Está en la página 1de 64

;-,'Éa$

*-:, p
.;l'1'#*r,,f , ..il,

RESUMEN DE
GRAMÁTICA LATINA

APÉNDICE AL DICCIONARIO ILUSTRADO

LATINO.ESPAÑOL
I
ESPAÑOL-LATINO
l\
I
f,. l'--t
L,
RESUMEN DE
cnAnnÁrlcA LATTNA
Este Resumen de Gramática Latina no t¡ene más final¡dad que la de ser un auxiliar de
pronta y fácil consulta en las dificultades ¡nherentes a los ejercicios de traducción. A
menudo las reglas no se exponen, s¡no que sólo se indican por medio de eiemplos.
INDICE
MORFOLOGíA
Nombres sustantivos
Adietivos calificativos 10
Pronombres 12
Temas verbales 17
Conjugación de "surn" 19
Conjugación regular
Verbos irregulares
Conjunciones
Preposiciones

srNTl\xts
La concordancia 3l
Los casos
Voces del verbo
Modos del verbo
Tiempos del verbo
Oraciones subordinadas
PaÉicipio
Ablativo.absoluto

Consecut¡o temporum (correlación de los tiempos)


Estilo indirecto
MoRFor-ocín
NOMBRES SUSTANT¡VOS

DECLINACIÓN pnmera cuarta quinta

TEIúA -o -u -u

(neutro)
SI^*c. nom.-voc. ros a inot us corn ú di ¿s
ac. ros an7 mAt um corn fi di em
gen. ros E nxot us corn ú.s di éi
dat. ros e mot ui corn ú di ei
abl. ros o- mot i. eorn ú di¿
P¡-. nom.-voc. ros E mot ús corn ua di cs
ac. ros ds not ús corn ua d.i és
gen. ros drum nxot uum corn uum di érum
dat.-abl. ros ¡s ntot ibus celn ibus di ebus

DECLINACIÓ¡\ segunda
-o Inom. -us o -uml o [nom. -er]

. us {neutro)
Srxc. nom. amlc |I don um ager
Puer
voc. amice ldonum puer ager
ac. amic um I don um puer um o8r um
gen. omici I doni puer t aqr i
dat.-abl. omtcotdono puer ó agr ó

YL. nom.-voc. amici I dona puer i agr i


ac. amic ós I don a puer ós o8r Ós
gen. amic ó_rum I| don órum puer órum agr órum
dat.-abl. anllc a8 oon Ls puer is agr is

DECLINACION tercera

(neutro) (neutro)
Sl¡¡c. nom.-voc consul corpus AU L8 mar e
consul em corpus au em mar e
gen. consul is corpor Ls ou ¡s mar is
dat. consul i corpor i aui mar i
abl. consul e corpor e ave ¡nar i
consul es cofpor o au és mar ia
consul um corpor rum au ium mar íum
consul ibus corpor ibus av ibus mar ibus
Primera declinación
a) dea, filia, l.iberta,,¿ald y ser¿'d hacen el dat. ¡' abl. pl. en -obzs, para distinguirlos de
los respectivos nasc. de la 2.' declinación: filiis et fiIiabus, a Ios hijos y a las hijas;
ó) el subst. fantilia uñdo apater, maten filius y fi.lia hace el gen. sing. en -as: pater-fa-
ntilias:
c) los terminados en -cola y -geno pueden tener cl gen. pi. cn "irnr.

Segunda declinación
a) deus, agnus y cltorus ¡r los ntasc. en -¿r e -ir tienen el voc. igual al nom.;
b\ rir, L'íri, el varón, y sus conrpuestos duttnzt:ir. etc., tienen el voc. igual al nonr. y el gert.
pl. en -ünt o en -óru,n;
c) dcus tiene en el pl.: dei, d.ii o di; deós: deóru¡¡t o d.eúnt; deis, diis o r/i-s:
d) los propios en 'ius. y ]os comunes fil.i.us y genius bacen el voc. sing. en -i: An,toni, fi.\i.

Tercera declinación
a) su característica es el gen. en -is;
b) algunos subst. bacen el ac. sing. en -im, y el abl. en -i, como la sed;
c) rris,.,r'ís, la fuerza, presenta esta decl. irregular: ac. uim, abl. "sifis,
ui; plural, uires, uirium,
r¿o¿.s;
¿r¡

d) los subst. hacen por regla general el abl. sing. en -e, nom. pl. neutro en -a, y gen. pl.
en -u¡n.:
e) los adj..hacen por regla general el abl. sing. en .ri, el nom. pl. neutro en ,io. y el gen.
pr. en -¿¡.¿rx;

fl r'an como los adjetivos: los participios de presente de todos los verbos, y los substan-
tivos neutros terminados en -al, -ar y -e, como tribunol, el tribunal, exemplar, mode-
lo, mare, el mar1'
\ian colno los substantivos los adjetivos siguientes: di¿'es, rico; /rospes, huésped; lnops,
necesitado; partíceps, partícipe: paupcr, pobre: prlnceps, principal; superstes, sobrevi-
viente; u€lus, antiguo; además de los conrparativos;
g) hacen el gen. pl. en -ium los siguientes subst. de nom. monosilábíco: dos, dolis, la
dote; foux, faucis, garganta; Iis, litís, disputa; rnus, nturis, rat6n' nir, niuis, nieve; as,
assís, as; ors, orfis, el arte; cori cordis, el corazón; fons, fontis, la fuente; mons, mon.
fis, el mnnte; os, oris, cl rostro; urbs, urbi.s. la ciudad. ll A-sirnisrno los parisílabos conro
nouis, la nave; ñoslris, el enemigo, etc., excepto pater, el padre: nnter, la madre; fu-
ler, el hermano; iuuenis, el joven; sener, el anciano; panis, el pan; conjs, el perro; ua-
¡es. el poeta; accipiter, el gavilán;
h) es irregular lupiter, Iouis, Júpiter; bos, bouis, buey, y sus, szis, cerdo, sj bien son re-
gulares en el sing., en el dat. y abl. pl. hacen bub¿s o óobus y stb¿s o s¿iüus.

Guarta declinación
a) tienen dat. y abl. pl. en .uóus los subst. bisílabos en -¿¿s como locus, lago; quercus,
encina; specus, gruta; orcus, arco, y, además, pa.rtu.s, parto; tríbus, tribu; arlzs, arti-
culación. etc.;
ó) lesus (nominativo) tiene ac. ert.umi y los demás casos en -¿;
c) dornus, casa, en abl. sing. hace domo más comúnmenLe que dom.u y en el gen. y ac.
pl. hace dontorum ldomuum) y d.omos fdomus\.: tietre además un caso particular, el lo.
cativo domi. pará €xpresár,..el lugar en donde".

Quinta declinación
a) sólo ras, cosa, y dies, día, tienen todos los casos del pl.; spes, esperanza; ocies, ejérci-
Lo; species, figura:, elfigies, imagen, y facies, cara, tienen en el pl. solanrente norn., ac.
y voc.;
ó) de respublica, república. se declinan los dos componentes: gen..reipuálicae.

8
GÉNERo DE Los NoMBFES
Primera declinación
Son femeninos. Se exceptúan algu:ros n,nrb¡es que son rresc. por
su significa ciórt: poe-
1a. poeta; s¿¡'iüo- secrctario; intora. ñabitan-te; naula, nrariner"; ii,-irai,-á6;iu-lir"p,roro,
pirata; úo)¡¡'¡¿rd, corncnsal; adté¡to, advenedizó.

Segunda declinación
Son nrasculinos los en -us y ro¡ en--er, y neutros ros en -zrn. Algunos
en -¡¿s son fe-
mcninos. conro a1¿¡¿s. el'ienrre:¡olus.. ra ruéca lcs m. en cátiir. n¿íliJ'irip"rr¡or
n¡us. el sue^lo: {onD¡rs. la za¡anda: ndemás de los nnnüi".s-á;;;üil";i_ n,
-um, como fagus, el ha'a v los de ciudades, islas y regiones ¡";i..;á;" ;;';:;lr"
&r'ó;g".-' ",,
Tercera declinación
cornprende masculinos, feme¡rinos.y.neutros. son neutros por regla generar
-us -oris.'en'inis.'nta -atis, -er --eris, -e'-is, ros en
-a.l -a¡is, -ar -or¡s- Los restantes son masc_ o
fen. generalnrente como en espano¡.

Cuarta declinación
son e.n su mayoría masculinos. Son neutros unos pocos nom. en -¿¡. Son fem. argunos
nombres de Dersona. como cr?us, la. vieja:. Ios de árbole'-", como louirs,-ellu"."-t"ts..át".
u"
nlanusr ta ntano; porl¡c¿s, el '",i".
-d."^ll.?i,l:.-t:l:l:"-t¡_?.it..9-?
tu
pórtjco. "É",já; ""¿ñ'i;;;.;; á;";,1;;ü ,;;","i,i i¿,.;

Quinta declinación
Todos son femenirros. comprende un soro masc., dres, con su compuesto nzeridies,
si
bien en singular es con frecuencra teflenrno.
ADJETIVOS CALIFIGATIVOS
DECLINAC]ÓN de la primera y de la segunda

TERMINACIONTS de tres

Srnc nom. bonu.s bona bonum nTtser tnt.ser0 n1.I3erum,


voc. bo¡te bona bonum tntser nti sera m.iserum
ac. bonum bon.ant bonutn nTLSerun'L ntiseranl miseru¡n
DO'I1 bone óo)t r n'ttserl mi sere m.iseri
dat. DOnO D(n7A bon.o misera mrceró
abl. oono DOnA óot70 nrisera nlLseró

Pl. nofil,-\'oc oon I bone bona ¡niserz mtsera


ac. DOnOS bonas bona míseras misera
gen. bonórum bonarum bonórunt mlserdrum miserórum
dat.-abl. DONLS nTrserls

DDCL]NACIÓN de la tercera

TERI{INACIO^-ES de dos

n. f. n.

Srxc. nom.-voc. ocer acrt.s acre fortis forte fercx


ac. acrem acrem acre fortem forte ferócem ferox
gen. ocns fortis ferócis
dat. acri forti feróci
abl. acrí, -e fort I feróci
Pr. norn.-voc.-ac acrés acres acrra fort¿s fortia leroces lerocla
gen. acríum fortium ferócium
dat.-abl. acribu s fortibus ferócíbus

EL COMPARATIVO
Formación
Se substituye la desinencia -i o -ls del gen. sing. de la 2.'o 3." decl. por el sufijo -ior,
para el masculino y femenino, y -ius para el neutro.

Sobre los casos


El abl. sing. es en -e; el neutro pl. en'a; y el gen. pl. en -um. I Plures, más, y corz-
plures, muchos, hacen el gen. pi. en -lzm.

singular plural
m. f. m. f.
nom.-voc. rarior rarius rarLore s rarióra
rariórem rarLuS rarióré s rarLóro
rarrcrts rarióru¡n
dat. rarióri rarióribus
abl. rarióre Iraro -il rarióribus
Construcción
a) con qLtonl. cono clcnrcnto de eniace cntrc los micmbros 1." r' 2." de la comparación. y
colocando ambos en el nri-"rlo caso: Pablius est fortior quant Strciu.s, Publio es más
fuerte que Sen'io;
b) sin quotn y colocando cl 2." micnibro de la comparación en abl.: Publius fortior Ser-
¿io. Se usa col preferencia esta conslrucci(in cualdo nredia en ella el pronombre re-
lativo, ¡:ara etitar confusiones; asimisnro en frases negativas o interrogativas; pero
sólo es posible cuando el prinrer término de la comparación cstá en nom. o acus.

Comparativos ¡rregula¡es
a) se forlnan de raíz distinla de la del posit.ivo: melior, ntelius, mc'jor: m.ino4 nzinzs, me-
nor; peior. peirrs. peor: ntoior, maius. mayor:
b) los conrpuestos en -dicu.s, -ficus y -t'ólus se forman de un tcma en dicent-, ficent-, tr-t-
lenl-; nngnificus, ntagttifitent -io4 ntognificenl -ius;
(l carecen de adj. positiro los comparativos citerior -rzs, citerior; deteri.or -izs, peor; er-
terir¡r -ius, exterior; inferbr -ius, inferior; ocíor -ius, rnás velt¡z: post.erior -ius, poste-
rior'. priur ias. el primc-ro: pruptet' -tus. más vt,cino: pr,lior ius. mas óficaz: suptrior
-izs, su¡:erior: ulterior -ius, ulterior.

Comparativo reforzado
Se fornra con los abl. de cantidad ntulto, tanto, quanto, aliquattto, paulo: multo pau-
cior¿s, muchos menos.

Comparativo per¡frástico
Cuando la desinencia "us -a-utn en el grado positivo va precedida de vocal (id,one-us),
el conrparativo se forma anteponiendo al positivo el adv. rzagis.

EL SUPERLATIVO
Formación
Se substituye la desinencia del gen. sing. -t o -is por el sufijo.issinus -a -am.
Declinación
Co¡lo 1¡¿r¡¿¿¿s bona bonunt.

Clases
Absoluto. si no compara: pzrissirn us, purÍsimo; relativo, si compara: puríssimus om.
niutn, el más puro de todos.

Construcción
El término de la comparación del superlativo relátivo se expresa comúnmente en gen.,
o en abl. precedido de et o de: Cicero fuit eloquentissimus Romanorum oratorum o er Ro-
manis oratoribus, Cicerón fue el más elocuente de los oradores romanos.

Superlativos irregulares
a) El superl. de los adj. en -er -a'Lr¡ es en -errintu.s -a -um: celeberrimus',
b) facilis, difficilis, similis, dissim.ilis, hunti.l.is, grocilis hacen el superl. con el sufijo -i/li.
nTLts -a -um'. l'acillintus:
c) son irregulares: optintus, superl. de óonus: pessirnus. de nolus; maximus, d.e m.agnusl
nzinünus. de paruus: plurinzus, de nullus. También lo son: suprenus, infimus,
intítlrus, ettrentus, printus, proximus, tilimus, ulli¡nus.

ADJETIVOS POSESIVOS
Son iguales a los pronornbres posesivos.

11
PRONOMBRES
Tbdos los pronombres, manteniendo la misma declinación, pueden ser adjetivos, ex-
cepto los personales o interrogativos.

PROÍ\IOMBRES POSESIVOS

singular plural
m. f. n. m. f. n.
nom meus ÍLea ÍLeum mei mee mea
ac. ÍLeutn n1.edm meum m.eós meó.s mea
meí mea mei meórum medrum meórum
dat. meó meE nleó meís
abl. meTs

Se declinan como me¿s los demás posesivos: tuus, -o, -um, túyo; noster, -tro,, -trum,
nuestro; úesterj -tro, -trLm, vuestro; suus, -o, -ttrz¿, suyo.

PRONOMBRES PERSONALES

pnmera segunda tercera

m. n.
S¡Nc. nom. ego tú íll-e, -a -ud.
m¿ t¿ ill-um -am -ud
gen. mei tuí ill-íus
dat. mihi tibi TLT-L
abl. me té ill-o, "4, -o

Pr. nom. ¿ós uós ill-t -e, -a


nós uós ill-ós, -ds, -a
gen. nostrum o nostri vestrum o uestri ill-arum, -drum, -órum
dat. nóbis uóóis ill-is
ab1. nóbis uóóis íll-\s

a) nostrum y uestrum son partitivos; ll ó) nostri y uesfri son objetivos: nonulli vestrum,
algunos de vosotros; meum stud.ium vestri, mi afecto para con vosotros.
PROIIIOMBRES O ADJETIVOS DEMOSTRATIVOS

m. f. n. m. f. n.
S¡xe. DOm. hic hec hoc is* ea id
ac. hunc hanc noc eum eam id
gen. húius etus
dat. huic et
abl. noc nac noc eó ea eó

yL. no¡n. ht he Itac Lioeí ee ea


nos nos hec eos eAs ea
hórum hdrum harum eórunr earum eotum
8"f.""¡l NTS e¿s o ¿¿s

m. f. n. m. f. n.
S¡Nc. nom.-voc. isle ?s¿o istud ille* illa* illud+
ac. istum istam istud illum illam illud
istius illius
dat. LSTI LLI, L

abl. LStO LS|A LSLO LLLO TIIA ITTO

Pl. nom.-voc, isti iste ista iili ille illa


isrós isfds Lsta illós illas illa
istórum i.stdrum istorum illórunt illdrum illórurt
dat.-abl. islis LLTLS

+ También pronombre personal de tercera persona


f.
S¡Nc. nom. idetn eddem ldent
ac. eumdem eamdem l.dem
éiusd.em
dat. eidem
abl. eódem eddent eódem

P¡-. nom. idem o ildem eede¡n ed.dem


ac. eosdem easdem ed.d.em
gen- eórumdem eorumdem eórumde¡n
dat.-abl. eisdem o isdem

f
m. n.
SrNc. nom.-voc. ipse lPsa ipsum
ac. rpsum ?s?m rpsum
gen. apsLus
dat. ¿pst
abl. ipsó tpsd Lpsó

P¡-. nom.-voc. ¡ps¿ tpsP ipsa


ac. rpsos lPsqs tPs2
gen. tpsorum Lpsarum Lpsorunl
dat.-abl. rpsis

El significado de los pronombres demostrativos es el siguiente: hic, hec, hoc, ésLe,


ésta, esto; is, ea, id, é1, ella, ello; aquél, aquélla, aquello: éste, ésta, esto;idem, eadent,
idem, el mismo, la misma, lo mismo; isfe, ista, istud, ése, ésa, eso; ille, illa illud, é1, ella,
ello; aquéI, aquélla, aquello; ipse, ipso, ipsum, él mismo, ella misma, ello mismo.

I4
PRONOMBRES I NTERROGATIVOS

Srsc nom. qul que


quis quid quod uter utra utrum
quen quom .quid quod utrum ulram utrum
c¡7r us utrius
dat. cui utri
abl. quó qud quó utró ulrd utró

P¡-. non.¡. qul qua que utri utra utra


ac, guÓs quos que utrós utras utrú
geD. qu1rutn qudrum quórum utrórum utrarum utrd rum
dat.-abl quibus utris

a) quis es, por lo común, pron. interrog. de persona, y quid, de cosa;


ó) qui, qua, quod, puede ser también interrog., pero siempre como adjetivo: qui puer?,
¿qué niño?;
c) uter, por regla general, es adj. y concuerda con el subst.; pero es pron. y rige gen.
cuando va unido a un pron. posesivo, relativo o personal: uter L,estrum?, ¿cuál de vo-
sotros dos?

PRONOMBRE RELATIVO
Qu| que, quod,e'l cual, la cual, lo cual. Se declina como el
- quis y quid del nominativo. interrogativo con la úni-
ca particularidad de que ca¡ece de las formas

PRONOMBRES INDEFINIDCS
Los indefinidos se declinan:
Co¡roLcrssussr¡h\Tr\rosDELA3-"Nénto[ge*nullius suplcgralte. atúmínis, queesnuy
rarol, ninguno; plús, plúris, más.
Co¡lo ¡or-us. Multus, rnucho: poucus, poco; tantus, tantoi quantus, cuanto; celeri, los
demás; gzofus, cuanlo; quoteni, cuantos; universus, todo; reliquus, restante; cunctus, todo;
plúrirnus, muchísimo; plérique, la mayor parte.
Co¡to sR¡r'rs. falis, tal; qualis, eual; quolíscumque, cualquiera: qualislibet, cualquiera.
Couo uxus. Solus, solo; tótus, todo; ullls, alguno; nullus, ninguno. Alíus, alia, aliud,
otro (ent¡e varios). Al¿e4 altera, alterum, otro (entre dos). LIte4 utra, utrum, ¿cuál de los
dos?, con sus compuestos neufer, ninguno de los dos; uterque, uno y otro; olteruter, rno t
otro; uteruis, uterlibet, utercumque, cualquiera de los dos.
Cono euts. Con prefijo, oliquis, o, od, íd, alglno; ecqris, ¿alguno? nurnquis, ¿alguno?;
zegris, ninguno; slquis, si alguno. quisnam, quznam, quodnam, quidnam,
- Con sufrjo,
¿quién?; quispiam, quisquam y quidom, algtno; quisque, cada uno; quisquis, todo el que;
quiuís, qullibet, qulcumque y quTvíscumque, cualquiera que.
Sox rsorcll¡i¡¡ms: fo¿, tantos; totíd.em, otros tantos; quot, cuantos; quotquot, cuantos;
quotcumque, cuantos; nihil, nada.
OnseRr'¡croxes: 1." Combina la declinación de unus y del relativo unusquisque, una-
queque, unumquodque, unumquidque, cada uno. Alteruter declina sólo el seg:undo ele-
mento; pero en el genitivo puede hacer alterutrius- o alteriusulrius.
2.' Hacen en o el femenino de singular y el neutro de plural los que tienen prefijo,
aunque ecguis puede hacer ecQua o etquae-
3." Sólo guisqzis entre los compuestos del relativo declina los dos elementos: los de-
más repiten invariable el afijo.
PRONOMBBES NUMERALES

n. m. f.
nom unus unQ, únunl duo duo duo trés trta
unutTt útLa¡n út1,tt¡11 du¿s lduol duds duo tros tn.a
gen.
¡^.
unlus duórunt dudrunt duórum trium
unl duóbus duabus du1bus tribus
abl. únó únA utró duobus d.udbus duóbus tribus

a) los numerales. según la pregxnta a que responden. pueden ser prorrombres cardina-
les tr7-uo1?). ordinales tqiotui?t- tlistríbutivol lquotc;i?\ y adverÉios numerales (guo-
tiens? l:
ó) de los cardinales hasta ciento son decliriables sólo ünus, du.o y trési las centenas, ex-
cepto centum, que es indecl., se declirran como los adj. de la l3 y 2Í decl. plural: du-
rcn.ti -e -a;
c) en cuanto a los rnillares, ntille es adj. indec). (mille ntilites, mil soldadosr; milia nzi.
liu.m.por,.el contrario,..sigue la 3.'deil. y es subst.. por lo qüe rige sienrpré gen. Iduct
mil|a tnttttum, dos mrllares de solclados);
d) con los nornbres defectivos de sing. se usa u¿i -e -a. bini -e -a, trini, quaterni, etc._
en lugar de unus, duo, etc-'. bina castra, dos canpanrentos.

IO
TEMAS VEFBALES

I)el tel.¡ra de ¡rresente se lb¡nran los siguic,ntes ticnlpos: el presente tilrdicatir,o. sub-
iuntivo. imperativo, i¡rlinitivoi. el irrperf?cto (indjcativo. subjurrtivot, el füturo iindicarivo,
irnperativot. el ¡:articipio presc'ntL.. t'i gemndio ¡' el gerundivo.
Del tt'nra de perfecto se fornran: el lrerll,cto iindicatilo. subiuntivo, infiuitivo), t,l Ju-
turo pcrfr:cto lindicatjlo).r, cl ¡rluscuamperlecto (indicativo. subjuntivot.
Dcl te¡la de srrpino sc, lbrman: el su¡:ino. el panicipio pa-.ilo.v el ¡rarticipio futuro
áct)!0.
En latÍlr sc distir:gucn cuatro coniugaciones: ¡:rinrera (en -d. colno Iaud.arel, sogunda
ien -¿. corlo tjton¿r(:), tercera len (onsonante. conro legcre. o e¡¡ -¡/. colno or:¡lc¡1', o eD .i.
) cuitfia {en-i. con't0 oudlrct.
coltlo ((r/lioi.
A co¡rtinuacirjn transcl'jl.inr,,s cl ¡:rrradignra dtl rcrbo auxihar sr¡nu v los modelos cle
las ct¡atro cotrjugacior.lts. t¿lnto en la voz actir'd corlro cr.r la pasila.

OBSERVAGIONES SOBRE LAS CONJUGACIONES

1) la 3.'pers. pl. del perf. de indic. tiene dos fornas -ert, y -¿runt: IoudduAre [usado prin-
cipalrrrente por Ios historiadores ¡' pcietasl y laudatérunt.
2t en la 2." pL-rs. sir)g. l' 2.')' 3.' pers. pl. de los tiempos de perfecto. a menudo se supri-
nre la fornla -u¡- J.. -r'¿-: loudasti por laudot,¡-sli, loudurLntt por lauddlerunt, Iaud.arint
por larrdat crill:
3) en la forma. -iui de los tienrpos de perf. puede sincoparse la r:: otdi¡.sti por audiurisli:
4) nótcnse los imperativus dit, duc. fot y [er;
5) pertcnecen a la 3." conj.. y no a la 4.'. algunos verbos cll -lo. como rrrpio. copio ¡r sus
conrpuesto-s. los cuales canrbian la i en e ante r ).- al final de Ia palabra.

CONJUGAC¡ON PERIFRÁSTICA

La voz activa se forma con e) partic. de futul'o en't¡¿¿-s -o -um y los distintos tierlpos
del verbo sunt'. Laudrllurus slr?. yo hc de alabar; laud.o.t.úr1 sunl¿ls. hemos de alabar
La voz pasiva se fbrnia con el partic. en -¡¿d¿¿s )'los distintos tienrpos del verbo s¡¡nr:
laudondus.s¿r?, J¡o he de ser alabado: laudandl -sunrus. hemos de ser alabados.

VERBOS DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES

Son deponentes los verbos que a pesar de su signilicación actir.a tienen forna pasiva
en todos sus tiempo-s y modos, a excepción del participio de presente, del gerundio v del
participio futuro, que conser\ian la lbrma activa, r del partic. cn -ndus. que tiene signili-
cación pasir-a. Ejerrplos: ,ho¡tor. exhorto: ltortons. que exhorta; hrnl.atúrus. el que ha de ex-
horlar: horlandi causa. para exltortar: ltcn'ta¡tdus. el que ha de ser exhortado.
Son scmidcportentes los vcrbos quc son dcponente-" sólo cn lo-s tiempos de perfecto,
peto ilo er'r )os de presente. Eicnrplos: úucltrt. D1e atrei'o: o¡rs¿¿s s¿r¡??. lre atrerí. Son sL.rnj-
deponenl,e,s: gouclco. nre aic,gro: s¡¡1co. acostut.nlto: firlo. ne l\o: di/fi.do. dcsconlío: crinf<?o.
confÍo.
1n
Algunos part. pasados de verbos deponentes pueden tener tanto el sigrrificado pasivo
como el activo: adeplus {alcanzado, el que alcanza). cotnitatus (acompairado, el que acom-
paña), cotnplexus (abarcado, el que abarca), confesus (confesado, el que confiesa\, dimen.
-sus (medido, el que mide), erpertus (experimentado, el que experimenta), interpretaf us (in:.
terpretado. el que interprela), meditatus (meditado, el que medita), ¡nens¿s (medido, el
que mide), partitus (cornpartido, el que compa¡te), populatus (devastado, el que devasta).
Para con-qtruir frases de significación pasiva se recurre a verbos sinónimos no depo-
nentes: n¿ilil¿s castra tuetúur, los soldados defienden el campamento; tastra a mililibus
d.efenduntur, el campamento está defendido por soldados.

VERBOS IMPERSONALES
Los verbos impersonales o terciopersonales pueden ser: METEoRoLócrcos: plzrf (llue-
le), lot¿ol (truena), fulgúrat (relampaguea), ningil (nieva), grandlnat (graniza), lucescit
(amanece), aduesperascil (anochece). -De pLqcrn, DEBER. NEcEsIDAD: libet @grada), licet (es
lícitoi, decet (es adecuado), dedécet {no es adecuado), oportet les necesario). refert (impor-
la), interesl (importa). ssr.¡TlMExroi piget (tener pena), penitet (arrepentirse), miserel
-De(dar hastío), pudet Gvergonzarse).
(tener compasiónl. taed.et

t8
CONJUGAC¡ÓN DE ..SUM..

PRESENTE TTIPERF FUTURO PERFECTO PLUSCU.{\IPERF. FUTURO PERF,

soy,.. . era,. . . sere,... he sido,. habÍa sido,., habré sido.


sum eratn ero rul fuerant fuero
h €s eras efLs Iutsr r fuerds fü.erís
est erat erít fuít fuerat fuerit
sumus erdrnus erlmus fuirnus fuerd.mus fuerünus
¿st¿s eral.tS eri.ti.s /uisiis fuerdtis fueritis
sunt erant erunt fuérunt fuerint

sea,.. . fuese,... haya sido,... hubiese sido,.


sim essem fuerim fuissent
F s7s esses fueris /zissés
z s¿¡ esset fuerit fuisset
P
D simus essémus
a fuerimus fuisséntus
si/is essé lls fueritis fuisséti.s
stnt essent fuerint fuíssent

sé,...
esto
¿ ¿s esto

este estóte
sun¿o

haber de haber sido


ser
F
z esse futúrum fuisse
z -a -unl
ess€

el que ha
de ser
a
E futurus
-a -um

19
CONJUGACION REGULIIR
VOZ ACTIVA
Indicativo
al abo.. . . a\'tso.... lco.. . . o) go.. . .

It:ttdo 1]1011C0 Iego audto


laudts D?on¿s legis QII4 IS
, lou Llal ti1 ot1 ct Iegi/ audit
iau.ddnttts tnotlé ulu s legintus oudlntus
l0ud0Its n7atl¿li s audltis
lauda¡tl ,t70netIt leguttt oudíunt
loudobo¡n monéban kgebant oudiébont
IOUOAOAS n10nc oas ¿rg¿nas ouoteoos
=9 laudo bot ntctne bal I(€tDUl AUdtet¡al
t(tuaooanlus noné ho ntu s lfqrD0tltUS Alldt(bOntUs
l0uuaDQtrs nlone D0tIs lcgt0(tltS oudtLOQtts
lu tuld bo nl ntotLC t¡ont k:gébont audieban.t
laudabo m.o¡t.E bct auCiont
loudabis lcgom
monébis ¿€Ács oudié s
laudo bit mon4bit lcget audiet
?=
:E laudabi¡nus monc bitnus legéntus ouditmus
l.audúbitis monebilis lcgé tis a udiet is
laudabunt nzone bunt Lcgenl ouditnt
to udo I't monut LeEt QUOLL'I
C- LOIt(JAl'1St I monuisti IC gt.st L A U.d LUTST 1

¿?. loudo L:it ntonuil Lcgtl audit it


lnutlorimus monunnus Iégimus auditimus
louddristis monu i st is I¿ gistís oudi¿'ls1is
loudatirun.l monuArunl IC EC rU tll oudiL,0runt
l.oudo y¿ra nt monuerQnT Itgerant auditerant
tou(101)(:ro-c monuCras rcg?ros ouatueras
': ! loudat:crat monuer0l Ilgcrat oudit'aral
IAU0(rr'('ril11us tllonuer¿¡mus L€geronllts audtL)crQnrus
LOU AO Lr(',rO t 1S ¡tto¡tueratis lCg ratis audit crotis
laud.apcra¡tt tnonueratlt lcgerant auditeran.t
laudocero monuero lagero oudirero
laud.at'cris monu.cris Légeris audit'eris
loudórcrit nz.onu.erit l0gerit audiL,erit
Iaud.óucrimus monueritnus Ic ge rintu s audit erintus
La ud.at'crit.is' monueril.is :'-5- . ''
audi ueritis
Laudoucrinl ntonue¡'ittl rcgert.n, o u diuerinl
Subjunt¡vo
laudem moneam Iegam oudiam
lautlc s moneA.s legds audids
zd Iaudel moneot legot audiat
laudi mus moned.mus legdntus audia¡nus
Laud.étís moneóti.s legdtis audiótis
laud.ent motlcant audianl
laudd.retn mon. rem legerem audirem
Ioudó"ré s ,non¿ r¿ s lcgeré s audir. s
I ouda rct mon¿ rcl legeret audiret
laudo rEmus monor¿ nlus legeré mus oudiré mus
tcudarrtrs motl. r¿tt s legerelis o ua rrc tls
Ioud.orcnt monerent legerenl audirent
20
Iauddt¡erim t770t1uer1tn audiueri¡n
lou.dat'eris tn.ottueris Id geris audl ueris
l.audauerit monu.ertl. Ié gerit autlltterit
laudduerünus nlonueritnus Idgerimus att.dit,erimus
lauddueritis ntonu.eritis lé geritis audTt¡eritis
laudduerinl ntonuerint audiLjerint
laudduissem tl1.Ot1UtSSetl1 légissem audivissem
laudduissé s ¡n on uissás légisses d¡1d¡¿ issAs
.:i loudduissel ntonui sset légisset audit'i.sset
IaucLduissénus tn ottu is sé ¡¡t.us lAgiss¿mu.s oudiui.ssé¡nus
l1 lauddvíssélis nonuíssétis legissétls oudirrissdlis
laudauissent n|onulssenl légissent audit:i.ssent

Im perat¡vo
PRESE\TE PLrTL-.RO

lauda moné lege 0.u.o I laudato moneto legito oudito


louddte monéte l.egíte audite lauddto m.on¿to legito audito
lauddtóte non€tóte legitóte auditdte
laudan.to mon.ento legunto audiunto

Infinitivo
PRESENTE

lauddre mone re legere audire

FUTURO

lauddtúrum monitü.rum lectúrum auditúrum


-am -unl esse -am -um esse -am -um esge -am -um esse
laudatúrós monitúrós lectúros auoLturos
-os -a ¿sse -os -o esse -os -a ess¿ -¿s -o €ss€

PERFEC1O

Iaudduisse tnonuLsse Idgisse audiuisse

Participio
PR¿SENTE

nom. Iaudans monens legens audiens


laudantís monentis legentis audientís

FUTURO

lauddtúrus monitúrus lectürus auditúrus


"a -um -a -um -a -um -a -um

Gerundio
ac. laudandum monendum audiendum legendum
gen. laudandi monendi audiendl legendi
dat.-abl laudandó monendo audiendo' legendó

Supino
act. Iauddtum monitum lectum auditum
pas. IAUAATU monitú leclú audlr t

2I
CONJUGACIÓN REGULAR
VOZ PAS¡VA
Indicat¡vo
I]N ESI]NTE

Iaudu' t]10tI?0r Iegor oudior


loudaris ¡nutt ris I,egcri s uudiris
loudcl l ur nrct1(tur legltur audrtur
Ioudatnur tnotl¿ nlur legintur auclltnur
IOUO.0t77tnI nlone tnlnl. l.cRinti.ni aua I nrln I
laudantur 1)10t1ttllur leguntur audíuntur
PITET}:RI1'O IN'PER}'ECTO

laudabar ntt¡né bar lese,Wr auaLeoar


IOUO0I)0rIs ntoni l¡ot'is lege oarts audiébaris
IOUAAOQTUI n10t1c Datur Iegc D0tur audié batur
loudabontur ntoné bútnur ¿ege Datnur audiébamur
IOU(I('DAIITIII I tIl0t1c oo n1Itl I l.egébamini audiebdntinl
loud.abantur t71otr.é bantur legebotltu r audié banlur
}.UTL'RO IMPERFECTO

loudabor ntot'té bor l,egqr. audiar


laudabcris ntoneberis rege rt s audiaris
laudrlbítur ntonc bi lur legétur audié tur
laudobintur nto¡té bintu r l egé ntur aucLi.éntur
IAUdA O1l111tU monebimini legé tnrtll audíémini
laudabuntur monébuntur legentur audientur
PRETERITO PER}'ECTO

loudolus -a -utn t?lonttus -a -unt Iectus -a -um audllus -a -um


.strD¡ ('s ¿-st -sut?2 ¿s ¿s, suD? e-s es, s¡/r?? es esú
laudatl -p -a t?ro¡1111 -e -a Iecti -e -a auditi -¿e -a
su¡¡l ¡rs eslis s¿¿n?us esr¡s sLmus esrrs sunus esr¿s
sutl l sutlt sutrt su.nt
Pl-ll,s c UAM PE RF!l(l To

Iaudd.tus -a -unt n¡.orlItus -a -unl lectus -a -u¡n audltus -a -um


ct'atn cras et'at eranl era.s erat eram eras erat eratn eras erat
lauddti -p -a ntoni.tl -z -a lectl -z -a oudltl -a -o
eratnus eralis eromus eratis et'dmus eratts eramus erdtis
?rot1l ero nt eran.l erant
}.1'TURO PERFECTO

loudatus -a -unt nlottltus -a -un7 leclus -a -unt auditus -a -um


ero erts erlt ero crls erlt ero eris eri.t ero eris erit
loudati -a -a ntoni.li -e -a lecll -a -o ouditi -a -o
¿¡'in¡ ¡¡s erifis eritn.us eritis erimus eritis crimus eritis
eruttt eru¡7t erunt erunt

Subjunt¡vo
PRESE\TE
lauder nl0ncar legar audior
I audE ri s ul.ottearLs Iegdris audiaris
Iaude tur ,lrorTeolur legdtur audidtur
louda ntur tnotrcdtnur legdmur audidtnur
loud?n1n1I tnotrcdmtni legdntini audiamini
loudenlur tnotrcantur legantur audianltt

22
PRErÉktrü';r'i,T;'"
.er
Iauddréris monérérís
Iauddrétur monérétur
legeréris
legerAtur ;iÍlÍi,,ü,
laud.órémur monérémur leeeréntur audlrémur
laudar|mini nlonér¿mint legerémini audirémini
louddrentur monérentur legerentur audirentur

PRETERITO PERF¿CTO

lauddtus -a -um monitus -a -um lectus -a'um auditus -a -um


sim s7s sit sim sis sit sim sis sif sim sis sil
lauddtl -e -a moniti -z -a lecli -a -a audlti -e -a
sinus sifis sinú simus silis sinú simus siúis sdnt sim.¿s sitis si¿ú

PLUSCUAMPERFECTO

Iauddtus -a -um monitus -a .um lectus -a .um auditus -o -utn


essem esseE esset essern ess€s esset ¿sset essem esses essel
essem esses
lauddtl -e -a noniti -a -a lecti -p -a auditi -e -a
esse¡nus essetis essemus essetis essemus esseüis essemus essetis
essent essent essent essent

lmperat¡vo
PRESENTE

Iauddre monére lepere audlre


Iauddmini monémini le-gimini audlmíni

FLITURO

lauddtor monCtor lepitor auditor


Iaudd,tor monétor te-sitor audltor
Iaudantor monentor lelguntor audiuntor

lnfinitivo
PNTSEN"TE

laudari moner¿ Iegl audiri

FUTURO

lauddturn iri monitum iri, Iectum lri duditum iri

PRETERITO

lauddtum monítum lecturn auditum


-a,tl -utn esse -atl'um esse -atn -utn esse -am -um esse
Iauddtos monitos lectos auditos
-as -o €s6e -os -o esse -os -o esse -os -@ ess€

Participio
PRESENIE
Iaudand.us monendus legendus audíendus -a -um

PERFECTO
Iaudd.tus monttus lectus auditus -a -um

23
VERBOS IRREGULARES
pro-sum: l\D10.: Pres., pro-sunz, prod-es, prod-est; pro-sunlus, prul-(stis, pro,sunt.,-
aprovecho Inperf., prod-eram, prod.eras,... Fut.. prod-ero, prod-eris,... l\lpERAt'.:
-
prod-cs, prod'esto, prod-eslo; ¡:rod-este. prod-esktte, pro-sunto. * -sLrBJ.r Pres..
pt'o-s1.n7, pro-sis,... * Imperf, prod-essent, prod-esscs,... trn: prod-esse.
-
Pos-sumf IND1C.: PreS.. pos-sum, pot-es, pot-esl: pos-¿.utnus, pol-es1is, pos-¡-unl. * Iut-
puedo perf-,pat"erom,... --Fut.. pol.¿ro,... *suBJ.: Pres..pos-sinr,pos,sis,..,
pert.. pos-s¿¡??, pú-s.s¿s,... - r\F: pos-se. tyftiRAT.: no tiene. -Im-
-
volo: t^-Dlc: Pres., uolo, uls, t'uLt: t'olu¡nu.s uultis, t,olu¡tt. Intperf., uolObam.
qulefo uoLébas,... ..._ Fut., uolam, t,ol.es,... - ¿r¿lis,...
srrBJ.: Pres., uclinz, hiperf ,
uel.lem, uelles,... INn: t'elle. -
p¡Rr.: Pres.. [tolen.s, gen. -en.li.s). -* rMp;tu\r.:
no tiene. - -
fios tiempos de perfecto son regulares].
-
nofo: lxllc.: Pres.. nó|.o, nonris, rtontult; nólumus, nont'u.ltis, n.ólunt.
no quie.ro nólébatn, nólebos,... * Fut.. nólatn, nó\cs,... sr.,¡lJ.: Pres.. nólim,- Lnperf.,
nt'i1s,...
....- Imperf., nol.lem, nolles,... t\lpERAT.: nolr, -nohto, noli.te, nóli.tote. * tNF:
nolle. -
p,q.¡rr: Pres., [n.ólens, -entis].
-
malo: txolc.: Pres., m.alo, ndt,1s, mat'u.l.t; malumus, tndt'ultis, molunt.
prefiero ntdlébant, ntalebas,... Fut., ntal.am, nzales,... suBJ: Pres., - Imr¡erf
rná1iin,
,

-
ntalis,... -* Imperf., ntallern, ntallés,... up.: malle.-
-
fero: fers, ferre, lull, l.atum. * rNDrc.: Pres., fero, fers, fert; ferintus, fertis, ferunt.
- Inperf..
levo ferébam, feréba.s,...
- Fut.,feram,
ferant, f'erés,... ti\lpEru\r.: fer, ferto;
I

ferte, fertóte, ferunto.


- süB;.: Pres., feras,... - - Lnperf, ferrem, fe-
rrés,... * PASIVA: txuc.: Pres., feror, ferris, fertur; ferinrun fcrintini, ferun-
t¡rr..._ suBJ.: Inrperf., ferre4 ferr€ris,... * wr
lerrL- - tMpERAr: fene; ferimini.
Co¡rprrsros de /ero. Son affero ottú.|1, aportar: ouféro abstúll, quitar: cir-
t umfé ro c i rc u-ntt úli, r odear, c o n fé ro con t ú li, comparar; d.e
fé ro d.etú[i, apartar;
difftro dístú|1, diferir offéro attúli, sacar: inféro inttili.. introduciri of?ro
ob¿ü1¡. ofreccr: pcrféro pertú11. soporlari przlFro pratúli. pre{erir., prófaro
prolull..n1o>1(ar'. reldro. ¡cfli1¡. reportxr: su[/éro sLslü1¡. soportar' tronsléro
trottstú11, transferir; antef7 ro, antetú|1., anteponcr.

edo: rJis, r,c/crc. cr1¡, i,sl/l/t: eS roJfular, Dero tiellc. ¿rlclllús. algunas fol lltus uue nor
con.) o caulbios fonéticos se lran cónrertido etr orras análosas"a lns del verÉo sunr
con la particularidad de que la ¿ es larga. * rNDic: Pres., és, €sf,.esli.s. *
SLIBJ: lnrperf.. €.ssem, ¿ss¿s, e$et; essém.us, essétis, essent. t¡rpERAT.: ¿s, esfo,
-
- r\r: esse.
este, estóte.

eo: 1.s, lre, ii (raro iui), itunz. Pres., eo, is, it; 1tnu.s, itis, eu.nt.
perf., lbanl, 1bas,... - rsnrc.: Im-
Perf., ii, isU, íit; iin¿us,- islis,
- Fut., ibo. 1bis,...
voy
ierunl. Piusc., ieran¡'... -
Fut. perf., i.ero, ieris,... l\rpERAT.: i, ito, ito; ite,
l.tote, eunto. - eant, ed.s,... Imperf., -irem, i.res.... Per{., ierim,
Pres.,
- sL:BJ.:
ieris,.... * Plusc., jssenz, isses,...
:- Fut.,- ilúrus esse. IART.: Pres., iens (gen.
eu¡tl.i.s). * Fut., i/¿7r¿s. -ndus: eundum. -
cERl'ND)o: eundi, eun.do.
supl¡;o: ifuni. PASI\A:-En
por ser intr., sólo se-conjuga en la 3.. pers.: ¡fur,
-
se va. -

fio¡ ¡)-Drc.: Pres., fro., fis, fit,... Imperf., fiebant, fiebas,...


(r'oz-pasiva) ljnt,... Perf ., factus -a -um
-
- sunt. suBJ.: - Fut.,
Pres., fi.am, fias, fiot,
fiom, fies,
Imperf.,
soy beclro fierent, fi.er€s, fieret,... -
wr: fiert; gerundivo, faci.endus -a ium. - trrpERAT.:
-
fi. fito; lite. fitote. fiunto. -

24
CONJUNC¡ONES
Coordinantes
Copulaiivas: el, ulqut, or' ls<ilo antc cortso-
nalrtel, .17rc lc¡clític;.rl: ncr'. t1.'quc;
etiartt. quoque.
Disyuntivas; rul... t,el: aul... etrl; sirc...
siLr¿, s/u... sa,¿1,

Adversativas¡ scd. ul, t?runt- L¿ró. úulrti1,


c0lerunt, tonl(t¡,
Causaf es: t1e nl. tzunt.lu.' : t rti n t, tlt tt i nt.

Goncfusivas¡ igifln ogó, itaque, tluór¿.


quarnobrcnt, propl(rea, idco. idtirtó.

Subordinantes
Causafes: quod, quia. quottittttt. < urtt.
quando. <¡u an d oq ui dc nt -

Consecutivast ut. ita... ut, ul not|. qui,t.


Finales: ul, utl, tze, quó, quñrttinus.
Comparativast ut, trti, sícut, t,elut, qu"o
ntodo, quemadnttsdunt, tanquant, t,elut
-\¡, ¡/¿ s¡.

Condicionales: si. n.i.si, sin, dunt, dunttttt¡-


dtt, ntodo nc.
Concesivas: qu.anrquom, etsi, tantelsi,
quantuis. cunt, u.t, licet.
Temporales: tuttt. ut, ubi, ut printunt, ubi
primunt, sit¡tul oc o o.tqu.e, quood, dottec.
quantdiú. durn. onlcquont- priustluum.
postqu0tl1.

25
PREPOSICIONES
De acusativo
ad a, hacia, junto a
adtersus contra. hacia
onte delanle de, antes de
dpud junto a, en
circd alrededor, cerca de
circur¿ alrededor de
cis de acá
citrd d,e acá
contrd contta, enfrente de
ergd hacia
e¡tro- fuera de
inlra debajo de
ínter enlte
i¿rrd dent¡o
iurra- junto a
ob a causa de
penes en poder de
per a tra\'és de, durante, por
post después de, detrás dé
preter lueta d.e
prope Junto a
propter por causa de
secundum seg(tn
szprd encima de
trans al otro lado de
uitra- más allá de
uers¿s hacia

De ablativo
d, oó de, por
c/a¡¿ a escondidas de
có¡om delante de
cum con
d¿ de arriba, desde
d, e¡ desde
palam delante de
pre por, delante de
pló por, en favor de, en vez de
s¿ue sln
tenus hasLa

De acusativo y ablat¡vo
jn con ac. indica moümiento o dirección: a,
en, hacia, contra; con aá1. indica situa-
ción estática: en
sub debajo de, hacia abajo
suóter debajo de, abajo
s¿pe¡ soDre

26
ADVERBIOS
COMPARAT¡VOS
Los adverbios derivados de adjetivos admiten un comparativo en'i¿rs y un superiati-
vo en -irne.

Positivos Comparativos Superlativos

docúd doctamente doctíus doctissimé


/orfiler fuertenrente fortius fortissím_é
a¿ril¿r duramente acrLuS acerrrme
maLe dicé malicionsamente maledicentius maledicentissimé
facile fácilnente facilius facillimé
bene bíen nzelius optlnt¿ _
male mal peius pessLme
magnopere grandenente megLs maximQ
multu¡n mucho plus plurimé
También admiten comparativo y superlativo con las mismas terminaciones los si-
guientes no derivados de adjctivo: propc, cerca: propius, proxime; diu, por largo tiempo:
diu.tít¿s, diuti.ssime; soepe. muchas veces; soepius, soepísstme.

DE LUGAR
Estado en isfinc de ahÍ
illi¿c de allí
[característica: i] ind.e d,e allí
indídem de allí mismo
ñic aquí znde de donde
islic ahí undecuntque de dondequiera que
illtc allí aliunde d,e otra parte
¡Dr altl undíque de dondequiera
ibidem allí mismo utrique de una y de otra parte
¿Di en donde Movimiento por
ubicumque donde quiera que
alibi en otra parte lcaracterÍstica: o]
ubique en todas partes
fr.dc por aquí
Movimienlo a islo-c por ahí
íllac por allá
lcaracterística: u, o] ed por allá
eddem por el mismo sitio
ñuc a este lugar
ístttc ahí qzd por donde
illac allá qud.libet por dondequiera que
eó allá qudcumque por cualquier lugar
eódem allá mismo aliqud por algún iugar
alid por otro camino
guó adonde
quóuis a qualquier lugar Otros adverbios de lugar
quócumque adonde quiera que
aliquó a cualquier lugar i¿f¿s dentro
alíó a otra parte forls afuera [quietud]
utróque a uno y otro lugar foro-s fuera Imovimiento]
Movimiento desde usquam en algún lugar
nusquam en ningún lugar
[caracterÍstica: n] ultro de allá
cítró de acá
ñjnc de aquí relró de atrás
DE TIEMPO
nunc ahora nrodo ahora, no ha mucho
tuncl tutn entonces núper poco ha
anted anles parumper por poco tlempo
posteo- después paulisper por poco tiempo, un poco
deinde luego tantisper por tanto tien'lpo
rnor luego pridem hace tiempo, antes
Lntered entretanlo iampridem ya desde tiernpo
adhuc aun tamdiu tanto tiernpo
iam ya a,liguorndiu por un cierto tiempo
statim al instante oru por rargo ll€ntpo
cilo prontamente
cotúinuó al punto, inmediatanente noclu de noche
illllico inmediatamente olim en otro tiempo
ñodie hov quondam. una vez
ñeri a¡'ei notlnunlquam. más de una, alguna vez
úrds maitana interdunt de lez en cuando
unquam janás
pri.dié el día antes denaó de nuevo
postrldíé el día sizuiente
-quotidié landem finahnente
cada día' aliquando alguna I'ez
DE MODO
¡¡a asl aliter de otro modo
l¿en del mismo modo tatllquom con)o
DE AFIFMACIÓN
cert€ cteltamente ¿lia¡n también
profecto en efecto s¿ne en verdad
netnpe esto es. sin duda

DE NEGACIÓN
non no numqua.nl nüt\ca
haud no treque nt

28
saruTAXIS
LA CONCORDANCIA

A) Du pRr¡lc¿¡o No¡lIN¡l co\ EL sL:JETo:


a) El predicado adjetivo concierta en género, número y caso: h.omo nlorla/is esf. el
hombre es nlortal.
b) El predicado substantivo concierta siempe en caso ¡i cuando es posib)e, en géne-
ro y número: tenl.pus est optimu.s magister, el tiempo es el mejor maestro.
conía est nuntía uerí.s, la cigueña es la mensajera de la primavera. - Ci-
c) Predicado en género neutro:
1) Cuando el sujeto es un infinitivo o una oración enLera: dulce et deco.
rum est pro patria morí, es bello y'honroso morir porla patria-
2) Cuando el sujeto son varios substantivos de significación abstracta.y
género distinto: honores et uictorie fortuita sunf, los honores y las
victorias son fortuitos.
3) Cuando el predicado es un adj. o pron. neutro: triste lestl lupus sta-
bulis, el lobo es funesto lcosa funesta] pa¡a los establos.
d) Atracción:
1) El predicado puede concertar con la aposición (urbs, oppidum,...\. en
I'ez de con el sujeto: lTulturnum ln.l, Etruscorunz urbs lf .1. ab Samni-
tibus capla esú, Vultumo, ciudad de los etruscos, fue conquistada por
los samnitas.
2) Cuando el sujeto es un pronombre, puede ser atraído por el gén. y
núm. del predicado: hec lpor hocl mea culpa est, esto és culpá mía.
p\ Drl pn¡n¡c¡¡o rrRB.Ar coN EL s-uJETo:
a) En nún¡ero y persona (también en género, en las formas participiales): rosa flo-
ref, la rosa florece; captivi facti sunt, fue¡on hechos prisioneros.
ó) El predicado puede concertar con el significado del suejto (.constructio ad sen-
sum'), cuando éste es:
f ) Un nomb¡e colectivo singular o el nume¡al mille: magn.a multitudo
honti¡tum conL.enerunt, se reunieron una gran multitud de honrhres.
2) Un nombre abstracto o de sentido figurado, aplicado a personas: ca-
pita coniurationis percussi sunt, los jefes de la conjuración fueron de-
rrotaoos,

DrL .etRIsLrto coN su suBSTA-\'TrVo:


a) En género, número y caso'. pulchra praclororum poetarum carmina, las hermo-
sas poesías de los ilustres poetas.
ó) Las expresiones "la cumbre de...", "en medio de...", "al principio de...,, etc., se
expresan en latín concertadas con un adjecivo: in sununo monte, en la cumb¡e
del monte; ín medío itinere, en la mitad del camino; in eÍtremo loco, en lo último
de aquel lugar.

D) D¡ l¡ ¡,poslc¡óx coN sL! suBsra\Trvo:


o) Siempre en caso )', cuando es posible, en género y número: Alexonder, rex Mace-
donum, bellum intulit Dario, regi Persarum, Alejandro, rey de los ¡nacedonios,
hizo la gr:erra a DarÍo, rey de los persas.
b) Varios casos de aposición:
1) Con no¡nbres geográficos (urbs, insu.la, mons, prouinci.a,...): u.rbs
Rom.a,la ciudad de Roma.
2) Con nombre de edad: Epaminondas adulescens, Epaminondas, sien-
do joven.
3) Con nombres de cargos, posición socjal....: Cicero, cortsul, Cicerón
cuando era cónsul.

ó1
c) La aposición a un pronombre posesivo concierta con e'l genitivo del pron. perso-
nal a que corresponde el posesivo: si tua opera quis t'ideot, Iaborarttis pro palria.
itnntortolis eris. si alguien obserra tus obras lobras de til, que realizas por la pa-
tria. serás inrnortal.
d) Nótese también: in nostro ontniunt fleclu. en el llanto de todos nosotros.

Dt:t. nEI¡t¡rr t t,t Et. ANTE¡ t:trE\TE:


,
r¡) Conciertan eD género y número. pero no en caso: Itomo, quent ridi.sti, nteus pa-
/er es/, el honrbre que has visto es nri padre.
ó) Cuando lray varios antecedentes:
1) Si son de persona, el relatir,o se pone erl pl.; y en el género comrin a
ellos si sol del nrisno, o en nlasc. si son de distinto género'. Cesar,
Potnpeius et Crossus, qui primunt triumL,irotum fecerunt, posleo bel-
lauerunt, César, Pompeyo ¡' Craso, que formaron el prirner triunvira-
to, luego se pelearon.
2) Si no son todos de persona. el relativo se pone en plural neutro: onri-
ci, honores, dit'itie que bona dici¡nus...; los anrigos, los honores. las
riquezas que llamarnos bjenes... Tanibién puede conceltar con el an-
tecedente nrás próximo: bella, flagitia, dolotzs qui i¡t orbe terrarum
sunf, las guerras, las calamidades y los dolores que lrav e¡r el mundo.
ú) No concierta con el antecede¡rte. sino:
1) Con el sentido del antecedente, cuando éste es un nombre colectivo,
o un substantivo abstracto o figurado: pars etigua, qui inermes dela-
tí surtt, Rontont.L'enerunt. una pequeña parte, que se presentaron sin
armas, regresó a Rona; il.la imbecillitas gui..., aquel imbécil que...
2) Con la persona designada por un adj. posesír'o u otro adj.: tneam ora-
tionem quam oratoretn lo¿dos, el discurso mío (de ní) a quien alabas
co1t]0 0raoor
3) Con el predicado substantivo: globu.s, que terra dicitur..., el globo,
que se llama tierra...

32
LOS CASOS
NOMINATIVO
A) Sr¡uro: canis latrat. el per¡o ladra.
B I Pn¡nrc.coo:
o) Con srrm: homo morlolis es/, el hombre es mortal.
b) Con los verbos copulativos \fio, puton uoco4 uiuo, na(ot; tnortor,...)'. nerno repen-
te lil sapiens, nadie se hace repentinamente sabio.
c) Con los r,crbos copulativos regidos de un vcrbo sen'il (possunr, debeo, tupio,
uolo,...¡: cupio fieri sopiens, deseo llegar a ser sabio.
d) Con verbos en infinitivo regidos de videon di.con putor,...: Paulus ¡nihi pidetur
esse uet'ox, Pablo me parece ser veraz.
C) Excurir¡rn'o: imb¿cillisl. itonto!
D) TErvrÁnco: L. Platius Galbus, de hoc, Cicero in epistu.la ad M. Tltiu¡n sic refert.L.Pla-
tio, sobre éste Cicerón en la carta a N{. Titlo así habla.

vocATtvo
A) Pensor¡ ¡ eurE\- sE DTRIcE LA pAr-ABR{: patres conscripill, ¡oh padres de la patrial
B) E¡* Lfc¡R DE Nor,rr¡\Arrvo (sólo cuando -ce trata de adjetivos o participios): huc periture
Qtor periturus) ueni, r'en aquí a nrorir [tú que has de morir].

ACUSATIVO
A) Su¡¡ro pr oRlcró\ DE rNFrNtrtto: nuntiatum esf ñosfes uenisse, se ha anunciado que los
encmigos han llegado.

B) Colrplsnlnxro DInEcro (objeto externo): Deurn amo, amo a Dios.


lA]gunos verbos intransitivos en castellano son transitivos en latÍnl:
o) Oler, tener sed de, tener sabor de,...: sitire lrcnores, tener sed de honores; o/áre
u¿nu¡u, apestar a vrno.
b) Doler, entristecer, llorar,...: ¡tolite me¡'ere exsilium nTeum,no os entristezcáis por
mi destierro.
c) Decet, deftcit, dedécet,...: parDos parua d.ecent, a los pequeños convienen )as co-
sas pequeñas.
d) Hnir, escapar, ocultarse: fugare ntortem, huir cle la muerte.
e\ l,os impers. penitet, pudet, piget,..-: me penitet peccoti mei [gen. de cosa], me
arrepiento de mi pecado.
Nór¿se: 1) Que cuando estos verbos van seguidos de verbos serviles (excepro de-
beo y uolo), éstos se hacen impersonales: uos solel prnnitere, acostumbráis arre-
pentiros. ll 2) Puede decirse indistintanente me piget fratrem nteum errouisse o
me piget quod frater meus errauit. ll 3) No debe decirse penilet o pudet se, sino
eum, eos -

C) Co¡lp¡-¿r'r¡sro DIRÉcro (objeto interno):


a) Etimológico: t'ivere titam, r'ivir la vida.
b) De significado afÍn al ve¡bo: pugnare magn.a prel.ia, librar gtandes batallas.
c) Con determinación adverbial: etclantare maius, gritar nrucho.

D) Co¡'lp¡-punxro DrREcro (con dos acusativos): grammalicam pueros doceo. i.rseño gramá-
tica a los niños; ouxilium. regern orabat, pedía auxilio al rey.
E) Co¡,rp¡-Ertesro DlREcro (con dos acusativos, uno de ellos regido por la preposición del
verbo de mov): Caesar exercítun flum.en traiecit lde frans- y iocérel, César trasladó el
ejércit.o al otro lado del rí0.

F) Co¡tplr¡texro DIREcro (con predicado): Rom.ani Cieeronem patria patrem appelloue-


rz¿r. los romanos llamaron a Cicerón padre de la patria.
G) Dr n¡uclóx: resolula comos, despeinada en cuanto a las trenzas [=con las trenzas des-
peinadasl; leo saucius pecf¡¿s Iac.]. el león he¡ido en el pecho.
H) Dr ¡xrrNsróN:
a) En el espacio: fossa erat quinque pedes alta, la fosa nredía ur¡a altu¡a de cjnco
pies.
b) bn el tiempo: Ttebonio multos annos familiaríter utor,\a hace muchos años que
trato familiarmente a T¡ebonio.
Nores¡: l) con abhinc la accion es pasa-da:.meu s pater abhinc tres annos 'nortuus
esf. mi padre hace tres años que he fallecido. u2t con-ad oposl la acción,signiflr-
.úuria dentro de": vi.debo tá post lres dies, te veré dentro de tres días' ll 3) con
"" significa "durante": per tres onnos, durante tres años. ll 4) con atlte o post
per
.signifña acciórr anterior o poslerior: tres annos ante o post, tres años antes
o después.
c) I\{odiimos: in si.ngulos dies, cada día; bis in mense, dos veces al mes.

D A¡wnste¡-: nunc ipsum, ahora mismo; ultünum, en último lugar.

,I) DE DrREccróN: Cesar Romam uenit, César llegó a Roma.


Nor¡s¡: 1) con od. precediendo a nombres de lugar ma¡'or. indica aproximación:
Q. Ligarius ad Africam profectus
-Q. esf. Q. Ligario partió para Africa. ll 2l con in.in-
dica éntrada o llegada: Ligarius in Afrícam uenít, Q. Ligario entró o llegó al
Africa. ¡l 3) con od sin'e paraexpresar el movimientoligurado: animum od stu'
dium uórto, dirijo el ánimo al estudio. ll 4) petere significando "dirigirse a' va sin
preposición. lj S) Palabras griegas como Chersonesus, Egyprus, \'ar¡ con preposl-
iion o sin ella in Egyptum o Egyptum uenit,llegó a Egipto.
K Dr ¡o¡o (con naf us -c! -u.m -\ el cardinal): meus frater obiit decem onnos nofus, mi her'
mano murió a la edad de diez años.
¡\ Dr¡rsr¿¡'crq,: hostes d.uo milia passuum oberant,los enemigos distaban dos mil pasos.

M) Excr¿-rlqt¡vo solo o con l*u: heu me miserum!, ¡ay desgraciado de mf!

GENITIVO
A) Cox s¡-rgsr¡"'{rn'os:
a) Posesivo: pueri liber, el libro del niño.
b) De parentesco: Neronis flius, hijo de Nerón.
c) De autor: cormin.a Homeri,los versos de Home¡o.
d) De cualidad: vir magni lngenii, hombre de gran talento.
e) De denominación: portus Caiete, el puerto de Gaeta.
fl Explicativo'. uirtus iustitie, la virtud de la justicia.
pedum, fosa.de quince pies-'
il De-peso, medida y número: fossa quindecim (que
h) De órigen: tempestatis periculum, el peligro viene) de la tempestad.
l) De propiedad: templum /anl, templo de Jano (consagrado a...).
B) Pmrtrwo
a) Con nunrerales'. nemo discipulorum, ninguno de los discípulos.
b) Con pronombres: quis uestrum?, ¿quién de vosotros?
c) Con superlativos'. optímus omnium, el mejor de todos.
d) Con comparativos ieferidos a dos personas o cosas que forman pareja: maíor fra'
trum, el mayor de los ldosl hermanos.
c) Sus¿nrrvo: labor omnium bmnes laboranf), el trabajo de todos.
D\ Os¡rrlvo: metus hostium (¡netuimus hostes), el temo¡ de los enemigos (el miedo que se
tiene a los enemigos).

E') Cox ¡¡.¡¡rn'os:


a) De deseo: cupidus gloria, deseoso de gloria.
b) De conocimiónto ohemoria: memor beneficiouru.m' qlre se acue¡da de los bene-
ficios.
c) De participación: orationis et rationis particeps, dotado de razón y palabra.
34
d) De aburrdancia, escasez o privación: díL,itiarum plenzs, lleno de riquezas.
e) Judiciales: manifestus /urli, convicto de hurto; reus capítis, reo de pena capita..
fl De cantidad: plus laboris, más trabajo.

F) Con p¡nrlc¡plos DE pRESENTE: amans uirtutis. amante de la vitud.

Cox ¡rr"cR¡:os:
a) De lugar: ubi tenarum?, ¿en qué parte del mundo?
b\ De cantidad: satis eloquentia habebat, tenía bastante elocuencia.
c) De tiempo: piidi.e eius diei, la víspera de aquel día.
H) Cos rcReos:
a) De pertenencia y conveniencia: est boni consulis.--, es propio del buen cónsul.,
b) De memoria: terus amicus nunquam amici oblisuiscilur, el verdadero amigo no
se olvida janrás del amigo.
Exclp.: tener o no tener el pensamiento, recordari, obliuisci, etc., pueden llevar
acusativo: recordari aliquem, tener a uno en la memoña.
c) De admonición: cur m.earum me ntiseriarum odmones?, ¿por qué me recue¡das
mis desgracias?
d.) De culpa: accusare protlitiottis, acusar de traición.
e) De pena: da¡¡tnare capills, condenar a muerte.
fl De estinración indeterminada'. omnes te magni faciunt, todos te tienen en gran
estima.
g) De conrpra o venta y alquiler (indeterminados)'. quanti pater tuus hortum uendí'
d.it?, ¿por cuánto ha vendido tu padre el huerto?
D Con el rerbo pofior, especialnlente en Ia expresión potiri rerum, adueñarse del
poder.
i) De abundancia o escasez: diuini auúIii omnes eqemus, todos necesitan¡os del
auxiiio divino.
j) Con impersonales (interest y refert): Clodii maxime interest Milonem perire, im-
porta mucho a Clodio que l\{ilón perezca.
NóTEsE: 1) la cosa que inrporta siempre se expresa con un pronombre neutro, id
mea interest, esto me importa; o con infinitivo sólo, mea íntcrest hoc facere,me
importa hacer esto; o con el infinitivo y el acusativo, mea interest te diligentem
€sse, n)e importa que seas di)igente. ll 2) El fin se expresa con el acusativo y ad:
ad sal.utem. reí publi.ce interest ut..., a la salvación de la república importa que...
ll 3) Con refert es poco usado el genitivo de la persona; en su lugar se usa el abla-
tivo fenlenino singular dcl posesivo: ltoc tnea refert, esto nre importa.
I) Loc¡t¡vo: ego Rom.e ui¡i, viví en Roma (v. abl. N).

DATlVO
A) Co¡rpl¡u¡xro ¡);D¡REcro: do tíbi librutn, te doy el libro. Se usa con verbos de:
a) Obediencia y mandato: apes porent regina sue, las abejas obedecen a su rei¡a.
b) Agrado: hoc mihi placet, esto me agrada.
c) Falta.: non deero officio meo, no faltaré a mi deber.
d) Hostilidad, amenaza, insulto, oposición: aduersor, minor, irot; maledico fdbi, soy
contrario, amenazo, me indigno, te maldigo.
e) Persuasión, súplica, consejo, perdón: persuod.eo tibi ut..., te índuzco a que...;
supplico uobis..., os suplico...; suodeo tibi..., te aconsejo que...; porce mihi, Do-
mine!, iperdóna,ne, Señor!
f) Aplicación, superación: studeo agrículture, me dedico a la agricultura; prestot
.-fratri, arentaja al hermano.
g) Atención, providencia y significados análogos: caueo tibi, miro por ti; consulere
dignitati mea, mirat por mi dignidad.
h) Con el verbo nubere ft.omar marido): Túllio Marco ¿upsir, T\rlia tomó por mari-
do a Marco.
i) Con verbos terciopersonales: uid.etur míhi, me parece.
35
B) Cox ¿¡.¡¡rnos:
a) De igualdad o semejanza: mors somno sim.ilis es!, la muerte es semejante al
sueño.
b) De benevolencia u hostilidad: nim.ía libertas et populis et priuatis contraria est,
la excesiva libertad es conrraria tanto a los p.re'blós como i los in¿uauós.
c) De parentesco, aproximación, comunidad, amistad: omni etati
-oit iiiio^^u-
n¿s, la muerte es común a todas las edades.
Nórrsr: Estos. adjetivos usados como substantivos piden genitivo: amicu3 uerúa-
lls, arnigo de la verdad.
d) De aptitud,. ¡lil,idad, adaptación, conveniencia, conformidad y análogos: ,,1ilis
patñ, út|l al padre.
Norrse: Estos adjetivos indicando tendencia fisica o mo¡al toman acusativo con
adi homo ad nulLam rem aptus, homb¡e no apto para nada.
Cr Cor suBsrAl\'r1\'os \TRBALES: iusfi/i¿ ps/ obtentperatio Iegibus et ir:s/i1ulis. la justicja es
la obeciencia a las le¡'es ¡'a las instituciones lobtemp"et-dtio de obte;;ir--i,-i.'.q,¡
"rl.
D) Cox ¿¡rtnetos: cangru.enler nature L)iuere, vivir conforme a ]a naturaleza.
E) DE ¡xrrnÉs: agricola sibi arat, el campesino ara para sí.
F) Pos¡s¡vo coN EL \ERBo sum: mihi sun.t multi amici, Lengo muchos amigos.
G) Ér¡co: quid mihi Celsiu.s agi.t?. ¿qué [me] hace mi querido Celsio?
III) Ds nnl{cróx: tu núhi Cesar eris, tú serás para mí el César.
D Exc¡-¡¡¡¡rn'o: con hei, ue: ae t,íctis!,;ay de los vencidos!

J) Co:'¡ rlRgos coMPLESTos DE PREposrcló\: ¡tatura sensibus adiunrit (adiun.gere) rationent,


la naturaleza añadió la razón a los sentidos.
Kt D¡rrvoAGE-\rE tcon mu]' pocos r.erbos en pasiva llideo4 proborl, con el parricinio en
-ndus -a-um, y con adjdrivos teruales en -al¡, ,,, t¡ürrilii¡írálá'ii
que apruebes [te,gusten] estos libros; mihi amanda est pLtria. ¿eio s"r'¿iá."r;; ái"'gr" a.
amar üp"rrl".
NóTcsE: t-r dativo agente con el participial en -ndus -o -urn, srilo se usa" óua¡rdo
es persona o pronombre personal.

l) Dr ¡r¡¡¡t,rn¡¡:
o) con sunr, fo y análogos: ea res tibi etnol.umento erif, esto redundará en benellcio
tuyo.
ó) con-dq.duco, tribuo, uerro: hoc mi.hi mutti tribuebant superbie, esto muchos
me lo achacaban a soberbia.
c) con,enio, do, rnitto, eo: e-irtus sola nemini d.ono datur,la'irtud sola no se da
gratuitamente a nadie.

ABLATIVO
A) Cor runeos:
o) Agente, con verbos er,' pasi'a con a o ab, si el agente es un ser animado: c¡urras
a
.rege.regirur. la ciudad es gobernada por el rej: sin preposición cuando ás ina-
nimado: omnes trahimur studío /audrs, todos somos árrástraaoi poiei-aan ae
eloria.
b) De abundancia o escasez: abundorunt semper duro regna Asi",, abundaron siem-
pre en-oro los reinos de Asia; natura nos admonet qíarn pauíis rebus ijeat. ta
natu¡aleza nos enseña cuán pocas cosas necesita.
c) De vestid.o,.prov':"jón. formaóión, educación y análogos: fLIium erudí.uit litteris,
educó.al hijo en las letras: natura oculos mántbranií ueitixit, l" n"t"iáiér","-
cubrió los ojos con las membranas.
d\ opus qs/t personal o impersonal: mihi opus sunt ribri o ntihi opus esr 1ióris, rre-
cesito lib¡os.
36
e) Con los deponentes: uto,i fruon potior, fungor, y
-uescor compuestos: Augustus Ale-
xandria potitus est, Augusto se alrodcró de AlejandrÍa.
f) De separación. alejamiento, liberación (con aó si el nombre es de persona, con a,
aó, e¡, si es de cosa): ab homine malo deterrere, apartar del hombre malo; Han-
nibal ex ltalia decedere cooctus est, Aníbal fue obligado a ¡etira¡se de Italia.
g) De o.btcnción. recepción, dentanda, adquisición y otros análogos (precedíendo al
nonrbre a, ob, si es de persona, y e o c.t si es de cosa): accepi a patre meo, rcclbí
de nri padre; res e fontibus haurire. tomar ]as cosas desde !u fuente.
h) De quietud (con la.preposición i.n): Rotn.a salu.s in Ciceron.e posíta erat,la sah'a,
ción de Ro¡na estaba puesta en Cicerón.

B) Cox -q¡;et¡r'cls:
a) Dignus e ittdignus: dígnus ottttti /oude, digno de toda alabanza.
b) De abundancia o escasez: repletus h.onoribus, lleno de honores.
c) De separación. alejanriento. liberación (con preposición o sin ella): uacuus a cu-
ris, hbre de cuidados.

c) DE t\slnlltelrt, , IlEDIO ¡con pfr T acusali\'0 si se trata de un nombre de persOna ): ocu-


'
/is lide¡nus. vemos con los ojos: per tuunt patretn. por rredio de tu padr:e.

D) Du c¡us-¡: dolentus rebus odr'¿¡sis. nos dolel::os por causa de las adversidades.

E) D¡ ¡sflrr¡c¡ox o DE pRlcro TNDETEBNII\ADO: psti¡nare fruntentunt tribus d.enariís, valorar


el trigo en lres de¡rarius.

Dt ct'¡Lln-¡.o: honto mogna constanlia. hombre de gran firmeza.

Dr rtillr.r: hoc ntodo. de e-qta nranera.

¡l) DEccrrrp.dl.{ (con c¡r¡r): cutn potre profectus surn. partÍ con mi padre.

I) Dr L:¡lrrcrós: Gallius notione. galo de (por) nacionalidad.

Jl Dr onrcer', descendencia con ¿d¿us, proqnatus, oriundus, orf¡¡s (solo o con ab, ex, de):
natus et.Iorre. nacido de Júpit.er:, ob ontiqua.stirpe orfus, oriundo de antigua estirpe;
nobili generc nalus. oriundo de ilustre far¡:ilia.

K) Drlmr¡nn (solo o con e, ex, d,e\: r)os eÍ argento, vaso de plata.


Nóresl: Es más comiente uas argenteum.

l) Cox('orlpARArr\:o: paler filio doctior est, el padre es más docto que el hijo.
ZZ) Dr pex¡: dan"tnare capite, condenar a muerte.

Ilt Dr:rt¿uo¡ o DIFERE\cIA tcon- comparativos o palabras de significado conrparatiro): uir-


tuten o¡nnibus rebus tnult.o anlepono, antepongo en nrucho la r.irtuii a todas las
cosas,

A¡l Dr Luc.qn:
a) En dónde (con in): uiuo in urbe. r'ivo en la ciudad.
NorEsE: 1) Los nonrbres propios de ciudad, I'illa ¡' lugar menor van sin preposr-
ción. ll 2t Estos nismos nontbres si pertenecen a la primera o segunda 'deciina-
cron van en senrltvo,

37
b) Por dónde (con nombres que indican el medio que pone en comunicación un lu-
gar con otro): Esquilina pórta ingredi, entrar pór lá puerta Esquilina.
c) De dónde (con e, er o a, ab).
Nor¡sn: l) I,os nombres propios de lugar menor van en ablativo sin preposición
ll 2) Las. preposiciones aó ab se usan óon nombres de persona o indicando punto
de part¡oa aproilmaoo.

ñ") D¡ r¡¡upo:
o) Con nombres que indican determinado espacio de tiempo'. mcd.ía nocte pervene'
runt, llegaron ál punto de media noche.
b) Con ante o post ! los numerales: tribus di¿bus ante o post, tres días antes o des-
pués.
c) Significando dentro de cuánto tiempo: triduo aut sutrlrrlutrt quadrid.uo, dentro de
tres o a lo más cuatro días.
d) Sig¡ificando cada período de tiempo: síngulis annis, o quotannis, cada año.
o) Mop¡s¡ro: bis in mense, in anno, etc., dos veces al mes, al año.

38
VOCES DEL VERBO

ACTIVA
A) Es rr',*c¡ós rn¡Nsrrr\i{: r'irtus amicitiam Eignit,la virtud engendra Ia amistad.
.B) Isrn¡¡;srrrr'.c,'. Temistocles cum dignítate vivebat, Temístocles vivÍa con dignidad.
C) C¡us¡rrr¡: fugauit hosles, hizo huir a los enemigos.
D) Copuurn¡: Cicero fuit consul, Cicerón fue cónsul.
E) R¡rr¡xr:q: qui obstinere possít iniuria, quien pueda abstenerse de una injusticia.

MED¡O.PASIVA

A) Cono pl*cne: con significado reflexivo: Iavor, yo me lavo.

B) Drpox¡xrrs: admirari, admirarse.


C) Cox ¡:-cu:os pAnTrcrpros pAslltos: p¿rcr¿ss¿e pectora, habiéndose golpeado el pecho.

PASIVA

A) D¡r¡nsorRJc-\is¡Trvo: leges a uictoribus dicuntur,las le,ves son dictadas por los vence-
oores.

B) I¡rp¡nsos¡r-: ab hora tertia bibebatur, desde las tres se bebla.


C) R¡rr¡xn-e: aqua conclusa focile corrumpilur, el agua estancada se corrompe fácil-
mente.
D) Ex ¡-uc¡¡ cepi, desii cuando van con un infinitivo pasivo: pozs lns-
oE pERpEcros Acrrvos
títuí ceptus €st, se comenzó a construir el puente.
Nór¡sr: Nó se usa esta construcción sí el infinitivo tiene sentido medio o reflexi-
ro: plura iud.ícia fieri ceperunt, muchos juicios empezaron a celebrarse.

39
MODOS DEL VERBO
EN LAS ORACIONES PRINC¡PALES

INDICATIVO
-4) H¡ci¡o n¿¡r-'. tres crercitus contparaui.t, organizó tres cjórcitos.
B) Cox \:AroR DE sutsJtr*Tr\'o Icon los pron. reduplicados ¡' acabados en -tuntque).. quisr¡uis
es, quienquiera que seas.

C) Co¡- \ALoR DE porDNf¡Ar o coNDrcroNAt,: plura ercntpla prolcrre possun. podrÍa adu<ir
muchos ejemplos.

D) Coxr¡-crR¡EITTPEXATIvo: ta.lebis ¡¡teoque ¡tegotia Lidtbis, pásalo bien v cuida mis rrego-
cios.

IMPERATIVO

IhrD.q,ro: in ersilium proficisc,ere, marcha al destierro.


B) PncrHre¡cróx: hontinent ntortuunt in urbe ne sepelito, no sepultéis elr la ciudad a nin-
gun muerto.

SUBJUNTIVO

A) Porr:rcrnr-: num aliquis diral, acaso alguno me diga.


B) Dr:ntratn'o: qui.d ogom, íu.dices?, ¿qué har.é, oh jucces?

C) Dnus¡RArn'o: elóquar an sileam?, ¿hablaré o callarét

D) Op¡¡rrvo o ¡DSTDERATT\¡o: utinant rivas, ojalá vivas.


Nóresr: l) Se usa el presente y el perfecto si el deseo es de cosa posjble en el presen-
te o el pasado: utinam salpus sjs.r. ¡quiera el cielo que te saivcs! li 2t Se usa cl'inrpcr-
fecto o pluscuanrperfecto si el deseo'es de cosa impbsible en el piesente o en el pasa-
do: utinam anzicus meus uiueret!,;Ah, si mí amigo liriese! tperó no vile).

E) Coxcrsrvo (con el presente o perfecto: en negación ne)'. ha,c sint falsa sone, inuidir¡sa
certe non sunl, (admitamos que) est,as cosas sean falsas, lo cierto es que no están ins-
piradas por la enlidia: ne si.t sane su¡rlt lut11 ntalum tlol.or, molunt crrlt c.sl. admita-
nros que (o aunque) no sea el dolor el n¡avor mal. un mal es ciertanrente.

F) ExHoHmrno: caulus sis. sé cauto.

G) Pn¡c¡prlYo: oóeol, r'ár,ase.


.I/) Pr:nrllsllc m.an.e : hoc quod ccpi printunt enarenl. espet"a: \:o! a contar vo primero
esto que he entpczado.

40
INF¡NITIVO

A) Couo su;rro: fugere uitium uirtus est, huir del vicio (la huida del vicio) es u¡a virtud.
B) CoMo corrlplE¡rlnNm D¡REcro: adíre times, temes presentarte.
C) Co:lro coupLr¡rrNlo FrNAL eon do y pernittoi rninistrabat loui bibere, daba de beber a
Júpiter.
D\ Excr.nu¡rn'o o oE rNDrcNAclóN: te nunc, mea Terentia, sic uexari!, ¡que tú, Tbrencia mía,
te veas ahora tan abatida!
Nór¡sr: El du;ieto de este infinitivo va en acusativo.
D\ IxnNrrrvo HrsróRlco, equivaliendo a un imperfecto: cotidie Caso, lftduos frumentum
flagitare, César diariamente reclamaba el trigo a los eduos.
Nórrs¡: El sujeto de este infinitivo va en nominativo.

4l
TIEMPOS DEL VERBO
PRESENTE
á) Hrcso¡crux": lego Ciceronem,leo a Cicerón.
8) Esr¡ooecru¡¡.: urbs dividitur amni,la ciudad está dividida por el río.
C) Accró¡¡oun¡rl¡: m.ale tenebra orci, qua omnia bella deuoratis, funestas tinieblas del
Orco, que devoráis todas las cosas béllas.

D) Acc¡óx lrABlrLrAL: cutn ualemus damus consilia agrotis, cuando estamos bien, solemos
dar consejos a los enfermos.
E) Accró¡ ¡xr¡st¡¡¡: domum uend.o, trato de vender la casa.
F) Hrsrónrco: in eum magno impetu redit, vuelve [= volvió] hacia él con gran ímpetu.
G) Acc_rósrurunr que inmediatamente va a realizarse: odvolone an rnaneo?,¿corro [hacia
allíl o rne quedo?
ID Accró¡¡ nslr¡n¡¡¡: cotidi¿ aliquíd scribo, cada día escribo algo.

IMPERFECTO
A) Esr¡oo o¡ cosAs EN EL pAsADo: principes erant factionis, eran jefes de la faceión.
B) AccrOx quE DURá EN EL pAsADo: heri cum preterii, ianua patebat, ayer cuando pasé, la
puerta estaba abierta.

c) Acc¡o¡r euE sE Acosfl,uBM REAr,rzAR E¡- EL pASADoi audiebatur a Marco Emilio, sólfa ser
oído por Marco Emilio.

D) Descnrrrn'o:T .Pompo_nius Atticus mendacium ncque dicebat, neque poti poterat,


T. Pomponio Atico ni decía una mentira, ni podfa toierarla.

E) CoNem'o: quid est Catilína...-quod-iam d.iu fociebas?, ¿qué es, Catilina... lo que hace
tiempo querfas o intentabas hacer?

PERFECTO
A) HecHo p¡sqoo: uenit in senatum et mandata exposuít, llegó al senado y expuso los en-
cargos.

B) Rnsur¡¡o oE uNA Accró¡¡ TERM¡NA.DA: Deus creauit mundum, Dios ha creado el mundo.
C) G¡¡ó¡¡rco: multi porentes, mul.ti amicos prodiderunt, muchos traicionan a los padres,
muchos a los amigos (suelen traicionar).

D) Ex pes¡v¡:
a) Con est indica el estado de una cosa por efecto de una acción anterior: Roma a
Romulo condita est, Roma ha sido fundada por Rómulo.
ü) Con fuit.indica que una cosa se halló en un tiempo y por algrin tiempo en aquel
estado: óis pos/ Num"e regnum lanus clausus fuij, después del reinado de Núma
el templo de Jano estuvo cerrado dos veces.
42
FUTURO
A) Hocso run'nt¡: Veni.et pater,llegará el padre.

B) Dn o¡l¡c¡c¡óx: scrrplzrus sum litteras, he de escribir una carta.


C) G¡;óxrco: tu nihil inLtita dices facicsve Minerva, tú no dirás o harás nada contra la vo-
luntad de l\.Iinerva (si te falta inspiración o ingenio).
D.) Dr rr¡so¡ro (imperativo): cras pertito, dabitur, pide mañana, se te dará.

FUTURO PERFECTO
A) AccIóN TERT,TINA¡A EN EL FUTURo: aduersarios deleuero. habré anioujlado a los adve¡-
sarios.

B) AcclóN a^TERloR A orRA FUTTIRA: ut sementem feceris, ita metes, coño hayas hecho la
siembra, así recogerás.

C) Cor v¡¡-on oE FUTURo ¡r{pDRFEcro: tu parentes audi, ego acciuero pueros, tú escucha a los
padres, yo llamaré a los muchachos.

PLUSCUAMPERFECTO
A) Acctóx renvrNADAEN EL pASADo: ad tuas o¡nnes litteras scripseram pridie, el dla antes ya
había contestado a todas tus cartas.

8 ) pAsADA. ANTERIoR A oTRA TA.\TBIEN pAs r.or.'. sex legiones, que prime uenerdnt, castra
Accló¡r
munire cceperun f, las seis legiones que habían venido primero, empezaron a fortificar
los campamentos.

43
ORACION ES SUBOFDINI\DAS
ORACIONES COMPLETIVAS
Partículas de enlace en latín: ut, q\re; ne, que no; L, non, que no', neue, ne, qtte rro; quo-
minus, quin, que, que no; utrum, nutn, an, necne, si, acaso, acaso no.

ORACIONES CON SUBJUNTIVO

A) Dr runsos oe voLuNTAD o EFlcAcrA (conj. ul, ne, neve): faciam hodie ut gratias @6,os, haré
yo que des las gracias; Pompeius suís predixerat ut Cesaris impetum exciperent, neue
se loco mouerenrf, Pompeyo les habÍa o¡denado de antemano que resistiesen la acome-
tida de César y que no se moviesen de su puesto.

B) Cos r'¡Rsos ¡o ¡¡.rpEDrR o ESToRBAR (conj. ne, quominus, quin, ésta sólo cuando la princi-
pal es negativa o interrogativa): casus quid.am impedivit ne focerem, una casualidad
me impidió hacerlo (que lo hiciese).

C) Cox wn¡os DE DUDA y o¡lsróN, pREcEDTDJs DE \TGAc¡óN (conj. guin): non dubitabam, quin
consilia peruentura essent ad aures regis, no dudaba que los proyectos habian de lle-
gar a oldos del rey.

D) Cot r,rnsos DE DoLoR, ALEcRÍA, ADItIRácróN, A¡-ABA-NZA, \:trupERto (conj. guod): occusat quod
largitione benevolentiam consectetur, le acusa de captarse las simpatías con sus lar-
guezas.

E) Co^* s¡xnpo ¡x¡ucerno (conj. ut o quod\: illud rnoleste fero quod ex urbe parum comi-
tatus eríerit Catilina, siento mucho que Catilina haya salido de Roma con pocos com-
pañeros; apud posteros uero id assecutus ut Cícero non ho¡ninis nomen sed eloquentie
habeatur, entre la posteridad Cicerón ha obtenido que su nombre no sea el de un in-
dividuo, sino sinénimo de elocuencia.

F) CoxrnRsosDETEMoRypREcAUclóN (conj. ne, si la cosa no se desea, uú [¿e zon] si se la


desea): f imeo ut lne nonl pater meus in tempore ueniat, Lemo que mi padre (aunque lo
deseo) no llegue a tiempo; timens ne a multitudine circumueniretur, temiendo (aun-
que sin desearlo) que fuera copado por la multitud.

G) IxrenRoc¡tnas:
o) Indirectas propias (conj. ne, num, an, si; nonne, si no): guaris placeatne mihi,
p¡eguntas si me gusta; quesíeras ex n7e, nonne putarcm..., me habías pregr¡nta-
do si no creía...
ó) Indirectas dubitativas, después de verbos dubitativos: Con an, si se espera el
"Ío,i dubíto an ueniat, dudo que venga (creo que no). Con an non, si se espera el
"sí": dubito on non veniat, dudo que no venga (creo que sí). Con num o ne, ante
absoluta incertidumbre: dubíto num u'e¿iaú, dudo si viene (no lo sé).
47
ci Ir)directas disyuntivas lcon utrum y an. si... o: con nc v on: con rin: (or1 r?cr:
f ulruDl lugc1s ttrt ridr:a.s I
.
n¿s¡ro
I
( lusea-sne a¡t rideas {
) no sé si rícs 0 lioras
I luÍr'd.s utt rIUeaS f
I lugcas rideosne J
Norr-.r: Las interrogatitas pueden ser directas. en el cual caso: I ) No sol.¡ su-
l¡ordinadas. ]i 2) \hn en i¡rdicativo. I 3) Se constru¡en con ¡;rononrbres interroga-
tiros. guris, quid, etc.; con adrcn'ios interrogatiros. ubi. quo, ¿¡¡lrJ¿. etc.: coll par-
tículas especialcs, num, non,lc, ulrum, etc. il 4t Pucden ser también sint¡rle-s:
uenis?. ¿vienes?: nonne ritisti?, ¿acaso no has vencido?: o compuestas: ulrutn lu-
ges an rides? Iugesne an rides?, Iuges an ridcs!, luges ridesne?, ¿lloras o ríes?

ORACIONES CON INFINITIVO

A) Ccrx t'l:n¡os Dr oEcrR (rrer'óo dicendi): discípulus negal se tne¡ttitu¡n esse, el alunrno dice
que no ha ¡nentido.

B) Cox vrnsos DE E¡-TENDrnrrENTo )- DE sENT¡Do: Cesar ubi i¡ttellexit id lieri, César cuando
supo que esto ocurria...

c) Cos r'¡Rgos o¡ ToLUNTAD y DE DEsEo: cupio ne esse clenletúem, deseo ser clemente.
Nórrsr: 1/olo, nt.alo, cupio y otros análogos pueden ser sen'iles y construirse con no-
¡ninativo: r:olo esse prudens, deseo ser prudente.

D\ Cos v¿ngos DE sENTIII¡ENTo: is gloriobatur se assecuturum ¿ss¿ onn¿s ,ra8'is/¡'nfLs. se


vanagloriaba de que alcanzarÍa todas las magistraturas.
Nóres¡: Estos verbos pueden construirse con quod y subjuntiyo o indicativo.

Coxr'¡neossERvri,Es (possurn, soleo, debeo...): nec sine amicitia esse potest, ni sin la
amistad puede subsistir.

F) Cos u¡s r:irn¡sroxEsrERclopERso¡¡Ales: /icel iant contemplari pulchritudinem rer¿r?2. nos


es dado ya contemplar la hermosura de las cosas.

G) Co^- I-os p¡sn'os dia4 fero4 trador; vid.eor, etc.'. Afrírcnutn et Lalíum doclos fuisse tra-
diturn est, es tradición qrrÉ Africano y Lelio fueron doctos.
NórEsE: I I Que se usa el presente de inf. si su acción es sintultánea con la del de-
terminante: aíunt in Grecis artificibus eos aultpdos esse, dicen que entre los ar-
tistas gTiegos unos son flautistas... ll 2t Que se usa el pretérito si la acción es an-
terior al determinante: mihi constabot paucorum Liirtutent cuncta pot'tauisse.
tenÍa por cierto que todo lo había llevado a cabo la virtud de unos pocos. li 3) Se
usa el futuro si la acción es posterior a la del determina¡te: Du¡ sperai se ti.ctu-
rutn esse, el jefe espera que vencerá; dux sperabat je uitturu¡n esse, el jefe espe-
raba que vencería. ll a) Volo, ntalo, cupio ! oport.et llevan con f¡ecuencia el dete¡-
minado en pretérito pasivo de infinitivo: omnes L'os irofos { su pl. esse ) ¿,olo, quiero
que todos os enojéis. ll 5) En las formas pasivas del participio del infinitivo se su-
prime con frecuencia el auxiliar asse o fuisse. ll 6) \/ideo ¡' otros aná)ogos a veces
se construyen con participio de presente. su signillcado es algo diferente del inf.:
uideo pueros ludcntes lpor ludere), \'eo que los niños juegan [n.rientras juegan.
precisanrente en el acto de jugarl; ü. pueros ludere, v. que loS nirlos juegair lse fiia
especialnrente en la acción: jugarl.

48
ORACIONES CAUSALES
Partículas de enlace en latín: quod, quia, qutniam. cu¡?l, porque.
Construcción: en tNl)rcATt\'o y sfIlJUN'rtvo.

A) C¡usr REAL (con quod, quia e indicativo): accusot,it Catilinom quod rei publica insi-
díabotur, acusó a Catilina porque maquinaba contra el Estado.
B ) Crus¡ n¡:rrRJDA co\to op)Nr()N ¡r¡otno (con quod, t¡ttia y subjuntivo): occusauit Camillut¡t
quod partcnt przde sibi slnlpsissel, acusó a Camilo de lraberse apropiado parte del
botín.

C) Quoniam coN lNDrcArt\to: quoniant di¿,isinrus, porque hemos dividido...


D\ Cunt cor'. stBJü\rllo: cunt plerique arbilrertlur, porque la mayoría estiman.
E) Cos vsneos DE sENTl\uENTo. rERSoNALES E r\TnERSoNALES (.con quod e indicativo para dar re-
lieve a la causa considerada como cierta): fióigrolulor quctd bene uales, te felicito por-
que estás bien. tCon quod y el subjuntir'o. para expresar ligera duda): tibi gratulor
quod ben.e lalea.s, tc felicito porque (seg-urar'ncnte) estás bien.

F) L¡st-crcuclo-\EscoNsLr¡ ohabeo,estquod,niliilestquod,nihilhabeoquod,rigensrem-
pre subjuntivo causal: nil¡il est quod timeatis. no hay motivo alguno de temer.

ORACIONES CONSECUTIVAS
Paúículas de enlace en latín: ifa, de tal manera, así: talis. tal; eo, de tal modo; is, de
tal nranera; rdr?tu.s, tanto (en la principal); ut lquil, que; Lt non, que no (en la subordinada).
Construcci ón: en SLTBJL:NTJ|o.

A) Corsncr:rxcL{ DE uN }JEctto Rttt: Asia tatn fertilis est ut facile omnibus ceteris terris an-
tecellat, Asia es tan fértil que fácilnente aventaja a todos los denrás países.

Br D¡sprÉs DE ( orp¡MTltos: ntoior sum quorn qui mancipiutrt sirn corporis nlei. soy de-
masiado grande para ser esclavo de mi cuerpo.

ORACIONES FINALES

Particulas de enlace en latín: ut, aftn de, quo, a fin de que, para, para gue; ne, ut ne,
trcue, neu, para que no, a fin de que no.
Construcción en suBJtiNTIvo: Athenienses Miltiadi coptas dederunt, ut bellum gereret,
los atcnicnses dieron a X{ilcÍades tropas para hacer la guerra. Themislocles ottgustias
quarebol, ne ¡nultiludine circumiretur, Te¡¡ístocles buscaba los lugares estrechos para no
ser cercado por la multitud (de naves enemigas).

La idea de finalidad puede expresarse, además. por las siguientes construcciones:


A) Acus¡lvo nEL GERLTNDIo o cEnuNon'o (con od): Irt Equorum agrum depopulandum tran-
sif, pasó al territorio de los ecuos para devastarlo.
B) P.q.nrlc¡p¡o oE FUTLTRo (en -urus) coN( ¡:RTADo coN EL sr-'JETo: Legati descenderunt ad rcgem
petituri t'eniam, bajaron emisarios a presencia del rey para pedir perdón.
C) G¡slrrvo DEL GERL:ND¡o coN cdusd o gratia: Cratippus ue¡tit mei visendi causa, Cratipo
vino para visitarne.

D) DE nto\'lltitNi'or yi.cr:tolur?t regem complures t¡enerunt bestia,


SuptNo len -¿n¡) cox \:DRBos
muchos animales vinieron nara visitar a su rev.

49
ORACIONES COND¡CIONALES
Partículas de enlace en latín: si, si; nisi, a no ser que; si non, si no, dummodo, mien-
tras; dum ne, modo ne, con tal que.
Al Coxolclór RE.{r, pERfoDo HrporÉTrco sr¡Jpl¡ (con indicativo y conjunción si): si discis, so-
piens eris, si aprendes, se¡ás sabio.
B) Cox¡rcróx postBLE o porENClAL. pERfoDo HlporÉTrco srrrp]-E (con subjuntivo presente o pre-
térito perfecto, conjunción si)'. si fractus illabatur orbis, impauidunt ferient ruina, si
el o¡be se derrumbara hecho pedazos, trre cogerían inrpávido sus ruinas.
C) Coxorcró"- IRREAL. pltRfoDo H]porÉrco sInI!-E (con subjuntivo pretérito irnpedecto o plus-
cuanrperfeclo, conjunción si)'. plura scribere¡n, si posem, escribiría rnás si pudiese.
D) Coruc¡os¡rcor\rPtiESrA:
a) Con imperativo o subjuntivo con valor de potencial en la apódosis y en la próta-
sis subjuntivo o indicativo: labrum si in bolneo non esl, fac ut sif, si la pila no
está en el cuarto de baño. haz oue esté.
b) Con tiempos de la perifrástica eh la apódosis en vez de subjuntivo: d.icturus fue-
rit, por diceret.
c) Con el infrnitivo con ralor de subjuntivo irreal de presente y de pasado: úd.entur
enim quieturi /uisse, nisi essemus lacessíli, pa¡ece que habrÍamos permanecido
quietos, si no hubiésemos sido provocados.
E) Coxucró^* lrEMrrIA (con indicatír'o y si, a veces subjuntivo): sj guis a dotnino prelrcn-
derelur..., cuantas veces era alguno cogido por el señ0r...
F) Co:sorcrox-ql. \TGATTvA:
a) Con nisi después de idea negativa: dicere nemo potest, nísi qui prudenter intelle-
git, nadie puede hablar sino el sabio.
b) Con si non después de una frase afirmativa condicional suponiendo en otra fra-
se lo opuesto: o miserum te si üúellegis, miserum sí non intellegisl. ;miserable de
ti si entiendes, y miserable tambiérr si no entiendesl

ORACIONES CONCESIVAS
Partículas de enlace: quomquam, aunque; tametsi, a pesar de que; gzomuis, por más
que; licet, a pesar de; cutn, ut, etiatnsi, etsi, ¿,eI, aunque.

Construcción: con I^-DtcATIvo o sfBJUNTivo conforme a las siguierites normas:


A) Co^*c¡srósnE.tt- (con indicativo y si, efsi, etiamsí): etsí non t¡idebat locum
equum suis,
tomen confligere cupiebot, aunque no veía lugar apropiado para los su¡'os, sin embar-
go deseaba pelear.

B) Corcrs¡óx nEFERTDA Ar FL-rL-Ro corro posrBLE (con las mismas conjunciones anteriores y el
subjuntivo): etiamsi timidi essentus, tanlen tünoretn obiiceremus, aunque fuésemoé tí-
midos, sin embargo rechazaríamos el temor.
C) Cosctslóx TRREAL (con subjuntivo y las mismas conjunciones): etiamsi quis summa des-
ppret, tomen est pulchrum in secundis tertiisque consistere, aunque desconfíe llegar a
lo más alto, decoroso es, con todo, quedarse en el segundo o tercer puesto.
D) Corcns¡óN REAI (con quomquam y tametsi, a pesar de que, y el indicativo): quamquam
est incredibili audacia, tamen pertinxuit, aunque tiene una audacia increíble, sin em-
bargo temió.

E) Co^- slcsrFlcAcróN cRADUAT (con subjuntivo y quamuis, por más que, por mucho que):
qu.amtis sine mente,sis, tua et tuos nosti, por más imbécil que seas, sin embargo co-
noces tus cosas y a los tuyos.
Nór¿se: Iic¿t, cum y ut concesivas se construJ'en como quamuis'. uita breL,is est,
licet mille annos ereat, la vida es breve aunque dure mil años; cum multa didi-
cerim, plura tamen ígnoro, aunque he aprendido muchas cosas, ignoro aún más;
ul desint uires..., aunque falten las fuerzas.
CU
ORACIONES TEMPORALES
PartÍculas de enlace: cunr, cuando; trbi, rf, como, cuando; simul ac, sim.ul ut, sto.tim
uf , tan pronto como; dunr, donec, quoad, quamdiu, mientras que, hasta que; a.nte(luam,
priusquant, a¡ltes que; postquant. después que; quoliens, cum, cuantas reces...

Construcción: con tND¡cATIlo o suBJLrNTno, según las reglas siguientes:


A) HrcHcr rrvponAt- pASADo o ACTL.AT (con cunt y el indicativo): cum rosam riderot, tunc in.
cipere uer arbitrabatur, cuando veía una rosa, entonces creÍa que empezaba la pri-
mavera.

B) Cow r'¡¡,on cAus-{t o ñ*ARRArn o (con


cum y el subjuntivo)'. le quidem, cum isto animo sis,
salis laudare non possurn, estando (porque estás) en este estado de ánimo no puedo
alabarte bastante; Suebi, cum Ubios, expellere non potuissent, uectigales sibi facerunt,
los suebos {porque no pudieron) no habiendo podido rechazar a los ubios, se los hicie'
ron tributarios.
C) Hecxo coNrEr,rpoRl.NEo (c,on dunt ¡r el indicativo): dum hac in colloquio.gerwttur, Ca-
sari nuntiotum ¿st..., mientras se trataban estas cosas, fue anunciado a César...
D) Cor \ALoR F¡NAL {rcon quoad, dunt, donec y el subjuntivo): expecta, quesumus, donec
(=ut) togam sun|anTus, espera, te ruego, hasta que tomemos la toga.

E) ACC¡ÓI'REALIZ{D-A EN EL PASADO PERFECTO O REPETIDA EN PRESE\TE O PASADO (COr. ANTCOUAM O


priusquam y el indicativo): ntembris utimu4 priusquant didicimus, nos sen'imos de
nuestros miembros antes de haber aprendido su uso.
F) antequam o priusquom y el subjuntivo: an-
AcCló^- TUTURA o INDICAIiDO POSIBIL1DAD \con
tequüm rure dlscessisses, Romom pelril, antes que tú abandonases el canpo, nre fui a
Roma.
Nórrse: Con estas conjunciones, si el verbo está en presente. puede usarse in-
distintamente indicativo o subjuntivo.
C) Acc¡ó\ REATIZADA (rcon postquam y el indicativo): anno oclaL,o, postguam in Hispaniam
t,enerat, el año octavo después de haber llegado a España.
Nór¡s¡: En vez de postquam puede usarse ubi, ubi primum, ut, ut primum, s,
ntul ac; hzc ubi dixit, luego que dijo esto.
¡/) AccJó¡* REPETIDA Y IJ-ABITUAI- fcon quotí.ens y cl indicativo): quotien.s ad tillam ueni, cuan-
tas veces voy a la ciudad.

ORACIONES DE RELATIVO
Enlazan con qui, que, quod, quisquis, quicumque, o los adverbios pronominales guof-
quot, ubicumque, etc.

Construcción: con INDIcATIvo si es propiamente relativa, o sea: atributiva, apositiva,


predicativa, cualitatira.
Con sug.¡rrr¡lo si es final, consecutiva, concesiya, condicional, adversativa, causal.
A) DrrsnMrx¡rn¡A (ATRrBUTIvA, AposITr\A o pRopIAMENTE RELATT\A. coN EL lt¡sMo MoDo eL,E sE
usARlA sl FtrSE pRMcIpAr: lNDlcATn'o): a.cies ipsa qua cernirnus, qua pupillo uocotur, ita
parla est.... la niñeta misma con la que temos, que se llama pupila, es tan pequeña...
B) F¡x¡l- coN sL;RrLrNTrvo: Casar equitatum omnetn premittit qui fut) vied.at.. . , César en-
vía delante toda la caballena que tpara que) obsen'e...
C) Cosspcurn'¡ co\ suBJUNr¡\'o: is G tallis) sum, quem (ut non) nulla terreat difficultas,
soy tal. que ninguna dificultad me espanta.

D) C¡us¡l-coxsuBJL-NTIVo:ofortunateodulescens,qui(=quio,quod)tuacírtutisHomerum
pra.conem inveneris, ¡oh afortunado joven, que (porque) has hallado un Homero pre-
gonero de tu valorl

51
E) Cot¡c¡srv¡ coN suBJUNrNo: tibi profui quem G quamuis te) nunquam uiderim, te he he-
cho un favor a ti, a quien nunca (aunque nunca te) habfa visto.
r') ColucroN¡¡, coN sltBJtNTn'o: hee qui uideat... (si quis), si alguien viera (quien viera)
esto.. .

G) R¡r¡RlÉr*'oosr e¡, pENsA-r{rE\"To DE orRo, No DEL EscRflgR (coN suBJUNTrvo): Socrates exsecrari
solebat eum qui primus utilit@tem a iure seiunxissef, Sócrates solfa execrar a aquel
que, por primera vez, había separado la utilidad del derecho.

rn D¡pexorcNra DE rNFrNrrNo o suBJtNTrvo: Aristoteles aít bestialos quasdom nasci, qüa


unu¡n diem uivant, Aristóteles dice que nacen ciertos insectos que viven un solo día;
ius est belli, ut uictores imperent iís, quos vicerint, quemad.rnodum uelint, es derecho de
g'uera que los vencedores manden, como quieran, a aquellos a quienes han vencido.

52
PARTICIPIO

A) A¡¡¡rrvo:
a) Atributo de nombre: homo d,octus, un hombre docto, un sabio,
b) Predicado de una oración: nihil est Deo occeptius, nada hay más agradable a
Dios.

B) SugsrANuvADo: ave Cesar! morituri te salutant, ¡Dios te guarde, César!, los que van a
morir te saludarr.
C) A¡oslrlvo:
a) Como oración completiva: Angebat uirum Sicília amissa,la pérdida de Sicilia (el
haber perdido a Sicilia) le atormentaba.
b) Como oración temporal: hos dicentes oudile, escuchad a éstos mientras están ha-
blando.
c) Corno o¡ación causal: uicrus dolebat, sufr{a por haber sido derrotado.
d) Como oración ftnal: legati uenerunt pacem pitentes, los legados vinieron para pe-
dir la paz.
e) Como bración concesiva: ut oculus, sic onimus, se non uidens, olia cernit, como el
ojo, así el ánimo, aun no viéndose a sf mismo, ve las otras cosae.
fl Como oración condicional: quis potest, mortem tnetuens, esse non n¡iser?, ¿quién
puede, si teme la muerte, no ser desgraciado?
g) Como oración de relativo: sequere viam ducentem Quz ducit) ad virtutem, sigue
el camino que conduce a la virtud.
D) Co¡,IpL¡tn'¡s coN PA¡TIcIPIo:
a) Con verbos de hacer, inducir, fingir: Xenophon facit Socratem disputontem for-
man Dei quari non oportere, Jenofonte presenta a Sócrates razonando que no
hay que qirerer averiguar la hgura de Di'os.
b) Con ve¡bos que indican visión o conocimiehto: illum, quem uidemus omnia rabt-
de appetentem, aquel a quien vemos que lo apetece todo sin medida.
c) Después de los verbos sentiendi et declarandí y tras de curo, do, red.do, trado:
illum quem libidinibus inflammatum scirn us, aquel a quien conocemos muy apa-
sronado.

E) Pon su¡stexttvos euE EXrRES*^ UNA AccIóN: leges sublate, la abolición de las leyes; posú
Tarentum captum, después de la toma de Tarento.

53
ABLATIVO ABSOLUTO
Empléase esta construcción cuando el participio no concierta con ninguna palabra de
la oración principal. Consiste en poner c'n ablativo el sujeto (agente con cl participio de
presente v el paciente con el participio de pretérito) y en concordancia con el misnto suje-
to el participio correspondiente.
Tn¡ouccróN:
A) Como oración temporal: Casar, albente czlo, profettus esl, César, al apuntar el alba,
partió. (Puede traducirse con todas las conjunciones temporales de sigrrificación ac-
tual o pasada.)
B) Como oración condicional'. maximus uirlutes iacére onlnes necesse est. t'oluntate do¡ni-
nante, es necesario que todas las más grandes vi¡tudes queden postergadás. debilita-
das, si domina la pasión.

C) Como oración causal: Flaminius consul, religione neglecla, apud T'rasumenum cecidi.t,
el cónsul Flaminio, por haber despreciado los augurios, murió junto al Tlasimeno.
D) Como o¡ación concesiva. huc, defendente nu.llo, tamen annatis ascendere erat dilfici-
/e, agnque nadie defendía aquel lugar, sin embargo, era difícil a los soldados a¡mados
escalarlo.

E) A veces el ablativo absoluto consta de un suieto en ablativo v un ¡redicado nomínal


concertando con é1, sin participio alguno; eniste caso se supft el participio del verbo
.ser' (que en latín no lo tiene): Cicerone consule, siendo cónsul Cióerón; Deo propitio,
con el favor de Dios (siendo Dios propicio).

BEGLAS PABA EL USO DEL ABLATIVO ABSOLUTO


Con participio de presente, TODOS.
Con participio pasado, sólo los TRANSITI-
VOS NO DEPONENTES.
f- que pueden cons- Excepciones: 1) Se construyen por excep-
\,'ERBOS ( truirse en ablati- ción en ablativo absoluto los PARTICIPIOS
L uo absoluto. PASADOS DEPONENTES que, además del
significado activo. pueden tener el pasivo
tmediatus, populatus. q1g.r. ll 2t Algunos
verbos intransitivos deponentes (orio\ mo-
{' rio4 proficiscor, etc.).
a) Los verbos intransitivos de forma activa
(uenire, abrire, etc.), en vez de los cuales se
que no tlenen usa el pluscuamperfecto de subjuntivo con
\IERBOS el ablativo cum: Cesar cum uenisset, no Cesar uento,
{ absoluto. habiendo lleeado César.
b) Los ve¡bos déponentes. en vez de los cuales
se usa el participio pasado apuesto concer-
tando con el sujeto principal: C¿esar horta-
tus milites, no Casare horlalo mililes, Cé-
sar habiendo exhortado a los soldados.

54
GERUNDIO
Es la flexión del infinitivo substantivada en los cuatro casos oblicuos, genitivo, dati-
vo, acusatiYo, ablativo:

A) E\ GE\ITI\.o:
a) Complemento de substantivo: ars dicendi, arte de hablar.
b) De adjetivo: cupidus regnandi, deseoso de reinar.
B) Er o-qrn'o:
a) Conrplemento de adjetivos (ulilís, aptus, pa4 deditus, etc.): aqua utilis bibendo,
agua útil para beber.
b) Cornplenrento de substantivos de dignidad: duumuiri sacris faciundis, los duun-
viros para celebrar los sacrificios.

C) Ex ¡cus¡rrvo:
a) Compl.emento de adjetivos (.aptus, idóneus, paratus, etc.) precedido de ad: ad di-
¡¡tica¡tdum paratus, dispuesto a combatir.
b) Complemento de verbos de finalidad, movimiento, término (también con ad): ire
ad pugnandum, marchar a combatir.
Nórns¡: Raramente precedido de inter, ob, ante, circa; inter cenandum, mientras
se cenaba (durante la cena).

D) Es rsLAtn'o:
a) Comp)emento de medio, instrumento, modo, sin preposición: legendo discitur,le-
¡'endo (con la lectura) se aprende.
b) Precedido de ab, in, ex, adquiere el significado de dichas preposiciones: multum
Ioquitur de bene uiuendo, n:ucho se habla sobre el bien vivir.

GERUND¡VO
A) Ex ros rr¡:ilpos DE oBLrcAclór (o conj. perifrástica pasiva): liber legendus est mihi, el li-
bro ha de ser leído por mí (v. dativo agente).

B) Su¡srlrt'r:esDo AL cERUNnjo cuando éste debe llevar un complemento directo. Cuando


esto ocurre: a) el complemento directo se pone en el caso en que la el gerundivo; b) el
gerundivo concierta en género y número con el complemento directo. Así, en vez de
cupídus petendi pacem, deseoso de pedir la paz, se dice cupidus pacis petenda; Pom-
peius ad pradones oppugnandos profectus est, Pompeyo salió a cornbatir a los piratas
(estaria nrai, ad oppugnandum predones); c) la substitución del gerundivo por el ge-
rundio es obiigatoria en el dativo, en el acusativo y ablativo con preposición; es fa-
cultativa en el genitivo y en ablat. sin preposición: preesse agro colendo; ad predones
oppugnandos; Iiber de contemnenda morte; Scientia colendorum deorum o coLendi
deos: litteris tractandis o tractando litteras.

SUPINO
A) Acrn'o, -um, coN sIG¡-IFICADo FI^-AI DEspLrÉs DE \ERBos DE Mo\¡tM¡rtro: Cas¿rem congratu-
latum conuenerunl, vinieron para felicitar a César.
B) P¡s¡vo. -u, DEspuÉs DE ADJETn'os ¡N -iljs v o¡ ¡,os slrBsrANTrvos/as, nefas, op&s l DospuÉs DEt
tn*to pudet: facile factu iudicarunt, lojuzgaron fácil de hacersei nefas dictu, prohibi-
do decirlo.

55
CONSECUTIO TEMPORUM
(Correlación de los tiempos)

Dr\rsróN DD Los rlnrpos: En principa)es (presente. futuro y perfecto lógico fhe an¡adol J e bis-
tóricos (imperfecto. perfecto histórico lanrél y pluscuampefecto).

REGLAS FUNDAMENTALES

A ) Los rle:upos EN L.q oI¿AcroN sL:BoRDTNADA DE r\'roDo lNDlcATrlo


1) Si la acción expresada en la oración subordinada es contemporánea a la expre-
sada en la principal:
a) A un tiempo de presente en la principal corresponde un presente en la subordi-
nada'. cum donti sunt, tíbi scribo. cuando estoy en casa te escribo.
b) Pasado en la principal, imperfecto en la subordinada: quotiens domi eram, tibi
scríbebant.
c) Futuro en la principal, futuro en la subordinada'. quoliens donti ero, tibi scribo¡n.
2) Si la acción expresada en la subordinada es anterior a la de la principal:
a) Presente en la principal. perfecto en la subordinada: quotiens domutn oeni, tibi
scribo.
b) Pasado en la principal, pluscuamperfecto en la subordinada: quotiens dontu¡n ue-
nerant tibi scribebatn.

B ) Los rleupos E\ LA oR{cró\ DEpE\DTENTE DE ¡fc)Do suBJl.¡irllo


1) Si Ia acción de la secundaria es cont.emporánea a Ia acción de la principal:
a) Presente o futuro en la principal, corresponde a p¡esente en Ia subordinada: cog-
nosto (noui). cognoscanl 6touero) quid dícas. conozco (conoceré) lo que digas.
b) Pasado en la principal. imperfecto en la subordinada'. cognoscebam quid dircres,
conocía lo que dirías.
2) Si la acción en la secundaria es anterior a la de la principal:
a) Preser'¡te o futuro en la principal, perfecto en la subo¡dinad,a: cognosco, togttos'
cam, quid direris.
b) Pasado en la principal, pluscuampefecto en la subordinada: cognosceban, cogno-
t¡eram, quid di¡isses.
3) Si la acción subordinada es posterior a la de la principal:
a) Presente o futuro en la principal, perifrástica (con participio de futuro en -urus)
y sim en la subordinada: incertum est quam longa nostrum. cuiusque uita futura
sit, es incierto cuán larga será nuestra vida.
b) Pasado en la principal, perifrástica con el participio de futuro y essem en la su-
bordinada: iam diu cotlgnoDeram, quíd soli przstoturi essetis.

Nor¡se: 1) Después de un presente histórico, que gramaticalmente es un tiempo


de presente y lógicamente un tiempo de pasado, se hallan usados en las oracio-
nes subordinadas, tanto el presente o el pefecto, como el imperfecto o plus-
cuamperfecto. 2) En las oraciones consecutilas (con ut) el tiempo es por lo común
independiente del tiempo de la proposición principal: eo facto sic doluit ut nihiL
lu.lerit grauius in uita, de tal manera le dolió este hecho, que nada en Ia vida le
causó ta¡to pesar. 3) Las o¡aciones dependientes de un infinitivo, de un gerun-
dio o de un supino, llevan el subjuntivo en el tienrpo que iría regido por el verbo
finito, al cual corresponden el inñnitivo, el participio, el gerundio o el supino.

56
ESQUEMA DE Llt .CONSECUTIO TEMPORUM"

Tiempo en Ia AcciónlAcciónlAcción
oración princjpal contemporánealanteriorlposterior
.
¿) En la oración subordinada de modo indicativo.

Presente Presente Perfecto


Pasado Imperfecto Pluscuamperfecto
l-uturo Futuro Futuro perfecto

b) En la subordinada de subjuntivo.

Presente Presente Perfecto Conjugación peri-


y futuro frástica con sim o
presente.

Pasado Imperfecto Pluscuamperfecto Perifrástica con


essem o imperfecto-
ESTILO INDIRECTO

l)lil'rNrcróN: Todo pensamiento puede ser expresado textualnente con ]as mismas palabras
crn que fue enunciado (estilo directo) o como una o¡ación subordinada dependiendo de un
vt.rbo que significa decir o pensar (estilo indirecto): illi stripla mandata remittun.l, quo-
rur¡t h.zc est summa: Casar in Galliam. reuerteretur, Ari¡nino exced.eret..., ellos le envían
¡us acuerdos escritos, cuyo resumen es: que César volviera a la Galia, se retirara de RÍ-
il)[ll.,.

LOS MODOS EN EL ESTILO INDIRECTO

Al PRoposlctos¡s euE sERÍAx INDEPENDIENTES E¡- ESTILo DIREcro, EN EL ESTtLo I¡-DIRECTo \hN EN:
a) Infinitivo con ácusativo sujeto, cuando en estilo di¡ecto son aseverativas en ín-
dicativo: ita respondit: eo sibi minus dubitationis dori, respondió que él dudaba
menos por esto.
b) Subjuntivo si son interrogativas que en el estilo directo van en indicativo: A¡io-
vistus Cesari respondít: quid sibi uellel?, Ariovisto respondió a César que ¿qué
quería de él?
c) Subjuntivo si en el estilo directo son independientes construidas en imperativo o
subjuntivo (exhortativas, volitivas o exclamativas).

I]\ PRopos¡cloNns euE SERÍAN yA SUBoRDINA-DAS EN EsrILo DIREcro, EN EL INDIREoTo vAN EN stIBJL'¡{'
TIVO.
ExcepcroN¡:s: 1) Van en infinitivo las relativas en que el relativo equivale a un de-
mostrativo con una conjunción coordinativa, como quí, equivalente a atque is,
nan ís, is igitur. ll 2) La de relativo conserva el modo propio del estilo directo
cuando el que habla, exponienC.o el pensamiento de otro, intercala un juicio suyo.

También podría gustarte