Está en la página 1de 10

ASIGNATURA: TRADICIÓN CLÁSICA (4º Grado Filología Clásica) Prof.

Juan María Gómez Gómez

PROEMIOS ÉPICOS Y OTROS LUGARES COMUNES DE LA ÉPICA (ENEIDA) EN LA ÉPICA CULTA DE LOS SIGLOS XVI y XVII

PROEMIOS ÉPICOS: prólogo programático (propositio), invocación a la divinidad y dedicatoria


(no en la Eneida).
Virgilio (70-19 a.C.), Eneida (18 a. C). Virgilio, Eneida. V. Cristóbal (intr.), J, de Echave-Sustaeta
(trad.), Madrid, Gredos, 1997 (1992 1ª ed.).
[Ille ego, qui quondam gracili modulatus auena [Yo soy aquel que modulé en otro tiempo canciones pastoriles
carmen, et egressus siluis uicina coëgi al son de mi delgado caramillo. Después dejé los bosques
ut quamuis auido parerent arua colono, y forcé a las campiñas colindantes a plegarse
gratum opus agricolis: at nunc horrentia Martis...] al codicioso afán de los labriegos. Mi obra fue de su agrado; <pero ahora
asuntos horrendos de Marte>...]
Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris
Italiam, fato profugus, Laviniaque venit Canto las armas y al héroe que forzado al destierro por el
litora, multum ille et terris iactatus et alto hado fue el primero que desde la ribera de Troya arribó a Italia
vi superum saevae memorem Iunonis ob iram; y a las playas lavinias. Batido en tierra y mar arrostró muchos
multa quoque et bello passus, dum conderet urbem, 5 riesgos por obra de los dioses, por la saña rencorosa de la
inferretque deos Latio, genus unde Latinum, inflexible Juno. Mucho sufrió en la guerra antes de que fundase
Albanique patres, atque altae moenia Romae. la ciudad 5 y asentase en el Lacio sus Penates, de donde viene
la nación latina y la nobleza de Alba y los baluartes de la
Musa, mihi causas memora, quo numine laeso excelsa Roma.
quidue dolens regina deum tot uoluere casus Dime las causas, Musa; por qué ofensa a su poder divino,
insignem pietate uirum, tot adire labores 10 por qué resentimiento la reina de los dioses forzó a un hombre,
impulerit: tantaene animis caelestibus irae? afamado por su entrega a la divinidad, a correr tantos trances, a
afrontar tantos riesgos. 10
¿Cómo pueden las almas de los dioses incubar tan tenaz
resentimiento?
__________________________________________________________________________________
ALONSO DE ERCILLA (1533-1594), LA ARAUCANA, (1569, 1578, 1589).
Ed. facsímil del Congreso Nacional de Chile,
1996 (=1574). Canto 1º.
No las damas, amor, no gentilezas
de caballeros canto enamorados,
ni las muestras, regalos y ternezas
de amorosos affectos y cuydados;
mas el valor, los hechos, las proezas
de aquellos españoles esforçados,
que a la cerviz de Arauco no domada
pusieron duro yugo por la espada.

Cosas diré también harto notables


de gentes que a ningún Rey obedescen,
temerarias empresas memorables
que celebrarse con razón merecen,
raras industrias, terminos loables
que mas los Españoles engrandescen,
pues no es el vencedor mas estimado
de aquesto en que el vencido es reputado.

Supplico os gran Philippe, que mirada


esta lauor, de vos sea recebida,
que de todo fauor necessitada
queda, con darse a vos fauorescida:
Es relacion sin corromper sacada
de la verdad, cortada a su medida.
No desprecieys el Don, aunque tan pobre
para que authoridad mi verso cobre.

ÉPICA CULTA PORGUESA

Luís de Camões (1525-1580), Os Lusíadas, E, vós, ó bem nascida segurança

1
ASIGNATURA: TRADICIÓN CLÁSICA (4º Grado Filología Clásica) Prof. Juan María Gómez Gómez

PROEMIOS ÉPICOS Y OTROS LUGARES COMUNES DE LA ÉPICA (ENEIDA) EN LA ÉPICA CULTA DE LOS SIGLOS XVI y XVII

Lisboa, António Gonçalves (impr.), 1572. Da Lusitana antiga liberdade,


10 cantos en octavas reales. E não menos certíssima esperança
Canto I, estrs. 1-7 De aumento da pequena Cristandade;
(Prólogo programático – propositio) Vós, ó novo temor da Maura lança,
As armas e os Barões assinalados Maravilha fatal da nossa idade,
Que, da Ocidental praia Lusitana, Dada ao mundo por Deus, que todo o mande,
Por mares nunca de antes navegados Pera do mundo a Deus dar parte grande;
Passaram ainda além da Traprobana,
Em perigos e guerras esforçados, Vós, tenro e novo ramo florecente
Mais do que prometia a força humana, De uma árvore, de Cristo mais amada
E entre gente remota edificaram Que nenhuma nascida no Ocidente,
Novo reino, que tanto sublimaram; Cesárea ou Cristianíssima chamada
(Vede-o no vosso escudo, que presente
E também as memórias gloriosas Vos amostra a vitória já passada,
Daqueles Reis que foram dilatando Na qual vos deu por armas e deixou
A Fé, o Império, e as terras viciosas As que Ele pera si na Cruz tomou);
De África e de Ásia andaram devastando,
E aqueles que por obras valerosas (Dedicatoria)
Se vão da lei da Morte libertando: 15
Cantando espalharei por toda a parte, E, enquanto eu estes canto - e a vós não posso,
Se a tanto me ajudar o engenho e arte. Sublime Rei, que não me atrevo a tanto - ,
Tomai as rédeas vós do Reino vosso:
Cessem do sábio Grego e do Troiano Dareis matéria a nunca ouvido canto.
As navegações grandes que fizeram; Comecem a sentir o peso grosso
Cale-se de Alexandre e de Trajano (Que polo mundo todo faça espanto)
A fama das vitórias que tiveram; De exércitos e feitos singulares,
Que eu canto o peito ilustre Lusitano, De África as terras e do Oriente os mares.
A quem Neptuno e Marte obedeceram.
Cesse tudo o que a Musa antiga canta,
Que outro valor mais alto se alevanta.

(Invocación a divinidad)
E vós, Tágides minhas, pois criado
Tendes em mim um novo engenho ardente,
Se sempre em verso humilde celebrado
Foi de mim vosso rio alegremente,
Dai-me agora um som alto e sublimado,
Um estilo grandíloquo e corrente,
por que de vossas águas Febo ordene
Que não tenham enveja às de Hipocrene.

Dai-me uma fúria grande e sonorosa,


E não de agreste avena ou frauta ruda,
Mas de tuba canora e belicosa,
Que o peito acende e a cor ao gesto muda;
Dai-me igual canto aos feitos da famosa
Gente vossa, que a Marte tanto ajuda;
Que se espalhe e se cante no universo,
Se tão sublime preço cabe em verso.

2
ASIGNATURA: TRADICIÓN CLÁSICA (4º Grado Filología Clásica) Prof. Juan María Gómez Gómez

PROEMIOS ÉPICOS Y OTROS LUGARES COMUNES DE LA ÉPICA (ENEIDA) EN LA ÉPICA CULTA DE LOS SIGLOS XVI y XVII

Comienzo in medias res.

Virgilio, Eneida, I, 34-41 Luís de Camões, Os Lusíadas, I,


Vix e conspectu Siculae telluris in altum Estrofas 19-20
vela dabant laeti, et spumas salis aere ruebant, 35
cum Iuno, aeternum servans sub pectore volnus, Já no largo Oceano navegavam,
haec secum: 'Mene incepto desistere victam, As inquietas ondas apartando;
nec posse Italia Teucrorum avertere regem?
Quippe vetor fatis. Pallasne exurere classem
Os ventos brandamente respiravam,
Argivom atque ipsos potuit submergere ponto, 40 Das naus as velas côncavas inchando;
unius ob noxam et furias Aiacis Oilei? Da branca escuma os mares se mostravam
Cobertos, onde as proas vão cortando
Apenas daban velas, alegres, a la mar alejándose de las tierras As marítimas águas consagradas,
de Sicilia y surcaban con sus quillas la espuma de sal 35 Que do gado de Próteu são cortadas,
cuando Juno, que guarda en su pecho una herida ya eterna,
pensó: «¿Desistiré, vencida, de mi intento y no podré mantener Quando os Deuses no Olimpo luminoso,
apartado de Italia al rey de los teucros? En verdad se me enfrentan Onde o governo está da humana gente,
los hados. ¿No pudo quemar Palas la flota de los griegos y Se ajuntam em consílio glorioso,
hundirlos a ellos mismos en el mar, 40 Sobre as cousas futuras do Oriente.
por la culpa y la locura de uno solo, de Áyax Oileo? Pisando o cristalino Céu fermoso,
Vêm pela Via Láctea juntamente,
Convocados, da parte de Tonante,
Pelo neto gentil do velho Atlante.

Invocación a la divinidad para narrar episodios importantes.

Luís de Camões (1525-1580), Os Lusíadas, (1572),


Canto III, 1-3. (Vasco de Gama narra a instancias
del rey de Melinde la historia de Portugal y su escudo).

AGORA tu, Calíope, me ensina


O que contou ao Rei o ilustre Gama;
Inspira imortal canto e voz divina
Neste peito mortal, que tanto te ama.
Assi o claro inventor da Medicina,
De quem Orfeu pariste, ó linda Dama,
Verg., Aen. 2, 1-4
Nunca por Dafne, Clície ou Leucotoe,
Te negue o amor devido, como soe.
Conticuere omnes intentique ora tenebant.
Inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto:
Põe tu, Ninfa, em efeito meu desejo,
Infandum, regina, iubes renovare dolorem,
Como merece a gente Lusitana;
Troianas ut opes et lamentabile regnum
Que veja e saiba o mundo que do Tejo
eruerint Danai, quaeque ipse miserrima vidi 5
O licor de Aganipe corre e mana.
et quorum pars magna fui. Quis talia fando
Deixa as flores de Pindo, que já vejo
[...]
Banhar-me Apolo na água soberana;
Virgilio, Eneida, II, 1-4
Senão direi que tens algum receio
Que se escureça o teu querido Orfeio.
Callaron todos y atentos mantenían sus rostros.
A continuación, el padre Eneas así habló desde su alto
Prontos estavam todos escuitando
lecho:
O que o sublime Gama contaria,
Un innombrable dolor, reina, me mandas recordar,
Quando, despois de um pouco estar cuidando
cómo las riquezas troyanas y el desgraciado reino
Alevantando o rosto, assi dizia:
destruyeron los dánaos, las cuales cosas muy
- «Mandas-me, ó Rei, que conte declarando
desgraciadas yo mismo vi 5
De minha gente a grão genealogia;
y de las cuales formé gran parte. ¿Quién al narrar tales
Não me mandas contar estranha história,
cosas
Mas mandas-me louvar dos meus a glória.
[...]

Sobre la recepción de Virgilio en Os Lusíadas de Luís de Camões trata S. López Moreda, “La recepción de Virgilio en Camões: tradición y originalidad”,
en J. Mª Maestre et al. (ed.), Humanismo y pervivencia del Mundo Clásico. Homenaje el profesor Luis Gil, Cádiz-Alcañiz, II. 1, pp. 265-275.

3
ASIGNATURA: TRADICIÓN CLÁSICA (4º Grado Filología Clásica) Prof. Juan María Gómez Gómez

PROEMIOS ÉPICOS Y OTROS LUGARES COMUNES DE LA ÉPICA (ENEIDA) EN LA ÉPICA CULTA DE LOS SIGLOS XVI y XVII

ÉPICA CULTA DE ITALIA


Torquato Tasso (1544-1595), Gerusalemme Trad. A. Izquierdo, Madrid, Imprenta de D. Tomás
Liberata (1581), Fredi Chiappelli (ed.), Jordán, 1832.
Milán, 1982. (20 cantos en octavas).
Canto I Canto I
Canto l’arme pietose e ’l capitano Canto los piadosos combates, y el guerrero que libertó el
che ’lgran sepolcro liberò di Cristo. sepulcro de Jesucristo. Numerosas hazañas señalaron su
Molto elli oprò co ’l senno e con la mano, prudencia y su valor, y trabajos sin número probaron su
molto soffrì nel glorïoso acquisto; paciencia en aquella gloriosa conquista. En vano se armó el
e in van l’Inferno vi s’oppose, e in vano infierno contra él; en vano se armaron para combatirle los
s’armò d’Asia e di Libia il popol misto. pueblos reunidos del Asia y del África. El cielo protegió sus
Il Ciel gli diè favore, e sotto a i santi esfuerzos, y recondujo bajo los santos estandartes a sus
segni ridusse i suoi compagni erranti. compañeros errantes.
O Musa, tu che di caduchi allori ¡Oh musa! ¡Tú que no ciñes tu frente con un laurel
non circondi la fronte in Elicona, perecedero cogido sobre el Helicón; tú, que habitas en el
ma su nel cielo infra i beati cori Olimpo en medio de coros celestes; tú, cuyas sienes están
hai di stelle immortali aurea corona, coronadas de estrellas inmortales, oh musa, enciende en mi
tu spira al petto mio celesti ardori, corazón un fuego divino, inflama mi canto, y perdona si
tu rischiara il mio canto, e tu perdona adorno la verdad con flores, y si derramo sobre mis versos
s’intesso fregi al ver, s’adorno in parte otros encantos que los tuyos!
d’altri diletti, che de’ tuoi, le carte.

Sai che là corre il mondo ove più versi Tú sabes que el hombre corre a embriagarse con las ficciones
di sue dolcezze il lusinghier Parnaso, del Parnaso; tú sabes que la verdad, adornada con las gracias
e que ’l vero, condito in molli versi, de la poesía, arrastra y subyuga a los más rebeldes corazones.
i più schivi allettando ha persuaso. Así presentamos a un niño enfermo el borde de un vaso
Così a l’egro fanciul porgiamo aspersi bañado con algún dulce licor, dichosamente engañado, bebe
di soavi licor gli orli del vaso: los zumos amargos, y debe la vida a su error.
succhi amari ingannato intanto ei beve,
e da l’inganno suo vita riceve.

Tu, magnanimo Alfonso, il qual ritogli ¡Oh magnánimo Alfonso, o mi asilo y mi puerto! Tú que
al furor di fortuna e guidi in porto salvaste de las injurias de la fortuna y de los escollos de un
me peregrino errante, e fra gli scogli mar embravecido mi barca errante y casi destrozada, dígnate
e fra l’onde agitato e quasi absorto, acoger mis versos, que en medio de la tempestad hice voto de
queste mie carte in lieta fronte accogli, consagrarte. Tal vez llegará un día en que mi musa, que
che quasi in voto a te sacrate i’ porto. presagia tu destino, se atreverá a cantar tus hazañas, y
Forse un dì fia che la presaga penna cantándolas no hará más que repetir las que ahora voy a
osi scriver di te quel ch’or n’accenna. exponerte.

4
ASIGNATURA: TRADICIÓN CLÁSICA (4º Grado Filología Clásica) Prof. Juan María Gómez Gómez

PROEMIOS ÉPICOS Y OTROS LUGARES COMUNES DE LA ÉPICA (ENEIDA) EN LA ÉPICA CULTA DE LOS SIGLOS XVI y XVII

PROEMIOS ÉPICOS
Cristóbal de Mesa (1556 ca. - 1633), La Eneida de
Edición digital accesible en The Packard Humanities Institute Virgilio. De Christoval de Mesa. Al Rey don Felipe
(PHI), Classical Latin Text: Tercero nuestro señor, Madrid, 1615. Accesible en
Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes:
http://www.cervantesvirtual.com/obra/la-eneida-de-virgilio

[Ille ego, qui quondam gracili modulatus avena


carmen, et egressus silvis vicina coëgi
ut quamvis auido pererent arva colono,
gratum opus agricolis: at nunc horrentia Martis...]

Arma uirumque cano, Troiae qui primus ab oris


Italiam fato profugus Lauiniaque uenit
litora, multum ille et terris iactatus et alto
ui superum, saeuae memorem Iunonis ob iram,
multa quoque et bello passus, dum conderet urbem 5
inferretque deos Latio; genus unde Latinum
Albanique patres atque altae moenia Romae.

Musa, mihi causas memora, quo numine laeso


quidue dolens regina deum tot uoluere casus
insignem pietate uirum, tot adire labores 10
impulerit tantaene animis caelestibus irae?

______________________________________________________
Trad. Javier de Echave-Sustaeta.
[Yo soy aquel que modulé otro tiempo canciones pastoriles
al son de mi delgado caramillo. Después dejé los bosques
y forcé a las campiñas colindantes a plegarse
al codicioso afán de los labriegos. Mi obra fue de su agrado.]

Canto las armas y al héroe que el primero desde las costas de


Troya a Italia llegó forzado por el hado y a las lavinias
playas. Batido en tierra y mar arrostró muchos riesgos
por obra de los dioses, por la saña rencorosa de la inflexible
Juno. Mucho sufrió en la guerra antes de que fundase la ciudad
5
y asentase en el Lacio sus Penates, de donde viene la nación
latina y la nobleza de Alba y los baluartes de la excelsa Roma.

Dime las causas, Musa; por qué ofensa a su poder divino,


por qué resentimiento la reina de los dioses a correr tantos
trances forzó a un hombre, afamado por su entrega y a afrontar
tantas fatigas. 10
¿Cómo pueden las almas de los dioses incubar tan tenaz
resentimiento?

5
ASIGNATURA: TRADICIÓN CLÁSICA (4º Grado Filología Clásica) Prof. Juan María Gómez Gómez

PROEMIOS ÉPICOS Y OTROS LUGARES COMUNES DE LA ÉPICA (ENEIDA) EN LA ÉPICA CULTA DE LOS SIGLOS XVI y XVII

PROEMIOS ÉPICOS

Cristóbal de Mesa (1556 ca. - 1633), Las Navas de


Edición digital accesible en The Packard Humanities
Tolosa. Poema heroico, Madrid, 1594. (20 cantos).
Institute (PHI),
Classical Latin Text: Accesible en

[Ille ego, qui quondam gracili modulatus avena


carmen, et egressus silvis vicina coëgi
ut quamvis auido pererent arva colono,
gratum opus agricolis: at nunc horrentia Martis...]
1) Las armas, y el Catolico Rey canto,
Arma uirumque cano, Troiae qui primus ab oris Que con pecho piadoso, y fuerte mano
Italiam fato profugus Lauiniaque uenit Venciò tanto poder, numero tanto,
litora, multum ille et terris iactatus et alto Del vno y otro exercito pagano:
ui superum, saeuae memorem Iunonis ob iram, Que por la santa Cruz con triunfo santo,
multa quoque et bello passus, dum conderet urbem 5 Contra el Vandalo pueblo, y Africano
inferretque deos Latio; genus unde Latinum Le dio fauor el cielo en la dudosa
Albanique patres atque altae moenia Romae. Batalla de las Nauas de Tolosa.
Musa, mihi causas memora, quo numine laeso
quidue dolens regina deum tot uoluere casus
insignem pietate uirum, tot adire labores 10
2) Sacrosanta Princessa, cuyo imperio
impulerit tantaene animis caelestibus irae? Incapaz de mudanças de fortuna,
No se estrecha en tan infimo emisferio,
Trad. Javier de Echave-Sustaeta. Mas vestida del Sol pisas la Luna:
[Yo soy aquel que modulé otro tiempo canciones pastoriles Tu nuestro Norte y luz, tu refrigerio,
al son de mi delgado caramillo. Después dejé los bosques
Tu nuestro escudo, y vnica coluna,
y forcé a las campiñas colindantes a plegarse
al codicioso afán de los labriegos. Mi obra fue de su agrado.] Dame espiritu tal, que en gentil arte
Pueda entonar mi canto el son de Marte.
Canto las armas y al héroe que el primero desde las costas [...]
de Troya a Italia llegó forzado por el hado y a las lavinias 4) O tu Principe grande, alta esperança,
playas. Batido en tierra y mar arrostró muchos riesgos Al mundo de la antigua edad primera,
por obra de los dioses, por la saña rencorosa de la inflexible A quien destinan en igual balança
Juno. Mucho sufrió en la guerra antes de que fundase la Los dones de la quarta, y quinta Esfera:
ciudad 5 y asentase en el Lacio sus Penates,
El ancho campo de tu pluma, y lança,
de donde viene la nación latina y la nobleza de Alba y los
baluartes de la excelsa Roma. Por quien del mundo imperio España espera
Hagan lugar al metrico discante,
Dime las causas, Musa; por qué ofensa a su poder divino, En que mi Musa fieras armas cante.
por qué resentimiento la reina de los dioses a correr tantos
trances forzó a un hombre, afamado por su entrega y a
afrontar tantas fatigas. 10
¿Cómo pueden las almas de los dioses incubar tan tenaz
resentimiento?

6
ASIGNATURA: TRADICIÓN CLÁSICA (4º Grado Filología Clásica) Prof. Juan María Gómez Gómez

PROEMIOS ÉPICOS Y OTROS LUGARES COMUNES DE LA ÉPICA (ENEIDA) EN LA ÉPICA CULTA DE LOS SIGLOS XVI y XVII

Luis Zapata (1526-1595), Carlo Famoso (1566), Juan de la Cueva (1543-1612), La Conquista de
Manuel Terrón (ed.), Badajoz, 1981. la Bética: poema heroyco (1603), R. Fernández
50 cantos. (ed.), Madrid, 1795.
24 cantos.
Los hechos, las empresas, las hazañas,
el ualor, y el poder de Carlo canto: 1) Cante el Griego furor y el Frigio llanto
De Carlo Quinto, Rey de las Españas, La docta Musa y la sagrada Lira
Y Emperador del sacro Imperio Sancto. De Smirna y Mantua, que pudiéron tanto
Sus obras de uirtud, y esfuerço estrañas, Que templáron del Júpiter la ira.
(Que al mundo admiración fueron y espanto) Que yo las armas y la gloria canto
Trayendo las yo agora a la memoria, Del santo Rey, á quien el cielo inspira
Haran aqui una nueua, y grata hystoria. A conquistar la Bética famosa,
Y hacer suya á Hispalis gloriosa
Cantare de Españoles juntamente
Admirables, horoycas, y altas cosas, 2) O tú, eterna deidad de quien procede
Que siguiendo a un Señor tan excelente Quanto tuvo principio, y tiene hoy nombre,
Hizieron memorables y famosas: A quien el veloz tiempo no precede,
Si la qu’esta en su mano la corriente Ni privar puede el inmortal renombre.
Del uerso, mas que Appollo y que sus Diosas, Tú le aspira á mi Musa, y le concede
Da fauorable uiento al cantar mio, Que en tan dificil paso no se asombre
Para con que nauegue este Nauio. Y cumpla su promesa, con que solo
A Lino seré igual, á Orfeo y Apolo.
Y uos Señor muy alto, cuya fama
Con la imaginacion sola contemplo,
Que siendo una luz biua desta llama
Ya alubrays tanto, o mas à nuestro, templo,
(Si un animo gentil lo simil ama)
En uuestro padre oyreys un raro exemplo
De cosas de ualor, y uirtud llenas,
Sin deuerlo al de Roma, ni al de Athenas.

Sobre el tópico de la poetica tempestas en el Carlo Famoso,


Manuel Mañas Núñez, "Poetica tempestas: la Eneida de Virgilio en
el Carlo famoso de Luis Zapata”, en C. Chaparro, M. Mañas y D.
Ortega (eds.), ‘Nulla dies sine linea’. Humanistas extremeños: de la
fama al olvido, Cáceres, 2009, pp. 175-196.

7
ASIGNATURA: TRADICIÓN CLÁSICA (4º Grado Filología Clásica) Prof. Juan María Gómez Gómez

PROEMIOS ÉPICOS Y OTROS LUGARES COMUNES DE LA ÉPICA (ENEIDA) EN LA ÉPICA CULTA DE LOS SIGLOS XVI y XVII

Lope de Vega (1562-1635), Jerusalén conquistada. Lope de Vega, Isidro (1597), J. de


Epopeya trágica (1609), J. de Entrambasaguas (ed.), Entrambasaguas (ed.), Madrid, 1955.
Madrid, 1951. Del nacimiento a la muerte de San Isidro.
Milagros.
Yo canto el zelo, y las hazañas canto 10 libros, quintillas (consonante, libre, todos
De aquel varon soldado, y peregrino, rimados, pero no 3 seguidos ni un pareado en
Que a ser del Asia vniuersal espanto, los últimos).
Desde la selua Calidonia vino:
El que al tirano del Sepulcro santo Canto el varon celebrado,
Vencio en los campos de Belen diuino, Sin armas, letras, ni amor,
Haziendo las armas, y cantar las Musas. Que ha de ser un labrador
De mano de Dios labrado,
Hermosas Drias del ilustre rio, Sujeto de mi labor.
Que baña en oro la neuada espuma,
De vos y de su margen me desuio, Si voz y plectro me falta,
Que a mas dorado Tajo doy la pluma: Mi ronco instrumento esmalta,
Passad sin miedo el Sol Dedalo mio, Palestina virgen Pales,
Y a la virtud impenetrable y suma De las cuerdas celestiales
Pedid fauor, que en toda accion primera Del Alemania mas alta.
Sino viene de Dios, que fin espera?
No venga Fauno, ni Dria,
Famosa emulacion de empresas graues, Ni el Pan del Arcadio suelo,
Donde mi corta y debil fuerça empleas? Solo ayuden à mi zelo
Intrepido batel, pierdense naues, La Cristifera Maria,
Y al puerto aspiras sin que el Norte veas? Y el pan que baxò del cielo.
Francesas Lises, Imperiales aues,
Que igualastes las palmas Idumeas, Para hablar de vn labrador,
Tambien donde el Iordan los campos baña Este es pan, Dios, y pastor,
Passò el castillo, y el Leon de España. En quien, de quien, y por quién
[...] Esta y viene todo el bien,
Catolico Filipe coronado Que no ay bien sin su fauor.
De dos mundos que el Sol apenas mira,
Siendo desde otra Ecliptica mirado
De vn Sol que al cielo nace, a España espira: Sobre la producción épica de Lope de Vega, José María Micó,
“Épica y rescritura en Lope de Vega”, Criticón, 74, 1998, pp. 93-
Si parte deste honor os ha tocado 108.
En la empresa mayor que el Asia admira,
Vereyslo aqui, y escrito en el azero
Que os hizo destas glorias heredero.

8
ASIGNATURA: TRADICIÓN CLÁSICA (4º Grado Filología Clásica) Prof. Juan María Gómez Gómez

PROEMIOS ÉPICOS Y OTROS LUGARES COMUNES DE LA ÉPICA (ENEIDA) EN LA ÉPICA CULTA DE LOS SIGLOS XVI y XVII

ÉPICA CULTA EN INGLATERRA

John Milton (1608-1674), El Paraíso perdido


John Milton (1608-1674), The Paradise Lost. (1668), E. Pujals (ed.), Madrid, Cátedra,
1986.

OF Mans First Disobedience, and the Fruit Del primer hombre la desobediencia,
Of that Forbidden Tree, whose mortal tast y del fruto del árbol prohibido,
Brought Death into the World, and all our woe, cuyo mortal sabor la muerte trajo
With loss of Eden, till one greater Man al mundo, y todas las miserias,
Restore us, and regain the blissful Seat, 5 con pérdida de Edén, hasta que un Hombre 5
Sing Heav'nly Muse, that on the secret top más grande nos restaura y nos devuelve
Of Oreb, or of Sinai, didst inspire la gozosa morada, canta, oh musa
That Shepherd, who first taught the chosen Seed, celeste, tú que asentada en la cumbre
In the Beginning how the Heav'ns and Earth secreta del Oreb o el Sinaí
Rose out of Chaos. Or if Sion Hill inspiraste al pastor que fue el primero 10
Delight thee more, and Siloa's Brook that flow'd en enseñar al escogido pueblo
Fast by the Oracle of God; I thence cómo en los comienzos Cielo y Tierra
Invoke thy aid to my adventrous Song, del Caos emergieron; [...]
That with no middle flight intends to soar Di primero, ya que el Cielo nada oculta
10
Above th' Aonian Mount, while it pursues a tu visión, ni las hondas regiones 15
15 del Infierno, di primero ¿qué causa
Things unattempted yet in Prose or Rhime. movió a nuestros padres, que vivían
And chiefly Thou O Spirit, that dost prefer en aquel feliz estado, protegidos
Before all Temples th' upright heart and pure, de modo tan intenso por el Cielo,
Instruct me, for Thou know'st; Thou from the first a huir de su Creador y quebrantar 20
Wast present, and with mighty wings outspread su voluntad por una restricción,
Dove-like satst brooding on the vast Abyss por lo demás señores de la Tierra?
And mad'st it pregnant: What in me is dark ¿Quién los indujo a tal sublevación?
Illumine, what is low raise and support; 20 La serpiente infernal; ella fue quien,
That to the highth of this great Argument de envidia y de venganza corroída, 25
I may assert th' Eternal Providence, engañó a la madre de los hombres;
And justifie the wayes of God to men. [...]

´
Sobre la épica clásica en el Paraíso perdido, Francis C. Blessington, “Paradise lost and the classical Epic”, Boston,
London, Routledge and Kegan Paul, 1979.

9
ASIGNATURA: TRADICIÓN CLÁSICA (4º Grado Filología Clásica) Prof. Juan María Gómez Gómez

PROEMIOS ÉPICOS Y OTROS LUGARES COMUNES DE LA ÉPICA (ENEIDA) EN LA ÉPICA CULTA DE LOS SIGLOS XVI y XVII

Parodia de la épica

Lope de Vega, Gatomaquia (1634), Celina Sabor Juan de la Cueva (1543-1612), La


de Cortázar (ed.), Madrid, 1983. Muracinda, en Fábulas mitológicas y Épica
Rimas humanas y divinas del Licenciado Tomé de burlesca J. Cebrián (ed.), Madrid, 1984.
Burguillos (1634). (3 cantos y sermón fúnebre final. 1538
(Último libro impreso en vida. 7 silvas. endecasílabos repartidos entre sueltos y
Combinación 7/11, rima consonante alterna, al octavas).
gusto del autor)
(Amores y celos entre gatos) La horrible empresa, el espantable efecto
de la sangrienta Alecto administrado,
Yo aquel que en los pasados canto, de los dos bandos encontrados:
tiempos canté las selvas y los prados, el uno de los gatos infieles
éstos vestidos de árboles mayores y el otro de los perros animosos 5
y aquéllas de ganados y de flores, y leales, y cómo fueron muertos
las armas y las leyes 5 y vengados los gatos de su ofensa
que conservan los reinos y los reyes, de haber muerto a la gata Muracinda.
agora, en instrumento menos grave, Oh musa, a quien le toca este cuidado,
canto de amor süave no te desdeñes del sujeto humilde, 10
las iras y desdenes, pues ya cantó de ranas y ratones
los males y los bienes, 10 el smírneo poeta, y la sagrada
no del todo olvidado lira de Mantua, en números divinos
el fiero taratántara, templado nos dejó la memoria de un moxquito.
con el silbo del pífaro sonoro. Tú (oh celeste Can) que entre los astros 15
Vosotras, musas del castalio coro, tienes tu asiento, envía tu socorro
dadme favor, en tanto 15 en favor de tus canes, que la Muerte
que con el genio que me distes canto los tiene condenados a que mueran,
la guerra, los amores y accidentes por el orden fatal que iré contando.
de dos gatos valientes; [...]
que, como otros están dados a perros
o por ajenos o por propios yerros, 20
también hay hombres que se dan a gatos
por olvidos de príncipes ingratos,
o porque los persigue la fortuna
desde el columpio de la tierna cuna.
Tú, don Lope, si acaso 25
te deja divertir por el Parnaso
el holandés pirata,
gato de nuestra plata,
que infesta las marinas
por donde con la armada peregrinas, 30
suspende un rato aquel valiente acero
con que al asalto llegas el primero,
y escucha mi famosa Gatomaquia.
[...]
Sobre la parodia de la Épica en el Siglo de Oro:
- José María Balcells, “La Batracomiomaquia y la epopeya burlesca en la Edad de Oro”, en T. Blesa et al. (eds.), Actas del
IX Simposio de la Sociedad Española de Literatura General y Comparada (Zaragoza, 18 al 21 de noviembre de 1992). T. II.
La parodia. El viaje imaginario, Zaragoza, 1994, pp. 25-30.
- Peter Ivanov, “Problemas teóricos en torno a la parodia. El ‘apogeo’ de la parodia en la poesía española de la época
barroca”, Tonos. Revista Electrónica de Estudios Filológicos, XI, nº 11, 2006. Accesible en .
- Rodrigo Cacho Casal, “La épica burlesca y los géneros poéticos del Siglo de Oro”, , 30, 2011, pp. 69-92. Accesible en .

10

También podría gustarte