; os ptaos ebrneos surgan curvados, snuosos, densos,
acechando desde e extremo de os vasos de crsta. Despus de cenar, y
mentras su mu|er acostaba a Margarda, Toms fue a a saa a estudar os
apuntes que haba tomado en a casa de profesor Toscano. Constanza
vov poco despus y se sent a ado de su mardo. Toms az os o|os, e
acarc a cara pecosa y sonr.
-Ya est durmendo?
-Como un angeto.
-Ou ta te ha do hoy?
-Ben, o norma. D cases, despus fu a buscar a Margarda y
estuvmos paseando un rato.
-Adnde?
-A Parque dos Poetas, |unto a centro comerca. Estuve ensendoe a
andar en bcceta.
-Y?
Constanza se ro.
-Y fue un desastre. Andaba un poco y se caa, no haba manera de
avanzar. En determnado momento se hart, d|o: Esto no s've pa'a
nada!, y se mont en un trcco de un no de cuatro aos.
-Hzo eso?
-S.
-Y no e do vergenza montarse en e vehcuo de un no ms
pequeo?
- -158 158- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Oh, ya sabes cmo es! No tene vergenza de nada!
Toms mene a cabeza, dvertdo. Reamente, s haba ago que
caracterzaba a su h|a era a absouta ausenca de tmdez. Podan
menoscabara, hacer comentaros sobre su aspecto e ntentar dsmnura,
daba gua, ea mraba para otro ado y fnga que a cosa no ba con ea. En
natacn nssta en usar fotadores, ago que avergonzara a otros nos de
su edad, pero que a ea no a cortaba en absouto. Era, en ese sentdo, una
persona sn medo a rdcuo.
Toms se ncorpor, se desperez y bostez.
-Ben, tengo que poner manos a a obra.
Vov a sof y, preocupado por resover e engma que o desafaba,
recorr con sus o|os e nuevo acert|o de|ado por Toscano.
-Ou es eso? -pregunt su mu|er, extraada ante as coumnas de
etras sn sentdo aparente.
-Creo que es un mensa|e cfrado -repuso Toms sn evantar a cabeza
-. Me est de|ando seco e cerebro.
-Es por e traba|o para os estadoundenses?
-S.
Toms se abstra|o momentneamente de a readad, sumergdo en os
msteros de mensa|e que encerraba e cdgo de a ca|a fuerte. Consder
as dstntas posbdades de encarar a cfra, pero saba que para egar a
buen puerto tena que comenzar entendendo qu tpo de cfra era aqua.
Y sa no era, ante os datos de que dspona en aque momento, una
cuestn fc de resover. Se dspuso a exporar varas opcones, pero a
cadena de racocno acab nterrumpda por una mano que e qut a
breta de notas que tena enfrente.
-Toms -am una voz-. Toms.
Era Constanza.
-S? -pregunt, regresando a presente con expresn de aturdmento
-. Ou pasa?
-Dscupa que nterrumpa tu traba|o, s cmo eres cuando te sumerges
en ese mundo so tuyo. Pero quera contarte una cosa.
-Ou? Ou ocurre?
-Nada especa, fue ago desagradabe que nos ocurr cuando fu a
buscar a Margarda a coego.
-Ou ocurr?
-Como te he dcho, cuando termn ms cases fu a buscara y dmos un
paseo. La ev a Parque dos Poetas para que aprendese a andar en bc.
- -159 159- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Sabes? Ha estado demasado encerrada, e hace ben tomar un poco de
are.
-S.
-Ben, despus de a hstora de a bc y de trcco, a de| |ugando con
unas nas y fu a sentarme en un banco. Pues sabes o que ocurr?
-Ou?
-Legaron as madres de as nas, agtadsmas, y as sacaron de a,
porque no queran que |ugasen con Margarda.
Toms mr a su mu|er, atnto. A Constanza e braban os o|os,
hacendo un esfuerzo por contener as grmas. Toms a proteg con sus
brazos.
-Oh, no te preocupes por eso. No hagas caso.
-La tratan como s tuvese una enfermedad contagosa...
-Las personas son gnorantes, eso es o que pasa. No hagas caso, no
hagas caso.
Se besaron en a boca, mentras e acarcaba a me|a hmeda,
mo|ada con as grmas que se deszaban por su rostro pdo, as gotas
cdas que serpenteaban y se sacudan hasta detenerse en e mentn
trmuo. La ayud a evantarse de sof y a ev a a cama. La cubr con a
manta y promet vover. Pas por a habtacn contgua, bes en a
penumbra as me|as suaves de su h|a, acarc sus cabeos sos suetos
sobre a amohada, regres a su habtacn, se desnud, se puso e p|ama,
apag as uces y acomod e cuerpo en a poscn feta que Constanza
haba adoptado antes de dormrse.
Pas a maana en a Bboteca Nacona consutando referencas que e
pareceron tes, a a uz de o que haba vsto en a vspera en casa de
profesor Toscano. En os ntervaos de as consutas de os bros, y
esforzndose por e|erctar a mente, reazaba experencas sucesvas para
ntentar descfrar e mensa|e con e secreto de a ca|a fuerte. Cerca de
medoda, se pas por e Centro de Fotocopas Apoo 70 y recog e traba|o
que haba encargado. Cog a ca|a con os orgnaes y a guard en e
coche. Fue hasta a casa de Madaena Toscano, e entreg a ca|a y
recuper e carn de dentdad y a tar|eta de crdto que haba de|ado a
modo de anza. Se despd de a vuda con a promesa de vover en cuanto
descfrase e cdgo secreto de a ca|a fuerte. Cuando sa a a cae, era ya
a una, cog e mv y am a Lena, que e promet samn para e
amuerzo.
- -160 160- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Avanz hasta a Ra Latno Coeho y sub as escaeras de edfco en
una carrera que acab en os brazos de a sueca. Ambos se desnudaron
frentcamente cuando an no se haba cerrado a puerta de entrada.
Tembaban antcpando e pacer, con e deseo a for de pe, egaron a
rasgarse a ropa en su mpacenca, en su prsa por sentr mutuamente sus
cuerpos cdos y |adeantes enazados e uno en e otro, hmedos y
sedentos de fudos, encenddos, ardentes de deseo, trepdantes y vdos;
graron |untos, rodando por e sueo de a saa, ora ea por encma, ora
montndoa, susprando y gmendo, apretndoe os voumnosos senos con
un hambre hecha de u|ura, de ascva ertca, as manos enas e
nquetas, hundndose en a superfce geatnosa de os pechos hartos,
sensuaes, exprmndoa arededor de os pezones como s qusera
ordeara; se funderon e uno en e otro y estaaron, por fn, en un aardo
berador de carnes en amas, entre grtos ncontroados y gemdos
|adeantes.
Amorzaron en bata, con sus cuerpos ngudos, rea|ados, a carne
sacada y e estmago necestado de satsfaccn. Por o genera, a Toms
no e gustaba e samn, pero a sueca o haba preparado de una forma
dferente, enduzndoo con un condmento escandnavo que atenuaba
francamente e sabor fuerte de pescado.
-Cmo se ama este pato? -quso saber mentras saboreaba e
samn.
-Gravad ax.
-Cmo haces para que quede tan duce?
-Oh, es una ve|a receta sueca -d|o ea con una sonrsa-. He de|ado
macerar e samn durante dos das en azcar, en sa y..., huy..., en otra
cosa que no s decr en portugus.
-Y a guarncn?
3Eso es gubbrdra.
-Gu... qu?
3%ubbrdra" Es un pato de sor<sbord, hecho con anchoas, remoacha,
ceboa, acaparras y yema de huevo. Y a sasa de gra-ad la8 se prepara
con mostaza agrduce y pere|. Te gusta?
-S -confrm, meneando a cabeza en gesto de aprobacn-. Est
bueno.
Se caaron y sgueron dsfrutando de a comda. E samn estaba
reamente sabroso, nunca haba comdo pescado sazonado de esa manera.
En a mesa so se oa e sondo de os cubertos y de as mandbuas
mastcando a comda. E senco comenz a hacerse pesado, embarazoso,
como s e sexo hubese agotado todo e combustbe que os atraa, como s
- -161 161- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
no quedase ya nada que decrse y a comda fuese un pretexto convenente
para sostener e senco.
-T me queres? -pregunt por fn a sueca, observndoo entre os
mechones brantes de peo rubo que caan sobre su cara.
-Caro, m pequea vknga. Te quero mucho.
Toms ya no saba s deca a verdad o menta. Ea preguntaba y
responda o que pensaba que su amante quera escuchar. Como saba que
a convccn con que pronuncaba as paabras era mportante, se haba
convencdo de que a quera de verdad; a creenca mprma mayor
convccn a as paabras. Pero, en su fuero nterno, no estaba seguro. Saba
que quera a Constanza, n por asomo se panteaba abandonar a su mu|er.
Es certo que, a veces, en os momentos de mayor arrebato con Lena,
admta a hptess, se magnaba de|ando a su mu|er y susttuyndoa por
su amante; en cuanto regresaba a estado norma, sn embargo, esa
posbdad se desvaneca, se transformaba en mera fantasa, un caprcho
de a pasn, de a fugaz e ntensa exatacn de a vouptuosdad. Ta vez,
ms que amar a Lena, a deseaba; no deseaba so su cuerpo, aunque e
cuerpo fuese una parte mportante de a ecuacn, sno que deseaba su
compaa, e escape que ea e proporconaba, a energa que e transmta,
parad|camente, para dar nuevo vgor a su matrmono. Amaba a
Constanza y ta vez amase a Lena, pero de modo dferente, admsbemente
fngdo. Es posbe que confundera e amor con e deseo de tenera consgo,
de enar as manos con su cuerpo opuento, de de|ar que o evase haca
una dmensn aternatva, una readad donde no exsta a trsoma 21, n
probemas cardacos, n tampoco a atencn que su mu|er e restaba para
entregrsea a a h|a dscapactada.
-Y? Cmo va tu nvestgacn? -pregunt a sueca agtando e tenedor
con un trozo de samn-. Has avanzado ago?
E nters de ea por a nvestgacn era genuno, y Toms ya o haba
comprobado. A prncpo se sorprend, no magnaba que pudera
despertar su curosdad ago tan oscuro; pero a atencn que ea dedcaba
a su traba|o o haagaba; ms mportante an, era ago que mantena vvos
sus dogos, un tema de nters comn que fortaeca e vncuo entre
ambos.
-Imagnate que ayer fu a a casa de profesor Toscano y a vuda me
de| fotocopar todos os documentos y apuntes que haba acumuado en
sus tmos aos.
37ra -excam ea, satsfecha-. Tena buen matera?
-Exceente. -Se ncn en a sa, cog a cartera, a abr, sac a
breta de notas y se puso a ho|eara-. Pero aparentemente o me|or est
guardado en una ca|a fuerte. -Encontr e mensa|e cfrado y se o mostr a
su amante-. E probema es que para acceder a a ca|a fuerte tendr que
descfrar este gamatas.
- -162 162- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Lena se ncn y anaz a cfra.
-No entendo nada. Sers capaz de sacar ago en mpo de este
mstero?
-Ou remedo -d|o Toms, ncnndose de nuevo sobre a cartera-.
Pero so veo un recurso. -Sac de a cartera un bro azu-. Tendr que
usar una taba de frecuencas.
Apoy e bro sobre a mesa; estaba escrto en ngs y se ttuaba
Cr$#tanal$sis"
-Eso es una taba de frecuencas? -quso saber Lena, mrando a
cuberta, donde se destacaban unos cuadrados seme|antes, segn ea, a
crucgramas.
-Este es un bro que contene varas tabas de frecuencas. -Abr e
voumen y busc a pgna; cuando a encontr, se a mostr a su amante-.
Lo ves? Tene tabas de frecuencas en ngs, aemn, francs, taano,
espao y portugus.
-Y con esas tabas descfras cuaquer mensa|e?
Toms se ro.
-No, m rena. So as cfras de susttucn.
-Cmo?
-Hay tres tpos de cfras. Las de ocutacn, as de transposcn y as de
susttucn. Una cfra de ocutacn es aquea en que e mensa|e secreto
est esconddo de ta modo que nade se da cuenta squera de que exste.
E sstema de ocutacn ms ve|o que se conoce es uno que se utz en a
Antgedad, cuando se escrba e mensa|e en a cabeza rapada de un
mensa|ero, en genera un escavo. Los autores de mensa|e de|aban que e
peo de mensa|ero crecese y so entonces e ordenaban r a encuentro
de destnataro. E mensa|ero pasaba fcmente |unto a os enemgos, que
no se enteraban de que haba un mensa|e escrto ba|o e peo, entendes?
De modo que e destnataro no tena ms que rapar a mensa|ero para eer
e mensa|e que evaba escrto en a cabeza.
-Yo no podra -d|o con una sonrsa Lena, pasndose a mano por e
abundante cabeo rubo, argo y onduado-. Y os otros sstemas?
-La cfra de transposcn mpca a ateracn de orden de as etras. Se
trata, en e fondo, de un anagrama, como aque que descfr en Ro de
|anero. Mooc es Coom edo de derecha a zquerda. Un anagrama smpe.
Es evdente que, para mensa|es muy cortos, especamente aqueos que
so tenen una paabra, estas cfras son poco seguras, dado que exste un
nmero muy mtado de posbdades de reordenar as etras. Pero, s yo
aumento e nmero de etras, e nmero de combnacones posbes se
dspara exponencamente. Por e|empo, una frase con so trenta y ses
etras puede combnarse hasta trones y trones de formas dferentes. -
- -163 163- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Escrb en a breta de notas 50 000 000 000 000 000 000 000 000 000
000-. Lo ves? Este es e nmero de combnacones posbes con so
trenta y ses etras. -De| que ea dgrera aque cnco con trenta y un
ceros a a derecha-. Ahora ben, esto mpca a exstenca de agn sstema
de ordenacn de as etras, so pena de que este mensa|e se vueva
ndescfrabe ncuso para e destnataro. Es e caso de anagrama que
descfr, Mooc, nnunda omastoos. La frase tene ventuna etras, o que
sgnfca que posee mones de combnacones posbes. Acab entendendo
que ese mensa|e cfrado tena, en a prmera nea, donde estaba Mooc,
un sstema de ordenacn basado en a smetra smpe, en que a prmera
etra era a tma, a segunda era a pentma, y as sucesvamente, hasta
egar a Coom. Ya en a segunda nea me encontr con un cruce
smtrco segn una ruta preestabecda, sendo necesaro coocar as dos
paabras, una encma de a otra, y cruzaras afabtcamente segn esa
ruta.
-Eres un geno -coment Lena, acarcndoe e rostro, y sea e
acert|o anotado por Toms en a casa de Toscano-. Y sta? Es una cfra
de transposcn?
-Lo dudo. Supongo que es una cfra de susttucn.
-Por qu o dces?
-Por e aspecto genera de mensa|e. F|ate en a prmera coumna. Est
formada por con|untos de tres etras que parecen asocarse de manera
aeatora. Lo ves? -Sea a prmera coumna-. Cuo, ae, doc. Es como
s as verdaderas etras hubesen sdo susttudas por otras.
Lena se mord e abo nferor.
-Pero qu es exactamente eso, a susttucn?
-Se trata de un sstema en e que as etras verdaderas son susttudas
por otras segn un orden mperceptbe para quen no conoce e afabeto de
cfra usado. Por e|empo, magna a paabra paz. S se descubre que a
p es una t, que a a es una x y que a z es una r, entonces
paz se converte, en e mensa|e cfrado, en txr. E probema es egar a
saber que a t es p, que a x es a y que a r es z. En cuanto se
descubre e afabeto de a cfra, e resto es fc, cuaquer persona puede
descfrar e mensa|e.
-Por tanto, s he entenddo ben, e probema es descubrr e afabeto de
a cfra.
-Exactamente.
Termnaron de comer e samn y Lena se fue a a cocna a buscar e
postre. Aparec unos mnutos ms tarde con una espece de pur de
manzanas, aunque ms seco, con masa.
- -164 164- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Como e otro da habe de a a##el2a2a, decd hacerte una -anunc,
coocando e postre de manzanas en a mesa; srv dos porcones en
sendos patos y e extend una a Toms-. Toma.
E portugus probo una cucharada.
-Hmm -murmur-. Esta appe no es nnguna kaka.
-Gracoso. -Lena sonr y sea e bro-. Vovendo a nuestra
conversacn, es comn ese sstema de cfra de susttucn?
-Muy comn. La prmera cfra de susttucn que se conoce es a descrta
por |uo Csar en su bro De bello gallico" La dea de esa prmera cfra se
basaba en un afabeto de cfra que avanzaba tres ugares, por e|empo, en
reacn con e afabeto norma. As, a a de afabeto norma se
transformaba en a etra correspondente a tres ugares ms adeante, a
d, mentras que a b se converta en e, y as sucesvamente. Este
sstema se conoce como cfra de Csar. Tambn e erudto brahmn
Vatsyayana recomend en e Taasutra, en e sgo IV a. C., que as mu|eres
aprendesen e arte de a escrtura secreta, de modo que se pudesen
comuncar sn pegros con sus amantes. Una de as tcncas de a escrtura
que propona era |ustamente a cfra de susttucn. Hoy en da, este
sstema est muy desarroado y estos mensa|es, en os casos de gran
compe|dad, so pueden descfrarse medante ordenadores capaces de
probar mones de combnacones por segundo.
Toms com ms a##el2a2a"
-Hmm -vov a mustar con pacer-. Est reamente buena.
Lena no repar en e eogo, absorta como estaba en contempar e
acert|o de Toscano.
-S crees que esto responde a una cfra de susttucn, cmo vas a
descfrar e mensa|e? Tenes e afabeto de a cfra?
-No.
-Entonces cmo o vas a hacer?
Toms mostr e bro que haba sacado de a cartera.
-Con as tabas de frecuencas.
Su amante o mr f|amente, sn entender.
-Las tabas de frecuenca tenen e afabeto de a cfra?
-No -d|o sacudendo a cabeza-. Pero ofrecen un ata|o. -Com e
resto de a tarta de manzana-. Las tabas son una dea que nac de os
erudtos rabes cuando estudaban as reveacones de Mahoma en e
Corn. Los teogos musumanes, en un esfuerzo por estabecer a
cronooga de as reveacones de profeta, se puseron a cacuar a
frecuenca con que apareca cada paabra y cada etra. Descubreron
entonces que determnadas etras eran ms comunes que otras. Por
- -165 165- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
e|empo, a a y a 1, que aparecen en e artcuo defndo a, fueron
dentfcadas como as etras ms comunes de afabeto rabe, dez veces
ms frecuentes que a etra |, por e|empo. Ahora ben, en e fondo, o que
hceron os rabes fue crear a prmera taba de frecuencas, en a que se
dentfcaba a frecuenca con que cada etra apareca en su engua.
Basndose en este descubrmento, e gran centfco rabe de sgo XIX Abu
a- Knd escrb un tratado de crptografa donde sostuvo que a me|or
forma de descfrar un mensa|e cfrado es dentfcar cu es a etra ms
usada en a engua de ese mensa|e y ver cu es a etra ms comn de
propo mensa|e. Muy probabemente, seran a msma.
-No entendo.
-Imagnate que e mensa|e cfrado est escrto orgnamente en rabe.
S sabemos que a a y a 1 son as etras ms comunes de rabe, nos
basta con dentfcar cues son as dos etras ms comunes de mensa|e
cfrado. Supongamos que son a t y a d. Entonces, muy
probabemente, s ponemos a a y a 1 en e ugar de a t y a d,
comenzaremos a descfrar e mensa|e. As opera e descframento con a
taba de frecuencas. Sabendo cu es e ndce de frecuenca de cada etra
en una determnada engua, podemos, con agn margen de segurdad, y
anazando e ndce de frecuenca de cada etra en e mensa|e cfrado,
determnar cues son as etras de mensa|e orgna.
-Ah, ya he entenddo. Parece fc.
-No necesaramente. Este sstema no es nfabe. La taba de
frecuencas estabece una sta-baremo de a meda con que cada etra
aparece en una engua determnada. Naturamente, os textos cfrados
pueden contener etras que, por una razn u otra, no surgen con a
frecuenca exacta regstrada por a taba. Esto sucede sobre todo en textos
muy cortos. Por e|empo, supongamos que e mensa|e orgna es: E ratn
roe e corcho de garrafn de rey de Rusa. Como es evdente, en un
mensa|e de stos a r aparece muchas ms veces de o que sera norma
en a engua, susctando un desvo en a frecuenca-baremo de esta etra.
Ahora ben, ste es |ustamente e tpo de contngenca que se da cuando se
recurre a a taba de frecuencas para anazar textos con menos de un
centenar de etras. Los textos ms argos tenen tendenca a respetar a
frecuenca-baremo. Lamentabemente, no es e caso de acert|o que tengo
entre manos.
-Cuntas etras tene?
-E acert|o? -Consut sus anotacones-. Estuve contndoas anoche.
Son so trenta. O, me|or dcho, ventsete etras y tres guarsmos. Es poco.
La sueca se evant de a mesa y comenz a qutar os patos.
-Oueres caf?
-Vae.
- -166 166- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Toms a ayud a evar os patos sucos a a cocna, pasndoos por agua
y coocndoos en e avava|as. Despus fue a retrar e mante, mentras
Lena se ocupaba de caf; a sueca puso a fuego a cafetera de mboo, una
ve|a Meor de crsta que perteneca a equpamento orgna de a casa, y,
mentras se haca e caf, vov a reunrse con . Se sentaron en a saa,
con os papees de a nvestgacn desparramados por e sof.
-Y ahora? -pregunt ea-. Ou vas a hacer?
-Tengo que buscar un nuevo nguo de ataque.
-Pero no vas a apcar e mtodo de a taba de frecuencas?
-Eso ya o hce anoche y esta maana, cuando estaba en a Bboteca
Nacona -d|o antes de susprar.
-Entonces?
Toms frunc a narz.
-No hubo nngn resutado papabe.
-Ah, no? Mustrame.
E abr e bro sobre crptoanss y consut as tabas de frecuencas.
-Lo ves? -Le mostr as pgnas a su amante-. Aqu hay varas tabas.
-Cog tambn a breta de notas, ocaz a pgna donde haba
reproducdo e acert|o y de| e cuaderno aberto sobre e regazo-. E
prmer probema es determnar en qu engua est escrto e mensa|e.
-No est en portugus?
-Es posbe que o est -asnt-. Pero no podemos ovdarnos de que
e prmer acert|o se encontraba en atn. Era a cta de Ovdo. Nada nos
asegura que e profesor Toscano no haya eegdo tambn e atn, o ncuso
cuaquer otra engua muerta, para este mensa|e.
-No tenes una taba de frecuencas de atn?
-No, aqu no. Pero se puede consegur s hcera fata. -Vov a
atencn haca e bro con as tabas-. De cuaquer modo, ya estuve
anazando a taba en portugus.
-Y?
-Lo prmero que se puede decr es que e portugus tene agunas
caracterstcas especfcas. Por e|empo, mentras que en ngs, en francs,
en aemn, en espao y en taano a etra ms frecuente es a e, en e
caso de portugus tene prmaca a a.
-Ah, s?
Sea os vaores regstrados en as tabas.
-La a representa e 13,5 por cento de as etras usadas como meda
en un texto en portugus, y a e e 13 por cento. Es verdad que en as
- -167 167- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
dems enguas atnas exste un equbro entre as dos etras, pero sempre
con una gera venta|a para a e. En as germncas, a prmaca de a e
es muy grande. En ngs, representa e 13 por cento de todas as etras,
mentras que a a se queda en e 7,8 por cento, sendo ncuso superada
por a t, que ega a 9 por cento. Y en aemn a dferenca es an ms
sgnfcatva. La e acanza e 18,5 por cento de frecuenca y a a so e
5 por cento, sendo superada por a n, a , a r y a s.
-Por tanto, es mposbe encontrar textos sn a etra e, no?
-Atamente mprobabe, s. Pero no dra mposbe. E escrtor francs
Georges Perec escrb en 1969 una novea de doscentas pgnas, amada
'a dis#arition, donde ogr a proeza de utzar so paabras que no tenan
a etra e.
3
-Vaya!
-Y o ms ncrebe es que esa novea fue traducda a ngs, con e ttuo
A -oid, y e traductor encontr a manera de emnar tambn a etra e
de texto en ngs.
Son a cafetera y Lena fue a a cocna a buscar e caf. Vov un mnuto
ms tarde, sostenendo una bande|a con a cafetera y dos tazas antguas de
porceana banca, con caras hueas de haber sdo muy usadas. De| a
bande|a en a mesta coocada |unto a sof, cog a cafetera y en as dos
tazas; ambos echaron dos doss de azcar y revoveron con a cuchara de
meta, que tntne en su contacto con a porceana. Toms beb por e
borde de a taza; e caf egaba corpuento, denso, cremoso, sotando un
vapor caente, con un fuerte aroma y un coor de nuez evemente ro|zo.
-Est bueno? -pregunt ea.
-Una marava. Pero no tenes nada para un cara|o?
-Cmo?
-Un cara|o, como o aman en Espaa: no sabes o que es?
-No.
-No tenes por ah coac o, s no, agn aguardente?
Lena se evant y fue hasta a estantera. Abr una puerta y sac una
botea de una bebda acohca; era un envase de crsta ncooro, con una
etqueta banca que mostraba una carretera en e campo fanqueada por
rboes sn ho|as y e nombre skane Akvavt por deba|o. Mentras sostena
a botea, se acerc de nuevo a Toms.
-Esto?
-Ou es eso?
3 En casteano (Barceona, Anagrama, 1997: El secuestro, traducda por un equpo
formado por M. Arbus, M. Burre, M. Parayre, R. Vega y H. Saceda, quenes
optaron por prescndr de a voca a. (N. del 1"H
- -168 168- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Aguardente sueco -expc ea mostrando a botea.
-Normamente se usa gra##a, e aguardente taano, o s no un
aguardente portugus, pero supongo que e sueco servr tambn.
-Vas a echar e aguardente en e caf, no?
-So un poquto. -Ech unas gotas en cada taza-. Los taanos o
aman ca// corretto" Prubao.
Lena beb un poco y snt e vapor ardente de acoho mezcado con e
aromtco qudo cremoso. Hzo una mueca con a boca, en sea de
aprobacn.
-No est ma.
-So te doy cosas buenas -d|o sonrendo.
La sueca sea a breta de notas, reencauzando a conversacn sobre
e tema de mensa|e cfrado.
-Cundo pretendes apcar a taba a acert|o?
Toms de| a taza caente y adopt una expresn resgnada.
-Ya a he apcado.
-Y?
-Ben, he anazado as etras de acert|o y he descuberto que a ms
frecuente es a e, que aparece cnco veces. La sguen a a y a u,
cada una de eas con tres regstros; a o, que se repte dos veces; y a
, so una vez.
4
A ser a e a etra ms frecuente, a susttu por a a.
Despus hce expermentos con a a, a u y a o, susttuyndoas
aternatvamente por a e, por a s y por a r, as etras ms
frecuentes en os textos portugueses despus de a a.
-No hubo nngn resutado?
-Nada.
Lena consut a taba.
-Pero entonces, s no hubo nngn resutado y a etra ms frecuente es
a e, por qu no suponer que e texto est escrto en otra engua
dferente de portugus?
-Ben, porque eso sgnfcara que sta no era una cfra de susttucn,
sno...
Se nterrump, sorprenddo por o que acababa de decr.
4 Para favorecer a ectura de acert|o en casteano, he aaddo a voca y he
qutado una o, respecto de orgna. Paraeamente, he susttudo a q por una
c. Los razonamentos de persona|e se vueven ago reatvos, caro est, a pasar
de portugus a espao, pero me parec mportante que e mensa|e descfrado se
eyese ya traducdo. (N. de T.)
- -169 169- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Sno qu? -ntervno Lena, pdndoe que competase e
razonamento.
Toms se qued caado un nstante, consderando as nesperadas
perspectvas que se e abran con a concusn a a que nadvertdamente
haba egado. Se pas a mano por a boca; sus o|os se perderon en una
refexn sobre a posbdad que ahora contempaba.
-Sno qu? -nsst oa, mpacente.
Toms por fn a mr.
-Hmm, ta vez sea eso.
-Eso qu?
vov a atencn a acert|o apuntado en e cuaderno.
-Ta vez sta no es reamente una cfra de susttucn.
-Ah, no? Entonces qu es?
Toms se puso a contar as etras de acert|o.
-Uno, dos, tres, cuatro, cnco, ses, sete... -murmur en voz ba|a, con
e dedo satando de etra en etra, cas a azar-. Catorce -d|o por fn y
anot ese nmero en a breta y reanud e cmputo de etras-. Uno, dos,
tres, cuatro, cnco... -La etana prosgu hasta egar a os trece-. Trece
-concuy y o anot en a breta, por deba|o de catorce. Despus cog e
bro y consut a taba de frecuencas-. Es eso! -excam cerrando e
puo en sea de vctora.
-Eso qu? -rept Lena sn entender nada.
Toms e sea un vaor regstrado en a taba de frecuencas.
-Ves esto? E vaor seaado frente a dedo era 48 por cento.
-S -confrm Lena-. Cuarenta y ocho por cento. Ou quere decr
eso?
Toms sonr.
-Es e ndce de vocaes en os textos portugueses.
-Ou?
-Una meda de 48 por cento de as etras encontradas en un texto
portugus son vocaes -expc , exctado y sea os vaores que se
vean a ado-. Lo ves? So os taanos usan tantas vocaes como os
portugueses. Los espaoes tenen 47 por cento, os franceses 45 por
cento, mentras que os ngeses y os aemanes se quedan en e 40 por
cento.
-Y?
-Sabes cuntas vocaes tene e acert|o de profesor Toscano?
- -170 170- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Cuntas?
-Catorce. Y as consonantes son trece. Es decr, ms de a mtad de as
ventsete etras de acert|o son vocaes. -La mr a os o|os-. Sabes qu
sgnfca eso?
-Oue e mensa|e est escrto en portugus?
-Ta vez -admt Toms-. Pero e verdadero sgnfcado es otro. Un
ndce tan eevado de vocaes, cuando se apca a un mensa|e cfrado cuya
engua orgna se supone que es europea, y en partcuar e portugus, so
puede evarnos a a concusn de que a cfra utzada no es de susttucn,
sno de transposcn.
-De transposcn?
-S. O sea, que estamos frente a un nuevo anagrama.
-Dscupa, no ego a segur tu razonamento.
-Es senco. S a cfra fuese de susttucn, as etras ms comunes que
se encuentran en un texto, as vocaes, estaran transformadas en
consonantes. Por e|empo, magna que a e ha sdo susttuda por a x.
Ocurrra que, despus de anss de frecuencas, descubrramos que haba
un porcenta|e anormamente eevado de x en e texto. Pero no es eso o
que ocurre, no? En este acert|o, as vocaes mantenen un ndce muy
eevado. La concusn que surge es que as vocaes sguen sendo
frecuentes porque no han sdo susttudas. Es decr, fueron transpuestas,
cambaron smpemente de ugar. Estamos frente a un anagrama.
-Como e de Mooc?
-Exactamente. So que esta vez con ms etras y an ms compe|o. -
Consut e acert|o-. Y usando un mtodo que crea a mpresn vsua de
que se trata de una cfra de susttucn.
Se beberon e caf.
-La taba de frecuencas puede ayudarte a descfrar e mensa|e?
-No, a taba de frecuencas so es t en e caso de as cfras de
susttucn. Con respecto a estos anagramas, so srve para dentfcar que
se trata de una cfra de transposcn, no para descfraros.
-Entonces qu vas a hacer?
-Tengo que comprobar os vncuos de as vocaes con as consonantes
para ntentar ver s aguna cobra sentdo. S ogro captar ago, podr deducr
e tpo de ruta usado por e profesor Toscano. Por e|empo, en e caso de
Mooc recurr a una ruta smtrca, en espe|o, en a que se tena que eer
de derecha a zquerda. -Mostr e acert|o-. Pero en este caso no parece
funconar smtrcamente. F|ate. -Empez a eer a prmera nea de a
prmera coumna de derecha a zquerda-: Ouc. -Se encog de
hombros-. No tene sentdo. -Ley a prmera nea de a segunda coumna
- -171 171- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-: Ee -vac-. Ben, ee quere decr ago. Pero s vamos a a
segunda nea y utzamos a msma ruta, queda atf, o que no quere
decr nada.
-Y se puede ntentar de aba|o para arrba?
-La ruta puede ser cuaquera. De zquerda a derecha, de aba|o para
arrba o de arrba para aba|o, en dagona, a satos, en zgzag, en fn...
-Cdun -murmur Lena, eyendo as prmeras etras de a prmera
coumna de arrba para aba|o; despus ntent e sentdo contraro-:
Nudc.
Toms anaz e acert|o y, despus de un examen atento, cog un pz.
-Vamos a hacer a prueba de |untar as dos coumnas.
Reprodu|o e acert|o en a pgna contgua; ya no en grupos de tres en
sucesn horzonta, sno de ses. E resutado sgu sendo confuso:
Cuoee -contnu a sueca, susurrando, abarcando ahora todo e
espectro horzonta, en este caso a prmera nea; como e sondo no e
resutaba famar, ey a msma nea, pero esta vez de derecha a zquerda
-: Eeouc.
-No tene sentdo -murmur Toms, meneando a cabeza.
-Laefta -nsst ea dedcndose a a segunda nea-: Atfea.
Mentras Lena prosegua con a ectura en dversas dreccones, Toms se
concentr en e orden de os dagramas y de os trgramas. En portugus, se
pueden formar dagramas con es, os, d, as y ro, por e|empo.
Busc en e acert|o os puntos donde estas etras se encontraban unas
|unto a otras, formando esos pares. Fa con os es, os, as y ro y
so encontr un d nvertdo en d en medo de a tma nea
horzonta. Leda de derecha a zquerda, esa tma nea se pronuncaba
5nden, o que no pareca tener nngn sgnfcado. Desanmado, se
dedc a os trgramas. En os textos portugueses, os con|untos ms
comunes de tres etras asocadas son que, en, nte, des y est.
Los busc en e acert|o y fa e que, e nte, e des y e est y so
encontr un en, |ustamente en a msma tma nea, eda de derecha a
zquerda: 5nden.
- -172 172- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Vaya -murmur cas mperceptbemente-. Otra vez esta msma nea.
La concdenca e am a atencn. Uno de os dagramas, d, se
encontraba en a msma nea donde estaba uno de os trgramas ms
comunes, e en. Toms se esforz en recordar paabras que usasen a
secuenca den. Haba muchas: BDiente" Ardiente" SedientoC"
-Dun -contnuaba Lena, a ado, concentrndose ahora en as tres
tmas etras de as neas vertcaes-: Nud.
Caro que estaba e probema de dgto cnco y de a n gados a
den: 5nden. E cnco a no tena sentdo, aunque a n s. En vez de
den, nden, una secuenca frecuente en varas enguas europeas. No
haba dudas de que aque BndienC, asocando un dagrama y un trgrama
ms o menos comunes, dfcmente poda ser una concdenca. E probema
es que as neas de encma, edas en a msma secuenca, no parecan
tener nngn sgnfcado. La pentma nea horzonta, eda de derecha a
zquerda, daba eucau y a antepentma se ea doctp. Nada caro.
La mano de Lena, acarcndoo entre as pernas, nterrump su
racocno.
-Esta parte me est exctando -e d|o con voz nguda.
-Ou?
-Aqu. -Sea as tres tmas etras de a pentma nea vertca,
eda de arrba para aba|o-: Pen. -Esboz una sonrsa ascva-. Ser e
prncpo de pene?
Toms se ro.
-Cabrta -d|o y se ncn sobre e acert|o, en busca de una eventua
e que pudese asocar a pen.
Ley de arrba para aba|o y uego sgu haca a zquerda. Su sonrsa se
deshzo y abr a boca de asombro. Penden, ey. Asocando pen a
den que ya haba dentfcado, cas competaba una paabra: Penden.
Busc una t y una e que pudese gar a a n fna y as encontr,
respectvamente, en a segunda nea y en e extremo de a prmera nea.
Escrb de nuevo todo e acert|o, destacando a paabra que ahora haba
descfrado:
-Es esto! -excam cas grtando-. Aqu est!
- -173 173- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ou? Ou?
-E acert|o. He descuberto una brecha en a cfra. -Sea as etras
subrayadas-. Lo ves? Pendente. Aqu est escrta a paabra
pendente.
Lena construy a paabra eyendo as etras subrayadas.
-Mra, caro. Ou gracoso, es verdad: se ee pendente. -Frunc e
ceo, extraada ante e extrao recorrdo de a secuenca-. Pero a t y a
e fna estn separadas de resto de a paabra...
-Se debe a a ruta eegda -repuso Toms, exctado-. La ruta es
vertca, de arrba para aba|o, y smutneamente horzonta, de derecha a
zquerda, ensanchndose a medda que avanza de zquerda a derecha. -
Cog e pz y consut e acert|o-. D|ame ver. Despus de pendente,
y sguendo a tma coumna de arrba para aba|o, est a545. Esto, s no
me equvoco, debe de ser pendente a 545. -Se detuvo en as neas
anterores-. Y aqu atrs da efoucaut. -Se detuvo a pensar-. Vaya. -
Se rasc a narz-. Ta vez debe eerse e foucaut pendente a 545.
Retroced a a prmera nea y sgu toda a hera de as etras desde e
prncpo, despegndoas segn a ruta que haba detectado. Haca aba|o y
haca a zquerda, haca aba|o y haca a zquerda, como un ovo que se
deshace en un ho. Escrb e texto descfrado:
CUALECODEFOUCAULTPENDIENTEA545
Anaz a nea y a rescrb, ntentando ahora abrr espacos gcos
entre as paabras. Cuando termn, contemp e traba|o y mr a su
amante, con una sonrsa trunfa esbozada en sus abos.
3=oil< -d|o, como s fuese un usonsta y hubese concudo un truco
de maga.
Lena mr a frase escrta y admr a forma en que aquea amagama
mperceptbe, egbe, compcada, se haba transformado, qun sabe s
por arte de encantamento, en una frase ntegbe, smpe, cara.
CUAL ECO DE FOUCAULT PENDIENTE A 545?
- -174 174- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 8 Captulo 8
Las gavotas voaban ba|o, y su graznar angustado se sobrepona a
murmuo contnuo de as oas que aman e vasto arena en un vavn
constante, ccco y rtmado, de|ando tenues hos de espuma sobre as
mrgenes castgadas por e mar. La paya de Carcaveos tena un aspecto
meancco ba|o e ceo grs de nverno, cas deserta, desangeada, fra y
ventosa, abandonada a unos cuantos surfstas, a dos o tres pare|tas de
novos y a un ve|o que paseaba a su perro a a ora de agua; e are trstn
y monocromo contrastaba con a exuberanca coorda que a paya
mostraba en verano, entonces ena de vda y energa, ahora tan sotara y
tacturna.
E camarero de a terraza se ae|, de|ando un caf humeante en a
mesta donde e cente se haba sentado haca dez mnutos. Toms beb
un trago y consut e reo|; eran as cuatro menos vente de a tarde, su
nterocutor egaba con retraso; haban quedado a as tres y meda. Suspr,
resgnado. A fn de cuentas, era e nteresado en e encuentro. Haba
amado en a vspera a su coega de Departamento de Fosofa, e profesor
Aberto Sarava, y e haba dcho que quera habar con cuanto antes;
Sarava vva en Carcaveos, a dos pasos de Oeras, y a paya se present
como un punto de encuentro obvo; obvo y, a pesar de nverno, mucho
ms agradabe que os pequeos despachos de a facutad.
36on c&er, dscupe m retraso -d|o una voz desde detrs.
Toms se evant y e do a mano a recn egado. Sarava era un hombre
de cncuenta aos, con peo canoso y escaso, abos fnos y mrada
estrbca, a o |ean-Pau Sartre; tena certo aspecto extravagante, medo
descudado, ta vez de geno oco, un negligiQ c&arant que ,
naturamente, cutvaba; en readad, su aparenca aucnada se reveaba
dnea para su especadad en fosofa, a tendenca de os
deconstructvstas franceses que tanto estud durante su doctorado en a
Sorbona.
-Hoa, profesor -saud Toms-. Sntese, por favor. -Hzo un gesto
con a mano, seaando una sa a su ado-. Ouere beber ago?
Sarava se acomod, mrando a taza que ya se encontraba en a mesa.
-Ta vez yo tambn me tomara un cafecto.
Toms evant a mano y e hzo una sea a camarero que se acercaba.
- -175 175- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Otro caf, por favor.
E recn egado respr hondo, enando sus pumones con a brsa
marna, y mr a su arededor, grando a cabeza para abarcar e mar de
punta a punta.
-Me encanta venr aqu en nverno -coment; se expresaba con
soemndad, pronuncando muy ben as sabas, con un tono afectado,
habando como s estuvese rectando un poema, como s as paabras
fuesen esencaes para expresar e esprtu sereno que a se haba
dfunddo-. Esta tranqudad nefabe me nspra, me da energa, me
ensancha e horzonte, me ena e ama.
-Suee venr muy segudo aqu?
-So en otoo y en nverno. Cuando no andan por aqu os veraneantes.
Sarava esboz un gesto de enfado, como s hubese acabado de pasar
por a uno de esos amentabes e|empares de a espece humana. Se
estremec, pareca querer ahuyentar ese pensamento tan agorero. Deb
de consderar que a probabdad de que eo ocurrese era e|ana, ya que
enseguda voveron a rea|arse os mscuos de su rostro y retom, en fn,
su expresn pcda, un poco blas, que era su magen de marca:
-Me encanta esta serendad, e rotundo contraste entre a bandura de a
terra y a fura de mar, e eterno dueo de as gavotas mansas y de as oas
corcas, a perenne ucha que opone e tmdo so a as nubes ceosas. -
Cerr os prpados y vov a resprar hondo-. Esto, on c&er, me
estmua.
E camarero de| a segunda taza de caf en a mesa; e tntneo de
crsta nterrump a dvagacn de Sarava, que abr os o|os y vo e caf
que tena enfrente.
-Aguna cosa ms? -quso saber e camarero.
-No, gracas -d|o Toms.
-Es aqu donde me|or me sumer|o en e pensamento de |acques Lacan,
de |acques Derrda, de |ean Baudrard, de Ges Deeuze, de |ean-Franos
Lyotard, de Maurce Mereau-Ponty, de Mche Foucaut, de Pau...
Toms fng toser, haba encontrado un pe para ntervenr.
-|ustamente, profesor -nterrump vacante-. Precsamente quera
habare de Foucaut.
E profesor Sarava o mr con as ce|as muy evantadas, como s Toms
hubese acabado de decr una basfema, nvocando en vano e nombre de
Dos |unto a de Crsto.
-Mche Foucaut?
- -176 176- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Sarava pronunc enftcamente e nombre propo: Mche, ndcndoe
con suteza que, cada vez que se refrese a Foucaut, e nombre de pa era
mprescndbe, noblesse oblige"
-S, Mche Foucaut -d|o Toms, dpomtco, aceptando tctamente a
correccn-. Sabe? Estoy nmerso, en este momento, en una nvestgacn
hstrca y me he topado, no me pregunte cmo, con e nombre de Mche
Foucaut. No s ben o que busco, pero exste ago en este fsofo que es
reevante para m nvestgacn. Ou puede decrme sobre ?
E profesor de fosofa hzo un gesto vago con a mano, como s estuvese
ndcando que haba tantas cosas que decr que no saba por dnde
empezar.
-Oh, Mche Foucaut. -Admr e mar revueto con una mrada
nostgca, observaba e vasto ocano, pero vea a e|ana Sorbona de su
|uventud; respr pesadamente-. Mche Foucaut ha sdo e mayor fsofo
despus de Immanue Kant. Ha edo aguna vez a CrFtica de la raAn
#ura,
-Pues... no.
Sarava suspr pesadamente, como s estuvera habando con un
gnorante.
-Es e ms notabe de os textos de fosofa, on c&er -procam,
mantenendo os o|os f|os en Toms-. En a CrFtica de la raAn #ura,
Immanue Kant observ que e hombre no tene acceso a o rea en s, a a
readad ontogca de as cosas, sno so a representacones de o rea. No
conocemos a naturaeza de os ob|etos en s msmos, sno e modo en que
os percbmos, modo ese que nos es pecuar. Por e|empo, un hombre
percbe e mundo de una manera dferente a a de os murcagos. Los
hombres captan mgenes, os murcagos repten ecos. Los hombres ven
coores, os perros ven todo en banco y negro. Los hombres captan
mgenes, as serpentes senten temperaturas. Nnguna forma es ms
verdadera que otra. Todas son dferentes. Nnguna capta o rea en s y
todas aprehenden dferentes representacones de o rea. S retomsemos a
cebre aegora de Patn, o que Immanue Kant vene a decr es que todos
estamos en una caverna encadenados por os mtes de nuestra
percepcn. De o rea so vemos as sombras, nunca o propamente rea.
-Gr e rostro en dreccn a Toms-. Est caro?
Toms observaba pensatvamente a espuma banca de una oa
depostndose en a arena banca de a paya. Sn qutar os o|os de aquea
espece de baba burbu|eante, baance afrmatvamente a cabeza.
-S.
Sarava se mr por un nstante as uas de os dedos y retom su
razonamento.
- -177 177- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-De ah que os deconstructvstas franceses dgan que no hay nada
fuera de texto. S o rea es nacanzabe debdo a os mtes de nuestra
percepcn, eso sgnfca que somos nosotros quenes construmos nuestra
magen de o rea. Esa magen no emana excusvamente de o rea en s,
sno tambn de nuestros pecuares mecansmos cogntvos.
-Eso es o que defende Foucaut?
-Mche Foucaut recb una gran nfuenca de este descubrmento, s
-confrm, vovendo a acentuar e nombre de pa, Mche, en una sut
nsstenca en a necesdad de, cuando se mencona un fsofo de su
predeccn, ctar sempre e nombre competo-. Se do cuenta de que no
exste una verdad, sno varas verdades.
Toms hzo una mueca.
-No e parece un concepto demasado rebuscado? Cmo se puede
decr que no hay una verdad?
36on c&eri, sa es a consecuenca gca de descubrmento de
Immanue Kant. Pues s no podemos acceder a o rea, porque es
nacanzabe por nuestros sentdos, sendo reconstrudo a travs de
nuestros mtados mecansmos cogntvos, entonces no ogramos acceder a
a verdad. Lo entende? Lo rea es a verdad. S no ogramos egar a o rea,
no ogramos egar a a verdad. -Hzo un gesto con a mano-. Lgco.
-Entonces no hay verdad, no? -d|o y do un gope en a sa de haya
-. S dgo que esta sa es de madera, no estoy dcendo a verdad? -
Sea e ocano-: S dgo que e mar es azu, no estoy dcendo a
verdad?
Sarava sonr, e dogo se haba deszado haca su terreno.
-Ese es un probema que a escuea fenomenogca, en e rescodo de a
CrFtica de la raAn #ura, tuvo que resover. De ah que haya habdo
necesdad de redefnr a paabra verdad. Edmund Husser, uno de os
padres de a fenomenooga, dedc su atencn a ese asunto y comprob
que os |ucos no tenen nngn sentdo ob|etvo, so una verdad sub|etva,
y estabec una separacn entre a conexn de as cosas, o nomenos, y
a conexn de as verdades, o fenmenos. Es decr, a verdad no es a cosa
ob|etva, aunque est con ea reaconada, sno a representacn sub|etva
de a cosa en s. Martn Hedegger retom esta dea y observ que a verdad
es e aseme|arse de a cosa a conocmento, pero tambn e aseme|arse
de conocmento a a cosa, dado que a esenca de a verdad es a verdad
de a esenca.
-Ya..., no o s -vac Toms-. Me da a mpresn de que no hay en
eso ms que un |uego de paabras.
-No, que no -neg Sarava con energa-. Mre en su propo terreno, a
hstora. Los textos de hstora haban de a resstenca de ustano Vrato a
as nvasones romanas. Ahora ben, cmo puedo tener a certdumbre de
- -178 178- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
que Vrato reamente exst? So recurrendo a os textos que haban de
, naturamente. Pero y s esos textos son fabuacones? Como usted sabe
me|or que yo, un texto hstrco no se enfrenta con o rea en s, sno con
reatos de o rea, y esos reatos pueden ser ncorrectos, cuando no ncuso
nventados. Sendo as, en e dscurso hstrco no hay verdad ob|etva, sno
sub|etva. Como ha observado Kar Popper, no hay nada que sea
defntvamente verdadero, so cosas que son defntvamente fasas y
otras provsonamente verdaderas.
-Eso es vdo para todo -acept Toms-. Admto que tambn o sea
en e campo de dscurso hstrco. Adems, basta con eer a Marrou,
Rcoeur, Veyne, Congwood o Gae para entender que no hay verdades
defntvas en e dscurso hstrco, que a hstora es e reato de o que
ocurr en e pasado en funcn de o que dcen os testmonos y os
documentos, todos fabes, y de traba|o de hstorador, guamente fabe.
Pero, s me permte que se o dga, eso no responde a m pregunta. -Vov
a seaar e horzonte-. Estoy vendo e mar y compruebo que es azu.
Cmo se puede decr que esto es una verdad sub|etva? -Esboz una
mueca con a boca-. Oue yo sepa, e azu de mar es una verdad ob|etva.
-Casuamente, no o es -repc Sarava, sacudendo a cabeza-. S
usted estuda e fenmeno de os coores, comprobar que de aguna forma
son una usn. E mar y e ceo nos parecen azues debdo a a manera en
que a uz soar ncde en a Terra. Cuando a uz de So provene de un
punto cerca de horzonte, e ceo puede voverse ro|zo debdo a una
ateracn en a dstrbucn de a gama de coores de os rayos soares. E
ceo es e msmo, o que se ha aterado es a gama de coores de espectro
de uz debdo a a nueva poscn de So. Eso demuestra que e mar no es
azu, son nuestros o|os os que, debdo a sus caracterstcas cogntvas y en
funcn de a dstrbucn de a uz, o captan as. En e fondo, se es e
probema de a verdad. Como s que ms sentdos pueden engaarme, que
m racocno puede conducrme a concusones fasas, que m memora
puede |ugarme una maa pasada, no tengo acceso a o rea en s, nunca
ser dueo de a verdad ob|etva, de a verdad defntva, fna. Usted mra e
mar y o ve azu, un perro mra e mar y, como es datnco, o ve grs.
Nnguno de os dos tene acceso a o rea en s, so a una vsn de o rea.
Nnguno de os dos es dueo de a verdad ob|etva, sno apenas de ago
menos categrco. -Abr as pamas de as manos, como s guardase en
eas ago precoso que ahora reveaba-: La verdad sub|etva.
Toms se frot os o|os con a mano derecha.
-Comprendo -d|o-. Y ah entra Foucaut?
-Mche Foucaut surge como consecuenca de estos descubrmentos
-asnt Sarava, vovendo a acentuar e nombre de pa que Toms haba
gnorado-. Lo que hzo fue demostrar que as verdades dependan de os
presupuestos de a poca en que fueron enuncadas. Traba|ando cas como
un hstorador, eg a a concusn de que saber y poder se encuentran tan
- -179 179- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
ntrnsecamente gados que se transforman en saber/poder: son cas dos
caras de a msma moneda. En e fondo, en torno a este e|e fundamenta se
desarro todo su traba|o. -Hzo un gesto drgdo a Toms-. Aguna vez
ey a Mche Foucaut?
-Ben... -vac Toms, temendo ofender a su nterocutor-. No.
Sarava mene a cabeza, con un gesto de reprobacn paterna.
-Tene que eero -recomend.
-Pero hbeme sobre .
-Ou quere que e dga, on c&er? Mche Foucaut nac en 1926 y era
homosexua. Despus de descubrr a Martn Hedegger, se centr en
Frederch Netzsche y en su mensa|e sobre e pape bsco de poder en
toda a actvdad humana. Eso fue una reveacn que o marc
profundamente. Mche Foucaut concuy que e poder estaba por detrs de
todo y se dedc a a msn de anazar a forma en que e poder se e|erce a
travs de conocmento, usando e saber para mponer e contro soca. La
menconada aanza saber/poder.
-Pero dnde est escrto eso?
-Oh, en varos bros. Mre, en 'es ots et les c&oses, por e|empo,
anaz os presupuestos y pre|ucos que organzan e pensamento en
determnada poca.
Pronunc e nombre de bro en un francs muy #arisin, con un toque
chc en e acento.
Toms tomaba notas.
-Espere un poco -d|o mentras escrba deprsa-. 'es ots et les
c&oses, no?
-S. Se trata ta vez de texto ms kantano de Mche Foucaut, en e que
as paabras son a manfestacn de o rea y as cosas o propamente rea.
De aguna forma, este bro contrbuy a destrur a nocn absouta de a
verdad. Pues s nuestro modo de pensar est sempre determnado por os
presupuestos y pre|ucos de nuestra poca, no es posbe, entonces, egar
a a verdad ob|etva. La verdad se vueve reatva, depende de modo en
que son vstas as cosas.
-Eso es o que deca Kant.
-Caro. Por eo muchos han consderado a Mche Foucaut un nuevo
Immanue Kant.
-No ser, ta vez, un segudor ms? En resumdas cuentas, so retom
as deas de Kant...
-Mche Foucaut cooc esas deas en un nuevo contexto -repc
Sarava, preocupado por asegurarse de que su fsofo favorto no fuese
vsto como una espece de pagaro-. Voy a contare una hstora, on
- -180 180- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
c&er" Cuando o nvtaron a dar cases en e Coge de France, e
preguntaron cu era e ttuo de su asgnatura. Sabe qu respond?
Toms se encog de hombros.
-No.
-Profesor de Hstora de os Sstemas de Pensamento. -Sarava sot
una carca|ada-. Deben de haberse quedado pasmados. -La rsa se
transform en un suspro de buen humor-. En e fondo, eso es o que era,
no? Un hstorador de os sstemas de pensamento. Adems, qued caro
en su obra sguente, 'Qarc&ologie du sa-oir" Mche Foucaut defn a a
verdad como una construccn, un producto de conocmento de cada
poca, y extend esa vsn a otros conceptos. Por e|empo, e concepto de
autor de una obra terara. Para , un autor no es meramente aguen que
escrbe un bro, sno una construccn surgda a partr de un con|unto de
factores, ncudos e engua|e, as correntes teraras de momento y varos
otros eementos socaes e hstrcos. Es decr, e autor no es ms que e
producto de su matera y de sus crcunstancas.
Toms hzo una mueca, no muy convencdo.
-Eso es evdente, no e parece? -pregunt-. Todos somos un producto
de o que hacemos y de as crcunstancas en que o hacemos. Cu es a
novedad?
-Una vez ms es e contexto, on c&er" A dsecconar as e concepto, o
est deconstruyendo.
-Ah -excam Toms, como s fnamente hubese entenddo. En
readad, sn embargo, no vea a nada extraordnaro, n squera
nnovador, pero no quera contradecr a Sarava n enfrar su entusasmo-.
Y qu ms?
Con un o|o en Toms y e otro en e horzonte, e profesor de fosofa hzo
un argo resumen de a obra de Foucaut, descrbendo detaadamente e
contendo de a (istoire de la /olie a 'UVge classi+ue, de a ?aissance de la
clini+ue, de Sur-eiller et #unir y de os tres vomenes de a (istorie de la
se8ualit" Fue una exposcn entusasta, que e hstorador sgu con una
mezca de atencn y cautea. Con atencn porque pretenda captar
eementos reevantes para e engma; con cautea porque pensaba que os
deconstructvstas tendan a sobrestmar a mportanca de Foucaut.
-Eso fue todo -concuy Sarava a fna de su arga exposcn-. Dos
semanas despus de entregar e manuscrto de tercer voumen de a
(istoire de la se8ualit, Mche Foucaut tuvo un coapso y fue ngresado en
e hospta. Tena sda. Mur en e verano de 1984.
Toms consut sus notas, ho|endoas haca deante y haca atrs.
-Hmm -murmur pensatvo, con sus o|os f|os en as anotacones-. No
encuentro aqu nnguna psta.
- -181 181- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Psta de qu?
-De un acert|o que estoy ntentando descfrar.
-Un acert|o sobre Mche Foucaut?
Toms se pas a mano por a cara, frotndosea dstradamente.
-S -d|o.
Az os o|os haca e vasto ocano que tena enfrente; as aguas reucan
con un bro dorado, centeeante, respandecendo como s tuvesen una
umnosa afombra de damantes fotando en a superfce, onduantes e
nquetos, a merced de as oas. Ya estaba muy entrada a tarde y una boa
de un amaro ro|zo se pona a a derecha, ms a de manto de nubes;
era e So, que se beraba de a tnca grs que modeaba e ceo y se
sumerga en a dstante nea de horzonte, proyectando aque umnoso
centeeo famante sobre e mar.
-Ou acert|o es se?
Toms mr vacante a Sarava. Vadra a pena mostrare e engma? En
rgor, qu tena que perder? Poda ncuso ocurrr que e profesor de
fosofa tuvese una dea. Vov a ho|ear a breta de notas y ocaz a
frase; evant a breta y se a mostr a Sarava.
-Lo ve?
Sarava se ncn y mr a nea con e o|o derecho, mentras e zquerdo
se perda en agn punto de mar. Frente a se repeta a extraa
pregunta:
CUAL ECO DE FOUCAULT PENDIENTE A 545?
-Pero qu dabos es esto? -se pregunt Sarava-. Cu eco de
Foucaut? -Mr a Toms-. Pero qu eco es se?
-No o s. Dgameo usted.
E profesor de fosofa vov a observar a frase escrta en a breta de
notas.
36on c&er, no tengo a menor dea. Ser aguen que hace eco a Mche
Foucaut?
-Esa es una dea nteresante -acot Toms pensatvo y mr a Sarava
con un asomo de ansedad-. Sabe s hay aguen en quen se percban
ecos de Foucaut?
-So Immanue Kant. Aunque, certamente, debera decrse que en
Mche Foucaut hay ecos de Immanue Kant y no a contraro.
-Pero no ha habdo nade que haya segudo a Foucaut?
-Mche Foucaut ha tendo muchos segudores, on c&er"
-Y aguno de esos segudores pende a 545?
- -182 182- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-No s respondere porque no entendo qu quere decr eso. Ou es
eso de pender a 545, eh? Y qu sgnfca 545?
Toms no apart a vsta de su nterocutor.
-Nada de esto e suena famar?
Sarava se mord e abo nferor.
-Nada, on c&er -d|o meneando a cabeza-. Nada de nada.
Toms cerr a breta de notas con gran vehemenca y suspr.
-Ou ata! -excam, gopeando frustrado a mesa con a pama de a
mano-. Tena esperanzas de encontrar ago. -Mr a su arededor y az e
brazo para amar a camarero-. Oga, por favor, a cuenta.
Sarava tom nota de a frase engmtca y guard e pape en e boso
de a chaqueta.
-Voy a consutar os bros con cudado -promet-. Puede ser que
descubra ago.
-Se o agradezco.
E camarero se acerc e ndc e mporte de a cuenta. Toms pag y os
dos centes se evantaron, era hora de marcharse.
-Ou va a hacer ahora? -quso saber Sarava.
-Me voy a casa.
-No. Me refero a su acert|o.
-Ah, s. Voy a pasar por una brera y a comprar os bros de Foucaut, a
ver s encuentro una psta. La cave de acert|o debe de estar,
probabemente, en agn detae.
Saeron |untos de restaurante y se despderon en e aparcamento.
-Mche Foucaut era un persona|e curoso -coment Sarava antes de
ae|arse.
-Por?
-Era un gran fsofo y un razonabe hstorador. Un hombre que
procam que a verdad ob|etva es nacanzabe, que so tenemos acceso a
a verdad sub|etva, que a verdad es reatva y depende de modo en que
vemos as cosas. Sabe o que d|o una vez sobre todo su traba|o en busca
de a verdad?
-Ou?
-Oue a o argo de su vda no hzo otra cosa que escrbr fccones.
- -183 183- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 9 Captulo 9
E estremecmento ascvo de trepdante secreto fue perdendo
graduamente fugor, como una prohbcn que, de tanto ser transgredda,
se transforma en un hbto dscreto, reprobabe, es certo, pero toerabe
como vco. A cabo de cas dos meses, a reacn de Toms con Lena se
encarr en a rutna de manera defntva. E vendava de deseo, que os
haba fustgado con ventos ncontroabes de u|ura y vouptuosdad, que
os haba evado a a cspde de xtass rrefrenabe, tanta energa
consum, y tan deprsa, que acab por consumrse a s msmo. La
tempestad de| de sopar tan fuerte, se vov brsa y se mtg con
sorprendente rapdez; ahora era un smpe cfro cdo y duce en a
pance amodorrada de o cotdano.
Fue ya sn e trmuo ardor de a antcpacn que o haba agtado en os
prmeros encuentros como Toms sub as escaeras de edfco de a Ra
Latno Coeho y se present frente a a puerta de su amante. Lena o recb
con caor, pero ya sn aquea exctacn de a novedad, a fn de cuentas as
vstas de profesor se haban nsttuconazado, se tornaron un hbto
pacentero de sus tardes sboetas. Las prmeras veces, e reencuentro os
precptaba prontamente en a fusn de os cuerpos; rebosaban ambos de
tanto deseo y ansaban de ta modo a beracn de esa turbuenta energa
retenda en a cama que apenas se podan contener cuando se tocaban y
uego consuman e fuego en una embragadora exposn de os sentdos.
Despus de amor, sn embargo, Toms comenzaba a ser nvaddo por una
desagradabe sensacn hueca, de vacudad, como s hubese sdo
despo|ado de as ganas que mnutos antes o cegaban; aque cuerpo
terrbemente exctante de a sueca see vova ndferente de manera
nesperada, no entenda ncuso cmo haba poddo estar tan vdo haca
so unos nstantes, y se nstaaba entre eos certo embarazo. Por eo,
comenzaron pronto a controar aquea mparabe ansa nca y a reazar
pequeas experencas con a rutna; en vez de satsfacer de nmedato e
nstnto anma que evaban reprmdo en os cuerpos, como una nqueta
fera sedenta de sangre pero acorraada en una |aua demasado pequea,
comenzaron a proongaro, a mantener vva a tensn sexua, ampndoa,
datndoa, postergando o nevtabe hasta e mte, hasta e punto en que
a beracn de deseo ya no poda ser contenda.
Esta vez, Lena se e aparec con un vestdo banco de seda, ms o
menos transparente en e pecho, de|ando advnar, como sempre, os
- -184 184- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
gruesos pezones rosados, su botn turgente y as curvas vouptuosas de os
senos, tan grandes que daban a mpresn de estar cas rebosantes de
eche. En una reaccn cas anma, Toms snt e deseo de satsfacer
nstantneamente sus ganas y e pap e pecho harto como quen exprme
un fruto sucuento y espera que de mane e zumo echoso, pero a sueca
o apart con una sonrsa cargada de pcarda.
-Ahora no, gotn -o amonest-. S te portas ben, mam te dar
despus a papa. -Le apoy e ndce en a punta de a narz, como quen
hace una advertenca-. Pero so s te portas ben...
-Oh, d|ame probar so un poquto...
-No -d|o y se fue por e paso, meneando e cuerpo para provocaro;
mr uego haca atrs, ena de maca y sonr-. No puedes tenero todo a
a vez. Como soemos decr en Sueca, nos acordamos de beso prometdo,
nos ovdamos de os besos recbdos.
Se nstaaron en e sof, |unto a caefactor de a saa. Lena haba
preparado una nfusn de ta, que humeaba en a tetera, y haba puesto
gaettas tradconaes suecas de |engbre en un pato |unto a as tazas,
sobre una bande|a; Tomas beb a nfusn y prob una de as gaetas
marrones.
-Est bueno -coment con acttud aprobadora, dsfrutando de sabor
duzn y ago pcante de bzcocho de |engbre.
Lena se f| en a bosa de pstco.
-An tenes ah a Foucaut?
E profesor se ncn y sac un bro de a bosa.
-S -confrm-. Pero ya no 'es ots et les c&oses" -Mostr a cuberta
de nuevo bro, ttuado =igiar e #unir-. Esta es a traduccn brasea de
Sur-eiller et #unir" De hecho, en Portuga an no han hecho nnguna edcn
de este bro.
5
-Pero es o msmo, no?
-Caro.
-Y e otro, ya o has acabado?
-S.
-Entonces?
Toms se encog de hombros, con una expresn de resgnacn.
5 En casteano: =igilar $ castigar: naciiento de la #risin, traduccn de Aureo
Garzn de Camno, I
a
edcn, Madrd, Sgo XXI de Espaa Edtores, 1994. G?" del
1"H
- -185 185- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ah no haba nada. -Apoy e nuevo bro en e regazo y abr a
prmera pgna, an mastcando e bzcocho-. Vamos a ver s aqu
encuentro ago.
En esta cuestn era en a que se encontraba e gran punto en comn
entre ambos, como se do cuenta Toms. Adems de sexo, caro. Podan no
prestar atencn a as msmas cosas, pero, en o que se refera a a
nvestgacn sobre Toscano, compartan e msmo nters, y a sueca se
reveaba de una enorme utdad: haca preguntas, se mpcaba en e
traba|o, o ayudaba en as nvestgacones, nterrogaba a compaeros que
cursaban fosofa, ntentaba encontrar pstas que o ayudasen a desvear e
engma, haba egado hasta a evar ensayos sobre Mche Foucaut con a
esperanza de atsbar agn vestgo nadvertdo. Fue as, pues, como fue a
parar a sus manos 1&e Cabridge Co#anion to Foucault, de Guttng, as
como 1&e Foucault Reader, de Rabnow, y 1&e 'i-es o/ 6ic&el Foucault, de
Macey. La dedcacn de a amante era ta que ncuso haba decddo eer,
por su cuenta, a (istoria de la locura en la #oca cl<sica, traduccn de a
(istorie de la /olie a lQVge classi+ue, sempre en busca de os guarsmos 545
o de paabras que tuvesen ago que ver con e acert|o que o atormentaba.
-Todos os ocos son hermanos -coment a abrr e bro a ado de
Toms.
-Ou? -pregunt , azando os o|os de =igiar e #unir"
-Es otro refrn sueco -acar Lena y mostr e voumen de a (istoria
de la locura en la #oca cl<sica reptendo a frase-. Todos os ocos son
hermanos.
Con e pz afado baando entre os dedos, Toms centr de nuevo su
atencn en e bro y se abstra|o de mundo que tena a su arededor. Las
pgnas ncaes o de|aron nmedatamente angustado, pdo, egando a
punto de nterrumpr a ectura con un rctus de nusea; nunca haba edo
nada tan voento, tan brutamente gratuto.
-Ou pasa? -quso saber Lena, ntrgada por aquea reaccn.
-Esto es ago horroroso -d|o revrando os o|os.
-Ou?
-Esta hstora a comenzo de bro.
-Ou hstora? -Lena se ncorpor y mr a obra-. Cuntame.
Toms se ro y mene a cabeza.
-No s s a querrs escuchar...
-Caro que quero -nsst a sueca, perentora-. Anda, cuenta.
-Mra que no te va a gustar.
-Anda, d|ate de tonteras. Cuenta.
- -186 186- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E reabr e bro sn apartar os o|os de su amante.
-Te he avsado, despus no te que|es. -Ba| a mrada haca as
prmeras paabras de texto-. Este es un documento que descrbe a
e|ecucn pbca en Pars de Robert Damens, un fantco que ntent
asesnar a Lus XV en Versaes en 1757. La e|ecucn fue evada a cabo por
un grupo de verdugos drgdos por un ta Samson y prevea que se e
apcase tormento en as tetas, os brazos, os musos y as pantorras. La
mano derecha, su|etando e cucho de crmen, debera ser quemada con
fuego de azufre y a as partes sometdas a tortura se es echara pomo
derretdo, acete hrvendo, brea caente, cera y azufre derretdos a a vez;
e cuerpo, fnamente, sera descuartzado por cuatro cabaos. Este era e
pan. Su e|ecucn acabara sendo reatada en detae por e |efe de poca,
Bouton, quen o presenc todo. -Vov a mrara-. Ests segura de que
reamente queres escuchar?
-No -respond Lena qutndoe e bro de as manos.
-Ou haces? Necesto eero...
-Lo eers despus.
La muchacha se acerc a equpo de sondo y puso un CD; a voz de Bono
nund e apartamento con os sondos meodosos de Jos&ua 1ree, creando
una atmsfera sensua en e apartamento. Comenzaron ntercambando
sonrsas cmpces, cada vez ms provocadoras, hasta convertrse en
mradas ascvas, de gua, brcas. Cuando acabaron a nfusn y os
bzcochos, Lena retr a bande|a y, desabrochndose e cueo, e anunc
que era a hora de postre. Se qut e vestdo de seda banco y se ncn,
desnuda, sobre Toms, con su pe nvea atendo por antcpado, caente de
deseo, vda de carne. E profesor cog a a muchacha y se poseyeron ah,
sobre e sof, a ado de caentador, Mche Foucaut aberto en e sueo, ta
vez reveando e secreto que Toscano se haba esforzado por ocutar. E
sexo fue tumutuoso, como soa ser entre os dos, hecho sn paabras, so
sensacones, con grtos y gemdos hasta a beradora ecosn de fudos; y,
cuando e huracn se agot en e vrtgo voraz de os cuerpos hambrentos,
ambos se de|aron estar tumbados en e sof, exhaustos, vacos,
abandonados a estertor de os sentdos satsfechos, compacdos,
embragados por e meoso sopor de pacer. Lena estr perezosamente os
brazos, se apoy en uno de sus codos y se ncn sobre Toms, con os
abundantes senos de pezones rozados pendentes sobre e pecho |adeante
de hombre.
-T no haces e amor con tu mu|er, no?
Despertando de etargo a que o haban sumergdo as mpetuosas oas
de ascva, Toms a mr perpe|o.
-No -repuso, meneando a cabeza; |ams habra esperado ta pregunta
-. Caro que no.
- -187 187- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
La muchacha suspr, resgnada, y se de| caer sobre e sof, tendda con
os cabeos rubos suetos sobre e co|n y os o|os azues f|os en e techo.
-Tendr que creer en t.
Las fores gruesas se agomeraban en os |arrones de cermca,
estrndose por encma de as ho|as como s estuvesen de puntas,
ansando are fresco; os ptaos eran fnos, geros como pumas,
respandecan en dferentes tonadades de coor rosa y se dobaban sobre
e centro como conchas rasgadas. Eran fores hermosas, vouptuosas,
sensuaes.
-Son rosas? -pregunt Toms con un vaso de whsky en a mano.
-Parecen rosas -respond Constanza-. Pero son peonas.
Haban termnado de cenar y estaban rea|ados en a saa, aprovechando
una pausa, mentras Margarda se pona e p|ama en su habtacn.
-Nunca he odo habar de as peonas -murmur -. Ou fores son
sas?
-Peono era e mdco de os doses gregos. Dce a eyenda que cur a
Putn con as semas de unas fores especaes. En homena|e a Peono,
fueron bautzadas con e nombre de peonas. Pno e Ve|o sostena que as
peonas podan curar vente enfermedades, pero nunca pudo probarse ta
afrmacn. No obstante, as races de as peonas se usaron en e sgo XVIII
para proteger a os nos de a epepsa y de as pesadas, o que srv
para reaconar estas fores con a nfanca.
Toms mantuvo os o|os f|os en as fores.
-|urara que son rosas.
-En certo modo, o son. Pero sn as espnas. Sabes? La fata de espnas
ev a os crstanos a comparar as peonas con a Vrgen Mara. Decan que
ambas eran rosas sn espnas.
-Y qu representan?
-La tmdez. Los poetas chnos sempre recurreron a as peonas para
descrbr e rubor embarazoso de as muchachas, asocando esta for a
certa nocenca vrgna.
La voz de Margarda rrump en a saa, anzada a a dstanca, desde a
habtacn, como una spca.
-Mam, ven a conta'me una hsto'a.
Constanza mr con aspecto cansado a su mardo.
-Esta vez ve t. Ya he cerrado a tenda por hoy.
- -188 188- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Toms fue a a habtacn de su h|a y a encontr mrndose a espe|o. La
acost en a cama, a tap con a manta y se ncn; bes sus me|as
rosadas y e acarc su fno cabeo, ambos ronroneando con deete.
-Ou hstora queres hoy?
-Cencenta.
-Otra vez a msma hstora? No queres me|or una nueva?
-Oue'o Cencenta.
Apag a uz centra y so mantuvo encendda a mpara de a mesa
de noche; a umnosdad amara era mortecna, hudza, dea para e
efecto de ndoenca que pretenda obtener. Se acomod a borde de a
cama, cog a mano de su h|a y, con un susurro hpntco, comenz a
contar a hstora de a Cencenta, a na que haba perddo a su madre,
despus a su padre, hasta que no tuvo ms remedo que quedarse a vvr
con a madrastra mavada y sus dos h|as consentdas. Margarda mantuvo
os o|os muy abertos hasta a escena de bae, cuando Cencenta conoc
a prncpe, momento en que, tranquzada por e encuentro prevsto, snt
que os prpados e pesaban y de| de uchar contra eos, se entreg a
rtmo cadencoso de as paabras susurradas por su padre y se abandon a
a duce moce que nvad su cuerpo. Los prpados se cerraron y a
respracn se hzo por fn acompasada, profunda. Toms vov a besar a su
h|a y apag a mpara. De puntas, cas sn resprar, sa de a habtacn,
cerr a puerta con suavdad y regres a a saa.
Constanza dorma sobre e sof, con a cabeza ncnada sobre un
hombro; en e teevsor encenddo emtan un concurso que no soan ver.
Cog a su mu|er y a ev en brazos hasta a habtacn; e qut a
chaqueta con una mano, a descaz y a acost sobre as sbanas,
cubrndoa con a manta hasta e mentn. Ea murmur ago mperceptbe
y se vov, aferrada a a amohada, con e caor de a manta que e
enro|eca as me|as pecosas sobre su pe banca, parecda a un beb.
Toms apag a uz e hzo ademn de vover a a saa. Pero vac. Se
detuvo en e umbra de a puerta y do meda vueta, mrando a su mu|er,
que ahora dorma profundamente. Se acerc despaco, con cudado para no
hacer rudo, a mr un nstante y se sent a borde de a cama; se qued
contempndoa en senco, vendo cmo a manta suba y ba|aba,
suavemente, sguendo e rtmo de a respracn.
La pregunta de Lena an resonaba en su mente, ahora ms ato que
nunca. T no haces e amor con tu mu|er, no?, e haba preguntado con
un asomo de ansedad. En readad, ya evaba agn tempo sn hacer e
amor con su mu|er; nunca o haba hecho desde que ncara a reacn
extraconyuga. Pero cmo podra asegurar que no o hara un da?
Cmo podra prometer ta cosa? Aquea pregunta, as formuada, en e
rescodo de a ntensa refrega amorosa, o arranc de sueo rrea en que
fotaba y, despertndoo con brutadad, como s e hubese sumergdo a
- -189 189- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
cabeza en agua heada, o ev a a dura confrontacn con a readad. Fue
como s agn nterruptor se hubese encenddo dentro de s. O quzs
apagado. Ou tena ahora por deante? Hara e amor con ambas mu|eres,
engaando no so a una, sno a as dos a msmo tempo? Ou futuro, a fn
de cuentas, quera para s, para su mu|er, para su h|a, para su amante?
Ou destno os aguardaba? Estara |ugando con fuego? Sera seor de
su suerte o eran as crcunstancas as que o controaban ahora? Ouera
vvr en a verdad? Pero qu verdad? No fue Sarava quen e d|o que a
verdad ob|etva es naccesbe? Ta vez. Sn embargo, como ser humano,
sempre tena a aternatva de acceder a otra verdad, a verdad sub|etva.
La verdad mora.
La honestdad.
Y o certo es que no vva en a verdad mora; vva en a usn, en a
dupcdad, en a mentra. Menta a su mu|er y, dentro de poco, estara
mntendo a su amante. Era se e futuro que deseaba para y para as
tres mu|eres con as que estaba gado? La pregunta de Lena,
aparentemente tan nocua y fortuta, puso en marcha una compe|a cadena
de pensamentos, desencaden un tumuto en a mente de Toms, o cooc
frente a frente consgo msmo, mrndose por prmera vez a os o|os,
mareado por e vrtgo frente a absmo que era su espe|o, vndose como
reamente era, nterrogndose sobre o que quera ser, cuestonndose en
cuanto a camno ncerto por e que ahora transtaba.
Ou extraa hstora, mradas ben as cosas, e reveaba a aventura en
que se haba metdo? Ta vez fuese a hstora de una parte suya sumergda
en a sombra, escondda en un remoto rncn de a mente, sobre a cua
senta as mayores ncertdumbres y amentaba os mayores temores. Ou
era Lena, a fn y a cabo, para ? Una mera hazaa sexua? Una busca de
ago ndefnbe? Una veedad rresponsabe? Un gusto por e resgo en e
que e pegro so serva de afrodsaco? Ta vez, consder, ta vez ea
representase ago dferente. Un desvo, un subterfugo, una demanda.
Una fuga.
Baance a cabeza afrmatvamente, como s hubese encontrado a
paabra exacta, aquea que me|or defna a ucha que o desgarraba. Una
fuga. Oun sabe, ta vez Lena, ms que a qumca de sexo, e ofreca a
qumca de a fuga, a fuga de s msmo, a fuga de cansanco de su mu|er,
a fuga de as dfcutades de Margarda, a fuga de os probemas generaes
por a fata de dnero, a fuga de a desusn frente a a vda. Lena era una
escapatora, una sada, una evasn. Una fantasa. Pero una fantasa que
da tras da perda mstero, una qumera a a que ya comenzaba a fatare
bro, un caprcho que haba consumdo cas todo su espendor. Ou e
quedaba entonces?
Se haba renddo a os encantos de a sueca para escapar a a compcada
tea de sus nnmeras dfcutades. La usn funcon; por o menos en
- -190 190- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
agunos momentos. Pero ahora vea que os probemas no haban
desaparecdo nunca de verdad, so se haban camufado con e fugor
desumbrante de a reacn embragadora con Lena. Se senta como un
cone|o parazado por os faros de un automv; permaneca esttco en
medo de a carretera, fascnado por aque bro asombroso, maravado por
os centeeantes focos de uz que despuntaban por e manto pardusco de a
noche, ovdando que, por detrs de a bea amarada umnosa, surgendo
dsmuadamente de a tneba oscura, asomaba un buto nvsbe, enorme
y furtvo, tremendo y amenazador, que satara de a sombra como un feno
y o apastara en e asfato. sa era, a fn y a cabo, a terrbe eeccn que
tena frente a s. Ouerra ser apastado por ese buto esconddo? Sera
capaz de ver ms a de bro desumbrante de os faros? Lograra romper
e pegroso hechzo que o hpnotzaba en medo de a carretera?
Mr a Constanza. Su mu|er dorma aferrada a a amohada, con aspecto
nocente, a expresn frg, os cabeos dbu|ando rzos sobre a amohada
y a sbana. Suspr. Ta vez, pens, e adutero tena menos que ver con
Lena que consgo msmo; era quz ago que hababa ms acerca de su
forma de ser, de os medos que o domnaban, de as expectatvas que
amentaba, de a forma en que admnstraba os confctos y encaraba os
probemas de su vda. Constanza era a fuente de ansedad, e rostro de as
dfcutades de as que pretenda hur; Lena representaba a concha
protectora, e anheado bete que prometa arrancaro de aque turbuento
mar de obstcuos y sotaro en as vastas pances de a bertad. Pero,
ahora tomaba concenca, ese bete, en resumdas cuentas, no o evara a
ugar aguno, no o transportara a destno que supona, porque a verdad
era que ta destno no exsta, por o menos no para ; s se embarcase en
aque va|e, se descubrra en otro apeadero, acaso ms compcado, an
con os ve|os probemas y adems con nuevas contraredades.
Pas os dedos por os rzos de cabeo de Constanza, |ugando
dstradamente con eos. Snt su respracn suave y admr e esprtu
con que a mu|er enfrentaba as dfcutades ante as cuaes caudcaba.
Acarcando as neas de su rostro, sntendo su pe cda y suave, magn
que dspona de dos betes en a mano, uno para quedarse, e otro para
partr, y tendra que tomar una decsn. Mr arededor, como quen quere
retener en a memora as sombras de a habtacn, e sopdo ba|o y
armonoso de a respracn de su mu|er, e eve aroma a Chane 5 que
fotaba en e are. Respr hondo y a msmo, en aque nstante, mentras
acarcaba con ternura e sembante pcdo de Constanza, su nea de
racocno eg a su fn.
Tom una decsn.
- -191 191- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E hormgueo nervoso de a muttud apresurada era o que ms o
perturbaba sempre que tena que r a Chado. Despus de dar muchas
vuetas por a Ra do Aecrm buscando dnde aparcar, de| e coche en e
aparcamento subterrneo de Cames y ba| por a paza hasta a entrada
de a Ra Garrett, esquvando a os transentes que ban y venan, unos
suban en dreccn a Barro Ato, otros descendan hasta a Baxa; todos,
con a mrada perdda en un punto nfnto, pensaban en e dnero,
suspraban por su nova, odaban a su |efe, se ocupaban de sus asuntos.
Cruz a perpendcuar empedrada y anduvo, por fn, por a ampa acera
de a Ra Garrett. E espaco era ampo, es certo, pero se vova exguo por
todas aqueas mestas y sas que hervan de centes ocosos, e ms
famoso de os cuaes era Fernando Pessoa, con a carne hecha de bronce,
gua que e sombrero, as gafas de aros redondos y as pernas cruzadas.
Toms observ e espaco a su arededor, ntentando vsumbrar e oro de
os cabeos de Lena, pero ea no estaba a. Gr a a zquerda, en
dreccn a a gran puerta con fgura de arco de caf, A Brasera anuncada
en a parte cmera, ugar predecto de a antgua Lsboa bohema y terara.
E prmer paso a cruzar a puerta de caf consttuy un sato en e
tempo, haba retroceddo a a dcada de os vente. A Brasera era una
cafetera estrecha y arga, rcamente decorado a esto art nouveau, con e
techo y a parte ata de as paredes forrados de madera abrada, decorados
con cornucopas, neas curvas y cuadros de poca. E sueo era a|edrezado,
en banco y negro, y de centro de os dbu|os escupdos en e techo
cogaban varas mparas de aspecto antguo, parecan araas con as patas
arqueadas haca aba|o y haca arrba que su|etaban pequeas veas en as
puntas. Una sensacn de amptud provena de ado zquerdo; toda a
pared se abra a caf, una usn creada por os hermosos espe|os dorados
que, dstrbudos hasta e fondo de estabecmento, e otorgaban e dobe
de su rea anchura. Las mestas de nteror estaban dspuestas |unto a
enorme espe|o, mentras que e ado derecho estaba ocupado por un argo
mostrador eno de herros fnos curvneos esto art nouveau; una batera
de boteas de vno, aguardente, oru|o, whsky, brandy y cor, dspuestas
unas encma de as otras, decoraba a pared por detrs de mostrador. A
fondo, marcando as once, se destacaba un reo| antguo con nmeros
romanos.
Toms encontr un ugar bre en una mesa parcamente ocupada y se
acomod, apoyando e hombro derecho en e espe|o, con os o|os vuetos
haca a entrada. Pd un paste de nata y una nfusn de |azmn. Mentras
aguardaba, se mantuvo atento a perdco que ea e hombre sentado a su
ado. Era A 7ola $ traa una entrevsta a dos pgnas con e trucuento
presdente de Benfca, repeta de acusacones contra e sstema y notcas
de fantstcas contratacones, que no paneaba pagar, para a espna
dorsa de equpo. Observ a su vecno de reo|o, era un hombre cas cavo,
so posea mechones de peos canosos detrs de a ore|a, se trataba
probabemente de un |ubado, sn duda un hncha de Benfca. E camarero
- -192 192- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
reaparec con su acttud afanosa y gestos nervosos, como s tuvese
muchas cosas que hacer y no e acanzasen as manos; vena con una
bande|a equbrada sobre as yemas de os dedos, de a que sac una
pequea tetera metca, una taza, un patto con un paste de nata, dos
sobres de azcar y uno de canea, adems de a cuenta, y depost todo
sobre a mesa con destreza de profesona. Toms pag y e camarero,
despus de un breve saudo, se esfum.
Mentras esperaba, sac e mv de boso y marc e nmero de Neson
Moart. E estadoundense atend con voz de sueo, era evdente que a
amada haba actuado de despertador. Despus de as habtuaes cortesas
ntroductoras, Toms e comunc que necestara hacer unos va|es para su
nvestgacn, que estaba apuntando en un sentdo que requera una
comprobacn cudadosa. Neson quso saber cu era e rumbo a que
apuntaban as pstas, pero Toms se neg a adeantar detaes, aegando
que e gustaba habar de certdumbres, y en ese momento so tena
muchas dudas. Aunque retcente a prncpo, e estadoundense acab
concedndoe su acuerdo y os fondos dsponbes necesaros para a
msn; a fn de cuentas, aqu era un traba|o por e que apostaba a
fundacn. Enseguda, dada a uz verde para segur adeante, Toms am
a a agenca de va|es y reserv os vueos y os hotees.
Se do cuenta de que Lena acababa de entrar en e caf cuando vo as
cabezas de todos os centes voverse a msmo tempo haca a puerta,
como s estuvesen en e e|rcto y huberan obedecdo a una orden
sencosa. Levaba un vestdo negro de cra muy a|ustado, con e dobado
por encma de a roda y un exuberante azo amaro cedo a a cntura;
haba cuberto sus atas pernas con medas de naon grs oscuro, muy
fnas, y as curvas de su cuerpo escutura estaban reazadas por unos
zapatos de tacn ato, de un negro reucente. Levaba grandes bosas de
bouti+ues que de| a os pes de a sa cuando se ncn sobre a mesa
para besar a Toms.
3(e! -saud-. Dscupa por e retraso, he estado hacendo compras.
-No tene mportanca.
Toms saba que e Chado era una tentacn para muchas mu|eres, con
sus tendas de marca y sus tendas de moda que, abertas por todo e
barro, atraan a centes y otorgaban aegra a as caes empedradas y
empnadas de aquea zona antgua de a cudad.
-Puf! -excam echndose e argo peo rubo haca atrs-. Estoy
agotada y e da acaba de comenzar.
-Has comprado muchas cosas?
Ea se ncn y cog una bosa apoyada en a sa.
- -193 193- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Agunas -confrm, abr a bosa y de| asomar una prenda ro|a de
enca|e-. Te gusta?
-Ou es eso?
-Un sostn, tonto -expc movendo as ce|as con expresn macosa
-. Para voverte oco.
E |ubado de Benfca observ por encma de perdco, f|ando
ostensbemente su mrada en a sueca. Lena e devov a mrada, como
ntmndoo a que no se metese en o que no e mportaba, y e hombre
encog e cueo y se ocut detrs de A 7ola"
-As que te has pasado a maana hacendo compras?
-S. Y fu tambn a aque ascensor antguo en a Ra do Ouro.
-E ascensor de Santa |usta?
-se. Has do aguna vez?
-No, nunca.
-No me cabe nnguna duda -d|o sonrendo-. La mrada de extrao ve
ms e|os en e pas que a mrada de sus habtantes.
-Eh?
-Es un refrn sueco. Sgnfca que os extran|eros vstan ms stos en
una terra que as personas que vven en ea.
-Es una gran verdad -asnt Toms.
Se acerc e camarero con unforme banco, sempre con su aparenca
afanosa, y mr con acttud nterrogatva a os dos centes.
-Tomas ago? -pregunt Toms.
-No, ya he comdo.
E profesor e hzo una sea negatva a camarero, que desaparec
enseguda por e paso, ahora apado de gente, e tra|n era nmenso y no
haba tempo que perder. Toms cog a taza y beb un poco.
-Esta nfusn es una deca.
Lena se ncn sobre a mesa y busc su mrada.
-Ou ocurre? -pregunt con una expresn ntrgada en sus o|os azues
-. Hace dos das que no te veo y te noto muy msteroso, pareces estar en
a Luna. Ou tenes?
-Nada.
-Es e agobo de acert|o e que te est perturbando, no?
-No.
-Entonces?
- -194 194- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
se pas a mano por e peo, ago ncmodo. Gr a cabeza con un
gesto nervoso, observando de reo|o todo e caf, y acab f|ando os o|os en
su amante.
-Sabes? Creo que no he sdo |usto contgo.
Lena az as ce|as, asombrada.
-Ah, no? Y entonces?
-E otro da me preguntaste s haca e amor con m mu|er...
-Y o haces?
-No, no he vueto a hacero desde que nosotros nos conocemos. Pero a
cuestn, para ser honesto, es que no te puedo asegurar que nunca ms o
har.
Ea entrecerr os o|os, mrndoo con una expresn repentnamente
severa. -Ah.
-Entendes? Vvmos en a msma casa, estamos casados, tarde o
temprano ago puede pasar.
-Y?
-Ben, entonces os estar engaando a as dos, no?
La sueca observ e caf a su arededor, parec nteresarse por agunos
cuadros, pero, despus de unos nstantes recorrendo e bar con a vsta,
mr de nuevo a Toms.
-A m no me mporta.
E profesor entreabr a boca, pasmado.
-No te mporta?
-No, no me mporta. Puedes estar a msmo tempo con as dos, para m
no es un probema.
-Pero... -vac, confuso-. No tenes probemas en que yo haga e
amor contgo y con m mu|er a msmo tempo?
-No -rept ea, meneando a cabeza para enfatzar su poscn-. No
tengo nngn probema.
Toms se recost en a sa, sorprenddo, aturddo. No saba francamente
qu decr, todo aqueo era demasado nesperado y poco convencona,
nunca magn escuchar a una mu|er, y para como una mu|er como ea,
decr que no tena probemas en formar parte de o que, para todos os
efectos, sera un harn.
-Ben, pues... no s s a m mu|er e sentar ben...
-Tu mu|er?
-S, m mu|er.
- -195 195- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
La sueca se encog de hombros.
-Es evdente que nunca estar de acuerdo.
-Pues eso.
-Entonces no debes decre nada, no?
E profesor vov a pasarse a mano por e peo, nervoso.
-Pues..., s..., se tambn es un probema. Es que no puedo vvr as...
-Cmo que no puedes vvr as? Has estado cas dos meses vvendo
con dos mu|eres y nunca te v para nada preocupado por eo. Ou bcho te
ha pcado ahora?
-Tengo dudas sobre o que estamos hacendo.
Ahora e tocaba a Lena abrr a boca por e asombro.
-Dudas? Pero qu dudas? Eres tonto o qu? Tenes una fama en tu
casa que no sabe nada. Tenes una nova, dscupa a fata de modesta, que
e gustara tener a cuaquer hombre y que no trae nngn probema. An
ms: una nova a a que no e mporta que conserves a vda tan cmoda
que evas. Cu es, a fn y a cabo, tu probema? Dnde est a duda?
-E probema, Lena, es que no s s quero segur vvendo tan
cmodamente.
La sueca desorbt os o|os y abr ms a boca.
-No sabes s... -Frunc e entrece|o, ntentando encontrar un sentdo a
o que deca-. Toms, de verdad, qu ocurre?
-Ocurre que no quero segur as.
-Entonces qu queres?
-Ouero acabar con esto.
Lena ba| os hombros y se apoy en a sa, atnta. La boca se mantena
aberta, con una expresn ncrdua en os o|os; observaba a Toms con a
acttud de quen cree estar ante un oco. -Oueres que nos separemos? -
pregunt por fn, cas deetreando as paabras.
E profesor mene afrmatvamente a cabeza.
-S. Dscpame.
-Pero t ests chfado? As que yo te estoy dcendo que no me mporta
nada que sgas con tu mu|er, que no tendrs nngn probema, y t queres
que nos separemos? Por qu?
-Porque no me veo ben en esta stuacn.
-Pero por qu?
-Porque vvo en a mentra y quero a verdad.
- -196 196- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Vaya! -excam ea-. La chaqueta de a verdad est muchas veces
forrada de mentras.
-No me vengas con ms refranes.
Lena se ncn sobre a mesa y e su|et as manos con fuerza.
-Dme qu puedo hacer para que te sentas me|or. Oueres ms
espaco? Oueres ms sexo? Ou queres?
Toms se snt admrado por a forma en que a sueca se aferraba a su
reacn. Haba magnado que ea, a sentrse rechazada, abandonara e
caf furosa y e asunto quedara zan|ado. Pero no era eso, evdentemente,
o que estaba ocurrendo.
-Sabes, Lena? No puedo andar con dos mu|eres a msmo tempo. No
puedo, ya est. Me sento deshonesto. Me gustan as stuacones caras,
transparentes, nequvocas, y o que estamos vvendo es todo menos eso.
Me gustas mucho, eres una chca formdabe, pero tambn me gusta m
fama; m mu|er y m h|a son muy mportantes para m. Cuando me
preguntaste, hace das, s haca e amor con m mu|er, hubo ago dentro de
m que esta, no s expcar qu. En un momento estaba desumbrado
contgo, y en e nstante sguente, despus de que hceras esa pregunta,
vov en m y empec a cuestonar nuestra reacn. Fue como s hubeses
pusado sn querer un nterruptor y a uz se hubera encenddo y yo hubese
empezado a ver caro donde antes so andaba a cegas. Esa uz me
despert a a readad, a una sere de preguntas que comenc a pantearme
a m msmo. En e fondo, fue como nterpear a m concenca sobre as
cuestones verdaderamente fundamentaes.
-Ou cuestones?
-Yo qu s. -Mr a su arededor, como s en agn punto de caf
pudera encontrar respuesta a a pregunta-. Me pregunto, por e|empo,
sobre os motvos que me evan a poner en pegro m vda famar. En
nombre de qu? Por qu o hago? Merece reamente a pena? A fn de
cuentas, tengo probemas en m vda que debo afrontar, no puedo estar
escapndome de eos. Por eso me parece que es me|or que prmero
resueva esos probemas, m vda. Tengo que dare a m matrmono una
segunda oportundad, se a debo dar a m mu|er y a m h|a. S as cosas se
dan ben, encantado. S se dan ma, tendr que recomenzar de otra manera.
Ahora, o que no es |usto, o que no es honesto, es que est engandoos a
as dos a a vez. Eso no.
-O sea que me de|as. Es eso?
-No merece a pena que dramatcemos. Soy un hombre casado y tengo
que cudar de m fama. T eres una muchacha |oven, sotera y muy
hermosa. Como t msma has dcho, basta con que evantes un dedo y
tenes a tu arededor a os hombres que queras. Por tanto, no vamos a
compcar as cosas. Cada uno hace su vda y tan amgos.
- -197 197- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
La muchacha sacud a cabeza, desaentada.
-No creo en o que estoy escuchando.
Toms a mr y pens que, de ahora en adeante, so se repetra. Ya
haba tomado su decsn y haba dcho o que tena que decr. Despus de
un comps de espera, se evant de a mesa y e tend a mano a Lena. La
sueca mr a mano, an atnta y conmovda, y devov e saudo. E a
retr torpemente y se vov haca a sada.
-Nos vemos en a facutad -d|o a modo de despedda.
Lena o sgu con os o|os.
-Gao que canta por a maana -e anz entre dentes- estar por a
tarde en e pco de hacn.
Sn embargo, Toms ya haba sado de A Brasera y suba por Ra
Garrett, a paso aceerado, en dreccn a Largo Lus de Cames.
- -198 198- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 1 Captulo 1
Las aguas tranquas de Medterrneo braban, crstanas, ba|o e refe|o
domnante de so matna. E ve|o faro de Porto Antco se azaba entre e
espe|o azuado de a ensenada y os veeros bancos ancados en e muee;
a Lanterna permaneca frme a a entrada de a baha, un centnea de
tempo con a msn de vgar aque rncn apacbe de mar de a Lgura.
Las escarpas abruptas de os Apennos rodeaban a costa, protegendo e
pacfco casero ba|o que oraba a fada de os montes.
E tax gr a a derecha y se sumerg en e aberntco nteror de a
cudad antgua, zgzagueando por a maraa de as cae|ueas estrechas y
agtadas de Gnova.
3'a )iaAAa Ac+ua-erde -anunc e taxsta, sempre ocuaz, cuando
entraron en a paza. Sea con a mano, con un gesto ampo, una enorme
estatua en e centro con una fgura humana en e extremo-. Wuesto
Cristo/oro Colobo"
Por momentos, e trfco congestonado obg a coche a detenerse.
Toms mr desde a ventana y vo a Con en o ato, con a cabeera
arga y onduante, vestdo con un corto tabardo espao y una capa arga y
aberta; a mano zquerda se apoyaba en un anca, mentras que a derecha
acarcaba e hombro de una nda arrodada. Otras cuatro fguras
permanecan sentadas ms aba|o, en os rncones, sobre pequeos
pedestaes; entre eas haba ba|orreeves encuadrados con o que parecan
ser escenas de a vda de navegante. En a base de monumento, entre
mtpes coronas de fores coocadas sobre a pedra, a dedcatora A
Crstoforo Coombo, La Patra.
E trfco retom a marcha y e tax sgu e fu|o, evado por a rudosa
corrente de automves. E taxsta, un hombre |ova que d|o amarse
Mateo, de apedo termnado en n y orgen caabrs, empez a contar
detaes de su atrbuada vda en un taano nervoso y precptado. En
medo de aquea cerrada metraa de paabras, dsparada en trope por
entre abundantes gotas de sava y profusos movmentos con as manos,
Toms entend que e conductor era di-orAiato, que tena due babini y
buscaba compaa para il letto atrioniale, ncuso porque e gustaba
mucho a-ere la colaAione in caera" De ah pas a o que prefera cenare"
Sus preferencas, por o vsto, eran a Au##a di lenticc&ie y, sobre todo, os
s#ag&etti alla #uttanesca, pato cuyo nombre ev a cente a fruncr e
- -199 199- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
ceo y a preguntarse s habra esconddo a agn traconero dobe
sentdo.
3Il )alaAAo Ducale -procam Mateo mnutos ms tarde, en medo de
una frase sobre as cuadades teraputcas de -ino rosso, mentras
apuntaba a un bonto edfco antguo en a Pazza Matteott, con a fachada
cargada de coumnas |ncas y ventanas atas-. 'e #iace,
3Si -asnt Toms so por ser amabe, con una mrada ndferente.
E taxsta se dedc, acto segudo, y cas sn hacer una pausa, a as
magrosas propedades de -ino bianco secco y a as venta|as de enu
/isso de una trattoria de su agrado, por a Pazza Campetto, un poco ms
atrs, a msmo rempo que rdcuzaba a os que so coman #iatti
-egetariani" E tax se ntern por a Sata Poamo y gr a a zquerda en
Vco Tre Re Mag, atura en que Mateo confes, muy consternado, sono
allergico alle noci" A medda que e pequeo Fat recorra a Va Ravecca, e
conductor dscurra con u|o de detaes acerca de os efectos argcos que
as nueces e provocaban en a pe, ncudas as manchas rosse que,
aparentemente, trataba con carta igienica mo|ada con ac+ua calda, hasta
que, para gran avo de Toms, egaron por fn a a Pazza Dante.
3Eccoti +ua0 -procam Mateo con gran soemndad, detenndose
deante de semforo verde.
Presonado por un coro de bocnazos de automves que queran
avanzar, Toms pag deprsa y e taxsta, a|eno a as protestas, se despd
con un a #iX tardi que hzo sentr a cente un escaofro recorrndoe e
cuerpo: sa era una promesa que sonaba como una amenaza. E pan
orgna de paseo abarcaba so un smpe paso por a Pazza Dante para
observar e oca hstrco que se encontraba a, pero a ncontnente
hemorraga verba de taano ev a portugus a aterar apresuradamente
os panes y a transformar e paso en parada, un buen pretexto para verse
bre de aque tax nferna; sempre admr e smptco carcter expansvo
de os taanos, pero a verdad es que aque conductor se pasaba dos
puebos.
Dos torres semcndrcas, hechas de pedra en esto gtco y undas por
un puente, mponan su presenca sobre a paza. Era a Porta Soprana, a
entrada orenta de a parte ve|a de a cudad. En a cma de as torres
medevaes, y entre as amenas, se agtaban dos banderas bancas
rasgadas por una cruz de San |orge encarnada, e estandarte de a cudad.
La insignia cru8ata counis Janue era testmono de tempos gorosos,
cuando Gnova mperaba en e Medterrneo y su presenca bastaba para
hacer retroceder a enemgo, hasta e punto de que se deca que os msmos
ngeses adoptaron a bandera de a cudad para poder navegar ba|o su
proteccn. En a Edad Meda, a mponente Porta Soprana form parte de
as muraas defensvas de Gnova; durante a Revoucn francesa, a
estaba a guotna y uno de os verdugos vva en a cma de una de as
- -200 200- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
torres, transformada en prsn; su ms famoso recuso fue e venecano
Marco Poo, encerrado a despus de a bataa de Korcua. En a base, por
deba|o de puente entre as dos torres, a gran puerta ova daba acceso a un
parque cuya prncpa atraccn eran as runas de os caustros de antguo
convento de Sant'Andrea, pero a atencn de vstante no se drg a esas
runas, sno a otro punto |usto a ado.
|unto a a Porta Soprana, entre arbustos vgorosos, se encontraban unas
runas mserabes de pedra y cubertas de hedra; parecan os restos de
una casa rstca tramontana, tosca y mpa, con una puerta ancha en a
panta ba|a y dos ventanas estrechas en e prmer pso. Toms se acerc y
observ e sto. Un carte ndcaba que as runas estaban cerradas a
pbco y una paca anuncaba:
Nessuna cusa u nome p degno d questa.
Ou ne'abtazone paterna, Crstoforo Coombo trascorse 'nfanza e a
prma govnezza.
Era e nmero trenta y sete de a antgua Vco Drtto d Pontceo, e
ugar donde, segn un ve|o bro de facturas y otro documento archvado en
a Bboteca Apostca Vatcana, entre 1455 y 1470, vv Domncus
Coumbus y su fama, ncudos os h|os Barthoomeus, |acobus y
Chrstofforus. Fue en esa casa, en suma, donde Con pas su |uventud.
Un autobs se detuvo |unto a a acera y de ba| una muttud de
turstas |aponeses. Los vstantes confuyeron en as runas con una batera
de cmaras fotogrfcas y de vdeo, hormgueando frente a a puerta. Otro
|apons grtaba nstruccones e nformacones, se trataba evdentemente
de gua.
3?on i #iace +uesto -e coment un taano a Toms, con acttud
cmpce, mentras mraba a a muttud de frentcos turstas dsputndose
un pamo de terreno para a fotografa.
-M scus 3se discul# 1o<s3" Non paro taano. Para e ngese?
-Ah, perdn -d|o e taano en ngs-. Usted es estadoundense?
-No, portugus.
E taano esboz una expresn de sorpresa.
-Portugus?
-S. Ou deca?
-Pues... nada, nada.
-Venga, dga o que quera decr.
E hombre vac.
-Es que..., en fn..., me dsgusta que engaemos a os turstas de este
modo.
- -201 201- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Por qu haba de engao?
E taano mr a su arededor, ba| a voz y adopt un tono conspratvo.
-Sabe? Esta casa es muy fascnante, muy bonta. Pero Crstoforo
Coombo, probabemente, nunca vv aqu.
-Ah, no?
-Es una atraccn turstca, nada ms -d|o a modo de confdenca-. La
casa es de a poca de Crstoforo Coombo, sn duda, pero nada prueba que
sea ste reamente e edfco menconado en os documentos. Se sabe que
Domenco Coombo, e padre de Crstoforo, es haba aquado a os mon|es
una casa |unto a a Porta Soprana. Ahora ben, en aque tempo haba por
aqu muchas casas y no hay manera de saber cu de eas era a verdadera.
Egeron sta, como podran haber eegdo cuaquer otra de a zona.
-En otras paabras, todo esto es pura patraa.
E hombre dbu| un gesto vago en e are y curv os abos.
-Dgamos que se factaron un poco as cosas, comprende? Todo con
fnes turstcos y tambn para revndcar con ms sodez e orgen genovs
de Coombo. -Levant e ndce y adopt una expresn grave, como
hacendo una advertenca-. Lo que, por otra parte, es verdad. Oue
Crstoforo Coombo era genovs est centfcamente probado y a ese
respecto no hay dudas.
Toms sonr. Se habra sorprenddo mucho de haber vsto a un genovs
defendendo o contraro.
-S -condescend-. Pero y a casa?
E taano ncn a cabeza, como s hcera una concesn.
-Es mprobabe, reamente, que sta haya sdo a verdadera casa de
Coombo...
E trfco era ntenso y Toms quso coger otro tax, pero no encontr
nnguno dsponbe. Decd r camnando rumbo a a Pazza Matteott, con a
esperanza de consegur ms adeante agn vehcuo que o evase a os
archvos que pretenda vstar, y se ntern por a Va d Porta Soprana.
Snt hambre a mtad de camno y, sn buscar mucho, fue a amorzar a un
restaurante de nombre apropado: La Cantna d Coombo. Como pagaba a
fundacn, no anduvo con vuetas. Comenz con #a#ardelle al ragE di
coniglio alia ligure, una entrada con una espece de macarrones panos con
sasa de ebre; pd despus un /iletto allQaceto balsaico di 6odena, que
conssta en unos fetes de carne de vaca a a parra acompaados de una
ensaada con vnagre basmco; y acab con un postre decoso, una
degustaAione di cioccolatini Doori e bicc&iere di Ru" Toda a comda fue
regada con vno tnto de Lgura, unafrutado Rossesc di Dolceac+ua ILLL
%iunc&eo, y acompaada por un isto /oraggi con con/etture, una
exqusta seeccn de quesos con mermeada.
- -202 202- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Se pas a tarde encerrado en a cabna de ectura de a Saa Coombana
de Archvo d Stato de Gnova, nstaado en e magnfco Paazzetto
Crmnae, en pena cae Tommaso Reggo. Era a donde se encontraban e
Archvo de Banco d San Gorgo y e Archvo Notare, que Toms consut
pacentemente. Pas horas observando mcrofmes y ho|eando parte de os
cento ochenta y ocho documentos de Gnova y Savona, comprenddos
entre 1429 y 1494, y agunos posterores, sempre tomando notas. A as
cnco y meda de a tarde, os encargados de os archvos e anuncaron que
ban a cerrar y e vstante se vo forzado a nterrumpr su traba|o.
Anduvo esa noche paseando por a Pazza dee Erbe, donde vst una
estupenda brera con manuscrtos antguos y beb una birra en e Berto
Bar. Recorr despus a zona de os tende|ones stuados cerca de Porto
Antco, yendo de tasca en tasca a degustar sabores de todo e mundo, hasta
arroz perfumado taands, ouAo grego y acuzcuz marroqu. Por a noche,
nstaado en e hote Brsto Paace, am a Constanga. Su mu|er segua
preocupada por e probema de profesor de educacn especa de a h|a,
pero n ea n Toms vean cmo resover e probema. Margarda se aferr
despus a tefono y arranc de su padre a promesa de que e evara
una mueca o'ona' de regao.
A a maana de da sguente, Toms se sent nuevamente en a Saa
Coombna de Archvo d Stato de Gnova. Concentr ahora su atencn en
dos vomenes coosaes, ambos ttuados Colobo y pubcados en 1932.
Los bros, uno en taano y e otro con e msmo texto en ngs y aemn,
reproducan documentos en facsme y eran consderados a tma paabra
de a Scuoa Genovese, documentos de documentos, a suma de traba|o
ncado en 1614 por Geroamo Bordon y cumnado en 1904 con a
dvugacn de Docuento Assereto" Toms tom muchas notas e hzo
copas de os textos ms mportantes. Consut despus a ?uo-a Raccolta
Colobiana, hasta que, haca as cuatro de a tarde, se do por satsfecho y
devov os dos grandes vomenes. Haba cumpdo con o que tena que
hacer y o aguardaba ahora un nuevo va|e, otro destno y archvos
dferentes.
La enorme torre morsca, escarpada como un peasco que rasgase e
ceo azu profundo, proyectaba su sombra protectora sobre os coches
trados por cabaos y estaconados en a acera de a gran paza Vrgen de
os Reyes. Toms se haba acercado a un naran|o de a cae Mateos Gago y
mraba a fgura de bronce coocada en a cspde de a torre de La
Grada, que se ergua encma de a catedra y de todo e barro de Santa
Cruz, e ve|o barro |udo pegado a E Arena, en a margen zquerda de
Guadaquvr. Aqua era una zona pntoresca de a cudad, ena de
cae|ueas bancas y patos coordos, ventanas con re|as y |ardnes aegres,
vbrando con cascadas y canaes y |azmnes y buganvas, adems de un
- -203 203- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
ugar domnado por os mponentes monumentos que atestguaban a
grandeza de tempos dos, cuando a confuan as nconmensurabes
rquezas de as Amrcas.
E vstante acababa de egar a Seva y tena hambre. Cog e boso de
mano y entr en e restaurante bar Grada, stuado |usto a ado. Ah dentro
tuvo a mpresn de haber penetrado en agn sou+ rabe; a decoracn
de restaurante conssta en arcos con arabescos y bvedas de esto
morsco. Se sent a una mesa y pd e men.
-Antguamente haba aqu unos baos morscos, seor
6
-e expc e
camarero, un hombre degado y de pe grasa, con un espeso bgote negro,
a barba sn afetar, esforzndose por habar #ortu>ol" Sea con os o|os e
men y se rnd a casteano nata-. Ou quere comer usted?
Toms cerr a carta con e men. No e atraa nada.
-Ou me recomenda?
-Le gustan as tapas?
-No es maa dea. Trgame unas tapas.
-Bueno. Con |erez?
-|erez? No ser me|or con vno tnto?
-Con as tapas va me|or e |erez, seor.
-Pues traga |erez.
En dez mnutos, a mesa se en de pequeos patos y una copa de |erez
amontado, un fno banco seco de aspecto fresco y con un bro dorado. E
camarero e expc que era |ustamente a reacn entre os pattos y a
copa o que estaba en e orgen de aque pato andauz. Por o que parece,
todo haba comenzado con e antguo hbto de coocar un pato sobre una
copa de |erez, para taparo. Con e tempo, empezaron a servrse
acetunas o queso en e pato, prctca que se extend ms tarde a otros
amentos. Cuando os andauces a ncorporaron, ya as tapas abarcaban
una vasta varedad de coores y sabores, ta como era ahora vsbe en a
mesa de vstante portugus.
Toms se pas meda hora pcando de os dferentes patos sn de|ar n
una sobra. No haba duda, pens, mentras contempaba os man|ares
repartdos por a mesa e ba probando un poco de aqu y un poco de a;
va|ar era una de as me|ores cosas que exstan, sobre todo s o haca a
expensas de otros; rompa a rutna, paseaba, vea cosas nuevas, se enaba
con os me|ores sabores de a vda. Habr en e mundo ago ms
agradabe? Cmodamente sentado en e bar Grada, dsfrut sobre todo de
os me|ones a a marnera, me|ones servdos con una sasa de ceboa y
6 A partr de este momento se ntroducen paabras o expresones en casteano en
e orgna. (N. del 1"H
- -204 204- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
a|os sateados, con vno banco, acete, zumo de mn y pere|; pero e
sapcn de marscos, con su mezca de angosta, cangre|o y gambas a a
vnagreta con ceboas y pmentos ro|os, no e ba a a zaga, as como a
mezca de pescado, verduras aadas, huevos cocdos, gambas y acetunas
de as banderas; e resto ncua |amn serrano, abndgas, patatas
bravas, ensaada de pmentos ro|os y frtura de pescado, que devor con e
popuar queso manchego y pan. Remat a comda con unos churros
cubertos de azcar y, consderando que an tena que traba|ar, un caf
coombano ben fuerte.
Despus de amuerzo sa a a cae y camn por a mponente paza
Vrgen de os Reyes, con e propsto de hacer me|or a dgestn. A a vda
pareca detenda y as personas ndoentes, no haba prsas n carreras. Pas
deante de convento de a Encarnacn y, contempando e Paaco
Arzobspa, de otro ado de a paza, rode a catedra, dobando a esquna
en a paza de Trunfo, donde una coumna barroca con a fgura de a
Vrgen Mara ceebraba a supervvenca de Seva a terremoto que arras
Lsboa en 1755. Leg a a esquna de compacto edfco de Archvo
Genera de Indas, construdo con os adros de coor marrn ro|zo que
tanto aprecan os espaoes y que tanto e dsgustaban a Toms; se trataba
de un tpo de matera que e provocaba escaofros, ta vez porque e haca
recordar as fbrcas y hasta os mataderos y as pazas de toros.
Cruz a cae y entr en a gran catedra por a puerta sur, una magnfca
entrada taada en pedra. Aqua era a mayor catedra gtca de Europa.
E prmer mpacto que snt Toms a recorrer e monumenta santuaro fue
e de haber entrado en un ugar mponente pero sombro, gubre ncuso,
como s o hubesen arrastrado hasta as entraas de una caverna nmensa
y tenebrosa. A dobar e punto donde e transepto derecho se cruza con a
nave, |unto a a puerta de San Crstba, se encontr con un escenaro que
consder a a vez snestro y ma|estuoso.
Sobre un pedesta, en medo de pato, cuatro estatuas de bronce
pocromo, con e rostro de aabastro, ropas propas de sgo xv, soemnes y
suntuosas, cargaban un sarcfago en hombros. E pequeo atad, tambn
de bronce y ornamentado con pacas metcas esmatadas, estaba cuberto
por un sudaro y tena un escudo dbu|ado en e ado derecho, que Toms
reconoc. Eran as armas de Con. Observ por deba|o de sarcfago y vo
as armas herdcas de Espaa cavadas en a base y rodeadas por
paabras escrtas en etra gtca. Gr a cabeza, sempre observando de
aba|o haca arrba, y ey a nscrpcn:
AOU YACEN LOS RESTOS DE CRISTOBAL COLON DESDE 1796.
LOS GUARDO LA HABANA Y ESTE SEPULCRO POR R. D.TO DEL 26 DE
FEBRERO DE 1891.
- -205 205- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
La tumba de Con.
O, me|or dcho, e sto donde se dce que se encontraban os huesos de
gran navegante. Pero Toms saba que, hasta en a muerte, e descubrdor
de Amrca se haba reveado como un maestro en as artes de mstero, un
supremo usonsta. Todo comenz cuando Crstba Con fue a vvr a
Seva despus de sus cuatro va|es a Nuevo Mundo. Con a muerte de su
protectora, a rena Isabe, en 1504, cay en desgraca en a corte. A ao
sguente, para ntentar recuperar e favor de rey Fernando, ya enve|ecdo y
enfermo, e Amrante de a mar ocana se despaz a Vaadod. La msn
acab en fracaso y Con mur en esa cudad e 20 de mayo de 1506.
Despus de permanecer cas un ao en un convento francscano de
Vaadod, e cadver fue trasadado a monastero de a Cartu|a de as
Cuevas, en Seva, ncando una compcada sere de va|es. Trenta aos
despus, se decd que os restos mortaes de Crstba y de su h|o
portugus, Dogo, que tambn haba muerto, seran enterrados en La
Espaoa, por o que os dos cuerpos fueron trasadados a a catedra de
Santo Domngo. Ms de doscentos aos ms tarde, en 1795, e Tratado de
Basea estpu que a parte espaoa de a sa sera entregada a Franca,
por o que os huesos de descubrdor de Amrca se evaron a a catedra
de La Habana en medo de una gran pompa. Pero a ndependenca de
Cuba, en 1898, mpuso un nuevo trasado, esta vez de regreso punto de
partda, Seva. E probema es que, en medo de tantas mudanzas, puede
haberse cometdo un error en aguna parte, probabemente en Santo
Domngo, y os restos que se encontraban tan ma|estuosa y soemnemente
guardados en a catedra de Seva no seran, en defntva, os de Crstba
Con, sno os de su h|o prmognto, e portugus Dogo Coom, o ncuso
os de otros descendentes.
Toms se qued un buen rato |unto a a tumba, ndferente a a duda
hstrca. A fn de cuentas, su homena|e prvado no se perdera; s aqu no
era e gran navegante, por o menos sera su h|o Dogo, un compatrota, y
eso e bastaba. Acab por fn vovendo a espada a a tumba y ae|ndose
en dreccn a a nave de santuaro. Deambu entamente por a catedra,
admrando a bveda y a Capa Mayor, protegda por enormes re|as, y se
despaz hasta a puerta oeste, amada puerta de a Asuncn. A mtad de
camno se encontr con una nueva tumba, esta vez ms dscreta; era a
seputura de Hernando Con, e h|o espao de Crstba, e autor de una
de as obras ms mportantes sobre a vda de descubrdor de Amrca.
Rode a pda y se drg a aa zquerda de a nave, donde se abra otra
puerta. La cruz y snt a uz db de so de nverno que entraba eve, a
ceo aberto. Aqu era e pato de os Naran|os, un pato rectanguar y
cuberto de naran|os dspuestos geomtrcamente; en e centro se
vsumbraba una pequea fuente crcuar y, arededor, argas gaeras, como
s aqu fuese un caustro cerrado. |unto con a torre de La Grada, que no
pasaba de ser un mnarete dsmuado, e pato era o que quedaba de a
- -206 206- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
antgua mezquta de os sarracenos, demoda para construr a catedra
gtca.
Por encma de as gaeras se encontraba e verdadero ob|etvo de Toms.
E profesor sub os escaones de edfco y se present en a Bboteca
Coombna. Despus de dentfcarse y regstrarse e permteron e acceso
a oca. La bboteca fue ncada en e sgo XVI por Hernando Con, e
msmo que se encontraba seputado en a catedra, deante de a puerta de
a Asuncn. E h|o espao de descubrdor de Amrca reun un tota de
doce m vomenes, ncudos bros y documentos que pertenecan a su
padre. A su muerte, Hernando eg e precoso acervo a os domncanos de
monastero de San Pabo, en Seva, y os manuscrtos acabaron
depostados en e edfco que crcunda e pato de os Naran|os, en e ado
zquerdo de a catedra.
Las obras de a Bboteca Coombna se encontraban dspuestas en
estanteras acrstaadas, dstrbudas en varas saas. Era en as vtrnas
centraes donde estaban expuestas as |oyas de a corona, os bros y
documentos que perteneceron a propo Con. Provsto de una autorzacn
especa, concedda en razn de a naturaeza de estudo y de as
credencaes de a Unversdad Nova de Lsboa y de a Amercan Hstory
Foundaton, que exhb de nmedato, Toms consgu que e abresen as
estanteras y o de|asen consutar as obras a guardadas.
E hstorador se pas a tarde anazando os e|empares que e Amrante
posey y ey qunentos aos antes, comenzando por e 'ibro de los
#ro/etas, e documento que Con ct profusamente en su daro y en sus
cartas; por o vsto, e descubrdor de Amrca admraba en especa a
profeta Isaas, e ms ctado de todos. Recorr tambn con os o|os a
Iago 6undi, de cardena Petrus d'Ay, un texto sobre e mundo con notas
a margen manuscrtas por e propo descubrdor; y a (istoria natural, de
Pno, tambn ena de apuntes reveadores. Ou concdenca, pens e
nvestgador, ese Pno era posbemente e msmo que haba menconado
Constanza a propsto de as peonas. Toms estud con cudado as
anotacones, a mayor parte de eas en casteano y portugus, y so una
en o que pareca ser taano. Concentr despus su atencn en as
extraas notas encontradas en a (istoria reru ubi+ue gestaru, de papa
Po II, antes de vocarse en as restantes obras. Examn e e|empar de De
consuetudinibus et conditionibus orientaliu regionu, de Marco Poo, y
tambn un bro de Putarco, varas obras de Sneca y un voumen escrto
por e |udo brco Abraao Zacuto, e nfuyente conse|ero de don |uan II.
Sa de a Bboteca Coombna a anochecer, con a bsqueda concuda
y agunas fotocopas en a cartera. Gr a a zquerda, cog a avenda de a
Consttucn hasta a puerta de |erez, desde donde se drg haca e ro;
sempre a pe, cruz e Guadaquvr por e puente de San Temo,
desemboc en a paza de Cuba y se ntern en a cae de Bets, a
pntoresca cae margna donde se encontraba su hote, E Puerto. De| as
- -207 207- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
cosas en a habtacn y, despus de detenerse en a ventana para
contempar unos nstantes e barro hstrco de donde haba vendo, con a
Torre de Oro a a derecha, a banca y amara paza de toros de a
Maestranza a a zquerda y a esbeta Grada a fondo, se sent en e borde
de a cama y cog e mv. Lam a Constanza, pero e tefono de su
mu|er estaba desconectado. De| un recado en e buzn de voz y ba| a a
cae.
Recorr rea|adamente a aegre cae de Bets, se sent en una terraza a
a ora de ro con una cerveza en a mano, con os o|os perddos
contempando e movmento ento de os barcos sobre e espe|o oscuro de
Guadaquvr. De otro ado de ro, en e paseo de Crstba Con, era
guamente vsbe a agtacn de a cudad rebosante de vda. Pas parte
de a noche en aquea coorda cae tapeando, dsfrutando de arte andauz
de r de una tasca a otra para saborear as dferentes tapas, acompaadas
de manzana, sempre a expensas de a fundacn, caro. Se nsta
despus en otra terraza para eer un captuo ms de =igiar e #unir, en
busca de pstas para e acert|o de Toscano, que se obstnaba en no de|arse
descfrar; sn embargo, pronto, e bro de as uces en e ro, danzando a
merced de a corrente, y e buco agtado de a cudad o dsuaderon de
segur traba|ando y decd sumergrse en a aegre vda nocturna de
Seva.
Ba|o e ceo estreado, a capta andauza paptaba con a cadenca
vbrante de famenco y de as sevanas. Aqua era a cudad de Carmen y
de don |uan, de bae y a corrda de toros, de os bohemos y de os
|uergustas, y en nngn ugar era ms vsbe que a, en Trana, e barro
donde mperaban as tapas y os tabaos, as danzas sensuaes y as noches
caurosas. Abandon a margen de ro y fue a deambuar por a cae de a
Pureza, fascnado por sus rcas fachadas coordas. Compr en una tenda
de turstas una pequea mueca con un vestdo ro|o, eno de ente|ueas,
regao para Margarda; para su mu|er compr un vstoso bum con
reproduccones de os cuadros de E Greco. Con os regaos envuetos y
guardados en una bosa de pstco, |unto con e bro de Foucaut, recorr
Trana hasta que o atra|o e fragor de un anmado antro. Era un bucoso
tabao eno de humo, donde e are se agtaba con os acordes duros de a
gutarra, a voz spera de cantante en mangas de camsa y os gopes
rpdos y profundos de zapateado y de as castaueas que tocaban as
baaoras, grando fervorosamente en e escenaro, con os brazos
extenddos, os gestos gracosos y a pose orguosa, baando a rtmo
frentco de famenco, de as pamas y de os soberbos os arrancados a
a muttud. Regres agotado a E Puerto y se durm segundos despus de
echarse en a cama, sn desvestrse de todo, con a bosa de pstco, que
guardaba os regaos y e bro de Mche Foucaut, ovdada en e sueo.
Vov por a maana a barro de Santa Cruz y se drg a Archvo
Genera de Indas. E edfco coor adro, con una baaustrada en a
terraza, tena cas qunentos aos y fue orgnamente una on|a, e sto
- -208 208- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
donde os mercaderes hacan sus negocos. Pero desde e sgo XVIII se
envaron a cas todos os documentos reaconados con e Nuevo Mundo.
Se concentraban en e Archvo ms de ochenta mones de pgnas
manuscrtas y ocho m mapas y dbu|os, adems de a correspondenca de
Corts, Cervantes, Fepe II y otros. A Toms e nteresaba uno de os
otros.
E nvestgador portugus se pas toda a maana consutando as cartas
de Crstba Con archvadas a. Agunas eran naccesbes, porque se as
exhba en un dspostvo gratoro, nstaado para reducr os daos de a
exposcn a a uz. Toms ntent persuadr a os responsabes de que o
de|asen consutar drectamente esos orgnaes, pero eos no cederon, n
squera frente a as credencaes de a Unversdad Nova de Lsboa y de a
Amercan Hstory Foundaton, aegando que no podan retraras ahora de
expostor; e d|eron que hcese una soctud forma y e responderan a
cabo de unos das. E nvestgador, por eo, tuvo que contentarse con os
mcrofmes y facsmes de as cartas expuestas, de os que hzo copas.
Pero su atencn no so se mt a a correspondenca de Con sno
tambn a a copa notara de a mnuta de a Institucin de 6a$oraAgo, un
cruca documento testamentaro que tambn se encontraba depostado
a.
Termn a nvestgacn en e Archvo Genera de Indas a duras penas,
en una autntca ucha contra e tempo: deba coger un avn a as tres de
a tarde y an quera comer ago. Tom a toda prsa una decosa sopa
cachorrea, con mucho pescado, ame|as y cscaras de naran|a amarga, y
unos fdeos a a maaguea, regados con un monta, en una tasca de a
cae Romero Murube, antes de coger e tax e r a mata cabao a buscar as
cosas a hote, pagar a cuenta y sar fnamente en dreccn a aeropuerto.
Instaado en e asento trasero de coche y avado por haber cumpdo su
maratn matna, vov a amar a mv de Constanza, pero de nuevo e
respond e buzn de voz.
Eran as dez de a noche cuando met a ave en a cerradura. Legaba
cansado y quera darse una ducha, cenar e rse a a cama. Gr a ave
haca a zquerda, a cerradura obedec, se abr a puerta, Toms entr en
su casa y de| pesadamente a maeta |unto a aparador.
-Chcas, he egado! -anunc, con a mueca de vestdo ro|o con
ente|ueas en una mano y e bro de E Greco en a otra, dspuesto a
entregar os regaos.
E apartamento permaneca oscuro, o que e parec francamente
extrao. Encend a uz y comprob que se encontraba todo mpo y
ordenado, pero no se vea n un ama.
-Chcas! -am de nuevo, ntrgado-. Dnde ests?
- -209 209- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Consut e reo| y concuy que era probabe que ya hubesen do a
acostarse; an era temprano, pero a veces e traba|o resutaba ms duro, e
cansanco era superor a as fuerzas y a esa hora atacaba e sueo. Recorr
en pocos pasos e pequeo apartamento, evtando hacer rudo, y abr a
puerta de as dos habtacones, a suya y a de su h|a, pero estaban
desertas. De| a maeta sobre a cama de matrmono y mr a su
arededor, como s estuvese desorentado. Dnde demonos estaran? Se
rasc a cabeza, ntrgado. Habra habdo agn probema? Se qued un
buen rato pensando qu hacer. Poda amar de nuevo a mv, pero haca
cncuenta mnutos, cuando eg a aeropuerto, haba marcado e nmero de
Constanza y, una vez ms, haba responddo e buzn de voz. Ou podra
hacer ahora?
Sa de a habtacn y se drg a a cocna; vena muerto de hambre,
pues no soportaba a comda de os avones. Consder que, con e
estmago ms confortado, estara en me|ores condcones para rumar qu
debera hacer a contnuacn. Probabemente, pens, o me|or era ncuso
esperar, eas acabaran aparecendo. A pasar de nuevo por e vestbuo de
entrada, camno de a cocna, repar en e |arrn sobre e aparador, estaba
eno de fores, coor amaro y samn, que asomaban en un con|unto de
ramas argas y curvadas, mezcadas con otras fores amaras, seguramente
rosas, con sus ptaos de coores en medo de un racmo verde de ho|as.
Contemp por un momento as fores, pensatvo; se acerc y as o, e
pareceron frescas. Vac un nstante, acarcndose e mentn, rumando
una hptess que se e haba ocurrdo de repente. Cuanto ms pensaba en
ea, ms crea que deba comprobara. Decd mudar e rumbo; en vez de a
a cocna, se drg a a saa.
Los |arrones que adornaban os muebes mostraban as msmas fores.
Sobre a mesa vo un pape. Lo cog y o anaz; era a factura de a
forsta, en a que se menconaban rosas y dgtaes. Se qued pensatvo
durante un buen rato. Despus, con a factura en a mano, se drg a a
estantera, consut os ttuos y acab sacando un bro guardado en e
anaque ms ato. Se trataba de El lengua!e de las /lores, a obra favorta de
Constanza. Abr e voumen en as tmas pgnas y consut e gosaro,
buscando, en a d, as dgtaes. Las encontr. E bro ndcaba que as
dgtaes o dedaeras representaban nsncerdad y egosmo. Levant a
cabeza, sobresatado. Sera aqu un mensa|e? En un movmento
frentco, urgente y descontroado, rayano en e pnco, ho|e de nuevo e
bro y consut a r. Impacente, busc con e dedo a referenca a as
rosas amaras. Encontr rosas y eg, cas de nmedato, a as rosas
amaras. E dedo se nmovz en o que smbozaban.
Infdedad.
- -210 210- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 11 Captulo 11
E tefono cobr vda y son, zumbando con urgenca, como s estuvese
mpacente. Toms apart a cabeza de a amohada, medo aturddo, y
snt a uz de da que entraba por a ventana y o encandaba a dar en
sus o|os. Levant a mueca y consut e reo|; eran as nueve y cnco de a
maana. E mv chrraba en sus odos. An adormado, estr e brazo y,
tanteando en a mesa de noche, encontr e aparato, o snt vbrar en su
mano mentras sonaba, mr a pantaa y reconoc e nmero.
-Constanza, por dnde ands? -Fue a prmera pregunta que sot en
cuanto pus e botn verde.
-Estamos en casa de ms padres -respond su mu|er, con un tono muy
fro y dstante, como s no tuvese a obgacn de rendre cuentas sobre su
paradero.
-Todo est ben?
-Magnfco.
-Pero qu ests hacendo ah?
-Ou te parece? -repuso ea, acentuando en a voz e desafo-.
Ocupndome de m vda, caro.
-Cmo? Ocupndote de tu vda? -nsst Toms, fngendo que no se
haba dado cuenta de nada, que era ea a que se encontraba en fata.
Amentaba a secreta esperanza de que, s se haca e desentenddo, s
fnga que aqueas fores no estaban en os |arrones n sgnfcaban o que
aparentemente sgnfcaban, e probema se esfumara-. Oue yo sepa, tu
vda est aqu.
-Ah, s? Y a tuya dnde est?
-La ma? -pregunt smuando sorpresa-. M vda est aqu, caro,
dnde queras t que estuvese?
-Ah, s? Has vsto por casuadad as fores que te he de|ado?
-Ou fores?
Ea hzo una pausa, vacante. Toms pens que haba obtendo un punto
a su favor y se snt ms confado.
- -211 211- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-No te hagas e tonto -excam Constanza a cabo de unos nstantes; se
haba dado cuenta de que su mardo fnga no enterarse para no tener que
afrontar a stuacn; o conoca demasado ben para caer en ese |uego-.
Has vsto as dgtaes y as rosas amaras y sabes muy ben o que
sgnfcan.
A esas aturas, Toms entend que su tctca evasva no resutara, pero,
por una cuestn de coherenca, mantuvo a versn.
-No as he vsto, no -rept-. Ou sgnfcan?
-E nombre Lena no te dce nada?
La frase fue anzada con una cama gaca y Toms snt que un
escaofro e recorra e cuerpo. Era evdente, s an quedaban dudas, que
Constanza estaba reamente a tanto de todo. -Es una aumna ma.
-Bonta aumna! -excam Constanza con rona-. Y qu matera e
estabas enseando, s es que puede saberse?
Esta vez fue Toms quen hzo una pausa. Cmo rayos se haba
enterado? Intent reordenar as deas e nmedatamente concuy que as
evasvas no o conducran a nngn ado, tena que asumr a stuacn e
ntentar medr as consecuencas. S es que eso an era posbe.
-Hubo reamente una hstora con esa aumna -admt con una
entonacn db, sumsa-. Dur poco y ya acab, de modo que...
-Una hstora? -pregunt Constanza, subendo e tono de su voz, ena
de ndgnada frmeza-. Una hstora? Lamas hstora a echar unos
povos con una aumna?
Se avecnaba un ataque fronta, presnt Toms, encogendo a cabeza
desde e otro ado de a nea, en un gesto refe|o.
-Ben..., pues...
-As que yo ando como una escava de un ado para e otro ayudando a
nuestra h|a, uchando por e profesor de educacn especa, yendo a toda
hora a Mnstero de Educacn a hacer soctudes y a presentar
recamacones, ensendoa a eer y a escrbr, evndoa a os exmenes
mdcos que |ams se acaban, quedndome exhausta, y e seorto se pasa
as tardes en un apartamento de Lsboa echndoe unas ntrpdas hstoras
a una puta sueca? Cmo te atreves t, despus de andar metdo con esa
ordnara, a venr a casa hecho un corderto, eh? Cmo te atreves a
hacerme eso a m, que ando hecha unos zorros, hacendo o posbe y o
mposbe para que e barco sga adeante? Cmo te atreves...?
Los grtos de despecho, anzados en un trope de ansedad, se ahogaron
en un torbeno de soozos. Constanza oraba.
-Ya est, m amor. Ya est.
- -212 212- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-H|o de puta -murmur ea en medo de un gemdo dooroso-.
Madto cabrn!
-Dscupa, dscupa. Te |uro que estoy arrepentdo.
-Cmo has poddo hacerme esto...?
-Constanza, escucha. Hce ago de o que ya me he arrepentdo y que ya
se ha acabado. No puedo deshacer o que he hecho, pero puedo prometerte
que nunca vover a hacero y que te quero mucho.
Ea de| de orar y parec haber recuperado a compostura.
-Vete a a merda! Has odo? Vete a a merda, madto cabrn!
Toms se snt hunddo; a stuacn asuma un carz muy grave, os
acontecmentos se precptaban y amenazaban con quedar fuera de
contro.
-Oh, m amor. S que he hecho ma, nunca me o perdonar.
-N yo, n yo, h|o de puta!
-Basta, sernate.
-Yo estoy serena, has odo? -grt ea, nuevamente aterada-.
Incuso muy serena!
-Basta, basta.
-So te he amado para nformarte de que puedes venr a casa de ms
padres e prxmo sbado, a as tres de a tarde, a buscar a Marga rea. Y
ea tene que regresar e domngo a as cnco. Has entenddo? Ouen te a
entregar ser m madre, porque no te quero ver a cara. Has entenddo,
canaa?
Toms se agtaba en a cama, frotndose e peo con a mano bre, muy
aarmado por e rumbo que haban tomado as cosas.
-Pero, m amor...
Tres seaes sonoras anuncaron e enmudecmento de mv: su mu|er
haba cogado. Aturddo, Toms se qued sentado en a cama mrando e
mv, su mente hundda en un torbeno de deas, de medos, de angustas.
Y, entre aque caos que ahora e pesaba en e ama, aque vendava que
amenazaba con transformar su vda, vov a nterrogarse sobre un punto
que no haba poddo acarar.
Cmo dabos se haba enterado Constanza de todo?
Pas os das sguentes ntentando habar de nuevo con su mu|er, pero su
suegra e de| caro que ea no quera n vero. Cuando eg e sbado, fue
a Sao |oao do Estor y se present en a casa de sus suegros a as tres
- -213 213- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
menos dez. Doa Teresa, a madre de Constanza, o recb con una
fradad poco sorprendente dada a stuacn; o de| pantado en e portn,
soportando a ovzna de fna de a maana, a a espera de que Margarda
se preparase. La h|a se mostr radante cuando o vo, ms an cuando e
do a mueca con as ente|ueas.
Fueron a amorzar a una pzzera de Cascashoppng y decderon pasar a
tarde vendo una pecua. Margarda eg 1o$ Stor$ 2 y Toms no tuvo
ms remedo que soportar estocamente dos horas de Woody y Buzz
Lghtyear. So por a noche, arreanados en e sof de a saa y con un bro
de Anita en as manos, ogr que su h|a e contase agunas novedades.
-Mam est muy enfadada contgo, pap -e confrm Margarda-. No
pa'a de o'', de o'', dce que e'es un canaa. -Frunc e ceo-. Ou
es un canaa, pap?
-Es aguen que se porta ma.
-Y t te po'taste ma?
Toms suspr, desaentado.
-S, h|a.
-Ou hcste?
-Mra, no com toda a papa.
-Ah -excam a pequea, medtando sobre a gravedad de seme|ante
crmen-. Ests castgado, no?
-S, estoy castgado.
-Pob'ecto. Tenes que com' todo.
-Pues s. Y qu ms dce tu madre?
-Oue e'es un ca'bn.
-Un carbn?
-S, un ca'bn.
-Ah, un cabrn.
-Pues eso, un g'andsmo ca'bn. Y a abuea e ha dcho que vaya a
hab' con un abogado amgo suyo.
Toms se ncorpor de gope, se enderez y mr a su h|a, aarmado.
-Un abogado?
-S, dce a abuea que es muy bueno, que te va a 'omp' a c'sma.
- Ah, s?
-S. Ou es c'sma?
-No es nada, h|a. Y qu dce tu mam?
- -214 214- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Oue se o va a pens'.
Nada ms pudo sonsacare a Margarda. La entreg a a tarde sguente,
de|ndoa en e portn de a casa de So |oo do Estor; e do un beso en a
me|a, ea rehus e segundo, y a vo desaparecer tras a puerta de a casa
de sus suegros. Durante varos das, y a pesar de as esperanzas que
aentaba, no recb notcas de su mu|er.
En compensacn, vov a encontrar a Lena en e aua. E tema de esa
maana se centraba en as cuestones reaconadas con e arte de os
pergamneros y e traba|o de os copstas en os scri#toria, con un ampo
anss de agunas cagrafas domnantes, especamente a caronga y a
unca, adems de os dferentes tpos de gtco, comenzando por e
prmtvo y pasando por e /ra2tur, por e te8tura, e rotunda, e cursi-o y e
bVtarde" La sueca se sent, como era habtua, en e fondo de a saa, pero
vena ms provocadora que nunca. E vestdo, muy a|ustado a cuerpo y de
un ro|o chn, se abra en un ampo escote en e que abutaban os
maczos senos, comprmdos e uno contra e otro y dbu|ando un surco
profundo; era dfc mrara sn que os o|os ba|asen a a atura de ese pecho
opuento. No ntercambaron paabra, pero, en determnado momento,
Toms se snt tentado de retomar a conversacn en e punto en e que se
haba nterrumpdo; a fn de cuentas, as crcunstancas haban cambado
profundamente desde a tma vez que se veron, en e Chado; ahora
vva soo y a |oven sueca, apettosa como sempre, segua estando
dsponbe. E profesor contro, no obstante, sus nstntos, domn a
tentacn que o asataba en aque momento de debdad y de| que as
cosas sgueran como estaban.
Toms pas as noches sotaras eyendo a Mche Foucaut, sempre
empeado en a desesperante tarea de encontrar una psta para e rrtante
acert|o de Toscano. Pero a mente deprsa abandonaba os temas de =igiar
e #unir y se engofaba en a confusn que domnaba su vda desde que
Constanza se fuera de casa con su h|a. Todas as horas de asamento en
casa, pasadas como s fuese un ermtao retrado de mundo, o evaron a
repensar profundamente en a reacn con su mu|er y a opcn de a
escapada con a amante. Ms que una aventura sexua, consder, e
adutero fue ta vez un sntoma de a forma en que se as de Constanza,
un asamento posbemente resutante de a depresn provocada por e
derrumbe de as eevadas expectatvas que haba amentado para su futuro
comn. Fruto de esa desusn, que, a pesar de raconazada, nunca acab
de resover emoconamente, cargaba en su pecho un ndecbe
resentmento, una reben sencosa, ta vez hasta esa desesperacn de
quen se ha vsto arro|ado a un cae|n sn sada.
Echado en a cama o arreanado en e sof, sempre a a espera de una
amada que Constanza se ressta a hacer, Toms vov nnmeras veces a
msmo pensamento, en un esfuerzo de ttnca ntrospeccn para
reconstrur os pasos que, enta pero nexorabemente, o haban evado a
- -215 215- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
aque desenace. E devaneo con Lena, segn o vea ahora, no haba sdo
otra cosa, en resumdas cuentas, que un mensa|e ocuto, un texto escrto en
un cdgo nvsbe sobre aquea reben atente que cargaba en e ama.
En un va|e haca e descubrmento de s msmo, expor os contnentes
que seguan vrgenes en un rncn de su exstenca, ntentando or as voces
mudas que e grtaban desde as entraas ms remotas, en agn ugar
entre as profunddades de nconscente. E adutero fue, entend, e nco
sondo que ograron emtr, y era ese sondo e que ahora trataba de
entender, escuchndoo como s fuese a ms sgnfcatva narracn
emocona aguna vez escrta sobre su persona. Y qu e deca aque grto
que repercuta en su mente y martaba su concenca?
Enfrentado a esta nterrogacn, nnmeras veces se evant y deambu
por e pequeo apartamento, en p|ama y sn afetarse, habando en voz ata
consgo msmo. Cmo nterpretar su adutero? La respuesta, se d|o,
radcaba en a profunda decepcn que sgu a nacmento de Margarda.
Haba proyectado en su h|a todos os sueos y aspracones que no haba
ogrado para s msmo, y a reveacn de sus mtacones haba sdo un
gope demasado duro, un revs que, a pesar de as aparencas, |ams
haba poddo dgerr. Constanza haba enfrentado a decepcn con arro|o,
hacndoe frente a probema. Pero haba reacconado de modo
dferente. A cabo de nueve aos de resstenca, huy. Lena haba sdo su
fuga, a vvua de escape que e haba servdo de refugo, evtando e
mundo de os confctos y vvendo en a usn de un paraso. Haba credo
nconscentemente que, de ese modo, as dfcutades desapareceran sn
ms n ms, pero ahora saba que no era as; eas seguan a, ms vvas
que nunca, papabes, neudbes. En e fondo, concuy, a escapada con a
aumna no tena nada que ver con ea, con su cuerpo formdabe, con e
sexo embragador, sno consgo msmo, con os probemas que o asoaban,
con as expectatvas que a vda haba frustrado, con os medos que no
ograba afrontar. En busca de benestar, deambu soo por a carretera de
a usn, como un borracho, perddo en as teas anestesantes de
adutero.
Saba ahora que fue medo o que e mpd enfrentarse con os
probemas de su vda. No e medo a aguen en partcuar, so e medo a
sentr qu se esconda dentro de s, e medo a sufrmento y a a ansedad
que provoca exponerse a sus propos sentmentos. E medo a door de
crecmento, e medo a a desaprobacn, e medo a eegr y asumr
responsabdades, e medo a bregar con as consecuencas, e medo a ser
asfxado por as dfcutades y ansedades de su matrmono. Lena fue,
mrndoo ben, e desvo de a carretera de o cotdano, e ata|o que crey
que podra tomar para eudr todos aqueos temores que o atormentaban;
fue a droga que ngr para berarse de a ansedad que o oprma, como
s tuvese os movmentos trabados por una nvsbe camsa de fuerza y
necestase aguna pocn mgca que e dese energa para romper as
amarras que o su|etaban. E adutero no fue, en fn, ms que e caparazn
- -216 216- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
ba|o e cua se refug, con a usn de que as se protega de mundo,
como s a vda fuese e mar y Lena una concha.
Toms se sorprend habando soo frente a espe|o de cuarto de bao,
buscando metforas sobre s msmo y sobre su matrmono. Su favorta era
a de que era un ceberg y a reacn con Constanza amenazaba con
convertrse en un 1itanio" Ta como e ceberg de a cebre trageda en e
Atntco, a mayor parte de s msmo, aquea amagama tenebrosa y
desconocda de que estaba hecho e nconscente, permaneca ocuta ba|o
e agua, ms a de as mradas, ae|ada de escrutno de su atencn. Era
una parte que gnoraba, que rega sus emocones y comportamentos, que
buscaba soucones a probemas de cuya exstenca no tena nocn
squera. Fue por evtar ese mundo subterrneo de nconscente, de as
frustracones reprmdas y de as expectatvas maogradas, por o que busc
un refugo en otra acoba, de|ando que ese ggante esconddo ba|o e manto
heado de agua rasgase sn querer e combs de su matrmono. E barco se
hunda ahora, herdo de muerte por ese monstruo nvsbe, y , como e
captn de a trgca hstora, se de|aba sumergr, arrastrado haca e fondo
de mar por a ncontroabe corrente de destno.
Freud observ certa vez que e amor es un redescubrmento. A travs
de amor ntentamos recuperar a nocenca perdda de a fecdad que
antao sentmos, cuando ramos bebs y vvamos en paz con e mundo. E
amor, mrndoo ben, tena que ver con una vountad ndefnbe, etrea e
mperceptbe, de retornar a a nfanca y a afecto materno y se amentaba
de a vana esperanza de reencontrar esa fecdad desaparecda en os
prmeros tempos de a exstenca. Toms concuy que fue eso o que vo
en e rostro pdo y pecoso de Constanza cuando a conoc en Beas Artes
y pase con ea por a paya de Carcaveos. E matrmono no fue ms que
e deseo de reencontrar un paraso que, en resumdas cuentas, so exsta
en un rncn beatfco de a memora. No era a Constanza a quen haba
vsto frente a , sno ms ben una deazacn, un sueo, una fgura
nventada por a nostaga de a nfanca, un espe|smo construdo por e
recuerdo nconscente de tempos feces. Fue esa deazacn a que
Margarda, con todas as mtacones resutantes de su condcn, haba
destrudo sn querer. En senco, sn formuar nunca a dea de un modo
caro, sn tomar |ams pena concenca de drama que o consuma, Toms
se extenuaba frente a a desusn, ncapaz de recuperarse de trauma que
haba representado a anquacn de sueo. Destruda una usn, busc
enseguda confortarse en otra.
Cada da traa un progreso en a medtacn de Toms, resueto a hurgar
en o ms profundo de su ser para encontrar as respuestas que buscaba.
Enfrentado con as consecuencas de sus accones y con a soedad que o
rodeaba, entenda en este momento, de modo ms caro, o que se haba
dado ma. Haba proyectado en e mundo o que e mundo no era; es decr,
no vva con Constanza y con Margarda, sno con una magen que haba
construdo a partr de eas por antcpado, vva con una fantasa que no era
- -217 217- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
posbe reazar. La fragmentacn de esa magen fantasosa, provocada por
as crcunstancas de a vda, consttuy un gope demasado duro para su
unverso de expectatvas; en vez de aceptaras ta como eran, huy y busc
refugo en otra usn, berndose de a tensn negatva que acumuaba
en e senco tumutuoso de nconscente. En esta fase, e probema que
tena frente a s ya no era tanto entender o que se haba dado ma, sno
determnar qu podra hacer ahora para enmendar a pana. Y para eo fue
necesaro que dese un paso ms en a ntrospeccn en a que se haba
sumergdo.
La respuesta estaba, quera creer, en a creacn de ntmdad. Cuando se
casaron, arrebatados por os poderosos ventos de a esperanza y
respandecendo ba|o a uz ceesta emanada de sus sueos, no saban
hacer otra cosa que compartr. Su reacn, ta como se desarro en os
prmeros aos, hzo que Toms recordase e mto de Arstfanes, reatado
por Patn en su S$#osiu" Segn ese mto, e hombre prmorda tena
cuatro brazos y cuatro pernas; as cosas comenzaron a estropearse cuando
esa cratura fundadora decd desafar a os doses; Zeus, para castgara,
a cort en dos, dvdendo a hombre en una parte mascuna y en otra
femenna, ambas condenadas a vvr en a usn de que un da
restabeceran a unn prmorda perdda. se era, en e fondo, e estado de
esprtu en e que se encontraban cuando se casaron; os dos queran ser
eternamente uno, buscaban fundrse en uno soo, y era en ese vano anheo
donde se nscrba su ntmdad.
Fue Margarda, con su ntermnabe sarta de probemas, quen deshzo e
sueo de fusn y vov extraos a quenes antes eran ntmos. Nac a h|a
y a dura readad susttuy a a duce usn. Haba una nueva prordad
para sus vdas: ayudara a vvr o ms normamente posbe. Ya no era
cuestn de hacer de ea a fgura extraordnara con a que antes
fantaseaban, sno de sostenera smpemente para que fuese una mera
fgura norma; tendran que contentarse ahora con mucho menos de o que
antes ambconaran. E choque os de| conmovdos y, en a doorosa
convaecenca de a bruta cada en a readad, rodeados por as trzas de
sueo destrudo, no es qued espaco para vover a reconstrur e ser
prmorda dvddo por Zeus. Asumeron a tarea de ayudar a su h|a con
obstnada resgnacn, evtando verbazar entre eos a desusn que os
corroa, como s e mero acto de poner en paabras o que sentan tuvese e
poder de agravar a stuacn. Reprmeron, por eo, a reben muda que
fustgaba sus entraas, se convrteron en actores de una peza de
dsmuacones, sangraban por dentro y sonrean por fuera. , ms que ea,
vo que e mundo se desmoronaba, era como s sus sueos fuesen un
casto de arena y a readad una oa desaforada. Por e camno, se perd
a ntmdad, sumergda ba|o a marea de as dfcutades cotdanas,
sofocada por e sbto corte de as neas de comuncacn, estranguada por
e gope que es haba asestado a frustracn de as expectatvas cuando se
deron cuenta de que su h|a |ams sera como os otros nos.
- -218 218- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Encerrado en casa, enfrentado con os recuerdos de su matrmono
destrozado, Toms se mostraba ahora frmemente convencdo de que tena
que recuperar esa ntmdad y aceptar esa readad s quera tener agn
vsumbre, aunque fuera muy remoto, de vover a construr a vda con
Constanza.
Cuando son e tefono, Toms pus de nmedato e botn verde,
sempre con a esperanza de que aqua fuese a amada que tanto
deseaba de Constanza, haca cas una semana que a esperaba, una soa,
aunque ms no fuese, pero tuvo una nueva decepcn.
3(i, 1o -o saud Moart.
-Hoa, Neson -repuso Toms con un tono pesado, consguendo
dsmuar a duras penas su desusn.
-Hace mucho tempo que no ama para dar notcas, hombre. Ou
pasa?
E portugus anz con a engua un chasqudo resgnado.
-La cosa no est fc -se dscup-. E profesor Toscano ha de|ado un
acert|o que me est costando mucho descfrar.
-Pero a fundacn e ha pagado e va|e a Gnova y a Seva.
Seguramente habr avanzado ago, no?
-S, sn duda -reconoc. E estadoundense tena razn en protestar por
a fata de novedades en a nvestgacn y Toms se mad|o por haber
de|ado que e traba|o quedase reegado a segundo pano, por no decr
ncuso cas abandonado-. He consutado documentos precosos y he trado
copas de todos os que me pareceron reevantes. Pero m probema, en
este momento, es entrar en a ca|a fuerte de profesor Toscano. Ahora ben,
para hacero, tengo que resover este acert|o compcado que de| y que,
supuestamente, me dar a cave de cdgo.
-Usted no puede hacer un... cmo se dce? Eh... un break n?
-Forzar a ca|a fuerte? -Toms se ro, dvertdo con a mentadad
prctca de os estadoundenses-. No puede ser, a vuda no o permtra.
3Fuc2 &er0-excam Moart-. Por qu no hace e brea2 in a
esconddas?
-Oh, Neson, usted est oco. Yo soy un profesor unverstaro, no un
chorzo. S usted quere forzar a ca|a fuerte sn autorzacn de a vuda,
vaya a Cas do Sodr y contrate a un profesona para que e haga ese
traba|o. Yo no o har.
Moart suspr de otro ado de a nea.
- -219 219- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
392a$, o2a$" Ovdeo. Pero necesto que me entregue un brie/ing"
-Caro -asnt Toms y mr de reo|o su documentacn, desparramada
sobre a mesta de a saa-. Nos encontramos maana?
-De acuerdo.
-Dnde? Voy a hote, vae?
-No, en e hote no. Yo estaba pensando en r a amorzar a restaurante
Casa da Agua. Sabe dnde queda?
-La Casa da Agua? No est en e Casteo de Sao |orge?
-Exacto. Nos vemos a a una de a tarde, s&ar#" 92a$,
Con todos os probemas que se haban acumuado tmamente en su
vda, dstrayndoo de traba|o, Toms descud a ectura de Mche
Foucaut. La amada de Moart tuvo e mrto de hacer vover a prmer
puesto de sus prordades a resoucn de acert|o de Toscano, por o que
centr de nuevo su atencn en a ectura de =igiar e #unir" Ya ba por as
tmas pgnas, por o que pudo termnaro esa msma noche. Cerr e
voumen y se qued contempndoo; se senta abatdo una vez ms, a
pesar de enorme esfuerzo que hzo para concentrarse en os detaes, por
no haber ogrado detectar nnguna psta que o evase a responder a a
engmtca pregunta formuada por e dfunto hstorador. Sabendo que no
tena a opcn de desstr y que exsta un premo sucuento a fna de
camno, en caso de que ograse evar a buen trmno a nvestgacn, se
puso una chaqueta y sa de casa; haba ms bros que consutar y mucho
traba|o an por deante.
Se drg a centro comerca y fue a a brera, en busca de nuevos
ttuos de Mche Foucaut. Encontr un e|empar de 'es ots et les c&ases y
o cog, esperanzado en descubrr a a soucn de engma. Antes de
pasar por ca|a, no obstante, decd aprovechar que estaba a para
recorrer a brera, que sempre era una forma de rea|ar e cuerpo y
despe|ar a mente, escapando, aunque so fuera por unos momentos, de a
tensn nervosa acumuada durante a tma semana. Consut a seccn
de hstora y se qued ho|eando un argo rato e csco de Samue Noah
Kramer, 'a &istoria coienAa en SuerY ya o haba edo en a facutad,
pero e gustara tenero en a estantera de a saa, a ado de a edcn de a
Gubenkan de 9 li-ro, de Dougas McMurtre, y de os varos vomenes de
a (istoria de la -ida #ri-ada, otro de sus favortos.
Pas despus a a seccn de teratura, no sempre una de sus pasones,
savo en o que se refera a a novea hstrca, o nco que consderaba de
nters en e terreno de a fccn, como hstorador que era. Encontr dos
obras de Amn Maaouf que ho|e con atencn; una era 'a roca de 1anios;
a otra, Saarcanda" Haba conocdo a Maaouf cuando ey 'os !ardines de
luA, una notabe reconstruccn fctca de a vda de Man, e hombre de a
Mesopotama que fund e manquesmo. Se snt tentado de comprar as
- -220 220- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
dos noveas de autor bans, pero contro e mpuso, su vda era
demasado compcada para andar ahora perdendo e tempo con a
teratura. Aun as, se qued en aquea seccn y se entretuvo consutando
os ttuos. Pas sus dedos por obras tan dferentes como ?acin criolla, de
|os Eduardo Aguausa, y )antalen $ las -isitadoras, de Maro Vargas Losa.
E escrtor peruano o condu|o hasta a autora chena Isabe Aende, de
modo que se encontr enseguda ho|eando a (i!a de la /ortuna" En a
estantera sguente, su mrada se detuvo en un ttuo engmtco, en una
hermosa cuberta, El dios de las #e+ue>as cosas, de Arundhat Roy, pero
so vov a sonrer cuando vo El nobre de la rosa, de Umberto Eco. Gran
bro, pens; dfc, pero nteresante. A fn de cuentas, |ams nade haba
ahondado de aque modo en a mentadad medeva.
A ado de csco se encontraba a tma obra de msmo autor, El
#ndulo de Foucault" Toms hzo una mueca con a boca; a haba andado
otro empecnado ms a as vuetas con Foucaut. Ou suerte a de Eco,
consder, esbozando una sonrsa cmpce; no tuvo que soportar a fsofo
Mche Foucaut, sno ms ben a fsco Lon Foucaut, sn duda mucho ms
accesbe. S ma no recordaba, Lon fue e hombre que, en e sgo XIX,
demostr e movmento de rotacn de a Terra medante un pnduo, que
se encuentra ahora expuesto en e Observatoro de Artes y Ofcos, en Pars.
Mrando a cuberta de bro, sn embargo, tres paabras resataron a os
o|os de Toms. Eco, pnduo, Foucaut. Az as ce|as y se qued parazado
durante un momento eterno, mrando ntensamente as msmas paabras
que camaban en a cuberta.
Eco, pnduo, Foucaut.
Lev su mano a boso nteror de a chaqueta, sac a cartera con un
gesto precptado, febr, exctado, y sac, entre os betes de qunentos y
de m escudos, a pequea ho|a donde haba copado e acert|o de
Toscano. La pregunta de hstorador estaba a, nterrogndoo con todo e
espendor de un engma que ya haba comenzado a creer rresoube:
CUAL ECO DE FOUCAULT PENDIENTE A 545?
Los o|os se moveron entre a cuberta de bro y a pregunta escrta en
esa ho|a de pape. E bro se amaba El #ndulo de Foucault y o haba
escrto Umberto Eco. E profesor Toscano e preguntaba cu Eco de
Foucaut pendente a 545?. Como s o hubese acanzado un rayo dvno,
Toms snt que se umnaba.
Fat ux.
No era en os bros de Mche Foucaut donde se encontraba a cave de
acert|o, sno en aquea novea de Umberto Eco sobre e pnduo de otro
Foucaut: Lon. Se mad|o por haber sdo tan estpdo. La respuesta a
- -221 221- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
engma haba estado sempre frente a sus propas narces, tan smpe y
evdente, tan fc, tan gca, y fue so su absurda preocupacn por Mche
Foucaut o que o dstra|o de a respuesta correcta. Cuaquera habra
captado enseguda que aqua era una referenca expcta a pnduo de
Foucaut, pero no , e hombre de etras, e profesor doctorado, e amante
de a fosofa. E dota.
Vov a contempar e bro y e pape, sn que sus o|os parasen de r de
uno a otro, hasta que su atencn se detuvo en e tmo eemento de a
pregunta: os tres guarsmos antes de sgno de nterrogacn. 545.
Con un movmento atoondrado, e|ecutado como s estuvese murndose
de hambre y e huberan ofrecdo un banquete dgno de reyes, ho|e deprsa
e bro, con a ansedad nervosa de quen quere descubrr fnamente a
soucn, y so se detuvo cuando encontr a pgna 545.
- -222 222- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 12 Captulo 12
E barro de Afama respandeca en toda su gora pntoresca, con as
fachadas deteroradas de as ve|as casas cas cubertas por en|ambres de
testos rebosantes de fores y por as ropas puestas a secar deante de as
grandes ventanas; se vean camsas, cazoncos, pantaones y cacetnes
pendentes de cuerdas estradas en os bacones de herro. A|eno a
espectcuo de barro paptante de vda, Toms mantena a cabeza
ncnada haca aba|o y os o|os f|os en as pedras de a cae, resoando
mentras escaaba as cae|as empnadas y estrechas y as mtpes
escanatas de a cona de casto, a cartera con os documentos sempre
sostenda por su mano derecha, como un fardo que arrastraba cuesta
arrba; gnoraba ncuso as pacenteras terrazas y as anmadas tabernas y
tendas de comestbes que asomaban por os cae|ones, adems de os
tranquos antcuaros y os coordos ocaes de artesana, todo comprmdo
en aquea maraa de caes exguas, y se snt avado cuando eg a a
Ra do Chao da Fera y cruz a Porta de Sao |orge, hasta entrar, por fn, en
e ancho permetro de Casteo de Sao |orge.
Extenuado y cas |adeante, se detuvo a a sombra de os pnos de a Praa
de Armas, |unto a a amenazadora estatua de don Afonso Henrques, de| a
cartera un momento y mr a su arededor, aprecando as muraas
medevaes que defendan aquea gran paza con enormes caones de
sgo XVII. Fue en e Casteo de Sao |orge donde vveron todos os reyes
portugueses desde que don Afonso Henrques conqust Lsboa a os moros,
en 1147. Hasta don |uan II y don Manue I, os grandes monarcas de os
descubrmentos, resderon en aque casto, ergdo sobre a cona que
domnaba e centro de a cudad. Cruz a paza arboada y se apoy en e
muro de pedra, contempando a Lsboa echada a sus pes, e casero de
te|ados ro|zos extendndose hasta a nea de horzonte, e espe|o pcdo
de Ta|o reucendo enfrente, so subyugado por a enorme estructura ro|a
de herro que o cruzaba, e Puente 25 de Abr, ms a fondo.
Recorr e camno a o argo de as muraas, sempre corte|ando a
Lsboa, hasta egar a una terraza, nstaada en e pato de a antgua
resdenca rea, a a sombra de a coosa Torre do Pao. Pequeos eones de
pedra guardaban a entrada de pato, observando as mesas crcuares
nstaadas |unto a muro y a cudad que se extenda a ado. Neson Moart
e hzo una sea desde una de as mesas, coocada entre un ve|o ovo de
tronco carnoso y un ggantesco can de sgo XVII, y Toms se reun con
- -223 223- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
. Se quedaron nstaados en a terraza, a pesar de que para e hstorador
era evdente que e tempo grs y fresco no era de os ms nctantes para
amorzar a; a verdad, sn embargo, es que e estadoundense no pareca
ncomodado en o ms mnmo con a nvernada, y aquea terraza e
resutaba ncuso muy smptca. Intercambaron saudos y as habtuaes
paabras de crcunstancas; pderon a comda y, ya superadas as
formadades que exga aque tpo de reunn, Toms expuso o que haba
descuberto sobre e traba|o efectuado por Toscano.
-A partr de as fotocopas que encontr en a casa de a vuda y en os
regstros de petcones de as bbotecas de Lsboa, Ro de |anero, Gnova y
Seva, es posbe estabecer, fuera de toda duda, que e profesor Toscano
pas a mayor parte de su nvestgacn averguando os orgenes de
Crstba Con -anunc Toms-. Pareca sobre todo nteresado en
anazar todos os documentos que gan a descubrdor de Amrca con
Gnova y, en partcuar, quera verfcar su fabdad. Lo que voy a
exponere a contnuacn son, en consecuenca, os datos que reun e
profesor y as concusones a as que creo que eg.
-D|eme acarar ese punto -pd Moart-. Usted est en condcones
de asegurar que e profesor Toscano no dedc cas nngn tempo a
estudo de proceso de descubrmento de Bras?
-Se dedc a tema para e que fue contratado en a fase nca de
proyecto, eso me parece seguro. Pero en mtad de a nvestgacn debe de
haberse cruzado sn querer con agn documento que o desv de rumbo
trazado a prncpo.
-Ou documento?
-Ah, eso no o s.
Moart mene a cabeza.
3Son o/ a bitc&0 -nsut en voz ba|a-. Reamente ha estado
engandonos todo ese tempo.
Se hzo una pausa. Toms se mantuvo queto, aguardando a que su
nterocutor se camase. Con gran sentdo de a oportundad, e camarero
regres con as entradas, un /oie gras saut a natura con pera a vno y
ho|as de achcora para e estadoundense, y una tarrna de queso de cabra
con tomate c&err$ conftado, manzana caramezada, me y organo para
su nvtado. E aspecto exqusto de &ors dQoeu-re contrbuy a serenar a
Moart.
-Contno? -pregunt Toms en cuanto e camarero se retr.
-S. %o on" -Cog e tenedor y sumerg su pera en e /oie gras saut-.
Buen provecho.
-Gracas -d|o e portugus y se dspuso a probar a manzana
caramezada en e queso de cabra-. Vamos a ver, pues, qu documentos
- -224 224- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
gan a Con con Gnova. -Se ncn en a sa y cog a cartera, que
estaba apoyada en una de as patas de a mesa; sac un foo de a cartera
-. Esta es una fotocopa de a carta cento trenta, remtda por e pror de
arzobspado de Granada, e mans Petro Martre d'Anghera, a conde
Govann Borromeo e 14 de mayo de 1493. -Entreg e foo a
estadoundense-. Laa.
Moart cog e foo, o estud fugazmente y se o devov.
-Tom, dscpeme, pero no entendo atn.
-Ah, perdn. -E portugus su|et a fotocopa y sea una frase-.
Dce aqu o sguente: Bredita ab Anti#odibus ocidinis C&risto#&orus
Colonus, +uFda -ir ligurC"
-Y eso qu quere decr?
-Ouere decr que eg de os antpodas occdentaes un ta
Chrstophorus Coonus, hombre gur. -Sac un segundo foo de a cartera
-. Y, en otra msva drgda a cardena taano Ascano, a carta cento
cuarenta y dos, se refere a Crstoforo Coombo como BColonus ille no-i
orbis re#ertorC, o sea, Coonus, e descubrdor de Nuevo Mundo. -Az e
dedo-. Atencn: Anghera o am Coonus, no Coombo.
-Dnde estn esas cartas?
-Las pubc en 1511 e aemn |acob Corumberger con e ttuo 'egado
7abilnica y as reedt en 1516 e mans Arnad Guem en a obra De
orbe no-o decades, un reato de a hstora de Casta repeto de errores.
-Pero usted vo as cartas orgnaes?
-No, creo que no se han conservado.
-Entonces os que as comparon pueden haberse equvocado en as
referencas a nombre de Con.
Toms baance afrmatvamente a cabeza mentras acababa e resto de
su terrna de queso de cabra.
-Es evdente que, a no exstr os textos orgnaes, se es un probema
sero. Adems, se ha vueto ncuso recurrente en os documentos sobre os
orgenes de Con. No podemos saber hasta qu punto os copstas fueron
rgurosos y hasta qu punto no hubo ntentos de apropacn de a
naconadad de navegante, en agunos casos for|ando documentos; en
otros, probabemente mayortaros, cambando so puntos cave de os
respectvos contendos. Como sabe, basta a veces con aterar una smpe
coma para modfcar totamente e sentdo de un texto. Dado que no he
vsto as cartas orgnaes de Anghera, sno so sus reproduccones de
1511 y 1516, es posbe que haya habdo aduteracn de nombre. Es
mportante destacar, no obstante, que o que es vdo para e nombre es
guamente vdo para a referenca a orgen de Con. Anghera sugr
- -225 225- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
que era de a Lgura, pero se habr trascrto correctamente e orgen de
descubrdor de Amrca?
-Anghera conoca personamente a Crstba Con?
-Agunos hstoradores creen que s, pero a verdad es que, en a carta
cento trenta, se refere a navegante como un ta Chrstophorus Coonus.
Ahora ben, cuando una persona, a referrse a otra, dce un ta, est
mpcto que, por o menos en ese momento, no a conoce personamente,
no?
-Vae -asnt Moart, mentras acababa e /oie gras saut-.
Admtamos que hay probemas de fabdad en e texto de ta Anghera.
Pero supongo que exsten otros documentos que vncuen a Con con
Gnova, o no?
-Hay ms cosas, caro. -Toms sonr-. Otro taano, e venecano
Angeo Trevsano, env en 1501 a un coterrneo suyo una traduccn a
taano de una prmera versn de De orbe no-o decades, de Anghera,
donde mencon a amstad que Anghera tena con BC&isto#&oro Colobo
Aeno-eAeC, estabecendo as, y por prmera vez de forma cara, e vncuo
de navegante con Gnova.
-Lo ve?
-E probema es que e profesor Toscano desconfaba de a veracdad de
eementos de esta edcn, ctando, para eo, en sus notas, as sospechas
de nvestgador Bayerr Bertomeu. Fu a eer a Bertomeu y comprob que
este autor duda de a autentcdad de texto de Anghera por parecere que
estaba todo adaptado a gusto de pbco etrado taano. Es un poco como
s De orbe no-o decades fuese un texto sensaconasta, de gnero de os
que Amrco Vespucco pubc en esa poca sobre e Nuevo Mundo. No
deca necesaramente a verdad, sno o que e pbco quera escuchar. Y o
que os taanos queran escuchar es que e responsabe de la grande
sco#erta de Amrca era taano.
-Hmm -murmur Moart, rascndose e mentn-. Me parece pura
especuacn.
-Es especuacn -concd Toms-. Pero, a fn y a cabo, qu no es
especuacn en torno a a fgura de Crstba Con? -Sonr-. Esa es a
cuestn. So permtame que e dga que Trevsano pubc en 1504 e
'ibretto di tutte le na-igationi di Re di S#agna, en e cua se refere
nuevamente a BCristo/oro Colobo Seno-eseC"
Moart sea a cartera apoyada en e regazo de hstorador.
-Tene fotocopa de ese texto?
-No -repuso Toms meneando a cabeza-. No se ha conservado
nngn e|empar de 'ibretto"
-Entonces cmo sabe o que a se dce?
- -226 226- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Lo cta Francesco da Montaboddo en )aesi nuo-aente retro-ati,
pubcado en 1507.
-Basta con eso?
-S, s aceptamos e prncpo de as fuentes secundaras. Pero o certo
es que, una vez ms, vovemos a no tener acceso a texto orgna, so a
una copa de segunda mano, con todas as consecuencas que puedan
dervarse de eo. Por otro ado, es mportante subrayar que Trevsano no
conoc a Crstba Con personamente, mtndose, tambn , a ctar de
segunda mano, en este caso Anghera. Es decr, Montaboddo cta a
Trevsano, que cta a Anghera. -Busc una anotacn en su breta-.
Adems, e propo Montaboddo eg a afrmar que despus de os
romanos, so os tcos descubreron terras, una decaracn
extraordnara que, de tan absurda, ndca que este autor tena a ntencn
de probar que todos os descubrdores eran taanos, ncuso os que no o
eran. -Mr a su nterocutor-. Como puede suponer, a fabdad de a
nformacn transmtda en estas condcones y con estas motvacones no
es muy eevada.
-Emnemos entonces a Trevsano. Ou queda?
-Muchas cosas, muchas cosas. -Sac un pequeo voumen de
fotocopas de a cartera-. En 1516, dez aos despus de a muerte de
Con, un frae genovs que fue obspo de Nebbo, amado Agostno
Gustnan, pubc un texto en varas enguas, ttuado )salteriu
&ebraeu, graecu, arabicu et c&aldeu, etc", que se reve un man de
nformacn hasta entonces desconocda. Gustnan reve a mundo que e
descubrdor de Amrca, un Chrstophorus Coumbus de B#atria %enuensisC,
era de B=ilibus ortus #arentibusC, o sea, de padres pebeyos humdes, dado
que e padre habra sdo BcarinatoreC, un cardador de ana, a que no
nombr. Segn Gustnan, adems, Con fue tambn cardador de ana, y
recb una nstruccn rudmentara. Antes de morr, habra de|ado un
dezmo de sus rentas a Uffco d San Gorgo, e banco de San |orge, de
Gnova. Estas nformacones fueron reteradas por Gustnan en una
segunda obra, e Castigatissii Annali, pubcada pstumamente en 1537,
donde so corrg a profesn de Chrstophorus. Ya no sera un cardador
de ana, sno un te|edor de seda.
-Eso concde con o que hoy sabemos sobre Crstba Con.
-Sn duda -reconoc Toms-. Sn embargo, en as notas que de|, e
profesor Toscano enumer agunos probemas que detect en toda a
nformacn regstrada por Gustnan en e )salteriu y en e Castigatissii
Annali" En prmer ugar, Con no puede haber de|ado a banco de Gnova
un dezmo de sus rentas porque mur en a msera: un dezmo de nada es
menos que nada -d|o esbozando una sonrsa-. Pero ste es so un
detae absurdo. Mucho ms sera es a nformacn de que Con era un
te|edor de seda sn nnguna nstruccn, dado que suscta enormes
- -227 227- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
perpe|dades. Entonces, s te|a seda y era un paeto gnorante, dnde
dabos consgu os avanzados conocmentos de cosmografa y nutca
que e permteron navegar por mares desconocdos? Cmo es posbe que,
en esas condcones, e hayan confado, no un barco, sno escuadras
enteras? Cmo puede haber egado a amrante? Es admsbe que ta
pebeyo se haya casado con doa Fpa Monz Perestreo, una portuguesa
de orgen nobe, descendente de Egas Monz y parente de condestabe
don Nuno Avares Perera, en una poca de grandes pre|ucos de case en
que as unones entre hombres de puebo y mu|eres de a nobeza no
exstan? De qu modo un ndvdu tan gnorante obtuvo acceso a a corte
de gran don |uan II, en su tempo e ms poderoso e nformado monarca de
mundo? -Agt as copas de as anotacones de Toscano-. Me parece
caro que, para e profesor Toscano, nada de esto tena sentdo. Para como,
Gustnan no conoc a navegante personamente, mtndose a ctar
nformacones a|enas. E propo h|o espao de descubrdor, Hernando
Con, acus a Gustnan de ser un faso hstorador y e sea varos
errores factuaes fcmente comprobabes para sugerr, crptcamente, que
e autor genovs tambn haba dado fasas nformacones sobre este caso
que es ocuto, expresn engmtca de bro de Hernando que se supone
referda a os orgenes de su padre.
3I see -murmur Moart tacturno-. Y qu ms?
-En o que respecta a as revndcacones taanas hechas en e sgo XVI,
no hay ms que decr.
E camarero nterrump a conversacn con e amuerzo. Retr os
patos vacos de as entradas y srv unos fetes de rape con mn a
Moart y un pato de gambas y angostnos a horno con sasa de tomate,
mn y acaparras y gachas de maz banco y crueas a Toms; ech en as
copas, a petcn de estadoundense, un Casa Garca banco muy fro.
-Lo que ms me gusta de Portuga es e pescado -coment e hombre
de a fundacn, a medda que exprma e mn sobre e rape-. Pescado a
a pancha y vno verde fro.
-No est ma, no -concd Toms con una gamba cavada en e
tenedor.
-Hmm, decoso! -excam Moart mentras saboreaba e rape. Hzo
un gesto con e tenedor en dreccn a su nvtado-. No hay ms?
-No hay ms qu?
-Pues... cronstas de sgo XVI con ese tpo de referencas a Con.
-Estn os autores brcos. -Beb un trago de vno-. Comencemos
por os portugueses. Ruy de Pna, a comenzos de sgo XVI, hab de
Crstovam Coonbo, taano. Garca de Resende hzo o msmo en 1533 y
Antono Gavo en 1550, mentras que Damo de Gs en 1536 y |oo de
- -228 228- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Barros y Gaspar Frutuoso en 1552 especfcaron e orgen genovs de
navegante, a quen a mayora amaba Coom.
-Son muchas personas dcendo o msmo...
-En efecto -conced Toms-. Pero so Ruy de Pna merece crdto
especa, pues fue contemporneo de os acontecmentos y,
probabemente, conoc a Con en persona. Los restantes cronstas
portugueses se mtaron a repetro, a y a os autores taanos que ya he
menconado. Unos escrberon que Con era taano porque fue eso o que
Pna d|o, otros seaaban e orgen genovs porque sa era a nformacn
dfundda por Trevsano, Montaboddo y Gustnan.
-Consdera autntca a afrmacn de Pna?
-Totamente.
-Ah. -Moart sonr frotndose as manos con satsfaccn-. Muy ben.
-Pero debo decr que, a consutar as notas de profesor Toscano,
comprob con sorpresa que tena dudas.
-Dudas?
-S -confrm Toms, esbozando un rctus con a boca-. No obstante,
no as fundament. So anot a pz, a margen de a copa mcrofmada
de a Crnica do Rei" D" Joao II, que se encuentra en a Torre do Tombo, una
observacn curosa. -Consut a fotocopa en cuestn-. Escrb: Vaya,
esto s que es bueno, y aad stos.
Moart contra|o os mscuos facaes, frunc e ceo e hzo una mueca
de ntrga.
-Ou dabos quere decr eso?
-No tengo a menor dea, Neson. Voy a tener que estudaro.
E estadoundense mene a cabeza, condescendente.
-Ben, y os dems autores brcos?
-Ya he menconado a os portugueses, fatan ahora os espaoes.
Comencemos por e vcaro Andrs Berndez, que pubc en 1518 a
(istoria de los Re$es Catlicos" Nuestro amgo Berndez d|o que Con
nac a msmo tempo en dos cudades, Mn y Gnova.
-En dos cudades? O nac en una o nac en a otra.
-No, s creemos a Berndez. La edcn de 1556 de su obra, edtada en
Granada, pantea que Con nac en Mn, y a de 1570, de Madrd, sta
su cuna en Gnova.
-Pero no ha dcho usted que pubc e bro en 1518?
- -229 229- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pubcaro, o pubc. Pero no se ha conservado nngn e|empar de as
prmeras edcones. Las ms antguas son a de Granada y a de Madrd, que
dvergen en esa nformacn esenca.
E estadoundense revr os o|os, mpacente.
-Next.
-E persona|e sguente es otro espao -d|o exhbendo un pequeo
fa|o de fotocopas-. Se amaba Gonzao Fernndez de Ovedo y comenz a
pubcar su (istoria general $ natural de las Indias en 1535. Ovedo cta a
taanos que se ponen de acuerdo en cuanto a a terra nata de Con.
Segn , unos dcen que e navegante era de Savona, otros de Nerv y otros
ncuso de Cugureo. Ovedo no conoc personamente .1 Con, y toda a
nformacn de que dspona era a de or decr a agunos taanos. -
Guard e fa|o de fotocopas en a cartera-. En concusn, Ovedo no es
ms que una fuente ee segunda mano.
E estadoundense suspr con fastdo.
-What ese?
-Nos quedan os documentos pubcados posterormente a sgo XVI; tres
textos muy mportantes, dada a dentdad de sus autores.
Hzo una pausa dramtca, que despert a curosdad de Moart.
-Ounes fueron?
-E hstorador espao fray Bartoom de as Casas, e h|o espao de
descubrdor, Hernando Con, y e propo Crstba Con.
-Muy ben.
-Comencemos por Bartoom de as Casas que, adems de Hernando
Con, fue e cronsta contemporneo a Con que ms escrb sobre e
descubrdor de Amrca. Redact su (istoria de las Indias entre 1525 y
1559. D|o que conoc a Con cuando ste eg a Espaa y tuvo acceso a
sus documentos depostados en e convento de Las Cuevas, en Seva. Este
hstorador e atrbuy orgen genovs.
-Ah! -excam Moart, ncnndose sobre a mesa y rozando con a
serveta os restos de rape-. sa es una fuente segura.
-Sn duda -asnt Toms, mordendo un angostno-.
Lamentabemente, vovemos a encontrar aqu agunos probemas. En
prmer ugar, a (istoria de las Indias no se pubc hasta 1876, ms de tres
sgos despus de haber sdo escrta. Oun sabe por qu manos habr
pasado mentras tanto. Lo certo es que e profesor Toscano detect
raspaduras e ntercaacones en e manuscrto orgna. Un segundo
probema tene que ver con a fabdad de texto de Bartoom de as
Casas. E nvestgador espao Menndez Pda encontr exageracones e
- -230 230- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
nexacttudes, sobre todo en su decaracn de que conoc a Con cuando
ste eg a Espaa.
-No o conoc?
-Vamos a pantear as cosas de otra manera -d|o Toms rugendo un
bografo-. Crstba Con entr en Espaa en 1484, provenente de
Portuga. -Escrb 1484 en e reverso de una fotocopa-. De as Casas
nac en 1474. -Escrb 1474 por deba|o de a fecha anteror y traz e
sgno de a resta-. Esto sgnfca que De as Casas conoc a Amrante
mando so tena dez aos de edad y cuando Crstoforo Coombo, Con,
an era un desconocdo. -Resov en e pape e ccuo: 1484 -1474 =
10-. Le parece crebe que un no de dez aos regstre en a memora
un encuentro con un hombre a quen, en aque momento, ocho aos antes
de descubrmento de Amrca, nade e atrbua a menor mportanca? Le
parece norma?
Moart vov a susprar y ba| a vsta.
-En efecto...
-Pasemos ahora a testmono ms mportante, adems de que tenemos
de propo Con. -Guard e bografo en e boso nteror de a chaqueta
y sac un bro de a cartera-. Hernando Con, e segundo h|o de
Amrante, nacdo de su reacn con a espaoa Beatrz de Arana y autor de
a (istoria del Alirante" -Le mostr e bro, con e ttuo en casteano,
que haba comprado en Seva-. Aqu est o que debera ser, sn sombra
de dudas, una verdadera mna de nformacones. Hernando Con era h|o
de Amrante y nade se atreve a dscutr e hecho de que conoca a su
padre. Tena, por eo, acceso a nformacn prvegada. Ahora ben,
Hernandto de| nmedatamente caro que haba escrto aquea bografa
porque haba otros que ntentaron hacero sn conocer os verdaderos
hechos. Entre os fasfcadores nombr especfcamente a Agostno
Gustnan, e frae genovs que haba anuncado a mundo que Con haba
sdo te|edor de seda en Gnova.
-Pero Hernando confrm que su padre era de Gnova?
-Ah est e probema. E h|o de Crstoforo Coombo no d|o
nequvocamente que era de Gnova. Muy por e contraro, reve haberse
despazado en tres ocasones a Itaa, en 1516, en 1529 y en 1530, para
averguar s tenan fundamento as nformacones dfunddas en aque
entonces. Sa en busca de famares, nterrog a varas personas de
apedo Coombo y hurg en archvos notaraes. Nada. No encontr, en as
tres veces que pas por a regn de Gnova, e rastro de nngn famar.
Sn embargo, ocaz os orgenes de su padre en Itaa, ms concretamente
en Pacenza, en cuyo cementero, segn , exstan seputuras con armas y
eptafos de os Coombo. Hernando reve que sus antepasados eran de
sangre ustre, aunque sus abueos hubesen egado a una stuacn de gran
pobreza, y neg que su padre fuese una persona sn nstruccn, amando
- -231 231- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
a atencn sobre e detae de que so aguen con una eevada educacn
podra dbu|ar mapas o emprender grandes hazaas. La (istoria del
Alirante do tambn pormenores sobre a egada de su padre a Portuga.
Habra sdo a causa de un hombre, dstngudo por su nombre y fama,
amado Coombo, que Hernando dentfca despus como Coombo el
6oAo" Durante un combate en e mar, en agn punto entre Lsboa y e cabo
de San Vcente, en e Agarve, Crstba habra cado a agua y nadado dos
eguas hasta egar a terra, agarrado a un remo. Sgu despus a Lsboa,
donde, segn Hernando, se encontraban muchos de su nacn genovesa.
-Ah est! -excam Moart con una sonrsa trunfa-. La prueba,
dada por e propo h|o de Con.
-Yo concdra con usted -repuso Toms- s pudsemos tener a
certdumbre de que fue reamente Hernando Con quen escrb eso.
E estadoundense ech haca atrs a cabeza, sorprenddo.
-Vaya! Y no fue as?
E hstorador consut as fotocopas de as anotacones de Toscano.
-Por o vsto, e profesor Toscano tena dudas.
-Ou dudas?
-Dudas reaconadas con a fabdad de texto y con extraas
contradccones e nconsstencas que se descubren en -acar Toms-.
Comencemos por e manuscrto. Hernando Con cumn su obra, pero no
a pubc. Mur sn de|ar descendentes, por o que e manuscrto pas a su
sobrno, Lus de Con, e h|o mayor de su hermano portugus, Dogo
Coom. Lus fue nterpeado en 1569 por un genovs amado Baano
Fornar, que e propuso pubcar a (istoria del Alirante en tres enguas:
atn, casteano e taano. E sobrno de Hernando estuvo de acuerdo y
entreg e manuscrto a este portugus. Fornar ev a obra a Gnova, a
tradu|o y en 1576 pubc en Veneca a versn taana, dcendo que o
haca para que pueda ser unversamente conocda esta hstora cuya
gora prmera debera r a Estado de Gnova, patra de gran navegante.
Ovd as otras dos versones, ncuda a casteana orgna, e hzo despus
desaparecer e manuscrto. -Toms mostr de nuevo e e|empar en
espao de bro de Hernando Con-. Es decr, o que est aqu no es e
texto orgna en casteano, sno una traduccn de taano, a cua, a su
vez es una traduccn de casteano encargada por un genovs que se
confesaba empeado en otorgar gora a Gnova. -De| e voumen en a
mesa-. En defntva, y en certo modo, se trata de una fuente ms de
segunda mano.
Moart se frot os o|os, agobado por seme|ante enredo.
-Y cues son as nconsstencas?
- -232 232- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-En prmer ugar, a referenca a as seputuras con armas y eptafos de
os Coombo en Pacenza. S se vsta e cementero de a cudad, se
comprueba que esas tumbas exsten, en efecto, pero no con e nombre
Coombo, sno de Coonna. -Vov a sonrer-. De creerse en as notas de
profesor Toscano, da a mpresn de que aqu ntervno a mano de
traductor genovs, susttuyendo Coonna por Coombo. En otro pasa|e,
adems, a traductor se e desz a atnzacn de Con en Coonus, no en
Coumbus, contradcendo as a versn de que as seputuras eran de os
Coombo.
-Pero no d|o Hernando que su padre se hzo a a mar a causa de ta
Coombo el Jo-en, que era de su fama?
Toms se ro.
-Coombo el 6oAo, Neson. E Mozo. -Ho|e e e|empar de a (istoria
del Alirante-. E bro reata eso, en efecto. Pero, f|ese, sa es otra
contradccn. Coombo el 6oAo era un corsaro que n squera se amaba
Coombo. Se trataba de |orge Bsspat, a quen os taanos apodaron
Coombo el Mozo, en comparacn con Coombo el =ie!o, como era conocdo
e normando Guaume de Casaneuve Couon, amado Coombo por
anaoga con a expresn francesa Bcou#:longC, gope argo, adaptada en
Couon.
-Ou o.
-Ya o creo. Pero a cuestn es sta: cmo podra Coombo el 6oAo ser
nombre y fama de padre de Hernando s, en e caso de Mozo, Coombo
no era nombre sno apodo? La nca posbdad es que haya habdo aqu
una ntervencn ms de traductor en ago que no saba, estabecendo
motu propro una reacn famar entre Crstba y Coombo el 6oAo, que
manfestamente no poda exstr.
Moart se recost en a sa, ncmodo. Haba acabado de comer e rape
y apart e pato.
-Ben, pero sea Coonna o Coombo, sea en Pacenza o en Gnova, o
certo es que Hernando stu e orgen de su padre en Itaa.
-Pues e profesor Toscano parece haber tendo dudas en cuanto a eso -
repuso Toms, sempre sumergdo en sus notas-. En sus anotacones, y a
ado de as referencas en a (istoria del Alirante a Pacenza como e
verdadero orgen de Crstba, de| escrta a pz a ndcacn de que a
persona orgnara de esa cudad taana no era e navegante sno doa
Fpa Perestreo, a mu|er portuguesa de Con y madre de Dogo Coom, a
cua, por o vsto, tena agunos antepasados en Pacenza. Toscano pareca
creer que Hernando, en e texto orgna, haba menconado Pacenza como
orgen remoto de doa Fpa y que fue e traductor taano quen retoc ese
pasa|e, transformando a doa Fpa en Crstba. Adems, Toscano anot
aqu e dcho taano Btraduttori, traditoriC, que |ustamente quere decr:
traductores, tradores.
- -233 233- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-sa es una suposcn.
-Es verdad. Pero nuevamente amo a atencn sobre e hecho de que
cas todo es suposcn en o que respecta a Crstba Con, tan grandes
son os msteros y contradccones en torno a descubrdor de Amrca. -
Vov a mrar a (istoria del Alirante-. Permtame que e muestre otras
nconsstencas que observ e profesor Toscano y que abonan a hptess
de que no fue Hernando Con e autor de todas as afrmacones que aqu
constan. Por e|empo, esta referenca a que su padre, despus de nadar
hasta terra, fue a Lsboa, donde se encontraban muchos de su nacn
genovesa.
-Ese es un ndco nequvoco.
-Pero f|ese ben, Neson. No fue Hernando quen, pgnas antes, d|o
que anduvo por Gnova y no vo nunca por a a nngn famar? No fue e
msmo Hernando quen supuestamente ndc que e orgen de su padre
estaba en Pacenza? Entonces cmo, despus de haber escrto eso, vene a
dar a entender que su padre, en defntva, era de nacn genovesa? En un
momento es de Gnova, en e sguente ya no o es? Pero qu confusn
de demono es sta? -Vov a as fotocopas de as notas-. Una vez ms,
e profesor Toscano pareca sospechar de traductor genovs, pues apunta
de nuevo a expresn Btraduttori, traditoriC" -Cog otras fotocopas-. Hay
otras contradccones, adems, en a (istoria del Alirante, tantas que e
padre Ae|andro de a Torre y Vez, canngo de a catedra de Saamanca y
estudoso de a obra de Hernando, concuy guamente que ea fue
nterpoada y vcada por mano extraa.
-Est dcendo que todo es faso?
-No. La (istoria del Alirante fue, sn ugar a dudas, escrta por
Hernando Con, eso es ago que nade dscute. Pero exsten en e texto
pubcado certas contradccones e nconsstencas que so pueden
expcarse de dos maneras. O Hernando era un tonto sn remedo, o que no
parece probabe, o aguen anduvo metendo mano en detaes esencaes
de su manuscrto, adaptndoo a gusto de pbco de Itaa, donde a obra
se edt por prmera vez.
-Oun?
-Ben, a respuesta a esa pregunta me parece evdente. So puede
haber sdo Baano Fornar, e genovs que obtuvo e manuscrto de manos
de Lus de Con y so pubc a traduccn taana, confesando
abertamente su deseo de que a gora prmera de descubrmento de
Amrca fuese para e Estado de Gnova, patra de gran navegante.
Moart hzo un gesto de mpacenca.
-Adeante.
-Muy ben -d|o Toms-. Vamos entonces a tmo testmono,
certamente e ms mportante de todos.
- -234 234- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Con.
-Exacto. E testmono de propo Crstba Con, e Amrante.
E camarero regres con su bande|a, retr os patos vacos y depost a
carne de membro y a taba de quesos portugueses en a mesa. Los dos
hombres se srveron queso de a serra, muy cremoso y de oor fuerte, o
acompaaron con trozos de carne de membro y comeron goosamente.
-Ou d|o Con? -pregunt Moart, amendo an un trozo de queso
que se e haba pegado a pugar.
E hstorador portugus respr hondo, mentras reordenaba as
fotocopas guardadas en su cartera.
-Hoy sabemos que Con se pas toda a vda ocutando su pasado.
Segn su presunto orgen se e ama Coombo en agunas enguas, pero no
exste un soo documento en e que se refera a s msmo con ese nombre.
N uno soo. En o que respecta a Crstba Con, sempre se present, en
os manuscrtos que nos han egado, como Coom o Coon. Este es un hecho
que nade dscute y que ha estado en e orgen de un gran dema para os
que defenden a tess genovesa. S e descubrdor de Amrca y e te|edor
de seda de Gnova son a msma persona, cmo expcar que e navegante
|ams haya usado e nombre de te|edor? Los genovstas, que acusan a os
antgenovstas de ser muy especuatvos en a formuacn de sus tess,
recurren a grandes hptess especuatvas para |ustfcar esta profunda
anomaa. No so e hombre a quen hoy amamos Crstba Con, por o
que se sabe, nunca us e nombre de Coombo para presentarse, sno que
para como mantuvo deberadamente un veo de mstero que ocutaba sus
orgenes.
-Ouere decr que nunca d|o dnde nac?
-Vamos a poner as cosas en su sto. Con tuvo sempre gran cudado
en ocutar su orgen, excepto en una soa ocasn. -Mostr unas fotocopas
que haba ordenado aparte-. E 6a$oraAgo"
-E mayor... qu?
-E 6a$oraAgo" Se trata de un testamento, fechado e 22 de febrero de
1498, en e que estpua os derechos de su h|o portugus, Dogo Coom, en
vsperas de tercer va|e de Amrante a Nuevo Mundo. -Toms recorr e
texto con a vsta-. En este documento, Con record a a Corona sus
contrbucones a a nacn y ape a os Reyes Catcos y a su h|o
prmognto, e prncpe |uan, para que protegesen sus derechos y ms
ofcos de Amrante de Mar Ocano, que es de a parte de Ponente de una
raya que mand asentar magnara, su Ateza sobre a cen eguas sobre as
sas de as Azores, y otros tanto sobre a de Cabo Verde. Con eg taes
derechos, a travs de ese testamento, a su h|o Dogo, ndcando que era e
prmognto quen heredara e egtmo nombre de su padre y de sus
antepasados, amados de os de Con. S Dogo murese sn herederos
- -235 235- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
mascunos, os derechos pasaran a su hermanastro Hernando; despus a
hermano de Crstba Con, Bartoomeo; despus a su otro hermano; y as
sucesvamente mentras hubera herederos mascunos. -Toms az a
cabeza y mr a Moart-. F|ese en este mportante detae. E descubrdor
de Amrca no d|o amados de os de Coombo cuando se refr a s
msmo y a sus antepasados. D|o amados de os de Con.
-Ya he entenddo -farfu e estadoundense, con expresn sombra-.
Pero y e orgen?
-Ah vamos -ndc e hstorador, hacendo una sea con a mano para
que su nterocutor tuvese pacenca-. E 6a$oraAgo estabec tambn
que una parte de a renta a a que e Amrante tena derecho debera r a
Uffco d San Gorgo y do nstruccones rgurosas sobre e modo en que sus
herederos deberan frmar todos os documentos. Crstba Con, o
Crstoforo Coombo, no quera que usasen e apedo, sno soamente e
ttuo de E Amrante, deba|o de una extraa prmde de ncaes y
puntos. -Toms mostr otro foo-. Y aqu vene a parte que e nteresa,
Neson. A usted y, por o vsto, a Toscano. En determnada parte de
testamento, Con hzo ago sn precedentes. E Amrante record a os
soberanos que os haba servdo en Casta, sendo yo nacdo en Gnova.
-A|! -excamo Moart, cas dando un sato en a sa-. Es a prueba!
-Cama!Cama! -pd Toms, rndose por e entusasmo de
estadoundense-. En otra parte de documento, Con mpuso a sus
herederos que mantuvesen sempre en Gnova a una persona de su na|e,
pues que dea sa y en ea nac.
-Lo ve? Cu es a duda? Cu es?
-Est todo muy caro -concd Toms con una sonrsa macosa-.
Sempre que sea verdad.
Una nube sombra encapot e entusasmo de Moart. Su sonrsa se
deshzo, pero su boca se mantuvo aberta y os o|os desorbtados,
ncrduos, hasta cerrarse en una expresn de encono.
-Cmo? Cmo? -se exat-. Fuc2 $ou0 No me dr ahora que todo
eso es faso, no? No me venga con sas, to. No acepto nsoencas, no!
-Cama, Neson, cama! -pd Toms, sorprenddo por aque
nesperado estado y azando as manos en sea de que se renda-.
Vamos a ver s nos entendemos. Yo no estoy dcendo que esto es
verdadero y aqueo es faso. Me mt a estudar os documentos y os
testmonos, a consutar as notas de profesor Toscano y a reconstrur su
argumentacn. A fn de cuentas, usted me contrat para eso, no? Lo que
he comprobado es que e profesor Toscano tena enormes dudas en cuanto
a determnados aspectos que se consderaban probados en a vda de
Crstba Con. Sguendo esa psta, e estoy presentando os probemas
que cada uno de os documentos y testmonos contene en o que respecta
- -236 236- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
a su fabdad. S aceptamos como buenos todos os documentos y
testmonos que exsten, a hstora de Amrante no tene sentdo. Habra
nacdo smutneamente en varos ugares, tendra smutneamente varas
edades, tendra smutneamente dferentes nombres. Eso no puede ser. En
resumdas cuentas, usted va a tener que decdr qu documentos y
testmonos son fasos y cues son verdaderos. Para eo tendr que
anazar y pesar as contradccones e nconsstencas de cada uno. Cuando
tenga todos os datos en a mano, podr ncnarse por una posbdad. S
quere que Con sea genovs, e bastar con gnorar as contradccones e
nconsstencas de os documentos y testmonos que soportan esa tess,
resovndoas medante e recurso de a pura especuacn. Lo contraro
tambn es verdadero. Pero f|ese ben en que yo no estoy aqu para
destrur a hptess genovesa. En verdad, e orgen de Crstba Con me
resuta ncuso rreevante. Ou ms da! Duermo donde caga... -Hzo una
pausa para destacar su poscn-. Lo que estoy hacendo, tngao en
cuenta, es reconstrur a nvestgacn de profesor Toscano, pues para eso
fu contratado, y anazando os probemas que exsten en cada documento.
Nada ms.
-Tene razn -admt Moart, ahora ms sereno-. Dscpeme, me he
exatado mucho, ha sdo sn querer. Prosga, por favor.
-Vae -retom Toms-. Como ya e he dcho, Con hzo en e
6a$oraAgo dos referencas drectas y expctas a Gnova como a cudad
donde nac. Pero no se mt a eso. Ms adeante reaz una tercera
referenca, dcendo que Gnova es cudad nobe y no poderosa so a
causa de mar, y, agunas pgnas despus, aad una cuarta referenca,
apeando a sus herederos para que procuren preservar y traba|ar sempre
por e honor, por e ben y e engrandecmento de a cudad de Gnova,
empeando todas sus fuerzas y recursos en a defensa y a ampacn de
ben y honor de su repbca.
-Por tanto, Con hzo cuatro referencas a Gnova y en dos de eas d|o
abertamente que nac a.
-Correcto -asnt Toms-. Lo que sgnfca que todo depende ahora
de cmo se evaa a fabdad de este documento. Exste una confrmacn
rea de 6a$oraAgo, fechada en 1501 y que no se descubr hasta 1925: se
encuentra conservada en e Archvo Genera de Smancas. Y he trado
fotocopas de a copa notara de a mnuta de 6a$oraAgo, que est
guardada en e Archvo Genera de Indas, en Seva. Me d|eron que e
orgna de a mnuta desaparec ya en e sgo XVI, pero no s s es verdad.
Lo nco que puedo asegurar es que e Archvo Genera de Indas so tene
una copa. Supongo que es a que estuvo en e centro de amado peyto
sucessoro, un mportantsmo proceso |urdco ncado en 1578 para
determnar cu era e egtmo sucesor de Amrante despus de a muerte
de don Dego, neto de Dogo Coom y bsneto de Crstba Con. Vae a
pena recordar que e 6a$oraAgo estabeca que so podra haber herederos
- -237 237- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
mascunos con e nombre de Con. Ahora ben, contravnendo de manera
fronta y drecta a dsposcn supuestamente estabecda por e Amrante,
e trbuna decd aceptar tambn e nombre de Coombo, nformacn
que se dfund por Itaa. Como Crstba Con, o o que es o msmo,
Crstoforo Coombo, tena derecho a una parte de todas as rquezas de as
Indas, segn o acordado con os Reyes Catcos en 1492, a notca de que
cuaquer Coombo poda asprar a os derechos sucesoros despert enorme
nters entre todos os taanos con ese apedo. E probema es que se
descubr que e nombre Crstoforo Coombo era reatvamente comn en
Itaa, por o que e trbuna exg que os asprantes presentasen en su
nea ancestra a un hermano de nombre Bartoomeo y a otro |acobo,
adems de a un padre amado Domenco. Tres canddatos cubran ese
requsto. De os tres taanos, acab quedando so uno. Se trataba de un
ta Badassare Coombo, de Cuccaro Monferrato, una pequea pobacn de
Pamonte. Badassare tuvo que enfrentarse a otros descendentes espaoes
de Con y, como consecuenca de este proceso ega, un abogado espao,
amado Verstegu, expuso a copa de a mnuta, demostrando que estaba
confrmada por e prncpe |uan e 22 de febrero de 1498, a fecha en que se
eabor e testamento.
-Oun es e prncpe |uan?
-Era e h|o prmognto de os Reyes Catcos.
-Entonces usted tene a copa de a mnuta confrmada por e prncpe
heredero y an tene dudas sobre a fabdad de testamento?
-Neson -d|o Toms en voz ba|a-. E prncpe |uan mur e 4 de
octubre de 1497.
-Y?
-Haga cuentas. S mur en 1497, cmo puede haber confrmado a
copa de una mnuta en 1498? -Gu e o|o-. Eh?
Moart se qued esttco durante un argo nstante, con os o|os f|os en
su nterocutor, anazando a ncongruenca.
-Ben..., pues... -vac.
-Este, m estmado Neson, es un probema tcnco muy grave. Mna
totamente a credbdad de a copa de 6a$oraAgo" Y o peor es que no
consttuye a nca nconsstenca de documento.
-Hay ms?
-Por supuesto. F|ese soamente en esta frase de Con. -Cog una
fotocopa de texto-: Lo supco a Rey y a a Rena, Nuestros seores, y a
Prncpe Don |uan, su prmognto, Nuestro Seor. -Levant a cabeza y
mr a estadoundense-. E msmo probema. Con hace una spca a
prncpe |uan como s ste an estuvera vvo, cuando ya haba muerto e
ao anteror con so decnueve aos. E acontecmento fue tan sonado en
- -238 238- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
a poca que a corte se vst de uto rguroso, as nsttucones pbcas y
prvadas se mantuveron cerradas durante cuarenta das y se coocaron
seaes de uto en os muros y puertas de as cudades espaoas. En esas
condcones, y sendo una persona cercana a a corte, y en partcuar a a
rena, cmo es posbe que e Amrante desconocese a muerte de
prncpe don |uan? -Sonr y mene a cabeza-. Ahora f|ese en sta. -
Vov a observar as fotocopas-. Habr e dcho Don Dego... -empez
para nmedatamente nterrumprse y acarar-: Dego es Dogo en
casteano. -Despus retom a ectura -: o cuaquer otro que heredare
este Mayorazgo ms ofcos de Amrante de Mar Ocano, que es de a parte
de Ponente de una raya que mand asentar magnara su Ateza sobre a
cen eguas sobre as sas de as Azores, y otros tanto sobre as de Cabo.
-Mr a Moart-. Esta breve frase tene una ncrebe sere de
nconsstencas. En prmer ugar, cmo es posbe que e gran Crstba
Con afrmase que e merdano de Cabo Verde es gua a de as Azores?
No saba o que todos os hombres de mar ya conocan en esa poca, es
decr, e hecho de que as Azores estn ms a oeste que Cabo Verde?
Aguen cree que e descubrdor de Amrca, que, ncuso, eg a vstar
esos dos archpagos portugueses, fuera capaz de afrmar seme|ante
burrada? En segundo ugar, es precso acotar que esta referenca a as cen
eguas consta en a bua papa Inter caetera, fechada en 1493 y referente a
Tratado de Acovas/Toedo. E probema es que en 1498, cuando se frm
e 6a$oraAgo, ya estaba en vgor e Tratado de Tordesas, hecho
sobradamente conocdo por Con, dado que fue msmo quen estuvo en
a gestacn de esa nea dvsora de mundo entre Portuga y Espaa.
Cmo es posbe, pues, que e Amrante usase expresones papaes
referentes a un tratado que ya no era vdo? Se habra vueto oco? En
tercer ugar, a decr que aqua era de una raya que mand asentar
magnara, su Ateza, estaba antcpando a muerte de a rena Isabe, que
faec en 1504, ses aos ms tarde. Cmo es posbe que Con se
drgese en snguar a os dos Reyes Catcos? Lo norma, como aparece en
cuaquer documento de a poca, era drgrse a Sus Atezas; Sus, en
pura. Habra decddo Con nsutar a uno de os reyes, nsnuando su
nexstenca? O acaso este documento fue escrto despus de 1504,
cuando so haba un monarca, por un fasaro que descud ta detae y
que fasfc a fecha ponendo 1498?
3I see -coment Moart cabzba|o-. Eso es todo?
-No, Neson. Hay ms. Es mportante que anacemos a cuestn de que
Crstba Con haga en e 6a$oraAgo nada ms n nada menos que cuatro
referencas a Gnova. -Levant cuatro dedos-. Cuatro. -Ba| dos-. Y
que dos de esas referencas menconen expctamente que sa es a cudad
donde nac. -Se recost en a sa y reorden as fotocopas-. F|ese.
Crstba Con se pas toda a vda escondendo su orgen. Su
preocupacn fue de ta modo obsesva que e crmnogo Cesare
Lombroso, uno de os mayores detectves de sgo XIX, o cafc de
- -239 239- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
paranoco. Sabemos, por su h|o Hernando, que e Amrante, despus de
descubrmento de Amrca, en 1492, se vov an ms reservado. F|ese
en esta frase de su h|o en a (istoria del Alirante" -Abr e bro y busc
un pasa|e subrayado-. Ouando fue su persona a propsto y adornaba de
todo aqueo, que convena para tan grand hecho, tanto menos conocdo y
certo quso que fuese su orgen y patra. -Mr a su nterocutor-. Es
decr, cuanto ms conocdo se vova Con, menos quera que se supese
cu era su orgen y patra. As pues, este hombre se pasa aos y aos
mantenendo e secreto sobre e ugar donde nac, hacendo un estoco
traba|o para encubrr ese hecho ba|o un espeso manto de senco, y, de
repente, se e cruza un cabe y, sn ms, sueta un reguero de referencas a
Gnova en su testamento, borrando de un pumazo todos sus esfuerzos
anterores? Tene esto agn sentdo?
Moart suspr.
-Expqueme, Tom. Sgnfca que ese testamento es faso?
-sa, Neson, fue a concusn a a que eg e trbuna espao. De ta
modo que a herenca acab atrbuyndose a don Nuno de Portuga, otro
neto de Dogo Coom.
-Y a confrmacn rea de 1501, que est guardada en e Archvo
Genera de Smancas, tambn es fasa?
-S.
-Vaya por Dos, no entendo. Cmo puede haber una confrmacn con
seo rea que sea fasa?
-Lo que exste en e Archvo Genera de Smancas es un bro de
regstros de Seo Rea de a Corte referente a mes de septembre de 1501.
Pero esa confrmacn es anacrnca, dado que tambn ea mencona a
prncpe don |uan como s estuvera vvo. -Se gope as senes con e
ndce-. Mtase esto en a cabeza: |ams a corte regstrara un documento
drgdo a un prncpe prmognto que ya hubese muerto; eso sera
naceptabe. -Hzo una pausa-. Ahora, Neson, preste atencn a o que
voy a decre a contnuacn. Exste un testamento verdadero, pero ha
desaparecdo. Agunos hstoradores, como e espao Savador de
Madaraga, creen probabe a hptess de a fasfcacn, aunque
consderen que muchas cosas de testamento faso estn basadas en ese
documento orgna ya perddo. -Consut sus notas-. Escrb Madaraga:
La mayor parte de as cusuas e|ecutvas son probabemente, pero so
probabemente, exactas. Entre eas, a de a extraa frma con ncaes en
prmde. sa es tambn a opnn de hstorador Lus Uoa, quen
descubr que a copa fasfcada de 6a$oraAgo, presentada por e
susodcho abogado Verstegu, pas por as manos de Lusa de Carva|a,
que estuvo casada con un ta Lus Buzn, hombre conocdo por mutar y
aterar documentos.
-Y e profesor Toscano? Ou opnaba?
- -240 240- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-E profesor Toscano concda caramente con e trbuna y con
Madaraga y Uoa y crea en a hptess de a fasfcacn a partr de un
testamento verdadero, e que se perd. Por otra parte, so e fraude
expca estas graves nconsstencas en e texto. Como ya e he ndcado,
todo e mundo quera ser heredero de Crstoforo Coombo o de Crstba
Con y es muy natura que, en taes crcunstancas, habendo tanto dnero
en |uego, aparecesen fasfcadores. S se especua un poco, se puede creer
que un fasaro habdoso, probabemente e ta Lus Buzn, haya rehecho e
testamento, con eevada cadad desde e punto de vsta tcnco, y copando
correctamente as partes ms nocuas de documento, ncudo o esenca
de as cusuas e|ecutvas, pero que no se haya dado cuenta de
determnados anacronsmos en e texto que pergeaba, por fata de
conocmentos especfcos, especamente en reacn con as spcas de
Con a un prncpe ya muerto, as dsparatadas referencas geogrfcas
evdentemente nspradas en una consuta a a ncorrecta bua papa, a
ausn anacrnca a Tratado de Acovas/Toedo y a naceptabe
emnacn de uno de os dos reyes en a referenca a Su Ateza en
snguar, detae que, a ser escrto en a poca de os Reyes Catcos, sera
nsutante, pero, de sero despus de a muerte de a menos uno de eos, ya
no consttura un probema. -Hzo un gesto con a mano, como s qusera
aadr ago ms-. Adems, convengamos en que es extrao que Con
haya muerto en 1506 y este testamento no haya aparecdo enseguda.
Cuando aguen hace un testamento es para que sea conocdo y respetado
despus de su muerte, no? Pero, por o vsto, e 6a$oraAgo no aparec en
e momento en que es norma que aparezcan os testamentos, es decr,
nmedatamente despus de a muerte de sus autores; por e contraro, o
hzo mucho ms tarde. Con faec en 1506 y e testamento so se
materaz en 1578, ms de setenta aos despus. Adems, aparec en un
perodo en que a una de as partes e convena que aparecese, aunque con
gravsmos anacronsmos e ncongruencas. En estas crcunstancas, qu
confanza podramos tener nosotros en o que ah est escrto, eh? -Esboz
una expresn de agobo-. Nnguna.
E estadoundense se encog de hombros, resgnado.
-Ovdemos entonces e 6a$oraAgo" No hay ms documentos?
-Estos son todos os documentos que se dvugaron en a poca, sobre
todo en e sgo XVI.
-Y, en medo de todos sos, a crnca de portugus Pna es a nca
que no presenta nngn probema de fabdad?
-No a he consutado, pero nssto en recordare que as observacones
anotadas a margen por e profesor Toscano sugeren que debe de haber
encontrado ago sgnfcatvo.
E camarero vov con e caf y o de| en a mesa.
- -241 241- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-En trmnos de documentos, no hay nada ms? -pregunt Moart,
revovendo e azcar en e caf.
-Hay otros que supuestamente son de a msma poca, pero so se
conoceron mucho ms tarde, sobre todo en e sgo XIX.
-Y qu dcen esos documentos?
-Ben, voy a ntentar resumr su contendo. -Orden unas fotocopas y
sac otras de a cartera-. En 1733, un sacerdote de Mdena, Ludovco
Antono Murator, pubc un voumen ttuado Reru Italicaru Scri#tores,
e cua contena dos textos ndtos. Uno era De ?a-igatione Colubi""",
redactado supuestamente en 1499 por e cancer de Uffco d San Gorgo,
Antono Gao, y e otro fue un traba|o de Bartoomeo Senarega
aparentemente nsprado en e de Gao y en e que deca que Crstba era
un scarAadore, una expresn consderada poco smptca. E texto de Gao
era caramente e ms mportante. E antguo cancer de Uffco deca a
que Crstoforo era e ms ve|o de tres hermanos, sendo Bartoomeo e
segundo y |acobo e tercero. Cuando eg a a pubertad, et #ubere deinde
/acti, Ga sea que Bartoomeo fue a Lsboa y Crstoforo sgu despus
su e|empo. Ms tarde, en 1799, se pubcaron os Annali della Re#Eblica di
%eno-a, de genovs Fppo Cason, que ncua una geneaoga de a fama
de Crstoforo Coombo, te|edor de seda. Como, sn embargo, perssta e
probema, an no resueto, de que e descubrdor de Amrca se amaba
Coom o Con, pero no Coombo, Cason decd efectuar una fuga haca
deante y consder que Coombo era una espece de decnacn de Coom.
Segn , Coombo querra decr, en readad, de a fama de os Coom.
Este fue un sato audaz y abr as compuertas de un verdadero dque
documenta que ev a a aparcn de una ntermnabe marea de textos
ofcaes. Comenzaron a crcuar papees por toda a Lgura, en especa de
Savona, de Cogoeto, de Nerv..., qu s yo. Por todas partes asomaban
pruebas reaconadas con a fama Coombo, ncudos sus negocos.
Muchos de esos documentos se reuneron en 1823 en e Cdice Colobo:
Aericano, mentras que otros, en especa actas notaraes, se nsertaran
en a Raccolta di docuenti et studi""", pubcada en 1892, con ocasn de
cuarto centenaro de va|e de 1492. E tmo descubrmento fue anuncado
en 1904 por e perdco acadmco %iornale Storico e 'etterario della
'iguria, donde se daba a notca de que e corone genovs Ugo Assereto
haba encontrado un acta notara, fechada e 25 de agosto de 1479, que
regstraba a partda de Chrstophorus Coumbus Bdie crestino deane #ro
RlisbonnaC, es decr, e da sguente haca Lsboa. E Docuento Assereto,
ta como se o conoce hoy, revea tambn que Coumbus decar tener
Betatis annoru -iginti se#te -el <reaC, o sea, unos ventsete aos de
edad, o que f|ara su nacmento en 1451.
-No me dr que todo eso es faso, no? -pregunt Moart cas con
medo.
- -242 242- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Neson -d|o con una sonrsa Toms-, a usted e parece reamente
que yo sera capaz de seme|ante madad? Le parece?
-S, me parece.
-Se equvoca, Neson. Yo nunca e hara eso.
E rostro de hombre de a fundacn se rea| en una prudente expresn
de avo.
-Good.
-Pero...
-Pease...
-... sempre es necesaro medr a fabdad de cuaquer documento,
echare un vstazo crtco, tratar de comprender as ntencones y garantzar
que no haya ncongruencas.
-No me va a decr que exsten anomaas en estos documentos...
-Lamentabemente, s.
E estadoundense de| caer a cabeza haca atrs, en una acttud de
desaento.
-Fuck!
-E prmer eemento que debe consderarse es que estos documentos no
apareceron en e momento en que deberan haber aparecdo, sno mucho
ms tarde. E profesor Toscano regstr ncuso en una de sus notas e dcho
francs Ble te#s +ui #asse cQest lQ-idence +uQe//aceC, es decr, cuanto
ms tempo pasa ms se dspa a evdenca. Aqu, por o vsto, sucede o
contraro. Cuanto ms tempo pasa, mayor es a evdenca. se es e prmer
probema de texto de Antono Gao. S fue escrto reamente en 1499, por
qu no fue pubcado hasta e sgo XVIII? Toscano pareca sospechar de una
fasfcacn, puesto que os datos de Gao son seme|antes a os de
Gustnan, a que Hernando Con haba denuncado como mentroso,
aguen que, segn e h|o de Con no conoca a verdadera hstora de
descubrdor de Amrca.
-Eso es pura especuacn.
-Pues s. Pero es certo que a hstora de Gao es gua a a hstora de
Gustnan y que Hernando d|o que a versn de Gustnan era fasa.
Sendo as, so veo dos hptess. La prmera es que Hernando estaba
mntendo, y entonces a hstora de Gustnan es verdadera; en
consecuenca, a de Gao tambn o ser. La segunda es que Hernando, e
h|o de descubrdor de Amrca, saba ms sobre su padre que os dos
taanos, y a consecuenca es que as hstoras de Gustnan y Gao son
fasas. Cuaquera de as dos hptess es especuatva, pero so una puede
ser verdadera. Sea o que fuere, esto sgnfca que no podemos tener
absouta confanza en e texto de Gao.
- -243 243- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y as actas notaraes? sos son documentos ofcaes...
-De hecho, o son. Pero o que prueban es que exst un Crstoforo
Coombo en Gnova que era te|edor de seda y tena un hermano
Bartoomeo y otro |acobo y que su padre era e cardador de ana Domenco
Coombo. Esto es probabemente verdadero, nade o dscute. Lo que taes
actas no prueban, no obstante, es que ese te|edor de seda que vv en
Gnova sea e descubrdor de Amrca. Hay so un acta que estabece ese
vncuo de manera nequvoca. -Mostr unas fotocopas-. Se trata de
Docuento Assereto" Haba antes unos textos de Savona, pubcados en
1602 por Sanero en sus Adnotationes""" ad Corneliu 1acitu, que
sugeran ta reacn, pero no eran muy caros y tenan agunas
ncongruencas. Es e Docuento Assereto e que vene a estabecer, de
forma nequvoca, a reacn entre e Coombo genovs y e Coom brco,
a regstrar e da de a partda de te|edor de seda haca Portuga.
-D|eme que advne -coment Moart con un de|o de sarcasmo-: en
ese documento hay probemas de fabdad.
-Pues os hay -repuso Toms gnorando e tono rnco-. Hagamos un
esfuerzo para reconstrur a magen competa de probema. Para eso
debemos tener sempre presente que os documentos sobre Crstoforo
Coombo en Gnova so empezaron a aparecer como hongos durante e
sgo XIX. Hasta entonces so haba agn que otro testmono, ms o menos
vago, y con determnadas anomaas. Pero a verdad es que nade en
Gnova pareca conocer a Crstoforo Coombo. Los emba|adores genoveses
que se encontraban en Barceona en 1493, Francesco Marches y Govann
Grmad, con ocasn de regreso de navegante de prmer va|e a Nuevo
Mundo, reataron en Gnova e hecho y se ovdaron de un pequeo detae,
una cosa por o vsto sn mportanca: a de que e Amrante era un
coterrneo suyo. Tampoco nade en Gnova es am a atencn sobre ese
hecho. Tene eso agn sentdo? Pero hay ms. Como ya hemos vsto, e
h|o espao de Con, Hernando, fue tres veces a a regn de Gnova en
busca de confrmacn de as vagas revndcacones de que e padre era de
ah y no fue capaz de encontrar a un soo famar. N uno. Por otro ado, as
actas notaraes revean que en 1492, con ocasn de descubrmento de
Amrca, e padre de te|edor Crstoforo Coombo an estaba vvo. Pues no
hay notca de que o cuaquer otro famar, vecno, amgo o conocdo
hayan ceebrado o squera regstrado a gran proeza de ese muchacho, su
supuesto pasano. Adems, os documentos ofcaes de Gnova muestran
que Domenco mur pobre en 1499, con todos os benes hpotecados.
Increbemente, e descubrdor de Amrca gnor a su padre, aun estando
en a pobreza, hasta cuando mur. N tampoco, a su vez, os muchos
acreedores de Domenco se acordaron de exgr a su famoso h|o e pago de
as deudas de dfunto. An ms ncrebe, os cronstas e hstoradores de
os sgos XVI y XVII gnoraron ompcamente que e descubrdor de Amrca
era un concudadano suyo. La obra Di 'iberto Foglietta, della Re#Eblica di
%eno-a, de Uberto Fogetta, hzo un regstro de os cudadanos famosos de
- -244 244- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Gnova. Tanto a prmera edcn, pubcada en Roma en 1559, como a
segunda, edtada en Mn en 1575, no seaan e nombre de Crstoforo
Coombo, n de Crstvam Coom, n de Crstba Con, en a sta de
notabes de a cudad, aunque menconen a otros marnos genoveses mucho
menos mportantes, como Bago D'Assereto, Lazaro Dora, Smone Vgnoso
y Ludovco d Rparoo. E hstorador genovs Federco Federc, que vv en
e sgo XVN, tambn gnor por competo a descubrdor de Amrca, y o
msmo ocurr con Ganbattsta Rcher, otro hstorador genovs de sgo
sguente. Rcher pubc en 1724 e Foliatu ?otarioru %enuensiu,
cuyo orgna se conserva en a Bboteca Comunae Bero de Gnova. Pues
esta obra regstra decocho apedos Coombo en a cudad entre 1299 y
1502 y nnguno de eos se amaba Domenco n Crstoforo. Sn duda,
ambos exsteron, como prueban as actas notaraes de a Raccolta, pero,
por o vsto, os hstoradores de Gnova os consderaban poco mportantes.
Tan poco mportantes que, en a sta de os aumnos de os coegos de
Gnova de aque tempo, stas que an hoy exsten, no consta e nombre
de Crstoforo, a pesar de que e gran navegante saba atn, ea autores
cscos, domnaba as matemtcas y conoca a cosmografa. S no fue a
os coegos de Gnova, a qu coegos fue? Fnamente, con ocasn de
cebre peyto sucessoro, e proceso |urdco ncado en 1578 para
determnar a egtmo sucesor de Amrante despus de a muerte de su
bsneto, apareceron en Espaa nnmeros canddatos de toda a Lgura y
todos eos afrmaban ser famares de Crstoforo Coombo. -F| os o|os en
Moart-. Sabe cuntos de esos canddatos eran orundos de Gnova?
E estadoundense mene a cabeza.
-No.
Toms un e pugar con e ndce, dbu|ando un cero con os dedos.
-Cero, Neson. -De| que a respuesta fotara en e are, como a ntensa
reverberacn de eco de un gong-. N uno. N uno soo de esos canddatos
era de Gnova. -Hzo una pausa ms para acentuar e efecto dramtco de
esta reveacn-. Hasta que, en e sgo XIX, os documentos comenzaron a
aparecer por todas partes. Hay que entender, sn embargo, que a
nvestgacn hstrca en este perodo se mezc pegrosamente con os
ntereses potcos. Los taanos se encontraban en peno proceso de
unfcacn y afrmacn nacona, derado por e gur Guseppe Garbad.
Apareceron en ese momento as prmeras tess de que e descubrdor de
Amrca, a fn y a cabo, podra no ser taano, y eso se reve naceptabe
para e nuevo Estado. E Coombo genovs se presentaba como un smboo
de unn nterna y de orguo para os mones de taanos que se
congregaban en e pas recn creado, adems de os muchos que
empezaban a emgrar a Estados Undos, a Bras y a Argentna. E debate se
vov chovnsta. Y en este contexto potco y soca a tess genovesa se
vo, de repente, sumda en una enorme confusn. Por un ado, ogr reunr
muchos documentos que probaban que exsta reamente en a cudad un
- -245 245- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Crstoforo, un Domenco, un Bartoomeo y un |acobo, pero no tena cmo
demostrar, de forma nequvoca, que haba una reacn entre esas
personas y e descubrdor de Amrca. Ms an, ta reacn pareca
absurda, consderando que e Coombo genovs era un te|edor ncuto y e
Coom brco un amrante versado en cosmografa, nutca y etras.
Tomando en cuenta o que estaba en |uego, especamente en e pano
potco y en e cma de afrmacn nacona taana, eso era naceptabe. E
Docuento Assereto es e que, provdencamente, vno a traer a prueba
que tanto haca fata. Y e hecho de que ese documento aparecera
|ustamente cuando era ms necesaro consttuye, sn duda, un fenmeno
sospechoso. Y ms sospechoso todava s se pensa que e corone Assereto,
despus de exhbr a prueba tan anheada, fue condecorado por e Estado
taano por os eevados servcos prestados a a nacn, y ascenddo a
genera.
-Tom, todo eso puede ser verdadero, pero, dscpeme una vez ms, es
especuatvo. Exste agn eemento que conste en e acta notara
descuberta por Assereto que pueda consderarse sospechoso?
-Exste, s.
Los dos hombres se mraron durante un argo nstante.
-Cu? -pregunt Moart por fn, tragando sava.
-La fecha de nacmento de Con.
-Ou tene esa fecha de extrao?
-Tene dos anomaas. La prmera, una vez ms, est reaconada con e
tiing de descubrmento de Docuento Assereto" En 1900, se ceebr un
congreso de amercanstas, en e que qued estabecdo que Con haba
nacdo en 1451. Era una mera suposcn, basada ncamente en un acta
notara de 1470, en a cua aparece escrto... -Consut a copa de acta,
que obtuvo en Gnova-: BCristo/oro Colobo, /iglio di Doenico, aggiori
di dicianno-e anniC" -Toms hzo unos ccuos en a breta de notas-. S
qutamos decnueve a 1470, da 1451. Por tanto, os congresstas, apoyados
ncamente en este documento notara y sn nnguna prueba de que
Crstoforo Coombo fuese Coom, determnaron que se fue e ao de
nacmento de descubrdor de Amrca. Veamos, pues, o que observ e
hstorador portugus Armando Corteso a propsto de Docuento
Assereto" -Sac un bro voumnoso de a cartera, ttuado Cartogra/Fa e
cartgra/os #ortugueses dos s<culos Z= e Z=I, ocaz a pgna que
buscaba y ey unas neas prevamente subrayadas a pz-. Es
extraordnaro que hubese, concdendo tan ben con e testamento de
Coombo y otros documentos conocdos y confrmando con tanta precsn
a edad, por suposcn, basada en e congreso de os amercanstas, en
1900, un documento tan mportante en os procuradsmos archvos de
Gnova, exporados por centenares de vdos nvestgadores en o tocante
a perodo coombno, para como entre papees notaraes, sn que hasta
- -246 246- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
entonces nade reparara en y en tan mportante decaracn. Desastrosa
concdenca! En 1900, e congreso f|a e ao de 1541 como fecha de
nacmento de Con y uego, en 1904, aparece un documento de 1479,
donde msmo dce tener 27 aos y todo o dems concde con otros
datos que muchos consderaban poco seguros, ta como a estanca en
Portuga en 1478; concdenca tan extraa que ev a famoso hstorador
portugus a observar, sempre a propsto de Docuento Assereto, que a
ndustra de fasfcacn de documentos "antguos" acanz ta perfeccn
que en ese captuo nada nos sorprende. -Toms mr a su nterocutor-.
De tiing, estmado Neson, ya hemos habado. -Acomod e voumen de
Armando Corteso en a cartera-. Vamos ahora a a fecha en s. E
Docuento Assereto confrma, con admrabe ceerdad y soctud, a fecha
cas arbtraramente estabecda cuatro aos antes por e congreso de
amercanstas. Pero a afrmacn de que 1451 fue e ao en que Crstba
Con nac es contradcha por un testmono de peso. -Toms se qued un
nstante mrando a Moart, con expresn de desafo-. Se magna qun
fue e que cueston a fecha proporconada por e Docuento Assereto,
-No tengo a menor dea.
-E propo Crstba Con. Sabemos hoy que e descubrdor de Amrca,
como en tantas otras cosas, tuvo e enorme cudado de ocutar su fecha de
nacmento. Su h|o Hernando reve soamente que su padre comenz a
vda de marnero a os catorce aos. No obstante, en cuanto a a edad, e
propo navegante mantuvo senco, pero se descud en dos ocasones. -
Consut sus notas-. En e daro de a bordo de su prmer va|e regstr, e
21 de dcembre de 1492, que yo he andando vente y tres aos en a mar,
sn sar dea tempo que se haya de contar. A partr de esta afrmacn,
basta con hacer as cuentas. -Cog e bografo y escrb unos nmeros
en una ho|a mpa de a breta-. S sumamos venttrs aos en e mar y
ocho en Casta, os correspondentes a tempo que se haya de contar en
que estuvo esperando autorzacn para emprender a navegacn, y
catorce de nfanca hasta comenzar a vda de marnero, obtenemos
cuarenta y cnco aos. -Escrb 23 + 8 + 14 = 45-. Ouere decr que
Con tena cuarenta y cnco aos cuando, en 1492, descubr Amrca. S e
qutamos ahora cuarenta y cnco a 1492, e resutado es 1447. -En e
pape, a cuenta ndcaba 1492 - 45 = 1447-: Ese es e ao en que nac
e gran navegante. -Vov a os apuntes-. Ms tarde, en una carta
fechada en 1501 y transcrta por su h|o Hernando, Con comunc a os
Reyes Catcos que ya pasan de quarenta aos que yo voy en este uso
de a navegacn. -Toms regres a a ho|a mpa, donde haba hecho a
cuenta anteror-. S sumamos cuarenta a os catorce de a nfanca, da
cncuenta y cuatro. -Escrb 40 + 14 = 54-. Por tanto, escrb esa
carta de 1501 cuando tena cncuenta y cuatro aos de edad. S e qutamos
cncuenta y cuatro a 1501, da 1447. -La resta ndcaba ahora 1501 - 54 =
1447-. En defntva, Con do a entender, en estas dos referencas, que
haba nacdo en 1447, cuatro aos antes de 1451, e ao que e Docuento
- -247 247- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Assereto e atrbuye como fecha de nacmento. -Do unos gopes con e
ndce en as dos cuentas que acababa de hacer-. Esta, estmado Neson,
es una naceptabe ncongruenca de Docuento Assereto y here de
muerte su credbdad. Adems, esa acta notara, en rgor, no es ms que
una mnuta -en foos sn a frma de decarante y de notaro y sn
menconar a paterndad de Crstoforo, o que es anorma en ese tpo de
documentos de a poca.
Moart suspr pesadamente. Se recost en a sa y se qued mrando a
muraa frente a a terraza, adems de a cudad, con a Praa da Fguera y
su estatua ecuestre ben vsbe ms aba|o y a mancha verde de Monsanto
rasgando e horzonte sobre e casero. E camarero se acerc, de| un
patto con a cuenta sobre a mesa y, cuando se ae|, una pare|a de
ruseores se puso a pcotear os restos de pan que haba en e camno
paraeo a muro, desparramados por e sopo de vento; os pa|artos
voaron despus haca as ramas cas desnudas de un ve|o ovo y se
quedaron a, trnando a do, mprovsando una nervosa meoda a merced
de a brsa.
-Dgame una cosa, Tom -murmur e estadoundense, rompendo e
senco que se haba nstaado momentneamente entre eos-. En su
opnn, Con no era genovs?
E hstorador cog un pao y comenz a |ugar con , pasndoo entre
os dedos, de un ado para e otro, remoneando y grando, como s e pao
fuese un mnscuo acrbata.
-Me parece caro que, en opnn de profesor Toscano, no era genovs.
-Eso ya o he entenddo -d|o Moart y apunt con e ndce a Toms-.
Pero me gustara saber cu es su opnn.
E portugus sonr.
-Ouere saber m opnn, eh? -Se ro suavemente-. Ben, yo creo que
no es posbe afrmar, con toda certdumbre, que Con no fuese genovs.
Exsten demasados testmonos en ese sentdo: Anghera, Trevsano, Gao,
Gustnan, Ovedo, De as Casas, Ruy de Pna, Hernando Con y e propo
Crstba Con. Es certo que agunos de estos nombres se mtan a ctarse
unos a otros y no porque se dga m veces una mentra se converte en
verdad. Es certo tambn que os documentos donde todas estas fuentes se
menconan no ofrecen pena confanza, por os motvos que ya he ndcado
en abundanca. Pero es un hecho que todos apuntan en e msmo sentdo,
por o que debemos ser cauteosos. Yo dra que e orgen genovs de Con
sgue sendo una referenca, pero hay que tener en cuenta e hecho de que
exsten nnmeros y poderosos ndcos que contradcen esa hptess. En
honor a a verdad, y como e he expcado hace poco, es mposbe entender
a vda de Crstba Con s aceptamos como buenos todos os reatos y
documentos que nos han egado, dado que son contradctoros. Para que
unos sean verdaderos, otros tendrn que ser forzosamente fasos. No hay
- -248 248- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
nnguna posbdad de que todos sean verdaderos. -Az dos dedos-. Y
aqu tenemos por deante dos camnos. Uno: consderamos verdaderos os
documentos y reatos genoveses, a pesar de sus ncongruencas, y
afrmamos que Con era genovs. E otro: vadamos as nnumerabes
ob|econes que contradcen esa tess, y decmos que no era genovs. -Az
un dedo ms-. Aun as, queda todava una tercera hptess, ta vez a ms
pausbe: a que permte un compromso entre as dos prmeras versones,
pero nos obga a dar un sato en nuestro razonamento, sta tercera
posbdad es que as pruebas e ndcos de ambos ados sean de una
manera genera verdaderos, aunque ambos contengan certas fasedades e
mprecsones.
-Me gusta esa opcn.
-Le gusta, estmado amgo, porque an no se ha dado cuenta de as
consecuencas de ta hptess -d|o Toms esbozando una sonrsa.
-Consecuencas?
-S, Neson. -Vov a mostrar os dos dedos-. Lo que esta tercera
hptess mpca es que estaramos frente a dos Con. -Hzo una pausa
para de|ar asentar a dea-. Dos. -Cruz e prmer dedo-. Uno, Crstoforo
Coombo, genovs, sn nstruccn y te|edor de seda, ta vez nacdo en
1451. -Cruz e segundo dedo-. E otro, Crstvo Coom o Crstba
Con, de naconadad ncerta, perto en cosmografa y cencas nutcas,
versado en atn, amrante y descubrdor de Amrca, nacdo en 1447.
Moart, extraado, mr a Toms.
-Eso no puede ser.
-Y, no obstante, estmado Neson, es una hptess que debe
consderarse. Observe que esta tercera posbdad tambn tene sus
puntos dbes, especamente e hecho de que hay personas que
conoceron a descubrdor de Amrca y que, confando en documentos que
no son, sn embargo, fabes a cen por cen, o presentaron como orundo
de Gnova. Para que esta hptess sea verdadera es necesaro, pues,
aceptar que esas nformacones son fasas. Pero e hecho es que, en medo
de toda esta barahnda, ago tene que ser faso, no? No todo puede ser
verdadero, ya que, como he dcho hace un momento, as nformacones se
contradcen unas con otras.
-Le parece eso probabe?
-La dea de que hubo dos Con, o un Coom y un Coombo, es una
posbdad que debe tenerse en cuenta, sn duda. F|ese, no obstante, en
que a mayor fragdad de os argumentos antgenoveses es su ncapacdad
de presentar documentos que permtan dentfcar e orgen de Crstba
Con que descubr Amrca. se es un probema que, con todas sus
contradccones y faos, y probabemente fasfcacones, no tene a tess
genovesa, y por eo sgue srvendo de referenca. Mentras no sur|a un
- -249 249- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
documento fabe que atrbuya otra dentdad a Amrante, a versn de
te|edor de seda, aunque parezca dsparatada, es a nca que exste y con
ea tendremos que contar.
-Estoy seguro de que sa es a verdadera -coment Moart.
-Usted es un hombre de fe -observ Toms con una sonrsa-. S
despus de todo o que e he dcho, an cree que a tess genovesa no tene
graves puntos facos..., bueno, estmado amgo, su caso ya no pertenece a
a esfera de a razn, sno a a de a pura creenca.
-Puede ser -admt e estadoundense-. Hay, no obstante, ago que
me de|a ntrgado. No e parece extrao que e profesor Toscano crea que
a hptess genovesa es fasa sn dsponer de datos nuevos?
-Es extrao, s.
-A fn de cuentas, y como usted ha dcho hace un momento, s
prctcamente abandon a nvestgacn sobre e descubrmento de Bras
y se stu en esta psta es porque debe de haber encontrado ago.
-S, es posbe.
E hombre de a fundacn entrecerr os o|os, estudando a portugus
como s qusese anazar a sncerdad de a respuesta a su sguente
pregunta.
-Usted est seguro de haber despe|ado toda a nvestgacn que
reaz?
Toms evt cruzar a mrada con a de su nterocutor.
-Pues... |ustamente, Neson -ttube-. Yo..., yo an no he ogrado
descfrar e acert|o de profesor.
Moart sonr.
-Ya me pareca. Ou e fata?
-Me fata responder a esta pregunta.
Sac un pequeo pape arrugado de a betera y se o mostr.
CUAL ECO DE FOUCAULT PENDIENTE A 545?
Moart se puso as gafas y se ncn sobre e pape.
-Cu Eco de Foucaut pendente a 545? Vaya por Dos! No entendo
nada. -Mr a Toms-. Ou quere decr eso?
E portugus sac de a cartera a novea con e ttuo El #ndulo de
Foucault vsbe en a cuberta.
- -250 250- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Aparentemente, e profesor Toscano se estaba refrendo a este bro de
Umberto Eco.
Moart cog e voumen, o anaz y despus vov a mrar e pape con
a extraa pregunta.
-Caramba! -excam-. La soucn es senca, hombre. So tene que
consutar a pgna 545.
Toms se ro.
-Y usted cree que no o he hecho ya?
-Ah, s? Entonces?
E hstorador cog a novea, abr a pgna 545 y se a mostr a
estadoundense.
-Es una escena que transcurre en un cementero. Descrbe un enterro
de partsanos durante a ocupacn aemana, a fnaes de a segunda guerra
munda. La he edo y reedo un montn de veces en busca de aguna psta
que respondese a a pregunta de acert|o. No he encontrado nada.
-D|eme ver -pd Moart, extendendo a mano. Cog e bro, vov
a ponerse as gafas y ey a pgna 545 con mucha atencn. Tard ms de
dos mnutos, tempo que Toms aprovech para contempar e escenaro
tranquo que os rodeaba dentro de as muraas de casto-. Reamente...,
pues..., no sugere nada -d|o por fn e hombre de a fundacn.
-Me he roto a cabeza con esa pgna y no s qu pensar.
-S -murmur Moart, anazando ahora a cuberta. Vov a as
prmeras pgnas y observ e dagrama con e Arbo de a Vda,
dscrmnando as dez se#&irot hebracas, antes de comenzo de texto.
Ley e prmer epgrafe y vac. Apoy su mano en e brazo de Toms-.
Tom, usted ha vsto esta cta?
-Cu?
-Esta, mre. -Moart empez a eer en voz ata-: Ha sdo so para
vosotros, h|os de a doctrna y de a sapenca, para quenes hemos escrto
esta obra. Examnad e bro, nternaos en a ntencn que hemos
dspersado y dspuesto en varos ugares; o que ocutamos en un ugar o
manfestamos en otro, para que pueda ser comprenddo por vuestra
ntegenca. Es una cta de De occulta #&iloso#&ia, de Henrch von
Netteshem. -Mr a portugus-. Usted cree que sa es una psta?
-Caro. -Cog e bro y estud e epgrafe-. Lo que ocutamos en un
ugar o manfestamos en otro. Reamente parece contener una
nsnuacn. D|eme que o anace me|or. -Ho|e con cudado a novea.
Despus de epgrafe vena una pgna en banco que so mostraba e
dgto 1 y a paabra Keter-. Keter.
-Ou es?
- -251 251- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-La prmera se#&ira&"
-Ou es una se#&ira&,
-Se dce se#&ira&, en snguar, y se#&irot, en pura. Son eementos
propos de a cbaa |udaca. -Avanz y contemp a prmera pgna de
texto. Tena un segundo epgrafe, esta vez escrto en hebreo, con un nuevo
dgto 1, ms pequeo, seaado a a zquerda. Ley a prmera frase de
a novea en voz ba|a-. Fue entonces cuando v e Pnduo.Ho|e e bro;
ses pgnas ms adeante, vena un segundo subcaptuo con nuevo
epgrafe, esta vez una cta de Francs Bacon, y e guarsmo 2, en
pequeo, a a zquerda. Ocho pgnas ms y nueva pgna en banco, so
con e dgto 2 y a paabra (o2a&, que dentfc como a segunda
se#&ira&" Sat a fna de voumen y busc e ndce. A estaban as dez
se#&irot, cada una con varos subcaptuos, a veces unos pocos, otras unos
cuantos. Las se#&irot con ms subcaptuos eran a 5, %ebura&, y a 6,
1i#&eret" Recorr os subcaptuos de a 5. Iban de 34 a 63. Su atencn se
apart por un momento de bro y se centr en e papeto arrugado con a
nquetante pregunta:
CUAL ECO DE FOUCAULT PENDIENTE A 545?
Vov a estudar os subcaptuos de %ebura&, a se#&ira& 5, yendo de
aquea sta de nmeros a pape con e acert|o. De repente, o que antes
no era ms que un smpe puntto de uz, rodeado por as tnebas de a
gnoranca, se transform en una cardad desumbrante, como un so que
todo o umna.
-Dos mo! -excam cas satando de a sa.
-Ou? Ou?
-Dos mo, Dos mo!
-Ou, Tom? Ou ocurre?
Toms e mostr e ndce a Moart.
-Lo ve?
-Ou?
E dedo seaaba e guarsmo 5, con %ebura& deante.
-Esto.
-S, es un cnco. Y?
-Cu es e prmer guarsmo de a pregunta de Toscano?
-E 545?
-S. Cu es e prmero de esos guarsmos?
- -252 252- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pues e cnco, caro. Y?
-Y cues son os otros dos guarsmos de a pregunta de Toscano?
-En e 545?
-S, hombre -se mpacent-. Cues son os otros dos guarsmos?
-Son e cuatro y e cnco.
-Cuatro y cnco, no? Hay aqu, en e captuo 5, agn subcaptuo 45?
Moart mr e ndce.
-S, o hay.
-Por tanto, como ve, en e captuo 5, ttuado %ebura&, hay un
subcaptuo 45. Es certo?
-Es certo.
-Entonces o que Toscano estaba dcendo no era 545, sno 5:45.
Captuo 5, subcaptuo 45. Entende?
Moart abr a boca.
-He entenddo.
-Ahora mre -pd de nuevo Toms, vovendo a extendere e ndce-.
Cu es e ttuo de subcaptuo 45?
E estadoundense ocaz a nea y ey.
-De aqu se derva una pregunta extraordnara.-Se da cuenta? -
Toms se ro-. De aqu se derva una pregunta extraordnara. Y cu
ser? -Mostr una vez ms a ho|ta arrugada-. Cu Eco de Foucaut
pendente a 545? -Az a ce|a derecha-. Esta es a pregunta
extraordnara.
-F|ese! -excam Moart-. Lo hemos descuberto! -Se ncn una
vez ms para ver e ndce-. En qu pgna est ese subcaptuo?
Consutaron e ndce e dentfcaron a pgna de subcaptuo 45.
-Es a pgna 236.
E estadoundense, entusasmado, se ro.
-Es o que deca en e epgrafe, recuerda? -coment-. Lo que
ocutamos en un ugar o manfestamos en otro. -Sus o|os parpadearon,
como domnados por un tc nervoso-. Es decr, o ocutado en a pgna
545 se manfesta en a 236.
Toms ho|e e bro, agtado y exatado, y, como en un trope, busc a
pgna 236. La encontr en un nstante e nmovz e voumen, anazando
e texto con cudado. En e extremo, a a zquerda, estaban vsbes os
guarsmos 45 en etra pequea, y a a derecha un epgrafe de Peter
Koosmo, extrado de 1ierra sin tie#o"
- -253 253- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-De aqu se derva una pregunta extraordnara. -ey Toms-.
Los egpcos ya conocan a eectrcdad?-Ou quere decr eso?
-No o s.
Toms recorr a pgna con ansedad. Pareca un texto mstco, con
abundantes referencas a os mtcos contnentes perddos de a Atntda y
de Mu, adems de a egendara sa de Avaon y e compe|o maya de
Chchen Itz, pobados por os cetas, por os nbeungos y por as
cvzacones desaparecdas de Cucaso y de Indo. Pero fue a eer e
tmo prrafo cuando e corazn de Toms se aceer y sus o|os se
desorbtaron hasta e punto de ponerse vdrosos.
-Dos mo! -murmur evndose a mano a a boca.
-Ou? Ou?
Le extend e bro a Moart y e sea e tmo prrafo de a pgna.
-Mre o que Umberto Eco escrb aqu -d|o Toms. E estadoundense
se acomod as gafas y ey as frases ndcadas.
So un texto curoso sobre Crstba Con: anaza su frma y descubre
en ea ncuso una referenca a as prmdes. Su ntencn era reconstrur e
Tempo de |erusan, dado que era gran maestre de os temparos en e
exo. Como era notoramente un |udo portugus y, por tanto, especasta
en a cbaa, con evocacones tasmncas cam as tempestades y domn
e escorbuto.
3Fuc20 -concuy Moart.
- -254 254- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 13 Captulo 13
Los gopes en a puerta no eran o de sempre. Madaena Toscano se
haba habtuado a reconocer os gopes rutnaros, como as amadas
mpacentes de su h|o mayor, un hombre de cuarenta aos que haba
hecho un doctorado en Pscooga; e tamboreo nervoso de os dedos de
menor, un amante de as artes que se ganaba a vda hacendo crtca de
cne para un semanaro; y e toque acompasado de seor Ferrera, e
hombre de a tenda de comestbes que reguarmente abasteca e pequeo
y ve|o frgorfco. Pero esta manera de amar e pareca dferente; fue
rpda y fuerte. Aunque haban amado so una vez, como s e autor
ntentase aparentar tranqudad, ocutaba, en e fondo, una urgenca
apenas contenda.
-Oun es? -pregunt a ve|a seora con su voz trmua, envueta en
su bata, con a cabeza ncnada haca a puerta-. Oun est ah?
-Soy yo -respond un hombre desde e otro ado-. E profesor Toms
Noronha.
-Oun? -nsst ea desconfada-. Ou profesor?
-E que est retomando a nvestgacn de su mardo, seora. Estuve
aqu e otro da, no se acuerda?
Madaena entreabr a puerta, mantenendo a cadena de segurdad, y
observ por a rend|a, como era su costumbre. Lsboa ya no era a adea de
antao, soa ea decr ahora, estaba ena de rateros y gente voenta,
vagabundos de a peor caaa, bastaba ver as notcas en a teevsn.
Parazada por e terror ante todo o que vena de fuera, toda precaucn e
pareca poca. De otro ado de a puerta, no obstante, no vsumbr nnguna
amenaza; a mraba desde e paso un hombre de peo castao oscuro y
o|os verdes crstanos, un rostro sonrente que enseguda reconoc.
-Ah, es usted -excam amabemente; uego hzo bastante rudo a
qutar a cadena de segurdad y abr a puerta-. Entre, entre.
Toms entr en e ve|o apartamento. Lo recb e msmo .re cerrado,
con oor a moho, y a msma umnosdad sombra, con os haces de so que
rrumpan con dfcutad por os cortna|es pesados, ncapaces de vencer a
penumbra oscura de os rncones. Le extend a su anftrona un envotoro
banco, dobado y atado con una cuerda.
- -255 255- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Es para usted.
Madaena mr e pequeo paquete.
-Ou es?
-Son unos duces que he trado de a pasteera. Para usted.
-Oh, vgame Dos. No tena por qu moestarse...
-Lo he hecho con mucho gusto.
La mu|er o ev a a saa y abr e paquete. Dentro de a ca|ta de cartn
haba una trufa, un duc&aise caramezado con C&antill$ y huevos hados y
un #ali*re"
-Ou marava! -excam Madaena. Sac un patto de armaro de a
saa y cooc a os tres pastees-. Cu e apetece?
-Son para usted.
-Ah, es demasado, no puedo comrmeos todos. Adems, e mdco se
pondra hecho una fura conmgo s supese que estoy comendo estas
goosnas enas de coestero. -Extend e pato-. Co|a uno, vamos.
Toms cog e duc&aise, e pareca francamente apettoso y haca mucho
tempo que no e hncaba e dente a uno de aqueos pastees ternos y
duces. Madaena se qued con e #ali*re cru|ente.
-No es por |actarme, pero he eegdo muy ben, no e parece? -
pregunt cas chupndose os dedos.
-S, s. Est buensmo. Le apetece un te?
-No, gracas.
-Ya est hecho -nsst ea.
-Ben, s ya est hecho...
La mu|er fue a a cocna y mnutos despus vov con una bande|a en sus
manos, ocupada con una tetera verde, dos tazas de porceana antgua y
una azucarera metca. De| a bande|a en a mesa y se srveron. Era t
negro, que a Toms no e gustaba demasado, prefera as tsanas ms
suaves, pero beb e hzo un gesto ndcando que e pareca muy bueno.
-E otro da pens en usted -coment Madaena cuando acab e
#alire"
-Ah, s?
-S, s. Le d|e a m h|o e mayor: Mane, me gustara ver e traba|o de
tu padre pubcado en bro. Le cont que haba vendo aqu un muchacho
de a facutad en busca de os documentos y que no haba vueto a dar
notcas.
-Pues aqu estoy para dare notcas.
- -256 256- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-As es. Ya tene o que quera?
-Tengo cas todo. Soamente me fata ver o que hay dentro de su ca|a
fuerte.
-Ah, s, a ca|a fuerte. Pero ya e he dcho que no s a cave.
-Es una cave con nmeros, no?
-S.
-Y usted me d|o, cuando estuve a otra vez, que descubrendo as
paabras cave bastaba convertr cada etra en un dgto, segn e orden
afabtco.
-S, era eso o que m mardo haca sempre.
-E uno es a a, e dos es a b, e tres es a c, y as sucesvamente.
-Exacto.
-Y en afabeto portugus?
-En afabeto portugus?
-S, e afabeto sn k, sn y n w.
-Ah, caro. Martnho so usaba nuestro afabeto, no pona esas etras
extran|eras como ahora se ve en os perdcos.
Toms sonr.
-Entonces ya s cues son as paabras cave.
-Lo sabe? -se sorprend Madaena-. Cmo o sabe?
-Se acuerda de aque acert|o que me do?
-Aque enredo de etras?
-S.
-Me acuerdo, s. Lo tengo a.
-Lo he descfrado y tengo a respuesta.
-Ah, s?
-Podemos r a ver a ca|a?
Madaena Toscano ev a nvtado hasta a habtacn. Ta como a otra
vez, todo se vea desordenado. La cama segua sn hacer, haba ropas
desparramadas por e sueo y en a sa, fotaba e msmo oor cdo en e
are, ta vez un poco menos ntenso que a vez anteror, pero guamente
desagradabe. Se acucaron frente a a ca|a fuerte y Toms sac a breta
de notas de a cartera; ho|e a breta hasta encontrar os apuntes que
buscaba. Las paabras cave estaban escrtas en e pape y, deba|o de cada
una de eas, apareca e guarsmo respectvo:
- -257 257- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E profesor se ncn ante a ca|a fuerte y marc os nmeros. No ocurr
nada. E vstante y a anftrona ntercambaron una breve mrada de
desnmo, pero Toms no desst. Lo ntent con so a segunda secuenca
de nmeros, correspondente a a paabra portugus, y nuevamente a
puerta de a ca|a fuerte no se mov.
-Est seguro de que sa es a cave de cdgo?
-Uno nunca est seguro de todo, no? Pero estaba convencdo de que
era sa.
-Cmo eg a esa cave?
-Descubr que e acert|o era una pregunta.
-Ah, s? Una pregunta? Ou pregunta?
-La pregunta contenda en e acert|o era: cu Eco de Foucaut
pendente a 545?. Despus de mucho nvestgar, me parec que a
respuesta era |udo portugus. -Se encog de hombros, reprmendo a
rrtacn por sentrse frustrado-. Pero, por o vsto, no o es.
-No hay nngn snnmo? A veces, Martnho |ugaba con snnmos...
-Ah, s? -se sorprend Toms, que se acarc e mentn, pensatvo-.
Ben, a partr de sgo XVI comenzaron a amar crstanos nuevos a os
|udos crstanzados...
Sac e bografo de boso de a chaqueta, cog a breta de notas y
escrb as dos paabras. Despus, contando con os dedos, sea por
deba|o os guarsmos correspondentes:
Marc as dos secuencas en e cdgo de a ca|a fuerte y aguard un
momento. De nuevo no ocurr nada, a pequea puerta segua cerrada.
Suspr y se pas a mano por e peo, desanmado y ya sn deas.
-No -excam meneando a cabeza-. No es sta tampoco.
E paaco se azaba por encma de a neba, como s estuvese
suspenddo sobre as nubes, cernndose meanccamente en a sombra
cuesta de a serra de Sntra. La fachada de pedra de Ana cara, repeta de
- -258 258- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
esfnges, fguras aadas y extraos anmaes asombrosos, todos nscrtos en
nudos manuenos o envuetos en ho|as de acanto, haca recordar un
monumento de sgo XVI con toda su magnfcenca de gtco manueno,
pero, en este caso, con un toque tenebroso, ncuso snestro, de fortaeza
madta, un monstruo maczo que asomase por entre os vapores parduscos
de a nebna. Fotando sobre os copos rodeados de vapor que se pegaban
a verde de monte, e paacete respandeca ba|o e grs de a uz refractada
de a tarde brumosa; pareca un casto fantstco, una mansn embru|ada,
un soar msteroso con su enca|e de cmborros, pncuos, merones, torres
y torreones, un ugar rrea y perddo en e tempo.
Con os o|os f|os en e paacete pendente sobre a neba, Toms an no
haba decddo qu pensar sobre aque engmtco ugar. Haba momentos
en que a Ounta da Regaera e pareca un sto hermoso, trascendente,
subme; pero, ba|o e manto encapotado de as nubes, a beeza que
rradaba de aque espaco mstco se transformaba en ago que asustaba,
gubre, un refugo de sombras y un abernto de tnebas. Snt que un
escaofro e recorra e cuerpo y consut e reo|, eran as tres y cnco de a
tarde, Moart se retrasaba. La qunta se encontraba deserta, era un da
entre semana, a medados de marzo, decddamente a aquea atura de
ao y de a semana no poda esperar que hubese vstantes deambuando
por a. Dese ardentemente que Neson egase de una vez, no e apeteca
quedarse mucho ms tempo soo en aque sto que en otros momentos e
pareca pacentero y que ahora se e anto|aba tan aterrador.
Sentado en un banco frente a |ardn, |unto a a gaera centra que
conectaba a qunta con a cae, apart os o|os de paaco snestro y mr
un momento a estatua que tena deante. Era Hermes, e mensa|ero de
Ompo, e dos de a eocuenca y de arte de habar ben, pero tambn a
dvndad capcosa y sn escrpuos que evaba a Inferno a as amas de os
muertos, e nombre que fund e hermetsmo, e smboo de os domnos de
o naccesbe. Toms mr arededor y pens que aqu era, sn duda, uno
de os doses ms apropados para vgar a Ounta da Regaera, e sto de
Hermes, e ugar donde as propas pedras guardaban secretos, donde
hasta e are se cerraba en engmas.
3(i 1o -saud Moart, con a cabeza que asomaba graduamente por
as escaeras de |ardn-. Dscupe e retraso, pero me ha costado encontrar
este sto.
Toms se evant de banco y saud a recn egado, avado por tener,
a fn, compaa.
-No mporta. He aprovechado para admrar e pasa|e y asprar este are
puro de a serra.
E estadoundense mr a su arededor.
-Ou ugar es ste? Me causa... cree#s" Cmo se dce en portugus?
-Escaofros.
- -259 259- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Eso. Me causa escaofros.
-La Ounta da Regaera es, ta vez, e ugar ms esotrco de Portuga.
3Reall$, -se admr Moart, mrando e paacete deserto-. Por qu?
-En e paso de sgo XIX a sgo XX, an en tempos de a monarqua, esta
propedad fue adqurda por un hombre amado Carvaho Montero. Era
conocdo como Carvaho dos Mhes porque, con sus negocos en Bras, era
una de as personas ms rcas de pas. Carvaho Montero era tambn uno
de os hombres ms cutos de su tempo y decd transformar a qunta en
un ugar esotrco, aqumco, e sto donde podra encarar e fantstco
proyecto de resuctar a grandeza de Portuga basada en a tradcn mtca
naconasta y en a gesta de os descubrmentos, yendo a as races de os
fundamentos de Ounto Impero. -Sea e paacete, a a derecha, que
asomaba por entre a nebna, tacturno, atvo, cas amenazador-. Mre
esta arqutectura. A qu e recuerda?
Moart estud a estructura argntea y ornamentada de a mansn.
-Hmm -murmur-. Ta vez a a Torre de Bem...
-Precsamente. Esto neomanueno. Sabe? La qunta fue construda en
una poca de re-i-al, de recuperacn de vaores antguos. Por toda Europa
mperaba entonces e neogtco. Ahora ben, e gtco portugus era e
manueno, por o que e neogtco so poda ser e neomanueno. Pero
este ugar fue ms e|os e ntent recuperar tambn as fuentes de os
descubrmentos. Encontramos por eo mtpes referencas a a Orden
Mtar de Crsto, que en Portuga suced a a Orden de Tempe y fue
fundamenta en a expansn martma. Los smboos mgcos dstrbudos
aqu, segn una frmua aqumca, surgen de crstansmo temparo y de a
tradcn csca renacentsta, con races profundas en Roma, en Greca, en
Egpto. -Hzo un gesto ampo haca a zquerda-. Ve aqueas estatuas?
E estadoundense contemp a hera de sencosas fguras escupdas
en pedra de Ang, asentadas en estructuras que bordeaban un |ardn
geomtrco francs, eno de rectas y de nguos.
-S.
-Le presento a Hermes, e dos que do orgen a a paabra hermetsmo
-d|o seaando a estatua ms prxma. Fue despus movendo e dedo
cada vez ms haca a zquerda, a medda que nombraba cada una de as
estatuas-. ste es Vucano, e h|o deforme de |pter y |uno; aqu es
Donso; e otro es e dos Pan, un stro habtuamente representado con
patas de macho cabro y cuernos en a cabeza, como s fuese e dabo, aqu
afortunadamente ms humanzado. Despus estn Demter, Persfone,
Venus, Afrodta, Orfeo y, a a fondo, en tmo ugar, Fortuna. Todos eos
son guardanes de os secretos esotrcos de este ugar, centneas
vgantes que protegen os msteros encerrados en a Ounta da Regaera.
-Hzo un gesto-. Vamos andando?
- -260 260- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Comenzaron ambos a recorrer e camno que bordeaba as estatuas, en
dreccn a a gaera de fondo de |ardn.
-Dgame, pues, qu tena a ca|a fuerte de a ve|a?
Toms mene a cabeza.
-No pude abrra.
-Aqua no era a cave?
-Por o vsto, no.
-Ou extrao.
-Pero estoy seguro de que estamos cerca. La pregunta de profesor
Toscano nos remte, sn sombra de dudas, a aque fragmento de El #ndulo
de Foucault"
-Est seguro?
-Competamente. F|ese, e profesor Toscano se dedc a nvestgar os
orgenes de Crstba Con, panteando dudas sobre su nacmento en
Gnova, y e fragmento en cuestn mencona |ustamente que Con era un
|udo portugus. Caro como e agua, no? -Se pas a mano por e peo-.
Lo que creo, no obstante, es que hemos cometdo agn error en a
formuacn de a paabra cave.
Pasaron deante de Orfeo y Fortuna y, ya |unto a prtco ornamentado de
a gaera, graron a a derecha y escaaron e decve. E |ardn geomtrco
do ugar a un |ardn romntco, donde se mezcaban e csped, as pedras,
os arbustos, os rboes, en una ntegracn contnua, armonosa. Se vean
magnoas, cameas, heechos arbreos, pameras, secuoyas, pantas
extcas tradas de todo e mundo. Entre e verdor vgoroso surg un ago
extrao, su superfce cuberta por un denso manto verde esmerada, que
pareca una sopa de musgo quedos patos, entretendos con su meancco
parpar, rasgaban mentras se deszaban, abrendo surcos oscuros que
uego se cerraban detrs de eos, seados por a espesa cuberta vegeta.
-E Lago da Saudade -anunc Toms y sea unos enormes arcos
oscuros contguos a ago y ba|o terra, como cavdades sombras de una
caavera, con hos de hedras y heechos pendentes de o ato-. La Gruta
de os Ctaros, por donde e ago se extende.
-Asombroso -coment Moart.
Recorreron e camno que bordeaba e ago, rodeado de pedras
verdeantes de musgo. Cruzaron un pequeo puente arqueado sobre as
aguas, tapado por una magnoa ggante, y se toparon con una casucha
cuberta de cuarzo y otras pedras embutdas en a pared. En e centro, una
concha ggante ena de un cado de agua mpda.
-Esta es a Fuente Egpca -d|o Toms seaando a concha nvertda,
como s fuese una |ofana-. Ve estos dbu|os? -Indc dos p|aros
- -261 261- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
representados en a pared con as pedras embutdas-. Son bs. En a
mtooga egpca, e bs personfca a Thot, e dos de a paabra creadora y
de saber ocuto, e que do orgen a os |erogfcos. Sabe cu es e nombre
de Thot en e Ompo grego?
Moart mene a cabeza.
-No tengo dea.
-Hermes. De a asocacn entre Thot y Hermes naceron os msterosos
tratados esotrcos y aqumcos de Hermes Trsmegsto. -Sea e pco
de bs de a zquerda, que pareca sostener una ombrz ggante-. Este
bs tene en e pco una serpente, e smboo de a gnoss, de conocmento.
-Esboz un gesto ampo-. Le estoy mostrando esto para expcare que
aqu nada fue puesto a azar. Todo encerra un sgnfcado, una ntencn, un
mensa|e ocuto, un engma que se remonta a os prncpos de a cvzacn.
-Pero e bs no tene nada que ver con os descubrmentos.
-Aqu todo, estmado Neson, tene que ver con os descubrmentos. E
bs representa, como e he dcho, e conocmento ocuto. En e Lbro de |ob,
donde esta ave nterpreta e poder de a prevsn, aparece a pregunta:
Oun e do abs a sabdura?. Ou era, a fn y a cabo, e mundo de
os sgos XV y XVI sno un ugar ocuto, un orcuo dspuesto a ser edo, un
mstero que haba que desvear? -Mr as paredes de paacete fotando a
fondo en a bruma-. Los descubrmentos estn reaconados con os
temparos que encontraron refugo en Portuga huyendo de as
persecucones decretadas en Franca y aprobadas por e papa. En readad,
os temparos tra|eron a Portuga e saber necesaro para a gran aventura
martma de os sgos XV y XVI. Por eo exste una cutura mstca en torno a
os descubrmentos, un mstcsmo con races en a poca csca y en a
dea de renacmento de hombre. -Az cuatro dedos-. Hay cuatro textos
que son fundamentaes para eer a arqutectura de este ugar de mstero:
a Eneida, de Vrgo; su equvaente portugus, 'os lusiadas, de Lus de
Cames; a Di-ina coedia, de Dante Agher; y un texto esotrco de
Renacmento, guamente eno de engmas y aegoras, amado
($#nerotoac&ia )oli#&ili, de Francesco Coonna. Todos eos, de una
manera u otra, fueron eternzados en as pedras de a Ounta da Regaera.
-I see.
E profesor portugus sea un banco frente a ago y a ado de a
Fuente Egpca.
-Vamos a sentarnos?
-S.
Se acercaron a banco escupdo en mrmo de Loz, con dos gagos
nstaados en os extremos en acttud de vganca, y una estatua femenna
en e centro, con una antorcha en as manos.
- -262 262- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Este es e banco de 515 -expc Toms detenndose frente a a
estructura-. Sabe qu es e 515?
-No.
-Es un cdgo de a Di-ina coedia de Dante. E 515 es e nmero que
corresponde a mensa|ero de Dos que vendr a vengar e fn de os
temparos y anuncar a tercera edad de a crstandad, a Edad de Esprtu
Santo, que traer a paz unversa a a Terra-. Ct de memora-: En e
cua un qunentos qunce, mensa|ero de Dos, va a matar a a barragana
con e ggante que con ea peca. -Toms sonr-. Es un fragmento de
Purgatoro, a segunda parte de a Di-ina coedia" -Esboz un gesto en
dreccn a banco de pedra-, Como ve, de msmo modo que todo o que
hay en a Ounta da Regaera, tambn este banco es una aegora.
Se sentaron sobre a superfce fra de mrmo, e estadoundense
observ e gago sentado a su ado y a mu|er de a antorcha, a centro.
-Oun es ea?
-Beatrz, a fgura que condu|o a Dante a Ceo.
-Vaya, vaya! Aqu todo tene hstora.
Toms abr su nseparabe cartera y sac a breta de notas.
-Es como e deca -murmur-. Pero trago aqu otra hstora para
contare.
-Ah, s?
Ho|e a breta y se recost en e duro banco.
-La referenca de Umberto Eco a Con, atrbuyndoe un orgen
portugus, tuvo e mrto de reorentarme en a nvestgacn. Me puse a
buscar otros eementos, consutando sobre todo as muchas fotocopas que
saqu de os documentos de su puo y etra, y descubr agunas cosas que
sn duda e parecern nteresantes. -Recorr as anotacones con a vsta
-. Lo prmero que se puede decr es que e debate sobre a naconadad de
Con no puede hacerse segn os modes actuaes, dado que en a poca
en que vv e navegante no exstan pases en e sentdo moderno. Por
e|empo, Espaa era toda a pennsua Ibrca. Los portugueses se
consderaban, a s msmos, espaoes, y protestaron cuando os casteanos
se aproparon abusvamente de ese nombre. No haba tampoco, en e
sentdo que hoy e atrbumos, navegantes portugueses, sno navegantes a
servco de rey de Portuga o de a rena de Casta. Fernando de
Magaanes, por e|empo, era un expermentado navegante portugus que
do a vueta a mundo en una fota casteana. Mentras o haca, era
casteano.
-Como Von Braun?
-Perdn?
- -263 263- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Von Braun era aemn, pero panfc e va|e a a Luna como
estadoundense.
-Exacto -concd Toms-. E segundo asunto que hace fata comentar
es que e gran debate sobre a verdadera naconadad de Con se produ|o
haca 1892, que no so era e ao de cuarto centenaro de descubrmento
de Amrca, sno tambn una poca de naconasmo exacerbado. Los
hstoradores espaoes comenzaron a detectar ncongruencas en a
argumentacn genovesa y pantearon dos hptess: a de que Con sera
gaego o catan. Los taanos, en peno perodo de fervor naconasta y de
afrmacn potca y cutura de su recn creado pas, se opuseron
tenazmente a ta posbdad. Data de este perodo a aparcn, en ambos
ados, de documentos fasos.
-Eso no es as. A os taanos so es nteresaba a verdad.
-Le parece? -Toms sac un pequeo bro de a cartera, ttuado Sails
o/ (o#e, y se dedc a buscar una referenca subrayada-. ste es un
estudo reazado por e famoso cazanazs |udo Smn Wesentha sobre
a verdadera dentdad de Con. Wesentha cuenta que convers con un
hstorador taano sobre a nvestgacn que estaba evando a cabo y
escuch a sguente respuesta. -Toms se dspuso a traducr drectamente
de bro as paabras de taano a Wesentha-: Poco mporta o que
egue a descubrr. Lo esenca es que Crstba Con no se vueva
espao. -Mr a Moart-. En otras paabras, para este hstorador
taano a cuestn no era e descubrmento de a verdad, sno a necesdad
naconasta de preservar a dentdad taana de Con, costara o que
costase.
-Vaya, vaya! -d|o entre rsas e estadoundense-. No es eso o que
usted tambn est hacendo, so que en sentdo contraro?
-Se equvoca, Neson. Como ya e he expcado, o que estoy hacendo es
reconstrur a nvestgacn de profesor Toscano: ustedes me han
contratado para eso. Pero, s quere que o de|e, dgao, no se corte.
-Hmm -farfu Moart-. No merece a pena dramatzar. -Se pas a
mano por a cabeza, como s ntentase reordenar sus pensamentos-.
Dgame, Tom, e parece reamente sostenbe que Con fuese de orgen
espao?
-No, no me o parece. Es certo que e papa Ae|andro VI, en una carta a
os Reyes Catcos, descrb a Con como un h|o decto de a Hspana,
pero a verdad es que, en aque tempo, por Hspana no se entenda so
Casta y Aragn, sno, como ya e he dcho, todos os terrtoros de a
pennsua Ibrca, ncudo Portuga. Por otro ado, ta expresn no mpca
necesaramente que hubese nacdo a, aunque eo este de agn modo
mpcto. Podra darse e caso, sn embargo, dque se estuvese refrendo a
una espece de h|o adoptvo de Hspana.
-De a msma manera que Von Braun es un h|o adoptvo de Amrca.
- -264 264- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y o es?
-Ben..., pues..., en certo modo, s.
-Con un poco de buena vountad, se tambn podr ser e caso de
sgnfcado de esta referenca. Pero, caro, con un poco de buena vountad...
-Gu e o|o, provocador-. De|moso as. Para e caso, o que nteresa es
que hay fuertes ndcos de que Con no nac en Casta n en Aragn. E
prmer documento que certfca a presenca de Con en Espaa data de 5
de mayo de 1487 y se refere a un pago hecho a, teramente, Crstba
Coomo, extrangero. Por otra parte, a procedenca extran|era de
navegante qued ncuso probada en un trbuna espao cuando su h|o
portugus, Dogo Coom, demand a a Corona por no respetar as cusuas
de contrato que os Reyes Catcos haban frmado con Con en 1492. En
ese proceso, varos testgos ndcaron, ba|o |uramento, que Con hababa
casteano con acento extran|ero. E trbuna acab desestmando a que|a
con e argumento de que os reyes, pudendo conceder taes favores a
cudadanos espaoes, no o podran haber hecho con un extran|ero que no
evase decocho aos de resdenca en e pas. -Consut sus anotacones
-. La sentenca de proceso est guardada en e cdce V.II.17, que se
encuentra en a bboteca de E Escora, y dce o sguente: e dcho don
Crstba era extrangero, no natura n vecno de Reno, n morador en .
En concusn, Con era un extran|ero.
-Genovs -precs e estadoundense.
-Usted es pertnaz -ntervno Toms con una sonrsa-. Ta vez fuese
reamente genovs, qun sabe? Pero hay que consderar tambn a
hptess portuguesa, por o vsto defendda por e profesor Toscano y
asumda por Umberto Eco.
I zo una pausa, buscando as anotacones en a pgna sguente de a
breta-. Ouen aport e prmer gran ndco fue uno de os mayores
cosmgrafos y gegrafos de sgo XV, Paoo Toscane, de Forenca. Este
gran centfco mantuvo correspondenca con e canngo portugus Fernam
Martns y con Con. Es especamente curosa una carta envada a Lsboa
en atn y fechada en 1464. En esa msva drgda a navegante, Toscane
comenza dcendo recb tus cartas, en pura, dando as a entender que
Con haba tomado a ncatva de escrbre ms de una carta,
aparentemente sobre e camno occdenta haca a Inda. La carta de
Toscane expora detaadamente a hptess de ese va|e, pero es a
concusn a que me parece reevante para nuestro dogo. Toscane
afrma a o sguente. -Afn a garganta-: No me sorprende, pues, por
stas, y por muchas otras cosas que an podran decrse sobre e asunto,
que t, que ests dotado de un ama tan grande, y a muy nobe Nacn
Portuguesa, que en todos os tempos ha sdo tan ennobecda por os ms
herocos hechos de tantos hombres ustres, tengas tan gran nters en que
ese va|e se reace.
- -265 265- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y? -pregunt Moart con certo desdn.
-Y? Pues que esta carta es muy reveadora! Mre, tene por o menos
cuatro eementos curosos. E prmero es que demuestra que Con se
escrba con uno de os mayores centfcos de su tempo.
-No veo o que eso pueda tener de curoso...
-Neson, no es a tess genovesa a que afrma que Con no era ms
que un te|edor de seda sn nstruccn? Cmo es posbe que un persona|e
seme|ante mantuvese correspondenca con Toscane? -Hzo una pausa,
como quen refuerza su pregunta-. Eh? -Vov a atencn de nuevo a a
breta de notas-. E segundo probema es que Toscane de| entrever que
su nterocutor era portugus a escrbr: t, que ests dotado de un ama
tan grande, y a muy nobe Nacn Portuguesa. O sea, que e taano
Toscane no saba que Con tambn era taano? -Incn a cabeza-. O
no o era? -Sonr-. E tercer probema es que a carta, envada a Lsboa,
est fechada en 1474.
-Y?
-No se da cuenta de enorme probema que eso pantea ( -Agt a
copa en a mano-. M estmado Neson, recuerde que a documentacn
notara refere que e te|edor de seda Crstoforo Coombo no eg a
Portuga hasta 1476. Cmo hubera sdo posbe que Toscane e escrbera
a Con a Lsboa, recbendo y envando cartas, s hubese desembarcado
en a cudad so dos aos despus?
-No habr ah agn error?
-No hay nngn error. La presenca de navegante en Lsboa en 1474
aparece confrmada en otra fuente. E hstorador Bartoom de as Casas,
reproducendo un encuentro entre Con y e rey Fernando, en Segova, en
mayo de 1501, ct afrmacones de Amrante acerca de os catorce aos
que pas ntentando convencer a a Corona portuguesa de que apoyase su
proyecto. Ahora ben, consderando que Con abandon Portuga en 1484,
s a 1484 e qutamos catorce obtenemos... -garrapate as cuentas en a
breta-, obtenemos 1470. -Mr a estadoundense-. Por tanto, s De as
Casas es correcto en este detae, Con estara ncuestonabemente en
Lsboa en 1470. Cuatro aos despus, en 1474, recb en a capta
portuguesa a carta de Toscane. Pero cmo es posbe ta cosa s, de
acuerdo con os documentos notaraes genoveses, , en ese momento, an
no haba egado a Portuga, pues e trasado se producra en 1476?
-Pues..., ben..., es un detae...
-Neson, ste, y a contraro de o que pueda parecer, no es un detae
menor, una cosa sn mportanca, sno un probema muy, pero que muy
grande. Tan grande que os hstoradores se pasaron todo e sgo XIX
debatendo estas extraas dscrepancas, ncapaces de ponerse de acuerdo
con respecto a una cuestn aparentemente tan smpe como a de
- -266 266- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
determnar a fecha de a egada de Crstba Con a Portuga. Y esto
porque durante agunos aos hubo dos Con que coexstan en e tempo.
Un Coombo en Gnova te|endo seda, e otro Coom en Lsboa ntentando
convencer a rey portugus de r haca a Inda por e oeste y escrbndose
con Toscane, que o consderaba portugus.
Moart se mov, ncmodo, en e banco de pedra.
-Pues..., ben..., adeante. Cu es e cuarto probema?
-La carta de Toscane est escrta en atn.
-Ah, s? Y?
-Neson -o nterpe Toms, como s estuvese expcando ago a un
no-. Toscane era taano y Con supuestamente tambn. Sendo
ambos taanos, sera norma que se escrbesen en toscano, a engua
habada entre taanos de cudades dferentes, y no en una engua muerta,
no?
-Es aceptabe. Pero no era mposbe que dos taanos se escrbesen en
aquea poca en atn: ambos venan de cudades dferentes y, sendo
erudtos, e atn era una forma de revear su erudcn.
-Crstoforo Coombo era un erudto? -pregunt con una sonrsa Toms
-. Y yo que crea que no era ms que un te|edor de seda sn nstruccn...
-Bueno... -ttube Moart-. Habr aprenddo en agn sto, sn duda.
-Es posbe, Neson, es posbe. Pero recuerde que, en aque tempo, as
cases ms ba|as no tenan fc acceso a a educacn. S an hoy es dfc,
magnese en e sgo XV...
-Pudo haber consegudo un protector.
-Un protector?
-S, aguen que e pagase os estudos.
-Pero cmo es posbe s e nombre de Crstoforo Coombo no consta en
a sta de os aumnos de as escueas de Gnova de aquea poca?
-Pues..., ta vez fue a otras escueas..., o..., o e consgueron un tutor...
-Otras escueas? Un tutor? -Toms se ro-. Ta vez, qun sabe.
Permtame, no obstante, que ame su atencn sobre e hecho de que no
fue so con Toscane con quen Con, supuestamente taano, no se
escrb en una engua taana vva. La verdad es que Con cas nunca
escrb nada en taano.
-Ou quere decr con eso?
-Lo que quero decr es que Con, por o vsto, era un taano que no
escrba en taano. Su correspondenca era toda en casteano o en atn.
- -267 267- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ben..., pues... supongo que eso es natura. Segura mente sus
nterocutores espaoes, como os Reyes Catcos, no entendan taano...
-Neson -cort Toms con un tono pausado, pero afrmatvo-. E
taano Crstba Con no escrb n una soa vez en taano cuando
mantuvo correspondenca con taanos. N una soa vez.
E estadoundense esboz una expresn nterrogatva.
-No o creo.
-Pues puede creero. -E profesor sac fotocopas de cartas manuscrtas
-. Lo ve? -Mostr un foo-. Esta es una copa de una carta de Con a
Ncoo Odergo, emba|ador de Gnova en Espaa, fechada e 21 de marzo
de 1502. Est archvada en e Paazzo Muncpae de Gnova. Es a carta de
un presunto genovs a otro genovs. Pues, f|ese ben, est escrta en cas-
te-a-no -deetre a paabra saba a saba, para enfatzara y cog otra
fotocopa-. En esta otra carta, para e msmo Odergo, tambn en
casteano, Con ega a pedre a su nterocutor genovs que traduzca a
msva a otro genovs, un ta Govann Lug. -Mr a un Moart
boquaberto-. Convengamos en que esto es extrao, no? No so Con e
escrbe a un genovs en casteano, sno que, conscente de que un segundo
destnataro genovs no sabe casteano, en vez de redactar a carta en
taano o en e daecto genovs para que o comprenda nmedatamente
ese segundo destnataro, e pde a Odergo que e traduzca a carta. Es
extraordnaro, no e parece? Sobre todo s consderamos que Con era,
supuestamente, genovs. -Una fotocopa ms-. Esta es una de as cartas
drgdas a otro destnataro genovs, en este caso una nsttucn bancara,
e Uffco d San Gorgo. La msva tambn est escrta en casteano. -
Sonr-. O sea, que tenemos aqu a un genovs que vv en Gnova hasta
os ventcuatro aos de edad, pero que no escrb una nea en taano o
en e daecto genovs en as cartas drgdas a sus nterocutores
genoveses. -Una tma fotocopa-. Y sta es una carta a otro taano, e
sacerdote Gaspar Gorrco. Una vez ms, sorpresa, sorpresa, en casteano.
Y, no se ovde, adems est a carta que e habr envado a Toscane. Esa
carta desaparec, pero, por a respuesta de Toscane, domna a dea de
que Con e escrb en portugus o en atn. En resumdas cuentas,
estamos frente .1 una correspondenca mantenda con cnco nterocutores
taanos, de os cuaes tres son genoveses, sempre en enguas que no son
e taano n e daecto genovs. Curoso, no?
-No entendo, Tom. A fn de cuentas, usted msmo me d|o que crea que
Con no era espao...
-No o crea n o creo.
-Y, no obstante, me est dcendo que so escrba en cas- e ao o
en atn.
-Es verdad, eso he dcho.
- -268 268- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Entonces, s hababa casteano y no era espao, adonde quere
egar? Oue yo sepa, en Portuga no se hababa casteano...
-Pues no.
-Entonces en qu quedamos?
-Es que an no e he contado todo.
-Ah, vae.
-Permtame que e acare una cuestn preva -d|o Toms-. Los
documentos personaes de Crstba Con se perderon en e tempo.
Cuando su h|o portugus, Dogo Coom, mur, a correspondenca de
Amrante pas a manos de a mu|er de Dogo, Mara, y de su h|o, Lus, que
se o evaron todo a as Antas. Despus de a muerte de stos, a
correspondenca regres a Espaa y fue entregada a os mon|es de Las
Cuevas. Despus, una querea |urdca os dvd entre Muo Con y a
fama de duque de Aba. Parte de os documentos pasaron posterormente
a segundo duque de Veragua, descendente de Amrante. En ese
momento, ya so quedaban agunas cartas de Con a Dogo. -Levant a
mano zquerda-. Preste atencn a o que voy a decre ahora, Neson,
porque es mportante. En todo este proceso desapareceron cas todos os
documentos. E propo daro de Con no fue conservado, y de so nos
queda una copa manuscrta, descuberta en e sgo XIX, que se supone
fue hecha por Bartoom de as Casas. Caro que, en medo de toda esta
confusn, apareceron muchas fasfcacones. En agunos casos, os
fasfcadores se mtaron a aterar pequeos detaes de texto, destnados
a reforzar sus tess, y probabemente destruyeron os orgnaes que as
habran desmentdo. En otros nventaron competamente os documentos.
En certas stuacones, eso ocurr para aproparse de a naconadad de
Con. En otras, fue smpemente para hacer dnero. He habado con
expertos en manuscrtos auto grafos, habtuados a adqurr cartas raras en
subastas, que me revearon que, s egase a aparecer una carta manuscrta
de Con y se tuvera a certdumbre de que es autntca, costana cerca de
medo mn de dares. Soamente e preco sera mayor, me d|eron esos
expertos, medo en broma, medo en sero, s aparecese una carta frmada
por e propo |esucrsto, f|ese. Como debe magnar, estas cfras
astronmcas aentaron, y de qu manera, as fasfcacones.
-Me est dcendo que todo es faso?
-Estoy dcendo que, probabemente, muchas de as cartas atrbudas a
Con son fasfcacones, parcaes o totaes.
-Incudas as cartas a os genoveses?
-S.
Moart sonr.
- -269 269- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Entonces eso resueve e probema que usted me pante hace un
momento, no e parece? S esas cartas son fasas, e hecho de que estn
escrtas en casteano no prueba nada. Son nventadas...
-Esas cartas prueban varas cosas, Neson. Prueban que n os
fasfcadores se atreveron a escrbr as cartas de Con a genoveses en
taano, motvo ms que sufcente para qutares credbdad. Prueban que
os orgnaes en que se basaron, cuando haba orgnaes, tambn estaban
escrtos en casteano. Y, fnamente, prueban que hubo, en efecto, una
conspracn para hacer de descubrdor de Amrca un genovs.
-Ou dsparate.
-No es un dsparate, Neson. Hubo muchos documentos fasfcados
donde se nterca deberadamente e nombre de Gnova.
-Ouere decr que os documentos notaraes encontrados en os
archvos de Savona y Gnova fueron fasfcados?
-No, sos son probabemente verdaderos. E te|edor de seda Crstoforo
Coombo exst reamente, sobre eso no caben udas. Las fasfcacones
afectan soamente a agunos documentos de navegante Crstba Con y a
todos os documentos que ntentan gar Coombo con Con, como e
Docuento Assereto y estas cartas de Amrante envadas a genoveses. No
se ovde, Neson, de que todo o que sabemos sobre Con fue escrto por
taanos y espaoes, en unos casos de forma nocente, en otros con
premedtacn.
-Ben, adeante -excam Moart mpacente, apuntando con un gesto
a breta de notas de su nterocutor-. No hay nngn texto de que
podamos decr que fue escrto por a mano de Con?
-So hay dos cosas en as que a certdumbre es absouta. La prmera
son as cartas a su h|o Dogo, dado que as conservaron personas o
nsttucones debdamente dentfcadas a o argo de tempo y con un
recorrdo que es posbe reconstrur con exacttud.
-E recorrdo que usted mencon hace un momento?
-S, se. La segunda son as anotacones hechas en os mrgenes de os
bros que perteneceron a Crstba Con y que, donados por su h|o
espao, Hernando, se conservan en a Bboteca Coombna, en Seva.
Aunque sea posbe que, en este caso, agunas de as anotacones hayan
sdo hechas por e hermano de Crstba, Bartoomeo. Pero, de cuaquer
modo, hay agunas de as que tenemos a certdumbre de que fueron
redactadas por e propo Amrante.
-Y esas cartas y anotacones en qu engua estn escrtas?
-Sobre todo en casteano. Hay agunas en atn y dos en taano, pero
so una de as dos en taano es seguramente de Crstba Con.
- -270 270- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Lo ve? A fna, sempre escrb en taano y e resto fue en casteano
y en atn. Por o vsto, no hay nada en portugus, no? As, pues, como
Con no era espao y no escrba en portugus, so poda ser taano.
Toms mantuvo su mrada f|a en Moart, a tempo que sus abos
esbozaban una eve sonrsa.
-Neson.
E estadoundense contra|o os mscuos de a cara, con un tc nervoso.
Entend de nmedato, por e tono de voz de Toms y por su expresn
faca, que haba un detae traconero acechando en a sombra, dspuesto a
echar aba|o su razonamento.
-No es as?
-Neson.
-Dgame...
-Todos estos textos, manuscrtos por Con, aunque estn en casteano,
atn o taano, estn enos de portuguessmos.
-Perdn?
-Los textos escrtos por Con estn enos de portuguessmos. En
readad, no escrba en espao, escrba en #ortu>ol, escrba como
escrben os portugueses que queren expresarse en casteano. Me
entende?
Moart se recost en e banco, con os o|os perddos en a afombra verde
que cubra e Lago da Saudade.
-No puede ser! -excam, pronuncando pausadamente as paabras, y
mr a Toms con acttud nterrogante-. Ou quere usted decr cuando
haba de portuguessmos?
-Los portuguessmos son paabras o expresones tpcas de a engua
portuguesa, pero nsertadas en otra engua. S yo egase a Madrd y d|ese,
ncuso mtando e acento casteano, Bol&a, hombre, quero apaar un
carro para r a paaco, cuaquer madreo me mrara y se dara cuenta
enseguda de que soy portugus; en casteano no se dce oha n carro,
que son portuguessmos. Los espaoes dcen mra y coche.
-Ah! -admt-. Y qu portuguessmos utz Con?
Toms sot una carca|ada de buen humor.
-Creo que ha formuado ma a pregunta, Neson. La verdadera pregunta
no es qu portuguessmos utz Con, pues han sdo tantos... La pregunta
es: cundo no utz portuguessmos? -Le gu e o|o, con acttud
bromsta-. Los no portuguessmos son cas ms raros, entende?
Moart no se ro.
-S, pero deme e|empos de portuguessmos que haya utzado.
- -271 271- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E profesor ho|e sus anotacones.
-Vamos a comenzar por a nca ncursn en e taano que, con toda
certeza, provene de a mano de Amrante. Se trata de una nota escrta a
margen de 'ibro de las #ro/ecFas, a comenzo de samo 2.2. Son en tota
ventss paabras, ses de as cuaes son portuguesas de sgo XV o
espaoas. Por e|empo, escrb e en vez de , de en vez de
deg, en y no n, smgana en vez de somganza y como en
vez de come. En a (istoria natural de Pno se encuentran venttrs
anotacones margnaes. Vente estn en casteano, dos en atn y a tma
en taano. Hay dudas sobre esta anotacn en taano pertenece a
Crstba o a otra persona, eventuamente su hermano Bartoomeo, pero es
reevante destacar que se trata de un nuevo y rsbe ntento de escrbr en
taano, dado que su autor en e texto de paabras casteanas o
portuguesas de sgo XV como certo, terra, pea, como, ,
y, parda y negra.
-Y as dems anotacones?
-Estn generamente en casteano aportuguesado. -Vov a as
anotacones-. Hasta ta punto que e nvestgador espao Atoagurre y
Duva afrm que e daectsmo coombno es seguramente portugus, y
otro espao, e conocdo hstorador y fogo Menndez Pda, eg a a
msma concusn, reconocendo que su vocasmo tende a portugus y
que e Amrante conserva ese ussmo nca hasta e fn de su vda.
-Deme e|empos.
-Mre, comenza por ago muy portugus, que es coocar e dptongo e
en paabras espaoas. No s s o sabe, pero hay muchas paabras
portuguesas y casteanas que son cas guaes, con a dferenca de que en
espao se escrben con e y en portugus so con e. En Con ocurran
dos cosas que so hacen os portugueses cuando ntentan habar
casteano. La prmera es no poner e. Por e|empo, e Amrante escrb
se ntende en ugar de se entende y quero en vez de quero. La
segunda es poner e cuando en casteano no hay e. Es e caso de a
paabra espaoa depende, que Con escrb depende. Todos os
espaoes saben que so os portugueses, en su precptado ntento de
habar casteano, meten a veces e donde no exste.
-Y e vocabuaro en genera?
-Lo msmo. Por e|empo, Con escrba agn cuando en casteano
corresponda aguno y en taano BalcunoC" Deca ameagaban,
mentras que os espaoes dcen amenazaban y os taanos
Binacci<-anoC" Otra paabra es arrscada, que en casteano se dce
arresgada y en taano Brisc&iosaC" Estn tambn boa y bon,
mentras que os espaoes dcen buena y bueno, y os taanos
B"buonaC y Bbuono. Con usaba tambn crme, que en casteano es
crmen y en taano BcriineC" Utzaba a paabra despos, que para
- -272 272- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
os espaoes es despus y para os taanos Bdo#oC o #oi. Con deca
dzer, mentras que e espao usa decr y e taano BdirC" Por otro
ado, escrba faar, que en casteano es habar y en taano B#arlareCY
pergo, frente a casteano pegro y e taano #ericuloC" Recurra a a
paabra portuguesa aberto, que os espaoes dcen aberto y os...
-Basta, basta. Enoug&" Lsto. Ya he entenddo.
-La sta de portuguessmos es ntermnabe, Neson. Intermnabe.
-Eso no prueba nada.
-No prueba nada?
-Puede haber un snfn de razones para que no escrbese en taano.
Por e|empo, e daecto forentno, de que derva e toscano, era en aque
tempo a nueva engua neoatna taana, utzada so por os dotti, os
ms nstrudos. Con no era nstrudo.
-Ah, no? Entonces cmo haca para saber atn y cosmografa?
-Eh... habr aprenddo despus.
Toms se ro.
-Debe de haber sdo en un curso por correspondenca. O s no
navegando en Internet...
-No nteresa -nterrump Moart.
-... donde, en vez de descubrr Amrca, se do de narces con un site en
atn y se puso a memorzar decnacones.
-Basta! -nsst e estadoundense, rrtado por e sarcasmo-. Basta.
-Respr hondo-. Vamos a retomar a cuestn de a engua, que me
parece mportante. -Afn a voz-. Tene que haber una expcacn gca
para esas anomaas, para e hecho de que escrbese en ese..., en ese
casteano..., pues... aportuguesado.
-Una expcacn gca? Ou expcacn? -Se ncn en a mesa-.
Sabe o que me d|eron en e Archvo d Stato de Gnova?
-Ou?
-Me d|eron que, en aque tempo, os taanos que vvan en e
extran|ero usaban entre s sobre todo e toscano como engua franca.
-Es verdad -confrm Moart.
-Entonces por qu razn no escrb as cartas en toscano para os
otros taanos?
-Ta vez no saba...
-Pero usted msmo, y tambn e Archvo d Stato de Gnova, han
reconocdo que e toscano era a engua franca utzada en aque tempo
por os taanos que vvan en e extran|ero...
- -273 273- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-S, pero ta vez fuese una excepcn, qun sabe. Pudera ser que
Con so habase e genovs. Como ese daecto no se escrba, no o poda
usar para comuncarse con os dems genoveses, no?
-Esa expcacn, qu quere que e dga, me parece muy rebuscada e
magnatva. De entrada ya es fasa a afrmacn de que e daecto genovs
no se escrba. Comprob con un profesor genovs de enguas y me asegur
que e daecto de Gnova ya se escrba en a Edad Meda. Hay regstros de
genovs en os poetas provenzaes, por e|empo, y en muchos poemas de a
poca, ncuso rmas y versos nsprados en a Di-ina coedia de Dante. -
Az e dedo ndce y e de corazn-. Lo que nos pantea dos cuestones:
Con no saba toscano porque no tena nstruccn, pero saba atn, que
so conocan os ms cutos? No escrba en genovs, habado por todos
os genoveses y escrto por os ms educados, pero no se cansaba de
redactar textos en un casteano aportuguesado? -Torc a narz-. Hmm...
Todo esto me huee a chamusquna, estmado amgo.
-Pero hay otra cosa que no ha tendo en cuenta -expuso Moart.
-Ou?
-Las seme|anzas entre e daecto genovs y e portugus. Muchas de
esas paabras escrtas por Con, que segn usted son portuguesas, son
probabemente genovesas.
-Usted cree?
-Estoy cas seguro.
-Pues o persgue a maa suerte. -Sonr con maca-. Ocurre que ya
haba escuchado ese argumento por boca de un defensor de a tess
genovesa y quse comprobaro con e profesor genovs de engua a que
consut. Le ped a correspondenca entre as paabras portuguesas que e
he ctado, y que fueron usadas por Con, y a respectva traduccn a
genovs. -Toms vov a as anotacones-. Ahora f|ese. Agn se dce
B+uarc&eC, arrscada es reisAegosa, boa y bon son BbnnaC y
BbonC, crme es Bcor#aC, despos da do##C y dzer es d. Como
ve, con excepcn de BbonC, que es seme|ante a portugus, nnguna de as
otras expresones usadas por Con remte a genovs, sno excusvamente
a portugus. -Az e ndce-. Lo que nos conduce a a cuestn esenca.
M experenca como crptoanasta me dce que, cuando estamos ante una
expcacn compcada y una expcacn senca para un determnado
engma, a expcacn senca tende a ser a verdadera. Por qu no
concur smpemente que, s Con no escrba en nnguna engua tca, n
squera en genovs, que ya se escrba en aque tempo, se deba a a
gca razn de que , en readad, no as saba habar? Y, s no saba
enguas tcas, es fc concur que, probabemente, no era taano.
-E era taano, sobre eso no hay dudas. Era genovs. Tene que haber
aguna expcacn para e hecho de que nunca escrbera en una engua
tca. Probabemente n saba toscano...
- -274 274- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Usted es tozudo, eh? Eso de que no saba toscano, a engua franca de
os taanos en e extran|ero, me parece una expcacn bastante poco
eaborada...
392a$, admto que s, ta vez supera toscano, sto. Pero como Con se
fue muy |oven de Gnova, ta vez se ovd.
-Se ovd de toscano? -E portugus sot una carca|ada-. Neson,
francamente! Eso no se o cree nade. -Mene a cabeza, con expresn
dvertda-. Mre, se acuerda de que yo e d|e, hace poco, que e
hstorador y fogo espao Menndez Pda observ que ese ussmo
nca o conserva e Amrante hasta e fn de su vda? -S.
-Pues ben, aqu estamos frente a una stuacn nsta. Con vv
ventcuatro aos en Itaa y, en un abrr y cerrar de o|os, se ovd de
toscano y de su genovs nata. Vv soamente dez atos en Portuga y,
zas! Nunca ms se ovd de portugus, o mantuvo hasta e fna de su
vda. Es fantstco, no? -Sea a estadoundense-. Usted quere
reamente convencerme de que tena maa memora para todo o que
fuesen enguas tcas, que supuestamente eran as de su pas nata, y una
fantstca memora para a engua portuguesa que, a |uzgar por certas
opnones, era para extran|era? Eh?
-Pues..., ben..., s.
-Neson, francamente, o que usted est dcendo no tene nngn
sentdo -excam Toms, vovendo a menear a cabeza, ahora con un
asomo de mpacenca-. Todas esas frases no son una expcacn gca,
son una fantasa desesperada, no hay por dnde cogeras. Esccheme,
vamos a ver s nos entendemos. E hombre, s creemos en as actas
notaraes genovesas, de| Gnova a os ventcuatro aos de edad.
Ventcuatro. En aque tempo, un hombre de ventcuatro aos, para su
nformacn, ya no era |oven. S fuese hoy, esa edad sera equvaente a
unos trenta y cnco aos o ms. Ahora, que yo sepa, nade ovda su engua
a os ventcuatro aos de edad. Nade. Para como vva con su hermano
Bartoomeo, que supuestamente era tambn genovs, y, por tanto, tena
ocasn de practcar con a engua materna. Por otro ado, y como usted
msmo ha acabado reconocendo, sabra muy probabemente toscano, dado
que era a engua franca utzada por os taanos que se encontraban en e
extran|ero. Pero e nco ntento que, con segurdad, hzo Con de escrbr
en taano es de una nepca apabuante. Y o certo es que, cuando estaba
escrbendo en casteano y e fataba una paabra, para susttura no
recurra a taansmos, como sera natura y prevsbe en un taano, sno a
portuguessmos. Adems, os ncos textos de Con sn portuguessmos
son aqueos que fueron copados, porque, en esas stuacones, os copstas
corrgeron as expresones portuguesas rescrbndoas en casteano.
-Pero, Tom, no haba reamente taansmos en sus textos en
casteano?
- -275 275- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-No, no os haba. Cuando no encontraba a expresn en casteano, por
o vsto so se e ocurran paabras en portugus.
-Hmm...
-Y hay ms, Neson. Hay ms.
-Ou?
-No tuve oportundad de eer todo o que d|eron sobre e Amrante
todos os testgos que o conoceron, sobre todo en e proceso |udca de
peyto con a Corona y de peyto de a prordad, en que se determn
que era extran|ero. Pero dos nvestgadores que consut, e |udo Smn
Wesentha y e espao Savador de Madaraga, encontraron agunos
testmonos asombrosos. -Examn una vez ms sus anotacones-.
Wesentha escrb: unos testgos dcen que Crstba Con hababa
casteano con acento portugus. Y Madaraga, por su parte, tambn
observ que Con hababa sempre en casteano con acento portugus.
-Mr a Moart y sonr, trunfante; e braban os o|os, pareca un |ugador
de a|edrez que acabara de hacer |aque mate y estudaba a expresn
aturdda de adversaro derrotado-. Entende?
E estadoundense se qued un argo rato mudo, con a mrada perdda y
a fsonoma ausente.
3(ol$ s&it0 -excam, por fn, con un susurro, como s habase so para
s msmo-. Est seguro?
-Fue o que eos escrberon. -Se evant de banco y se desperez
para desentumecer os mscuos-. Hay muchas cosas en Con que no
enca|an, Neson. F|ese, cuando eg a Espaa, presumbemente en 1484,
sabe cu fue a prmera persona con a que se puso en contacto?
Moart tambn se evant e hzo una contorsn con su tronco,
ntentando rea|ar e cuerpo, ya doordo de estar tanto tempo sentado en e
asento de pedra; e banco de 515 era bonto pero ncmodo.
-No tengo dea, Tom.
-Un frae amado Marchena. Sabe cu era su naconadad?
-Era portugus?
-Caro. -Sonr-. Se ha f|ado en que, cuando vamos a extran|ero,
tenemos tendenca a buscar personas de nuestra naconadad? Podra
haber buscado genoveses u otros taanos, os haba en Seva, ncuso en
e propo monastero donde se ao|aba Marchena. Pero no, fue a ver a un
portuguesto.
-Vaya! Eso no prueba nada.
-Caro que no, pero no de|a de ser curoso, no? -Comenz a andar por
un sendero de terra, deambuando entre os rboes con Moart a ado-.
Hay aqu muchas preguntas que requeren respuesta. Por e|empo, por qu
- -276 276- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
razn Con, s era genovs, haca de su orgen un mstero? A fn de
cuentas, os casteanos tenan, en aquea poca, buenas reacones con
Gnova, y no se vsumbra motvo aguno para que desconfasen de un
genovs. Por e contraro, trabar reacn con un genovs daba ncuso
prestgo, os propos ngeses navegaban por e Medterrneo ba|o a
proteccn de a bandera genovesa de San |orge, aque estandarte banco
con una cruz ro|a que despus adoptaron como bandera de Ingaterra.
Ahora, y atendendo a a rvadad entre portugueses y casteanos, a
presenca de un portugus a frente de trpuacones casteanas ya podra
ser un probema, de a msma manera que o opuesto tambn era
verdadero. Por otra parte, basta ver o que sufr e portugus Magaanes
cuando drg a fota casteana que do a prmera vueta a mundo. Sendo
genovs, Con no tena nnguna razn para esconder su orgen. Pero sendo
portugus...
-Mera especuacn.
-Pues s. La verdad, sn embargo, es que no se entende muy ben por
qu motvo Con hzo un mstero de su orgen, no? Y crame que an hay
muchas ms preguntas que hacer. Por e|empo, por qu razn no escrba
en taano, toscano o en daecto genovs cuando mantena
correspondenca con taanos, especamente con Toscane? Por qu
motvo hababa casteano con acento portugus? Sendo un te|edor de seda
sn nstruccn, dnde aprend atn y cosmografa? Ou decr de as
fagrantes dscrepancas de fechas? Cmo expcar que, en 1474, a carta
de Toscane o ocazaba en Lsboa y actas notaraes genovesas o
stuaban, en ese msmo momento, muy e|os de Portuga? En fn, hay tantas
preguntas que hacer, tantas, tantas, que sera muy capaz de pasarme aqu
toda a tarde formundoas, y o certo es que responder a todas eas
requere un gran esfuerzo de magnacn y recurrr sn cesar a a
especuacn.
Moart no respond; camnaba con os o|os f|os en e sueo, medo
cabzba|o, con os hombros cados y e sembante cargado. Suberon a
rampa ncnada de camno de terra con expresn medtatva, sumergdos
en os msteros que Toscano haba haado en ve|os manuscrtos, secretos
cubertos por e tempo por una espesa capa de povo y de extraos
sencos, contradccones y omsones. Magnoas ro|as y amaras
cooreaban e camno verde, por entre troncos de hayas, pameras, pnos y
robes; e are se respraba fresco, eve, perfumado por os romntcos
arrates de rosas y de tupanes, cuya graca femenna contrastaba con a
beeza carna de as orqudeas, sensuaes y ascvas. La tarde se
proongaba, amodorrada, a rtmo ento de gran vas de a naturaeza; e
bosque se anmaba y pusaba de vda, con as copas de os rboes
farfuando con un rumor suave ba|o a brsa que descenda banda por a
serra, como s a sopase e manto rastrero y pardusco de as nubes; de as
ramas u|urosas venan notas ms agudas y aegres, eran os |gueros que
- -277 277- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
trnaban exutantes, envuetos en un ntenso dueo de respuesta a arruo
ba|o de os cobres y a gor|eo meodoso de os ruseores.
E estrecho sendero entre e verdor se abr, de pronto, en o que pareca
ser una espece de bacn cortado en un reano, con una pared de un ado,
de donde manaba una fuente, y un arco de medo punto escupdo por
deante.
-La Fuente de a Abundanca -anunc Toms-. Pero, en readad, y a
pesar de nombre, es otra cosa mucho ms dramtca. A ver s a advna...
E estadoundense anaz a estructura aberta en e bosque. E arco de
medo punto tena un testo en cada uno de sus extremos, cada testo con a
cabeza de un stro y de un carnero escupda en os ados.
-Son unos demonos?
-No. E stro es e ser que nvade a sa de os Amores, representa e
caos. E carnero es e smboo de equnocco de prmavera, representa e
orden. Con un stro en un ado y un carnero en e otro, cada uno de estos
testos sgnfca: ordo ab c&ao, e orden despus de caos.
En medo de arco de medo punto se asentaba un enorme sn de
pedra y, frente a ste, una gran mesa. De otro ado, a fuente ostentaba
una concha ncrustada, con e dbu|o de una baanza abrada.
-No me hago dea de qu puede ser eso.
-Eso, Neson, es un trbuna.
-Un trbuna?
-A est e trono de |uez. -Sea e gran sn embutdo en a pedra
-. A a baanza de a |ustca. -Indc e dbu|o abrado en a fuente-. En
e smbosmo temparo y masnco, a uz y as tnebas se guaan en e
equnocco de prmavera, o que representa a |ustca y a equdad y, por
eo, |ustamente en ese da entra en funcones e nuevo gran maestre, que
asume e mando a sentarse en e trono. -Hzo un gesto haca a pared de
a fuente, donde eran vsbes otros dbu|os abrados-. Este muro reproduce
decoracones de Tempo de Saomn, en |erusan. Nunca ha odo habar
de a |ustca saomnca? -Az os o|os haca os dos obescos pramdaes
asentados en a cma de a pared de a fuente-. Los obescos gan a terra
con e ceo, como s fuesen dos coumnas a a entrada de Tempo de
Saomn, verdaderos pares de a |ustca.
Se nternaron por una nueva senda aberta entre os rboes y
desembocaron en una nueva paza, mayor an que a Fuente de a
Abundanca. Era e Porta de os Guardanes, protegdo por dos trtones.
Toms guo a su nvtado por un camno que rodeaba esta nueva estructura
y zgzaguearon por e bosque ncnado en a adera de a serra; escaaron e
decve hasta toparse con o que pareca ser un menhr o anta, un con|unto
megatco formado por ggantescas pedras cubertas de musgo. E profesor
- -278 278- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
condu|o a estadoundense hasta e menhr, pasaron por deba|o de unos
arcos formados por as rocas dspuestas unas sobre otras, como en
Stonehenge, y Toms empu| una gran pedra. Para sorpresa de Moart, a
pedra se mov, grando sobre su e|e, y reve una estructura nteror.
Cruzaron e pasa|e secreto y veron un pozo; se ncnaron sobre e broca y
mraron haca aba|o, se vean as escaeras en espra con e pasamanos
excavado en a pedra, abrndose en arcos sostendos por coumnas, zonas
de sombra excavadas en as paredes, a uz natura que asomaba desde o
ato.
-Ou es esto? -quso saber Moart.
-Un pozo nctco -expc Toms, con a voz que reverberaba por as
paredes cndrcas-. Estamos dentro de un anta, de una reproduccn de
un monumento funeraro megatco. Este ugar representa a muerte de a
condcn prmara de hombre. Tenemos que descender a pozo en
demanda de a esprtuadad, de nacmento de hombre nuevo, de hombre
escarecdo. Descendemos a pozo como s descendsemos dentro de
nosotros msmos, en busca de nuestra ama ms profunda. -Hzo un gesto
con a cabeza, nvtando a estadoundense a seguro-. Ande, venga.
Comenzaron a ba|ar as escaeras estrechas, rodeando as paredes de
pozo en una espra, grando en e sentdo de as agu|as de reo|, sempre
haca aba|o. E sueo estaba mo|ado y os pasos retumbaban por os
escaones de pedra como s emtesen un sondo metco, cascado y
tntneante, mezcndose con e gor|ear de os p|aros que nvada e absmo
por a abertura ceeste y que resonaba a o argo de agu|ero oscuro y
caracoeante. Las paredes se vean cubertas de musgo y humedad, y o
msmo ocurra con as baaustradas. Se ncnaron en e pasamanos y
observaron e fondo, e pozo es pareca ahora una torre nvertda. Toms
pens en a Torre de Psa excavada en a terra.
-Cuntos nvees tene este pozo?
-Nueve -d|o e profesor-. Y ese nmero no es casua. E nueve es un
guarsmo smbco, en muchas enguas europeas presenta seme|anzas con
a paabra nuevo. En portugus, no-e y no-o" En francs, neu/ y neu-e"
En ngs, nine y ne;" En taano, no-e y nuo-o" En aemn, neun y neu"
Nueve sgnfca, por eo, a transcn de o ve|o a o nuevo. Fueron nueve
os prmeros temparos, os cabaeros que fundaron a Orden de Tempe,
os msmos que estn en e orgen de a Orden Portuguesa de Crsto. Fueron
nueve os maestros que Saomn env en busca de Hram Abbf, e
arqutecto de su tempo. Demter recorr e mundo en nueve das en busca
de su h|a Persfone. Las nueve musas naceron de Zeus como
consecuenca de as nueve noches de amor. Son necesaros nueve meses
para que nazca un ser humano. Por ser e tmo de os nmeros prmaros,
e nueve anunca a a vez, y en esa secuenca, e fn y e prncpo, o ve|o y
o nuevo, a muerte y e renacmento, a cumnacn de un cco y e
comenzo de otro, e nmero que cerra e crcuo.
- -279 279- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Curoso...
Legaron, por fn, a fondo y observaron e centro de pozo nctco. Se
dbu|aba a un crcuo decorado por mrmoes bancos, amaros y ro|os
cubertos por pequeos charcos de barro. Dentro de crcuo de mrmo
surga una estrea octogona con una cruz orbcuar nsnuada en e nteror;
era a cruz de os temparos, a orden que tra|o e aa octogona a os
tempos crstanos de Occdente. Una de as puntas amaras de a estrea
ndcaba un agu|ero oscuro excavado en e fondo de pozo.
-Esta estrea es tambn una rosa de os ventos -expc Toms-. La
extremdad de a rosa apunta haca Orente. Es en Orente donde nace e
so, y es en su dreccn donde se construyen as gesas. E profeta
Ezeque d|o: La gora de Seor vene de Orente. Sgamos, pues, por
esta gruta.
E profesor se sumerg en as tnebas abertas en a pared de pedra y
Moart, despus de una breve vacacn, o sgu. Camnaron
cauteosamente, cas tanteando as paredes, movndose como cegos en
as entraas sombras de tne rreguar. Una hera de ucectas amaras
que surg en e sueo, a a zquerda, despus de a curva, os ayud a
camnar. Avanzaban ahora con mayor confanza, serpenteando por aque
argo agu|ero excavado en e granto. Se abr otra sombra oscura a a
derecha, era un nuevo camno en a gruta, e ndco de que aqueo, ms
que una conexn subterrnea, era un abernto. Famarzado con e
recorrdo, sn embargo, Toms gnor ese trayecto aternatvo y sgu
adeante, mantenndose en e camno prncpa hasta que una rend|a de
uz e anunc e mundo exteror. Sgueron en dreccn a a uz y veron un
arco de pedra sobre un ago crstano, con un ho de agua que caa sobre
a superfce quda en cascada, producendo un sondo mo|ado a
borbotones. Se detuveron ba|o e arco, donde e camno se bfurcaba frente
a ago; a se tena que decdr qu rumbo tomar.
-Izquerda o derecha? -pregunt Toms, querendo saber por dnde r.
-Izquerda? -arresg Moart, poco seguro de s msmo.
-Derecha -repuso e portugus, ndcando e trayecto correcto-. E fna
de tne es una reconstruccn de un epsodo de a Eneida, de Vrgo.
Representa a escena en que Eneas descende a os nfernos en busca de su
padre y se e pantea e dema de eegr e rumbo a enfrentarse a una
bfurcacn. Ouenes cogen a va de a zquerda son os condenados, os
destnados a fuego eterno. So e camno de a derecha conduce a a
savacn. Eneas opt por e de a derecha y atraves e ro Leteo, que e
permt egar a os Campos Eseos, donde se encontraba su padre.
Debemos, por eo, mtar sus pasos.
Sgueron por a derecha y e tne se vov ms oscuro, estrecho y ba|o.
En un punto determnado, as tnebas se abateron sobre ambos,
competas, totaes, y se veron obgados a avanzar cauteosamente,
- -280 280- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
papando as paredes hmedas, nseguros, vacantes. E tne se abr
fnamente a exteror, nundndose de uz en un camno de pedras sobre e
ago, como pedaos que asomasen de agua. Sataron de pedra en pedra
hasta a otra margen y se encontraron de regreso a bosque, rodeados de
coor, resprando e are perfumado de a tarde y oyendo e trnar suave de
os pardos que voaban de rama en rama.
-Ou sto ms extrao -coment Moart, que expermentaba en ese
nstante una sensacn de rreadad-. Pero es fascnante.
-Sabe, Neson? Esta qunta es un texto.
-Un texto? Ou quere decr con eso?
Ba|aban ahora por as veredas abertas entre os rboes.
Desembocaron nuevamente en e Porta de os Guardanes; Toms guo a
su nvtado por una escaera en espra construda dentro de una estrecha
torre de esto medeva, con amenas en e extremo.
-Antguamente, en tempos de a Inquscn y de oscurantsmo, en que
a socedad vva domnada por una Igesa ntoerante, haba obras
prohbdas. Los artstas eran persegudos, os nuevos pensamentos
sencados, os bros quemados, os cuadros rasgados. De ah surg a dea
de escupr un bro en a pedra. Eso es, a fn de cuentas, a Ounta da
Regaera. Un bro escupdo en a pedra. Es fc quemar un bro de pape
o rasgar a tea de una pntura, pero es mucho menos fc demoer toda
una propedad. Esta qunta es un espaco donde se encuentran
construccones conceptuaes que refe|an pensamentos esotrcos,
nspradas en e abernto de deas sugerdo por Francesco Coonna en su
hermtco ($#nerotoac&ia )oli#&ili y basadas en os conceptos que yacen
ba|o e proyecto de expansn martma de Portuga y en as grandes
eyendas cscas. S se prefere, y de aguna forma a travs de os mtos
transmtdos por a Eneida, por a Di-ina coedia y por 'os lusFadas, ste es
un gran monumento a os descubrmentos portugueses y a pape que
desempearon en os temparos, rebautzados en Portuga como
cabaeros de a Orden Mtar de Crsto.
Legaron a a base de a torre medeva y se nternaron por un camno
ms ancho, pasando por a Gruta de Leda en dreccn a a capa.
Marchaban ahora en senco, atentos a sondo de sus pasos y a rumor
decado de bosque.
-Y ahora? -pregunt Moart.
-Vamos a a capa.
-No, no es eso o que e estoy preguntando. Lo que quero saber es o
que fata para concur a nvestgacn.
-Ah -excam Toms-. Voy a estudar con atencn aque prrafo de
Umberto Eco, para ver s encuentro a cave que me abrr a ca|a fuerte de
- -281 281- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
profesor Toscano. Necesto tambn acarar unas cosas sobre e orgen de
Con. Tendr que hacer, para eo, un tmo va|e.
-Muy ben. Tenemos fondos para eso, ya o sabe.
Toms se detuvo |unto a un gran rbo, a unos pasos de a capa. Abr
a cartera y sac una ho|a de pape.
-ste es otro mstero sobre Con -d|o mostrando a ho|a.
-Ou es eso?
-Es una copa de una carta encontrada en e archvo de Veragua.
E estadoundense extend a mano y cog a fotocopa.
-Ou carta es sa? -Estud e texto y sacud a cabeza, mentras e
devova a ho|a a Toms-. No entendo nada, est escrto en portugus de
sgo XV.
-Yo se a eer -se ofrec Toms-. sta es una carta que se descubr
entre os papees de Crstba Con despus de su muerte. Est frmada,
f|ese, por e gran don |uan II, apodado e Prncpe Perfecto, e rey portugus
de Tratado de Tordesas, e hombre que e d|o a Con, y con razn, que e
camno a as Indas era ms corto rodeando Afrca que navegando haca
occdente, e monarca que...
-S muy ben qun fue don |uan II -nterrump Moart mpacente-.
Le escrb a Con, no?
-S. -Toms f| su atencn en e reverso de a ho|a y sea unas
neas horzontaes y vertcaes-. Ve estas neas? Son os pegues de a
carta. -Comenz a dobara-. S a dobamos sguendo os pegues, forma
un sobre donde se ee a dentfcacn de destnataro. -Mostr a ho|a
debdamente dobada-. La carta est drgda a xpovam coon noso
espca amgo en Seva. -Vov a despegar a ho|a para eer e texto, en
e reverso-. Dce o sguente: Xpova Coon. Nos don |uan por graca de
Dos Rey de Portuga y de os Agarves, de aquende y de aende e mar en
Afrca, Seor de Gunea os envamos muchos saudos. Vmos a carta que
nos escrbstes y a buena vountad y afeccn que por ea mostrs tener a
nuestro servco. Os agradecemos mucho. Y en cuanto a vuestra venda ac,
certamente, as por o que apuntastes como por otros respectos para que
vuestra ndustra y buen ngeno nos ser necesaro, a deseamos y nos
pacer mucho que vengs porque en o que vos toca nos dar a ocasn
de que debs estar contento. Y porque por ventura tuveres agn receo
de nuestras |ustcas por razn de agunas cosas a que ses obgao. Nos
por esta carta os aseguramos por a venda, estada y vueta, que no sers
preso, retendo, acusado, ctado, n demandado por nnguna cosa sea cv o
de crmen, de cuaquer cuadad. Y por a msma mandamos a todas
nuestras |ustcas que o cumpan as. Y por tanto os rogamos y
encomendamos que vuestra venda sea pronta y para eso no tengs bce
- -282 282- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
aguno y os o agradeceremos y tendrmoso mucho en cuenta. Escrta en
Avs a vente de marzo de 1488. E rey.
-Carta extraa, eh? -coment Moart ntrgado.
-Menos ma que est de acuerdo.
-Entonces e rey portugus nvt a Con a regresar a Portuga en
1488?
-No es exactamente eso o que dce.
-No?
-Lo que dce aqu es que Con env una carta a rey don |uan II
ofrecndoe nuevamente sus servcos. En esa carta, Con habra
manfestado sus temores en cuanto a a posbdad de tener que
enfrentarse a a |ustca de rey portugus.
-Pero por qu?
-Ago habr hecho en Portuga. No se ovde de que Con sa de
Portuga de forma precptada, agn da de ao 1484, cuatro aos antes de
este ntercambo de correspondenca. Ago ocurr que habr forzado a
fuga de hombre que descubrra Amrca y de su h|o Dogo a Espaa, pero
no sabemos qu. Uno de os msteros que rodean a Amrante es,
|ustamente, a fata de documentos sobre su vda en Portuga. Ocurreron
ah cosas muy mportantes, y, no obstante, no ha quedado nada que nos as
acare. Es como s exstese un agu|ero negro en ese perodo. Pero, por esta
carta, se deduce que ocurr ago que forz su fuga.
-Dnde est a carta de Con a don |uan II?
-Nunca fue encontrada en os archvos portugueses.
-Ou pena.
-Y hay otro detae curoso.
-Cu?
-La forma cas ntma en a que don |uan II se refere a Con antes de
que e navegante se hcese famoso: nuestro espca amgo en Seva. No
es una carta forma entre un soberano poderoso y un te|edor extran|ero sn
nstruccn, es una carta entre personas que se conocen ben.
Moart az a ce|a derecha.
-No parece que esa carta tenga nnguna reevanca para e probema de
orgen de Con.
Toms sonr.
-Ta vez no -admt-. O ta vez a tenga. En este caso, demuestra, por
o menos, que ambos se conocan mucho me|or de o que pensamos y que
Con haba frecuentado a corte portuguesa, o que pantea a hptess de
- -283 283- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
que se tratase de un nobe, posbdad que enca|a con otras dos cosas. La
prmera es, como ya hemos vsto, su casamento con a nobe doa Fpa
Monz, ago que en aque tempo era mpensabe para un pebeyo. Pero, s
tambn era nobe, cobra un nuevo sentdo.
-Est seguro de que no era posbe que un pebeyo se casase con una
nobe?
-Absoutamente seguro -confrm Toms con un movmento categrco
de a cabeza-. He habado con un compaero mo de a facutad, experto
en hstora de os descubrmentos, y me d|o que no conoca nngn caso, n
un soo caso, de matrmono de un pebeyo con una nobe en e sgo XV.
Conoca dos casos en e sgo XVI, unos burgueses rcos que se casaron con
dos mu|eres nobes, pero no en e sgo XV. En aque entonces era
mposbe.
-Hmm -farfu e estadoundense-. Y cu es a otra cosa que enca|a
con a hptess de que Con fuese un nobe?
E hstorador sac de a cartera un pape ms.
-La segunda es este documento, de que an no e he habado. Se trata
de a provsn de Isabe a Catca, fechada e 20 de mayo de 1493, por a
que se e conceda e escudo de armas a Con, que dce o sguente. -
Sea ese pasa|e en a ho|a que tena en sus manos-: Y en otro cuadro
ba|o a a mano zquerda as armas vuestras que sabades tener. -Mr a
Moart con expresn nterrogatva-. Las armas vuestras que sabades
tener? Entonces Con ya tena basn de armas? Y yo que pensaba que
no era ms que un te|edor de seda, humde y sn nstruccn. Cmo puede
ser que un te|edor de Gnova tuvese basn, eh? -Sac una ho|a ms de a
cartera y mostr e anverso, con una magen herdca en e ado zquerdo
-. Ahora f|ese, ste es e escudo de Con. Como ve, est compuesto por
cuatro mgenes. Encma, un casto y un en que representan os renos
de Casta y Len; a a zquerda, aba|o, unas sas en e mar que
representan os descubrmentos de Con. -Apoy e dedo en e tmo
cuarto de escudo, aba|o a a derecha-. Y sta es a magen que, segn d|o
Isabe a Catca, corresponda a as armas vuestras que sabades tener.
Y qu muestra? -Hzo una pausa antes de responder a su propa pregunta
-: Cnco ancotes de oro dspuestos en sotuer sobre un campo azu. Ahora
mre esto.
Mostr una magen de escudo portugus, a a derecha.
- -284 284- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Como ve, a magen de os cnco ancotes de oro de tmo cuarto de
basn de Con, aqu a a zquerda, es extraordnaramente parecda a as
armas reaes de Portuga, donde os cnco escudetes estn compuestos por
cnco besantes tambn dspuestos en sotuer, dbu|o que an hoy puede
encontrarse en a bandera portuguesa.
-Hoy cow!
-Es decr, e basn de Con remte drectamente a os smboos de
Len, Casta y Portuga.
-Increbe...
-Lo que enca|a con a decaracn de |oan Lorosano.
-Oun es se?
-|oan Lorosano era un |ursconsuto espao contemporneo de Con. -
Consut sus anotacones-. Lorosano se refr a Amrante como aguen
de que se dce que es ustano.
-Hmm -murmur Moart pensatvo-. Se dce, comenta ! Pero ese
ta Lorosano no est seguro...
-Oga, Neson, no se haga e desentenddo! Lo que est caro, o
reevante de esta afrmacn es que e orgen portugus de Con era, por o
vsto, fuente de comentaros.
-Pero hay aguen en aquea poca que afrmase ta|antemente que
Con era portugus?
Toms sonr.
-Casuamente, s. En e amado peyto de a prordad, dos testgos,
Hernn Camacho y Aonso Beas, se refreron a Con como e nfante de
Portuga.
-Ah! -gm e estadoundense, como s e hubesen cavado un cucho
en e pecho.
-Y an hay ago ms que quero contare -aad Toms, vovendo a
consutar a breta de notas-. En e momento cumnante de confcto
entre hstoradores espaoes e taanos acerca de verdadero orgen de
- -285 285- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Crstba Con, uno de os espaoes, e presdente de a Rea Socedad de
Geografa, Rcardo Betrn y Rzpde, escrb un texto que termn con una
frase crptca. D|o: e descubrdor de Amrca no nac en Gnova y fue
orundo de agn ugar de a terra hspana stuado en a banda occdenta
de a Pennsua entre os cabos Ortega y San Vcente. -Mr a Moart a
os o|os-. Esta es una observacn extraordnara, sobre todo consderando
que a hzo un prestgoso acadmco espao en un perodo de gran debate
naconasta espao sobre e Amrante.
-Dscupe -d|o e estadoundense-, pero no ego a ver qu tene eso
de extraordnaro...
-Neson, e cabo Ortega est en Gaca...
-Precsamente. Es natura que, en aque perodo, un espao defendese
e orgen espao de Con.
-... y e cabo de San Vcente se encuentra en e extremo sur de Portuga.
Moart desorbt os o|os. -Ah...
-Como ha observado, es perfectamente natura que, en un ambente de
gran debate naconasta, un hstorador espao defendese que Con
provena de Gaca. Pero que menconase expctamente toda a costa
portuguesa para expcar e orgen de Amrante, en aque contexto ya no
me parece norma. -Az e ndce-. A no ser que supese ago que se
ressta a revear.
-Y saba ago?
Toms sonr y mov a cabeza afrmatvamente.
-Por o vsto, ago saba. Rzpde tena un amgo portugus amado
Afonso de Dmeas, que era tambn amgo de cebre hstorador Armando
Corteso. En e echo de muerte, e nvestgador espao reve a su amgo
portugus que entre os papees de |oao da Nova, exstentes en un archvo
partcuar de Portuga, hay uno o varos documentos que acaran por
competo e orgen de Crstba Con. Dmeas e pregunt varas veces
cu era ese archvo partcuar. Rzpde e d|o que, dada a carga emocona
con que se debata en Espaa a cuestn coombna, se arresgara a
provocar un escndao s e revease dnde podra encontrar ta documento
o documentos. Poco despus, e hstorador espao mur, evndose e
secreto a a tumba.
Se vov y reanud a marcha, drgndose a a catedra en mnatura
que era a capa, un msteroso ugar ms que a Ounta da Regaera
encerraba dentro de sus muros, un nuevo captuo en aque bro
extraordnaro excavado en a pedra.
- -286 286- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Con e corazn rebosante de esperanza, Toms aparec e sbado
sguente ante e porta de a casa de Sao |oao do Estor. Levaba en os
brazos un vstoso bou+uet de cnas, unas bancas, otras ro|as, otras
amaras, con sus ptaos anchos que, abertos a a uz como s abrazasen
e mundo, reveaban pequeos tubtos banquecnos en e nceo. Haba
edo en e bro de Constanza que as cnas sgnfcaban e pensamento
puesto en quen estaba ausente; que expresaban mensa|es
meodramtcos, de esto estoy de uto por tu ausenca o, smpemente,
te echo de menos; sentmentos que consder adecuados para a
ocasn. Pero su suegra, que sa a porta a atendero, contemp as fores
con despreco y mene a cabeza cuando e pregunt s poda habar con
su mu|er.
-Constanza no est en casa -e d|o con un tono seco.
-Ah -repuso Toms decepconado-. No puedo reamente habar con
ea, no?
-Ya e he dcho que no est en casa -rept a suegra con una acttud
brusca, cas deetreando as paabras, como s e estuvese habando a un
no.
-Y Margarda?
-Est dentro. Voy a amara.
Antes de que doa Teresa se vovese para r a buscar a su neta, Toms
e extend e ramo.
-Puede, a menos, entregare estas fores?
La suegra vac, o mr de arrba aba|o, como quen quere decre a
otro que no abuse, y vov a menear a cabeza, ntmamente satsfecha por
poder negare ago una vez ms.
-Usted no es for que se huea.
Margarda ya haba amorzado, as que fueron drectamente a sto que
quera vstar. E |ardn Zoogco. Pasaron a tarde deambuando por e
parque y comendo paomtas y agodones de azcar. Las serpentes y otros
reptes hceron que se enroscase en su padre para que a tuvese en
brazos, gua que frente a as |auas de as feras; e espectcuo de os
defnes, en cambo, fue dferente, y a na no se cansaba de satar y
apaudr sus habdades en e agua. Toms se descubr pensando en qu
dferente era e parque zoogco a a Ounta da Regaera: uno se agtaba
en un buco aegre; a otra se recoga ba|o un aura tenebrosa y tacturna.
Tan dferentes y tan seme|antes, ambos parques temtcos, os dos creados
por e msmo hombre, Carvaho Montero, e monaro que, agn da de
prncpos de sgo XX, haba reundo anmaes sava|es en Lsboa y msteros
esotrcos en Sntra.
- -287 287- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E ceo adqur una tonadad prpura y dorada, era e so que descenda
para besar e horzonte. Sntendo que e fro de crepscuo nvada a
sombra crecente y entraba en sus ropas, saeron de |ardn Zoogco y se
refugaron en e caor de coche. En e va|e a casa, pasaron por e centro
comerca de Oeras e hceron as compras para abastecer e frgorfco.
Margarta quso un dsco de dbu|os anmados y en e carrto de
chocoates. Es pa'a ms amgos, expc. Toms ya haba renuncado a
oponerse a estos ataques de generosdad, a su h|a e encantaba comprar
regaos para todo e mundo y hasta egaba a extremo de dar ago suyo
cuando a aguen e gustaba. Saeron de hpermercado y fueron a un
restaurante de comda rpda, donde pderon dos hamburguesas con
patatas frtas y gaseosa.
-Cmo te amas? -pregunt Margarda, observando desde a barra a
chco ocupado en envover a comda.
-Eh? -se sorprend e camarero, evantando a cabeza para mrar a
aquea chca de aspecto extrao que e haba drgdo a paabra |unto a a
ca|a regstradora.
-Cmo te amas?
-Pedro -respond, sempre domnado por a prsa en atender.
-Ests casado?
E chco sot una carca|ada, dvertdo con a nesperada ndscrecn de
a na.
-Yo? No.
-Tenes nova?
-Pues... s.
-Es bonta?
-Matgarda -nterrump Toms, que ya vea que e nterrogatoro se
saa de a raya y que e camarero se sonro|aba-. De|a a seor en paz, no
ves que est traba|ando.
La na se ca un nstante. Pero fue so un nstante.
-Le das besos en a boca, no?
-Margarda!
Se evaron a casa a comda envueta. Cenaron en a saa vendo
teevsn, con os dedos sucos de ktchup y a grasa de a comda rpda.
Haca as once de a noche fueron a acostarse, pero Toms se vo en a
obgacn de eere, por ensma vez, a hstora de Cencenta, rtua de
que ea no poda prescndr.
-Ou hcste durante a semana? -e pregunt su padre cuando cerr
e bro y Cencenta ya vva fez con su prncpe en e paaco.
- -288 288- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Fu a coego y a v' a docto' Ove'a.
-Ah? Y qu te ha dcho?
-Oue tengo que hac' ms anss.
-De qu?
-De sangue.
-De sangre? Eso es nuevo. Por qu?
-Po'que estoy muy pda.
Toms a contemp. Reamente, tena a pe muy banca, de una
bancura desvada, poco saudabe.
-Hmm -murmur mentras a observaba-. Y qu ms ha dcho?
-Oue tengo que hac' deta.
-Pero t no ests gorda. Margarda se encog de hombros.
-E ha dcho eso.
Toms se vov haca a mesa de noche y apag a uz de a mpara.
Se acerc a su h|a y a abrg me|or.
-Y mam? -pregunt en a oscurdad-. Cmo est?
-Est ben.
-Sgue orando?
-No.
-No ora?
-No.
Toms se qued caado un momento, decepconado.
-Crees que ya no me quere? -pregunt para ver s se enteraba de
ago ms. -No.
-No me quere, eh?
-No.
-Por qu dces eso, h|a?
-Po'que ea tene aho'a un amgo nuevo. Toms se ncorpor en a
cama, sobresatado.
-Cmo?
-Mam tene un amgo nuevo.
-Un amgo? Ou amgo?
-Se ama Ca'os y a abuea dce que es muy guapo. Es mucho me|'
pa'tdo que t.
- -289 289- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 14 Captulo 14
Suaves.
Como os pasos de una baarna deszndose gracosamente por un
escenaro, como e arruar de un beb consoado |unto a seno cdo y
acogedor de su madre, comenzaron sendo suaves os movmentos de as
ho|as que se azaban de sueo, revooteando en satos ntermtentes hasta
ponerse a remonear, grando y grando sobre un e|e nvsbe, sopadas por
una brsa caurosa que poco a poco empez a agtarse; a brsa se
transform as, de ese modo gradua, cas mperceptbe, en un remono de
povo, un torbeno de are que arrastraba as ho|as amaras y ro|zas por a
cae, rodando en una extraa danza de vda, de un rumbo tan ncerto que
muy pronto e vrtce ventoso abandon a acera e nvad a a|etreada
cae que bordeaba as muraas de a cudad ve|a. Toms evt a coumna
de ventos gratoros, que, en forma de embudo, erraba sobre e asfato, y
aceer e paso, cruzando a cae Sutn Sueyman |unto a a Kkar Shaar
Shkhem y mezcndose con a muttud. Pedras antguas, menaras,
asomaban por os rncones, guardando memoras que, en aquea cudad,
estaban hechas de sangre y door, de esperanza, fe y sufrmento. Pedras
fuertes como metaes y sas como marf.
Suaves.
E da haba amanecdo fresco y seco, aunque e so se revease
ncemente e nsoportabe para quen se someta a sn proteccn en a
cabeza. Una masa de gente surga de todos ados y ba|aba a vasta
escanata, convergendo en a gran puerta en una agomeracn crecente,
como hormgas goosas que afuyeran haca una gota de me, cada vez ms
y ms, concentradas frente a a mrada atenta y vgante de os hombres
con unformes verde ova y casco, os sodados de Tsaha que paraban a un
transente aqu e nterpeaban a otro a, sempre para pedr os
documentos y revsar as bosas con os M-16 que se baanceaban en
bandoera. Las armas parecan descudadas, pero todos saban que eso era
pura aparenca. E movmento en torno a a monumenta puerta de
Damasco era nervoso, compacto, con personas y ms personas
hormgueando en dreccn a a gran entrada, rodeando os puestos
ambuantes con frutas, verduras y panes duces, murmurando paabras
mperceptbes, nsutando, dndose codazos as unas a as otras; y Toms
ah en e medo, |unto a os rabes que o rodeaban con os oores a sudor
- -290 290- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
de quenes haban vendo de e|os a hacer compras a sou2 o a rezar a A
en a gran mezquta de A Aqsa. Apretado por a moe humana que o
arrastraba haca a gran entrada norte de a cudad ve|a de |erusan, az
a cabeza y vo, arrba, a dos sodados sraees nstaados en a cma de a
puerta de Damasco, acechando a a muttud entre as amenas de a
muraa, escrutando cada fgura humana, una a una, en busca de seaes
que desencadenasen a aerta.
La corrente humana o transport por a gran puerta, pero e camno
enseguda vov a estrecharse, entrando en e casero ba|o de barro
musumn. Toms se senta como s o arrastrasen as aguas, ncapaz de
resstrse a su tremenda fuerza, sguendo a marea en una acttud de
abandono, de|ndose evar haca una cae estrecha y bucosa; se vea a
una tenda de artesana y, a ado, puestos con frutas: reconoc naran|as,
ptanos y dtes, e ncuso frascos con amendras y acetunas negras.
Enfrente se e abran tres camnos; se dspersaba a muttud de modo
que se vova menos denso e fu|o de gente que brotaba sn cesar por a
puerta de Damasco. Busc con a mrada e nombre de as caes; a de a
derecha era a Souk Khan E-Zet, donde se vsumbraban pequeas
panaderas, pasteeras y tendas de comestbes, y a de a zquerda tena
un carte que ndcaba e hospco Indano y a puerta de as Fores. Consut
e mapa y tom una decsn; e nteresaba a de centro, por o que sgu
avanzando haca e sur. Pas por deba|o de un edfco en arco sobre a cae
y, en un gero decve, se encontr con una nueva bfurcacn. En a
esquna se azaba e compe|o de hospco Austraco y a cae|uea que
desembocaba a, por a zquerda, tena en una pared, en hebreo, rabe y
atn, un nombre que o hzo detenerse.
Va Doorosa.
Toms no era un hombre regoso, pero no pudo de|ar de magnar, en
aque nstante, a fgura de |ess encorvada arrastrndose por aquea cae
estrecha con una cruz a cuestas; e reo escotado por egonaros romanos y
con hos de sangre que se e escurran de a cabeza y goteaban en a
pedra. La magen era, en aque sto, un refe|o condconado, cas un cch;
tantas veces haba vsto reproduccones de aque recorrdo fatdco que, una
vez egado a, a enfrentarse con e nombre de a Va Doorosa en a pared
de a cae, sus o|os fueron nundados por secuencas magnadas de os
hechos ocurrdos dos m aos atrs.
E mapa e ndcaba que tendra que atravesar toda a cudad ve|a por a
arga cae|uea que tena por deante. Entr por a E-Wad, por donde
momentneamente zgzagueaba a Va Doorosa, pas por e Yeshvat Torat
Cham y sgu avanzando, de|ando atrs a cae que Crsto recorrera en
sus tmas horas de vda. En a prmera bfurcacn a a zquerda, sodados
de Tsaha, e e|rcto srae, haban montado un puesto y controaban e
acceso a Bar Kuk, a estrecha cae que conduca a compe|o sagrado de
Haram E-Sharf y de a mezquta de A Aqsa, mpdendo e paso a todos os
- -291 291- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
no musumanes; aparentemente, se ceebraba a una ceremona regosa
smca que nade quera perturbar. Ceda por os edfcos que a
bordeaban y cruzando sucesvos tnees y arcos, a E-Wad estaba protegda
de so; una brsa fresca a recorra de punta a punta, hacendo que Toms
se estremecese de fro mentras hoaba su sombra a paso rpdo,
gnorando as mtpes tendas de toda case, aunque anzase fugaces
mradas curosas a os ocaes con vas|as de cobre y bronce amontonadas a
a entrada. Despus de pasar por Hammam E-An se met por a Rechov
Hashasheet en dreccn a barro armeno, a oeste, pero en a esquna de
edfco Tashtamuryya gr a a zquerda y entr en e barro |udo.
Ago muy dferente susttuy aqu a murmuo de as cae|as rabes; os
espacos eran ms abertos y tranquos, cas buccos, y no se vea n un
ama, so se oa e arruo aegre de os p|aros y e rumor pcdo de os
rboes con as copas sacuddas por e vento. E vstante dentfc a cae
Shone Haakhot y busc e nmero de a puerta. |unto a tmbre braba una
paca dorada, escrta en hebreo y con e ttuo en ngs por deba|o, en
etras ms pequeas: The Kabbaah |ewsh Ouarter Center. Pus e botn
negro y oy un ectrco t zumbando en e nteror. Unos pasos se
acercaban y a puerta se abr; un chco |oven, con gafas redondas y barba
raa muy fna, o mr nterrogante.
37o2er to- -saud e muchacho, dando os buenos das en hebreo y
preguntando en qu poda ser t-. 6a uc&al laasot leaanc&a,
3S&alo -respond Toms y consut a breta de notas, en busca de
a frase que haba escrto en e hote ndcando que no saba habar en
hebreo-. Pues..., einene $odeQa i-rit" -Mr a |oven |udo ntentando
comprobar s o haba entenddo-. Do $ou s#ea2 Englis&,
3Ani lo e-in anglit -repuso e chco, meneando a cabeza.
Era evdente que no entenda ngs. E portugus o mr con ntensdad,
cavando sobre cmo resover e probema.
-Pues..., Soomon..., eehh -ttube ntentando preguntar por e rabno
con quen haba quedado en encontrarse-. Rab Soomon Ben-Porat?
3A&, 2en -asnt e srae, abrendo a puerta e nvtndoo a entrar-.
7eQ-a2as&a0
E |oven anftrn o condu|o a una sata pequea, decorada con
sobredad, sot un breve Bslac& liC, hacndoe una sea para que
esperase, se ncn en una suave reverenca y desaparec por e paso.
Toms se sent en un sof oscuro y observ a saa. Los muebes eran de
madera oscura y as paredes estaban repetas de cuadros pntados con
caracteres hebracos; se trataba seguramente de ctas de Antguo
Testamento; se cerna en e are certo tufo a acanfor y a pape ve|o,
mezcado con e oor cdo de a cera y de barnz. Un ventanuco daba a a
cae, pero os cortna|es so de|aban pasar aguna uz dfusa, sufcente
para hacer brar os grantos de povo que foraban en a saa.
- -292 292- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Mnutos despus, oy voces que se acercaban y un hombre corpuento,
robusto a pesar de aparentar cas setenta aos, aparec en a puerta de a
sata. Iba vestdo con un talit de agodn banco, con stas moradas y fecos
bancos y azu ceeste que pendan de os bordes, tra|e que, por o vsto, no
se haba qutado desde a s&ac&arit matna; uca una abundante barba
grs, tamdca, como s fuese Pap Noe o un rey asro, y un sodeo de
tercopeo negro sobre a cabeza cava.
3S&alo aleic&e -saud e recn egado, extendendo a mano con
eeganca-. Soy e rabno Soomon Ben-Porat -d|o en un ngs pausado,
con un notoro acento hebreo-. Con qun tengo e gusto de habar?
-Soy e profesor Toms Noronha, de Lsboa.
-Ah, profesor Noronha! -excam efusvamente. Se deron un vgoroso
apretn de manos. Toms not que e rabno tena una mano carnosa pero
frme, que estuvo a punto de comprmr a suya-. ?aQi leQ&a2ir otc&a0
-Cmo?
-Mucho gusto en conocero -rept ahora en ngs-. Ha tendo un
buen va|e?
-S, estupendo.
E rabno e hzo una sea para que o acompaase y o ev por e paso
a otra saa, paroteando sobre a marava que eran os avones hoy en da,
fantstcos nventos que permtan va|ar ms deprsa que a paoma de
No. Camnaba con aguna dfcutad, baanceando su enorme cuerpo en
una y otra dreccn, y su andar era tan ento que e trayecto se hzo argo.
A fondo de paso, entr en o que pareca ser una bboteca con una gran
mesa de robe en e centro; nvt a Toms a sentarse en una de as sas
que haba |unto a a mesa y msmo ocup otra sa en e ado opuesto.
-sta es nuestra saa de reunones -expc, con a voz ronca y
tronante, con un acento gutura, arrastrando as r con su ngs con de|o
hebreo: a expresn Beeting rooC son como Beeting rrrooC-.
Ouere tomar ago?
-No, gracas.
-N agua?
-Ben..., agua podra ser.
E rabno mr a entrada de a saa.
-Cham -grt-. 6aQi"
A os pocos mnutos aparec |unto a a puerta otro hombre con una |arra
de agua y dos vasos en una pequea bande|a. Aparentaba tener unos
trenta y pocos aos. Era degado, tena una arga barba oscura y un peo
castao rzado, con un sodeo te|do en a cabeza. Entr en a saa y
depost a |arra y os vasos sobre a mesa.
- -293 293- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Este es Cham Nass -d|o e rabno, presentando a hombre. -Se ro-.
E Rey de os |udos.
Toms y Cham ntercambaron s&alos y un apretn de manos.
-Usted es profesor en Lsboa? -pregunt Cham en ngs. -S.
-Ah... -excam. Se notaba que tena ganas de aadr ago ms, pero se
contuvo-. Muy ben.
-Cham es de orgen portugus -expc e rabno-. No, Cham?
-S -d|o ba|ando a cabeza con modesta.
-Ah, s? -se admr Toms-. |udo portugus?
-S -confrm Cham-. M fama es sefardta.
-Sabe o que es un sefardta? -pregunt e rabno.
-No.
-Es un |udo de a pennsua Ibrca.
-Ah, sefard.
-S. Sefardes o sefardtas, es o msmo. -Se encog de hombros-. Los
sefardes fueron expusados de a pennsua Ibrca arededor de 5250.
-De 5250? -pregunt Toms sn entender.
-S, 5250, ao ms, ao menos. -Hzo una pausa y sus o|os se
desorbtaron en una expresn comprensva, como s hubese sdo umnado
en aque nstante: haba entenddo ahora a extraeza de portugus-. Ao
|udaco, caro.
-Ah, vae. Es que, segn e caendaro crstano, eos saeron a fnaes
de sgo XV.
-Ta vez, pero nosotros hacemos sempre as cuentas segn nuestro
caendaro. -Beb un trago de agua-. S no me equvoco, os sefardes
expusados sumaban, en tota, cas doscentas cncuenta m personas.
Abandonaron a pennsua Ibrca y se dspersaron por e norte de Afrca,
por e Impero otomano, por Suramrca, por Itaa y por Hoanda.
-Mre -nterrump Toms-. Espnosa era un |udo portugus y su
fama huy a Hoanda.
-S -asnt e rabno-. Los sefardes eran muy cutos, ta vez de os
|udos con ms conocmentos que vvan en aque entonces. Fueron os
prmeros en rse a vvr a Estados Undos y an hoy se consderan e na|e
ms prestgoso de |udasmo.
E hstorador portugus apoy e codo zquerdo en a mesa
sostenndose a cara.
- -294 294- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Sabe? La expusn de os |udos fue una gran estupdez, posbemente
de os mayores dsparates aguna vez cometdos en Portuga -excam con
expresn meancca-. Y no so debdo a a cuestn humana. Su sada
est drectamente reaconada con e decve de pas.
Soomon Ben-Porat parec nteresarse.
-Ah, s? En qu sentdo?
Toms o mr con atencn.
-Dgame una cosa: en su opnn, qu hace que una persona o un pas
sean rcos?
-Pues... e dnero, supongo. Ouen tene dnero es rco.
-Parece gco -asnt e portugus-. Pero hace unos aos se pubc
en Portuga e bro de un profesor de Harvard, ttuado 'a ri+ueAa $ la
#obreAa de las naciones, que defna a rqueza de un modo dferente. Por
e|empo, ser Araba Saud un pas rco? Basndonos en su defncn, s,
porque tene mucho dnero. Pero, cuando os saudes necestan construr un
puente, qu hacen? Laman a unos ngeneros aemanes. Cuando queren
comprar un coche, adnde se drgen? A Detrot, en Estados Undos.
Cuando pretenden usar un mv, van a compraro a Fnanda. Y as
sucesvamente. -Hzo un gesto en dreccn a rabno, nterpendoo-.
Ahora, dgame: qu ocurrr e da en que se acabe e petreo?
-Cuando se acabe e petreo?
-S. Ou e ocurrr a Araba Saud cuando se acabe e petreo?
-No o s -contest rndose e rabno-. Vovern a ser pobres,
supongo.
Toms o apunt con e ndce en un gesto rpdo.
-Exactamente. Vovern a ser pobres. -Abr as manos como s
expusese una evdenca-. Por tanto, o que hace a rqueza de un pas no
es e dnero. Es e conocmento. Gracas a conocmento se genera dnero.
Puedo no tener petreo, pero, s s construr puentes y fabrcar
automves y dsear mves, soy capaz de generar rqueza de una forma
duradera. Es eso o que vueve rcos a una persona o a un pas.
-Entendo.
-Ahora ben, qu ocurr en Portuga en a poca de os
descubrmentos? E pas se abr a conocmento. E nfante don Henrque
reun a grandes cerebros de su tempo, portugueses y extran|eros, que se
dedcaron a nventar nuevos nstrumentos de navegacn, a crear un nuevo
tpo de barcos, a desarroar armas ms sofstcadas, a avanzar en a
cartografa. Fue, en fn, un perodo de gran rqueza nteectua. Muchos de
esos portugueses y extran|eros eran crstanos, pero no todos.
-Agunos eran |udos...
- -295 295- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Precsamente. Haba |udos entre os cerebros que concberon os
descubrmentos, y agunos fueron muy mportantes. Tra|eron nuevos
conocmentos a pas, abreron puertas, estabeceron contactos,
encontraron fnancacones, seaaron nuevas perspectvas. Mentras que
os casteanos perseguan a os |udos, os portugueses os protegan. Pero,
a fnaes de sgo XV, as cosas comenzaron a cambar. Los Reyes Catcos
expusaron a os |udos de Espaa en 1492 y muchos buscaron refugo en
Portuga, sendo protegdos por e rey don |uan II. E probema es que su
sucesor, e rey don Manue I, comenz, en certo momento, a amentar e
sueo de convertrse en rey de toda a pennsua Ibrca, y desgnar a
Lsboa como capta, y encar una campaa de seduccn de os Reyes
Catcos. Uno de os pasos fundamentaes de ese pan era a boda de don
Manue con una h|a de os Reyes Catcos, para factar una eventua
unn dnstca, pero a propa nova, fantca catca, puso una condcn
para contraer matrmono.
-Ouera a expusn de os |udos -advn e rabno.
-Eso es. No quera |udos en Portuga. En condcones normaes, don
Manue habra mandado a a nova y a os Reyes Catcos a paseo. Pero
aqueas no eran condcones normaes. E rey portugus quera ser rey de
toda a pennsua Ibrca. Enfrentado a a condcn mpuesta por a nova, y
presonado tambn por a Igesa portuguesa, e neco de don Manue ced.
Intent, no obstante, un subterfugo. En vez de expusar a os |udos, pens
en convertros a a fuerza. En una ggantesca operacn desatada en 1497,
e rey os bautz contra su vountad. Fueron crstanzados as setenta m
|udos portugueses, que comenzaron a amarse crstanos nuevos. Pero a
mayora sgu profesando a regn |udaca en secreto. En consecuenca,
se efectu en 1506 a prmera matanza de |udos en Lsboa, un pogromo
conducdo por e popuacho que acab con dos m muertos. Esas accones
eran comunes en Espaa, donde a ntoeranca se haba generazado desde
haca mucho tempo, pero no en Portuga. E resutado fue catastrfco. Los
|udos comenzaron a hur de pas, evndose consgo un precoso tesoro:
sus conocmentos, su curosdad, su esprtu nventvo. Ese prmer paso se
proong en a dcada de 1540 con a nstaacn de a Inquscn en
Portuga, y e desastre se hzo competo cuarenta aos despus, cuando se
concret fnamente a unn dnstca con Espaa soada por don Manue,
pero ba|o domno espao. Espaa se va de mtodos oscurantstas an
ms radcaes. Portuga se cerr a as nfuencas extran|eras y a
conocmento. Se prohberon os textos centfcos, a educacn pas a ser
controada excusvamente por a Igesa, e pas se hund en a gnoranca
de fanatsmo. Con a prohbcn de |udasmo, Portuga entr en un perodo
de decve que so puntuamente consgu compensar.
-Esa es una manera nteresante de conocer a hstora de un pas -
coment e rabno con una sonrsa-: a travs de as decsones
equvocadas.
- -296 296- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pequeas causas, grandes efectos -observ Toms.
E rabno cooc a mano sobre e hombro de Cham, en un gesto
afectuoso, pero mantuvo a mrada en e portugus.
-Cham, e Rey de os |udos, es descendente de una de as famas
sefardtas ms mportantes de Portuga. -Vov e rostro haca su
protegdo-. No es as, Cham?
Cham baance afrmatvamente a cabeza, en un gesto humde.
-S, maestro.
-Cmo se amaban sus antepasados? -quso saber Toms.
-Ouere e nombre en portugus o en hebreo?
-Pues... os dos, creo yo.
-M fama adopt e nombre Mendes, pero se amaba, en readad,
Nass. Aos despus de haber comenzado as persecucones en Lsboa, ms
antepasados huyeron a Hoanda y despus a Turqua. La matrarca de a
fama era Graca Nass, que recurr a su nfuenca sobre e sutn turco y
a sus mtpes contactos comercaes para ayudar a os crstanos nuevos a
hur de Portuga. Leg hasta e punto de organzar un bocot comerca a os
pases que perseguan a os |udos.
-La seora Graca Nass se hzo famosa entre nuestro puebo -aad e
rabno-. E poeta Samue Usque e dedc un bro en portugus,
Consolaga as tribula+oes de @srael, y a consagr como e corazn de os
|udos.
-E sobrno de Graca, |os Nass, tambn huy de Lsboa a Estambu -
d|o Cham retomando su reato-. |os eg a ser un famoso banquero y
estadsta, que trab amstad con monarcas europeos y fue conse|ero de
sutn, quen o nombr duque. |os y Graca fueron os |udos que
asumeron e contro de Tberades, en Israe, ncentvando a os dems
|udos para que vnesen a estabecerse aqu.
Toms sonr.
-Usted est nsnuando que fueron dos |udos portugueses, sus
antepasados, quenes ncaron e confcto de Orente Medo?
Los dos sraees tambn esbozaron una sonrsa.
-Es una manera de ver as cosas -consder Cham, acarcndose a
barba rzada-. Prefero pensar que fueron nstrumentos de Dos para
devovernos a Terra Prometda.
-Pero usted no sabe o me|or -sea e rabno-: que os Nass se
vov tan rco, tan rco que an hoy es conocdo como e Rey de os |udos.
-Az un dedo-. Era rey tambn porque a paabra nassi sgnfca rey en
hebreo. -Acarc e cabeo de Cham-. Por eo, por ser descendente de
- -297 297- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
a fama de |os y por tener e nombre Nass, yo amo a Cham e Rey de
os |udos.
-E|empo de una gran prdda para m pas -observ Toms-.
Imagnense qu haramos s a fama de Cham se hubese quedado en
Portuga.
Soomon mr e gran reo| de pared de a bboteca.
-Esa y muchas otras famas -coment meanccamente y respr
hondo-. Pero nosotros estamos aqu habando, habando, y an no hemos
tocado e tema de nuestra reunn, no?
Haba dado pe para que Toms cogese su ve|a cartera y sacase un fa|o
de fotocopas.
-Muy ben -excam-. Como e d|e por tefono, necesto su ayuda
para anazar estos documentos. -Puso e fa|o sobre a mesa y o empu|
haca e rabno; destac una ho|a en especa-: E ms ntrgante es ste.
Soomon se a|ust unas gafas pequeas y se ncn sobre a fotocopa
para anazar as etras y seaes que a estaban reproducdas.
-Ou es esto? -pregunt e rabno, sn apartar a vsta de a ho|a.
-La frma de Crstba Con.
E ve|o |udo acarc su abundante barba banca, pensatvo; se qut as
gafas y mr a Toms.
-Esta frma da para decr muchas cosas -coment.
E portugus mene afrmatvamente a cabeza.
-Me pareca -d|o-. Cree que tene que ver con a cbaa?
Soomon vov a ponerse as gafas y estud de nuevo a ho|a.
- -298 298- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Es posbe, es posbe -asnt a cabo de unos mnutos. De| a
fotocopa en a mesa, se acarc sus fnos abos con os dedos, observando
en senco as posbdades contendas en aquea estructura de etras y
seaes y suspr-. Necesto que me d agunas horas para consutar unos
bros, habar con unos amgos y estudar me|or esta frma. -Mr e reo| de
pared-. Son as once de a maana..., pues..., a ver... Vaya a dar un paseo
y vueva a eso de..., pues..., a eso de as cnco de a tarde... Puede ser?
-Caro que s.
Toms se evant y e rabno e hzo una sea a Cham.
-Cham va con usted. Es un buen gua y o evar a pasear por a cudad
ve|a. -Hzo un gesto vago de despedda con a mano-. 'e&itraQot"
Y, ovdndose de nmedato de os dos hombres que se ban de a saa,
como s no fuesen ms que fantasmas que se voatzaran en e are, e
ve|o cabasta se sumerg en os sgnos de a ho|a y se ntern en os
msteros de a frma de Crstba Con.
E are segua fresco y seco en a cae, a pesar de fuerte so que baaba
e casero y as pazoetas de barro |udo. A sar de edfco, Toms cerr
a cremaera de su abrgo y sgu a Cham.
-Ou e gustara vstar? -pregunt e srae.
-Lo habtua en estas ocasones, creo. E Santo Sepucro y e Muro de as
Lamentacones.
-A cu quere r prmero?
-Cu est ms cerca?
-E Muro Occdenta -d|o Cham seaando haca a derecha-. Est a
unos cnco mnutos de aqu.
Decderon comenzar por e muro sagrado de |udasmo. Graron haca e
sur, cogeron a Yeshvat Etz Cham hasta a paza Hurva. Este era e prmer
espaco ampo que Toms encontraba en a cudad ve|a; se vean cafs,
terrazas, tendas de sou-enirs y agunos rboes, en una paza domnada
por as cuatro snagogas sefardes, construdas por os |udos espaoes y
portugueses en e sgo XVI, por as runas de a snagoga Hurva y por e
esbeto mnarete de a desaparecda mezquta Sdna Ornar. Los dos graron
haca e este, entrando por os pasa|es arqueados de a agtada Tferet
Ysrae, y zgzaguearon por entre un abernto de cae|ueas repetas de
tendas de sou-enirs"
-Cree que e rabno podr descfrar a frma? -pregunt Toms,
camnando a ado de Cham, mentras sus o|os recorran a cae.
-Oun? E maestro Soomon?
- -299 299- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-S. Cree que descubrr e verdadero sentdo cabastco de aque
documento?
-E maestro Soomon Ben-Porat es uno de os me|ores cabastas de
mundo. Vene a consutaro gente de todas partes para desvear os
secretos de a Tora. Sabe? E no es nngn C&eler c&oc&e"
-Nngn qu?
-Chemer chochem.
-Ou es eso?
34C&eler c&oc&e, Sgnfca hombre sabo de Chem.
Toms mr a su compaero con expresn nterrogatva.
-E rabno Soomon no es un hombre sabo?
-Lo es, s -d|o Cham y se ro-. Pero no es un sabo de Chem.
E portugus no entend a graca.
-No es un sabo de Chem? Ou quere decr con eso?
-Dscupe, es un chste nuestro -expc e |udo, dvertdo-. Chem es
una cudad de Poona cuyos habtantes son ob|eto de bura entre os |udos.
No cuentan os ngeses ancdotas sobre os randeses y se dverten os
franceses a costa de os begas? Pues nosotros contamos ancdotas sobre
os sabos de Chem. Decmos que una persona es un sabo de Chem
cuando tene deas necas.
-Ah, s? Cmo, por e|empo?
-Mre, un rabno de Chem promet certa vez que acabara con a
pobreza en a cudad. De entonces en adeante, promet, os pobres se
enaran de carne y os rcos tendran que conformarse con pan. Los fees
preguntaron cmo, admrados ante e proyecto. Cmo hara e maestro ese
magro? E rabno respond: Muy senco. A partr de ahora amaremos
carne a pan y pan a a carne.
Ambos sotaron una carca|ada.
-Eso es pasarse de sto -coment Toms-. Hay ms e|empos?
-Oh, as hstoras de Chem son nfntas -observ Cham-. Una vez os
sabos |udos se reuneron para dscutr cu era e astro ms mportante: e
So o a Luna. E rabno de Chem no tuvo dudas: La Luna, d|o. Ah, s?,
se admraron os dems rabnos. Y por qu? E rabno de Chem fue
concuyente: Oun necesta de So a a uz de da? Nos hace fata a uz
de a Luna, por a noche, cuando est todo oscuro.
Nuevas carca|adas.
-Ustedes cuentan muchas ancdotas?
-Muchas, muchas.
- -300 300- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Sobre os sabos de Chem?
-Pues... s, aunque, mrndoo ben, contamos ancdotas sobre nosotros
msmos. Nos encanta hacer bromas sobre os |udos, sobre sus
pecuardades, su mentadad. -Az a mano, como quen hace una
advertenca-. Pero, atencn, nos moesta cuando o hacen otros.
-Ocurre o msmo con os portugueses -ntervno rndose Toms-.
Oue un portugus habe ma de un portugus est ben. Oue o haga un
extran|ero, no.
-Ah, no e quepa a menor duda de que han heredado eso de nosotros -
coment Cham-. Nos gusta rernos sobre todo de una cosa: de c&utA#a&
de os |udos.
-Ou es eso?
-E c&utA#a&? S..., pues..., no o s, es una espece de descaro, una
nsoenca de a que so os |udos son capaces. Por e|empo, un |udo fue a
|uco por haber asesnado a sus padres. Como era |udo y, en consecuenca,
tena mucho c&utA#a&, decd supcar cemenca a |uez aegando que era
hurfano de padre y de madre.
Ms carca|adas.
Pasaron por a snagoga Yeshvah y egaron a una ampa paza. A fondo
se azaba una ata muraa, con enormes boques de pedra caza, y se
vean fas de |udos aba|o, con 2i#a& en a cabeza, baanceando e tronco
haca deante y haca atrs, |unto a a ggantesca pared de aspecto rudo y
ve|o. La zona de as oracones estaba protegda por una cerca ornamenta
que, formada por boques de pedra con una enora& de herro for|ado en
a parte superor y con todas as estructuras metcas gadas unas a otras
por una cadena negra, separaba e espaco de oracn de resto de a paza.
-E To$el (aaara-i -anunc Cham-. E Muro Occdenta.
Toms se qued un nstante contempando a escena que tantas veces
haba vsto en a teevsn o en fotografas de revstas.
-Por qu razn ste es e ugar ms santo de |udasmo? -pregunt e
portugus.
Cham sea una cpua urea, que respandeca en e monte por detrs
de a muraa.
-Todo comenz a, deba|o de aquea cpua dorada. La cpua protege
a pedra sobre a cua e patrarca Abraham, obedecendo una orden de
Dos, se preparaba para matar a su h|o Isaac. En e tmo nstante, sn
embargo, un nge e trab e brazo. Esa roca se ama Be-en &as&etia&C y
es a pedra fundamenta de mundo, a pedra prmorda, en ea se apoy
e Arca de a Aanza. Toda esta eevacn, donde se encuentra a pedra de
Abraham, es e monte Morah, e monte de Tempo, dado que fue aqu
donde e rey Saomn hzo construr e prmer tempo. Pero, cuando
- -301 301- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Saomn mur, varos confctos evaron a a dvsn de a nacn |udaca,
a cua, despus de ser derrotada por os asros, fue domnada por os
babonos, que destruyeron e tempo en cuestn. Los babonos acabaron
derrotados por os persas y a os |udos se es autorz a regresar a sus
terras. Entonces se construy e segundo tempo. E paso de Ae|andro
Magno de| as semas de un perodo de domnacn grega en Orente
Medo, ms tarde susttuda por a domnacn romana. S ben no
abandonaron e contro de a stuacn, os romanos permteron que os
|udos fuesen gobernados por reyes |udos. Fue as como, poco antes de
nacmento de Crsto, e rey Herodes ensanch e tempo y construy una
gran muraa exteror, de a que so se conserva una parte, e amado Muro
Occdenta. Pero en e ao 66 de a era crstana, os |udos se subevaron
contra a presenca romana e ncaron as amadas guerras |udacas. En
respuesta a eo, os romanos conqustaron |erusan y en e ao 68
arrasaron e tempo, un acontecmento que eg a revearse como
profundamente traumtco para nuestra nacn. -Hzo un gesto en
dreccn a a gran muraa-. Por eo e Muro Occdenta es tambn
conocdo como Muro de as Lamentacones. Los |udos venen aqu a
amentase por a destruccn de tempo.
Entraron en a gran paza y camnaron haca e muro. Toms observ su
superfce ruda, de donde surgan, aqu y a, matas verdes de beeo y, en
a cma, entre as gretas de as rocas, vestgos de boca de dragn. Las
pedras de aba|o eran enormes, sn duda pertenecentes a a muraa
orgna, mentras que as de arrba, mucho ms pequeas, mostraban
aaddos posterores. En os espacos entre as pedras vsumbr ncuso
dos ndos, posbemente de as goondrnas o gorrones que sobrevoaban a
paza, enndoa con un decoso dueo de ceestaes pos y gor|eos.
-Pero por qu razn es tan mportante este tempo para ustedes? -
pregunt e vstante, detenndose en medo de a paza para aprecar a
muraa.
-E tempo es sagrado.
-Pero por qu?
-E tempo era e centro de unverso esprtua, e ugar por donde
entraba a bondad en e mundo. En este sto haba respeto por Dos y por
su Tora. Fue aqu donde Abraham cas sacrfc a Isaac y donde |acob so
con una escaera capaz de acanzar e Ceo. Cuando os romanos arrasaron
e tempo, os ngees ba|aron a a Terra, cubreron esta parte de a muraa
con as aas y a protegeron, dcendo que nunca sera destruda. Por esta
razn os profetas afrman que a presenca dvna |ams abandonar os
tmos vestgos de tempo, e Muro Occdenta. |ams. Segn eos, e
muro nunca ser destrudo, porque es eternamente sagrado. -Sea as
enormes pedras en a parte ba|a de a muraa-. Ve esas pedras? La
mayor de eas pesa cuatrocentas toneadas. Cuatrocentas. Es a mayor
pedra que haya cargado aguna vez un hombre. No exsten pedras de este
- -302 302- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
tamao en os monumentos antguos de Greca n en as prmdes de
Egpto, n squera en os modernos edfcos de Nueva York o Chcago. No
hay nnguna gra moderna que tenga fuerza para evantar esa pedra,
f|ese. -Respr hondo-. E Tamud ensea que, cuando e tempo fue
destrudo, Dos cerr todas as puertas de Ceo. Todas, menos una. La
puerta de as Lgrmas. E Muro Occdenta es e sto donde os |udos
venen a orar, aqu est a puerta de as Lgrmas, e sto de as
amentacones. Todas as oracones rezadas por |udos de todo e mundo
convergen en e Muro Occdenta y es en este punto, a travs de a puerta
de as Lgrmas, donde ascenden a Ceo y egan a Dos. E Cantar de
Cantares evoca Su presenca, entonando: heo ah, detrs de nuestro
muro.
-Pero s este tempo es tan mportante, por qu razn no o
reconstruyen?
-La reconstruccn comenzar cuando venga e Mesas. E tercer tempo
ser edfcado exactamente en e ugar donde se azaron e prmero y e
segundo. E idras& dce que este tercer tempo ya fue ergdo en e Ceo y
est so aguardando sus preparatvos en a Terra. Todo ndca que ese
tempo se avecna. Una sea muy fuerte es e regreso de puebo |udo a a
Terra Prometda. E Mesas construr e tempo en e monte Morah, e
monte de Tempo.
-Y cmo saben ustedes que e Mesas es reamente e Mesas y no un
mpostor?
-|ustamente por a reconstruccn de tempo. Una sea de que se trata
de verdadero Mesas es su responsabdad en su reconstruccn.
-Pero a est a mezquta de A Aqsa y a Cpua de a Pedra -d|o
seaando as bvedas smcas detrs de muro-. Para construr e tercer
tempo, ustedes tendrn que derrbar as mezqutas, que son as terceras
ms sagradas de sam, y todo o que hay a. E Haram E-Sharf es un
recnto venerado por os musumanes. Cmo cree que van a reacconar?
-E probema ser resueto por Dos y por su emsaro, e Mesas.
E portugus hzo un gesto de esceptcsmo.
-Pagar para vero -coment e hzo un movmento para mrar e monte
Morah-. Cham, expqueme cmo es posbe que, habendo tantos montes,
os |udos y os musumanes hayan eegdo precsamente e msmo monte
para e ugar sagrado.
-La respuesta a esa pregunta est en a hstora, caro. Los romanos
expusaron a os |udos de |erusan y emprenderon tambn grandes
persecucones contra os crstanos. Hasta que, en e sgo IV despus de
Crsto, e emperador romano Constantno se convrt a crstansmo. La
madre de Constantno, Heena, vno a |erusan y mand construr as
prmeras gesas crstanas en os ugares reaconados con a vda de Crsto.
- -303 303- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
|erusan recuper su mportanca. En e ao 614, e e|rcto persa nvad
esta regn y, con e apoyo de os |udos, dezm a os crstanos. Los
romanos, que ahora eran bzantnos, reconqustaron Paestna en 628, e
msmo ao en que un e|rcto encabezado por e profeta Mahoma tom La
Meca e hzo surgr en e mundo una nueva fuerza regosa, e sam. Dez
aos despus, ya muerto Mahoma, su sucesor, e cafa Ornar, derrot a os
bzantnos y conqust Paestna. Como e sam reconoce a Abraham y e
Antguo Testamento, sus segudores consderaron tambn que |erusan
era un ugar sagrado. Para como, os musumanes crean que Mahoma,
aos antes, haba subdo a Ceo desde a e-en &as&etia&, a pedra donde
Abraham estuvo a punto de sacrfcar a su h|o y sobre a cua os |udos
haban construdo sus dos tempos. Se retraron os escombros de|ados por
os romanos en e monte Morah y os musumanes construyeron aqu sus
dos santuaros, a Cpua de Pedra, en 691, y a mezquta de A Aqsa, en
705, ntegrados en e recnto sagrado de Haram E-Sharf. -Hzo un
movmento con e brazo, abarcando toda a eevacn por detrs de Muro
de as Lamentacones, ncuda a cpua dorada que braba a so, a a
zquerda, como s fuese a corona rea de a cudad ve|a-. A crstanos y
|udos se es prohb entrar en este recnto construdo en e monte Morah,
pero sgueron vvendo en |erusan. Hubo un perodo de convvenca
reatvamente toerante, hasta que, en e sgo x, os musumanes
cambaron de potca y prohberon e acceso de os crstanos y de os
|udos a |erusan. Fue e comenzo de os probemas. La Europa crstana
reaccon ma y organz as Cruzadas. Los crstanos reconqustaron
|erusan y egaron ncuso a formar una orden regosa con e nombre de
Tempo.
-La Orden de os Pobres Cabaeros de Crsto y de Tempo de Rey
Saomn.
-Exacto. Los cabaeros de a Orden de Tempe, tambn conocdos
como temparos. Se nstaaron en e Haram E-Sharf y se puseron a hacer
excavacones. Se sabe que encontraron requas mportantes, pero se
desconoce cues. Hay quen haba de descubrmento de Arca de a
Aanza y de cz sagrado que us Crsto para beber vno en a Utma Cena
y en e que se recog su sangre mentras agonzaba en a cruz.
-E Santo Gra.
-S. Y hay quen dce que os temparos tambn encontraron aqu e
Santo Sudaro, supuestamente a manta usada para cubrr e cuerpo de
Crsto despus de a crucfxn. Son msteros que sguen sn ser desveados
y que contrbuyeron a transformar e monte Morah en un ugar mtco
tambn para os crstanos.
Los dos hombres se acercaron a ugar de as oracones. Se quedaron
observando a os fees que se avaban as manos en una |ofana,
concentrados en as abucones para emnar mpurezas antes de rse a
rezar |unto a muro, y a ec&itAa&, que separaba a zona mascuna, a a
- -304 304- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
zquerda, de a femenna. Frente a a muraa, hombres de un ado y
mu|eres de otro baanceaban a cabeza y e tronco en una pegara rtmada,
haca atrs y haca deante, a veces su|etando un pequeo bro en as
manos.
Deron despus meda vueta, se nternaron por e rncn norte de a
paza, cogendo a cae Hashasheet en a esquna de a bboteca Khad,
donde fue seputado e bruta emr trtaro Barka Khan, y sgueron hasta a
cae Davd. Ya eran ms de a dos de a tarde y snteron hambre. Cham
ev a su nvtado a un restaurante de tranquo barro |udo. Comeron una
entrada de &uus, hecha con carne pcada sobre pur de garbanzos y
acete, a|o y mn, y tabule&, una mezca de trgo sazonada con menta,
pere|, ceboa, tomate y pepno, acete y mn; de pato prncpa pderon
dos 2ebabs en #ita, aados con sasa pcante &ari/, que e srae reg con
un vno tnto oca, un Kbbutz Tsora vagamente pesado, mentras que
Toms prefr probar a cerveza |uda ms consumda por aquea zona, a
Maccabee. Cham e expc que, a contraro de os musumanes, se
aentaba a os |udos a beber vno; en a festa de Purm, por e|empo, se
recomendaba que os |udos bebesen acoho hasta embragarse, estado
que se consderaba cumpdo cuando ya no ograban entender qun era e
hroe y qun e banddo de a hstora de Esther. De postre, e portugus
prob una ba2la;a, unos pastees fnos reenos con nueces y pstachos
pasados por me, mentras que Cham prefr una &al-a&, un duce hecho
con semas de ssamo. La comda concuy con un 2atAar, un caf fuerte
servdo en recpentes de cobre.
Hceron a dgestn recorrendo tranquamente a cae Davd, que
separa e barro armeno de barro crstano, admrando su aspecto de bazar
aegre, atborrado de tendas de ropa, afombras, bagateas y estatuas
regosas escupdas en madera de ovo, todo o magnabe para atraer e
nters de os turstas y a devocn de os peregrnos. Poco antes de a
a|etreada puerta de |affa y de a cudadea graron a a derecha en a cae
Murstan, pobada de peeteras, y entraron por fn en e barro crstano;
pasaron ante a estructura neorromntca de a gesa de Redentor y
desembocaron en e Souk E-Dabbagha, donde graron a a zquerda hasta
dar con a construccn oscura y snestra de a gesa de Santo Sepucro.
Un rabe se ofrec para servr de gua, pero Toms, presntendo que e
tpo buscaba dnero, se neg.
Cruzaron os escaones de a entrada y pasaron por deba|o de as puertas
arqueadas, sostendas por pares de mrmo; graron a a derecha y
ascenderon hasta e Cavaro, a gran pedra sobre a cua os romanos
crucfcaron a Crsto. La estructura de as dos capas ocutaba a pedra de
Cavaro. La capa atna, a a derecha, marcaba a dcma y a undcma
estacn, e ugar donde os verdugos cavaron a |ess a a cruz; un arco a
ado regstraba e Stabat 6ater, donde Mara or a os pes de a cruz; a
capa ortodoxa, a otro ado, seaaba e sto donde fue azada a cruz; dos
- -305 305- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
ca|as de crsta, nstaadas |unto a atar ortodoxo, de|aban ver a superfce
rreguar de Cavaro surgendo de sueo.
-Impresonante! -coment Toms en voz ba|a, ncnndose para
observar me|or a pedra donde se ev a cabo a crucfxn-. Este es e
ugar exacto donde mur |ess.
-No es necesaramente e ugar exacto -repuso Cham, nada
mpresonado con aque ugar de cuto de os crstanos.
-No?
-Se acuerda de que habamos de Constantno, e emperador de
Impero romano de Orente que se convrt a crstansmo?
-S.
-Constantno convoc en e ao 325 un conco ecumnco para dscutr
a naturaeza de a Santsma Trndad. Estaba presente en ese conco e
patrarca de |erusan, e obspo Macaro, que convenc a a madre de
Constantno, Heena, para que vnese a Terra Santa a dentfcar os
descudados ugares por donde Crsto pas. Heena vno y ocaz, por
aproxmacn, a gruta donde nac |ess, en Ben, y a gruta de monte de
os Ovos, en a cua profetz a destruccn de |erusan. La madre de
Constantno eg a a concusn de que e Ggota, a gran roca donde
Crsto fue crucfcado, se encontraba por deba|o de os tempos paganos
construdos por Adrano, emperador de Roma, doscentos aos antes, en e
noroeste de a cudad ve|a.
-Ggota?
-Es e nombre hebreo de a pedra, sgnfca E ugar de a caavera. En
atn es Cavaro -vac-. Por dnde ba?
-Por e momento en que Heena descubr que e Cavaro se encontraba
deba|o de os tempos romanos.
-Ben. Hzo demoer esos tempos, destruy parte de a pedra que se
encontraba por deba|o y edfc una basca en este ugar. Heena
determn, de manera arbtrara, cues eran os ugares exactos donde
|ess se prepar para a e|ecucn, donde fue cavado a a cruz y donde sta
fue azada, es decr, a dcma, a undcma y a duodcma estacn. Pero
o que hzo fue mera con|etura y a verdad es que no hay certdumbre
absouta de que esta pedra, que se sta por deba|o de a basca, sea
reamente e Ggota, aunque todo ndque que s. Se sabe por os
Evangeos que Crsto fue crucfcado en una pedra stuada fuera de as
antguas muraas de a cudad, a pe de un pequeo monte con grutas
usadas como catacumbas, y todo o que se puede decr es que as
nvestgacones arqueogcas revean que este ugar corresponde
exactamente a esa descrpcn.
- -306 306- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
An tuveron tempo de ponerse en a fa para entrar en e Santo
Sepucro, a parte de a catacumba donde se depost supuestamente e
cuerpo de Crsto despus de su muerte y que ahora estaba protegdo dentro
de un santuaro ergdo en peno centro de a Rotunda, e ma|estuoso san
crcuar construdo en esto romano |usto por deba|o de a gran cpua
banca y dorada de a basca, con sus pasa|es arqueados, en e pato y en
a prmera panta, rodeando a pequea estructura fnebre. Cham, como
buen |udo, no quso entrar, prefr quedarse admrando e Cathokon, a
cpua vecna que cubra a nave centra de a gesa de os Cruzados y que
a Igesa ortodoxa consderaba e centro de mundo; cuando eg su vez en
a fa, Toms ba| a cabeza, traspuso e pequeo pasa|e y observ a
cmara caurosa y hmeda de Santo Sepucro; mr con nesperado respeto
a osa de mrmo que cubra e sto donde se supone que estuvo extenddo
e cuerpo de |ess y contemp os ba|orreeves que decoraban a
caustrofbca crpta mortuora y reproducan una escena de a
Resurreccn. So se qued a unos segundos, tan grande era a presn
para que, saendo, de|ase entrar a os que se encontraban atrs, esperando
en a fa; a a sada, e srae o esperaba con a mueca extendda,
mostrando e reo|, y e ndc a hora.
-Son as cuatro y meda de a tarde -d|o-. Tenemos que vover.
E cuerpo voumnoso de Soomon Ben-Porat se encontraba de espadas a
a puerta, con e sodeo muy vsbe en su cabeza cava, conversando con
un hombre degado y huesudo, de o|os pequeos, uenga barba negra y
puntaguda, vestdo con un be2es&e, un sombro tra|e |asdco. E rabno
snt a presenca de os dos recn egados y se vov en a sa, con una
sonrsa de satsfaccn que de|aba entrever su abundante barba grs.
-Ah! -excam-. 6a s&loc&a,
31o- -respond Cham.
-Entren, entren -os nvt Soomon en ngs y hacendo baotear os
dedos de su mano zquerda-. Profesor Noronha -d|o en voz muy ata
acentuando mucho as erres, como sempre: Prrrofesorrr Noronha, y se
vov haca e hombre sentado a su derecha-. Permtame que e presente
a un amgo, e rabno Abraham Hurewtz.
E hombre degado se evant y saud a Toms y a Cham.
3@o to- -d|o dando as buenas tardes.
-E rabno Hurewtz ha vendo a echarme una mano -expc Soomon,
mentras se acarcaba dstradamente su barba banca-. Sabe? He estado
estudando os documentos que me do y he hecho agunas amadas a unos
amgos. He descuberto que e rabno Hurewtz haba estudado hace tempo
os textos de Crstba Con, en especa e 'ibro de las #ro/ecFas y su
- -307 307- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
daro, y, despus de ponerme en contacto con , se mostr dspuesto a
hacere as acaracones necesaras.
-Ah, muy ben -afrm Toms con un gesto de apreco, sn qutar os
o|os de Hurewtz.
-Pero prmero me parece muy mportante hacer una pequea
ntroduccn. -Soomon Ben-Porat observ a Toms con curosdad-.
Profesor Noronha, dscupe a pregunta, pero qu sabe usted de a cbaa?
-Pues... muy poco, me parece -babuc, mentras pre paraba su ve|a
breta de notas para regstrar todo o que e dran a contnuacn-. Tengo
unas nocones generaes, pero nada muy sdo, sta es a prmera vez que
me enfrento con a cbaa en una nvestgacn.
3Rig&t -asnt Soomon, pronuncando rrrght con su habtua
parsmona gutura-. Sepa, profesor Noronha, que a cbaa encerra a
codfcacn smbca de os msteros de unverso con Dos en e centro. La
expresn cbaa derva de verbo lecabel, que sgnfca recbr.
Estamos entonces ante un sstema de transmsn y de recepcn, un
mtodo de nterpretacn, un nstrumento para descfrar e mundo, a cave
que permte acceder a os desgnos de Aque que no tene nombre. -
Soomon hababa con gran eocuenca, con su voz enta y profunda, como s
fuese Moss y estuvera anuncando os Dez Mandamentos-. Hay quen
dce que a cbaa se remonta a prmer hombre, Adn. Otros ven su orgen
en e patrarca Abraham, aunque hay muchos que apuntan a Moss, e
presunto autor de Torat Mosheh, e Pentateuco, como e prmer cabasta.
Pero, por o que sabemos, este conocmento mstco so comenz a
sstematzarse ms tarde. -Ba| e tono de voz y adopt una acttud
cercana a a confdenca, como s no qusera que Dos escuchase a frase
sguente-: Para factar su comprensn, profesor, har todas as
referencas cronogcas segn a era crstana. -Se enderez-. Los
prmeros vestgos sstematzados de a cbaa surgeron en e sgo I a.C.
Este sstema conoc, a travs de tempo, un tota de sete fases. La
prmera fue a ms arga y se proong hasta e sgo x. Esa etapa nca fue
domnada por a medtacn como medo para acanzar e xtass esprtua
que permte acceder a os msteros de Dos, y as obras cabastcas de este
perodo descrben os panos superores de a exstenca. La segunda fase
transcurr entre 1150 y 1250 en Aemana, con a prctca de ascetsmo
absouto, por e que e sabo renuncaba a as cosas mundanas y practcaba
un atrusmo extremo. La etapa sguente se proong hasta prncpos de
sgo XIV y marc e nacmento de a cbaa proftca, sobre todo gracas a
traba|o de Abraham Abuafa. Fue entonces cuando se desarroaron os
mtodos de ectura e nterpretacn de a naturaeza mstca de os textos
sagrados, con a ntroduccn de a combnacn de as etras hebreas y de
os nombres de Dos. La cuarta fase transcurr durante todo e sgo XVI y
estuvo en e orgen de a ms mportante obra mstca de movmento
cabastco, e Se/err (aSo&ar o 'ibro del es#lendor" Este texto rqusmo
- -308 308- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
aparec en a pennsua Ibrca a fnaes de sgo XII y se atrbuye a autora
a Moss de Len.
-De qu haba?
-E Se/er (aSo&ar? Es una vasta obra sobre a Creacn y a
comprensn ocuta de os msteros de unverso y de Dos. -Se acar a
garganta, preparndose para retomar su dscurso-. La qunta fase tambn
comenz en a pennsua Ibrca, con a prohbcn de |udasmo en Espaa
en 1492 y en Portuga en 1496. Su mayor ntrprete fue Isaac Lura, e cua,
en un esfuerzo para encontrar una expcacn mstca de as persecucones,
eabor a teora de exo, aproxmando a cbaa a mesansmo, con a
esperanza de a redencn coectva. Por eo a sexta fase, entre os sgos
XVII y XVIII, estuvo marcada por e seudomesansmo, que promov muchos
errores y abr camno a a sptma y tma etapa, a de |asdsmo,
provenente de a Europa orenta y surgda como una reaccn contra e
mesansmo. E movmento |asdco, encabezado por Israe Baa Shem-Tov,
permt popuarzar a cbaa, vovndoa menos hermtca y etsta y
de|ando que sus conceptos se hcesen ms accesbes a a comprensn
comn.
-Y o de recuento de as etras y e Arbo de a Vda? -pregunt Toms,
mentras escrba afanosamente en su breta-. Dnde enca|a eso?
-Profesor Noronha, est habando de dos cosas dferentes -repuso
Soomon- Lo que usted ama recuento de etras es, supongo, a gematra.
Esta tcnca consste en a obtencn de vaor numrco de as paabras
despus de estabecer a correspondenca entre as etras de afabeto
hebreo y os guarsmos. En a gematra, as nueve prmeras etras se
asocan a as nueve undades, as nueve etras sguentes estn gadas a as
nueve decenas y as cuatro restantes representan as cuatro prmeras
centenas. -Abr as manos y as hzo grar, como s con ese movmento
ograse abarcar toda a Creacn-. Dos cre e unverso con nmeros y
cada nmero contene un mstero y una reveacn. Todo o que exste en e
unverso est encadenado por un sstema de causas y efectos y forma una
undad que se mutpca hasta e nfnto. Los matemtcos, hoy en da, usan
a teora de caos para comprender ese compe|o funconamento de as
cosas, mentras que os fscos optan por e prncpo de ncertdumbre para
|ustfcar e extrao comportamento de as macropartcuas en e estado
cuntco. Nosotros, os cabastas, prefermos a gematra. Hace mes de
aos aos, entre os sgos II y VI de a era crstana, aparec una pequea
obra engmtca y metafsca ttuada Se/er @etAira& o 'ibro de la Creacin,
donde se descrbe cmo Dos hzo e mundo usando nmeros y paabras. Ta
como os matemtcos y os fscos actuaes, e Se/er @etAira& sostena que
era posbe penetrar en e dvno poder creador a travs de a comprensn
de os nmeros. Eso es, en e fondo, a gematra. Este sstema atrbuye
poder creador a a paabra y a os nmeros y parte de prncpo de que e
hebreo fue e doma usado por Dos en e acto de a Creacn. Los nmeros
- -309 309- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
y e hebreo tenen naturaeza dvna. A travs de a gematra, es posbe
transformar as etras en nmeros y hacer descubrmentos muy
nteresantes. -Insst habando de -errr$ interrresting disco-err>es, o que
e otorg un are msteroso a a frase-. Por e|empo, a paabra hebrea
s&ana&, ao, suma 355, que es |ustamente e nmero de das de ao unar.
Y a paabra &erar$on, embarazo, suma 271, o sea e equvaente, en das, a
nueve meses, e perodo que dura e embarazo.
-Como s fuese un anagrama.
-Precsamente, un anagrama dvno entre nmeros y paabras. Veamos
otros e|empos. En a gematra, a-, padre, suma 3, y e, madre, suma 41.
Ahora ben, 3 ms 41 da 44, que es |ustamente e nmero de ieled, h|o. La
suma de padre y de a madre da e h|o. Uno de os nombres de Dos,
Elo&i, vae 86, y a paabra naturaeza, &ate-a, tambn vae 86. Lo cua
mpca que Dos equvae a a naturaeza.
-Curoso.
-Pero ms curoso, profesor Noronha, es o que resuta de a apcacn
de a gematra a as Sagradas Escrturas. Uno de os nombres de Dos, @&-&
elo&ei Israel, suma 613. Pues 6osluQ& rabeinu, nuestro maestro Moss,
tambn suma 613. Este es, adems, e nmero de preceptos de a Tora.
Esto sgnfca que Dos transmt a Moss as 613 eyes de a Tora. -
Esboz un gesto crcuar con as manos-. Las Sagradas Escrturas tenen
una compe|dad hoogrfca, se mutpcan dentro de su texto varos
sentdos. Otro e|empo. E Gness dce que Abraham ev 318 servos a
una bataa. Pero os cabastas, a estudar e vaor numrco de nombre de
su servo Eezer, descubreron que era 318. En consecuenca, se supone
que Abraham, en readad, so se ev consgo a su nco servo.
-Est dcendo que a Bba contene mensa|es submnaes?
-S quere amaros as -d|o afabe Soomon-. Sabe cu es a prmera
paabra de as Sagradas Escrturas?
-No.
37eres&it&" Ouere decr En e prncpo. S dvdmos beres&it& en dos
paabras, queda bere, o sea cre, y s&it&, que sgnfca ses. La
Creacn dur ses das y E descans e sptmo. Todo e mensa|e de a
Creacn est contendo, pues, en una soa paabra, |ustamente a prmera
de as Sagradas Escrturas. 7eres&it&" En e prncpo. 7ere y s&it&" Cre
y ses. E ses corresponde a hexagrama, a dobe trnguo de seo
de-Saomn, a que ahora amamos estrea de Davd y que vemos en a
bandera. -Sea e pao banco con trazos azues de a bandera de Israe,
coocada en un rncn de escrtoro-, Pero tambn se encuentran
anagramas en as Sagradas Escrturas. Por e|empo, Dos reve en e Exodo:
te envar m nge. La expresn m nge se dce, en hebreo, ela!i,
un anagrama de M|ae, e nge protector de os |udos. Es decr, Dos env
a nge M|ae.
- -310 310- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y ese sstema de nterpretacn tambn se apca a Arbo de a Vda?
-E Arbo de a Vda es otra cosa -corrg e cabasta-. Durante mucho
tempo, dos cuestones domnaron a reacn de hombre con Dos. S Dos
hzo e mundo, qu es e mundo sno Dos? Y a segunda cuestn, dervada
de a prmera, es saber por qu e mundo es tan mperfecto s e mundo es
Dos. Para dar, en parte, respuesta a esas dos preguntas, aparec e Se/er
@etAira&, que mencon hace un momento como e texto mstco que
descrbe de qu manera cre Dos e unverso usando nmeros y paabras.
Esta obra se atrbuy orgnamente a Abraham, aunque probabemente a
haya escrto e rabno Akva. E Se/er @etAira& revea a naturaeza dvna de
os nmeros y os reacona con os trenta y dos camnos de a sabdura
recorrdos por Dos para crear e unverso. Los trenta y dos camnos son a
suma de os dez nmeros prmordaes, as se#&irot, con as ventds etras
de afabeto hebreo. Cada etra y cada se#&ira& smbozan ago. Por
e|empo, a prmera se#&ira& representa e esprtu de Dos vvo,
expresndose por a voz, por e aento y por e haba. La segunda se#&ira&
denota e are emanado de esprtu; a tercera se#&ira& expresa e agua
emanada de are, y as sucesvamente. Las dez se#&irot son emanacones
manfestadas por Dos en e acto de a Creacn y se artcuan en e Arbo de
a Vda, que es a undad eementa de a Creacn, a menor partcua
ndvsbe que contene os eementos de todo. Naturamente, este
concepto ha evouconado y e Se/er (aSo&ar, e gran bro cabastco que
aparec en a pennsua Ibrca a fnaes de sgo XIII, defn as se#&irot
como os dez atrbutos dvnos. La prmera se#&ira& es 2eter, a corona. La
segunda es c&o2&a&, a sabdura. La tercera es bina&, a comprensn. La
cuarta es c&esed, a msercorda. La qunta es ge-ura&, e arro|o. La sexta
es ti#&eret, a beeza. La sptma es netAac&, a eterndad. La octava es
&od, a gora. La novena es $esod, e fundamento. Y a dcma se#&ira& es
al2&ut, e reno.
-Ms despaco -supc e portugus, escrbendo con frenes en su
esfuerzo por regstrar en a breta de notas toda esta nformacn-. Ms
despaco.
A esas aturas, sn embargo, Toms ya haba perddo e ho,
extravndose en as redes de aquea sucesn de paabras hebreas, pero
Soomon se mantuvo mperturbabe en a exposcn de os prncpos
bscos de a cbaa. Hzo una breve pausa, de|ando que e hstorador
competase a estructura de Arbo de a Vda en e pape, y retom su
dscurso.
-E Se/er (aAo&ar estabec muchas posbdades de nterpretacn de
Arbo de a Vda, con ecturas de as se#&irot en os sentdos horzonta,
vertca, descendente y ascendente. Por e|empo, e sentdo descendente
consttuye e trayecto de acto de a Creacn, cuando a uz en a prmera
se#&ira&, 2eter, y se dfund haca aba|o hasta egar a a tma, al2&ut"
E sentdo ascendente representa e acto evoutvo que conduce a a
- -311 311- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
cratura a Creador, partendo de a matera para acanzar a esprtuadad.
Cada se#&ira& abarca uno de os dez nombres de Dos. Teter, por e|empo,
es Eheh, y al2&ut es Adona. Cada se#&ira& est gobernada por un
arcnge. A 2eter e corresponde e arcnge Metatrn. E Arbo de a Vda se
apca a todo. A os astros, a as vbracones, a cuerpo humano.
En cuanto Soomon abandon as hermtcas expresones hebreas, Toms
parec despertar ante os argumentos de cabasta.
-E cuerpo humano?
-S, a cbaa sugere que e ser humano es un mcrocosmos, un
smuacro en mnatura de unverso, y o ntegr en e Arbo de a Vda.
Teter es a cabeza; c&o2&a&, c&esed y netAac& son e ado derecho de
cuerpo; bina&, ge-ura& y &od son e ado zquerdo; ti#&eret es e corazn;
$esod son os rganos gentaes y al2&ut os pes. -Respr hondo y
evant as manos, esbozando un gesto ampo-. Mucho, muchsmo ms se
podra decr sobre a cbaa. Crame: su estudo eva toda una vda y no es
posbe, en esta breve resea, expresar todos os msteros que encerra,
todos os engmas mstcos que ocuta. Penso, no obstante, que por ahora
es me|or que o de|emos aqu, ya e he dado as pstas sufcentes que e
permtrn comprender nuestra nterpretacn de os documentos y de a
frma que me entreg esta maana.
Toms de| momentneamente de tomar notas y se ncn en a mesa.
Le pareca que a conversacn haba egado a su punto cruca.
-S, vamos a a nterpretacn de a frma de Crstba Con. En su
opnn, es cabastca?
Soomon sonr.
-Tenga cama -d|o-. La pacenca es una vrtud de os sabos, profesor
Noronha. Antes de entrar en a cuestn especfca de a frma, penso que
hay agunas cosas que tene que saber sobre Con.
-Mre que ago ya s -d|o rndose e portugus.
-Ta vez -admt e ve|o cabasta-. Pero creo que e gustar saber
tambn o que tene que contare e rabno Abraham Hurewtz.
Ben-Porat se vov haca a derecha, hacndoe una sea a Hurewtz
para que habase. E cabasta degado aguard un nstante, recorr con sus
o|tos negros as fguras de os tres hombres que o observaban, y se en
os pumones de are antes de tomar a paabra.
-Seor profesor Noronha -comenz Hurewtz con una voz susurrante,
muy suave, en absouto contraste con a atronadora voz gutura de Soomon
-. Le he odo decr que ya sabe agunas cosas sobre Crstba Con.
Tendra a amabdad de nformarme acerca de a fecha de partda con
ocasn de su prmer va|e a Amrca?
- -312 312- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pues... e prmer va|e? E que o ev a descubrmento de Nuevo
Mundo?
-S, seor profesor. Ou da part e seor Con para ese va|e?
-Ben... Creo que zarp de puerto de Paos, en Cdz, e da 3 de agosto
de 1492.
Toms sonr, como s se hubese ucdo frente a un examnador. Pero e
cabasta mantuvo una expresn mpasbe, con e sembante de quen ya
haba prevsto esa respuesta.
-Y ahora, seor profesor, puede decrme cu era a fecha mte que f|
e decreto de os Reyes Catcos para que os |udos abandonasen Espaa?
-Pues... -se atoondr e portugus-. Eso..., eso ya no o s. Fue ese
ao, en 1492.
-S, seor profesor, pero cu era e da exacto?
-No o s.
E rabno hzo una pausa teatra. Mantuvo sus o|os f|os en Toms, atento
a su reaccn a as paabras que sgueron.
-Y s yo e d|ese que os decretos reaes mpuseron a os |udos
sefardes, como fecha mte para sar de Espaa, e 3 de agosto de 1492?
E portugus o mr con os o|os desorbtados.
-Cmo? E da 3 de agosto? Ouere decr..., quere decr e da en que
Con nc su prmer va|e?
-Ese msmo da.
Toms mene a cabeza, sorprenddo.
-No tena n dea -excam-. Es..., es una concdenca curosa.
Los abos fnos de rabno Hurewtz se curvaron en una sonrsa sn humor.
-Le parece? -pregunt, cas desdeando a paabra eegda por Toms
para defnr a smutanedad de as fechas-. E rabno Shmon Bar Iochay
escrb que todos os tesoros de Rey Supremo estn guardados ba|o una
soa ave. Eso sgnfca, seor profesor, que no exsten concdencas. Las
concdencas son formas sutes eegdas por e Creador para transmtr sus
mensa|es. Ser concdenca que e nombre de Dos y e nombre de Moss
tengan e msmo nmero de as eyes de a Tora? Ser concdenca que
Crstba Con haya partdo de Espaa exactamente e msmo da en que
os |udos fueron expusados de ese pas? Entonces, s ama a eso
concdenca, seor profesor, expqueme esta otra extraa cuestn. -
Consut un brto depostado sobre a mesa con e rostro de Con en a
cuberta y un ttuo en hebreo-. Estos son os daros de descubrmento de
Amrca, escrtos por e propo Con. Ahora escuche o que d|o en a
prmera entrada de daro. -Hurewtz ey en voz ba|a e texto en hebreo y
- -313 313- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
o fue traducendo a ngs-: As que, despus de haber expusado a
todos os |udos de vuestros renos y domnos, en e msmo mes de enero
mandaron Vuestras Atezas que yo me drgese, con sufcente fota, a as
referdas regones de a Inda. -Az os o|os y vov a mrar a Toms-.
Ou opna de este fragmento de daro de Con?
E portugus, que mentras tanto haba retomado sus anotacones, se
mord e abo nferor.
-Ya he edo e daro, pero confeso que no haba prestado mucha
atencn a esa frase.
-Est escrta cas a comenzo de daro -especfc e rabno-. En
readad, seor profesor, esta frase nos dce varas cosas. La prmera es que
a decsn de mandar a Con a as Indas se tom en enero de 1492. La
segunda es que a decsn de expusar a os |udos, mpuesta por e decreto
de 30 de marzo que do a os sefardes hasta e 3 de agosto para abandonar
Espaa, se tom en e msmo mes de enero de 1492. -Incn a cabeza-.
Le parece una concdenca, seor profesor?
-No o s -repuso Toms, meneando a cabeza sn apartar a vsta de a
breta donde escrba-. Snceramente, no o s, no haba cado en a cuenta
de que esos acontecmentos estaban transcurrendo de forma paraea.
-Nada de esto es concdenca -afrm e cabasta con convccn-.
Ago ms revea esta frase que e he edo. Se trata de a ntencn de Con.
Como ha escrto e rabno Shmon Bar Iochay, no es a accn a que genera
recompensa para os hombres, sno a ntencn que a ha guado. Cu es
a ntencn de Con a menconar a expusn de os |udos en e prncpo
de su daro? Habr sdo un mero caprcho? Una futesa nconsecuente?
Una vugar referenca mundana a un tema de actuadad? -Az as ce|as,
como s desaprobase ta nterpretacn-. O acaso fue a propsto? -
Levant os dos ndces y os |unt-. No est caro que ntent reaconar
ambos acontecmentos?
-Cree que estn reaconados?
-Sn nnguna duda. Usted saba, profesor, que, en a vspera de a
partda para e prmer va|e, Con exg que todos os trpuantes
estuvesen a bordo de sus barcos a as once de a noche?
-Y?
-Eso era muy poco comn, contradeca os hbtos de os marneros en
aquea poca. Pero e seor Con nsst en que todos se recogesen en
sus barcos a as once. Y una hora despus, sabe o que ocurr?
-No.
-Entr en vgor e edcto por e que se expusaba a os |udos. -E
hombre esboz una sonrsa-, O sea, que os dos acontecmentos estn
reaconados. Haba |udos en a fota.
- -314 314- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-E propo Con, quere usted decr.
-Exacto. -E cabasta ho|e de nuevo e daro-. F|ese en o que
escrb Con e da 23 de septembre a propsto de a aparcn de ventos
que puseron fn a una pegrosa bonanza. -Comenz a traducr-: De
modo que me fue muy provdenca a mar ata, que no apareca, a no ser en
e tempo de os hebreos, cuando huyeron de Egpto encabezados por
Moss, que os br de cautvero.... -Mr a Toms-. No e parece
extrao que un catco cte de este modo e Pentateuco, para como
recurrendo a a descrpcn de xodo, un hecho de muy poco nters para
os crstanos, pero de suprema mportanca para os |udos? Adems, seor
profesor, este hbto de ustrar una stuacn de a vda con una cta bbca
consttuye una nequvoca costumbre |udaca. Esto es ago que nosotros, os
|udos, hacemos todos os das y que, por o vsto, Con tambn haca. -
Consut un gran cuaderno eno de apuntes en hebreo-. En a
nvestgacn que drg hace unos aos sobre Con encontr asmsmo
otras cosas curosas. La prmera fue que, en a antevspera de a partda
para e prmer va|e, recb de Lsboa as amadas 1ablas de declinacin
del sol, un nstrumento de navegacn hecho por e seor Samue Zacuto
para e rey de Portuga.
-Don |uan II.
-S. Ese nstrumento, tambn amado Derrotero calendario, est ahora
expuesto en e Museo Hebreo de Nueva York. Me fu de va|e a Nueva York y
o consut. Sabe o que descubr?
-N dea.
-Descubr que as 1ablas de declinacin del sol estn escrtas en hebreo
-afrm sonrendo-. Ha odo? En hebreo. -De| que a reveacn se
asentase-. Lo que suscta una pregunta: dnde aprend Con a eer
hebreo?
-Buena pregunta -coment Toms; uego ba| e tono de a voz y no se
resst a decr en un aparte, habando consgo msmo-. Sobre todo s
consderamos que era un humde te|edor de seda.
-Perdn?
-No me haga caso, estaba habando soo -repc e portugus,
mentras regstraba en sus notas todo o que e rabno e transmta-. Pero
hay otra pregunta que nos obga a formuar esa hstora. Cmo es posbe
que e envaran a Con un nstrumento de don |uan II en a antevspera de
a partda para un va|e que, supuestamente, ba contra os ntereses de
Portuga?
-Eso ya no o s responder, profesor -vac e cabasta.
-No hace fata, seor rabno. No hace fata. Se trata so de un mstero
adcona, que sugere reacones prxmas entre e Amrante y e rey
portugus.
- -315 315- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E rabno Hurewtz vov a f|ar a mrada en su cuaderno.
-Hay adems otras cosas que me amaron a atencn -d|o, revsando
os apuntes escrtos en hebreo-. Exste una carta envada a a rena Isabe
a Catca por su confesor, Hernando de Taavera, bastante curosa. La
carta est fechada en 1492 y en ea Taavera cuestona a autorzacn
dada por os Reyes Catcos para a expedcn de Con. En un pasa|e de
ese documento, Taavera pregunta: cmo podr e va|e condenabe de
Con dar a Terra Santa a os |udos?. -Az a cabeza y esboz una
expresn ntrgada-. Dar a Terra Santa a os |udos? Por qu razn e
confesor de a rena vncu expctamente a Con con os |udos? -De| a
pregunta fotando un momento en e are-. Pero hay ms. En su 'ibro de
las #ro/ecFas, Con se bas cas excusvamente en profetas de
Pentateuco, con profusas referencas a Isaas, Ezeque, |eremas y muchos
otros, comportamento que es tambn caracterstco de os |udos. Y su h|o
Hernando Con, en a obra sobre su padre, eg a afrmar que Con era de
fama con sangre rea de |erusan. -Vov a mrar a portugus-.
Sangre rea de |erusan? -E hombre se ro de modo dscreto, cas
ocutando a boca-. Dfcmente se puede egar a ser ms drecto.
E rabno Hurewtz cerr e cuaderno, ndcando con eo que haba
termnado su exposcn. Soomon Ben-Porat cog e fa|o de foos que
Toms e haba entregado por a maana, acar a garganta y reanud a
conversacn.
-Profesor Noronha -bram y su ngs gutura retumb en a saa, en
marcado contraste con e haba suave de Hurewtz-. He estado eyendo
con mucho nters as fotocopas que me do y he detectado agunas cosas
tambn muy reveadoras. -Sac un foo y se o mostr a Toms-. Ou
es esto?
E portugus de| de escrbr, se ncn en a mesa y observ a fotocopa.
-Esa..., sa es una pgna de a (istoria reru ubi+ue gestaru, de
papa Po II, uno de os bros que perteneceron a Crstba Con y que se
encuentra ahora guardado en a Bboteca Coombna de Seva.
Soomon sea una nota escrta en e margen de texto.
-Y qun escrb esto?
-Fue e propo Con.
-Muy ben -excam e rabno-. Ya repar en que convrt a fecha
crstana 1481 en e ao |udaco 5241? -Agach a cabeza-. Dgame, seor
Noronha, es habtua que os crstanos se dedquen a convertr as fechas
crstanas en fechas |udacas?
-No.
-Lo que nos eva a una segunda pregunta: cuntos catcos son
capaces de hacer esa conversn?
- -316 316- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Toms se ro.
-Nnguno, que yo sepa. Y mucho menos os te|edores de seda.
-Cmo?
-Nada -d|o mentras garrapateaba afanosamente en a breta de notas
-. No me haga caso.
Soomon ndc con e dedo otra anotacn margna en a (istoria reru"
-F|ese ncuso en este detae. Refrndose a a cada de segundo
Tempo de Saomn, Con haba aqu de a destruccn de a segunda
Casa y, a travs de una ausn mpcta, estabece que ese
acontecmento se produ|o en e ao 68 despus de Crsto.
E rabno mr a Toms a os o|os y ste, sn entender adonde quera
egar su nterocutor, se encog de hombros.
-Y?
-Esta anotacn es muy reveadora -sentenc Soomon-.
En prmer ugar, so hay un puebo que se refere a Tempo de Saomn
como una casa. Sabe qu puebo es se?
-E |udo?
-Exacto. Por otro ado, en aque tempo os crstanos se referan a a
destruccn de |erusan, nunca de tempo y mucho menos de a casa,
ago que so hacan os |udos. Y, adems, exste una dscrepanca hstrca
en cuanto a ao de a destruccn de tempo. Los |udos dcen sempre que
fue en e ao 68, pero os crstanos se ncnan ms por e 70, en aparenca
con mayor rgor. -Az as ce|as-. Ahora dgame, profesor, qu dentdad
nos revea Con a referrse a tempo como casa, a habar de a
destruccn de a casa en vez de a destruccn de |erusan, y a estabecer
e 68 como e ao en que se produ|o ese acontecmento?
Toms sonr.
-Puedo advnaro...
E ve|o cabasta sac un segundo foo de fa|o.
-Y en esta otra fotocopa se encuentra otra extraa nota a margen.
E portugus observ a ho|a.
-Esa nota tambn fue manuscrta por Con -confrm Toms-. Ou
quere decr eso?
-Gog Magog.
-Eh?
-Gog Magog. O, ms correctamente, Gog uMagog.
-No entendo.
- -317 317- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Soomon mr de reo|o a os otros dos |udos. Cham y Hurewtz
observaban a ho|a con admracn, como s fuese una requa, ago capaz
de producr asombro.
-Rey de os |udos -d|o e rabno drgndose a Cham-, t que eres un
sefard de orgen portugus, expcae a nuestro amgo de Lsboa qu quere
decr Gog uMagog.
-Gog uMagog es una referenca a una profeca de profeta Ezeque
sobre Gog, de a terra de Magog -ndc Cham, rompendo e senco que
mantena desde e comenzo de a reunn-. Esa profeca revea que en e
perodo que precede nmedatamente a a venda de Mesas, habr una
gran guerra de Gog y Magog contra Israe, que provocar una gran
destruccn. -Mr a Toms-. Lo curoso es que, a ser expusados os
|udos de a pennsua Ibrca, os sefardes veron en ese acto una sea de
que a profeca estaba cumpndose en e momento prevsto. Los Reyes
Catcos asuman e pape de Gog y Magog y os |udos eran Israe.
Soomon agt a fotocopa.
-M pregunta, profesor Noronha, es qu ev a un catco como Con a
nvocar en esta nota a margen, y en aquea poca de persecucn a os
|udos, os nombres Gog uMagog.
Toms escrba con gran ntensdad en su breta, o que ev a Soomon
a hacer una pausa. Mentras esperaba, se dedc a buscar otra fotocopa. E
portugus concuy, por fn, sus anotacones y mr a rabno.
-Y qu ms?
-He estado vendo as cartas de Crstba Con a su h|o Dogo y he
descuberto ago muy nteresante.
Mostr a ho|a, seaando o que se encontraba escrto en a parte
superor.
-Muy caro f|o? -d|o amabe Toms-. Eso es un portuguessmo. Los
casteanos dcen h|o y os portugueses B/il&oC" Con quera escrbr en
casteano, pero caa con frecuenca en portuguessmos de ese cabre. En
vez de escrbr h|o, escrb f|o. -Se encog de hombros-. Lamamos
#ortu>ol a ese engua|e.
- -318 318- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Profesor Noronha -farfu Soomon-. Para m, o reveador no es a
expresn muy caro f|o, no me dce nada. Lo que es sorprendente es a
sea que hay arrba.
-La sea? -se sorprend Toms-. Ou sea?
-sta -ndc seaando e garabato sobre a frase de encabezamento.
-Ou es eso?
-Es un monograma |udaco.
-Un monograma |udaco?
-S, aunque escrto de forma extraa: esta e es un garabato que |unta
dos etras hebreas, a &ei y a bet&" Como e hebreo se ee de derecha a
zquerda, debe decrse: bet& &ei" Esta es una referenca tradcona |udaca,
correspondente a saudo 7aruc& &asc&e, que sgnfca oado sea e
Seor. Est coocada sobre a prmera paabra de texto, como era habtua
entre os |udos padosos. En e caso de os sefardes convertdos a a fuerza
a crstansmo, consttua una contrasea secreta, que quera decr: no te
ovdes de tu orgen. Y es nteresante que yo haya encontrado so este
monograma en as fotocopas de as cartas de Crstba Con a su h|o
Dogo. En nnguna de as otras cartas puso Con e bet& &ei" So en as de
su h|o. Es decr, Con e peda a Dogo que no se ovdase de su orgen,
recurrendo a un monograma hebreo. -Incn a cabeza-. No es dfc
magnar cu sera ese orgen, no?
Toms escrba afanoso en a breta.
-Y qu ms? -pregunt cuando concuy sus apuntes.
-Vamos entonces, fnamente, a o que ms despert su curosdad -
anunc-. La frma de Con.
-Ah, s! -excam e profesor-. As pues, qu puede decrme de esa
frma?
-Lo prmero: que es cabastca, s.
E rostro de Toms se abr en una sonrsa trunfa.
-Lo saba.
-Pero es mportante, profesor Noronha, que usted comprenda que a
cbaa es un sstema aberto de nterpretacn. Las cfras y os cdgos
tradconaes, cuando se descfran, revean un texto precso. La cbaa, sn
embargo, no funcona as; remte ms ben a dobes sentdos, a sgnfcados
submnaes, a mensa|es sutmente ocutos.
Cog a fotocopa con a frma de Crstba Con y a cooc sobre a
mesa, a a vsta de todos.
- -319 319- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Toms sea as etras.
-Ou son esas ncaes?
-Como buen mensa|e cabastco, esta frma tene dversas ecturas -
consder Soomon-, En este caso, parecen coexstr varos textos en e
msmo espaco, mezcando a tradcn hebrea con nnovacones
ntroducdas por os temparos crstanos.
E portugus o mr con sorpresa.
-Los temparos?
-S. Poca gente o sabe, pero hubo muchos mstcos, magos y fsofos
crstanos que se dedcaron a estudo de a cbaa. Entre eos se cuenta a
Orden de Tempe, que desarro en |erusan anss cabastcos que se
ncorporaron ms tarde en as correntes tradconaes |udacas. Con
estaba, por o vsto, famarzado con esas nnovacones. -Sea as s
de extremo-. La ectura crstana, o tempara, debe ser hecha en atn.
Estas eses, dspuestas en trnguo, representan a trndad de os santos.
Sanctus, Sanctus, Sanctus" La a corresponde a Altissius y permte a
ectura ascendente a partr de a tercera nea, aquea que parte de a
matera y ascende a esprtu. As, a x, a m y a y deben eerse
haca arrba. La x, unda a a s, a m a a a y a a s de extremo y
a y a a s de a derecha. O sea, XS es Zristus, MAS es 6essias y
YS es @esus" Sendo as, a nterpretacn tempara, en atn, es Sanctus,
Sanctus, Altissius Sanctus" Zristus6essias @esus" Sobre esto no hay
dudas, es nequvocamente una frma crstana.
-Crstana? -se sorprend e portugus-. Pero, a fn y a cabo, no
era |udo?
-Ah vamos -respond Soomon, hacendo un gesto con a mano para
que Toms tuvese pacenca-. Se acuerda de que e d|e hace poco que a
cbaa encara as Sagradas Escrturas como poseedoras de una compe|dad
hoogrfca, en a que se cruzan varos sentdos? Pues precsamente eso
- -320 320- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
ocurre con esta frma de Con. La cuestn es que, por deba|o de a frma
crstana tempara, en atn, surge de hecho un mensa|e cabastco |udaco
submna, concebdo en hebreo. Uno de os mayores cabastas de sempre,
e rabno Eazar, observ certa vez que exsten dos mundos: uno ocuto y
otro reveado, pero ambos forman, en readad, uno soo. -Gope a
fotocopa con e ndce-. Es e caso de esta frma, que tene un sentdo
reveado, e crstano, y uno ocuto, e |udaco. La nterpretacn cabastca
comenza |ustamente con a comprobacn de que estas ncaes de a frma
poseen correspondenca con paabras hebreas. S consderamos que a etra
a corresponde a ale#& hebreo de Adona, uno de os nombres de Dos, y
a s es e s&in hebreo de Shaday, otro nombre de Dos, o Seor,
obtenemos S&ada$" S&ada$ Adonai S&ada$" Esto se traduce como: Seor.
Seor Dos Seor. Y qu ocurre s co|o a tma nea, XMY, y eo de
derecha a zquerda, como es correcto hacer en hebreo? Y de @e&o-a&,
m de ale& y x de 8essed: @e&o-a& ale& 8essed" Dos eno de
pedad. En concusn, por deba|o de a oracn crstana en atn tenemos
una pegara |udaca en hebreo. Los dos mundos, e ocuto y e reveado,
forman uno soo.
-Ingenoso.
-No se magna hasta qu punto, profesor Noronha -observ Soomon
-. No se magna hasta qu punto. Todo esto se compca s eo e XMY de
zquerda a derecha, consderando que a y corresponde a a etra hebrea
ain" En ese caso se obtene s&ea, es decr, oye, a prmera paabra de
verscuo cuatro de sexto captuo de Deuteronomo, que dce: oye, oh,
Israe, e Seor es nuestro Dos, e Seor es uno. Entre os |udos, a esta
pegara se a conoce por e nombre s&ea y es rectada toda a maana y
toda a tarde durante as oracones de s&ac&arit y de ar-it, y tambn antes
de dormr y antes de morr. E s&ea es a oracn que afrma e
monotesmo, a exstenca de un nco Dos, y se supone que este verso se
escrb en e estandarte de bataa de as dez trbus perddas. A rectaro,
cada |udo asume e domno de Reno de Ceo y de os Mandamentos.
Pues |ustamente es sta a paabra hebrea que Con cooc en su frma. -
Az un dedo-. Pero f|ese ahora en e dobe sentdo. S a y corresponde
a a $ud hebrea, XMY se puede eer como 8i, o s&i, que sgnfca m
nombre. Probabemente, e nombre de autor de a frma: Con. -E ve|o
cabasta se ncn sobre a ho|a, como s se aprestase a hacer una gran
reveacn-. Preste atencn, profesor Noronha, porque esto es muy
mportante. Vamos ahora a eer XMY de derecha a zquerda, a a manera
hebrea. Como ya hemos vsto, queda YMX. Consderando una vez ms
que a y es $ud, surge una nueva paabra. @8" @ac&" En con|uncn
con a ectura de zquerda a derecha, da $ac& s&o" Sabe o que quere
decr?
-Lo gnoro.
-Sgnfca que m nombre sea borrado.
- -321 321- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Toms abr a boca, estupefacto.
-Cmo?
-Oue m nombre sea borrado.
-Dos mo! -excam, con os o|os vdrosos, competndose e
rompecabezas en su mente-. Colo, noina sunt odiosa"
-Perdn?
3?oina sunt odiosa" Los nombres son mpropos. Es una frase de
Ovdo. Adaptada a esta stuacn, sgnfca que e nombre de descubrdor
de Amrca es mpropo. Basndome en o que usted me est dcendo a
partr de a nterpretacn cabastca de esta frma, resuta caro que no
fueron so os contemporneos de Amrante quenes quseron generar
confusn en cuanto a su dentdad, sno e propo Con quen, por agn
motvo, quso borrar su nombre orgna. -Se rasc e mentn, pensatvo-.
Ahora entendo. Con o Coom no era su verdadero nombre, sno soamente
un apodo deberado, un..., dgamos..., dsfraz. E nombre orgna fue
borrado por msmo.
-Por qu?
-No o s. Pero, por o vsto, o borr. ?oina sunt odiosa" Los nombres
son mpropos.
3@ac& s&o" Oue m nombre sea borrado. Enca|a.
-Su verdadero nombre era mpropo y, por tanto, tuvo que ser borrado -
recaptu Toms, sntetzando a expresn atna y a expresn hebrea-.
Pero cu sera e verdadero apedo?
-Eso no s decrseo -afrm e rabno-. Pero puedo dare otra psta.
Con borr su apedo y no par ah. Reneg tambn de su nombre propo.
-Cu de eos? Crstba o Crstoforo?
-Los dos.
-Cmo os dos?
Soomon cog a fotocopa con a frma de Con y sea e trnguo de
as eses.
-Ve estos punttos entre as eses?
-S.
-No fueron coocados a por casuadad -decar e cabasta-. En
hebreo, os puntos |unto a as etras pueden sgnfcar varas cosas. Pueden
ser a sea de que a etra se trata de una nca o de que a etra pde una
voca. Ya hemos vsto que os punttos dan e ndco de etras que
representan ncaes. E s&in de Shaday y e ale#& de Adona. Pero en as
enguas antguas os punttos servan guamente para mostrar a dreccn
y, ms mportante an, podan ser una sea de ectura de arrba para
- -322 322- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
aba|o. La cbaa estabece que todo en e unverso est undo por un azo
mgco y que as cosas nferores traen e sgo de as superores. E rabno
Shmon Bar Iochay, que era un gran cabasta, observ que e mundo
nferor fue hecho a magen de mundo superor, y que e nferor no es sno
e refe|o de superor. E rabno Yossef, otro gran cabasta, escrb que
para que se produzcan as accones de o ato es necesaro comenzar por un
movmento desde aba|o. E 'ibro de los isterios cabalFsticos estabec
que e mundo que habtamos est nvertdo en reacn con e nundo donde
se eeva e ama. Y e axoma grabado sobre a taba de esmerada de
Hermes reve que o que est encma es como o que est aba|o. La verdad
es que as paabras refe|o e nvertdo, arrba y aba|o, nos remten
a a nocn de espe|o, muy cara a a cbaa. Como os punttos seaan a
necesdad de eer de arrba para aba|o, decd hacer e expermento de
nvertr as etras de a frma, vndoas como s estuvesen refe|adas en un
espe|o. -Cog una ho|a que haba garrapateado y se a mostr a Toms-.
E resutado fue sorprendente.
E portugus contemp as seaes que se encontraban en a parte de
aba|o.
-Ou es eso? -pregunt.
-E Arbo de a Vda sn Cabeza.
-ste es e Arbo de a Vda?
-S. Ahora f|ese. -Abr un bro y mostr una fgura estructurada en
crcuos-. ste es e Arbo de a Vda.
- -323 323- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Tene dez crcuos -observ Toms.
-S, son as dez se#&irot" La representacn tradcona de Arbo de a
Vda tene, como estamos vendo, dez se#&irot" Este es e prncpa Arbo de
a Vda. Pero e segundo ms mportante es e de as sete se#&irot" En este
caso, emnando a parte de arrba de a frma, resuta un Arbo de a Vda
sn Cabeza, tambn conocdo como Hombre Sentado.
Cort as tres se#&irot superores, 2eter, c&oc2a& y bina&, y mostr e
Arbo de a Vda sn Cabeza, coocndoa a ado de refe|o de a frma de
Con.
- -324 324- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ah! -excam e portugus, comparando as dos estructuras
competamente absorto-. Son..., son parecdas.
-S -asnt e cabasta-. La frma cabastca de Crstba Con
reproduce e Arbo de a Vda sn Cabeza. Cada etra de a frma es una
se#&ira&" Como hay sete etras, eso quere decr sete se#&irot"
-Pero a reduccn a sete se#&irot, no sgnfca que e Arbo de a Vda
est ncompeto?
-No. Incuso exsten Arboes de a Vda con cnco y cuatro se#&irot" Pero
e de os sete es partcuarmente sgnfcatvo, se trata de ms reevante
despus de Arbo de a Vda de os dez se#&irot" E sete es un nmero
cabastco muy mportante, es e guarsmo que representa a naturaeza en
su estado orgna, ntacto. Dos se tom ses das para crear e unverso y a
sptmo descans. -Sea con e dedo e refe|o de a frma de navegante
-. Mrando a magen refe|ada por e espe|o, resuta caro que fue sta a
forma que Con us para revear su verdadera dentdad. Es que a nea de
arrba, como puede ver, est ocupada por XWX. La X remte a a c&et
de c&essed, a se#&ira& que sgnfca brazo derecho y smboza a bondad.
La A, remte a guFel, a prmera etra de a se#&ira& ge-ur<, o brazo
zquerdo, y smboza a fuerza. En medo de as dos se encuentra W, que
e afabeto hebreo dentfca con tet, a prmera etra de a se#&ira& ti#&eret,
a beeza, que representa a sntess entre a bondad y a fuerza. Con qut
a cabeza de Arbo de a Vda y o confgur a partr de os membros
medos e nferores. La ntencn cabastca es nequvoca. -Soomon vov
a seaar a prmera nea de a frma, XWX-. Ahora f|ese ben en esto,
profesor Noronha. Leyendo esta nea de derecha a zquerda, como es
correcto hacer en hebreo, se obtene A.WX. Se ee @es&u" -Mr a Toms
y frunc e ceo-. Ah, esto es ago terrbe.
-Terrbe? -pregunt e portugus-. En qu sentdo? Ou quere
decr con eso?
- -325 325- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Para poder traducr a paabra @es&u, prmero tengo que hacere una
pregunta, s no e mporta.
-S?
-Ou sabe usted de a forma en que os |udos ven a |esucrsto?
-Ben..., pues..., e confesar que no mucho. -Toms se ro-. En honor
a a de verdad, no s nada.
-Entonces permtame que se o acare -ndc Soomon-. Los |udos
encaran a Crsto de una forma muy dferente a a de os crstanos. -Hzo
un gesto con as manos, como s pretendese enfatzar a dea-. Muy
dferente, de verdad. Las eyendas |udacas representan a |ess como a un
aAer, un no resutante de una reacn adtera entre una |uda y un
egonaro romano. Crsto fue excomugado por un rabno debdo a un
maentenddo y decd rendr cuto a os doos, ae|ndose de a verdadera
fe. Estud maga en Egpto, pero acab sendo derrotado por os rabnos.
Fue condenado a muerte como hechcero y ahorcado en una panta de
berza. La defcacn de |ess por os crstanos es consderada doatra por
os |udos.
-Esa es a forma en que os |udos cuentan a hstora de |ess?
-S, eso es o que dcen as eyendas |udacas.
-Caramba! -excam en portugus.
-Le he contado esta hstora para hacere ver qu vsn negatva tenen
os |udos de Crsto. -Expc e cabasta-. Lo que nos eva a a ectura de
a nea AWX, que aparece en e refe|o de a frma de Con. En hebreo, e
nombre |ess se pronunca @es&ua" Pero como a os |udos no es gustaba
ese nombre, decderon qutare a etra ale#& fna, de ta modo que qued
@es&u" As es como debe eerse a nea AWX. @es&u" Pero @es&u no es un
nombre nocente. Se trata de una forma peyoratva y ofensva de nombrar a
@es&ua, |ess. Es que @es&u es una abrevatura muy usada por os |udos.
Sgnfca $ac& s&o -eAic&ro, es decr: que sean borrados su nombre y
su memora.
-Vaya!
-Profesor Noronha -d|o Soomon-. Lo que ntento decre es que e
crstano y catco Crstba Con cooc en su frma cabastca e nombre
hebreo @es&u, hacendo as votos para que sean borrados e nombre y a
memora de |ess.
E portugus se qued un nstante caado. Estaba atnto.
-Pero... por qu? -babuc por fn-. Cmo es posbe que Con
hubera hecho eso?
-No se ovde de que vv a fnaes de sgo XV en a pennsua Ibrca.
S era |udo, como todo parece ndcar, a vda en aque tempo y en aquea
- -326 326- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
regn de Europa no deba de ser fc. Cuaquer |udo sefard tena razones
de sobra para odar a os crstanos en genera y a |ess en partcuar. no
era una excepcn. Lo que nos eva a nombre propo de Con. -Cog a
ho|a con a frma de Amrante-. En a base de a frma cabastca est su
nombre, Xroferens. Sabe decrme qu sgnfca este nombre?
-Xroferens? Zro, en grego, sgnfca Crsto, mentras que /erens es una
forma de verbo atno /ero, que quere decr transportar. Xroferens es
Crstoferens. E que transporta a Crsto. Crsto est en a raz de nombre
Crstba y de nombre Crstoforo.
-Y se es un nombre que |ams usara un |udo -contnu e rabno-.
Crsto. Nade en Israe ama Crsto a su h|o. Cmo es posbe que Con,
sendo |udo, usase e nombre crstano Crstba y frmase Crstoferens? -
Levant e ndce derecho-. So hay un tpo de |udo capaz de hacero.
-Cu?
-Un |udo desesperado por hacerse pasar por crstano. Un hombre que
qusese aparentar que era crstano, pero que contnuase profesando a fe
|udaca en secreto. Ta hombre podra asumr e nombre de Crsto, pero para
asegurar a paz con Dos ncura en su frma cabastca un nequvoco
rechazo de nombre de |ess, borrando ese nombre y su memora. @es&u"
Ouero decr con esto, profesor Noronha, que a expresn $ac& s&o, o
que m nombre sea borrado, sgnfca smutneamente un rechazo de
nombre Con y de nombre Crstba. E descubrdor de Amrca se
present a mundo con esos nombres, Crstba Con. -Sea a Cham,
de otro ado de a mesa-. Sn embargo, ta como a fama sefard de
Cham no se amaba Mendes, sno Nass, tampoco Con se amaba Con,
tena ms ben otro nombre, un apedo que borr y no nos reve. -Gope
con a pama de a mano a fotocopa de a frma-. A |uzgar por todo o que
he vsto aqu, puedo decre que e hombre que hoy conocemos como
Crstba Con era, con toda probabdad, un |udo sefard que posea
orgnamente un nombre que permanece ocuto. Ocut su verdadera
regn ba|o una capa crstana, pero no se convrt en un crstano nuevo.
Era un marrano.
Soomon Ben-Porat, consderado e mayor cabasta de |erusan, apoy
os codos en a mesa de robe y se ca. Haba termnado su exposcn. Un
senco pesado se abat sobre e escrtoro, so roto por e sondo de
bografo de Toms dbu|ando frentcos garabatos en su breta de notas en
su afn de regstrar a extraordnara argumentacn de ve|o rabno. E
profesor apunt as deas con trazos apresurados, corrdos, en aparenca
nntegbes, hasta que termn sus anotacones con a tma paabra
pronuncada por Soomon.
Marrano.
Iba a cerrar a breta de notas, pero ago o hzo detenerse. Era aque
marrano o que atraa su mrada, como s fuese un mn rresstbe, un
- -327 327- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
escoo ncmodo, perturbador, un nquetante borrn de tnta que se
hubera atravesado en a fudez de a escrtura. Se qued mrando a
paabra, pensatvo. Levant, a fn, a cabeza y mr a cabasta.
-Ou quere decr con marrano? -pregunt.
-Marrano? -se sorprend Soomon-. Usted debera sabero. Ou
sgnfca esa paabra en portugus?
-Es otra manera de decr cerdo.
-Eso es. Pues marrano e nombre dado en Portuga y en Espaa a os
crstanos nuevos que sgueron sendo |udos en secreto. Los amaban
marranos porque, como todos os buenos |udos, se negaban a comer
cerdo por ser un anma mpuro, no 2as&er, cuyo consumo est prohbdo
por as eyes dettcas.
-Hmm -murmur Toms, engofado en sus pensamentos-. Marrano
era un |udo que fnga ser crstano? -S.
-Y Con era marrano?
-Sn duda.
-Podra ser un marrano genovs?
E rabno se ro.
-La expresn marrano remte a un |udo brco -expc-. De
cuaquer modo, y sendo |udo, Con |ams podra ser genovs...
-Ah, no? Y por qu?
-Porque desde e sgo XII, os |udos tenan prohbdo quedarse en
Gnova ms de tres das. En e sgo XV, en a poca de Con, esa
prohbcn segua en vgor. O sea, s era genovs, no poda ser |udo. S era
|udo, no poda ser genovs.
-Entendo.
-Adems, hay ago muy nteresante que usted tene que saber. Exste
una curosa tradcn |udaca segn a cua, en os sgos XV. y XVI, a paabra
genovs era un eufemsmo para desgnar a un |udo.
-Est bromeando...
-No, de nnguna manera. Era comn en aque tempo, cuando aguen
quera decr aque hombre es |udo, que d|ese aque hombre es de
nacn. Nacn |udaca, se entende. Pero, a parecer, en aquea poca de
persecucones antsemtas, muchos |udos, cuando un crstano os
nterrogaba, se amaban tambn genoveses. Por eo a veces se afrmaba
que ta persona era de nacn genovesa, una forma rnca o dscreta de
ndcar que era |uda. Entende?
-Pero hay pruebas de eso?
- -328 328- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Esto es ago que se sabe a partr de a tradcn ora hebraca, no hay
documentos que afrman ta cosa textuamente.
Pero exste una confrmacn mpcta en una carta envada en 1512 por
e padre Antono de Aspa, de a Orden de os |ernmos, a gran nqusdor
de Casta. En esa carta, Aspa escrb que, en a prmera expedcn a
Nuevo Mundo, Con ev a bordo a cuarenta genoveses. Pero hoy se
sabe que cas todos os trpuantes de a prmera expedcn eran
casteanos, aunque entre stos hubese agunas decenas que seran de
nacn |udaca, probabemente marranos. Es decr, Aspa estaba reamente
nformando a a Inquscn de que haban do cuarenta |udos a bordo. Pero,
segn hacan agunos en aque tempo, no os am |udos. Por rona o
pudor, os am genoveses.
-Hmm -vov a murmurar e hstorador, perddo en un mundo
ncamente suyo, revendo en a memora una pregunta m veces
formuada y |ams respondda-: Cu Eco de Foucaut pendente a 545?
-Cmo?
Toms se agt, repentnamente acaorado.
-Es una pregunta que me hceron una vez. Cu Eco de Foucaut
pendente a 545? -Se evant de a mesa, a exctacn gaopaba en su
nteror; se senta totamente ncapaz de quedarse queto-. Basndome en
una reveacn de Umberto Eco, crea que a respuesta era |udo
portugus o crstano nuevo. Pero, a fna, no. La respuesta correcta es
otra. Sabe cu es?
E rabno neg con a cabeza.
-No tengo a menor dea.
Toms sonr.
-Es marrano.
- -329 329- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 15 Captulo 15
Los dedos aferraron a manvea de a ca|a fuerte y a hceron grar
entamente; a ca|a metca responda con un tc-tc tranquo a medda
que pasaban os nmeros de a cave y a manvea crcuaba con precsn
mecnca en e sentdo de as agu|as de reo|, como s fuese una mquna
ben afnada. Madaena Toscano observaba detrs de hombro de Toms,
con os o|os muy abertos, expectantes, contempando a operacn.
-Oga -susurr-. Est seguro de que sa es a cave?
E profesor consut a ho|a donde haba apuntado a soucn.
-Ya veremos -murmur.
Insert os nmeros, uno a uno, en a ca|a fuerte. E doce, e uno, e
decsete, e decsete de nuevo. Tc-tc-tc-tc. So a respracn de
profesor y de a vuda, que en e senco rumoreaban afanosas y profundas,
respondan a aque fro sondo metco, tan exacto y sereno, tan mnscuo
y tan tremendamente rrtante. Aqu es pareca e sondo de una ca|a
receosa, ansosa por guardar su secreto con excesvo ceo; era e rudo
medtatvo de una mquna desconfada, posesva, enfrentada a un desafo
que a obgaba a medr a hptess que ms tema, a de abrrse como una
for y berar, a dsgusto, e perfume de su mstero. Se es anto|aba que esa
espece de ncho prefera mantener ovdado su tesoro, encerrado en e
senco, y era ese mudo dueo entre hombre y ca|a fuerte, entre cave y
secreto, entre uz y tnebas, o que amentaba a tensn a meda uz en
aquea habtacn enmohecda. Toms se acerc a fna de a secuenca,
aguard un momento, ansoso por ver s por fn habra atnado con a cave,
respr hondo y cooc os tmos guarsmos. E uno, e trece, e catorce.
Tc tc-tc. Oun cedera? E hombre o a ca|a?
Un cc fna fue a respuesta.
- -330 330- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Como a entrada de a caverna de os cuarenta adrones cuando se ha
pronuncado e Abrete, Ssamo magroso, as a ca|a se abr cumpda a
secuenca mgca.
-Ah! -excam Toms cerrando e puo en sea de vctora-. Lo
hemos consegudo!
-Gracas a Dos!
Se ncnaron sobre a ca|a fnamente vencda e ntentaron observar e
contendo. A prncpo, sn embargo, so vsumbraron una sombra opaca,
una tneba espesa e mpenetrabe; era como s a ca|a de meta an se
resstese, recactrante, en agona, proongando e engma en un tmo
sopo de vda, ocutndoo ba|o e manto de una nebna densa y cargada;
es pareca un morbundo porfadamente aferrado a a vda, esperando
contra a esperanza, encubrendo en un rncn oscuro de as entraas
profundas e arcano tesoro que tanto tempo o haba asado de mundo,
perddo en e tempo, exado de a memora. Pero os o|os de os ntrusos se
habtuaron deprsa a esa densa sombra; a oscurdad se fue hacendo ms
tenue hasta que ambos ograron por fn vsumbrar unas ho|as apoyadas en
a superfce de nteror.
E profesor met a mano por a boca aberta de a ca|a fuerte y,
tmdamente, cas con medo, como un exporador frente a a seva
desconocda, pap a textura sa y fra de pape a esconddo; cog con
decadeza esas ho|as que, segn crea, encerraban un mstero antguo y
as sac despaco, como s fuesen una requa ovdada, ptaos decados,
una frg concha fustgada por a tempestad de tempo, trayndoas a fn
de vueta a a uz de da.
Eran tres ho|as.
Las prmeras eran dos fotocopas que examn con atencn. Le parec a
smpe vsta que se trataba de as copas de dos pgnas de un documento
de sgo XVI. Comenz recorrndoas con os o|os, como quen ntenta captar
so a magen genera de ago que no comprende; despus, con ms
cudado, recurr a su vasta experenca de paegrafo y ey a partr de a
orne, ocazada en a parte de aba|o de a prmera fotocopa, descfrando
e contendo en aparenca mpenetrabe.
- -331 331- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-A ao sguente de m... -Vac, no entend a fecha, pero contnu
-. Y estando e Rey en e ugar de Vae de parayso que hay por cma de
monastero de Sancta m
a
das V.tudes, por causa de a gran peste que en os
ugares prncpaes de aquea Comarca haba a ses das de marzo a Rb a
Reseo, en xboa Xrova coo nbo y taano qvena de descubrmento de as
sas de Cpango, y dAnta que por mandado de os Reyes de casta haba
hecho...
-Ou es eso? -pregunt Madaena.
E profesor mraba as dos ho|as con are ntrgado.
-Esto..., pues..., -babuc- esto me parece a Crnica de D" Jo[o II, de
Ruy de Pna. -Vac un momento; deprsa seconvenc, sn embargo, de
que su respuesta era correcta y snt que a confanza e creca en e pecho
-. ste es, por o vsto, e fragmento en que e cronsta portugus comenza
a reatar e encuentro de Crstba Con con e rey don |uan II, con ocasn
de regreso de Amrante de prmer va|e, aque en que descubr Amrca.
-Y es mportante?
- -332 332- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ben..., pues..., es mportante, sn duda. Pero nesperado. -Mr a a
vuda con una expresn desconcertada-. Por un ado, porque este texto se
conoce desde hace ya mucho tempo, no consttuye nngn secreto. Por
otro, porque esta crnca va contra a tess que defenda su mardo. -
Sea a tercera y cuarta neas de a segunda pgna-. Lo ve? Dce:
Xrova coo nbo y taano. Ahora ben, su mardo defenda |ustamente o
contraro, que Con no era taano.
-Pero Martnho me d|o que haba guardado en a ca|a fuerte a gran
prueba...
-La gran prueba? La gran prueba de qu? De que Con era taano?
-Mene a cabeza en un gesto de perpe|dad-. No o entendo, no tene
sentdo.
Madaena Toscano su|et as dos ho|as y as examn con cudado.
-Y esto qu es? -pregunt, seaando unos trazos a pz en e reverso
de a prmera ho|a.
E profesor ey e apunte.
-Ou extrao -murmur.
-Ou es eso?
Toms se encog de hombros, sn saber qu pensar.
-No o s, no tengo dea. -Esboz una mueca con a boca-. 4Cdice
632, -Se rasc e mentn, pensatvo-. Debe de ser a sgnatura de este
documento.
-La sgnatura?
-Es e nmero de referenca de un documento en una bboteca. Los
archveros tenen una sgnatura para dentfcar cada documento y cada
bro que guardan en as bbotecas. A travs de a sgnatura, es ms fc
ocazaros en os...
-S muy ben qu es una sgnatura -nterrump Madaena.
Toms a mr, cohbdo. E aspecto neggente y decado de Madaena
Toscano e daba un aspecto de mu|er humde, pero a verdad es que aque
rostro enve|ecdo y aque cuerpo arrugado escondan a una seora cuta,
antgua frecuentadora de os medos acadmcos y habtuada a vvr
rodeada de bros. E aspecto suco y desordenado de a casa, medt
Toms, no se deba so a descudo provocado por a muerte de su mardo,
- -333 333- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
sno a hecho de que aqua, en readad, no era una mu|er acostumbrada a
as tareas de a mpeza domstca.
-Dscupe -murmur e vstante-. Creo que su mardo debe de haber
tomado nota de esta sgnatura para hacer una consuta bbogrfca.
Madaena vov a anazar a sgnatura.
-Un cdce? -S. -Toms sonr-. No es ms que un manuscrto
compuesto de ho|as de papro, pergamno o pape, undas por e msmo
ado, como s fuesen un bro.
-Y cree que esto es pape?
-Ta vez -opn e profesor-. A ser un manuscrto de sgo XVI, no
obstante, yo dra que probabemente es pergamno. Pero tambn puede
ser pape, es posbe.
Madaena cog a tercera ho|a que se encontraba en a ca|a fuerte.
-Y ha vsto esto?
Era un foo banco, con un nombre y un nmero escrto por deba|o.
Toms az as ce|as a ver e nombre.
-Conde |oo Nuno Vargues -ey e hstorador.
-Lo conoce?
-Nunca he odo habar de . -Toms recorr con a vsta os guarsmos
que haba por deba|o de aque nombre-. Parece un nmero de tefono.
La vuda se ncn sobre a ho|a.
-D|eme ver -d|o y refexn n momento-. Ou gracoso, creo
reconocer este pref|o. En os tmos tempos, Martnho amaba muchas
veces...
-A este nmero?
-No o s, ta vez. Pero e pref|o era se.
-Y de dnde es este pref|o?
Madaena se ncorpor sn una paabra, sa de a habtacn y vov un
momento despus con un voumnoso bro ba|o e brazo. Toms reconoc
a gua teefnca. La vuda consut as prmeras pgnas, buscando os
pref|os naconaes. E dedo se desz por os guarsmos hasta nmovzarse
en uno de eos.
- Ah, aqu est! -excam. E ndce recorr a nea hasta e nombre
de ugar correspondente a aque pref|o-. Tomar.
- -334 334- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E permanente arruo de as paomas enaba a Praga da Repvtbca de
un borboteo musca; eran aves gordas, ben amentadas, pcoteando en a
cae y revooteando a satos, que agtaban as aas de un ado para e otro,
enaban os te|ados, cubran os pequeos saentes en as fachadas, se
posaban en a estatua de don Guadm Pas, a enorme fgura de bronce
erguda en e centro de a paza.
Agunas paomas paseaban |unto a os pes de Toms, ronroneando,
ndferentes a hombre sentado en e banco de madera, so preocupadas
en encontrar unas sabrosas mga|as ms en e empedrado banco y negro
que cubra cas toda a paza, ms parecdas a mnscuos peones
parduscos que deambuasen por un ggantesco tabero de a|edrez. E
vstante mr a su arededor, aprecando e eegante edfco de os Paos
do Conceho de Tomar y toda a pazoeta centra hasta f|ar su atencn en
a orgna gesa gtca a a derecha, a gesa de Sao |oo Baptsta; a
fachada banca de ca desgastada de santuaro ostentaba un eegante
porta manueno, muy traba|ado, rematado por un cmborro octogona;
sobre a gesa se mpona a vecna torre amaro tostado, un mponente
campanaro coor terra que exhba con orguo un tro smbco deba|o de
as campanas, donde se reconocan e basn rea, a esfera armar y a cruz
de a Orden de Crsto.
Un hombre de tra|e grs oscuro, con chaeco y pa|arta pateada, se
acerc con una mrada f|a, nterrogante, a forastero.
-Profesor Noronha? -pregunt vacante.
Toms sonr.
-Soy yo -asnt-. Y usted es e seor conde, supongo.
-|oao Nunes Vargues -se present e hombre, ponndose muy rgdo
y gopeando un tan en otro, como s fuese mtar. Incn a cabeza, en un
saudo ceremonoso-. Servdor.
E conde era degado y de estatura meda; su aspecto, engmtco.
Levaba e peo, negro y canoso en as senes, penado haca atrs, con
entradas en e extremo de su ancha frente. Pero o que ms se destacaba
en eran os bgotes fnos, a pera puntaguda y, sobre todo, sus o|os
negros y penetrantes, cas hpntcos; pareca un va|ero en e tempo, un
hombre de Renacmento taano, un Francesco Coonna que hubera
abandonado a gran Forenca de os Mdcs y voado drectamente hasta e
crepscuo de sgo xx.
-Muchas gracas por haber aceptado este encuentro -e agradec
Toms-. Aunque, debo confesaro, no sepa de qu vamos a habar.
-Segn he poddo deducr de nuestra breve conversacn teefnca,
usted consgu ponerse en contacto conmgo gracas a unas notas que de|
e dfunto profesor Toscano.
-As es.
- -335 335- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y esos datos se encontraban entre unos documentos reaconados con
Crstba Con.
-Exacto.
E conde suspr y se qued un nstante mrando a hstorador, como s
estuvese sumergdo en un debate nterno, sopesando os pros y os contras
de su decsn acerca de o que ba a comuncare.
-Usted est famarzado con a nvestgacn en a que estaba nmerso
e profesor Toscano? -pregunt en un caro ntento de tantear e terreno y
poner a prueba a Toms.
-Sn duda -confrm e hstorador. E conde se qued caado, como s
esperase ms, y Toms se do cuenta de que tendra que demostrare que
reamente estaba comprometdo en e proyecto-. E profesor Toscano crea
que Con no era genovs, sno un marrano, un |udo portugus.
-Y para qu quere usted retomar esa nvestgacn?
No eran preguntas nocentes, presnt Toms. Era una prueba. Tendra
que actuar con cautea s quera obtener nformacones de ese engmtco
persona|e; cuaquer respuesta errada sgnfcara cerrar una puerta.
-Soy profesor de hstora en a Unversdad Nova de Lsboa y he estado
en casa de a vuda vendo os documentos que de| e profesor Toscano.
Creo que puede generar un texto de nvestgacn excepcona, capaz de
revouconar todo o que sabemos sobre os descubrmentos.
E conde hzo una arga pausa, tacturno; con os o|os f|os en Toms,
como s qusese escrutar su ama, formu una pregunta.
-Ha odo habar de a fundacn de os estadoundenses?
E modo de hacer a pregunta puso a Toms en aerta. sta era, por agn
motvo que no ograba desvear, a ms mportante de todas as preguntas,
a que determnara a cooperacn de conde o a anuara sn remedo.
Apoyado en a reaccn de a vuda ante e nombre de a fundacn que
fnancaba a nvestgacn, e hstorador presnt que sera me|or que su
vncuo con Moart se quedase en a sombra. Por o menos por ahora.
Se escuch a s msmo preguntando:
-Ou fundacn?
E conde sgu mrndoo f|amente; Toms e devov a mrada,
ntentando parecer sncero.
-No mporta -acab dcendo su nterocutor, en aparenca satsfecho
con a respuesta. Mov a cabeza recorrendo a paza con a vsta, az os
o|os haca e monte y sonr, rea|ndose-. Usted ya ha vstado e casto
y e convento de Tomar?
Toms sgu su mrada y observ as muraas recortadas por encma de
verdor, en e extremo de monte que domnaba a cudad.
- -336 336- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-E casto y e... convento? S, caro, ya he do, pero hace mucho
tempo.
-Entonces venga -d|o a modo de nvtacn e conde, ndcndoe que
o sguese.
Cruzaron a paza y se nternaron por as pntorescas cae|ueas ateraes
empedradas, decoradas con testos de coores cogados de os bacones.
Legaron hasta un enorme Mercedes negro, aparcado |unto a un muro
banco que se proongaba hasta a ve|a snagoga. E conde Vargues se
sent a voante y, con Toms a su ado, puso e automv en marcha y
crcu por as apacbes caes de Tomar.
-Ya ha odo habar de a Ordo Mtars Chrst? -pregunt e conde,
mrando de reo|o a su pasa|ero.
-La Orden Mtar de Crsto?
-No, a Ordo Mtars Chrst.
-No, de sa nunca he odo habar.
-Yo soy gran maestre de a Ordo Mtars Chrst, a nsttucn heredera
de a Orden Mtar de Crsto.
Toms frunc e entrece|o, ntrgado.
-Heredera de a Orden Mtar de Crsto? Pero a Orden de Crsto ya no
exste...
-|ustamente por eso a Ordo Mtars Chrst es su heredera. En readad,
cuando se dsgreg a Orden Mtar de Crsto, agunos cabaeros,
dsconformes con a decsn, decderon perpetuara y formaron a Ordo
Mtars Chrst, una organzacn secreta, con regas propas, cuya
exstenca so conocen agunos. Un puado de nobes, descendentes de
os ve|os cabaeros de a Orden Mtar de Crsto, se rene todas as
prmaveras en Tomar, ba|o m dreccn, para renovar as antguas
costumbres y regstrar a tradcn ora de os secretos nunca reveados.
Puede decrse que somos os custodos de os tmos msteros de a Orden
de Crsto.
-Mre, desconoca...
-Y qu sabe usted sobre a Orden de Crsto?
-Agunas cosas, pero no mucho. Ver, soy hstorador, pero m
especadad es e crptoanss y as enguas antguas, no a Edad Meda n
os descubrmentos. Dgamos que vne a parar a esta nvestgacn...,
pues..., por casuadad..., eh... porque conoca a profesor Toscano, no
porque ste sea m mbto natura de nters.
E coche eg a una pequea bfurcacn, adornada con una estatua de
nfante don Henrque en e centro, gr a a derecha y abandon as arteras
de a cudad, nternndose en os camnos verdes y ascendentes de a Mata
- -337 337- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
dos Sete Montes, a carretera que serpenteaba por a adera, a a sombra de
as aamedas vgorosas, rumbo a as ve|as muraas.
-Entonces permtame que e cuente a hstora desde e prncpo -
propuso e conde Vargues-. Cuando os musumanes prohberon a os
crstanos e acceso a a cudad santa de |erusan, son un grto de protesta
por toda Europa y se emprenderon as Cruzadas. |erusan fue conqustada
en 1099 y a crstandad se mpuso en Terra Santa. E probema es que, con
e regreso de muchos cruzados a Europa, os despazamentos de os
peregrnos crstanos a |erusan se hceron muy pegrosos; no haba nade
que os defendese. Fue en ese momento cuando apareceron dos nuevas
rdenes mtares. La Orden de os Hosptaaros, consagrada a ayudar a os
enfermos y a os herdos, y una mca creada por so nueve cabaeros y
que se dedc a vgar as vas usadas por os peregrnos. Aunque fuesen
so nueve, estos hombres ograron reamente que os camnos se vovesen
mucho ms seguros. Como recompensa, se es ofrec, como resdenca
permanente, a mezquta de A Aqsa, stuada en a cma de monte Morah,
en |erusan, |ustamente e sto donde antes se azaba e egendaro
Tempo de Saomn. Nac as a Orden de os Cabaeros de Tempo de
Saomn. -Hzo una pausa-. Los temparos.
-Hstora m veces contada.
-Sn duda. Es una hstora tan extraordnara que atra|o a magnacn
de toda Europa. Se dce que, regstrando os restos abandonados de
Tempo de Saomn, os temparos habran encontrado requas precosas,
secretos eternos, ob|etos dvnos. E Santo Gra. Sea a causa de esos
msteros, o smpemente gracas a su ngeno y persstenca, a verdad es
que os temparos creceron y se dsemnaron por Europa.
-Y egaron a Portuga.
-S. La orden se nsttuy formamente en 1119 y, pocos aos despus,
egaron aqu. Esta cudad de Tomar, conqustada a os moros en 1147, fue
donada en 1159 por e prmer rey de Portuga, don Afonso Henrques, a os
temparos, quenes, drgdos por don Guadm Pas, construyeron e casto
a ao sguente.
E Mercedes dob a tma curva y desemboc en un pequeo
aparcamento; se trataba de un espaco protegdo entre rboes y domnado
por a macza Torre de Menagem, que se destacaba por detrs de as atas
muraas de casto temparo, enormes muros de pedra recortados en e
ceo azu por e entramado de as amenas. De|aron e automv a a
sombra de unos pnos atos y sgueron por e sueo empedrado que
crcundaba as muraas de a torre, a Acgova, en dreccn a a mponente
Porta do So; por momentos, e do a mpresn de haber va|ado a a Edad
Meda, a un tempo rstco, smpe, perddo en a memora de os sgos y de
cua so quedaban aqueas orguosas runas. Un rudo muro dentado por
sdas amenas se extenda a a zquerda, bordeando e camno y
- -338 338- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
demtando e bosque denso; as ho|as de os rboes se agtaban a vento
por a adera de monte, as ramas parecan baar a rtmo de una suave
meoda natura, mecdas ta vez por e anmado trsar de as recn egadas
goondrnas y por e permanente trnar de os aegres ruseores, a os
cuaes respondan as cgarras con agudos chrrdos y as abe|as con un
zumbar aboroso, goosas en torno a as fores coordas que asomaban
entre e verdor. E ado derecho de camno se mantena en un senco seco,
vaco, por esa parte so se eevaba una rda adera de pedras, en e
extremo de as cuaes mperaba e casto, cua seor feuda, atvo y
arrogante.
-As que ste es e casto de os temparos -coment Toms,
contempando as ve|as muraas.
-As es. Los temparos recberon muchas terras en Portuga por os
servcos prestados en combate, ncudas as conqustas de Santarm y
Lsboa, pero en nngn sto qued su presenca ms marcada que aqu, en
e casto de Tomar, su sede. La exstenca de a orden, sn embargo,
conoc un fna abrupto por as persecucones en Franca, desatadas en
1307, y por a bua papa =o8 in e8celso, que a conden en 1312. E Papa
soct a os monarcas europeos a prsn de todos os temparos, pero e
rey don Dns, en Portuga, se neg a obedecero. E papa decar a Orden
de os Hosptaaros como heredera de os benes de os temparos, pero
tambn en este caso don Dns desobedec. E rey portugus recurr a
una ngenosa nterpretacn |urdca de a cuestn, aegando que os
temparos eran meros usufructuaros de as propedades de a Corona. S
os temparos de|aban de exstr, a Corona retomara e usufructo de sus
terras. La postura de rey de Portuga atra|o a atencn de os temparos
franceses, despadadamente persegudos en su terra. Muchos vneron a
Portuga en busca de refugo. Don Dns, mentras tanto, de| as cosas
remo|o hasta que propuso a creacn de una nueva orden mtar, con sede
en e Agarve, para defender a Portuga de pegro musumn. E Vatcano
acced y, en 1319, ofcaz a creacn de a Orden Mtar de Crsto. Don
Dns entreg a esta nueva organzacn todos os benes de a Orden de
Tempe, ncudas dez cudades. An ms mportante: sus membros eran
os temparos. O sea, a Orden de Crsto se convrt, en readad, en a
Orden de Tempe con otro nombre. La reaparcn de os temparos en
Portuga se compet en 1357, cuando a Orden de Crsto trasad su sede a
casto de Tomar, e antguo santuaro de a Orden de Tempe,
supuestamente desaparecda.
Traspuseron a magnfca Porta do So y desembocaron en a paza de
Armas, un vasto espaco con un hermoso |ardn geomtrco a a zquerda,
que daba a vae. Se vean a setos modeados como semesferas, arbustos
sn podar, cpreses atos y esbetos, ptanos, arrates de fores.
-Pero para qu me est contando todo eso? -pregunt Toms.
- -339 339- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E conde Vargues se ro y sea as muraas a a derecha y as
estructuras medevaes enfrente, domnadas por a escanata y por e
enorme boque cndrco de a magnfca groa, con su aspecto de fortaeza
romnca, a fachada marcada por os maczos contrafuertes de os vrtces
que acanzaban os te|ados, a cuberta rematada por merones de sgo XVI
y e campanaro que coronaba toda a estructura; de otro ado de compe|o
se destacaban as compactas paredes exterores de gran caustro y, por
detrs de un ggantesco ptano que daba su sombra protectora sobre e
convento, as runas ncompetas de a Casa de Captuo.
-Estmado seor, para que comprenda ms a fondo e maravoso ugar
donde estamos. A fn de cuentas, vve en Tomar, en o ato de estas
msterosas muraas medevaes, e esprtu puro de Santo Gra, a
engmtca ama esotrca que encarn a formacn de Portuga y orent a
gesta de os descubrmentos. -Le gu e o|o-. Y tambn debo decre
que e cuento todo esto porque son eementos pertnentes en a
extraordnara hstora que voy a reveare.
-Ah, s? Y qu hstora es sa?
-Pero, estmado seor, ser posbe que an no haya comprenddo? Lo
que voy a comuncare es a verdadera hstora de Crstba Con, e
navegante que entreg Amrca a os casteanos.
-La..., a verdadera hstora de Con? Usted a conoce?
Entraron por e |ardn geomtrco, pasando por deba|o de un arbusto
ergudo a manera de puente, y fueron a sentarse en un banco de azue|os
azues y anaran|ados taado en e muro.
-Es una hstora cuyo progo se remonta a os temparos y a su Orden
Mtar de Crsto. -E conde observ as muraas stuadas aba|o; se
reconoca a a zquerda a Torre de Dona Catarna y en e medo a Porta de
Sangue-. Dgame, estmado seor, aguna vez repar en as cruces que
ornamentaban as veas de as carabeas portuguesas utzadas en e
tempo de os descubrmentos?
-Las cruces de as carabeas? Eran ro|as, s ma no recuerdo.
-Cruces ro|as sobre paos bancos. Eso no e dce nada?
-Pues... no.
-Las cruces de os cruzados eran ro|as sobre fondo banco. Las cruces de
os temparos portugueses eran crcuares ro|as sobre fondo banco. Las
cruces de a Orden de Crsto eran ro|as sobre fondo banco. Tambn as
carabeas portuguesas ostentaban cruces ro|as sobre as veas bancas.
Eran as cruces de a Orden de Crsto, as cruces de os temparos, zadas
por os mares en a demanda de Santo Gra. -Se ncn ante e profesor,
con os o|os f|os en , como s qusese escudrar su ama-. Estmado
seor, sabe usted por casuadad o que era e Santo Gra?
- -340 340- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pues... e Santo Gra? Era e..., e cz de Crsto. Se dce que fue en
esa copa donde |ess beb durante a Utma Cena y que |os de Armatea
recb en ea a sangre de h|o de Dos cuando Crsto agonzaba en a cruz.
-Superstcones, estmado seor! E Santo Gra so es una copa en
sentdo fgurado, metafrco s quere. -Sea a cudad de Tomar, cuyo
casero asomaba ms a de os rboes y de as muraas, en a fada de
monte-. S usted va a a capa bautsma de a gesa de Sao |oo
Baptsta, ver un trptco en e que se representa a san |uan Bautsta con e
cz sagrado en a mano. Dentro de cz hay un dragn aado, anma
mtco menconado en a eyenda de os Cabaeros de a Mesa redonda. En
esa eyenda, e mago Mern narr un combate en un ago subterrneo entre
dos dragones, uno aado y e otro no; uno que representaba a as fuerzas
de ben y e otro que smboza a as fuerzas de ma; uno smboo de uz y
e otro ntrprete de as tnebas. Ese combate de dragones se encuentra
tambn representado en e capte de a gesa de Sao |oo Baptsta de
Tomar, hecho que otorga un ncuestonabe vaor nctco a ese santuaro.
-Se refere a a gesa que est stuada en a Praga da Repbca, donde
hemos estado hace poco?
-A esa msma.
-Hmm -murmur Toms, recordando a magen de a fachada banca de
a gesa con su mponente campanaro de pedra tostada-. Pero por qu
me cuenta todo eso?
-Estmado seor, sta es a respuesta a a pregunta que hace un
momento usted no supo responder. E dragn es e smboo temparo de a
sabdura, es e Thot egpco y e Hermes grego. E msmo Hermes que do
orgen a hermetsmo. Esto sgnfca que e dragn dentro de cz sagrado,
como aparece en a gesa de Tomar, representa a sabdura hermtca. E
Santo Gra. -Hzo una pausa-. Ou es entonces e Santo Gra? Es e
conocmento. Y qu es e conocmento sno poder? Esto fue ago que
entenderon rpdamente os temparos. Cuando vneron a Portuga,
huyendo de as persecucones decretadas contra eos en Europa, os
temparos tra|eron consgo e cz y e dragn, e Santo Gra, una sabdura
en parte centfca y en parte esotrca, acumuada durante dos sgos de
exporacones en a Terra Santa. Posean conocmentos de navegacn,
artes de nvencn, esprtu de descubrmento, erudcn hermtca.
Portuga fue su destno, pero tambn e punto de partda para a reveacn
de mundo, para a nueva demanda de conocmento. Porque este pas se
ama Portuga. Es un nombre que vene de )ortucale, pero que, de este
modo, podr tambn reaconarse con e cz sagrado. Portuga. Porto
Graa. E puerto de Graa o Gra. Desde este nmenso puerto arranc a
demanda de nuevo gra. E Santo Gra de a sabdura. E cz de
conocmento. E descubrmento de mundo.
- -341 341- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Est nsnuando que os temparos concretaron os descubrmentos
para concretar a busca de Santo Gra?
-En parte, s. Los temparos y os |udos, con sus secretos esotrcos y
sus msterosas prctcas cabastcas, unos abertamente en busca de
Santo Gra y otros en dscreta demanda de a Terra Prometda, ambos
undos por a nostaga de |erusan y de sagrado Tempo de Saomn,
formaron con os portugueses una mezca exposva, un ccte eaborado a
prncpos de sgo XV por uno de os mayores estadstas de a hstora de
Portuga y uno de os mayores vsonaros de a humandad: e nfante don
Henrque, e cerebro que estaba por detrs de movmento panetaro a
que hoy amamos gobazacn. A ser e tercer h|o de rey don |uan I,
Henrque eg a ser, en 1420, gobernador de a Orden Mtar de Crsto, y
ms tarde acab sendo conocdo como e Navegante. E nfante reun a
hombres de cenca, entre eos portugueses, temparos, |udos y otros, y
dene un ambcoso pan para concretar a demanda de Gra. -Az a
mano y comenz a rectar de memora-. Oue Portuga tome concenca de
s msma, escrb e poeta Fernando Pessoa. Entrguese a su propa
ama. En ea encontrar a tradcn de as noveas de cabaera, por donde
pasa, prxma o remota, a Tradcn Secreta de Crstansmo, a Sucesn
Super-apostca, a Demanda de Santo Gra. -Termnada a rectacn,
ater e tono decamatoro de su voz y a vov ms natura- E grandoso
pan de Henrque e Navegante prevea a conqusta de os mares
desconocdos y e descubrmento de mundo. Ese pan fue cumpdo por os
portugueses a travs de dcadas sucesvas. Los cabaeros se hceron
navegantes y os descubrmentos fueron as nuevas Cruzadas.
-Portuga fue, por tanto, e puerto desde donde se zarpo en busca de
Gra.
-As es. Portuga se convrt en un pas de navegantes y descubrdores,
cabaeros de mar en a nueva demanda de Santo Gra. G Eanes,
Gonaves Badaa, Nuno Trsto, Anto Gongaves, Dns Das, Avaro
Fernandes, Dogo Gomes, Pedro de Sntra, Dogo Cao, Pacheco Perera,
Bartoomeu Das, Vasco da Gama, Ferno de Magaanes, Pedro Avares
Cabra, a sta de esos hombres es ntermnabe, e pas estaba eno de
nuevos cruzados. Muchos os conocemos. Pero otros se empearon en
navegacones secretas, hacendo descubrmentos |ams reveados y
mantenendo su nombre ocuto en a sombra de a hstora.
-Y dce usted que Con era uno de eos?
-Ah vamos. De|emos ahora os grandes desgnos mstcos de os
descubrmentos y concentrmonos me|or en os hechos prosacos de a
vda cotdana de reno de Portuga a fnaes de sgo XV. Cuando Henrque
e Navegante y, ms tarde, e rey Afonso V mureron, otro hombre asum
e contro de proceso de expansn martma. Fue e h|o de Afonso, e
nuevo rey don |uan II, amado e Prncpe Perfecto. Poco tempo despus de
- -342 342- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
que este monarca ascendese a trono, se produ|o un acontecmento que
trazara e destno de Crstba Con.
-E descubrmento de cabo de Buena Esperanza por Bartoomeu Das.
E conde se ro.
-No, estmado seor, eso fue despus. -Abandonaron e banco de
azue|os y cruzaron a paza de Armas, pasando entre os pequeos
naran|os. Vargues se acerc a as runas de os Pagos Mestras, os
antguos aposentos reaes de casto, ahora ya sn te|ado, y apoy a mano
en a pared desnuda y spera, como s a acarcase-. No s s o sabe, pero
entre estas paredes vv e nfante don Henrque, e hombre que pane
todo antes de Prncpe Perfecto. Y aqu tambn vv otro estadsta, aguen
a quen certo pan, en e que Con estaba mpcado, e cambara a vda.
Se trata de rey don Manue I, amado e Venturoso, que suced a don |uan
II.
-Y qu pan era se?
E conde ncn a cabeza y mr a Toms de un modo extrao.
-La conspracn para asesnar a rey don |uan II.
E hstorador frunc e ceo.
-Cmo ha dcho?
--La trama contra don |uan II. Nunca ha odo habar de ea?
-Pues... vagamente.
-Preste atencn a esta hstora -ndc e conde Vargues azando as
manos, como s e rogase pacenca-. En 1482, e conse|o rego,
encabezado por e recn coronado rey don |uan II, determn que os
corregdores reaes puderan entrar en as terras de os donataros, con e
fn de reazar nspeccones para comprobar cmo se apcaba a ey y para
confrmar prvegos y donacones. Esta decsn consttuy un ataque
drecto a poder de os hdagos, hasta entonces dueos y seores de sus
domnos. E ms poderoso de os hdagos era don Fernando II, duque de
Bragana y prmo e|ano de rey. E duque, pues, se acord de presentar
ante a |ustca as escrturas de donacn y prvegos que e fueran
conceddos a y a sus antepasados. Encarg a su responsabe de fnanzas,
e bacher |oo Afonso, que fuese a recoger esas escrturas en certa ca|a
fuerte. Pero |oo Afonso, en vez de r msmo, mand a su h|o, muchacho
|oven e nexperto. Cuando ste se encontraba frente a cofre revsando os
documentos, aparec un escrbano, amado Lopo de Fgueredo, que de
nmedato se prest a ayudaro. Durante a bsqueda, sn embargo, Lopo de
Fgueredo descubr una extraa correspondenca mantenda entre e
duque de Bragana y os Reyes Catcos de Casta y Aragn. Intrgado por
documentos tan nstos, se os ev a hurtadas consgo y, una vez fuera,
consgu una audenca secreta con e rey y e mostr as cartas. Don |uan
- -343 343- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
II examn os manuscrtos, agunos con correccones hechas por e propo
duque, y enseguda entend que reveaban una conspracn contra a
Corona. E duque de Bragana era un aado secreto de os Reyes Catcos
en Portuga y se comprometa a ayudar a os casteanos a nvadr e pas. -
Ba| a voz, como s fuese a pronuncar una paabra madta-. Un trador.
Las cartas -prosgu retomando e tono norma- mostraban que tambn
e duque de Vseu, hermano de a rena, estaba mpcado en a
conspracn, ta como a propa madre de a rena. Don |uan II mand copar
aqueos documentos y e d|o a Lopo de Fgueredo que os resttuyese en e
cofre de donde os haba sacado. E monarca se pas ms de un ao, entre
os asuntos de Goberno y as decsones reatvas a os descubrmentos,
reunendo datos para evauar e acance de a confabuacn y preparndose
para desmontara. Descubr ncuso os detaes de a manera en que os
conspradores paneaban e|ecutaro. Hasta que, un da de mayo de 1483,
mand detener y |uzgar a duque de Bragana. Condenado por tracn, don
Fernando II fue degoado das despus en vora. La con|ura, no obstante,
prosgu, esta vez encabezada por e duque de Vseu. Hasta que, en 1484,
don |uan II decd poner coto defntvo a a cuestn. Mand amar a
duque, hermano de a rena, y, despus de ntercambar agunas paabras
con , e propo rey o apua hasta dare muerte. Otros hdagos
mpcados en a trama fueron degoados, envenenados o huyeron a
Casta. En medo de todo esto, sn embargo, hubo ago extrao. Don |uan II
am a a corte a hermano de duque de Vseu, don Manue. Este aparec,
temendo por su vda; a fn y a cabo, su propo hermano haba sdo
e|ecutado por e rey en aque msmo ugar despus de una convocatora
seme|ante. Pero e desenace fue muy dferente. Don |uan II don a don
Manue todos os benes de hermano a que haba matado y, hecho notabe,
e comunc que s su h|o don Afonso egaba a morr sn de|ar
descendenca, sera don Manue quen heredara e poder de a Corona. Lo
que, en efecto, ocurr.
-Una hstora extraa -coment Toms, mpresonado por os detaes
de a ntrga paacega en pena fase de os descubrmentos-. Pero no
entendo por qu razn me a est contando.
E conde Vargues cruz os brazos deante de pecho, en poscn de
domno, y az a ce|a zquerda.
-Estmado seor -excam de modo condescendente-. As pues,
usted est a cargo de una nvestgacn sobre Crstba Con y a fecha en
que cumn este gran operatvo de mpeza rea no e dce nada?
-Cundo dce que ocurr?
-Fue en 1484.
Toms se rasc e mentn, pensatvo.
-Ese fue e ao en que Con de| Portuga y se fue a Casta.
- -344 344- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Bngo! -respond con entusasmo e conde, con un bro que baaba
en sus o|os.
E hstorador se qued un argo rato nmv, cavando sobre e asunto,
consderando sus mpcacones, a|ustando as pezas de rompecabezas. Se
ncn haca e conde y o mr con expresn nqustva.
-Usted est nsnuando acaso que Con form parte de a
confabuacn contra don |uan II?
-Touch.
Toms abr a boca, perpe|o.
-Ah... -babuc, ncapaz de ordenar e torbeno de deas que afor a
su mente-. Ah...
A vero prvado de haba, e conde e ech una mano.
-Dgame una cosa, estmado seor, ya se ha f|ado en que exsten
toneadas de documentos sobre e paso de Crstba Con por Espaa,
pero, en o que respecta a su presenca en Portuga, so exste un
enormsmo vaco? No hay nada de nada! N un soo documento de
muestra! Lo poco que se sabe se reduce a breves referencas que de|aron
Bartoom de as Casas, Hernando Con y e propo Crstba Con. Nada
ms. -Se encog de hombros, smuando perpe|dad-. As pues, e
hombre se cans de recorrer e pas, se agot navegando en nuestras
carabeas, se cas con una nobe portuguesa, deambu por a corte, tuvo
varos encuentros con e rey y no han quedado regstros n testmonos.
Eh? Por qu ser?
-Pues... o destruyeron todo?
-Es posbe, amgo. Pero ta vez a verdad sea an ms senca que eso.
Con tena otro nombre. Estamos buscando documentos con e nombre de
Con cuando, en defntva, eos exsten, pero reatvos a una persona que
era conocda por otro nombre.
-Ou..., qu nombre?
-Nomna sunt odosa.
Toms desorbt os o|os.
-Cmo?
-Nomna sunt odosa.
-Los nombres son mpropos -tradu|o Toms, cas mecncamente-.
Ovdo.
E conde e devov a mrada, sorprenddo.
-Vaya! -excam-. Ou rapdez!
- -345 345- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-E profesor Toscano me de| esa cta de as (eroidas como prmera
psta para egar a mstero de Con.
-Ah -comprend su nterocutor-. Pues fu yo quen e hab de eso,
sabe? Supongo que habr tomado nota. -Se encog de hombros-. No
nteresa. De cuaquer modo, e verdadero nombre de Con es ago que se
mantene oscuro. ?oina sunt odiosa" Pero nteresa decr que Con tena
otro nombre. E nombre de un hdago.
-Cmo o sabe?
-Con era un nobe que tambn ntegraba a Orden Mtar de Crsto. Su
verdadera hstora forma parte de nuestra tradcn ora en cuanto
temparos, y muchos ndcos a confrman. Se ha detendo a pensar en
que se cas con doa Fpa Monz Perestreo, h|a de captn donataro de
Porto Santo, descendente de Egas Monz y parente de don Nuno Avares
Perera, e hombre que derrot a os casteanos en a bataa de
A|ubarrota? Una mu|er como sa, emparentada con a propa fama rea,
nunca se habra casado en aquea poca con un pebeyo, para como
extran|ero. |ams! Se habra refugado seguramente en un convento! Una
mu|er as, estmado seor, so se habra casado con un nobe.
-Ya o haba pensado -respond Toms-. Es reamente mpensabe
que doa Fpa Monz Perestreo se hubese casado con un humde te|edor
de seda. Impensabe.
-Y usted ya ha edo a carta que don |uan II e env a Con en 1488?
-Caro que a he edo.
-Ou me dce de aque fragmento en que e rey mencona os
probemas de Con con a |ustca?
Toms abr su breta de notas para buscar as anotacones referdas a
esa carta.
-Espere, aqu o tengo -d|o ocazando e extracto-. Escrb e rey: Y
porque por ventura tuveres agn receo de nuestras |ustcas por razn de
agunas cosas a que ses obgado. Nos por esta Carta os aseguramos por
a venda, estada y vueta, que no sers preso, retendo, acusado, ctado, n
demandado por nnguna cosa sea cv o de crmen, de cuaquer cuadad.
-Mr a conde-. Es esto.
-Entonces? Ou crmenes seran esos que en 1484 evaron a Con a
hur precptadamente haca Casta con su h|o?
-La conspracn.
-As es. La conspracn desmanteada en 1484. Como e he dcho,
muchos hdagos se escaparon ese ao haca Casta con sus famas. Don
Avaro de Atade, por e|empo. O don Fernando da Syvera. Est tambn e
caso de don Lopo de Abuquerque o de nfuyente |udo Isaac Abravane.
- -346 346- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Fue una desbandada de todos aqueos que estaban reaconados con a
trama de os duques de Braganga y de Vseu. Con fue uno entre muchos.
E hstorador abr mucho os o|os, acababa de ocurrrsee ago; cog su
nseparabe cartera, tante e nteror, sac un bro escrto en espao,
ttuado (istoria del Alirante, y o ho|e apresuradamente.
-Espere, espere -d|o, como s temese que se e escapase a dea que
se e haba ocurrdo-. S ma no recuerdo, e h|o espao de Con,
Hernando Con, escrb o msmo en una breve referenca que hzo a a
entrada de su padre en Casta. Ya o encontrar... Ya o encontrar... Ah,
aqu est! -Locaz e fragmento que buscaba-. F|ese: a fnaes de ao
1484, con su h|o Dogo, part secretamente de Portuga, por medo a que
e rey o detuvese.
-Con part secretamente de Portuga? -se nterrog e conde con
rona-. Por medo a que e rey o detuvese? -Sonr y abr as manos,
como s a verdad estuvera contenda en sus pamas y acabase de reveara
-. Ya no se puede ser ms caro, no?
-Pero e parece natura que e rey perdonase a Con s hubese
estado reamente mpcado en a conspracn?
-Depende de as crcunstancas, pero, consderando o que sabemos, es
perfectamente verosm. F|ese en que Con no era un cabeca, sno un
mero pen en a con|ura, una fgura de segundo pano. Por otro ado, e
perdn fue conceddo cuatro aos despus de os hechos, en un momento
en que ya nade representaba una amenaza para e rey. No fue fnamente
don |uan II quen nombr a propo hermano de uno de os conspradores
como heredero de a Corona? Con mucha ms facdad perdonara a un
partcpante menor, un fgurante secundaro, un persona|e como Con, en
caso de que creyese que podra sere t. -Sea a breta que Toms
mantena entre sus manos, |unto a bro que haba sacado de a cartera-.
Y se ha f|ado en cmo se drg e rey a Con en a carta que e escrb
en 1484?
E hstorador ey as anotacones.
-A xrovam coon, noso espca amgo en Seva.
-Especa amgo? Pero qu ntmdades son sas, Dos mo, entre e
gran rey de Portuga y un mnscuo te|edor de seda extran|ero, an
desconocdo en aque momento? -E conde mene a cabeza,
condescendente-. No, amgo. Esa es a carta de un monarca a un hdago
a quen conoce ben, un nobe que frecuent su corte. Y, o ms mportante,
sa es una carta de reconcacn.
-Entonces qun era reamente Con?
E conde retom a marcha, drgndose a con|unto de escaeras a fondo
de a paza de Armas de casto.
- -347 347- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ya se o he dcho, estmado seor -nsst-. Crstba Con era un
hdago portugus, eventuamente de orgen |udo, gado a a fama de
duque de Vseu, que desempe un pape menor en a (rama contra e rey
don |uan II. Desenmascarada a confabuacn, os conspradores huyeron
haca Espaa. Los ms mportantes se fueron prmero, os cmpces
menores se escaparon despus. Con fue uno de eos. Abandon su
nombre antguo y rehzo su vda en Seva, donde do buen uso a os
conocmentos martmos que haba adqurdo en Portuga. Comenz a
amarse Crstba Con y decd ocutar su pasado, con ms razn
consderando e cma ant|udaco predomnante en Casta. Despus de
descubrmento de Amrca, unos autores taanos sugreron que era
genovs. Era una sugerenca convenente, que Con aent, sn
confrmara, pero tambn sn desmentra, porque e daba pe para apartar
as sospechas sobre su verdadero orgen, dstrayndoo con ago mucho
ms nofensvo. -Incn a cabeza-. Se ha dado cuenta de que n squera
e h|o casteano conoca e orgen de su padre?
-Hernando?
-S. Hernando Con fue ncuso a Itaa a comprobar s era verdad o que
decan, que su padre haba vendo de Gnova. -Esboz una expresn
nterrogatva-. Se da cuenta? Con no reve su orgen n a su propo
h|o! Mre hasta qu punto eg e Amrante para mantener su gran
secreto, hasta evar a su h|o a perderse en ntermnabes con|eturas sobre
una cuestn tan senca como a de determnar e sto de nacmento*-de
su padre. Es evdente que Hernando no encontr nada en Gnova, segn
msmo reve en su bro, o que o condu|o a como de pantear a hptess
de que su padre haba nacdo ms ben en Pacenza, confundendo as sus
orgenes con e de agunos antepasados paternos de a mu|er portuguesa
de Amrante, doa Fpa Monz Perestreo, que saeron efectvamente de
esa cudad taana.
-N os Reyes Catcos saban qun era Con?
-Eos s que o saban, caro que o saban -d|o baanceando
afrmatvamente a cabeza-. Con era parte ntegrante de a conspracn
de os duques de Bragana y de Vseu contra a Corona portuguesa. Esa
con|ura se basaba en una aanza de os conspradores con a Corona de
Casta. Entre os documentos encontrados en e cofre de duque de
Bragana haba cartas de os Reyes Catcos. Como Con formaba parte de
a trama, forzosamente os monarcas o conocan, aunque de una manera
remota. Por otra parte, so as se expca que e hayan dado crdto. -
Estr e brazo haca a (istoria del Alirante, de Hernando Con, que
Toms haba apoyado en su regazo-. Mustreme ese bro. -E conde
cog e voumen y o ho|e, buscando una referenca-. Hay aqu..., a ver...,
hay aqu una referenca reveadora: es e fragmento de una carta de Con
a prncpe |uan, ncuda en e bro por Hernando. Est..., est aqu,
escuche: yo no soy e prmer Amrante de m fama. -Mr a Toms, con
- -348 348- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
a cabeza ncnada haca un ado con una expresn de bura-. Con d|o
que no era e prmer amrante de su fama? Pero no se supona que era
un te|edor genovs sn nstruccn? -Se ro-. Es decr, que e propo
Amrante subray ndrectamente su orgen nobe, ago que a monarqua
casteana, por otra parte, ya saba, como o prueba e hecho de que en abr
de 1492, antes de gran va|e a Amrca, reconoc en un documento que e
navegante era arstcrata. Adems, s Con fuese reamente un humde
te|edor genovs, como pretende a absurda versn ofca genovesa, os
Reyes Catcos se habran redo de su petcn de audenca. Sendo quen
era, no obstante, e asunto adqura otro coor. Pero, dada a rvadad entre
Portuga y Casta, habra sdo poco convenente hacer pbco que e
amrante de a fota casteana era un portugus, para como de posbe
orgen |udo. Era naceptabe. De modo que a verdadera dentdad de Con
permanec en secreto. Observe que os esfuerzos por mantener ocuta a
procedenca de Amrante fueron tan grandes que a propa carta de
naturazacn casteana de su hermano menor, Dego, omt su
naconadad de orgen. Pero era una norma de derecho pbco que esas
cartas menconasen sempre a naconadad de orgen de cudadano que
pretenda naturazarse, eemento que se encuentra en todas as cartas de
naturazacn guardadas en e Regstro de Seo de Archvo de Smancas
referentes a este perodo. La de Dego Con es a excepcn. Lo que
demuestra cun e|os egaron as precaucones de a Corona para que se
egase a revear e orgen de Amrante. S hubese sdo reamente
genovs, no se entende e motvo para ocutar a naconadad de
procedenca. Sendo, no obstante, portugus, y ta vez |udo, a cosa
camba. De ah que os posterores rumores acerca de orgen genovs
acabaran por revearse provdencaes, ya que ayudaron a confundr an
ms. A os propos Reyes Catcos es convena de|ar crcuar esa versn
taana, mucho ms prestgosa para as trpuacones y as pobacones. De
modo que, a travs de esta conspracn de sencos y sobrentenddos,
amentada por e navegante y sus protectores, e orgen de Con se
mantuvo dfuso, envueto en una densa nebna de mstero.
Pasaron entre un ggantesco ptano y un noga trstn, verdaderos
centneas nmves y testgos sencosos de sgos de vda en aque
extrao monastero, y comenzaron a escaar a ancha escanata de pedra
de con|unto temparo.
-Pero, s Con estuvo mpcado en a conspracn, por qu razn don
|uan II o am a Lsboa en 1488?
E conde Vargues se acarc a barba puntaguda.
-Por razones de Estado, estmado seor. Por razones de Estado.
Crstba Con defenda e va|e a a Inda por occdente, pero os Reyes
Catcos no se mostraban convencdos. Don |uan II, en cambo, saba que
ese va|e sera cas mposbe por dos razones. La prmera: e mundo era
- -349 349- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
bastante ms grande de o que Con supona. La segunda: e rey portugus
ya conoca a exstenca de terra a mtad de camno.
Recorran e atro conventua de Terrero da Entrada y se drgan a a
puerta sur de monastero, pasando a ado de a estructura cndrca de a
groa tempara, cuando Toms se detuvo, mrando a su nterocutor.
-Ah! Entonces don |uan II ya saba de a exstenca de Amrca...
E conde se ro.
-Caro que o saba, amgo. Adems, eso no mpcaba nnguna hazaa.
Oue yo sepa, Amrca fue descuberta hace mares de aos por os
astcos, que coonzaron e contnente de un extremo a otro. Los vkngos,
y en especa Erk e Ro|o, fueron os prmeros europeos en egar a. Los
temparos nrdcos, agunos de os cuaes vneron a Portuga, preservaron
ese conocmento. Y os portugueses, sn duda, estuveron exporando
aqueas terras durante e sgo XV, sempre en secreto. E amrante Gago
Coutnho, e prmer hombre que cruz e Atntco Sur en avn, concuy
que os navegantes de sgo XV tenan a experenca de navegar hasta a
costa amercana antes de 1472 y sospechaba que e portugus Corte-Rea
haba sdo e prmer europeo en egar a, despus de os vkngos. Otros
hstoradores de renombre pensaban o msmo, ncuso |oaqum Bensade.
Adems, en e proceso de peyto de a prordad, ncado en 1532 por os
h|os de captn Pnzn, que srv a as rdenes de Con, con a curosa
tess de que e Amrante haba descuberto una terra cuya exstenca ya
era conocda, fueron escuchados en e trbuna varos testgos que haban
estado en contacto con e gran navegante. Uno de eos, un ta Aonso
Gaego, se refr a Con como persona que haba sdo crado de rey de
Portuga y tena notca de as dchas terras de as dchas Indas. Lo que
resuta confrmado por e bgrafo contemporneo de Con, Bartoom de
as Casas, quen afrm que e Amrante haba recbdo de un marnero
portugus a nformacn de que exsta terra a oeste de as Azores. E
msmo De as Casas va| en aque tempo por as Antas y refr que os
ndgenas de Cuba e revearon que, antes de a egada de os casteanos,
otros navegantes, bancos y barbudos, haban andado por ah. -Hzo un
ampo gesto con a mano-. Y usted ya ha vsto e )lanis/erio de Cantino,
-Caro que s.
-Y se ha f|ado en que a aparece a costa de a Forda?
-S.
-Pero hay a ago extrao. Un cartgrafo portugus reaz e )lanis/erio
de Cantino a ms tardar en 1502, pero a Forda no fue descuberta hasta
1513. Curoso, no?
-Es evdente que os portugueses saban ms de o que decan...
-Caro que saban! Y qu me dce de extrao hecho de que, en su
prmer va|e, Con haya evado monedas portuguesas a Nuevo Mundo, eh?
- -350 350- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Por qu monedas portuguesas? Por qu no monedas casteanas? Esa
decsn so cobra sentdo s e Amrante hubese estado convencdo de
que os natvos ya conocan e dnero de Portuga, no?
La puerta Sur, rcamente decorada a esto manueno y cuyo remate era
una fna modura, estaba cerrada. Rodearon entonces a groa por a
derecha, sempre en e Terrero da Entrada y, en un rncn estrecho, |usto
despus de campanaro, cruzaron a pequea puerta de a sacrsta y
penetraron en a penumbra de santuaro. Pagaron dos tques y entraron por
e caustro de cementero, con os pequeos naran|os que decoraban e
pato ergdo en gtco famgero, y se nternaron por os pasos sombros
hasta nvadr por fn e corazn de convento. La groa tempara.
La ve|a rotonda exhaaba aque tufo a moho de cosa antgua, una
espece de rancdez seca, e oor que Toms asocaba a os museos. La
estructura estaba consttuda por un tambor de decss caras que, con un
octgono en e centro, abergaba e atar mayor; as paredes se vean
repetas de frescos y as coumnas ostentaban estatuas doradas, cerrndose
en una nave redonda cuberta por una cpua bzantna. Se azaba aqu e
oratoro de os temparos de Tomar, construdo segn e dseo de a
rotonda de a gesa de Santo Sepucro, en |erusan. La groa se reveaba
como a |oya de monastero, con su arqutectura soemne, mponente, con
remnscencas de os grandes santuaros de Terra Santa. La puerta Sur,
vsta desde e nteror, apareca fanqueada por dos coumnas torcdas,
como as que, segn as Escrturas, protegan e Tempo de Saomn; sn
embargo, os dos hombres se centraron de ta modo en a conversacn que,
despus de una mrada rpda a deambuatoro de a groa, pronto o
gnoraron todo.
-Dscupe, pero aqu hay ago que no entendo -ndc Toms,
meneando a cabeza |unto a octgono centra-. S os portugueses ya
conocan a exstenca de Amrca, por qu no fueron a exporara?
-Por a senca razn de que no haba nada que exporar -repuso e
conde, con a acttud de quen expone una evdenca-. Amgo, os
portugueses queran egar a Orente. En e pano esotrco, crean que e
Santo Gra se encontraba en a terra de mtco reno crstano de Preste
|uan, segn defenda a ms mportante obra grca aemana, e )arAi-al,
de Wofram von Eschenbach, cuyo conocmento debe de haber egado a
travs de os temparos germncos. En e pano econmco, o que
pretendan era egar a a Inda, con e fn de mpedr e comerco excusvo
de Veneca y e Impero otomano e r a buscar as especas a ugar de
orgen a un preco mucho me|or. Observe que a demanda de Santo Gra
de conocmento haba sdo a motvacn de Henrque e Navegante, |unto
a su equpo de temparos, pero os ntereses comercaes se fueron
sobreponendo graduamente a a esfera mstca. En Amrca so haba
sava|es y rboes, como enseguda comprenderon os portugueses cuando
puseron a os pes. -Levant e ndce zquerdo, subrayando a
- -351 351- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
mportanca de o que dra a contnuacn-. De ah e nters que don |uan
II comenz a mostrar por os panes de Con.
-Inters? -pregunt Toms, ago confunddo-. No entendo. Usted
msmo acaba de decr que a so haba sava|es y rboes...
-Estmado seor -suspr e conde Vargues-, ser posbe que tenga
que expcare todo?
-Me temo que s.
E conde se sent en un banco de madera |unto a gran arco de entrada
en a groa, vueto haca e ppto escupdo en mrmo y encavado en e
ntrads de a arcada. Toms se acomod a su ado.
-Vae -excam Vargues, ntmamente satsfecho por prosegur su
case-. Veamos, pues, s sgue m argumentacn. Crstba Con saba
que haba terras a oeste de as Azores. Era portugus y a nformacn ya
crcuaba en a corte de Lsboa, que frecuentaba, y entre a trpuacn de
as carabeas, con as cuaes estaba en contacto. Con pensaba, creo yo,
que aquea terra era e Asa de a que haba habado Marco Poo en sus
va|es, y no dspona de a nformacn de que se trataba, en resumdas
cuentas, de otra terra. Intent convencer a rey portugus de hacer a
exporacn por occdente, pero don |uan II ya saba que a terra exstente
a no era Asa y que a verdadera Asa estaba stuada mucho ms e|os, por
o que rechaz as propuestas de |oven hdago. En 1484, como
consecuenca de desmanteamento de a conspracn contra e rey, Con
huy a Casta y fue a proponer su teora a os Reyes Catcos,
consderabemente ms gnorantes y oscurantstas. Tan gnorantes eran os
casteanos que an pensaban que a Terra era pana, f|ese! Pero es
mportante destacar que esta evoucn era convenente para don |uan II. E
rey portugus dspona de una vsn estratgca basada en e sentdo
comn y deprsa concuy que, tarde o temprano, Casta se convertra en
un mportante obstcuo para os panes expansonstas de Portuga. Los
casteanos podan ser gnorantes, pero no tenan nada de tontos. En cuanto
vesen a os portugueses facturando mones gracas a negoco de as
Indas, querran su parte. Vendra a guerra. Don |uan II entend que
Casta era una evdente amenaza potenca para sus panes. Era necesaro
manobrara, anzara en otra dreccn, dstraera con ago en aparenca
muy vaoso pero que no vaese nada en absouto.
-Amrca -observ Toms.
-As es! Ve cmo empeza a entender, amgo? -Le gu e o|o-.
Amrca responda a esos requstos, era e |uguete perfecto. Mentras
estuvesen convencdos de que a prmtva Amrca era a rca Asa, os
casteanos se entretendran con ese contnente y de|aran a os
portugueses en paz, entregados a ucratvo comerco con a verdadera Asa.
Por eo os esfuerzos de Con para convencer a a corte casteana eran
convenentes para Lsboa. E probema es que, |ustamente debdo a su
- -352 352- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
excesva gnoranca, y tambn por estar ocupados con a reconqusta de as
terras de moros, que an ocupaban e sur de a pennsua Ibrca, os
casteanos rechazaron as propuestas de hdago portugus. Desanmado e
nvaddo por a aoranza, Con quso regresar a su patra, pero se mantena
e ve|o probema de su compcdad en a conspracn contra e rey. Le
escrb entonces a don |uan II, corra e ao 1484, procamando su
nocenca y pdendo perdn por cuaquer eventua ofensa. E rey aprovech
a oportundad y respond envndoe a carta de reconcacn que usted
ya ha edo, ncuyendo a garanta de que no o detendran por os crmenes
cometdos. En readad, e monarca tena un gran nters en habar con a
ove|a descarrada. Con e savoconducto en as manos, Con fue a Portuga
a nsstr en su pan. Para su sorpresa, sn embargo, comprob que don |uan
II no pretenda montar nnguna expedcn haca occdente, sno que ms
ben deseaba que e hdago nsstese en sus esfuerzos por convencer a os
Reyes Catcos de que aceptasen e va|e. E rey portugus promet
ncuso ayudar a Con, en secreto, en o que fuera necesaro, hacendo todo
o posbe para que tuvese xto en su ncatva. Cuando se encontraba en
Lsboa, Con fue testgo de regreso de Bartoomeu Das con a notca de
que haba descuberto e paso haca e ocano ndco y tom concenca de
que don |uan II posea reamente buenos motvos para no segur su
sugerenca. Resgnado, acept a oferta de ayuda secreta y regres a
Casta, con renovada esperanza de convencer a os Reyes Catcos.
-Ese regreso de Bartoomeu Das es |ustamente un punto mportante -
reaz Toms-. Sempre se ha supuesto que don |uan II desst de va|e
hasta a Inda por occdente porque, cuando se encontraba en Lsboa
negocando con Con dcha expedcn, a egada de Das con a notca de
descubrmento de cabo de Buena Esperanza e hzo ver que se era e
verdadero camno que convena segur.
-Ou dsparate! -excam e conde con un gesto de enfado-. Don
|uan II haba egado a esa concusn haca mucho tempo! F|ese, ya
conoca a exstenca de terras a oeste de as Azores. Y saba, sobre todo,
que no eran Asa. -Toc e pecho de Toms-. Estmado amgo, pnseo
ben. S don |uan II hubese estado reamente consderando a hptess de
navegar haca occdente, cree que habra amado de Seva a un
navegante genovs, como pretende a tess ofca? Acaso no tena en
sus fas a hombres mucho ms expermentados, exceentes navegantes
como Vasco da Gama, Bartoomeu Das, Pacheco Perera, Dogo Cao y
muchos otros, todos eos ofrecndoe ms garantas de ser capaces de
evar a cabo con xto aquea msn? Para qu habra querdo e rey
amar a Con y pedre que emprendese esa expedcn, eh? Aque que
crea que don |uan II mpus a Con a r a Lsboa para anazar con e
va|e por occdente so puede estar bromeando! -Se gope repetdas
veces a frente con e ndce, emtendo un sordo toc-toc-toc-. Para eo
tena navegantes sufcentes, de su confanza persona y mucho ms
cuafcados. -Mene a cabeza-. No, amgo, don |uan II no quera habar
- -353 353- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
con Con para dscutr a da a a Inda por occdente. Y a prncpa razn es
que ya conoca a exstenca de otro contnente en esa parte de mundo.
Convnzase de o sguente: e nters de rey portugus por Amrca resda
esencamente en e potenca que vea a para ae|ar a os casteanos de
verdadero camno a a Inda. -Vargues se pas a mano por e peo aco y
negro-. Observe una cosa, estmado seor. A usted no e parece extrao
que Bartoomeu Das haya descuberto e paso a ocano Indco en 1488 y
Portuga no envara a Vasco da Gama para exporar ta paso hasta cas dez
aos despus? -Adopt una expresn de perpe|dad-. Dez aos
despus? Para qu esperar dez aos?
-Ben, creo que sera para preparar e va|e...
-Dez aos para preparar un va|e? Vaya por Dos! S os portugueses
hubesen sdo unos novatos en cuestones de navegacn, vae, podra
entenderse. Pero eos navegaban con reguardad, como una actvdad
rutnara, e pan nuestro de cada da; as pues, ese pazo es nverosm. -
Se ncn haca e hstorador-. Mre, estmado amgo, despus de una
sstemtca y proongada bsqueda de camno martmo haca a Inda,
cuando se descubre e anheado paso y as puertas quedan por fn abertas,
se estabece, de repente, un comps de espera de dez aos. Son dez
nexpcabes aos os que separan os va|es de Das y de Gama. -Az os
hombros, con una expresn nterrogatva-. Por qu? Por qu esta pausa
de dez aos? Ou os ev a posponer e tan ansado va|e a a Inda? Este,
amgo, ha sdo uno de os mayores msteros de os descubrmentos, ob|eto
de nmensas especuacones entre os hstoradores -d|o seaando a
Toms-. Y, de aguna forma, usted ha atnado con a expcacn que ha
dado. Los portugueses estaban, en efecto, preparando as cosas. Pero no
era preparando barcos para a expedcn de Vasco da Gama. Estaban ms
ben preparando a os casteanos.
-Preparando a os casteanos?
-La Corona portuguesa saba que so podra concretar a aventura de a
Inda cuando hubese resueto e probema casteano. S Portuga hubera
descuberto e camno a a Inda de|ando a Casta en ascuas, a guerra se
habra vueto, tarde o temprano, ago nevtabe. E Tratado de Toedo,
acordado en 1480 con Casta como consecuenca de Tratado de
Acovas, otorgaba a Portuga a exporacn de a costa afrcana, hasta
os ndos ncusve, pero don |uan II desconfaba de que, a a hora de a
verdad, os casteanos desen o dcho por no dcho. No estaban os Reyes
Catcos, a fn y a cabo, en e msmo momento en que frmaban e Tratado
de Acovas/Toedo, consprando con nobes portugueses para matar a
monarca de Portuga? En esas condcones, cmo poda don |uan II confar
en eos? Adems, eg a probarse que su desconfanza tena fundamento,
dado que os Reyes Catcos ntentaron egar a a Inda, procurando as
quedarse con o que e tratado es negaba. E rey portugus tuvo a ntucn
de que sera as, de que, a a hora de a verdad, os Reyes Catcos
- -354 354- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
gnoraran un tratado que daba tanto a pequeo Portuga y tan poco a os
ggantes que eran Casta y Aragn. Era necesaro, pues, resover prmero
e probema casteano. Y a actuacn de Crstba Con se reve como a
cave para eo. Se haca necesaro que e Amrante convencese a os
casteanos de emprender una expedcn por occdente, y era fundamenta
que os casteanos se convencesen de que Amrca era, en efecto, Asa.
Por eo, os portugueses esperaron dez aos. Se quedaron esperando e
va|e de Con y os consguentes rea|ustes geopotcos.
-Va|e que se reaz en 1492.
-S. Y con a ayuda secreta de don |uan II.
-Cmo?
-En prmer ugar, a travs de una fnancacn ocuta. -Indc, azando
e pugar-. Isabe a Catca partcp con un mn de maravedes para
pagar a expedcn. Pero esa cuanta no acanzaba y Con aport un
cuarto de mn. Dgame, adnde dabos fue e empobrecdo hdago a
buscar tanto dnero? Los genovstas pretenden que unos banqueros
taanos entregaron ese dnero, pero, de ser verdad, eos habran aparecdo
despus para recoger os dvdendos, nngn partcuar da tanto dnero para
quedarse sn , no? Y, no obstante, quenquera que haya adeantado ese
dnero no aparec despus a recamar su ta|ada en a expotacn de
negoco de as Indas Occdentaes. Y por qu no aparec? Porque no poda
aparecer, porque tena que mantenerse en a sombra, porque os
verdaderos dvdendos de esa nversn no eran en dnero, sno ms ben en
ganancas geoestratgcas. En defntva, porque e fnancsta ocuto era e
rey de Portuga. -|unt e ndce con e pugar-. Y, en segundo ugar, don
|uan II se compromet proporconando nstrumentos de navegacn. Das
antes de zarpar, Con recb de Lsboa as 1ablas de declinacin del sol,
escrtas en hebreo e mprescndbes para a correccn de desvos en e uso
de astroabo. Oun as env? -E conde esboz una sonrsa-: La Corona
portuguesa, como es evdente. Don |uan II se esmer en hacer de aque
va|e un xto. -Smu e gesto de quen tene un beb en brazos-: Lev a
os casteanos en brazos a Amrca.
-Todo eso es verdad, pero, f|ese, e va|e de Con fue en 1492 y Vasco
da Gama no eg a a Inda hasta 1498. Por qu haber esperado an ses
aos ms?
-Porque se vov necesaro carfcar a evoucn geopotca que se
haba producdo mentras tanto, amarrando a os casteanos a un nuevo
tratado, frmado con e ava de Vatcano, que crstazase a stuacn ms
convenente para Lsboa. Eso ocurr en 1494, cuando Portuga y Casta
frmaron e Tratado de Tordesas, dvdendo e mundo en dos partes, una
para cada uno de os renos brcos. Los casteanos creyeron que se haban
quedado con a me|or parte, dado que su ta|ada de paneta ncua o que
eos pensaban que era a Inda, o sea as terras recn descubertas por
- -355 355- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Con. -Levant a mano-. Ahora preste atencn, estmado seor: usted
cree reamente que don |uan II habra frmado ese tratado s hubera
pensado que a Inda quedaba en a ta|ada casteana? S e rey portugus
hubese credo que Con haba descuberto reamente a Inda, no cree
que se habra aferrado a Tratado de Acovas/Toedo, que e otorgaba
derechos excusvos sobre os ndos? Por qu razn do gracosamente a
os casteanos a ta|ada donde se supona que se encontraba a Inda de
Con? La nca respuesta pausbe es que don |uan II acept esta dvsn
de mundo porque ya saba que a ta|ada casteana no ncua a a
verdadera Inda. Lo que hceron os portugueses fue entregar a Inda
amercana a sus rvaes y guardar a verdadera Inda para eos. Ouedaron
creadas, entonces, as condcones que don |uan II consderaba adecuadas,
dado que os casteanos ya tenan su Inda para entretenerse durante
muchos aos. E resgo de una guerra a corto pazo quedaba emnado y os
portugueses comenzaron, por fn, a panfcar e gran va|e de Vasco da
Gama.
-Aun as, pasaron tres aos entre a frma de tratado y a partda de
Vasco da Gama...
-S... -reconoc e conde-. E Prncpe Perfecto mur en 1495, o que
retras e proyecto, y a fota no eg a zarpa hasta 1497, ya en poca de
don Manue.
-Pero cmo es posbe afrmar con tanta certdumbre que Con fue a
peza ntenconamente usada por don |uan II para ae|ar a os casteanos de
a verdadera Inda?
-Mre, basta observar os resutados prctcos de a expedcn de 1492.
Con convenc a os Reyes Catcos de que haba egado a Asa,
evndoos a frmar un tratado que, en a prctca, sgnfcaba que gastaran
muchos aos en e contnente equvocado, entregando a verdadera Asa a
os portugueses.
-Ese fue, sn duda, e resutado prctco de va|e de 1492, nade o
dscute. Lo que me parece especuatvo, sn embargo, es decr que Con se
a con don |uan II para acanzar ese fn.
-No, estmado amgo, nada hay de especuatvo en eso -neg e conde
Vargues-. Esta nformacn sobre a aanza entre Con y don |uan II
forma parte de patrmono secreto de a Ordo Mtars Chrst y est
corroborada por mtpes ndcos y agunas pruebas.
-Ou pruebas?
E conde sonr.
-Ah vamos -d|o-. Comencemos por os ndcos. Usted conoce os
documentos en que se basa a tess de Con genovs?
-S, caro.
- -356 356- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Cree acaso que son sdos?
-No, son frges. Estn enos de contradccones e ncongruencas.
-Cree entonces que Con era portugus?
-Hay caros ndcos en ese sentdo, s. Pero permtame que e dga: fata
una prueba fna.
-De qu prueba haba? -adopt un tono rnco-. Ouere una cnta
de vdeo con mgenes de Con mrando a a cmara y cantando e hmno
nacona?
-No, pero quero pruebas sdas. F|ese, con todas sus nconsstencas y
absurdos, a tess genovesa es a nca que e otorga una dentdad a Con.
Le atrbuye una fama, e da una casa, presenta documentos. Todo e resto
faa, es certo, pero a menos tene eso. La tess portuguesa es todo o
contraro. Por ms que cobre sentdo y resueva os msteros entorno a a
fgura de Amrante, carece de un documento que o dentfque con
cardad.
-Muy ben, vamos, pues, a as pruebas -respond e conde, hacendo
un gesto con a mano para pedre a su nterocutor que tuvese pacenca-.
Por ahora, anacemos os ndcos. Frente a os ndcos que exsten, a
hstora que e cont tene sentdo?
-Pues... yo dra que s, todo parece enca|ar.
-Entonces anacemos ahora os ndcos sguentes.
-Ms ndcos?
-S -respond sonrente e conde-. Concentrmonos en os extraos
acontecmentos que ocurreron durante e prmer va|e, e va|e cruca, e
de 1492. Como sabe, Con eg a as Antas y estabec contacto con os
ndgenas, a quenes am ndos, por pensar que se encontraba en a Inda.
Leg ncuso a obgar a su trpuacn a |urar que aquea terra era a Inda,
tan frme se reveaba su ntencn de convencer a os Reyes Catcos de ta
hecho. Pero es en e momento de vover cuando comenzan as decsones
ms extraas de va|e. En vez de regresar por e camno por e que haba
vendo, navegando haca e este en dreccn a as sas Canaras, como hzo
mentras tanto e captn de a Pnta, e Amrante tom rumbo haca e
norte en a Na, en dreccn a Artco. Hoy en da sabemos que ste era e
me|or camno, a ruta ms efcaz, dado que en aquea estacn de ao
sopaban os ventos asos, ms favorabes. Pero s nunca nade haba
navegado antes por esas aguas, como pretende a tess ofca, cmo
dabos o sabra Con? Es evdente que e haban nformado: o marneros
portugueses, que navegaron por aqueos para|es en secreto, o, ms
probabemente, su espca amgo don |uan II, que posea os datos de
esas exporacones sgosas. Con naveg dos semanas haca e norte y e
noreste, hasta que vr haca e este, por a zona de os ventos varabes,
drgndose haca as Azores.
- -357 357- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
De as Casas refere que e Amrante no corrg e rumbo por no haber
egado an a archpago portugus, o que muestra su ntencn de
drgrse a. Lo sorprend una tempestad y vee| hasta a sa de Santa
Mara, donde anz ancas. Ocurr entonces un epsodo extrao. La
carabea casteana fue ben acogda por os portugueses, que hasta e
envaron un bote con vveres. E responsabe nterno de a sa, un ta |oao
Castanhera, d|o conocer ben a Con. E Amrante mand parte de su
trpuacn a terra, para rezar en una capa, pero os hombres tardaron en
vover. Con se do cuenta de que os portugueses os haban detendo. Los
hombres de Santa Mara envaron entonces un barco a encuentro de Con,
exgendo que se rndese, puesto que tenan en su poder a orden de rey
de evaro preso. E Amrante no ced e ntent tomar rumbo haca a sa
de San Mgue, pero, con tan pocos trpuantes y a nmnenca de una nueva
tempestad, ese va|e se reve mposbe y Con desst, regresando a
Santa Mara. A da sguente, os portugueses beraron a a trpuacn. A
regresar a a Na, os trpuantes d|eron que haban odo a Castanhera
afrmar que so quera prender a Con, debdo a as rdenes de rey en ese
sentdo, y que os casteanos no e nteresaban para nada. A no haber
ogrado detener a Amrante, beraba a a trpuacn. -E conde hzo una
mueca de esceptcsmo-. Ahora ben, todo esto, como es fc de ver,
resuta por o menos muy msteroso. Con fue a pasear por as Azores en
vez de r derecho a Casta? Ou hstora es esa de que |oo Castanhera
conoca muy ben a Con? Y qu decr de a decsn de Amrante cuando
fue nformado de a orden de rey de detenero? En vez de hacerse a a mar
y escapar de enemgo, como hara cuaquer persona con un mnmo de
sentdo comn, decd, nada ms n nada menos, drgrse a a sa de San
Mgue, donde, presumbemente, ta orden sera e|ecutada con gua
efcaca. No es se un comportamento extrao?
-En efecto -reconoc Toms-. Cu es a expcacn?
-No haba, en aque momento, nnguna orden rea para detener a Con.
Castanhera so saba que e hdago, cuya reputacn, a menos, conoca,
se haba aado con os casteanos e, gnorando os detaes de a
geoestratega potca de don |uan II, supuso que an estaba en vgor a
anteror orden de rey de detener a trador. No hay que ovdar que Con
estuvo mpcado en una conspracn contra a vda de don |uan II y que,
cuando a con|ura acab desmontada, comenz a ser buscado por a
|ustca. As pues, Castanhera conoca esa antgua orden de prsn y,
estando asado en una sa remota, no saba que, mentras tanto, aqua
haba sdo revocada. A su vez e Amrante, presumbemente, no ev
consgo en e va|e e savoconducto que e haba entregado e monarca en
1488, correndo un tupdo veo sobre os acontecmentos de 1484. E
comportamento sguente de Con, adems, corrobora esta expcacn. En
vez de hur a Casta, como sera norma para quen era acosado de ta
modo por e rey portugus, decd drgrse a San Mgue. Por qu o hara,
s haban puesto preco a su cabeza? La respuesta es senca. Con tena
- -358 358- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
razones secretas para creer que esa nformacn era fasa y saba que en
San Mgue haba responsabes que conocan a verdad. -Hzo un gesto
Brusco con a mano, como s qusese acabar con este asunto-. Ben,
adeante. Termnado e extrao perpo azorano, qu cree usted que
habra sdo norma que Con hcera a contnuacn?
-Vover a Casta?
-As es! Me parece que sera gco que Con se drgese fnamente a
Casta, ansoso por caer en os brazos de os Reyes Catcos y recoger a
duce gora de gran descubrmento. -Mene a cabeza, con a voz cargada
de rona-. Nuevo error -d|o a tempo que se tapaba os o|os con e dorso
de a mano zquerda, smuando sufrmento y pesar-. Oh, crue destno!
Una tempestad ms o arrastr, magnese, haca Lsboa! -Se ech as
manos a a cabeza, sempre con un exagerado gesto teatra-. As es! Los
ventos conspraron para arro|aro en a boca de obo, en e cub de
enemgo! -Gu e o|o, dvertdo, y se ro-. O sea, que nuestro amgo
aport en Resteo e 4 de marzo de 1493, |unto a a gran nave que
perteneca a propo rey. E captn de esa nave rea fue hasta a Na a
preguntare a Con qu estaba hacendo en Lsboa. E Amrante respond
que so habara con su espca amgo, e rey de Portuga. E da 9, Con
fue conducdo a paaco rea en Azambu|a, donde se encontr con don |uan
II. Le bes a mano en una habtacn y ambos ntercambaron en prvado
agunas paabras. Despus, e rey ev a Amrante a una saa donde se
encontraban varas fguras ustres de su corte. Los reatos de os cronstas
dferen en cuanto a o que aqu ocurr. Hernando Con, ctando a su
padre, dce que e monarca portugus escuch con sembante aegre e
reato de va|e, so acotando que, por e Tratado de Acovas/Toedo,
aqueas terras ahora descubertas e pertenecan. Ruy de Pna, que
probabemente asst a encuentro, refere que e rey escuch afectado e
reato de as hazaas de su antguo sbdto y que Con se drg a de
forma exatada, acusndoo de neggenca por no habere dado crdto en
e momento oportuno. Los trmnos usados habran sdo de ta modo
ofensvos que Pna reve que os hdagos presentes haban decddo matar
a Con, ncuso porque, con su muerte, quedara Casta prvada de
sensacona descubrmento. Pero, segn cuenta e cronsta, no so don
|uan II mpd e asesnato, sno que, prodgo de prodgos, trat a agresvo
e ncauto vstante con mucho honor y ceremona. Ms an, e rey do
rdenes para que se e sumnstrase a a carabea casteana todo o que e
hcera fata. A da sguente, da 10, Con y don |uan II voveron a
conversar, y e rey e promet ayuda en o que necestase y mand que se
sentase en su presenca, sempre muy ceremonoso y cubrndoo de
honores. Se despderon e da 11 y os hdagos portugueses o
acompaaron, nsstendo en rendre petesa. -E conde mr a
hstorador-. Ou me dce de todo esto?
-Ben..., pues..., a a uz de o que me ha reveado, es una hstora
sorprendente...
- -359 359- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Muy sorprendente, no? Comenzando por as tempestades. En cuanto
entr en aguas terrtoraes portuguesas, hubo un tempora detrs de otro:
aqueo fue tremendo acoso de tempestades! Hubo una a a entrada en e
archpago; otra entre as sas de Santa Mara y San Mgue; y una tercera
cerca de Lsboa. -Incn a cabeza, asumendo una expresn macosa-.
Tempestades convenentes, no e parece?
-Ou est nsnuando?
-Oue a tercera tempestad no pas de ser una uva ms fuerte,
sufcente para que Con tuvese un pretexto para hacer escaa en Lsboa.
Adems, en e cebre peyto con a Corona, en e que deron testmono
todos os partcpantes en este va|e, os marneros casteanos se
acordaban caramente de a tempestad a a atura de as Azores, pero no
hay nnguna referenca a un tempora cerca de Lsboa. Por otro ado,
merece a pena subrayar que cas todo e va|e de regreso de Amrca se
efecta en aguas portuguesas, o que me parece bastante extrao. A ver,
Con fue a Lsboa, no porque a tempestad o hubese obgado a hacero,
sno porque eso era o que quera. Segn e comunc a captn de a nave
rea fondeada en e Ta|o, deseaba habar con e rey. -Arque as ce|as-.
Ve cmo son as cosas? Con fue nformado en Santa Mara de que e rey
quera su detencn y o prmero que hzo a abandonar as Azores fue
|ustamente drgrse a Lsboa y soctar un encuentro con don |uan II! Le
parece norma? No cree que, habendo sdo nformado de deseo de rey de
detenero, sera de esperar que hubese evtado Lsboa a toda costa?
Aunque tuvese e barco daado por una tempestad, no habra sdo
razonabe que , en esas crcunstancas, hubese ntentado por todos os
medos r drectamente a Casta? A fn de cuentas, s ogr navegar desde
e sto de a supuesta tempestad hasta Lsboa, sn duda habra ogrado r un
poco ms adeante. Por qu razn se encamn con tanta tranqudad
haca a boca de obo?
-Reamente... -admt Toms-. Pero es extrao que, una vez en
Lsboa, hayan hecho fata cuatro das para que e rey o recbese, no cree?
-Lo sera s no se hubese dado e caso de que, en aque msmo
momento, se haba propagado a peste en Lsboa. E rey se haba refugado
en Azambu|a para hur de a epdema y fue necesaro ocuparse de os
detaes de despazamento de Amrante hasta a. De cuaquer modo, se
encontraron e da 9. Tuveron un prmer ntercambo de paabras en
prvado. Nade sabe e tenor de esa conversacn, pero parece gco que
hayan montado una escena.
-Una escena?
-De as Casas descrbe a Con como un hombre corts, sobro, ncapaz
de expresones rudas. Por o que parece, una de sus manfestacones ms
voentas era: me|or te ayude Dos!. Entonces, cmo un hombre tan
corts se dedc a ofender a poderoso rey de Portuga deante de sus
- -360 360- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
sbdtos? Cmo es posbe que e habase a monarca de un modo tan
bruta que os hdagos egaron a punto de querero matar? Y qu decr de
a reaccn de grande e mpacabe don |uan II? Este era e rey que haba
mandado degoar y envenenar a os mayores nobes de Portuga, agunos
de eos gados a por azos famares. Este era e rey que haba
apuaado hasta qutare a vda a propo hermano de a rena, e duque de
Vseu. Este era e rey que tena enfrente a un te|edor de seda extran|ero
ofendndoo en su propa casa y deante de sus sbdtos. Este era e rey
que tena a su merced a hombre que haba deshecho su sueo de egar
prmero a a Inda, entregndoe a hazaa a Casta. Con as ofensas a as
que o haba sometdo, don |uan II dspona de pretexto adecuado para
matar a Con, vengando os nsutos y, o ms mportante, cerrando a os
casteanos as puertas de a Inda. As pues, qu hzo este rey despadado
y cacuador, e prmer monarca absoutsta de Portuga? -De| a pregunta
en suspenso por un nstante-. Impd a os hdagos que matasen a Con
y cubr a Amrante de honores. Leg a punto de mandar que se sentase
en su presenca, dgndad que en aquea poca se reservaba so a
personas de eevadsma condcn. Adems, o ayud a apare|ar a Na
para e va|e de regreso a Casta, recomendndoe a navegante que
envase a os Reyes Catcos sus saudos, e hzo que sus hdagos, que
antes haban querdo matar a Con, se despdesen de navegante con
grandes dstncones. -E conde az e dedo, como s estuvese
pronuncando un dscurso ante un pbco numeroso-. ste, estmado
amgo, no es e comportamento de un extran|ero que se ve forzado a r a a
casa de su mayor enemgo. Y ste, sobre todo, no es e comportamento de
un rey que es ofenddo por aque que, para como, acaba de destrur su
gran ambcn. ste, amgo, es ms ben e comportamento de dos
hombres que estaban confabuados y que representaron una escena de
teatro para que a vesen os casteanos. La verdad, a pura verdad, es que
a rey de Portuga e nteresaba que e descubrmento de Amrca
correspondese a os casteanos. Con stos entretendos en Amrca, don
|uan II se quedaba con as manos bres para preparar, por fn, e gran va|e
de Vasco da Gama a a Inda, sa s era a gran proeza de os
descubrmentos.
Toms suspr.
-Tene sentdo -murmur.
-Caro que o tene! -excam e conde Vargues-. Sobre todo s
anazamos e comportamento sguente de Con. Sabe o que hzo
despus de despedrse de don |uan II?
-Pues... se fue a Casta.
-No, estmado seor. No se fue a Casta.
-No?
-No. Fue a dar un paseo ms por Portuga.
- -361 361- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Cmo?
-Como se o dgo. E hombre se despd de rey en Azambu|a y, en vez
de vover a su carabea, supuestamente ansoso por egar a Casta, decd
r de vsta a Va Franca de Xra.
-A Va Franca de Xra? Pero qu dabos fue a hacer a?
-A conversar con a rena, que se encontraba en un monastero. De as
Casas reat que Con fue a dare un besamanos y que a rena estaba
acompaada por e duque y por e marqus. No e parece extrao?
-Caro que me parece extrao! Y de qu habaron?
-Asuntos de fama, supongo.
-Ou asuntos de fama?
-Estmado amgo, haga e favor de reconstrur e trayecto de Con.
Tenemos a un hdago portugus forzado a hur haca Casta con su h|o a
causa de su pape en a conspracn contra e rey. Ounes eran as fguras
reevantes de esa conspracn? La madre y e hermano de a rena, e
duque de Vseu, apuaado hasta a muerte por e propo rey. O sea, Con
estaba reaconado con a madre y con e hermano de a rena. En
consecuenca, tena vncuos con a propa rena. Con toda probabdad,
vncuos de sangre. Podra usted magnar que sera un sobrno, o un prmo,
o ago as, no s decre exactamente qun era, pero puedo asegurare que
se trataba de aguen aegado a a rena. -Az e dedo, como o haca
cuando quera subrayar un punto mportante-. F|ese ben, amgo. Este
encuentro entre Con y a rena, que se proong hasta a noche, so se
expca s ambos se conocan muy ben, ta vez haba entre eos hasta
compcdad. De otro modo, cmo entender ta reunn? S Con hubese
sdo un humde te|edor de seda extran|ero, cmo entender que se hubera
encontrado con a rena? Y, ms mportante an, cmo entender que ea,
a rena, qusese recbro? Y cmo entender que ambos se quedaran
conversando hasta a noche? Y cmo entender que e nuevo duque de
Vseu, que era n ms n menos que e futuro rey don Manue, hermano de a
rena, estuvera presente en esa conversacn? -Hzo un gesto resgnado-.
La nca expcacn, estmado seor, es que aqu fue un reencuentro de
famares que haca aos que no se vean. -F| sus o|os en Toms, con
acttud perentora-. Tene usted, por casuadad, otra expcacn?
E profesor o escuchaba boquaberto. Mov a cabeza con enttud.
-No -admt-. Nnguna expcacn tene tanto sentdo como sta.
-Con fue esa noche de da 11 a dormr a Ahandra -d|o e conde
retomando e reato-. A a maana sguente, aparec un escudero de rey
ofrecndose para, s Con as o qusese, evaro a Casta por terra,
consgundoe aposentos y anmaes para e va|e. Smptco e rey, eh? -
aad gundoe e o|o-. Ayudando a Con a evar a Casta e secreto
de va|e hasta a Inda. Impcndose en su propa derrota. -Sacud a
- -362 362- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
cabeza, con una expresn escptca-. Sea como fuere, Con prefr
vover a a Na y ev ancas desde Lsboa e da 13.
-Mr a Toms de nuevo-. Sabe decrme cu fue e destno sguente
de Con?
-Ben, ahora se fue defntvamente a Casta, no?
E conde se ro.
A Toms se e desorbtaron os o|os una vez ms.
-No me dr que fue a vstar otro sto ms en Portuga...
-S, se o dr: e hombre se fue a Faro!
Se reron os dos. La hstora de va|e de regreso de Con se estaba
vovendo rdcua.
-A Faro? -pregunt Toms despus de as carca|adas-. Ou fue a
hacer a Faro?
-No o s -respond e conde, encogndose de hombros-. Oue yo
sepa, en aque momento an no exsta a marna de Vamoura n a Ounta
do Lago! No haba forasteras n dscotecas! -Se reron un poco ms y a
chanza retumb por a groa tempara-. Con eg a Faro e da 14 y se
fue por a noche, tras pasar cas todo e da a. Nade sabe qu fue a hacer.
A ser un hdago portugus, no obstante, es natura que haya do a vstar a
aguna de sus reacones. So eso expca esta nueva parada portuguesa. -
Az as manos haca e ceo, como quen dce aeuya-. Fnamente, e
da 15 eg a Casta. -E conde se as e bgote-. Ahora, magnese.
Con haba de|ado a a trpuacn casteana ansosa por regresar a casa. E
msmo debera estar nqueto por presentarse ante os Reyes Catcos con
e reato de gran descubrmento de a Inda. Y, no obstante, he ah que e
hombre, ago nexpcabe s fuese de verdad un te|edor de seda genovs,
se puso a pasear por todo Portuga, de as Azores a Agarve, de Lsboa a
Va Franca de Xra, de a Azambu|a a Ahandra, con toda a tranqudad de
este mundo, conversando con e rey y con a rena, vstando a uno y a otro,
paseando de aqu para a, hasta pareca que estaba de vacacones e
condenado. Este es e comportamento norma de un amrante a servco
de Casta en a terra de su enemgo? -E conde esboz una mueca
escptca-. No me o parece. Con no se comport como un extran|ero en
terra host, sno como un portugus en su casa, mostrndose ncuso reaco
a rse. Crstba Con, estmado seor, era un hdago portugus que prest
un gran servco a su pas a ae|ar a Casta de camno de a Inda.
E hstorador se pas a mano por a cara, masa|endose.
-Vae -acept-. Pero dgame una cosa: no e parec todo esto muy
extrao a a trpuacn casteana?
-Caro que s. -Sea a cartera de Toms-. Oga, tene usted ah
copas de as cartas de Con?
- -363 363- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Copas de as..., pues..., -vac, buscando dentro de maetn-. S, s,
creo que tengo copas.
-Tene aquea que escrb en 1500, durante su cautvero, a doa
|uana de a Torre?
Toms sac un fa|o de fotocopas, as ho|e con rapdez, ocaz e
documento menconado y se o extend a Vargues.
-Aqu est.
E conde recorr con sus o|os e facsme de a carta.
-Ahora preste atencn a esta frase: Yo creo que se acordar vuestra
merced, cuando a tormenta sn veas me ech en Lsbona, que fu acusado
fasamente que ava yo do a a Rey para dare as Indas. -Mr a su
nterocutor-. Es decr, a a trpuacn tambn e parec todo este
comportamento muy extrao; desconfaron sobre todo de as
conversacones entre Con y don |uan II. Como es evdente, os trpuantes
casteanos pensaron que e Amrante haba do a ofrecer e descubrmento
a rey portugus, pero a verdad, como sabemos, era an ms
extraordnara. Con se haba convertdo, desde 1488, en un agente de
Prncpe Perfecto. La reunn de Lsboa, en 1493, no se produ|o para que e
descubrdor e ofrecese Amrca a don |uan II, sno ms ben para que
ambos hcesen baance de a stuacn y paneasen a estratega sguente,
a que conducra a Tratado de Tordesas.
-Ben -concuy Toms-. Independentemente de que haya detaes
que pueden o no ser seguros, a verdad es que a hstora enca|a
gobamente en ese reato. Ouedan resuetos as os msteros de Con. Los
ndcos son fuertes y apuntan en ese sentdo. Pero, dgo yo, dnde est a
prueba fna? Dnde se encuentra e documento que o confrma todo?
-Usted no estar esperando que exsta un documento que confrme que
Con era agente secreto portugus, no? Es fc comprender que a
nformacn era confdenca y, en consecuenca, no haba papees que
regstrasen ese secreto.
-Es evdente que, sendo un agente secreto, a nformacn se mantuvo
tambn secreta, por o que nunca encontraremos pruebas. Pero yo quero
pruebas de que Con era portugus.
Vargues acarc su pera puntaguda.
-Ben -excam-. No s s o sabe, pero e antguo presdente de a
Rea Socedad de Geografa espaoa, Betrn y Rzpde, reve que exsta
a prueba en un archvo prvado portugus...
-S -nterrump e hstorador-. Ya o s, esa hstora a cuenta
Armando Corteso. Pero e hecho es que ese documento nunca se pudo
encontrar, dado que Rzpde mur sn ndcar dnde queda ese archvo
prvado. Lo que sgnfca que esta tess an carece de una prueba fna.
- -364 364- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E conde Vargues respr hondo. Mr a su arededor, como s observase
os grandes arcos de a groa y a enorme mesa de pedra banca de atar
mayor en e centro, adems de tambor centra octogona y a arranque de
as bvedas; mov a cabeza haca arrba y contemp os grandes
badaqunos gtcos en taa dorada que apuntaban haca e vrtce de a
cpua, decorada con smboos herdcos de don Manue y de a Orden
Mtar de Crsto, e espendor temparo acanzaba aqu su mxma
expresn. Vov os o|os por fn haca Toms.
-Ya ha odo habar de Cdice 632,
E hstorador desorbt os o|os, sorprenddo.
-Pues... e Cdice 632?
-S. Ya ha odo habar de ?
Toms se pas a mano por e rostro.
-Es curoso que me habe de eso -d|o-. He encontrado una referenca
a ese cdce en a ca|a fuerte de profesor Toscano, en e reverso de unas
fotocopas que estaban |unto a un pape con su nmero de tefono.
-Ah, s? Y dnde estn esas fotocopas?
E profesor se ncn sobre su nseparabe cartera marrn. Regstr e
contendo y sac por fn dos ho|as.
-Aqu estn -decar, mostrndoseas a conde.
Vargues cog as fotocopas, as estud fugazmente y vov a mrar a
Toms.
-Usted sabe qu es esto?
-La Crnica de D" Joao II, de Ruy de Pna. Es a parte en a que Pna
comenza a reatar e famoso encuentro de Con con e rey.
E conde suspr de nuevo.
-Es evdente que sta es a crnca de Ruy de Pna. Pero es ago ms
que eso. Sabe qu?
Toms o mr, sn entender adonde quera egar su nterocutor.
-Ben..., pues... no.
-Esto, amgo, es un extracto de Cdice 632"
E hstorador mr as dos copas en manos de conde.
34Co, 4'a Crnca de D. |oao II es el Cdce 632?
3?o, estiado aigo" 'a Crnca de D. |oao II no es el Cdce 632, sino
+ue el Cdce 632 es una Crnca de D. |oao II.
Toms mene a cabeza, confunddo.
-No entendo.
- -365 365- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Es senco, amgo -d|o Vargues-. A prncpos de sgo XVI, e rey
don Manue mand a Ruy de Pna que escrbese a Crnica de D" Joao II"
Pna era amgo persona de dfunto rey y conoca muchos detaes de su
vda. E cronsta cog a puma y escrb una bografa de Prncpe
Perfecto. Los copstas veron ese manuscrto e hceron copas en pergamno
o pape. E manuscrto orgna se perd, pero exsten tres copas
prncpaes, todas de sgo XVI. La ms hermosa se encuentra guardada en a
ca|a fuerte de a Torre do Tombo, donde se concentra e gran tesoro
bbogrfco de Portuga. Se trata de )ergaino L, redactado con etra
gtca y repeto de mnaturas de coor. Las otras dos copas estn en a
Bboteca Nacona. Son e Cdice Alcobacense, as amado porque o
encontraron en e monastero de Acobaa, y e Cdice 632" Estas tres
copas cuentan a msma hstora, aunque con cagrafas dferentes. Pero
hay un detae, un pequeo detae, que tracona a versn unforme. -
Cog as fotocopas y se as mostr a Toms-. Ese detae est en e
Cdice 632 e ncuye e extracto en e que Pna descrbe e encuentro de
Con con don |uan II.
-Acerc as fotocopas a os o|os de hstorador-. No ve en este texto
nada extrao?
Toms cog as ho|as y anaz a parte de aba|o de a prmera fotocopa
y a parte de arrba de a segunda.
-No, no veo nada -d|o por fn-. sta es a descrpcn de a egada de
Con a Lsboa, provenente de Amrca. Me parece norma.
- -366 366- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E conde az geramente a ce|a zquerda, como s fuese un profesor y
Toms un aumno que haba dado una respuesta equvocada.
-Usted cree?
-Ben..., s, no veo nada anorma.
-F|ese ben en os espacos entre as paabras. Todos tenen una medda
unforme. Pero hay un momento en que e copsta ater su pauta. Lo ve?
Toms vov a ncnarse sobre as dos ho|as, mrando f|amente e texto.
Prmero capt e con|unto, despus os detaes.
-Reamente, ahora que o dce, hay aqu ago extrao...
-Entonces?
-Hay un espaco en banco despus de a paabra captuo, en e
centro de a prmera pgna...
-Lo que sgnfca que e copsta no cooc e nmero de captuo, a a
espera de nstruccones superores. Y qu ms?
-Y... hay un espaco demasado grande antes y despus de as paabras
y taano. Es una cosa mnma, pero muy vsbe s se a compara con os
espacos entre as restantes paabras.
-Pues s, estmado amgo. Y qu sgnfca eso?
Toms mr a su nterocutor con expresn de perpe|dad.
-Ben..., pues... es extrao...
-Oue es extrao ya o s, pero dgame qu sgnfca. Ande, no tenga
medo, arresgue!
-As a prmera vsta..., da a mpresn..., eh..., da a mpresn de que e
copsta de| prmero e espaco en banco cuando se refr a orgen de
Con. Escrb todo de carrera, pero de| esa parte en banco. Es..., es un
poco como s estuvese esperando nstruccones superores sobre o que
debera poner a...
-Bngo! -excam e conde-. Hasta que egaron nstruccones.
-Exacto. Instruccones para escrbr y taano.
-Como todos os cronstas, Ruy de Pna so escrba o que e decan que
escrbese o o que e de|aban escrbr. Muchas cosas quedaban ocutas. Por
e|empo, Pna |ams reat a hazaa de navegacn ms mportante de
renado de don |uan II, e descubrmento de paso a ndco por Bartoomeu
Das. Esa gran proeza, que permt e va|e posteror de Vasco da Gama,
fue sa y anamente gnorada por este cronsta.
-S -concd Toms-. No hay duda de que os cronstas so
regstraban o que era de nters de a Corona.
- -367 367- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E conde Vargues sea a tercera y cuarta neas de a segunda
pgna.
-Y se ha f|ado que, en este fragmento, e nombre de coo nbo se
encuentra dvddo por e medo? En a tercera nea aparece coo y en a
cuarta nbo. Es como s e espaco de|ado en banco fuese an mayor,
como s e copsta hubera recbdo nstruccones posterores para escrbr,
en e espaco en banco de comenzo de a cuarta nea: nbo y taano, en
vez de cuaquer otra cosa. -E conde az e dedo y abr mucho sus o|os
negros-. En vez de a verdad -d|o ba|ando e tono de voz, cas susurrando
-. En vez de secreto.
Toms se rascaba e mentn mentras mraba aquea nea extraa.
-Caray! -observ, con os o|os f|os en e fragmento fatdco-. En
efecto, da reamente a sensacn de que e copsta aad este nbo y
taano posterormente.
E conde se mov sobre a rgda taba de asento, ncmodo, se senta
cansado de estar tanto tempo en aquea poscn.
-Pero debo decre una cosa -ndc-. Cuando convers con e profesor
Toscano sobre e Cdice 632, poco tempo antes de que se fuese a Bras y
murese, pante otra hptess. Sempre me parec que estos espacos
anormaes arededor de y taano daban e ndco de que, en e momento
de a prmera redaccn, se haba de|ado a propsto un espaco en banco
para aadr despus o que ms convnera. Pero e profesor Toscano tena
otra teora. E crea que estos espacos eran ndcos de raspaduras. Es decr,
pensaba que e copsta haba copado, de manuscrto orgna de Pna, ya
desaparecdo, a nformacn sobre a verdadera dentdad de Con. Pero
como e nters era mantener ta dentdad en secreto, esa nformacn fue
borrada y e copsta acab escrbendo por encma nbo y taano,
susttuyendo a nformacn orgna. Oued en comprobaro, pero nunca
ms me d|o nada. -Se encog de hombros-. Supongo que habra
resutado una con|etura nfundada.
-Ta vez -admt Toms, que agt as dos ho|as-. Sabe s estas
fotocopas se hceron a partr de documento orgna?
-Cmo?
-Le estoy preguntando s e profesor Toscano sac estas fotocopas de
documento orgna o s fue a partr de un facsme.
-Ah, no. Esa fotocopa se sac a partr de mcrofme que a Bboteca
Nacona puso a su dsposcn. Como sabe, no tenemos acceso a os
orgnaes. E manuscrto de Cdice 632 es una rareza y se encuentra
guardado en e cofre de a bboteca, no se puede consutar sn ms n ms.
Toms se evant de banco e hzo grar e tronco, doordo por a
nmovdad.
- -368 368- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Es o que quera saber -d|o.
E conde se evant tambn.
-Ou va a hacer ahora?
-Una cosa muy senca, seor conde -d|o acomodndose a ropa-.
Voy a hacer o que ya debera haberse hecho.
-Ou?
Toms se drg a una pequea puerta aberta frente a banco donde se
haban sentado. Se preparaba ya para abandonar a groa y ba|ar a gran
caustro cuando se detuvo, vov a cabeza y mr a conde, cuyas
faccones quedaban ocutas tras a penumbra.
-Voy a a Bboteca Nacona a ver e orgna de Cdice 632"
- -369 369- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 16 Captulo 16
La puerta de ascensor se abr con un zumbdo asprado y Toms sa a
vestbuo. E pato de a tercera panta de a Bboteca Nacona, en Lsboa,
era un ugar sombro, tacturno, vaco; a penumbra se nsnuaba por os
rncones, brotando de os pasos desertos, nstandose a o argo de as
paredes desnudas, so dspada por a cardad que se dfunda desde as
anchas ventanas, abertas haca a terraza y haca as copas de os rboes
que onduaban a a dstanca. Sus pasos retumbaban por e vestbuo,
reverberando metcamente en e mrmo pudo de sueo. E hstorador
cruz aque espaco despo|ado, empu| as puertas acrstaadas con marco
de aumno y entr en a saa de ectura.
La zona de os bros raros se concentraba en una habtacn estrecha y
corta, consderabemente ms pequea que e san de ectura de a panta
ba|a. Enormes ventanas rasgaban a pared exteror de un extremo a otro,
enando a saa de umnosdad y decorndoa con e verdor contguo a
edfco. Las paredes se vean cubertas de estanteras, repetas de
catogos y vomenes dversos, ve|as precosdades ordenadas ado a ado
con omos de tea. Incnados sobre as mesas, dspuestas como en un aua,
varos ectores consutaban antguos manuscrtos; aqu un pergamno
desgastado, a un eegante bro mnado, por todas partes rados tesoros
bbogrfcos cuyo acceso so estaba permtdo a os acadmcos. E recn
egado reconoc agunos rostros famares; a fondo se sentaba un ve|o
catedrtco de a Unversdad Csca, hombre degado e rrtabe, con
barbas bancas en punta, ncnado sobre un cdce medeva; a, en a
esquna, un |oven y ambcoso profe-sor auxar de a Unversdad de
Combra, con mofetes y un bgote abundante, atento a un agretado Lbro
de Horas conventua; aqu, en a prmera fa, una muchacha degada y
nervosa, con e peo ma arregado y a ropa descudada, sn duda una
estudante empoona, ho|eaba una pubcacn hecha |rones, era un ve|o
catogo, gastado por e uso y por e tempo.
-Buenas tardes, seor profesor -saud a empeada desde e
mostrador, una seora de medana edad con gafas de carey, ve|a conocda
de os fegreses habtuaes de aqueos archvos.
-Hoa, Odete -respond Toms-. Cmo est?
-Ben -d|o y se evant-. Voy a buscar o que ha peddo.
- -370 370- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Toms haba presentado una soctud en a vspera, se trataba de una
norma mprescndbe para a consuta drecta de manuscrtos raros y
vaosos. Se sent en un ugar bre |unto a a ventana y se qued
esperando, nseguro acerca de o que encontrara. Abr a breta de notas
y revs a nformacn que haba recogdo sobre e autor de documento
que vena a consutar. Ruy de Pna, haba averguado, era un ato
funconaro de a corte que gozaba de a pena confanza de don |uan II.
Asst como dpomtco a as grandes dsputas con Casta y fue e envado
de a Corona portuguesa a Barceona, en 1493, para tratar con os Reyes
Catcos a stuacn creada por e va|e de Crstba Con a Asa.
Partcp en os preparatvos para as negocacones que evaron a ao
sguente a Tratado de Tordesas, e cebre documento que dvd e
mundo entre Portuga y Casta. Despus de a muerte de Prncpe Perfecto,
de quen fue testamentaro, se convrt en cronsta de a corte, escrbendo
a Crnica de D" Jo[o II, a ms tardar a prncpos de sgo XVI, en peno
renado de don Manue.
E sondo de unos pasos que se acercaban rrump en a cadena de
pensamentos y en e desfe de nformacones compadas, arrancando a
Toms de sus notas como un rudo que nvade un sueo y o dsueve para
despertaro en a readad. Era Odete que vena con un voumen en brazos;
a empeada de a bboteca sot pesadamente e manuscrto sobre a
mesa y esboz una mueca de avo.
-Aqu est! -excam cas |adeante-. Trteo ben.
-Oudese tranqua -d|o sonrendo Toms, sn qutar os o|os de a
obra.
E compacto voumen presentaba una tapa de pe marrn y a referenca
de a sgnatura en e omo: Cdice 632" Abr e manuscrto y snt e oor
duzarrn de pape ve|o que se beraba de su nteror: era e perfume
aprsonado por e tempo que se sotaba a fn de argo cautvero. Ho|e e
documento con cudado, hasta con deferenca, su|etando cada pgna con
decadeza, pasndoa con a yema de os dedos, cudadoso, como s
acarcara una requa. Las ho|as se vean amarentas, con manchas, as
ncaes ornadas a puma, a tnta de un amaro tostado que contrastaba
con os trazos negros que exhban as fotocopas de|adas por Toscano en su
cofre. La prmera pgna seaaba e ttuo de a obra: C&ronica de El Re$ D.
Jo[o II" Toms se puso a ho|ear e cdce despaco, recorrendo cada pgna,
eyendo paabra por paabras, a veces satando prrafos, ho|as enteras,
sempre en busca de engmtco fragmento anazado en as fotocopas.
Como as copas mostraban que e captuo que buscaba no estaba
numerado, y no haba mencn de nmero de as pgnas, se vo forzado a
prosegur con enttud en su busca, recorrendo a dfc ortografa de
portugus de sgo XVI.
Se detuvo en a pgna setenta y ses. A fguraba a n ornada,
anzando a frase a ao sguente de m... y estando e Rey en e ugar de
- -371 371- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Va de parayso.... Vov a ho|a y estud e extremo de a pgna, sempre
en busca de a parte de os espacos en banco |unto a as referencas a
Con. La encontr. Acto segudo, snt que e corazn e daba un vueco;
abr a boca, con os o|os vdrosos ante aque fragmento, vendo y
negndose a creero. A comenzo de a cuarta nea, a a zquerda, una
mancha banquecna ba|o as paabras nbo y taano haba una correccn.
Era una raspadura.
La raspadura.
Toms se afo| e cueo, sofocado, pareca que buscaba are, y mr a su
arededor, como s estuvera ahogndose y buscase auxo. Ouera grtar e
descubrmento, ansaba dar voces por e fraude a fn desenmascarado,
pero a saa pareca a|ena a aque nstante de reveacn, sumergda en a
modorra de a tarde grs, entregada a una ndoenca de estudo perezoso.
Vov a concentrarse en a ho|a de manuscrto, temendo que hubese
desaparecdo o que haba vsto. Pero no, a raspadura an estaba a, sut
pero nocutabe, pareca rersee en a cara; e hstorador mene a cabeza,
reptendo mentamente a neudbe concusn a a que e conduca.
Aguen haba corregdo a Crnica de D" Joao II" E fragmento que
dentfcaba a naconadad de Con haba sdo aterado; una mano
desconocda haba borrado e texto orgna y o haba susttudo por nbo y
taano, de modo que quedaba Xrova coo nbo y taano. Oun o habra
hecho? Por qu o habra hecho? An ms mportante: qu deca e texto
orgna? S, qu deca e texto orgna? Esta tma pregunta comenz a
martare a mente, nsstente, obstnada, nsdosa. Cu era e secreto
que a correccn haba borrado? Oun era, a fn y a cabo, Con? Az e
cdce y o acerc a a ventana, coocando a ho|a a contrauz para ntentar
ver s poda vsumbrar ago por deba|o de a correccn. Pero a raspadura
no tracon su secreto; se mantuvo opaca y densa.
Impenetrabe.
Despus de pasar ms de dez mnutos ntentando ver o nvsbe, Toms
decd cambar de tctca. Tendra que r a habar con un experto en
equpos de magen eectrnca avanzada para evauar a posbdad de
acceder a eventuaes vestgos de texto raspado. Cog e voumen y se
evant de ugar donde estaba; se acerc a a recepcn y depost a obra
sobre e mostrador de madera.
-Ya est? -se sorprend a empeada, azando os o|os de una novea
barata que ea ncnada sobre e escrtoro.
-S, Odete. Me voy.
La empeada cog e cdce para evaro de vueta a depsto.
-Estn pdendo mucho este manuscrto -coment, mentras se
acomodaba e voumen ba|o e brazo.
Toms ya estaba en a puerta cuando escuch a observacn.
- -372 372- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Cmo?
-Pden mucho e Cdice 632 -rept Odete.
-Lo pden? Ounes?
-Mre, hace unos tres meses estuvo consutndoo e profesor Toscano.
-Ah -comprend Toms-. S, e profesor Toscano debe de haber
estado estudando e cdce, eso debe de...
-Pobre profesor. Morrse as en Bras, tan e|os de a fama.
Toms anz una nter|eccn con a engua y suspr, con una expresn
resgnada de crcunstancas.
-Es a vda, qu se e va a hacer?
-Pues s -confrm Odete-. Y yo me qued aqu con a respuesta a a
petcn que me hzo. No s ahora qu hacer.
-Ou petcn?
La empeada baance e manuscrto, mostrndoo.
-Este es e cdce -d|o-. E profesor pd una magen de rayos X a
nuestros aboratoros. La respuesta me eg hace dos semanas, ms o
menos, y yo no s qu hacer.
Toms vov a acercarse a mostrador, con una expresn ntrgada en
sus o|os.
-A ver s he entenddo. E profesor Toscano e pd pasar e manuscrto
por rayos X?
Odete se ro.
-No, profesor. E pd rayos X so de una ho|a de cdce. Una soa.
So podan ser rayos X de a ho|a raspada.
-Dnde est eso?
-Ah. -Sea un pequeo armaro por deba|o de mostrador y apoyado
en a pared-. En m ca|n.
E hstorador se ncn sobre e mostrador y observ e ca|n, con e
corazn ya a satos.
-Odete, hgame un favor. Mustremea.
La empeada vov a depostar e voumen sobre e mostrador y se
agach |unto a su ugar. Abr e ca|n, revov e nteror y sac de a un
sobre enorme.
-Aqu est -d|o, extendndoe e gran sobre banco con un ogotpo de
a Bboteca Nacona de Lsboa en e rncn de remtente-. Mre.
- -373 373- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Toms rasg e sobre por un nguo y sac o que pareca ser una magen
de rayos X, cas seme|ante a as que se sacan de os huesos. Pero, en vez
de revear una parte cuaquera de esqueeto, a fotografa regstraba a
pgna de un texto. Con una mrada superfca, e hstorador enseguda se
do cuenta de que, efectvamente, se trataba de a pgna raspada de
Cdice 632" Como un mn, os o|os fueron atrados por e ado zquerdo de
a cuarta nea, e fragmento donde se haba hecho a correccn. An se
reconocan os trazos de nbo y taano aaddo sobre a raspadura. Pero,
mezcados con stos, asomaban otros trazos en e msmo fragmento;
confusos, borrosos, envovndose as neas unas en otras. Toms acerc
os o|os a aque fragmento de texto y se concentr en e formato de as
etras y en a manera en que se asocaban para formar paabras; ntent
dstngur as neas orgnaes, dferencndoas de as aaddas
posterormente. Torc a cabeza para segur a evoucn de os trazos
msterosos, atento a sus curvas, ntentando descfrar e sentdo que
encubran as etras raspadas.
De repente, cas como por encanto, como s hubese sdo tocado por un
geno mgco o umnado por una nspracn dvna, e texto orgna se e
hzo caro. Toms entend, por fn, o que Ruy de Pna haba escrto
reamente en a prmera versn; a verdad asom en e texto y e en e
ama.
E mstero estaba desveado.
La estructura de cantera banca se azaba por encma de a sbana
respandecente y verdusca de agua, con un vgor fro ba|o a energa
caurosa de so de medoda; era como s un casto medeva hubese sdo
construdo en peno ro, soberbo y orguoso, un monumento gtco a a
memora de tempos grandosos; se eevaba como una espece de nave de
pedra, frme entre a onduacn quda de as oas, verdadero centnea
vgando a entrada de Ta|o y protegendo a Lsboa de manto sombro de o
desconocdo, de aque Adamastor dfuso que permaneca ocuto ms a de
a nea de horzonte, un fantasma nmerso en a nmensdad nfnta de
ocano.
Toms recorr e pontn y se desz sobre as aguas bandas de a
margen de ro, os o|os f|os en a obra de |oyera de pedra haca a cua se
drga. La Torre de Bem creca frente a con un prmor ma|estuoso, a
torre ata y dstante mrando a pataforma ancha, como s a torre fuese e
puente y e bauarte a proa de una rgda carabea de sgo XVI, ambos
undos por una gruesa maroma de pedra rematada por gracosos nudos; as
gartas estaban coronadas por cpuas en ga|os, como as de as mezqutas
amohades; os bacones exhban a|meces y as barandas reveaban su
enca|e; por todos ados se mostraba a cruz de a Orden Mtar de Crsto, e
- -374 374- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
smboo temparo portugus vsbe sobre todo en os merones de os
parapetos, y orguosas esferas armares, escupdas en pedra y exhbdas
con atvez.
E hstorador se ntern en a fortaeza y desemboc en e punto de
encuentro, ntmamente dvertdo con a obsesn que su nterocutor
reveaba por os monumentos ms embemtcos de os descubrmentos.
Neson Moart o esperaba apoyado en as amenas de bauarte, |unto a
una de as gartas deanteras, mascando un chce.
-Tengo buenas notcas -sot Toms, con eufora apenas contenda,
mentras e tenda a mano a estadoundense para saudaro.
-Ah, s?
-S. -Az a cartera marrn, mostrndosea a su nterocutor-. He
concudo a nvestgacn.
Moart sonr.
-De verdad?
-Puede creero.
-Menos ma, menos ma. Entonces cunteme.
Apoyado en as amenas que bordeaban e monumento, Toms reprodu|o
as reveacones resutantes de sus despazamentos a |erusan y a Tomar.
Hab con tamaa ntensdad que se abstra|o de todo. Las gavotas
revooteaban rudosamente arededor, graznando meanccamente,
agunas rozando a cpua bubosa de as gartas con sus vueos rasantes; a
brsa saada de mar perfumaba e are, era e aento profundo de ocano
que brotaba de as aguas y enaba e vento con su vaho fresco y
vgorzador; as oas se deshacan mansas sobre a base de a Torre de
Bem, acarcando a pedra, abrazndoa, como s e besasen os pes. Pero
a toda esta pera de coor y sondo y fraganca Toms permanec
ndferente, so preocupado por desvear e mstero que o persegua
durante os tmos meses. Moart o escuch con una acttud mpasbe,
mpenetrabe, cas sn sorpresa; e sembante so se ater en a parte fna,
cuando e hstorador reve o que haba ocurrdo en a Bboteca Nacona.
-Dnde estn esos rayos X? -quso saber e estadoundense,
repentnamente ansoso.
-Aqu estn -reve Toms, seaando a cartera con un gesto.
-Mustremeo.
E portugus se acuc |unto a a base de as amenas, abr e maetn
marrn y sac un sobre ancho con e ogotpo de a Bboteca Nacona. Se
enderez, abr e sobre y sac de su nteror a ho|a pastfcada de os
rayos X, que extend a Moart.
-Aqu tene.
- -375 375- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E estadoundense recorr con a vsta os rayos X con ma dsmuada
ansedad y deprsa mr a Toms, esbozando una expresn nterrogatva.
-Vaya! No entendo. Dnde est a reveacn?
E hstorador se acerc a a ho|a y sea e ado zquerdo de a cuarta
nea.
-Ve esto?
Moart se esforz por dstngur ago en o que observaba.
-S... -d|o ttubeante, nseguro en cuanto a o que haba a.
-Puede entender o que est escrto?
-Ben..., pues... n por asomo.
-Es natura -ntervno sonrente Toms-. Hay aqu una superposcn
de textos, e raspado y e que est encma. F|ese en que e sobrepuesto se
encuentra ms oscuro. Dce nbo y taano. Pero usted debe concentrarse
en as neas grses, ms caras. Mre.
Moart acerc os o|os a a cuarta nea, cas como s fuese mope.
-S -comprob-. Hay ago ah, s.
-Logra entendero?
-S..., pues... es una n y..., y una a...
-Ben. Y despus?
-Parece... una ?
-Es una d. Y qu ms?
-Y una o.
-Exacto. Entonces qu queda?
-Nado.-Muy ben. Y as paabras sguentes?
-Ben..., pues..., parece haber ah una e y una n, no?
-S.
-Lo que da en.
-Y o que est por deba|o de fna de ytaano? Preste atencn, que
es dfc...
-Ben -ttube Moart-. Comenza por una c y despus..., despus
es una n?
-Una u.
-Ah, s. Una c y una u. Y vene..., vene una b. Es una b, no?
-S.
- -376 376- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y una a.
-Muy ben. Entonces ea toda a frase, por favor.
-Nado en cuba.Toms observ a estadoundense con a sonrsa de
quen posee e saber.
-Ha entenddo?
Moart reey a frase, nseguro.
-No.
-Entonces vamos a a tma paabra de a tercera nea -ndc Toms,
seaando e ugar-. Aqu est escrto coo, que, en e texto raspado,
permte obtener a frase coo nbo y taano.
-S...
-La paabra coo no fue raspada, segn puede comprobar en os rayos
X. Pero hay dos etras, orgnamente aaddas a esa paabra, que fueron
borradas y que os rayos X revean. Cues son?
E estadoundense se concentr en aque fragmento.
-Son..., son una n y una a.
-Entonces cmo se debe eer?
-Na?
-S. Pero cmo se debe eer esa saba cuando se a aade a coo?
-Coona?
E hstorador esper un nstante, hasta que se hcese a uz en a mente
de Moart.
-Entonces dgame. Cu es a frase orgna?
-Pues..., no entendo.
-Lame a frase ta como a escrb orgnamente Ruy de Pna. Lamea.
-Ben... Oueda coona nado en cuba.
-Ha entenddo?
-No de todo.
Toms se pas a mano por e peo, ya ago mpacente.
-Neson, preste atencn a o que voy a decre. Ruy de Pna, a prncpos
de sgo XVI, escrb a Crnica de D" Jo[o II" Cuando eg e momento de
reatar e famoso encuentro entre Con y e rey de Portuga a su regreso
de va|e a Amrca, e cronsta pens que a nformacn confdenca ya se
haba vueto obsoeta y reve e secreto. Ese texto prmorda fue
entregado a un copsta, que comenz a transcrbro en e manuscrto que
hoy conocemos como Cdice 632" Cuando e copsta termn, aguen que o
- -377 377- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
ey, posbemente e propo rey don Manue, se qued horrorzado por a
reveacn de a dentdad de Con y mand aterar a nformacn. A fna
de a tercera nea, donde estaba escrto coona, se borr e na fna y
qued coo. En a cuarta nea, donde se ea nado en cuba, borraron e
texto y escrberon nbo ytaano por encma de a raspadura. Como esta
tma frase es geramente ms pequea que a orgna, e copsta se vo
forzado a estrar a paabra ytaano y qued y taano. Aun as, sobr
espaco. E manuscrto orgna de Pna acab destrudo y as restantes
copas, desgnadas )ergaino L y Cdice Alcobacense, fueron hechas a
partr de Cdice 632" Fue as como, donde antes se ea a Rbo a Resteo,
en xboa Xpova coona en cuba, pas a eerse a Rbo a Resteo, en xboa
Xpova coo nbo y taano. -Hzo una pausa-. Est caro?
-S -respond Moart an vacante-. Pero dgame, qu quere decr
coona nado en cuba? No o entendo.
-Comencemos por nado en cuba. Nado en sgnfca nacdo en.
Cuba es e ugar donde nac. Nado en cuba. Es decr, nacdo en
Cuba.
-Nacdo en Cuba? Pero cmo es eso posbe? Cuando nac, que yo
sepa, Cuba an no haba sdo descuberta...
Toms se ro.
-Neson, no nac en a sa de Cuba.
-Ah! Entonces dnde nac?
-Nac en a va de Cuba.
-En a va de Cuba? Ou va de Cuba?
-En e sur de Portuga hay una va amada Cuba. Ha entenddo ahora?
Moart abr a boca, estupefacto. Haba, por fn, comprenddo.
-Aaaahhh! -excam-. Con nac en una va amada Cuba...
-Exacto -confrm Toms-. Es o que reamente escrb Ruy de Pna
en e manuscrto orgna. E navegante nac en Cuba. Esta nformacn,
adems enca|a con os vncuos famares de Con. Se acuerda de que e
d|e que huy a Casta en 1484 para escapar de rey?
-S.
-Por qu razn hua de rey?
-Por estar mpcado en a conspracn para matar a don |uan II.
-Y en 1484 qun drga esa conspracn?
-E duque de Vseu.
- -378 378- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-|ustamente. Era e hermano de a rena a que don |uan II acuch
hasta mataro ese msmo ao. Ahora voy a dare una nformacn adcona.
E duque de Vseu era tambn duque de Be|a. Me entende?
-Pues... no.
-Be|a es una mportante cudad de sur de Portuga. Oueda cerca de a
va de Cuba. E duque de Vseu y Be|a tena, como es natura, famares y
amgos en as regones de Vseu y Be|a. Con, nacdo en Cuba, cerca de
Be|a, era uno de eos.
E estadoundense desorbt os o|os, como s hubese acabado de tener
una dea.
-Cree que..., cree que exste aguna reacn entre Cuba, a sa, y...,
y...?
-Ya me estaba dando cuenta de que usted no haca a reacn -
nterrump Toms mpacente-. Es evdente que exste una reacn entre
os nombres de a sa de as Antas y de a va portuguesa donde nac
Con. -Mr a su nterocutor-. Oga, cuando e Amrante eg a aquea
sa de as Antas a am |uana. No obstante, poco tempo despus,
decd cambare e nombre y empez a amara Cuba. Durante aos se
pens que eo se deba a a forma en que agunos ndgenas se referan a su
terra: Coba. Pero esa expcacn, Neson, es mtada. Por e|empo, os
ndgenas de a gran sa vecna tambn tenan un nombre para su terra y,
no obstante, Con mantuvo a desgnacn que e haba dado
orgnamente: La Espaoa. Lo msmo ocurr con muchas otras sas,
donde, a pesar de que ya exstan nombres ndgenas, e Amrante opt
sempre por mantener e nombre que es dera cuando as descubr. La
excepcn fue |uana. -Toms esboz una expresn nterrogatva-. Por
qu? Por qu so e camb e nombre a esta sa? Ou tena de especa?
Por qu no hzo o msmo con as otras sas? So hay una expcacn. A
escuchar a paabra Coba en boca de os natvos, Con, comprobando que
haba certa seme|anza entre esa desgnacn y e nombre de su terra nata
en Portuga, decd rebautzar a sa. Pero, en vez de amara Coba, como
hacan os ndgenas, a am Cuba. Cuba, a terra donde
verdaderamente nac -d|o guando e o|o-. Fue, dgmoso as, un
homena|e prvado a sus races.
-He entenddo -murmur Moart-. Y qu quere decr coona?
-Era, por o vsto, e verdadero nombre crstano de Amrante: Coona.
-No sht.
-He estado comprobando as cartas geneagcas de aquea poca.
Exsta reamente en aque entonces una fama portuguesa amada
Coona, cuyo nombre apareca a veces con una n, a veces con dos. Se
trataba de os Scarra Coona, o Coonna. Scarra remte a Guarra. O Guerra.
Y Coonna remte a Coon. Lo que enaza os cabos suetos de mstero. Se
- -379 379- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
acuerda de a confusn de os nombres de Amrante, cuando aparecan en
todas partes, y aternadamente, Coon, Coom, Coomo, Coonus, Guarra y
Guerra? Su orgen comn no era, como es evdente, Coombo, nombre que
e navegante nunca us, sno Scarra Coonna. Y se acuerda de que
Hernando Con cont que fue a Pacenza y descubr as tumbas de sus
antepasados? Es que os Coonna eran, |ustamente, orundos de Pacenza,
ta como os antepasados paternos de a prmer mu|er de Amrante, os
Paestreo, nombre que se aportugues en Perestreo.
-Me est dcendo que Con era un portugus de orgen taano?
-Crstvam Coonna era un hdago portugus de orgen taano y
portugus, eventuamente con un ado |udaco. Los Scarra Coonna, cuando
vneron de Pacenza, se mezcaron con a nobeza portuguesa, ago muy
norma en aquea poca. No fue por casuadad que Hernando Con reve
que e verdadero nombre de su padre remta a atn Chrstophorus Coonus.
Coonus de Coonna, y no de Coombo, porque s no sera Coumbus. Y,
como tambn se amaba Scarra, se expca que dversas fuentes, ncudos
Anghera y testgos que decararon en e peyto de a prordad, afrmasen
que e verdadero nombre de descubrdor de Amrca era Guarra o Guerra.
Crstvam Scarra Coonna. Crstvam Guarra Coon. Crstvam Guerra
Coom.
-Y de dnde e vene e orgen |udo?
-En aque tempo haba muchos |udos en Portuga. Eran protegdos por
os nobes, a quenes frecuentaban. Es natura que se desen mezcas de
sangre. Adems, cas todos os portugueses tenen sangre |uda en as
venas, so que no o saben.
Neson Moart recorr con a vsta e espe|o sereno de agua. Snt a
brsa evantarse y respr hondo, enando os pumones con e are
vgorzador de vasto estuaro, saboreando e aroma berado por e
encuentro de ro con e mar.
-Fecdades, Tom -d|o por fn, con un tono monocorde y sn apartar os
o|os de Ta|o-. Usted ha desveado e mstero.
-Creo que s.
-Se merece e premo. -Desv a atencn de a superfce quda y
reucente que rodeaba a torre y cav su mrada en Toms-. Medo mn
de dares. -Gu e o|o y esboz una sonrsa sn humor, engmtca-. Es
mucho dnero, no?
-Pues... s -admt e portugus.
Toms se senta cohbdo habando de premo prometdo por a
fundacn, pero, a msmo tempo, se haba convertdo en su preocupacn
prncpa. Medo mn de dares era reamente mucho dnero. Ta vez no
srvese para reconqustar a Constanza, pero sera, sn duda, t para
ayudar a Margarda. Era mucho, mucho dnero.
- -380 380- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
392a$, Tom -excam Moart, apoyndoe a mano en e hombro, cas
paterna-. Voy a habar a Nueva York y presentar m re#ort" Despus o
amo para arregar as cuentas y entregare e cheque. De acuerdo?
-S, caro.
E estadoundense cooc a ho|a pastfcada de os rayos X en e sobre
ggante y o evant, como s saudase con .
-sta es a nca copa, rig&t,
-S.
-No hay otra?
-No.
-Me quedo con ea -d|o.
Se vov, atraves e bauarte de monumento con a acttud de quen
evaba prsa y desaparec por a boca oscura de a pequea puerta de
acceso a a torre, por deba|o de a eegante baranda saente y rasgada en
arcos y coumnas que tanto embeeca a fachada sur de a Torre de Bem.
Neson Moart pas cuatro das sn dar notcas. Hasta que, a noche de
qunto da, teefone a Toms para f|ar un encuentro a a maana
sguente. Despus de a amada, e hstorador se de| estar en a saa, con
e teevsor encenddo en un concurso, hasta sentrse mortamente aburrdo.
Cansado de tedo sn sentdo, Toms decd que no aguantaba quedarse
ms tempo en casa, a soedad o oprma, o sofocaba ya; se evant en un
mpuso, mpacente y, como s tuvese prsa, se puso una chaqueta y sa a
a cae.
Deambu por a avenda de crcunvaacn con as ventanas de coche
abertas, ansando as carcas fras de a brsa martma, perddo en agn
rncn de abernto de su compcada vda, buscando un rumbo, una sada
cuaquera, una posada donde encontrar consueo. Se senta terrbemente
soo. Pasaba as noches en una angustosa soedad y a combata con
pattcos ntentos de aturdrse con e traba|o, preparando cases,
corrgendo exmenes, eyendo y examnando os tmos estudos de
paeografa que caan en sus manos. Constanza pareca haber cortado todos
os vncuos con , reducndoos soamente a as entregas de Margarda
para os paseos quncenaes de padre separado; pero aun esos paseos se
nterrumpan tmamente por accesos de febre de su h|a, que a obgaban
a pasar os fnes de semana en cama. En un momento de desesperacn, de
crss de soedad, haba egado a buscar a Lena, pero a sueca no haba
vueto a as cases y tena e mv con una grabacn que deca que e
nmero no corresponda a nngn abonado; posbemente, concuy, haba
desstdo de curso y se haba do de pas.
- -381 381- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Gr por a rotonda frente a a paya de Carcaveos, recorr a cae de
vvendas que bordeaba a Ounta dos Ingeses y aparc |unto a a estacn
de tren. Cruz e apeadero y se drg a centro comerca. Aqu era un
ugar cargado de recuerdos, punto de vsta obgatora en sus tempos de
estudante; a ba con Constanza cuando no haba os grandes s&o##ings
de ahora y e centro comerca de Carcaveos era e sto de moda, e
ancadero de as matns fras y de os gues ardentes, de os romances
duces y de aegre vagabundeo. Un profundo sentmento de nostaga se
abat sobre , nundando sus sentdos, entorpecendo su vountad. Todo a
su arededor exhaaba un are mpregnado con e oor de Constanza, con os
recuerdos de su novazgo, con e perfume de a |uventud desaparecda;
cada esquna, cada sombra, cada tenda, e traa recuerdos de tempos
despreocupados, feces, cuando ambos paseaban cogdos e uno de otro,
abrazndose y abrazando e futuro, ngenuos y soadores, compartendo
fantasas y proyectos, vvendo a vda contentos con o que ea es daba,
como |venes en un estado de ocosa nconscenca; ese aroma ovdado se
cerna an sobre e centro comerca, so vsbe para quen o conoca, era
una bruma perdda que exhaaba a ndefnbe remnscenca de as
emocones agotadas en e tempo. Aque e pareca embru|ado por su
|uventud, como s y Constanza fuesen otros, una pare|ta retenda en e
pasado; vea ahora a a pare|a pasar por deba|o de aquea faroa, a,
ambos recortados por a uz amarenta, dos fantasmas de vente aos que
se enseoreaban de este ugar famar sumdos en a pasn pura de quen
est comenzando a vvr, a|enos a espectador que os observaba desde
agn punto de futuro; acechando esos espectros encaustrados en e
tempo, un nmenso mar de nostaga en a Toms, con os sentdos
martrzados por a marea de os aos, sufrendo con aque dooroso e
nefabe sentmento de quen sente a fecdad para sempre perdda.
Entr en un caf de centro comerca y pd un mxto caente. Mr a su
arededor y not os cambos; as mesas eran dferentes, pero e ugar
segua sendo e msmo; a estaba a ventana |unto a a cua ambos haban
merendado una de as prmeras tardes en que saeron |untos, con a
estacn vsbe de otro ado de a cae; Toms se acordaba de aque da,
de aqueas sensacones, de aquea conversacn de descubrmento mutuo,
de aquea exporacn de subme encantamento; era un fn de semana
soeado y haban habado sobre a fama, sobre e hermano de Constanza
fantco de as motos y sobre os sueos que a movan, a dea de
convertrse en una gran pntora y un da exponer cuadros en a Tate Gaery,
proyectos de fantasa que tena a vaga certdumbre de egar a concretar
un da.
Toms acab e mxto caente y concuy que necestaba con urgenca
dstraerse. Sa de caf, pas por a chocoatera y ba| hasta e stano, en
dreccn a cne. Los cartees anuncaban e pase de dos pecuas, El club
de la luc&a, con Edward Norton y Brad Ptt, y El secreto de 1&oas Cro;n,
en a nueva versn con Perce Brosnan y Rene Russo. En condcones
- -382 382- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
normaes, habra eegdo esta tma; pero, sntndose soo y meancco,
opt por a pecua ms voenta, crey que era a me|or manera de romper
aque sopor nostgco en e que estaba hunddo. Compr una entrada y,
como fataban qunce mnutos para que comenzase e prxmo pase, se
drg a bar para comprar unas goosnas. E bar era una novedad de cne
de Carcaveos; en sus tempos de estudante aque espaco no exsta. Se
trataba, a fn y e cabo, de una respuesta de a ve|a saa a a oferta
gastronmca de os nuevos s&o##ings, una sea trste de que os
tempos efectvamente haban cambado: aqu era e msmo sto, pero se
haba vueto dferente. Mentras esperaba un momento |unto a a barra,
snt aoranza de cne ta como era antao, sempre eno, con un argo
ntermedo en a mtad de a pecua, y a que ba cogdo de a mano con su
nova; cuando eg su vez en a coa, pd unas paomtas duces y as
pag; a camarera e entreg as paomtas en un pequeo cartucho de
pape reccado y Toms do meda vueta para drgrse a a saa.
Fue en a puerta de bar donde se encontr con ea. Constanza entraba
en e ugar; tena un aspecto fresco, mpo, ordenado, bonta como a os
vente aos, so un poco ms madura; evaba un vestdo banco, con fores
ro|as y amaras, cedo a a cntura, que se abra en una fada aegre, como
se usaba en os aos 50. Toms snt que su corazn e daba un vueco y
se detuvo, con a mrada f|a en ea. Constanza o vo y vac; se quedaron
os dos quetos a a entrada de bar, como dos nos pados en fata.
-Hoa -d|o , por fn, atoondrado.
-Hoa, Toms -respond Constanza, recuperndose de a sorpresa
nca; se vov haca un ado y toc e brazo de un hombre-. Te presento
a m amgo Caros.
Toms tom en ese nstante concenca de que a frontera entre e sueo
y a pesada es tan tenue como un ho de seda, de que a transcn entre
a esperanza y a desesperacn es tan decada como un ptao anzado a
vento. Snt que vva aque nstante embarazoso en cmara enta, que a
terrbe escena se reproduca sn parar en su mente, y sus o|os pasaron de
rostro hermoso y comprometdo de Constanza a sembante de un hombre
degado, de barba raa, tra|e y corbata, a ado de ea. E hombre mr a
Toms con expresn nterrogatva, que pronto se vov fra, y extend a
mano.
-Encantado -saud, obvamente poco sncero-. Caros Rosa.
Como un autmata, cas sntendo e cuerpo separado de a mente,
Toms estr su mano y o saud.
-Y? -Era a voz de Constanza-. Ou ta te van as cosas?
Toms a mr perpe|o. Se descubr repentnamente anestesado por
dentro, aturddo, con e corazn que reprma una fura cega que e brotaba
de as entraas.
- -383 383- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pues... ben, s. Y t?
-De marava. Has vendo a cne, no?
-S.
-Ou vas a ver?
-E cub de a ucha.
3Ah.
Pausa ncmoda, pesada. La conversacn era tensa, hueca, absurda,
como todas as conversacones forzadas de crcunstanca, tropezando con
as paabras, atoondrndose por e momento nconvenente que haba
surgdo de ese encuentro no deseado. Toms snt unas ganas enormes de
desaparecer, escapar de a, de|ar de exstr.
-Y t?
Constanza mr a su compaero.
3?osotros &eos -enido a -er E secreto de Thomas Crown.
Aque nosotros represent un gope bruta, uno ms, asestado en e
estmago de Toms, una dura puaada en o que an perssta de sus
tmas usones. Constanza ya no deca yo. Deca nosotros.
Nosotros.No eran ea y Toms. Nosotros. No era ea soa. Yo. Era ea y
e otro. Nosotros. Ea y su rva, e hombre que o haba susttudo, aque
que se a haba robado. Nosotros.
-Pues..., ben..., ya me voy -babuc Toms, dando un torpe ads con
a mano.
-Oue sea buena a pecua -d|o ea, con os o|os muy abertos, era
mposbe dstngur s estaba fez o trste, ncmoda o ndferente.
Toms huy de bar, pero no fue a a saa de cne. Sgu haca deante y
sa de centro comerca, cas desesperado, |adeante, fue a a cae a
resprar are puro y afrontar a dura resaca de amor que saba ahora
perddo para sempre.
La muttud hormgueaba por a acera ancha de Rosso, fatgndose en
un movmento desordenado, cas catco; as personas se cruzaban con
expresones varadas: unas aceeradas, con os o|os f|os en a cae; otras
vagando, mrando e nfnto; agunas observando a masa humana que
desfaba deante de en medo de aque tumuto nervoso e mpacente.
Entre estos espectadores se ncua Toms, sentado en a terraza de caf
Ncoa, con as pernas cruzadas, saboreando con una mrada ausente un
caf humeante.
- -384 384- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
De aquea moe dfusa de gente surg, como s se hubese materazado
desde a nada, Neson Moart; evaba tra|e y corbata y egaba cuarenta
mnutos despus de a hora f|ada.
3Sorr$ -se dscup e estadoundense, acerc una sa y se sent-. He
estado habando con |ohn Savgano, en Nueva York, y me retras.
-No Importa -coment Toms, esforzndose por sonrer-. Para varar,
esta vez me toc esperar a m. Es |usto.
-S, pero no me gusta egar tarde.
-Ou quere tomar?
-Pues... una nfusn de |azmn y un paste de nata, s hay.
Toms am a camarero y e comunc e peddo. E hombre tom nota,
do meda vueta y desaparec dentro de Ncoa.
-Cmo est Savgano?
-Oh, ben -respond Moart, con os o|os danzando en agn punto
ms a de Toms, como s no qusera encararo-. |ohn est ben.
-Usted parece preocupado...
-No, no -neg e estadoundense- -. So que... tenemos que hacer
cuentas, no?
-S, caro.
Moart apoy os codos sobre a mesa y, por prmera vez, f| su mrada
en Toms.
-Tom, segn o acordado debo pagare os dos m dares por semana
de saaro y e medo mn de dares de premo, ta como habamos en
Nueva York. -Carraspe-. Cundo quere a pasta?
-Ben..., pues... Casuamente me vendra ben ahora...
E hombre de a fundacn sac una chequera de boso nteror y
prepar a estogrfca, pero mantuvo a mrada cavada en e hstorador.
-Le de|o ahora e cheque, Tom, pero hay una condcn adcona.
-S?
-Se trata de a confdencadad.
-Confdencadad? -se sorprend Toms-. No entendo...
-Todo e traba|o que usted ha hecho para nosotros es confdenca. Ha
entenddo?
-E traba|o es confdenca?
-S. N una paabra sobre esos descubrmentos.
Toms se rasc e mentn, ntrgado.
- -385 385- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Se trata de aguna estratega comerca?
-Es una estratega nuestra.
-S, pero cu es a dea? Mantenernos muy caadtos ahora para
despus hacer un gran anzamento en e momento de a pubcacn, no?
Moart mr arededor de a terraza, como s temese que aguen o
escuchara, y vov a centrar su atencn en e portugus.
-Tom -d|o, ba|ando e tono de voz-. No va a haber pubcacn.
E hstorador desorbt os o|os, estupefacto.
-Cmo?
-Esos descubrmentos no sern pubcados. N ahora, n nunca.
Toms se qued un argo nstante con a boca entreaberta, ncapaz de
artcuar e asombro que senta con esta notca.
-Pero..., eh... -babuc-. Eso..., pues... no tene sentdo.
-Es una decsn tomada en Nueva York.
-Pero por qu? No confan en e matera acaso?
-No es eso.
-Las pruebas son sdas, Neson. E asunto es pomco, es verdad. Va a
haber una reaccn negatva por parte de establis&ent, hay hstoradores
que se van a vover ocos s se es derrumba a versn ofca, drn que
todo es pura fantasa, un dsparate, un embuste...
-Tom.
-... ya os estoy vendo, hstrcos y fuera de s, sotando nsutos,
camando a os ceos. Pero, en resumdas cuentas, as pruebas que
tenemos son seguras. Seguras, ha odo? Yo respondo por eas.
-Tom, no es eso, ya se o he dcho.
-Entonces qu es?
-No vamos a pubcar a nvestgacn. Punto fna.
Toms se ncn sobre a mesa, acercndose o ms posbe a
estadoundense.
-Neson, hemos hecho un descubrmento extraordnaro. Hemos
desenterrado un secreto de qunentos aos. Hemos deshecho un engma
que desde hace sgos ntrga a os hstoradores. Hemos umnado una zona
de tnebas en e conocmento. Con estos datos nuevos, vamos a cambar
totamente e enfoque de descubrmento de Amrca y revear cosas
mportantes sobre os descubrmentos. Ou hstora es esa de no pubcar
nada, eh? Cu es a dea?
Moart suspr.
- -386 386- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Tom, a m esto me gusta tan poco como a usted. Pero a fundacn
quere que sea as. Las rdenes de |ohn han sdo muy caras. No puede
haber dvugacn de estos descubrmentos.
-Pero por qu?
-Porque os responsabes de a fundacn o entenden as.
-Dscupe, Neson, pero eso no es una respuesta. Por qu razn
entenden eos que no deben revearse estos descubrmentos?
Moart se mantuvo un nstante caado, debatndose entre o que podra
y no podra decr. Cas nstntvamente, vov a observar de reo|o a as
personas arededor de a mesa y, resprando hondo, se ncn una vez ms
acercndose a su nterocutor.
-Ben..., pues... Es una nsttucn para fomentar os..., os estudos
amercanos -ttube-. Usted forma parte de a fundacn, debe sabero.
-Yo soy un mero empeado de a Amercan Hstory Foundaton -d|o
Moart, evndose a pama de a mano a pecho-. No soy e dueo. E |efe
es |ohn Savgano, es e presdente de e8ecuti-e board" Conoce a as
otras personas de board,
-No.
-|ack Mordent es e vcepresdente. Estn tambn Pau More y Maro
Ghrotto. Esos nombres no e dcen nada?
-No.
-F|ese, Tom. -Moart evant un dedo para seaar cada nombre-.
Savgano, Mordent, More, Ghrotto. Hasta a secretara de |ohn, a seora
Racca, aquea mu|er ma encarada que usted conoc en Nueva York. Ou
nombres son sos, eh?
-Ou nombres son sos? Dscpeme, pero no entendo a pregunta...
-Cu es su orgen?
-Pues... Itaanos?
-S, pero de dnde?
Toms esboz una expresn de ntrga.
-Pues... de dnde? De Itaa, supongo...
-De Gnova, Tom. Itaanos de Gnova. La Amercan Hstory Foundaton
es una nsttucn fnancada por captaes genoveses o estadoundenses de
orgen genovs. E nombre de pa de Savgano es Govann, que se
transform en |ohn cuando sa de Gnova a os doce aos y se fue a vvr
a Estados Undos. Mordent nac en Brookyn y, a pesar de su nombre de
bautzo, |oseph, |ack en e coego, en casa sempre o han amado
Guseppe. E padre de Pau More era Paoo More, procedente de Nerv,
una adea cerca de Gnova. Y MaroGhrotto vvo aun hoy en Gnova, tene
- -387 387- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
un hermoso apartamento en a Pazza Campetto. -Apret os dentes-.
Estos tpos, amgo, estn muy orguosos de ser concudadanos de
descubrdor de Amrca, e hombre ms famoso de a hstora despus de
|esucrsto. Le parece que aceptaran pubcar un estudo que prueba que
Con, a fn y a cabo, no era genovs sno portugus? -Se gope a frente
con e ndce-. Nunca en a vda! N pensaro!
Toms segua parazado, con os o|os muy abertos, a expresn vdrosa
ante aquea reveacn, entendndoo todo y no querendo creer en nada.
-Ustedes... son genoveses?
-Eos son genoveses -d|o subrayando e eos, a tempo que forzaba
una sonrsa-. Yo no. Yo nac en Boston y m fama es de Brnds, a sur de
Itaa.
-Sea como fuere, Neson, cu es a reevanca de a naconadad? Oue
yo sepa, os taanos son honestos. No reconoce e propo Umberto Eco
que Con era portugus?
-Umberto Eco no es genovs -record Moart.
-Pero es taano.
E estadoundense suspr.
-No seamos ngenuos, Tom -d|o con un tono pacente-. F|ese: s a
fundacn estuvese en manos de estadoundenses orundos de Pacenza,
puede estar seguro de que os descubrmentos se pubcaran
nmedatamente. Incuso otros taanos o taoamercanos, aunque ta vez a
regaadentes, aceptaran dvugar esas reveacones. Pero tene usted que
comprender que pedres eso a os genoveses es demasado; a fn de
cuentas, eos se enorguecen de su Crstoforo Coombo y no se puede
esperar que recban todo esto con satsfaccn, no?
-Pero a verdad es a verdad.
-Lo amento mucho, Tom. Su nvestgacn no podr darse a conocer.
-Esa s que es buena!
-Tom -d|o Moart, azando a mano para pedre que o escuchara-. E
premo so se entregar ba|o e compromso de confdencadad.
-Cmo?
Moart cooc en a mesa unos foos con un texto ega prevamente
preparado.
-So recbr e medo mn de dares s frma este contrato de
confdencadad.
-Ustedes no pueden hacer eso.
-Las rdenes de |ohn son muy caras. Usted frma y recbe e medo
mn de dares.
- -388 388- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Y s no frmo?
-No recbe nada.
-No fue ste e acuerdo hecho en Nueva York, Neson. Me prometeron
un premo s egaba a desvear a nvestgacn secreta de profesor
Toscano. He cumpdo m parte, hagan e favor de cumpr a que es
corresponde a ustedes.
-Cumpremos, Tom. Pero prmero tene que comprometerse a mantener
a confdencadad sobre estos descubrmentos.
-Ustedes queren comprarme por medo mn de dares?
-No dga eso...
-Usted cree que yo estoy a a venta? Eh? Usted cree reamente que
es posbe hacerme caar con dnero, sea a cantdad que fuere?
-Tom, a fundacn no aceptar a pubcacn de estos descubrmentos.
Toda a nvestgacn que usted hzo pertenece a a fundacn. Es a
fundacn a que decdr qu hacer con os descubrmentos resutantes de
traba|o reazado.
-Esta nvestgacn, estmado Neson, pertenece a profesor Toscano. Yo
me he mtado a segur as pstas que de|.
-E profesor Toscano traba|aba para a fundacn.
-Traba|aba para a fundacn en o que se refere a as nvestgacones
sobre Bras, no a os traba|os sobre Con.
-Le expcamos, en e momento oportuno, que todo su traba|o era para
a fundacn. Us un presupuesto de a fundacn para nvestgar os
orgenes de Con, por eo su traba|o pertenece a a fundacn.
-Ah, ahora entendo por qu razn a vuda de Toscano est tan
dsgustada con ustedes...
-Eso no nteresa. Lo que nteresa es que su nvestgacn y e traba|o de
Toscano son propedad de a fundacn.
-Son propedad de a humandad.
-No ha sdo a humandad a encargada de pagar as cuentas, Tom. Ha
sdo a Amercan Hstory Foundaton. Todo eso se o expcamos tambn a
profesor Toscano.
-Y ?
Moart se qued momentneamente cortado.
-Pues... tena otro punto de vsta.
-Os mand a frer esprragos, eso es o que hzo. E hzo muy ben. S no
hubese muerto, a estas aturas ya estara todo pubcado, no e quepa a
menor duda.
- -389 389- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E estadoundense vov a mrar arededor, cas con medo. Comprob
que nade estaba escuchndoos, se ncn una vez ms sobre a mesa y
susurr, pronuncando as paabras cas con un ho de voz mperceptbe.
-Tom, qun e ha dcho que e profesor Toscano mur de muerte
natura?
Toms se qued heado.
-Cmo?
-Oun e ha dcho a usted que e profesor Toscano mur de muerte
natura?
-Ou est nsnuando? Oue fue asesnado?
Moart se encog de hombros.
-No o s -murmur-. Le |uro que no o s, n quero sabero. Pero, s
quere que e dga o que penso, sempre me parec extrao e tiing de a
muerte de profesor. Faec dos semanas despus de una gran dscusn
con |ohn y en un momento en que e pnco domnaba en a fundacn. E
e8ecuti-e board entend en ese momento, despus de tan spera
dscusn, que e profesor Toscano pubcara todo, ocurrera o que
ocurrese. Y dos semanas despus, ;&a0, e hombre mur en Ro de
|anero, bebendo un zumo de mango. Muy oportuno, no e parece?
-Usted me est dcendo que esta gente sera capaz de matar para
mantener un secreto como e que nos ocupa?
-Le estoy dcendo que hay que tener cudado. Le estoy dcendo que
ms vae un hstorador vvo con medo mn de dares en e boso que
un hstorador muerto que de|a a su fama en a msera. La verdad es que
no s s a muerte de profesor Toscano fue natura o no. So s que, de
haber sdo natura, fue sn duda una fez concdenca para a fundacn.
-Pero entonces por qu me contrataron? Con a muerte de profesor
Toscano, e secreto se mantena a savo...
-Estaba e probema de a prueba.
-Ou prueba?
-Nosotros sabamos que e profesor Toscano haba encontrado a prueba
de que Con no era genovs, pero no sabamos qu prueba era sa n s
estaba fcmente dsponbe. Necestbamos descubrra, a fundacn no se
poda dar e u|o de de|ara por ah, sueta, arresgndose a que otros
egaran a encontrara. Usted fue e nstrumento que nos permt egar a
ea.
-Se est refrendo a Cdice 632,
-S.
Toms se rasc a cabeza, con un gesto de ntrga.
- -390 390- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Dscupe, Neson, pero no ogro entendero. Gracas a a ncatva que
ustedes promoveron, yo egu a Cdice 632, un documento que prueba
|ustamente o que a fundacn no quera que se probase. Aunque yo me
comprometa a quedarme caado, recbendo as e medo mn de dares
con e que queren sobornarme, qu garanta tene a fundacn de que yo
no e transmto e secreto a un coega mo y o mando consutar e Cdice
632, eh?
Moart sonr.
-No e servra de nada.
-Ah, no? Y cuando se encuentre con a parte raspada en a tercera y
cuarta neas, despus de coo y sobre nbo y taano? Y cuando pda
rayos X de esa ho|a? Eh? Ou ocurrr entonces?
E estadoundense se recost en a sa, extraamente confado.
-Usted se ha dado cuenta, Tom, de que egu con retraso a nuestra
cta?
Toms esboz un gesto de sorpresa, no entenda qu tena de reevante
esa pregunta en e contexto de o que conversaban.
-S. Y?
-Sabe por qu razn egu ms tarde?
-Se qued habando con Savgano, ya me o ha dcho.
-Eso fue o que yo e d|e. La verdad es que estuve pegado a a rado y a
a teevsn -d|o antes de guare e o|o-. Ha escuchado hoy as
notcas, Tom?
-Ou notcas?
-Las notcas de asato, to. E asato de anoche a a Bboteca Nacona.
Un obrero tena os pes apoyados sobre una mesa, ntentando mantener
e equbro para coocar un ancho crsta en a ventana, cuando Toms
rrump en a saa de ectura de a zona de bros raros. Una mu|er de a
mpeza barra agunas astas que braban desparramadas por e sueo,
eran trzas de crstaes, y se oan martazos ms atrs, sn duda un traba|o
de carpntera.
-Est cerrado, seor profesor -anunc una voz.
Era Odete por detrs de mostrador, muy ro|a y retorcndose
nervosamente os dedos.
-Ou ha ocurrdo? -pregunt Toms.
-Ha habdo un asato.
- -391 391- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Eso ya o s. Pero qu ha ocurrdo?
-Cuando egu a traba|o esta maana, me encontr con ese crsta roto
y con que haban forzado a puerta que da a a saa de os manuscrtos. -
Odete sacud a mano frente a su cara, como un abanco-. Ay, vgame
Dos, an me sento sofocada...! -La bbotecara sot un suspr-.
Dscupe, seor profesor. Estoy muy angustada.
-Ou han robado?
-Me han robado a tranqudad, seor profesor. Me han robado a
tranqudad. -Se ev a mano a pecho-. Ay, Vrgen Santa, qu susto
que me he dado! Ou susto!
-Pero qu han robado?
-An no o sabemos, seor profesor. Estamos ahora nventarando os
manuscrtos para ver s fata aguno. -Sop con fuerza, como s tuvese
vapor retendo en e cuerpo-. Pero mre, hace un momento e deca yo a a
poca que, para m, esto ha sdo obra de drogadctos. Andan por ah unos
muchachos con un aspecto que no veas, barbudos y po|osos. No son
unverstaros, no, seor, que a sos os conozco yo muy ben. Son
gamberros de o peor, se da cuenta? -Se ev os dedos a a boca,
smuando que tena un cgarro-. Gente que fuma porros, marhuana y
sabe Dos qu ms. Saen en busca de ordenadores para venderos por ah
por unos pocos betes. De manera que...
-D|eme ver e Cdice 632 -nterrump Toms, mpacente y aarmado.
-Cmo?
-Vaya a buscar e Cdice 632, por favor. Necesto vero.
-Pero, seor profesor, hoy est cerrado. Tendr que...
-Trgame e Cdice 632 -nsst abrendo mucho os o|os con a
acttud de quen no admte rpca-. Ahora.
Odete vac, sorprendda por aquea acttud vehemente, pero se decd
por no dscutr a petcn y desaparec rumbo a a saa donde se
guardaban os manuscrtos antguos. Toms se sent en una sa de a
prmera fa y se qued tamboreando en a mesa, nervoso, preparndose
para o peor.
Instantes ms tarde, Odete reaparec en a saa de ectura.
-Y?
-Aqu est -d|o ea.
Levaba en as manos un voumen con a tapa de pe marrn. A ver a
obra a, a savo, Toms suspr de avo y snt que su pecho se beraba
de un peso opresvo. Ou susto que me ha dado Moart, pens.
-Cabrn, estuvo a punto de derrumbarme -se desahog en voz ba|a.
- -392 392- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Odete e entreg e manuscrto y e hstorador snt su peso. Despus
observ a tapa y a contratapa. Todo mpecabe. La sgnatura Cdice 632
permaneca pegada a omo. Abr e voumen y estud e ttuo en
portugus de sgo XVI. C&ronica de El Re$ D" Jo[o II" Ho|e as pgnas
amarentas, manchadas por e tempo, hasta egar a a ho|a setenta y ses.
Busc a cuarta nea y se qued mrando as prmeras paabras: nbo y
taano. A estaban os espacos sospechosos entre estas paabras. Pas a
yema de ndce sobre a nea, para sentra raspadura, pero a superfce se
reveaba mpa. Frunc e ceo, sorprenddo. Pas nuevamente e dedo.
Todo so.
Acerc os o|os, cas sn creero. No haba vestgos de a raspadura. Nada
de nada. Era como s nunca hubera exstdo. Se ev a mano a a boca,
estupefacto, sntendo que se e ba e ama a os pes. No saba qu pensar.
Mr toda a ho|a, buscando hueas de cortes, ndcos de ranuras, seaes
de pegaduras, dferencas en e pape, una pequea mperfeccn, cuaquer
cosa, por mnscua que fuese. Pero nada. La ho|a pareca mpecabe,
nmacuada, genuna. So haba desaparecdo a raspadura. Traba|o de
profesonaes, pens, cas con ganas de orar. Mene a cabeza,
profundamente desanmado, a concusn era neudbe, fna.
Fasfcadores profesonaes. Coparon a ho|a orgna y a susttuyeron por
otra sn de|ar marcas, cubrendo hueas, ocutando pstas. Profesonaes.
-H|os de puta.
- -393 393- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 17 Captulo 17
E mv son cuando Toms se preparaba para sar de casa. Pretenda r
a a Torre do Tombo a revsar documentos donde ocazar referencas a os
Coona; haban neutrazado e Cdice 632, pero pens que ahora que
conoca e verdadero nombre de Crstba Con sera ms fc, sn duda,
segure e rastro. La absouta nexstenca de documentos sobre a vda de
Con en Portuga era un engma fnamente expcado; a fn de cuentas, e
navegante vv en e pas con otro nombre, e genuno, por o que,
entendda y superada por fn esa dfcutad, se senta ahora confado en que
ago habra de encontrar entre os ve|os manuscrtos, recbos, facturas,
certfcados, msvas y todo o que se hubera acumuado por deba|o de
povo de mayor archvo portugus de documentos de sgo XVI.
-S? Toms?
Era a voz de Constanza.
-Ah, hoa -saud Toms con un tono mesurado; se senta a msmo
tempo sorprenddo y fez por aque teefonazo, pero segua herdo por
dentro y no quera demostrar e avo que expermentaba a recbr,
fnamente, una amada de su mu|er-. Ou ta ests?
-No o s -vac Constanza-. E doctor Overa quere habar con
nosotros esta maana.
-Esta maana? No puedo, tengo que r ahora a a Torre do Tombo...
-Dce que es urgente. Tenemos que estar en e hospta de Santa Marta
a as once.
Toms consut automtcamente e reo|. Eran as nueve y meda de a
maana.
-Pero por qu tanta prsa?
-No o s. Ayer ev a Margarda a hospta para hacere unos anss y
no me hab de nada.
-Y cu es e resutado de esos anss?
-Ouedaron en drmeo hoy.
-Hmm -murmur Toms, frotndose os o|os, repentnamente cansado.
- -394 394- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Crees que os anss mostrarn que ago no anda ben? -pregunt
Constanza con ma dsmuada aprensn.
-No o s. Vamos a ver.
Se encontraron en a rampa de as consutas externas hora y meda ms
tarde. Constanza evaba un tailleur grs a|ustado que reazaba as curvas de
su cuerpo y e daba certo aspecto de e|ecutva. Suberon a rampa y, en e
extremo, entraron por una puerta a a zquerda para desembocar en os
caustros de antguo convento, ahora transformado en hospta para
enfermedades cardacas; gnoraron os antguos y hermosos azue|os azues
que decoraban e caustro, sumdos en a preocupacn que os domnaba, y
se nternaron en e argo paso que os ev a boque sguente.
Por e camno, Constanza e expc que en a vspera haba evado a a
h|a a hospta para un anss de rutna que e mdco e haba peddo ya
haca agn tempo; a mdco de cabecera e haba extraado a padez y
a reatva postracn que Margarda manfestaba desde su febre, por
Navdad, y quera comprobar que todo ba ben. Como a na no tena a
pe azuada, que habra ndcado un agravamento de a stuacn cardaca,
e mdco no manfest gran urgenca, aunque hubera nsstdo en a
necesdad de hacer anss de sangre y de orna, o que eg a concretarse
e da anteror.
Cogeron e ascensor y suberon a a tercera panta, donde estaba stuada
a saa de cardooga pedtrca. Encontraron a mdco |unto a a undad de
cudados ntensvos; Overa es hzo una sea para que o sguesen y os
ev a su despacho, en e tco, un espaco soeado y con buena
ventacn.
-Aqu tengo os anss de Margarda -d|o Overa, entrando
drectamente en a cuestn que o haba evado a ctar a os padres de a
na.
-S?
E mdco se revov en a sa, como s estuvese ncmodo, y mov
nervosamente una ho|a banca.
-Las notcas no son buenas -advrt e mdco con gesto sombro-.
Los resutados estn francamente aterados y... En fn..., estamos ante un
cuadro caracterstco de..., pues..., de eucema.
Se hzo un senco absorto en e despacho; Toms y Constanza
ntentaban asmar a notca.
-Leucema? -se sorprend Toms.
Overa mene a cabeza afrmatvamente.
- -395 395- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-S.
-Pero eso tene ago que ver con e probema de septo?
-No, nada. No es un probema de tpo cardaco. Es un probema de
hematooga.
-Un probema de qu?
-Hematooga. Tene que ver con a sangre -mostr a ho|a con os
datos proporconados por e aboratoro que hzo os anss-. Ven estos
resutados? Los anss muestran ms de doscentos cncuenta m gbuos
bancos por mmetro cbco.
-Y eso?
-Lo norma es que no exceda os dez m. Margarda tene una cantdad
excesva de gbuos bancos. -Sea otra cfra-. Y aqu est a
hemogobna. Tene sete gramos, cuando o norma seran doce. Es una
sea de anema.
-La eucema es e cncer de a sangre -observ Constanza con a voz
trmua, reprmendo a duras penas os soozos-. Eso es... grave, no?
-Muy grave. A decr verdad, este tpo de eucema se conoce como
eucema aguda, cuyo ndce de ncdenca es mayor en nos con e
sndrome de Down que en nos normaes.
-Pero tene tratamento? -pregunt Toms, sntndose presa de
pnco.
-S, caro.
-Entonces qu tenemos que hacer?
-En readad, ste es un probema que est fuera de m mbto
especfco. La eucema aguda so puede tratarse en e IPO, e Insttuto
Portugus de Oncooga, pero qudense tranquos porque conozco
exceentes profesonaes que podrn resover esta stuacn. Despus de
ver estos resutados, me tom a bertad de consutar a una coega en e
nsttuto y estuvmos pensando en qu hacer a contnuacn. -F| su
mrada en Constanza-. Por dnde anda Margarda ahora?
-Margarda? Est en e coego, caro.
-Muy ben. Vayan ahora a buscara y vena a IPO para que a ngresen
nmedatamente.
Toms y Constanza se mraron, conmovdos.
-Vamos a buscara ahora?
-Ahora -nsst e mdco, desorbtando os o|os para subrayar a
urgenca-. Ya. -E mdco escrb un nombre en a breta de notas-.
Cuando eguen a IPO pregunten por a doctora Tupa, con quen ya he
habado. Ea se est ocupando de todo y va tomar as rendas de caso.
- -396 396- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Pero Margarda se pondr ben, no?
-Como es he dcho, sta no es m especadad, pero estoy seguro de
que se e dar una respuesta efcaz a probema -repuso e mdco,
ntentando encontrar paabras de consueo. Entreg a os padres a ho|a con
e nombre de a mdca-. De cuaquer modo, tendr que ser a doctora
Tupa a que haga e dagnstco, es expque en qu consste a
enfermedad y es presente as soucones ms adecuadas.
Fue como s e mundo se hubese derrumbado nuevamente. Constanza
or durante todo e va|e hasta e coego, sonndose con un paueo de
enca|e; a su ado, aferrado frmemente a voante, Toms ba caado,
quebrantado por e desnmo, vencdo por e desaento. Ambos se daban
cuenta de que aqu era so e nco de un proceso que ya conocan, una
terrbe experenca que se veran obgados a vvr otra vez, un carruse de
devastadoras emocones, y no saban s seran capaces de sobrevvr a eo.
Despus de a pesada en que se transform e perturbador perodo
despus de nacmento de a h|a, reconsderaban preparados para todo;
pero ahora descubran que no o estaban, eran a fn y a cabo so dos
personas desorentadas, perddas en un abernto de angustas sn fn,
padres desesperados ante a partda a a que e destno os desafaba de
nuevo, y e mpuso de subevarse ata en sus entraas, nterrogndose m
veces sobre qu demonos haban hecho para merecer tan acaga suerte.
A egar a coego, Toms e hzo prometer a Constanza que no
derramara una soa grma deante de su h|a; con e corazn oprmdo por
a ansedad, sonrendo con un nudo en a garganta, ambos e expcaron que
tena que r a hospta.
-Es po' e cor'azn, no? -pregunt Margarda, con una spca
temerosa en a mrada, presntendo nuevas torturas en manos de os
mdcos-. Estoy enfe'mta ot'a vez?
E va|e hasta e Insttuto de Oncooga fue penoso, con Margarda
grtando que no quera r; se cans deprsa, sn embargo, y a parte fna de
recorrdo se hzo cas en senco, so roto por un gemdo ocasona de a
pequea y e arruar mmoso de a madre; Constanza rodeaba a su h|a con
un abrazo protector, fundndose ambas en e asento trasero,
encerrndose en una concha de afectos.
Entregaron a na a os cudados de a doctora Tupa, una mu|er de
medana edad, con gafas de ata graduacn y e cabeo canoso, degada y
enrgca. La mdca do sus rdenes y ev a a na a o que pareca ser
una pequea saa de operacones, o que asust a sus padres.
- -397 397- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Cama, no vamos a operara ya -es d|o Tupa-. Lo que pasa es que
estuve estudando e resutado de os anss de sangre que me mand
Overa y he vsto que tenemos que hacere un meograma.
-Ou es eso?
-Vamos a asprare cuas de a mdua sea, en este caso de a pevs,
para confrmar e dagnstco y determnar exactamente qu tpo de
probema tene su h|a.
E meograma se reaz con anestesa oca y en presenca de os padres,
que no pararon de confortar y dar nmos a a na. Cuando e examen
termn, se depostaron partcuas de mdua sea en mnas de crsta y
fueron evadas a aboratoro. La mdca nterrog a Constanza y a Toms
sobre os probemas manfestados por su h|a e tmo mes, ncudas as
descrpcones de su padez, fatga, febre y hasta hemorragas nasaes, pero
evt dar expcacones detaadas sobre o que ocurra, aegando que so e
meograma podra aportar certdumbres.
Horas despus, Tupa am a os padres a su austero despacho.
-Ya han vsto os resutados de meograma -anunc-. Margarda
tene una eucema meobstca aguda.
-Ou es eso, doctora?
-Es un grupo de neopasas magnas de a mdua sea de os
precursores meodes de os eucoctos.
Toms y Constanza mantuveron a mrada f|a en a mdca, ambos
ansosos y angustados.
-Dscupe, doctora -ntervno Constanza, en e mte de a pacenca-.
Evte usar ese gamatas con nosotros. Expquenos o que ocurre en
paabras anas, por favor.
La mdca suspr.
-Saben seguramente qu es una eucema...
-Es e cncer de a sangre.
-Es una manera de defnra. -Se evant de a sa y mostr un mapa
de cuerpo humano en un cuadro pegado a a pared-. En e centro de
probema est a mdua sea, que se encuentra en a cavdad de os
huesos y tene a funcn de formar as cuas sanguneas. Lo que ocurre es
que han aparecdo cuas bstcas anormaes en e cuerpo de a na que
han nvaddo a mdua, y sta ha de|ado de formar cuas sanas. E ataque
de as cuas cancergenas a os gbuos ro|os ha provocado anema y es
responsabe de a padez de Margarda. A su vez, e ataque a os gbuos
bancos ha causado as nfeccones que ha sufrdo, dado que e cuerpo ha
perddo resstenca, mentras que e ataque a as paquetas ha producdo as
hemorragas en a narz, ya que son as paquetas as que producen as
- -398 398- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
coaguacones, y sn paquetas no hay coaguacn. Como son os gbuos
ro|os que transportan e oxgeno a as cuas y retran e dxdo de carbono
de os te|dos para evaros haca os pumones, donde son expedos, su
carenca mpca que as cuas no recben oxgeno sufcente y retenen e
dxdo de carbono demasado tempo, o que es muy pegroso.
-Y usted dce que Margarda tene una eucema aguda -ntervno
Toms.
-Una eucema meobstca aguda -precs-. De hecho, hay varos
tpos de eucema. Las hay crncas, que se extenden en e tempo gracas
a a maduracn parca de as cuas, y as agudas, que son repentnas y
muy pegrosas debdo a hecho de que as cuas permanecen nmaduras.
Su h|a tene una eucema aguda. -Az dos dedos-. La aguda se
caracterza por dos tpos domnantes, e nfode y e meode. Entre os
nos, a ms comn es a eucema nfode aguda, mentras que os adutos
tenden a tener eucema meode aguda. La meode, que es a que nos
preocupa, ncuye varos subtpos. Est a promeoctca, a
meomonoctca, a monoctca, a ertroctca, a megacaroctca y a
meobstca. Margarda tene a meobstca, que es reatvamente comn
entre os nos con trsoma 21 y que mpca e crecmento descontroado
de os meobastos, cuas nmaduras que anteceden a os gbuos
bancos. -Consut a ho|a con os resutados de meograma-. F|ese,
Margarda tene doscentos cncuenta m meobastos por mmetro cbco,
cuando so debera tener un mxmo de dez m.
-Usted dce que esta eucema es pegrosa. Muy pegrosa?
-Puede provocar a muerte.
-En cunto tempo?
-Unos das.
Los padres mraron f|amente a a mdca; escucharon y no queran
creero.
-Unos das?
-S.
Constanza se ev a mano a a boca, con os o|os ya hmedos.
-Pero no hay nada que podamos hacer? -pregunt Toms
aterrorzado.
-Caro que s. Vamos a comenzar de nmedato a qumoterapa para
ntentar estabzar a stuacn.
Toms y Constanza tuveron una sensacn de esperanza recorrndoes
e cuerpo.
-Y..., y eso a curar?
-Con un poco de suerte...
- -399 399- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ou quere decr con eso?
-M deber es ser cara con respecto a a stuacn de su h|a. No puedo,
por eo, ocutares e hecho de que exste un eevado ndce de mortadad
en estos casos.
Los padres se mraron; a pesada era mucho ms tenebrosa de o que
haban prevsto. Ambos tenan pena concenca de que su h|a, con os
probemas cardacos que a afectaban desde su nacmento, vva a borde
de absmo, pero no estaban, de modo aguno, preparados para a
posbdad de perdera de un modo tan repentno, para como a causa de
una enfermedad que no posea nnguna reacn con as dfcutades a que
se haban habtuado. Todo es pareca ahora arbtraro e n|usto, a vda de
su h|a entregada a un crue caprcho de azar, como s e destno fuese una
partda de dados, prepotente y aeatora. La posbdad de muerte se haba
vueto surreastamente rea, papabe, amenazadora.
-E ndce de mortadad es muy eevado, doctora? -murmur Toms,
horrorzado por a pregunta y temendo a respuesta, temndoa como
nunca haba temdo as paabras de aguen.
-E "ndce goba de supervvenca a una eucema meobstca aguda
anda, aproxmadamente, entre e trenta y cnco y e sesenta por cento. -
La doctora suspr de nuevo, deprmda por as maas notcas que se vea
obgada a dar-. Tenen que ser fuertes y estar preparados para o peor. Es
necesaro que sepan que so una de cada dos personas sobrevve a una
eucema de este tpo.
Constanza y Toms se quedaron asoados por a nformacn, a stuacn
de su h|a era mucho ms grave de o que aguna vez haban magnado.
Deante de Margarda, no obstante, mantuveron una acttud postva,
ntentando estmuara a enfrentar e tratamento voento a a que a na
fue sometda de nmedato.
Los mdcos e apcaron una agresva poqumoterapa, asocando varos
medcamentos a una accn de contro de as compcacones nfeccosas y
hemorrgcas. Se e efectu una puncn umbar para asprar e qudo
destnado a un examen ctogco e nyectar de medcnas drectamente en
a mdua espna. La dea era destrur por competo as cuas
cancergenas, en un ntento de obgar a a mdua sea a producr
nuevamente cuas normaes. Tambn e mpantaron un catter venoso
centra en una vena profunda, con e fn de evtar e recurso a nuevas y
doorosas puncones umbares para a apcacn de medcamentos, adems
de hacere varas transfusones de sangre.
A cabo de agn tempo, Margarda perd todo e peo y parec
consumrse. Sn embargo, a poqumoterapa comenz a dar resutados. A
- -400 400- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
medda que se efectuaban os exmenes de contro, se comprob que e
nmero de meobastos estaba sufrendo una consderabe reduccn.
Cuando qued caro que a stuacn se estabzara en breve, a doctora
Tupa vov a reunrse con Constanza y Toms.
-Preveo que Margarda entrar en remsn a prxma semana -
anunc.
Los padres a mraron, desconfados, temendo que aquea nueva paabra
fuese sgno de una nueva catstrofe.
-Ou quere decr con eso, doctora?
-Oue e nmero de meobastos ser e norma -expc-. Pero, segn
m anss, a stuacn segur sendo nestabe y a remsn ser
tempora. Por eo, so veo una manera de savar a a na.
-Cu?
-Con un traspante de mdua sea.
-Y es posbe hacero?
-S.
-En Portuga?
-S.
Constanza y Toms se mraron, como s buscasen mutuo consentmento,
y voveron a drgrse a a mdca.
-Entonces qu estamos esperando? Vamos a por eo.
Tupa so qut as gafas y se frot os o|os con a punta de os dedos. Se
senta cansada.
-Tenemos un probema.
Se hzo senco.
-Ou probema, doctora? -susurr, por fn, Toms.
-Nuestras undades de traspante estn congestonadas de tanto traba|o.
So dentro de un mes ser posbe operar a Margarda.
-Entonces?
-No s s ea resstr un mes. Ms coegas creen que s, pero yo tengo
ms dudas.
-Cree que Margarda no puede esperar un mes, no?
-Poder, puede. Pero es arresgado. -Se puso as gafas y mr a Toms
-. Usted quere arresgar an ms a vda de su h|a?
-No. De nnguna manera.
- -401 401- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Entonces so hay una opcn. Margarda tene que ser operada en e
extran|ero.
-Hagmoso, doctora. -Pero es una operacn cara.
-Sempre he odo decr que e Estado pagaba.
-S, es verdad. Pero no en este caso. Habendo posbdades de hacer a
operacn en Portuga, y no estando comprobada a urgenca, e Estado
entende que no est obgado a pagar operacones en e extran|ero.
-Pero no est comprobada a urgenca de esta operacn?
-En m opnn, s que o est. Pero no en a opnn de ms coegas.
Lamentabemente, sa es a opnn que prevaece para e Estado, de modo
que no se pagar nada.
-Voy a habar con eos.
-Puede habar todo o que quera, pero va a perder un tempo precoso.
Entre ntercambo de recursos y requermentos, e tempo se va agotando.
Y e tempo es un u|o de que su h|a en este momento no puede dsfrutar.
-Pagamos nosotros, pues.
-Es caro.
-Cunto?
-He hecho una prospeccn y he encontrado un hospta pedtrco de
Londres que est dspuesto a operar a Margarda a prxma semana. Les he
envado as referencas gentcas de cromosoma ses de Margarta y eos
han hecho exmenes de hstocompatbdad que es permtrn detectar un
donante compatbe. En cuanto a na entre en remsn, o que preveo que
suceder a semana prxma, estar en condcones de ser trasadada a
Londres y operada de nmedato.
-Pero cunto cuesta eso? -nsst Toms.
-Los costes de traspante, ms a estanca en e hospta, os va|es y os
hotees para os padres, todo eso debe de rondar os cncuenta m dares.
-Cunto?
-Dez mones de escudos.
Toms ba| a cabeza abatdo, mpotente.
-No tenemos ese dnero.
La mdca se recost en a sa y parec desnfarse.
-Entonces so nos queda rezar -concuy-. Rezar para que ms
coegas tengan razn y Margarda aguante un mes.
- -402 402- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E azu turquesa de a pscna reuca a so, sereno e nctante, tempando
e verdor que rodeaba a terraza de Paben, e restaurante a are bre de
hote da Lapa. E ceo se abra rebosante de uz, espendoroso y acogedor,
con aque a profundo caracterstco de a prmavera; e da haba nacdo
tan radante que Neson Moart eg a terraza para e encuentro urgente
soctado por Toms. E hstorador cruz e |ardn y se encontr con e
estadoundense vestdo con unos pantaones bes mpecabemente
panchados y un poo amaro, a pe bronceada por e so, sentado en una
mesa, ba|o una sombra banca, saboreando un zumo de naran|a natura.
-Usted no tene buen aspecto, no -coment Moart, observando a
padez de su rostro y as o|eras que marcaban os o|os-. Est enfermo?
-Es m h|a -expc Toms. Se sent a ado de estadoundense y mr
e nfnto-. Tene un probema muy sero.
-Ah -excam Moart, ba|ando os o|os-. Lo amento mucho. Es
reamente grave?
-S, es grave.
Un camarero se acerc a a mesa con un boc en a mano.
-Desea ago, cabaero?
-Tene t verde?
-Caro que s. Cu desea?
-No o s. Cuaquera.
-S e parece ben, e traer un Dng Gu Da Fang chno. Es un t caro y
vaporzado.
-Vae.
E camarero se ae| y os dos hombres se quedaron soos en a mesa,
ba|o a sombra. Nnguno de eos quera retomar a conversacn, por o
que sgueron un argo rato observando a una chca degada, de peo negro
y pe trguea, pernas argas y grandes gafas de so en su rostro fno, que
pasaba en bkn ro|o por e borde de a pscna con una toaa a hombro;
anz a toaa sobre una tumbona, se qut as gafas y se ech
ngudamente a o argo, vueta haca e so, boca arrba, entregada a
pacer ocoso de quen vve sn preocupacones.
-Necesto dnero -d|o fnamente Toms, rompendo e senco.
Moart beb un trago de zumo.
-Cunto?
-Mucho.
-Cundo?
- -403 403- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Ahora. M h|a tene un probema muy, pero que muy grave. Tenen que
operara de urgenca en e extran|ero. Necesto pasta.
Moart suspr.
-Como sabe, tenemos que pagare medo mn de dares. Pero hay
una condcn.
-Lo s.
-Est dspuesto a frmar e contrato de confdencadad?
Toms cav a vsta en Moart, furoso y resgnado.
-Ou aternatvas tengo? Eh? Ou aternatvas?
E estadoundense se encog de hombros.
-Usted sabr.
-Entonces mustreme ese madto contrato y acabemos con esta
fantochada.
Moart se ncn en a sa y cog una pequea cartera apoyada en e
sueo. La puso sobre a mesa, a abr y sac de a un documento |urdco.
-Cuando me am, supuse que querra frmar -observ e
estadoundense-. Aqu est e contrato.
-Lameo.
E texto estaba redactado en ngs y Moart o ey de cabo a rabo en
voz ata. Era un contrato entre e profesor Toms Noronha y a Amercan
Hstory Foundaton, en e que sta se comprometa a pagar qunentos m
dares a hstorador a cambo de a promesa de sgo en cuanto a as
nvestgacones que e acadmco haba evado a cabo a servco de a
nsttucn. E documento era tan detaado que hasta menconaba as
dversas formas de pubcacn. Ouedaba prohbda a dfusn de os
descubrmentos en artcuos, ensayos, entrevstas y hasta ruedas de
prensa, y |ams podra ser reveado e nombre de os partcpantes en e
proceso. E contrato prevea tambn una cusua de penazacn en caso
de voacn de o estpuado por un vaor que dobaba e que a fundacn
pagaba por e sgo. O sea, que a fundacn entregaba medo mn de
dares a Toms como premo por sus servcos. S e hstorador, sn
embargo, reveaba as concusones de a nvestgacn por os medos que
e contrato prohba, tendra que devover ese mporte y pagar e msmo
vaor como penazacn. Sera, en tota, un mn de dares. Era un
documento bndado.
-Dnde frmo?
-Aqu -ndc Moart seaando os espacos en banco.
- -404 404- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
E estadoundense e de| un bografo y Toms frm en dos copas, una
para a fundacn y otra para . Devov e bografo y guard su copa en
a cartera.
-Fata e cheque.
Moart sac un taonaro de su cartera y comenz a reenaro.
-Medo mn de dares, eh? Se va a vover rco -d|o Moart con una
sonrsa-. Va a poder tratar a su h|a y reconqustar a su mu|er.
Toms se qued mrndoo con expresn nterrogatva.
-M mu|er?
-S, va a poder reconqustara, no? Con toda esa pasta...
-Cmo sabe usted que estoy separado de m mu|er?
Moart de| de escrbr, su mano qued suspendda sostenendo e
bografo y o mr, cohbdo.
-Bueno..., usted me o ha contado.
-No se o he contado, no. -Su tono de voz se vov ms agresvo-.
Cmo o supo?
-Pues... deben de habrmeo contado...
-Oun? Oun se o ha contado?
-No..., no o recuerdo. Vaya, hombre, no tene por qu enfadarse...
-No me venga con gpoeces, Neson. Cmo ha sabdo que estoy
separado de m mu|er?
-Pues... o he odo por ah.
-Usted est mntendo, Neson. Pero no me voy de aqu mentras no me
o expque todo muy ben. Cmo supo que estoy separado de m mu|er?
-Ah, no o s. No mporta, no?
-Neson, ustedes estn espndome?
-Vaya, hombre! Espar es una paabra demasado fuerte! Dgamos que
nos hemos mantendo nformados.
-Cmo?
-No nteresa.
-Cmo? -d|o Toms cas grtando.
Las personas prxmas, ante a agresvdad de a dscusn, se deron a
vueta para ver qu pasaba. Moart se do cuenta y e hzo un gesto a
Toms para que se camase.
-Tom, no se rrte.
- -405 405- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-No me rrto, caramba! No me r de aqu sn sabero.
E estadoundense suspr. Toms estaba a borde de descontro y no
vea modo de camaro. So haba una sada.
392a$, o2a$" Se o contar todo, pero usted tene que prometerme ago,
vae?
-Prometere qu?
-Oue no se va a enfadar cuando e cuente a verdad. 92a$,
-Depende.
-Depende, no. Se o contar con a condcn de que no se enfade. S se
enfada, no se o contar. Est caro?
-Muy ben.
-No se va a enfadar?
-No.
-No va despus a sotarse de a engua y decre a todo e mundo que
fu yo quen se o cont?
-No.
-Me o promete?
-S. Habe de una vez.
Moart vov a resprar hondo. Beb un trago ms de zumo de naran|a,
|usto en e momento en que e camarero reaparec con e t verde. Cooc
a tetera en a mesa y una taza de porceana, echando en ea e qudo
caro y humeante.
-T Dng Gu Da Fang -anunc, antes de desaparecer.
Toms beb un sorbo caente. La tsana tena un sabor geramente
pcante y afrutado, muy agradabe.
-Esta operacn era muy mportante para nosotros -comenz a expcar
Moart-. La nvestgacn de profesor Toscano, ncamente drgda a
descubrmento de Bras anteror a Cabra, tropez por casuadad con un
documento desconocdo.
-Ou documento?
-Probabemente e que usted encontr.
-E Cdice 632?
-Ese.
-E que ustedes aduteraron, e otro da, cuando asataron a Bboteca
Nacona?
-No s de qu me est habando.
- -406 406- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Caro que o sabe. No se haga e angeto conmgo.
-Ouere escuchar a hstora o no?
-Cuntea ya.
-Pero no se enfade, eh?
-Y ben...
-Bueno..., pues... entonces, a causa de ese haazgo, que no eg a
revearnos, e profesor se puso a nvestgar |ustamente aqueo que a
fundacn |ams quso que nvestgase. E verdadero orgen de Crstba
Con. Intentamos corregr e camno, encauzndoo haca e tema de Bras,
pero se obstn y empez a hacer todo en secreto. Cund e pnco en a
fundacn. E tpo estaba fuera de contro. Incuso consderamos a
posbdad de prescndr de , pero eso no ba a mpedr que contnuase
con a nvestgacn: aque descubrmento era demasado mpactante. Y,
adems, estaba e probema de documento: no sabamos cu era n en qu
sto se encontraba archvado. Cuando e profesor mur, en crcunstancas
extraamente provdencaes, en m opnn, ntentamos enterarnos de
dnde se ocutaba a prueba que haba descuberto. Regstramos os
documentos que e profesor guardaba, pero so nos topamos con agunas
cfras ncomprensbes. Fue entonces cuando surg a dea de contrataro a
usted. Necestbamos a aguen que fuese a a vez portugus, hstorador y
crptoanasta, con e fn de penetrar me|or en a mente de profesor y
desvear e secreto, y usted era e nco que reuna esas tres condcones.
Pero, como e he dcho, sta era una operacn muy mportante para
nosotros. A reconstrur toda a nvestgacn, se hzo evdente que usted
tambn egara a a concusn de que Con no era genovs y no
podamos correr e resgo de que se reptera o que haba ocurrdo con e
profesor Toscano. Fue entonces cuando |ohn tuvo una dea. E tena amgos
de as empresas petroferas estadoundenses que operan en Angoa y es
pregunt s conocan a aguna prosttuta de u|o que habase ben
portugus. Le presentaron a una muchacha despampanante y |ohn a
contrat en e acto.
Toms abr a boca, estupefacto. No quera creer en o que estaba
escuchando.
-Lena.
-Su verdadero nombre es Emma.
-H|os de puta!
-Usted promet que no se enfadara. -Hzo una pausa, mrando a su
ndgnado nterocutor-. Se va a enfadar?
Toms hzo un esfuerzo para controar a fura. Respr hondo e ntent
rea|arse.
-No. Contne.
- -407 407- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Tene que comprender que, para a fundacn, era muy mportante que
as cosas no se desbaratasen otra vez. Reamente muy mportante. Para eo
era fundamenta que tuvsemos inside In/oration" Entende? Usted me
haca os nformes reguarmente, pero qu garantas tenamos de que nos
estaba contando todo? -De| que esta pregunta se asentase-. Emma era
nuestra garanta. Ea vv varos aos en Angoa, donde se reaconaba con
os big s&ots extran|eros de a ndustra petrofera, personas con mucha
pasta que se pasaban a vda en Luanda y Cabnda. Era una &oo2er de u|o,
cosa fna, rechazaba centes que no e gustaban, fueran quenes fuesen.
Emma usaba Rebecca como nombre artstco y fnga ser estadoundense,
pero, en readad, nac en Sueca. Era una nnfmana y, por eo, haca de
&oo2er por pacer, no por necesdad. Le mostramos una fotografa suya, e
gust y acept e negoco. Estuvo una semana estudando a asgnatura
para convertrse en una estudante crebe y se fue a Lsboa antes ncuso
de que nosotros o contactsemos. Lg con usted y se dedc a segur a
nvestgacn, de cuyo progreso me haca nformes semanaes.
-Pero yo acab con ea.
-S, eso fue un gran probema -observ Moart baanceando
afrmatvamente a cabeza-. Vaya por Dos! Hay que tener big balls para
separarse de una guapetona como ea! Usted me produ|o admracn,
entende? Hay mones de hombres babendose por una mueca as, una
verdadera bobs&ell, y usted a despd sn pensaro dos veces. -Se ev
dos dedos a a frente-. Tene mrto! -Hzo un gesto ampo con as
manos-. Y nos tra|o un door de cabeza tremendo, dado que perdamos as
nuestra fuente ms fabe de nformacn. Fue entonces cuando a |ohn se e
ocurr a dea de que se presentase ante su mu|er. Poda ser que, s su
mu|er rompa a reacn, usted amara a Emma de nuevo. No e gust a
dea y se opuso, pero as cosas son como son, no? |ohn e expc certas
readades y ea acept contare todo a su mu|er. Como estaba prevsto, su
mu|er cog as cosas y desaparec y nosotros nos quedamos esperando a
que usted aceptase a Emma de vueta. Le dmos a orden de que fuese a
case, pero, por o vsto, usted no se vov atrs.
-Dnde est ea ahora?
-Le d|mos que se fuera, no s por dnde anda ahora. N nteresa.
Toms respr hondo, agobado y asqueado de toda aquea hstora.
-Ou |uego ms suco, eh? Reamente qu ba|eza... Moart agach a
cabeza y sgu reenando e cheque. -S -admt-. No ha sdo nuestro
momento me|or, no. Pero qu quere? Es a vda.
Termn de reenar e cheque y se o entreg a Toms. Trazados con
tnta azu, se vean os guarsmos correspondentes. Medo mn de
dares. E preco de senco.
- -408 408- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 18 Captulo 18
La fachada neocsca de Museo Brtnco desf a a zquerda,
mponente, ma|estuosa, como s aqu fuese e ms mpera de todos os
museos. E espacoso tax negro recorr a estrecha y acogedora Great
Russe Street y dob a esquna en Montague, acercndose a su destno.
Margarda, con a cara apoyada en a ventana y a narz apastada contra
e crsta, formaba manchas empaadas; permaneca a|ena a a enorme
gorra azu que e cubra a cabeza y ocutaba su cavce, era como s
hubese optado por gnorar o que e estaba ocurrendo y prefrera ms ben
e grandoso espectcuo de mundo; mraba con nters aqueas caes
extraas, que e parecan de un exotsmo, fro y banco, pero senta que
haba ago de hosptaaro en aquea cudad, con sus espacos ordenados, a
traza eegante de os edfcos, os rboes ben cudados con afombras de
ho|as por e sueo, as personas de aspecto atvo que cruzaban as aceras
envuetas en gabardnas coor crema y que enarboaban sombros paraguas.
De ceo caan gotas mnscuas cuando Toms abr a puerta de tax y
contemp e enorme edfco de enfrente. E Russe Square NHS Hospta
for Chdren era un vasto compe|o con ms de cen aos, eno de
enfermeras dstrbudas por as cuatro pantas de sus varas aas. Margarda
sa por sus pes y Constanza e do a mano. Traspasaron a puerta de
entrada y se drgeron a a recepcn, donde a empeada comprob en e
ordenador a reserva de regstro de a na. Toms frm e formuaro
ttuado Rnderta2ing to )a$ y entreg un cheque para depsto por vaor de
cuarenta y cnco m dares, correspondente a a prevsn de costes de
tratamento.
-S os gastos exceden esta prevsn, tendr que pagar uego a
dferenca -advrt a empeada con acttud muy profesona, como s
traba|ase en una agenca de seguros y todo aqueo no fuese ms que una
smpe transaccn comerca-. Est caro?
-S.
-Tres das despus de acabado e tratamento, recbr una factura fna
que tendr que sadar en e pazo de ventocho das.
Comportndose ahora como una recepconsta de hote, a ngesa e do
as dreccones, ndcndoes a enfermera y a habtacn donde se
nstaara Margarda. Cogeron e ascensor y suberon a a segunda panta;
- -409 409- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
saeron a un pequeo vestbuo y veron un carte que apuntaba en tres
dreccones; sgueron a que ndcaba e Gra Ward, donde a na sera
ngresada. Toms no pudo de|ar de sonrer ante e nombre de a enfermera,
que nvocaba e Gra, e cz que recog a sangre de Crsto y cuyo
contendo dara vda eterna a quen o bebese; pens que aque nombre era
perfecto para una undad de enfermedades de a sangre dedcada a renovar
a esperanza de vda. E Gra Ward era un paso tranquo en e rea de
hematooga con puertas que se abran a ambos ados haca habtacones
ndvduaes. Se drgeron a a enfermera de servco y ea os guo hasta su
destno. La habtacn de Margarda tena dos camas, una para a pacente y
otra para su madre, separadas por una mesta con una mpara y un bcaro
de fores que mostraba abundantes ptaos prpura sumergdos en e agua.
-Ou es esto, mam? -pregunt Margarda seaando as fores.
-Son voetas.
-Cuntame a hsto'a -pd a pequea, acomodndose en a cama con
acttud expectante.
Toms de| as maetas y Constanza se sent a ado de su h|a.
-Haba una vez una hermosa na amada o. Era tan guapa que e gran
dos de os gregos, Zeus, se enamor de ea. Pero a a mu|er de Zeus, que
se amaba Hera, no e gust nada este romance y, domnada por os ceos,
e pregunt a Zeus porqu razn estaba prestando tanta atencn a aquea
muchacha. Zeus d|o que todo era mentra y, para dsmuar, transform a a
hermosa o en una becerra y e ced un campo de decosas voetas coor
prpura para pastar. Pero Hera no de| de desconfar y env un anma
para que a atormentase. Desesperada, o se arro| a mar, hoy conocdo
como mar |nco, en homena|e a o. Hera convenc a o para que no
vovese a ver nunca ms a Zeus y, a cambo, a transform nuevamente en
una muchacha.
-Ah -murmur Margarda-. Y as fo'es qu que'en dec?
-La paabra voeta vene de o. Estas fores representan e amor
nocente.
-Po' qu?
-Porque o era nocente. Ea no tena a cupa de gustare a Zeus, no te
parece?
-Hmm, hmm -confrm a na meneando a cabeza.
La enfermera, que haba sado en busca de un formuaro, regres a a
habtacn para reenar e cuestonaro premnar. Era una seora de
medana edad, con e cabeo penado haca atrs y vestda con una bata
banca y azu caro. Su nombre era Margaret, pero pd que a amasen
Maggy. La enfermera se acerc a a cabecera de a cama de Margarda e
hzo preguntas sobre sus hbtos rutnaros, sobre o que e gustaba comer y
- -410 410- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
sobre su hstora cnca; mand a a na que subese a una baanza,
regstr e peso y md su atura |unto a a pared; e tom tambn a
temperatura, e puso y e rtmo respratoro, adems de comprobar su
tensn. La ev despus a cuarto de bao y no par hasta que no e
extra|o muestras de orna y heces, as como de su corrmento nasa y su
sava, que ev de nmedato a aboratoro para que as anazasen.
La pare|a se qued ordenando as cosas. Margarda haba evado poca
ropa; so tres busas, un par de pantaones, un suter, una fada y dos
p|amas, adems de a ropa nteror. Coocaron en e cuarto de bao os
eementos necesaros para a hgene. Su mueca favorta, una perro|a que
oraba cuando se a ncnaba, ocup un espaco en a cama. Tambn
dstrbuyeron a ropa de Constanza en os ca|ones; a fn y a cabo, ea
dormra dos noches en a cama de a ado, hasta e da de a operacn.
Un hombre con una bata banca, con a corona cava y una barrga que
denuncaba su afcn a a cerveza, entr en a habtacn.
3(ello0 -saud tendendo a mano-. Soy e doctor Stephen Penrose y
me encargar de operar a su h|a.
Se saudaron y e mdco efectu de nmedato un nuevo examen a
Margarda. Hzo ms preguntas sobre su hstora cnca y am a a
enfermera para pedre que e hcese a a na un meograma; quera
confrmar todos os datos que e haban envado desde Lsboa. Maggy ev
a Margarda de a mano y Constanza se prepar para acompaaras, pero e
mdco hzo una sea con a mano, pdndoe que se quedase en a
habtacn.
-Penso que ste es e momento adecuado para acarar todas as dudas
que an puedan tener -expc-. Supongo que conocen os detaes de a
operacn...
-No muy ben -admt Toms.
E mdco se sent en a cama de Margarda.
-Lo que vamos a hacer es susttur a mdua sea enferma, emnando
todas as cuas que contene e nyectndoe cuas normaes, de ta modo
que se egue a formar una nueva mdua. Este es un traspante aognco,
dado que as cuas normaes provenen de un donante cuya
compatbdad est comprobada.
-Oun es ?
-Es un c&a# cuaquera que va a ganar agn dnero para que e
aspremos e dez por cento de a mdua. -E mdco sonr-. No tene
consecuencas para su saud y tendr dsponbes unas bras ms para
gastar en e #ub"
-Y ese dez por cento de mdua est destnado a nuestra h|a?
- -411 411- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-S. La mdua de su h|a ser totamente destruda y recbr a nueva
mdua como quen recbe una smpe transfusn sangunea. La nueva
mdua est ena de unas cuas que amamos progentoras y que, una
vez que han entrado en a crcuacn sangunea, se ao|an en os huesos y
desarroan una nueva mdua.
-Es tan senco como parece?
-E procedmento es senco, pero todo e proceso es tremendamente
compcado y hay grandes resgos. Ocurre que e proceso de desarroo de a
nueva mdua eva unas dos semanas, como mnmo, y ste es e perodo
crtco. -Camb e tono de voz, como quen quere subrayar a mportanca
de o que va a decr-. Durante estas dos semanas, a mdua de Margarda
no va a desarroar gbuos bancos, gbuos ro|os n paquetas en a
cantdad adecuada. Eso sgnfca que est muy su|eta a hemorragas e
nfeccones. S as bacteras a atacan, su cuerpo no producr gbuos
bancos sufcentes para neutrazar ese ataque. -Az as ce|as,
acentuando este aspecto-. Lo han entenddo? Va a quedar muy
vunerabe.
Toms se frot a frente, dgrendo o que acababa de escuchar.
-Pero cmo se ogra mpedr que una bactera entre en su cuerpo?
-Instaando a a na en asamento en una habtacn esterzada. Es o
nco que podemos hacer.
-Y s, aun as, ea coge una nfeccn?
-No tendr defensas.
-Ou sgnfca eso?
-Sgnfca que no podr sobrevvr.
Toms y Constanza snteron que se abata un peso sobre sus hombros.
Venan advertdos desde Lsboa acerca de os resgos de a operacn,
aunque tuvesen concenca de que no hacer e traspante consttua una
opcn an ms arresgada. Pero eso no os consoaba; por ms que a razn
es ndcase que aqu era e camno acertado, e corazn dudaba, prefera
posponero todo, ovdar e probema, fngr que no exsta, arro|aro a un
rncn perddo de a exstenca.
-Pero hay una buena notca -aad e mdco, ntuyendo a necesdad
de ntroducr una nota postva, de esperanza-. La buena notca es que,
pasadas esas dos semanas crtcas, a nueva mdua comenzar a producr
cuas normaes y en gran cantdad, de modo que Margarda quedar
probabemente curada de a eucema. Caro que despus ser necesaro un
traba|o de acompaamento y vganca, pero para eo todava hay tempo.
La perspectva de a cura reanm a os padres, que se sentan
sumergdos en una montaa rusa de emocones, ora muy aba|o, ora ms
arrba, con a esperanza susttuda por a desesperanza y despus por a
- -412 412- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
esperanza, en una sucesn nferna, cas todo en e msmo aento, forzados
a vvr con os dos sentmentos contradctoros a a vez.
Esperanza y desesperanza.
A as sete y meda de a maana de tercer da, Maggy entr en a
habtacn de Margarda y e do un tranquzante. Constanza y Toms
haban pasado a noche sn pegar o|o, sentados en a cama contgua
contempando e sueo sereno de su h|a. Ouen dorma as no poda morr,
snteron, esperando contra a esperanza.
La egada de a enfermera os devov a a readad; Constanza mr a
Maggy y pens, cas sn querer, por asocacn de deas, en un condenado a
muerte a quen os guardas venen a buscar para e fusamento. Cas tuvo
que pezcarse para mponerse a s msma a dea de que a enfermera no
vena en busca de su h|a para matara, sno ms ben para savara. Es
para savada, se rept Constanza a s msma, buscando consueo en ese
pensamento redentor.
Es para savara.
Acostaron a Margarda en una cama y a evaron por os pasos de
Gra Ward hasta a saa de operacones. La pequea ba conscente, pero
sooenta.
-Voy a so', mam? -murmur adormada.
-S, h|a. Sueos coor de rosa.
-Co' de 'osa -rept, cas canturreando.
Encontraron a doctor Penrose en a puerta de a saa. Tuveron dfcutad
en reconocero porque evaba una mscara en a cara y a cabeza cuberta.
-No se preocupen -d|o Penrose con a voz ahogada por a mscara-.
Todo sadr ben.
Se abreron as dos ho|as de a puerta y a cama se perd en e nteror
de a saa, empu|ada por Maggy y con Penrose a ado. La puerta se cerr y
a pare|a se qued un argo rato mrndoa, como s es hubesen robado a
Margarda. Toms y Constanza voveron despus a a habtacn y se
entretuveron hacendo as maetas, ya que a na ya no vovera a
despus de a operacn. Se esforzaron por hacero entamente, para
proongar a dstraccn; sn embargo, e tempo era ms ento era y pronto
se veron sentados en a cama, con as maetas preparadas, sn nada que
hacer, ansosos y angustados, con a mente deambuando por a saa de
operacones, magnando e traspante que se concretaba en ese momento.
- -413 413- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
La tortura acab dos horas despus. Penrose aparec frente a eos ya
sn mscara, con una sonrsa confada que de nmedato os av.
-Todo ha do ben -anunc-. Se ha competado e traspante y todo se
ha desarroado como estaba prevsto, sn compcacones.
La montaa rusa de as emocones vova a moverse: donde un mnuto
antes renaba a angusta, mperaba ahora a aegra.
-Dnde est m h|a? -quso saber Constanza, despus de reprmr una
vountad cas rresstbe de besar a mdco.
-La han trasadado a una habtacn de asamento en e otro extremo
de a msma aa.
-Podemos r a vera?
Penrose hzo un gesto con as manos, pdendo cama.
-Por e momento, no. Est dormda y es me|or de|ara tranqua.
-Pero vamos a poder vera esta semana?
E mdco se ro.
-Van a poder vera esta tarde, qudense tranquos. S yo estuvese en
su ugar, sadra a dar una vueta, amorzara en agn sto y vovera a as
tres de a tarde. A esa hora ya habr despertado y podrn vstara.
Saeron de hospta nvaddos por una agradabe sensacn de
esperanza, como s estuveran suspenddos en e are, transportados por
una suave brsa prmavera. Todo ha do ben, haba dcho e mdco.
Todo ha do ben. Ou paabras tan maravosas, tan bengnas, tan
aentadoras. Nunca magnaron que una smpe frase tuvese tanto poder,
era como s aqueas cuatro paabras fuesen mgcas, capaces por s soas
de aterar a readad, de mponer un fna fez.
Todo ha do ben.
Deambuaron por as caes cas a satos, rndose de cuaquer cosa, os
coores braban con ms fuerza, e are es pareca ms puro. Entraron por
a Southampton Row hasta Hoborn y graron a a derecha, por donde
cogeron New Oxford Street. Atravesaron e gran cruce con Tottenham Court
Road y Charng Cross y se sumergeron en a agtada confusn de Oxford
Street; se dstra|eron mrando os escaparates y observando e fu|o
ncesante de a muttud que enaba a acera. Snteron hambre a a atura
de Wardour Street, dobaron haca e Soho y fueron a comer un teri$a2i en
un restaurante |apons que atraa con unos precos razonabes. Hceron a
dgestn recorrendo e Soho hasta Lecester Square, donde graron en
dreccn a Covent Garden hasta coger a Kngsway ms adeante y vover
haca Souphampton Row y Russe Square: eran ya cas as tres de a tarde.
- -414 414- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
La enfermera Maggy es anunc que os evara a a habtacn donde se
encontraba Margarda. Toms se mostraba preocupado por a posbdad de
evar mcrobos a ugar, pero a ngesa sonr. Pd a a pare|a que se
avase as manos y a cara y es entreg batas, guantes y mscaras, que
tuveron que ponerse antes de ncar a vsta.
-Deben mantener certa dstanca con a na -es aconse| Maggy
mentras camnaba deante, mostrando e camno.
-Pero, cuando a puerta se abra, no hay resgo de que entren bacteras?
-pregunt Constanza, afgda por a posbdad de que a vsta
representase un pegro para su h|a.
-No hay probema. E are de a habtacn est esterzado y se
mantene a una presn atmosfrca superor a a norma, de ta modo que,
cuando se abren as puertas, e are exteror no ega a entrar.
-Y cmo come ea?
-Con a boca, caro.
-Pero... no hay pegro de nfeccones en a comda?
-La comda tambn est esterzada.
Legaron a rea de asamento de postoperatoro de a undad de
hematooga y Maggy abr a puerta de una habtacn.
-Es aqu -anunc.
E are era fresco y tena un oor asptco. Tumbada en a cama, apoyada
en un amohadn, Margarda paroteaba con su mueca perro|a. Mr haca
a entrada y sonr a ver a sus padres.
-Hoa, paps -saud.
La enfermera hzo una sea para que mantuvesen dstanca y a pare|a
se qued a pe de a cama.
-Cmo ests, h|a? Ests ben? -pregunt Constanza.
-No.
-Ou pasa? Te duee ago?
-No.
-Entonces?
-Tengo hamb'e.
Constanza y Toms se reron.
-Tenes hambre, eh? An no has amorzado?
-S, he amo'zado.
-Y te has quedado con hambre.
- -415 415- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-S. Me de'on poo con maca'ones.
-Estaba bueno?
-Ho'be.
-No o comste todo?
-Me o zamp todo. Pe'o que'o ms, tengo hamb'e.
-Pap va a habar con e mdco para que te tragan ms comda -
ntervno Toms-. Pero es que t tambn eres toda una comona, eh? S
tra|ramos un camn eno de comda, seguro que te o comeras todo... y
despus te que|aras dcendo que tenes hambre.
La na acomod a mueca en a mesta de a cabecera y estr os
brazos en dreccn a sus padres.
-Dadme unos besos, bontos.
-Me gustara, h|a, pero e mdco dce que no puedo -expc a madre.
-Po' qu?
-Porque en m cuerpo hay unos bchtos y, s te dera un beso, te os
pasara a t.
-Ah, s? -se sorprend Margarda-. En tu cue'po hay unos bchtos?
-S.
-Huy! -excam a na, esbozando una mueca de asco-. Ou ho'be!
Se quedaron en a habtacn conversando con Margarda. Pero Maggy
vov una hora despus y es pd que saesen. F|aron una hora para as
vstas daras y se despderon de su h|a con muchos gestos y besos
anzados con a yema de os dedos.
Toms senta que su corazn se aceeraba cada vez que se acercaba a
hora de a vsta. Apareca en e hospta meda hora antes y se sentaba
nervoso en e sof de a saa de espera, con os o|os atentos a cuaquer
movmento, contenendo a duras penas a ansedad que o sofocaba. Ese
permanente desasosego, acompaado de un eve regusto amargo que no
ograba defnr, so se atenuaba cuando Constanza traspasaba a puerta,
generamente dez mnutos antes de a hora de a vsta. La nquetud era
entonces susttuda por una tensn atente, ncmoda pero extraamente
deseada: aqu se haba convertdo en e momento cumbre de da, un
motvo centra para vvr. Sgu as a evoucn de a convaecenca de su
h|a, sempre expansva y de buen humor, a pesar de os sucesvos accesos
de febre, que Penrose cafc de normaes. Pero era ncuestonabe que no
era so por Margarda por o que aqu se haba convertdo en e me|or
nstante de da.
- -416 416- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Estaba Constanza.
Las conversacones de a pare|a en a saa de espera egaban a ser, sn
embargo, tensas, speras, enas de sencos embarazosos y moestos
sobrentenddos, ausones sutes, gestos ambguos. A tercer da, Toms se
sorprend paneando por antcpado os temas que deba abordar; mentras
se duchaba o tomaba e desayuno, armaba una espece de gun,
apuntando mentamente os asuntos que encarara durante a espera para r
a ver a Margarda. Cuando Constanza apareca en a saa para a vsta de
da, devanaba aquea sta de temas como un aumno que habara en una
prueba ora; a agotarse un tema, sataba a prxmo y as sucesvamente;
hababan sobre pecuas, sobre bros que haban vsto en a Charng Cross,
sobre una exposcn de pntura en a Tate, sobre as fores a a venta en e
Covent Garden, sobre e estado de a enseanza en Portuga, sobre e
rumbo que estaba tomando e pas, sobre poemas y sobre amgos, sobre
hstoras de su pasado comn. De| de haber sencos.
A sexto da se arm de vaor y decd pantear a cuestn que ms o
atormentaba.
-Y tu amgo? -pregunt, esforzndose por adoptar a acttud ms
desenvueta posbe.
Constanza az os o|os y esboz una sonrsa dscreta. Haca ya mucho
tempo que esperaba que a conversacn tocase ese punto y era
mportante anazar e rostro de su mardo cuando e tema se pantease.
Estara nervoso? E asunto o perturbaba? Tendra ceos? Escrut con
dscrecn a expresn en aparenca mpasbe de Toms, observ su
mrada y e gesto de su cuerpo, repar en a forma en que haba
formuado a pregunta y snt que su pecho hormgueaba de exctacn.
Satsfecha, pens que estaba resentdo: Intenta dsmuaro, pero se o
noto a a egua. Incuso e tema o atormenta.
-Oun? Caros?
-Pues s, ese tpo -d|o Toms, recorrendo a saa con a mrada-. Te
va ben con ?
Lo corroen os ceos, confrm ea, dsmuando a duras penas una
sonrsa.
-Lo de Caros va. A m madre e gusta mucho. Dce que est hecho para
m.
-Ah, muy ben -farfu Toms, sn poder reprmr su rrtacn-. Muy
ben.
-Por qu? Te nteresa?
-Nada, nada. He preguntado por preguntar.
E senco se nsta ese da en a sata de espera, pesado, ensordecedor.
Se quedaron argo rato caados, mrando as paredes, |ugando un |uego de
- -417 417- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
nervos, de pacenca, de amor propo herdo, nnguno quera ser e prmero
en esbozar e gesto nca, en demostrar su debdad, en vencer e orguo,
en cauterzar as herdas abertas, en coger os trozos suetos y reparar o
que an poda ser reparado.
Leg a hora de a vsta y fngeron no haber notado nada, se quedaron
sentados en e sof a a espera de que e otro cedese. Hasta que uno de
eos tom concenca de que aguen tendra que retroceder, aguen tendra
que dar a prmera sea, a fn de cuentas, Margarda os esperaba a otro
ado de paso.
-La opnn de m madre no es necesaramente a ma -murmur por fn
Constanza, antes de evantarse para r a ver a su h|a.
Dedcaron a maana de da sguente a hacer compras. Toms sa a a
cae con un sentmento de crecente confanza, estaba caro que as cosas
se ban recomponendo poco a poco. A pesar de as febres ntermtentes,
Margarda ressta a os efectos de traspante; y Constanza, aunque se
mantena orguosamente dstante, pareca dspuesta a una aproxmacn;
saba que tendra que actuar con tacto, es certo, pero ahora estaba
convencdo de que, s |ugase ben sus cartas, a reconcacn sera posbe.
La recuperacn de a h|a se haba convertdo en su nca preocupacn.
Para dstraer a mente, decd recorrer a pntoresca Charng Cross, yendo
de brera en brera para consutar a seccn de hstora; estuvo en a
Foye's, a Waterstones y vst as breras de ve|o en busca de textos
antguos sobre Orente Medo, amentando as e ve|o proyecto de estudar
hebreo y arameo para abrr nuevos horzontes a su nvestgacn.
Fue a comer unas gambas a curry en un restaurante ndo a fna de a
cae, en a dreccn de Lecester Square, y regres por Covent Garden.
Tambn anduvo por e mercado y compr, en e puesto de una forsta, un
ramo verde de sava; Constanza e haba dcho que esta for deba su
nombre a atn sal-are, savar, y sgnfcaba deseos de saud y arga vda,
un voto apropado para Margarda. Se qued despus observando a un
payaso que haca acrobacas en medo de una muttud ocosa, pero,
mpacente por ver a su h|a y a su mu|er, acab por coger Nea Street y
despus Coptc Street, en dreccn a hospta. Desemboc frente a Museo
Brtnco y, como an fataba hora y meda para a vsta, decd echar un
vstazo a dentro.
Tras atravesar a entrada prncpa, en Great Russe Street, sub por a
escanata exteror; e museo estaba en obras en a parte de a antgua
bboteca, demoda para edfcar un aa centra de neas modernas y
audaces, pero Toms, despus de soctar nformacn, gr a a zquerda.
Pas por e san de as escuturas asras y entr en e paso de arte
egpco, una de as |oyas de museo. Las momas, que estaban en a prmera
- -418 418- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
panta, despertaban una fascnacn morbosa en os vstantes, pero Toms
buscaba otro tesoro. Deambuando entre os obescos y as extraas
estatuas de Iss y Amn, so se detuvo cuando vo a roca oscura y
reucente que mostraba tres seres de msterosos smboos escupdos en
a superfce sa: eran mensa|es envados por cvzacones hace mucho
tempo desaparecdas y que haban va|ado por e tempo hasta egar a,
transmtendo a Toms, en aque ugar y en aque nstante, notcas de un
mundo que ya no exsta. La pedra de Rosetta.
Sa de museo cuando fataban vente mnutos para a hora de a vsta
y, poco despus, se present con e ramo de sava frente a a enfermera de
servco en e rea de servco de hematooga y pd ver a Margarda. La
ngesa aparentaba ser una muchacha |oven, con un peo rubo bonto pero
una pe muy grasosa; en e pecho una tar|eta a dentfcaba como Candace
Tempe. La enfermera consut e ordenador y, despus de una vacacn,
se evant de ugar y fue hasta a puerta.
-Sgame, por favor -d|o entrando en e paso-. E doctor Penrose
quere habar con usted.
Toms sgu a a ngesa rumbo a despacho de mdco. Candace era
pequea y camnaba a pasos cortos y rpdos, con un movmento poco
eegante. La enfermera se detuvo frente a despacho, gope a puerta y a
abr.
-Doctor, ister 1&oas ?orona is &ere"
Toms sonr a escuchar su nombre pronuncado as.
3Coe in -d|o una voz desde dentro.
Candace se ae| y Toms entr en e despacho, sonrente, an pensando
en e Thomas Norona pronuncado por a enfermera. Vo a Penrose
evantarse detrs de escrtoro, un buto pesado, ento, con e rostro sero y
os o|os cargados.
-Ouera habar conmgo, doctor?
E mdco hzo un gesto seaando e sof y se sent a ado de Toms.
Mantuvo e cuerpo ncnado haca deante, como s ntentara evantarse en
todo momento, y respr hondo.
-Me temo que tengo maas notcas para usted.
La expresn sombra en e rostro de mdco pareca decro todo. Toms
abr a boca, horrorzado, se e afo|aron as pernas, su corazn at
desordenadamente.
-M h|a... -babuc.
-Lamento decrseo, pero acaba de producrse e peor de os desenaces,
aque que ms temamos -anunc Penrose-. La ha nfectado una
bactera, una bactera cuaquera; se encuentra en estado muy crtco.
- -419 419- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Pegada a crsta que se abra a a habtacn de Margarda, Constanza
tena os o|os empaados, a narz ro|a, una mano en a boca, ahogando sus
soozos. Toms a abraz y ambos se quedaron observando a su h|a
tumbada en a cama ms a de a ventana, con a cabeza brante, cava,
durmendo un sueo agtado, uchando entre a vda y a muerte. Las
enfermeras crcuaban afanosas y Penrose aparec un poco ms tarde para
orentar e traba|o. Despus de anazar a Margarda y dar nuevas
nstruccones, fue a encuentro de a acongo|ada pare|a.
-Se savar, doctor? -anz Constanza, presa de a ansedad.
-Estamos hacendo o que podemos -ndc e mdco con expresn
grave.
-Pero se savar, doctor?
Penrose suspr.
-Estamos hacendo o que podemos -rept-. Pero a stuacn es muy
grave, a nueva mdua an no ha madurado y ea no tene defensas.
Tenen que prepararse para o peor.
Los padres de a na no puderon abandonar a ventana que es
mostraba o que ocurra en a habtacn. S Margarda tena que morr,
decderon, no morra soa, sus padres estaran o ms cerca posbe de ea.
Pasaron a tarde y toda a noche pegados a crsta; una enfermera es ev
dos sas y a se sentaron, |unto a a ventana, con os o|os f|os en a na
agonzante.
Haca as cuatro de a maana, notaron un sbto tumuto en a habtacn
y se evantaron de a sa, ansosos. La na, que durante tanto tempo se
haba agtado en medo de un sueo febr, se vea ahora nmovzada, con
e rostro ya sereno, y una enfermera se apresur en amar a mdco de
guarda. De este ado de a ventana, todo transcurra en senco, como s
Toms y Constanza estuvesen vendo una pecua muda, pero una de
terror, tan conmovedora que ambos tembaban de medo, sentan que haba
egado e momento ms terrbe de sus vdas.
E mdco aparec unos mnutos ms tarde, sooento, como s acabara
de despertarse; era un hombre gordo, con una gran papada ba|o e mentn
y e nombre vsbe en e pecho: Hackett. Se ncn sobre a pacente, pap
su temperatura, e md e puso, e evant un prpado para observar e
o|o, consut e regstro de una mquna y hab unos nstantes con as
enfermeras. Cuando se preparaba para sar, una de as enfermeras e
sea con un gesto a ventana donde se encontraban os padres, como s e
d|ese que tendra que comuncares a notca, y e mdco, despus de una
fugaz vacacn, fue haca eos.
- -420 420- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
-Buenas noches, soy e doctor Hackett -se present, cohbdo.
Toms apret a su mu|er con ms fuerza, preparndose mentamente
para o peor.
-Lo sento mucho...
Toms abr a boca y a cerr, sn poder emtr un sondo, n uno soo.
Horrorzado, parazado, ncapaz de pronuncar una paabra, tan aturddo
que no senta an e door que empaaba ya su mrada, se e afo|aron as
pernas, e corazn at desordenadamente, capt en ese nstante a
expresn de compasn que haba en os o|os de mdco y comprend, a
fn, que aquea expresn encerraba una notca bruta, que a pesada que
ms tema se haba hecho readad, que a vda no era ms que un frg
suspro, un fugaz nstante de uz en as eternas tnebas de tempo, que su
pequeo mundo se haba quedado nsoportabemente pobre, que se haba
perddo para sempre aquea aureoa pura y honesta que tanto e
encantaba en e rostro ngenuo de Margarda. Y en aque momento de
perpe|dad, en aquea suprema fraccn de agona entre e choque de a
notca y a exposn de sufrmento, se asombr por no ver brotar dentro
de s un |usto subevarse contra a crue tracn de destno, sno ms ben,
y a duras penas, una terrbe pena, una tremenda aoranza por su na
perdda, a nostaga doorosa y profunda de un padre que sabe que |ams
ha habdo una h|a tan hermosa como a suya, que nunca un cardo as se
parec tanto a a ms bonta for de prado.
-Sueos coor de rosa, querda.
- -421 421- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Captulo 19 Captulo 19
No hay mayor door que e de aguen que ha perddo a un h|o. Toms y
Constanza pasaron meses aturddos por a muerte de Margarda, como s se
hubesen desnteresado por as cosas, como a|enos a a vda,
abandonndose a una ndferenca enfermza. Se cerraron sobre s msmos y
buscaron consueo e uno en e otro, recuperando recuerdos comunes,
compartendo afectos savados de ovdo, y en ese proceso de mutuo
confortamento, protegdos por un capuo que so a eos perteneca,
acabaron acercndose. Cas sn darse cuenta, como s a nfdedad de
Toms se hubese convertdo ahora en un absurdo rreevante, un e|ano
acontecmento de que so quedaba un recuerdo dfuso e nsgnfcante,
voveron a vvr |untos.
Fueron dfces os momentos que pasaron os dos en e pequeo
apartamento. Cada rncn contena un recuerdo, cada espaco una hstora,
cada ob|eto un nstante. Pasaron muchas semanas rondando por e
dormtoro de su h|a, pasaban |unto a a puerta sn atreverse a entrar en a
habtacn; se trataba de ago que se stuaba ms a de sus fuerzas, se
mtaban ms ben a mrar aquea entrada y a temer o que se encontraba
ms a. Era como s a se hubese azado una barrera nfranqueabe, e
paso a un mundo perddo, un ugar mgco suspenddo en e tempo y cuyo
encantamento teman deshacer. La verdad es que no queran afrontar a
readad de a habtacn deserta, ahora transformada en e smboo de a
h|a desaparecda.
Cuando, fnamente, franquearon a puerta y se encontraron con as
muecas en a cama, os bros aneados en os estantes y as roptas
guardadas en os ca|ones, como s todo acabase de ser ordenado, se
snteron como va|eros en e tempo, de vueta a a montaa rusa de as
emocones; en e are an se cerna ago ndefndo, un aroma, una manera,
un ambente, ago ntacto y doorosamente cargado de a esenca |uven de
Margarda. Vencdos por a emocn, dobegados por e sufrmento, huyeron
deprsa de a habtacn y voveron a mantenerse ae|ados. Ou terrbe era
vvr de ese modo, en esa atmsfera pagada de nostaga y ensombrecda
por e penoso recuerdo de a na. Sufran cuando crcuaban por a casa,
sufran cuando se ae|aban de ea.
A cabo de agunos meses, egaron a a concusn de que no podan
segur as. Los das se sucedan sn rumbo, a exstenca se reveaba hueca,
- -422 422- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
a vda pareca haber perddo todo sentdo. Recobraron graduamente a
concenca de que haba que hacer ago, cambar e rumbo de as cosas,
detener a cada en e absmo. Un da, sentados en e sof, en senco,
deprmdos hasta a ocura, enfrentados con e cae|n sn sada a que os
haban evado as crcunstancas, tomaron una decsn. Iban a romper con
e pasado. Pero para eo necestaban un proyecto, una dreccn, una uz
que os orentase, y deprsa se deron cuenta de que so haba un camno,
que e destno de a savacn pasaba por dos cosas.
Un nuevo h|o y una nueva casa.
Con e dnero entregado por a fundacn, compraron una pequea
vvenda en Santo Amaro de Oeras, cerca de mar, y se quedaron a a
espera de no que egase para enar e vaco de a casa. Lo ms extrao
es que descubreron que ambos deseaban un h|o gua a Margarda, con os
msmos defectos, ncuso os gentcos, s fuese necesaro, sempre que
egase con dntcas cuadades, aquea aegra y generosdad con que a
na dscapactada os haba conqustado; queran un beb como quen
desea borrar un ma sueo, como s a travs de a h|a perdda pudese a
fn regresar |unto a os suyos.
La muerte de Margarda ev a Toms a refexonar tambn sobre e
sentdo de su ntegrdad profesona. Haba venddo e honor a cambo de
dnero para savar a su h|a, pero todo se do despus como s hubese sdo
castgado por a vergonzosa concesn que se vo obgado a hacer, como s
todo aqueo no fuese ms que una severa eccn dvna, una prueba de su
seredad, un smpe desafo mora de que haba sado desastrosamente
derrotado. Esta concusn o condu|o de nuevo a a nvestgacn que haba
reazado para a fundacn estadoundense. Inqueto, perturbado por a dea
de que no haba estado a a atura de sus deberes, estuvo cavando
argamente en e asunto. Se vo eyendo e contrato ncontabes veces,
haca deante y haca atrs, estudando cada cusua con upa, pesando as
paabras, anazando as opcones, buscando resqucos, probando
fragdades. Leg hasta a habar con Dane, un prmo de Constanza que se
haba cencado en Derecho, para evauar e documento con ms rgor.
La verdad es que Toms no ograba soportar ahora a decsn que se vo
forzado a tomar cuando frm e contrato de confdencadad a cambo de
medo mn de dares que supuestamente savara a Margarda. Lo certo
es que no a sav y nade e poda qutar ahora de a cabeza a dea de que
a muerte de su h|a haba sdo un castgo por e mserabe negoco en que
se haba metdo. E probema se convrt, poco a poco, en una obsesn. Se
es neg a uz a os descubrmentos, es certo, pero os senta vvos,
dsconformes, subevados, a punto de estaar en su pecho, a rasgare os
huesos, a despedazar su carne y a rrumpr en e mundo en una erupcn
ncandescente. Sn embargo, por ms que buscaba formas de anzar a
verdad sencada, de berar su grto reprmdo, a tma cusua de
- -423 423- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
contrato parazaba sus movmentos. La ruptura de sgo e costara un
mn de dares, dnero de que no dspona.
Haba dos verdades que se vea obgado a caar. Una era a verdad
ob|etva, a verdad ontogca, a verdad hstrca en s, a verdad ms a
de a cua todo era faso. E hecho de que e hombre que descubr Amrca
se amaba Coonna, de que era un hdago portugus con sangre en parte
|uda y en parte taana, y de que haba desempeado una msn secreta a
servco de don |uan II. Esa verdad permaneca en a sombra desde haca
cnco sgos y pareca condenada a segur as. La segunda era a verdad
mora, a verdad sub|etva, a verdad de quen so se sente ben con a
verdad, a verdad ms a de a cua todo era mentra. Este era e campo de
a tca, de os prncpos que o guaban en a vda, de os vaores que dan
cuerpo a a honestdad, a a ntegrdad, a a dea de que a verdad tene que
trunfar, cueste o que cueste, que hay una reacn ntrnseca entre a
verdad, a honestdad y a ntegrdad. Amordazar esta verdad mora era o
que ms e doa; senta a mentra como una puaada asestada a todo o
que haba credo; sufra e desmoronarse de a tca en torno a a cua haba
estructurado su vda. Lo que ms o atormentaba era, sn duda, esa tracn
a su concenca, era ea e monstruo que o martrzaba en as pesadas
ms sombras, a daga que evaba cavada en e corazn, e cncer que
envenenaba sus entraas, e cdo que corroa su ama y quebraba su
vountad de vover a creer en s msmo.
Se senta un venddo. Mserabe, suco, ndgno. Por prmera vez tom
concenca de que a verdad tena un preco, de que msmo poda
sacrfcara en nombre de otro vaor. En certo modo, se dentfc con e
dema vvdo qunentos aos antes por don |uan II. Imagn por momentos
a Prncpe Perfecto sentado en as muraas de Casteo de Sao |orge, |unto
a os ovos pantados frente a paaco rea, con Lsboa a sus pes, y
enfrentado con su propo dema. Haba terras a occdente y e Asa a
orente. Le gustara poseer as dos, pero saba que so podra quedarse con
una. Cu eegr? Cu sacrfcar? Tambn se enfrent a un dema y se
vo forzado a tomar una decsn. Y a tom. Do a os casteanos e
descubrmento de Nuevo Mundo para poder quedarse con Asa. Con fue
su contrato de confdencadad, Asa su Margarda. Don |uan II tuvo que
eegr y eg; ben o ma, eg. Fue eso, a fn y a cabo, o que msmo,
Toms, haba hecho. Haba eegdo.
Sn embargo, no se resgnaba.
Don |uan II so compromet a verdad mentras a mentra e resutaba
necesara para quedarse con Asa. Su hombre de mayor confanza, Ruy de
Pna, se encarg despus de reparar os hechos cuando consder que a
verdad ya no pona en pegro a supervvenca de a estratega portuguesa;
y, s no hubese sdo por a ntervencn de don Manue, o de aguen en
ugar de , a Crnica de d" Joao II contara otra hstora. Pero Toms no
dspona de nngn Ruy de Pna que pudese ayudaro, no tena a nade que
- -424 424- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
e escrbese un Cdice 632 donde se nsnuase a verdad por deba|o de as
raspaduras de a mentra. Se senta atado, amarrado por os gretes de a
mpostura, dobegado por e peso de compromso que haba aceptado,
obedente a destno a que su opcn o haba gado rremedabemente. En
resumdas cuentas, haba vencdo a mentra, yaca muerta a verdad.
Fue en ese nstante, sn saber ben por qu, pero fue en ese nstante
cuando se acord de a prmera concesn que tuvo que hacer, de prmer
compromso a que Moart o obg, de a prmera ndgndad que haba
aceptado. Sentado en una bancada de Caustro Rea de Monastero de os
|ernmos, e estadoundense o haba forzado, contra su vountad, a r a
casa de Toscano a mentre a a vuda para obtener a nformacn que
precsaban para avanzar en e proyecto. Era una pequea mentra, ago
nsgnfcante, mnscua ncuso, pero, de todos modos, e prmer paso en a
dreccn que tom, nexorabemente; a prmera ncnacn de un terreno
que deprsa se abr a un precpco, un absmo oscuro y profundo donde
enterr o que e restaba de concenca. Compromet a verdad una vez,
dcndose a s msmo que era una excepcn, que no tena tanta
mportanca, a fn y a cabo una vez no mporta, a vda es reamente as,
qu es una mentr|a frente a un magnfco fna? Pero a excepcn
pronto se convrt en rega; y a estaba , avergonzado, napeabemente
enredado en a maraa traconera de as teas de a mpostura.
Se acord tambn de una ama que en e Caustro Rea o umn
fugazmente, un grto que retumb por momentos en su concenca,
voento, audaz, tempestuoso; pero, a msmo tempo, hudzo, efmero. Fue
un nstante de ucdez pronto sencado por a voz de a gananca, un
respandor de uz que deprsa haban apagado as snestras tnebas.
Era un poema.
Un poema de Fernando Pessoa. Estaba nscrto en a tumba de gran
poeta, en os |ernmos, grabado en a pedra para durar hasta a eterndad.
Hzo un esfuerzo de memora y as etras se convrteron en paabras y as
paabras se hceron deas y cobraron sentdo y ganaron espendor:
PARA SER GRANDE, s ntegro: nada
tuyo exageres n excuyas.
S todo en cada cosa. Pon cuanto eres
en o mnmo que hagas.
As en cada ago a una toda
bra, porque ata vve.
- -425 425- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Rept e poema nnmeras veces, en voz muy ba|a; snt que vova a
encenderse aquea ama perdda, prmero tenue, frg, vacante, muy
dstante; pero pronto se dat, umn su corazn, se avv a medda que a
voz creca, se dfund, e encend e ama, era ya fuego que arda en e
tumuto de su concenca, un ncendo nferna que for|aba e herro de su
determnacn.
Grt.
S ntegro. Lo ser.
S todo en cada cosa.Lo ser.
Pon cuanto eres en o mnmo que hagas. Lo pondr.
Nada tuyo exageres n excuyas. Nada excur.
La una toda bra, porque ata vve. Brar.
La decsn estaba tomada.
Toms se sent frente a ordenador y mr a pantaa vaca. Necesto
otro nombre, fue o prmero que se e ocurr. Ta vez un seudnmo. No,
un seudnmo no es buena dea. Necesto ms ben a aguen que est por
encma de todo, aguen a quen os dems escuchen. Aguen que acepte
ser m Ruy de Pna. Hmm..., pero qun? Un hstorador famoso,
nevtabemente. No, mrndoo ben, no; un hstorador sera demasado
arresgado; sera muy fc estabecer a reacn con . Me|or aguen
dferente, fuera de sstema, aguen que acepte dar e nombre por a verdad
que debo revear. S, eso es. Pero qun? Hmm... Vae, despus veo qun.
M prordad ahora es estabecer e modo enuncatvo que adoptar. E
contrato me prohbe escrbr ensayos, hacer artcuos, conceder entrevstas,
dar ruedas de prensa. Y s contase todo esto como una novea? No sera
maa dea, no? En rgor, e contrato no o prohbe. Es fccn, sempre tengo
esa coartada.Es fccn. Adems, no ser yo quen d a cara, no? Ser
otro. M Ruy de Pna. Un novesta, aguen as. Buena dea, un novesta. O
tambn, otra dea, por qu no un perodsta? No est ma un perodsta,
esos tpos se enfrentan daramente con a fbrca de o rea. Hmm... Lo
dea sera un perodsta y novesta, hay por ah unos cuantos, puede ser
que convenza a aguno. Ben, despus pensar en eso, hay tempo. Por
ahora voy a concentrarme en o que tengo que contar, en a readad que
transformar en novea, en a fccn que usar para reparar a verdad. A
travs de a hstora escrbr a Hstora. Cambar os nombres de os
partcpantes, es evdente, y so narrar aqueo que v, vv y descubr.
So eso. Ben..., ta vez con excepcn de un captuo ntroductoro: a fn de
cuentas, todo esto comenz con a muerte de profesor Toscano y yo no
estuve presente, no? Entonces, en ese caso, me servr de a magnacn,
qu remedo! Tendr que magnar cmo mur. Pero yo s que e profesor
faec bebendo un zumo de mango y que estaba en a habtacn de su
- -426 426- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
hote en Ro de |anero. Esos son os hechos. E resto, cmo ocurreron as
cosas, es una cuestn de magnacn. So necesto un pretexto para
comenzar. A ver por dnde comenzo. Y qu ta comenzar con bebendo
e zumo y despomndose? Hmm... no, eso es demasado drecto. Tengo que
comenzar a accn antes de que muera, unos tres o cuatro mnutos
antes, as voy preparando a ector. Hasta puedo anuncar a prncpo que
va a morr, una espece de..., de premoncn, de predccn. Ya est, eso
es. Ta vez sea me|or empezar por una predccn. Hmm... Y despus
contno contando haca atrs, para crear certa tensn. Ben, es una dea
estupenda, adeante.Toms Noronha pens todo esto durante e argo rato
que pas sentado en a sa, contempando a pantaa de ordenador, como
s estuvese en trance, embragado por a duce perspectva de berar
aquea fura que encarceaba su ama. Az despus os dedos y, guado por
una redentora pusn de verdad, como un drector frente a su orquesta,
arrancando de vones y trombones una grandosa snfona, atac, por fn,
e tecado y de| desfar por a pantaa a meoda de a hstora:
Cuatro.
E ve|o hstorador no saba, no poda saber, que so e quedaban cuatro
mnutos de vda.
- -427 427- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Nota !"#al Nota !"#al
E orgen de Crstba Con se encuentra envueto en oscuros veos de
mstero, enazados en ntrncados nudos que so de|an trasucr os
contornos ndecsos de un persona|e muy compe|o. La enmaraada tea de
secretos parece haber sdo urdda por e propo gran navegante, e cua, de
forma deberada y panfcada, ocut mucha nformacn sobre su pasado,
envovndoo en un manto de sencos y acert|os dchos en voz ba|a,
de|ando atrs un argo rastro de pstas contradctoras y frases ambguas.
No estn caros an os motvos por o que o hzo y consttuyen una fuente
de ntensa especuacn entre hstoradores y curosos no especastas.
Para vover ms dfusos os rasgos nebuosos de este hombre, cuyo rostro
nade conoce, muchos documentos probabemente escarecedores
acabaron perdndose en os pasadzos aberntcos de tempo, hecho
agravado por a constatacn de que a mayor parte de os textos que
sobrevveron no son orgnaes, sno copas que podran (o no) haber sdo
aduteradas. Como s eso no bastase, hubo documentos que resutaron ser
fasfcacones habdosas, a msmo tempo que perduran dudas en o que
respecta a a autentcdad de unos cuantos ms. Sobre numerosos detaes
de a trayectora de Con se encuentran, por eo, pocas certdumbres,
nnmeras contradccones y dversos engmas, terreno frt para
abundantes especuacones sobre qun fue verdaderamente e descubrdor
de Amrca.
Para que no queden dudas es mportante subrayar que, aunque nsprado
en hechos reaes y recurrendo a documentos autntcos, que pueden
encontrarse en varas bbotecas, ste es un traba|o de fccn. Fueron
muchas as fuentes para os dversos temas que componen esta novea,
comenzando por as bbogrfcas. La sta de as obras consutadas es tan
extensa y varada que no a expondr aqu, para no abusar
nnecesaramente de a pacenca de os ectores. So hago referenca a os
autores que me resutaron reevantes para obtener eementos reatvos a
os aspectos ms controvertdos y pomcos acerca de orgen y a vda de
Con: Patrocno Rbero, Pestaa |nor, Santos Ferrera, Ferrera de Serpa,
Arthur d'Ava, Aexandre Gaspar da Naa, Mascarenhas Barreto, Armando
Corteso, |orge Gomes Fernandes, Vasco %ra+a Moura, Afredo Pnhero
Marques, Lus de Abuquerque, Luz de Lencastre e Tvora, Smon
Wesentha, Maurzo Tagattn, Moses Bensabat Amzaak, |ane Francs
- -428 428- -
Jos Rodrigues Dos Santos Jos Rodrigues Dos Santos El cdice 632 El cdice 632
Amer, Sarah Lebovc, Savador de Madaraga, Ramn Menndez Pda,
Lucano Rey Snchez, Gabre Verd Martore y Enrque Bayerr y Bertomeu.
Muchos amgos, drecta o ndrectamente, estuveron detrs de esta
novea, aunque, como es natura, permanezcan a|enos a a ntrga de a
fccn. Agradezco encarecdamente as vaosas aportacones de |oao Pauo
Overa e Costa, profesor de Hstora de os Descubrmentos de a
Unversdad Nova de Lsboa; Dogo Pres Aureo, drector de a Bboteca
Nacona de Lsboa; Paoa Caro, drectora de Archvo d Stato de Gnova;
Pedro Correa do Lago, presdente de a Bboteca Nacona de Ro de |anero
y uno de os coecconstas mundaes ms mportantes de manuscrtos
autgrafos; Antono Gomes da Costa, presdente de Rea Gabnete
Portugus de Lectura de Ro de |anero; e emba|ador Antono Tnger, que
me abr as puertas de paaco de Sao Cemente, en Ro de |anero;
Antono da Graa, padre e h|o, y Pauno Bastos, ccerones por Ro de
|anero; Heena Cordero, que me de| observar |erusan por una ventana;
e rabno Boaz Pash, e tmo cabasta de Lsboa; Roberto Bachmann,
presdente de a Asocacn Portuguesa de Estudos |udacos; Aberto
Ssmondn, profesor de taano en a Unversdad de Combra, conocedor de
as enguas de a Lgura y un vaoso apoyo para a comprensn de
daecto genovs; Dors Fabrs-Buche, precosa gua por e hote da Lapa,
en Lsboa; |oo Cruz Aves y Antono Svestre, os guardanes de os
portones que ocutan os msteros de a Ounta da Regaera, en Sntra;
Maro Overa y Conceo Trgo, mdcos cardogos de hospta de Santa
Marta, en Lsboa; Mgue Paha, mdco y fundador de a Asocacn
Portuguesa de Portadores de trsoma 21, y su mu|er Teresa; y tambn de
Dna, Francsco y Rosa Gomes, que comparteron conmgo sus experencas.
Forbea fue, como sempre, a prmera ectora y a ms mportante
crtca, e faro que me guo por e ntrncado abernto de a narracn.
Fin
LTC Mayo2011
- -429 429- -

También podría gustarte