Está en la página 1de 18

1

GLOSARIO DE NUEVOS TRMINOS AIMARAS


Introduccin ABCDEFHIJLMNOPRSTUVZ

INTRODUCCIN
En un mundo donde la comunicacin, especialmente el flujo de informacin, se va intensificando a un ritmo vertiginoso, la lengua se constituye, sin duda alguna, en uno de los indicadores ms importantes de la identidad cultural de una comunidad. La preservacin de esta identidad cultural est estrechamente ligada al desarrollo y el fortalecimiento de su lengua. El glosario que presentamos como un modesto aporte para el enriquecimiento del lxico de la lengua aimara, ha sido realizado por el grupo de traduccin del rea aimara del Proyecto de Trabajo Dirigido UMSATIC: Rosario Aguilar, Martha lvarez, Teresa Chvez, Jhonny Coa, Cleto Conde, Primitiva Layme, Miriam Morales y Sandra Paz, bajo la supervisin y coordinacin de Gregorio Callisaya A. El glosario que cuenta con aproximadamente 1165 trminos en espaol y sus respectivos equivalentes en aimara, dispuestos en orden alfabtico, es el resultado maduro de un largo proceso de elaboracin. ste est constituido, fundamentalmente, por palabras creadas a travs de diferentes procesos de creacin lxica. La creacin de este glosario tiene como fin ltimo ser til al lector, puesto que en l encontrar trminos de uso general o trminos especializados de la lengua espaola, hasta ahora desconocidos en la lengua aimara, como acta tantachaw qillqa, plan de estudio yatiwakichawi, autogestin apnaqasiwi y muchos otros ms. Esperamos que este trabajo de terminologa bilinge pueda constituirse en una efectiva ayuda para el potenciamiento de la lengua aimara. Gregorio Callisaya A.

A
abandono m Jaytjawi. abigeato m Uywa lunthatawi. abstraccin f Apsuwi. abstracto, -a adj Chamata. abuso: ~ de confianza m Jan yqawi. acadmico, -a adj Yatxatata. acatar v Iyawsaa. acceso: ~ directo m Chiq mantawi. accin f Lurawi. acefala f Phuqxatawi. acelerar v Laq saraa, jankak saraa. aceptable adj Iyawskaya. aceptar v Iyaw saa. acontecimiento m Kamachawi. acostumbrar v Yatitatayaa. acreditacin f Utayawi. acreditar v Utayaa. acta f Tantach qillqa. actitud f Kankaa. actividad f Lurawi. acto m Ujawi. actualizacin f Jichhachawi,
qhanstayawi.

afianzar v Chamanchayaa. afiche m Jamulaphi. agenda f Waktayawi. agradecimiento m Jallalltawi. agricultura f Yapuchawi. agronmico, -a adj Yapuchawxata. ajustar v Askichaa, kasayaa,
jiythapia.

ajuste m Askichawi. alcance m Puriwi. alimentacin f Manqawi . allanamiento: ~ de domicilio m Utar


chamamp mantawi. alterar v Mayjaptayaa. alternativo, -a adj Maykipa. ambientar v Yatitatayaa. ambiente m Yatichaqa. mbito m Taqa. amenaza f Axsarayawi, yanqhachawi. anlisis m Uchukiwi, uakipawi. ancestro m Laqapacha. anexar v Apkataa, jaqkataa. anexo m Apkata, jaqkata. anillo m Siwi.

actualizar v Jichhachaa, qhanstayaa. acuerdo m Amtawi. acuacin f Uywjthapiwi. adecuar v Kasayaa. adecuado, -a adj Aski. adhesin f Mantawi. adivinanza f Jamusiwi. adivinar v Jamua. adjetivo m Suti mayjtaya (sm). adjuntar v Apkataa, jaqkataa. administracin f Apnaqawi. administrativo, -a 1 m/f Apnaqiri. 2 adj
Apnaqawxata. admisin f Katuqawi. adolescencia f Qaxuwi, maxtalla. adoptado, -a m/f Uta wawa. adquirir v Jikxataa, alaa. adverbio m Mayjtayiri (m).

aniversario m Yuri amtawi. antecedente m Nayrtawi. antena f Qatuqir lawa. antigedad f Nayrata. anular v Pampachaa. apellido m Jatha suti. apertura f Jistarawi. aplazar v Qhiptayaa. aplazo m Qhiptayawi. aplicar v Sarayaa. apoderado, -a m/f Awkilanti. aportar v Yanapaa. aporte m Yanapa. apoyar v Khuyapayaa, yanaptaa,
arxataa.

apreciar v Qayachaa. aprendizaje m Yatiqawi.

aprobacin f 1 Iyawsawi. 2 Atiptawi. aprobar v 1 Iyawsaa. 2 Atiptaa. apropiacin f Katuntasiwi,


nankachasiwi. apropiar v Katusia, nankachasia. aprovechar v Jakhuxaa. aptitud f Qaphawi. arbitrario, -a adj Jan yatiyata. archivado, -a adj Imata. archivador m Ima laphi, imir laphi. rea m Taqa, suyu. argumentar v Yp amuyaa. argumento m Yp amuyu. arte m Ypa, kachachsuwi, kachanchawi. articulado, -a adj Mayachata. articular v Mayachaa. artculo m Amtachinu. atribucin f Lurawi. asesor, -a m/f Amuytayiri, qhananchayiri.

asimilar v Amuytaa. asistencia: ~ familiar f Uta


yanaptawi.

asociacin f Tama. aspecto m Tuqi. aspirar v Munaa. aspiracin f Munawi. atencin f Ujawi. atletismo m Tijnaqawi. auditora f Jakhsuwi, usurawi,
qhanstayawi.

aula f Yatichaqa. ausencia f Chusasiwi. autctono, -a adj Markata. autoestima f Munasiwi, yaqasiwi. autoevaluacin f Chaninchasiwi. autofinanciado, -a adj Qullqimp
phuqhata.

autogestin f Apnaqasiwi, irnaqasiwi. autogestionario, -a adj


Apnaqasiwxata. autoridad f Irpiri, jilri, piqnchiri. autorizacin f Iyawsa. autorizar v Iyawsaa. autopista f Jacha tupu. auxiliar m/f Yanapiri. avance m Sartawi. avenida f Jacha thakhi.

asesoramiento m Amuytayawi. asesorar v Amuytayaa. asignacin f Churawi. asignar v Churaa. asignatura f Taqa. asimilacin f Amuytawi.

B
bachiller m/f Yattukuri. baja: ~ mdica f Usulayk samawi. balance m Khuskhachawi, jakhthapiwi. balanza f Chikana. banco m Qullqi mirayiri, qullqi uta.
~ de datos m Yatiy tantawi.

bandera f Lawachuki. base f Yatqalltawi. ~ de datos f Yatiy


tantawi. bsico, -a adj Qallta. beca f Inyatiqa, yanaptawi.

becario m/f Inyatiri. beneficio m Aski, Yaniwi, jalaqta. bibliografa f Qillq utaya. bibliogrfico, -a adj Qillqanakxata. biblioteca f Panka pirwa. bienestar m Askiwi. bienvenidos interj Jallalltatapxtawa. bilateral adj Tara. boleta: ~ de pago f Payllaw laphi. boletn m Taqpanka. bolgrafo m Tinta qillqaa.

bono m Qullqitinkha. brindar v Churaa.

bueno, -a adj Suma. buscador m Thaqhiri (Herramienta


informtica).

caja f Qulla uta. caja2 f Qullqi tuxu. calendario m Pachachimpu. calidad f Askiwi. calificado, -a adj Chaninchata. calificar v Chaninchaa. calgrafo, -a m/f Qillqtiri. calumnia f Liwanta. cambio m Jaqukipawi. campo m Qhanuna. ~ ocupacional
1

categorizacin f Patchurawi. causa f Lurawi. celo m Imtawi. central adj Nayrri. centralizar v Taypichaa. centro m Luraw chaqa. ~ de
estudiantes m Yatiqir tama. // ~ de salud m Qulla uta. certificacin f Chiqayawi. certificado m Phuqha laphi. ~ de nacimiento m Yuri laphi. // ~ de notas m Jakhunch laphi. certificar v Chiqayaa. chamarra f Unkhu. chat m Aru jalayiri. cheque m Qullq lanti. ciclo m Jaljawi. ciencia f Yatxatawi. cientficamente adv Yatxatatpuni. cientfico, -a adj Yatxatawxata. circular m Muyulaphi. circunstancia f Kunaqa. clase f 1 Yatichaqa. 2 Yaticha. clave f Imtawi. coadyuvar v Yanapaa. cdigo m Chimpu. cdigo m Jakhu. coherencia f Chiqawi. colacin f Luqtawi. coloquio m Parlakipawi.

m Irnaqchaqa. canalizar v Sarayaa. cancelar v Jan saa.

cantidad f Walja. canto m Jaylliwi. capacidad f Yatiwi. ~ motora f


Chikhi kankaa. capacitacin f Yatintayawi. capacitar v Yatintayaa. capital f Jacha marka. capitalizacin f Qullqichawi. captulo m Qillqa jalja. caracterstica f Unaqawi, utawi. crdex m Kartiksa. carga: ~ horaria f Pachakhumu. cargo m Irnaqchaqa. carnet: ~ de identidad m Jaqi chimpu. carrera f Ulaqa. ~ paralela f P chaq yatiqa. carta f Qillqat laphi. casilla: ~ postal f Qillqa phuti. caso m Lurawi. catalogar v Sukua. catlogo m Uichtayir panka. ctedra f Yatichsuwi. ~ paralela f P chaq yatichsuwi. categora f Patawi.

comentar v Atamaa. comentario m Atamawi. comisin f Uttayata, khita. comit m Chhijllat tama. compaerismo m Masiwi. compaero, -a m/f Masi. compatibilidad f Pachpa kankaa.

compendio m Jacha panka. competencia f Atia. complementario, -a adj Phuqhanchiri. composicin f Aruchthapiwi,
mayachawi, jaqthapiwi.

comprension f Amuyawi. comprobar v Qhanstayaa, wasitat


uaa.

compromiso m Amta. computacin f Jasanchawi. computadora f Jasanchiri. computarizado, -a adj Jasanchirita. comunicacin f Arustawi,
yatiykipawi. comunidad f Jayma. concejo m Aruskipawi. ~ tcnico m Jiska aruskipawi. concentrar v Mayachthapia, apthapia. concepcin f Amuyta. concepto m Amuyt'awi. conceptuar v Amuyachaa. conciencia f Chuyma, yatia. conciliacin f Chuymjawi, sumthapiwi. conclusin f Tukuyawi, jiksuta (monografa, tesis, etc.). concordancia f Khuskhachawi. concordante adj Yptayata. concordar v Khuskhachaa. concretar v Arustaa. condicin f Phuqhawi. conferencia f Arxaytawi. confiable adj Atinu. confidencialmente adv Imtasa. configurar v Jamuqaa. congreso m Jacha aruskipawi. conjuncin f Jaqthapiri (jq). conocimiento m Utawi. consejo m Amuyta. consentimiento m Iyawsawi. considerar v Amuykipaa. consolidacin f Chamanchawi, sumachtawi. consolidar v Chamanchaa,

sumachtaa. construccin f Lurtawi, saytawi (para casas). consultor, -a m/f Chaninchiri. consultora f Chaninchawi. consultorio m uta. contabilidad f Jakhurawi. contactar v Jikxataa, irpthapia. contctenos interj Qillqtanipxita. contacto m Jikiwi, irthapi. contenido m Yati utjawi. contexto m Jakachaqa. contingencia f Chiji.

contradecir v Arkataa. contradiccin f Jikthapi. contrasea f Imtawi. contratista m/f Minkiri. control: ~ de calidad m Aski
uchukiwi. controlar m Uchukia. convalidacin f Lantiwi. convalidar v Lantia. convenio m Arustawi, amtaqillqa. convocatoria f Jawsawi. coordinacin Yanapasiwi. coordinador, -a m/f Yanaptiri. coordinar v Yanapasia. coro m Jaylltawi. correo m Aru apiri. ~ electrnico m Aru jalayiri. correspondencia f Qillqata. costo m Chani. creacin f Ustayawi. creatividad f Qaphawi, ustatawi. creativo, -a 1 m/f Chikhi chuyma. 2 adj Chikhi. crisis f Aynachtawi, macha. criterio m Amuyu. crtica f Kumiwi. crtico, -a adj amuytata. crnica f Sarnaqawi. cronograma m Waktayata. cronolgico, -a adj Pachat pacharu. cuaderno m Qillqa panka.

cuenta f Chimpu (bancaria). cultura f Sarawi. cultural adj Sarawxata. cumplimiento m Phuqhanchawi. currcula f Yatiwakichawi.

currculum m Yatiwakichawi. curso m 1 Yatiqawi. 2 Yatichaqa. ~


prefacultativo m Waktay yatiqawi. // ~ propedutico m Uypach yatiqawi.

D
dato m Utawi. deber m Phuqhaa. debilidad f Thulljtawi. declaracin f Qhananchawi. declaratoria f Yatiyawi. dedicacin f Taqi chuyma. dedicatoria f Jallalltawi. defensa f Qhananchawi, arxatawi. definicin f Uachtayawi. delegado, -a m/f Saytiri, chhijllata. delimitacin f Qurpamukuwi. delimitar v Qurpamukua. delito m anqhacha. demanda f Mayiwi. democracia f Taqi amta. democrtico, -a adj Taqin amtata. denuncia f Irkatawi. departamento1 m Phuqhat uta. departamento2 m Tuqi. departamento3 m Laya. dependencia f Uta, apnaqasiwi. depender v Apnaqata. dependiente adj Irpkatata. deportivo, -a adj Anataxata. depositar v Uskua, jayttaa (dinero). depsito m Usku, jaytta (dinero). derecho: ~s reservados m Imaqat
kamachi.

descentralizado, -a adj Jaljanuqata. descentralizar v Jaljanuqaa. desconcentrado, -a adj Taqaqata. descripcin f Utayawi, uakipawi. descuento m Apaqawi, Iraqa. desembolso m Phuqhawi. desempeo m Lurtawi, phuqhawi. desenvolverse v Irnaqaa, luraa. desglosar v Jaljaa. desglose m Jaljawi. designacin f Uttayawi. despachar v Apayaa. destino m Puriwi, sarawi. destreza f Qaphawi. detalle m Qhananchawi. determinar v Arusthapia. diagnstico m Uakipawi. diagrama m Jamuqa. diagramacin f Jamuqawi,
kachachawi. dibujante m/f Jamuqiri. dibujo m Jamuqa. diccionario m Aru panka. didctico, -a adj Yatisarta. difamacin f Inak parlawi. difusin f Yatiyawi. dignatario, -a m/f Mallku. dimensin f Pachawi. diploma m Yati laphi. direccin 1 f Utjawi. 2 Irpa uta. 3 Piqinchawi. directorio: ~ telefnico m Tiliphun panka. directriz f Chiqawi.

derrotista adj Llaytha. desarrollar v Jilxatayaa,


jachanchaa, nayrar sarta yana. desarrollo m Jilxatawi, jachanchawi. descanso m Samarawi. descargo m Iraqawi.

discapacidad f Usuta, usucha, pisi


amuyu.

discernimiento m Ajlliwi. disculpar v Pampachaa. discurso m Arstawi. discusin f Tuqisiwi. diseminar v Yatiykipayaa. diseo m Jamuqawi. diseador, -a m/f Jamuqiri. dispensar v Pampachaa. dispensacin f Pampacha. disponer v Luraa. disposicin f Kamachi. distrito: ~ sanitario m Qulla uta.

divergente adj Mayja. diversidad f Kunaymana. divisin f Jalja. divulgacin f Chiqiyawi. docencia f Yatichawi. documentacin f Qillqanakawi. documental adj Qillqanakxata. documento m Qillqata. dominio m Jichu. dosificar v Malltachaa. dosis f Malltawi. dotacin f Churawi. duracin f Yatipacha.

E
economa f Qullqichawi. econmico, -a adj Qullqxata. economista m/f Qullqichiri. edicin f Askiptawi. edificio m Saytu uta, tawqa uta. editorial f Qhanstayiri. educacin f Yatichawi. efectivo, -a adj Utjiri. efecto m Lurata. eficacia f Aski lurawi. eficiencia f Aski lurawi. egresado, -a m/f Tukuyiri. egreso m Mistsuwi, tukuyawi. ejecucin f Sarayawi. ejecutivo, -a adj Jacha, jilri. ejercicio m Lurawi. electricidad f Illapa. electrnica f Illap chiqiyiri. emancipacin f Qhispiyasiwi. embarazo f Usuwi. emigracin f Marka jaytawi. emigrar v Marka jaytaa. empresa f Irnaq uta. encargado, -a m/f Ujiri. enciclopedia f Utanak panka. encuesta f Jiskhtawi. encuestador, -a m/f Jisktiri. nfasis m Chamachawi. enlace m Sipita. enseanza f Yatichsuwi. entidad f Chhijnuqa. entorno m Jakachaqa. entretenimiento m Kusistawi. entrevista f Jiskhtawi. equipamiento m Utjayawi. equipar v Utjayaa. equipo m Tama. ereccin f Saytayawi. error m Pantja. escala f Patilla. escalafn m Makatawi. escalafn: ~ docente m Yatichir patilla. escena f Uichtayawi. esencia f Ajalla. espacio m Chaqa. especial adj Ajalla, aski. especialidad f Irnaqtuqi, yatsuta. especialista m/f Yatxatata. especializado, -a adj Sum yatxatata. especificacin f Qhananchawi.

esplendor m Llijkiri. esquema m Warucha. estable adj Khuskha, jan mayjtiri. establecer v Kamachia. establecido, a adj Kamachita. estadstica f Kipuwi. estado m Ujasiwi. ~ civil m
Jaqicha. estafa f Apaqawi, lunthatawi, sallqxawi. estamento m Khuskha. estamento m Tama. estatal adj Markata. estatuto: ~ orgnico m Kamachinakawi. estimular v Nuktaa. estmulo m Nuktawi. estrategia f Amta, luraw thakhi. estrs m Piqi uso. estructura f Uttawi. ~ orgnica f Uttaw llika. estructurar v Wakthapiyaa. estudio m Yatintawi. etapa f Jalja, pacha. tica f Chiqasarta. tico adj Chiqa.

etnia f Chaqat marka. evaluacin f Chaninchawi. evaluar v Chaninchaa. evento m Kamachawi. eventual adj Jukpacha. evidencia f Qhanancha. evolucin f Mayjtawi. exacto, -a adj Chiqa, phuqhata. examen m Yantawi. ~ de
suficiencia m Chiqa yantawi.

excelencia f Askiwi. excelente adj Aski. excelente adj Wali suma. exclusivo, -a adj Jarkaqata. xito m Jikxatawi. expectativa f Munaawi. expediente m Qillqat tixi. experiencia f Yatit kankaa. explicar v Qhananchaa. explotador, -a m/f anqha qamiri. exponer v Yati utayaa. exposicin f Yati utayawi. expositor, -a m/f Arstiri. extensin f 1 Markawi. 2 Churawi. extraordinario, -a adj Jan wakichata.

F
fbrica f Lura uta. fabricacin f Lurawi. factor m Luriri. facultad f Jacha ulaqa. facultativo, -a adj Ulaqanakxata. falta f Jan utjawi. fase f Sarawi. favorable adj Aski. fecha f Uru jakhu. ficha f Thaqha laphi. fichero m Yatitantiri. figura f Uta. figurativo, -a adj Utata. fijar v Uttayaa. file m 1 Ima laphi. 2 Imtat qillqa. filiacin f Qillqantawi. filmadora f Uta imiri. filmar v Uta imaa. filosofa f Lupintawi. fin m Amta. financiero, -a adj Qullqinchiri. firma f Rixta. fiscal adj Markata. fiscalizacin f Awatiwi. fiscalizar v Awatia, uakipaa. fsico m Utjiri. flujo m Sarawi. flder m Ima laphi.

folleto m Jiska panka. fomentar v Uichtayaa, yatitatayaa. fondo: ~ documental m Pankaqutu. formacin f Yatichsuwi. formar v Yatichsua. formativo, -a adj Yatichsuta. formato m Uachtawi. formulacin f Qillqantawi. formular v Qillqantaa. formulario m Phuqha laphi. foro m Yati aruskipawi. fortalecido, -a adj Chamani. fortalecimiento m Chamanchtawi. fortaleza f Chamanchawi.

foto f Jamuqa. fotocopia f Waraqtata. fotocopiadora f Waraqiri. fotocopiar v Waraqtaa. fraternidad f Tama. fuente: ~ de informacin f Utaw
chiqiyiri.

funcin f Lurtawi, phuqhawi, irnaqta. funcionario, -a m/f Irnaqiri. fundacin f Ustayawi, uttayawi. fundamental adj Askiri. fundamento m Thaxsi. fundar v Uttayaa. fundicin f Umatatawi.

G
gabinete m Jiska irnaq uta. ganadera f Uywaa, uywawi. garantizar v Chiqayaa. gasto m Qullqi irja. generacin f 1 Jaqitama, taa, mita. 2
Ustayawi. generador m Ustayiri. generadora f Luriri. general adj Jacha, taqpachata. generar v Ustayaa. gnero m Yaqhapura. gestin f Apnaqawi.

giro m Churawi (Cheques). global adj Taqpacha. globalizado, -a adj Taqpachata. glosario m Aru pirwa. gobierno m 1 Mallkuchawi. 2
Apnaqawi. grado m Patilla. graduacin f Tukuy raymi. gratificacin f Payllawi. gubernamental adj Markata. gua f Irpa. ~ telefnica f Tiliphun panka.

H
habilidad f Qaphawi. habitante m Markachiri. habituar v Yatitatayaa. hectrea f Iktarya. hecho m Kamachawi. hemeroteca f Janalaph pirwa. heredero, -a m/f Jakkir wawa. herramienta f Irnaqa y. hiptesis f Nayrta amuyu. historia f Nayra sarnaqawi. historiador, -a m/f Nayrat yatxatiri. histrico, -a adj Sarnaqawxata. homicidio m Jiwayawi. homologacin f Chanicha. honor m Yqa. honorable adj Yqata.

10

hora f Ura. horario m Uru wakichawi. horizonte m Utawi.

hospital m Qulla uta. humano m Jaqita.

I
identidad f Kikipa. identificacin f Uachtayawi. identificacin f Utawi. identificar v Uachtayaa. ideologa f Amuyawi. idioma m Aru. idoneidad f Chiqapawi. impactar v Chiqtaa. impacto m 1 Chhiju. 2 chiqtawi. imparcial adj Chiqluriri. implantar v Uskuntaa. implementacin f Usku. implemetar v Uskua. impositivo, -a adj Waytata. imprenta f Waraqir uta. inauguracin f Qalltawi. incentivar v Nuktaa. incentivo m Nukta. incidir v Mayjtayaa. incipiente adj Qalltiri. inciso m Chaqa. incluir v Yanaptaa. incremento m Irxatawi. independencia f Sapawi, taqartawi. independiente adj Sapa. indicador m Ujayiri. ndice m Waruchata. indgena m/f Ayllu jaqi. individual adj Sapata, sapa. industria f Irnaqanakawi. infantil adj Wawa. influenciar v Amtayaa. informacin f Utayawi. informativo, -a adj Yatiwxata. informe m Yatiytawi. infraestructura f Utanakawi. ingreso m Mantawi. iniciativa f Chiqancha. inicio m Qallta. injuria f Kariwi. injusticiar v Taripaa. inmigracin f Jutxawi. innovador m Sumachiri. innovar v Sumachaa, Khusaptayaa. inscripcin f Qillqayawi. inseguridad f Thujrstasiwi. inspeccin f Ujakipawi. inspector, -a m/f Ujakipiri. institucin f Chhijnuqawi. institucional adj Chhijnuqawxata. institucionalizacin f Chhijnuqawi. instituto m Jiska ulaqa. instruccin f 1 Yatichsuwi. 2 Yatiyawi. instructivo m Yatiyawi. instrumento m Y. insumo m Y. insumo m Ynakawi. integrador, -a m/f Mayachiri. integral adj Phuqhata. integrar v Mayachaa. integracin f Mayachtawi. interaccin: ~ social f Yati
mayakipawi. interconectar v Jikthaptayaa. interconexin f Jikthaptayawi. interdisciplinario, -a adj Yatxatatanakata. interjeccin f amuyuni (am). inters m Munawi. interesado, -a m/f Sarnaqasiri. internacional adj Anqanakata. internado: ~ rotatorio m Aynuq

11 irnaqawi.

interrelacin f Jakthapisiwi. intervenir v 1 Jalantaa. 2 Mitisia. introduccin f Qalltawi. inversin f Qullqichsuwi, qullqi
uchawi.

invertir v Qullqichsua, qullqi uchaa. investigacin f Yatxatawi.

investigador, -a m/f Yatxatiri. invierno m Juyphi pacha. invierno m Juyphipacha. invitacin f Achikawi. invitar v Achikaa (prof.). involucrado, -a adj Chaluntata,
mantata.

irradiar v Qhanatataa.

J
jefatura f Piqinchawi, apnaqawi. jerarqua f Patilla. jingle m Chillpa. jubilacin f Samarxawi. jurdico, -a adj Taripata. justicia f Taqawi, taripawi. justificacin f Qhanstayawi. justificado, -a adj 1 Yantata (prctica).
2 Iyawsata (permiso). justificar v Qhanstayaa.

L
laboratorio m Yanta uta. lpiz m Killi qillqaa. leal adj Atinu. legal adj Chiqa, ypa. legalizacin f Qumachawi. legalizado, -a adj Kamachita,
chiqachata.

lema m Sawi. lesin m Usucha. libreta: ~ de calificaciones f Jakhunch


panka.

libro m Panka.

licencia f Iyawsawi. licitacin f Jawsawi. licitar v Jawsaa. liga: ~ deportiva m Anat chhijnuqa. limitar v Tupua. lmite m Tupu. lnea f Thakhi, qhanuna. lineamiento m Kunkachawi. liquidacin f Jakhsuwi. lgica f Chiqa. logro m Jikxatawi.

M
malla: ~ curricular f Yatxat qna. maltrato m Nuwawi, usuchjawi. mampara f Pirqalanti. manta f Phullu. mantener v Ujaa. mantenimiento m Ujawi. manual m Irpir panka. manuscrito m Ampar qillqa.

12

mapa m Marka jamuqa. mscara f Suxu. materia f Taqa. ~ troncal f Wakiskir


taqa.

material m Y. maternidad f Taykawi. matrcula f Yatiq chimpu. meca f Askichaqa. mecnica f Sarayiri. mecanismo m Thakhi. medida f Sawi. medio m Tuqi. medio: ~ ambiente m Pachawja. memorial m Tarip qillqa. mencin f Jalja. mrito m Waqaychawi. mtodo m Thakhi. metodologa f Thakhichawi. metodolgico, -a adj Thakhichawxata.

miembro m/f Tamajaqi. migracin f Jaytxawi. milenio m Waranqawi. minuta f Yanta minka (jur). misin f Lurawi. mobiliario m Ynaka. modalidad f Jamuwi. modelo m Uachtawi. modernizacin f Machaqtayawi. moderno, -a adj Jichha usta. mdulo m Yatiqawi. monitoreo m Uakipawi. monografa f Yanta qillqa. mortalidad f Jiwawi. motivado, -a adj Nukt'ata. motivar v Munayaa. multidisciplinario, -a adj
Yatxatatanakata. msica f Jaylliphusta.

N
natural adj Pachata. natural adj Uraqi. negativo, -a adj Jan wali. negociacin f Parlthapiwi. negocio m Alakipawi. nivel m Patilla, khuskhacha. nombre: ~ de usuario m Apnaqiri. norma f Kamachi. normalizacin v Kamachiawi. nota f 1 Qillqata. 2 Jakhuncha. noticia f Yatiyawi. noticiero m Yatiyiri. notificacin f Awistawi. numeracin f Jakhuchawi. nutricin f Chamanchawi. nutrir v Chamanchaa.

O
objetivo m Amtawi. obligatorio, -a adj Waktata. observacin f Uchukiwi, uakipawi. ocupacional adj Irnaqawxata. oficina f Irnaqchaqa. oficio m Irnaqawi, lurawi. operacin f Lurawi. operativo m Apnaqawi. opinin f Amuytawi. oponerse v Saytasia. oposicin f Saytasiwi. oportunidad f Yanta. optativo, -a adj Munata. optimismo m Khusawi.

13

optimizar v Khusaptayaa. ptimo adj Kusa. orden f 1 Kamachi. 2 Iyawsa. ordenar v Kamachia. ordinario, -a adj Ina. organigrama m Patachawi. organismo m Tantachawi. organizacin f 1 Tamachawi.

mayachtawi. 2 Wakiyawi. organizacional adj Wakiyawxata. organizador, -a m/f Wakichtiri. rgano m Tama (institucin). original adj Nayrri. originario, -a m/f Urijinaryu. ostentar v Muqichayaa. otoo m Awtipacha.

paciente m/f Usuta. pagar v Chania (sueldo). pgina f Ustawi. panel m Panila. papeleta: ~ de pago f Payllaw laphi. parmetro m Amuykipawi, tupuwi. paradigma m Utawi. pareja f Chachawarmi. parque m Kuchichaqa. prrafo m Aru tamacha. participacin f Yanaptasiwi. participante m/f Yanapiri, arstiri. participar v Arstaa. particular adj Jaqinkiri. parto m Usxawi. pasacalle m Thakhi yatiyawi. pasante m/f Yatxat yantiri. pasanta f Yatxat yantawi. pasaporte m Jaqi panka. pasivo, -a adj Aliqa (Persona), suyiri. patente f Sutiya. pedaggico, -a adj Yatichawxata. pedido m Mayiwi. pnsum m Yatitaqawi. percepcin f Amuytawi. perfil m Kankaa. peridico m Janalaphi. peridico, -a adj Sapakuti. perodo m Jaljawi. permanencia f Yatiqawpacha. permanente adj Chaqata. permuta f Chhala.

permutar v Chhalaa. personal adj Irnaqirxata. personalidad f Jaqi uta. perspectiva f Utawi. pertinencia f Yaniwi. pertinente adj Ypa. piloto adj Yanta. piso m Altusa. plagiar v Qillqa lunthataa. plagio m Qillqa lunthatawi. plan m Amta. ~ de estudios m
Yatiwakichawi. planificacin f Wakichawi, amuykipawi. planilla f Suku. planteamiento 1 m Jiskhtasiwi. 2 Amuytawi. plantear v 1 Jiskhtasia. 2 Amuytaa. plataforma f Phata. pliego m Tanta. pluralista adj Walja, alluxa.

pobre adj Thanthalli. polmica f Amuy chaxwa. polera f Allmilla. poltica f 1 Amuy irpa. 2 Amuytawi. politico, -a m/f Amuytiri. ponderable adj Yaqkaya. ponderacin f Yaqawi. ponderar v Yqaa. ponencia f Yati uanchawi. portal m Punku. porvenir m Jutiri.

14

posesin f Yaniawi. posible adj Inasa. posicin f Uttayawi. positivo, -a adj Aski. posta: ~ sanitaria f Qulla uta. postulacin f Yantawi. postulante m/f Yantiri. postular v Yantaa. potencializar v Chamanchaa. prctica f Irnaqta. prembulo m Nayrtawi. precaucin f Amuyasiwi. precautelar v Nayrtaa. precio m Chani. precisin f Wakisiwi. predisposicin f Amtasiwi. prefacultativo m Yanta yatichawi. preliminar adj Qallta. premiacin f Luqtawi, tinkhawi. premiar v Luqtaa, tinkhaa. premio m Tinkha. prensa f Yatiytiri. prescribir v Kamachia. presentacin f Utayawi. presente m Waxtawi. preservar v Sarayaa. prestigio m Uta. prestigioso, -a adj Sum utata. presupuesto m Wakiyqullqi. prevenir v Nayrtayaa. prevencin f Nayrtawi. preventivo, -a adj Nayrta. previsin f Nayrtayawi. previsto, -a adj Amtata. primaria f Nayrir yatiqawi. primavera f Lapakpacha. principal adj Ajalla, nayriri. principalmente adv Nayrirpuni. principio m Qallta amta. privado, -a adj Jaqinkiri. privatizacin f Aljantawi. privilegio m Nukta.

procedimiento m Sarayawi. procesamiento m Apnaqawi, sarayawi. procesar v Sarachaa. proceso m Sarawi. ~ judicial m
Chaxwa sarawi.

produccin f Mirayawi. productivo, -a adj Mirayawxata. producto m Mirayata. profesin f Yatxata. profesional m/f Yatxatata. profundizacin f Mikayawi. profundizar v Mikayaa. programa m Wakta. programacin f Waktayawi. prometer v Ar churaa. promocin f Tukuyawi. promover v Charxtayaa, nayrar
unxtayaa. pronombre m sutilanti (sl). propaganda f Chillpa, Yatitatayawi. proponer v Amt uchaa. propsito m Amta. propuesta f Luqtawi. prrroga f 1 Suytayawi. 2 Sarayawi. prorrogar v 1 Suytayaa. 2 Sarayaa. prospeccin f Alliwi. protena f Chamyaptiri. provincial adj Jacha aylluta. provisin: en ~ nacional adv Suyupachataki. proyeccin f Nayrar apawi. proyectista m/f Amtaw luriri. proyecto m Amtawi. prueba f Yanta. publicacin f Qillqat yatiyawi. publicar v Utayaa, qhanstayaa. publicidad f Chillpa, yatitatayawi. pblico, -a adj Taqina. pulpera f Pirwa. puntabola f Tina qillqaa. puntaje m Jakhuncha. puntualidad f Pachar maqawi.

15

R
racional adj Lupitarjama. radiacin f Jalir illapa. rama f Pallqa, laymi. rasgo m Unaqawi. reaccin f Parxtawi. recepcin f Qatuqawi. receptor m Katuqiri. recibo m Qullqichimpu, katuchimpu. reclamo m Arustaqha. reclamar v Arustaqhaa. reclutamiento m Jawsawi. recomendacin f Iwxtawi. reconocimiento m Utawi. ~ de
paternidad m Wawar awkjam utawi. rcord: ~ acadmico m Yatiqaw laphi. recorrido m Thuqhuw thakhi. rectificacin f Askichawi. recuperacin f Sumachawi. recuperatorio m Sumpatawi. recurso m Utjiri, y. ~s naturales m Uraq ynaka. red f Qna. redaccin f Aruchthapiwi. referencia f Ut'awi. refinera f Jaljanuqiri. reflejar v Uachtayaa. reforma f Askichawi. reformulacin f Askichawi, mayjtayawi. reformular v Askichaa, mayjtayaa. refrigerio m Awtja apjta. regentar v Apnaqaa. rgimen m Thakhi. regin f Tuqi. registrar v Qillqantaa. registrarse v Qillqtayasia. registro m Qillqt'awi. reglamentar v Kamachia. reglamento m Kamachinakawi. regular1 v Chiqachaa.

regular2 adj Waliki. regulacin f Chiqachawi. rehabilitar v Kumachaa. rehabilitacin f Kumachawi. reincorporacin f Kuttawi. relacin f Jakawi, sumankaa,
amuyawi.

relacionar v Qapthapia. reloj m Pachayiri. remuneracin f Paylla. remunerar v Payllaa. rendimiento m Yatiqsuwi. repeticin f Kutxatawi. repetir v Kutxataa. repositorio m Ima chaqa. representante m/f Lanti. representar v 1 Uichtayaa. 2
Lantia. repris m Wasincha. repuesto f Ylanti. requerimiento m Munawi. requisito m Phuqhawi. rescatar v Tumpaa. rescate m Tumpa. resolucin f Kamachi. respaldatorio, -a adj Qhananchtayiri. respetar v Yqaa. respetado, -a adj Yqata. responsabilidad f Sarayawi. responsable m/f Sarayiri. resultado f Jikxatawi. resumen m Jukaptayawi. retardacin f Jayarstawi. retrica f Aski arsu. retribucin f Phuqhawi. retroactividad f Phuqhachawi. retroactivo, -a adj Phuqhachata. revelar v Qhanstayaa. revertido, -a adj Jan mayita. revisar v Uakipaa. revisin f Uakipawi.

16

revista f Jiska panka. rol m Phuqhawi. romper v Tukuyaa. rotacin f Muyuwi. rubro m Jalja.

rural adj Aylluta. rutina f Yatita. rutinario, -a adj Yatita. rubro m Jalja.

S
salario m Paylla. salud f Kumawi. salvaguardar v Jarkaqaa. sancin f Juchancha, mutuya. sancionar v Juchanchaa, mutuyaa. saneamiento m Qumachawi. sanear v Qumachaa. satisfaccin f 1 Kusisiwi. 2
P'ampachawi.

siglo m Marasinti. signo m Chimpu. smbolo m Uancha. simposio m Aruskipawi. sntesis f Jukaptayawi. sintetizar v Jukaptayaa. sistema m Llika. ~ educativo m Yati
llika.

seccin f Tuqi. secretara f Katuqchaqa. sector m Tuqi. sectorial f Jiska tantachawi. secuencia f Khuskha. secundaria f Taypi yatiqawi. sedentario, -a adj Utjxiri. seguimiento m Uakipawi. seguridad f Tuwaqawi. seleccin f Ajlliwi. sellar v it'ia. sello m it'i. semestre m Tirsu. seminario m Yati aruskipawi. semipresencial adj Pisujtata. sensibilidad f Llampuchawi,
chuymawi.

sensible adj Llampu chuyma, jiska


chuyma.

seal f Ujawi (Televisin). separata f Taqa. servicio m Yanapa. servicio m Luqtawi, yanapiri. sexo m Jaqi. sigla f Chimpu.

sistematizado, -a adj Llikata. situacin f Jakawi. sociable adj Sumankiri. social adj Jaqinakxata. sociedad f Marka. soldadura f Qhuriwi. soldar f Qhuria. solicitud f Mayiwi. solidaridad f Yanapt'asiwi. solidario, -a adj Yanaptiri. solucin f Askichawi. spot m Jiska chillpa. subalterno, -a adj Manqhankiri. subsidio m Yanaptawi. subsistema m Jiska llika. sueldo m Paylla. sugerencia f Iwxtawi. suicidio m Jiwayasiwi. superacin f Mistsuwi. superficie f Uraqi. superior adj Jilri, jacha. supervisar v Uchukia. supervisin f Uchukiwi. supervisor, -a m/f Uchukiri. suplantacin f Turkanta. suplantar v Turkantaa.

17

suplente adj Lanti.

sustantivo m suti (s).

T
taller m Yant'awi. tarea f Lurawi. teatro m Yachtawi. tcnica f Ynakawi. tcnico, -a adj Lurawxata. tecnologa f Lura ynaka. tecnolgico, -a adj Ynakata. telefona f Tiliphuniya. telfono m Tiliphunu, jaya arsuri,
jawst'awi.

titular adj Uttayata. ttulo m Titulu. tiza f Qillqa pachacha. tolerancia f Llampuwi. tolerante adj Llampu. tolerar v Llampua. txico, -a adj Jan waltayiri. trabajo: ~ de campo m Chaqan irnaqa. // ~ de grado m Yati irnaqa. // ~
dirigido m Irpat irnaqa. // ~ prctico m Yati irnaqa. tradicional adj Markata. traduccin f Atamiwi. traductor m Atamiri (Programa). traductor, -a m/f Atamiri. trmite m Jaqukiptayawi. transaccin f Churawi. transcribir v Qillqakiptayaa. transcripcin f Qillqakiptayawi. transcriptor, -a m/f Qillqakiptayiri. transferir v Churxaa. transferencia f Churxawi. transmisor m Yatiytiri. transparencia f Qhanancha. trascender v Yatiykipaa. traspaso m Jaqukiptawi. trato m Ujawi. tribunal m T'aqiri, taripiri. trifurcacin f Kimsa jalja. trptico m Suktat laphi. turno m Mita ira. tutorial m Qhananchiri.

televisin f Uchuk phuti. televisor m Uchuk phuti. tema m Yatsuwi. temtico, -a adj Yatiqawxata. tendencia f Utawi. tentativa f Yanta. teora f Yati utjawi, yatsukipa. terico, -a adj Lupita, yatsuta. teraputico, -a adj Qullawxata. terapia f Qullawi. tesina f Yatiqillqa. tesis f Yatipanka. tesista m/f Yatipank luriri. tesorera f Qullqi chhijnuqa. tesoro: ~ universitario m Qullqi
chhijnuqa. testimonio m Arsuwi. texto m Arucha. textual adj Aruchata. timbre m Lipiyaa, chimpu lipi. tinta f Qillqa qulla. tipo m Kasta.

U
unidad f Chhijnuqa. universidad f Jacha yati uta.

18

universitario, -a 1 m/f Jacha yatiqiri. 2 adj Yati utata. urbano adj Jacha markata. urgencia f Laqawi.

usar v Apnaqaa. uso m Apnaqawi. usuario, -a m/f Apnaqiri.

V
vacacin f Samarawi. valor m Chani, waqaychawi. valorar v Chaninchaa, waqaychaa,
yqaa. verano m Jallupacha. verbo m lurayiri (l). verificar v Uakipaa. veto m Jarka. vetar v Jarkaa. va f Tupu, thakhi.

vigente adj Sarnaqa. vigilancia f Uchukiwi. vinculacin f Jaqthapiwi. vincular v Jaqthapia, kisantaa. violacin f anqhacha. violencia: ~ domstica f Uta manqhan
nuwawi.

viable adj Utjawi. video m Waraqat jamuqa.

virtual adj Jayata. visin f Utawi. visita f Tumpiri. vitamina f Chamanchiri. vitrina f Usku tuxu.

Z
zona f Taqa, chaqa.

También podría gustarte