Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Índice
I. Invocación e introducción.
II. Los cuatro medios.
2
a ā i ī u ū ṛ ṝ ḷ
e ai o au
ṃ ḥ
k kh g gh ṅ
c ch j jh ñ
ṭ ṭh ḍ ḍh ṇ
t th d dh n
p ph b bh m
y r l v
ś ṣ s h
Pronunciación
Acentuación
Abreviaturas gramaticales
√ raíz verbal
4
abs absolutivo
f femenino
ifc al final de un compuesto
m masculino
n neutro
mfn, masculino, fenemino, neutro
pas pasiva
ind indeclinable
5
I. Invocación e introducción.
vāsudevendra m, Vāsudevendra
jñāna n, conocimiento
guru m, maestro
2. sādhanacatuṣṭayasaṃpannādhikāriṇāṃ mokṣasādhanabhūtaṃ
tattvavivekaprakāraṃ vakṣyāmaḥ ||
6
sādhana-catuṣṭaya-saṃpanna-adhikāriṇāṃ mokṣa-sādhana-
bhūtaṃ tattva-viveka-prakāraṃ vakṣyāmaḥ ||
mokṣa m, la liberación
viveka m, discernimiento
nitya n, eterno
anitya n, transitorio
viveka m, discernimiento
śama m, serenidad
ṣaṭka séxtuple
ca ind, y
nitya n, eterno
ānitya n, transitorio
viveka m, discernimiento
kah m, qué
nitya n, enterno
ekam m, uno
sarva todo
anitya n, transitorio
ayam m, este
9
virāgaḥ m. desapego
kaḥ m, qué
svarga m, el cielo
bhogeṣu m, disfrute
kā f, qué. cual
dama m. autodominio
ca ind. y
kaḥ m. qué
manaḥ n, mente
damaḥ m. autodominio
kaḥ m. qué
11
bāhya exterior
kaḥ m, qué
sva propio
dharma m, deber
titikṣā kā | śītoṣṇa-sukha-duḥkha-adi-dvandva-sahiṣṇutvam ||
kā f, qué;
śīto propio
guru m, maestro
samādhānam n, concentración
kim f, qué
citta n, mente
kim f, qué
mokṣo m, liberación
me f, de/para mi
etat-sādhana-catuṣṭayam | tatas-tattva-vivekasya-adhikāriṇo
bhavanti ||
vivekasyā m, discernimiento
vikekaḥ m, discernimiento
kaḥ m, qué
tad m, eso
kaḥ m, qué
kāraṇa n, causa
śarīrād n, cuerpo
kośā m, envoltura,
avasthā f, estado
sākṣī m, testigo
cit f, conciencia
svarūpaḥ m, naturaleza
¿Qué es el cuerpo tosco? El cuerpo tosco es el cuerpo que está hecho de los
cinco grandes elementos quintuplicados, ha nacido de las buenas acciones, es
el lugar en que se experimentan el placer, el dolor, etc. y padece las seis
modificaciones: existe, nace, crece, se transforma, decae y muere.
śarīrām n, cuerpo
kim f, qué
bhūtaiḥ n, elemento
karma n, acción
śarīram m, cuerpo
asti es
vardhate crece
śarīram n, cuerpo
18.
sūkṣmaśarīraṃ kim | apañcīkṛtapañcamahābhūtaiḥ kṛtaṃ satkarmajanyaṃ
sukhaduḥkhādibhogasādhanaṃ pañcajñānendriyāṇi pañcakarmendriyāṇi
pañcaprāṇādayo manaścaikaṃ buddhiścaikaivaṃ saptadaśakalābhiḥ saha
yattiṣṭhati tatsūkṣmaśarīram ||
¿Qué es el cuerpo sutil? El cuerpo sutil es el que está hecho de los cinco
grandes elementos no quintuplicados, ha nacido de las buenas acciones, es
el instrumento por el que se experimentan el placer, el dolor, etc. y tiene
estas diecisiete partes: cinco sentidos, cinco órganos de acción, cinco
19
śarīrām n, cuerpo
kim f, qué
bhūtaiḥ n, elemento
karma n, acción
pañca m, cuerpo
jñāna n, conocimiento
indriyāṇi n, organo
karma n, acción
20
indriyāṇi n, órgano
prāṇa m, respiración,
ca ind, y
śarīram n, cuerpo
ca ind. y
yat n, el que
śarīram m, cuerpo
19
śrotraṃ tvakcakṣuḥ rasanā ghrāṇamiti pañcajñānendriyāṇi ||
20
śrotrasya digdevatā | tvaco vāyuḥ | cakṣuṣaḥ sūryaḥ | rasanāyā varuṇaḥ |
ghrāṇasyāśvinau | iti jñānendriyadevatāḥ ||
devatā f, deidad
sūryaḥ m, sol
devatā f, deidad
21
śrotrasya viṣayaḥ śabdagrahaṇam | tvaco viṣayaḥ sparśagrahaṇam | cakṣuṣo
viṣayo rūpagrahaṇam | rasanāyā viṣayo rasagrahaṇam | ghrāṇasya viṣayo
gandhagrahaṇamiti ||
La función del oído es la percepción del sonido; el del tacto, la percepción del
contacto; el de la vista, la percepción de la forma; el del gusto, la percepción
del sabor; y el del olfato, la percepción del olor
śabda f, sonido
sparśa m, contacto
rasa m, sabor
gandha m, olor
22
vākpāṇipādapāyūpasthānīti pañcakarmendriyāṇi ||
23
vāk-pāṇi-pāda-pāyu-upasthāni-iti pañca-karma-indriyāṇi ||
Los cinco órganos de acción son el habla, las manos, los pies, el ano y el
órgano sexual.
23
vāco devatā vahniḥ | hastayorindraḥ | pādayorviṣṇuḥ | pāyormṛtyuḥ |
upasthasya prajāpatiḥ | iti ||
La deidad (rectora) del habla es el Fuego; la de las manos, Indra; la de los pies,
Viṣṇu; la del ano, la Muerte; y la del órgano sexual, Prajāpati.
hasta m, mano;
mṛtyu m, la muerte.
24
vāco viṣayaḥ bhāṣaṇam | pāṇyorviṣayaḥ vastugrahaṇaṃ | pādayorviṣayaḥ
gamanam | pāyorviṣayaḥ malatyāgaḥ | upasthasya viṣayaḥ ānanda iti ||
24
bhāṣaṇa n, habla
vastu n, cosa
25
kāraṇaśarīraṃ kim | anirvācyānādyavidyārūpaṃ śarīradvayasya
kāraṇamātraṃ satsvarūpājñānaṃ nirvikalpakarūpaṃ yadasti tatkāraṇaśarīram
||
kāraṇa n, causa
śarīraṃ n, cosa
avidyā f, ignorancia
x-dvaya n, dos x
ajñāna n, ignorancia
25
¿Cuáles son los tres estados? La vigilia, el sueño con ensueños y el sueño
profundo.
jāgrat (m) vigilia
27
jāgradavasthā kā | śrotrādijñānendriyaiḥ ṣabdādiviṣayā jñāyata iti yātsā
jāgradavasthā ||
yā la cual
sā ella, esa.
28
sthūlaśarīrābhimānī ātmā viśva ityucyate ||
ucyate es llamado.
29
svapnāvasthā keti cejjāgradavasthāyāṃ yaddṛṣṭaṃ yacchrutaṃ tajjanitavāsanayā
nidrāsamaye yaḥ prapañcaḥ pratīyate sā svapnāvasthā ||
cet si
dṛṣṭa visto
śruta oído
30
sūkṣmaśarīrābhimānī ātmā taijasa ityucyate ||
Al sí-mismo (el ser, el ātman) identificado erróneamente con el cuerpo sutil se le llama
taijasa.
31
atha suṣuptyavasthā kā | ahaṃ kimapi na jānāmi sukhena mayā nidrānubhūyata iti
suṣuptyavasthā ||
Entonces, ¿qué es el estado de sueño profundo? El estado del sueño profundo es así:
“No conozco nada. Duermo felizmente”.
aham yo
kimapi algo
28
na no
jānāmi conozco, sé
mayā por mí
anubhūyate es experimentado.
32
kāraṇaśarīrābhimānī ātmā prājña ityucyate ||
34
annamayaḥ kaḥ | annarasenaiva bhūtvā annarasenaiva vṛddhiṃ prāpya
annarūpapṛthivyāṃ yadvilīyate tadannamayaḥ kośaḥ sthūlaśarīram ||
35
prāṇamayaḥ kaḥ | prāṇādyāḥ pañcavāyavo vāgādīndriyapañcakaṃ prāṇamayaḥ
kośaḥ ||
¿Qué es la (envoltura) vital? La envoltura del prāṇa es la formada por los cinco prāṇas
–el prāṇa, etc.– y los cinco órganos (de acción) –el habla, etc.–.
(Cinco alientos vitales (prāṇas, vāyus): prāṇa (m, gobierna respiración), apāna (m,
excreción), vyāna (m, circulación), udāna (m, vómito, estornudo, etc.), samāna (m,
digestión).(Cinco órganos de acción: véase más arriba, números 22-24)
30
36
manomayaḥ kośaḥ kaḥ | manaṣca jñānendriyapañcakaṃ militvā yo bhavati sa
manomayaḥ kośaḥ ||
37
vijñānamayaḥ kaḥ | buddhijñānendriyapañcakaṃ militvā yo bhavati sa vijñānamayaḥ
kośaḥ ||
38
ānandamayaḥ kaḥ | evameva kāraṇaśarīrabhūtāvidyāsthamalinasattvaṃ
priyādivṛttisahitaṃ sadānandamayaḥ kośaḥ ||
malina impuro
39
etatkośapañcakam ||
etat-kośa-pañcakam
Uno mismo sabe: “Mi cuerpo, mis prāṇās, mi mente, mi intelecto, mi ignorancia”. Por
eso, igual que los brazaletes, los pendientes, las casas, etc., percibidos como “míos”,
son diferentes de uno mismo, así también las cinco envolturas, etc., percibidas como
“mías”, son diferentes de uno mismo, no son el Sí mismo.
madīya mi
eva mismo
VII. El Sí mismo.
41
ātmā tarhi kaḥ | saccidānandasvarūpaḥ ||
tarhi entonces.
42
satkim | kālatraye’pi tiṣṭhatīti sat ||
¿Qué es a sat (lo real, lo existente)? Sat es lo que existe en los tres períodos
del tiempo.
43
citkim | jñānasvarūpah ||
44
ānandaḥ kaḥ | sukhasvarūpaḥ ||
sva Propio
vijānīyāt (3ª sing opt vi√jñā IX) habría que conocer, discernir,
investigar, entender.
47
brahmāśrayā sattvarajastamoguṇātmikā māyā asti ||
Māyā, que mora en El brahman (que depende del Brahman para su existencia),
está constituida por las cualidades de sattva, rajas y tamas.
34
48
tata ākāśaḥ saṃbhūtaḥ | ākāśādvāyuḥ | vāyostejaḥ | tejasa āpaḥ |
adbhyaḥ pṛthivī ||
De ella (Brahman “con” māyā) nace el espacio; del espacio, el aire; del aire, el
fuego; del fuego, las aguas; de las aguas, la tierra.
(Son los cinco tanmātras (n): elemento simple, sutil)tataḥ: de ese/a/o, de él/ella/ello; ākāśa (m):
espacio, éter; saṃbhūta: nacido, producido, surgido; vāyu (m): aire, viento; tejas (n): fuego;
āpaḥ (nom pl de ap, f, agua; en skt clásico sólo se usa en pl): las aguas; adbhyaḥ (dat/abl pl
de ap): de las aguas; pṛthivī (f): tierra.
49
eteṣāṃ pañcatattvānāṃ madhye ākāśasya sāttvikāṃśācchrotrendriyaṃ
saṃbhūtam | vāyoḥ sāttvikāṃśāttvagindriyaṃ saṃbhūtam | agneḥ
sāttvikāṃśāccakṣurindriyaṃ saṃbhūtam | jalasya
sāttvikāmṣādrasanendriyaṃ saṃbhūtam | pṛthivyāḥ
sāttvikāṃśādghrāṇendriyaṃ saṃbhūtam ||
De entre estos cinco elementos, de la parte sáttvica del espacio nace el sentido del
oído; de la parte sáttvica del aire nace el sentido del tacto; de la parte sáttvica del
fuego nace el sentido de la vista; de la parte sáttvica del agua nace el sentido del
gusto; (y) de la parte sáttvica de la tierra nace el sentido del olfato.
eteṣām de estos
35
madhye entre
50
eteṣāṃ pañcatattvānāṃ
samaṣṭisāttvikāṃśānmanobuddhyahaṃkāracittāntaḥkaraṇāni
saṃbhūtāni ||
51
saṃkalpavikalpātmakaṃ manaḥ ||
saṃkalpa-vikalpa-ātmakaṃ manaḥ ||
La mente consiste en la deliberación y la indecisión.
52
niścayātmikā buddhiḥ ||
niścaya-ātmikā buddhiḥ ||
El intelecto consiste en la determinación.
53
ahaṃkartā ahaṃkāraḥ ||
ahaṃkartā ahaṃkāraḥ ||
Soy el hacerdor, es el ahamkāra. (El sentido) del “yo”.
aham yo
54
cintanakartṛ cittam ||
cintanakartṛ cittam ||
Citta (la memoria) es el proceso de pensamiento en concordancia con lo que ha
ocurrido antes.
55
manaso devatā candramāḥ | buddhe brahmā | ahaṃkārasya rudraḥ |
cittasya vāsudevaḥ ||
37
56
eteṣāṃ pañcatattvānāṃ madhye ākāśasya rājasāṃśādvāgindriyam
saṃbhūtam | vāyo rājasāṃśātpāṇīndriyaṃ saṃbhūtam | vahne
rājasāṃśātpādendriyaṃ saṃbhūtam | jalasya
rājasāṃśādupasthendriyaṃ saṃbhūtam | pṛthivyā
rājasāṃśādgudendriyaṃ saṃbhūtam ||
De entre estos cinco elementos, de la parte rajásica del espacio nace el órgano (de
acción) del habla; de la parte rajásica del aire nace el órgano de las manos; de la parte
rajásica del fuego nace el órgano de los pies; de la parte rajásica del agua nace el
órgano sexual; (y) de la parte rajásica de la tierra nace el órgano del ano.
rājasa rajásica
57
eteṣāṃ samaṣṭirājasāṃśātpañcaprāṇāḥ saṃbhūtāḥ ||
58
eteṣāṃ pañcatattvānāṃ tāmasāṃśātpañcīkṛtapañcatattvāni bhavanti ||
||
38
tāmasa tamásico.
59
pañcīkaraṇaṃ kathamiti cet | eteṣāṃ pañcamahābhūtānāṃ
tāmasāṃśa-svarūpamekamekaṃ bhūtaṃ dvidhā vibhajya
ekamekamardhaṃ pṛthaktūṣṇīṃ vyavasthāpya aparamaparamardhaṃ
caturdhā vibhajya svārdhamanyeṣu ardheṣu
svabhāgacatuṣṭayasaṃyojanaṃ kāryaṃ | tadā pañcīkaraṇaṃ bhavati ||
Si (se pregunta) cómo (se produce) la quintuplicación (es así): cada una de las partes
tamásicas de estos cinco grandes elementos se divide en dos partes (iguales); cada
primera mitad queda separada y por sí misma; cada segunda mitad se divide en cuatro
partes (iguales); y se une cada uno de los cuatro cuartos de cada (segunda) mitad
con (cada una de) las otras (primeras) mitades; entonces se completa la
quintuplicación.
kārya (gdvo √kṛ) debe ser hecho (ver gerundivo, kr+ac, etc.)
60
etebhyaḥ pañcīkṛtapañcamahābhūtebhyaḥ sthūlaśarīraṃ bhavati ||
61
evaṃ piṇḍabrahmāṇḍayoraikyaṃ saṃbhūtam ||
62
sthūlaśarīrābhimāni jīvanāmakaṃ brahmapratibimbaṃ bhavati ||
x-nāmaka se llama x, es x
63
sa eva jīvaḥ prakṛtyā svasmādīśvaraṃ bhinnatvena jānāti ||
41
bhinnatvena diferentemente
64
avidyopādhiḥ sannātmā jīva ityucyate ||
ucyate es llamado.
65
māyopādhiḥ sannīśvara ityucyate ||
66
evamupādhibhedājjīveśvarabhedadṛṣṭiḥ yāvatparyantaṃ tiṣṭhati
tāvatparyantaṃ janmamaraṇādirūpasaṃsāro na nivartate ||
67
tasmātkāraṇānna jīveśvarayorbhedabuddhiḥ svīkāryā ||
sarvajña omnisciente
tvam tú
asi eres
katham cómo
44
ubha ambos
69
iti cenna ||
iti cet na ||
70
sthūlasūkṣmaśarīrābhimānī tvampadavācyārthaḥ ||
sthūla-sūkṣma-śarīra-abhimānī tvam-pada-vācyārthaḥ ||
El significado literal de la palabra “tú” es el que se identifica erróneamente con los
cuerpos tosco y sutil.
71
upādhivinirmuktaṃ samādhidaśāsaṃpannaṃ śuddhaṃ caitanyaṃ
tvampadalakṣyārthaḥ ||
śuddha puro
72
evaṃ sarvajñatvādi-viśiṣṭa īśvaraḥ tatpadavācyārthaḥ ||
73
upādhiśūnyaṃ śuddhacaitanyaṃ tatpada-lakṣyārthaḥ ||
74
evam ca jīveśvarayoś caitanyarūpeṇābhede bādhakābhāvaḥ ||
sarva todos
te ellos
76
nanu jīvanmuktaḥ kaḥ | yathā deho’haṃ puruṣo’haṃ brahmaṇo’haṃ
śūdro’hamasmīti dṛḍhaniścayastathā nāhaṃ brāhmaṇo na śūdro na
puruṣaḥ kiṃtvasaṅgaḥ saccidānandasvarūpaḥ prakāśarūpaḥ
sarvāntaryāmī cidākāśarūpo’smi iti dṛḍha-niścaya-rūpa-aparokṣa-
jñānavān jīvanmuktaḥ ||
47
asmi soy
dṛḍha firme
brahma Brahman
eva ciertamente
iti así
78
karmāṇi katividhāni santīti cet āgāmisaṃcitaprārabdhabhedena
trividhāni santi ||
karmāṇi karmas
kati ¿cuántos?
79
jñānotpattyanantaraṃ jñānidehakṛtaṃ puṇyapāparūpaṃ karma yadasti
tadāgāmītyabhidhīyate ||
kṛta hecho
rūpam forma
tad eso
80
sañcitaṃ karma kim | anantakoṭijanmanāṃ bījabhūtaṃ sat
yatkarmajātaṃ pūrvārjitaṃ* tiṣṭhati tatsañcitaṃ jñeyam ||
50
ananta infinito
koṭi (f) diez millones (el número más elevado del sistema numérico
sánscrito)
x-bhūta que es x
81
prārabdhaṃ karma kimiti cet | idaṃ śarīramutpādya iha loka evam
sukhaduḥkhādipradaṃ yatkarma tatprārabdhaṃ bhogena naṣṭaṃ
bhavati prārabdhakarmaṇāṃ bhogādeva kṣaya iti ||
82
sañcitaṃ karma brahmaivāhamasmīti niścayātmakajñānena naśyati ||
naśyati es destruido
83
āgāmi karmāpi jñānena naśyati kiṃca āgāmikarmaṇāṃ
nalinīdalagatajalavajjñānināṃ sambandho nāsti ||
nasyati es destruido
kiṃca además
84
kiṃca ye jñāninaṃ stuvanti bhajanti arcayanti tānprati jñānikṛtaṃāgāmi
punyaṃ gacchati ||
Además, la buena acción futura realizada por el sabio va a los que alaban, sirven y
honran al sabio.
kiṃca ademas
ye los que
tān a ellos
kṛta hecho
gacchati va.
85
53
dviṣanti odian
kriyamāṇa (part que es hecho, que está siendo hecho, (n) acción
pres pas)
XIII. La liberación
86
tathā cātmavitsaṃsāraṃ tīrtvā brahmānandamihaiva prāpnoti ||
87
tarati śokamātmavit iti śruteḥ ||
88
tanuṃ tyajatu vā kāśyāṃ śvapacasya gṛhe’tha vā |
jñānasaṃprāptisamaye mukto’sau vigatāśayaḥ ||
iti smṛteśca ||
vā (ind) o
mukta liberado
asau él
55
XIV. Final
89
iti tattvabodhaprakaraṇaṃ samāptam ||