Está en la página 1de 275

CróniCa

del Constituyente

Djed Bórquez

bIbLIotECA
CoNStItuCIoNAL

INEhrM-IIJ

S ecretaría de e ducación P ública


i nStituto de i nveStigacioneS J urídicaS - unam
i n S t i tuto n acional de e StudioS H iStóricoS de laS r evolucioneS de m éxico
Crónica
Juan de dioS boJórquez (1892-1967) nació en San Mi-
guel de horcasitas, Sonora, el 8 de marzo de 1892. Inge-
niero agrónomo y escritor que publicó bajo el pseudónimo
del
Djed bórquez. Fue diputado constituyente; diputado a la
XXIX Legislatura del Congreso de la unión; ministro de Constituyente
México en honduras, Guatemala y Cuba; secretario de
Gobernación (1934-1935). Entre varias, ss autor de las
obras: Yorem Tamegua (1923); Calles (1925); El Héroe de
Nacozari (1926); Orientaciones de la estadística en Mé-
xico. Conferencia sustentada en la Sociedad Mexicana de
Geografía y Estadística, el 14 de mayo de 1929; Sonot, libro
semi-salvaje de amor y rebeldía (1929); 15 cuentos juveniles
(1931); Lázaro Cárdenas. Líneas biográficas (1933); Cró-
nica del Constituyente (1938, 1985, 1992); Los agrónomos
de México (1959).
El libro que el lector tiene en sus manos, publicado
por primera vez en 1938, 21 años después de la reunión del
Congreso Constituyente en Querétaro, es un ameno relato
de la conformación del colegio electoral, el inicio de las
sesiones, los primeros debates, la discusión de los artículos,
las divisiones del Congreso. Constituye una emotiva narra-
tiva del proceso que culminó con la elaboración de nuestra
Carta Magna, de la pluma de uno de sus participantes.
BIBLIOTECA
CONSTITUCIONAL

INEHRM-IIJ

C omité pa r a l a C onmemor ación


del C entena r io de l a C onstitución Política
de los E sta dos U nidos M ex ica nos

Crónica
E nr ique P eña Nieto
Presidente de los Estados Unidos Mexicanos

José G onzá lez Mor fín R aúl C erva ntes A ndr a de




Presidente de la Cámara de Diputados
del Congreso de la Unión
Presidente de la Cámara de Senadores
del Congreso de la Unión del
Jua n N. Silva M eza
Presidente de la Suprema Corte de Justicia de la Nación
y del Consejo de la Judicatura Federal
Constituyente
R epr esen ta n tes
Poder Ej ecu t i vo Feder a l

M iguel Á ngel O sor io C hong E milio C huay ffet C hemor


Secretario de Gobernación Secretario de Educación Pública

Poder L egi sl at i vo Feder a l Dj e d B órqu e z


A r noldo O choa G onzá lez E nr ique Burgos G a rcí a
Diputado Federal Senador de la República

Pode r Ju dic i a l de l a Feder ación

José R a món C ossío D í a z M a nuel E r nesto S a lom a Ver a


Ministro de la Suprema Corte Magistrado Consejero
de Justicia de la Nación de la Judicatura Federal

Patr ici a G a lea na


Secretaria Técnica

Consejo a se sor

Sonia Alcántara Magos Rolando Cordera Campos Arnaldo Córdova


Héctor Fix-Zamudio Sergio García Ramírez Javier Garciadiego
Andrés Garrido del Toral Olga Hernández Espíndola Sergio López Ayllón
Instituto de Investigaciones Jurídicas-unam
Aurora Loyo Brambila Ricardo Pozas Horcasitas Pedro Salazar Ugarte
Instituto Nacional de Estudios Históricos de las Revoluciones de México
Gloria Villegas Moreno
México, 2014
Con ten ido
Secretaría de Educación Pública
Secretario de Educación Pública
Emilio Chuayffet Chemor
Subsecretario de Educación Superior
Fernando Serrano Migallón

Instituto Nacional de Estudios Instituto de Investigaciones Jurídicas-unam


Históricos de las Revoluciones de México

Directora General Director I n t roducc ión


Patricia Galeana Dr. Héctor Fix-Fierro
Patricia Galeana .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix
Consejo Técnico Consultivo Secretaria Académica
I nstituto Nacional de E studios H istóricos
Fernando Castañeda Sabido, Dra. Mónica González Contró
de las R evoluciones de M éxico
Luis Jáuregui, Álvaro Matute, Jefa del Departamento de Publicaciones
Érika Pani, Ricardo Pozas Horcasitas, Dra. Elvia Lucía Flores Ávalos
Salvador Rueda Smithers,
Adalberto Santana Hernández,
P r e se n tac ión
Enrique Semo, Mercedes de Vega Armijo Oscar Cruz Barney . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiii
y Gloria Villegas Moreno. I nstituto de I nvestigaciones Jurídicas-unam

Primera edición: Editorial Botas, 1938


Segunda edición: Partido Revolucionario Institucional (pri), 1985
Cron ic a del Const i t u y e n t e
Tercera edición: inehrm, 1992 de Dj ed B órqu e z
Cuarta edición: inehrm-iij-unam, 2014
pr i m er a pa rte
Primera reimpresión de la cuarta edición: inehrm-iij-unam, 2014

ISBN: 978-607-9276-57-7, Biblioteca Constitucional (obra completa) Albores del Siglo xx. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
ISBN: 978-607-9276-60-7, Crónica del Constituyente Plan de San Luis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Agricultura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Derechos reservados El Cuartelazo.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
© Instituto Nacional de Estudios Históricos La Revolución Constitucionalista. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
de las Revoluciones de México (inehrm)
Francisco I. Madero núm. 1, San Ángel, El Plan de Guadalupe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Del. Álvaro Obregón, México, 01000, D. F. Sonora en 1913 y 1914. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
w w w. i n e h r m . g o b . m x ¡Veracruz!.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Decreto del 12 de diciembre de 1914. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
© Instituto de Investigaciones Jurídicas (iij-unam)
Circuito Maestro Mario de la Cueva s/n Las grandes batallas.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Ciudad de la Investigación en Humanidades Decreto de Obregón sobre el Salario Mínimo.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Ciudad Universitaria, 04510, México, D. F.
En México: 1916. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
w w w. j u r i d i c a s . u n a m . m x Decreto del 14 de septiembre de 1916. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Convocatoria al Constituyente.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Impreso y hecho en México
VI • Con te n i d o C on t e n ido • V I I

segu n da pa rte Libertad municipal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300


Contra los vicios y en pro del trabajo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
Sesiones preliminares.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Noche del 23 de enero. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
Colegio Electoral.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Últimos trabajos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
1o. de diciembre de 1916. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
El 115: Municipio Libre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Henos aquí. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
¿Estado seco?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Primeros debates sobre la Constitución. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
63a. sesión ordinaria.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Profundizando.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Experiencia adquirida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
Paréntesis A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
64a. sesión ordinaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Sigue el Artículo Tercero.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
La lucha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
División del Congreso. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Manifiesto a la Nación.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
Libertad de Imprenta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
65a. sesión ordinaria.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Paréntesis B.— El Congreso por dentro. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
66a. sesión ordinaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
Libertad de reunión.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
La sesión permanente. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
El Artículo xvi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Continúa la sesión permanente. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453
Aclaraciones y Artículo 18. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Al terminar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
Hacia el Artículo 123. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
La despedida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
Seguimos en el 5o.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Historieta Re-Constituyente. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490
Otros artículos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Las reformas a la Constitución. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
Enero de 1917. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Las reformas posteriores. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495
Triunfan las izquierdas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Frutos obtenidos.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498
La lucha parlamentaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Cinco siluetas de constituyentes.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
Sesiones borrascosas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Jara. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
El lío territorial. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Lizardi.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
La ciudadanía continental. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Monzón.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
Mucho trabajo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Múgica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
El fuero militar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Rojas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
Protocolo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Nota final. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513
Trabajos ordinarios.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Nómina alfabética. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
El Congreso madura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Un proyecto memorable. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Un voto particular de Jara.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
La división de poderes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Contra la monotonía. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
El Banco Unico de Emisión. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Sigue el Artículo 28. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Varios artículos importantes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Comentarios. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Nacionalidades.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Del Poder Judicial. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Sesión dominical. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


In troducción

Patricia Galeana
Instituto Nacional de Estudios H istóricos
de las R evoluciones de M éxico

B ajo el seudónimo “Djed Bórquez”, Juan de Dios Bojórquez


escribió la Crónica del Constituyente publicada en 1938. Con
un estilo ameno y sencillo nos da su visión de la situación anterior,
durante y después del Congreso Constituyente de Querétaro. Divide
su obra en dos partes. En la primera, expone los antecedentes de la
conformación de esta gran asamblea, haciendo particular referencia a
la situación en que se encontraba nuestro país en los albores del siglo
xx, derivada de la dictadura de Porfirio Díaz, así como a la contri-
bución de las ideas de los hermanos Flores Magón para darle fin al
régimen porfirista.
Este apartado incluye los principales documentos del proceso re-
volucionario: el Plan de San Luis; el Plan de Guadalupe con sus re-
formas y adiciones; el Decreto sobre el salario mínimo, que expidió el
general Álvaro Obregón en su calidad de Jefe del Ejército de Opera-
ciones, autorizado por Carranza, en nombre de la Revolución. Tam-
bién aparece la Convocatoria al Congreso Constituyente de Queréta-
ro del que, a sus 24 años, Bojórquez fue integrante como diputado
suplente por el 4º distrito de Villa de Altar, Sonora, su estado natal.
En la segunda parte de esta Crónica, Bojórquez refiere lo sucedido en
las sesiones preliminares del Congreso, que se llevaron a cabo tanto
en la antigua Academia de Bellas Artes de Querétaro como en el Colegio
Electoral. Continúa con la sesión inaugural del período único de sesiones

◆ IX ◆
X • In troducción Pat r ic ia Ga l e a na • X I

del Constituyente. Destaca las ideas de Venustiano Carranza en su Como escritor, Juan de Dios Bojórquez cuenta con una amplia
proyecto de Constitución: la reivindicación del juicio de amparo, para obra en distintos géneros; escribió novela, relato, biografías, crónicas
que los derechos y libertades se garanticen; entre esos derechos inclu- y ensayos, entre los que podemos destacar: Calles (1923), Pasando
yen la propiedad de la tierra; la facultad del Congreso para expedir le- por París (1929), La Inmigración Española en México (1932), Lázaro
yes en materia laboral en beneficio de la clase obrera; la independencia Cárdenas. Líneas biográficas (1933), Obregón, aspectos de su vida, en
de los poderes y la inoperancia de la vicepresidencia. colaboración con Juan de Dios Robledo et al. (1935), además de esta
Bojórquez continúa su Crónica conforme al desarrollo de las se- Crónica del Constituyente (1938) y de Forjadores de la Revolución
siones del Constituyente. Hace constar que para su descripción se mexicana (1960), entre otras.2
está apegando en todo momento a la verdad histórica y que el Diario Su Crónica del Constituyente se enriquece con el análisis del au-
de los Debates del Constituyente le ha servido de guía. Destaca los tor sobre las corrientes ideológicas más representativas que prevale-
grandes debates de los artículos 3º, 27 y 123, que buscaron dar sa- cían al interior de la asamblea, tanto de radicales o jacobinos como
tisfacción a las demandas de la Revolución en materias de educación, de aquellos que defendían las tesis carrancistas. Contiene también
propiedad de la tierra y derechos laborales, respectivamente. Otros diversas imágenes de la época desde la primera página de la Constitu-
temas que pone de relieve son el municipio, el fuero militar y la li- ción, una fotografía de Venustiano Carranza, de las diputaciones de
bertad de cultos. Al concluir su obra exclama: “¿Se explican ahora el Sonora y de Coahuila. Destaca aquella con los integrantes de la Co-
regocijo y la emoción de los constituyentes, al terminar sus labores, misión de Estudio del artículo 123 constitucional que dieron vida al
el 31 de enero de 1917?” precepto fundamental para la vida de nuestro país sobre el derecho a
Juan de Dios Bojórquez nació el 8 de marzo de 1892, en San Mi- un trabajo y salarios justos; en ésta aparecen Luis G. Monzón, Pastor
guel de Horcacitas del Estado de Sonora y en 1912 obtuvo el título Rouaix, Francisco J. Múgica, Cándido Aguilar, Heriberto Jara, An-
de Ingeniero Agrónomo por la Escuela Nacional de Agricultura, con drés Molina Enríquez, Jorge E. von Versen y Héctor Victoria, entre
sede en el Convento de San Jacinto, en la ciudad de México, antece- otros. También se incluyen las dos fotografías más representativas del
dente de la actual Universidad Autónoma de Chapingo. momento histórico del juramento a la Constitución, por los diputa-
En 1913, Bojórquez se incorporó al movimiento Constitucio- dos constituyentes y por Venustiano Carranza en el antiguo Teatro
nalista en contra de Victoriano Huerta. Posteriormente, ingresó a Iturbide o Teatro de la República.
trabajar a la Secretaría de Fomento y Comunicaciones que marcó el Además de referir la parte formal del Congreso Constituyente,
comienzo de una activa vida política, diplomática y periodística al Bojórquez nos da la reseña del banquete que los diputados consti-
llegar a ser secretario de la Comisión Local Agraria de Sonora, di- tuyentes ofrecieron a Venustiano Carranza al concluir las sesiones la
putado constituyente, ministro de México en Honduras, Guatema- noche del miércoles 31 de enero de 1917. En él, Luis Manuel Ro-
la y Cuba, Secretario de Gobernación, diputado federal, entre otros jas, Presidente del Constituyente de Querétaro, dirigió un elogioso
cargos públicos, así como fundador de El Sector, con oficiales del discurso al Primer Jefe: “Usted conoce a fondo las necesidades y as-
ejército mexicano partidarios del general Álvaro Obregón (1915); piraciones del pueblo mexicano, usted conoce muy bien la fecunda
en ese mismo año fue director de El Instante, y en 1931 lo fue de y práctica historia de este país, y ha vivido muchas de sus páginas
El Nacional.1 angustiosas y amargas; usted conoce muy bien a los hombres con sus

2
Sonot (1917), Yorem Tamegua (1923), Apuntes sobre la vida del General Jesús M.
Garza (1923), El Héroe de Nacozari (1926), El Mundo es Igual (1930), Champ (1932),
1
Diccionario de Escritores Mexicanos, Centro de Estudios Literarios, unam, México, “María Madre” del archipiélago Islas Marías en el Océano Pacífico (1937) y Hombres y
1967, pp. 45 y 46. aspectos de México en la tercera etapa de la revolución (1964).

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


X II • In troducción

naturales pasiones y flaquezas, porque cinco años de lucha enseñan Pr e sen tación
más que cinco siglos de la vida tranquila de los pueblos”.
Este discurso sirvió de corolario a la transcendente obra de Ca-
rranza al elaborar el proyecto de Constitución que sirvió de base a Oscar Cruz Barney*
la discusión y aprobación de la reforma integral a la Constitución de
Instituto de Investigaciones Jurídicas-unam
1857.
Para concluir su Crónica, Bojórquez hace una interesante sem-
blanza de cinco diputados constituyentes que distingue por su parti-
cipación tanto en las sesiones de la asamblea como en el movimiento
revolucionario: Heriberto Jara, Fernando M. Lizardi, Luis G. Mon-
zón, Francisco J. Múgica y Luis Manuel Rojas.
En el marco de la conmemoración del Centenario de la Cons-
titución Política de los Estados Unidos Mexicanos, el Instituto de
Investigaciones Jurídicas de la unam y el Instituto Nacional de Es-

H
tudios Históricos de las Revoluciones de México reeditan la Crónica
del Constituyente de Juan de Dios Bojórquez, fuente primaria para acia 1903 se hicieron los preparativos de la sexta reelección de
nuestra historia constitucional. Díaz para el periodo 1904-1910. Porfirio Díaz, que contaba
ya con 73 años de edad, accedió a la creación de la vicepresidencia (que
◆ pasó a ocupar Ramón Corral en 1904) para que en caso de fallecimiento
hubiera alguien que llenara el vacío presidencial. En 1908, Díaz decla-
ró ante el periodista estadounidense Creelman que tenía el firme deseo
de separarse de la Presidencia de la República y que miraría como una
bendición el surgimiento de un partido de oposición. Así, se pensó
en Bernardo Reyes como candidato presidencial; sin embargo, éste no
aceptó la candidatura y Díaz le dio una comisión en el exterior. Entonces
surgió Francisco I. Madero, quien en ese año publicó el libro La sucesión
presidencial en 1910. En él Madero proponía la organización de un parti-
do cuyo objetivo fuera alcanzar la libertad del sufragio y la no reelección.
*
Expresidente del Ilustre y Nacional Colegio de Abogados de México, Senador
de la Unión Iberoamericana de Colegios y Agrupaciones de Abogados uiba, Secretario
Regional-Región ii (América) de la Union Internationale des Avocats. Cruz Distinguida
de Primera Clase de la Orden de San Raimundo de Peñafort, Gran Cruz al Mérito en
el Servicio de la Abogacía que concede el Consejo General de la Abogacía Española,
Cruz de San Ivo del Real e Ilustre Colegio de Abogados de Zaragoza, Medalla de
Honor del Ilustre Colegio de Abogados de Madrid, Mención de Honor del Ilustre
Colegio de Abogados de Sevilla, Miembro de Honor del Ilustre Colegio de Abogados
de Valencia, Medalla al Mérito del Ilustre Colegio de Abogados de Oviedo. Académico
de la Academia Mexicana de Jurisprudencia y Legislación, Investigador Nacional Nivel
iii, Investigador del Instituto de Investigaciones Jurídicas de la unam. Premio Nacional
Malinalli 2013.

biblioteca constituciona l inehrm - i i j ◆ XIII ◆


X IV • Pre se n tación O s ca r C ru z B a r n e y • X V

El gobierno propuso a Díaz y a Corral para la presidencia y vice- de la renuncia y asesinato de Madero y José María Pino Suárez. Ante
presidencia de la República en el periodo que iniciaría en 1910. Por esta nueva situación, Venustiano Carranza, gobernador de Coahuila, se
su parte, Madero fue postulado junto con Vázquez Gómez. Sin em- pronunció el 19 de febrero de 1913 y desconoció a Huerta. A Carranza
bargo, los resultados de las elecciones fueron por completo favorables se unió el gobernador de Sonora, y se inició la etapa Constitucionalista
a Díaz, y Madero fue aprehendido y enviado a San Luis Potosí. Des- de la Revolución, que pretendía restaurar la vigencia de la Constitución
pués de algunos días, lo pusieron en libertad y escapó de la vigilancia de 1857. Expidieron el Plan de Guadalupe en la hacienda del mismo
del gobierno para refugiarse en Estados Unidos.1 nombre, Coahuila, signado por distinguidos militares como Jacinto B.
La Revolución se inició con el Plan de San Luis del 5 de octubre de Treviño y Lucio Blanco. A partir de entonces, Carranza quedó a cargo
1910, que señaló las seis de la tarde del 20 de noviembre para el levan- de la legitimidad constitucional, que ejerció como presidente interino de
tamiento. En mayo de 1911, Díaz partió de Veracruz rumbo a Europa, la República y al frente del Ejército Constitucionalista.
luego de que Madero fue aclamado en la capital.2 El Plan, compuesto por siete artículos, se pronunciaba por el des-
Las lagunas que dejó el movimiento de Madero trataron de llenarse conocimiento del general Victoriano Huerta; se refería a los Poderes
con nuevos movimientos, como el de Emiliano Zapata en el estado de Legislativo y Judicial, los gobiernos de los estados fieles al usurpador,
Morelos, quien expidió el Plan de Ayala el 28 de noviembre de 1911, la designación de Carranza como primer jefe del Ejército Constitu-
en Villa de Ayala, Morelos, con el lema: “Reforma, Libertad, Justicia y cionalista y presidente interino de la República y a la convocatoria de
Ley”, suscrito por los generales Emiliano y Eufemio Zapata, Otilio E. elecciones generales una vez logrado el restablecimiento de la paz.
Montaño, Jesús Morales, Próculo Capistrán y Francisco Mendoza, así Victoriano Huerta fue derrocado el 13 de agosto de 1914, con
como otros militares. El plan trataba de la restitución de los terrenos, los Tratados de Teoloyucan se entregó la capital al Ejército Constitu-
montes y agua a los ciudadanos y pueblos cuando éstos comprobaran cionalista y se disolvió el Ejército Federal.
su calidad de propietarios con los títulos correspondientes. Establecía Tiempo antes de los tratados se habían reunido en Torreón los re-
además las bases para dotar de tierras, montes y aguas a los ciudada- presentantes de las divisiones del Norte y del Nordeste para terminar
nos y pueblos; con tal objeto se expropiaría, previa indemnización, la con las dificultades surgidas entre éstos y Carranza. De tales reuniones
tercera parte de los monopolios a los propietarios, para entregárselas a resultó el Pacto de Torreón, que limitaba, a título de modificaciones al
ciudadanos y poblaciones a fin de crear ejidos, colonias, fundos legales Plan de Guadalupe, los poderes de Carranza y establecía varias medidas
y campos de sembradura o de labor. en beneficio de los obreros y campesinos mediante el repartimiento de
Los hacendados, científicos y caciques que se opusieran al Plan de tierras. Este Plan lo firmaron José Isabel Robles, Miguel Silva, Manuel
Ayala serían sancionados con la nacionalización de dos terceras partes Bonilla y Roque González Garza L., por la División del Norte, y Anto-
de sus tierras, montes y aguas, las que se destinarían a cubrir las indem- nio I. Villarreal, Cesáreo Castro, Luis Caballero y Ernesto Meade Fierro
nizaciones de los adeudos, caídos en la defensa del Plan. por la del Nordeste.
En el norte de la República se alzaron Orozco, Félix Díaz y Ber- Carranza no aceptó el Plan de Torreón. Sin embargo la Conven-
nardo Reyes. ción de Aguascalientes de jefes militares, inaugurada en la ciudad de
En 1913, con el movimiento de La Ciudadela, encabezado por el México el 14 de octubre y trasladada por Carranza a Aguascalien-
general Manuel Mondragón, Victoriano Huerta tomó el poder después tes, se derivó de ese plan. La Convención actuó en distintos lugares
con diferentes titulares del Poder Ejecutivo; en Cuernavaca preparó
1
Emilio Rabasa, La evolución histórica de México, Librería de la viuda de Ch. el programa revolucionario que se firmó más tarde en Toluca el 24
Bouret, México, 1920, pp. 205-213. de agosto, con diversas reformas políticas y sociales. Más adelante,
2
Una interpretación de la Revolución en Rojas Amandi, Víctor (Coord.),
Derecho y Revolución, México, Editorial Porrúa, 2012.
la Soberana Convención Revolucionaria, integrada sobre todo por

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


X VI • Pre se n tación O s ca r C ru z B a r n e y • X V I I

zapatistas, expidió el 18 de abril de 1916, en Jojutla, el Programa de gregaciones y comunidades de sus terrenos, no han tenido otro recurso
Reformas Político-Sociales, ampliación del de Toluca. para sobrevivir que “alquilar a vil precio” su trabajo a los terratenientes.
Por su parte, Carranza, ya separado de la Convención de Aguasca- De ahí que como un acto de elemental justicia, fuera palpable la
lientes, inició su programa de reformas en Veracruz el 12 de diciembre necesidad de devolver a los pueblos los terrenos de que habían sido
de 1914, adicionando el Plan de Guadalupe con el lema “Constitución y despojados habiendo estado imposibilitados para defender sus dere-
Reforma” y una idea de conciliación de las diferentes facciones de la Re- chos por falta de personalidad jurídica.
volución. Se consideraba necesaria la unificación de los diferentes grupos Posteriormente, mediante la Ley agraria del 24 de mayo de 1915,
(Zapata, Orozco, Villa y la Convención) para que el gobierno provisio- expedida por el general Francisco Villa y dividida en 20 artículos, se
nal de Carranza lograra cumplir con el programa de la Revolución. De recomendaba reducir las extensiones de tierras de propiedad agraria
ahí las críticas a la actitud del general Villa, quien impedía el estableci- a límites justos y a la vez distribuir de manera equitativa las exceden-
miento de un gobierno preconstitucional. cias entre quienes carecieran de terrenos, a través de la expedición por
El Plan proponía la restitución de las tierras a los pueblos privados de parte de los estados, de las leyes agrarias correspondientes, en las que
éstas, la disolución de los latifundios y la formación de la pequeña propie- se fijarían las extensiones máximas a que debía quedar sujeta la gran
dad mediante leyes agrarias. Se proponía además la reforma a la legislación propiedad agraria.3 Declaraba de utilidad pública el fraccionamiento
civil, penal y mercantil, así como al procedimiento judicial, leyes de aguas, de las grandes propiedades territoriales en la extensión que como
minas y la garantía del pleno goce de los derechos ciudadanos e igualdad máximo señalaren los estados.4
ante la ley. Finalmente debemos destacar la Ley agraria de la Soberana Conven-
Debido a la concentración de la tierra en manos de compañías des- ción Revolucionaria con la que se aceptaba el planteamiento agrario del
lindadoras, los latifundios creados mediante la interpretación de la ley Plan de Ayala y rechazaba el monopolio de la tierra por latifundistas. Se
del 25 de junio de 1856, con la que se terminó con la propiedad de las insistía en la necesaria acción restitutoria de terrenos, montes y aguas a
comunidades indígenas o de repartimiento, Venustiano Carranza buscó las comunidades e individuos, sujeta a que poseyeran los títulos de pro-
resolver el problema mediante la devolución de los bienes a los pueblos. piedad con fechas anteriores a 1856.5
Venustiano Carranza expidió el Decreto del 6 de enero de 1915, En la Constitución de 1917 quedó plasmada la política agraria en
declarando nulas todas las enajenaciones de tierras, aguas y montes el artículo 27, cuyo texto original estuvo vigente durante cerca de 18
pertenecientes a los pueblos, otorgadas en contravención a lo dis- años, coexistiendo con igual rango con la ley del 6 de enero de 1915.
puesto en la ley de 25 de junio de 1856, en cuyos considerandos se La fracción VI del artículo 27 constitucional señaló: los condueñaz-
señala que una de las causas más generales del malestar y descontento gos, rancherías, pueblos, congregaciones, tribus y demás corporaciones
de las poblaciones agrícolas de México ha sido el despojo de los terre- de población que de hecho o por derecho guarden el estado comunal,
nos de propiedad comunal o de repartimiento que les fueron concedidos tendrán capacidad para disfrutar en común las tierras, bosques y aguas
por el gobierno virreinal como medio para asegurar la existencia de que les pertenezcan o que se les haya restituido o restituyeren conforme
la “clase indígena” y que a pretexto de cumplir con la ley de 25 de a la ley de 6 de enero de 1915.
junio de 1856 y demás disposiciones que ordenaron el fracciona- Se modificó por primera vez el 10 de enero de 1934.
miento y reducción a propiedad privada de aquellas tierras entre los
vecinos del pueblo al que pertenecían, quedaron éstas en poder de
unos cuantos especuladores. 3
Medina Cervantes, José Ramón, Derecho Agrario, Harla, México, 1987, p. 137.
Lo anterior provocó que los pueblos indígenas, privados de las tie-
4
Lemus García, Raúl, Derecho agrario mexicano (sinopsis histórica), 3a.
ed., Limusa, México, 1978, p. 261.
rras, aguas y montes que el gobierno virreinal les concedió y las con- 5
Medina Cervantes, José Ramón, Derecho Agrario..., p. 139.

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


X VIII • Pre se n tación O s ca r C ru z B a r n e y • X I X

El Congreso Constituyente Juan de Dios Bojórquez.


Nota Biográfica
Una vez reducidos los villistas y los zapatistas en 1916, Carranza ex-
pidió el 14 de septiembre de 1916 el decreto por el que reformaba el Nacido en San Miguel Horcasitas en el Estado de Sonora el 8 de
Plan de Guadalupe, y convocó a elecciones para un Congreso Cons- marzo de 1892. En 1912 se recibió como ingeniero agrónomo en
tituyente que reformaría la Constitución vigente, integrado por repre- la Escuela Nacional de Agricultura de San Jacinto en la Ciudad de
sentantes de los estados en proporción a la población, de acuerdo con México. Formó parte de la revolución constitucionalista y estuvo es-
la Constitución de 1857. pecialmente involucrado con la reforma agraria.
El Congreso Constituyente se instaló en la ciudad de Querétaro Fue diputado al Congreso Constituyente de 1916-1917 y pos-
y dió inicio a las juntas preparatorias el 21 de noviembre de 1916.6 El teriormente fungió como ministro en las embajadas mexicanas en
1 de diciembre Carranza entregó su Proyecto de Constitución Refor- Honduras, Guatemala y Cuba de 1921 a 1926, años en los que pu-
mada. La Comisión de Constitución estaba integrada por Enrique blicó sus primeros textos literarios.
Colunga, Francisco J. Múgica, Luis G. Monzón, Enrique Recio y Entre 1934 y 1935 fue Secretario de Gobernación y Senador en
Alberto Román, auxiliada por una segunda comisión con los señores 1964 por el Estado de Sonora.
Paulino Machorro Narváez, Hilario Medina, Arturo Méndez, Heri- Fue miembro y presidente de la Sociedad Mexicana de Geografía
berto Jara y Agustín Garza González. y Estadística.
El proyecto del primer jefe se sometió a estudio y debate; se acep- Falleció en la ciudad de México en 1967.8
taron, modificaron o adicionaron sus contenidos. El Constituyente de Utilizando el seudónimo de Djed Bórquez, José de Jesús Bojórquez
Querétaro se encargó de incluir importantes reformas en materia la- tiene una amplia obra publicada. Entre sus textos destacan:
boral y agraria que no quisieron dejarse en las leyes secundarias. Las
modificaciones fueron suficientes para que el proyecto de reformas se • Yórem Tamegua : novela, Guatemala, Sánchez & de Guise, 1923.
convirtiera en una nueva Constitución. • El Héroe de Nacozari, México, Talleres Gráficos de la Nación,
El 31 de enero de 1917 se firmó esa Constitución y se rindió por 1926. Otra edición de esta obra en La Habana, editorial El
la tarde la protesta de guardarla tanto por parte de los diputados como Siglo xx, 1926.
del primer jefe. Si bien siempre se había hablado de reformar la Constitu- • Pasando por París: notas de viaje, México, Lidan, 1929.
ción de 1857, y en esos términos se hallaba la autorización del Congreso • Sonot: libro semi-salvaje de amor y rebeldías Yori-Yaqui, 2 ed.,
de Querétaro, de hecho se había expedido un nuevo texto constitucio- México, Mundial, 1929.
nal, por lo que se le llamó Constitución Política de los Estados Unidos • Orientaciones de la Estadística en Mexico: conferencia susten-
Mexicanos, que reforma la de 5 de febrero de 1857. Es decir, es una tada en la Sociedad Mexicana de Geografía y Estadística, el 14
Constitución que reformó a otra Constitución.7 de mayo de 1929, México, D. F., s.e., 1929.
• Obregón: apuntes biográficos, Prólogo de Luis L. León, Méxi-
co, Patria Nueva, 1929.
• Forjadores de la revolución mexicana, México, Instituto Nacio-
nal de Estudios Históricos de la Revolución Mexicana, 1960.

6
Tena Ramírez, Felipe, Leyes fundamentales de México. 1808-1989, 15a. ed.,
Porrúa, México, 1989, p. 811. 8
Véase el Diccionario Porrúa de historia, biografía y geografía de México, Sexta
7
Ibidem, p. 816. edición, México, 1995, Tomo A-C, sub voce “Bojórquez, Juan de Dios”.

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


X X • Pre se n tación

• Hombres y aspectos de México en la tercera etapa de la revolu-


ción, México, Talleres Gráficos de la Nación,1963.
• Plutarco Elías Calles, rasgos biográficos, México, pri, Comi-
sión Nacional Editorial, 1976.

La Crónica del Constituyente

Las crónicas de los debates constituyentes tienen una larga tradición


en México. Pensemos en la obra de Francisco Zarco: Crónica del con-
greso constituyente (1856-1857) que se imprimiera con un estudio pre- Crónica
liminar, texto y notas de Catalina Sierra Casasús por El Colegio de
México en 1957 y del mismo autor la Historia del congreso extraordi-
nario constituyente de 1856 y 1857 (Imprenta de Ignacio Cumplido,
del
México, 1857, 2 tomos)9 que para facilitar su consulta Basilio Pérez
Gallardo elaboró una Guía para consultar la Historia del congreso
constituyente de 1856-57 que escribió y publicó el señor Don Franciso
Constituyente
Zarco (Imprenta de Francisco Díaz de León, México, 1878).
La primera edición de la Crónica del Constituyente apareció pu-
blicada en 1938 “relato ameno acerca del punto culminante en el
pacto social mexicano, cuerpo de doctrinas y prácticas legales que
nos gobierna y revela el sentido de Nación de nuestro pueblo…”10
Las ediciones que conocemos son: Dj e d B órqu e z

• Crónica del Constituyente, 2. ed., México, s.e., 1967.


• Crónica del Constituyente, México, pri, cen, Comisión Nacio-
nal Editorial, Comisión Nacional de Ideología, 1985.
• Crónica del Constituyente, Gobierno del estado de Querétaro,
Instituto Nacional de Estudios Históricos de la Revolución
Mexicana, Secretaría de Gobernación, 1992.


9
Esta obra se reeditó en 1956: Historia del Congreso Extraordinario Constituyendo
(1856-1857), México, Estudio preliminar de Antonio Martínez Báez, Índices de Manuel
Calvillo, El Colegio de México, 1956.
10
Burgos, Enrique, “Prólogo”, Bórquez, Djed (sic), Crónica del Constituyente,
Gobierno del estado de Querétaro, Instituto Nacional de Estudios Históricos de la
Revolución Mexicana, Secretaría de Gobernación, 1992, p. vii.

biblioteca constituciona l inehrm - i i j


• 5 •
6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 11

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 13

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


14 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 15

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 17

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 19

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 2 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 2 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 2 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 2 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 2 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 3 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 3 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 3 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 3 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 3 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 4 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


• 43 •
4 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 4 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 47

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 49

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


5 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 5 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


• 53 •
5 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 5 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


5 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 5 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


5 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 5 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


6 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 6 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


6 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 6 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


• 65 •
6 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 67

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


6 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 69

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


70 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 7 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


7 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 7 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


74 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 75

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


76 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 7 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


78 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 79

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


8 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 8 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


• 85 •
8 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 8 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


8 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 8 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 9 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


9 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 9 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


9 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 9 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


9 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 9 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


9 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 9 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 0 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 10 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 0 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 10 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 0 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 10 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 0 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 10 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 0 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 10 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 111

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 1 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 113

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 14 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 115

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 1 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 117

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 1 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 119

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 2 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 12 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 2 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 12 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 2 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 12 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 2 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 12 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 2 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 12 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 3 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 13 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 13 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 3 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 13 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 3 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 13 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 3 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 13 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


14 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 141

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


14 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 143

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


14 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 145

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


14 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 147

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


14 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 149

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 15 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 5 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 15 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 5 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 15 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 5 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 15 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 5 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 15 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 6 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 16 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 6 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 16 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


• 165 •
• 167 •
1 6 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 169

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 70 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 17 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 7 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 17 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 74 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 175

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 76 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 17 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 78 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 179

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 8 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 18 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 8 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 18 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 8 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 18 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 8 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 18 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 8 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 18 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 9 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 19 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 9 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 19 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 9 4 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 19 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 9 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 19 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


1 9 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 19 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 0 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 0 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 0 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 0 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


◆ 205 ◆
2 0 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 0 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 0 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 0 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 1 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 2 11

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 1 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 2 13

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 14 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 2 15

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 1 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 2 17

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 1 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 2 19

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 2 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 2 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 2 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 2 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 2 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 2 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 2 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 2 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 2 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 2 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 3 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 3 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 3 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 3 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 3 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 3 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 3 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 3 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 3 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 3 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 4 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 4 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 4 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 4 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 4 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 4 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 4 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 247

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 4 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 49

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 5 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 5 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 5 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 5 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 5 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 5 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 5 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 5 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 5 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 5 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 6 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 6 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 6 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 6 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 6 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 6 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 6 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 267

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 6 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 69

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 70 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 7 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 7 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 7 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 74 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 275

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 76 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 2 7 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 78 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 279

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 8 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 8 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 8 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 8 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 8 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 8 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 8 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 8 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 8 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 8 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 9 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 9 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 9 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 9 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 9 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 9 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 9 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 9 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


2 9 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 2 9 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 0 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 0 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 0 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 0 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 0 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 0 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 0 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 0 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 0 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 0 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 1 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 3 11

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 1 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 3 13

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 14 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 3 15

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 1 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 3 17

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 1 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 3 19

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 2 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 2 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 2 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 2 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 2 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 2 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 2 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 2 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 2 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 2 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 3 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 3 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 3 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 3 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 3 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 3 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 3 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 3 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 3 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 3 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 4 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 4 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 4 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j • 343 •


3 4 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 4 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 4 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 347

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 4 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 49

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 5 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 5 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 5 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 5 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 5 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 5 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 5 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 5 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 5 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 5 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 6 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 6 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 6 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 6 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 6 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 6 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 6 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 367

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 6 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 69

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 70 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 7 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 7 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 7 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 74 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 375

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 3 7 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 78 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 379

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 8 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 8 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 8 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j • 383 •


3 8 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 8 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 8 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 8 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 8 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 8 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 9 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 9 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 9 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j • 393 •


3 9 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 9 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 9 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 9 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


3 9 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 3 9 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 0 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 0 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 0 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 0 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 0 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 0 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 0 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 0 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 0 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 0 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 1 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 4 11

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 1 2 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 4 13

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 14 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 4 15

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 1 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 4 17

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 1 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 4 19

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 2 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 2 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 2 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 2 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 2 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 2 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 4 2 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 2 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 2 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 3 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 3 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 3 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 3 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 3 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 3 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 3 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 3 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 4 3 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 4 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 4 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 4 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 4 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 4 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 4 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 4 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 447

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 4 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 49

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 5 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 5 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 5 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 5 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 5 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 5 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 5 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 5 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 5 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 5 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 6 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 6 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 6 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 6 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 6 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 6 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


• 467 •
4 6 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 69

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


470 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 471

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 473

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


474 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 475

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 477

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


• 479 •
4 8 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 8 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 8 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 8 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 8 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 8 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


4 8 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 4 8 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


Dj e d B órqu e z • 4 8 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


49 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 49 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


• 493 •
49 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 49 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


49 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 49 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


49 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 49 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


• 501 •
5 0 2 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 5 0 3

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


5 0 4 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 5 0 5

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


5 0 6 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 5 0 7

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


5 0 8 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 5 0 9

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


5 1 0 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 5 11

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


• 513 •
• 515 •
5 1 6 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 5 17

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


5 1 8 • Crón ica de l Constituyente Dj e d B órqu e z • 5 19

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


5 2 0 • Crón ica de l C onstituyente Dj e d B órqu e z • 5 2 1

biblioteca constituciona l inehrm - i i j bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij


5 2 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j


Crónica
del
Constituyente

Se terminó de imprimir en abril de 2014,


en los talleres de Impresora y Encuadernadora Progreso,
S. A. de C. V. (iepsa). San Lorenzo núm. 244,
Col. Paraje San Juan, Del. Iztapalapa,
C. P. 09830, México, D. F.

Su tiraje consta de 1000 ejemplares


en papel Cultural de 90 gramos.

Dirección editorial Lourdes Martínez Ocampo


Corrección de textos A. Noel Gutiérrez González
Asistencia editorial Oscar Zapata
Digitalización de interiores Instituto de Investigaciones Jurídicas-unam
Diseño y diagramación Juan José R. Trejo
Cuarta de forros Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer
adipiscing elit. Aenean commodo ligula eget dolor. Aenean
massa. Cum sociis natoque penatibus et magnis dis parturient
montes, nascetur ridiculus mus. Donec quam felis, ultricies
nec, pellentesque eu, pretium quis, sem. Nulla consequat
massa quis enim.
Donec pede justo, fringilla vel, aliquet nec, vulputate
eget, arcu. In enim justo, rhoncus ut, imperdiet a, venenatis
vitae, justo. Nullam dictum felis eu pede mollis pretium. In-
teger tincidunt. Cras dapibus. Vivamus elementum semper
nisi. Aenean vulputate eleifend tellus.
Aenean leo ligula, porttitor eu, consequat vitae, eleifend
ac, enim. Aliquam lorem ante, dapibus in, viverra quis, feu-
giat a, tellus. Phasellus viverra nulla ut metus varius laoreet.
Quisque rutrum. Aenean imperdiet. Etiam ultricies nisi vel
augue. Curabitur ullamcorper ultricies nisi.
Nam eget dui. Etiam rhoncus. Maecenas tempus, te-
llus eget condimentum rhoncus, sem quam semper libero,
sit amet adipiscing sem neque sed ipsum. Nam quam nunc,
blandit vel, luctus pulvinar, hendrerit id, lorem. Maecenas
nec odio et ante tincidunt tempus. Donec vitae sapien ut
libero venenatis faucibus. Nullam quis ante. Etiam sit amet
orci eget eros faucibus tincidunt. Duis leo. Sed fringilla mau-
ris sit amet nibh. Donec sodales sagittis magna. Sed conse-
quat, leo eget bibendum sodales, augue velit cursus nunc.

crónica del conStituyente

También podría gustarte