Está en la página 1de 25

Índice

01 INTRODUCCIÓN 04 COMPARACIÓN

02 LAS CARTAS DE CICERÓN 05 CONCLUSIÓN

03 TEXTOS A COMENTAR 06 BIBLIOGRAFÍA


01
Introducción
~ ¿Quién fue Cicerón? ~
"¿Hasta cuándo, Catilina, abusarás de nuestra paciencia?"
"Son la obra maestra de gente unida por un dolor común y de un siglo en que la
cortesía fingida no había todavía manchado de falsedad a todos."

Montesquieu
"Las cartas de Cicerón, en otro género de escritura, son la más recóndita e íntima
fuente de la historia de aquellos tiempos."

Leopardi
"El epistolario de Cicerón, por su vastedad y su importancia histórica y estilística,
es un singular documento de la prosa latina; revela no sólo la personalidad, sino
también la incesante actividad de este escritor que no tuvo tregua en confiar a la
palabra toda su existencia."

C. Marchesi
02
Cartas de Cicerón
~ Resumen ~
• Cartas a Ático (Epistulae ad Atticum)- 16 libros (68-44 a.C)
• Cartas a los amigos (Epistulae ad familiares)- 16 libros (62-43 a.C)
• Cartas a su hermano Quinto (Epistulae ad Quintum fratrem)- 3 libros (60-54 a.C)
• Cartas a Bruto (Epistulae ad Brutum)- 1 libro (43 a.C)
• Inscriptio o saludo inicial
El nombre del remitente, en nominativo; el del destinatario, en dativo, añadiendo a veces salutem
(sobreentendido dicit). Entre hermanos la fórmula es praenomen-praenomen (Marcus Quinto fratri
salutem); entre esposos, nomen-nomen (Tullius salutem dicit Terentiae suae); los no parientes,
cognomen-cognomen (Cicero Attico salutem).
• Corpus o texto
s.u.b.e.e.u. (Si vales bene est ego valeo) o similares.
• Subscritio/clausula o saludo final
Vale, valete o semejantes.
Otras fórmulas: cura ut ualeas, fac ut valeas, o frases menos estereotipadas.
A menudo, el texto se dictaba; en cambio, la subscriptio la escribía el remitente de su puño y letra,
como señal de «autenticidad» de la carta y de cortesía para con el destinatario.
LATINITAS VS SERMO COTIDIANUS
DILIGENTIA + SUAVITAS • Nuevas formaciones (facteon, sullaturit,
= lentulitas...)
ACCURATAE LITTERAE • Sustantivos verbales (denuntiatio,
praevaricator...)
• Uso del griego y de grecismos • Diminutivos (Pulchellus, Tulliola...)
(abundantes en las cartas a Ático) • Palabras compuestas con per- y sub-
• Citas (Ennio, Terencio...) (perisse, subturpiculus...)
• Uso de proverbios • Verbos compuestos con ad-, con-, de- y
• Uso de frases recurrentes y dis-
estereotipadas (inscriptio y subscriptio) • Frecuentativos (ventito)
• Elipsis e incisos • Híbridos (tocullio, pseudocato)
• Arcaísmos (ast=at; isto=istuc)
• + SINTAXIS
“Pero, después de todo, ¿qué piensas de mi estilo en las
cartas? ¿No hablo contigo en lengua vulgar? Claro que no se
escribe siempre con el mismo estilo. ¿Qué similitud hay entre
una carta y un discurso en un tribunal o en una reunión
pública? Es más, incluso en lo que respecta a los discursos en
los tribunales, no acostumbro a tratarlos todos con el mismo
estilo. Las causas privadas y las de poca importancia las
alegamos en un lenguaje más sencillo; las que afectan a la
existencia civil o a la reputación de un hombre, por supuesto,
en un estilo más ornamentado; pero las cartas tenemos por
costumbre redactarlas en el lenguaje de la vida cotidiana.
Bien, pero dejando pasar eso, ¿cómo se te ocurrió, mi querido
Peto, decir que nunca hubo un Papirio que no fuera plebeyo?”
Cic. Fam. 9. 21. 1-2.
03
Textos a comentar
~ Fragmenos en los que
observamos el latín vulgar ~
3.1 CARTAS A ÁTICO
Frag. 1 “Tú, por favor, hazme saber qué haces,
dónde piensas estar en cada momento, cómo
“Tu quaeso quid agas, ubi quoque tempore has dejado mis asuntos en Roma,
futurus sis, qualis res nostras Romae especialmente lo de los ochocientos veinte mil
reliqueris, maxime de XX et DCCC cura ut sestercios. Bastará para explicármelo una sola
sciamus. Id unis diligenter litteris datis quae carta mandada con el mayor cuidado, y que
ad me utique perferantur consequere[...] así me llegue sin falta. [...] Te hago este
Hoc tibi ita mando ut dubitem an etiam te encargo dudando si rogarte también que
rogem ut pugnes ne intercaletur.[...] Cicero luches para que no haya ningún intercalar. [...]
meus, modestissimus et suavissimus puer, Mi Marco, un muchacho sumamente
tibi salutem dicit. Dionysium semper reservado y amable, te saluda. A Dionisio,
equidem, ut scis, dilexi, sed cotidie pluris como sabes, siempre lo he estimado, pero
facio et me hercule in primis quod te amat cada día lo aprecio más y ante todo, por
nec tui mentionem intermitti sinit.” Cic. Hércules, debido a que te quiere y no permite
Att. 5. 9. que se deje de mencionarte.”
Frag. 2
“Quid est praeterea? Nihil sane nisi illud. Valde “¿Qué más hay? La verdad es que nada
me Athenae delectarunt urbe dumtaxat et excepto aquello de que Atenas me ha gustado
urbis ornamento et hominum amore in te et mucho, al menos por la ciudad y su
in nos quadam benevolentia; sed mu<tata ornamentación y el aprecio que te tiene la
mu>lta. Philosophia sursum deorsum, si gente; conmigo, una cierta amabilidad; pero
quidem est in aristo, apud quem eram. Nam hay muchas cosas cambiadas. La filosofía,
xenonem tuum vel nostrum potius quinto patas arriba. Si queda algo, está en Aristo, con
concesseram, et tamen propter vicinitatem quien me hospedo; pues tu (o más bien,
totos dies simul eramus. Tu velim cum «nuestro») Jenón se lo he cedido a quinto;
primum poteris tua consilia ad me scribas, ut aunque, por ser vecinos, estamos juntos todo
sciam quid agas, ubi quoque tempore, el día. Tú, por favor, escríbeme en cuanto
maxime quando Romae futurus sis.” puedas tus planes para que sepa qué haces,
Cic. Att. 5. 10. dónde vas a estar en cada momento y de
manera especial cuándo en Roma.”
Frag. 3
“Scr. In castris ad Pindesissum XII Kal. Ian. “(Campamento junto a Pindeniso, 19 de
An. 703 diciembre del 703 (51)
Cicero Attico salutem. Cicerón saluda a Ático.
Saturnalibus mane se mihi pindenissitae dediderunt El día de los Saturnales, por la mañana, se me
septimo et quinquagesimo die postquam oppugnare rindieron los pindenisitas, a los cincuenta y
eos coepimus.“Qui malum! Isti Pindenissitae qui seis días de haber empezado a asediarlos”.
sunt?” Inquies;“nomen audivi numquam.” Quid ego «¡Qué diablos!, ¿Quiénes son esos
faciam? Num potui Ciliciam Aetoliam pindenisitas?», Dirás, «nunca he oído su
aut Macedoniam reddere? Hoc iam sic habeto nec nombre». Y ¿qué le hago yo? ¿Acaso he podido
hoc exercitu nec hic tanta negotia geri potuisse. cambiar Cilicia por Etolia o Macedonia? Pues
Quae cognosce ἐν ἐπιτομῇ; sic enim concedis mihi entérate ya de que yo con este ejército y aquí
proximis litteris.” no podía haber llevado a cabo acciones tan
Cic. Att. 5. 20. grandes: conócelas “en resumen”, pues así me
lo permites en tu última carta.”
Frag. 4 “Por otra parte, te escribiré lo que sigue
“con mayor misterio”; tú sagazmente te
lo olerás. “El liberto de mi mujer (sabes
“Illud praeterea μυστικώτερον ad te scribam, tu
sagacius a odorabere. Τῆς δάμαρτός μου ὁ quién digo) me ha parecido últimamente,
ἀπελεύθερος (οἶσθα ὃν λέγω) ἔδοξέ μοι según algunas expresiones casuales e
πρώην, ἐξ ὧν ἀλογευόμενος παρεφθέγγετο, incoherentes, haberse guisado las
πεφυρακέναι τὰς ψήφους ἐκ τῆς ὠνῆς τῶν cuentas relativas a la venta de las
ὑπαρχόντων τῶν τοῦ κροτωνιάτου propiedades del tiranicida de Crotona.
τυραννοκτόνου. Δέδοικα δὴ μή τι...Νοήσῃς. Temo que pienses que... Ocúpate tú solo
Εἷς δήπου τοῦτο δὴ περισκεψάμενος τὰ de ello, investigándolo bien, y asegura el
λοιπὰ ἐξασφάλισαι.. Non queo tantum resto”. No puedo escribirte todos mis
quantum vereor scribere; tu autem fac ut temores; pero tú haz que una carta vuele
mihi tuae litterae volent obviae. Haec a mi encuentro. Estas cosas te las escribo
festinans scripsi in itinere atque agmine. apresuradamente en ruta y en columna
Piliae et puellae Caeciliae bellissimae militar. Saluda a Pilia y a la niña Cecilia,
salutem dices.” tan guapísima.”
Cic. Att. 6. 4.
Frag. 1 3.2 CARTAS SUS FAMILIARES
“Tulio saluda a su querida Terencia y el padre
“Scr. Menturnis viii K. Febr. a. 705 (49). TVLLIVS a su hija Tulia, sus dos corazones, así como
TERENTIAE ET PATER TVLLIAE, DVABVS Cicerón a la mejor de las madres y a la más
ANIMIS SVIS, ET CICERO MATRI OPTIMAE, dulce de las hermanas. [...] Quisiera que
SVAVISSIMAE SORORI S. D. [...] vuestra reflexión sobre todo esto la
His de rebus velim cum Pomponio, cum Camillo, cum compartierais con Pomponio, con Camilo y
quibus vobis videbitur, consideretis, ad summam con quien os parezca oportuno. En definitiva,
animo forti sitis. Labienus remmeliorem fecit; tened buen ánimo. Labieno ha mejorado
adiuvat etiam Piso, quod ab urbe discedit et nuestra situación. También contribuye Pisón,
sceleris condemnat generum suum. Vos, meae ya que abandona la ciudad e incrimina a su
carissimae animae, quam saepissime ad me propio yerno. Vosotras, vidas mías, bien
scribite et vos quid agatis et quid istic agatur. amadas, informadme con la mayor frecuencia
Quintus pater et filius et Rufus vobis s. d. valete. posible sobre vuestras actividades y sobre los
VIII K. Feb. Menturnis.” sucesos de Roma. Os saludan Quinto padre y
Cic. Fam. 14. 14. 1-2. Quinto hijo, así como Rufo. Adiós. Minturnas,
23 de enero.”
Frag. 2
“Scr. Brundisi K. Sept. a. 707 (47). TVLLIVS S. D.
TERENTIAE SVAE.
S. v. b. e. v. nos cotidie tabellarios nostros
exspectamus. qui si venerint, fortasse erimus
certiores quid nobis faciendum
sit, faciemusque te statim certiorem. “Tulio saluda a su querida Terencia. Espero
valetudinem tuam cura diligenter. vale. K. que estés bien tal como es mi caso. Espero
Septemb.” cada día mis correos. En cuanto lleguen,
Cic. Fam. 14. 22. probablemente estaré más seguro sobre qué
debo hacer e, inmediatamente, te mantendré
al corriente. Cuida con esmero de tu salud.
Adiós. 1 de septiembre.”
04
Comparación
~ Discursos VS Cartas ~
DISCURSO CARTA

“Quae precatus a dis immortalibus sum, iudices, more “Brundisio profecti sumus a. d. ii K. Mai.; per
institutoque maiorum illo die quo auspicato comitiis centuriatis Macedoniam Cyzicum petebamus.
L. Murenam consulem renuntiavi, ut ea res mihi fidei O me perditum, o adflictum! quid enim nunc? rogem te
magistratuique meo, populo plebique Romanae bene atque ut venias, mulierem aegram et corpore et animo
feliciter eveniret, eadem precor ab isdem dis immortalibus ob confectam? non rogem? sine te igitur sim? opinor, sic
eiusdem hominis consulatum una cum salute obtinendum, et ut agam : si est spes nostri reditus, eam confirmes et rem
vestrae mentes atque sententiae cum populi Romani adiuves; sin, ut ego metuo, transactum est, quoquo
voluntatibus suffragiisque consentiant, eaque res vobis modo potes ad me fac venias. unum hoc scito: si te
populoque Romano pacem, tranquillitatem, otium habebo, non mihi videbor plane perisse.
concordiamque adferat. quod si illa sollemnis comitiorum Sed quid Tulliola mea fiet? iam id vos videte; mihi deest
precatio consularibus auspiciis consecrata tantam habet in se consilium. sed certe, quoquo modo se res habebit, illius
vim et religionem quantam rei publicae dignitas postulat, idem misellae et matrimonio et famae serviendum est. quid?
ego sum precatus ut eis quoque hominibus quibus hic consulatus Cicero meus quid aget? iste vero sit in sinu semper et
me rogante datus esset ea res fauste feliciter prospereque complexu meo.
eveniret.” Cic. Mur. 1. Non queo plura iam scribere; impedit maeror.”
Cic. Fam. 14. 4. 3.
DISCURSO CARTA
“Jueces, las plegarias que elevé a los dioses inmortales, “Parto de Brundisio el 29 de abril, para dirigirme a
siguiendo el uso establecido, el día que proclamé cónsul a Cícico por Macedonia.
Licinio Murena al frente de las centurias reunidas; aquellas ¡Ay pobre, triste de mí! ¿Y ahora, qué? ¿Cómo voy a
plegarias cuyo objeto era obtener que la elección fuera feliz, pedirte que vengas a ti, una mujer enferma y consumida
afortunada para mi magistratura, favorable para los patricios en cuerpo y alma? ¿No te lo he de pedir? ¿He de quedar,
y para los plebeyos, vuelvo en este instante a dirigirlas a los por tanto, sin tu compañía? Creo que así lo haré: si hay
mismos inmortales dioses pidiéndoles que Murena sea alguna esperanza de retorno, tú la harás firme y la
mantenido en sus derechos de cónsul y de ciudadano; que favorecerás. Pero si, como me temo, todo ha terminado,
vuestros pensamientos y opiniones coincidan con las procura por cualquier medio venir a mi lado. Has de
intenciones y los sufragios del pueblo; y que de esa saber tan solo esto: si en un futuro estás a mi lado, no
coincidencia resulten para vosotros y para la república, la tendré la sensación de haber muerto del todo.
paz, el sosiego y la concordia. Si mi plegaria solemne, Por otra parte, ¿qué será de mi pequeña Tulia? Ocupaos
consagrada en los comicios, tiene toda la fuerza, toda la vosotros. Yo no tengo capacidad de decisión. Pero,
autoridad religiosa digna de la majestad de la república, desde luego, se pongan como se pongan las cosas, hay
sabed que no me he dispensado de pedir al mismo tiempo, que atender al matrimonio y al buen nombre de esta
en mi nombre, que los ciudadanos en quien a propuesta mía pobrecilla. ¿Qué más? Mi amado Cicerón, ¿qué hará?
recayera la elección, jamás tuvieran motivo para otra cosa Este al menos debería estar siempre acurrucado entre
que para felicitarse.” mis brazos.
No puedo seguir escribiendo. Me lo impide el dolor.”
05
Conclusión
~ ¿Cuál es su importancia? ~
Amamus Ciceronem
06
Bibliografía
Webgrafía
- Abbreviations. (s. f.). Oxford Scholarly Editions Online.
https://www.oxfordscholarlyeditions.com/page/abbreviations
- Admin. (2020, 15 septiembre). Fragmentos destacados de los discursos de Cicerón.
IMPERIVM. https://www.imperivm.org/fragmentos-destacados-de-los-discursos-
de-ciceron/?utm_content=cmp-true
- De Enciclopedias, R. (s. f.). Epístolas de Cicerón | Crítica de libros.
https://www.criticadelibros.com/sin-clasificar/epistolas-de-ciceron/
- ecturalia.com. (2008). Cartas - Marco Tulio Cicerón. Lecturalia.
https://www.lecturalia.com/libro/57245/cartas
- PerseusCatalog. (s. f.). https://catalog.perseus.org/
- The Project Gutenberg eBook of the Letters of Cicero, Vol I, by Evelyn S. Shuckburgh. (s.
f.). https://www.gutenberg.org/files/21200/21200-h/21200-h.htm#LXI_F_XIV_4
Bibliografía
- Antón, B. (s. f.). La epistolografía romana: Cicerón, Séneca y Plinio [PDF]. Universidad
Pontificia de Salamanca, 106-148.
- Baños, J. M. (2000). Cicerón. Ediciones Clásicas
- Cicerón, M. T. (1996). Cartas: Cartas a Ático (Cartas 1-161D): Vol. I (M. Rodriguez-
Pantoja Márquez, Trad.; 1o). Gredos.
-Cicerón, M. T. (2008). Cartas : Cartas a los familiares (Cartas 1-173): Vol. III (J. A. Beltrán,
Trad.; 1o). Gredos.
- de Oviedo, R. (s. f.). Cartas de Cicerón con breves argumentos y notas (Tercera edición
corregida) [PDF]. Universidad Autónoma de Nuevo León.
- Frost Abbott, F. (1897). Commentary on Selected Letters of Cicero [PDF]. The
Atheneum Press.
- Hiriart, H. (s. f.). Cartas a Ático de Marco Tulio Cicerón. Revista de la Universidad de
México, 92-93.
- Shackleton Bailey, D. R. (Ed.). (1968). Cicero’s letters to Atticus: Vol. III (D. R. Shackleton
Bailey, Trad.; 1o). Cambridge at the University Press.
- Yelverton Tyrrell, R. (Ed.). (1965). Cicero in his letters (19o). Macmillan St Martin’s Press.
Valete
amici!

También podría gustarte