Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
La presente tabla intenta describir las principales variantes alofónicas del habla culta o estándar del español de Chile; no hace referencia a otros
dialectos ni da cuenta de fenómenos de habla conectada, así como tampoco establece variantes no estándares presentes en el habla de Chile, salvo
cuando es pertinente. No obstante, este trabajo recoge algunas variantes que pueden ser descritas como pertenecientes al acento de prestigio, las
cuales son etiquetadas como tales. Al final del trabajo se incluye una lista de las abreviaturas utilizadas.
Vocales
/i/ [i] vocal sílaba abierta, [i] + C [uN »kJilo D4e »pan "‚ »Vino) »tin5t5o]
["‚] nasalizada Cnasal + ["‚] [»bamç‚h a »m"‚sa kçn e‚l n"‚»¯"‚t5o]
[i9 ] semivocal diptongos decrecientes [»çi9ƒa, ñ ne‚se»sit5o »ai9RE]
[j] semiconsonante diptongos crecientes [»no‚ »kJjErç kJe»DaR »mj‚ope]
[∆] fricativa (V) + [∆] + V [me ∆a»mo‚ ∆a»kJjeh»tçi9] [∆A»oRa »kJe]
/e/ [E] vocal abierta (r, R +) [E] + (r, R) [ER»mosa a»RENga la D4e pRat5] [E»®at5iko] [»®Emo)]
[e9] semivocal sinalefa [»se9aka»B¢o] [»me9olB¢i»D4e]
[e] vocal cerrada (C +) [e] (+ C, V), sílaba abierta [el t5e»lçn se iªnsen5»d5jo]
[e‚] nasalizada Cnasal + [e] [la »me‚s a D5el »ne‚ne‚] [»pçnle »¯e‚kJe]
/a/ [a] vocal frontal sílaba abierta, [a] + C, V [d5e»Ce m"‚ »ma‚n5t5a en la »kasa, ma‚i9t5e]
[A] vocal posterior [A] + [u9, o, l, x] [el »Au9t5o t5o»mo‚ u9n at5»Axo] [pA»olo, el »Al5t5o]
[a9] semivocal sinalefa [∆a»mo) a9 la »kAlma)]
[a)] nasalizada Cnasal + [a)] [ma)»¯a))na) Ve»Re a9 ma)»na)]
/u/ [u] vocal sílaba abierta, [u] (+ C) [eN »xuljo la D4u»kJesa pa»so u9N gRan »suht5o]
[u)] nasalizada Cnasal + [u‚] [»nu)Nka eh»kutSo »mu))s ika]
[u9] semivocal diptongo decreciente [ma)u9»∆iD4o] [klau9D4i»ka®]
[w] semiconsonante diptongo creciente [»kweka] [®weD4a] [kwAl»kJjERa]
Consonantes
/p/ [p] distendida1 [p] + V, C [»puRah »papah »t5oD4o el5 »d5ia ]
[p|] no distendida [p|] + Cocl [»ap|to ∆çp|t5imo‚]
/d/ [d5] dental, oclusivo (Calveolar + ) [d5] [»d5ia a »D4ia, ñ lçs »in5d5iseh D4e »siD4a Au9»me‚n5t5an]
[D4] aproximante V, C + [D4] + V, C [me‚ »D4wele m"‚ D4e»D4it5o]
/k/ [k] distendida [k] + Vposterior ,[a], C [la »kasa D4e »kaRç, »kRiht5jan "‚ »kokJe]
[kJ] palatal [kJ] + Vfrontal [»kJjEREs um »poko D4e »kJeso]
[k|] no distendida [k|] + Cocl [ak|»t5waR me‚ ®E»sul5t5a at5Rak|»t5 iB4o]
[k<] con distensión nasal [k<] + Cnasal [el »t5ek<n"‚ko »t5jene‚ ak<»ne‚]
1
Crystal (2000: 181) define distensión como el ‘movimiento que los órganos articulatorios realizan después de haber culminado el punto de articulación’. Como resultado de la
distensión, el aire es expulsado – ya sea oral, lateral o nasalmente – y puede producirse la explosión de la oclusiva. Nos referimos aquí a la expulsión o salida del aire, y se utiliza el
término acuñado por Crystal por representar el concepto más claro de liberación del aire utilizado en la literatura inglesa.
-2-
USACH Fonética y Fonología del Español I Prof. Marcela Fuentes D.
/f/ [f] fricativa Cualquier posición [fRan»siCka ∏we a la »fERja kçM fE®»na‚n5d5a]
[∏] bilabial [∏] + [u, w] [se »∏we ∏u»Rjoso]
/∆/ [dZ] africada ([n, l]) + [dZ] [dZo»Vjo iª ∆o»Vjo, ñ jel »dZuƒo se mo‚»xo] [»ko¯dZuCe]
[∆] fricativa (C, V) + [∆] +V [a»∆eR ∆o»Vjo, ñ pERç »∆en"‚ ∆e»ƒ4o a9 »t5jempo]
/x/ [x] velar [x] + Vposterior , [a] [bi»nje‚ RoN »xai9me), »xçRCe i9 »xuljo]
[C] palatal [C] + Vfrontal [t5e ∆a»mo) Ce»sux Ci»me)ne)s ]
/tS/ [tS] palato-alveolar Cualquier posición (NE) [a»no)tSe t5o»me) »letSe kç¯ tSoko»lat5e]
[tt+S] post alveolar Cualquier posición (AP) [a»no)tt+Se t5o»me) »lett+Se kç¯ tt+Soko»lat5e]
[S] fricativa Cualquier posición (NoE, NE norte y sur) [a»no)Se t5o»me) »leSe kç¯ Soko»lat5e]
/m/ [m] bilabial [m] + V [la ma‚»ma‚ le »D4ixo a »me)mo‚ kJe t5o»ma‚Ra su »ma‚no‚]
/n/ [n] alveolar [n] + V [la »n"‚¯a‚ »kJjERE »na‚t5a kçn »nw)e)seh]
-3-
USACH Fonética y Fonología del Español I Prof. Marcela Fuentes D.
/l/ [l] alveolar [l] + V, C [lçh »®a∆oh D4e »luna‚ Al»kansan las »aƒ4wah D4el »laƒ4o]
[l5] dental [l5] + [t5, d5] [el5 »t5io la ∆e»Bo
4 a9 la al5»d5ea]
/R/ [R] sonora V, C + [R] + V, C [aR»t5uRç »pEREh »t5jene kJe t5Rç»t5aR i sAl5»t5aR »Al5t5o]
/r/ [r] vibrante múltiple (V, n, l, s +) [r] + V [»renso »rçxas kç»rjo kçn su »perç ra»ku]
[®] fricativa sonora (V, n, l, s +) [®] + V, [n] [fE®»na)n5d5o »®çxah kç»®jo kçn su »pe®ç ®a»ku]
[®•] fricativa desonorizada ([t≠]) + [®8] (AP) [kJe a»t≠®•çh. Ñ »Vçja kum»pli® t≠®•Eiªn5t5a iª »t≠®•Eh]
Abreviaturas utilizadas
Cocl : consonante oclusiva Calveolar : consonante alveolar Cbilabial : consonante bilabial Cvelar: consonante velar
Vposterior : vocal posterior Vfrontal : vocal frontal NE: norma estándar NoE: no estándar AP: acento de prestigio
REFERENCIAS
-4-