Está en la página 1de 18

MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ

Por: Julio Romero Yaguari

HABLE GUARANÍ
NEMIARI ÑEE GUARANÍ PE

MÓDULO I

GUARANÍ BÁSICO

1. TAMARAEME RETA (Los saludos)


1
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

Kërai Taɨkue imiari vae


Tenonde imiari vae
yave?
Püa ma Püa ma
……………………………………. …………………………………….
Ndeimbove pegua

Kërai pa reï? Ikaviño! Nde pa nó?


En la mañana

……………………………………. …………………………………….
1

Ikaviño!
…………………………………….

Nde mo Ërei!
……………………………………. …………………………………….
Kaaru pegua
En la tarde

Kaaru ma Kaaru ma
2
……………………………………. …………………………………….
pɨ̈tu pegua
En la noche

Pɨ̈tu ma Pɨ̈tu ma
3
……………………………………. …………………………………….

Miari reta (Frases útiles)


Ikaviño Ikavi miiño / ikavi nungaño
…………………………… ……………..

Ikavi yae Ikaviä / mbaetɨ ikavi


…………………………… ………………….

Ikavi yeyé Ikaviä yeyé


…………………………… ……………………………….
2
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

2. MƗMBA RETA TËTA RUPIGUA (Los


animales domésticos)

MƗMBA RETA EYEAPƗSAKA JARE EIKUATÍA

Aecha metei uru

………………………………………….
uru

Aecha metei takareo

………………………………………….

takareo

Aecha metei ………………………

………………………………………….
mita

………… metei ……….……………

……………………………..………….
yaɨmba

Aecha …………………………….

……………………….……………….

mburika
3
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

3. TEEREKOVIA RETA (Los pronombres)

Nº SINGULAR (JAEÑO VAE) PLURAL (IÑEÏRU REVE VAE)

yande (incluyente)
che

…………………………………….
ore (excluyente)
…………………………………….

2ª nde pe reta
……….…./……………/……………. …………………………………….

3ª jae jae reta


……………… / …………………. ……………… / ………………….

Miari reta (Frases útiles)

Eyu kuape ………..……….…………..… / ………....….……..……….

Ekua eguapɨ ………..……….…………..… / ………....….……..……….

Yasoropai / yusurupai ……………….……………………….…..…..….…………….

Yasoropai tuicha ……………….………….…....…….………………………….

Yasoropai yeyé ……………….………………..………………….…………….

Mbae pae reecha kuape? ……………….………………..………………….…………….


4
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

4. YAYEKUAAKA (La presentación)

ÑEE PE KÄRAIÑEE PE

Pɨ̈ tu ma! ……………….……………….…..…….…………….


(O puede ser en la mañana, tarde o en la noche)

Che cheree Julio ……………….………..…….…..…….…………….

Che ko Itanambikua pegua ……………….……………….…..…….…………….

Che aiko Kaamí pe …………………….………….…..…….…………….


(puede ser la calle, barrio, otro lugar, etc.)

Che aparavɨkɨ Tembipe pe …………………….………….…..…….…………….

Miari reta (Frases útiles)

Mbae pa nderee? ……………….………………….……../.….……..…..….…………..……….

Kia pegua pa nde? ……………….……………………….….……….…….…..…….…………….

Kia pe pa reiko? ……………….…………………………..……….………...…….…………….

Pepüa ma ……………….……………………..…(saludos a más de 2 personas)

Kërai pa peï? …………………………..…….…………………(a más de 2 personas)


5
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

5. PAPAKA RETA (Los números) 1 GUI 10 PE

PAPAKA RETA ÑANEÑEE PE

metei / mopeti / pëti

mokoi

mboapɨ

irundɨ

pandepo

ova

chiu

juri

chau

payandepo

Miari reta (Frases útiles)


Eipapa (imperativo singular) …………………….….………………………….…..…….…………….

Yaipapa (imperativo plural)


……………….………………………….…..…….……………….…….

Che aipapa ……………….………………………….…..……………..…………….


6
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

6. MƗMBA RETA ÑANA RUPIGUA (Los


animales silvestres)

MƗMBA RETA EYEAPƗSAKA JARE EIKUATÍA

Aecha metei …………...….……

……………………..….….……….
anguya

Aecha metei ………..……..……

…………………………………….
mboi

Aecha ……………....……………

……………………..….….……….
kururu

……..… metei …………..………

……………………..….….……….
kerekere

………………..……………………

……………………..….….……….
machi

………………..……………………

……………………..….….……….
aguara
7
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

7. LAS PERSONAS (Kia ñavo)


KIA ÑAVO EYEAPƗSAKA JARE EIKUATÍA

Aecha metei ………………..……………

…………………………………….……….

Kuimbae

Aecha …………..…………………..……

…………………………………….……….

Kuña

……… metei ……………………..………

…………………………………….……….
Michia

…………………..…………………………

……………………/……………….………
Kuñatai

…………………………………..…………

…………………/………..……….……….
Kunumi
8
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

8. MAEMOPÏRAKA RETA (Los colores)

MAEMOPÏRAKA
EYEAPƗSAKA JARE EIKUATÍA
RETA

Aecha maemopïraka iyu vae

iyu ………………………………………..…….

Aecha maemopïraka jovɨ vae

jovɨ ………………………………………..…….

Aecha ………………………………………

tïi ………………………………………..…….

Aecha …………………..………………..…

jüu ………………………………………..…….

………………………………………………

………………………………………..…….
pɨ̈ ta

………………………………………………

………………………………………..…….
jovɨ

………………………………………………

………………………………………..…….
ikɨrau
9
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

9. PAPAKA RETA 10 GUI 100 PE


(Los números de 10 al 100)

PAPAKA RETA ÑANEÑEE PE

payandepo

mokoipa

mboapɨpa

irundɨpa
pandepopa

ovapa

chiupa

juripa

chaupa

payandepopa

MIARI RETA (Frases útiles)


(Contar números, enumerar)
aipapa ………………………. yaipapa / roipapa …………………….….…

reipapa ……………….….…. peipapa ………………………………….….……..

oipapa ………………….…. oipapa reta …………………………………….….…


10
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

10. CHERËTARA RETA (Mi familia)

cheramɨi cheyarɨ
…………………….. ……………………...

cheru chesɨ
………………………… ………………………..

chereindɨ cherɨvɨ
che cherɨkeɨ
…………………………….. ……………………
………… ………………………

MIARI RETA (Frases útiles)


Oime pa ndeyarɨ? ……………………………………………………………………………………………………………..
Mbae pa jee nderu? ……………………………………………………………………………………………………………..
Oime pa ndereindɨ? ……………………………………………………………………………………………………………..
Oime chereindɨ ……………………………………………………………………………………………………………..

Mbae pa jee ndeyarɨ? ……………………………………………………………………………………………………………..


11
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

11. MBAEMBAE YANDERETE REGUA


(Partes del cuerpo)

MBAE IÄ EYEAPƗSAKA JARE EIKUATÍA

Kuae jae cheresa

……………………………..………….….
cheresa

Kuae jae cheyuru

cheyuru …………………………..…………….….

Kuae jae …………..………………….

………………………..……………….….
chepo

………………………….………….………

………………………………………….….
chepɨ

……………………….………………….

……………………………………….….
cheäka
12
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

12. MBOUPA OU YAVE JARE OJO YE YAVE


(Recibir y despedir visita)

Persona-1 Persona-2
Pɨ̈tu ma! Pɨ̈tu ma!
…………………………………… ……………………………………….

Easa eguapɨ Yasoropai


………………………………………. ……………………………………….

Mbaepa rere? Ayu apou michi pegua


………………………………………. ……………………………………….

Yasoropai tuicha
……………………………………….

Jaema aja yeta


……………………………………….

Ërei cherɨvɨ! Tüpa ndiveño!


………………………………………. ……………………………………….

Tüpa ndiveño ekua Yasoropai tuicha


………………………………………. ……………………………………….

MIARI RETA (Frases útiles)


Easa …………………………… Eguapɨ ………….… / ………………
aasa …………………………… aguapɨ ……………………………….
reasa …………………………… reguapɨ ……………………………….
oasa …………………………… oguapɨ ……………………………….
yaasa ……..……….…… (incl.) yaguapɨ ……………………… (incl.)
roasa …………………….(excl.) roguapɨ …………………….. (excl..)
13
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

13. CHERO PEGUA RETA (Mi familia)


A. Kuimbae jei:.

KUIMBAE JEI (el varón dice:)


MIARI RETA (Frases útiles)

Mbae pa jee nderembireko? ……………………………………………………………


Mbae pa jee nderaɨ? ……………………………………………………………
che cherembireko
Mbae pa jee neme? ……………………………………………………………
……….. ……………………….

Mbae pa jee nerɨmɨmino? ……………………………………………………………

cheraɨtatɨ cheraɨ cherayɨ cherovaya


………………… ……………….. …………….…… …………………..

cherɨmɨmino cherɨmɨmino
………………………. ……………………..

14
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

B. Kuña jei:

KUÑA JEI (LA DAMA DICE)

che cheme
………….. ……………………….

chepëu chememɨkuña chemembɨraɨe chemembɨtatɨ


………………. ………………….. …………………. ………………..

cheramariro cheramariro
………………………………….. …………………………

15
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

14. YASƗ RETA (Los meses)

Nº ÑANEÑEE PE CASTELLANO EIKUATÍA


(KARAIÑEE)

1 yasɨpɨ enero ……..………..……………


2 oreti febrero ……..………..……………
3 yaguɨye marzo ……..………..……………
4 araɨvi abril ……..………..……………
5 araɨvo mayo ……..………..……………
6 araroɨ junio ……..………..……………
7 aratini julio ……..………..……………
8 avavɨtu agosto
……..………..……………
9 arapotɨ septiembre
……..………..……………
10 arakuvo octubre ……..………..……………
11 araama noviembre ……..………..……………
12 araëtɨ diciembre
……..………..……………

MIARI RETA (Frases útiles)


Mbae yasɨ pe pa rea? ………………………………….…………………………

Che aa aratini yasɨ pe ………………………………….…………………………

Jaema yamboɨpɨ ye ïru yasɨ ………………………………….…………………………

Jaema yasɨ opa ye ………………………………….…………………………

Mbovɨ arasa pa renoi? ………………………………….…………………………


16
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

15. ARA RETA KUARASƗTƗ PEGUA JEE


(Los días de la semana)

CASTELLANO EIKUATÍA ARA RETA JEE ÑANEÑEE


ÑANEÑEE PE (karaiñee) PE

aratu domingo …………….……………………………..

aravɨkɨ lunes ………….………………………………..

arapa martes ………….………………………………..


arapöa miércoles
……………….…………………………..
arakavi jueves
………………….………………………...

arakuera viernes ……………….…………………………..

arapɨ (araapɨ) sábado ……………….…………………………...

MIARI RETA (Frases útiles)


Mbae ara pa añave? ……………………………………..…………………………

Añave ko arakavi ……………………………………..…………………………

Yerae yera reyu? ……………………………………..…………………………

Ko arakuera pe ko ayu ……………………………………..…………………………

Mbae ara pe pa reota? ……………………………………..…………………………


17
Página
MÓDULO I FUNDACIÓN HABLE GUARANÍ
Por: Julio Romero Yaguari

16. EIPEA - EYOKENDA

Persona-1 Persona-2
Kaaru ma Kaaru ma
………………………………..…………… ………………………………………………

Eyapo cheve ikavi vae! Mbae pa?


……………………………………………… ………………………………………………

Eipea öke jare easa! ërei!


……………………………………………… ………………………………………………

Eyokenda eeya öke! Jaema chupe!


……………………………………………… ………………………………………………

Yasoropai yeyé!
………………………………………………

MIARI RETA (Frases útiles)

Eipea öke cheve ……………..……………….…………………………………

Aipea öke ……………..……………….…………………………………

Ayokenda öke ……………..……………….…………………………………

aguɨye eipea öke ……………..……………….…………………………………

NOTAS
18
Página

También podría gustarte