Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
*-:, p
.;l'1'#*r,,f , ..il,
RESUMEN DE
GRAMÁTICA LATINA
LATINO.ESPAÑOL
I
ESPAÑOL-LATINO
l\
I
f,. l'--t
L,
RESUMEN DE
cnAnnÁrlcA LATTNA
Este Resumen de Gramática Latina no t¡ene más final¡dad que la de ser un auxiliar de
pronta y fácil consulta en las dificultades ¡nherentes a los ejercicios de traducción. A
menudo las reglas no se exponen, s¡no que sólo se indican por medio de eiemplos.
INDICE
MORFOLOGíA
Nombres sustantivos
Adietivos calificativos 10
Pronombres 12
Temas verbales 17
Conjugación de "surn" 19
Conjugación regular
Verbos irregulares
Conjunciones
Preposiciones
srNTl\xts
La concordancia 3l
Los casos
Voces del verbo
Modos del verbo
Tiempos del verbo
Oraciones subordinadas
PaÉicipio
Ablativo.absoluto
TEIúA -o -u -u
(neutro)
SI^*c. nom.-voc. ros a inot us corn ú di ¿s
ac. ros an7 mAt um corn fi di em
gen. ros E nxot us corn ú.s di éi
dat. ros e mot ui corn ú di ei
abl. ros o- mot i. eorn ú di¿
P¡-. nom.-voc. ros E mot ús corn ua di cs
ac. ros ds not ús corn ua d.i és
gen. ros drum nxot uum corn uum di érum
dat.-abl. ros ¡s ntot ibus celn ibus di ebus
DECLINACIÓ¡\ segunda
-o Inom. -us o -uml o [nom. -er]
. us {neutro)
Srxc. nom. amlc |I don um ager
Puer
voc. amice ldonum puer ager
ac. amic um I don um puer um o8r um
gen. omici I doni puer t aqr i
dat.-abl. omtcotdono puer ó agr ó
DECLINACION tercera
(neutro) (neutro)
Sl¡¡c. nom.-voc consul corpus AU L8 mar e
consul em corpus au em mar e
gen. consul is corpor Ls ou ¡s mar is
dat. consul i corpor i aui mar i
abl. consul e corpor e ave ¡nar i
consul es cofpor o au és mar ia
consul um corpor rum au ium mar íum
consul ibus corpor ibus av ibus mar ibus
Primera declinación
a) dea, filia, l.iberta,,¿ald y ser¿'d hacen el dat. ¡' abl. pl. en -obzs, para distinguirlos de
los respectivos nasc. de la 2.' declinación: filiis et fiIiabus, a Ios hijos y a las hijas;
ó) el subst. fantilia uñdo apater, maten filius y fi.lia hace el gen. sing. en -as: pater-fa-
ntilias:
c) los terminados en -cola y -geno pueden tener cl gen. pi. cn "irnr.
Segunda declinación
a) deus, agnus y cltorus ¡r los ntasc. en -¿r e -ir tienen el voc. igual al nom.;
b\ rir, L'íri, el varón, y sus conrpuestos duttnzt:ir. etc., tienen el voc. igual al nonr. y el gert.
pl. en -ünt o en -óru,n;
c) dcus tiene en el pl.: dei, d.ii o di; deós: deóru¡¡t o d.eúnt; deis, diis o r/i-s:
d) los propios en 'ius. y ]os comunes fil.i.us y genius bacen el voc. sing. en -i: An,toni, fi.\i.
Tercera declinación
a) su característica es el gen. en -is;
b) algunos subst. bacen el ac. sing. en -im, y el abl. en -i, como la sed;
c) rris,.,r'ís, la fuerza, presenta esta decl. irregular: ac. uim, abl. "sifis,
ui; plural, uires, uirium,
r¿o¿.s;
¿r¡
d) los subst. hacen por regla general el abl. sing. en -e, nom. pl. neutro en -a, y gen. pl.
en -u¡n.:
e) los adj..hacen por regla general el abl. sing. en .ri, el nom. pl. neutro en ,io. y el gen.
pr. en -¿¡.¿rx;
fl r'an como los adjetivos: los participios de presente de todos los verbos, y los substan-
tivos neutros terminados en -al, -ar y -e, como tribunol, el tribunal, exemplar, mode-
lo, mare, el mar1'
\ian colno los substantivos los adjetivos siguientes: di¿'es, rico; /rospes, huésped; lnops,
necesitado; partíceps, partícipe: paupcr, pobre: prlnceps, principal; superstes, sobrevi-
viente; u€lus, antiguo; además de los conrparativos;
g) hacen el gen. pl. en -ium los siguientes subst. de nom. monosilábíco: dos, dolis, la
dote; foux, faucis, garganta; Iis, litís, disputa; rnus, nturis, rat6n' nir, niuis, nieve; as,
assís, as; ors, orfis, el arte; cori cordis, el corazón; fons, fontis, la fuente; mons, mon.
fis, el mnnte; os, oris, cl rostro; urbs, urbi.s. la ciudad. ll A-sirnisrno los parisílabos conro
nouis, la nave; ñoslris, el enemigo, etc., excepto pater, el padre: nnter, la madre; fu-
ler, el hermano; iuuenis, el joven; sener, el anciano; panis, el pan; conjs, el perro; ua-
¡es. el poeta; accipiter, el gavilán;
h) es irregular lupiter, Iouis, Júpiter; bos, bouis, buey, y sus, szis, cerdo, sj bien son re-
gulares en el sing., en el dat. y abl. pl. hacen bub¿s o óobus y stb¿s o s¿iüus.
Guarta declinación
a) tienen dat. y abl. pl. en .uóus los subst. bisílabos en -¿¿s como locus, lago; quercus,
encina; specus, gruta; orcus, arco, y, además, pa.rtu.s, parto; tríbus, tribu; arlzs, arti-
culación. etc.;
ó) lesus (nominativo) tiene ac. ert.umi y los demás casos en -¿;
c) dornus, casa, en abl. sing. hace domo más comúnmenLe que dom.u y en el gen. y ac.
pl. hace dontorum ldomuum) y d.omos fdomus\.: tietre además un caso particular, el lo.
cativo domi. pará €xpresár,..el lugar en donde".
Quinta declinación
a) sólo ras, cosa, y dies, día, tienen todos los casos del pl.; spes, esperanza; ocies, ejérci-
Lo; species, figura:, elfigies, imagen, y facies, cara, tienen en el pl. solanrente norn., ac.
y voc.;
ó) de respublica, república. se declinan los dos componentes: gen..reipuálicae.
8
GÉNERo DE Los NoMBFES
Primera declinación
Son femeninos. Se exceptúan algu:ros n,nrb¡es que son rresc. por
su significa ciórt: poe-
1a. poeta; s¿¡'iüo- secrctario; intora. ñabitan-te; naula, nrariner"; ii,-irai,-á6;iu-lir"p,roro,
pirata; úo)¡¡'¡¿rd, corncnsal; adté¡to, advenedizó.
Segunda declinación
Son nrasculinos los en -us y ro¡ en--er, y neutros ros en -zrn. Algunos
en -¡¿s son fe-
mcninos. conro a1¿¡¿s. el'ienrre:¡olus.. ra ruéca lcs m. en cátiir. n¿íliJ'irip"rr¡or
n¡us. el sue^lo: {onD¡rs. la za¡anda: ndemás de los nnnüi".s-á;;;üil";i_ n,
-um, como fagus, el ha'a v los de ciudades, islas y regiones ¡";i..;á;" ;;';:;lr"
&r'ó;g".-' ",,
Tercera declinación
cornprende masculinos, feme¡rinos.y.neutros. son neutros por regla generar
-us -oris.'en'inis.'nta -atis, -er --eris, -e'-is, ros en
-a.l -a¡is, -ar -or¡s- Los restantes son masc_ o
fen. generalnrente como en espano¡.
Cuarta declinación
son e.n su mayoría masculinos. Son neutros unos pocos nom. en -¿¡. Son fem. argunos
nombres de Dersona. como cr?us, la. vieja:. Ios de árbole'-", como louirs,-ellu"."-t"ts..át".
u"
nlanusr ta ntano; porl¡c¿s, el '",i".
-d."^ll.?i,l:.-t:l:l:"-t¡_?.it..9-?
tu
pórtjco. "É",já; ""¿ñ'i;;;.;; á;";,1;;ü ,;;","i,i i¿,.;
Quinta declinación
Todos son femenirros. comprende un soro masc., dres, con su compuesto nzeridies,
si
bien en singular es con frecuencra teflenrno.
ADJETIVOS CALIFIGATIVOS
DECLINAC]ÓN de la primera y de la segunda
TERMINACIONTS de tres
DDCL]NACIÓN de la tercera
TERI{INACIO^-ES de dos
n. f. n.
EL COMPARATIVO
Formación
Se substituye la desinencia -i o -ls del gen. sing. de la 2.'o 3." decl. por el sufijo -ior,
para el masculino y femenino, y -ius para el neutro.
singular plural
m. f. m. f.
nom.-voc. rarior rarius rarLore s rarióra
rariórem rarLuS rarióré s rarLóro
rarrcrts rarióru¡n
dat. rarióri rarióribus
abl. rarióre Iraro -il rarióribus
Construcción
a) con qLtonl. cono clcnrcnto de eniace cntrc los micmbros 1." r' 2." de la comparación. y
colocando ambos en el nri-"rlo caso: Pablius est fortior quant Strciu.s, Publio es más
fuerte que Sen'io;
b) sin quotn y colocando cl 2." micnibro de la comparación en abl.: Publius fortior Ser-
¿io. Se usa col preferencia esta conslrucci(in cualdo nredia en ella el pronombre re-
lativo, ¡:ara etitar confusiones; asimisnro en frases negativas o interrogativas; pero
sólo es posible cuando el prinrer término de la comparación cstá en nom. o acus.
Comparativos ¡rregula¡es
a) se forlnan de raíz distinla de la del posit.ivo: melior, ntelius, mc'jor: m.ino4 nzinzs, me-
nor; peior. peirrs. peor: ntoior, maius. mayor:
b) los conrpuestos en -dicu.s, -ficus y -t'ólus se forman de un tcma en dicent-, ficent-, tr-t-
lenl-; nngnificus, ntagttifitent -io4 ntognificenl -ius;
(l carecen de adj. positiro los comparativos citerior -rzs, citerior; deteri.or -izs, peor; er-
terir¡r -ius, exterior; inferbr -ius, inferior; ocíor -ius, rnás velt¡z: post.erior -ius, poste-
rior'. priur ias. el primc-ro: pruptet' -tus. más vt,cino: pr,lior ius. mas óficaz: suptrior
-izs, su¡:erior: ulterior -ius, ulterior.
Comparativo reforzado
Se fornra con los abl. de cantidad ntulto, tanto, quanto, aliquattto, paulo: multo pau-
cior¿s, muchos menos.
Comparativo per¡frástico
Cuando la desinencia "us -a-utn en el grado positivo va precedida de vocal (id,one-us),
el conrparativo se forma anteponiendo al positivo el adv. rzagis.
EL SUPERLATIVO
Formación
Se substituye la desinencia del gen. sing. -t o -is por el sufijo.issinus -a -am.
Declinación
Co¡lo 1¡¿r¡¿¿¿s bona bonunt.
Clases
Absoluto. si no compara: pzrissirn us, purÍsimo; relativo, si compara: puríssimus om.
niutn, el más puro de todos.
Construcción
El término de la comparación del superlativo relátivo se expresa comúnmente en gen.,
o en abl. precedido de et o de: Cicero fuit eloquentissimus Romanorum oratorum o er Ro-
manis oratoribus, Cicerón fue el más elocuente de los oradores romanos.
Superlativos irregulares
a) El superl. de los adj. en -er -a'Lr¡ es en -errintu.s -a -um: celeberrimus',
b) facilis, difficilis, similis, dissim.ilis, hunti.l.is, grocilis hacen el superl. con el sufijo -i/li.
nTLts -a -um'. l'acillintus:
c) son irregulares: optintus, superl. de óonus: pessirnus. de nolus; maximus, d.e m.agnusl
nzinünus. de paruus: plurinzus, de nullus. También lo son: suprenus, infimus,
intítlrus, ettrentus, printus, proximus, tilimus, ulli¡nus.
ADJETIVOS POSESIVOS
Son iguales a los pronornbres posesivos.
11
PRONOMBRES
Tbdos los pronombres, manteniendo la misma declinación, pueden ser adjetivos, ex-
cepto los personales o interrogativos.
PROÍ\IOMBRES POSESIVOS
singular plural
m. f. n. m. f. n.
nom meus ÍLea ÍLeum mei mee mea
ac. ÍLeutn n1.edm meum m.eós meó.s mea
meí mea mei meórum medrum meórum
dat. meó meE nleó meís
abl. meTs
Se declinan como me¿s los demás posesivos: tuus, -o, -um, túyo; noster, -tro,, -trum,
nuestro; úesterj -tro, -trLm, vuestro; suus, -o, -ttrz¿, suyo.
PRONOMBRES PERSONALES
m. n.
S¡Nc. nom. ego tú íll-e, -a -ud.
m¿ t¿ ill-um -am -ud
gen. mei tuí ill-íus
dat. mihi tibi TLT-L
abl. me té ill-o, "4, -o
a) nostrum y uestrum son partitivos; ll ó) nostri y uesfri son objetivos: nonulli vestrum,
algunos de vosotros; meum stud.ium vestri, mi afecto para con vosotros.
PROIIIOMBRES O ADJETIVOS DEMOSTRATIVOS
m. f. n. m. f. n.
S¡xe. DOm. hic hec hoc is* ea id
ac. hunc hanc noc eum eam id
gen. húius etus
dat. huic et
abl. noc nac noc eó ea eó
m. f. n. m. f. n.
S¡Nc. nom.-voc. isle ?s¿o istud ille* illa* illud+
ac. istum istam istud illum illam illud
istius illius
dat. LSTI LLI, L
Ió
f.
S¡Nc. nom. idetn eddem ldent
ac. eumdem eamdem l.dem
éiusd.em
dat. eidem
abl. eódem eddent eódem
f
m. n.
SrNc. nom.-voc. ipse lPsa ipsum
ac. rpsum ?s?m rpsum
gen. apsLus
dat. ¿pst
abl. ipsó tpsd Lpsó
I4
PRONOMBRES I NTERROGATIVOS
PRONOMBRE RELATIVO
Qu| que, quod,e'l cual, la cual, lo cual. Se declina como el
- quis y quid del nominativo. interrogativo con la úni-
ca particularidad de que ca¡ece de las formas
PRONOMBRES INDEFINIDCS
Los indefinidos se declinan:
Co¡roLcrssussr¡h\Tr\rosDELA3-"Nénto[ge*nullius suplcgralte. atúmínis, queesnuy
rarol, ninguno; plús, plúris, más.
Co¡lo ¡or-us. Multus, rnucho: poucus, poco; tantus, tantoi quantus, cuanto; celeri, los
demás; gzofus, cuanlo; quoteni, cuantos; universus, todo; reliquus, restante; cunctus, todo;
plúrirnus, muchísimo; plérique, la mayor parte.
Co¡to sR¡r'rs. falis, tal; qualis, eual; quolíscumque, cualquiera: qualislibet, cualquiera.
Couo uxus. Solus, solo; tótus, todo; ullls, alguno; nullus, ninguno. Alíus, alia, aliud,
otro (ent¡e varios). Al¿e4 altera, alterum, otro (entre dos). LIte4 utra, utrum, ¿cuál de los
dos?, con sus compuestos neufer, ninguno de los dos; uterque, uno y otro; olteruter, rno t
otro; uteruis, uterlibet, utercumque, cualquiera de los dos.
Cono euts. Con prefijo, oliquis, o, od, íd, alglno; ecqris, ¿alguno? nurnquis, ¿alguno?;
zegris, ninguno; slquis, si alguno. quisnam, quznam, quodnam, quidnam,
- Con sufrjo,
¿quién?; quispiam, quisquam y quidom, algtno; quisque, cada uno; quisquis, todo el que;
quiuís, qullibet, qulcumque y quTvíscumque, cualquiera que.
Sox rsorcll¡i¡¡ms: fo¿, tantos; totíd.em, otros tantos; quot, cuantos; quotquot, cuantos;
quotcumque, cuantos; nihil, nada.
OnseRr'¡croxes: 1." Combina la declinación de unus y del relativo unusquisque, una-
queque, unumquodque, unumquidque, cada uno. Alteruter declina sólo el seg:undo ele-
mento; pero en el genitivo puede hacer alterutrius- o alteriusulrius.
2.' Hacen en o el femenino de singular y el neutro de plural los que tienen prefijo,
aunque ecguis puede hacer ecQua o etquae-
3." Sólo guisqzis entre los compuestos del relativo declina los dos elementos: los de-
más repiten invariable el afijo.
PRONOMBBES NUMERALES
n. m. f.
nom unus unQ, únunl duo duo duo trés trta
unutTt útLa¡n út1,tt¡11 du¿s lduol duds duo tros tn.a
gen.
¡^.
unlus duórunt dudrunt duórum trium
unl duóbus duabus du1bus tribus
abl. únó únA utró duobus d.udbus duóbus tribus
a) los numerales. según la pregxnta a que responden. pueden ser prorrombres cardina-
les tr7-uo1?). ordinales tqiotui?t- tlistríbutivol lquotc;i?\ y adverÉios numerales (guo-
tiens? l:
ó) de los cardinales hasta ciento son decliriables sólo ünus, du.o y trési las centenas, ex-
cepto centum, que es indecl., se declirran como los adj. de la l3 y 2Í decl. plural: du-
rcn.ti -e -a;
c) en cuanto a los rnillares, ntille es adj. indec). (mille ntilites, mil soldadosr; milia nzi.
liu.m.por,.el contrario,..sigue la 3.'deil. y es subst.. por lo qüe rige sienrpré gen. Iduct
mil|a tnttttum, dos mrllares de solclados);
d) con los nornbres defectivos de sing. se usa u¿i -e -a. bini -e -a, trini, quaterni, etc._
en lugar de unus, duo, etc-'. bina castra, dos canpanrentos.
IO
TEMAS VEFBALES
I)el tel.¡ra de ¡rresente se lb¡nran los siguic,ntes ticnlpos: el presente tilrdicatir,o. sub-
iuntivo. imperativo, i¡rlinitivoi. el irrperf?cto (indjcativo. subjurrtivot, el füturo iindicarivo,
irnperativot. el ¡:articipio presc'ntL.. t'i gemndio ¡' el gerundivo.
Del tt'nra de perfecto se fornran: el lrerll,cto iindicatilo. subiuntivo, infiuitivo), t,l Ju-
turo pcrfr:cto lindicatjlo).r, cl ¡rluscuamperlecto (indicativo. subjuntivot.
Dcl te¡la de srrpino sc, lbrman: el su¡:ino. el panicipio pa-.ilo.v el ¡rarticipio futuro
áct)!0.
En latÍlr sc distir:gucn cuatro coniugaciones: ¡:rinrera (en -d. colno Iaud.arel, sogunda
ien -¿. corlo tjton¿r(:), tercera len (onsonante. conro legcre. o e¡¡ -¡/. colno or:¡lc¡1', o eD .i.
) cuitfia {en-i. con't0 oudlrct.
coltlo ((r/lioi.
A co¡rtinuacirjn transcl'jl.inr,,s cl ¡:rrradignra dtl rcrbo auxihar sr¡nu v los modelos cle
las ct¡atro cotrjugacior.lts. t¿lnto en la voz actir'd corlro cr.r la pasila.
1) la 3.'pers. pl. del perf. de indic. tiene dos fornas -ert, y -¿runt: IoudduAre [usado prin-
cipalrrrente por Ios historiadores ¡' pcietasl y laudatérunt.
2t en la 2." pL-rs. sir)g. l' 2.')' 3.' pers. pl. de los tiempos de perfecto. a menudo se supri-
nre la fornla -u¡- J.. -r'¿-: loudasti por laudot,¡-sli, loudurLntt por lauddlerunt, Iaud.arint
por larrdat crill:
3) en la forma. -iui de los tienrpos de perf. puede sincoparse la r:: otdi¡.sti por audiurisli:
4) nótcnse los imperativus dit, duc. fot y [er;
5) pertcnecen a la 3." conj.. y no a la 4.'. algunos verbos cll -lo. como rrrpio. copio ¡r sus
conrpuesto-s. los cuales canrbian la i en e ante r ).- al final de Ia palabra.
CONJUGAC¡ON PERIFRÁSTICA
La voz activa se forma con e) partic. de futul'o en't¡¿¿-s -o -um y los distintos tierlpos
del verbo sunt'. Laudrllurus slr?. yo hc de alabar; laud.o.t.úr1 sunl¿ls. hemos de alabar
La voz pasiva se fbrnia con el partic. en -¡¿d¿¿s )'los distintos tienrpos del verbo s¡¡nr:
laudondus.s¿r?, J¡o he de ser alabado: laudandl -sunrus. hemos de ser alabados.
Son deponentes los verbos que a pesar de su signilicación actir.a tienen forna pasiva
en todos sus tiempo-s y modos, a excepción del participio de presente, del gerundio v del
participio futuro, que conser\ian la lbrma activa, r del partic. cn -ndus. que tiene signili-
cación pasir-a. Ejerrplos: ,ho¡tor. exhorto: ltortons. que exhorta; hrnl.atúrus. el que ha de ex-
horlar: horlandi causa. para exltortar: ltcn'ta¡tdus. el que ha de ser exhortado.
Son scmidcportentes los vcrbos quc son dcponente-" sólo cn lo-s tiempos de perfecto,
peto ilo er'r )os de presente. Eicnrplos: úucltrt. D1e atrei'o: o¡rs¿¿s s¿r¡??. lre atrerí. Son sL.rnj-
deponenl,e,s: gouclco. nre aic,gro: s¡¡1co. acostut.nlto: firlo. ne l\o: di/fi.do. dcsconlío: crinf<?o.
confÍo.
1n
Algunos part. pasados de verbos deponentes pueden tener tanto el sigrrificado pasivo
como el activo: adeplus {alcanzado, el que alcanza). cotnitatus (acompairado, el que acom-
paña), cotnplexus (abarcado, el que abarca), confesus (confesado, el que confiesa\, dimen.
-sus (medido, el que mide), erpertus (experimentado, el que experimenta), interpretaf us (in:.
terpretado. el que interprela), meditatus (meditado, el que medita), ¡nens¿s (medido, el
que mide), partitus (cornpartido, el que compa¡te), populatus (devastado, el que devasta).
Para con-qtruir frases de significación pasiva se recurre a verbos sinónimos no depo-
nentes: n¿ilil¿s castra tuetúur, los soldados defienden el campamento; tastra a mililibus
d.efenduntur, el campamento está defendido por soldados.
VERBOS IMPERSONALES
Los verbos impersonales o terciopersonales pueden ser: METEoRoLócrcos: plzrf (llue-
le), lot¿ol (truena), fulgúrat (relampaguea), ningil (nieva), grandlnat (graniza), lucescit
(amanece), aduesperascil (anochece). -De pLqcrn, DEBER. NEcEsIDAD: libet @grada), licet (es
lícitoi, decet (es adecuado), dedécet {no es adecuado), oportet les necesario). refert (impor-
la), interesl (importa). ssr.¡TlMExroi piget (tener pena), penitet (arrepentirse), miserel
-De(dar hastío), pudet Gvergonzarse).
(tener compasiónl. taed.et
t8
CONJUGAC¡ÓN DE ..SUM..
sé,...
esto
¿ ¿s esto
este estóte
sun¿o
el que ha
de ser
a
E futurus
-a -um
19
CONJUGACION REGULIIR
VOZ ACTIVA
Indicativo
al abo.. . . a\'tso.... lco.. . . o) go.. . .
Im perat¡vo
PRESE\TE PLrTL-.RO
Infinitivo
PRESENTE
FUTURO
PERFEC1O
Participio
PR¿SENTE
FUTURO
Gerundio
ac. laudandum monendum audiendum legendum
gen. laudandi monendi audiendl legendi
dat.-abl laudandó monendo audiendo' legendó
Supino
act. Iauddtum monitum lectum auditum
pas. IAUAATU monitú leclú audlr t
2I
CONJUGACIÓN REGULAR
VOZ PAS¡VA
Indicat¡vo
I]N ESI]NTE
Subjunt¡vo
PRESE\TE
lauder nl0ncar legar audior
I audE ri s ul.ottearLs Iegdris audiaris
Iaude tur ,lrorTeolur legdtur audidtur
louda ntur tnotrcdtnur legdmur audidtnur
loud?n1n1I tnotrcdmtni legdntini audiamini
loudenlur tnotrcantur legantur audianltt
22
PRErÉktrü';r'i,T;'"
.er
Iauddréris monérérís
Iauddrétur monérétur
legeréris
legerAtur ;iÍlÍi,,ü,
laud.órémur monérémur leeeréntur audlrémur
laudar|mini nlonér¿mint legerémini audirémini
louddrentur monérentur legerentur audirentur
PRETERITO PERF¿CTO
PLUSCUAMPERFECTO
lmperat¡vo
PRESENTE
FLITURO
lnfinitivo
PNTSEN"TE
FUTURO
PRETERITO
Participio
PRESENIE
Iaudand.us monendus legendus audíendus -a -um
PERFECTO
Iaudd.tus monttus lectus auditus -a -um
23
VERBOS IRREGULARES
pro-sum: l\D10.: Pres., pro-sunz, prod-es, prod-est; pro-sunlus, prul-(stis, pro,sunt.,-
aprovecho Inperf., prod-eram, prod.eras,... Fut.. prod-ero, prod-eris,... l\lpERAt'.:
-
prod-cs, prod'esto, prod-eslo; ¡:rod-este. prod-esktte, pro-sunto. * -sLrBJ.r Pres..
pt'o-s1.n7, pro-sis,... * Imperf, prod-essent, prod-esscs,... trn: prod-esse.
-
Pos-sumf IND1C.: PreS.. pos-sum, pot-es, pot-esl: pos-¿.utnus, pol-es1is, pos-¡-unl. * Iut-
puedo perf-,pat"erom,... --Fut.. pol.¿ro,... *suBJ.: Pres..pos-sinr,pos,sis,..,
pert.. pos-s¿¡??, pú-s.s¿s,... - r\F: pos-se. tyftiRAT.: no tiene. -Im-
-
volo: t^-Dlc: Pres., uolo, uls, t'uLt: t'olu¡nu.s uultis, t,olu¡tt. Intperf., uolObam.
qulefo uoLébas,... ..._ Fut., uolam, t,ol.es,... - ¿r¿lis,...
srrBJ.: Pres., uclinz, hiperf ,
uel.lem, uelles,... INn: t'elle. -
p¡Rr.: Pres.. [tolen.s, gen. -en.li.s). -* rMp;tu\r.:
no tiene. - -
fios tiempos de perfecto son regulares].
-
nofo: lxllc.: Pres.. nó|.o, nonris, rtontult; nólumus, nont'u.ltis, n.ólunt.
no quie.ro nólébatn, nólebos,... * Fut.. nólatn, nó\cs,... sr.,¡lJ.: Pres.. nólim,- Lnperf.,
nt'i1s,...
....- Imperf., nol.lem, nolles,... t\lpERAT.: nolr, -nohto, noli.te, nóli.tote. * tNF:
nolle. -
p,q.¡rr: Pres., [n.ólens, -entis].
-
malo: txolc.: Pres., m.alo, ndt,1s, mat'u.l.t; malumus, tndt'ultis, molunt.
prefiero ntdlébant, ntalebas,... Fut., ntal.am, nzales,... suBJ: Pres., - Imr¡erf
rná1iin,
,
-
ntalis,... -* Imperf., ntallern, ntallés,... up.: malle.-
-
fero: fers, ferre, lull, l.atum. * rNDrc.: Pres., fero, fers, fert; ferintus, fertis, ferunt.
- Inperf..
levo ferébam, feréba.s,...
- Fut.,feram,
ferant, f'erés,... ti\lpEru\r.: fer, ferto;
I
edo: rJis, r,c/crc. cr1¡, i,sl/l/t: eS roJfular, Dero tiellc. ¿rlclllús. algunas fol lltus uue nor
con.) o caulbios fonéticos se lran cónrertido etr orras análosas"a lns del verÉo sunr
con la particularidad de que la ¿ es larga. * rNDic: Pres., és, €sf,.esli.s. *
SLIBJ: lnrperf.. €.ssem, ¿ss¿s, e$et; essém.us, essétis, essent. t¡rpERAT.: ¿s, esfo,
-
- r\r: esse.
este, estóte.
eo: 1.s, lre, ii (raro iui), itunz. Pres., eo, is, it; 1tnu.s, itis, eu.nt.
perf., lbanl, 1bas,... - rsnrc.: Im-
Perf., ii, isU, íit; iin¿us,- islis,
- Fut., ibo. 1bis,...
voy
ierunl. Piusc., ieran¡'... -
Fut. perf., i.ero, ieris,... l\rpERAT.: i, ito, ito; ite,
l.tote, eunto. - eant, ed.s,... Imperf., -irem, i.res.... Per{., ierim,
Pres.,
- sL:BJ.:
ieris,.... * Plusc., jssenz, isses,...
:- Fut.,- ilúrus esse. IART.: Pres., iens (gen.
eu¡tl.i.s). * Fut., i/¿7r¿s. -ndus: eundum. -
cERl'ND)o: eundi, eun.do.
supl¡;o: ifuni. PASI\A:-En
por ser intr., sólo se-conjuga en la 3.. pers.: ¡fur,
-
se va. -
24
CONJUNC¡ONES
Coordinantes
Copulaiivas: el, ulqut, or' ls<ilo antc cortso-
nalrtel, .17rc lc¡clític;.rl: ncr'. t1.'quc;
etiartt. quoque.
Disyuntivas; rul... t,el: aul... etrl; sirc...
siLr¿, s/u... sa,¿1,
Subordinantes
Causafes: quod, quia. quottittttt. < urtt.
quando. <¡u an d oq ui dc nt -
25
PREPOSICIONES
De acusativo
ad a, hacia, junto a
adtersus contra. hacia
onte delanle de, antes de
dpud junto a, en
circd alrededor, cerca de
circur¿ alrededor de
cis de acá
citrd d,e acá
contrd contta, enfrente de
ergd hacia
e¡tro- fuera de
inlra debajo de
ínter enlte
i¿rrd dent¡o
iurra- junto a
ob a causa de
penes en poder de
per a tra\'és de, durante, por
post después de, detrás dé
preter lueta d.e
prope Junto a
propter por causa de
secundum seg(tn
szprd encima de
trans al otro lado de
uitra- más allá de
uers¿s hacia
De ablativo
d, oó de, por
c/a¡¿ a escondidas de
có¡om delante de
cum con
d¿ de arriba, desde
d, e¡ desde
palam delante de
pre por, delante de
pló por, en favor de, en vez de
s¿ue sln
tenus hasLa
De acusativo y ablat¡vo
jn con ac. indica moümiento o dirección: a,
en, hacia, contra; con aá1. indica situa-
ción estática: en
sub debajo de, hacia abajo
suóter debajo de, abajo
s¿pe¡ soDre
26
ADVERBIOS
COMPARAT¡VOS
Los adverbios derivados de adjetivos admiten un comparativo en'i¿rs y un superiati-
vo en -irne.
DE LUGAR
Estado en isfinc de ahÍ
illi¿c de allí
[característica: i] ind.e d,e allí
indídem de allí mismo
ñic aquí znde de donde
islic ahí undecuntque de dondequiera que
illtc allí aliunde d,e otra parte
¡Dr altl undíque de dondequiera
ibidem allí mismo utrique de una y de otra parte
¿Di en donde Movimiento por
ubicumque donde quiera que
alibi en otra parte lcaracterÍstica: o]
ubique en todas partes
fr.dc por aquí
Movimienlo a islo-c por ahí
íllac por allá
lcaracterística: u, o] ed por allá
eddem por el mismo sitio
ñuc a este lugar
ístttc ahí qzd por donde
illac allá qud.libet por dondequiera que
eó allá qudcumque por cualquier lugar
eódem allá mismo aliqud por algún iugar
alid por otro camino
guó adonde
quóuis a qualquier lugar Otros adverbios de lugar
quócumque adonde quiera que
aliquó a cualquier lugar i¿f¿s dentro
alíó a otra parte forls afuera [quietud]
utróque a uno y otro lugar foro-s fuera Imovimiento]
Movimiento desde usquam en algún lugar
nusquam en ningún lugar
[caracterÍstica: n] ultro de allá
cítró de acá
ñjnc de aquí relró de atrás
DE TIEMPO
nunc ahora nrodo ahora, no ha mucho
tuncl tutn entonces núper poco ha
anted anles parumper por poco tlempo
posteo- después paulisper por poco tiempo, un poco
deinde luego tantisper por tanto tien'lpo
rnor luego pridem hace tiempo, antes
Lntered entretanlo iampridem ya desde tiernpo
adhuc aun tamdiu tanto tiernpo
iam ya a,liguorndiu por un cierto tiempo
statim al instante oru por rargo ll€ntpo
cilo prontamente
cotúinuó al punto, inmediatanente noclu de noche
illllico inmediatamente olim en otro tiempo
ñodie hov quondam. una vez
ñeri a¡'ei notlnunlquam. más de una, alguna vez
úrds maitana interdunt de lez en cuando
unquam janás
pri.dié el día antes denaó de nuevo
postrldíé el día sizuiente
-quotidié landem finahnente
cada día' aliquando alguna I'ez
DE MODO
¡¡a asl aliter de otro modo
l¿en del mismo modo tatllquom con)o
DE AFIFMACIÓN
cert€ cteltamente ¿lia¡n también
profecto en efecto s¿ne en verdad
netnpe esto es. sin duda
DE NEGACIÓN
non no numqua.nl nüt\ca
haud no treque nt
28
saruTAXIS
LA CONCORDANCIA
ó1
c) La aposición a un pronombre posesivo concierta con e'l genitivo del pron. perso-
nal a que corresponde el posesivo: si tua opera quis t'ideot, Iaborarttis pro palria.
itnntortolis eris. si alguien obserra tus obras lobras de til, que realizas por la pa-
tria. serás inrnortal.
d) Nótese también: in nostro ontniunt fleclu. en el llanto de todos nosotros.
32
LOS CASOS
NOMINATIVO
A) Sr¡uro: canis latrat. el per¡o ladra.
B I Pn¡nrc.coo:
o) Con srrm: homo morlolis es/, el hombre es mortal.
b) Con los verbos copulativos \fio, puton uoco4 uiuo, na(ot; tnortor,...)'. nerno repen-
te lil sapiens, nadie se hace repentinamente sabio.
c) Con los r,crbos copulativos regidos de un vcrbo sen'il (possunr, debeo, tupio,
uolo,...¡: cupio fieri sopiens, deseo llegar a ser sabio.
d) Con verbos en infinitivo regidos de videon di.con putor,...: Paulus ¡nihi pidetur
esse uet'ox, Pablo me parece ser veraz.
C) Excurir¡rn'o: imb¿cillisl. itonto!
D) TErvrÁnco: L. Platius Galbus, de hoc, Cicero in epistu.la ad M. Tltiu¡n sic refert.L.Pla-
tio, sobre éste Cicerón en la carta a N{. Titlo así habla.
vocATtvo
A) Pensor¡ ¡ eurE\- sE DTRIcE LA pAr-ABR{: patres conscripill, ¡oh padres de la patrial
B) E¡* Lfc¡R DE Nor,rr¡\Arrvo (sólo cuando -ce trata de adjetivos o participios): huc periture
Qtor periturus) ueni, r'en aquí a nrorir [tú que has de morir].
ACUSATIVO
A) Su¡¡ro pr oRlcró\ DE rNFrNtrtto: nuntiatum esf ñosfes uenisse, se ha anunciado que los
encmigos han llegado.
D) Co¡'lp¡-punxro DrREcro (con dos acusativos): grammalicam pueros doceo. i.rseño gramá-
tica a los niños; ouxilium. regern orabat, pedía auxilio al rey.
E) Co¡,rp¡-Ertesro DlREcro (con dos acusativos, uno de ellos regido por la preposición del
verbo de mov): Caesar exercítun flum.en traiecit lde frans- y iocérel, César trasladó el
ejércit.o al otro lado del rí0.
GENITIVO
A) Cox s¡-rgsr¡"'{rn'os:
a) Posesivo: pueri liber, el libro del niño.
b) De parentesco: Neronis flius, hijo de Nerón.
c) De autor: cormin.a Homeri,los versos de Home¡o.
d) De cualidad: vir magni lngenii, hombre de gran talento.
e) De denominación: portus Caiete, el puerto de Gaeta.
fl Explicativo'. uirtus iustitie, la virtud de la justicia.
pedum, fosa.de quince pies-'
il De-peso, medida y número: fossa quindecim (que
h) De órigen: tempestatis periculum, el peligro viene) de la tempestad.
l) De propiedad: templum /anl, templo de Jano (consagrado a...).
B) Pmrtrwo
a) Con nunrerales'. nemo discipulorum, ninguno de los discípulos.
b) Con pronombres: quis uestrum?, ¿quién de vosotros?
c) Con superlativos'. optímus omnium, el mejor de todos.
d) Con comparativos ieferidos a dos personas o cosas que forman pareja: maíor fra'
trum, el mayor de los ldosl hermanos.
c) Sus¿nrrvo: labor omnium bmnes laboranf), el trabajo de todos.
D\ Os¡rrlvo: metus hostium (¡netuimus hostes), el temo¡ de los enemigos (el miedo que se
tiene a los enemigos).
Cox ¡rr"cR¡:os:
a) De lugar: ubi tenarum?, ¿en qué parte del mundo?
b\ De cantidad: satis eloquentia habebat, tenía bastante elocuencia.
c) De tiempo: piidi.e eius diei, la víspera de aquel día.
H) Cos rcReos:
a) De pertenencia y conveniencia: est boni consulis.--, es propio del buen cónsul.,
b) De memoria: terus amicus nunquam amici oblisuiscilur, el verdadero amigo no
se olvida janrás del amigo.
Exclp.: tener o no tener el pensamiento, recordari, obliuisci, etc., pueden llevar
acusativo: recordari aliquem, tener a uno en la memoña.
c) De admonición: cur m.earum me ntiseriarum odmones?, ¿por qué me recue¡das
mis desgracias?
d.) De culpa: accusare protlitiottis, acusar de traición.
e) De pena: da¡¡tnare capills, condenar a muerte.
fl De estinración indeterminada'. omnes te magni faciunt, todos te tienen en gran
estima.
g) De conrpra o venta y alquiler (indeterminados)'. quanti pater tuus hortum uendí'
d.it?, ¿por cuánto ha vendido tu padre el huerto?
D Con el rerbo pofior, especialnlente en Ia expresión potiri rerum, adueñarse del
poder.
i) De abundancia o escasez: diuini auúIii omnes eqemus, todos necesitan¡os del
auxiiio divino.
j) Con impersonales (interest y refert): Clodii maxime interest Milonem perire, im-
porta mucho a Clodio que l\{ilón perezca.
NóTEsE: 1) la cosa que inrporta siempre se expresa con un pronombre neutro, id
mea interest, esto me importa; o con infinitivo sólo, mea íntcrest hoc facere,me
importa hacer esto; o con el infinitivo y el acusativo, mea interest te diligentem
€sse, n)e importa que seas di)igente. ll 2) El fin se expresa con el acusativo y ad:
ad sal.utem. reí publi.ce interest ut..., a la salvación de la república importa que...
ll 3) Con refert es poco usado el genitivo de la persona; en su lugar se usa el abla-
tivo fenlenino singular dcl posesivo: ltoc tnea refert, esto nre importa.
I) Loc¡t¡vo: ego Rom.e ui¡i, viví en Roma (v. abl. N).
DATlVO
A) Co¡rpl¡u¡xro ¡);D¡REcro: do tíbi librutn, te doy el libro. Se usa con verbos de:
a) Obediencia y mandato: apes porent regina sue, las abejas obedecen a su rei¡a.
b) Agrado: hoc mihi placet, esto me agrada.
c) Falta.: non deero officio meo, no faltaré a mi deber.
d) Hostilidad, amenaza, insulto, oposición: aduersor, minor, irot; maledico fdbi, soy
contrario, amenazo, me indigno, te maldigo.
e) Persuasión, súplica, consejo, perdón: persuod.eo tibi ut..., te índuzco a que...;
supplico uobis..., os suplico...; suodeo tibi..., te aconsejo que...; porce mihi, Do-
mine!, iperdóna,ne, Señor!
f) Aplicación, superación: studeo agrículture, me dedico a la agricultura; prestot
.-fratri, arentaja al hermano.
g) Atención, providencia y significados análogos: caueo tibi, miro por ti; consulere
dignitati mea, mirat por mi dignidad.
h) Con el verbo nubere ft.omar marido): Túllio Marco ¿upsir, T\rlia tomó por mari-
do a Marco.
i) Con verbos terciopersonales: uid.etur míhi, me parece.
35
B) Cox ¿¡.¡¡rnos:
a) De igualdad o semejanza: mors somno sim.ilis es!, la muerte es semejante al
sueño.
b) De benevolencia u hostilidad: nim.ía libertas et populis et priuatis contraria est,
la excesiva libertad es conrraria tanto a los p.re'blós como i los in¿uauós.
c) De parentesco, aproximación, comunidad, amistad: omni etati
-oit iiiio^^u-
n¿s, la muerte es común a todas las edades.
Nórrsr: Estos. adjetivos usados como substantivos piden genitivo: amicu3 uerúa-
lls, arnigo de la verdad.
d) De aptitud,. ¡lil,idad, adaptación, conveniencia, conformidad y análogos: ,,1ilis
patñ, út|l al padre.
Norrse: Estos adjetivos indicando tendencia fisica o mo¡al toman acusativo con
adi homo ad nulLam rem aptus, homb¡e no apto para nada.
Cr Cor suBsrAl\'r1\'os \TRBALES: iusfi/i¿ ps/ obtentperatio Iegibus et ir:s/i1ulis. la justicja es
la obeciencia a las le¡'es ¡'a las instituciones lobtemp"et-dtio de obte;;ir--i,-i.'.q,¡
"rl.
D) Cox ¿¡rtnetos: cangru.enler nature L)iuere, vivir conforme a ]a naturaleza.
E) DE ¡xrrnÉs: agricola sibi arat, el campesino ara para sí.
F) Pos¡s¡vo coN EL \ERBo sum: mihi sun.t multi amici, Lengo muchos amigos.
G) Ér¡co: quid mihi Celsiu.s agi.t?. ¿qué [me] hace mi querido Celsio?
III) Ds nnl{cróx: tu núhi Cesar eris, tú serás para mí el César.
D Exc¡-¡¡¡¡rn'o: con hei, ue: ae t,íctis!,;ay de los vencidos!
l) Dr ¡r¡¡¡t,rn¡¡:
o) con sunr, fo y análogos: ea res tibi etnol.umento erif, esto redundará en benellcio
tuyo.
ó) con-dq.duco, tribuo, uerro: hoc mi.hi mutti tribuebant superbie, esto muchos
me lo achacaban a soberbia.
c) con,enio, do, rnitto, eo: e-irtus sola nemini d.ono datur,la'irtud sola no se da
gratuitamente a nadie.
ABLATIVO
A) Cor runeos:
o) Agente, con verbos er,' pasi'a con a o ab, si el agente es un ser animado: c¡urras
a
.rege.regirur. la ciudad es gobernada por el rej: sin preposición cuando ás ina-
nimado: omnes trahimur studío /audrs, todos somos árrástraaoi poiei-aan ae
eloria.
b) De abundancia o escasez: abundorunt semper duro regna Asi",, abundaron siem-
pre en-oro los reinos de Asia; natura nos admonet qíarn pauíis rebus ijeat. ta
natu¡aleza nos enseña cuán pocas cosas necesita.
c) De vestid.o,.prov':"jón. formaóión, educación y análogos: fLIium erudí.uit litteris,
educó.al hijo en las letras: natura oculos mántbranií ueitixit, l" n"t"iáiér","-
cubrió los ojos con las membranas.
d\ opus qs/t personal o impersonal: mihi opus sunt ribri o ntihi opus esr 1ióris, rre-
cesito lib¡os.
36
e) Con los deponentes: uto,i fruon potior, fungor, y
-uescor compuestos: Augustus Ale-
xandria potitus est, Augusto se alrodcró de AlejandrÍa.
f) De separación. alejamiento, liberación (con aó si el nombre es de persona, con a,
aó, e¡, si es de cosa): ab homine malo deterrere, apartar del hombre malo; Han-
nibal ex ltalia decedere cooctus est, Aníbal fue obligado a ¡etira¡se de Italia.
g) De o.btcnción. recepción, dentanda, adquisición y otros análogos (precedíendo al
nonrbre a, ob, si es de persona, y e o c.t si es de cosa): accepi a patre meo, rcclbí
de nri padre; res e fontibus haurire. tomar ]as cosas desde !u fuente.
h) De quietud (con la.preposición i.n): Rotn.a salu.s in Ciceron.e posíta erat,la sah'a,
ción de Ro¡na estaba puesta en Cicerón.
B) Cox -q¡;et¡r'cls:
a) Dignus e ittdignus: dígnus ottttti /oude, digno de toda alabanza.
b) De abundancia o escasez: repletus h.onoribus, lleno de honores.
c) De separación. alejanriento. liberación (con preposición o sin ella): uacuus a cu-
ris, hbre de cuidados.
D) Du c¡us-¡: dolentus rebus odr'¿¡sis. nos dolel::os por causa de las adversidades.
¡l) DEccrrrp.dl.{ (con c¡r¡r): cutn potre profectus surn. partÍ con mi padre.
Jl Dr onrcer', descendencia con ¿d¿us, proqnatus, oriundus, orf¡¡s (solo o con ab, ex, de):
natus et.Iorre. nacido de Júpit.er:, ob ontiqua.stirpe orfus, oriundo de antigua estirpe;
nobili generc nalus. oriundo de ilustre far¡:ilia.
l) Cox('orlpARArr\:o: paler filio doctior est, el padre es más docto que el hijo.
ZZ) Dr pex¡: dan"tnare capite, condenar a muerte.
A¡l Dr Luc.qn:
a) En dónde (con in): uiuo in urbe. r'ivo en la ciudad.
NorEsE: 1) Los nonrbres propios de ciudad, I'illa ¡' lugar menor van sin preposr-
ción. ll 2t Estos nismos nontbres si pertenecen a la primera o segunda 'deciina-
cron van en senrltvo,
37
b) Por dónde (con nombres que indican el medio que pone en comunicación un lu-
gar con otro): Esquilina pórta ingredi, entrar pór lá puerta Esquilina.
c) De dónde (con e, er o a, ab).
Nor¡sn: l) I,os nombres propios de lugar menor van en ablativo sin preposición
ll 2) Las. preposiciones aó ab se usan óon nombres de persona o indicando punto
de part¡oa aproilmaoo.
ñ") D¡ r¡¡upo:
o) Con nombres que indican determinado espacio de tiempo'. mcd.ía nocte pervene'
runt, llegaron ál punto de media noche.
b) Con ante o post ! los numerales: tribus di¿bus ante o post, tres días antes o des-
pués.
c) Significando dentro de cuánto tiempo: triduo aut sutrlrrlutrt quadrid.uo, dentro de
tres o a lo más cuatro días.
d) Sig¡ificando cada período de tiempo: síngulis annis, o quotannis, cada año.
o) Mop¡s¡ro: bis in mense, in anno, etc., dos veces al mes, al año.
38
VOCES DEL VERBO
ACTIVA
A) Es rr',*c¡ós rn¡Nsrrr\i{: r'irtus amicitiam Eignit,la virtud engendra Ia amistad.
.B) Isrn¡¡;srrrr'.c,'. Temistocles cum dignítate vivebat, Temístocles vivÍa con dignidad.
C) C¡us¡rrr¡: fugauit hosles, hizo huir a los enemigos.
D) Copuurn¡: Cicero fuit consul, Cicerón fue cónsul.
E) R¡rr¡xr:q: qui obstinere possít iniuria, quien pueda abstenerse de una injusticia.
MED¡O.PASIVA
PASIVA
A) D¡r¡nsorRJc-\is¡Trvo: leges a uictoribus dicuntur,las le,ves son dictadas por los vence-
oores.
39
MODOS DEL VERBO
EN LAS ORACIONES PRINC¡PALES
INDICATIVO
-4) H¡ci¡o n¿¡r-'. tres crercitus contparaui.t, organizó tres cjórcitos.
B) Cox \:AroR DE sutsJtr*Tr\'o Icon los pron. reduplicados ¡' acabados en -tuntque).. quisr¡uis
es, quienquiera que seas.
C) Co¡- \ALoR DE porDNf¡Ar o coNDrcroNAt,: plura ercntpla prolcrre possun. podrÍa adu<ir
muchos ejemplos.
D) Coxr¡-crR¡EITTPEXATIvo: ta.lebis ¡¡teoque ¡tegotia Lidtbis, pásalo bien v cuida mis rrego-
cios.
IMPERATIVO
SUBJUNTIVO
E) Coxcrsrvo (con el presente o perfecto: en negación ne)'. ha,c sint falsa sone, inuidir¡sa
certe non sunl, (admitamos que) est,as cosas sean falsas, lo cierto es que no están ins-
piradas por la enlidia: ne si.t sane su¡rlt lut11 ntalum tlol.or, molunt crrlt c.sl. admita-
nros que (o aunque) no sea el dolor el n¡avor mal. un mal es ciertanrente.
40
INF¡NITIVO
A) Couo su;rro: fugere uitium uirtus est, huir del vicio (la huida del vicio) es u¡a virtud.
B) CoMo corrlplE¡rlnNm D¡REcro: adíre times, temes presentarte.
C) Co:lro coupLr¡rrNlo FrNAL eon do y pernittoi rninistrabat loui bibere, daba de beber a
Júpiter.
D\ Excr.nu¡rn'o o oE rNDrcNAclóN: te nunc, mea Terentia, sic uexari!, ¡que tú, Tbrencia mía,
te veas ahora tan abatida!
Nór¡sr: El du;ieto de este infinitivo va en acusativo.
D\ IxnNrrrvo HrsróRlco, equivaliendo a un imperfecto: cotidie Caso, lftduos frumentum
flagitare, César diariamente reclamaba el trigo a los eduos.
Nórrs¡: El sujeto de este infinitivo va en nominativo.
4l
TIEMPOS DEL VERBO
PRESENTE
á) Hrcso¡crux": lego Ciceronem,leo a Cicerón.
8) Esr¡ooecru¡¡.: urbs dividitur amni,la ciudad está dividida por el río.
C) Accró¡¡oun¡rl¡: m.ale tenebra orci, qua omnia bella deuoratis, funestas tinieblas del
Orco, que devoráis todas las cosas béllas.
D) Acc¡óx lrABlrLrAL: cutn ualemus damus consilia agrotis, cuando estamos bien, solemos
dar consejos a los enfermos.
E) Accró¡ ¡xr¡st¡¡¡: domum uend.o, trato de vender la casa.
F) Hrsrónrco: in eum magno impetu redit, vuelve [= volvió] hacia él con gran ímpetu.
G) Acc_rósrurunr que inmediatamente va a realizarse: odvolone an rnaneo?,¿corro [hacia
allíl o rne quedo?
ID Accró¡¡ nslr¡n¡¡¡: cotidi¿ aliquíd scribo, cada día escribo algo.
IMPERFECTO
A) Esr¡oo o¡ cosAs EN EL pAsADo: principes erant factionis, eran jefes de la faceión.
B) AccrOx quE DURá EN EL pAsADo: heri cum preterii, ianua patebat, ayer cuando pasé, la
puerta estaba abierta.
c) Acc¡o¡r euE sE Acosfl,uBM REAr,rzAR E¡- EL pASADoi audiebatur a Marco Emilio, sólfa ser
oído por Marco Emilio.
E) CoNem'o: quid est Catilína...-quod-iam d.iu fociebas?, ¿qué es, Catilina... lo que hace
tiempo querfas o intentabas hacer?
PERFECTO
A) HecHo p¡sqoo: uenit in senatum et mandata exposuít, llegó al senado y expuso los en-
cargos.
B) Rnsur¡¡o oE uNA Accró¡¡ TERM¡NA.DA: Deus creauit mundum, Dios ha creado el mundo.
C) G¡¡ó¡¡rco: multi porentes, mul.ti amicos prodiderunt, muchos traicionan a los padres,
muchos a los amigos (suelen traicionar).
D) Ex pes¡v¡:
a) Con est indica el estado de una cosa por efecto de una acción anterior: Roma a
Romulo condita est, Roma ha sido fundada por Rómulo.
ü) Con fuit.indica que una cosa se halló en un tiempo y por algrin tiempo en aquel
estado: óis pos/ Num"e regnum lanus clausus fuij, después del reinado de Núma
el templo de Jano estuvo cerrado dos veces.
42
FUTURO
A) Hocso run'nt¡: Veni.et pater,llegará el padre.
FUTURO PERFECTO
A) AccIóN TERT,TINA¡A EN EL FUTURo: aduersarios deleuero. habré anioujlado a los adve¡-
sarios.
B) AcclóN a^TERloR A orRA FUTTIRA: ut sementem feceris, ita metes, coño hayas hecho la
siembra, así recogerás.
C) Cor v¡¡-on oE FUTURo ¡r{pDRFEcro: tu parentes audi, ego acciuero pueros, tú escucha a los
padres, yo llamaré a los muchachos.
PLUSCUAMPERFECTO
A) Acctóx renvrNADAEN EL pASADo: ad tuas o¡nnes litteras scripseram pridie, el dla antes ya
había contestado a todas tus cartas.
8 ) pAsADA. ANTERIoR A oTRA TA.\TBIEN pAs r.or.'. sex legiones, que prime uenerdnt, castra
Accló¡r
munire cceperun f, las seis legiones que habían venido primero, empezaron a fortificar
los campamentos.
43
ORACION ES SUBOFDINI\DAS
ORACIONES COMPLETIVAS
Partículas de enlace en latín: ut, q\re; ne, que no; L, non, que no', neue, ne, qtte rro; quo-
minus, quin, que, que no; utrum, nutn, an, necne, si, acaso, acaso no.
A) Dr runsos oe voLuNTAD o EFlcAcrA (conj. ul, ne, neve): faciam hodie ut gratias @6,os, haré
yo que des las gracias; Pompeius suís predixerat ut Cesaris impetum exciperent, neue
se loco mouerenrf, Pompeyo les habÍa o¡denado de antemano que resistiesen la acome-
tida de César y que no se moviesen de su puesto.
B) Cos r'¡Rsos ¡o ¡¡.rpEDrR o ESToRBAR (conj. ne, quominus, quin, ésta sólo cuando la princi-
pal es negativa o interrogativa): casus quid.am impedivit ne focerem, una casualidad
me impidió hacerlo (que lo hiciese).
C) Cox wn¡os DE DUDA y o¡lsróN, pREcEDTDJs DE \TGAc¡óN (conj. guin): non dubitabam, quin
consilia peruentura essent ad aures regis, no dudaba que los proyectos habian de lle-
gar a oldos del rey.
D) Cot r,rnsos DE DoLoR, ALEcRÍA, ADItIRácróN, A¡-ABA-NZA, \:trupERto (conj. guod): occusat quod
largitione benevolentiam consectetur, le acusa de captarse las simpatías con sus lar-
guezas.
E) Co^* s¡xnpo ¡x¡ucerno (conj. ut o quod\: illud rnoleste fero quod ex urbe parum comi-
tatus eríerit Catilina, siento mucho que Catilina haya salido de Roma con pocos com-
pañeros; apud posteros uero id assecutus ut Cícero non ho¡ninis nomen sed eloquentie
habeatur, entre la posteridad Cicerón ha obtenido que su nombre no sea el de un in-
dividuo, sino sinénimo de elocuencia.
G) IxrenRoc¡tnas:
o) Indirectas propias (conj. ne, num, an, si; nonne, si no): guaris placeatne mihi,
p¡eguntas si me gusta; quesíeras ex n7e, nonne putarcm..., me habías pregr¡nta-
do si no creía...
ó) Indirectas dubitativas, después de verbos dubitativos: Con an, si se espera el
"Ío,i dubíto an ueniat, dudo que venga (creo que no). Con an non, si se espera el
"sí": dubito on non veniat, dudo que no venga (creo que sí). Con num o ne, ante
absoluta incertidumbre: dubíto num u'e¿iaú, dudo si viene (no lo sé).
47
ci Ir)directas disyuntivas lcon utrum y an. si... o: con nc v on: con rin: (or1 r?cr:
f ulruDl lugc1s ttrt ridr:a.s I
.
n¿s¡ro
I
( lusea-sne a¡t rideas {
) no sé si rícs 0 lioras
I luÍr'd.s utt rIUeaS f
I lugcas rideosne J
Norr-.r: Las interrogatitas pueden ser directas. en el cual caso: I ) No sol.¡ su-
l¡ordinadas. ]i 2) \hn en i¡rdicativo. I 3) Se constru¡en con ¡;rononrbres interroga-
tiros. guris, quid, etc.; con adrcn'ios interrogatiros. ubi. quo, ¿¡¡lrJ¿. etc.: coll par-
tículas especialcs, num, non,lc, ulrum, etc. il 4t Pucden ser también sint¡rle-s:
uenis?. ¿vienes?: nonne ritisti?, ¿acaso no has vencido?: o compuestas: ulrutn lu-
ges an rides? Iugesne an rides?, Iuges an ridcs!, luges ridesne?, ¿lloras o ríes?
A) Ccrx t'l:n¡os Dr oEcrR (rrer'óo dicendi): discípulus negal se tne¡ttitu¡n esse, el alunrno dice
que no ha ¡nentido.
B) Cox vrnsos DE E¡-TENDrnrrENTo )- DE sENT¡Do: Cesar ubi i¡ttellexit id lieri, César cuando
supo que esto ocurria...
c) Cos r'¡Rgos o¡ ToLUNTAD y DE DEsEo: cupio ne esse clenletúem, deseo ser clemente.
Nórrsr: 1/olo, nt.alo, cupio y otros análogos pueden ser sen'iles y construirse con no-
¡ninativo: r:olo esse prudens, deseo ser prudente.
Coxr'¡neossERvri,Es (possurn, soleo, debeo...): nec sine amicitia esse potest, ni sin la
amistad puede subsistir.
G) Co^- I-os p¡sn'os dia4 fero4 trador; vid.eor, etc.'. Afrírcnutn et Lalíum doclos fuisse tra-
diturn est, es tradición qrrÉ Africano y Lelio fueron doctos.
NórEsE: I I Que se usa el presente de inf. si su acción es sintultánea con la del de-
terminante: aíunt in Grecis artificibus eos aultpdos esse, dicen que entre los ar-
tistas gTiegos unos son flautistas... ll 2t Que se usa el pretérito si la acción es an-
terior al determinante: mihi constabot paucorum Liirtutent cuncta pot'tauisse.
tenÍa por cierto que todo lo había llevado a cabo la virtud de unos pocos. li 3) Se
usa el futuro si la acción es posterior a la del determina¡te: Du¡ sperai se ti.ctu-
rutn esse, el jefe espera que vencerá; dux sperabat je uitturu¡n esse, el jefe espe-
raba que vencería. ll a) Volo, ntalo, cupio ! oport.et llevan con f¡ecuencia el dete¡-
minado en pretérito pasivo de infinitivo: omnes L'os irofos { su pl. esse ) ¿,olo, quiero
que todos os enojéis. ll 5) En las formas pasivas del participio del infinitivo se su-
prime con frecuencia el auxiliar asse o fuisse. ll 6) \/ideo ¡' otros aná)ogos a veces
se construyen con participio de presente. su signillcado es algo diferente del inf.:
uideo pueros ludcntes lpor ludere), \'eo que los niños juegan [n.rientras juegan.
precisanrente en el acto de jugarl; ü. pueros ludere, v. que loS nirlos juegair lse fiia
especialnrente en la acción: jugarl.
48
ORACIONES CAUSALES
Partículas de enlace en latín: quod, quia, qutniam. cu¡?l, porque.
Construcción: en tNl)rcATt\'o y sfIlJUN'rtvo.
A) C¡usr REAL (con quod, quia e indicativo): accusot,it Catilinom quod rei publica insi-
díabotur, acusó a Catilina porque maquinaba contra el Estado.
B ) Crus¡ n¡:rrRJDA co\to op)Nr()N ¡r¡otno (con quod, t¡ttia y subjuntivo): occusauit Camillut¡t
quod partcnt przde sibi slnlpsissel, acusó a Camilo de lraberse apropiado parte del
botín.
F) L¡st-crcuclo-\EscoNsLr¡ ohabeo,estquod,niliilestquod,nihilhabeoquod,rigensrem-
pre subjuntivo causal: nil¡il est quod timeatis. no hay motivo alguno de temer.
ORACIONES CONSECUTIVAS
Paúículas de enlace en latín: ifa, de tal manera, así: talis. tal; eo, de tal modo; is, de
tal nranera; rdr?tu.s, tanto (en la principal); ut lquil, que; Lt non, que no (en la subordinada).
Construcci ón: en SLTBJL:NTJ|o.
A) Corsncr:rxcL{ DE uN }JEctto Rttt: Asia tatn fertilis est ut facile omnibus ceteris terris an-
tecellat, Asia es tan fértil que fácilnente aventaja a todos los denrás países.
Br D¡sprÉs DE ( orp¡MTltos: ntoior sum quorn qui mancipiutrt sirn corporis nlei. soy de-
masiado grande para ser esclavo de mi cuerpo.
ORACIONES FINALES
Particulas de enlace en latín: ut, aftn de, quo, a fin de que, para, para gue; ne, ut ne,
trcue, neu, para que no, a fin de que no.
Construcción en suBJtiNTIvo: Athenienses Miltiadi coptas dederunt, ut bellum gereret,
los atcnicnses dieron a X{ilcÍades tropas para hacer la guerra. Themislocles ottgustias
quarebol, ne ¡nultiludine circumiretur, Te¡¡ístocles buscaba los lugares estrechos para no
ser cercado por la multitud (de naves enemigas).
49
ORACIONES COND¡CIONALES
Partículas de enlace en latín: si, si; nisi, a no ser que; si non, si no, dummodo, mien-
tras; dum ne, modo ne, con tal que.
Al Coxolclór RE.{r, pERfoDo HrporÉTrco sr¡Jpl¡ (con indicativo y conjunción si): si discis, so-
piens eris, si aprendes, se¡ás sabio.
B) Cox¡rcróx postBLE o porENClAL. pERfoDo HlporÉTrco srrrp]-E (con subjuntivo presente o pre-
térito perfecto, conjunción si)'. si fractus illabatur orbis, impauidunt ferient ruina, si
el o¡be se derrumbara hecho pedazos, trre cogerían inrpávido sus ruinas.
C) Coxorcró"- IRREAL. pltRfoDo H]porÉrco sInI!-E (con subjuntivo pretérito irnpedecto o plus-
cuanrperfeclo, conjunción si)'. plura scribere¡n, si posem, escribiría rnás si pudiese.
D) Coruc¡os¡rcor\rPtiESrA:
a) Con imperativo o subjuntivo con valor de potencial en la apódosis y en la próta-
sis subjuntivo o indicativo: labrum si in bolneo non esl, fac ut sif, si la pila no
está en el cuarto de baño. haz oue esté.
b) Con tiempos de la perifrástica eh la apódosis en vez de subjuntivo: d.icturus fue-
rit, por diceret.
c) Con el infrnitivo con ralor de subjuntivo irreal de presente y de pasado: úd.entur
enim quieturi /uisse, nisi essemus lacessíli, pa¡ece que habrÍamos permanecido
quietos, si no hubiésemos sido provocados.
E) Coxucró^* lrEMrrIA (con indicatír'o y si, a veces subjuntivo): sj guis a dotnino prelrcn-
derelur..., cuantas veces era alguno cogido por el señ0r...
F) Co:sorcrox-ql. \TGATTvA:
a) Con nisi después de idea negativa: dicere nemo potest, nísi qui prudenter intelle-
git, nadie puede hablar sino el sabio.
b) Con si non después de una frase afirmativa condicional suponiendo en otra fra-
se lo opuesto: o miserum te si üúellegis, miserum sí non intellegisl. ;miserable de
ti si entiendes, y miserable tambiérr si no entiendesl
ORACIONES CONCESIVAS
Partículas de enlace: quomquam, aunque; tametsi, a pesar de que; gzomuis, por más
que; licet, a pesar de; cutn, ut, etiatnsi, etsi, ¿,eI, aunque.
B) Corcrs¡óx nEFERTDA Ar FL-rL-Ro corro posrBLE (con las mismas conjunciones anteriores y el
subjuntivo): etiamsi timidi essentus, tanlen tünoretn obiiceremus, aunque fuésemoé tí-
midos, sin embargo rechazaríamos el temor.
C) Cosctslóx TRREAL (con subjuntivo y las mismas conjunciones): etiamsi quis summa des-
ppret, tomen est pulchrum in secundis tertiisque consistere, aunque desconfíe llegar a
lo más alto, decoroso es, con todo, quedarse en el segundo o tercer puesto.
D) Corcns¡óN REAI (con quomquam y tametsi, a pesar de que, y el indicativo): quamquam
est incredibili audacia, tamen pertinxuit, aunque tiene una audacia increíble, sin em-
bargo temió.
E) Co^- slcsrFlcAcróN cRADUAT (con subjuntivo y quamuis, por más que, por mucho que):
qu.amtis sine mente,sis, tua et tuos nosti, por más imbécil que seas, sin embargo co-
noces tus cosas y a los tuyos.
Nór¿se: Iic¿t, cum y ut concesivas se construJ'en como quamuis'. uita breL,is est,
licet mille annos ereat, la vida es breve aunque dure mil años; cum multa didi-
cerim, plura tamen ígnoro, aunque he aprendido muchas cosas, ignoro aún más;
ul desint uires..., aunque falten las fuerzas.
CU
ORACIONES TEMPORALES
PartÍculas de enlace: cunr, cuando; trbi, rf, como, cuando; simul ac, sim.ul ut, sto.tim
uf , tan pronto como; dunr, donec, quoad, quamdiu, mientras que, hasta que; a.nte(luam,
priusquant, a¡ltes que; postquant. después que; quoliens, cum, cuantas reces...
ORACIONES DE RELATIVO
Enlazan con qui, que, quod, quisquis, quicumque, o los adverbios pronominales guof-
quot, ubicumque, etc.
D) C¡us¡l-coxsuBJL-NTIVo:ofortunateodulescens,qui(=quio,quod)tuacírtutisHomerum
pra.conem inveneris, ¡oh afortunado joven, que (porque) has hallado un Homero pre-
gonero de tu valorl
51
E) Cot¡c¡srv¡ coN suBJUNrNo: tibi profui quem G quamuis te) nunquam uiderim, te he he-
cho un favor a ti, a quien nunca (aunque nunca te) habfa visto.
r') ColucroN¡¡, coN sltBJtNTn'o: hee qui uideat... (si quis), si alguien viera (quien viera)
esto.. .
G) R¡r¡RlÉr*'oosr e¡, pENsA-r{rE\"To DE orRo, No DEL EscRflgR (coN suBJUNTrvo): Socrates exsecrari
solebat eum qui primus utilit@tem a iure seiunxissef, Sócrates solfa execrar a aquel
que, por primera vez, había separado la utilidad del derecho.
52
PARTICIPIO
A) A¡¡¡rrvo:
a) Atributo de nombre: homo d,octus, un hombre docto, un sabio,
b) Predicado de una oración: nihil est Deo occeptius, nada hay más agradable a
Dios.
B) SugsrANuvADo: ave Cesar! morituri te salutant, ¡Dios te guarde, César!, los que van a
morir te saludarr.
C) A¡oslrlvo:
a) Como oración completiva: Angebat uirum Sicília amissa,la pérdida de Sicilia (el
haber perdido a Sicilia) le atormentaba.
b) Como oración temporal: hos dicentes oudile, escuchad a éstos mientras están ha-
blando.
c) Corno o¡ación causal: uicrus dolebat, sufr{a por haber sido derrotado.
d) Como oración ftnal: legati uenerunt pacem pitentes, los legados vinieron para pe-
dir la paz.
e) Como bración concesiva: ut oculus, sic onimus, se non uidens, olia cernit, como el
ojo, así el ánimo, aun no viéndose a sf mismo, ve las otras cosae.
fl Como oración condicional: quis potest, mortem tnetuens, esse non n¡iser?, ¿quién
puede, si teme la muerte, no ser desgraciado?
g) Como oración de relativo: sequere viam ducentem Quz ducit) ad virtutem, sigue
el camino que conduce a la virtud.
D) Co¡,IpL¡tn'¡s coN PA¡TIcIPIo:
a) Con verbos de hacer, inducir, fingir: Xenophon facit Socratem disputontem for-
man Dei quari non oportere, Jenofonte presenta a Sócrates razonando que no
hay que qirerer averiguar la hgura de Di'os.
b) Con ve¡bos que indican visión o conocimiehto: illum, quem uidemus omnia rabt-
de appetentem, aquel a quien vemos que lo apetece todo sin medida.
c) Después de los verbos sentiendi et declarandí y tras de curo, do, red.do, trado:
illum quem libidinibus inflammatum scirn us, aquel a quien conocemos muy apa-
sronado.
E) Pon su¡stexttvos euE EXrRES*^ UNA AccIóN: leges sublate, la abolición de las leyes; posú
Tarentum captum, después de la toma de Tarento.
53
ABLATIVO ABSOLUTO
Empléase esta construcción cuando el participio no concierta con ninguna palabra de
la oración principal. Consiste en poner c'n ablativo el sujeto (agente con cl participio de
presente v el paciente con el participio de pretérito) y en concordancia con el misnto suje-
to el participio correspondiente.
Tn¡ouccróN:
A) Como oración temporal: Casar, albente czlo, profettus esl, César, al apuntar el alba,
partió. (Puede traducirse con todas las conjunciones temporales de sigrrificación ac-
tual o pasada.)
B) Como oración condicional'. maximus uirlutes iacére onlnes necesse est. t'oluntate do¡ni-
nante, es necesario que todas las más grandes vi¡tudes queden postergadás. debilita-
das, si domina la pasión.
C) Como oración causal: Flaminius consul, religione neglecla, apud T'rasumenum cecidi.t,
el cónsul Flaminio, por haber despreciado los augurios, murió junto al Tlasimeno.
D) Como o¡ación concesiva. huc, defendente nu.llo, tamen annatis ascendere erat dilfici-
/e, agnque nadie defendía aquel lugar, sin embargo, era difícil a los soldados a¡mados
escalarlo.
54
GERUNDIO
Es la flexión del infinitivo substantivada en los cuatro casos oblicuos, genitivo, dati-
vo, acusatiYo, ablativo:
A) E\ GE\ITI\.o:
a) Complemento de substantivo: ars dicendi, arte de hablar.
b) De adjetivo: cupidus regnandi, deseoso de reinar.
B) Er o-qrn'o:
a) Conrplemento de adjetivos (ulilís, aptus, pa4 deditus, etc.): aqua utilis bibendo,
agua útil para beber.
b) Cornplenrento de substantivos de dignidad: duumuiri sacris faciundis, los duun-
viros para celebrar los sacrificios.
C) Ex ¡cus¡rrvo:
a) Compl.emento de adjetivos (.aptus, idóneus, paratus, etc.) precedido de ad: ad di-
¡¡tica¡tdum paratus, dispuesto a combatir.
b) Complemento de verbos de finalidad, movimiento, término (también con ad): ire
ad pugnandum, marchar a combatir.
Nórns¡: Raramente precedido de inter, ob, ante, circa; inter cenandum, mientras
se cenaba (durante la cena).
D) Es rsLAtn'o:
a) Comp)emento de medio, instrumento, modo, sin preposición: legendo discitur,le-
¡'endo (con la lectura) se aprende.
b) Precedido de ab, in, ex, adquiere el significado de dichas preposiciones: multum
Ioquitur de bene uiuendo, n:ucho se habla sobre el bien vivir.
GERUND¡VO
A) Ex ros rr¡:ilpos DE oBLrcAclór (o conj. perifrástica pasiva): liber legendus est mihi, el li-
bro ha de ser leído por mí (v. dativo agente).
SUPINO
A) Acrn'o, -um, coN sIG¡-IFICADo FI^-AI DEspLrÉs DE \ERBos DE Mo\¡tM¡rtro: Cas¿rem congratu-
latum conuenerunl, vinieron para felicitar a César.
B) P¡s¡vo. -u, DEspuÉs DE ADJETn'os ¡N -iljs v o¡ ¡,os slrBsrANTrvos/as, nefas, op&s l DospuÉs DEt
tn*to pudet: facile factu iudicarunt, lojuzgaron fácil de hacersei nefas dictu, prohibi-
do decirlo.
55
CONSECUTIO TEMPORUM
(Correlación de los tiempos)
Dr\rsróN DD Los rlnrpos: En principa)es (presente. futuro y perfecto lógico fhe an¡adol J e bis-
tóricos (imperfecto. perfecto histórico lanrél y pluscuampefecto).
REGLAS FUNDAMENTALES
56
ESQUEMA DE Llt .CONSECUTIO TEMPORUM"
Tiempo en Ia AcciónlAcciónlAcción
oración princjpal contemporánealanteriorlposterior
.
¿) En la oración subordinada de modo indicativo.
b) En la subordinada de subjuntivo.
l)lil'rNrcróN: Todo pensamiento puede ser expresado textualnente con ]as mismas palabras
crn que fue enunciado (estilo directo) o como una o¡ación subordinada dependiendo de un
vt.rbo que significa decir o pensar (estilo indirecto): illi stripla mandata remittun.l, quo-
rur¡t h.zc est summa: Casar in Galliam. reuerteretur, Ari¡nino exced.eret..., ellos le envían
¡us acuerdos escritos, cuyo resumen es: que César volviera a la Galia, se retirara de RÍ-
il)[ll.,.
Al PRoposlctos¡s euE sERÍAx INDEPENDIENTES E¡- ESTILo DIREcro, EN EL ESTtLo I¡-DIRECTo \hN EN:
a) Infinitivo con ácusativo sujeto, cuando en estilo di¡ecto son aseverativas en ín-
dicativo: ita respondit: eo sibi minus dubitationis dori, respondió que él dudaba
menos por esto.
b) Subjuntivo si son interrogativas que en el estilo directo van en indicativo: A¡io-
vistus Cesari respondít: quid sibi uellel?, Ariovisto respondió a César que ¿qué
quería de él?
c) Subjuntivo si en el estilo directo son independientes construidas en imperativo o
subjuntivo (exhortativas, volitivas o exclamativas).
I]\ PRopos¡cloNns euE SERÍAN yA SUBoRDINA-DAS EN EsrILo DIREcro, EN EL INDIREoTo vAN EN stIBJL'¡{'
TIVO.
ExcepcroN¡:s: 1) Van en infinitivo las relativas en que el relativo equivale a un de-
mostrativo con una conjunción coordinativa, como quí, equivalente a atque is,
nan ís, is igitur. ll 2) La de relativo conserva el modo propio del estilo directo
cuando el que habla, exponienC.o el pensamiento de otro, intercala un juicio suyo.