Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
JUAN D U N S ESCOTO
P
!
BIBLIOTECA
D E
AUTORES CRISTIANOS
Declarada de interés nacional
PRESIDENTE :
N A , Rector Magnífico.
FÉLIX ALLUNTIS, O . F. M.
INTRODUCCIÓN xi
NUESTRA EDICIÓN xix
PRÓLOGO 3
CUESTIONES CUODLIBETALES
CUESTIÓN I.—Si lo esencial o lo nocional es más inmerlialo
a la esencia divina 4
Resumen 4
Art. I.—Consideraciones previas 7
1. Sentido de 'esencia' 7
2. Sentido de 'esencial' y nocional' 11
3. Sentido de 'más inmediato' 25
Art. II.—Solución de la cuestión 27
Art. III.—Respuesta a Jas objeciones 30
Respuesta al argumento principal 40
CUESTIÓN II.—Si pueden darse en Dios muchas produccio
nes de la misma razón o 'especie' 42
Resumen 42
Art. I.—Razones en favor de la conclusión negativa y su
evaluación 45
Art. II.—Solución de la cuestión 63
1. Primer argumento, por reducción a lo imposi
ble 63
2. Segundo argumento, positivo u ostensivo ... 66
3. Declaración por el Filósofo 70
Art. III.—Objeciones y respuestas 74
CUESTIÓN III.—Si puede darse simultáneamente que la re
lación, en cuanto comparada a su opuesto, sea cosa y, en
cuanto comparada a la esencia, sea sólo razón 90
Resumen 90
Art. I.—Si la relación de origen es ser y, en caso afirmativo,
qué ser es 92
Art. II.—Si la relación, en cuanto comparada a la esencia,
es ser y, en caso afirmativo, qué clase de ser es ... 97
1. La relación en cuanto comparada a la esencia
es real 97
2. Consideración lógica de la citada proposición.. 101
3- Solución de la cuestión principal 104
Art. III.—Solución de algunas objeciones 106
Respuesta al argumento principal 119
CUESTIÓN IV.—Si la primera persona divina, separada o
abstraída de la relación de origen, podría permanecer
constituida y distinta 122
Resumen 122
Art. I.—Si repugna a la primera persona el ser constituida
por relación ... 125
\ n j|,—P(,f que ¡dación (Huiría ser constituida la primera
persona 127
Art. 111.—Cómo se hallan mutuamente las relaciones que, se
concede comúnmente, se dan en la primera persona. 149
1. Sí hay distinción J e propiedades en la primera
persona 150
2. Con qué abstracción o separación puede coe-
xistir la razón de la primera persona 157
Respuesta al argumento principal 160
C U E S T I Ó N V . — S i Ja r e l a c i ó n d e origen es f o r m a l m e n t e in-
finita 165
Resumen 165
Art. I.—Sentido de la cuestión 167
Art. II.—Solución de la cuestión: la paternidad no es infi-
nita 174
1. Primera prueba principal 174
2. Segunda prueba principal 182
3. Tercera prueba principal 184
Art. III.—Objeciones y respuestas 190
Respuesta al argumento principal 198
C U E S T I Ó N V I . — S i la igualdad e n lo d i v i n o es relación real. 202
Resumen 202
Art. I.—Si en lo divino hay fundamento real de la igualdad. 204
1. Fundamento de la igualdad en general 204
2. Fundamento de la igualdad en lo divino 206
3. ¿Es cada uno de los fundamentos real? 208
Art. II.—Si hay distinción real entre los extremos 227
Art. III.—Si la igualdad se da en los extremos según funda-
mento, de la naturaleza de la cosa 241
Respuesta a los argumentos principales 246
C U E S T I Ó N VII.—Si la o m n i p o t e n c i a p u e d e demostrarse por
razón natural y necesaria 248
Resumen 248
Art. I.—Distinciones necesarias 252
1. Distinción entre demostración quia y demos-
tración propter quid 252
2. Sentidos de omnipotencia 253
Art. II.—Solución de la cuestión 254
1. Primera conclusión 255
2. Segunda conclusión 257
3. Tercera conclusión 264
4. Cuarta conclusión 268
5- Quinta conclusión 283
Respuesta a los argumentos principales 286
1. Respuesta al primer argumento principal, de
la potencia infinita 286
índice general
Vil
Páginas
^ r t [i
Formación del verbo en la intelección bienaventu-
rada 569
Respuesta a los argumentos principales 574
CUESTIÓN XVI.—Si la libertad de la voluntad y la necesi-
dad natural pueden coexistir e n el mismo sujeto en re-
lación al mismo acto y objeto 580
Resumen 580
Art. I.—Si hay necesidad en algún acto de la voluntad ... 583
Are. II.—Si hay libertad con necesidad en la voluntad ... 594
Art. III.—Si & veces puede coexistir la necesidad natural con
la libertad 598
Respuesta al argumento principal 606
CUESTIÓN XVII.—Si el acto de dilección natural y el acto
de dilección meritoria son de la misma especie 610
Resumen 610
Art. I.—Sentido de dilección natural 612
Art. II.—Sentido de dilección meritoria 613
Are. III.—Solución a la cuestión 617
Respuesta al argumento principal 626
CUESTIÓN XVIII.—Si el acto externo añade alguna bondad
o malicia al acto interno 629
Resumen 629
Art. I.—Fuente de la bondad o malicia moral del acto ... 632
Art. II.—Fuente de la laudabilidad o vituperabilidad o cul-
pabilidad del acto 642
Art. III.—Si es diversa la bondad o la laudabilidad del acto
interno y del acto externo 646
1. El acto externo tiene bondad moral propia ... 647
2. El acto externo es imputable 658
Respuesta al argumento principal 660
CUESTIÓN XIX.—Si la unión de la naturaleza humana al
Verbo en Cristo es sólo la dependencia de la naturaleza
asumida respecto de la persona del Verbo 661
Resumen 661
Art. 1.—Modo de unidad que debe ponerse en el caso ... 663
Art. II.—Posibilidad de tal unidad por parte de la persona
asumente 667
1. Prueba primera 667
2. Prueba segunda 676
3. Razones de otros 682
4. Objeciones contra la conclusión de este artículo 684
Art. III.—Posibilidad de tal unidad por parte de la natura-
leza asumida 685
1. Constitutivo de la personalidad creada 685
2. Si la naturaleza humana puede depender de
una persona extraña
Respuesta al argumento principal 7Q1
X índice general
PíiR¡n:is
e tu
dp <»dlibetos de Gueric de Saint-Quentin, uno de Eucles de Chateauroux o
to
íwr" ! ntemporáneo suyo, dos cuodlibetos anónimos, que deben colocarse
1
thji I,, Quodlibet? 412, tlonde Glorien» observa que el número de los I»
q u < i
CUMH~? tomaban parte en la disputa y su función exacta en elli v,™
e n e l u s o
"«tumo» q e no están totalmente aclaradas. U »
XII Introducción
11
Ibid. Consta que en la disputa sostenida por H. Marston se hallaban
presentes no menos de 25 maestros en teología.
niEUX p
j 7 9£? ' >L a
literatura quodlibetique II: Bibliothcnue Thomiste XXI
(París 1935) 45ss.
1 3
GLOIUEUX, P., QumlHheti U „ col.436-4371
Introducción
XIII
II
Escoto determinó su Cuodlibeto, en París, en la Navidad
34
de 1306 o en la Pascua de 1307 . Es la última obra que escri-
3 36
bió - , y nunca se ha dudado de su autenticidad . Hubo quienes
opinaron que Escoto sostuvo dos disputas cuodlibéticas; la pri-
mera habría incluido las siete u once primeras cuestiones; la se-
gunda, Jas cuestiones restantes. Wadding Y la opinión contempo-
7
ránea" afirman que Escoto sólo determinó un cuodlibeto. El nú-
mero de las cuestiones que contiene —veintiuna— no es argu-
mento en contra. Un cuodlibeto incluía como término medio
unas veinte o veinticinco cuestiones, Y hubo cuodlibetos de cua-
renta Y cuatro, cuarenta Y siete, hasta de cincuenta Y tres cues¬
tiones .
3
Escoto, siguiendo la tradición de los maestros franciscanos ,
abre su cuodlibeto con un prólogo, en el que, partiendo de un te*
-- Il>id., 7 7 - 8 1 .
procedS'gSl? F
'" Í V Ü
" "
d u
Q^'dlibct? 410; 1»., Le quodlibet et *,J
1
- In., La littcmtiire quudlibetiquu II 1 5 3 .
•wJ* ^ n ' ''
TONI, E . , Duna Scoto
A D I N G
\(Brescia
°- °f c
L
>"
1 9 4 6 ) p.20.
l
XII iLugduni S c o t i iera om li
1639) p.4¡ Bí*
" Cf. GILKON, i:., Jettn Duns Scot (París 1 9 5 2 ) p . 6 7 5 .
W , K U X
a LJA A
1 u O^FFIÍFÁ Í ' * ¿V 9 ! S ' > " tUtératut* quoíüihetimte
J ; P L
de
- > B»«"oHiequ . riiumiste (Belglquu 1925) 2\H.
t
C L ü l U E U X p
I] ' . -> Uttértitttre quadiiheÜque II 12.42.
I»., Le Quodlibet vt sen procede* 8 1 ,
•
Introducción
XV
ÍÓn
criaLT T a
l a S C n a t u
*
r a
d
s
Í S
e
C
n
U t e n v a r i a s
c u e s t i o n e s referentes a 1*
„ c o m ú n , a las criaturas d e v i d a
Cf. Q ,UOí} q u
Cf. Quodl. q . l 6 n l _
Introducción
XVII
I
fe voluntad, a sus actos, a la relación del acto interno de la vo-
a
2
Los códices manuscritos del Cuodlibeto como sus ediciones
s0 n numerosos, La confrontación de los manuscritos con las edi
ciones pone de manifiesto que, a pesar de las inevitables diver-
gencias literarias debidas a la libertad en uso en las copias y trans-
cripciones, no existen, sin embargo, divergencias doctrinales dig-
nas de consideración que puedan ser un obstáculo serio para el co-
nocimiento auténtico de la doctrina escotista.
Para la traducción nos hemos servido de la edición de Wad-
4
ding \ reproducida por L. Vives .
Hemos introducido ciertas divisiones y subdivisiones y ciertos
títulos y subtítulos que no existen en el texto original, para faci-
litar la lectura y entendimiento de las cuestiones.
Hemos hecho una distribución y numeración marginal de
párrafos más racional y conforme al sentido del texto que la que
tienen las ediciones de Wadding y Vives, aun cuando hemos
puesto también, en el texto latino únicamente, en paréntesis cua-
drados, la numeración de ambas ediciones.
Hemos modernizado la ortografía y la puntuación.
Hemos uniformado, en cuanto a su colocación en el texto,
las indicaciones del autor referentes al orden y distribución de
las cuestiones; es decir, estas indicaciones, de las que se ha habla-
do en la Introducción, las hemos puesto siempre al comienzo de
las cuestiones, a diferencia de lo que ocurre en Wadding-Vives,
en los que, a veces, van al fin de la cuestión y, a veces, en el
comienzo,
A veces Escoto remite al lector a otras obras suyas para ciertas
respuestas, o simplemente omite las respuestas a algunas obje-
ciones. Hemos suplementado en notas tales respuestas, así como
ciertas aclaraciones que la dificultad u oscuridad del texto requiere.
Las adiciones o interpolaciones que en calidad de tales apa-
recen en Wadding-Vives las hemos quitado del texto y remitido
a las notas. Indicamos también en notas los lugares paralelos —no
todos— de la Ordinatio. Indicamos asimismo en notas los lu-
gares de la obra a que el autor hace referencia implícita o explí-
cita. Las numerosas referencias a los autores griegos, a los Padres
Y otros teólogos y filósofos medievales las hemos verificado, co-
legido y modernizado según ediciones más modernas y relegado
a las notas.
1
T Cf. I. D. Bcoti Opera omniel (Civitíis Vaticana, Typis polyglotüs Vat., 1950)
I P.150».
- Venecia 1474, 1477, 1481, 1J97; Nuremberg 1481; Vcnecia 1503, 1506-
fans i5jc).
p
.
A n v ( r s ; Colonia 16:35; Lyón 1639, eil. L. WudtÜnir, t.12-
1 6 2 U
P R O L O G U S
1. "Cunctae res difficiles", ait Salomón, Ecclesiastes 1, et cur intel-
ligat eas csse difficiles subdit: "Non potest eas homo explicare sermone".
Secundum igitur distinctionem rerum porest accipi distinctio difficilium
quaestionum. 'Res' autem, prima sui divisione, dividí potest in rem crea-
tam et increatam, sive in rem a se et in rem ab alio habentem esse, sivc
in rem necessariám et rem possibilem, sive in rem finitam et infinitam.
Res autem increata, a se, infinita et necessaria Deus est; res autem creata,
ab alio, possibilis et finita communi nomine dicitur creatura. De utraque
re propositae sunt aliquae quaestiones.
2 Iterum in divinis 'res' accipitur essentiahter ct notionahter, íuxta
illud" Augustini I De Doctrina Christiana cap.2: "Res quibus frucn-
dum est sunt Pater, Filius et Spirirus sanctus, eademque Trinitas, una
quaedam summa res, communis ómnibus fruentibus ea". In pnma parte
auctoritatis accipitur res' personaliter, in secunda essentiahter. Fuerunt
igitur aliqua quaesita in divinis de 're' essentiah, ahqua de nouonah sive
personali. Unicum autem quaesitum erat de ordine essentiahum ad
notionalia. Illud unicum primo ponitur, utpote ex cuius solutione patebit
ordo procedendi circa alia quaesita.
1
Eccl 1,8. , , „ T _ _ m OÍ a A
'•í AUGUST., De doctrina clinsl. 1 G.5 n.o: IL J4.J1.
C U E S T I Ó N 1
QUAESTIO I
Utrum in diüinis essentialia sint immediatiora essentiae
diüinae üel notionalia
[ 1 ] 1. Quaestio et argumenta pro et contra.-QUAERITUR
utrum in
divinis essentialia sint immediatiora essentiae divinae vel notionalia.
Quod notionalia, probatur: ... . .
Quae constituunt supposita alicuius naturae sunt IMMEDIATIORA
ípsi
naturae quam illa quae sunt proprietates NATURAE; NONONALIA
autem ,n •
nis constituunt supposita naturae divinae, essentialia non, sed sunt quas,
proprietates illius naturae; igitur etc. .., , .. n n n i f m
m u d ^ T O ^ & ^ r ^ I — d i a t , u s se habet ad
DwJS <, "T'\K " ;J;/¡«, Vivías Vat¡<ana 1950-1957h para .1 resto, la
«SSL us
i i \,°?"' ", ' C
r
S. «. O wm omnia, Parisils 1*91-1895).
t
quodeumque aliud dicas, non naturam dicis Dei sed quae circa naturam".
Et Augustinus X V De Trinitate cap.5: "Si dicam aeternus, immortalis,
iustus, bonus, beatus, spiritus, horum omnium novissimum quod posui
videtur significare substantiam, cetera vero huius substantiae qualitatcs".
2. Ad oppositum:
Ipsi essentiae immediatiora sunt illa quae sunt perfectiones simpliciter
quam quae non sunt huiusmodi; essentialia sunt perfectiones simpliciter,
notionalia n o n ; ergo etc.
Probado maioris: Primae perfectioni immediatiora sunt illa quae magis
habent rationem perfectionis simpliciter quam quae non habent; essentia
autem divina est prima perfectio, perfectiones autem simpliciter habent
magis rationem perfectionis quam illa quae non sunt perfectiones
simpliciter.
Probatio minoris: Anselmus Monologio 1 5 : Essentiale est in quolibet
melius ipsum quam non-ipsum"; sed tale dicitur perfectio simpliciter:
notionale non est huiusmodi, quia, cum quaelibet persona careat aliquo
nononali, careret aliquo quod esset in quolibet "melius ipsum quam non-
ipsum", et ita quaelibet persona non esset simpliciter perfecta, quod est
inconveniens.
[2] 3. Ad quaestionem.—Respondeo: Primo, ad intellectum quaes-
uonis sunt aliqua necessaria praemittenda. Secundo, quaestio solvenda-
lertio, contra solutionem quaestionis dubia oceurrentia exeludenda.
U 8 T
\ Í^ - ' D« Tffa. XV c-.5 n.8: I'L 42,1062.
ANSELMUS, Monolün. e l 5 ; I'k lffilfig-lfifl-
Art.i. Consideraciones previas 7
ARTICULO I
Consideraciones previas
1. SENTIDO DE 'ESENCIA'
ARTICULUS I
Praemittenda
1. D E INTELLECTU ESSENTIAE'
S 8 r o s í o
a f^ l£ «- c.3¡ PL 158,227.
4«/'rrt n.íi.
Cf. .•nupra ii.7.
Art A. Consideraciones previas 11
XX 446 4481 y en
1 d.S n.2 q.2
»bid. 80-86] y abajo q.5 a.3, y en Ordinatio II d.l [n.23-61 (II 17-45)] .
4
" No t ' ^ n n m l p ' i la senundu objeción. Sin «luda admite que la existencia
U quididad de ¿ios CX DUNB ScoTVB, Ordinatio 1 d.S n.25*s ( I I 137«).
]2 C.L Lo nocional y lo esencial en DtOS
1
Lo P ^ b o : i ) por razón fundada cn autoridad h ,
^ i ó n de perfección simple; 2) p ¿JJ ^ «• la o r r a z ó n
*, ¡,, -oficia
o c i a ddivina;
i v i n a 3 ) por
x i
'concepto
Ó n d c I
n t o divino; 4) por la noción del ARR
d i m i c T Mcnten-
t C t 0 0 d c
divina. la opera,ación
2 0 , Primero, por la noción de terU- • • < •
razón es ésta: ^ * „ ^ ^ Í W p
C f
T - Probatio maions: J ^ J ^ T ^ ^ Z c
se cui repugnat per se ratio per se P -¿ «pugnai rano y c u i
i n c l
non esset in quolibet melms, cum "°^ „ ugnat quod su m rep
5 EXTRA,* ésta : 36
sentencia. Hablando del Padre, dice: "Es generación absoluta del perfecto
Dios, que es tu Verbo, sabiduría y virtud, para que sea siempre inseparable
<j tí el que, con estos nombres de tus propiedades eternas, ha nacido de Ti."
e
Ahora bien, el Hijo de Dios no recibió por nacimiento nada que dice relación
AD extra.
Mediante el mismo término medio —perfección simple—, podría argüirse
de otro modo, tomando por término mayor el extremo 'relación de razón'. La
premisa mayor sería ésta: La perfección simple no incluye relación de razón. La
menor sería la misma de antes —algo esencial en lo divino es perfección sim-
ple—. La conclusión sería que algo esencial en lo divino no incluye relación
de razón. Ahora bien, toda relación de Dios a las criaturas es sólo de razón,
como consta de Ordinatio I d.30 [VI 169-202]. Luego algo esencial no incluye
relación ad extra.
Esta mayor —la perfección simple no incluye relación de razón— la pruebo
como probé la primera mayor, basada en la relación (id extra. A la relación
de razón repugna la perfección simple, pues la relación de razón, que sólo
tiene ser en la consideración del entendimiento, es ser disminuido, posee menos
entidad que cualquier ser real.
Por el mismo término medio —perfección simple— puede argüirse de un
tercer modo, usando como término mayor el extremo 'la relación en común':
La perfección simple no es ninguna relación ni incluye per se relación alguna
ad extra. La menor y la conclusión como antes.
Esta mayor se prueba: La relación de origen no es perfección simple.
Ahora bien, si alguna relación fuese perfección simple, lo sería la de origen.
A estas razones que proceden del mismo término medio puede responderse:
Una cosa es decir que algo es perfección simple y otra cosa el decir que algo
es de perfección simple. Lo primero implica que es esencialmente o quiditati-
vamente perfección simple. Lo segundo no implica que es esencialmente per-
fección, sino que sólo conviene denominativamente a la perfección simple.
Es de perfección simple aquello que la requiere en el sujeto de que es
predicado denominativamente y la muestra como inhiríendo en él o la sigue
umversalmente. Así algo es de perfección simple de tres modos: Preexigién-
dola, mostrándola o manifestándola y simplemente siguiéndola.
Similarmente puede explicarse lo de Anselmo [cf. supra nota 6 ] : "En cual-
quier ser es mejor ello que no-cllo." Esto es verdad entendiéndolo de la predi-
cación denominativa, en cuanto lo preexige, lo muestra y lo sigue, o "en todo
ser es mejor ello que no-ello", como el ser denominativamente pone el ser sim-
plemente perfecto no como el ser blanco pone el ser colorado, sino como el
ser blanco o colorado pone el ser superficiado. De donde se sigue que, si en
algún ser es mejor que sea superficiado, tampoco será mejor que sea blanco.
n o
simple, Pero ello es falso «orno consta de los ejemplos de Anselmo y Agustín,
Pues Agustín habla de "potentísimo", "justísimo" y Anselmo de omnipotente",
lusto", . e t e > téfiujnqs dicen relación ad extra".
( t c y e g t o 8
11
Cf. .VU/JI-ÍI n.19.
IS (.'. /. /" ttotioftaf v /" t uní i,// en /'/"<
j
es decir, ni la esencia ni algo incluido />ff ri en ella o en su ac-
cualidad se da en ella precisamente' por la consideración (fc.
ningún entendimiento. Esta proposición, así e n t e n d i d a , aparece
suficientemente manifiesta de la e x p l i c a c i ó n del t é r m i n o 'esen
<:
cia', al p r i n c i p i o de este articulo .
25. D e la p r o p o s i c i ó n precedente se sigue esta otra, que es
la mayor de la r a z ó n : 'Si a l g o es e s e n c i a l m e n t e i d é n t i c o a la esen
cia, e x i s t e actualmente en D i o s de la naturaleza de la cosa', ya l e
' ln Deo est essentia sub completa actualitate essentiae et hoc mere ex
natura rei'; sic inrelligcndo quod nec essentia nec aliquid per se inclusum
in illa vel actualitate eius sit ibi praecise ex consideratione cuiuscumque
inteliectus. Haec propositio sic incellecta satis patet ex dictis in principio
istius arricuü, exponendo quid intelligendum sit per istum terminum qui
est essentia'.
25. íix hac proposicione sequitur ista quae est maior rationis, scili-
cet quod 'si aliquid est idem essentialiter essentiae illud est actu in Deo
mere ex natura rei'; et hoc sive sit idem essentialiter identitate adaequata,
sicut in creaturis est illud idem quod intelligitur per definitionem ei quod
intelligitur per definitum, sive sit idem tanquam inclusum essentialiter in
illo, quo modo illud quod intelligitur per partem definitionis posset dici
idem ei quod intelligitur per definitum. Nam contradictio videtur esse
quod aliquid sit realiter actu et quod illud quod est idem sibi essentialiter,
hoc modo vel illo, non sit realiter in actu. Nunc autem, intellcctualitas
sive vita intellectiva vel intellectualis est idem essentialiter essentiae
divinae; sic intelligendo quod non tantum est idem realiter ipsi essentiae,
et hoc identitate simplici, sicut forte quodeumque attributum ponitur idem
ipsi essentiae, sed hoc modo est idem sibi quod, si ipsa essentia divina
definiretur, vita intellectualis sive intellcctualitas non esset extra eius
definitionem, sicut 'sapiens' vel 'bonum'.
[11] 26. Maior patet: Nam, secundum iam dicta in principio istias
3 7
Cf. su/na n.5-7.
An.i. <;.,„„,/,,,„,„„,, M
articuli, essentia est ibi ex natura reí; ergo quidquid includkur in ratione
essentiae.
27. Minor sic intelligitur quod intellectualitas quidem non haba
rationem attnbuti quasi secundi advenientis ipsi, sed ratiunem perfectionis
omnino intimae; quemadmodum vita etiam in Deo est actus non
artributus sive adveniens sed omnino intimus et idem essentiae, ita etiam
vita perfecta quae soli Deo convenir, cuiusmodi esc vita intellectualis, est
idem essentialiter ipsi primae essentiae.
28. Haec minor, sic intellecta, probatur auaoritace et ratione.
Auctoritate Augustini XV De Trinitate cap.5: "Quae vita, inqwt,
dicitiar in Deo, ipsa est essentia eius atque natura; haec autem vita non
ralis est qualis inest arbori, nec qualis inest pecor. quod habet sensum sed
nullum habet intellectum; at illa vita quae Deus est sennt atque intellwt
omnia, et sentit mente non corpore, quia spir.tus est Deus . Haec Ole.
Vult ergo dicere quod illa vita quae est essentia d.v.na est per se
intellectualis. , , ^ • • . »IM- .,
Ítem VI De Trinitate cap. ultimo loquens de Deo a.t s.c Ubi est
primad summa vita, coi non est aliud vivere et ahud esse sed ,dern esse
« vivere' e^quale sit illud vivere, quia .ntellectuale subdi : pnmus
ce vivere , et quaie su m ntelhgere '. Haec ille.
ac summus inte lectus, cui non est a n u u v i » « i o
29. Minor etiam ista ratione probatur sic: Cu.curaque non repugna.
11
tercera razón se basa en el entendimiento divino :
N i n g ú n entendimiento tiene su ser actual, propio y primero
de entendimiento, por un acto de intelección que le es propio o
es propio de su supósito. Ello es evidente. Todo acto de enten-
der, o preexigc naturalmente el entendimiento, cuyo acto es, ac-
tualizado en su ser propio, o al menos lo coexige. D e ningún
modo cabe atribuir al entendimiento su ser actual propio de en-
tendimiento ni algo incluido per se en él por el acto de entender.
Todo acto es posterior y, por lo mismo, preexige su sujeto. Luego
el entendimiento divino, en cuanto entendimiento, no recibe su
'ser' por el entender' divino. Ahora bien, la comparación de la
esencia divina a un ser forastero tiene su 'ser' actual propio y
e i n t e l l e c t u s
P
aZlc ñe'aio1iiH ° ° . ,
J n
« intellectus suum primum esse
m Ü I e n o n
£ ell gere div I S ™ ° ™> ^ b , t praecise per
S e d í ü m
habet ! I ? ^ r a t i o essentiae divinae ad quodeumque extra
proprium et primum esse suum actúale per intelligere divinum;
" Cf. supra n.19.
Art. I. Cónsul i ¡,t, iotn , p , rt /(/r
21
mero p* )r l>1 e n t c n c
* e r
d^ino. Luego el e n t e n d i m i e n t o d i v i n o ,
^'cuanto e n t e n d i m i e n t o en acto, n o incluye comparación ,/</ t-x/M.
' ;| prueba de la m e n o r : S i e n d o la comparación de cualquier
,| nwnto intrínseco a D i o s a cualquier ser extrínseco una relación
c
•'" Sigue una adición; "O la razón podría construirse así: Ninguna pot<*'
cia tiene su primer ser (esse) por su operación. Ello es evidente; pues nada
1
da a sí mismo el ser, como consta de De Trin. 1 [AUCUSTINUS, De Trin. I c-
n.l : PL 42,820], ni, por consiguiente, potencia alguna recibe su primer
por la operación que deriva de ella. Pero todo entender es operación del «"»"
rendimiento en cuanto entendimiento. Luego el entendimiento divino en cuanto
tal no tiene su primer ser por su operación. Pero todo lo que es en Dios I"'
la operación ad extra, en cuanto tal, tiene su ser por la operación del enten
dimiento o la intelección; siendo su ser un ser de relación de razón, coní»'
en Ja consideración del entendimiento. Luego etc."
Cf, .\upru n.19.
** CF. infra: Quodl. N.S N.LOSS.
Att.l. i.onv./cr.utoins previ a i 2i
na relación suya (/.-/ extra puede ser real, sino sólo de razón. | . llc f
talcm respectum est in Deo actu ex natura rei, quia respectus eius ad
extra non potest esse nisi rclatio rationis; ergo aliquod essentiale, puta
intelligere, est sic absolutum quod nec est respectus ad extra nec per se
talem respectum includens.
37. Maior secundi syllogismi probatur sic: Natura vivens veré habet
realiter vel habere potest operationem vitalem quae sit ens reale, sic in-
telligendo quod nec sit ens rationis nec per se tale ens includens, quia
operatio ralis est propria perfectio naturae intellectivae; unde et in
ista ponitur consistere beatitudo talis naturae. Propria autem perfectio et
praecipue beatifica naturae habentis esse vivum ex natura rei non potest
esse ens rationis nec per se includens ens rationis, quia ens rationis est
ita diminutum quod non potest esse perfectio per se enris realis; nunc
autem íntellectio ut intellecrio est propria operatio naturae viventis vita
j'nteilc-ctuali.
38. El si, proterviendo, negetur hoc in Deo, Philosophus videtur
specialiter hoc concederé de ipso XII Metaphysicae ubi tractans quaestio-
nem de intellectu et intelligere divino ait sic: "Si non intelligat (supple
Deusj actu, sed habet se quemadmodum ut sit dormiens, quid utique, in-
quit, esset insigne et vcnerabilc? Sive intelligat, non est autem hoc quod
ct
sua inieJIigentia sed poten ti a, non erir ¡taque óptima substantia; V
«• Cf. m/iru n.3G.
, :
Aiiisioi., Mi'tapl,. XII c.y í|07-|l, I«-22).
, / /
• ' - í-"«-W./.r. -„ ((/ </t( ,„,,,,„ ^
,
Que la K l K u l a d perfecta es cicna operación espeu.htiv,
:
han sospechado
u x l o s viven y no conviene que duerm n
q u e
3- S e n t i d o de más inmediato'
,s
39. Respecto del cuarto término, ' más inmediato" , hay que
distinguir también. En un sentido significa un medio entre lo
primero y lo último; y en tal caso es 'más inmediato positiva-
mente'. En otro sentido quiere decir que entre él y lo primero no
hay medio, o hay menos medios que entre el tercero y el primero;
y en tal caso es ' más inmediato negativamente'. Ejemplo: La su-
perficie es más inmediata a la sustancia que al color, tiene razón
de medio entre ellos. Pero la capacidad de reír es más inmediata
negativamente al hombre que su color. Pues no media entre ta-
les extremos positivamente, sino que excluye medio entre el
hombre y su capacidad de reír más bien que entre el hombre y
su color. Brevemente, dígase 'más inmediato positivamente' lo
3. DE INTELLECTU IMMEDIATIORIS'
ARTICULO II
Solución de la cuestión
A R T I C U L U S II
Quaestionis solutiu
distinctís in tali vel in tali esse manet per se eadem ratio consimilis
ordinis, quia ratio quidditativa A et ratio quidditadva B; ergo etc. Non
enim esse in intellectu dat ipsi A rationem quidditativam.
47. Minor patet: Quia si illa ibi posita essent realiter distincta,
esset talis ordo realis quod, qu.a esset essentia natura mtellectuahs per
fecta, ideo haberet intellectum perfectum et ukerms haberet vel habere
Posset obiectum actu intelligibile proportionabil.ter sibi praesens. fct ultra:
ideo esset vel esse posset memoria perfecta, nam haec est ratio memoriae
Perfectae: intellectus habens obiectum imelhgibilc propornonatum actu
»bi praesens. Et ex hoc ulterius: si ipsa esset vel esse posset supposito
habenti eam perfecte principium exprimendi ergo expnmeret vel expri-
mere posset nothiam declararivam correspo.ulentem dli memonae. Nunc
A R T I C U L O 111
Respuesta a las objeciones
50. Objeciones contra las dos razones de la tercera conclu-
sión. Contra la primera.—En este tercer artículo se objeta contra
5
las dos razones aducidas en el artículo anterior " en favor de U
r,:t
tercera conclusión .
ART1CULUS III
Ad instan tías
,f4
I 18 J 50. Instalar contra duas raí iones pro tertia conclusión*). Cv'{
primam.—De tertio articulo, instatur contra isia* duas ranunes pos»*
ni II articulo pro tertia coiulusione.
" Cf, injm< ii. I") |g. ,
JU.SKH i.'s CA.MI,, Sumimt a.."») ,,.() m n.ip. III Ú t i l n l-tl), 0
'll ;',.,'
»i> n.i» ni), ,,,-jfs ,, ] i„ , , „ , , (9J)4.yQ t i . H i - l t í ) . n-1 .ni > UMll 0"i u " ,
1 , 1 1 1
«•-> » 0 2 2 - ¿ : i n.h-íJ); a.59 <i.2 .id 1 . 1 0 1 1 } | u , i M ' H , ,».«0 «I ' " / , .
OÍW-1JO0 n . 7 - 1 2 ) . VA. I Í L N S S L . M S , Onlimtliu i il.fi (IV H7-I0S)¡ >'
1
5 4
Objeción contra la p r i m e r a razón :
Donde no permanece la misma razón de orden, no es nece¬
sario poner el mismo o r d e n o un orden similar. Pero en lo divi-
no, donde la distinción de la 'esencia, de la memoria' y del
'decir es solo de razón, no permanece la misma razón de orden
c,ue existiría si tal distinción fuera real. Luego no es necesario
poner el mismo orden o u n orden similar.
51. Prueba de la m e n o r : En la criatura racional, la me-
moria precede al d e c i r . P e r o no sucede otro tanto en Dios si ha-
blamos de la memoria en cuanto tai o en cuanto distinta de la
esencia; el principio de la emanación personal es sola la esencia
divina como tal, en cuanto se le une una relación real.
52. Ello se prueba de dos maneras:
a) El Verbo es expresivo de todo lo que en la esencia di-
vina se contiene como encerrado. Luego Dios entiende en el Ver-
bo todo lo que entiende distintamente. Luego en el entendimien-
to divino no puede admitirse una distinción actual entre la esen-
cia y la memoria, que precedería en algún modo a la producción
53
del Verbo. La mayor se prueba por Agustín , quien dice que el
Verbo es el arte del Padre, arte pleno de todas las razones de los
vivientes.
53. b) Además, la distinción de razón sólo puede darse por
un acto de entender. Pero en Dios el primer acto de entender es
el principio de emanación del Verbo, supuesta la propiedad per-
Contra primam sic:
Ubi non manet eadem ratio ordinis non oportet poneré eumdem vel
consimilem; sed in divinis, ubi istorum 'essentia scilicet memoria,
"dicere" est sola distinctio rationis, non manet eadem ratio ordinis quae
est ubi ista sunt distincta realiter; ergo etc.
51. Probatio minoris: In creatura rationali ideo memoria praece-
dit 'dicere' quia ipsa est principium dicendi; non s.c autem in D e o
d u e n d o de memoria ut memoria sive ut distmcta ab essentia; imo ratio
; • • ,. emanationem
pnncipiandi
h r n • ™>r«nnalem
personaicm est
a m^ essentia divina sola sub ratione
«sentiae, ut ei coniungitur respectus realis.
52. Quod probatur dupliciter. ,
Primo sic: Verbum est expressivum omn.um .llorum quae in essent.a
divina quasi involute continentur; ergo in Verbo dw.no intelhgit Deus
quodeumque distincte intelligit; ergo non potest al.qual.s d.st.nctto actua-
os accipi in intellectu divino Ínter essentiam et memor.am praecedens
quodammodo productionem Verbi. Primum probatur per Augustinum VI
*>« Trinitate cap. ultimo ubi dicit, quod Verbum est ars Patos, plena
0rr
»nium rationum viventium.
53. ítem distinctio secundum rationem non potest esse nisi secun-
dum actum intelligendi; in D e o autem pnmus actus intelhgendi est prin-
cipium emanationis Verbi, supposita propnetate personal i, cum Verbum
** Cf. sit)¡ra n.45-47. ... .......
AUCUKT., De Trin. VI i-.lü n . l l : PI« >\2.m\.
.V. (,'./. ¡.o nocional y lo esencial in IhOs
sonal; pues el Yerbo se produce natu ral mente por un acto na-
tural del entendimiento. Luego no puede darse ninguna distín-
ción ad intra o ad vx/ra por ningún acto que cuasi precediera a la
producción del Verbo.
54. Si les preguntamos a los que así objetan cómo se dis-
tinguen en Dios el entendimiento y la voluntad si su distinción
no es presupuesta por las producciones de las personas, contes-
tan: Puestas dichas producciones, la 'dicción' y la 'espiración',
por la sola esencia como principio formal de ambas, el entendi-
miento puede compararlas a algo similar en las criaturas. La pro-
ducción del entendimiento en la criatura es similar a una de las
producciones, a la 'dicción', porque se da sin presuposición de
ninguna otra producción; la producción de la voluntad es seme-
jante a la otra, a la 'espiración', presupuesta la 'dicción'. De este
modo, de la comparación ad extra, el entendimiento concibe estas
producciones: la una como del entendimiento, la otra como de
la voluntad, por su similitud con los actos del entendimiento y dé-
la voluntad creados; por ello, el entendimiento concibe el prin-
cipio de estas producciones bajo la razón de dos principios, del
entendimiento y de la voluntad.
55. Objeción contra la segunda razón.—Objeción contra la
segunda razón: La segunda razón queda refutada por lo que an-
tecede : N o es la memoria cn cuanto tal ni el entendimiento, sino
la esencia, el principio del 'decir'. Se concede que la esencia en
cuanto tal es anterior a lo nocional. Pero de ello no se sigue que
nibus istorum, sedicer quod memoria est memoria et dicere est dicere.
in quocumque ergo esse, reali sive diminuto, ista concipiuncur, statim
habetur ex rationibus istorum quod memoria est immediatior ipsi essen-
tiae quam dicere; ergo, manentibus per se rationibus isrorum duorum
extremorum oceurrentium intellectui, sive habentium esse reale sive raciu-
nis quodeumque, semper manet eadem vel similis per se ratio ordinis.
58. la ulterius, cum dicitur in minori quod in divinis non manee
ista ratio memorias et dicere quae in creaturis, quia non est ibi rano
principii ad principiatum, esto quod illa esset ratio ordinis, scilicet ratio
u l J
principii rormalis agendi et actionis; adhuc habebo proposiium: q
secundum Augustinum XV De Trinitate cap. 14: "Sic hoc verbum nov
trum de nostra scientia nascicur quemadmodum illud Dei Verbum de
scieiiiia Patris natum est"; ct ubique vult quod de ratione Verbi est
nasci de scientia quae est in memoria; et sic ubique dicitur Verbum
nasci de memoria; Filius autem, cuius 'produci' est 'dici' secundum
ipsum, Verbum est, 83 Quaestiorum q.íYi, ubi vult quod optime posan»'
1
est illud: "Jn principio erat Verbum', quantum ad translationem normo *
secundae personae; est ergo memoria prínciptum productivum secunda
personae, et na mane? illa rano ordinis inter memoriam ct dicere.
K
59. Confirmo hoc: Quia si non proceda! secunda persona per " "
moriam ut memoria, sed per memoriam ut essentia, non m*g¡i * ° c f
4 1
(J(. MLFÍFFL n.51.
V 1 4 n 2 4 :
o AuruV,
iwcvbt .,• i)
n* V'"" * quoMf.
dicersü ° ' «a q,63¡-12.1077.
pi_ .|o,.L l.
v
An.3. Respuesta a las objeciones 3 5
producitur per se per actum memoriae quam per actum voluntatis, quia
essentia ut essentia non magis est hoc quam illud; ergo productio eius
in sua realitate non est magis dictío quam spiratio, nec ipsa magis esc
ex realitate suae productionis Filius sive Verbum quam Spiritus sanctus,
quod est patenter contra incentionem Augustini.
60. Ad argumenta probantia. Ad primum.—Ad argumenta probantia
quod essentia sub ratione essentiae, ut tamen coniungitur ei respectus rea-
Üs, est principium fórmale proximum producendi Filium.
T20] Ad primum: Cum dicit: 'Deus quodeumque imellectu di-
stincte intelligit Verbo iam producto intelligit', verum est quod Verbum
est aecernaliter'productum, sed non quaeritur hic de ordtne durationis
sed originis Sic autem intelligendo quod Pater non intelligat quaecumque
distincta in se ut est prior origine Verbo, falsum est; et contra rauonc-m
et contra Auaustinum X V De Trinitate cap.7 ubi vult quod quaelibet
P e r s o n a sibi meminit, sibi intelligit, s i b i d i l . g i t ; et s i c infcrt quod SI
F
¡Uo intelligeret Pater Pater non esset sapiens de seipso sed de Filio .
61. Fx hoc formatur prima ratio sic: Quamcumque pericaioncm
Pater habere potest habet eam ut esc origine prior Filio, quia habet eam in
"-: nullarn tnim perfettionem potot habere nisi a se: ergo. s. Pater posset
6
Gf, .vií/jj'fj ji.52.
"• A u cg uu ks t . , De
De Trin.
'i X V .-.7 n . U : I I . l-.HHiü.
t ;
Cí.
I
noscere distincte actu omne intelligibile, novit ut est prior Filio origine,
non novit ergo aliqua intelligibilia distincte praecise in Filio.
62. Hoc etiam patet per Augustinum X V De Trinitate cap.l4:
"Novit Deus Pater omnia in se, novit et in Filio, in seipso tanquam
seipsum".
Ex hoc formatur secunda ratio: Pater, ur est prior origine Filio-
novit seipsum, non tantum per memoriam sive actu primo, sed pcf
1
inrelligentiam sive actu secundo. Quod probatur: Quia consimilis es
ordo originis Patris ad Filium in habendo intelligentiam perfectam quah*
s e
est in habendo memoriam perfectam, quia universaliter eiusdem per
est habere intelligentiam perfectam cuius est habere memoriam perfec
nlL
tam ; sicut ergo Pater non praecise in Filio novit seipsum quasi per "
1
moriam, sed per se ipsum ut est prior Filio, ita et de notitia actuali I*
intelligentiam. Et tune ultra: sicut ergo actuali notitia sive intellectionc
(a
per intelligentiam novit Pater seipsum prius origine quam in Filio. »
actuali intcllectione per intelligentiam ingenitam novit omnia distincia
in se prius quam in Filio.
u,n
63. Ad probacionciii; Cuín dicicur quod Vcrbum est express»V
omniurn quae in essentia divina quasi invulute conuneiuur, concedo,
sed non praecise Verbum, n u ipsa praecise relucen! in Verbo, sed í»eqU*
* AVCVHT.,Dt> Trin, XV r.l | 1.1,1077.
ta. suma H~r2.
'" cr. ibid.
Art.3. Respuesta a las objeciones 37
ulJ
intelligendi est proprie principium producendi Verbum. Secundo, q
non est primus acrus intelligendi, sicut ipse intendit loqui de illo.
66. Primum probo: Quia actus intelligendi communiter accipt^
0 1
pro ipsa operatione quae est intellectio. Si ergo primus actus intellige "
est principium emanationis, ut ipse accipir, hoc intelligitur altero istorurn
u 0
duorum modorum: aut ita videlicet quod est principium fórmale q
Verbum producitur, sicut calor in calefaciente respectu calefactionis est
u£
principium; aut ita quod est principium emanationis sicut actus prod '
tivus, sicut calefactio dicitur principium productivum caloris product'-
Neutro autem modo potest intelligi, quia omne intelhgere est ipsius inte
0
ligentiac, secundum Augustinum XIV De Trinitate cap.7: "Intelli^ '
s l V
tiam dico qua intelligimus cogitantes"; producere autem Verbum,
nl
habere principium fórmale producendi, non competit nisi ratione mt' °
nae
r
[22] 67. Secundum patet ex dicris: Quia productionem Verbi P ^
c
cedit origine intellectio distincta, quae convenit Patri secundum intelhS
tiam propriam ingenitam; non ergo producitur Verbum primo actu
telligendi, loquendo de prima origine, sicut ipse accipit.
0 1
68. Cum probatur per hoc quod Verbum naturaliter producitur, i' *
1 1
Cf. ¡Ud.
AUÍ.USI., Da Tr¡„. XIV c.7 q.10; PL 12,101».
7
• Cf. .su/iru n.(J5.
' ' Cf. supra 11.6.3.
" Cf. suprit n.óíj.
Ari.3. Respuesta a L, objeciones
s 3 g
s0
tur.ilmente , la consecuencia no vale rm»c «i
1 VlUC
. u c s
. . , , i > P el entendimiento es
principio de todos sus actos por modo de naturaleza.
A D ARGUMENTUM PRINCIPALE
11,1,1 ro c
QUE P P ' ' d a d ; pues, si SE dieran propiamente
1,1
^ l o s ' c n DiO I sabiduría pertenecería al genero de cualidad, y
S
QUAESTIO II
ütrum in Deo possint esse plures productiones eiusdem
rationis.
1. Quaestio et argumenta pro et contra.—-Viso de ordine essentialium
et notionalium in divinis, patet ex hoc ordo procederá in quaestionibus
de Deo; quia, si aliqua fuisset mota de essentia ve essentiali ad intra,
día esset tractanda ante quaestiones de notionalibus. Nulla autem est mota
de essentiali nisi quod importat respectum ad extra, et quodeumque
notionale suo modo est prius quocumque rali essentiali; ideo primo
tractandae sunt quaestiones motae de notionalibus. Notionaha autem vel
sunt relationes vel productiones, sive illa sint ídem sive non non curo.
2. Est ergo primo quaestio talis de notionalibus sive productionibus:
r n r* P 1
. i1 J
nn«unt esse phires productiones eiusdem
1 1 U
rationis.
Arguo quod sic: • • •• j
Productio suppositi in 'esse naturae substant.ahs est generatio, sed
' Este párrafo y el comienzo del .(guíente s , hallan en las ediciones de
Wadine v Vives al linal de la primera cuestión.
^ a / D u r s l x Z OnUnatio I d.2 „. 197-200.212-219.270-375 (II 250-
251.255-258.287-344).
, .... pltraliUI </' proifodi**»** tn Don
n i t l i
!?^
; | . , . i divina rc-rmiiu m ' , r ' de naturaleza
a c
*
sustancial
» k
in divinis est dúplex productio per modum naturae; ergo dúplex gene-
rado et, per consequens, dúplex productio eiusdem rationis.
Minor patet: Quia omnis productio suppositi in natura divina est in
'esse' naturae substantialis.
Probatio maioris: Nam per hoc distinguitur generatio ab alus mu-
tationibus, per Philosophum V Physicorum, quia ipsa est ad substantiam
sive ad 'esse' substantiale; ergo etc.
3. Contra:
Si possunt esse plures productiones eiusdem rationis, vel ergo plures
generationes vel plures spirationes et, per consequens, plures Filii vel
plures Spmtus sanco; consequens falsum, quia plures essent personae
quam tres; ergo etc.
[2] 4. Ad quaestionem.—Hlc concordant omnes theologi in condu-
sione negativa, sed oportet videre an ista sola fide teneatur an per rationem.
51 d V e f S a S a f f e r u m r a t i o n e s P r i m o
tvi^uT™ q u a e
í
d
- > er¿o, tangentur
/ conclusionem istam ponuntur. Secundo, dicetur
C V , d C t U r CSSC t C n e n d u m Tert¡0 uaedam dubia
S i S Í ° - '"
• AKISTOT., Physh. V 1 (225ÍI10-20).
ArU. Evaluación de ¡ m
r<t mu f
ARTICULO I
R í I one 8 en favor d e la c o „ c l . i u ó n „ e g a l i v a ,„
CION
aduccn
tJJSS^ c u a t r ü
— - * p -
Primera r a z ó n : Una forma de H M I ™
— • dicho, «^fcbl^ffiiSS
multiplica por la materia Ahora bien, no puede darse matcra
s e
ARTICULUS I
Rallones pro conclusione negativa earuinque perpensio
n a t u l m i;l
gélica sin repugnancia de concentos - l , ™ Y especie an-
m i t I e r o n s u
y universalidad. Parece incluso que lo Purificación
S a n t 0 s s c
parecer. Damasccno d i c e - " F l a. • aliñan a este
7
" T n T e s r a D o m i n o Srephano c o „ d _
intelligentiae non habent macer.am, Deus non posseí
• u primera d i s t i n c i ó n e n t r e este v i . „ . i • i
primero se prueba
c : bi se concibierac como algo ad re como
noconceb,rsc bsolu
* r tr/
termino,
0 °™ ^^z^t
segundo aparece también claro por el hecho de que
U aptitud podría referirse a un término inexistente. Ahora hL
, que necesariamente exige algo inexistente es inexistente en
0
praeexigit distinctionem huius ab illo; ergo prima distinctio non est per
aptitudinem, nec prima singularitas huius et illius.
20. Confirmatur: Ratio aptitudinis, formaliter loquendo, non est
ad se, nec est ratio entis in actu. Primum probatur: quia si intelli-
geretur ad se, ergo posset intelligi et non ad aliud ut ad terminum.
Secundum etiam ex hoc patet: quia aptitudo posset esse ad terminum
non exsistentem- quod autem necessario exigir aliquid non exsistens, ipsum
est non exsistens' in actu; nunc autem haec anima est singulare absolutum,
et singularitate absoluta, et singularitate in actu, et singulantate actuah;
ergo aptitudo non est ratio formaiis suae singularitatis.
21 Ex ista instantia de anima hic habetur quod non est omnino
necessarium, hoc est cuius oppositum includit contradictionem, quod forma
eiusdem rationis non potest plurificari sine materia et licet habeat apti
tudinem ad materiam, tamen prius natura habet plurificationem; ergo
prima ratio plurificationis non est matenahtas generahter.
22 Prima ratio plurificationis non est materialttas.—Bx quod
immaterialitas non sit prima ratio formae eiusdem rat.on.s essend.
hanc, nec materiahtas prima ratio plurificationis in forma, probatur:
quia quo aliquid est in actu extra causam et intellectum, eo est hoc,
primo, quia sic esse non competit nisi huic; imo umversahtas sive
non hoc non potest aücui competeré nisi in intellectu; nunc autem,
5.'
l
, formal de la singularidad 'signada" provenga de algo que
M / ( n
!¡ C£ '•nina n,0,
Cf. ín/ra Quodl. q.15.
Brevemente, dicha proposición no parece necesaria p, )r
formal-
29. u proposición 'el entendimiento que tiene un entender
tiene un decir. es verdadera del entendimiento creado por razón
dt. |a materia, porque la intelección del entendimiento creado es
¿ armiño formal del acto de decir; por ello es verdad que en el
encendimiento creado por la limitación del término un acto dis¬
POCO de expresar nene distinto término formal. Pero esta razón no
vale en Dios; en El, el termino formal del acto de expresar es
ilimitado, y no es necesario que se distinga según los distintos
actos de expresar, que son actos personales. Sin embargo, parece
que la proposición donde hay un entender hay un decir" pudiera
tener alguna evidencia en relación a los objetos; el entendimiento
que con un acto de entender puede comprender muchas cosas,
puede a pjri expresar el conocimiento declarativo de muchas cosas
con un acto de expresar. Por lo tanto, sólo restaría de la consecuen-
cia que, como en lo divino no hay varios entenderes, tampoco hay
varios decires por la distinción de los objetos.
30. Ulteriormente, para justificar completamente nuestra
conclusión, es necesario probar que en lo divino no hay otro decir
del mismo objeto, sea por parte de una persona dicente distinta
—como si el Hijo dijera su Verbo—, sea por parte de la misma
persona dicente —como si el Padre dijera otro Verbo.
31. c) Evaluación de la tercera razón.—En la tercera ra-
concluye que sólo una persona puede ser producida naturaIm , Cur¡
tantum posset única persona naturoliter sive per modum narurae product",
quia non solum natura specifica cadem sed natura única in uno singular:
potest esse principium productivum plurium naturoliter. sicut patet Je
igne producente plures ignes naturaliter. Est ergo intellectus huius
propositionis, 'natura determinatur ad unum', non quidem ad unum
producibile, unum, inquam, numero, sive singulore, sed determinatur ad
unum determinatum modum producendi, quia non est ibi principium
indeterminatum respectu oppositorum, sicut est voluntas.
32. Si dicatur quod ideo natura potest esse principium plurium
productorum per modum naturae, quia producir de pluribus moteriis. ce
ideo praeexigit plura opposita de quibus producit, hoc autem prodúceos
non producit de aliquo opposito, nec etiom possunt plures esse materia*
de quibus fiant productiones, hoc non obstot; quio si agens naturak"
quod habet in virtute sua activa effectum suum partialiter, quantum ad
formam, potest in plura producibilia, multo magis agens illud quod in
virtute sua activa habet effectum totaliter, nullam materiam praesupponen-
do, potest in eadem vel in tot producibilia; quia perfectio virtutis aetivae
1
in habendo effectum totaliter non limitat ipsum respectu produobiliu" -
Nunc autem, per te, agens naturale, quod habet in virtute sua activa
1
effectum suum partialiter, scilicet ¡nquantum ad formam. potosí i * *
sCt
manens plura producibilia unius speciei produvere; ergo similiter pos-
1 1
Cf, Mipra u.7.
u r m a n c c i c m i o
pücJo A»* '* r * d mismo, producir muchos vitan,
\ iuu especie luc#> podría producirlos también si poseyera el
c
CLUS1ÓN aducen en f
NEGATIVA.—Primera.—Algunos
,r>
avo
haberi in alio, ita filiatio potet esse perfecta in aliquo, et tamen alia
haberi in alio.
[12J 35. ALIAE RATIONES PRO CONCLUSIONE NEGATIVA.—Primu.-
Ad conclusionem negativam opponitur ratio talis a quibusdam: Si tota
foecunditas ordinata ad generationem Filii sit exhausta in unius Filii
generatione, impossibile esset cum ilio alium generari, quia ille alius ge-
neraretur sine omni foecunditate ordinata ad Filii generationem. Sd
in D e o tota foecunditas ordinata ad Filii generationem exhauíitur
in unius Filii generatione, quia único actu generandi semper manente
producitur unus Filius semper manens et ex eodem semper uniformiter
se habente; non posset ergo restare foecunditas ad alterius Filii geoeri-
tionem, nisi possent simul esse duae productiones omnino eiusdem rationis
1
et ex eodem; quod est impossibiie, sicut impossibile est unam et eanJen
materiam simul moveri pluribus motibus generationis vel alterationis m
ídem secundum speciem, differentibus autem secundum numerum; et h*
iuxta artera Philosophi, qui determinat V Pbysicorum non esse possibil*
0
quod idem simul moveatur pluribus motibus secundum eamdem specie'
moetus. Habetur ergo minor: quod in divinis in generatione Filii exhauriiu'
'* IIEKIUI ; .., GAND , Quntll. V I q.l in corp. ( f 216X-Y 21711-1); Sum»** '
wLÍ* ,C O r p
'/ 1 1 1 1 0 0 0
n.J2-lü); a.59 q.2 ad 1 I I I J038 n.12); C.vu~ *
(
l
2 U
Aiuütot., Physic. V cA (228u;3-6).
, u r tal * » > . q u e s ¡ p , permanece e, „
p W i m c
roduaivo del
. o «r, que siempre p e r n u n e t r nr,¿( '
< * e . l o lo - n f i r m ' u , c o n £ ,
u n k v s c m m h M
«ewra >•« ™ V fuera i m r , J k i V " ' ''"
£ U v * r,l s e m e n fuese c n e r ^ S ^ 7 " »!"' —
uc ' ^ í c n r n rc r u l r t , ^ ,
t u c s c *u mprc este hijo, sería
tfiNc * l Se a d o otro
• r ^ ^ ^ < > « . - D e l o q u e antecede forman este otro
> V
puede simplemente tener otro acto. Pero, según tú, la única razr*
por la que en lo divino la potencia generativa no puede tener
otro acto es que el primero permanece siempre. Luego, absoluta,
mente, dicha potencia puede tener otro acto; ello no incluye con-
tradicción. Ahora bien, si puede tener otro acto, lo tiene nece¬
sariamente; en lo divino nada es posible o no contradictorio qu e
39- Concedí tur ergo maior, quia exhausta isto modo tota foecundidaic
ordinara ad generationem Filii, non posset alius generan; sed illam
minorem, quod in divinis sic exhauritur in generatione unius Filii tota
foecundiras quae est in divinis ad generationem Filii, oportet probare
Innuitur autem probario eius per hoc quod generado ista semper stat 0
est de eodem principio quasi de quo et de eodem principio quasi passivo.
et ideo non possunt esse simuí plures productiones, sicut nec plures monis.
[14] 40. Conrra istam rationem, quod non concludit sufficienter
proposirum, potest argüí sic: Quaecumque potentia posset habere aburo
acrum, si ilíe actus non staret semper, illa simpliciter potest habere aburo
actum: sed potentia generativa in divinis, per te, solum ex hoc non
potest habere alium actum quia ilíe actus semper stat; ergo illa potentu
absoiute potest habere alium actum, ita quod in hoc non est contradicho:
sed si potest habere alium acrum, ergo necessario habet; nihil enim est
ibi possihile, scilicet quod non includit contradictionem, quin sit in actu
ergo ibi sunr in actu plures generationes. Consequcntia est falsa, «#>
u
alrera praemissaruin; non maior, ergo minor, quae videtur esse au«T
ex ratione argumenti tui.
41. Probario maioris, ratione et exemplo.
n
Ratione sic: Potentia naturalitcr prior est actu; quidquid autem n°
repugnar priori naturalitcr nisi per illud quod est posterius natural'^'
Art.l. Evolución tic las r a z o n e s
61
contrad^ón simple entre un ser y su anterior porque
w
simpliciter non repugnat sibi, quia contradicho simpliciter non est alicuius
ad prius per hoc quod illud habet contradictionem ad posterius natura;
si ergo actus alius non repugnat potentiae, nisi quia potentia semper est
sub isto actu, absolute non repugnat potentiae illius actus, et ita sine
contradictione simpliciter potest alius actus sibi competeré.
42. Exemplum huius est: Si sol illuminaret universum una illumina-
tione adaequata sibi intensive, quia scilicet ita perfecte sicut posset ¡Ilumi-
nare, et extensive, quia scilicet illa ¡Iluminado esset totius Uluminabilis
quod posset esse illuminatum a solé, si ille actus semper staret, ita quod sol
non posset habere aliam illuminationem, hoc non esset quia simpliciter re-
pugnat soli, ut est principium i Iluminad vum, quod sit principium alterius
illuminationis, imo solummodo ex hoc quod totale suum passiyum est
proportionabiliter actuatum; absolute ergo solí est compossibihs alia
ílluminatio et, per consequens, si sol necessario causaret omnem illumtna-
t¡
oaem quam posset causare, sol haberet illam illuminationem in actu.
Nunquam est ergo necessitas simpliciter ¡Hius unicae productionis, nec est
necessitas istius unitatis, ex hoc quod una productio semper stai.
H5] A\ Confirmatur ista ratio: quia si potentia ex ratione su i non
n<-ce ¡o determinaiur ad istum actum, sed tantummodo ex hoc quod iste
Ssar
magis esset ab ista potentia quam ¡ste, et, per consequens, cum ncu.cr
^ ( > pluralidad <l> producitotnt I» OM
posset esse mínus necessarius altero, vel uterque simul est a poten tía vel
neuter.
44. Videtur ergo breviter, quantum ad istam rationem, quod nec per
hoc quod actus semper stat, nec per hoc quod una potentia non potes:
simul perfici diversis actibus, habetur conclusio rationis sufficienter pro-
bata, sicut ipsa est vera; imo oportet probare quod sic est necessitas a¿
unam producríonem uníus rationis quod, sí per impossibile illa non
semper staret vel nunquam esset, adhuc nulla alia posset haberi in divinis
eiusdem rationis; ut quemadmodum si hic Pater non esset in divinis,
omnino contradicho esset dicere Patrem in divinis, ita si hic Pater hac
gencratione non generaret, vel per impossibile generaret actu transeúnte
et non stante, nullam aliam generationem posset habere, quia non posiu
absoluta et omnímoda necessitate ad unicam productionem, ibi possibilit*
ponitur ad aJiam et, per consequens, necessitas, quia quidquid est ibi
possibile est necessarium.
45. Ñeque secunda ratio concludil.—Ex hoc patet quod secunda ratio
de adaequatione, abbrevians istam, non concludit: quia, aut raaior actip"
adaequationem intensivam tantum, vel extensivam et intensivam. Si ¡nten
Zamr^n!T' " l a l i
^ « « ' o n c non concluditur quod sit única produc-
O possibihs, imo alia potest esse possibilts, licet non simul ita»*;
3 Í
Cf. ||,id.
M
CF. TTUJNA u.í]7.
Art,2. Solución de U cuestión (,\
ARTICULO II
Solución de la cuestión
46. Puede mostrarse por razón que en Dios no pueden darse
muchas producciones de la misma especie.—Respecto del segundo
artículo digo que esta conclusión, 'en lo divino no pueden darse
muchas producciones de la misma especie', no sólo es aceptada
por la fe, sino que puede ser mostrada también por razón nece-
saria : en primer lugar, por reducción a lo imposible; en segundo
lugar, por razón positiva, y puede ser confirmada, en tercer lugar,
por la intención del Filósofo.
habetur ergo tantum quod única est possíbilis simul; sed ubi non habetur
dc unicí productione possibili nisi sic quod alia non sit simul possíbilis,
iba non habetur quin alia sit simpliciter possíbilis et, per consequens, in
proposito necessaria simpliciter. Si accipiatur adaequatio secundo modo,
minor non probatur nisi forte innitatur isti, 'quod única productio semper
stat', et de hoc tactum est supra.
ARTICU1US I I
Quaestionis solutio
[16] 46. Ratione necessaria ostenditur in divinis non posse esse plu-
res productiones eiusdem rationis.—De secundo articulo, dico quod ista
conclusio, 'in divinis non possunt esse plures productiones eiusdem rationis'
non sola fide tenctur, sed etiam latione necessaria ostenditur. Et potest
forman ratio, primo, deducendo ad impossibile; secundo, ostensive; tertio,
potest confirman propositum ex intentionc Philosophi.
primer antecedente.
48. Prueba de la primera consecuencia por autoridad y p o r
ra2< 25
L a autoridad es de Agustín , quien escribe: "Lejos de mí \ t
Et si sic, ergo necessario sunt ínfinitae, quia nihil potest ibi esse nisi
necessarium. Ultimum consequens impossibile manifesté; ergo et primum
antecedens.
48. Probatio primae consequentiae auctoritate et ratione:
Auctoritas est Augustini Contra Maximinum lib.I: "Absit ut ideo po-
tentior sit Pater Filio, ut putas, quia creatorem genuit Pater, Filius autem
non genuit creatorem"; ñeque enim non potuit, sed non oportuit. Et sub-
dit: "Quare non oportuit? lmmoderara esset divina generatio si genitus
Films nepotem gigneret Patri, quia nisi et ipse nepos avo suo pronepotem
gigneret, secundum vestram mirabilem sapientiam, impotens diceretur,
simiiiter et ille, et ille, etc." Subdit: "Nec impleretur generationis series,
si semper alrer ex altero gignererur, nec etiam perficeret ullus eam, si
non sufficeret unus oronipotens". Haec Augustinus. Ex ista intentione
Augustini habetur quod, si una persona producía productione tali non
sufhceret ad coropiendam unam vel totam productionem in divinis, parí
ratione nec alia aliqua nec quoteumque; et ira sive eundo in directum
quod rihus generaret alium Filium, sive comparando ad eamdem personam
r a r i r L • * . ! i a b e a t i s t u m F i I i u
V^™,
m c
semper qud
t a l í u m
W p l u r a l , t a s a r ¡ r a t i
40 ' P ° n e sequitur infinitas eiusdem rationis-
3 1
Oui/'í " ' , C a d c m c o n s c
q ^ n t i a per rationem sic:
baquía est plurificabile eiusdem rationis vel ad plura eiusdem
" AW;U«T„ Contra Maxim. II c.12 n.2: PL '12,768.
An.2. Solución ,/<- ¡a cuestión 65
C. cuudlibetale» 3
/ ' Vlurait.Ui ¡I f>r',(/*fft'>»rt m Oht
Orí
CSIMÍ.c n o < f' d m / m i r u d . . por ., a cun.x pluralidad T..I <\<„,
m'ii.iiion n o |>uc<ir ser i.hj .ida r a m p K O p o r a l g ú n principio a*
feriar, pin-N '.'I principio cfM o el p r i n c i p i o formal de Ja p r o .
duccion o el p r i n c i p i o p r o d u c t i v o , »•. decir, el supósito f£1 p , .
r n
51. R a z ó n positiva u o s t e n s i v a :
En lo d i v i n o lo q u e n o p u e d e ser d e t e r m i n a d o e n a l g ú n modo
a cierta pluralidad no es plurificabíe d e n i n g ú n m o d o . Pero la
p r o d u c c i ó n de la m i s m a e s p e c i e no p u e d e ser d e t e r m i n a d a de nin-
g ú n m o d o a cierta pluralidad. L u e g o no es p l u r i f i c a b í e d e ningún
m o d o ; lo q u e era d e probarse.
52. En primer lugar expondré la mayor, y después la
probaré.
D i g o 'cierta p l u r a l i d a d ' , c o m o dualidad, t r i n i d a d , cuaternidad
2. A R O OÍ T U R OSTENSIVE
Jquiert otra
pluralidad determinada. Digo que el que la pro-
0
%ón cotalmcntc determinada a cierta pluralidad es imposi-
pOJtefiori o ,/ J/WÍ7/', que ello incluye manifiestamente con-
ion
tn idi<:<-* - , . . . .
5J, La mayor asi entendida la pruebo. Si, en cuanto depende
¿e ella- la producción en Dios no puede ser determinada de ninguna
(¿ñera a cierta pluralidad, puede extenderse —ello no incluye
¿ontradicción— a cualquiera producción que exceda cualquier
pluralidad, y puede extenderse al infinito. Pero en lo divino nada
puede ser plurificado más allá de toda pluralidad; de lo contrario,
necesariamente sería plurificado más allá de cualquiera pluralidad
y sería plurificado en infinitas producciones.
54. Prueba de la menor, lo que no preexige necesariamente
principios diversos de otra especie que lo determinen a cierta plu-
ralidad no puede de ningún modo ser determinado a cierta plurali-
dad inferior de la misma especie. La producción de la misma especie
en lo divino no preexige necesariamente diversos principios de di-
versa especie que la determinen a cierta pluralidad. Luego no puede
de ningún modo ser determinada a cierta pluralidad.
55. Pruebo la mayor y la menor de esta prueba de la menor.
La mayor la pruebo así: Si es plurificable de la misma especie,
no está determinado por sí a cierta pluralidad, como quedó pro-
26
bado antes cuando se argüyó por la reducción a lo imposible .
Luego, por igual razón, los inferiores o singulares de la misma
especie no están determinados por sí a cierta pluralidad; como
tem vel aliquam aliam datam. Omnino determinan ad certam pluralitatem,
dico quod impossibile est a posterior!, vel a simili, sed includens manifesté
contradictionem.
53. Maiorem sic intellectam probo: Si non potest omnino determi-
nan quantum est de se ad certam pluralitatem, ergo quantum est de se
potest in quoteumque, quia contradictionem non includit quod quamcum-
que pluralitatem excedat, et hoc in infinitum; sed nihil potest in divinis
possibile sic ultra quamcumque pluralitatem plurificari, quia tune necessa-
rio esset plurificatum ultra quamcumque pluralitatem, et ita esset in
infinitis.
54. Probatio minoris: Illud non potest omnino determinan ad cer-
tam pluralitatem inferiorem eiusdem rationis, quod non necessario prae-
«igit aliqua plura alterius rationis per quae determinetur ad certam
pluralitatem; productio eiusdem rationis in divinis non necessario prae-
ex
igir aliqua plura alterius rationis per quae determinetur ad certam
pluralitatem; non ergo potest omnino determinan ad certam pluralitatem.
H9J 55. Istius rationis probo maiorem et minorem.
Maiorem sic: Si est plurificabile eiusdem rationis non determinatur
ex se ad certam pluralitatem; hoc prius probaium est in arguendo ad
"npossihile; tune pari ratione illa inferiora vel singularia, quae sunt
ousdem rationis, non habent ex se certam determinationem ad certam
*' Cf. nupra u.50.
1
pluralidad Je on.i o|Hxie que l.is determine, ctitiui fin <l<»|,„ ,,| <(
de la misma especie.
Pero tampoco es posible tal materia en Jas producciones divi.
ñas; tal contrayente o determinante sólo podría darse si es detc . r
ratioms plurificari nisi sit aliquid contrahens hoc modo vel illo; et, per
oppositum, ubi non est hoc modo materia, impossibiüs est pluralitas
eiusdem rationis.
Sed nec talis materia est possibilis respectu productionum in divinis,
quia nihil tale contrahens vel determinans posset esse nisi determinatum
ad cerram pluraliratem et, per consequens, nisi prius habens pluralitatem
alterius rationis, et nulla pluralitas alterius rationis posset poni prior
productionibus talibus. Sic applicata est intentio Philosophi ad conclusio-
nem hic intentam.
[ 2 1 ] 6 0 . Sed inquirendo qualiter et ubi generaliter secundum Philo-
sophum habeat veritatem, videtur dicendum quod Philosophus diceret
quod nec tali modo poni posset in aliquo quod est in divinis, sciücet
materia secundo modo dicta, i m o nec in aliquo immateriali. Unde dicit
VII Metaphysicae cap.9: "Quod quid erat esse et unumquodque est in
quibusdam idem, ut in primis substantiis. D i c o autem primam, qua non
per aliud in alio est, ut in materia, quaecumque vero accepta cum materia
non ídem". Haec ille.
. 6 1 . N o n vult ibidem dicere quod in materialibus non est idem
quod quid est' et illud cuius est; licet aliqui sic exponant, sed non ^
intentionem eius, sicut patere potest exponendo tertium cap.7 (de quo
modo transeo); sed in millo materiali, hoc est quocumque modo
piunricaDili, est omnino idem 'quod quid est* et i p s u m ; quia ipsum
" AMBTOT., Metaph, VII c.9 (1037a34-l 0371)5).
Art.2. Solución d, U cuestión „
. U r son totalmente idénticos la quididid « .\
ARTICULO III
Objeciones y respuestas
63. En el tercer artículo se hacen ciertas objeciones C O n t f j
ARTICULUS III
Obiectiones earumque solulio
[22] 63. De tertio articulo, obicitur contra praedicta, et primo con
tra conclusionem, deinde contra praemissas.
64. Dupliciter obicitur contra conclusionem. Prima ratio.—Contra
conclusionem dupliciter, primo sic:
Ubi principium est eiusdem rationis et terminus formalis eiusdem
rationis, ibi est productio eiusdem rationis. Sed essentia divina, quae est
eiusdem rationis, in divinis est principium productivum cuiuscumque pro-
ductionis et etiam terminus formalis cuiuscumque productionis; ergo
quaelibet productio est ibi eiusdem rationis cum quacumque.
65. Maior videtur haberi ex V Pbysicorum, quia non videtur pto-
ductio distingui nisi vel ex principio formali vel ex termino.
66. Probatio minoris, primo quantum ad secundam partem de ter
mino formali:
Quodlibet productum productione accipit essentiam, quia sicut Fili»»
nihil habet nisi natum secundum Hilarium, hoc est nisi quod n*>-
cendo accjp.t, i Spirirus sanctus nihil habet nisi quod proceden^
t a
accipn; non autem accipit essentiam nisi sicut terminum tormalem. Con-
4 I
ARISIOT., Pfojtjc, V c.l (224h'3-8).
" HILAIUUS, De Trin. VII c.26: PL 10,222.
uustm*: "Como la generación del P r e da la escncio a d ,| . , J
^ 1 Sanco se la da su procesión de amb, s. A fi'
ZJ£2
( )
quod Otad « t P<">W™ ' ° ™ ^ ¡ ' e " " a n d o es, productio univoca:
r
p
o n s a s u m í a n » producio "^S«nt¡ ad pioductum ¡n divinis es,
s
S
nunc autem, pruna ° P^"," «rminus product.onu
( o r m a n s
moria perfecta.
71. Objeciones contra la premisa.—En tercer lugar, se argu.
ye doblemente contra la proposición —la premisa— que dice que
la primera distinción finita es de entes de diversa especie.
La distinción menor es más inmediata a la unidad que U
mayor. Pero la distinción de la misma especie es menor que la de
distinta especie. Luego es más inmediata a la unidad.
Muchos seres, y de la misma especie, pueden ser inmediata-
mente creados por Dios. Luego es posible que la pluralidad de la
misma especie sea totalmente primera e inmediata a la unidad;
y, como se da en la causa y los causados, puede darse en el prin-
cipio y los principiados.
72. Respuesta a la primera objeción contra la conclusión —
40
A la primera objeción se responde de tres maneras :
[23] 69- Altera ratio contra conclusionem.—Secundo, contra con-
clusionem sic:
Habens principium fórmale producendi perfectum, potest iüo produ-
cen;; sed Filius habet principium fórmale dicendi et generandi perfecte;
ergo etc
70. Probatio maioris; Quia ideo est suppositum potens agere quia
habet principium agendi et máxime perfectum.
Probatio rainoris: Memoria perfecta est primum principium diceniíi
sive generandi; Filius autem habet memoriam sicut Pater, V De Trinit¿-
te cap.7 "quaelibet persona meminit sibi", et perfectam, patet.
71. Instantiae contra praemissam.—Tertio, contra iilam propositionem
quod prima dístinctio finita est aliquorum alterius rationis, instatur du-
plioier:
Primo, quia unitati est immediatior dístinctio minor quam maior;
dístinctio eiusdem rationis est minor quam alterius rationis; ergo etc.
1
Secundo, quia a Deo possunt esse immediate plura creata et in eade"
specie; ergo possibile est quod pluralitas eiusdem rationis esset omnin°
prima et immediata unitati; et sicut in causa et causatis, pari ratione ¡*
principio et principiaos.
10
[24] 72. Ad primam rationem contra conclusionem.—Ad primu »
triplex est via respondendi.
*° Cf. tupra o.64.
J
ArtJ. 0!>jc<io, ICÍ y RCI PUTLTAI ; ?
I U C C c 1
¡SCOCtf .
. ^
" » " u v o seria principio d stinto rrsrwrrn
f l u c c i o n e s distintas y determinativo distinto r Z a T T
ld0n c s dtstmtas. Y, cr, tal caso, sería falsa la mayor, %1 d i « q u e
d0nde hay principio ehcitivo de la misma especie hab a p odi.c
i— " y
ía
76. £> reipui.ua no vaU tampoco—f . ltnt 1.
^ * a W ó en .a p t u D t t a « ^ ^ " ^ ¿ 2
> n para que la pr.mcra p e f W B a j u ^ v " ¿ * £
J
l - ouc Espíritu Santo, ni para aut .1 F
n \
d W o
^ ¿ n t o más bien que Verbo ^
77. Además, el supósito que tiene- el m , m o p r m o p . o formal
?
perfeoo de vanas producciones puede c a u . r p £ e c ™ , 3
ondad una u otra; v, por lo tanto. la prime» p e r ^ p ^
pri
, . .
. . . n . i f i n a e voluntaos Mi amoriv i ropter
• TI
, rnunicación, respondo: N o cs la
(X) c s c n c h m
m c r a m
* d n o en cuanto coincide con h m « « * ¡mcloc-
m m v
producción. voluntad, el
^ Si. Respeto <* la segunda objeción u« ~
¿ objeción * primero a, c o o ^ ^ ^ ~
jumento.
• . A
8 2 C O » W . - A 1 contenido puede responderse de dos
0
maneras:
C n S U p Ó S Í t d r i n c ¡ i o
Y ^ A T T ,r ° P P P ^ u c t i v o con
producción adecuada a ella, no puede ser el principio productivo
en otro supósito. Ahora bien, la memoria es en el Padre el prin-
cipio produaivo con producción adecuada a él. Luego no puede
ser cl principio productivo en otro supósito. Y, si se da en el Hijo,
no puede ser su principio productivo.
83. La mayor se prueba con un ejemplo: Si el calor fuera
para el fuego el principio de calentar el leño con calefacción ade-
cuada a tal calor, y el mismo calor fuese comunicado al leño, no
podría ser el principio por el que calentara el leño. Prueba: No
sería el principio por que el leño se calentara a sí mismo; de lo
contrario, sería el principio de calentar o de producir el calor en
el mismo supósito. N i sería el principio de calentar a otro; por
hipótesis, se trata de calefacción adecuada al calor. Esta prueba
procede de la adecuación omnímoda, en la que es imposible que
la acción exceda el principio formal de la acción. Y, según esta
noción, la menor es manifiesta, pues de tal manera tiene la memo-
uaD(
includuntuí illa quae requiruntur ad hoc quod praedicatum insit. Q j
eIUJ1
cnim in hoc forma habetur ut forma huic et ut huic principium *g '
potest per hoc esse principium agendi; sed sic minor est falsa, qui*
i-ilius habet memortam perfectam aliquo modo habendi, non tamen *
C
formam; et si habet ut formam, non tamen ut principium agendi, P">P
rauonem dictam in responsione reali.
f~J 2 «í ° 9 : A
Pd f o b a t
í
i o n e m
minoris: Illa propositio: ' M e m o r i a ^
P f , n c
'P Perfectum dicendi*, possei dicí quod est Pr°F* ,
, u r a
2cans ? 0principium
2 ^cui' . sit | X > r t e f e t
"f
dicendi.
P s u p I e r e
P « aliquod dativum iddituní ^
«i
Cf. nupra n.70.
9 O puede concederse, porque se trata de una proposición
l
tí
Cf. fupra n.69.
C?. Plut\tiul<t(l tic product ionei Cfl ¡lint
binarius non est minor pluralitas intensive quam ternarias, quia intensiye
tanta distinctione distinguuntur duae unitates in binario quangjtw m
ternario. Extensive verum est, quia ab imítate procedunt pluralitates sive
distinciones ordinate, ita quod semper minor » « f - ^ - J
meraliter est propinquior unitati, quae est principium. Et s.c concedo quod
ista distinctio esto quod esset alterius rationis, est tamen maximae
Paucuatis, quia non sunt nisi duae productiones, et non est pluralitas minor
dualitate. . . ,
[31] 95 Si tamen loquamur de maiori vel minor. d.stmct.one vel
Ploran ate L e n s i v e a d h u c potest intelligi dupliciter: quia aut intelligitur
se Tuamum Id formalem rationem distinctionis extremorum, aut peí
acidéis Z l n m m s H c e t ad maiorem et minorem entitatem et incom-
¡¡¡&ST'eoTum'quae ^ ^ e ^ ^ ^ c ^ ^
fiTEL^S^' et ' s p J S quia istae duae
í ^ u n t conTur re in eodem. u, ta colore; « ^ « ' ^ " ^
«iremorum Venus" ct 'spcc.es'. quam istorum Socnitrt « I latonis. Si am m
'«*lI.KÍ«ur maior de- minore dis.incrione maienahtcr, forte posse, a icubi
h»ber¿ veritatem quia alicui un. primo immediatior est disunct.o raclomi
**m re, « minor est distinctio rationis quantum ad entitatem extremorum
« ¡ncompossibilitatem distinctorum quam distinctio reali»; sed in propo-
88
C.2. Pluralidad Je producciones cu Dios 1
preocupamos de esta superioridad o inferioridad, p U c s n ( )
Luna
i distinción
distinción de
de razón
razón iinmediata a la
nmediata a ia eentidad única ,u
n t u m a única de q U c
sito non oportet de ista maioritatc seu minoritate curare, quia non pow™
aliqua d i s t i n c t i o rationis immediata uni a quo procedit omnis multit^ 0,
0 m
«*? 7 / ¡ ^ ' t o d a p l u n , l i d a d
l~ s i b l c
« h < S «
absolutamente finita .
nihil «t intrinsecum crcaturis cui contradictorie repugnat maior vel minor
p,UralÍ UaeCUmqUe
r ;nira
omnino imita.
f ^ C S t
P^nffn Sis!psa"es
D ü N S S C m 0 Í i 1 1 0
^ S f i B S W ! d T S o f f & 4 , " - "' "" " "
CUESTIÓN III
Sí puede Jarse simultáneamente que la rc/acíór,, t7)
Q U A E S T I O III
Utrum ista dúo possint simul stare, quod relatio ut com-
parata ad oppositum sit res et ut comparata ad essentiam
sit ratio tantum
[1] 1. Quaestio. Argumenta pro et contra.—Viso de productionibus,
sequuntur quaestiones de relationibus; et primo, de relationibus originis;
secundo, de relationibus communibus.
2. De relationibus originis primo quaeritur in comparatione ad essen-
tiam. Secundo, in comparatione ad personam. Tertio, quantum ad per-
fectionem sive quantitatem propriam.
3. Est ergo quaestio prima: Utrum ista dúo possint simul stare,
quod relatio ut comparata ad oppositum sit res, et ut comparata ad
^sentíam sit ratio tantum.
Arguitur quod n o n : ,
Quia, si ut comparata ad essentiam sit ratio tantum, hoc est quia ut
s¡
c transit in essentiam- sed ut comparata ad oppositum, manet eadem
r
«¡o, quia ut sic est eadem essentiae, quia nullo modo potest esse non
^ e m propter simplicitatem divinam; ergo, si est ratio ut comparata ad
^ n t i a m , necessario est ratio ut comparatur ad oppositum.
j- Ad oppositum arguitur sic: .
Ut comparatur ad essentiam est ratio; probatur propter s.mphatatem
' Cf., además <le esta, las cuestiones siguientei IV y V.
' Cf. iufra Quodl.
u..6.
, C|. i f u ru Quodl.
Q.4.
Cf. infra Quodl. qjf. . _ ....
t u t i s
ARTICULO 1
Si la relación de origen es ser y, en caso afirmativo, qué
ser es
6. 'Ser' es término equívoco.—Discusión del primer punto.
Tratándose de un término equívoco no debe responderse sim-
plemente. El término "ser', como es obvio por la autoridad de los
6
que hablan de é l , es equívoco. Es, pues, necesario, antes que nada,
hacer algunas distinciones respecto de él. Como se colige de lo que
1
dicen los autores, el nombre ser' puede tomarse comunísimamente,
comúnmente y estrictamente.
ARTICULUS I
t e en dos sentidos.
Es nada verísimamente lo que incluye contradicción, y sólo
ello, poique excluye todo ser fuera y dentro del entendimiento.
Lo que incluye contradicción ni puede darse fuera del alma ni
puede ser inteligible, o ser en el alma; lo contradictorio nunca
constituye un concepto inteligible con otro contradictorio, ni
como objeto con otro ni como un modo con un objeto. En otro
sentido se dice nada lo que ni es ni puede ser fuera del alma.
8. Ente, en el primer sentido, se toma, pues, comunísima-
mente, y se extiende a todo lo que no incluye contradicción,
sea ente de razón —es decir, algo que sólo tiene ser en el entendi-
miento considerante—, sea ente real —es decir, algo que tiene
entidad fuera de la consideración del entendimiento—. Este mismo
miembro de división se toma en otro sentido, menos común-
mente, por ente que tiene o puede tener entidad independien-
temente de la consideración del entendimiento.
9. El primero de los sentidos —ambos pertenecen al primer
miembro de la distinción— extiende, parece, mucho el término
'ser'. Queda, sin embargo, suficientemente justificado por el uso
común. Decimos comúnmente que las intenciones lógicas y las
relaciones de razón son entes de razón, y, con todo, no pueden
ser fuera del entendimiento. Por lo tanto, según el uso de ha-
blar, el término *ser' no es limitado al ser fuera del alma.
9
D I Wirsc guc el ente en este sentido comunísimo, c n
u
m
n i
a
t
m
e
;
r
c
P r Í m U m m c m b r u m
me/biUíhu^i^Xl^T sic, scilicet communissi-
q U 0 í J ü n í n d u d i l
cumuj. « T h a b e a « , " contradictionem quale-
U O t l h a b e t v c l h a b c
«•«t- « t r a imcllcttun / ? « potest proprium
W l u , r ü q u c m ü d
"""1".
, auipir Avu,„,',
v
« ' « n n a rtm .°' ^° . vel ".'Ítem setundo
w e n V | l l ( J k | 4 | | n
Art.l. & s c r <\ /,,
c ()t)
De Trin. I c . 4 : PL 64,1253.
'* B O E T H I U S ,
" AÍUÜTOT., Metanh. V I I c.4 (1030a23-27).
1 2
Iliid., VII c.4 U 0 3 0 a 2 5 ) .
1 1
Ilñd., VII c.4 (1030a01-1030l>4).
'* Il.id., IV t.2 (10O3a32-l003h«).
(7.5, Entidad de /</ relación tu Dios
ibi Philosophus pro ente cu i per se et primo convenit esse, quod est sub-
scantia sola.
14. Sic ergo sub primo membro, communissime, continentur eos
rationis et ens quodeumque reale. Sub secundo, ens reale et absolutum.
Et sub tertio, ens reale et absolutum et per se ens.
sl
15. Sol vitar quaestio.—Ex ista distinctione patet quod quaestio
relatio sit res, nullam difficultatem habet de re tertio modo a c c i p i t
vel secundo modo, quia non est substantia ñeque ad se; tantum rtF
Jt
difficultas est de primo membro; sed nec de ente rationis, quia P ^
quod relatio est ¡ntelligibilis sine contradictione. Est ergo hic sermo
habeat esse sive sit res habens entitatem realem propriam extra anima" •
16. Relatio est res.—Et de hoc dico quod est res; secundo, quae re*
Quod autem relatio sit res, probo: habitudo consequens extrema
et realiter distincta, et hoc ex natura rei, est realis, quia entitas « ^
qualem habet, non est praecise in anima et, per consequens, ipsa sec
dum entitatem propriam est res suo modo; sed habitudo Patris ad i'"
est tahs, ut patet tx secunda quaestione ordinaria.
llia
17. Est res ad alterum.—Ex hoc apparet quae res ipsa sit; M
U f t u n , a
tvnrL?*.y^'u J "K « «lUHni ton en el comentario al libro I <\* ••»* ' S
A R T I C U L O II
5¡ U relación, en cuanto comparada a la esencia, es ser
y, en caso afirmativo, qué clase de ser es
1S. Respuesta a la cuestión.—Respecto del s e g u n d o artículo
se dirá, en primer lugar, q u e la relación es real; e n s e g u n d o lu-
ear, se considerará l ó g i c a m e n t e esta p r o p o s i c i ó n : *La relación,
en cuanto comparada a la esencia, e s ser ; y, e n tercer lugar, apa-
recerá la c o m p o s i b i l i d a d o i n c o m p o s i b i l i d a d de estas dos cosas,
que la relación, e n c u a n t o c o m p a r a d a a su o p u e s t o , sea ser y, e n
cuanto comparada a la esencia, sea sólo razón, q u e es lo q u e se
investiga.
sit res singularis, vel est ad se vel ad alterum; ipsa formaliter est res ad
alterum; nec ista determinatio ad alterum repugnar ei quod est res isto
modo loqueado, quia isto m o d o res n o n distinguitur contra m o d u m vel
habitudinem vel circumstantiam rei, sed includit eam.
A R T I C U L Ü S 11
• cuodlibrtalet •1
M <;. ?. futida,! ,lc la relación en Dios
. Si Id c o m p a r a c i ó n e s a a l g o q u e le sobreviene, es sabido
s c r
1
otro ser, éste p e r m a n e c e el m i s m o . S e g ú n el Filósofo , "lo q u e
verdaderamente es n o i n h i e r e e n n a d a " ; y a u n q u e la sustancia
del buey, comparada al h o m b r e , n o sea sustancia del h o m b r e , es
.siempre ser. ¿ Q u é ser? Sustancia, y sustancia de buey, pues ella
es ella Parejamente, esta relación q u e es e s e n c i a l m e n t e ad alte-
rum nunca es no-ser, s i e m p r e es el m i s m o ser ad alterum. Como
quedó dicho, la c o m p a r a c i ó n intelectual nunca destruye la reali-
dad propia, s i n o q u e la p r e s u p o n e .
22. Otra opinión.—Sin e m b a r g o , hay q u i e n e s 13
hablan de
otro modo de las r e l a c i o n e s divinas. La relación, dicen, i m p o n a
comparación a su o p u e s t o y al f u n d a m e n t o . Por una de las c o m -
paraciones, es decir, p o r la c o m p a r a c i ó n al f u n d a m e n t o , la relación
es simplemente r e a l ; p o r la otra c o m p a r a c i ó n , es decir, por la
comparación a su o p u e s t o , es distinta de las d e m á s relaciones. D e l
sive absoluto sive respectivo, sive etiam illa habitudo sit realis sive rationis,
destruit illud cui advenit, sed potius praesupponit; patet de intentionibus
secundis, quae non destruunt rationes intentionum primarum quibus adve-
niunt; non ergo destruirur illa realitas relationis per hoc quod est com-
parata; et per consequens patet propositum.
21. Est res ad alterum.—Ex hoc patet quae res sit; quia ad quod-
eumque comparatur aliquid ipsum est ipsum; nam secundum Philoso-
phum I Physicorum: "Quod veré est nulli accidit"; et esto quod sub-
stantia bovis comparata ad hominem non sit substantia hominis, tamen
semper est res; et quae res est? substantia; et quae substantia? bovis,
quia ipsa est ipsa; sic haec relatio quae essentialiter est ad alterum nun-
quam est non res, numquam etiam ipsa est nisi ipsamet res ad alterum;
comparatio autem, ut dictum est, numquam destruit realitatem propriam,
*<• praesupponit.
t6] 22. Alia opimo.—Hic tamen est alius modus dicendi de istis
re
lationibus, qui talis est: Relatio comparationem importat et ad opposi-
tUf
a et ad fundamentum. Ex alio autem ordine habet quod sit realis sim-
p í l c i t
« , scilicet ex ordine ad fundamentum; ex alio, quod una sit di-
di, t™™^.' ^ C ü m
P a r a t i o n e
< " non differunt realiter. e r ^ J
i U n t i n t t n , i a
Ü ^ T ' ^ Z r '" . v d nullo modo ^
1 ) > S J S u t iU
* ^ ' » < <n essentia, sola ratione difícrum-
I
Art.2. La relación y la esencia 101
20
como se dijo cn la razón p r i m e r a . Luego sólo difieren racio-
21
nalmente .
26. Conclusión.—Por lo tanto, respecto de este punto, pa-
rece más razonable decir que la relación sea real y sea dis-
tinta de la relación opuesta, en el sentido que sea, depende
de lo mismo. Pues no es inteligible que la relación sea real si no
es una relación real a su opuesto y, por lo mismo, realmente dis-
tinta de é l ; ni puede ser realmente distinta de su opuesto, sino
como relación real. Y así es ser del modo que le conviene ser.
Luego por sí misma es formalmente ser y por sí misma es for-
malmente distinta de su opuesto. Ahora bien, ambas propiedades
las tiene fundamental y radicalmente del fundamento.
actus mobilis; quia, cum sint in mobili duas rationes, est enim in actu
et est in potentia ad aliud, motus est actus eius ut considerati in potentia.
Nec tamen ibi hoc quod est 'secundum quod est in potentia', notat causam
inhaerentiae praedicati, quia quando sic accipitur infert universalem se-
0¿
cundum Phüosophum I Priorum; ut iustitia est bonum 'secundum q*
bonum, sequitur, secundum ipsum, ergo iustitia est omne bonum; et pl»'
mus a parte subiecti, ut si homo 'secundum quod' rationale intelligit, se-
enl
quitur quod omne rationale intelligit. Hoc modo etiam, quando i d
pomtur determinatio sui ipsius mediante hac dictione 'inquantum'.
01
[8] 28. In primo ergo sensu consideratur praecisa ratio ipsius q" '
determinatur; in alio sensu notatur quod relatio reduplican sit I * *
inhaerentiae ,praedicati
n q U Í m
cum subiecto. Primo modo d.cimus quod homo
modoTol ° ° T h
P <*isissime consideratus; secum m C S t ra 0
ÍSnni s e
, m ^ n d u m quod homo est rationalis; quia quod consequ^
í t ° * , C St r a t l
° inhaerentiae praedicati;' et etiam concedi p<*£
0
Tstcundo rdo dTer per se° * d d 0
^ " W
™ ' ^
9 P r S l t U m :
tiam divinl T d i c o
- « comparata ad q u ü t l r c l í l t i o
V , n a m c s t r e s tes
' - P ° « ¡«welligi duplicitcr. Primo modo, ut reí*»**'
tZZ" A
"'"' 1 iA
* <">*^n v o.ia ioaaa»»
(
25V
Art.2. La relación y l a esencia
103
proposición puede entenderse de dos maneras. De una manera, en CJU
=7
Cf. supra n.12.
Cf. supra n.27ss.
Art.2. La relación y U esencia
f
elatio comparata ad essentiam sit rano, K I M
« tamen quod ipsa, ut comparatur ad essentiam, s.t res, sicut am dctum
e q
« ; stat e nam quod ipsa comparata ad oppositum sit res, quia psame
A R T I C U L O 111
ARTICULUS III
Dubia oceurrentia solvunlur
raC
[11] 34. ARGTIÜUR PRIMO.—De tertio articulo arguitur contra P
dicta.
Primo sic: Si relatio comparata ad essentiam est res, aut ergo a*,
l t u
aut ad alterum. Quod relatio sit res ad se qualitercumque, videtuf
1
dere contradictionem; ergo ut comparata ad essentiam est res ad alten ^
sed ut comparatur ad essentiam est ídem quod essentia; ergo relata
J
-* Cf. 4«;>r« ii. 19-20.
Art.3. Solución cíe algunas objeciones ,07
lo divino. Pero sabemos que en Dios sólo hay un único ser per se,
según Agustín", quien dice: "La sustancia es aquello por lo q Uc
3 2
puesta a la primera objeción :
Esta respuesta aparece clara de la distinción hecha en el ar-
tículo segundo respecto de la proposición 'la relación en cuanto
33
comparada a la esencia es ser' . Esta proposición es verdadera
si el término 'en cuanto', 'como', denota determinación, o espe-
cificación o determinada acepción de la paternidad bajo la razón
de su comparación a la esencia. Pero no es verdadera en cuanto
denota la causalidad de la inherencia del predicado en el sujeto.
Por lo tanto, cuando se inquiere qué ser es en el primer sentido,
puede responderse que es ser relativo (ad alterum), pues la com-
paración de la paternidad a la esencia no hace que le repugne
su propia realidad, que es realidad ad alterum. Sin embargo, la
afirmación de que la paternidad comparada a la divinidad es ser
'a otro' {ad alterum) no debe entenderse en el sentido de que el
'otro' sea la divinidad, en el sentido de que la paternidad es ser
a la divinidad'. El sentido es: La paternidad comparada a la esen-
cia —por el entendimiento— es ente de razón y en s í es ser rela-
tivo (ad alterum), o sea, al Hijo. Quien compara la paternidad a
la divinidad excluyendo al Hijo o no incluyendo al Hijo, no com-
para la paternidad, a no ser que tenga dos nociones contradic-
u o d
secundum beatum Augustinum, VII De Trinitate cap.6, dicentem: " Q
e t
substantia est, q u o Pater est, et q u o Filius similiter haber 'esse', l *
non sit q u o Pater est Pater".
[12] 3 7 . Ad primum. Ad rem.—Respondeo ad p r i m u m :
Patet in secundo articulo de disrinctione istius propositionis, 'relatio, *
11
comparatur ad essentiam, est res', quia vera est prout ly 'ut' vel 'inqu* '
tum' denotar determinationem vel specificationem, sive determinatarn accef
n n
n o n e m paternitatis s u b ista ratione, quae est comparatio ad essentiam; °
est autem vera prout denotar causalitatem inhaerentiae praedicati ad subi<*-
l
tum in primo ergo intellectu, quando quaeritur quae res sit, dici T° °
J
quod est res ad alterum, quia comparatio ad essentiam n o n facit quod P ;
r e p u n a t s u a r
2r * P ° P " a realitas, quae est realitas ad a l t e r u m ; / *
n
no l l t ÍZ
C P
'
vel n o n ¡ n d u d e n d o
P R N m h
" ° nilum.
a b e a t d u o
cum ° T e p L Z T 'u^
a r n contradictora in intellectu > '
1
m paternitas, secundum illud quod est, sit per se ad Filium. Er U * •*
^ ÉFLZL
J3
V Í I C f i
» 42,943.
Cf. aupra n.27-30.
Art3. Solución de algunas objeciones i Q
0
* actum suum ad illud quod non est eius per se corre auvum ex
¡J- Secundum hunc intellectum, potest día quod patern.tas, ut comp
a
^sentiam, est res ad alterum i d e m e $ t
¡
licyii ¡ llecto sub tal. nte
M
consecuencia : Si el hombre en cuanto racional entiende, lo ra-
cional entiende. Esta consecuencia vale, porque el término en
cuanto' denota la causalidad de la inherencia del predicado en el
sujeto. Pero en la cuestión no se toma así la expresión 'en cuanto
se compara a la esencia'. Similarmente se contesta a la prueba si-
3
guiente ' : Aunque el predicado inhiera más verdaderamente en
el ser que es la razón de la inherencia en otro, ello sólo es verdad
cuando el término ' en cuanto' se toma reduplicativamente en sen-
tido propio. Pero en el caso no se toma así, como se dijo en la dis-
38
tinción lógica hecha en el segundo artículo .
40. Si se objeta: Lo que es formalmente en un ser puede
denominarlo; luego si la relación en cuanto comparada a la esen-
cia es en la esencia, puede denominarla; y, por consiguiente, la
esencia formalmente se refiere a otro, respondo: Algunos con-
ceptos denominativos o concretos se predican de algunos seres del
primer modo per se, otros del segundo modo per se o per accidens-
Tratándose de un compuesto de receptivo y de forma, el denomi-
nativo o lo concreto se predica de la forma del primer modo per se,
especialmente si el concepto del sujeto es uno per se, como el hom-
bre se dice racional o animado primeramente per se; su cuerpo,
en cambio, que es la otra parte del compuesto, se dice animado
denominativamente del segundo modo per se o per accidens,
v0
pues el cuerpo no es un todo que incluye la forma, sino un recepti
que recibe la forma. Por lo tanto, donde hay forma hay que con-
quod rationalis etc. Ista consequentia tenet prout ly 'secundum quod not#
a cl r
causalitatem inhaerenriae praedicati ad subiectum; sic autem non c P'. "
1
in proposito hoc quod dicitur, 'ut comparatur ad essentiam'. Et sjffli
ad probationem sequentem: esto quod praedicatum verius insit ilu <j .
est ratio inhaerentiae alii, hoc non habetur nisi secundum quod ^
'secundum quod' tenetur proprie, reduplicative. Hic autem non
accipitur, ut dictum est in illa distinctione lógica in secundo articulo.
0
4 0 . Sed, si obiciatur: quia illud quod est in aliquo formaliter p ^
illud denominare; ergo si relatio, ut comparata ad essentiam sit in ess
essentia potest denominan a relatione, et per consequens essentia forma
refertur ad aliud, [ 1 4 ] respondeo: aliqua denominativa vel con ,
praedicantur de aliquibus primo modo per s e ; aliqua de aliquo P ^ ^
secundo modo, sive per accidens; de composito quidem ex suscepu
r
forma praedicatur denominativum sive concretum formae per se P '
modo, specialiter si subiectum est per se unum, quantum ad concep
c 0
sicut homo dicitur rationalis sive animatus per se primo; sed .¡ c
r
quod est altera pars compositi, dicitur denominative animatum, P ' ^
0
tamen sive per se secundo modo sive per accidens; quia Ülua P ^^
totum includens formam, sed susceptivum recipiens formam. Ubicu >
ergo est aliqua forma, oportet daré praedicationem íormalem «e
8 4
Cf. Ibid.
ST
Cf. ibid., al final.
" Cf. tuina n.27-30.
Art.3. Solución de alpu»*, i • •
c M
S»nas objeciones m
r c d í C a C 1 d e l t0c
der P
ce ^X nf j° ^ue es predicación del primer
d o per se. Comunmente en las criaturas puede darse incluso
m 0
quae est per se primo modo; etiam in creaturis oportet daré communiter
praedicationem quae sit proprie denominativa formae susceptivo. In divinis
prima praedicatio non negatur, nam Pater generat, sive generans generar;
Pater est quasi composítum includens, quasi essentialiter, formam iüam
quae de ipso praedicatur, sed denominativam praedicationem quasi formae
de quasi susceptivo non oportet daré ibi.
41. Hoc declaratur auctoritate et ratione.
Ratione sic: quod intelligitur ibi quasi susceptivum formae est illimi-
tatum ad oppositas formas vel relationes, et tamen non distinguitur ab
e¡s; quod autem denominatur a forma aliqua, denotatur per hoc esse
distinctum ab opposito; quia ergo hic non est susceptivum proprium
f
ormae, sed commune sibi et opposito, et forma talis denominare non
Posset nisi proprium susceptivum, quia nonnisi distinctum ab opposito,
ideo nulla est praedicatio denominationis relationum de susceptivo.
42. Hoc confirmatur per Damascenum lib.l ca .5, ub, vulr quod P
latione', non sequicur. Et ratio dicta est. Et cum dicitur, 'omnis forma
potest denominare illud in quo est', extendendo denominationem aJ
praedicationem denominativam essentialem in concreto, sicut 'homo est
animatus', et ad denominationem proprie dictam, sicut 'homo est risibilis.
vel 'lignum est álbum', vel 'homo intelligit', concedí potest quod omms
forma aliquo istorum modorum denominat illud in quo est, quia ad minus
de composito praedicatur in concreto, licet illud sit extendendo denomina-
tionem; sed, si tu accipias de illo in quo est ut in susceptivo praedicatum
vum
praedicatur proprie denominative, negandum est; nisi illud suscepti
sit limitatum, vel nisi praedicatio illa denominativa importct subiectum
esse proprium et distinctum ab opposito.
[15] 44. Ad secundum.—Ad secundum:
Licet esset magna difficultas de per se, tamen in proposito e*J
pertranseo; concedo tamen quod relatio, quae est accidens in eretfUjJ
propnam habet accidentalitatem, quia illa est per se res et non est i
res m qua fundatur, nec est res per se ens, sicut substantia; ¡ta
daré quod ípsamet per se sit res habens propriam accidentalitatem, «JT
non sit accidental i ras entis ad se, sed accidentalitas entis ad alcerum. *
" Cf. ¿«/¿ra n.4ü.
J
- Cf. mpru n . 3 5 .
Art.3. Solución de algunas objeciones 113
d d a c c i d e n t e d e l e n t e
jdJjdad absoluto (ad se) y del accidente del
cute relativo (ad alterum) no es tampoco la misma.
4 5 . A la afirmación de que ello implica proceso al infini-
to **, respondo: Hay que detenerse en la relación, no se procede
iormente. Por ejemplo: La blancura funda la similitud de
ulccr
enim non est eadem entitas ad se et ad alterum, sic nec eadem accidentalitas
accidentis entis ad se et accidentis entis ad alterum.
45. Et cum arguitur quod est processus in infinitum, respondeo: stan-
dum est in ipsa relatione, nec ulterius proceditur; yerbi gratia, in albedine
fundatur similitudo, ista similitudo habet aliquam accidentalitatem
propriam ab accidentalitate albedinis distinctam, sicut relatio est genus
distinctum a genere qualitatis.
46. Sed si quaeras de accidentalitate similitudinis, si ipsa est alia a
similitudine, dico quod non; quia similitudo est sua accidentalitas ad
fundamentum, et seipsa accidit fundamento, sicut seipsa est ad oppositum.
Universaliter enim quod convenit alicui sic quod omnimoda contradictio
sit illud esse sine hoc, hoc est idem realiter illi; et per oppositum, ubi
n
° n est omnimoda contradictio, non oportet esse omnino. Nunc autem,
contradictio est similitudinem esse et non esse ad fundamentum, et etiam
non esse ad terminum; ideo accidentalitas sua ad fundamentum est idem
SI
bi, sicut ipsamet est similitudo vel habitudo ad oppositum.
[16] 47. Status est ergo, quia accidentalitas similitudinis non est
aba res a similitudine, sed similitudo est quaedam res alia ab albedine,
Muía habitudo et etiam accidentalitas albedinis potest poní quaedam res
a í ¡
a ab albedine, quia albedo est quaedam res absoluta, et accidens
absolutum potestesse sine contradíctione sine subiecto. Et ideo non est
" Cf. ibid.
114 C J . Entidad de la velación en Dios
idem habirudini suae ad subiectum, nec seipsa accidit í 11 í; falsa est ergo
illa, 'qua ratione similitudo accidentaüs albedinis habet aliam accidentalita-
tem ab albedine, pari ratione accidental i tas similitudinis habebit aliam
accidentalitatem a similitudine'. Falsa est etiam illa, 'qua ratione acci-
dentalitas similitudinis est eadem sibi, pari ratione accidentalitas albedinis
est eadem sibi'; quia albedo est ens absolutum, et similitudo relatio.
48. Et ex hoc non est contradictio albedinem esse sine comparatione
ad superficiem, est autem contradictio similitudinem esse sine comparatione
ad fundamentum; et ideo illa comparatio non est eadem albedini, ista
autem est eadem similitudini; nihil autem aliud est similitudinem esse
quam habitudinem huíus ad hoc. Nec tamen dico quod relatio, ad
quodeumque comparetur, seipsa comparatur, quia potest comparan
relatione rationis quae non est ipsa, sed etiam forte potest comparan
relatione quae non est ipsamet sed quae est realiter alia a se, sicut
proportionabilitas fundatur in proportione; sed hoc dico quod relatio
seipsa et non alia comparatione comparatur, si tamen comparetur ad
quodeumque sine quo est contradictio ipsam esse.
[ 1 7 ] 49. Ad tertium.—Et, cum arguitur ulterius de substantialitate
relationis in divinis, dico quod licet Philosophus distinguat in Praedkamen-
tu substandam primam a secunda, tamen ad propositum essentia habet
8
nis\?7q^i? 5í"7V ' ° n V u x a l [ o
n le IV cl.12 q.l . 5 (ed. Vivos XVII 5 3 4 ) ; ^
n d / a i í í S w í A J fti £;
t
, X I
n
a
sustancia primera, la incomunicabilidad d e la singularidad ,
menor es verdadera e n las criaturas, n o e n D i o s . La razón ñ e s
4 2
Cf. una» líneas más arriba.
.ig C i . Entidad dc Lr rehuía» tu Dios
ergo per aliquid commune eis; non per rationem entis, quia enti non
repugnar inhaerere; nec per rationem alicuius inferioris ente, nisi
substantiae; patet discurrendo; ergo illa proprietas incommunicabilis, cui
secundum se repugnat inhaerere, secundum se includit propriam rationem
substantiae, et ita habebit propriam substantialitatem, quod est propositum.
[20] Respondeo: imperfectio aliqua potest repugnare alicui, vel quia
includit perfecrionem simpliciter vel quia includit imperfectionem illi
imperfectioni repugnantem; siquidem sunt multae imperfectiones repug
nantes inter se, verbi gratia, repugnat Deo esse álbum, et nigro repugnat
esse álbum; Deo autem propter perfectionem simpliciter, quae repugnat
toti generi coloris, imo toti generi qualitatis, imo toti generi entis causad;
nigro autem repugnat álbum propter perfectionem suam limitatam sub
genere coloris, quae perfectio limitata necessario habet imperfectionern
annexam, aíiam tamen et in alio gradu a perfectione albi. Ergo illa maiot
neganda est: Quibuscumque repugnat eadem imperfectio, cuiusmodi est
1
inhaerere vel dependentia ad substantiam, eis repugnat per aliquid ide"
Slt
in ipsis; quia non oportet quod eis, quibus repugnat aliquid idem,
aliquid unius rationis quod a parte ipsorum sit ratio illius repugnantiae-
imo ratio propria uniuscuiusque eorum potest esse ratio repugnantiae •
aliquid idem.
Ad propositum, inhaerere sive dependeré ad substantiam est impera'
-ata» a la sustancia; la sustancia es e n r , . ,i
C u i d o , da ser simplemente o VZ'I** '
Q P M CI
" «
El inherir puede e p r u g n a r ^ST'LATEWKlo
la cual, aunque no dé ser simplemente o el Í
J i v i n 0 £
embargo, una ent.dad a la que repugna ser disminuido o 2
s i 0
u n
.f , x esencia divina repugna e inherir
g
porque es perfección simple; a la ^ ¡
r e I a c i ó n d i v i a u n q u c n o e
imperfecto.
A D ARGUMENTUM PRINCIPALE
quod quaestio de realitate relationis non est quaestio de alietate, imo prima
pertinet ad problema de accidente vel genere, secunda ad problema
definitivum de eodem vel diverso. Patet ex I Topicorum; in exemplo
etiam patet idem: homo, ut comparatur ad Socratem est res, imo Sócrates,
ut comparatur ad Socratem, est res. Et utrumque probatur, quia idencitas
realis non est nisi rei ad rem; homo est idem realiter Socrati, et Sócrates
est idem Socrati, ut dicitur idem Sócrates comparatur Socrati, patet de se;
nec tamen homo vel Sócrates, ut comparatur ad Socratem, est alia res a
Socrate. Sic ergo in proposito stat quod relatio ut comparata ad essentiam
est res, et tamen non alia res. ,
58. Et si quaeratur, numquid est eadem res cum essentia, vel aba? Si
detur quod eadem realiter, hoc tamen non oportet propter quaes^nern
S 1 C
propositam, sed sufficit dicere quod ipsa est res quae est a ¿ t e r u m .
ergo ad quodeumque comparetur, transir in essentiam et manet.
, — j , . « , 1 . 1 7 « ) . ibid., c.5 (102a30-102b27).
v
5 6
ARISTOT., Topic. Ic.4 (101bl7-¿&J,
C U E S T I Ó N IV
QUAESTIO IV
Utrum, separata vel abstracta relatione originis, posset
manere prima persona divina constituía et distincta
[1] 1. Quaestio. Argumenta pro et contra. - Deinde quaeritur de
relatione originis in comparatione ad personam e. .pac»literap^rsonam
primam: Utrum scilicet, separata vel abstracta relatione ong.nis, posset
manere prima persona divina constituía et distincta.
Et arguitur quod sic: constituit nec distinguir prima
1
Quod advenir personae constitutae, non • personae in
distinctione; relatio originis est hu.usmodi respectu prim pe
divinis; ergo etc. . . . . ; actionem vel passionem,
s e a u t u r
persona.
3. Respuesta a la cuestión.—Esta cuestión supone una p ¡ . 0
3
nión común , es decir, que la persona divina está constituida
por relación, opinión que no se discute aquí —pues versa sobre
una cuestión más difícil que la propuesta—, sino que se supone
como doctrina común en todas estas cuestiones. N o conviene du-
dar de todo, cuando la cuestión propuesta puede declararse, su-
puestas las opiniones comunes.
Esta cuestión no inquiere generalmente si la persona divina
puede ser constituida por una relación, sino que inquiere espe-
cialmente de la primera persona, pues existe, parece, dificultad
especial respecto de ella, por su prioridad respecto de las otras;
prioridad que parece repugnar a la naturaleza de los correlativos.
Luego, suponiendo la opinión común, hay que investigar, es-
pecialmente sobre la primera persona, cuatro puntos: Prime-
ro, suponiendo, como parece que la cuestión lo supone, que al-
guna persona divina es constituida por relación, se inquiere es-
pecialmente si ello repugna a la primera persona. Segundo, dado
que no le repugna, por qué relación podría la primera persona ser
constituida. Tercero, cómo se hallan mutuamente las relaciones
que, se concede comúnmente, se dan en la primera persona. Por
último, aparecerá claro, como en corolario, con qué abstracción o
separación puede coexistir la razón de la primera persona.
quae non potest esse ratio constituendi personam, quia non est propria nec
incommunicabilis; ergo etc.
[ 2 ] 3- Ad quaestionem: In hac quaestione, quae supponit quoddam
dictum commune, scilicet quod persona divina constituitur per relationem;
quod dictum non discutiatur hic, quia est difficilius proposito, sed sit in
istis quaestionibus suppositum tanquam communiter concessum; non enim
oportet omnia in dubium revocare ubi suppositis dictis communibus pro-
positum potest declaran.
Nam ista quaestio non quaerit generaliter si persona divina potest
constituí per relationem, sed specialiter de prima persona, quia de ea
videtur esse specialis difficultas, et hoc propter prioritatem eius ad alias,
quae videtur repugnare naturae correlativorum.
Ergo, supponendo communem opinionem, de eo quod quaeritur
specialiter de prima persona, sunt hic quatuor videnda: Primo, supposito
quod aliqua persona divina constituatur per relationem, ut videtur
quaestio supponere, an repugnet specialiter primae personae. Secundo, dato
quod non, qua relatione posset prima persona constituí. Tertio, qualiter
se habent istae relationes ad invicem, quae communiter conceduntur inesse
primae personae. Et ultimo, patebit, quasi pro quodam
coroHario, cum
quali abstractione vel separatione possit stare ratio primae personae.
3
Cí. DUNS SCXITUK, OnUnatio I d.2G q.un. (VI 4ss).
ARTICULO i
S¡ repugna a la primera persona «i
5 6
* AmsTor., Hetauh, W 9* W " )'
126 C.4. Relación constitutiva del Padre
tionem ad secundam personam, quia hoc non esset nisi propter simultatem
quam requirit relatio ínter dúo extrema, quae simultas videtur repugnare
Mi prioritati in hac persona.
Sed hoc non est verum; probo: quando sunt aliqui ordines altenus
rationis, quorum unus non includit alium nec praeexigit nec coexigit
necessario illum, potest iste esse sine illo, imo cum simultate opposita
íIli ordini. Patet satis in exemplo: ordo durationis et naturae sunt tales
quod ille qui est naturae non includit illum qui est durationis, nec
necessario praeexigit sive coexigit; ideo potest esse sine ¡lio. Patet etiam
ratione: quia nunquam est impossibilis separatio, nisi per hoc quod hoc
includit sive necessario coexigit illud; nunc autem, ordo naturae sive
essentialis et ordo originis sic se habent quod ordo originis non semper
includit ordinem essentialem, nec ipsum necessario praeexigit nec coexig^»
ergo potest stare simultas opposita ordini essentiali cum ordine origina
1,
sed simultas opposita ordini essentiali sufficit ad simultatem correlativorun
ergo possunt aliqua esse simul simultate correlativorum, quae est siniulí'
essentialis, et tamen esse ordo originis inter ea.
o r t i n t
7. Minor, quae est bipartita, scilicet de non inchulendo ' |^
vel non pracexígendo illum, probatur: quia ordo naturae sive e s s c n t
^I' #
n
necessario includit imperfectionem in altero extreniorum, scilicet ¡ P°
Art.2. Qué relación le constituye m
ARTICULO 11
Por qué relación podría ser constituida la primera persona
teriori; ordo autem originis non requiritur nisi quod hoc sit ab hoc. Hoc
autem esse ab hoc non includit necessario imperfectionem eius quod est ab
hoc, quia non includit necessario quod procedens sit imperfectius natura
illo a quo procedit; processio enim non includit de se quod sit aequivoca,
nec, per consequens, quod forma imperfectior sit in producto quam in
producente.
ARTICULUS II
e
C. curulfíbetales
j . 0 c/h Relación constitutiva del Padre
ídem instans durationis, sed, sicut licet loqui, ad idem nunc sive signum
naturae; hoc patet inducendo, quia cum haec sit vera in primo modo
dicendi per se 'homo est rationalis', haec autem vera in secundo modo
homo est risibilis', haec autem per accidens 'homo est albus', et sic
possunt assignari instantia naturae sive signa naturae, quantum ad ordinem
istarum praedicationum; si affirmaretur hominem esse rationalem per se
in primo signo naturae sive primo modo, et negetur ipsum esse rationalem
secundo modo sive in secundo signo naturae, non est contradictio, sicut
non est contradictio si dicatur hominem esse álbum in tertio signo, et non
esse álbum in primo signo vel secundo; patet ergo quod ista non
contradictio nisi pro eodem signo naturae. Et ita in signis originis, esse
f0
ab alio et non esse ab alio sunt contradictoria, patet de se. Ergo P
teret
quocumque signo attribueretur alicui esse ab alio, si hoc sibi compe '
pro eodem signo attribueretur sibi hoc quod est non esse ab alio, si D#
a
sibi competit. Sicut ergo e¡ quod est ab alio per prius convenit ordo
rU
illud a quo est quam ad posterius, sic ei quod non est ab alio P *
convenit negatio ordinis ad prius quam ordo positivus ad posterius.
17. Si arguatur contra hoc quod negatio non habet constituí
ad
personam, respondetur quod illud personale, quod intelligitur s u p e ' .
,,s
essentiae, sufficit quod habeat primam rationem incommun¡cabili» '
1 0
ROGERUS MAHSTON, De emantil. aaterna q.2 ¡id 5 . 1 3 ( B F S VII 3:í.37)-
Art.2. Qué relación h constituye 1 3 1
de incomunicabilidad pues la
r ; i z ó n e s e n c i a d a fl k
13 4 2 E í l j
Aurjusr., De Trin. V c.6 n.7 ¡ I'L - '
132 C.4. Relación constitutiva del Padre
TON, Dc emunat. interna q.2 in corp. ad H (BFS \'II 30-36); TIIOMAS, $umm
theol. I q.33 a.l in corp. ad 1 il 17.1-176).
1 0
A u c . l s t . , Dv Trht. V c.6-7: PL 42,914-916,
, ;
Cf. supra n.20.
" A i t . L . s r . . Dc Tiiu. I c.l u.l: VL 42.820.
Ari.2. Q"¿ relación le constituye 133
quia non habet aliquid pro principio vel causa, et habetur propositum
*fe negatione.
Contra secundum: Fontalis plenitudo aur dicit negationem, et
habetur propositum; aut positivum, et tune vel essentiam, et sequitur
^od si 'ingenitum' sit proprietas personalis, ergo et essentia; aut rela-
' 0 n e m positivam, et patet quod non nisi ad personam, et tune, si ad
[
e t tu
t 0 ' n c non tenetur positum, scilicet quod 'ingenitum', ut distinguitur
n U a
U n Paternitatem vel spirationem, constituat personam aut relationem
a m abs
p o t tractam ab istis, scilicet paternitate et spiratione. Et tune si
q u a m l i s r c l a r i o
prinf communis abstrahi ab istis duabus, sequitur quod
exsk¡ P. °na non aliqua una relatione, scilicet singulan, signara in
crs
bus i ' s i t
Persona, sed aliquo modo una abstracta a relationibus dua-
c a l t
Wd i « ú ' s rationis, quia probarum est in quaestione p r e c e d e n t e
U u
n¡3 ' a e productiones activae in divinis non possunt esse eiusdem ratio-
[ u n
' t prima persona non constituereiur formalitcr aliquo constitutivo
J
" cr
¡J- »uura ,,,20.
134 C.4. Relación constitutiva del Padre
Damasceno, quien, en el lugar citado, añade que " sólo conoce müs
unius rationis quasi specifice, sed uno abstracto a duobus quasi alterius
rationis. Nec oportet hic immorari, quia multi magistri hic concedunt pro-
positum quantum ad maiorem, quod aliquo incommunicabili positivo con-
stituitur prima persona, de qua est hic sermo.
[ 9 ] 22. Ad auctoritatem.—Cum ergo arguitur pro ista opinione pro
'ingénito' per Damascenum, patet per eum responsio ibidem; subdjt
enim, "in solis proprietatibus paternitatis et filiationis et processiomí
differentiam cognoscimus"; ergo, quando prius accepit "omnia praeter
ingenerationem" etc. intelligendum est quod sub ingeneratione compra
hc-ndit paternitatem. Et breviter, sicut patet in diversis capitulis eius, nunc
nominar unam proprietatem primae personae, nunc aliam, et per cootf'
quens per unamquamque intelligit quamcumque proprietatem proprie
riuS
23. Ad rationem. — Ad rationem: concedo quod ordo ad P
quodammodo praecedit in aliquo ordínem ipsius ad posterius, m**"*
quando ordinatum est in se absolutum. Concedo etiam quod
ordinis ad prius in absoluto praecedit ordincm positivum eiusdem ^
posterius; sed non sic in ilío quod consrituitur formaliter per ord'^
ad posterius, quia nuilus ordo in illo potest esse prior nec etiam ngg
ordinis, quam sit ordo quo constituirur. Si ergo esset suppositum
Cf. sui>ra 11.13.
- Cf. mpra O . 1 4 ¡ l i u v . , Smt.
N A I c|. 2 6 ; , ,,
N f , ¡ n ( I m ,
— l - J . fiupru n.I5.
-' Cf. supra n.tfj.
/ÍI/.2. Q»« re/ación U comtituyi \ ^
ifl
' S modo sería antes que la paternidad. Sin embargo, cuando
^ p o s i c i ó n 'dos contradictorios se refieren al mismo ahora.
1-1
sóloén el orden de duración, sino también en el orden de na-
n d e o r i e n s e a p l i c a e n e r
° ucza )'
r ^ * S a l m e n t e a cualquier su-
IÜ a l o r d e n a l o s t e r i o r a l a
'ito y
s ° P y negación del orden a lo
Serior, hay que contestar que sólo es verdadera si se entiende
1 contradictorios per se, como la afirmación comparada a la
negación. No es verdadera si se entiende de la afirmación y de la
negación en cuanto comparadas a un tercero del que se dicen.
24. Ejemplo. Blanco en el momento A y no blanco en el
momento B no se contradicen entre sí ni en relación a otro ser
al que se comparan, sea que entendamos por A y B signos de
duración, o signos de naturaleza o de origen. Pero, si blanco y
no-blanco se comparan a algo al que convienen o pueden con-
venir, no es necesario que, si lo blanco conviniera a C en el mo-
mento A, lo no-blanco le conviniera al mismo C en el momento A.
Pues no hay nada que no sea el mismo con prioridad absoluta,
como el hombre es hombre; y, si el hombre fuese piedra, con
absoluta prioridad sería piedra, como la piedra es piedra; sin
embargo, no es no-piedra con absoluta prioridad, pues ninguna
negación podría ser idéntica a algo con la prioridad con la que es
lo que es. Luego concedo que ser por algo y no ser por algo deben
entenderse como refiriéndose al mismo instante o ahora, en
cualquier orden, para que sean contradictorios; es decir, para que
h o c q u o d s i n t c o n t r a d i c t o r i a , u t s c i l i c e t p r o q u o n u n c affirmatur esse ab
a l i o , q u o d p o n i t p r o e o d e m n u n c n o n e s s e a b i p s o , neget illud idem.
S e d n o n o p o r t e t q u o d i l l i , d e q u o ista d i c u n t u r , c o n v e n i a t aeque primo
n o n e s s e a b s i c u t illi c o n v e n i r e t e s s e a b , si e s s e a b s i b i conveniret, 8
p e r c o n s e q u e n s s u p p o s i t o c u i c o n v e n i r n e g a t i o o r d i n i s a d p r i u s , prioritatc
o r i g i n i s , n o n a e q u e p r i m o c o n v e n i t ista n e g a t i o , sicut conveniret afirmatiO
o r d i n i s , si i l l u m o r d i n e m h a b e r e t .
[ 1 1 ] 2 5 . c) I N S T A N T I A E C O N T R A M I N O R E M E T SOLLJTIO. PRIMOR-
ce!
A l i t e r r e s p o n d e t u r a d h u c a d r a t i o n e m et n u n c a d m i n o r e m s i c : Quod l¡
p e r s o n a e p r i m a e a d s e c u n d a m s i t r e l a t i o o r i g i n i s s o l a u n a realiter, tan*»
15 1
i l l a d i s t i n g u i t u r s e c u n d u m r a t i o n e m , p r o u t e s t h a b i t u d o p r i m a e J* !"
a d s e c u n d a m . P o r e s t e n i m i n t e l l i g i s u b r a t i o n e a p t i t u d i n i s ad generan
u t e x p r i m i t u r s u b n o m i n e g e n e r a t i v i , e t s u b r a t i o n e p o t e n t i a e , utsuppos
actuS
e x p r i r n i t u r p e r h o c q u o d est p o t e n s g e n e r a r e ; vel s u b ratione Jüt;1
e
e x p r i m i t u r p e r h o c n o m e n ' g e n e r a n s ' ; v e l s u b r a t i o n e h a b e n t i s fí
c o e x s i s t e n s , u t e x p r i m i t u r s u b n o m i n e P a t r i s . I l l a e r g o relatio 1 * . ^
p r i m a e a d s e c u n d a m , q u a e e s t r e a l i t e r u n a , s e c u n d u m illam ra" ^
c o n s t i t u i r p r i m a m p e r s o n a m , s e c u n d u m q u a m d a t e i esse person • ^
a u t e m est s e c u n d u m p r i m a m i s t a r u m r a t i o n u m , q u i a s e c u n d u m q
1 0
ú
- Cf. D U N S S C O T U S , OrtUnatio I cl.28 n . 12-20.27-28 ( V I 1 1 M l"- - *'
1
d . 3 6 n.58-59 (ibid., 294-295); d . 2 3 n . 2 1 - 2 3 ( V .360-363). . ^
3 l
HENJUCUS GANO., Quodl. IX q.J in c o r p . (f. 3-11 I)¡ I.-' " .
1
3 4 8 Q ) ; Sumnut a . 5 4 q . 3 in u i r p . (III 881 n . 1 7 ) ; a.58 uyt
lÜI5ss).—Cí. n.9.11.
Art.2. Que velación U constituye , ^
31
estas objeciones se arguye doblemente. Primero, contra las (U
conjuntamente; segundo, contra cada una en particular.
Contra las dos conjuntamente de esta manera: La relación
sólo constituye la persona en cuanto es real de la naturaleza nV
la cosa (ex natura rei); de otra suerte no constituiría una persona
real; lo real se constituye por lo que es en la realidad y de la natu-
raleza de la cosa. La relación de la primera persona sólo es real
de la naturaleza de la cosa bajo la razón actualísima a ella posible
Luego, aunque pueda ser considerada por el entendimiento bajo
la razón de aptitud o de actualidad, como sólo constituye a la
persona divina en cuanto es real de la naturaleza de la cosa, es
decir, bajo su razón actualísima, sigúese que sólo la constituye
bajo su razón actualísima.
ü
29- Se arguye similarmente contra la segunda respuesta :
Aunque el entendimiento pueda considerar la paternidad bajo la
. inUcrc
t
i .
Segunda respuesta a las dos conjuntamente.—En según-
0
relationis, non t a m e n ipsa est in re nisi sub única ratione reali; sub ista
ergo consriruer, et sub illa n o n potest esse ad se; ergo relatio, et non
Primo articulo, ubi sunt ordines distincti, q u o r u m alius alium non includit
^ supra n.25.27.
Cf
- *upra n.6.7.
C.4. Relación fou.ffifat/r,/ ,1,1 /»,„/,,.
:íli
vía ; la paternidad constituye totalmente a la prim . *&*y ( r
1 1
Cí. SUpra 11,25.
J
« Cf. mura n.27.
3 7
Cf. supra u.9.
/fr/.2. Qm relación /< comtituyt MI
*uura n.25.27.
'* ( i
1^2 C.4. Relación constita/it'a del Padre
cendir, non sufficit responderé quia aptus natus est, nisi assignetur quae
est ratio aptitudinis, quia, scilicet gravis, et hoc, quia sic mixtum est, quia
scilicet in eo dominatur térra, quod est elementum grave, et térra gravis,
quia talis secundum aliquam quaütatem priorem, vel quia talis secundum
quiditatem specificam. Quando ergo arguitur per illam rationem, quod
'relatio constituit sub ratione generarivitatis, quia sub ratione illa constituir
sub qua dar primo esse incommunicabile; generad vi cas, ut talis, scilicet
ut distinguitur a generare, est huiusmodí'; minor ista dupliciter est falsa:
et quia ut sic non dat esse actualissimum, quale solum potest esse in
divinis, et quia ut sic non dat esse incommunicabile primo, quod per se
requiritur ad esse personale.
35. Probatio etiam illa de mediatiori et immediatiori, concludit pro
nobis; quia, loquendo de rclatione originis primae personae ad secundam,
ipsa solum sub illa ratione sub qua respicit immediate secundam est ibi
actualissime et simpliciter incommunicabilis; imo, cicumscripta illa ratione.
nulla alia esset ibi actualissime nec incommunicabilirer. Quod innuitur m
illa probatione, quod radones aliquae ciusdem relationis quasi sunt p^'
sonae l a m constitutae, respondebitur in responsione ad primum principa
Fosset etiam illud de immediatiori aüter adduci pro conclusione nostra;
quia secunda persona formaliter constituitur relatione ut immediate resp""
*" Cf. supra n.26.
41
Cf. ¡nfm n.(>7.
Art.2. Qué relación le constituye 143
c s c o n s t i t u i d a o r l a
dice que P generabiJidad. Por igual razón se
•irguye nuestra conclusión.
3 6 . Sin embargo, la confirmación de dicha razón, es decir,
que el 'generativo* se incluye en toda otra razón, no al revés no
concluye la prioridad de la constitución personal, pues no con-
cluye prioridad en la actualidad incomunicable, sino sólo en la
secuencia; y, en general, los que son anteriores en secuencia son
más comunes y menos incomunicables.
37. Respuesta especial a la segunda vía u objeción.—Contra
la segunda vía ^ se arguye especialmente: Ninguna entidad que
es una, 'signada' aquí y ahora, puede ser fuera del alma si no es
formalmente absoluta (ad se) o relativa (ad alterum). Aunque,
según algunos, fuera tal vez posible que un concepto se hallara
indiferentemente, es decir, no fuese por sí ni absoluto ni relativo,
ninguna cosa fuera del alma puede ser indiferente; tiene que ser
de sí absoluta o relativa. Por lo tanto, sea A lo que, como propie-
dad, constituye —según se dice— a la persona. ¿Es su entidad
real formalmente absoluta y relativa? Si es formalmente absoluta,
lo constituido per se por ella es formalmente absoluto, lo que
ellos niegan; si es formalmente relativa, dicha entidad, bajo la
razón formal bajo la que constituye, es relación; y tenemos lo
intentado.
38. Además, cuando dices 'paternidad como propiedad', ¿qué
entiendes por ello? ¿Reduplicas el constitutivo formal de la perso-
t I O m S ; Cr h C C n i m q u 0 d s i c
ea!Z n| í ° considerar nihil variatur in
P r i m c o n s i d e r a c
a d S n ^ r t ° ; exemplum: risibile comparatur
íanonaTe
rationale
ut e s Í f / Í •? ' *™ « Proprietas eius, ct
ut est d.fferent.a specfica, et humanitas comparatur ad hominem
h a b t u d í n e
l W ü S rdi
72 »hid!; 22- 29). ' ° >«rto I d.28 n.89-92 (VI 152-154); d.26 n.56-
'* Cf. supra n.38,
Art.2. QNe relación /, ,•
11
" tOIIStftuy,
m u c s W q« u u . . c , por ia partícula .
w e ac-
J l p 0que c o n s f t u y c la r a z ó n d e la capacidad dc reí Ñ i 7n
c u a n t o
,., capacidad es c o m p a r a d a c o n el h o m b r e » i ,
k p a r
'como' a l g o q u e se d i s t i n g u e de h „ 2 L 7 ? * ° ' "a|-
U se ve q u e la capacidad* de r d e n c u a n t n , ^ ^ ?
, c o m o p a s i ó n per se demostrada^ del h Ó m b l " " f " ^
q u e *
^ H d a d N o es r e l a c i ó n , a u n q u e lo que e x p ' e Í T ^ ^
r u u o e s u c c l r
propiedad, d i g a r e l a c i ó n . ' '
40. S i m i l a r m e n t e , si lo ractonal e n cuanto tal es sustancia a
su modo, lo racional, e n c u a n t o diferencia específica del hombre
es sustancia de m o d o similar, a u n q u e el ser diferencia importe una
relación de razón, p u e s i m p o r t a segunda intención. En general si
se dice q u e a l g o real q u e c o n v i e n e a un ser y puede ser consi-
derado e n sí y s e g ú n u n a relación de razón le compete en cuanto
tal, es decir, c o m o p r o p i e d a d o diferencia, no por ello se destruye
per se la razón d e l o q u e subyace bajo tal relación, ni tal relación es
la razón f o r m a l d e a l g ú n p r e d i c a d o que inhiera realmente, sino
que es sólo la r a z ó n b a j o la cual tal predicado conviene a lo que
subyace. Esta r e d u p l i c a c i ó n d e lo q u e se dice e n cuanto tal aparece
4G
clara en la c u e s t i ó n p r e c e d e n t e , artículo segundo .
41. Haciendo la a p l i c a c i ó n al caso, c o m o la paternidad en
sub ratione qua est natura sive quiditas eius. In ómnibus istis comparatio-
nibus non variatur essentia per se eius quod comparatur. Si enim quaeratur
qua ratione rísibilitas est demonstrabilis de homine vel est per se passio
eius risibile 'ut' risibile, ita quod si verum est hoc risibile ut propnetas
demonstratur de homine, per illud 'ut' denotatur aliquid constituens
rationem risibilis, non autem distrahens ab eius ratione etiam ut compa-
r a r ad ipsum; unde si risibile secundum quod r i s i b i l e est qualitas,
etiam ut per se passio demonstrata de homine est qualitas non a tem
est relatio; licet illud quod dicit modum eius, scilicet proprietas, dicat
relationem.
r«„ i*. „ rarionale sit substantia suo
f
U e
¡Sta reduplicatione eius quod üiciiur,
^aestione, articulo secundo. . o n habeamr i b i a i n l n
cx .
h causalidad de la inherencia real de un predicado real r
nisi quaedam relatio rationis, stabit semper eadem ratio formalis eius *
quo dicitur ista comparado, et illa praecise erit ratio cuiuscumque praedica-
ti dicti de subiecto: et ita, si paternitas ut paternitas sit relatio, paternit*
ut proprietas erit relatio. Si enim intelligeretur ly 'ut' proprie ut causal'^
01
inhaerentiae praedicati realis ad subiectum, situt ista est falsa, patet •
ut proprietas est relatio ad Filium', ita ista esset falsa, 'paternitas
proprietas est relatio realis'; sed sic est relatio rationis, quia hoc 4*jr
est esse proprietatem non est ratio inhaerentiae alicuius praedicati f ^
cum ipsum dicat formaliter relationem rationis. Specialiter autem
constitutione reali extra animam, nihil iuvat tale 'ut', quia quod con*
formaliter aliquod reale oportet esse reale et ut reale.
r , W l ,
[ 1 9 ] 42. Aliter obicitur ad minore m nos trac rationis P ^ j o n C
s U i r m i ( s ()
¿ula a
ir apuesto, I t m-
43. Respuesta a esta objeción. —. p . . st r ,. t ., :.,
a c e p - - : Cuando se dice que la e s e n c i a ^ CTÍ d i f L T t
n por la sola razón, constituye la primera persona,
r d ; l C ¡ 0
3 d a t I O n C ; e f g
[
rens a relatione; ° " Tutn rpnus,
et tune, i u ^ ™csseiui»
« n t í l « " s e n d a consumera [20],
la razón.
45. Además, en general, el constitutivo es la razón por l a
S C
u t a
P " " «>to; et h ¿ modo unum cs«
e S S e c l
¡
s i c
ni A o S TT ^ ' j u n t a r auctontu.es Autf»"-
Alio modo subsistere es. incommunicabiliter per se esse, et hoc
u
Cf. mpra n.41.
Art3. Cómo í é halU
l a
faetón en él H o
n
< r,. L u e g o la ' " ^ « l » * aunque sólo
^ subsistencia incomunicable.
ARTICULO III
c ó m o se h a l l a n m u t u a m e n t e l a s r e l a c i o n e s q u e se con¬
cede c o m u n m e n t e , se d a n e n l a p r i m e r a p e r s o n a
modo siini tres subsistentes, *icut sunt tres |x.rsotuc\ quia tres subsistentes
incommunicabilitcr, licet non sit nisi unum per se ens. Maior ergo ista,
'constitutivum personale dai esse subsisten: vel esi ratio subsistendi, debet
intcllicji secundo m o d o , quia est rano incommunicabilitcr subsistendi.
ARTICULlíS III
DO««»
Posset i-
fieri• circumscnptio
• •
sine altero
• e n *
unius altero, auia
4 " sunt ídem realiter.
. . .
Consimilitcr si generare" esset prius patermtate et generare sub
"tiene generare' constirueret primam pe«onam, vidererur quod prima
* « o n a pCe amanere circunscripta patermtate ut paternitas est.
150 < R /mió»
t tonuilulivd ,/</ l'.i.lti
Hic ergo dúo sunt videnda: Primo de re, si est aliqua distinctio pro-
prietatum in prima persona, non quarumeumque (quia de ingénito' et
spirarione activa, non est hic sermo) sed illarum quae dicunt relationem
originis inter primam personam et secundam. Et secundo, ex hoc, cum
quali circumscriptione vel abstractione posset prima persona remanere.
tracto, licet sint in eodem supposito. Haec enim est falsa, 'Paternitas sive
generatio activa est spiratio activa sive innascibilitas'; secundum Augus-
tinum XV De Trinitate cap.6: "Non est hoc idem dicere ingenitum,
quod est dicere Patrem, quia etsi Filium non genuisset, nihil prohiberet
ipsum esse ingenitum". Ista auctoritas habet suum intellectum, quia in
secundo articulo dictum est quod relatio ad secundam personam praesup-
ponitur ingénito; sed saltem tantum habemus quod non est haec vera
praedicatio in abstracto, 'paternitas est innascibilitas'; haec autem est vera,
'generado activa est paternitas', et e converso; et generativitas est gene-
rado activa, sicut paternitas, et e converso.
[24] 5 1 . Obicitur.—Contra istud: Relatio pertinens ad secundum
modum fundacur super actionem et passionem, ex V Metaphysicae, et ad
propositum videtur ibi dicere quod Pater dicitur quia genuit, sicut Filius
quia genitus est; sicut ergo fundamentum non est idem relationi, nec
e converso, sic generatio ct paternitas. Hoc confirmatur per Hilarium IX
De Trtmtate cap.l3: "Exitio autem a Deo est absoluta nativitas, quam
paterm nominis consecuta est perfectio". Vult ergo dicere quod paternitas
consequitur naiivitatem sive generationem, et hoc declaratur per hoc, quia
Pater non est Pater ex hoc quod generar, sed praecise per hoc quod habet
genitum coexsisrens secum; habere autem genitum coexsistens videtur ilif-
'•' Aic.usi., / V Tria. X V ..ti n . 7 : PL '12 MI-i
A , u s
" ' ° ' - . Mettitth. V c.15 (10201)30)
1 I I L A I U U S , De Trin. IX n . 3 0 PL 10,304.
:
Art3. Cómo se halla I, ..,/ •>
f iia
" '" relaaón en él ^
tente-Ahora bien, el tener un generado coexistente difiere pa-
, de generar el animal que emite el .semen de modo pro ,
r c c c
del Padre el ser siempre Padre, y es propio del Hijo ser siempre
Hijo ; y el Maestro de las Sentencias cita diversas autoridades».
Ahora bien, solo hay una propiedad personal de una persona.
Luego esta y aquella propiedad son idénticas.
53. Segunda conclusión. Una propiedad puede ser consi-
derada bajo distintas razones.—Sin embargo, esta propiedad puede
ser considerada distintamente y, por lo mismo, puede tener dis-
tintas razones. Sea esta la segunda conclusión respecto del primer
61
punto . Ella ayudará a la solución de las objeciones. Podríamos
decir que la diferencia de la razón o de las razones bajo las cuales
puede considerarse esta relación es doble: La primera se refiere o
se basa en la diferencia, o indeterminación o abstracción en nues-
tra consideración; la segunda, en la posibilidad, o actualidad, o
completud o determinación.
ferré ab eo quod est generare, quia in animalibus decidens semen habet
actum generationis, sicut sibi convenit actus, et tamen tune non habet
genirum secum coexsistens, et, per consequens, tune non est pater, sed
postea.
[25] 52 D i c o tamen quod in D e o omnino eadem ratio realis est
generativitas, generare, paternitas, quia secundum Augustinum De fute
ad Petrum, cap.2 : "Proprium solius Patris est non qu.a est narus ipse,
sed quia Filium generavit"; et secundum Hilarium XII De Tnmtate:
^atri proprium es quod emper est Pater, et Filio quod semper est
Films" ;T^St M ¿ « r Sententiarum ^ " ^ ^ ^
ir KT • • ,,„-> n m n r e t a s nersonalis unius personae, ergo
¿o- N o n est autem nisi una proprieu»
est eadem haec et illa. . . .... .
53 c a ™,/„r,7>- Una proprietas est potens habere dtstmctas
53. Secunda conclusio ^J^sússctt considerabilis, et sic est po-
1 5 C
« M u í j — E n tamen ista P W P " * ^ g conclusio hic proposita
s e c u n d a
11
Cf. sui>ra iiAÜ-
r í lU««»> inmtitntiva del Padre
q U C P C
5 E n c u a n t o a la segunda diferencia p u e d o concebir ^
5 a
ser como generativo con 'esta' generación, como capaz de gen erj:
salvad ; n
n
E t
U
I Í C C t
a c
i n d i v i n i s f
P i m a differentia rationis possit aliquo ^
deter ; m i a t l " ° ™ d e r a t i o n e ¡ntellcctus. ¡ta quod remaneat concep'* *
re aneme
ZTZl' ° n n
7 P c o n c
determinatiori, tamen in e t u
I I i e r e
sive diversomm m " ™'J m divinis n c
salvar chversitatem c o v dU% v
Parari ab acm n ÍT
et potencia imperfectíon- * ^™
actu, , „ acru est .mperfecitonis quod non sratim ^ *
Art3. Cómo se halla la relación en él 155
8 c n e r i l c i ó n d c l
c o nsecuencia de razón, de la q y sé h ki - Padre
U c a
67 P f C S t a a f e C c
¡ respuesta a la otra objeción d
a i ° ° P dará e
p a t e r n i d a d e s
de quien tiene consigo al genereuto ^ relación
c o n s i g u i e n t c s e distir
gue de la generación en las criatura ^ ' >-
d Í V Í n d
contrario, sólo se distingue de ella p«5 ifr^rón ^ °'
coex,st,iíla
« « * » L A sssisr
2. CON QUÉ ABSTRACCIÓN O SFPAR ^,AX A
68
61. D e estas dos conclusiones es decir d„
realidad la r p h r i n n A* ~ • , I ' f
' d e
<l U e c s u n i c a c n
a t e q
manere in esse reali, P ' " ° ° ^ l acceptam, quia quantum
n e m a i a m
r a
relatione, ut secundum unam " ° " * . constitutum per r e n o n m a n e t
s e
ad rem única est ct ita única P i d e r a t i o n c m intellectus, et
d u m cüns
illa videtur utendum quae prius posita est de diversis rationibus eiusdem
relationis; quia ipsa separata secundum omnes illas rationes, et hoc intel-
lectu sic circumscribente eam a supposko, non manet in intellectu aliquod
suppositum reíatum relatione ralis originis, quia quam cito intellectus
concipit relationem talem originis secundum nullam rationem inesse sup
posko, contradictio est quod simul concipiatur suppositum relatum tali
relatione; separata tamen illa relarione apud intellecrum secundum unam
rationem posteriorem, non esc contradictio quod manear in intellectu
suppositum relatum secundum rationem priorem. Istae autem rationes in
intellectu nostro habent rationem conceptibilis prioris et posterioris, sicut
natae essent concipi ab obiectis proportionabiliter motivis nostri intellectus.
[291 62. Separara tamen relatione originis ad secundam personara
secundum quamcumque rationem eius, sive quantum ad indiíferentiam,
sive indeterminationcm, sive quantum ad actualitatem, sive aptitudinem,
sive praeteritionem, adhuc forte sine contradictione posset intelligi quis
i ncommunicubili ter subsistens.
63. Sed, si quaeríuir quo formaliter imelligereiur esse incommuru;
cubiliter exsistens, responden: ab jpso concepui relativo intonimuuiiabili
et ab illa forma absoluta iiuomimmicabili tone posset abstruhi quiJai»
conceptus indjfferentior, haec scilicei forma vel emitas incommunicabiliSi
|;
' Cf. stihra ii./jíJss.
Art3. Cómo se baila L, ..,./, u -i
''i ic/acto» en /
( 150,
c o m ü ¡a razón dc la incomunicabilidad dc la persona aunque no
i e la concibiera en ningún singular de un concepto inferior "
o a veces no solo 'ente', sino también 'est- n o
c o n c ¡ b c2
SüStan á m i m d n
U n
Z(JlZZ::
S
™ cntcndimicmto T -
r Lndo ZA ° ' ° ^ P ' ? t i n f e n 0 r
-imal o esta
1
P r C m l 0
RESPUESTA AL A R G U M E N T O PRINCIPAL
n
64. Respuesta al argumento principal :
Aparece claro de la solución de la cuestión que hay q . U e n c
,3
gar su premisa menor. En cuanto a su prueba , se concede q uc
AD ARGUMENTUM PRINCIPALE
, s
2 2 1 - 2 2 7 I ' I X V S S
" " , S
' °"l>»«t¡<> I cl.25 «V 3 7 1 - 3 7 6 ) ; 1I.8 n.137-150
" Cf. supra 11.1.
; ;
Cf. ibld.
;' Cf. ¡bid.
KVCVHT., De Trin. I c.J i i . l : PL 12,820.
Respuesta al argumento principal m
accipitur quod actio non potest esse nisi suppositi exsistentis, si intelliga-
cur hoc de esse hypostatico, potest intelligi vel suppositi exsistentis aliqua
entitate priori ¡psa accione, vel suppositi exsistentis hypostatice ipsa actio-
ne formaliter, et sic dupliciter potest intelligi; primo modo, est falsa, quia
non est ibi entitas hypostatica, quia nec incommunicabile ante actionem;
secundo modo, est vera, quia ipsa actione est ens hypostatice, quia incom-
"lunicabiliter.
6
<?. Sed arguitur contra hoc: Quia omne 'agere' praesupponit 'esse";
er
8o agere' non potest esse prima ratio essendi ipsius agentis.
R
espondeo: 'Esse' in divinis potest accipi vel pro esse simpliciter vel
J*° «se incommunicabili; simpltciter non est ibi nisi unicum esse,
«o» saepe dictum est per Augustinum, ut essentiae; esse autem mcorn-
^«cabile sive hypostaticum est ibi aliud et aliud, sicut alia et alia
S i e r 0
E2n « ° accipias in proposito quod 'agere' P ^ P P » " «*i
S t C r q u o d e s t
« s e ad se, concedo. Si autem accipias quod agere
¡S**?? hypostaticum', quod in proposito non est n.si esse^ad
, e s s e
f a U u m
« i quia ipsum 'agere' est primum esse ad alterum,
'psa actjo productiva est prima habitudo ad alterum.
P
« 3 * - a U T ' d „on "olum P ^ f ^ ' J J ^ S S S
ttac' s c d
Praesupponit DOtens agere; s emm nihil est potens agere,
«* S T x l ' Z . agere nihil est in propos.to n.s, sup-
fíT« « g o ut prius acere praesupponit suppositum.
B l 1
' Responda nfc poise agere nullo modo a parte re. praesuppo-
1 6 2 C.4. Rdadón constitutiva del Padre
nitur ipsi agere, imo agens esr primo potens ipso agere, sed praesupponit
illud quo ut principio formali aliquid est potens agexe. Istud et omnia
dicta in solucione istius argumenti patere possunt, si concipiatur hoc
quod aliqua habitudo realis única originis est inter primam personam
et secundam; illa enim única est productio activa, et est habitudo pro-
dúcenos ad productum; sed ut communiter loquimur de productione tan-
quam de habitadme vel relatione, concipimus ipsam habere aliquid ut
fundamentum; quando loquimur de ea actione, concipimus eam habere
principium fórmale productivum. Si ergo alicui non est difficile con-
cipere quod relatio non praesupponit suppositum, sed tantum essentiam,
quae est quasi fundamentum, sicut conceditur communiter secundum com-
munem viam, non est ei difficile concipere quod actio non praesupponit
suppositum, ñeque ut agens ñeque ut potens agere, sed tantum praesup-
ponit essentiam, quae est quasi ratio formalis agendi.
[ 3 2 ] 68. Si contra istud arguitur: 'Actio in divinis non est p u *
relatio, sed aliquid absolutum'; hoc dictum, licet in creaturis a quibus;
dam negaretur, saltem de actione productiva, quia non videtur
i n t e , , i ¡ a d s e s e d a d a I t e r u m
quidam'JNvTu l n d i v , n i s
« »
3 1 ^ t ' o productiva est mere habitudo; q u *
secundum August.num V De Trinitate cap. 5 et 10, omne quod est I»
pUaíneS
veniontw.
2J*™ MIOBiOi
* 1 n . 9 - 1 1 (ed. V i v e , X V I I 068-669) prueba an-
predicamento» son relaciones extrínsecamente »"
A V C V
" "> D' Trin. V,.r i n . 0 : P L 4 2 i 9 1 4 .
0 g«n relación, y lo quo NC dice según sustancia, es común a la,
>0
•Ser m í " " » « c que posee toda la entidad del modo en que
es posible. O es el ser que excede a todo ser finito más allá de
toda proporción asignable. D e ello s c infiere que la infinidad no
es una pasión o propiedad atributal del ente al que conviene,
sino un modo intrínseco. Circunscrita o abstraída toda propiedad
o cuasi propiedad, la infinidad permanece incluida en la entidad.
En la cuestión no se inquiere si la relación es idéntica al ser
infinito; se supone que es idéntica a la esencia. Se inquiere si es
infinita según su propia entidad, en cuanto se distingue de la
esencia. Por lo tanto, no es correcta la respuesta: La relación es
infinita, porque la esencia, con la que se identifica, es infinita.
Tal respuesta encierra una falacia: de la predicación idéntica in-
fiere predicación formal de la infinidad respecto de la relación.
La paternidad — y dígase lo mismo de las demás relaciones per¬
sonales— no es formalmente infinita. Se prueba por las siguientes
razones. Primera: no pueden darse muchos infinitos formales real-
mente distintos. Si comparamos dos infinitos entre sí, uno de ellos
posee toda la perfección simple posible en un ser; ningún ser al
que falta alguna perfección es sumamente perfecto, y toda perfec-
ción simple es composible con otra perfección simple. Si compa-
ramos el infinito intensivo con los entes finitos en general, un
infinito termina la dependencia de todos los seres finitos. N o
pueden terminar tal dependencia varios infinitos, pues ninguno de
ellos la terminaría suficientemente. Además, si se asciende en los
seres según orden esencial, se llega a un ser. Si comparamos el
infinito con el entendimiento y la voluntad de Dios, estas po-
tencias no pueden ser saciadas o beatificadas por varios objetos
infinitos. U n objeto infinito les es adecuado o primero con pri-
macía de adecuación, de virtud y de perfección.
Segunda razón: Toda perfección simple es comunicable; pues,
según San Anselmo, en cualquier supósito, la perfección simple es
mejor que lo incomposible con ella. La relación de origen es in-
comunicable. Por lo tanto, no es perfección simple; es incompo-
sible con otro; no es mejor tenerla que no tenerla. Sigúese que
no es infinita. £. . .
Tercera razón* Las relaciones divinas no son infinitas, porque
la perfección simple puede predicarse en abstracto de cualquiera
composible con ella en el mismo supósito, mientras la relación de
origen no se predica de este modo. Por ejemplo, la paternidad no
se predica de la espiración activa; de lo contrario, la procesión
* l Hijo no se distinguiría de la procesión del Espirito Santo.
En la prueba — a m p l i a - de la mayor se explica como en
U'os crérEis predicaciones son verdaderas en concreto y en
^ t r a c t o ; por ejemplo, Dios es Padre', la deidad es paternidad
V otras son verdaderas en concreto, no en abstracto; por ejemplo.
« verdadera la proposición el espirante es generante, mientras
1 6 6 c 5 Infinidad de la relación de origen
QUAESTIO V
Utrtim relatio originis sit formalitcr infinita
1. Quaestio et argumenta pro et contra.—Consequenter quaeritur de
relatione originis in divinis quantum ad perfectionem suam intrinsecam.
Et est quaestio: utrum relatio originis sit formalitcr infinita.
[ 1 ] . Arguitur quod n o n :
Quia quidquid est formalitcr infinitum est perfectio simpliciter, quia
non potest esse magis perfectum quam infinitum formaliter; relatio ori-
ginis non est perfectio simpliciter; ergo etc.
2. Probatio minoris: Una persona habet relationem originis, quam
alia non habet; si igitur illa esset perfectio simpliciter, una persona
haberet aliquam perfectionem simpliciter qua alia careret, quod est in-
convenicns.
3. Oppositum arguitur s i c :
Ens dividitur per finitum et infinitum prius quam descendat in decem
genera; ergo quodeumque ens, etsi non sit in aliquo genere, erit finiw**
em
vel infinitum; relatio originis non est finita, quia tune non esset i d
h p n e r , i S
n n f J^ % ™ Palabras 0rdinat
ScOTUS
se hallan en Wading-Vivés al fin de la ^f^¡
ffil Tw) ' l° I d.13 n.39 (V 84-85); d.3 n-l" " 1
Art.l. Sentido de U cuestión l 6 7
ARTICULO 1
Sentido de la cuestión
5. Noción de infinito.—En cuanto a lo primero, lo 'infinito',
según el Filosofo , "es aquello en que, por mucho que se subs-
traiga de su cantidad, siempre queda algo que substraer". La razón
es que el infinito en cantidad —de la que habla el Filósofo— sólo
puede tener ser en potencia, recibe siempre ser después de ser; por
eso, tómese de él cuanto se quiera, lo que se tome será finito, una
parte del todo infinito potencial, y, por lo tanto, quedará algo más
que substraer de él. D e ello concluye que, como el infinito cuantita-
tivo tiene ser in fieri, en hacerse y en potencia, no tiene razón de
todo. Un "todo" es el ser fuera del cual no hay nada. Pero fuera del
ser del infinito cuantitativo hay siempre algo. Luego no es perfecto.
Es perfecto el ser al que no falta perfección. A este infinito cuan-
titativo siempre falta algo.
realiter essentiae divinae, finitum enim non potest esse idem realiter in-
finito; igitur ipsa est formaliter infinita.
4. Ad quaestionem.—Hic sunt tria videnda: Primo, de intellectu
quaestionis. Secundo, quid est tenendum de quaestione. Tertio, dubia
oceurrentia excludentur.
ARTICULUS I
D e intellectu quaestionis
e m ú » sic n,h,| entilan* habet extra, quia nec e.us total i tas d e i * ^
Uquibu» m.pcrfccti* i„ encime; i k en.m totum « i ^
Art.l. Sentida dc U cucitiótt \(»
habet partem extrinsecam, quia tune non esset totaliter totum; ita etiam
quamvis infinitum in actu esset perfectum in quaotitate, quia sibi secun-
dum se totum nihil quantitatis talis deesset, tamen cuilibet partí eius
deesset aliquid quantitatis, quae scilicet esset in altera, nec ipsum esset sic
perfectum, nisi quodlibet eius esset imperfectum. Sed ens infinirum sic
est perfectum quod nec sibi nec alicui eius deest aliquid.
8. Sic ergo, ex ratione infiniti posita in III Pkyskorum, 1, applicaD-
do secundum imaginationem ad infinitatem actualem in quantitate, si
esset possibilis, ulterius appiicando ad infinitatem actualem in entitate,
ubi est possibilis, habemus aliqualem intellectum qualiter concedendum
e* ens infinitum intensive, sive in perfectione vel in virtute.
[ 4 J 9 . Ex hoc, possumus ens "infinitum in entitate, sic desenbere
quod ipsum est cu/ nihil entitatis deest, eo modo quo possibile est illud
taberi in aliquo uno'; et hoc pro tanto additur, quia non potest in se
realiter et formaliter per identitatem omnem entitatem habere. Potest
etiam dcscribi per excessum ad quodeumque aliud ens finitum sic: Ens
infinitum esr quod excedit quodeumque ens finitum, non secundum ali-
quam determinatam proportionem, sed ultra omnem detcrminaiam pro-
POrtiontm vel detcrminabilem'. Verbi gratia, accipiatur haec emitas "albo
0 0
: txteditur ab alia entitate, quae est süencia, in triplo; iteiuin
«ccdiiur ab anima intellectiva in decuplo; iterum a supremo angelo o t o
quod in céntuplo; qualiiertumtjue procedí* in entibos, sempet esset daré
1
AIIIMUI.. i'tujüc. III t.6 <207a7-HJ.
promo excedería al intimo. No quiere dctir.se que haya en los t n t t
¿dt ipsam esse cui nihil deest et quod excedit omne finitum ultra omnem
proportionem determinabilem.
11. Et istud corollarium confirmatur per Damascenum cap.7, ubi
ipse vult quod essentia dicit pelagus substantiae infinitum et ¡ntermina-
tum. Substanria ergo, secundum quod habet rationem omnino primi in
¿>inis et vocatur ab eo pelagus, sic ipsa est infinita et interminata; sic
TJXM non indudimr in ea nec veritas, nec bonitas, nec aliqua proprietas
anributalis; ergo ipsa infinitas est magis modus intrinsecus essentiae,
(¡uam aliquod aun bu cum.
15] 12. Relatio non potest esse infinita.—Viso de infinito, de hoc
quod quaecitur videamus, scilicet si relatio formaliter posset esse infinita.
Hoc enim o n est quaereie si relatio sit eadem realiter alicui infinito,
n
& quo non est dubium communiter loquendo, quia realiter est eadem
er
?enriae; nec etiam est quaerere si relatio sit per identitatem illud infi-
rman; sed est quaerere si relatio formaliter, hoc est secundum suam
^ t a t e m propriam quae est entitas ad alterum, sit infinita intensive Ín-
state ülius entitatis; hoc est, si entitati propriae huius paternitatis, ut
7* emitas propria huius paternitatis, sit infinitas intensiva modus per se
^insecus; ¡ta per se intrinsecus quod non tanturn ratione alicuius alte-
rías quod sit realiter illi entitati idem, sed non includendo aliquam iden-
' D
A*USC., Dc fide orth. I c.9: PG 94.835.
ÍIVS&J2F™ Scorvs. Ordinatio I d.2, n 411». (II 362«) d.8 n.218-222
:
-4-277>. n H i n a . j f a . <ed. Vives XII 98si).
Scanned by CamScanner
, ^ iw/l-fi.-'.»./ -A tt latió ti Jt iiliRt»
M m i s m a . n u e v a m e n t e infinita.
1; IV lo que antecede aparece inmediatamente cuto i, ^ llc
Scanned by CamScanner
titea 17 j
i
por identidad en predicación forma!.
figura de dicción cn la ihciZ
U . , L . <
í P
° r
,
'° , a n < ü
' f a l a d a
uego cambiando
formal, se interpreta,
^ ^
parece oue
^ ^
imkoc
r ^ j - • , p r c t l , c n
q
rr , ' ambas predicaciones en as
premisas fueron formales. Lo que no es r i V r m . i„
c s c l e r
m
ARTICULO II
Solución de la cuestión: la paternidad no es infinita
ARTICULUS II
' « sunt rclauones originis realiter d.st.ncue; ergo non sunt . o r ^ ' " 1
" Cf. ,u ,
t raD. 12-15.
Art.2. Solución de la cuestión 175
intensive infinitae; nec per consequens aliqua illarum, quia qua ratione
una et quaelibet alia.
18. Maior probatur triplici via.—Maior probatur: Primo, compa-
rando ista plura inter s e ; secundo, comparando infinitum intensive ad
cntia finita generaliter; et tertio, ad intellectum et voluntatem specialiter.
19. Prima via arguitur primo.—Primo sic: Infinito nihil déficit en-
''fctis eo modo quo possibile est illud haberi in uno, sed omnem perfec-
''oncm simpliciter possibile est realiter et per identitatem haberi in uno
summe perfecto; infinitum ergo habet in se realiter et per identitatem
omnern perfectionem simpliciter; sed non habet in se realiter et per
'^-ntitarem illud quod realiter est distinctum ab e o ; ergo ab infinito
Mía perfectio simpliciter, sive nullum perfectum simpliciter, potest esse
I t e r
* distinctum; esset autem perfectio simpliciter distincta realiter, si
aliud infinitum realiter distinctum [8J. Habemus ergo maiorcm,
H
°d non possunt esse infinita plura realiter distincta.
n ) r O D a t o n e a
Ptob ' I ' ' l ' rnaioris, secunda propositio videtur esse
3 n s t , c c
lile * l ' t quod possibile est omnem perfectionem simpliciter per
i ,a,t
urnm '" M a I , e r í , n
summe perfecto. Probatur ergo sit: Quia nihil est
e
Pcfícctum, cui déficit aliqua perlcttio simpliciter; quod probatur,
(.".5. Infinidad de la relación de 'trigvn
176
dirse todas las perfecciones simples, ello se debería a l a j n
eorum; ergo illa plur3 bona excedunt in bonitate illud unum bon
ita illud unum non est infinitum.
e
22. Et si ditas quod sic argucretur quod Deus et creatUfl» ^
0
Deum, non valtt; lum quia quodlibet illorum plurium non , < | I [ L f l
infinito.
23. Primera prueba a base del segundo medio.—Prueba de
la mayor, por la comparación del infinito con los seres finitos
general: Un infinito termina suficientemente la dependencia
c n
1
que siguiese suficientemente dependiente y permaneciese J
1
ser Pero, si dos seres pudieran terminar suficientemente la j c
minarían.
Luego, como la primera prueba de la mayor se basa en q | u ec
P l i m a r i m i t a t e
prTmitaLfw¡Tí£ ^ P adaequat.onis, nec P«£
P m a P n m i l a t e
fificu^ est prmium " P«fectionis s.cut obicetu* *
2 8 M , n r ¡ Ü c e t
° * " infinitum formaiiter et intensive est * * *
c es el primer objeto del entendimiento divino de cualquiera
| l K n r
m o d o s s c W c b a :
Je P D aspecto de la segunda primacía:
razón de ser es la razón de conocer. Luego el infinito, que
u
S
un acto comprehensivo único; un único objeto intensjv
m C n t c
infinito se adecuaría a una única comprehensión. Luego el
dimiento divino entendería A y B con dos actos compreheñy ^
Luego o tendría simultáneamente dos actos, Jo que es imry/k*
pues una única comprehensión infinita del ser infinito se d'
a un entendimiento infinito; o no los tendría simultanean/^
y, por lo tanto, se daría sucesión o cambio en él; o no los tendT'
f U
nunca, por ser ambos objetos intensivamente infinitos.
20
30. La segunda razón principal , por la comunicabilidad
en prueba de la conclusión, es ésta :
Toda perfección simple es comunicable. Pero todo lo intensi-
vamente infinito es perfección simple. Luego es comunicable.
Pero ninguna propiedad personal, que es la razón formal de la in-
comunicabilidad, es comunicable. Luego ninguna propiedad per-
a
sonal es intensivamente infinita . La primera menor es manifiesta;
nada puede ser más perfecto que lo intensivamente infinito.
oí
[ 1 3 ] 30. Secunda ratio principalis, de communicabilitare, sic * '
marur:
nnni 1
Omnis perfectio simpliciter est communicabilis; omne i . "
r0| ri
intensive est perfectio simpliciter; ergo etc. Nulla autem P ? . ¡ [ft
1
_ . " Cf. D Ü N S Seo i u s , Ordinutio I d.2 n.382-384 y el "textuí caaed** "
346-348).
"rp.
23
33. La conclusión se prueba en tercer lugar por la in-
composibilidad:
La perfección simple es por necesidad realmente idéntica
a toda perfección composible con ella en el mismo supósito, en
el sentido de que, si tomamos ambas perfecciones abstracta-
mente, es verdad decir 'ésta es aquélla'. Pero la relación de ori-
melius est ipsum quam non-ipsum, hoc est, quam quodeumque incom-
possibile ipsi.
32. Ex hoc sequitur propositum, quod nulla perfectio simpliciter sit
formaliter incommunicabilis.
Probatio consequentiae: Quia quod est formaliter incommunicabile,
est formaliter incompossibile cuilibet alteri, considerando etiam illud sub
ratione suppositi, non includendo naturam cuius est illud; probatur, quia
quod repugnat alicui, cum ut sibi repugnat destruat ipsum, ut sic non
est melius ipsum quam non-tale. Quod autem est de se incommunicabile
repugnat cuilibet, etiam sub ratione suppositi. Ergo non est melius Uli,
etiam ut consideratur sub ratione suppositi, quam non-ipsum. Habemus
ergo istam maiorem, quod nulla perfectio simpliciter est formaliter in-
communicabilis.
cuiíibet compossibiii sibi in eodem supposito sic eadem; ergo etc. Minor
est manífesta, quia ista non est vera, 'generatio activa est spiratío activa'.
34. Maior probatur inductive et rau'one.
Inductíve sic: Nihil est in divinis quod non sit idem essentiae
divinae, imo etiam et cuilibet essentiali, ita quod, considerando utrumque
in abstracto, simpliciter verum est, 'hoc est hoc'. De essentía ergo et de
essentialibus, de quibus communiter apparer quod quodhbet sit infinitum
formaliter, patet maior: quod quodlibet eorum est ídem cuilibet sibi
compossibiii in eodem supposito. . .
35. Probatur etiam eadem maior ratione sic: Quia infinitum non
wlum non est compositum, sed etiam omnino incomponible cuilibet
«kr¡; omne enim componibíle ¿otest esse pars et per consequens excedí,
quia totum est maius sua parte. Infínirum autem nulJo modo potest excedí;
e
f«o est omnino simplex et incomposítum et ¡ncomponibile. Si autem
^quid incompossibile sibi ¿n eodem supposito non esset omn.no ídem
$, b
, '. tune ipsum non esset omnino incomponib.le; quia tune ib. esset
a,,
qua compositio saltem aliquo modo acrus et potentiae. Habemus ergo
Pnmam partem maíoris, scilicet quod infinitum est .dem real.ter e. quod
s
*" 'bi compossibiie in eodem supposito.
, 36. Secada pars rnaiorís, scilicet quod sic s.t .dem quod s . t ^ r a prae-
d,Ca
" o ¡n abstracto, ut puta dicendo hoc est hoc, probatur Quia cum
r
» *dic t¡o affirma iva sit vera ratione «denotar», omn.s .Ha er.t vera
a
186 (T.5. Infinidad de la relación de origen
iam argutum est, non potest esse incompossibilis in eodem supl**' ¡|A
' V L
<'><" " >I F H
<'> <* Y Precación , N LO divino.-*** r u A a
m o N es infinito
vS Puede darse una razón similar |x>r oposición; $¡ e
c
que lo esencial se predica de la esencia, o lo personal de | ¿ * 0
t n
cial o lo esencial de lo personal, la proposición —como, p« )r
0RDIMU
(«l/viv?; NTY¡FFSS: > 1
«US (V 65-124), IU d.83
J
Ari.2. Solución dc ¡a maltón 189
A R T I C U L O Iil
Objeciones y respuestas
ARTiCüLL'S 111
Dubía exeluduntur
stise secrcrum. mens déficit, vos silet, non mea tantum sed Angelorum,
i.pra Cherubim et Seraphim, et supra omnem sensum est". Et probar
:X quia saiprum est: "Pax Christi quae exuperat omnem sensum", ad
•'•r..:^n:t¡ 4. Ex hoc argüir Ambrosios: "Ex quo pax Christi est supra
^"eaj sensum, quomodo non supra omnem sensum est tanta generado? ".
•44. Obicisur secundo.—Praeterea secundo arguimr sic: Omnis aaio
*aequara principio et termino infinito est formaliter infinita; generado
•s CiViois est aaio adaequata principio formali infinito ei termino infinito;
q¿a principíum est essentia vel memoria infinita et primus terminus est
F.„us, qu- ^ ¡nfinirus; terminus etiam formalis est essentia communicata,
: v e
ooutia declarativa, quorum utrumque est infinirum; et patet quod
actio est utrique adaequata, quia non potest esse nisi única huius
Pf-oopu ad hunc terminum: ergo etc.
45. Obicititr tertio. Praeterea tertio: Ratio subsistendi est ratio
f^frcíissirne essendi; relatio originis primae personae est ratio subsis-
C i
^ - ergo est ratio pcrfecdssime essendi; et per consequens infinita,
***e ia divinis est formaliter infinirum.
« f • Obiatur qujrto. — Praeterea, intellecrus divinus est formaliter
:
- n¿tas, alioquio non comprehenderet mfinitam essentiam divinam, de
U c T V i a i
est, quaestione prima articulo primo, quod intellectus ut
<: V Infinidad d< la nlaiinn de origen
ia
la primera objeción .
Cuando un entendimiento tiene un objeto primero con p j. r
intcllcctus cam comprchcndic; non est autem infinítus nisi quia est idem
essentiae divinae, quae est primo infinita; sed paternitas est eadem illi;
ergo paternitas propter camdcm rationem est formaliter infinita.
[20] 47. Ad primam rationem.—Ad primum istorum:
Quando alicuius intellectus est aliquod primum obiectum primitate
virtutis, per illud quodlibet aliud obiectum intelligitur secundum ordinem
quem unumquodque obiectum habet ad illud primum. Ista patet ex ratione
illa quae futra est in ista quacstione articulo secundo de intellectu et vo-
lúntate. Exemplum: quando alicuius intellectus est aliquod primum obiec-
tum primitate virtutis, immediatius ¡ntelligit virtute eius illud quod est per
%c idem lili, quam illud quod est per accidens idem illi. Nunc autem.
intellectus divini est omnino idem obiectum primum primitate virtutis et
adaequationis, sicut tactum est, essentia scilicet sub ratione essentiae; nullum
ergo personale est illi intcllcctui hoc modo obiectum primum; propinquiu*
famen est primo obiecto quam aliquod creatum, pro quanto quod est
ídem obiecto primo, et ideo propinquius in entitate, et per consequens »
cognoscibilitate.
48. Ad formam argumenti: Maior est vera sic intelligendo quod. H
obiectum est incomprehensibile propria incomprehcnsibilitate, est Cttt*
97
Cl. mpra, Quodl, <j.l n.aO-íJ8.
'* Cl. mpm D«43<
14
Cf, tuina I1.2.V28.
4 4
Cf, mntu u.2H.
ArtJ, Objeciones y respuestas 19 i
cir, q« c
¿í I a c n e r a c i o n c
n cuanto tai es incomprensible, cs falsa.
c c s t a m e n o r u e d e t c n e r
\ nq»u P un sentido verdadero per acet-
áis, o según algo concomitante a la generación, o también —y
más al propósito— según la razón o el medio por el que se en-
tiende la generación. La generación es apta por naturaleza para
ser entendida primeramente en la esencia, como en el primer
objeto, tanto por el entendimiento divino como por el entendi-
miento del bienaventurado; la esencia en cuanto esencia es el
primer objeto de ambos entendimientos. Ahora bien, esta razón
o medio en que entiende la generación —la esencia— es incom-
prensible. Luego la generación podría decirse incomprensible prin-
cipiativa o causalmente. La generación podría decirse también in-
comprensible concomitantemente o en cuanto a lo que incluye, o
sea, la comunicación de la esencia de persona a persona, que se hace
por la misma esencia o naturaleza. Dicha comunicación presuposi-
tivamente incluye infinidad de esencia; si la esencia no fuera
infinita, no podría comunicarse de este modo a muchos supósitos.
Luego la generación es incomprensible en cuanto a lo que pre-
supone, es decir, la comunicación de la esencia, que requiere ser
infinito.
49. Objeción contra esta respuesta y solución.—Contra estas
36
respuestas se arguye: Siempre queda en contra la fuerza de la
razón propia de la generación en cuanto generación. Cualquiera
que sea el principio por el que se la entiende y cualquiera que sea
infinitum propria infinítate; sed sic minor est falsa, scilicet quod generatio
illa, ut generado, est incomprehensibílis; lícet illa minor posset habere
verum intellectum per accidens, vel secundum aliquod concomitans. vel
adhuc, et magis ad propositum, secundum illud quod est ratio intelligendi
ipsam; ipsa enim nata est primo intelligi per essentiam tanquam per
primum obiectum. tam ab intellectu divino quam beato, quia essentia ut
essentia est primum obiectum tam illius quam istius. Ista autem ratio
intelligendi generationem est incomprehensibílis, et ita generatio posset díci
incomprehensibílis principiative sive causaliter. Posset etiam dici incom-
prehensibílis concomítanter, sive quantum ad illud quod includit, quia
generatio includit communicationem essentíae, quae fit per ipsam
essentiam, vel per naturam personae ad personam. Ista autem communicatio
Praesupposítive includit infinitatem essentíae, quia ipsa non posset sic
«•mmunicari pluribus suppositis, nisi esset infinita; et ideo generatio est
"icomprehensibilis quantum ad praesuppositum, scilicet communicationem
^sentiae, quae requirit esse infinitum,
49. Instantia et solutio.Sed contra istas responsiones arguítur: Quia
^ p e r restat vis de propria ratione generationis ut generatio est; per
^odeumque principium intelligendi intelligarur et quidquíd praeexigit
n
' intelligendo et communicando, semper ipsa in propria intelligibilitate
exioae effecrus, licet ille non sit simpliciter sibi adaequarus aequalitate
quanritatis: hoc modo illuminatio dicererur adaequata solí qua maior
e«e non posset, licet lumen nunquam sit aequale etiam secundum per-
/eniooem quancitaris ipsi soli, quia effecrus aequivocus.
:23J 52. Ad formam: Tune maior est vera de adaequatione primo
nodo, N iba esset; sed sic minor est falsa; et praecise vera de adaequa-
-one secundo, nec adhuc de adaequatione ¡lio modo, quae scilicet est
secundum ¡nténsionem, sed secundum extensionem, quia scilicet unum
?r:ncipium generandi non potest extendí ad aliam generarionem quam
«¿ istam. Non est ergo hic adaequatío quantitativa, nec est propne
«viaequario secundum proportionem quantum ad ¡nténsionem, sed tantum
P-anrum ad extensionem, et ¡ta nullo modo includit jnfinjtatem, quanta
e s f
:n illo cui adaequatur.
53. Ad tertiam rationem.—Ad tertium:
Sicut tactum est in praecedenti quaestione artículo II m fine subsis-
t e esr acquivocum. Uno modo accipitur pro per se esse, et sic loquitur
'"¡«usrínus vil De Trmitate cap.4: "Omnis res ad se subsistit, quanto
Deus". Alio modo pro ¡ncommunícabiJiter per se esse, siquulem
'^municabile intelligitur non qua*' subsisten*, sed quasi mhaerens
*foiu*mí « modum inhaereaúac habens. Primo modo .concedo
q u a i I
C r
modo; EN decir, la razón d e subsistir e n el s e n t i d o de ser ¿
l f
i n c o m u n i c a b l e m e n t e ; y tal e s la relación. A h o r a b i e n , fa ¡ ¿ ^ r
perfecte esse, sed non formaliter includit sed tantum addit incommunica-
bilitatcm supra per se esse, primo modo acceptum, et illud sic est ratio
subsistendi, quod est ratio incommunicabiliter per se essendi, et ralis est
relatio; ratio autem essendi incommunicabiliter non est ratio perfectissime
essendi.
[ 2 4 ] 54. Ad ultimam rationem.—Ad ultimum:
Concedo quod intellectus est formaliter ¡nfínitus propria infinítate,
quae est modus intrinsecus suae propriae entitatis, scilicet ¡ntellectualitatis
ut jnteJlectualitatis; et tamen paternitas non sic est infinita, cum hoc
tamen paternitas est eadem realiter essentiae aliquo modo, sicut intellectus.
55. Et cum additur quod infinitas intellectus est propter identitatcm
eius ad essentiam, [ 2 5 ] respondeo: primum omnino in divinis, ut tactu
est ¿n prima quacstione, est essentia ut essentia, quae, secundum
d,vl
cenum, est pelagus propter comprehensionem omnium perfectionum V i(
v i r , u a
rum; ista est infinita non tantum intensíve in se, sed etiam j' j | U
RESPUESTA AL A R G U M E N T O PRINCIPAL
4fl
57. Respondo al argumento principal .
49
Como se declaró en el primer artículo , la infinidad en enti-
dad dice totalidad en entidad, y, por oposición, la finitud dice
a su modo entidad parcial, pues todo ser finito en cuanto tal
a
es menor que el infinito en cuanto tal. Como dice Euclides :
A D A R G U M E N T U M PRINC1PALE
numeri pars est, vel panes". Hoc non sic ¡ntelligendum est quod iste
binanus sit pars íllius ternarii, quia nihil est sic in divinis, sed quantum
ad proporciones omnes artendendas in quantitatibus, ille binarius se habet
ad illum rernaríum sicut pars vel partes ad totum; quia simili modo
eiceditur ab illo ternario, sicut exceditur alius binarius ab alio ternario
cuius est pars. Ita dico h i c : Nullum creatum est pars Dei, cum Deus sít
iimpJicissimus, sed omne finitum, cum sit minus illa entitate infinita,
tonformiter potest dici pars, licet non sit secundum aliquam proportionem
¿eterminatam, quia excedirur in infinitum; et hoc modo omne aliud
en» ab ente infinito dicitur ens per partidpationem, quia capit partem
•JJJUS cntitatís, quae est ibi totaliter et perfecte.
Hoc ergo voló habere, quod omne finitum, cum sit minus infinito,
w t
par»; cuí ergo repugnat esse pars, vel excedi realiter ab aliquo, ei
repugnat esse íinimm; nunc autem paternitati huic repugnat esse pars
divinitatij jilo modo, vel excedi a divinitate, quia propter infinitatem
ctiWqírjai paternitas, cum sit compossibilis sibi in eodem supposito, est
i,f
nphciter idem sibi; et, per consequens, realiter excedi non potest. nec
pars, nec rationem partís habere potest. N o n ergo est finita nec
'"•finita, sicut prius probatum est, quia sicut finitum habet rationem partís
">odo praedicto, ita infinitum habet rationem totius hoc modo, scilicet ex
59. Possct etiam díci quod quantitas virtualitcr non convenit nisi
cntitat» quiditativc, ut scilicet distinguitur ab cntitate hypostarica, et, per
consequens, nec finitas nec infinitas, Ista autem emitas, licet sit m \c
quodammodo quiditativa, tamen, ut est talis, est tantum hypostarica.
60. Tertio modo, dicí potest quod quantitas virtualis non convenit
nisi entitati absolute. Sed ístae duac responsíones ultímae concedunt aliqua
dubia de cntitate hypostatica et cntitate relativa, quod scilicet non habeant
quantitatcm virtualem.
1
C U E S T I Ó N VI
D e lo que precede
COn U se sigue la solución de la cuestión: Si, se-
T í\ l ?' r d a c i ó n
ó l o requiere estos tres r e a l s
0
' ^ M l e v'r.T ^ P ™ ^ real; 2) que los extremos
sean reales y rea mente distintos; 3) que la relación se halle en
los extremos de la naturaleza de la cosa, es decir, independiente-
mente de toda consideración del entendimiento, estos tres elementos
convienen a la igualdad en lo divino por igual o mayor razón que
a cualquiera igualdad en los seres. Sigúese que esta igualdad es
una relación tan real o más real que cualquiera otra relación real.
QUAESTIO VI
Utrum aequalitas in divinis sit relatio realis
1- Quaestio et argumenta pro et co»tra.-V«o de «latione origin»
in divinis, sequitur quaestio de relationibus communibus, et est única.
Quaeritur utrum aequalitas in divinis sit relatio realis.
3
A u c u s . . . Dc Trtn. V c.l n.2: PL 42,912.
2 Q 4 CA. Realidad <l< la igualdad en Dios
ARTICULO 1
Si en lo divino hay fundamento real de la igualdad
5. Tres puntos.—El primer artículo contiene tres puntos.
Hay que investigar primero el fundamento de la igualdad en
común; segundo, qué puede asignarse como fundamento de la
igualdad en lo divino y, si hay varios fundamentos, cuáles y cuán
tos son; tercero, si cada uno de ellos es real.
aequalicas autem non est relatio originis, quia eiusdem rationis in utroque
extremo.
3- ítem, eadem est magnitudo in tribus personis sicut eadem essentia;
ergo extrema non sunt realiter distincta, nec per consequens relatio realis-
4. Ad quaestionem.—Hic sunt tria videnda: Primo, si aequalitaus
in divinis sit aliquod fundamentum reale. Secundo, si sit reaüs distinctio
extremorum. Tertio, si illa aequalitas ex natura rei insit extremis secundum
fundamentum.
ARTICULUS I
2. DE F U N D A M E N T O A E Q U A L I T A T I S IN DIVINIS
potestate, quia nec Filio Pater anterior aut maior est", et potest a
etiam potentior. • si
Illud dictum Augustini probatur ex dictis Philosophi, ¡(1
g c o m p á r a t e ad extrínseca- Unde
t0r
e x ^ ^ ^ Z Z ^
m a m aliquam habent in aequali gradu, seqm ur q H
1) Primer problema
12. Contiene tres subproblemas.—Respecto del primer pro-
blema, hay que estudiar tres subproblemas: a) Primero, en que
sentido puede ponerse magnitud en lo divino; b) segundo, cómo
por pertenecer la magnitud a un ser, es necesario que este ser se
dé de la naturaleza de la cosa para que la magnitud sea, a su vez,
1) Prima quaestio
12. Continet Uta quaesita minora.—De primo oportet tria videre.
Primo, quahter magnítudo poni posset in divinis. Secundo, quia magnitud
est alicuius magnítudo, ideo, ad hoc quod habeamus magnitudinem &
f B S C Ü T U S 11
(VI 205- 2O8r' ' ° ^ i " « t ¿ ° I tl.lü . 8 . 1 2 {V 2 6 7 - 2 6 8 . 2 7 0 ) ; d-Sl n-8-
Q
Art.l. Realidad del fundamento 2 0 g
natura rei, oportet primo habere aliquid ex natura rei cuius sit magnitudo.
Et tertio, an illa magnitudo eius sit ibi ex natura reí. Ut sic pnmum
istorum, quod scilicet est de magnitudine, requirat tria ad nabendum
complete propositum.
13. a) De primo quaesito in prima quaestione.—Ve primo, Philo-
sophus V Metaphysicae cap. de quantitate dicit: "Sunt autem magnum et
Parvum, et maius et minus, et secundum se et ad inyicem diera, quanti
Passiones secundum se; transferuntur etiam et ad alia, haec: nomina
vult dicere, quod magnum et parvurn, s.ve accipiantur ^ d m e et se-
yndum se s.ve respective, secundum se conven.unt ^ » » P~P™ H
d
'ctae, translative autem alus. Et hoc apparet satis per mionem, quia non
i u s d e s c i e i
Philosophus aequalitatem esse individuorum ^ ^ ^
quolibet genere et maequalitatem specierum; et per consequens, cum
*cundum Ipsum aeqúaíe et inaequale non dicantur nisi secundum quan-
' S q uS ar S S o d o convenit omni enti cuiuscumque genens,
et h , . q ""as aiiquo m o u n a r v u n y secundum eum sint passiones
ProíL P
COnSeqUenS
' 1,Cet magn
^nsLrvr "cepta a sunt transcendentia et
P/opnae quantirar.s, tamen vf D eTrinitate ca .8 istam P
r
°sset e r areui ad probandum maiorem per hoc quod relat.oni
8
fi0
g
ationi " l
sinfinitas intensiva, quia tune relatio rationis
°nis non potest competeré infinitas imensí *» M
e t
rnmnetere ex
S . P«fe tio simpliciter; ergo nec infinitas potest ahcui competeré ex
eia
C
L
Art.l. Realidad de] fundamento 2 1 3
1
" Cf. D U N S SCOTUS, Ordinatio II d.8 q.9 n.6-7 (ed. Vivos XD * . 0 a-
H '¡ÚkPL - ' 7 » - 2 7 9 ) ¡ III (1.14 q.3 n.4ss (XIV 524ss); IV
( U ) i d 2
ómnibus, sive prímum ens vel primum verum, quod virtualiter continet
alía, patet quod infinitas non repugnat sibi; ergo non habet totalem
plenitudinem suam nisi habeat infinitatem.
23. Sic ergo, quantum ad istum articulum de magnitudine, habemus
quod ibi sit aliquid ex natura rei, cuius sit magnitudo, ut essentia, et
quod eius sit magnitudo ex natura rei, et qualis magnitudo, quia non
proprie secundum Philosophum, sed transumptive, et non molis, secundum
Augustinum, sed perfectionís.
[10] 24. Qbiectiones et respondones.—Contra ista arguitur sic ^
De Trinitate cap. 10: "ídem, inquit Augustinus, est illi esse et magnum
esse"; ergo magnitudo transir in essentiam, et per consequens non manee
ibi magnitudo secundum propriam rationem magnitudínis; non autern
fundar aequalitatem, nisi sub ratione magnitudínis, non dico molis, sed
virmtis.
2 5 R e s n d e o :
•u í ' • P° dico quod omni proprietate per impossibile vel pos-
sibile circunscripta ab essentia divina, ipsa habet propriam magnitu
nem scilicet propriam infinitatem; habet enim gradum intrinsecum, s*ut
a D
res imita habet propriam finitatem; imo magis sicut si circunscribas
m n C m m r i e c a t e
eníIÜÜf ? P P ™ . adhuc habet propriam finitatem in ordii*
U i l c er c o
" 2; f>-
i f^ l ° quod est idem Deo esse quod magnum esse,
ct ahquo modo, sicut licet dicere, magis imrinsece quam Deo iu»wff
Qftlh t,ti
C
d.3Í\ 8\v I o05^Ü6) 9 U U f Í
' '" J [ I d
- H <U "I («d. Vivía XlV '
" A u c u t í T , , DaTrín. V ,.10 » . U L PL43.ÜIH.
ATT.L. REALUL M¡ U I T N I M M O
«se vel s a p i e n t e m esse, quia non ita dicit 'magnum' proprietatem vel
atrributum, sicut 'iustum* vel 'sapiens'; transit ergo in ipsum propter
summam identitatem magnitudinis ad essentiam. Cum infers: ergo non
manet s e c u n d u m propriam rationem magnitudinis neganda est consequen-
t ¡
*; imo in creaturis sic transit magnitudo perfectionis, quod non «
"Üud r e a l i t e r a b e o c u i u s e s t , e t t a m e n manet secundum P ^ ^ J ^
I»agnitudin«s, ut proprium fundamenrum aequal.ratis vel ^"f™".
&t enim u n a species enrium, quanrumeumque — £ K , a ten specie
"nrnateriali aequalis vel inaequalis ^ ^ ^ ^ ^ X e T S
^ m a g n i t u d o secundum ^ ^ e ^ iam ^P ^ ^ quia ait
^d e£
m a
'amen
Augu
<us
transit
s t i n u s
esse
X
quod
V
ista
I D
melius
magn.tudo
Trtmtafe
esse ,
in
«P;f
bonitas
tat a
e n¡m essen iaI¡s>
c««
fj
magn tu dine:
q u a una
"ídem
species
est
e s t
melior alia, n o n est res addita essentiae.
->•- ^ •« r l í v i n i s i m o n e c i n c r e a t u r i s , t r a n s i r é
26. Non s u n t e r g o o p p o s i t a n d i n a * i t i t a t e m , et ¡ d e n
íilSr
£ est d e s t r u c t a ,
K
sive per « m g - ^ m o d o ,
« resolveren
transir ignis
ignis ,n
in
I - ' un c8
d .,A
r r , . VI c.8
U S T D c n JfyP27,1-372)1 cl.31 0 . 1 9 - 8 1 (VI 212-
213) - "-«2 (VI 36-37); <1- 19 n , l í > (
218 C.6. Realidad de la igualdad en Dios
Perfecta; aequalitas ergo dicit modum similitudinis, quod ipsa sit perfecta,
s
'cut magnitudo eadem dicit modum fundamenti, scilicet quod ipsum sit
er
P fectum.
• ^ 2 ] 29. Urnas quae requiritur in fundamento aequalitatis.—Ultimo
n
' Kto articulo, viso de magnitudine, videndum est quae est unitas quae,
f , u s
f 5 dictum est, videtur requiri, sive per se sive quocumque modo in
andamento aequalitatis. Et est sciendum quod, si unitas magnitudinis
P " D I sit realis et realiter
C U
hic verissime est realis; quia haec unitas
st
. numeralis, sive singuiaris magnitudinis in duobus, in alus non est
ü
""as numeralis, licet, secundum aliquos, forte sit unitas ahqua univer-
' 7 *'ve rationis, de quo non curo modo; tamen certum est quod nulla
" n i VefÍUS ' ^ e s t rcal,s a m u n i r a s
numeralis et quod ista s.t proprie
D e o
•S alicuius communis ómnibus personis, dicit Damascenus cap.8:
^ ó m n i b u s , inquit, creatis hypostasibus, quod d.versum est re cons.de-
2 J : communicatio autem et copulado et unum, ratione sive cogn.t.one
S d e r a t U r
£ ' 11 (- - " sancta vero et incomprehensibili Trinitate e converso est,
C*" " commune quidem et unum re consideratur, unumquodque en.m
n
ve "' * habet ad alterum nihiiominus quam ad seipsum, cogmt.one
f
Muid divisum". .
J
° - Ad propositum est etiam ratio: Quia ex X / M í / ^ < "num
g . >"*>m n.6
X****c., n . fule ortíi. í c.8i
t PC. 94,«27.
C.6. Realidad de la igualdad en Dios
2) Segundo problema
2) Secunda quaestio
de
[13] 32. Notio aeternitatts et quaestio.—Restat nunc videre
aeternitate.
ldQm
,J^r T q U o d i p s a e s c a l i c u i u s
est ibi ex natura rei. Q
e?anW ' T| S S
n i h l 1
i a e M
t S S C t
Z™™™ ¡
, b l c x s i s t e n s e x
exsistentia autem est ibi * " ¡ S
x n Z «i n « " « rei; habemus ergo ¡ f t
8 S
Cf. m¡m n.ii.
ArU. Realidad del fundamento 2 2 1
U l t e u n m
. , ° d o intrínseco de la esencia
„ cuan» tal, la eternidad en cuanto tal dice un modo intrinco de
e
5 S
ANSELMUS, Monol. c.l8 ( 1 7 )
:
c . g. PL 196,906.
J
" KiciiAFUUs a S. Vicioíiü, De •
222 C.6. Realidad de la igualdad en Dios
propriae exsistentiae est infinitas, et ita esset si, per ímpossibile, Deus
statim desineret esse; sed quod addunt ulterius, quod ipse est aevutii
aevorum, hoc est aeternus vel aeternitas, verum quidem est hoc; quia sua
exsistentia habet repugnantiam ad desinere esse, et fundamentum unas
repugnantiae est ibi ex natura rei, scilicet exsistentia; sed formalis ratio
repugnantiae ad desinere esse, sive sit negatio desitionis sive necessitas coex-
sistendi cuicumque compossibiii, hoc ultra illud quod est ex natura reí addj
negatíonem imperfectionis vel respectum ad extra; nec Dionysius dic
quod ibi ex natura rei est aevum aevorum, sicut est exsistens, «cutsec
dum Augustinum dicimus Deum esse magnum, esse sapientem, Don«JJ|
etcétera, sicut frequenter dicit; non tamen propter hoc oportet quoo
ex natura rei conveniat hoc vel illud sine omni negatione vel reiau
rationis. ^
37. Conclusio.-Quantum, ergo, ad istum articulum habetur ^
sit aeternitas, scilicet exsistentiae. De ista aeternitate an m s i «
rei, teneatur altera via duarum dictarum, illa quae videtur ' ^ " j ^ ,
U
babilior. D e unitate aeternitatis tanquam quant.tatis fúndanos « 4 » , es
et hoc sub ratione unius, non oportet hic aliter discutere, quam
prius de unitate magnitudinis.
" Cf. aupra n.24-25. „ , e y otW*
« Cf. D C K S Seo rus, Ordinatio I ÚM •n.177.. < V « « g j » ¿ % *****
lugares afirma que los atributos son distintos entre sí J Uunn»
a parte rei. , .„ . V T nAti ofi7).
« Cf. D U N S S C O T C S , Ordinatio II d.2 q.2 (ed. Vivé. XI 246 W¡
3 1
Cf. supra n,29-30.
Art.l. Realidad del fundamento 225
3) Tercer problema
3) "Tenia quaestio.
[17] 38. Ñoño potestatis et solutio.—De tertio scilicet potestatc.
Potestas máxime importar relationem ad poss.b.le et per coqueas
«lationem rationis- quia, sicut alibi probatum est, Deus ad n.hil aliud
* se potest refer 're'aliter; si ergo potestas ut potes^jomttur f u n d .
•nentum, quantum ad illud fundamentum non est ibi aequal.tas ex natura
rei. , ,
lo c- • , , r,nrP<:ras oro illo secundum quod iste respec-
S ,
tus H / U í m " "U '0 Td í
1 C U U r d e D e o
quia illud est absolutum quod
£ í ' S u- ^ f 0 r t e
si voluntas ut voluntas ponatur ibi
£ Principium omnium P ^ ^ ' ^ V ^ ¡ quaestione, sequitur n p r i m a
quoS n i T> P at
l U u d
ra
f
°
u n d a
r reales ibf ex natura reí; sed tamen
m e
q U
n t u m u
K > **
¡ N .non est fundamentum aequalitatw^undu^ l i ' r i secundum potestatem,
p ut absolute
. , e x t r i n s e c a N a m
c FíiuT
a c c l l t u r S
,
^undum voluntatem P absolute,
k í " " SPater
S C d Ut
e r " et i" non sunt aequales nisi.
i m u m $ e
(IlDlIlilul,,!,..
226 C.6. Realidad de la igualdad en Dios
11
guíente, en el .sentido en que Agustín quiere asignar la igualdad
0 — ^ agualdad
según tres fundamentos, el poder como poder o la causalidad ac-
tiva va incluido siempre en el fundamento de la igualdad ter-
cera, y, como tal poder es sólo relación de razón, el fundamento
que se' asigna como el tercer fundamento de la igualdad nunca
da
1
en TDios
-V*
de la naturaleza de la cosa.
1 1
* 3
Elementa V def.6 (II 3).
EUCLIDES, g 6 s ¡ ¡ ) 1• fjj¡
;
31
" Cf. D U N S S C O T U S , Ordinatio U d.l q.4 n.3ss (ed. Vives X I » <rT-
2
A R T I C U L O 11
Si hay distinción real entre los extremos
43. T R E S PUNTOS.—Respecto del segundo artículo principal
toco tres p u n t o s : a) Primero, los extremos de la igualdad en lo
divino son realmente distintos; b) segundo, dicha igualdad re-
quiere también distinción real de los extremos; c) tercero, no re-
quiere tal distinción de cualquier modo, por ejemplo, como con-
5
comitante, sino que la preexige * .
genus' concipitur sub intentione universaliori quam 'species", quod est
universale, et concipitur sicut differens specie ab hac intentione species
et ab hac quae est 'differentia', et non habet sub se per se inferiora, nisi
numero differentia, nam haec intentio generis in colore et illa in animal,
non differunt nisi numero solum. Fundatur ergo haec ¡ n t t n ü o q ^ e f l
^Pecies' in hac intentione quae est 'genus', et ratio huius possibil.tati >n
relatiombus raion e " ista: quia omne illud potest esse
S S U R A
'elationis rationis quod ipsa ratio potest comparare ad dha P ° ^ ™
:elatio J intelhgere et eam a .
n e m r a t
- u t illud in fundamento
e s t
tantum relatio rationis.
ARTICULUS II
S c
oc
/ \
U n aequahtatis n d v™« < extremorum illo-
cundo, ciuod insa etiam requint disimniuu»-'
TeVtl q u 0 d ¡psHon quol¡««umque requ.ru, pum concomuames,
s e d
praeexigit illam distinctionem.
de identitate; idem enim est sibi ipsi idem, pro eo quod i ^¡s-
requirit extremorum distinctionem. H o c autem probatur auctor i¡ias ua
tini VI De Trinitate cap.9, ubi vult quod in Filio est prima ^ p r ilte
f
Si autem aequalitas non requireret distinctionem extremorum, P p¡j¡ , r^ 0
1
esse aequalis sibi et, per consequens, cum Pater sit prior ^'^Jy-usti"
ma aequalitas esset in Patre; nunc autem pro tanto dictum t\ £[
sn
verum, quia non est ibi aequalitas, nisi inter personas d » " ' te** e[
a e q u a 1 1
non est ibi, nisi genito Filio. In ipso ergo est prima .- ' qu^ \ c
0
native, qua scilicet Pater est aequalis sibi, et prima aequali n' " u 0
48
p o r una razón fundada en la autoridad de J u a n , quien dice •
llamaba Dios a su Padre haciéndose igual a Dios. Este dicho su-
giere la siguiente demostración: Cristo decía verísimamente que
s u Padre es Dios. Luego se hacía, es decir, se declaraba igual a
Dios. Ahora bien, no se da comunicación perfecta de la naturaleza
si ésta no se comunica en toda su magnitud, y, por consiguiente,
no se da sin igualdad entre el comunicante y aquel al que se co-
munica. Que la comunicación o generación implicada en el hecho
de que llamara Dios a su Padre se preexige por la igualdad, se
prueba: Cual sería el orden entre dos en caso de que fuesen
realmente distintos, tal es el orden que se da entre ellos cuando
sólo se dintinguen por razón. Esta razón ha sido declarada ante-
i9
riormente repetidas v e c e s . Ahora bien, si la magnitud de la
esencia difiriese realmente de la esencia, ésta sería realmente an-
terior a la magnitud y, por consiguiente, su comunicación sería an-
terior a la comunicación de su magnitud. Luego, cualquiera que en
el caso fuera la distinción entre ellos, la comunicación de la esencia
sería acordemente anterior a la comunicación de su magnitud y,
por consiguiente, anterior a la igualdad, pues ésta sólo se da en el
otro extremo según la magnitud comunicada.
47. En segundo lugar, se arguye en favor de lo mismo: Como
fue declarado en la solución de la segunda cuestión " la plura-
lidad necesariamente finita de la misma especie necesariamente
preexige una pluralidad de otra especie que la determina. Ahora
,t3 lfí
\l fe ' ' M < <. 1 D.59.66.
Cf. mnmi. Qumll. q.2 n.5U.
r 6. Realidad de la igualdad en Dios
t U n C
i n
P
P
o
pluralitatem aequalitatum
r s i c
t i t u r
a c c i i a t 1
est v « a \ *' q U e
f P « ^ i P Í w í [ 2 2 ] ; contra: haec <*>
probata e Z r r P l u r a l ¡
* « . *ive « i sive rationis. M W * }
probata est, quahtercumque sit, scilicet quod necessario est plural»»»' 1
Cí. supra 11.45.
Art.2. Realidad de los ex/remos
231
entienda, pues en las relaciones reales no puede darse la misma
relación real, sino relaciones distintas en ambos extremos. Más,
ello es también verdad en las relaciones de razón. Pues, aunque las
relaciones de razón, comparadas a las relaciones reales, sean de
entidad disminuida, tienen, sin embargo, en su propia entidad,
la oposición y la distinción correspondientes a ella. Ello aparece
claro en este ejemplo muy adecuado. En Dios, la relación de
causa es sólo de razón y, sin embargo, tiene a su modo tanta
oposición o incomposibilidad respecto de lo causado como la pa-
ternidad respecto del Hijo. N o hay, pues, petición de la conclusión
en la premisa menor; en ésta no se asume que la pluralidad es
real; se dice generalmente que hay distinción de igualdad entre
lo relativo y su correlativo, y ello es verdad, sea la relación real o
de razón; y la pluralidad es necesariamente finita y de la misma
especie. Por lo tanto, sigúese la conclusión, es decir, que dicha
pluralidad necesariamente preexige una distinción de otra especie
que la determina; y no se da distinción de otra especie, ni real
ni de razón, fuera de la pluralidad de las propiedades personales.
non solum in relationibus realibus non potest esse eadem relatio realis in
"troque extremo, sed alia et alia; imo hoc verum est in relationibus secun-
dum rationem, quamvis enim relationes rationis smt diminutae emítaos re-
*ectu relationum realium, tamen in sua entitate habent ^uonern^
a t e t 0 S S
distinctionem correspondentem suae entitati; ut P /"^f"^ •"
conveniente relatio enim causae, ut dicitur 10 Deo, ™ £ £
« tamen ipsa causa suo modo opposiuonem et ^compo«^ihtjtem tan-
* n habet ad causatum, sicut paternitas ad Fiüum; " * ¿ ¡ ¡ ¿ * * " ^
dusio in minore, accipiendo in minore quod ista sit plumhws
*ntum accipitur generaliter, quod sit distinctio a quahtans n revivo
« suo correlativo, quod verum est sive relatio si t rea
* plurahtas necesario finirá et eiusdem ^ ' ^ ^ " S
<*od necessano praeex at aliquam lg JTSS £
<l«am determinetur, et non invenitur calis alternas rationis, nec
fati
o n i s , nisi pluraiitas proprietatum personahum
m 52. cJlaHunsJJ* istud, ^ 3 * , ^
^nstratmne 'propter quid'
dlv
^ T á ^ ^ ^ ^ ^ ^
i n
' n i s per relationes originis, sicut d.ctum es . _ d r s o n ¡ s
g s t i o n i s , q d per proprietates
U O ^^™$?Z«*. & me-
a
^ bent,bus illas proprietates personales ¡ " P " ' S ¡ b e n t e talem
m
° " a m perfectam, propter quid' condud.tur de persona
4 2
Cf. mina, Quotll. q.l n.43-49.
G.6. Realidad de la igualdad en Dios
V
luntad perfecta se concluye que a la persona que la tiene °"
conviene espirar, exactamente como se concluiría si la menT ^
difiriese del decir y la voluntad del espirar. Haciendo la aplicad
al caso, si comparamos las relaciones personales a las comunes \
proceso es similar. Pues si 'el tener esta naturaleza idéntica por ce
neración y ser idéntico', o 'tener la misma magnitud por la gene-
ración y ser iguales', difiriesen realmente, como por el hecho de
que A produce B perfectamente en magnitud perfecta se demostra-
ría la igualdad de A y B, así donde hay una diferencia de razón
siempre permanecerá el mismo orden de conceptos en cuanto a la
cognoscibilidad y, por consiguiente, el mismo orden de cognos-
cibilidad.
53. OBJECIONES CONTRA L A C O N C L U S I Ó N Y C O N T R A L A PRUE-
S MAa S m m a t h c n l 1 q 2 8 a A rtd 4 (I 1 5 5 ) i q 4 2
4 (I 2i™ ' " ' *'
S 4
Cf. supra n.43.
Art.2. Realidad de los extremos 233
"ic non possit esse pluralitas rei sed tantum rationis, oportet quod mag-
mtudo bis accipiatur secundum intellectum, ad hoc quod fundet aequali-
tatem semel scilicet ut in hac persona, et semel ut in illa; ergo non
)
e
« distinctio fundamenti, quae requiritur, nisi tantum per iteratam accep-
nonem intellectus, et ita rationis tantum.
. 55. Obicitur secundo.—Praeterea, forma eiusdem rationis non di-
st|
nguitur nisi per distinctionem materiae, ex XII Metaphysicae; aequalitas
e s t
forma tantum et eiusdem rationis, ut acceptum est in arguendo, et
n
° n est ibi materia aliqua; ergo est ibi alia aequalitas; non ergo est hic
solum non distinctio fundamenti, secundum primum argumentum, sed
n e
c distinctio relationum oppositarum secundum istud argumentum.
56. Obicitur tertio.—Praeterea, tertio, probatur quod nec est distinctio
j*tremorum, inquantum sunt extrema, quae tamen requiritur; nam extre-
13
l* non sunt extrema, nisi inquantum terminant relationem; non autem
err
t ninant, nisi inquantum habent fundamentum aequalitatis; et inquan-
U m ha
b e n t illud, non distinguuntur.
57
- Obicitur quarto et ultimo.—Quarto et ultimo: Quod convenit
e r s o n i
f s divinis secundum substantiam, non distinguitur in eis; nunc
utem secundum Augustinum V De Trinitate 6 : "Quaerimus secundum
u
J « Patri sit aequalis Filius, non autem secundum hoc quod ad Patrem
t l , u r
filius; restat ergo ut secundum illud quod ad se dicitur sit aequa-
2 AMBVOT., Meta,,},. XII Q,B (107 lu32-3<¡).
a j Cf. wpra n.47-4ü.
Cf
4 , - «upra n.54.
AÜCÜST., De Trin, V v.6 n.71 P L 43,815.
234 C.6. Realidad de la igualdad en Dios
°*°do q u , i! ^ ' ^ q U a n t a t m
b i l e potentia propinqua, sub eo se< n e c c o m m e n s u r a
a c
Priori-° 'bi aequalitatem; non est ergo argumentum aliquo modo
n o n e s t
r* realis commensuratio, ergo non est realis aequalitas.
1261 6 1 J j .
6
respondo a la primera objeción contra la conclusión " ¡ Si hub'
dos magnitudes y ninguna de ellas excediera a la otra, tendrá
unidad — a u n q u e disminuida y secundum- quid— más allá d e ?
razón de cantidad que funda la igualdad. Ahora bien, cuando ha
la misma magnitud numérica en dos supósitos, se da unidad simp?
con distinción de extremos. Luego se da distinción simple de ex-
tremos y unidad simple de forma según la cual son relacionados
y, por lo tanto, se da lo que se requiere para la relación común más
verdaderamente que si sólo hubiese en los extremos unidad de
forma secundum quid; pues la relación común, al igual que las
otras relaciones, requiere distinción de extremos; posee, sin em-
bargo, la característica especial de que requiere unidad de fun-
damento. Luego hay que negar la proposición 'la igualdad sólo
es real según muchas magnitudes'; la igualdad que es según mu-
chas magnitudes es real secundum quid, por ser según unidad de
magnitud secundum quid. Luego, donde hay una magnitud simple-
mente, no es necesario, por la igualdad simple y real, que la uni-
dad en cuanto fundamento sea tomada dos veces. La consideración
repetida nada añadiría al fundamento, más bien lo substraería
totalmente. Basta solamente que sea realmente una en extremos
realmente distintos.
63
64. A la segunda.—Respuesta a la segunda objeción contra
la conclusión. Respecto de su proposición mayor -r-una forma de
la misma especie sólo se distingue por distinción de materia—,
M
s c dijo ya cn la cuestión segunda , al exponer la intención del
65
Filósofo , que cn el caso la materia no se toma por materia
receptiva de la forma, sino por cualquiera entidad preexigida por
la forma y cuya pluralidad determina la pluralidad de la forma.
La igualdad tiene materia cn este sentido, pues la pluralidad de
la igualdad necesariamente preexige pluralidad de otra especie,
que la determina a cierta pluralidad; ello aparece claro de la
cc
tercera conclusión de este artículo , que dice: La igualdad preexi-
ge relaciones de origen.
65. A la tercera.—Respuesta a la tercera objeción contra la
6
conclusión '. En la proposición 'el extremo en cuanto extremo
termina', la reduplicación puede entenderse de modos diversos.
0 se reduplica lo relativo, que se dice opuesto o correlativo, o se
reduplica la razón formal última por la que lo relativo o correla-
tivo es última y formalmente, o se reduplica no la razón última,
sino la fundamental o cuasi previa. La mayor, es decir, que es
necesario que el extremo en cuanto extremo se distinga realmente
del otro extremo, es verdadera de los modos primero y segundo;
es falsa del modo tercero. La menor sólo es verdadera del tercer
modo. De donde se sigue que, cuando en la prueba se acepta la
proposición 'el extremo en cuanto extremo termina', el 'en cuan-
to' tiene tanta reduplicación cuanta se indica en el tercer modo,
pues termina en cuanto tiene el fundamento en sí.
66. A la cuarta.—Respuesta a la cuarta objeción contra la
uva formae, sed pro quocumque quod praeexigitur ipsi formae, secundum
cuius pluralitatem determinatur ipsa pluralitas in ipsa forma; et hoc
modo aequalitas habet materiam, quia pluralitas aequalitatis necessario
praeexigit pluralitatem alterius rationis, secundum quam necessario de-
terminatur ad certam pluralitatem; ut patet in tertia conclusione istius
articuli, quae esr quod aequalitas praeexigit relationes originis.
127] 65. Ad tertiam rationem.—Ad tertium: Cum dicitur 'extre-
m u r n
"nquantum extremum terminat', potest diversimode intelligi ista
re
dupl¡catio: vel quia reduplicatur relativum, quod dicitur oppositum vel
correlativum; vel reduplicatur ratio formalis ultima, qua scilicet ultímate
jormaliter est relativum vel correlativum; vel quod reduplicatur ratio
r
°rmali non ultima, sed fundamentalis, quasi praevia. Primo modo et
s
se
cundo, maior est vera, quod scilicet extremum inquantum extremum
°portet realiter distinguí ab extremo; tertio modo falsa est, et solum
V'o modo minor est vera. Unde probatio quae accipit quod extremum,
'"quantum est extremum, terminat, adhuc ibi ly 'inquantum', habet
tantam reduplicationem quantam prius, et solummodo in terrio sensu pro-
batur, ¡ p e r¡ inquantum habet in se fundamentum.
n o c q u o c t e r m n a t
r,s
conclusión . La preposición ' s e g ú n en relación al predicado * r
tiones reales, quibus fit distinctio; idem autem ad se non refertur, nec
relado refertur ad aliam relationem per aliquam relationem aliam; cum
n
enim dicitur quod paternitas opponitur relative filiationi, oppositio n°
est relatio media inter filiationem et paternitatem, quia isto modo rea-
tío multiplicaretur in infinitum; et ideo aequalitas utrumque imponer,
scilicet et personarum distinctionem et essentiae unitatem, quia ex hoc SUA
aequales, quia sunt eiusdem sive unius magnitudinis; includit ergo aeq
litas in suo intellectu et relationes distinguenr.es et essentiae unitatem.
OI)
70. Contra istud: Si enim intelligatur per se includere, et n
tantum quasi materialiter sive praeexigendo, hoc videtur falsum-
u C
Primo, quia essentia et relatio non faciunt conceptum per se ^ . a
1
[30] 72, Dico, ergo, quod aequalitas íundamentaliter í m P " ' ^ vd
s c
nam, praeexigitive autem relationes personales; sed nec per ¡ns lter
ARTICULO III
Si la igualdad se da en los extremos según fundamento,
de la naturaleza de la cosa
7 4 . Respuesta afirmativa.—Respecto del tercer artículo, afir-
mo : Esta relación de igualdad existe en los extremos según fun-
ARTICULUS 111
S i
aequalítus ov natura reí insil e x i m á i s secundum l'utuliuneitluin
t.Mj 7 4 , Afíinitatur.—De tertio articulo, dico quod ista relatio, quae
n e s
t extremis ¡stis, ¡nest secundum fundamentum quod est in cis ex
242 C.6. Realidad de la igualdad en Dios
a e < J u a i e m s e
¡He , faciens D e o : "Sed non ipse se faciebat aequalem, sed
e n
t a n £ u e r a t aequalem, si ipse se faceret aequalem Deo, caderet in
Pinam '. Augustinus vult dicere: non se fecit aequalem D e o rapiendo
Usur
rj eo P a n d o aequalitatem, sed faciebat, id est, asserebat se aequalem
.. > propter hoc quod dixit se natum ex Deo. Unde dicit ibidem:
qUj f I s t U s aequalis Patri natus est; unde sic illum commendat Apostolus,
C U m
Pj e o 'n forma Dei esset, non rapinam arbitratus est se esse aequalem
t e m 'J^uid est non rapinam arbitratus, nisi quod non usurpavit aequalita-
S e d e r a t i n i n q u a n a t U S eSt U n d e r a e r n i s l t a n t c : e c c e
¡nqu U> •'lnte * P unt
»
¡tiae i ^** iudaei quod non intelligunt ariani, qui Dei Filium
m a t r
Filio ^ * dicunt; nec iudaei ¡ntellexerunt Patrem esse aequalem
s e d ta
qu¿ ! n t u m ¡ntellexerunt in verbis, quia ralis commendaretur Filius,
Q u a l i s esset Patri".
:: y 2,6.
A u g u ü . /„ T ( ¡ o h E v tract„tus XVII n.16: PL 35,1535.
244 (•;/>. Realidad dc la igualdad cn Dios
esta conclusión es ésta: Si, como dicen los arríanos, hubiese mag.
nitud distinta en el Padre y en el Hijo, el Hijo sería menor que
el Padre con inferioridad que sería relación real, no sólo de ra
zón, pues las relaciones fundadas del primer modo sobre la can
tidad, no en cuanto es una, son reales. Por lo tanto, a fortiori o
a pari, si se comunica la misma magnitud, la igualdad será real.
80. La segunda razón confirma, p o r así decirlo, la anterior:
N o parece probable que el opuesto imperfecto exista en los entes
de la naturaleza de la cosa y el opuesto perfecto no pueda existir
en ellos de la misma manera. La igualdad es el opuesto perfecto,
82
y la desigualdad el opuesto imperfecto, según Agustín , quien dice
al discípulo: "Con razón antepones la igualdad a la desigualdad,
y, según estimo, no hay nadie dotado de sentido humano que no
lo vea." Ahora bien, en los entes hay perfecta desigualdad, pues
la superioridad y la inferioridad es de la naturaleza de la cosa,
es real. Luego parece irracional que no haya en ellos igualdad per
fecta real de la naturaleza de la cosa. Pero sólo es perfecta en las
personas divinas, pues en ningún otro ser hay magnitud perfecta.
Luego, etc.
A D ARGUMENTA PRINCIPALIA
[ 3 4 ] 83- Ad primum argumentum principale:
m artlC
Patet ex prima sententia quae ponitur de magnitudine in P " ° ^ (
e t S|C
lo, quia non est illa magnitudo molis sed perfectionís; .
magnus secundum Augustinum, non sine quacumque magnitudine, «P»
esset contradictio, nec per consequens sine quantitate quacumque.
est magnus uno modo sine quantitate, alio modo non.
84. Ad secundum argumentum: ^
Patet quod magnitudo non numeratur, respondendo ad primam
tíonem contra dicta in secundo articulo. . qliae
que puede causar todos los posibles sin ninguna causa concurrente
o previa.
La omnipotencia, incluso inmediata, de Dios es en sí demostra
ble propter quid. Si Dios tuviera voluntad infinita y entendimiento
infinito realmente distintos, se concluiría que es omnipotente. Lue
g o debe inferirse la misma conclusión, aunque su entendimiento
y voluntad no sean realmente distintos. Además, la proposición
'Dios es omnipotente' no es una verdad inmediata. La omnipoten
cia es ad extra, supone lo nocional. Lo nocional no conviene a
Dios inmediatamente, pues el 'decir' le conviene por la memoria
fecunda. Luego la proposición Dios es omnipotente' es una ver
dad demostrable.
La omnipotencia inmediata de Dios puede demostrarse propter
quid por cl viador carente del conocimiento que repugna al estado
de vía, cual fue el conocimiento de Pablo en su éxtasis. El viador
puede tener un concepto que incluye virtualmente tal verdad, pues,
como se dijo, no es una verdad inmediata. Además, el viador,
fuera del estado de éxtasis y del conocimiento beatífico, puede
tener un concepto distinto de Dios, aunque no por sus fuerzas na
turales. Por tal concepto puede demostrarse la omnipotencia, con
o sin intervención de otra causa, como por el concepto distinto de
un objeto cualquiera se demuestran sus propiedades.
El viador, por sus fuerzas naturales, no puede demostrar propter
quid que Dios es omnipotente con omnipotencia inmediata. Tal
conclusión sólo puede obtenerse mediante una proposición cono
cida por sus términos, especialmente por el sujeto. Pero no pode
mos tener un concepto distinto de Dios en el estado natural de
vía. Sólo concebimos a Dios mediante conceptos causados en nos
otros por el entendimiento agente y los fantasmas, que sólo con
fusamente representan a Dios. Además, el metafísico sólo conoce
algo propio de Dios a posteriori, por alguna proposición particu
r
lar que afirma la conveniencia de un predicado al ente creado. P°
ejemplo: algo es causado, luego hay alguna causa no causada.
N o es demostrable a posteriori que Dios es omnipotente con
omnipotencia inmediata. Los filósofos no han podido demostrarlo.
Además, el orden de causalidad no infiere que la causa superior
puede causar el efecto sin la inferior. Por ejemplo, que el al**
0
puede informar la materia sin otra forma previa. Sin embarí -
1
aunque esta conclusión no es demostrable, tampoco es demos" ;
1 1 0 8
ble su contraria, como pretenden los filósofos; sus W f U » *
son ineficaces.
1
Es demostrable a posterior/ que Dios es omnipotente niecii* * °
inmediatamente, es decir, que puede producir todos los causad
C.l. Demostrabilidad de 1*
a e l a
omnipotencia 2 4 9
Q U A E S T I O VII
Utrum Deum esse omnipotentem possit naturali ratione
et necessaria demonstran
[1J 1. Quaestio et argumenta pro et contra-Viso de bis quae con-
vemunt D e o per comparationem ad i n » , ^ s p c o a t o h «™ -
Portant respectum personae ad person m, « « r e s p e c t u r n
u a n t u
2- D e respectu ad extra, q ™ S e c u n d o , in speciali. Prima
quaesita: Primo, de illo extremo in genei _ n a t u r a l ¡ M
d o
^ li a personam in speciali.
q u a m D e i Filias in divinis
¡ v e
non potuit, ubi est omnipotentia Dei Patris?" Vult ergo arguere: i e X
e
non potuit gignere Filium sibi aequalem, non fuit omnipotens; • | tf
ARTICULO I
Distinciones necesarias
La p r i m e r a d i s t i n c i ó n la c o n o c e m o s de los Analíticos
7.
tenores . Es la d i s t i n c i ó n d e la d e m o s t r a c i ó n e n propter í° "
10
J J
u
por la causa, y e n quia, o p o r el e f e c t o . *o
Esta d i s t i n c i ó n se p r u e b a p o r r a z ó n : T o d a proposición n
sariamente verdadera q u e n o es e v i d e n t e de sus términos t**
t i e n e c o n e x i ó n necesaria c o n otra p r o p o s i c i ó n necesaria^en?
e v i d e n t e d e sus t é r m i n o s , p u e d e d e m o s t r a r s e p o r esta proposición
verdadera y e v i d e n t e . A h o r a b i e n , a l g u n a proposición verdadera
y necesaria q u e n o es e v i d e n t e d e sus t é r m i n o s tiene conexión
necesaria c o n otra p r o p o s i c i ó n v e r d a d e r a aceptada por la cau
sa, y alguna p r o p o s i c i ó n t i e n e c o n e x i ó n necesaria con otra pro-
p o s i c i ó n verdadera aceptada p o r el e f e c t o — p u e s no sólo no
p u e d e n darse verdades respecto d e las causas s i n algunas verdades
respecto d e l o s efectos, p e r o t a m p o c o p u e d e n darse verdades res
p e c t o d e los e f e c t o s s i n a l g u n a s v e r d a d e s respecto de las causas—.
L u e g o , a l g u n a p r o p o s i c i ó n verdadera p u e d e ser demostrada por
otra p r o p o s i c i ó n verdadera y e v i d e n t e basada e n la causa —y, en
tal caso, es d e m o s t r a c i ó n propter quid— o p u e d e ser demostrada
p o r otra p r o p o s i c i ó n verdadera basada e n el efecto — y , en tal
caso, es d e m o s t r a c i ó n quia.
D e e l l o se s i g u e , parece, e s t e c o r o l a r i o ; es decir, que los prin-
ARTICULUS I
De dislinctionibus praemitlendis
2. SENTIDOS DE OMNIPOTENCIA
2. DE DISTINCTIONE DE OMNIPOTENTIA
riú habetur quod ipsa est respectu alterius in essentia causabilis, quia
n
! cau sa
Pectu / .htas nisi respectu diversi simpliciter; ergo est potentia re-
pü:;!i
üpponir 'h¡lis, non gencraliter ut opponitur impossibili, nec etiam ut
U r ne
cessar¡o omni modo a se prout convertitur cum producibili,
MUflOr., Mi-u,,,!,, [, , i (9H0W28); Anal past, II r.lí) (100*3-12).
t
? 5 4 C.l. Demostrabilidad dc la omnipotencia
A R T I C U L O 11
Solución de la cuestión
sed respectu possíbilis prout possibüe i d e m est quod causabile, quia ter
m i n u s potentiae causativae.
Includit etiam omnipotentia q u a m d a m universalitatem, non quidem
ipsius potentiae in se ( n o n e n i m o m n i p o t e n t i a est quaecumque potentia
formaiiter, quia n o n est potentia aliqua creaturae), sed ista universalitas
est ipsius potentiae n o n simpliciter sed respectu huius causabilis quod
est possibile sive creabile; ut sit s e n s u s : O m n i p o t e n t i a est ipsa potentia
:
activa respectu cuiuscumque creabilis. Et h o c potest intelligi dupüciter
U n o m o d o , quod sit cuiuscumque creabilis i m m e d i a t e vel medíate; alio
m o d o , quod sit cuiuscumque creabilis et immediate, saltem immediatione
causae, h o c est, nulla alia causa activa mediante.
A R T I C U L U S II
Quaeslionis solii'io
15
13. Prueba.—Prueba de la primera conclusión : En general,
es verdad en sí demostrable propter quid, por otra verdad anterior,
1B
la que de sus términos puede ser demostrada de este modo . Tal
es esta verdad: 'Dios es omnipotente', en ambos sentidos de la
omnipotencia. Luego es demostrable propter quid.
omnipotentiam, est verum demonstrabile in se demonstratione 'propter
quid'.
Secunda conclusio: istud verum est demonstrabile viatori stante
simpliciter statu viae.
Tertia conclusio: istud verum non potest demonstrari viatori ex notis
sibi naturaliter et de lege communi.
11. De demonstratione quia', sunt duae conclusiones:
Prima est ista: 'Deum esse omnipotentem omnipotentia respiciente
ímmediate quodeumque possibile', licet sit verum, non tamen est a nobis
demonstrabile demonstratione 'quia.
Secunda conclusio: Deum esse omnipotentem omnipotentia immediate
v
el mediate quodeumque possibile respiciente', potest demonstrari a
viatore demonstratione 'quia'.
12. Sic ergo sunt quinqué conclusiones, ex quibus integratur solutio
quaestionis.
1. DE PRIMA CONCLUSIONE
J ^ \ Vrobatur.—Prima
e conclusio probatur sic: Ulud est verum
^monstrabile in se 'propter quid' per aliud verum prius, generaliter, quod
, ferminis suis habet quod sic posset demonstrari; tale est istud verum:
115
est omnipotens', utroque modo; ergo etc.
,! Cf. DUNS SCOTUS, Ordinatio I d.2 n.119 (II 194); «.42 (VI 341-349).
„, k • ««»»« n.10.
OUNS S C O T U S , ORDINATIO I (1.2 n.15-24 (II 131-137).
256 CJ. Demostrabilidad de la omnipotencia
14. Maior patet: Quia tale verum est in se quale est ex ratione
terminorum; unde illud est in se verum notum per se quod ex rationibus
terminorum est per se notum. Ex hoc sequitur quod tale verum in
intellectu concipientc sic términos sit per se notum.
15. Minor probatur: Quia verum illud quod ex terminis suis est
necessarium et mediatum, ex terminis etiam habet quod in se sit démeos-
trabile 'propter quid'; tale verum est istud: 'Deus est omnipotens>
utroque modo intelligendo omnipotentiam. Probatio: patet enim quod sit
verum et necessarium. Nec hoc hic probatur, quia de hoc non
quaestio, sed tantummodo de modo quo illud verum possit ostendi si
innotescere. .. • e r
[6J 17. Hoc idem, scilicet quod illud verum sit mediatum, \
Art.2. Solución de la cues fian 257
1)1110
í ' } nocional conviene más inmediatamente a la esencia
0
<* que dice relación </¿ ex/fd. Ahora bien, lo nocional no con-
\ i la esencia divina tan inmediatamente como algo esencial
SiCtt 18
\\o se probó en la solución de la misma cuestión — ; pues
j * decir' le conviene por un medio, por la memoria perfecta.
^ eo a fortiori la omnipotencia, que dice relación ad extra, no le
onviene a Dios ni a ninguna persona con inmediatez absoluta.
18 La primera de estas dos pruebas podría llevar aneja
cierta declaración, es decir, la declaración de qué potencia es for-
malmente omnipotencia o, hablando más propiamente, cuál es el
fundamento inmediato de la omnipotencia, el entendimiento o
la voluntad. Pero tal declaración no es simplemente necesaria
oara la cuestión; de cualquiera de los dos miembros, entendimien-
to o voluntad, se obtiene igualmente la conclusión intentada.
2. SEGUNDA CONCLUSIÓN
19
19. Exposición y prueba.—La segunda conclusión debe
entenderse en el sentido de que el viador que no posee nada que
repugne al estado de vía —ni simplemente ni temporalmente,
secundo sic: Quia omne verum necessarium vel est medíatum vel
immediatum; illud autem non est immediatum; ergo etc. Probatio mi-
noris: Quia notionale immediatius videtur convenire essentiae quam illud
quod dicit respectum ad extra, ut habetur ex solutione primae quaestionis;
nunc autem notionale non ita immediate convenit essentiae divinae sicut
aliquod essentiale, sicut probatur in solutione eiusdem quaestionis, quia
'dicere' convenit per hoc médium quod est perfecta memoria; ergo multo
magis omnipotentia, quae dicit respectum ad extra, non convenit Deo sive
cuicumque personae divinae omnino immediate.
18. Prima probatio istarum duarum posset habere quamdam declara-
tionem annexam, quae scilicet potentia sit formaliter omnipotentia vel,
ma
g i s proprie loquendo, immediatum fundamentum respectu omnipoten-
t e , an scilicet intellectus in D e o an voluntas; sed huiusmodi explanado
n
°n est ad propositum simpliciter necessaria, quia ex utroque membro
ae
que habetur intentum.
2. D E SECUNDA CONCLUSIONE
15
- ibid., n.43.
Cf *"/>r« n.10.
258 C.7. Deninstrahiiidad de la omnipotencia
isram noritiam per médium 'propter quid': 'Deus est omnipotens', intel
ligendo de utraque omnipotentia.
Haec conclusio probatur sic: In quocumque intellectu potest haberi
conceptus simplex virtualiter includens veritatem immediatam, et ultenus
mediatam, in illo intellectu haberi potest notitia 'propter quid' veritatis
mediatae; sed stante simpliciter statu viae, citra scilicet omnem notitiam
permanentem vel transeuntem quae scilicet repugnat statui viae, potest
haberi talis conceptus simplex virtualiter includens istam: 'Deus est om
nipotens', et etiam virtualiter includens suam immediatam praecedentem,
ergo etc. _ mole*
2 0 . Minor ista, quantum ad hoc quod aliquis conceptus """P^
virtualiter includit istam, mediante aliqua alia immediata, patet ex ^
quod in probatione primae conclusionis ostentum est, istam esse i
diatam. viatori*
Sed resrat hic probandum quod talis conceptus in intellectu ^
possit haberi stante simpliciter statu viae, hoc est, citra cognitione ^
tantum beatificam sed etiam raptus. Hoc autem probatur, primo,
pío; secundo, ratione. o horn
nocimiento intuitivo.
26 7
23. La m e n o r aparece también clara de lo dicho allí*
pues sólo el conocimiento intuitivo de la esencia divina pone al
hombre fuera del estado de vía: simplemente si lo posee simple-
mente ; temporalmente si lo posee temporalmente. Ello fue pro-
28
bado con un ejemplo .
Se prueba también por esta razón: De cualquier objeto de
ciencia puede tenerse conocimiento abstractivo simplemente dis-
tintísimo, independientemente del conocimiento intuitivo. Ahora
bien, Dios es per se objeto de una ciencia. Luego puede darse tal
conocimiento distintísimo de El, independientemente del cono-
cimiento intuitivo, y, por consiguiente, tenemos la conclusión
22. Huius syllogismi maior apparet exemplo iam pósito et cum hoc
ex quadam distinctione inter intellectionem abstractivam et intuitivam,
quae posita est quaestione sexta articulo primo. Et breviter hic repetitur:
Quia, etsi cognitio abstractiva possit esse non exsistentis aeque sicut et
exsistentis, tamen intuitiva non est nisi exsistentis ut exsistens est; cognitio
autem hominis abstractiva et definitiva potest esse non exsistentis et exsis-
tentis. Patet ex dictis ibi, et patet ex se, quia ita habetur si res non exsistat,
sicut si exsistat; ergo illa cognitio definitiva est citra cognitionem intuiti-
vam obiecti definiti universalis.
23. Minor etiam patet ex dictis ibidem, quia sola cognitio intuitiva
divinae essentiae est illa quae ponit hominem extra statum viae; si
simpliciter, simpliciter, si ad tempus, ad tempus; quod probatum est
exemplo.
Probatur etiam ratione sic: De quocumque obiecto scientiae p0«*
haberi cognitio simpliciter distinctissima abstractiva obiecti citra intuitrv .
Deus autem est per se obiectum alicuius scientiae; ergo de ips° P°
haberi talis notitia distinctissima citra intuitivam, et, per consequ
Cf. aupra n . 2 l .
-'' Cf. aupra, Quoill. q.6 n.18-]!).
-•' Cf. ibid.
-° Cf. sitara q . 2 1 .
1 7
Cf. aupra, Quodl. q.6 n.2Ü.
M
Cf. aupra u.2ü.
Art.2. Solución de la cuestión 261
30
Ello se prueba por la intención del Filósofo : " La demostra-
ción como la definición científica, es de lo necesario, y no su-
cede que la ciencia sea a veces ciencia y la ignorancia a veces
ignorancia; así ni la demostración ni la definición" —súplase,
e sa veces demostración o definición y a veces no—. De ello con-
31
cluye : "De los singulares corruptibles no hay ciencia ni de-
finición. Pues los seres corruptibles son oscuros a los que los
conocieron cuando han desaparecido del sentido; y aunque se
hayan salvado sus conceptos en el alma, no habrá demostración ni
definición de ellos". La razón del Filósofo la entiendo de esta
manera: Si hubiera definición o demostración de lo contingente o
de lo corruptible como tal, como lo contingente puede existir a
veces y a veces no —aunque permanece su noción en el alma—, se
seguiría que a veces habría ciencia de él y a veces ignorancia, a ve-
ces habría demostración de él y a veces no—, lo que es imposible.
propositum; quia illa non poneret aliquem extra statum viae, et tamen
virtualiter et evidenter est includens omnes veritates necessarias de Deo.
24. Probatio maioris: omnis scientia est de re non praecise ut exsistens
est; quod intelligo sic: quod ipsa exsistentia, etsi sit ratio intellecta in
obiecto vel citra obiectum, tamen non necessario requiritur ut actualiter
conveniens obiecto, inquantum obiectum est scibile.
[9] Istud probatur ex intentione Philosophi VII Metaphysicae cap.13:
Demonstrado, inquit, est necessariorum, et definitio scientifica, et
non contingit, sicut nec scientiam quandoque scientiam, quandoque
ignorantiam esse, ita nec demonstrationem, nec definitionem", supplc
quandoque contingit esse talem, quandoque non esse talem. Ex hoc con-
c uait: Palam autem ipsorum, scilicet singularium corruptibilium, ñeque
scientia ñeque definitio. Ñeque enim sunt manifesta corrupta scientiam
'abentibus, cum a sensu abscesserint, et salvatis in anima rationibus
1 n n C r t
Ph l" ' ° ' determinatio ñeque definitio". Intelligo sic rationem
losophi: quod si de contingenti sive de corruptibili ut tale esset
n i t , v e
n o' ° l demonstratio, cum illud tale possit quandoque esse quandoque
3 t a m e n rat
tia"] Tí" i o n e in anima, sequitur quod esset quandoque scíen-
uin ^ obiecto, quandoque ignorantia et quandoque demonstratio et
quandoque non, quod est Ímpossibile.
" A
"'M<)T., Mctuph. Vil c.15 (1010a-10).
262 C.7. Demostrabilidad de lo omnipotencia
1,2
25. Por lo tanto, de lo d i c h o obtengo esta propo ¡ - s
t n
27. Minor patet: Quia distinctissimus conceptus subieeti p uí e t
;
quod est Deus, potest haberi citra cognitionem intuitivam et ule ^¡ectt> .
et virtualiter et evidenter continet omnes veritates necessarias de S . ^ J i
r ata
contingentes autem non potest ineludere, quia illae non sunr . * ^f¡ci<-*n- jiU
3. TERCERA CONCLUSIÓN
3. DE TERTIA CONCLUSIONE
est possibile, ergo aliquod ens est necessarium. Omnes istae conseq . ¡ ¡ D s
4. CUARTA CONCLUSIÓN
4. DE QUARTA CONCLUSIONE
sos en contra. Estas proposiciones: 'el ente es verdadero', 'el ente es bueno'
son verdaderas y necesarias, y sus extremos contienen conceptos simplemcnh' simpleme
simples,
vimnloc pues
m i n e ni
ni "'ente' r.1 'verdadero'
m t . . ' ni ' • • « m I a J m a y 'bueno'
1
'K > contienen
.tJ conceptos que p U(
demostrables por una primera propiedad del ente, es decir, por "uno", como por
medio propter quid. La premisa menor se niega, pues es simplemente falsa; la
esencia divina y toda propiedad positiva de Dios contiene un concepto que
puede resolverse en otro concepto anterior, es decir, en el concepto de 'ente',
aunque tal propiedad sea sumamente simple con simplicidad opuesta a la com-
posición y a la composibilidad.
A la tercera objeción se responde: Como hay orden en las demostraciones
propter quid, hay también orden en la demostración quia. Por eso, aunque el
físico pueda demostrar de Dios con demostración quia, el metafísico demuestra
de El con demostración quia más perfecta.
Hay también respuestas a estas objeciones en el principio de la adición a
este Quodlibeto puesta al fin."
Hela aquí: "Para la solución de estas objeciones el Doctor remite a ota
parte. Sin embargo, a la primera puede responderse negando la consecuencia.
Pues, aunque el entendimiento del viador pueda conocer por sus fuerzas na-
tuales que allí [en Dios] hay una voluntad perfectísima, lo conoce por un
concepto imperfecto. No hay inconveniente en conocer por un concepto ímpe'"
fecto que algo es perfectísimo, como por un concepto finito se conoce que ag
es infinito. Por eso no se sigue que el viador, por tal concepto de la ^ . 7 °
que tiene de ley común, pueda conocer propter quid, como por medio evi e
que en Dios hay omnipotencia.
A la segunda objeción hay que responder que, sea lo que sea de la **¡JJ
n
hay que negar, parece, la menor. Aunque Dios sea un ser perfectísimo, _ n(
cesario que toda proposición (que afirma alguna pasión de Dios) sea
propiamente; y, aunque fuera per se, no por ello sería conocida por • ^
A la tercera hay que responder que el conocimiento de Dios ^ ^ g f t
e I
co excede al conocimiento de Dios del filósofo [o naturalista], ya e x c ~ por e n t e >
ü í
intensivamente como extensivamente. Por eso, cuando iiltenonne sec " c a n
quia non conceditur Deum posse causare relationem nisi prius, vel dura-
tione vel natura, causando fundamentum, et ita non potest in quemeumque
e
ffectum immediate, sic quod nullo effectu quasi medio prius natura
causato.
42. Est ergo diff ¡cultas de immediatione ut excludit solummodo
causam efficientem mediam et intelligendo effectivam generaliter, sive illa
c a u s a
media in causando attingat effectum principalem, sive tantum
a
"quem effectum praevium vel disponentem ad illum.
2) De positione pbilosophorum
, J « J 43. Secundum, scilicet de positione philosophorum. Circa hoc
v
sophi identur sentiré non solum quod non sit demonstrabile D e u m
" Cf. tupra n.39.
270 C.l. Demostrabilidad <U tu omnipotencia
illud: "Igitur possibile; cum enim entia non habent actiones proprias,
non habebunt essentias proprias", manifestum est quod apud Philosophum
inconveniens est Deum posse essentias omnium aliorum destruere, cum
secundum ipsum aliqua alia a D e o sint formaiiter necessaria.
46. Confirmatur: Quia si praeter ordinem causarum in universo
possit quemcumque effectum causare, ergo ordo causalitatis in causis non
esset simpliciter necessarius; ergo nec essentialis, quod est inconveniens
a
pud philosophos.
47. Secundo, specialiter videtur hoc ostendi de motu: Quia, secun-
dum Philosophum VIII Physicorum, potentia infinita non potest immedia-
te moveré corpus in tempore; quia si sic, aliqua potentia finita posset
moveré corpus in aequali tempore, sicut ipse deducit ibi, eo quod aug-
mentata virtute motiva, minuitur tempus in quo movet. Habetur ergo
e
* intentione Aristotelis quod Deus non potest immediate causare motum
proprie dictum, quia, cum sit successivus, necessario erit in tempore.
48. Si dicatur quod potest rem motus causare, sed sine successione,
U i a
^ per mutationem subitam, ad illud ad quod finitum movens moveret
n
tempore; contra: hoc non solvit, quia Deus non potest immediate
ca
usare motum circularcm caeli; quia non in tempore, ut conceditur; nec
'nstanti, quia in illo instanti totum caelum esset in eodem loco et
ARISTOT., Physic. V I I I c.10 (266a24-266b6).
272 CT.7. Demostrabilidad de la ottinipoíencia
quaelibet pars sui in eodem loco in quo prius; ergo in illo instanti caelum
non mutatur.
[ 1 8 ] 49- Tertio, hoc videtur ostendi de quocumque effectu materiali,
quia per transmutationem materiae, ut videtur, habet produci. Videtur
enim Aristóteles VII Metaphysicae contra Platonem probare quod separa-
tum a materia non possit immediate transmutare materiam. Et Commenta-
tor ibidem: "ímpossibile est quod formae separatae transmutent materiam,
nihil enim transmutat materiam nisi quod est in materia, et hoc convenit
dicentibus mundum generan, quod transmutans ipsum sit aliquod indi-
viduorum vel individuum ut corpus particulare". Haec Commentator.
50. Ultimo, videtur istas probationes posse confirman et ex intentione
Philosophi VIII Physicorum, ubi videtur velle quod quidquid Deus potest
immediate causare, et hoc totaliter, necessario causat; quia non videtur
posse poni contingentia ad causandum et non causandum nisi propter
aliquam mutabilitatem in agente, et hoc quando effectus totaliter ^
praecise dependet ab agente. Nunc autem, si Deus posset immediate i
quodlibet causabile, quodlibet dependeret totaliter et praecise ab eo
per consequens, necessario quodlibet causaret; et tune sequitur multip
f l Z 1 9
toca la segunda razón — ; Dios causaría inmediatamente todo
4 M
¡wto material —lo que toca la tercera razón .
3) Solución
3) Quid tenendum
:,:í
mentó de la acción . W¡.
Confirmación: Vemos causas equívocas que producen i e
d c
causalidad no concluye q u e el agente superior puede cauj?
1
el agente inferior el efecto que p u e d e causar juntamente c o j / "
el sol, por ejemplo, no puede generar por sí al hombre sin l ' a
%
tervención del padre, como lo puede juntamente con él. Luego*
r
igual razón, este orden no concluye que la primera causa ' ^ p
58. Secundo, hoc probatur ratione: Quia ordo causalitatis non con-
cludit quod superior possit sine inferiori in effectum, in quem potest
cum inferiori; sicut sol non potest per se generare hominem sine patre
13
sicut cum patre; ergo, pari ratione, ordo iste non concludit quod pntj
causa possit sine secunda in effectum istum, in quem potest cum secunda.
11,
59- Hoc etiam manifestius est in a l u s generibus causarum. Si en"
secundum aüquos, esset ordo essentialis in materas, puta quod prima mate-
ria animae intellectivae propinqua sit corpus organicum, et sic ulKfl*
KS
usque ad materiam simpliciter primam quae sit propria materia ?v\
1
formae primae substantialis, non oportet quod materia simpliciter p*
possit esse materia immediata respectu cuiuscumque formae, cuius P°
esse alia materia secunda. m a
60. Hoc etiam patet in formis, non enim oportet quod prima or^
possit esse immediata forma cuiuscumque informabilis, cuius p°«s
immediate alia forma secunda, et hoc sive prima forma et secunda acc P
tur ordine generationis sive perfectionis. ..
[ 2 2 ] Ista quae dicta sunt de causa materiali et forman ^
maiorem evidentiam, si vera sit opinio de pluralitate formarum, ^
modo non est quaestio. Sed ad propositum sufficit quod, si » ^
matenalibus et formalibus esset ordo, non oporteret quod primu*
: J
' Cf. DUNS SCOTUS, Ordinatto IV d . l l q.3 n.22-57 (ed. Vives X V L 1
438).
Art.2. Solución de la cuestión 2 77
causa immediata cuiuscumque causabilis; ergo modo, ubi talis ordo est,
puta in causis efficientibus, non oportet quod prima possit esse causa
immediata cuiuslibet.
61. Hoc etiam patet in causis efficientibus respectu cognitionis. N a m
principia ponuntur causae respectu cognitionis conclusionis, ut habetur II
Physicorum; licet primum principium habeat veritatem evidentissimam et
etiam contineat eminenter et virtualiter veritates omnium posteriorum,
non tamen oportet quod possit esse immediate causa cognoscendi quod-
eumque posterius; imo oportet per media ordinate procederé ad hoc ut
acquiratur cognitio conclusionis remotae.
62. Hoc, tándem, patet in ordine causarum finalium; accipiendo
enim ultimum in aliqua coordinatione finium non oportet quod illud
possit esse causa finalis immediata respectu cuiuscumque, quia aliquod
r
emotum non ordinatur ad ipsum nisi mediante fine propinquiori; sicut
°rgana exteriora ordinata ad potionem vel incisionem non ordinantur ad
sanitatem, nisi mediantibus istis finibus propriis.
. [ 2 3 ] 63. c) Oppositum demonstran non potest. Arguendum contra
™ttones philosophorum. Ad primam.—Sed licet haec conclusio non sit
demonstrabilis, quia, tamen, cum vera sit, oppositum demonstran non
potest, ideo ad rationes adductas pro opinione philosophorum responden-
dum est.
6 8
ARISTOT., Phusic. II c.0 ( 2 0 0 a l 5 - 1 6 ) .
C.7. Demostrabilidad de l<i omnipotencia
278
Respuesta a la primera razón • : El teólogo concedería i
grado que la causa primera no solo puede privar a l * 0 s e f {
tibies.
64. Puede responderse también de otra manera: Aunque
Dios privara a los entes segundos de sus acciones impidiendo su
causalidad y causando los efectos causables por los entes según-
dos, no sería necesario que los privara de sus entidades. Podrían,
pues, permanecer en su ser sin causar sus efectos —que serían
causados por otra causa inmediata—, aunque conservarían la capa¬
cidad para causarlos. Aunque este fuego, por ejemplo, aun per-
maneciendo en su ser, no causara fuego en este leño si otro agente
más fuerte se lo impidiese, conservaría, sin embargo, el poder de
causarlo; pues conservaría la forma, que es el principio de su
causación del fuego.
65. El dicho del Comentador: "Cuando los entes no tengan
60
acciones propias, no tendrán especies p r o p i a s " , puede entenderse
en el sentido siguiente: Cuando en el antecedente niega que tengan
acción propia, quiere decir no sólo que no la tendrían actual-
mente — e n tal caso, de la destrucción de lo posterior se argüiría
a la destrucción de lo anterior, y sería falacia del consecuente, pues
la destrucción de lo posterior puede obedecer a diversos factores,
Ad primam: Theologus bene concederet quod causa prima potest ísw
causata non solum privare suis actionibus, sed etiam propriis entitatib i
quia ea potest annihilare; nec concordat cum Phüosopho in ista prof^
e t
sirione quod 'omne sempiternum est formaliter necessarium',
vocando omne aeviternum sempiternum, quia aeviternum Simplicia P°
rr F
non esse, licet non tali potentia passiva intrínseca qualis est in c°
tibilibus. . e
r
64. Aliter: Licet Deus privet entia secunda actionibus suis, P * f
Cf. ihid.
Art.2. Solución de la cuestión
por ejemplo, a un contrario que impide ;
279
lgüeque
*"
QUC TAM CÜ K
lendn'an aptitudinal o virtualmente - L ' TT v ^
n 0tendrían esencias propias, pues todo.1
P
ame eis, sicut entitatem, ^
n ^ ^ X ¿ , uius s u n t
s u b t r ¡ t C
k t
inmaterial puede transmutar inmediatamente la materia y j
a
terpretación del Comentador, quien lo entiende de Dios * a
dad activa o un poder que actúa mediante cuerpo que tiene cua
lidad activa"; y añade que Aristóteles pensó lo mismo.
67. Pero parece más plausible que, cuando la letra de Aris
tóteles es susceptible de un sentido sano y no lo es la letra del
Comentador, salvemos la intención de Aristóteles y conduyamo<
que Averroes no captó su intención. Lo que parece posible en
este punto. Pues puede decirse —toco el problema brevemente—
que Aristóteles arguye en el citado lugar contra Platón e intenta
probar que las ideas no son necesarias para generar un individuo,
pues basta un ser individual para generar a otro; ni son capaces
de generarlo, pues, si el generante no es individual —y las ideas
no son individuales—, tampoco lo generado sería individual.
68. Ambas consecuencias dicen suficientemente que un ser
no es generado por la idea de Platón, pero no deben extenderse
a Dios.
71
cuestión de la buena f o r t u n a — , sino que causa necesariamente
todo lo que puede causar inmediatamente, es decir, sin ningún
medio que produzca el efecto y sin n i n g ú n medio causado previo
al efecto. Luego lo que puede actuar sin ningún medio causado
previo o sin ningún causante previo, actúa necesariamente. Y da
la prueba de ello. Porque este efecto en su totalidad depende in-
mediatamente de sólo Dios, su novedad en el ser o su contingencia
se reduciría últimamente a alguna novedad en Dios. Así intenta
72
argüir en la Vistea ; y la razón es que la novedad del movimiento
en general o del causado absolutamente primero —cualquiera que
éste fuere— derivaría inmediatamente de Dios sin ninguna causa
media agente o disponente y sin ningún medio causado .
72. Pero Aristóteles no diría que lo que Dios puede causar
inmediatamente, es decir, sin causa media agente, pero con la
concurrencia de alguna causa dispositiva o al menos con la con-
currencia de algún causado previo requerido, lo causaría con ne-
cesidad simple, sino sólo con necesidad de inevitabilidad, y puesto
el agente o el causado previo requerido.
73. En ninguno de estos puntos concuerda con él el teólogo
El teólogo afirma que Dios por su voluntad se halla libre y con-
tingentemente respecto de todo lo causable ad extra; no sólo ex
» A ' U S T O , . , />/,„,;,,
, ' r,m>íl2-2G0al9).
V I H ( 6 (2
blll
74 Luego concedo que Aristóteles, según sus principios, ne-
ía que Dios pueda causar inmediatamente muchas cosas; por
^eniplo, todas aquellas en cuya producción hay contingencia
simple sin ninguna de las dos necesidades mencionadas. Como
se dijo, en este punto el teólogo lo contradice.
75. Conclusión—-Por lo tanto, la conclusión principal, cuarta
en orden, referente a la demostración, es ésta; es decir, que el
que Dios tenga omnipotencia inmediata respecto de cualquier
causable es ciertamente verdad, pero no es demostrable para
nosotros con demostración quia.
5. QUINTA CONCLUSIÓN
5. DE QUINTA CONCLUSIONE
lst
0r
aPo lf'
ExPonitur et probatur.—Quinta conclusio principalis est
nnir)
q u o
demonstrabile est viatori demonstratione 'quia' Deum esse
m e m m e d i a t e v e
dcu°m l immediate, hoc est, quod possit causare
causal!, ^ UC c a u s a
b i l c vel immediate vel per aliquod médium quod subsit
U
« J eius.
c> , a e C c o n c u s
Us¡s e í r . ' i ° probatur per hoc quod necesse est statum esse in
l ,Clfc,11
el¡s, | d n i s ; et hoc probatur 11 Metapbysicac;
) f et probatio Aristo-
eviter nunc tangendo, stut in hoc: Tota universicas causaiorum
,\ C:f
- "»l>r« ii.ll.
, W v
' « n . , Het,,,,!,. n ...2 (Btt4«-30).
C.l. Demostrabilidad de la omnipotencia
284
76
plemente p r i m e r a .
78. Pero puede aducirse otra prueba de esta conclusión'
Cuanto superior es una causa eficiente tanto más perfecta es su
causalidad. Luego, si sobre una causa dada hay otra infinitamente
superior en el causar, será infinitamente más perfecta en el cau-
sar, poseerá causalidad infinitamente perfecta. Pero la causalidad
causada o dependiente en el causar no es infinitamente perfecta,
es imperfecta en relación al ser del que depende. Luego, si se
asciende al infinito en las causas, alguna será totalmente incausa-
da e independiente en el causar; por lo mismo, habrá que parar
en ella, es decir, será causa eficiente incausada e independiente
en el causar; y las causas inferiores derivarán toda su causalidad
de ella, o al menos causarán por su virtud.
79. De ello se sigue, haciendo la aplicación a la cuestión,
que todo ser causable mediata o inmediatamente por una causa
inferior puede ser causado por una superior, al menos mediante
la causa próxima. Por consiguiente, la primera causa es omni-
potente en el sentido en que tomamos * omnipotencia' en es»
conclusión.
m
causam habet; non autem quae sit aliquid istius universitatis, qfjjj* ^¡
idem esset causa sui; ergo aliquid extra totam universitatem e t
uaelibe
ergo in causis non ascendatur in infinitum, non solum < J eítr}
causata, sed tota multitudo crit causata et, per consequens, ab al»q«° ¡ter
est ,nf,n.te perfecta, quia est imperfecta respectu illius a quo * * J >
de^r«n m f l m t u m
J« d a t u r in causis, aliqua erit omnino inO^Jj #
a s c e
iTeflct V.T C a U S a n d
° ^ q u e n s , in illa erit status, * : g >
P e r t o
causa i m c ; a ? C
' U S a t a n C C t,c c
P n d e n s in causando, et ab « * • e
ad
da i, úmarticulum.
istum
C a
, U S a h a b e t om
« i p o t e n t i a m secundum intellectum P
Cf Uu NS Stío
'* ' ' ™«. OnOmtia 1 d.2 UAUM (11 110ss).
Art.2. Solución de la cuestión
¿OJ
,
tí0 Objeciones contra esta razón.-~C ~ Qnt[ P S F N , »A
a 77
r a 2 0 n u e
d e n hacerse, parece, dos objeciones. P '
Primera: Podría argüirse que, aunque en el orden de las
eficientes hay q u e detenerse en un primer eficiente éste
c a u s a s
„ner cielo. La razón natural sólo deduce que, más allá de tal
pr
A D ARGUMENTA PRINCIPALIA
dinem, quia nec infinitam, cum nulla talis sit, nec finitam, 4 j ,e J n
m a 0
que potentia in magnitudine finita posset aliqua esse ' n^
a
ergo in antecedente talem infinitaren) potentiae cum q" '
Cf. supra n.íL
8 S c ü T U 8 >
n Ü"* °"'''""í<' I .1.2 «.i l l s s (II I80M)-
U. DUN8 S C O T U 8 , OrdiHutiu 1 , | . 2 R.74M ( I I I74w).
Respuesta a ios argumentos principales 2H7
necessano c o n m n a a ^ , ^ - ° - 0
W ° * o p h u s ponít istm p««gj
h C q U Í a P
q i a m t e r e x t r e m a
est habttudo o m n u T S í " > secundum se immutabj*
lum; ergo J e T ? J ? ? T t a l i a > m u n d u m eum, sunt Deus * « *
n a b l t u d o
quam sequitur mon,m necessaria necessitate immutabilitaus.
a d h o c i n ül
illa n e c e s s ^ e quae reT °> necessariur*, g
1 101 1 s e d s
potest ergo cessare P " ' ^cessitate inevitab¡hta" .
n C O r d a t S C C u m t h e o l
'ínter extrema a c n , ° ^ in prima P ^ ° t
m s e c u n d a
necessario competeré n f ° de cáelo; quia non ponit rsfi
a c t u a l l t
moveré. Ex isto o f
P « , ponit tamen posse infinito
s s e ^
P S S e s , c u r V
tentiae. ° ' ex i moveré, concludi potest infi** p s o
0 1 1 1 i n t e n s ¡ v
P * " Per i n f i n í u n ! ^ ^ e ? Dico quod sic; nulla eni* < l
m V e r e n í s í v e l a s e
tándem oportet stare 17 y ° vel virtute ¿^Ttffi
a
teles, ergo, a r g u ¡ t ° »quam primam quae movet ex seipsa- * ^
d
P i m í m o v 6
sed a se. Et ex HD ' e n t ¡ s , qui non movet virt* •
R
P f e S t , n f e r r e u o d s
quod autem habet 1 , ° a q ¡P™ sit infinita >nte« J
a c t i v a r a h a
autem habet a aüquTd T ? ' " ? !
s e ' b e t a se emítate*- >
t l l l u d n t o t a
competeré; enim h ¿ ^ . -
n i h ¡ 1 * plenitudine quae si* J >
a
1 h m i t a t e
agente determinante Z K ? b aliquo, nisi habeatur a M i
u m r a d
« Plenitudinem e n t S í ? , « " m ; quia si unum ens MJ, i ¡P
[imitada, no cabría explicar por qué aquél, más bien que éste,
ría j plenitud de entidad. El caso es que no se da entidad li-
;l
s s c r e s c u e s o n r sl e s e s u c c u c c
itada en l ° l P ° '' ^ '£ l ' primer
motor mueve por sí y, por consiguiente, es por sí. Como, por otra
nrtc no puede darse plenitud de poder activo y de entidad sin
infinidad intensiva, sigúese ulteriormente que posee poder infi-
nito intensivamente.
88. Contra las palabras del antecedente: ' mueve con movi-
85
miento infinito' , se arguye: Según tú, se tendría igualmente
la conclusión intentada si moviera con movimiento infinito, pero
por sí. Concedo que la fuerza principal reside en esto, en mover
por sí. Pero la razón de movimiento infinito aporta alguna evi-
dencia. Según Aristóteles, el movimiento primero es primeramente
infinito y, por consiguiente, el más propio del primer motor.
Ahora bien, la primacía del movimiento es el medio propio para
la conclusión intentada, de suerte que, en el antecedente, la pro-
posición mueve con movimiento infinito' debe entenderse de la
primera infinidad, que deriva no de la infinidad del movimiento
de otro, sino de la virtud exclusiva del motor.
89. Respuesta a la consecuencia.—En cuanto a la consecuen-
86
cia del primer argumento principal , aunque el poder infinito
activo sea verdaderamente omnipotencia, no se sigue: Si se pue-
de concluir por razón natural que tiene poder infinito, puede
concluirse también que tiene omnipotencia. N o es conocido por
dinem sed entitatem limitatam, omnino nulla esset ratio quare illud
Plus haberet plenitudinem entitatis quam istud; sed videtur esse casus,
C,UI n o n
potest esse in his quae sunt a se. Ex hoc, igitur, quod primum
m o v
e n s movet a se et, per consequens, est a se, cum tota plenitudo po-
e
' ntiae activae et entitatis non possit esse sine infinítate intensiva, sequitur
^ ipsum sit infinitae potentiae intensive.
. 88. Contra hoc quod accipit in antecedente quod movet motu infi-
U 3 a e < u e r , a D e t u r
f¡n° ^ ' ^ > secundum te, propositum si moveret motu in-
l l 0
' sed a se. Concedo quod vis principalis in hoc stat quod est moveré
a q u a m
du*' T^- ' ' evidentiam habet ratio de motu infinito; quia, secun-
st
prcT • °telem, motus primus est primo infinitus, et ita ille est magis
p f I U s
aj primo moventi; primitas autem motionis est médium proprium
r 0S tUm u t
Pnrn °^ ' ' '"^'í'Satur in antecedente 'movet motu infinito' in
a sol ^ ' i quae scilicet non est ab infinítate motus alterius, sed
2 l n n t a t e
i 0 , a
virtute ilüus moventis.
D e c o n s e u e n t a
poterit^ ^ ' - — D e consequentia autem, licet infinita
a a c t V a
nat ¡ Ura ' sit veré omnipotentia, non tamen sequitur: si ratione
p o t e s t c
P°tent °ncludi hoc habere infinitam potentiam, ergo et omni-
, a r n
; quia non est notum ratione naturali infinitam potentiam esse
M , r
•iiipra n.4.
a
* Cf. Uwh Seorus, OtdUuMo I d-20 n.24-34 (V 313-318).
292 C.7. Demostrabilidad de l& omnipotencia
:
" ' Cf, »*»/)!•« n.93.
2 9 4 C J
- Demostrabilidad de la omnipotencia
el otro no podría ser causa total distinta de los mismos oh!
S V
lo que se dice de dos objetos debe decirse de todos Luef ° '
P f
parte de los objetos, la voluntad de uno podría hacer nulifn °
n t c
al otro, esto es, impotente para causar algo en acto • u • s e
et omnivolens inferunt scire ec velle actum notionalem, non sic ornn F>
posse actum notionalem. Ratio illius differentiae est, quia actus non»
est quid scibile et volibile, non autem simpliciter possibile, proiu i ~
HG
99. En cuanto al segundo argumento en contra , referente a
11
la creación de los ángeles ', concedo que, como puede demos
trarse la proposición; ' D i o s puede causar todo lo causable me
diata o inmediatamente', puede demostrarse en particular que
Dios puede causar un causable dado cuando la menor, mediante
la que se infiere la conclusión, es evidente y demostrada, no en
98
caso contrario. Como dice el filósofo , " sucede que se sabe que
toda muía es estéril, pero se ignora ello de esta muía si no se
conoce la menor: esta es una muía". Ahora bien, la menor res
pecto de la conclusión, ' Dios puede causar al ángel', es ésta; ' el
ángel es causable'.
100. Dos cuestiones: Si es demostrable la proposición ' el
ángel es cansable' y qué pensó de ello Aristóteles,—Pero se dice
que esta menor es sólo creída no demostrable y, por lo tanto,
aunque la mayor universal sea demostrable, la conclusión sólo
es creída.
101. Se dice, en segundo lugar, que, según el filósofo, esta
menor, como también la conclusión, debe negarse. Como consta
bile intelligitur causabile, quia etsi habeat rationem boni et veri, non
tamen rationem causabilis et causati,
" , 0
ARISTOT., Metaph. XII c.7 (1072bl0-15). 0- 3 ¡n
"" HENRICUS GAND., Quodl. VI q . 1 4 in corp. (f-253); Summa a.-o 1
corp. (II 390 n.16).
LÜ
- ARISTOT., Metaph. XII c.7 (1073a4-12).
"" Ibid., c.8 (1073a 15).
Ibid., c.8 (1073a37-b2).
Respuesta a los argumentos principales 297
GM
103. Sin BMGO, como a ningún autor hay que atribuirle
sentencia falsa o m u y absurda si no consta expresamente de
sus palabras o sigue evidentemente de ellas, y, como la proposición
Vel ángel es ente por sí' n o sólo es falsa —como es obvio—, sino
también muy absurda — c o m o se verá, su opuesta puede ser de-
mostrada—, y ella no se lee expresamente en la letra de Aristó-
teles, no parece q u e se le atribuye razonablemente.
104. Respuesta a la primera cuestión: Ut proposición ' el
ángel es causable' es demostrable.—Por lo tanto, respecto de esta
menor: 'el ángel es causable', hago dos afirmaciones opuestas a
lo predicho. Primera, que es demostrable; segunda, que fue con-
cedida por Aristóteles.
Prueba de la p r i m e r a : N o pueden darse dos naturalezas inte-
lectuales simplemente infinitas. Pero la naturaleza intelectual q u e
es por sí, o no-causada, es simplemente infinita. Luego no pueden
darse muchas naturalezas intelectuales simplemente incausadas. La
primera naturaleza intelectual es incausada; de lo contrario, no
sería la primera. Luego toda otra es causada.
105. La primera proposición de esta deducción — n o pueden
darse dos naturalezas intelectuales infinitas— se prueba amplia-
105
mente en la cuestión de la unidad de D i o s . Al presente bastará
exponer brevemente una de las pruebas:
Cada una de tales naturalezas —infinitas— entendería a la
otra perfectísimamente, es decir, en toda su inteligibilidad y com-
prensibilidad. Cada una amaría también a la otra en toda su ama-
[38] 103. Sed, quia nulli auctori imponenda est sententia falsa vel
multum absurda, nisi habeatur expresse ex dictis eius vel sequatur evi-
denter ex dictis eius et, cum istud 'angelum esse ens a se' sit non tantum
falsum, sicut patet, sed etiam valde absurdum, quia oppositum eius potest
demonstran, ut patebit, nec istud legatur expresse ex Huera Aristotelis,
non videtur hoc sibi rationabiliter imponi.
104. Ad primam quaestionem: ista est demontrabilis.—Dico ergo
de ista minori 'ángelus est causabilis', dúo opposita praedictis: Primum,
quod illa est demonstrabilis; secundum, quod illud fuit ab Aristotele
concessum.
Primum probo sic: N o n possunt esse duae naturae intellectuales sim-
pliciter infinitae; sed quaecumque natura intellectualis, si est a se sive
incausata, ipsa est simpliciter infinita; ergo non possunt esse plures na-
turae intellectuales simpliciter incausatae. Prima est incausata; alioquin
n
° n esset prima; ergo quaelibet alia est causata.
£39] 105. Prima propositio istius deductionis probatur diffusius in
quaestione de unitate D e i ; nunc tango unam probationem:
Quia utraque illarum intelligeret alteram perfectissime, tantum scilicet
quantum ipsa est intelligibilis et comprehensibilis; et similiter una dili-
e r e
* t aliam quantum ipsa est diligibilis; et sic etiam utraque scipsam
1 0 5
Cf. DUNS SCOTUS, Orclinatio I d,2 n. 157-190 (II 222-243).
C.l. Demostrabilidad de la ovnñpuietnia
29^
est eiusdem speciei cum illa; quae omnia sunt vera in proposito
scilicet, ct intelligentia. jj.
Q<1
106. Secunda propositio huius deductionis, scilicet qu % e f
quae est a se est infinita, patet ex illo quod dictum est supra, «j , & {
u
Philosophus probar primum movens esse infinitae potentiae, <i
se potens, et ideo habet plenitudinem potentiae. . ^ X"
tote
[40] 107. Ad secundum quaestionem: hoc concessit Aris
, 0
" Cf. supra n.104.
, u r
Cf. supra n.87.
Respuesta a los argumentos principales 299
108
,rión de que Aristóteles concedió la menor : 'el ángel es
. ihlc*.
CíU m
prueba primera, por su intención en la Metafísica .
Concede que todas las cosas tienen orden esencial entre sí y,
mis orden esencial a un primero. Ahora bien, lo infinito inten-
1
emente no puede ser subordinado esencialmente a otro, ni como
s l
,| 0 p el bien infinito no es por otro bien, mientras el bien
U e s
S U
Y' l M P « * n.104.
AWSTOT., Metaph. XII c.10 ( 1 0 7 5 a l 8 - 1 9 ) .
IL0
« « I . , V e.2 (10131,18-25).
^00 C.l. Demostrabilidad de la omnipotencia
118
ca Aristóteles dice que el primer motor mueve en cuan • '"•
gible y apetecible. Pero lo inteligible y apetecible mueve° ^
movido, y Dios mueve como inteligible y apetecible l j J * a
7
í. Esta consecuencia fue mostrada más arriba " .
s
illa sit finita et per consequens non a se. Haec consequentia est supe-
rius ostensa.
113. Praeterea, ex eodem VIII arguitur sic: Philosophus vult ibi
quod movens infinitae potentiae moveat caelum motu infinito et non
immediate, ut dictum est; ergo medíate, scilicet mediante intelligentia.
Et hanc esse eius intentionem, scilicet movens finitum moveré caelum im-
mediate et movens infinitum medíate, dicit Commentator XII Metaphysi-
cae commento 4 1 ; sunt igitur respectu caeli dúo moventia ordinata.
Tune arguo sic: Quandocumque sunt plura agentia essentialiter ordi-
nata aut secundum accipit esse a primo; exemplum de cáelo et igne; aut
secundum, licet non accipiat esse a primo, tamen accipit aliquam influen-
tiam: exemplum, baculus motum accipit a manu ut possit ulterius moveré
pilam; aut, tertio modo, ambo attingunt eumdem effectum immediate, sed
ordine quodam, primum scilicet principalius et secundum minus princi-
Paliter, tamen ipsum eumdem effectum attingit: exemplum de patre et
matre respectu generationis prolís secundum opinionem ponentem matrem
^se activam.
Quaero, ergo, quo istorum trium modorum se habent ista dúo agentia
m movendo caelum? N o n tertio modo, quia statim sequitur quod in
ae
quali rempore, imo in eodem tempore moveat virtus finita et infinita,
u
q «a utraque attingit motum immediate tanquam proprium effectum. Si
I I K (i,
supra n . 8 6 - 8 8
Cf. MPNI n.47.
AvEiutotífj, Metaph, XII (II com.4I).
i 0 2 c.7. Demostrabilidad de la omnipotencia
-
1 5 3
ARISTOT., Meta,,,, I X c.8 a ^ ' ^ ^ '
Anís ro r., Melupli. X I I c.7 (10721.10-1.).
I J 5
ABISTOT., De cáelo I I c.7 ( 2 8 9 a l Z - » J .
JQ4 c'.7. Demostrabilidad de l<< omnipotencia
lumen illud diceretur a se formaliter, quia tune non esset eiusdem rationis
cum lumine in illa parte, quae aliquando non illuminatur, nam illud
lumen, cum sit novum, certum est quod causatum est a solé; quod autem
causatum est, non est eiusdem rationis cum eo quod est a se.
[ 4 3 ] 116. Quando ergo probatur, secundum intentionem Alistóte-
lis, angelum non esse causatum, quia secundum ipsum est formalitet
necessarium, dico: quod ipse non posuit ista Ínter se repugnare: causa
tum et formaliter necessarium, cum dicat II Metaóhysicae: "Semp'tW"
norum principia semper esse verissima necesse est, quia sunt alus causa
veritatis". Sempiterna ergo, quae ipse posuit formaliter necessaria, con-
cessit principia habere. ítem V Metaphysicae, cap. de necessario: ' Nin'
ateC
prohibet necessariorum quorumdam esse alteras causas". Hoc etiam P
in veritatibus principii et conclusionis, si tamen principíum sit causa con
clusionis in essendo verum.
117. Cum arguitur 'causatum est de se non ens, sed possibile e$s*
proprie', dicendum esset: quod non est de se ens vel magis, non e*
se ens; ita quod causato non oportet quod competat aliqua non en« '
1
sed negatio modi essendi qui est a se esse; et ista negado est composi
necessario, licet negatio entitatis non sit compossibilis ei.
IL
" Cf. DU.MS Scoxus, Ordlnaliti I <|.8 n . 2 3 2 - 2 6 2 (IV 282-302).
'- 7
AHISTOT., Metapli.I I c.l ( 9 9 3 1 ) 2 6 - 3 0 ) .
' « AniSTOT., Metaph. V c.5 ( 1 0 1 5 1 ) 9 - 1 5 ) .
1 3 8
Cf. supra n.101.
Respuesta a los área»,,,.,, • • ,
«'¿«wcnhij principales i 0 5
ondulo,
quasi recitata, "t p n u s ostensa s a b e « ¿ J ¡ l l o > q u ¡ e s t
SU
« inalterabilis; omnes e n i m ala * .?, a J m o t u
b i l i s secun- b s t a n t i a m o
b
üdad con intelectualidad. El puro inte ™ » e n de la inmateria-
d ; la forma intelectual es inextensml P ° ^
n i t u **"
lectual es cuantitativo, tiene materia t v , / ' \ '- S l u n s e r i n t c
P h
intelectual. Y recibe cantidad, no £ ^ t T . T ^
1 m t e t e u
sino por razón de la materialidad a l / T ^ < H
hombre, la forma intelectual f ^ H O Á ^ i ^ ^ ™° d c l
g h
la naturaleza q u e tiene poder mfinko n ° WP°**° n n
•'m, qquod
dinem, u o d est esse i n t e l l e a u a l e s i n e materia,
,: 7
' AmsTOT., XII c.7 ( 1 ^ 2 - 1 2 ) .
METAPH.
VIII c.10 ^ 7 - 8 ) .
ARISTOT., THYÜE.
ABXSTOT.; Metaph. XII c.7 (l073a2-12).
4 9
Ibid., c.6 (10711)21).
'" Ilml-, c.7 (10721.16-25).
g Qjt Demostrabilidad de la omnipotencia
143 l ó
principio del capítulo tercero y al principio del capí i tuIo
L e
l Hijo ° ' ^ ^ ° ^ '
c e r I Ü n o
tiene a l g u n a c a u s a l i d a d
S propia respecto de la criatura
Q U A E S T I O VIII
ütrum Filias vel Verbum divinum habeat causalitatem
aliquam propriam respectu creaturae
[ 1 ] 1. Quaestio et argumenta pro et contra.^- «
Filias vel Verbum divinum habeat causalitatem aliquam propriam respectu
Cf
eaturae.
Arguitur quod sic: , , . ¡deatum;
e t ¡ d e a a d
sed Verbo divino competit proprie esse artem et habere in se ideas om-
nium factibiiium; ergo etc.
Minor patet per Augustinum VI D e Trinitate cap.9 vel 39: "Verbum,
inquit, perfectum, cuí non deest aliquid, est ars quidem omnipotente et
sapientis D e i " ; hoc pro prima parte minoris. Et sequitur: "Plena omnium
rationum viventium incommutabilium"; et hoc pro secunda parte minoris,
quia per radones illas intelligit ideas, ut patet ex intentione eius
Quaestionum, quaestione 46, et sequitur ibi: "Novit Deus omnia, quae
fecit per ipsum"; hoc pro utraque parte minoris, intelligendo sic: novit
tanquam in arte in qua relucent radones artificiatorum.
[ 2 ] 2. Ad oppositum: ,,
Augustinus II De Trinitate cap.5 loquens de Filio ¡ncarnato: BWjJ
inquit, a Patre sine Spiritu sancto non potuit", et sequitur paucts in
sitis: "Fortasse aliquis cogitar, ut dicamus etiam a seipso missum
Filium, quia ille Mariae conceptus et partus operatio Trínitatis «
1
causante, omnia causanrur". Et istam conclusionem concedit
cum respondet ad obiectionem quae posset fieri contra eam, ^
"Quomodo, inquit, Pater Filium misit, si ipse se misit? Cui P
spondeo", etc.
- AUGUST., D e Trin. VI c.10 n . l l : PL 42,931,
3
AUGUST., De diversa quaest. 8 3 q.46 n . 2 : PL 40,30.
* A U G U S T . , De Trin. II c.S n.8.9: PL 42,849-850.
Arl.l. Razón formal del causar 311
R;L 5
4. Además, el mismo Agustín e s c r i b e : "Con plena con-
FANZI diría que el Padre y el Hijo y el Espíritu Santo, de una
ESTANCIA, el Dios creador, la Trinidad omnipotente, operan inse-
CABLEMENTE."
5. Respuesta a la cuestión.—Esta cuestión, planteada um-
versalmente, puede entenderse de toda la causalidad que conviene
Dios respecto de la criatura. Pero los argumentos se refieren
particularmente a la causalidad eficiente.
p lo tanto, primero hay que inquirir sobre la causalidad
o r
ARTICULO I
SI ALGUNA RAZÓN FORMAL D E CAUSAR ES P R O P I A DEL V E R B O
ARTICULUS I
s j, A . Primo,
1 a
auctoritate.—De primo, dici potest quod non est propria
' hqua ratio formalis agcndi ad extra. Et hoc potest tripliciter ostendi:
5
AUGUST., De Trin. I V . 2 1 H - 3 0 : P L 4 2 , 9 0 9 .
C
312 C.8. Causalidad propia del Verbo
6
La autoridad es de Agustín , quien dice • " p
0
criatura, el Padre y el Hijo y el Espíritu Santo s o n ^ ^ de I
princ
como un creador y un Dios." Ello muestra q ipio U e
m0 C n c
hay una deidad formal por la que se dicen un D ¡ o s ° ¿
h a y
razón formal de causar y principiar, por la que se dicen ^
7
y un principio. Lo mismo dice D i o n i s i o ; "Todos 1 ^ ^ o r
S c a u
son comunes a toda la divinidad." ° 4! e s
a
non se habent sicut agens et ratio agendi; ratio quippe j$ ¡o s e
r e s p e C t U
sed virtute alterius, puta dependenter et imperfecte ¡uit¡ c a u S
decir que cada una causa el efecto. Además, las dos causas no
oducen el efecto de modo totalmente similar.
Por lo tanto, excluidas estas diferencias e imperfecciones,
Cristo entendió que el Padre y el Hijo —y por igual razón toda la
Trinidad— causan simultáneamente y con igual perfección y com-
pletud todos los efectos. Sigúese que el Verbo no tiene razón pro
pia de causar.
8. Prueba de esta consecuencia: Ningún supósito obra for
malmente si no se halla en acto por su razón formal de actuar, sea
que la tenga como informante, como acontece en las criaturas
9
Aristóteles concluye que el alma es acto y forma del cuerpo
porque es el principio de las operaciones del cuerpo animado—,
sea que se identifique totalmente con ella, como sucede en la
simple forma subsistente, la cual en su totalidad es inmediata
10
mente lo que e s y, por ello, actúa toda. Ahora bien, lo que es
propio de una persona no puede ser acto de otra de ninguno de
completam, sive sint eiusdem rationis ut dúo trahentes navem, sive sint
alterius rationis ut intellectus agens et phantasma, secundum aliquos, in
movendo intellectum possibilem; quia in talibus neutra causa potest dici
complete faceré, sed ambae faciunt complete et totaliter, utraque autem per
se non nisi diminute et partialiter; unde magis proprie dici potest utraque
alteri coagere quam faceré effectum; similiter tales duae causae non
omnino similiter causant effectum.
His ergo differentiis et imperfectionibus exclusis, intellexit Christus
quod Pater et Filius, et pari ratione tota Trinitas, quaecumque causata
simul causant et hoc aeque perfecte et complete. Ex hoc sequitur quod
verbo non est propria aliqua ratio formalis agendi.
. 8- Consequentia ista probatur: Nullum suppositum formaliter agit
nisi sit actu per illud quod est sibi formaliter ratio agendi; et intelligo sic:
v
el quod habeat illud tanquam formam informantem, ut est in creaturis,
Propter quod Aristóteles II De Anima concludit animam esse actum et
°rrnam corporis, quia est principium quo conveniunt ei operationes cor-
ris
P ° animati; vel sic quod illud quod est principium agendi sit omnino
e m su
Pposito agenti, sicut est in forma simplici subsistente, quae se tota
atim est illud quod est, ex VIH Metaphysicae, et ita se tota agit.
nc autem, illud quod est proprium uni personae non potest esse actus
t- * Personae, nec primo modo, nec secundo modo, sicut vult Augus-
e r i u
"II De Trinitate cap.4 vel 9, ubi vult quod "Pater non potest esse
0 8
,0
debe decirse del Espíritu Santo respecto de la voluntad:
Respondo : Es cierro que el Padre no tiene el Verbo c
acto
a
suyo formal del segundo modo indicado . Luego sólo lo ti e
que se halla así actúa formalmente con esta acción cuyo principio
formal propio es. Pues ninguno de los dos modos de tener salva
que este principio formal sea tenido como forma o como acto lo
que, sin embargo, se requiere para que quien lo tiene pueda decirse
que actúa con tal acción. Esto aparece claro en las criaturas, no
sólo en las correlativas, sino en cualesquiera criaturas distintas,
comparadas hipostáticamente a la misma acción.
sapiens sapientia genita". Sequitur, ergo, si illud quod est ratio formalis
agendi in aliqua actione sit proprium uni personae, quod alia persona non
agit formaliter illa actione.
[ 5 ] 9- Obiectio solvitur.—Si dicatur ad illud, secundum unam op¡-
nionem, quod tres personae in suo intellectu communi et essentiali habent
unum verbum, quod est fórmale principium causandi quasi proximum et
essentia quasi remotum; sed Pater habet illud verbum a se, quasi dicendo
ce
ipsum, Filius et Spiritus sanctus habent ipsum a solo Patre, qui v'
omnium unicum verbum dicit ad perficiendum intellectum essentialem; «
similiter dicitur de Spiritu sancto, respectu voluntatis.
Contra: certum est quod Pater non habet Verbum ut actum suuffl
formalem, altero praedictorum m o d o r u m ; ergo tantummodo habet íps^
ut correlativum vel consubstantiale, distinctum tamen in supposito.
neuter modus habendi sufficit ad hoc ut sic habens dicatur formaliter ag
r
ista actione, respectu cuius illud quod sic habetur est proprium j° .
principium; quia neuter modus habendi salvat hoc principium ror j-j
haberi tanquam formam vel actum habentis, quod tamen requintur a
reatun
quod habens posset dici agere tali actione. Istud patet de 5 !¡ at¡$ ar
" A u c u s r . , Dc Trin. V I I c l
n . 2 : PL 4 2 , 9 3 5 . , ,d 1
'- IIENIUCUS GAND., Quodl.q.2 íf.219A-B);
VI Siimrna a.60 <1-
(III 1099 n.7-9); q.10 (1112-13 n. 7-9).
1 3
Cf. aupra n.H.
" Cf. ibid.
ArU. Razón formal del cansar 315
voluntas vel intellectus sit formalis ratio causandi, non tamen in qualibet
persona, sed aliqua proprie habet potentiam, ut est principium fórmale vel
proximum causandi.
[ 7 ] Contra hoc: Si est eadem potentia et habens eumdem acrom
et circa idem obiectum, ipsa, in quocumque supposito sit, semper habebit
eamdem rationem causalitatis respectu obiecti causabilis per ipsam poten-
tiam; nam suppositum non tribuit aliquam rationem causalitatis ípsi
rationi formali agendi, sed ipsum habet rationem causae agentis praeose
per hoc quod habet rationem formalem agendi; quaecumque ergo persona
habet eamdem potentiam, habebit eamdem habitudinem ad obiectum cau-
sabile.
13. Aliud médium accipitur sed non v*Ut.—Aliud médium prop*«£
accipitur ad propositum, ipsum scilicet esse divinum, et ex hoc medio
guitur sic: Esse divinum commune est tribus, quia ipsa essentia com
est tribus; esse autem divinum est proprium principium causandi. r
esse rerum proprie est esse causatum et oportet quod causetur a suo s
ergo per se causatur ab esse divino. . ¡ per
Contra hoc: Essentia ut essentia non est principium agendi a
modum naturae; Deus autem ad extra nihil agit hoc modo.
w p 0 S <
14. Per médium commune.—Ultimo, potest ostendi P jwn(U
médium commune a priori, et hoc sic: Omne causatum per se u r
" Cf. supra, nota 12.
'* THOMAS, Summa theol. I q.45 a.6 in corp. ( I 232). - t V l**"*
L
''' Cf. DUNK Seo-rus, Ordinario I I <1.J q.2 n.5 (c<I. Vives M * >>
d,39 U.42-ÍÍ1 ( X V I I 102-500); cf. ¡afra, QtuuU. q.10.
Art.l. Razón ¡orinal del causar 317
20 2 1
15 Contra estos razonamientos puede argüirse : En Dios
el conocimiento y el amor, en cuanto procedentes son las razones
según las cuales son producidas las criaturas en el género de cau-
salidad formal. Sin ellos, el entendimiento y la voluntad esencia-
les no dispondrían suficientemente para producir las criaturas.
Ahora bien, el conocimiento procedente es el Verbo, y el amor
procedente es el Espíritu Santo. Luego el Verbo y, similarmente,
el Espíritu Santo tienen alguna razón formal propia de causar.
16. Se intenta probar esta mayor de cuatro maneras:
Primera prueba: La sabiduría, en cuanto esencial, es sólo es-
peculativa, pero, en cuanto personal, es práctica respecto de los
producibles; contiene en sí las ideas, que son los principios de la
2. H A E C SENTENTIA IMPROBATUR
C n t r a Í S t a p 0 t C S t a r g u i : N o t i t i a e t a m o r
duní J'
8]
° l
in divinis, secun-
m quod sunt procedentes, sunt rationes secundum quas creaturae pro-
C t h O C s e c u n d u m e n u s c a u s a e
et v E , « formalis; sine quibus intellectus
e s s e n t , a l e s n o n
ducenl sufficienter disponerent ad ipsas creaturas pro-
n U n C a u t e m n o t i t i a
Spirirl ' Puédeos Verbum est et amor procedens
r a t i f r m a l i s
« •««uuitet
B f f Spirituí
S - ' sancto.
° ° ° °
e S t
causandi p í o p^u í
C r 8 V e r b C S t
16
- Maior ostenditur quadrupliciter.
C : ÍemÍa c s s e n t i a l i s n o n e s t n i s i
^«onaüs e s t n Í ? r
a * "* , speculativa, sed ut
"s est practica respectu operandorum, continens in se ideas quae
""I'" 1
n.6.7.10-11.11.
{ s
'- »iii>ru ñuta 12.
318 C.8. Causalidad propia del Verbo
quod est perfectio eius in quo est, sed solummodo secundu \ seO* Q( 0
s o enl
respectum ad effectum; similiter, sapientia vel amor j ¡ siiP' ;
er
dum quod habet respectum ad effectum est principium o p '
Art.l. Razón formal ,/,/ causar ji 9
autem disponens et amor affectans, quae respiciunt effectum, non sunt nisi
sapientia et amor procedentes.
19- Quarto, ostenditur eadem maior ex ordine productionis intrin-
secae ad extrinsecam, et hoc sic: Ubi in divinis terminatur ordo rationis
in cssentialibus, ibi incipit ordo originis in personis; ergo, pari ratione,
ubi terminatur ordo originis in personis, ibi incipit ordo originis crea-
turarum; non potest ergo Pater creaturam producere, nisi prius productis
Verbo et Spiritu sancto. Si autem Pater haberet in se formaliter omnem
rationem causandi creaturam, ita quod in Verbo non esset aliqua propria
ratio causandi, videtur quod posset Pater causare, licet non produceret
Filium.
Confirmatur istud per Augustinum X V De Trinitate c a p . l l vel 2 8 :
"Potest esse, inquit, verbum nostrum quod non sequatur opus; opus autem
«se non potest nisi praecedat verbum; sic et Verbum Dei esse potuit,
nulla exsistente creatura, creatura autem nulla esse potest, nisi per ipsum
Per quod facta sunt omnia".
est in Verbo, non erit illa in Patre speculativa et alia practica, sed
utraque practica vel utraque speculativa. Quod additur ibi de conten
idearum, solvetur respondendo ad argumentum principale. J e
atr
22. Ad secundan probationem.—Ad secundum: Notitia in P ^ f
-
'i'iunpoa) parece verdadera la afirmación de que cl arte
20
• al es especulativo y cl arte particular p r á c t i c o . Según la
M
^ r ^ i ó n de la Elica' \ "el arte es hábito factivo con recta ra-
• Luego, como todo hábito factivo es práctico, es claro que
e s h á b i t 0 r á c t i c o
todo W P -
Ello se arguye también porque el arte particular se concibe
I t e universal. Las conclusiones prácticas se resuelven en los
ir
s
rincipi° prácticos, al menos como en principios próximos. Más.
^ trece que no pueden resolverse en principios especulativos a no
ser que el conocimiento práctico esté subordinado al especulativo.
Toda doctrina resuelve sus conclusiones propias en principios
propios si no está subordinada a una ciencia superior cuyas con-
clusiones acepta como principios.
Luego si un autor dice a veces que el arte universal es especu-
lativo y el particular práctico, ello necesita de exposición, y puede
entenderse así: Cuanto más se aparta un medio de un extremo,
tanto más se acerca al otro extremo y hasta se dice que tiene ra-
31
zón del otro, como en la Física se afirma que lo rojo se dice
negro respecto de lo blanco. Ahora bien, el conocimiento mera-
mente especulativo es el que de ningún modo dirige a la obra.
Luego, cuanto más se aparta un conocimiento medio de uno de
los extremos, tanto más, cabe decir, se contiene bajo el otro. Ahora
bien, el conocimiento del arte universal no es inmediatamente di-
[11] 23. Illud etiam quod dicitur de arte universali, quod ipsa sit
speculativa et ars particularis practica, non videtur verum; quia secundum
definitionem artis VI Etbicorum: "Ars est habitus cum recta ratione
factivus"; patet ergo quod omnis ars est habitus practicus, quia omnis
habitus factivus est practicus.
Hoc etiam arguitur ex eo quod dicitur artem particularem concipi de
arte universali; quia conclusiones practicae resolvuntur in principia
practica, saltem ut in principia próxima; imo, videtur quod non possint
s
°ivi aliquo modo in principia speculativa nisi practica sit subalternata
peculativae; quia omnis doctrina conclusiones proprias resolvit in prin-
P'a propria, nisi sit subalternata alicui superiori cuius conclusiones habet
ro
P pnncipiis.
c*
q u a n 0 c u
univ' . d l e , ergo, inveniatur dictum ab aliquo auctore quod ars
e s e s t
et D speculativa et particularis practica, hoc indiget expositione,
S n t e m :
extre '° * £Í Quanto aliquod médium recedit magis ab uno
t a n t 0 n 0 n
alteri °' solum accedit ad alterum, sed dicitur habere rationem
U s s , c u t
¡o '
n patet ex V Physicorum quod rubeum respectu albi dicitur
u n c
est ,ü ^ autem, cognitio mere speculativa est illa quae nullo modo
r e c t V a n
e( H S ! | opus; cognitio vero mere practica est illa quae immediate
ect Va l n
te jj ' Cec opus; quaecumque ergo cognitio media pro quanto magis
t
a
b uno extremorum, tanto magis potest dici contineri sub altero;
Jo ^- supra . 1 7 . n
n i S T
ii * ° < - . , Eth. ad Nic. VI c.5 (1140*20-21).
AttSTOT. P/ ;.. - .-.-...i . - <i-
rs Can sal i (huí propia del Verbo
nunc autem cognitio artis universalis non est immediate directiva in opus,
quia operationes sunt circa singularia I Metaphysicae; notitia autem anís
particularis est immediate directiva. Pro tanto, igitur, notitia artis univer-
salis potest dici speculativa, pro quanto non est immediate directiva jj
opus, sicut est particularis; nec tamen est simpliciter speculativa, sed
directiva, licet mediate, quia particularis, virtute eius, est immediate di-
rectiva.
[12] 24. Quod igitur additur quod in Verbo tanquam in dispositivo
novit Deus factibilia, quaero: quid intelligit per notitiam dispositivarn i
d
Deo? In nobis video unam notitiam de agibili determinantem qu»
agendum, et hanc sequitur actus voluntatis, qua recte voló sic ágete, si
ratio dictat agendum esse. Istam volitionem sequitur quaedam cogn»
qua scio me sic velle, et, si scirem voluntatem meam esse immutabí
et non impedibilem, scirem me aliquando sic facturum esse. .
In Deo autem non possumus habere distinctos actus re, sedjl»
ratione. Aut ergo, per notitiam dispositivarn intelligis in Deo oo» 5¡c
|,,itl1tÜ
,| entendimiento divino en virtud del primer objeto motor.
fl C
J¡i c necesariamente al entendimiento divino a cualquier
u e v e
e
V& . q precede al acto de la voluntad ; pues el principio
flt0 l i e
Wübet operabili.
V d l C e r e q u o d h a e c e r s o n a n o v i t
°I«raSi ír - P aliam sic disponere de
Cl n 0 n s e i s a m uia
Palem ¡¿t . P » <5 » sicut argutum est ad conclusionem prin-
-iUS a n t c u l i u n i u s v u n t a
gona d ' °l t i s una est dispositio; et ita, si una
nat
e m voí,°
eamd
P « P d e
consequens et alia, quae habet h o c 0 e r a b i l i e r
c 1 U n t a t e f
°nseq n eodem modo; imo, eodem actu disponit et, per
Uens
s lcut n d o s e e r a c t u m
, una ¿ir P intellectus super actum voluntatis,
Sp0sit S e SU d s n e r e d e h o c
iva ; j í P° operabili, sic et alia; et sic notitia
s t o
m ( X 0
' mtellecta est communis tribus personís.
2 5
t t l t i a
h S t
L d t
lornia probationem.—Ad ^
tertiam probationem, quae
^^petiulT'j"™' respondeo: Licet forma naturalis activa
quemdam ad productum, qui respectus significatur peí
*m u.i8
RS Causalidad
u
propia del Verbo
324 ' '
significada por el término 'principio' o 'potencia', con tod , 0
nomen 'principii' vel 'potentiae', tamen illud quod dicitur esse principium
vel potentia, tanquam substratum huic respectui, est aliqua forma ab-
soluta.
Quod probatur: Quia non minus fórmale principium actíonis
motus est aliquod absolutum, quam terminus, et praecipue si ista proposi
tio est vera: 'Illud est fórmale principium agendi, in quo agens et
productum assimilantur'. Nunc autem, terminus formalis actionis vel mona
non solum potest esse forma absoluta, sed necessario videtur ex
Physicorum quod est forma absoluta, non includens aliquam relationem.
ergo vel est necessarium vel saltem possibile quod illud quod est P " rinCl
v i s i b i l e
m
e t
q
a liis
sed o T o r t r P <
i e C t U m
^ i t u s audibile, et sk * £ ,
¡Ui X £ n ¡ - M S I g n a r c
^ absoluto* f S u f l
p r o p c i m o o b i e c t o a l i o d
1 1 d a t , 0 m u a c #
' 3 ^ unportttuí per hoc quod est obiectum,
A w 8 T 0 T
" - . Phvsk. V . 2 ( 2 2 5 b l 0 - l 5 ) .
c
/ I ; / . / . Razón \ortml del causar 325
l
\^ °f l . "Aquello de que hay visión es lo visible ; y si-
A r i
n o viable es el color; éste es visible según sí, según el
¿ l i e :
ñor razón sino porque en sí mismo tiene la causa de
m i s m :
° » r núes todo'", etc. Quiere decir que si el color es el p n -
Sef
"huso de la vista, es según sí visible no del primer modo per
^ f i o que indican las palabras ' n o por razón', cs decir, este
" ^ í d o de visible no cae bajo la razón del s u j e t o - , sino del
P
ndo modo porque en el sujeto se halla la causa del predicado;
es lo que expresa cuando añade 'sino porque en sí mismo tiene
la causa'. . .
26 Algo parejo sucede en muchos otros casos, especialmente
e nel nuestro. Cuando inquirimos el principio activo de una ac-
ción no nos referimos a la relación implicada en concreto en el
hecho de que es principio activo —de lo contrario sería fácil
mostrar el principio de toda acción, el principio activo de toda
calefacción es el calefactivo, el de la iluminación, el iluminativo,
etcétera—, sino que nos referimos al fundamento próximo de la
relación. Ahora bien, tal fundamento es la forma absoluta, sin la
inclusión de la relación, que no podría ser en ningún ente anterior
en naturaleza a su rérmino; mientras la forma activa es anterior
en naturaleza al término de la acción, al menos en las acciones
equívocas. Luego, haciendo la aplicación al caso, si el conocimiento
forma sit per se motiva talis potentiae, sicut lux vel color respectu visus,
et sonus respectu auditus, et sic de alus. Hoc est quod dicit Aristóteles
}} De Anima: "Cuius, inquit, est visus, hoc est visibile" ; et sequitur,
visibile est color, hoc autem est secundum se visibile, secundum seipsum
autem, ron ratione, sed quoniam in seipso habet causam esse visibile,
omms enim", etc. Vult dicere quod si color est primum obiectum visus[
'psura secundum se est visibile, non per se primo m o d o ; et hoc est
quod dicit "non ratione", hoc est, hoc praedicatum quod est visibile non
canil ü ? ' ' r
P 0 n e s u b i e c t i
secundo modo, quia in subiecto est s e d e r s e
3 h C i n t e n d i t c u m s u b d i t
cautarr? ' * ° > "sed quoniam in seipso habet
2 m Í 1 Í e r e ¡ n m u h Í S a l i i s e t s e c i a l i t e r
cum nw - " ' P i» proposito; quia.
KgimusT
q u a e
T p r m c i
P ! u m a c t l v u m r e s
P e « u alicuius actionis, non intel-
t Uq P r t a t U r i n
«¡vum t u n ? ? T °
a
f
S P
TCrCt° per <* h o
Principiumc u o d e s t
C o s t e n d e r e res e
P^ncipiuní ! • ^ Q n ¡ P < ™ omnis actionis suum
et a C t l V U m r e S P
¡ U S S P C t U c a l e f a c t i ° ™ est calefactivum
S 1 C d e S i n u l i s s e d
quod e ^ T ' " S ' ¡ntelligimus de
i p m
?^tZ, 7üT f u n d
r r r ¡ l l i u s r e s p e a u s
> m u d
%
* * Po S S ¿ ? °
ltlc
aUquem «spectum, quia respectus n n i n d u d e n d o
M e a n d o ergo ad ^ r n aequivocis.
m rgo ad propos.rum, si notitia, quae est ratio formalis . p r o
39
prueba de la m a y o r : En cuanto a esta prueba, aunque l a
V
a n t °" ¿ le comunica la causalidad respecto del posterior s,
* S'no repugna a su razón propia; pues siendo produ-
— t e , no le repugna por razón del orden de los pro-
Z*> como la persona es producida antes que cual-
dllCld S 4 I
° ; i , t u r a ' - - c o m o se indicó en la razón anterior - y como
r
potest ergo inchoari ordo productorum extra nisi prius terminato ordine
productorum intra.
30. Alia ratio est: Quia producto priori communicatur causalitas
respectu posterioris, si non repugnet propriae rationi illius producti, nam
ex ordine productorum nulla repugnat sibi causalitas, cum ipsum sit prius
productum. Cum ergo persona producta, ut taceum est in ratione priori
r m p n U S u a c u m c u e
r!3 ^ l creatura et cum non repugnet sibi ex ratione
C USalltaS r e S p e C U c r e a t u r a e s e c m i t u r
STSTm f í > V"* est prius creatura,
¡Sus ut est prius producta quam ipsa creatura, sed et ut productiva
3
v £ £ i ¿ SA h a C C d U p l C X r a t i
° P r i o r i t a t i s
P ° " haberi t e
ex verbis
5
S non e x s t i r ' ' !
° ° 1113
m h C q U
C
d a i t :
n V C r S O
" V e r b
S C C U n d a
u m
Dei es se
« s uobu idc .i t Per a n o T omnia
per quod ' W facta sunt*• . ° '*' ' ¡» hoc
h n S r a t Í O n i b u s n e c
T ^ ^ X L V t J r f « ista auctoritate
t q u e t«H Proprie ¡Te Ü * V * ™° l f
° r m a l i s c a u s a
n d i I quia
a d P t e S t S t a r e t a m
«eaturam ' 1 5 t a ,° Prontas personae
« ^ ProdSTd g S * P r
° d U C t U m
' * ™ P r
— S S S S
P a t e r s i
m
e r im
sed ni ' P P o s s i b i l e solus esset;
te$t m 3 C t U l U Í U S c a u s a l i t a t i s e x i r e
secum v H ° n i " Prius Filius concurrat
e m m u n i c e t s e c u m
*eat in L ™ in eadem perfectione, et secundum eam
eumdcm actum.
a 2 r t CM. C*m*Hdad propia del Verbo
ARTICULO II
49 A d í r e r n a d a d
lidad primera : No ^ * Pero *
arroga subautoridad en el causar cuando añade: Sino lo que ^
hacer al Padre. Y más abajo continúa: Las obras que me dio \ e
Padre para que las hiciera, las mismas obras que yo hago, ctc .»
Me dio el Padre, he aquí la subautoridad; yo hago, he aquí h
causalidad. Similarmente, el Hijo tiene autoridad en el hacer res-
pecto del Espíritu Santo. La razón de ambas afirmaciones es q Ue
ARTICULUS II
Utrum aliquis modus vel ordo in causalitate seu causando sit pro-
prius Verbo
q
2
ordine causat quam Filius, ergo Filius non causat illud causad'
4 1
Cf. sü/jí-íí n.5.
l o 5,19.
" Ibid., 3 6 .
Art.2. Mniln a orden del causar J31
^imposible-
U
' ° ^ - Del orden de origen puede argüirse como del orden de
1 dad Si el Padre produce de sí y el Hijo no produce de sí,
P dre causa algo que es anterior en origen, y, en tal caso, lo
ido en cuanto anterior, no podrá ser causado por el Hijo,
n 0
^ 0 0 t' segund signo de origen; lo mismo no puede scr cau-
seo dos veces.
38 Respuesta a estas objeciones: El orden en el causar
de entenderse o en cuanto la acción se refiere al producente
^ t o se refiere a lo producido. Si se entiende del primer
CLUin
quod prius causatum est, posterius causari non potest, nisi idem bis
causaretur, quod est ímpossibile.
37. Similiter potest argui de ordine originis, sicut de ordine causalita-
tis: Quia si Patet facit a se, et Filius non a se, ergo Pater causat prius
origine; et tune, ut prius, non poterit causari a Filio quasi in secundo signo
originis, quia idem non potest bis causari.
vei Ad ista respondeo: Quod ordo in causando potest intelligi
Ut r
est í T * . P °ducens vel ut respicit productum. Si primo mocío,
10 r e s p i c i t
a
sun uctoritatis et subauctoritatis in proposito, quia ille est inter
Sta a g c m i a i n hab
scilice e n d o principium fórmale agendi, pro quanto,
l U n U m l l l o r u m h a b e t i l l u d fl
ordo ' b altero. Secundo modo, non est hic
n n c r e a t u r
postea ° P° a in esse per actionem Patris et
p r Í U S n i t u r
S e d P n U S C t p o s t e n u s fl
non° d ¡psum causari; et sic probatur propositio.
propter hoc est negandum quin prius habens virtutem causandi
*>n>ra n.36.
332 C.8. Carnalidad propia del Verbi
A R T I C U L O 111
Si alguna relación de causalidad o alguna relación del
Verbo a la criatura es incluida 'per se' en su propiedad
constitutiva
40. Respuesta negativa.—Respecto del tercer artículo princi-
oá
pal digo que ninguna relación a la criatura puede ser incluida
per se en el constitutivo de la persona del Verbo.
4 1 . Se prueba por tres razones.—Primera razón: Todo lo
que se incluye per se en ella es real —en cuanto real se distingue
ARTICULUS III
fría
tus ad '
Utrum aliquis respectus causalitatis vel aliquis suus respec
luram includatur per se in Verbi proprietate constitu
artlc ,in1
[20] 40. Sententia negans tenetur. — De tertio . ¡ ¡ | ° ns ' Í D c0
est sic reale et, per consequens, quidquid in ipso per se includitur est
hoc modo reale. Nunc autem, quicumque respectus in divinis ad creaturam
est tantummodo ens rationis; ergo etc.
42. Tum quia quicumque respectus Dei ad creaturam habet pro
fundamento próximo aliquid commune tribus; non dico sic 'próximo'
quod ex natura fundamenti oriatur relatio illa, quia tune esset relatio
realis, sed sic 'próximo' quod illud sit próxima ratio comparandi per
actum intellectus divini personas divinas ad creaturam; sicut etiam tactum
e
st in primo articulo de intellectu et volúntate, sic posset probari dé
quocumque, secundum quod Deus per actum intellectus est comparabilis
ad creaturam. Quando autem fundamentum proximum est commune tribus,
re
spectus non potest esse proprius uni; non ergo respectus ad creaturam
includitur per se in proprietate alicuius personae, quia quidquid includitur
s,
c est proprium illi personae.
.43. Tum tertio, quia, iuxta primam viam, posset argui quod quid-
Ul e s t
? . in persona divina est necesse esse a se; et hoc excludendo per
t
a
se' aliud in ratione causae, non autem in ratione principii; quia
q 'aquid est ibi, est incausatum, licet aliquid ibi posset poni principiatum.
n c
autem, respectus ad creaturam, etiam in quocumque esse reali vel
|* Cf. D U N S SCOTUS, Oulinatio I cl.27 n . 9 1 - 9 6 ( V I 100-103).
Cf. S l i p r a n .io_n.
Cf. supra n.28-30
£.8. Causalidad propia del Verbo
334
no puede ser necesariamente a se d e este m o d o ; ¡ el n t ó
C t
sibie, o al menos no necesario a se. L u e g o ninguna l j ¿ ^ r e a c
l l
criatura, sea en su ser real o e n su ser de conocimiento * '
scr incluida per se en la persona divina. ' ?H
4 4 . Pero esta razón, a u n q u e acaso proceda de premisas
daderas, podría, al parecer, ser refutada, impedida de mjk'
1
maneras, y sólo podría ser demostrada evidentemente c o ^
Un
razonamiento prolijo q u e n o intento desarrollar aquí.
3 1
45. Objeciones.—Contra lo d i c h o se objeta: El Verbo
importa per se la propiedad de la s e g u n d a persona. Pero ésta ¡m
porta per se relación a la criatura. L u e g o el Verbo importa reía
c i ó n a la criatura.
La primera proposición aparece clara del principio del Evan-
g e l i o de Juan ™: En el principio era el Verbo, donde el evange-
lista, por 'Verbo', quiere expresar p r o p i a m e n t e la segunda p«.
39
sona divina. Y A g u s t í n d i c e : " El V e r b o es por aquello por lo
q u e es el H i j o " .
La s e g u n d a p r o p o s i c i ó n se p r u e b a t a m b i é n por Agustín*",
q u i e n e s c r i b e : " En el p r i n c i p i o era el V e r b o , que en griego se
dice Aóy<K, e n latín V e r b o , y s i g n i f i c a r a z ó n ; sin embargo, aquí
el V e r b o se interpreta mejor e n c u a n t o significa, no sólo la
cognito, non potest esse necessarius a se hoc modo; quia nec terminus
respectus potest esse necessarius sic, quia in quocumque esse cteatura esi
vel possibilis vel saltem non necessaria a se; ergo nullus respectus ad
creaturam in quocumque esse potest per se includi in persona divina.
44. Sed ista ratio, licet forte procedat ex veris, tamen a rr
•verbo' i * P ° r t a r e l a d ó
k
n a k C r Í a t U
í a
- , . ., . ,
Además, se objeta contra la razón aducida — l a terce-
. Si es verdad lo que se acepta en tal razón, es decir, que la
^7*"' a en su ser real o en su ser de conocimiento— no es
s e a
CfI
aria a se ni, por consiguiente, relación alguna a la criatura
necesaria de ese modo, sigúese que ni la relación de Dios, en
CS
nto inteligente, a la criatura —entendiendo por tal relación
[a relación de Dios en cuanto creador a la criatura en cuanto crea-
ble— es necesaria por sí. Pero no hay en Dios formal y necesa-
riamente nada que no sea necesario por sí. Luego se seguiría que
Dios no entiende ni causa necesariamente la criatura. Estas nega-
ciones son falsas.
47. Respuesta a estas objeciones.—Respuesta a estas obje-
ciones :
62
A la primera podría oponerse doble dificultad: Una, basa-
da en la realidad; otra, basada en el significado del término
'verbo'.
Primera dificultad, basada en la realidad: En la propiedad
de la segunda persona no se incluye ninguna relación per se pro-
M
pia de la criatura por las razones aducidas .
48. Segunda dificultad, basada en el significado del térmi-
no 'verbo': La relación real y la relación de razón no constituyen
uno per se. Por eso, si el término 'verbo' implica estas dos rela-
etiam ad illa quae per Verbum facta sunt operativa potentia"; vult ergo
quod cum dicitur Verbum, importetur respectus ad creaturam.
46. ítem, contra rationem factam obicitur: Quia si verum sit hoc
quod accipitur in illa ratione, quod creatura in quocumque esse non est
necessaria a se nec, per consequens, quicumque respectus ad creaturam
« Csic
rí aturam
j
e
necessarius, tune sequitur quod nec respectus Dei ut intelligentis
inte
ere K H e c t a m , nec respectus eius ut creativi ad creaturam ut
S l t n e c e s s a r i u s 3 s e
ni? I "f > sed Deus nihil est formaliter et necessario
n e c e s s a r i u m a
est ir se; ergo sequeretur quod Deus non necessario
n S c r e a t u r a m n e c
faUum causativus creaturae, quorum utrumque est
Cf
- "upra n.41-43.
336 C.8. Causalidad propia del Verb 0
• • £ i por Fi
en cuanto connota conocimiento perfecto y tal conocimiento
tleilf
relación de razón a las cosas por El conocidas.
Luego, según esto, en cuanto al significado del término ve.
bo', el orden sería este: Primero y per se significa la relación d e
modo; 'verbari' est enim idem quod dici sive intellectualiter expn^.^
per consequens, Verbum importat in concreto hoc quod est inteu ^
expressum, et tune connotabit relationem ad illud quod d »
Verbum, pro tanto quod connotat notitiam perfectam, quae notí
respectum rationis ad cognita per eam. •yerbo0'
Secundum hoc, igitur, quantum ad significatum huius vocis ^
1 5 1
esset iste ordo: quod primo et per se signif icatur respectus o j ' " ^ ^
expressio intellectualis passiva, sed modo concreto; secundo, (iP- ¡o0
Á
Art.3. Causalidad y constitución 337
P o r n U Ó n
' p 0 r c l U C e l t é r m i n o r a z ó n
n o impona n i la rela-
jo P P r 0 i í l
^ e o r
^ e n n i í a r e í a c i ó n
a p r o p i a d a consiguiente a Ja
datura c o m o las i m p l i c a e l t é r m i n o ' V e r b o ' . P o r e s o , e l V e r b o , e n
cU i n t o Verbo, p u e d e ser c o m p a r a d o p o r el e n t e n d i m i e n t o a cual-
uier ser y tener p o r término una r e l a c i ó n a p r o p i a d a d e razón.
Las palabras, "cn c u a n t o significa la r e l a c i ó n al P a d r e " , d e b e n i n -
ter p t a r s e de l o q u e e s s i g n i f i c a d o p r i m e r a y
fC principalmente;
pero en las palabras q u e s i g u e n , "a las cosas q u e h a n sido h e c h a s " ,
por 'significar d e b e e n t e n d e r s e 'connotar*.
50. Respuesta a la s e g u n d a o b j e c i ó n : 6 6
L o necesario a se,
en cuanto d e p e n d e d e él, p u e d e darse s i n r e p u g n a n c i a ninguna
sin cl ser real d e o t r o ser q u e n o e s n e c e s a r i o p o r sí. N o h a y con-
mdkción de parte d e l a b s o l u t o anterior e n q u e se d é s i n un s e r
posterior. Sin e m b a r g o , tal ser necesario n o p u e d e darse s i n e l s e r
conocido de otro, p u e s s u ser propio necesariamente requiere el
conocimiento del o t r o y, p o r c o n s i g u i e n t e , r e q u i e r e e l ser c o n o c i -
do del otro; d í g a s e otro t a n t o del ser p o s i b l e . L u e g o n o p u e d e
competer a la p e r s o n a d i v i n a algo real q u e n o e s n e c e s a r i o p o r
sí, es decir, q u e n o e s incausado. P e r o todo l o q u e se i n c l u y e
en la propiedad d e la p e r s o n a compete a la p e r s o n a c o m o a l g o
real. Sin e m b a r g o , p u e d e competer a la p e r s o n a d i v i n a a l g ú n c o -
ain
es necesario su término. J^o
51. Cabe replicar de otro m o d o : Dios entiende l . a
1
y la causa necesariamente de tal modo, que tanto su inteT^-
como su causación se dicen necesarias a se, en cuanto * , J C
aliquod cognoscere vel aliquod posse, licet illud non sit necessarium a
se, sicut nec terminus.
[ 2 4 ] 5 1 . Aliter potest dici: Quod Deus est sic necessario intelligens
creaturam et causativus creaturae, quod utrumque istorum formaliter dici
aliquid necessarium a se, prout a se excludit causam, sed non necessan ^
n c o u
in esse reali sed i n aliquo esse diminuto; quidquid autem i * ™ ¡ u 0 C
08
5i p ¿ ¿ eficiente. Pero la última de dichas razones pa-
C
^ ' e v i d e n t e para el caso: La razón formal de terminar
;l m a S
rece l , ; ¡ de lo causado respecto de la causa, en cualquier
n C ; l
1,1 C
causa de que se trate, es una perfección. Y, hablando
usa primera, en cualquier género, es una perfección sim-
j la ca
e F ^ perfección simple es idéntica en las tres per-
plC
' ^ ' P í l e s e que toda causalidad, en cualquier género de causa :
jes es común.
RESPUESTA AL A R G U M E N T O PRINCIPAL
54. Hoc posset probari hic sicut prius probatura est de causa effec-
tiva; sed de probationibus prius positis evidentior ad propositum videtur
illa ultima; quia ratio formalis terminandi dependentiam causati ad
causam in quocumque genere causae, de quo est hic sermo, est aliqua
perfectio et, loquendo de causa prima in quocumque illorum generum,
«t aliqua perfectio simpliciter; si, ergo, quaecumque perfectio simpliciter
eadem est in tribus, sequitur quod quaecumque causalitas in quocumque
generum illorum sit communis.
AD ARGUMENTUM PRINCIPALE
5 5 A d
íuaeUhp ' ^ u m e n t u m in oppositum. Ad minorem dico: Quod
¡ e s t c r e a t r i x s i c e s t a r t i f e x
n qua n n ? í r P e
» i
>
' et cum sit simplex,
a
ae n s e t i l l u d q u o d h a b e t u r
<me „ar? i • » quaelibet est ars et ars
¡ n
Primo a r ? - i i , l actualis, sicut patet respondendo ad obiectiones
e a e c u e
s i v e T a m e n
notitia ' ' appropriate Verbum dicitur ars sicut sapientia
sit p f 0 t a n t 0 c u i a e x m o d o s u a e
notitia ' .. l processionis competit sibi quod
1¡ ib 18 p r o c e < l e n s d e
« 'le q n e v f • memoria paterna, declarans omne intel-
1
e i l l a
? Trinitate "l " .!" * «mtinetur. Hoc patet per Augustinum VII 6 1 0 1
l c i t u P U t F l h u s s a i e n t i a P a t r ¡ s
' lumen P » P quemadmodum
n ratos , et quahter hoc sit, statim subdit, id est, "quemad-
„ JJ «M» . 1 4 . n
,„ ""l'ra n.l.
MI j , • - —X,
„ J * ""¡na n.20-22.
ÜGÜST D e T
-' rin. VII c.l n.2: PL 42,936.
r S Causalidad propia del Verbo
SJ^SÍüí¿,
i j
,
' T
i i Piare"
Y lo explica inmediatamente en «„-
- b o s la misma ta; a , , , J S
la sabiduría y ambas una sabrdur.a . Simih, * «
IX
< ; , 1 » , ideas aparece clara de la replica a la puntad
en el arrice primero - : Las ideas son comunes a
« „,naue por el modo de su emanación se apropie» „
P e r
V e rb°o que P o « d e como conocimiento actual d e c l a r a *
todo objeto que se contiene cuas, hab.tualmente en la , m e m o 0
perfecta.
QUAESTIO IX
Utrum Deus possit faceré angelum informare materiam
ti] 1. Quaestio et argumenta pro et contra.—Consequenter quaeri-
tUr Q
e omnipotentia in comparatione ad obiectum quod respicit;
«sunt tres quaestiones: Prima quaestio est de omnipotentia ut respicit
ubs
. tantiam immaterialem et est ista: Utrum Deus possit faceré angelum
formare materiam. Secunda quaestio est de omnipotentia ut respicit
rm
,; am accidentalem sed habentem esse modo supernaturah et est ista:
m D e u s
W Possit species in eucharistia convertere in aliquid praeexsistens.
e r t l a
est de omnipotentia prout respicit formam accidentalem habentem
esse modo naturali et est haec: Utrum Deus possit faceré quod, manente
corpore et loco, corpus non habeat ubi sive esse in loco.
2. Ad primam quaestionem, arguitur quod sic:
Deus potest faceré formam materialem esse sine materia; ergo et
formam immaterialem esse in materia et, per consequens, angelum esse
in materia et informare materiam.
Antecedens probatur sic: Quia Deus facit accidens materiale sine
subiecto in sacramento altaris.
Consequentia probatur: Quia non magis videtur repugnare formae
immateriali esse in materia, quam formae materiali esse sine materia.
3. Contra:
tet
Si ángelus informaret materiam, aut daret ei actum simphci
r
substantialem, aut actum secundum quid sive accídentalem. Non P '
modo, quia, cum sit per se subsistens, non potest faceré per se unum
alio; actus autem substantialis facit per se unum cum illo quod mío •
Nec secundo modo, quia, secundum Aristotelem I Physicorum, J ¡
veré est, nulli accidít"; ángelus est id quod veré est, id est, substan
ergo etc.
a
Cf. infra, Quodl. q . H . t l l 3
Í Scorrvs
no *, ? \»°¥'*„ > Ordinatio II d . l n.5 (ed. Vivos XI 185-19-*);
q.2 ed. Vives XX 34-59); II d.8 q . u n . í S Vives XII 417-422).
AnisroT., Pht/sic. I c.3 (1861)4-5)
Art.l. Sentido de la cuestión 343
ARTICULO I
Sentido d e la cuestión
ARTICULUS I
De intellectu quaestionis
5. De primo breviter.
Hic non quaeritur si ángelus habeat materiam partem sui, quia tune
ángelus non informaret materiam, sed forma quae esset altera pars eius
informaret eam, sicut ignis non informat materiam, sed forma quae est
altera pars eius. Nec quaeritur utrum ángelus possit infotmare materiam,
hoc est, effective transmutare materiam ad formam, et hoc vírtute Dei,
Ücet forte virtute sui non possit, ut sic Deus faciat angelum effective
informare materiam, sicut secundum aliquos facit cotpus effective agere
in spiritum. Sed quaeritur de informatione formali, an scilicet Deus possit
faceré angelum esse formam informantem.
1
THOMAS, Siunma theol. I q . 5 1 a.2 atl 2 , 3 fl 2 5 9 ) ; RICHARDUS DE ME-
Se
•' ' i í - I I U.19 a . l q . l in corp. ( I I 2 4 2 - 2 4 3 ) .
344 C.9. La materia y cl Ángel
ARTICULO II
Solución de la cuestión
6. Hay que defender la conclusión negativa .fc
ect
segundo punto, o la solución de la cuestión, hay q ?^ ° <j| Ue t
r Ij
conclusión negativa. En favor de ella pueden aducir
r
zones. La primera se basa en un medio común • j / ^ ¿
1
en un medio más propio. Se investigará, por último
otr
zones posibles concluyen o no. * ' * a
7. Primera razón, basada en un medio común—X^
>ri
razón es ésta : f %j
Lo que es simplemente subsistente por sí no puede s f e
ART1CULUS II
Quaeslionis solutio
at1
[ 3 } 6. Condusio negativa tenenda.—De secundo, condusio neg ^
est tenenda, et ad hoc possent poni duae rationes, quarum prima su
ex medio communi, secunda ex medio magis proprio. Addentur pos
dum rationes, inquirendo de eis si concludant.
7. Prima ratio, sumpta ex medio co?nmuni.—Prima ratio est ist^
Illud quod est simpliciter per se subsistens, non potest esse
materiae; ángelus est huiusmodi; ergo etc. ^
Maior declaratur: Ens per se potest intelligi tripliciter. uao ^
ostmorum
intelligitur ens per se solitarie, prout accipitur I ^ ^ ¿o Vl ^
modo per se, cr hoc modo accidens potest esse ens per se q ^ ^
isnn
est in subiecto. Secundo modo, dicitur ens per se prout ^ f . tua jjter
ens in alio et sic per se ens est Ídem quod non inhaerens ^
aptitudinaliter; et hoc modo quaecumque substantia, non yuncid*
f o r m a
posita sed etiam materia et forma, est ens per se, quia u ¡ a ¡nh*^
q s
licet insit materiae informando, non tamen inhaeret; . j¡ icer c f
actus secundum quid, nec cum illo cui inhaeret facit per se unum;
opposita conveniunt ei quod per se informat. Tertio modo, ens per se
dicitur illud quod habet actualitatem ultimara., ita quod non est per se
ordinabile ad aliquem actum simpliciter, ultra istum quem habet, qui
quidem actus ulterior possit esse actus eius per se, et hoc vel primo vel
participative; quod hoc modo est per se ens communiter dicitur sup-
positum et in natura intellectuali dicitur persona. Hoc modo intelligitur
fliaior de ente per se. Istud solum dicitur proprie subsistens, sicut
ntlosophus loquitur II De Anima, dicens: "Quod materia est potentia
°c aliquid, species autem secundum quam aliquid dicitur hoc aliquid;
t«tium, quod est ex ipsis, quod simpliciter est hoc aliquid", scilicet per
subsistens habet actualitatem ultimam non ordinabilem per se ad ali-
vm actum ulteriorem.
[4] 8.""Mai r;rc"intellecta probatur: Quia forma substantialis per se
0
o r d i n a r i a *>J -
atUr C S S e t o t u s
quÍde i ^ * > ^' simpliciter, compositi u d a u t e m e s s e e s t a c t u s
e r s e
p P
er S e primo, sed formae participative; quia pars dicitur esse
e r
'Situr ^ ^cidens, hoc est per se participative, totum autem primo. Quod
EME PC£
est per se ¿¡Ü^£¿£Z^^*¿^ " ^ ^
non potest esse per se forma. • ,f i n e e c t a m 0
Ct
mo, que no es ordenable per se a un acto ulterior; rj ,* ° últ¡.
e
C ntrj
rio, podría darse un proceso infinito en las sustancias ° °
en cuanto cada una de ellas podría scr parte de otT^'*'^
a fortiori el ángel es subsistente per se en el sentido nr J - . ^
lca
_ - , , ,. r icrio
10. Esta razón procede de un medio común, 'lo sub'
per se. Concluye igualmente del fuego que del ángel. MáT^
cluye de cualquier ser que pertenece completamente a una^"
pecie sustancial.
10
11. De lo que antecede aparece también claro que la'
unibilidad' no es la diferencia que distingue al ángel del alma
común al ángel y al fuego.
12. Aparece también claro por qué el alma separada no es
persona. Aunque no es naturalmente apta para inherir y es, por
u
lo tanto, ente per se del segundo modo indicado , y aunque po-
13
dría ser ente per se del primer modo , es decir, solitariamente, no
sólo por virtud de una causa extrínseca, como lo puede el acciden-
te o la forma material, sino en virtud de su naturaleza dejada a sí
misma, pues no depende necesariamente de la materia en su
propio ser, no puede, sin embargo, ser ente per se del tercer
13
modo ; y sólo lo que es ente per se de este modo se dice supó-
sito. La naturaleza intelectual, en cambio, se dice persona, y es
persona incomunicable, le repugna ser comunicada, no sólo como
o r n a
substantia materialis est ¡ta in actu ultimo, quod non est per se ^ ' ^
ad aliquem actum ulteriorem; alioquin posset esse processus in infini
in substantiis materialibus, ut quaelibet posset esse pars alterius; «s°
multo magis ángelus est per se subsistens, secundum intellectum P
dictum. ^
rneí un 1
10. Haec ratio procedit ex medio communi, quia ^' | cu ( ¿ (
licet etiam posset esse ens per se primo modo, id est solí»;* ^
tantum per virtutem causae extrinsece, sicut potest accidens ^
materialis, sed virtute naturae suae sibi derelictae, et hoc quia &( £
sario dependet a materia in proprio suo esse, tamen non Y> tfi %t
ens per se tertio modo praedicto; et solum illud quod est sic F , i e 5
e
dicitur suppositum; in natura autem intellectuali dicitur P
lil
^ ^ u e d a constituir un ser per se con la materia es que la
ÍOrmíl
es acto per se y la materia es potencia per se; no hay otra
forina
d e e u 0 ) ulterior a la propia naturaleza de la forma y de la
r e
PuLCt K ° S U S ;
actum materiae, hoc praecise
C r g C U Í r e p u n a t e s s e
1
maior?* f — r a t i o n e m
propriam. Consequentia ista probatur: quia
D1 a t t e s t a t u r
^ a m o^rl k° P g n a t esse formam materiae, q u o d a l i c u i r e u
Su 1 C O n v e n i a t
am I ; si ergo non potest hoc sibi convenire nisi per
Pnam r a t I O n e r n s e c u i t u r uo
pfODr ' l < l d eui repugnat máxime repugnaba
1 r a t l 0 n e m
a geU esset"
n< í ° a l e m ipsius. Si igitur ratio propria quiditativa r m
""forman ° ' n t a p e r u l
'propter quid' posset ostendi quod sibi repueneta m
u i a r
e materiam.
14. j
c Us Sta r a t l l C C t o s t e n d a t u o d m e Q ,
' 'onem °' ' 1 i u m esset proprium ad con-
1
'psa esset nota, tamen non ostendit conclusionem esse veranr
" Cr
„ ™ *""«• n.íi.
rOT
*' Mrton/i, V I H t-.fj Í10i5u23-a0).
C.9. L* materia y el ángel
unde negans eam, diceret quod non repugnat huic informare, nec essentia
sua propria est ratio per se repugnantiae.
Ideo ulterius confirmatur ratio sic: Cuilibet actui simpliciter, per
rationem propriam, vel convenit aptitudo ad per se informandum vel
repugnat informare; de essentia angelí non est dari primum; ergo
secundum; et tune ultra, ut argutum est, ipsa essentia est propria rano
repugnantiae.
0
Probatio minoris: aptitudo non est sine actualitate, quin sit impedí"
aliqua.
[6] 15. Tertia ratio, quae tamen non multum probat.—Tertia rano
posset poni talis:
Ordo perfectionis in formis videtur esse per recessum earum a «JJJJ
sicut actus perfectior plus recedit a potentia; sed anima intellectiva t
recedit a materia quod, naturae suae relicta, potest habere esse
proprium sine ea: ergo ángelus, qui est perfectior quacumque
intellectiva, plus recedit a materia; sed non videtur quod plus ?oss
dere, nisi sibi repugnet inesse materiae. ¿ r >l0
er
títft P ' i nuede ciertamente ser sin materia, incluso de modo
cl a
que ? ^ . que el alma intelectiva, pero que, sin embargo,
t 0
e
P i materia. Pues, aunque sea imperfección el de-
c n a
UC£
P k l e la materia, no es evidente que sea imperfección el
pender - j actualidad, sobre todo cuando tal comuni-
c a r e s u
f C
^ uedc darse sin dependencia, como se afirmaría en el caso.
CaC1< P
n Cuarta razón, no concluyeme. Exposición.—Una cuarta
18
¡ la toman algunos , parece, de la operación del ángel, que es
Í U r ' , del modo siguiente :
El' entender' es operación inmaterial. Luego el entendimiento
potencia inmaterial. Ulteriormente concluyen: Luego la na-
turaleza intelectual es naturaleza inmaterial.
18 La primera consecuencia la prueban: La operación no
es más abstraída de la materia que la potencia cuya operación es.
Pues la operación se da en el operante según la potencia propia
como según su razón próxima. Por consiguiente, si la potencia
es material, la operación no es inmaterial.
19. La segunda consecuencia la prueban de esta manera: La
potencia no excede a la sustancia. Parece que esta consecuencia vale
principalmente de la naturaleza meramente intelectual, cual es la
naturaleza angélica; no vale tan manifiestamente de la naturaleza
disminuidamente intelectual y simultáneamente sensitiva en al-
uniri materiae sicut aliqua forma inferior; ita diceretur quod ángelus
potest quidem esse sine materia, etiam perfectiori m o d o q u a m a n i m a
intellectiva, sed tamen potest esse in materia; quia licet dependeré a
materia sit imperfectionis, non tamen est evidens quod posse communicare
actualitatem suam materiae sit imperfectionis, et praecipue q u a n d o talis
coramunicatio potest esse sine dependentia, sicut poneretur in proposito.
rotio^ II' u a r t a
Q } uar a f a t
*°i
a
b <diis proposita. JJnde et quomodo sumitur
n„!° Q ratio videtur sumi, secundum aliquos, ex operatione anceli,
W * « intelligere", et hoc s i c :
e i e M t o p e r a t i o
'•órnate r immaterialis; ergo intellectus est potentia
e t u l t e r i u s e f
rialis » g ° natura intellectualis est natura immate-
m a 8 P n m a t o n s e q u e n t i a
¿ ab probatur per hoc quod operatio n o n est
S t r a C 2 m a t e r i a
iaest o p ^ e» quam potentia cuius est o p e r a t i o ; operatio e n i m
e c u n í m r n
x
'toam ot?™ j 1
potentiam propriam, ut secundum rationem pro-
"on per ; p e r a n e t
° i . per consequens, si potentia sit materialis, illa operatio
jq immaterialis.
8601111 2 C O n s e c u e
^fttiam- ^! n t i a probatur, quia potentia non l excedit sub-
t,Ua e C v t u r s t a
e est ! consequentia praecipue tenere de ^ natura illa
n i í e s i e l n t e l e c t u a i s
' l > cuiusmodi est natura angélica; n o n sic ma-
<,üa n a t u r a u a e e s t
niuni ad r ^ diminute intellectualis et c u m hoc sensitiva
a U t u
u l a m potentiam, sicut est anima nostra; quia illa dependet
"136). AS
< &«mmo THEOL. I q.50 a.2 iu corp. (I 233); q.S9 a.l in u » p
,JQ C.9. La materia y el ángel
cuna potencia, como es nuestra alma, que, al m e r i 0 s
ímmaterialis; et tamen conclusio est falsa, hoc est, quod non est pe ^
materiae, licet, secundum aliquos, vera sit de immatenali, hoc es,
composita ex materia et forma. - |j d a 5
c u í i n t o m a s
declara porque noble e s la forma, tanto más
; SC
I "°. la materia corporal, m e n o s se u n e a ella y más la e x c e d e
na
jom¡ ' j p nuestra alma e s la última c n la n o b l e z a jerárquica
e r o
sU
en V D e ahí q u e e x c e d e a la materia e n cuanto t i e n e alguna
m a s
aS
de l y poder e n e l q u e d e n i n g ú n m o d o c o m u n i c a c o n la
Oj* . p o r a l . Este p o d e r se llama e n t e n d i m i e n t o .
c o r
2 2
1Á Contra e s t o se o b j e t a : El h o m b r e n o e s h o m b r e s e g ú n
a o por el alma, sino p o r q u e e l alma informa a la materia.
C 1
' no actúa c o n o p e r a c i ó n propia de h o m b r e s e g ú n el
í sino e n cuanto e l a l m a i n f o r m a a la materia. L u e g o o n o
ie'nde por el alma, e n c u a n t o forma, q u e sería e l p r i n c i p i o
S l a operación, o e n t i e n d e p o r ella e n cuanto informa a la m a -
k , primera p r o p o s i c i ó n se p r u e b a : El c o m p u e s t o e s l o q u e e s
por las partes, n o e n cuanto separadas, s i n o e n c u a n t o u n i d a s ;
23
como consta de la Metafísica , la sílaba ab e s p o r a y p o r b. Ello
verdad del todo y de las partes e n general. Y n o sólo e s v e r d a d
e s
H h 1 G e e r c e r s e r a r t e s
< no entumí-
t
sin
' , P ° " » P . ""> que es operación del
, ^-nder on LlJ"*™'
c en
? "\ homh™- » ° si el alma puede ser principio
nt n o
P e
C
- WotMbeiale»
12
354 C.9. la materia y </ ángel
t Í C n c l t
objeto abstraído de la materia. En este sentido d*" 4*
p r o b a d o • parece, por la inmaterialidad del o b ^ ^ ' ^ L
prueba no concluye la inmaterialidad simplemente ^
tiva u objetivamente. Según todos, la quididad d e V ^
rial puede ser por sí objeto de nuestro entendimiento^' ****
sólo se requiere inmaterialidad, es decir, abstracción d *
ria individual en el objeto. De ello se sigue que la opera * *****
material terminativamente, esto es, indiferente a los ob]a% ^
lares materiales. Pero, en tal caso, para lograr la conclusión int"^
da, es necesario probar que la operación referente a lo
como a objeto no podría ser comunicada en algún modo a la
materia.
28. Tercer sentido del antecedente.—El tercer sentido del
antecedente es éste : El receptivo próximo de la intelección no es
un sujeto primero material; su receptivo próximo y propio es la
f e c c i o n a a c u a l q u i e r a p a r t e . Y e n t o n c e s c a b r í a decir que e ^ ^
c o m o el h o m b r e , p u e s e l d e d o s e h a l l a r í a e n a c t o p o r la t o m u , qi
es p r i n c i p i o d e e n t e n d e r . L u e g o , si e l t o d o es t a n material o ctt^ e f l
0
l a p a r t e , s i g ú e s e q u e e s t a o p e r a c i ó n , q u e sólo c o m p e t e a » ^ perteof *
1
e s t á e n el t o d o , es m a t e r i a l l o m i s m o q u e l a o p e r a c i ó n O.
c u a n t o está en la p a r t e . ^ en e S
e l
R e s p o n d o : Si l a o p e r a c i ó n q u e c o m p e t e a la forma en c | í ° y tfi
m o d o p e r f e c c i ó n i l i m i t a d a es c o m u n i c a d a a l a m a t e r i a o ^ j todo• e ( P
i l i m U a d a 1
c a d a a l o q u e s e h a l l a e n a c t o p o r la f o r m a así ^ ^ inl* **
e t e
u n a p a r t e r e s p e c t o d e l a l m a i n t e l e c t i v a , a l a c u a l covnp
c u a n t o es e n a l g ú n m o d o p e r f e c c i ó n i l i m i t a d a . "
*• Cf. su ¡na n . 2 1 .
Art.2. Solución de la cuestión
355
non illa totius quae est quiditas, sicut est humanitas, sed illa quae est
simplex et altera pars compositi.
Quaelibet autem operatio sensitiva est p r i m o compositi ex materia et
a l c u t
* pmprii receptivi, sicut patet in principio De sensu et sensato;
e n i m p s a a n m a
q j U 0 (' i est immediate receptiva visionis, sed ipsum organum
e $ t c o m o s t u m
ratio . P ' ex a n i m a et determinata parte corporis, est próxima
reClplCn Í v s i o n e m n e c
forma ^ ' > est anima, nec aliquid animae, nec illa
0r m X t l 0 n s u a e
§ani ' ' 3 est in determinata parte corporis, sed forma totius
C mo uo
fatin ° ^° Q humanitas est forma totius h o m i n i s , est próxima
' «apiendi visionem.
h o c
in q u a Patet quod, si o r g a n u m dicatur illa pars totius animalis
t a u a m n
esse ali " ^ ' p r ó x i m o receptivo, recipitur sensatio, o r g a n u m dicetur
eit C O m 0 s i t u m
Parte P e x anima, ut est principium talis operationis, et
C O r p 0 r s s i c m í x
ocul n ¡ Us s ' t a ; et tune patet quare oculus caecus n o n est
s e U n t
latum ' 5 e s f u m quid, quia n o n est nisi altera pars compositi quod
e t d l C l
j ^ x h oculus, carens alia parte qua complete oculus est oculus.
rat C e t i a m p a t e r e
'° Proy potest q u o d , si potentia dicatur illud quod est
ani 8 r e c i
rnac'> J ? P Í e n d i actum, potentia visiva n o n erit aliquid praecise
arn
" formam^ f
ip o
Sr m a t o t a l í s
aliquid consequens s i u s o r a n i v e l
SUCe
en la intelección; su receptivo próximo y la razón pro i
i ü s
de su recepción es el alma, o algo del alma tomada " ^ \
eClSafnent
sin inclusión de materia. Por eso puede darse en el al V.
a Se
su receptivo próximo permanece. P*ía<^
30. Según el sentido tercero del antecedente, q i | U e nc
Patet etiam quare anima separata non potest sentiré, quia non habei
receptivum sensationis quod est organum, nec formalem rationem recipien-
di quae est forma totalis ipsius organi. Per oppositum est de intellectione:
quia receptivum eius proximum et próxima ratio formalis recipiendi eam
est anima vel aliquid ex parte animae praecise, non includendo aliquam
materiam; et propter hoc potest ipsa competeré animae separatae, quií
ibi manet proximum eius receptivum.
1 5
[ 1 2 ] 30. Secundum etiam istum tertium intellectum, qui P " ^
tinet veritatis, intelligere est operatio immaterialis, quia proximum retr
tivum habet non includens materiam saltem corporalem; et ideo sm ^
materia potest ipsa operatio haberi; nunc autem, potens habere o p e ^
nem sine materia, potest habere esse sine materia; ergo natural ,
est ista operatio propria, potest habere esse sine materia. ^
Ex hoc ergo medio, scilicet operatione, potest concludi 'PVj^. D d0
0 3
talis immaterialitas, hoc est, a materia in essendo .jeP*™ ^for'ma*'
autem illa immaterialitas ulterior quae est impossibiutas jjuift me
c0(Sim^
a
materiam; et hoc est rationabile quod ex intellectione, I *
et commune animae et angelo, possit concludi ímmatenau
utrique.
Art.3. Objeciones y respuestas 357
A R T I C U L O III
Objeciones y respuestas
ARTICULUS III
Obiectiones solvunlur
34 e r a
y otra propia, como supone la segunda razón .
35
36. Sexta.—Sexta objeción: Según los filósofos
ciel
parecen estar animados. Pero no puede ponerse en ell ! °s
S U alíTla
intelectual; la forma intelectiva inferior al ángel no ° °
feccionar al cuerpo si no lo perfecciona con las f o r m a s ^
1
va y sensitiva que incluye, o si no lo perfeccionan simuTt'^ '"
te las formas vegetativa y sensitiva, caso de que éstas s e a a ? ^
dlst
del alma intelectiva. ¡nta$
37. Séptima.—Séptima objeción: El ángel asume a
8
cuerpo y ejerce actos vitales con él. Luego, como la acción**
supone ser, el ángel da ser vivo al cuerpo y, por consieuienrf t
6 ente lo
informa. >
38. Respuesta a estas objeciones. A la primera.—Ktsmn
36
a estas cinco objeciones .
37
A la p r i m e r a : 'Anterior' y 'más' no se entienden según
perfección, sino según superioridad e independencia. Pues el ser
del principio superior es independiente de lo principiado y del
principio inferior.
39- Respuesta a la segunda.—Respuesta a la segunda obje-
3 8
ción : Aunque la subsistencia del alma intelectiva sea la razón
est per aliquam unam rationem in angelo propter quam sit ista repugnan-
tia; non ergo sunt duae radones, una communis, sicut processit prima
ratio, et alia propria, sicut processit secunda ratio.
36. Sexto.—Praeterea: Secundum philosophos, caeli videntur esse
animati; non autem potest poni ibi anima intellectiva, quia intellectiva
inferior angelo non potest perficere corpus nisi perficiat secundum ptf
fectionem vegetativae et sensitivae quas includit, vel nisi illae, si si
distinctae, simul perficiant.
37. Séptimo.—Praeterea: Ángelus quandoque sumit sibi corptf ^
quod exercet actus vitae; ergo, cum agere praesupponit esse, a
corpori esse vivum et, per consequens, informabit illud.
[ 1 4 ] 38. Ad ista. Ad primum.—Ad ista quinqué. .
Ad primum: N o n intelligitur 'prius' et 'magis' secundum^^.^ ¡¡ jp
er se e c o n t f a r c o m o
e'nfe P > ^ *° i°> > al estar separada, no in-
formaría al cuerpo por ser ente per se de tal modo, tampoco lo in-
formaría al estar unida. Luego si, al estar unida, fuese ente per se
jg te modo, tendría el mismo modo de ser en cuanto informara y
es
en cuanto no informara.
40. Por lo tanto, a la razón 'el entender compete al alma',
puede replicarse: Algo puede competer per se a un ser doblemen-
te. De un modo, como a receptivo próximo; de otro, como a re-
ceptivo remoto. Ejemplo; La superficie se dice blanca del primer
modo, no del segundo; pero se dice correctamente del segundo
modo 'el hombre es blanco'. Parejamente se dice que el alma,
cuando está unida, entiende per se como receptivo próximo de
la intelección, pero no como receptivo primero. El alma, cuando
está unida, es la razón por la que la intelección conviene al hom-
bre, como al todo, por la forma. Sin embargo, se dice que es el
hombre el que entiende per se como receptivo remoto, pues
sólo recibe la intelección porque el alma, su forma, la recibe más
41
próximamente. Luego lo aceptado en la mayor , es decir, 'lo que
opera per se es subsistente per se', es verdad del primer agente, es
decir, del agente que de tal modo actúa, que no es ulteriormente
» }* n.7.
u
, - ¡liul.
Ct
l
''• * 'l>m n.32.
360 C.9. La Materia y et ángel
quod scilicet sic operatur quod non est ulterius alicui ratio operandi illa
operatione; si autem non esset subsistens, sed forma informara, non
posset operari quin ulterius esset ratio operandi suo toti; sed isto m
minor est falsa, quod anima per se intelligit; hoc enim non est ver
nisi eo modo quo operatio convenit formae sicut próximo susceptivo.
[ 1 5 ] 4 1 . Ex ista patet quomodo intellectio est Ímmaterialis, sen
non quod non sit ipsius animae unitae prout informar materiam, s ^
ipsa est solius animae ut proximi susceptivi, totius autem compos'
quam remoti susceptivi, et tantum secundum partem formalem sui.
e s s e
42. Ad tertium.—Ad aliud: Habens omnino idem . " ° ? y ; si
e e
el e n t e q u e a c t u a l m e n t e l o p o s e e . L u e g o , al p a -
e r m a n a
5¡ no P i c i ó n 'el ser d e l a l m a es i d é n t i c o al ser del todo"
o s
a r
fccer, I P \ i i a q u e t i e n e ser es, parece, parte d e l t o d o q u e
a m
rs
jebe n e g a £ ' ^ ^ p , se halla s i m i l a r m e n t e r e s p e c t o del a r e c e
see
po JvL e s decir, c o m o parte. f < c
SCÍ c u e s e a d u C e p a r a r o b a r l a c 0 n c l u s l 0 n
4
La prueba l P ; '
el alma p e r m a n e c e e n su ser m i e n t r a s las d e m á s for-
u e
esdeC
o ' p e r m a n e c e n en el s u y o , n o c o n c l u y e lo i n t e n t a d o , s i n o lo
n F
¡ü g | alma p e r m a n e c e e n su ser p o r q u e su ser e s t o t a l m e n -
r J 0
C
° ncorruptible, per se y per accidens; parecería, e n c a m b i o , c o -
nt
t C
' tibie si fuese idéntico al ser del todo. El c o m p u e s t o s e c o -
'roínpe verdaderamente; c o m o la g e n e r a c i ó n t e r m i n a , p a r e c e ,
" el ser de lo generado, el ser d e l o c o r r o m p i d o es, p a r e c e , el
término quo de la corrupción, y, p o r c o n s i g u i e n t e , n o p e r m a n e c e .
Las otras formas materiales n o p e r m a n e c e n e n su ser u n a v e z c o -
rrompido el todo, n o p o r q u e su ser n o sea d i s t i n t o del ser d e l
compuesto corrompido, s i n o p o r q u e se c o r r o m p e n per accidens.
Ello sucede, o porque el a g e n t e q u e c o r r o m p e p o r su p r i n c i p i o
activo contrario a ellas actúa e n ellas c o m o contrarias, o al m e n o s
actúa en el compuesto c o r r o m p i é n d o l o , y tales f o r m a s s o n i n s e p a -
rables del compuesto. Pero n i n g u n a de estas a f i r m a c i o n e s e s v e r -
dadera del alma intelectiva.
4 ?
45. Si, como d i c e n é s t o s , el alma i n t e l e c t i v a es i n c o r r u p -
tible porque a la forma q u e es acto c o n v i e n e el ser per se, y l o q u e
¡"o esse, quia nullius esse actúale videtur manere idem nisi manente illo
actualiter habente illud esse. Videtur, ergo, ista neganda: 'quod esse
animae est idem quod esse totius', quia anima habens esse videtur pars
™? habentis esse; consimiliter, videtur esse se habere ad esse.
r 0 D a t u a e
anim ^ ^ P '° q adducitur ad propositum, scilicet quod
3 r e m a n e t
¡ m o in suo esse non sic aliae formae, non concludit propositum:
PP Um e n m r e m a n e t m s u o e s s e u i a e s s e e i u s e s t
'ncorru °lví ' ' » ^ omnino
p C r S e e t p e r a c c i c
esset ide" " . * e n s ; videretur autem corruptibile si
e m C U m e s s e
nim o compositi. Compositum enim veré corrumpitur; sicut
e
6 10 vide tur t e r m í n a r a
esse t é r r o ™ ' . i d esse generati, ita esse corrupti videtur
aute q U c o r r u t i o r u s et e r
m forma! ° P > P consequens, non manere. Aliae
e s s e 136 m a t e r í a l e s n o n a
earum m nent in suo esse corrupto toto, non quia
COrr f U e r a l i u d a b e S S C c o m s i t i
umpunr " P° corrupti, sed quia ipsae
princi U t P C r a c c í d e n s ; h o c a u t e m e s t v e a a
Pium . l q u ' g e n s corrumpens per
Saltem S U U m a c t í v u m
- atti contrarium illis attingat illas ut contrarias, vel
nse nSlt C m p o s i t u m
' Parabil ° corrumpendo ipsum, et formae tales sunt
e
e C O m
anim» ¡„. ?, P ° s i t o in cssendo; ncutrum autem istorum verum est
t l V a
45 S "
t S s e 61 3 1 U t i s t í a n
l*r s e ' " ' dicunt, ¡ m a intellectiva sit incorruptibilis quia
_ convenit formue quae est actus, quod autem secundum se
„ £ ".Id.
"'eoí. T
r
„' °" 7 según la objeción tercera; cf. supra n . 3 3 ;
UQ
THOMAS
* Í O a.6 i corp. (I 3 5 5 ) ; q . 5 0 a.5 in corp. (I 2 5 7 ) .
n
362 C.9. La materia y el ángel
t a n t COr
es imposible que la forma sea separada de sí misma. ° ' no
tam
imposible que la forma subsistente cese de ser- <¡i j« bién
Cs
la razón de la incorruptibilidad del alma intelectiva í ^
no es incorruptible porque su ser y el ser del todo « a f ? * ^
Ct>s
pues su ser, que es inseparable de ella, es separable del tofo ' '
46. Respuesta más clara a la segunda, y tercera a la
embargo, para comprender más claramente las..respuesta^'"
8
dos argumentos precedentes* se puede distinguir el 'ser'V ^
?
modo, por 'ser' puede entenderse; aquello por lo que al ^
aparta primera y formalmente del no-ser. Pero un ente se * *
primeramente del no-ser por aquello por lo que está fuera del
tendimiento y del poder de su causa. Todo ente fuera del enten
dimiento y de su causa tiene su propio ser de este modo De
otro modo, por 'ser' se entiende el último acto, es decir, el ano
al que no adviene otro que da el ser simplemente; y se dice que
es ser simplemente el ente al que conviene el ser primeramente
de este modo, es decir, de modo que no sea para otro la razón de
ser con el mismo ser. El compuesto en la especie y sólo él se dice
ser de este m o d o ; solamente per accidens o, más propiamente, par-
ticipativamente se dice que su parte es de este modo. Luego sólo
el compuesto es ente per se, entendiendo 'ser del segundo modo.
Pero el alma intelectiva sólo se dice subsistente impropiamente
convenir alicui, inseparabile est ab illo, sicut ergo impossibile est quod
forma separetur a seipsa, sic impossibile est quod forma subsistens desioat
esse; si, inquam, ista sit ratio incorruptibilitatis animae intellectivae, sequi-
tur quod non est incorruptibilis propter hoc quod idem est esse eius
seipsa
totius; est enim separabilis a toto, manens tamen inseparabilis a "
[ 1 7 ] 4 6 . Clarius ad secundum et tertium simul.—Potest tamen, ^
clarius videndum responsiones ad dúo argumenta praedicta, T r ^ l g j , )
"esse: U n o modo, 'esse' potest intelligi illud quo primo íormaliter ^
recedit a non esse; primo autem receditur a non esse per ulu P T ^ J ^
o d 0
aliquid est extra intellectum et potentiam suae causae. Hoc m ^ ^¡mr
entis extra intellectum et causam est proprium esse. Alio m ^
'esse' ultimus actus cut scilicet non advenit aliquis alius dan ^ ^
pliciter, et ipsum dicitur simpliciter habere esse cui primo con^ ^ ^ j ¡
a cu a t e n
sic dictum; primo, inquam, sic quod non sit l ' * J e j s e t s0 e
ll)|11
illo esse. Isto modo, compositum perfectum in specie dicitur ' j; a#J íjD
illud; pars autem eius dicitur esse per accidens tantummo -^m es'
n n
proprie, participative isto esse totius; sic igitur solum ^° j| tiva ° (e eC (
e
per se ens, accipiendo esse secundo modo; anima autem ' ^ V ^ , efl* '
dicitur subsistens nisi improprie et secundum quid, licet
I v
^ento • ^ ' ^ ¿ [ r e t o c j 0 n 0 son el mismo ser completamente. Son
l a í r m a y
° o s e r entendiendo 'ser del segundo modo, aunque n o es
el
'de'ambos del mismo modo, pues lo es p r i m e r a m e n t e del todo
m e n t e
fJicV^ d e k P a f t
t , . ,
48 De ello aparece manifiesto en que sentido el alma sepa-
ada se dice imperfecta en el ser. Es que puede decirse perfecta
13
j __no esencial y primeramente, sino participativamente—
s e r
Algo puede ser paite integral homogénea del todo, aurKnfc '
irti
cipe en su ser cuando está en él y no participe en él c u u / - n
8 ;1
* Por ejemplo, repugna al hombre ser cantidad, porque es «««"¡¡¡D»
T C l
razón de la repugnancia o la sustancialidud conviene al hombre y
la cantidad.
AitX Objeciones y respuestas
a l
conviene a uno Y mismo tiempo repugna al otro—, o la
0 t C
^ ,'a se refiere a la repugnancia —y, en tal caso, la primera
;l
PjSTtle l repugnancia será la que primariamente se opone a
fllZ n
° il mismo tiempo conviene al otro— y de ambos modos pue-
UnÜ
/stinguirse la primacía de comunidad y de perfección.
& ' j En cuanto a la primacía de comunidad, el ser cantidad
la sustancia antes que al animal. Sin embargo, en cuanto
a a
RESPUESTA AL A R G U M E N T O PRINCIPAL
58
54. Respuesta al argumento p r i n c i p a l :
Niego la consecuencia. La razón de la repugnancia d e
• • i X • ** 141
A D A R G U M E N T U M PRINCIPALE
unirse
1¡rsc a la materia implica la unión de diversos elementos, uno de
59
cuales, como se mostró en la solución de la cuestión es la
los
5n de la repugnancia de tal unión.
razón
misma presencia.
La conversión de un ser en algo preexistente puede tener triple
sentido. En primer lugar, puede significar la conversión en algo
que fue, pero no es. Es claro que esta conversión es posible. Dios
puede reproducir lo numéricamente idéntico. En segundo lugar, pue-
de significar la conversión en algo preexistente que permanece
simplemente en el ser que antes poseyó, pero con la adición de
alguna novedad. Parece que, mediante la conversión, el cuerpo de
Cristo, que permanece en el mismo ser simplemente, se hace
presente de este modo en la especie de pan. En tercer lugar, puede
significar la conversión en algo preexistente, sin que haya novedad
alguna ni en su ser ni en algo posterior a él. Parece posible que
la cantidad pueda convertirse de este modo en algo preexistente.
N o se sigue ninguna imposibilidad real de que la cantidad se
convierta en algo preexistente y de que el término ad auem se
£
halle localmente en dos lugares. Las aparentes imposibilidades qu
algunos pretenden inferir de ello pueden resolverse teniendo en
cuenta estas dos reglas. Primera: Las formas anteriores a la 0*
lización, es decir, las formas absolutas no varían variada la
calización. Segunda regla, que sigue de la anterior: Por la
m i s m a
de dos agentes, el cuerpo recibe en dos lugares la . . Dies
Q U A E S T I O X .j
An Deus possit species in eucharistia convertere
praeexsistens ^
1 11
[ 1 ] 1. Quaestio et argumenta pro et contra,—M secunJ "
1
Cf. aupra, Quodl. q.9 u .i,
CAO. la conversión en la eucaristía
369
s e r
j^ún preexistente. Luego no pueden convertirse en algo
preexistente.
Prueba de la mayor: Si nada común permaneciera, se daría
aniquilación, no conversión de las especies.
prueba de la menor: Estas especies no tienen sustancia como
sujeto ni tampoco tienen materia, que es el sujeto o substrato
primero en los entes que se transmutan mutuamente.
2. Se arguye en contra de la opinión precedente:
La naturaleza puede convertir estas especies en algo no-preexis-
tente. Luego Dios puede convertirlas en algo preexistente.
El antecedente es claro: Por el acto de nutrición estas especies
se convierten en la sustancia de lo nutrido, es decir, por virtud
de la naturaleza se genera carne no-preexistente de ellas. Si se
dice que la carne era preexistente, tanto mejor para la conclusión
intentada. Similarmente, en virtud del fuego podría generarse
fuego, y en virtud del cielo, por putrefacción, podría generarse
algún animal de ellas.
Prueba de la consecuencia: Parece que la potencia divina pue-
de convertir estas especies en algo preexistente con más razón
que la potencia de la naturaleza puede convertirlas en algo no-
tum, an Deus posset species in eucharistia convertere in aliquid praeexsis-
tens, arguitur quod non:
Quia non potest aliquid converti in aliud, nisi habeat aliquid com-
mune; j pe ies non habent aliquid commune cum aliquo praeexsisten-
s r a e S c
te
; ergo etc.
Maior probatur: Si nihil maneret commune, ergo esset istarum specie-
r u m
anuihilatio et non conversio.
Minor probatur: Quia istae species non habent substantíam subiectam
n e
c etiam materiam, quae est primum subiectum in his quae transmutantur
a d
irivicem.
2- Contra:
a t U r a
rj ^ e potest istas species convertere in aliquid non praeexsistens; ergo
Q
s potest illas convertere in aliquid praeexsistens.
tecedens
in J " patet: Quia istae species convertuntur per actum nutritionis
substantiam nutriti, ita quod ex eis virtute naturae generetur caro non
eexsi
I e r stens; i i praeexsistens, magis habetur propositum; consimili-
q u a s
al 1S
iquY P° S V i n u t e
S° P°i f i n I s
£ s s e t e n e r a r i i i s e t v i m , t e c a e l i s s e t e n e r a n
la
ral, y la preexistencia y la no-preexistencia del t é r ^ * H
1 0 0 n
bian infinitamente la razón de este término. " ca^
3. Respuesta a la cuestión.—En esta cuestión
en general sobre la posibilidad de la conversión t o t V V ^ ^ '
en otro, sino en especial sobre la posibilidad de la conv ' ^ *
3 00 etlttc
los términos indicados, que ofrecen dificultad especia? '
Para la solución propia de la cuestión hay q investid ^
U e ^
1
si estos términos, objeto de nuestra investigación, poseen^'" ^
razón especial que hace imposible la conversión total. Y ha
investigarlo, primero, de parte del término a quo, es decirV^
cantidad separada; segundo, de parte del término ad
decir, de algo preexistente; y tercero, de parte de la conversión
sobre la conversión se inquiere si, en cuanto la considera el argu'
mentó, es aniquilación.
ARTICULO 1
ARTICULUS I
D e termino a quo sive de quantitate separata ^.
•rsión total. D e m o m e n t o , e l l o p u e d e m o s t r a r s e b r e v e -
Ia
de ^"V manera siguiente:
ltc
nic' n f c q e e n su v i r t u d a c t i v a p o s e e t o t a l m e n t e e l ser y
U
de dos t é r m i n o s , p u e d e c o n v e r t i r t o t a l m e n t e el u n o en
c
' °°" " intamentc c o n t o d o l o q u e n e c e s a r i a m e n t e a c o m p a ñ a al
t l Ütr
° i r n b o s términos. D i o s p o s e e c o n i g u a l t o t a l i d a d e n su p o d e r
S e r C n
'ncia activa d o s e n t e s creados cualesquiera. Luego puede
° Jjertir totalmente el u n o e n el o t r o \
5 La mayor se e x p o n e , p r i m e r o , d e la m a n e r a siguiente:
Todo' se toma a veces c a t e g ó r i c a m e n t e , y s i g n i f i c a l o p e r f e c t o p o r
razón de sus partes; otras v e c e s se t o m a s i n c a t e g ó r i c a m e n t e , y s i g -
nifica todas sus partes. S e g ú n el f i l ó s o f o *, e n la g e n e r a c i ó n d e la
sustancia, la c o n v e r s i ó n es d e l t o d o e n t o d o . El t o d o se e n t i e n d e
del primer m o d o , p u e s tanto l o c o r r o m p i d o como lo generado
es uno per se y, por l o tanto, es v e r a d a d e r a m e n t e t o d o . S i n em-
bargo, en la generación secundum quid, cual es la g e n e r a c i ó n en
la alteración o en el a u m e n t o , l o g e n e r a d o n o e s , s e g ú n e l F i l ó -
sofo \ uno per se: " N o se p r o d u c e la cualidad, s i n o u n l e ñ o cuali-
tativo; no se produce la cantidad, s i n o u n l e ñ o c u a n t i t a t i v o " . P o r
eso, en este caso, lo g e n e í a d o n o es v e r a d a d e r a m e n t e u n o .
Pero, en nuestro caso, la c o n v e r s i ó n total o del t o d o e n todo
se entiende del 'todo' t o m a d o s i n c a t e g ó r i c a m e n t e , e n c u a n t o el
compuesto de tal manera se c o n v i e r t e e n c o m p u e s t o , q u e la m a -
teria se convierte e n materia y la f o r m a e n forma.
M a o r r i m o
•««tice ! \ ? > exponitur sic: 'Totum' aliquando tenetur categore-
C t s 8n cat
gorem ' ' f ' . . ' d e m quod perfectum ex partibus; aliquando syncate-
s tlCe e c S l g n i í i c a t i d e m u
'antiae , q ° d quaelibet pars. In generatione sub-
S e C U n p
'°tum- h . bilosophum I De Generatione, conversio est totius in
est C I n t e m t u r
per ° £' primo modo, quia tam corruptum quam generatum
U U m e t e o v e r e
qualis e» " .'d totum. In generatione vero secundum quid,
Ur m a , t e r a t
>um . « o n e vel augmentatione, ibi generatum non est per se
Sf
m
inquit " Philosophum VII Metaphysicae, cap.6: " N o n fit,
Sec q u a e n u m
° i'b¡ p •' *
i<Je
* U* i quantum, sed quantum lignum", et n e c
8 e n i t u m
I n uon est vere unum.
acci POSlt V C r 0 i n t e l l i i t u r
P'endo ° S conversio totalis, sive totius in totum,
Uni n tUm s y n c a t e r e m
' ' corn° 8 ° a t i c e , utpote quod sic convertatur composi-
positum, ut materia in materiam et forma in formam.
q
' 2 n
, A
«bid ft N
a i l
S
, C O T O 8
. Oulinatio IV d . l l q.l n.4 (ed. Vives XVII 321);
... A
A ,
»ISTO'I n '
«si ( ) .'' w ^erat. I c.4 (319b6-320a).
Metaph. VII c.9 (10341)11-15).
372 CÍO. La conversión cu la eucaristía
Ctl
virtud activa la forma de este corrompido y la form u a
6. Maior sic expósita probatur: Quia agens quod aeque habet in virtu-
te sua activa utrumque terminum conversionis quantum ad aliquid partí
in eo, aeque potest unum in alterum convertere conversione partían, si
enim generans quod habet in virtute sua activa forrnam huius
formam huius geniti potest illud in illud convertere conversione ptf^
1 0
quae est secundum formam, sic illud agens quod aeque habet
sua formam huius corrupti et formam huius geniti, aeque potest p ^
1
convertere istud in illud, corrumpendo vel generando; ergo, j mei stu
bique
agens est Deus. qu«
7. Secundo sic: Eodem modo potest aliquid convertí in Q J¿¿ {
d m n a
modo illud potest succedere isti; nunc autem, virtute ^¿^e ^
cumque creatum secundum se totum et quodlibet eius su
creato; ergo etc.
[ 4 ] 8. Obicitur, primo.—Contra istud obicitur. ¡$¡0 g
c o n
Primo sic: Quia secundum hoc Deus posset aeque ^ ^ in
tiam corpoream in substantiam incorpoream et unam íncorpu ^$4))'
6
Cf. D U N S S C O T U S , Ordinatío IV d . l l q.2 n.7-8 (ed. Vivís
q.13 n,17ss (ibid., 377ss).
7
Cf. supra n.4ss.
Art.l. Sobre Ja cantidad separada 373
CS
ü Su falsedad se p r u e b a :
8
primero, por A g u s t í n , quien escribe: " N o faltaron quienes
veraron que todo cuerpo puede cambiarse en todo cuerpo; pero
ase sé que alguien pensara que un cuerpo pueda convertirse en
s e n a a n a t u r a e Z í l i n c o r o r c a n
Íma y £ ^ P ; i la fe lo afirma." En
9
\ mismo libro repite idéntico pensamiento más expresamente:
•gs creíble que todo cuerpo se cambie en todo cuerpo; pero es
absurdo creer que todo cuerpo pueda ser cambiado en alma."
10
10. Además, Boecio , en su libro Sobre las dos naturalezas
persona de Cristo contra Eutiques y Nestorio, en la parte
u n a
SUstan
ser convertida en accidente, en algo que existe ^ia .
y
versa; lo absoluto podría ser convertido en algo reí ^ %
Iv
que tendría dos términos, y viceversa. °> en ^
12. Tet
'ercera
objeción.—Tercera objeción contra 1
3
El que el agente posea totalmente en su virtud activa
minos sólo concluye que puede destruir el uno y crear el**** *
el crear una cosa y aniquilar otra no es convertir u n a ^ ^
Luego no se concluye que pueda convertir un término *
13. Respuestas. A la primera.—Respuestas: ^
w
Respuesta a la primera . La intención de Agustín en
u
tado lugar es probar que el alma en la primera prodúcelo
no es producida del cuerpo. Lo muestra su manera de T
ceder: Primero habla divisamente de cada cuerpo y desptó
de todo cuerpo en general: "Que el cuerpo se convierta en
el alma", etc. "Pero la producción primaria no es obra mila-
grosa, sino que es tal cual compete a las cosas producidas'.
Luego no intenta negar que Dios podría convertir el cuer-
po en alma, sino que quiere decir que ello no tuvo lugar en la
primera producción de las cosas o no pudo tener lugar según
el modo de dicha producción, que no fue milagrosa, sino corres-
pondiente a las naturalezas de las cosas producidas. Tal es la in-
tención de Agustín en el lugar citado.
puta quod substantia posset convertí in accidens et ¡ta posset fien et
inhaerens, et absolutum posset convertí in respectivum et ita posset na
dúos términos, et parí ratione e converso, in utraque conversione.
12. Obicitur, tertio.—-Tertio, instatur contra istam rationem: (jj
quod agens in virtute activa habeat totaliter utrumque terminum, ^
c r e a r
infertur, nisi quod potest totaliter istum destruere, quod est ^ c
hoc creare et illud annihilare non est convertere hoc in illud; ergo
[ 5 ] 13. Ad ista. Ad primum.—Ad ista. ^¡^
a n I i n a
Ad primum: Intentio Augustini ibi est probare quod j ¡ ; ct o C C ( l
«a Cf. ibid.
1 3
1 3
Cf.
Cf. supra
supra _n.8-10. ^ 9. fl
•
arguye que las palabras de Agustín expresan que
e
14. S l
^núcele ser cambiado en todo cuerpo, pero no en
C U C r P
e lo primero sólo es posible por omnipotencia divina
' l ^ e se deduciría que lo segundo no es posible ni por la
,lllfla
A t
cia que es la conclusión intentada—, respondo: Si es
' i piedra vea, y que un animal ciego vea y que ela
l a r a z ó n r i n c i a l d e l a i m s i b i l i d a d d e 1 0 a n t e r i o r
ZK* P P P° "
15 Discurriendo por las razones de la imposibilidad en es-
ejemplos es clara la aplicación a nuestro caso. El que el fuego
tos
se convierta en cielo es imposible por diversas razones. Por ejem-
se
plo, tales cuerpos —el fuego y el cielo— no poseen los principios
de transmutación mutua, es decir, las cualidades activas y pasivas
formal o virtualmente opuestas. Tampoco poseen un sujeto recep-
tivo de transmutación mutua. Que el cuerpo se convierta en alma
no sólo es imposible por estas razones, sino también por otra
razón, es decir, porque el uno es extenso y la otra no. Así no
convienen en algo común que permanecería en la transmutación
de un ser corpóreo en otro. Lo corpóreo sólo se transmuta en otro
por la alteración, que recibe de modo extenso; por lo mismo, al
ser producido, es producido también como extenso y de modo
extenso.
aniI 1 ex
djem ¡ ¿ J¡f. caecatum est ímpossibile videre et catulum ante n o n u m
P e e s t vic
prioris ° l e r e , in istis semper posterius est possibile respectu
tatis 00 r e m a n e t r a t i o i l I a > q u a e e s t
in prior" P r e c i p u a respectu impossibili-
plís P a t e t d i s c u r r e n d o e r
^ad oro ' P rationes impossibilitatis in istis e x e m -
Í m S l t U l n : U t i g n e m c o n v e r t i i n
^sibüit«^ caelum, multas habet rationes
Se ¡nv S p u t a u i a n 0 n
¡cem ' ' - 5? habent ista corpora principia transmutandi
V rtUal U S m o < l 1
' 'ter ' sunt qualitates activae et passivae formaliter vel
t l 0 n i s n n e t i a m h a b e n t s u b i e c t u m
ad i n v S m ^ r ° receptivum transmuta-
n V e r t i P r p t e r Í S t a S r a t i n e s s o l a s e s t i m
u ¡« animam . ° ° P ° « i b i l e corpus
1 ^ ununTZ ° f' ? opugnar, quae, scilicet, P r p t h a m r a t l 0 n e m
d e s t e x t e n s u r a a h u d n o n e t s i c
° «naner! > m : non conveníunt in aliquo,
tecil Poral COr
P l t ü r
e ^T™*™
«nius corporalis i
0
aliud;
t r a n s m u t a t ü f
t
1 1 1
r a n
a l m d
s m u t a
m
t i
s
o
i
n e
p e r
n
U t ex m d t e n S C t l t a n C C U t r o d u c t u
tensurn» ¿et ul ° °modum
habens ? °extensi.
' u n P ™ producitur
376- CÍO. La conversión en la eucaristía
16. Ad aliam auctoritatem quae est Boethii: Dico quod intentio sui
est quod non sunt convertibilia in se invicem nisi quae habent materiam
communem, nec haec omnia, sicut ait ibi, sed ea tantum quae in se faceré t
pati possunt. Unde dicit ibidem quod non potest aes in lapidem permutan
ergo non loquitur de quacumque conversione possibili Deo, sed de con
versione quae requirit materiam communem, imo et ultra hoc «111"
qualitates activas et passivas oppositas, quae sufficiunt ad conversión^
05
mere navuralem; quia aliter intelligi non potest quod aes non P ^,
u£
converti in lapidem, nisi de conversione naturali, et non quacumq -
immediata.
habe" 0 1
[ 7 ] 17. Si obicias quod, sic intelligendo dicta sua, non P ^ „. c0
C
„iM ° n t e natural, comparado a otro ente natural, excede
u n e
ARTICULO II
Sobre el término 'ad quem' o lo preexistente
21. El término 'ad quem' no constituye razón esi ' i
21
imposibilidad.—En cuanto al segundo problema principal ^
concede comúnmente que la preexistencia del término ai ¡
n o constituye razón especial de imposibilidad. Pues se afirma^"
en la eucaristía el pan se convierte en el cuerpo preexistente^
Cristo.
22. Un modo de explicar este misterio.—Uno de los modo;
22
de declarar la posibilidad de este artículo de fe es éste :
Dios, que actúa no como instrumento, sino como primer agente,
puede p o r eso actuar independientemente del movimiento; délo
que se sigue que puede reinducir la misma forma destruida a su mis-
ARTICULUS II
D e termino ad q u e m sive de praeexsistente
:
pues la razón de por qué un agente creado no puede
x
a t C Í
„u ^ acción la misma forma es que actúa por movimien-
s U
r
jduC¡ M o v i m i e n t o , por ser sucesivo, no puede volver a ser el
e
joi y ulteriormente, Dios mira a la materia en cuanto quidita-
nl t110
'" en cuanto quiditativa, la materia es indistinta. Luego toda
(
' .p ouede inducir en una materia dada la puede inducir
Vii:
u F
torio* ^
[
° ^ q u i e r a otra.
e
° r De estos dos puntos de la declaración se arguye: Del
' ¿g c que Dios puede reinducir la misma forma des-
s e 5 U
^vl
tfU
su materia; del segundo se sigue que puede reinducir tal
' cualquiera materia y que, por igual razón, puede inducir
forma a *- M <
c l a A s s u m t a
¿io P multa in ista deductione declarantur diffuse; sed de-
n
es a e ca
f>revi j ' ^ u s a brevitatis possunt omitti; imo, istam deductionem
an
v
°» i s eius in hoc videtur stare; Compositum A convertí totaliter
380 CIO. La conversión en /,/ eucaristía
de B. Pero esto es posible. Luego es posible k
Q
r
n
"1
de A en B. ' ° ^
Prueba de la premisa primera o mayor, es de
formación del elemento potencial de A por k fornvTlí' ^
el elemento potencial de A se convierta en el elem \
de B. La identidad de la forma concluye la identidad Kr?
por lo tanto, A se convierte en B, no sólo su form„
• T-. • •'"mía en la
i L '1
G U S 1
ii ^ ' - . Con/esa. XII c.6 n . 6 : Yh 32,827,
Il}
'd., XIII 0.33 n . 4 8 : PL 32,86(i.
AWHTOT., Metaph. I e.3 (983b7-20),
382 C7.20. L* conversión en la eucaristía
29. Si la i d e n t i d a d d e la m a t e r i a se entiend
s
m o d o * e s decir, d e la i d e n t i d a d específica, n o * •• %od
gUe
f o r m a q u e es e n esta m a t e r i a p u e d e darse s i m u l t á n " ící
1
i d e n t i d a d n u m é r i c a e n o t r a m a t e r i a . S ó l o se sigue q j * " ^ cr
C U l l a
d e la m i s m a e s p e c i e p u e d e darse e n otra materia, 1 0
Ue n
para la c o n c l u s i ó n i n t e n t a d a . ' ** o ^
C n V e r s
e n algo preexistente' p u e d e entenderse doblemente. D ° ^
e un
p u e d e significar la c o n v e r s i ó n e n a l g o q u e alguna vez f "No Ue
sens; alio modo, quod ibi non sit aliqua novitas, nec in ips°
aliquo posteriori. ., pe' s
i n t e l
3 1 . a) De primo intellectu. — D e istis tribus ^¡^¡s *
ordinem est videndum. Primus non habet aliquam difficulta ^ oo n
f S
* 'wnto podría decirse de la cantidad que habría de convertirse
algo preexistente; no habría repugnancia de parte del término
32.
b) De secundo intellectu. Est possibilis. — D e alio autem
intellectu praeexsistentiae, quod scilicet in eodem esse manet, est amplior
difficultas; quia nulla mutationum, de quibus loquitur Philosophus V
"bysuorum, videtur posse poni ad terminum praeexsistentem sic. Primus
jeto intellectus subdivisionis est secundus principalis, qui videtur possibi-
le. quia ¡ta videtur de facto ponendum in eucharistia; corpus enim
Uuisti praehabens et retinens idem esse simpliciter, per istam conversio-
e,
" « nt de novo praesens speciei pañis; et consimiliter posset poni de
antitate convertenda in praeexsistens, quia non est aliqua repugnantia
Parte termini ad quem.
t
»««dit t * 9
C S t
conversionis, secundum quod
P C r S C t e r m m u s a < u e m
3 q u 0 ; s e d p e r t e c o r u s
p r a e
senti a ' '
e r m i n 0
P succedit pañi secundum istam
8o est
Cr m q u a m
h bet de novo, et non secundum esse substantiale; a
$CCur
»dum !f Pei: t e r m
¡ n u s , secundum quod habet illam praesentiam vel
p r a e s e n s e s s e
^bstantiarn 1
> sed sic praesens non dicit formaliter
> non f
nens
• substantiale; quia eadem substantia, per te, ma-
U U p r u s rae
a
^ quem ! P s e n s et nunc est praesens; ergo per se terminus
nv
:
ersionis in eucharistia non esset substantia et, per conse-
" Cf.
Pra
* **i£ n.30.
• ""Km n.32
3ÍM CJO. La conversión en ¡ W'tristh,
a
S
Análogamente, en la eucaristía, lo que era el princin'
U
ción del pan permanece idéntico en la conversión Por ^ W
afirmarse que el cuerpo de Cristo, que es el término cf° ^
l
versión, existe allí o tiene tal presencia. Luego p }% 0 r 0
est ibi vel non habebit talem praesentíam; sed si quantitas conv ^,
aliquid, patet quod ratio locandi non manet, quia quantitas tui
;;
locandi. . . . ¡ ^ ali
[ 1 3 ] 3 5 . Praeterea: Si per conversionem quantitatis m ^ ^ j ^
m o d
fieret hic praesens, sequeretur quod illud esset hic tali ° uod * m q
c o n v e r U &
m o d o conversum habuit hic praesens esse; sed , j g em ^ U
33 Cf. ibid.
Art.2. Sobre lo preexistente 3 8 5
1 lU
ifOP *? pé" el consiguiente, es decir, que cl mismo ser sea al
r0
4
c tiempo en dos lugares localmente infiere, parece, muchas
,,lÍSm
°ibUidades. Por ejemplo, el mismo ser se movería y estaría
ÍIÍ1
P0S 4 mismo tiempo, pues podría moverse en un lugar y estar
q U l C t
en otro; el mismo ser se calentaría y se enfriaría simul-
0
ie
f ^ m e n t e si en un lugar se le acercara fuego y en otro agua;
t á o e í l
j er sería continuo y no-continuo si en un lugar tuviera
s m 0 S
C
' ^ a r t e dividida del todo y en otro n o ; el mismo animal sería
Uíl£l
Itáneamente muerto y vivo si en un lugar se hallara afectado
Sira
\a elemento corruptor que le infiriera la muerte y en otro no
^hallara bajo la influencia de tal elemento, sino que gozara de
todo lo necesario y suficiente para la salud.
37, La segunda imposibilidad principal que se seguiría de
que el término de la conversión estuviera localmente e n este lu-
gar sería que dos cuerpos podrían hallarse simultáneamente en el
mismo lugar. Esta consecuencia se prueba, ya porque este cuerpo
se convertiría en dos cuerpos y, por lo tanto, ambos se hallarían
localmente en este lugar, ya porque este cuerpo se convertiría en
algo mayor y, si tal cuerpo mayor se hallara aquí localmente, sería
igual a la parte. Parece que Aristóteles prueba la imposibilidad
de que dos cuerpos se hallen simultáneamente e n el mismo lugar;
M
consta de su intención en la Física .
38. Respuesta a la primera objeción.—Respuesta a las ob-
jeciones.
85
A la primera : Si, según se arguye, el término per se de la
prio loco localiter, sicut corpus Christi nunc manet localiter in cáelo; con-
sequens autem, quod idem sit simul in duobus locis localiter, videtur in-
ferre multa impossibilia: puta quod idem simul moveretur et quiesceret,
quia posset ibi moveri et hic quiescere; similiter, quod idem simul calefie-
[<jt et frigefieret, si hic habeat approximatum ignem, ibi aquam; similiter
esset continuum et non continuum, si hic habeat dividens partem a
m
ot e c
í ^ i b i non; similiter idem erit simul mortuum et vivum, si animal
abeat ibi corruptivum inferens mortem et hic non habeat sed quaecum-
•PÍ necesaria et sufficientia ad salutem.
cun
co • ^ ? d u m impossibile principale sequens ex hoc quod terminus
v r s i 0 n s
s ¡" ^ ' sit hic localiter, est istud: quod dúo corpora possent esse
l n e o < e m c o
in d ^ l ° - Consequentia probatur: tum quia convertitur istud
U o cor
C O n v P o r a , qua ratione est hic localiter unum et aliud; tum quia,
e r t a t u r
C Q m istud in aliquod maius, illud maius si sit hic localiter, par erit
6 C O n s e c u e
AristcT? ' l n s autem, scilicet quod dúo cOrpora sint simul, videtur
p r o b a r e
[Ul « s e impossibile, ex intentione I V Pbysicorum.
i 3 8 . A¿¿ primum.—Ad ista.
Pnmum: Si terminus per se transubstantiationis est substantia et
13
386 CAO. La conversión en la eucaristía
3
el cuerpo no sucede —propiamente— al pan s e g ú n ^ ' ' i \
d c
tanda —aunque el cuerpo tenga scr después del ser T\ %
P a n
empieza a tenerlo con la cesación de pan, condición n ' "o
3
rece, para que pueda decirse propiamente que le sucerT^^ '
C Q
pues de otra suerte podría decirse que el sol suced * ser, gUsa
corrompido porque tiene su ser después del ser del o no u
Cf. ibid.
« Cf. supra n . 3 4 .
Art.2. Sobre lo preexistente 387
pido, sino que se halla allí con el modo de ser que le da el agente
que convierte otro cuerpo en él.
40. Respuesta a la tercera objeción.—Respuesta a la tercera
38
objeción . La proposición 'el término se halla en este lugar con
el mismo modo de ser con el que se halló en él lo convertido'
puede negarse. La objeción dice: La sustancia de pan que fue con-
vertida estuvo en este lugar localmente a su modo, es decir, como
quia quantitas ista non est formaliter in corpore Christi, ergo nec aliquid
corpori Christi competit per illam ut per rationem formalem; tum, quia
quantitas non potest esse formalis ratio locandi nisi circumscriptive, quia
'Ha est ratio determinata ad illum modum locationis; quidquid ergo per
quantitatem, ut per rationem formalem, locatur hoc circumscriptive locatur;
C0r
pus Christi non sic est praesens in sacramento; patet, ergo, etc. Licet
n m a n e r C t l l u d q U d í u i t c o n v e r s o r a t i o
pow ° n - t e r m
'
m u m
° formalis locandi, adhuc
sum^u ! conversionis faceré ibi praesentem ubi conver-
Et
qua r' ' adducitur de 'generato et corrupto', si concedetur eamdem
m a n e r e e t e r a m
, U m
íüii\\ ' ^eo P ü l generatum localiter esse ubi corrup-
n o n
n '0n 0 concludit propositum; quia per istam conversioncm
r t e r t e r m
hj , c ¡ n u m esse localiter ubi fuit ipsum conversum, imo esf
e m m o 0 css
ipsum ^ e n d i quem tribuir sibi agens convertens aliud in
,tr
'ii¡nus
t0nv
U' tL
t ( X
rt
' '"' '-—Ad aliud: Negari potest ista propositio*.
e m
>
ni(J,
u
c-tsum• C S t nsta
' -lo essendi, quo modo fuit hic illud quoc.
l 't fni. i " l n t i a enim est, quia substantia pañis, quae conversa
U l t
' n lu
c
Il°caliter
nrali».. i . sicut
suo modo, • :i:
scilicet .substantia
..i pañis potest esse
C|
- *"l>ra U.3.-J.
388 C.lO. La conversión en la eucaristía
toto; n^tZn s X ¿ T ^
tah modo, imo tora ¿ t n h
™ ¡» I * ™ q U a n t i t a t e
C O f P O r Í S
*»*
< ^ < ° convertí rur,
f
i n
l o d e t
Ig0 s e q u i t u r term D
quem c o n v e r t i r quan K a ! T '
n e
^ * ^ '
41 Si „ m J « s s a n o sit sic localiter.
n r r a d l c t I O n
bilia Deo, "apud c u e r o ' ° ^ ; quae sola dicuntur esse i < , f
0
omnis conceptos nSSS-^ ,m
P ° s s i b i l e omne verbum , *<*' „
Q U a I Í S C S t m n Í S C
quo non S Í £ ^ J S J ^ ^ ° °
C e PrOX Ím
in duobus í™is íoc a blr f ° i s t 0 r u m
. quod est idem corpus esse '
m u I t a
duas p r o p o s i t i o n e s ^ & " Í 2 f f i . apparent ¡ m p o ^ W '
P S S e e s o n d e e
est: "Formae n /0 1 ° < P ' -
ipsius ubi, quia procer J E i ?
at 10n
variantur i p S 0
propter van* / u b i n o n
¡p ^.diversis ubi non variarur forma absoluta, quae est simpliciter prior
so
s r a s
ct m^i ^ m u
duas applicando, solvuntur quae tanguntur in argumento
| t a similia.
r,r
j . num, scilicet idem moveri in hoc loco sive ubi et quiescere in alio
ü )
n S U n t re u
dúo ° r P &nantia, sicut nec habere hoc ubi et illud; quia ista
I c e t m
'deo o v e r i et quiescere secundum ubi, sunt posteriora ipso ubi,
^possunt variari secundum variatíonem in illo priori.
ecu
po ¡ ' ^ n d u m , de calefieri et frigefieri, solvitur per secundam pro-
Slt
, U( nC 1 e n , m
' >l)i '| ' ii aliter calefieret et frigefieret idem exsistens in
J ) , < m a m exs
l l rox' ' ¡ s t c n s in uno ubi in quu haberet ista dúo agencia
•niata; ct situt tune, si alterum agentium simpliciter vinceret vir-
c
;•' < . H..-.I.
r 10 La conversión
u , í en la eucaristía
390
opuestos. Y como, en tal caso, si u n o de los agentes ven i c era
un estado medio —por así decirlo— entre dos extremos, otro tan-
to acontecería si el mismo ser se hallara en dos ubis.
45. La tercera imposibilidad, referente a la 'continuidad'",
se resuelve por la misma razón: Si el agente que destruye la con-
tinuidad venciera el poder del que la conserva, la continuidad
sería destruida absolutamente en ambos lugares. Pero no como
por un agente en ambos lugares. Es lo que cabe decir respecto de
la condición del cuerpo de Cristo en el copón cuando el mismo
cuerpo fue dividido en la cruz.
46. La cuarta imposibilidad, referente a 'vivo y muerto'
se resuelve más fácilmente: Si la forma sustancial de un set es
separada de su materia simplemente, no seguiría unida a ella;
así se diría del cuerpo de Cristo, que, al morir en la cruz, no si-
guió vivo en la eucaristía.
47. En cuanto a la segunda imposibilidad principal que
se infiere, es decir, que dos cuerpos se hallarían simultáneamente
en el mismo lugar, se responde que ello no sería inconveniente w
imposible, porque no aparece contradictorio. La unidad de lugw
no es formalmente unidad del cuerpo; el cuerpo tiene uní a^
intrínseca propia, a la que accidentalmente acontece hallarse
un lugar. Luego no se sigue: Todo cuerpo que se halla en es
Q a r t U m S Í m U l t e r v e l f a c i l i u s
si v t L > , r ' solvitur: Quia forma
5 a 8 e m , S C i r c a l s t u d i n
Dlk 2 n i ' " ™ ° loco separetur a m j « ' * ^
Chrótí'auTr?-^ U n k a e i d e m m a t
^ e ; ut diceretur de
m n U U m Í n C r U C e n 0 n f u i t V Í V U m Í n SC 11
4 ílcunA ° ' O• ' ;
n p n n c , a l e
cet dúo corno P ^ o d infertur tanquam i n c o n v e n ' ^ „ e
bmSbikZZ P O S S C
f SSe
> diceretur non esse ¡nCOnV^ fpT
S i m u l
C r p U S h a b e t r o t i a m
cui a c e i S i t e T X n ' ^ C
esse r a c l v t n , t
°in uno loco;P ergo
P non« sequitur.
^ r ? * l* * * l
corpus est in hoc eodem loco, ergo est idem corpus; nec simultas
'» unuatem corporis vel loci.
auct
Ptobati ^ oritatem Aristotelis IV Physicorum dici potest: Quod
S U a n o c r
Propi ° er P °cedit quod virtute propria vel naturae creatae,
a SUl i m , t a t 0 n c m
<kequa ' ' > non potest idem corpus esse in diversis locis
t
V r t u t e
[191 ' ^ ' divina illimitata non concludit.
c
Üs, scilj ,^' ^ De tertio intellectu. — Tertius intellectus principa-
c
nu a ! C,U t a u
" om ° * ^ ' d manens in eodem esse quod iam prius habuit,
Vers
'°nis A ° \ ' n o v t a t e
facta circa ipsum, potest esse terminus novae con-
Creatu r a t u r e s s e
rarri possibilis hoc modo: Quando Deus conservat
i{ ecu Er n nus u s c
? nüu - ?' ' " ' °nservationis non est aliquid novum, sed idem
fn
Vc m C S S e u o d r u s
'l pas ^ P ' babuit; non ergo requirit conservatio,
0 n o v t a t e m n
L 50. Con' ' í ' termino; ergo nec conversio.
r c S e q u e n t í a
ts esse declaratur ex hoc quod, sicut Deus volens hoc
P S t i d e m
% **' esse U? °
esse conservat illud, sic volens illud habere
e s t
C proprj convertir illud in istud; quia facit esse istius et, si
r ür e t a m e n a q u o m
it' " autern' j '' ° d o , succedere ipsi esse illius; non re-
uc s c
íq£?Wí sua 1 ^í* 9"°^ ' ^ ' ' terminus actionis, quod simpliciter
a s c c e t
° ^^ndumu !• ' l ' tanquam novum, sicut patet in conserva-
n o c
" > diceretur quod, sicut Deus eodem velle creat illud,
P t
ser después —por así decirlo— del mismo scr, así con
querer convierte otro scr en éste, porque quiere q l l c s
des
de aquél. ' ' Ns
51. Si se arguye: ¿Cómo puede ser tal ente término
tivo de conversión si no recibe ser por ella, cuando incluso ^
e n lo
divino lo que es término de acción recibe ser por ella?
Se responde: Sólo es necesario que el término de U „ - a a
•i - i j ccio n
positiva reciba ser simplemente o en orden a otro ser. Así p j Ue(
in quantum vult hoc esse post non esse, et conservat illud, in quantum
st
hoc esse quasi post idem esse, sic eodem velle convertir aliud m '
quia vult illud esse post istud. • ¡¡ fl
1
51. Si arguitur: Quomodo potest illud esse terminus jonve" ^
positive, si per eam non accipiat aliquod esse, cum etiam in divmts
quod est terminus actionis accipiat esse per illam actionem? ,.
0Slt 1
Diceretur: Quod non oportet omnem terminum actionis_P _ *j; jd ne
ordine
re esse acceptum per illam actionem, nisi vel simpliciter vel m
esse [0
aliquod aliud; et sic terminus conversionis potest dici accip
v
ordine ad conversum, in quantum Deus vult istud esse post i ¿ j cú * K u
e f
[ 2 0 ] 52. Aliter diceretur: Quod actio positiva vel j ¡ o d o J ¡ 0 i
s e c u n q
termini simpliciter vel aequivalenter; et ista conversio j j,oc •} a
s e c u n f 5
53. Contra istam declarationem arguitur: Quia - ul i v flí
U
set dici D e u m quidquid annihilat convertere in solem; Q ¡ os ^ s(e
manere in suo esse post esse illius annihilati, sicut hoc prae
£ s
post esse illius conversi. ho ^ t
ARTICULO III
Sobre la conversión
M
55. En cuanto al tercer problema p r i n c i p a l , se afirma co-
múnmente que en la conversión no hay aniquilación del término
a quo.
54
56. Una opinión inaceptable.—Una opinión deduce de ello
que después d e la conversión no se d a la nada de pan. Y prueba
la consecuencia: Si después de la conversión no hubiera nada
de pan, sería necesario decir que el pan fue aniquilado. Y ulterior-
ARTICULUS III
De ipsa conversione
e t e r t
Atoe ^ ^ * ° principali, tenetur communiter quod in conver-
són est annihilatio termini a quo.
<MW
c |j'
x fr opinione quae accipi non potest.—Una
P S r C O n v e r s
opinio deducit
n e m
sequent*^. ° i° pañis non est nihil; et probatur con-
l a :
quia si esset nihil, oporteret
oporteret dicere quod esset annihilatus; et
1 su
... r ' Pra n.32.
e
!^anencii i
0
lal> la
í g o
l a
c o
Cün
v e r s i ó n propiamente dicha» la cual exige, parece, la
m ú n e n
lato „ ambos términos, sino de la conversión en sen-
?)ntrar¡o> i? c
u e
°nsiste en la conservación de un ser después de otro; de lo
s e
1 °TUS ' n , ? aniquila se convertiría en todo lo que permanece. Cf. D U N S
a í n a t í o
r IV d . l l q.3 n.17 (ed. Vives XVII 377-378). Ello consta de
n t o s
Lesión „/} « 1 ostu misma cuestión, es decir, que cn los términos de la
S r e
<1 nodo i f w i e r e su relación al mismo agente, es decir, que estén
w de) agente en cuanto al 'ser' y 'no ser'.
U J* N .Q.
GAND., QUOM, IX q.f) (f.3710); XI q.4 (F.450L).
C.W. La conversión en la eucaristía
ultra deducit: si non est nihil, est a l i q u i d ; non autem est quod prtff*
quia illud conversum est, nec aliquid extra terminum ad quem,
discurrendo; ergo post conversionem est illud in quod conversum^.
ut sic verum sit dicere 'quod praefuit pañis est corpus Christi, . $
1
ista negaretur, necessarium est daré quod aliquitas corporis CJ
eius quod fuit pañis. ofl(
n,
Contra esta respuesta se arguye:
so Dios no podría aniquilar nada material si no ani-
H
" multáneamente todos los seres materiales; si quedara
qUÍ ar£L S1
! material sin ser aniquilado, todo otro ser material per-
^ecería en potencia en su materia.
Además, donde todo pasa a todo, no permanece la ma-
• del término a quo; en las transmutaciones que requieren
T e r i a la materia que permanece es la que se corrompió. Luego
0 el caso no permanece la materia del término a quo.
62. Tercera opinión inaceptable. — Otra opinión™ d i c e :
5T
Como, según Aristóteles , una transmutación natural es de no-su-
jeto a sujeto —la generación— y otra es al revés —la corrupción—
y otra de sujeto a sujeto —la alteración y, en general, todo movi-
miento propiamente dicho—, así en la transmutación sobrenatu-
ral una conversión es de no-sujeto a sujeto —la creación—, otra
al revés —la aniquilación— y otra de sujeto a sujeto —la con-
versión total de u n ser positivo en otro—. Luego esta conversión
no es aniquilación, tiene per se un término positivo.
63. Contra esto se arguye: Aunque hay dos términos posi-
tivos, les acompañan dos términos negativos, como, cuando en los
s
l° a no s W ' 'n
t u s
transmutatione supernaturali aliqua est ver- s c i n
C t s u b i e c t u m u t
' ' Í0
alionae t
° > creado, aliqua e converso, ut annihila-
3 S U C t m s u b i e c t u m u t
l n
í ; no
a l i ü <
° > conversio totalis unius positivi
e r S S t a C O n v e r s í o
í l l l n u i 1 1
Positiv ° ' annihilatio, q u i a habet per se ter-
u m
63, r '
ari,ür r a h o c ; L i c e t s i n t d l l
' du ° 0 t e r ° termini positivi, tamen concomi-
l m n e s a t l v i s í c u t
" \ F ' » guando concurrunt generatio et corrup-
] R M
" Gim J* ° " Tlieoremata prop. I. XXXII (f.lv.22r-23r).
r
-> Wwiv, V c.l (225(13-6).
CJO. La conversión en la eucaristía
396
0
65. De alia opinione, quae videtur propria.—Aliter P ^ $s$f
deduci ad propositum illud exemplum de corruptione: Ubi ^ ¿ j r
per accidens terminat aliquod positivum, quod scilicet est pe' *
generationis concomitantis, sed, cum corruptio sit destructi ^
alte r q
scilicet totius non nisi secundum formam, ibi relinquitur , ¿ i o , t hi
positi, scilicet materia per se; ergo corruptio non est anmn # v
ll n t0 a r a t e n e r a o r m a 0 sea
' te'aP P * * ' > privación. Por lo tanto,
Ü*?ía decirse que la forma no se aniquila, porque no le sucede
1 59
P° m i n o la nada, sino su privación . Aunque fallase alguna
tef
non est per se terminus corruptionis ad quem; ideo magis adhuc distin-
guitur per se corruptio ab annihilatione per suum per se terminum, quia
¡He non est nihil sive negatio absoluta, sed est negatio in apto nato sive
pnvatio; et pro tanto etiam forma posset dici non annihilari, quia ei
succedit pro termino non nihil, sed privatio illius formae. Adhuc, si utra-
que istarum rationum deficeret, puta si Deus súbito converteret totum
'gnem in totam aquam, non manente eodem subiecto communi, adhuc non
^set annihilatio, quia terminus ad quem destructionis ignis, etsi non sit
f
P oprie privatio formae ignis, tamen non est negatio extra genus, sed
negatio ut includitur in forma opposita positiva; negatio autem in
6 nere non potest esse terminus ad quem annihilationis, sicut nec talis
Satio potest esse terminus a quo creationis.
nec^r - n p r o
P ' » licet duae primae rationes non inveniantur, quia 0 s t o
a l c , U l C l
pro termini a quo manet, nec formae eius succedit privatio ipsius,
P n e
nj loquendo, quia non in eodem susceptivo, tertia tamen ratio inve-
t u
q U a d e s t r u c n o n e m
&nu ' s pañis terminat negatio esse pañis, non extra
s
> sed ut includitur in esse termini ad quem.
co p." D U N
S SCOTUS, Ordinatio I d.28 n.12-15 (VI 111-114).
s r a
i. : , ; " » n-65.
Lf
- Ibld.
C.10. La conversión en la eucaristía
398
sería si no se diese término positivo concomitante. L U e g 0 e |
A D ARGUMENTA PRINC1PALIA
0
[25J 69. Ad argumentum principóle.—Ad argumentum P " ^
Aliquid esse commune terminis potest esse dupliciter: vel COjjjJJ J
tate reali, sicut materia quae est commune substratum utrique terfl? #t
corruptione; hoc modo, non oportet in conversione totaü aWJf.
commune terminis, imo tale commune repugnat conversioni tota • uC
u d
modo, potest intelligi commune communitate rationis, puta q ° , < r a i o
r a
terminus contineatur sub ente; et hoc sufficit ad excludendum b 5ll
l a n n , 1 , l a t o n ¡
Zl u ' Í s . quia in illis alter terminus non cont.n* ,„
1
ente et hoc modo, diceretur quod istae species et illud praeexs*
quod converterentur, haberent aliquid commune.
8 í/Í I V l U l n f l M V l v é s X V , , 8 S S )
» OÍ! 2?¡ n??.™ ' °' """'" +4 («A "
Respuesta a los argumentos principales 399
1Ül1
excluir la aniquilación; la nada propiamente, no siendo cau-
nn subyace bajo la potencia del agente.
sable, iMt /
7I Respuesta al argumento en contra.—el argumento en
<* intenta probar que la naturaleza puede convertir un ser
n
contra *" r -L
otro con conversión total y, por lo tanto, no requiere un sujeto
03
común lo que, según el Filósofo , es manifiestamente inconve-
niente en toda transmutación natural. Por eso a tal argumento hay
que replicar que el agente natural sólo puede causar la transmu-
tación que tiene un sujeto transmutable. Pero, en el caso, ninguna
transmutación sustancial tiene sujeto transmutable, pues no se da
ninguna sustancia compuesta ni materia. Por eso, en el caso, el
agente natural no puede causar una transmutación sustancial, sino
sólo un cambio accidental en el que basta la cantidad como sujeto.
Luego, como la naturaleza no corrompe nada sino produciendo
algo incomposible, en el momento en que, por acción de un
agente natural, la eucaristía termina en no-ser, por virtud de la
naturaleza se produciría un compuesto per accidens, es decir, un
cuanto cualitativo con cualidad incomposible con la eucaristía
a D e t n c S U C ) e c t u m
^bstantia " ^ ^ * 31
i 1
transmutabile, quia nulla est hic
5
hic tr ' a
n e C c o m o s
P í » nec materia; ideo agens naturale non potest t a
u t a t l
ficit o, ! o n e m substantialem causare sed accidentalem, in qua suf-
l t a s r o
i)at jj Ura P subiecto. In tilo ergo nunc, in quo per actionem agentis
s
e c n a r
nisi " i s t i a habet primo non esse, cum natura nihil corrumpat
U
%odj ^ incompossibile producendo, produceretur virtute naturae
ai
m j X ) s t u r n e r
^PossibT ' P accidens, scilicet quantum quale, qualitate in-
1 1 CUc
haristiae quae corrumpitur; et istius compositi subiectum
Cf
SlOT
• - * W'tfric. I c.7 (100a32-35.191íi8-13).
40() C.10. La conversión en la eucaristía
praefuit et forma inducta est ab agente creato habente eam in virtute sus
activa.
011
72. Sed, numquid tune producitur aliqua substantia? [26] R^P '
ut
deo: Non actione naturae, quia non habet passum de quo P " r ¡
substantiam; si ergo tune substantia producatur, boc est actione D«. ^
a i n í
disposuit nusquam accidens esse sine subiecto, nisi in eucharistia ^ i
nata est affici illa qualitate; haec autem est substantia pañis, e uh- s
QVüH SqpTWS, QnhnqiiQ IV d.12 q.6 n-3 (ed. Vivos XVII 6 4 0 - 0 ^ '
Respuesta a los argumentos principales 401
Q U A E S T I O XI
Utrum Deus possit faceré quod, moriente corpore et loco,
corpus non habeat ubi siüe esse in loco
[1] 1. tertium sic proceditur.
Argumenta pro et contra.—Ad
Arguitur quod Deus non potest faceré quod, manente corpore et loco,
corpus non habeat ubi in loco; quia non possunt manere extrema quin
maneat relatio media, sicut non possunt esse dúo alba quin sint similia;
corpus et locus videntur esse extrema inter quae ipsum ubi est quasi
habitudo media, secundum illud Sex Principiorum "ubi est circumscriptio
corporis a circumscriptione loci procedens".
2. Contra:
Sic se habent corpus et locus ad ubi sicut activum et passivum ad
actionem et passionem; nunc autem, Deus potest faceré quod, manente
activo et passivo, non sit inter illa actio et passio; ergo etc.
Maior probatur: Quia ita videtur ubi habitudo media ínter locum
« corpus, sicut actio et passio inter agens et patiens.
na
Minor probatur: Quia, sicut habetur Danielis 3, tres pueros in for-
cem o b u s s i t et tamen fuit activus, quia flamma
m ¡ S S O s i g n i s n n com
d .
' Cf. DUN-S S C O T U S , Ordinatio II d.2 q.5-9 (ed. Vivos XI 3 2 4 - o l 8 ) ; IV
1 U
«1-2.3 (ed. Vives XVII 190-225).
Ub
van,', *'
V a u
^ sex principiis (atribuido a Gilb.
d
,^1958) ^
« « Eynde en Opuscula et textos, ser. Sehol. 7, Monasteru \ \ . 1953).
4
Üan 3,21-25.
CU. Cuerpo y ubicación
404
activo - l a irrupción de la llama quemó a los que l 0 s
ARTICULO 1
Si al cuerpo en común, puesto el lugar en común, le
repugna el no tener 'ubi'.
4. No hay repugnancia en ello. Prueba.—Respecto del pri-
mer problema digo que no incluye contradicción el que un cuerpo
ARTICULUS I
Si corpori in communi repugnat non habere ubi,
pósito loco in communi
N < l
incllll ™ , 7 quod probatur,—Ve primo, dico q « ¿ K
mdudit contradictionem corpus esse sine corpore aliquo c o n t u * *
Aií.l. Cuerpo y "ubi" 405
l L i r
# ' " V c u e r p o no tuviese t ubi.
llC e
e |q ; j e | a primera p r o p o s i c i ó n : N o hay contradicción en
^ hsoluto permanezca sin relación a lo q u e n o le es anterior,
a
je 1° j q 0 U e ni le es anterior ni simultáneo en naturaleza.
l
0 ' ""bien el lugar ni es anterior ni simultáneo en naturaleza,
[
^° \\ arecer, posterior al cuerpo. L u e g o sin contradicción p u e -
í darse uo cuerpo sin lugar.
De lo que acaba de decirse p u e d e formarse la razón en p r o
la proposición segunda.
d e
per consequens, sine ubi, imo ita est de primo cáelo quod non habet
;orpus continens; pósito etiam quod esset locus, non tamen quicumque
sed aliquis capax huius corporis, non esset adhuc contradictio quod hoc
corpus non haberet ubi.
Ratio primi est: Quia non est contradictio absolutum manere absque
respectu ad illud quod non est prius eo, vel_ saltem quod nec est prius
nec s i m
u l natura cum ipso; nunc autem, locus nec est prius natura
corpore nec simul, imo videtur posterius corpore; ergo etc.
E x
hoc potest accipi ratio secundi.
5
- Obicitur triplkiter.—Contra istud :
rp r r S e c o m e t i t e s s e m i t a UCK
ratio"° ° ' — P 1°°°' S * corporeitas est per se
illud *' essen< m
l ° ° ; sed contradictio est rationem formalem esse, nisi
Slt
c
ahora de otro modo que antes. Si se concede que el cielo < est
a
to, se sigue que lo está con quietud opuesta al m o v i r ^ ^«t
por naturaleza debe tener y que, por lo tanto, está q u i ^ Su?
lo
mente, lo que era de probar. c i. a
7
8. Respuesta a estas objeciones.—A la p r i m e r a L ,. : a
est aliter se habere in loco nunc quam prius. Si detur quod caelum
quiescit, sequitur quod quic.«.it quiete oppositu illi motui quem natura
est habere et ita quiestit lotalitcr; et tune propositum.
[4j 8. Ad ista.—Ad primum: Potest dici quod di me nsio est ratio
fundamentaíis próxima respectu ubi, vel si sic intelligeretur ratio formalis
bene potesr talis ratio formalis separan ab illo respectu cuius dicitur esse
ratio et hoc intelligendo in actu, licet non separaretur ab aptitudine w
potentia ad illud. Exemplum: albedo isto modo est ratio essendi simile
et tamen non est contradictio quod sit sine similitudinc actuali.
9. Contra: Si dimensio est propria ratio fundamentaíis respectu pas-
lD1
sivae locationis, saltcm ista erit per se secundo modo, etsi non pr °
s
modo, 'corpus locatur, sicut color videtur'; sed in propositione per
secundo modo, cum sit necessaria simpliciter, subiectum non potest ess
sine praedicato.
10. Respondeo: Quod corporeitas est ratio fundamentaíis respe^
huius quod est esse locabile et respectu huius etiam quod est I**™
propria quidem et próxima utriusque, quia cuius est potentia «us
et actus; sed respectu primi est ratio necessaria, respectu secaadi *
non necessaria; quia aptitudo est intrínseca per istam rationem *
praecise acceptam, sed illud ad quod est aptitudo non inest
i S
nisi per agens reducens aptitudincm ad actum. Negandum est
7
Ct. Mijiru n.S.
Art.l. Ctarpu y "ubi" 407
quod assumitur, scilicet hanc esse per se secundo modo 'corpus locatur',
licet concedendum sit hanc esse per se 'corpus est locabile'. Exemplum
U[
us: haec est per se secundo modo: 'homo est risibilis'; haec autem
comingens: 'homo ridet'.
1 1
no ^ secundum: Illa dependentia quae est locati ad locans
estV" \ S m p l i c i t e r
necessaria ex parte eius, quod dicitur dependeré, sicut
N A
j ¡iK
ac Í c a u s a t i
causam, sed est dependentia aiiqualis tanquam a d
q U O t n a t u m e s t
W'dem * conservare in sua dispositione naturali; corpus
tali m n a t u r a e
l in suo loco naturali natum est sic conservari, sine tamen
^"servante potest absolute esse.
ter ium:
caf
pr
e. no
s e c u n
5 d u m
p o t e
s t dici quod si movetur, movetur secundum lo-
'us loe locari, quia nunc aliter locat corpus contentum, quam
SCD N NA L I T E R LOCATUR
Í8te
S u
llÚuW !5-' V
d l c t u m
°<1 locatur; et isto modo > U13L n o n
1 0
passiva; non ad aliquod aliud genus, tum quia motus esset
v
, p ' "'"'« u.(¡.
1, *"'"•« n.7.
V
«W0S8, V , HLJ IC< L V ( J C O M > 4 2 ) >
CU- Cuerpo y ubicación
408
1
nccería a más géneros que los que dice el Filósofo '
por inducción no se encuentra otro género a ^ Por ta q u e
a
tenecer. ki
14. Además, como el cielo puede circular aunq Ue
ARTICULO II
Si al lugar en común y puesto el cuerpo en común l e
ARTICULUS II
Si repugnal loco in communi esse sine ubi sive non circumscripúve.
et hoc pósito corpore in communi
[ 7 ] 16. Non repugnat; quod probatur.—De secundo articulo,^
quod non apparet contradictio superficiem concavam esse sine resp^j
ad aliud corpus ut contentum, esto etiam quod aliud corpus sit q
0
esset natum contineri; quia, ut prius argutum est, de respectu loca»
passivae, ita potest hic argui de locatione activa.
:
" ARISTOT., Physic. V c.2 (226a20-30). i7# v V 1 I
xvl l
y Cf. D U N S SCOTUS, Ordinatio IV d.10 q.l n . l l (cd. Vives ióo a fUc
II d.2 q.9 n.41 (ed. Vives XI 5 1 7 ) ; q.6 n.6ss (ibid., 331ss). Siguei un» « ¡ >
A lo primero se responde: Tal localización pertenece al predicam¡» ú
Aunque el Filósofo sólo defina el ubi pasivo, hay también ubi activo,, i Jr
otra especie del mismo ubi, que es predicamento común respecto ele »"
activo y del pasivo. j cfrP
1
A lo segundo puede responderse que, cn tal caso, no sc movería
m o v i m í e n t ü
WJr
1J w>rla a un ubi imaginario, no aoual y real.
Cf. supra n.3.
u
Cf. supra n . l l .
A
Art.2, lugar y "ubi" 409
Il
° Rtibles, segúu el Filósofo "', no son, sin embargo, i n c o 1
q
i de la íncorrupuuniurtu u u — —
^ V aunque no haya una causa natural corruptiva de todo
fírtC
ato y de la parte, sin embargo, el que esta imposibilidad
¿1 e k m
a la corrupción sea reducida al acto no es tan imposible
c a
c o r r u t ¡
caelum P ° n e m reduci ad actum non est ita impossibile sicut
1 1 a U t S a l t e m s e c u n d u m
ementa™" ?í' theologos, possibile est D e u m
l¡ a n n i 1 1 a r e u ae
«t non ? . q . - quantum est ex formis suis, sunt corruptibilia,
I
c a e l u f
b i l e
; qu¡ n quod, secundum formam suam, est incorrupti-
a n n
C O n s e r v a n d o r i u s e t m
q u a i
* medí P a g i s necessarium non requirit tan-
1 0
q u o d m i n u s
annihT necessarium conservari. Absolute, igitur,
U t e r a 6 e m e n t a e t n i h i l
caeli n n innovare circa esse caeli; hoc pósito,
[ransi c o n c u r r e n t i n
*utatio mstanti, quia natura non potest faceré talem
n
Cadi l n l n s t a n
> et taml « ; remanere igitur potest superficies concava
"en non continens aliquod corpus.
f tri >liciter
Vacu * t -~-Contra ista:
C S t i m s s i b i l e
f^onw». 5 * P° simpliciter, ut probat Aristóteles IV
a
«'tur ' si superficies concava esset sine corpore, esset vacuum;
e t c
C a e l 1 c 3
^ . «»• ° ' (270ul2-22); II c l (2831,27-32).
ii «*)>r« . 16-17 n
19
el Filósofo , los que no tienen medio están juntos. Luego
1 eXlí
tiese el vacío, los lados estarían juntos y no juntos. '
20. Además, en cuanto al tiempo hay contradicción en
dos instantes sean distantes y no haya tiempo medio. Luego
igual razón en cuanto al lugar hay contradicción en que dos cuT
pos sean localmente distantes y no haya cuerpo medio.
21. Respuesta a estas objeciones.—Respuesta a la primera
2 0
objeción ; La prueba de la consecuencia dada por el Filósofo se
21
expone de muchas maneras . Pero, declárese como se quiera, la
consecuencia sólo vale en la suposición de que el vacío sea espa-
cio dimensionado en acto. Aunque no tenga cualidades naturales,
mientras se suponga dimensión actual en él, sigue en pie la razón
del Filósofo: Un cuerpo no se compadece con otro si el uno no
divide al otro. Pero el vacío, que se dice ser posible a Dios en
este miembro, no es un espacio con dimensiones positivas, sino
con posibilidad para determinadas dimensiones positivas sin di-
t i l d o o r c l F i l o s o f o C £ l b c
uir c > P observar que valen contra cl
l
' / jmaginado de cierto modo, es decir, como espacio d i m e n s i o
L cn ¿ t o , sin cuerpo. N a d a concluyen contra el sentido cn que
dice que ello es posible a Dios.
22
22. Respuesta a la segunda o b j e c i ó n : Por medio puede
tenderse un medio positivo y actual o un medio privativo y
e
°tencial, y se requiere la ausencia de ambos entre los cuerpos
\ . se tocan y están juntos. Pero los lados del vacío, aunque n o
tenga» medio del primer modo, tienen, sin embargo, medio en
cl sentido segundo; pues entre ellos sólo podría darse un cuerpo
del tamaño del que se interpone cuando el espacio está actual-
mente ocupado. Luego se da medio potencial. De ello se sigue
que en el caso hay medio privativo o participativamente, porque
carece de tanto medio cuanto podría interponerse entre dichos
extremos.
23
23.
Respuesta a la tercera o b j e c i ó n : Podría responderse
que, no existiendo ningún movimiento, podría darse alguna
quietud propiamente dicha. Porque, no moviéndose ningún cuer-
po, podría hallarse alguno uniformemente y al mismo tiempo ser
naturalmente apto para hallarse de distintas maneras, como, des-
pués del juicio, el cuerpo del bienaventurado podrá hallarse uni-
formemente en su disposición, aunque ningún cuerpo se halle de
otro modo; pues no es necesario que algunos cuerpos inferiores
ll,Uí
esj j , l corpus quod intercipitur quando spatium est actu plenum;
e s t
8 t U r nie
Privar' ' ' d i u m potentiale; et sequitur ex hoc quod est ibi médium
i í ntPr sive participative, quia carens tanto medio quantum posset
V U f n
A d
quie , 1 tertium: Diceretur quod, nullo motu exsistente, posset esse
s
( q u a
luod etiam proprie accepta; quia nullo corpore moto posset ali-
t 0 r | H l s
tt | ¡ , a "niformiter se habere, et cum hoc esse aptum natum aliter
* 'labe' ^ habere; sicut post iudicium corpus beati posset uniformiier
e m
&0n ' sua dispositione, licet nullum corpus aliter se haberet; quia
Q
beati uniformiter se habeant, nec aliqua alia corpora ponuntur tune fott
movenda. Huic etiam uniformi dispositioni correspondet propria mensuft
quae est tempus, inter cuius quaecumque dúo instantia imaginara pos^
tantus fluxus sive motus intercipi; et ita, si tempus dicitur mensura motus
un 0
sive fluxus, illa uniformis exsistentia habebit tempus, licet non ^ V j
ter actúale positivum sed potentiale et privativum. Unde intellectus^na
notitiam temporis actualis et positivi, applicando eam ad istam o" £
nem uniformem, potest cognoscere quantitatem ipsius, scilicet qu
tam haberet positive si esset tempus positivum.
[ 1 0 ] 24. Consimiliter est in proposito de distantia in loco P •.
et privativa; sicut mora privativa mensurat partes alicuius success . (
inter aliqua quasi secundum tempus, licet non sit inter illa ternp ¡$
vum intermedium, hoc est, positiva mensura motus; sed sufrici p
tempus potentiale vel privativo acceptum ad hoc ut sit distantia ¡|| ; 0
u e s c e n e c a s o n o n a n a í a e n < u e s e
en q ^ ^ ' y ^ l
n i ^ Y v medio alguno, puede replicarse: La distancia formal-
llcS n
P ° norta relación entre extremos, y la relación se da en un
mente ' " ^ p ^ j Q de otro como término. Pero, en el caso, aunque
estreno
medio positivo, se dan los dos extremos positivos y, si la
no hay»
sólo se dijera positiva en el primero, podría concederse
^habría distancia positiva. Pero si además de ello se requiere
que el medio sea positivo, se salva al menos la conclusión inten-
que
f nnraue en el caso hay distancia privativa y positiva poten-
tado tx^H .
cial, aunque no actual.
ARTICULO 111
Si es posible que, permaneciendo este cuerpo y este lugar,
pero no hallándose este cuerpo presente a este lugar, este
cuerpo no tenga este 'ubi'
26. Ello es posible. Prueba.—En cuanto al tercer problema,
es daro que si este cuerpo no está presente a este lugar, no está
circunscripto a él. Luego no tiene ubi en este lugar. Asimismo, si
no está presente a este lugar, según el curso de la naturaleza está en
otro lugar y, según la naturaleza, no puede tener dos ubis simul-
táneamente. Luego no tiene este ubi, a pesar de que este lugar
—lo último de este cuerpo continente— permanece. Ello es ma-
25
nifiesto del artículo segundo .
aliquid in quo sit illa distantia, et hic nihil est, quia nullum est médium;
potest dici: Quod distantia formaliter importat respectum inter extrema;
«pectus autem est in uno extremo et ad aliud sicut ad terminum; hic
r
autem est daré utrumque terminum positivum, licet non sit médium po-
S'tivum, et, si ex solo primo istorum diceretur habitudo positiva, posset
qU0( e s s e t
med * distantia positiva; sed si ultra hoc requiratur quod
l u n i Sit
j- positivum, tune saltem salvatur propositum, quia hic est
antia privativa et positiva potentialis sed non actualis.
ARTICULUS III
Si
Possibile sil, hoc corpore et hoc loco manentibus sed hoc corpore
c loco non praesente, quod hoc corpus non habeat hoc ubi
st
hoc eoj ^ Possibile; quod probatur.—De tertio: Patet quod si
P U S 0 0 S l t n u c o c o r a e s e n s n o n
'8'tur n u" ' ' P > circumscribitur isto loco;
^nclun" ¡n hoc loco; si etiam non est huic loco praesens,
c u r s u m
l^iest - . snaturae est in alio loco et secundum naturam non
0 t U s U n a ) c r c
' m'a ' . dúo ubi; ergo non habet hoc ubi, et tamen iste
SCc n C t q u J
undn ' ' hoc ultimum corporis continentis; et hoc patet in
u u
articulo.
81
Cf
Cll. Cuerpo y ubicación
¡
importa un continente, pues la superficie absoluta i ^ % c
1
por el continente no es lugar. Ahora bien, el ' contener'^" *'^
relación, no permanece, parece, si no hay relación al ^
no. Luego cuando son contenidos dos cuerpos, no perm ^
rece, el mismo lugar. Y cuando el cuerpo no está presente**' ^
a es
lugar, el contenido no es el mismo. tc
26
28. Respuesta.—Respuesta : El Filósofo dice
nece el mismo lugar mientras se suceden mutuamente los c
De ello aparece claro que el lugar no es otro si contiene
cuerpo localizado. Luego, cuando se arguye de la relación de]
continente a lo contenido, puede concederse que el lugar añade
sobre la superficie la relación del continente, como lo indican las
27
palabras de la definición: "Lo último del continente" , esto es
el continente próximo o inmediato. Y, consiguientemente, o hay
que decir que, variado el contenido, no varía la relación en el
otro extremo —la relación sigue idéntica a la relación al extremo,
al contenido removido, porque tiene por extremo per se un con-
tenido común, no uno individual o 'signado'—, o hay que decir
que, variado el contenido, varía también la relación correspon-
diente. Y así el 'contener' este o el otro cuerpo es diverso, aunque
no varíe el extremo relacionado —el continente— ni, por lo
tanto, el lugar. Ejemplo: Si el cuerpo que posee blancura es por
ella similar a varios otros, tiene varias similitudes, pues la siroili-
quo respicit illud extremum, quia respicit pro extremo per se en'0 con[
in communi et non hoc signatum; vel potest dici quod varia .^jjpjfe
nlíft
variatur relatio ipsa correspondens, et ita est aliud et Oltv |$l*
respectu alterius et alterius contenti, sed non variatur extre piD t t ) r
1
quia idem esc continens, et ita idem locus. Exemplum " . sin"' '
5
habens albedinem, si secundum cam csi simile multis, multa
|;
- A m s i o í . , Fhi/úc. IV c . 4 (312fl2Q),
Cf. »<>U untciinr.
y ArtA. Presencia del cuerpo y "ubi" 415
sola numeración
11111
numeración dede la
ia forma,
rorma, es
es necesario que juntamente
1f
F \\ c dé la numeración del supósito que posee la f o r m a *
P
8 6
con
ARTICULO IV
ARTICULUS IV
Si> hoc corpore et hoc loco manentibus et hoc corpore huic loco
praesente, possibile esset hoc corpus non habere hoc u b i
C O r p o r s a
uli '
r¡J n ol°co; quia circumscriptio illa non videtur aliquid poneré
C S t c o r u s e s s e
'^Uarn P praesens huic loco modo quantitativo, scilicet
c
°extensum et commensuratum.
C l D u 8
' * Seo-rus, Ofílinatio II t U q.fi n.7-S (ctl. Vivida XI 331-33).
CU. Cuerpo y ubicación
416
31. Pero surge la duda siguiente : Esta circunscri ' pC
31. Sed hoc est dubium: Quia ista circumscriptio vel praesentia non
SUÍD
videtur dicere aliquid nisi respectum formaliter et, per consequens, ip
ubi nihil esset formaliter nisi respectus; hoc consequens videtur falsuin,
quia secundum Philosophum V et VII Pbysicorum ad relationem nonBj
per se motus, sed secundum Philosophum II Pbysicorum motus est p«
in genere ubi. ^
32. Si dicitur quod ubi per se importat absolutum et respectuffli
per illud absolutum quod importat distinguitur ab alus generibus. H
similiter important respectus sed determinatos per determinata fundaro
contra: absolutum et respectus non faciunt per se unum conceptuJí»>^
cuiuscumque generis est conceptus per se unus; ergo, etc. Nec abso^ ^
1
per se contrahit respectum ad tale genus, vel ad talem specieo »
genere propter idem médium, quia non facit per se unum coa
cum illo. Q UIJ
marse del dicho común, según el cual las relaciones del género
relación' se dicen intrínsecamente advenientes, y las relaciones de
los otros seis géneros extrínsecamente advenientes. Ello puede en-
tenderse de la siguiente manera: Ninguna relación adviene al ab-
soluto de modo que le convenga según sí o ad se; de lo contra-
rio no sería relación; es de la esencia de la relación el ser de un
extremo a otro. Luego se dice intrínsecamente adveniente la re-
lación que, puesto el término, sigue necesariamente al fundamen-
to; la relación no puede ser intrínseca al absoluto de modo ulte-
rior. Y, por oposición, es extrínsecamente adveniente la relación
que, incluso puesto el término, no sigue necesariamente al fun-
damento *
35. Interpretación del texto de Aristóteles.—Si estas propo-
siciones son verdaderas, puede responderse a la autoridad del Filó-
sofo^: Aristóteles niega movimiento a la relación propiamente
dicha, que pertenece al cuarto género, pero no a toda relación
oportet d i s t i n g u e r e Í n t e r r e s p e c t u m e t r e s p e c t u m , e t i a m d i s t i o n e1 se
cundum g e n u s Potest a u t e m d i s t i n c t i o r e s p e c t u u m , ^
geneta, a b t i l o r e s p e c t u q u i p r o p r i e d i c i t u r r e l a t i o q u a e ^
»f *f £^" ^5 g 3^¡
«ccipi ex d i o d i c t o c o m m u n t , quo d i c u n t u r r e s p e c t u s d e g e n e r e ^ r e l a t i o m s
««respectus intrinsecus advenientes, respectus a u t e m f ^ ^ f ^
SIC
«trinsecos a d v e n i e n t e s . Hoc potest intelügi sic: Nullus V? a
"'nsece advenit absoluto, q u o d conveniat ei secundum se sive ad se qu
£ non esset r e s p e c t u s d e r a t i o n e enim respectus est quod t umus ad
W, Ule i g i t u r r e s p e c t u s d i c i t u r intrínsecos adveniens qu^ec«sano
^equúur fundamentum pósito termino; quia n o n potest esse respectus
» ^ mtrinsecusTbsok"; et P
per o p p o s i t u m ille est extrínsecas adveniens
, t t | n
o n necessario consequitur fundamentum, etiam pósito termino.
t l 4
a eri 3 35. Intettretatio textus Philosophi.—Si ista sint vera, respon-
l Potest a d a u c t o r n a T e r n Philosophi V Physuorum quod neget
ad r e l a t i o n e m p r o p r i e dlcTam, q u a e pertinet ad q u a r t u m genus, n o n
Así parece que sucede con el ubi; Dios puede conservar el mismo
cuerpo ubicable y el mismo lugar sin que permanezca la circuns-
cripción, porque el cuerpo se hallaría ausente de tal lugar. Y esto
lo puede hacer también la naturaleza colocando otro cuerpo pre-
sente en dicho lugar. Luego el ubi no sigue necesariamente a los
extremos : 'lugar' y 'cuerpo localizable'. Por ello, puede ser nuevo
con novedad propia y ser adquirido por el cuerpo sin que ni el
cuerpo ni el lugar adquieran nada absoluto.
37. Pero si se inquiere: ¿Cómo puede darse adquisición de
una relación sucesiva si no se pone sucesión en algo absoluto?,
nam ita videtur esse de ubi, quia potest Deus conservare idem 1
u
eumdem locum et tamen non manebit eadem circumscriptio, q \ ^
est absens ab illo loco; et hoc etiam potest natura faceré, pone ^¡it
corpus praesens illi loco; non igitur ista extrema, 'locum et
necessario consequitur ipsum ubi; et ideo potest esse novu ^ pi
propria et acquiri corpori, nullo absoluto acquisito nec corpon
loco. ^ siu; e s s c
0
37. Sed si quaeratur: Quomodo potest acquisitio ^ P ^ ^ LÜCP ÍIi
Jera p * r t e d e l l u g a r
' d e S U e f t e q u c t a n t 0 d e l a
divisibilidad del
cuerpo como del lugar se s i g u e la divisibilidad de la circunscrip-
ción del cuerpo p o r el lugar y, c u a n d o se adquiere una parte des-
pues de otra, d i v i s i b i l i d a d sucesiva. Luego n o hay divisibilidad en
Ja relación sin d i v i s i b i l i d a d en l o absoluto. Pero hay sucesión
cn la relación q u e es circunscripción, sin sucesión cn la forma ab-
soluta del cuerpo o d e l lugar.
successive secundum partem aliam et aliam fit praesens eidem parti loci.
Similiter corpus secundum eamdem partem fit successive praesens alii ct
alü parti loci, ita quod tam ex divisibilitate corporis quam loci sequitur
divisibilitas circumscriptionis corporis a loco, et divisibilitas successiva
guando pars post partem acquiritur. Non est ergo divisibilitas in respectu
S|
ne divisibilitate in absoluto, sed est successio in respectu qui est circum-
P U o , sine successione in forma absoluta corporis vel loci.
scri
Scr¡
° iunt autem
-
p
s s u n t
esse dúo "ubi eiusdem loci, quia unius loci una circum-
Ptio.
39 »
c r n :
° Pus Corpus Jücatum facit latera continentis distare; sed hoc
iurn pe^ r 'venit secundo huic loco, non facit latera eius distare; imo
at
P*' aliud corpus, quod prius fuit hit, fuit distantia inter latera.
Utr l t C ü n r m a
unu, ^ t u r : Quia si utrumque facerent latera distare, igitur
| U c e s s c
t médium inter ista distantia; sed ubi est aliud et aliud
( r
- - *npra ii.2íj.
420 C.1L Cuerpo y ubicación
C
que en este sentido ambos cuerpos tendrían ubi en este ln ^
Cs
al ser puestos ambos en este lugar como contenido coexi' ^ '
conmensurado, o ambos serían localizados —que es la co i ? '
intentada—, o ninguno será localizado, y, en tal caso, estar]
Va
cío este lugar en el que, por hipótesis, se hallan dos' cuerno
modo extenso, lo que nadie defendería. Similarmente rem
cualquiera de ellos y permaneciendo el otro, el que permanece ' °
dría ubi en este lugar, pero no tendría modo distinto que l e
Üe
tiene ahora respecto del lugar continente. ^
42. Ello aparece claro, por oposición, del ángel. Si el ángel
se halla simultáneamente con un cuerpo, no tiene propiamente
ubi en este lugar en que lo tiene el cuerpo coexistente. Pues el án-
gel no es coextenso y conmensurado a tal lugar ni lo llena. De donde
se sigue que, si, removido el cuerpo, sólo el ángel permaneciera
en dicho lugar, tal lugar se diría propiamente vacío. Las afirma-
ciones opuestas a éstas son verdaderas respecto de un cuerpo
coexistente con otro.
43. Si inquieres cómo un lugar ya lleno puede llenarse otra
vez, respondo resolviendo las objeciones en favor de la otra opi-
nión o vía.
44. Respuesta a los argumentos ele la opinión negatm.-
36
Respuesta a la primera objeción , que afirma que en el mismo
médium per se, ibi videtur esse alia et alia distantia; et ita Ínter eadefl
latera eiusdem loci esset dúplex distantia.
4 1 . Opinio propria affirmans.—Potest tamen dici quod in isto m
lectu utrumque corpus haberet ubi in hoc loco; quia, cum utr
ponatur hic sicut contentum coextensum et commensuratum, vel utru
erit locatum, quod est propositum, vel neutrum, et tune est loe ^
vacuus in quo ponuntur esse dúo corpora modo extensivo, q i j * 1
e n S
cum corpore, non habet proprie ubi in isto loco, in quo corpus c tu^ ura
c o m r n
habet proprie ubi; quia ángelus non est ibi coextensus et | $ ib' e u
a n
illi loco nec replet illum locum; unde si corpore amoto solus * it v e I i l
, •
y fundamento pueden darse muchas relaciones de la
0 mis-
° s p e C Í e respecto de diversos términos: Hay que conceder
5üP
que
11111
'ismo lugar pueden competerle diversas circunscripciones acti-
1,1
* en diversos cuerpos pueden corresponderé diversas
v cir-
^ ¿ p c i o n e s pasivas.
37
4 5 . Respuesta a la segunda o b j e c i ó n : El hacer que los
1,dos disten puede entenderse doblemente: O efectivamente, y en
este sentido el agente, separando un lado del otro, hace que disten,
0 cuasi formalmente, y en este sentido se dice que el medio inter-
puesto hace que disten. Habría que conceder que dos cuerpos,
existiendo en este lugar extensivamente, hacen de este segundo
modo que los lados de este lugar disten, pues ambos cuerpos son
medios entre extremos. Pero ninguno de los dos cuerpos hace del
primer modo que los lados disten; es el agente el que primera-
mente divide un lado del otro. Por esto aparece también claro
cómo ambos cuerpos llenan el lugar. N o lo llenan eficientemente,
sino formalmente. N o hay mayor inconveniente en que un cuerpo
llene de nuevo formalmente un lugar ya lleno que en que el conti-
nente de un cuerpo a él conmensurado contenga de nuevo otro cuer-
po de modo similar.
38
46. A la confirmación podría replicarse : Tomando la dis-
tancia por la relación que existe entre un cuerpo distante y otro
como término, sólo hay una distancia entre los mismos extremos,
ya se den muchos medios o sólo uno. Y en este sentido no es ver-
dadera la proposición ' donde hay otro medio per se hay otra dis-
0 m
e j Xs ° d o concedendum esset quod utrumque corpus hic extensive
st
ns c l l a t e
ext ^ \
ren r a huius loci distare, quia utrumque est m é d i u m inter
3 P r i m
'Psum ° autem m o d o neutrum corpus facit latera distare, sed
8 e n s
qu j W d primo dividit hoc latus ab illo. Et per hoc etiam patet
0 r n o
0 u r u
est m 5 m q u e replet quia non effective, sed formaliter; non e n i m
1Us lnc
form o n v e n i e n s locum p l e n u m repleri de novo aliquo replente
al¡
er q u a m
aliud . • . \ contincns u n u m sibi commensuratum de novo continere
modo continendi.
tant A t l c
iarn ° n f i r m a t i o n e m illam diceretur quod, accipiendo dís-
l t r m l ü l l l a l , a b í t u
'nurn d i n e quae est ¡n uno distante ad alterum ut ad
n o n
•Nú ¡ s . «st nisi una distantia inter eadem extrema, sive sint plura
1 V e
unicum; nec illa est vera, hoc modo loquendo de distantia,
•VI/II
Cll. Cuerpo y ubicación
11
sentido de otro medio necesariamente requerido como « EL
0
la distancia. Pero en el caso no se requiere otro medio"?' i
t %
bargo, si la distancia se toma por dimensión media entre
distantes, habría que conceder que en este sentido hay ¿ L ¡ N
tancia entre los lados de lo que contiene dos cuerpos.
movimiento. Por eso ubi sólo conviene a algo divisible que se halla
de modo divisible. Pero el cuerpo que no se coextiende a otro
cuerpo, sino que se halla totalmente presente a cualquiera parte
del lugar, no tiene modo divisible respecto del lugar. Por consi-
guiente, no tiene tampoco ubi propiamente dicho respecto de el
Sin embargo, si extendemos la significación del ubi a la presencia
simple, según la cual el ángel se dice hallarse en este lugar, habría
que conceder que el cuerpo, presente en este sentido, tendría
ubi impropiamente, pues se hallaría verdaderamente presente en
este lugar sin ser circunscripto por él.
|SI
quod 'ubi est aliud per se m é d i u m , ibi est alia per se distantia, n
intelligatur 'aliud per se médium', hoc est, aliud necessario requisimn
tanquam médium distantiae; sed in proposito non requiritur illud tan-
quam aliud. Si autem distantia acciperetur alio modo pro dimensión
media inter extrema quae distant, concedendum esset sic loqueado q»
inter latera continentis dúo corpora est dúplex distantia.
[171 47. c) D E TERTIO INTELLECTU. T A L I S PRAESENTIA
SINE U B I . — D e tertio intellectu, in isto articulo, scilicet quod s» ^
corpus
L
F ' 'Uesset Jpraesens
Í U huic Iloco,
1
- " . " — J ^ I U NUIL, ULU, sed n
SCU NUon
N Im
I Io
UdL Io quantitativo, ~hoc «>
U MJAII"<-<*"***Í J ^ £
m o d u m d
autem, ^odnoTco^l « ^ ™ ^ * se bú**}«$
C
M u s loci, non h a b e t ' }° °> P ' £ S E D E S T T O T U M A E S E N S C U L , L B E T
0 p t i e
ad talem p W e m i a m s , V t , ? * ' ^ t u ¿ u s ; extendendo taa*»¿ (
s e c u
sic concedendum esset n d u m quam ángelus dicimt
diceretur improprie haíw ? > P C rpus
» s secundum iswtn -^ f a e s e r i n t e l i
e UDl
scriptum. > nam veré est hic praesens non *
98 /-ir
Respuesta al argumento principal m
RESPUESTA AL A R G U M E N T O PRINCIPAL
40
48. Respuesta al argumento p r i n c i p a l :
Si la mayor que se acepta es verdadera, lo es solamente res
pecto de la relación propiamente dicha. Pero la relación que el
ubi importa no es tal. La declaración de estas proposiciones apa
rece clara de lo dicho al discutir el primer sentido en el cuarto ar
41
tículo principal .
A D A R G U M E N T U M PRINCIPALE
CUESTIÓN XII
Si es la misma la relación de la criatura £)• a
Qn
cuanto creante y en cuanto conservante
QUAESTIO XII
Utrum rei creatae sit idem respectus ad Deum ttt creante®
et Deum ut conseroantem
[ 1 ] 1. Quaestio et argumenta pro et contra.—Expedios ^ 0
L
. n tal momento recibe el ser. Luego solo lo que permanece
e
crear ' ^ m
creantis et conservantis eadem est voluntas qua formaliter
t t m e t
1 C O n s e r v a t e c
igitu/ ipsa exsistentia reí creatae et conservatae eadem est;
er , r r est idem reí creatae et conservatae ad D e u m ut creantem
r e s p e a u s
c
°nservamem.
4. . A
r
I>ri ¡ ,. n(:tnaestjonew.~Hic sunt tria videnda: Primo, de e o quod
l t e r
l\ U m quaeritur, scilicet, si idem sit respectus realis in creatura ad
ar c r e a n t e m
Sufn et conservantem. Secundo, de eo quod tangit primum
e
n t U r n s
^gis ' ' simul posset dici res crean et conservari; et ista diffícultas
t
an
£ i t modum loquendi. Tertio, de quodam annexo quod tangit
r 1 7 Creación y conservación
426
m 0d o de h a b l a r - ; tercero - u n a cuestión aneja q u e t a r n b i
ARTICULO I
ARTICULUS I
Si idem sit respectus realis in ereatura ad Deum ut
c r e a n l e m
et conservantem
potest quod ]
Sett^ltr^ C f e a t u r a e a d
e t
D e
P'obatur.-Dz primo: D¡c¡
vantem; et h o c p r o b a t u r Tc s » ™ u t c r e a n t e m e t conser-
esseS^i" umerdusdem Í d e m f C e t
< a t i o n e
non est depende^
manentis est eadem omnínT r a t , 0 n i s
¡ exsistentia autem creaturae P=
c r e a
t e r m i n i est o m n i n o , d e m r e J* " o n e et conservatione, et ex Pj
r a t l 0 n e
non solum ad c r e a n t e n T seH ' , > s c i l i c e t v e l l e d i v i n u m , et h a b <
essentialis et e i u s d e m ratiorl C O n s e r v a
n t e m est habitudo dependen"»
l f i l t U f e t c
6- Maior p r o b a t u r S ' • I*
P U r e s d e
mter extrema omnino ¿adem ¡ p e n d e n t i a e o m n i n o essenu»
cíficientem et ut ad finem \ . d e
P e n
o c n t i a creaturae ad Deum *
S' enim essent eiusdem rTtion*
n , s e s s e
m a e v i d e n t u r e s s e a l t e r i u s
" S S *
° nt sibi incompossibiles in coda»
5
Cf. ibid.
Art.L \ de titulad de ambas 421
^ m Wi n a d a• , no_ depende
J *^£*r\Ar* Ar*
de n*élI con
r n n otra
o t r o dependencia
Ae*r\or\A/*r\r i c\ de
A** la
1 «n n
tc t e r
,iien • p e 1 contrario, cada una de las dependencias sería 0
t0t t o t u m u a t u n c n u
aliter r ? > <l * * <J °liket alio et alio instanti
e S S e > q U C S t a m
es Secund ^ ^ °^ "
íat
qoi '° term^ minoris, scilicet quod velle divinum omnino idem
Ve e ln
%d " div' habitudinem rei creatae et conservatae, probatur:
U O Í r e s e c t u
c
* üjn est ' P cuiuscumque volibilis semper manet i d e m ;
a ü l e m
f
^ atio próxima intrínseca terminandi quodeumque extrin-
m i n o r i s
Ha^^ntiae > scilicet quod utraque habitudo est habitu-
t U f : SSCnt
al q ¡ ^
f u a <alis, de creatione est manifesta; de conservatione
ati
° habenf dependet res essentialiter in essendo, quod est
1 e s s
e ; talis est conservatio causae conservantis, iuxta
C.12. Creación y conservación
428
quien recibe el ser. Pero la conservación consiste en eso _
dependencia— respecto de la causa conservante, según ^ h
5
bras de A g u s t í n : "La potencia del creador, de virtud ornn
tente y omnisciente, es la causa por la que subsiste toda criatu^
si tal virtud cesara de regir las cosas que han sido creadas, ¿ ¡
ría simultáneamente la especie de ellas y desaparecería toda!
naturaleza; como el constructor, al fabricar, no se aparta de ¿
obra y, si cesa en ella o se aparta, la obra no se sostiene, así, si Dio
sustrajera su gobierno del mundo, éste no podría subsistir ni po r
S u s a a r a s e s ec r u e a r e a
^ ióü P * ^ ' ^ *» 4 * l c i ó n del segundo modo
efunda sobre la acción y la pasión, hay que entenderlas. N o quie-
decir que la relación se funda sobre ellas como sobre funda-
C
12.
Por lo que hace a la cuestión propuesta en particular,
no hay que conceder, parece, que alguna pasión sea la razón funda-
mental de la relación de la criatura a Dios en cuanto creante o
conservante; nunca hay pasión propiamente sino cuando hay
algún paciente q u e recibe la forma del agente; como dice el
11
Filosofo : 'La potencia activa es principio de transmutar otro en
cuanto otro." Luego la potencia pasiva es el principio de ser
transmutado por otro. Tal transmutación sólo se da donde hay u n
paciente que la recibe del agente. En la conservación y la crea-
c
'on no sucede así, sino que todo lo creado y todo lo conservado
n n m a n e t
«cuQd^ ' ° f u n d a m e n t o n o n m a n e n t e , m a n e t autem relatio
a t 0
m 0 ( n n m a n e n t e
non" * * ' ° actione vel passione, sicut aliquis m a n e t pater,
1 61 0 s e n e r a t 0 n e
fondas " " ' - Q u o d autem dicit relationem de s e c u n d o m o d o
Su a c t n e m e t
Per f '° p a s s i o n e m , i n t e l l i g e n d u m est, n o n t a n q u a m
11 a m e m u m r
'^quajt) P o p r i u m vel super r a t i o n e m p r o x i m a m fundandi, sed
s u e
ip P r d i s p o s i t i o n e m m e d i a m inter f u n d a m e n t u m p r o p r i u m et
Sam
a t l 0 n e m ; s a
kndam 'P a u t e m potentia activa et passiva possunt p o n i
re U m m m e c u a
quiratu ' t u m relationis ipsius actionis et p a s s i o n i s ; et licet
a c t l 0 e t
^dam . Passio m e d i a , n o n ut ratio fundandi r e l a t i o n e m , sed ut
praevium ad hoc ut ipsa i n f u n d a m e n t o tali fundetur.
L5J 12 c •
Suocj [¡ a ' ^Pecialiter autem in proposito, non videtur concedendum
trea a S S Í S r a t
iur a ^ n ° "
a * ° fun^amentalis h u i u s habitudinis q u a m habet
u
tít ... .
t 5 t
P^sio e u m ut r refa- anntrepm
m vel
VP\ m ; : qau
cr oo nn sc ep rr vv aí inn tf ee m uiiaa nn uu nn qu uu aam
u t
m pDrroo p
Dnr iee
c r
n i S l
*Ua ' , quando est aliquod passum recipiens f o r m a m ab a g e n t e ;
s e c u
C l p i u r p
n M
t 1? h d o s o p h u m V Metapbysicae: "Potentia activa est prin-
W. 'PiurÍ n c
' q n S m U t a n d Í
a l i u d " ; igitur potentia passiva est
n
a l i u d i n u a n t u m
C s t t í a n s m u t a n
' Pas d i ab a l i o ; talis transmutatio n o n invenitur, nisi
S u r n
recipiens e a m ab a g e n t e ; i n conservatione et creatione n o n
D u N s
' S c o n m , OrtUnatio IV d.13 q.I n.3-18 (ed. Vives XVII 662-
est ita, sed totum creatum et totum conservatum est totaliter a creante et
conservante, non sic ut aliquid eius ut passum recipiat formam ab agente.
13- Hic obicitur per illud Augustini II Super Genesim, ubi vult
quod "aér non est factus lucidus a solé, sed fit lucidus"; alioquin
c ca u
cedente solé remaneret lucidus; aeque autem videtur quaecumque ' ! '
dependeré a Deo in esse, sicut aér a solé in illuminato esse, quod ipj
intelligit per "lucidum esse a solé"; igitur nulla creatura respectu Dei
facta in esse, sed continué fit in esse; et per consequens esse creaturae
in continuo fieri.
[6] 14. Respondeo: Philosophus III Physicorum dicit quod aM
sunt in fieri, quae non habent completum esse, sicut successiva, et pe ^
positum aliquid dicitur in facto esse, quando sic habet esse comp' ^
quod non dependet in essendo ab aliquo extrínseco. Creatura ^
semper in essendo aeque dependet a Deo in esse, quia aeque SCfflF ^
ípso per idem velle ipsius habet idem esse; et hoc modo posset dic y
i .o" 9 "
f
?*5FF* Ordinatio II d.l q.4 n.30 (ed. Vivos XI 18<M ' 81
juna •
A R T Í C U L O 11
A decirse que la criatura es creada y conservada
uedC
S¡ P simultáneamente
15 concomitantes a la creación y conservación.—
Relaciones
11
Respecto del segundo artículo , digo que, con la relación de la
criatura —que tiene ser— a Dios —como a aquel que se lo da—,
pueden concurrir otras relaciones. Pues a veces el mismo ser su-
cede inmediatamente al no-ser opuesto, como en el instante en
que la cosa empieza a ser; otras veces, en cambio, no sucede in-
mediatamente al no-ser, sino, por así decirlo, al mismo ser antes
tenido; esto debe entenderse en el sentido de que, aunque no se
dé tal prioridad en el ser mismo de su naturaleza, sin embargo,
se dice que se da por comparación a otro ser anterior coexisten-
te. La primera relación, es decir, la del ser al no-ser precedente
no es real, no es a un término positivo. La segunda relación, es
decir, del ser al mismo ser cuasi preexistente o más bien coexis-
3 1
SuIl^T " i n í a a
° e s s e
' h
- o c e s t , n a c c u
a p a r a t o et i n d e p e n d e n t e a
n o n t a m e n
Í c Tf St u est in fieri n o v o et n o v o , sed per o p p o s i t u m
I n C S S e c o m í e t o
addenda *** P accepto sine aliqua novitate
A R T I C U L U S II
Si simul p o s s e t d i c i res c r e a r i et c o n s e r v a n
lta nt Sl CCe t s
' e l l i j d ' ' P ' non esse, sed quasi e i d e m esse, ut prius h a b i t o ;
fie
qu cet
men dicit ° °d». i '
ta
n o n sit ista prioritas i n i p s o esse s e c u n d u m s e ,
COe s C S S e i n p s o p e r
* ¡stens "p ' comparationem ad aliud prius s e c u m
>ratce n m u s
í dens respectus, q u i scilicet est ipsius esse ad n o n esse
aü,em
> W est" ' » C S t r e a l
* terminum positivum. Secundus s c , L u a n o n e s t at
, f a
M^lfl-íí S S S ^ P S S g f 1 1 d l
I- 1 2
" - 7 - 2 S (ed. Vives XI 177-179);
432 C.I2. Creado» y conservación
dtl
ser a la causa por la que es, es real. Luego ninguna d e T ^
a s
ciones predichas es idéntica a ésta. tel . a
alio priori exsistens, non est realis, pro quanto est eiusdem ad
tur a
Respectus autem ipsius esse ad causam, a qua est, est realis. l g ¡
illorum dictorum respectuum est idem illi. •
m p 0
Contingít tamen eadem voce multa distincta aliqualiter í ^ ¡ u i
accipiendo tune primo illud esse post non esse; potest etiam ""¡L^j*
imponi ad significandum illam dependentiam ut est cum secundo ¡(ü(
S^ffS í£ZE--.
1 7 N
en discutir el significado de
Si significa * « • « relación a la creac.on y con-
* ttón
'"í
no- /precedente, o si, al revés, significa per se
íconnoca la relación a la causa, o si s.gmf.ca ambas,
caso no expresaría 'precisamente un concepto per se,
1 dos etciones, una real y otra de razón, que n o constituirían
le epto per se. En cualquiera hipótesis que se admita se
a» al menos que ambas relaciones son importadas e n algún
^ o - sin embargo, la relación de razón considerada precisa-
mente' e s la q u e niega que el mismo ser sea creado y conservado
simultáneamente .
ARTICULO 111
Si puede ser creado un ser que no es conservado después
del instante de la creación
18. Se responde afirmativamente.—Respecto del tercer pun-
19
to principal , digo que no hay contradicción en que una cosa
p r a e
^ e t a m e f o t o n ^ r u' q U O d
? U t e r q U
< ^ » e r importatur, i e S p e C t U S a l i
c o
^rv . °P
a r ¡
p r t e r l l l u m
q u i est rationis negatur i d e m s i m u l . c r e a r i e ¡
ARTICULUS III
1
'
Posset a l i q u i d ereari q u o d t a m e n n o n c o n s e r v e t u r
p o s l l n s
raí t a n s crealionis
"1 18 c
IPS RUM
55K
non entcontinua ^ .
¡N FINE !
OÑV^NTEL
pcrmañere"
videmr
'
RFN ° D C c e s s e
* »
« t mox corrumpi et nullo temP
T^P*
M j . Creación sin conservación
P r a e t e r e a
ultim° » . inferius in eodem VIII vult quod n o n est accipere
c m C S S e i p s i u s
"m hw corrumpendi, sed primum in esse generandi, et
111 p n m u m i n n o n e s s e
commune^ corrumpendi. "Signum, inquit, utrique
1 P n m C t s t e r i o r i h u i u s a u t e m
^ncipium" ' " ° P° > finís, illius autem
post- a U t C m s e m e r
"los'' P Posterioris passionis est"; et idem paulo
P^us tempons in quo fiebat, factum est in ultimo signo".
2 l
nill 1 r C S c r e a t a t a n t u m m o
' ° verum^V < l o habeat esse in instanti, tunc
V t r U m C 1 S t a m C Í p Í t C S S e q U Í a t U n C r Í m e S t e t s i m
«t dic/rÍ ^ ' P ° ' "l
rCpu
8Qantia vidLí? ^ j". e S S
, ' e q u i a t u n c u
""nc autem, l t i m o e s t
'•>
C S S e q 5 1 r C S i n c i p i a t e s s e e t d e s i n a t
Ul] 22 «se.
A a M R I M A M M
í q u o d
soíus mJt \ yP -— Primum: Intentio Philosophi est
S raot P t e S C S S e c o n t i n u u s e t
t «s, nec ° ^ , Perpetuus, et nullus
> «¿2? ¡? ? U t t l o ; e t h o c p r o b a t
*™
omnes alii motus et mu¬
í S, ™°lTt£L .° f e S S e e t ,n PpOSlt : u t
" ^nerationts, inquit, et corrup-
S U n t a l t e r a t l n i s a u t e n
tos ' aliqu," 2 ? ' ° > contrariae passiones",
1 c q S t r U m m 0 t u u m V
C i °ntin u h ; ° U s o u ? mutationum posset esse perpe-
h n n e s s e t a b e o d e
^ ^ quem ° q u ¡ a ™ « « n i ñ o a quo ad eumdem
¡Mil, 9 m m t U S 1 C s i m p h
í «ña ' ° v t c u e r uno vera est ista propo-
J |
Cf' «.19.
C 12 Creación y conservación
lnf
ta' I u c ^ o sería continua con movimiento perpetuo 'n¡. p o r
e
jijo*» ^ j de la creación. Pues no concedo que tal creación,
n c 0
| l S t , i n t C
' ! < a una mutación, pueda ser continuada por la aniqui-
e
,lfi
r ! ClUC
de lo contrario, según el argumento del Filósofo, sería
decir que cuando se crea se aniquila—, sino que sólo con-
V C
Í que la aniquilación sigue a la creación.
o d n a a r ü i r s e : T a n t 0 l a a n i ( u i l a c i o n c o m o l a
P 24 & l creación
el instante, porque ambas son causadas por virtud infinita
no puede actuar en tiempo, como parece que lo prueba el Fi-
2; f
lósofo ; po consiguiente, en el caso, o ambas serían en el mismo
'osante'—y el decir que lo mismo se cambia en un instante p o r
Imitaciones opuestas sería inconveniente—, o serían en diversos
j n s t a n t e sen tal caso, tales instantes serían inmediatos, lo q u e
sería también inconveniente, según el Filósofo.
25. Respuesta: La razón del Filósofo que ha sido mencio-
nada, es decir, que lo mismo no puede cambiarse con mutaciones
opuestas, prueba que la corrupción no puede ser continuada e n
la generación. Pero junto a esta proposición es también verda-
dera esta otra conclusión, es decir, la corrupción no puede seguir
inmediatamente a la generación. La razón de ello es, sin em-
bargo, otra, es decir, que ambas son en el instante; no simultá-
neamente en el mismo instante —ello es obvio—, sino en ins-
tantes distintos, aunque no en dos instantes mutuamente inme-
diatos.
s
°lo instanti, scilicet creationis, habere esse; quia non concedo quod illi
"eationi possit continuari annihilatio ut sit una mutatio, quia tune,
an^h | U m a r g u m e n t u r n
Philosophi, quando creatur verum est dicere quod
r t a n t u m m
hila'tio * ^ ° d ° concedo quod creationem consequitur anni-
u
'nstari^ ^ <5 °d tam annihilatio quam creado est in
E t
" a r
S u i t u r
q U , a u t r a c u e e s t a
•emtjoi . í virtute infinita, quae non potest agere in
U t U f P h i l o s o h u s
Propositó i P P^bare VIH Physicorum; igitur, in
e m n t m e o d e m u
scili ¡de cet instanti, q ° d est inconveniens Philosopho,
sta S 1 C m u t a r i s i t i
ntibu ° P P ° s mutationibus, vel erunt in diversis in-
s
e t nc l l l a
m K 1 . ™ .
V e
e i i n u n d a erunt immediata, quod etiam est incon-
apud Philosophum.
ua
l t J e r n
no n n
A h
° C d Í C
° :
^ U
° d r a t i o
°P <l e tacta est, scilicet quod
p h i l o s h i
n n S i m u l m u t a r i
°
Posse r n e S t
mutationibus oppositis, probat corruptionem
S c i l i c e t m U a n g e n e r a t i o n i s e d
quod • ! cum hoc est alia condusio vera,
g e n e r a t l n e m o t e s t
• s est a i i
U í u
° a non P immediate sequi corruptio; sed
e0cI r a t l s c i l i c
em °' ' u t e t , quod utraque est in instanti, et non simul
' ' a siK; •
nstaru
, t ; e r u n t i t u
i s r in alio et alio instanti, sed non sunt dúo
Ul
'^mediata.
Cf
i, «'Pra . 1 8 . n
t e m p o r e
i s c u m
l l l a m
Jj
non con edl"'? ^ Y ^ "> propositionem PhÜOíOfJ
non concederet nisi de virtute infinita naturali necessitate agente; ^ í .
^^r^^\^^0¿
nte «"n1inr
nVenÍenS
Ü l u d a d
^ U 0 d
« P - dedu C sXfquod
autem non conceda
^
críTlflneCe
%r texto del Filósofo p o r el que se intenta probar 3 2
r 0
029. El ° í j , es decir, q u e la naturaleza nada produce
c ü n
w
0 e
" imera ^
1( p r e corrompido ni, como dice él, lo q u e
m e d ¡ a t a m e n t
P 3ra
irruptores no son aproximados o no vencen la fuerza
f jCtoreS
' q u e conserva a lo generado; de lo contrario, el
d d
t e sería impedido de generar. D e ello, sin embargo, n o se
g e
n
posset concedí aliquid posse manere tantum per instans, cum mutatio sic
lantum maneat, etiam secundum Philosophum? Quaere responsionem.
[15] 29. Ad aliam auctoritatem Philosophi: Illa requirit alium in-
tellectum etiam ab utroque praedictorum, quia, scilicet natura nihil produ-
ct ut statim corrumpatur nec quod necesse est mox corrumpi, sicut ipse
icit: quia natura producens sic influit ad conversationem producti quod
055
P " per tempus aliquod manere, ira quod corruptiva vel non sunt appro-
V n n v í n c u n t
quiah ^ ° "virtutem generantis et conservantis generatum,
ir C SeneranS i m e d i r e t u r
npossib l P generare; nec ex illo potest haberi aliqua
r e s e c t u
dum «„! P Potentiae divinae, sed tantum impossibilitas secun-
^usas naturales inter se comparatas.
IÍ0n JeC nW Ad a l i u d : D Í C q U d i n e n e r a t i o n e e t
^ natural• **^ '— ° ° S corrup-
qual C O r r u p t u m n o n h a b e t
'tate ro' s ultimum sui esse; quia tune haberet
ÍOrma e n i e n e s s a t e m
illius ° l . í » l >n tali gradu in q u o possent stare cum
Subit0 S S C n n S u b i t 0 a b i c e r e n t u r n e c
corrumn * ' ° - > igitur corrumpendum
1( P«etur. Et sicut corruptum non habet ultimum sui i n esse,
r a dlCÍÓn: R e s
vP fHluciría <i¡t Sas
" P o n d o a esta objección. Si Dios produjera algo
íC?, ^ría ; o ^uV
D c e s
~»° <l™ los filósofos no lo admitirían—,
Urari U C e l l d u r a r a p o r u n i n s t n t e
^on,' a sólo ,,ñ • ? ° « > w n i o la acción de
n o lns
"Tin-,* cabría „ ti»nte; o lo produciría mediante causas segundas, y
•enjute, a
[ ¿ conceder parece, que lo producido, tratándose de un ser
p u d
^lo f' filósofo riJ. I solo por un instante. Lo contrario es verdad, incluso
dl
a 11 , n d , v i s i b l e s c o m o l a
(^ P , ^ u n momento
er ) » mutación y los instantes, que
in ple ! h a b l a n d o
' ''\n?< ™ent? K de seres permanentes, es más probable man-
" A5? "V 322-S)í
s
0 1
- n e g n t í v a V é a s e 0 r < í í
»»' t í 0 1
d.8 q.ólt. hacia el
0 c
£**r!ru' üff - V™ - 7 (2011.21-2.!).
U e
•' «Wlo I c X 2 (283a4-1.22).
C.12. Creación y conservación
440
lo corrompido no tiene lo último de sí en el ser, tiene. 1 . 0
que por ser positivas las dos cosas que se suceden mutuamente
son opuestas privativamente, o contradictoriamente, o cuasi con-
trariamente, nunca se da en ellas lo último de la precedente m
tamente con lo primero de la consiguiente. De lo contrario, los
opuestos serían en el mismo instante o darían dos instantes in-
mediatos. Sin embargo, siempre se da uno de ellos, es decir, o lo
último de lo anterior o lo primero de lo posterior. Pues lo divisi-
ble sólo es inmediato a lo indivisible, y los que se suceden mu-
tuamente son opuestos inmediatos.
31. Algunos seres que reciben no-ser después del ser pasan
instantáneamente, otros permanecen naturalmente generados o
corrompidos, o bien producidos o corrompidos por virtud divina.
En los primeros, es decir, en los que pasan súbitamente, se da
tanto lo último como lo primero en el ser; la razón es que sólo
se da en ellos el instante en que tienen ser y, por lo tanto, no se
da ni lo primero ni lo último en el no-ser; tuvieron no-ser en
sic habet primum in non esse, quia cum esse geniti concurra n? e$se n
0 q
precedió a este instante, y lo tendrán en todo U e
t!
Jfi c l jj[ g i r á a él. En los segundos se da lo primero,
s e U
tiellip
d ? último en el ser; similarmente se da lo primero, pero
n 36
pero ° l no-ser, como se expuso a n t e s al explicar la
e n e
„ ¡J °»l>ra n.21.
Ü U N S S C I
>»US, Orüinatlo II (1.2 q.l n.Sss. (e<1. Vives XI 214ss).
^2 C.l2. Creación y conservación
RESPUESTA AL A R G U M E N T O PRINCIPAL
19
34. Respuesta al primer argumento principal" .
,0
Es claro del segundo artículo p r i n c i p a l n é ^ C q u
e!
primer antecedente: ' algo puede ser creado sin ser con Se
A D ARGUMENTUM PRINCIPALE
C
35. Non est autem verum ratione respectus ad causam; et ° * J | ( Í
tf
fertur: 'igitur potest habere respectum ad Deum creantem, ¡j
nunquam habere respectum ad Deum conservantem', concedí P J ^ J ^
0
uniformiter accipiatur, hoc est, quod Deus nunquam dicatur e ^
illud quantum ad totum quod importatur per 'conservare'. Si ^ . ^ ^
u e m
ligatur quod nunquam habebit ad Deum respectum illum, q ' ^ c
hoc quod est conservari a Deo, qui est respectus dependente_ a ' ^
in essendo, neganda est consequentia; quia, etsi nunquam babea
tum dependentiae cum illo alio, qui est quasi successionis ad S
3 9
Cf. supra n.2.
J
" Cf. supra n. 15-16.
Respuesta al argumento principal 443
" cl toao » » r * .
Itodo importado por el termino 'ser conservado'; es decir, que
í,¿oble relación del 'ser conservado' no es idéntica a la doble re-
gión del 'ser creado'. Lo cual es verdad, pues aunque la relación
mún importada por ambos por 'ser conservado' y 'ser creado' sea
c0
oir
1 f Je i criatura viviente, con vida sensitiva e intelectiva.
a
u rl11
q' s t i ó n común respecto de todo ser viviente con una
cue
tnin
°Luego no son absolutos. La mayor se p r u e b a : N o puede
concebirse la visión sin concebir algo visible o el objeto. La me-
nor es auto-evidente.
3. Se arguye contra la opinión precedente:
Tales actos son cualidades. Pero toda cualidad es forma sim-
plemente absoluta, pues los géneros son impermixtos. Luego ta-
les actos son absolutos.
4. Respuesta a la cuestión.—Esta cuestión no inquiere acer-
ca del acto terminado en conocimiento como en término, es decir,
del acto por el que es producido o educido o inducido en acto
QUAESTIO XIII
Utmm actus cognoscendi et appetendi sint essentialiter
absoluti vel essentialiter relativi
U] 1. Quaestio et argumenta pro utraque sententia.—De creaturis
i speciali tantummodo quaerebatur de creatura vivente, et hac vita sensi-
tlVa
et mtellectiva.
2 R
e r a t u a e s t
ista- t i 1 i ° cornmunis omni viventi hac vita vel illa, et erat
t r U n i a c t u s c
essent | °gnoscendi et appetendi sint essentialiter absoluti vel
Cl
"ianter relativi.
^guitur quod relativi:
a ta S a C t U S n o n o t e s t
k°lutu ^ P m intelligi nisi cointelligendo terminum;
,er a u t e m
m¡ni- • potest intelligi non cointelligendo aliquid in ratione
Visio lfi ur etc P r i m
' nisi " .. .* a probatur: Quia non potest intelligi quod sit
su ahcuius visibilis vel obiecti. Minor de se est manifesta.
Contra •
*Sluta, qy- Us e s t
^nautas; omnis autem qualitas est forma simpliciter
a fienera
[2j '4 ' sunt impermixta; ergo etc.
0 a d A d quaesti
Tí ¿a °nem.—Quaestio ista non quaerit de actu termi-
l t l 0
^ cdu'tur
;.. 1(
c in e m tanquam
n
tanauam ad terminum,
e m
terminum. quo
aun scilicet
srilirer actu
artu producitur
nrrvhirirnr
inducitur ipsa cognitio; sed quaerit de actu cognoscendi.
'Cf.
) ,s
V'¡v,'., l-]4 /¡y ,?í '" ' Ordinatio
1,1
I d.3 n.587to. 600-603 (III 32088.354-56) ¡
4 ) ; d
"^(1." olíWi,,f -!2 n.14-18 (V 32-35); IV d.12 q.3 n.40-41 (ed.
M
" > (ed vfv's JCJ^ 1 1 q - 2
"' 5 ( Í b Í d
'' 3 ! ? 9 ) J 0 1 3 < í - i { Í h U ]
" 6 6 0
" 6 9 5
)»
446 C.13» Los actos de conocer y apetecer
¡cción
acción -—pues
p u e s ésta se dirige siempre a un término „ ^ q u e
quiii scilicet est ipsa cognitio actualis, ita quod iste actus, si ^ j d c a t a r
t e t
non>n intelligitur quod sit de genere actionis, quia ipsa est semper a ^
actioIie
minum aliquem accipientem aliquo modo esse per ipsam ^¡ j D0 t R
intelligitur quod sit actio, hoc est, operatio qua agens tanquam actu .
perficitur. Et breviter, ad cautius loquendum in tota ista quaestione, ^
ligitur hoc nomen 'actio' pro actione de genere actionis, quae sciu
terDU
actio productiva vel saltem aliquo modo faciens ad esse " co ¡nse
tf
ipsam ponendi; et hoc nomen 'operatio' intelligitur pro actu io
quo ipsum operans perficitur ultimare. J 3
Í t U r i n t e l l e c t u s
lis £ » „ w « ^ quaestionis primo tractandus iste: & ¿t
1 3 1 r d a t Í V a a d o b i n Í t U m
aaudfTppe^"" "" — «* ' * " ,
S U f U v i t l e í u , a :
7
«ene ral,^r n bÍ tlÍa
P » ™ , quod in omni
0 q ü a a , m c , u e d e
Sfi^ Secundo " loquimur, est
U u d
ad obiectum M h ' ^solutum habeat aliquam, * t #'
U m S l b j a n n e x a e s S
" i . Tertio, an illa relatio sit actui isn
J
Cf. nu¡nu U.2.3.
/!/•/./. Entidad absoíula 447
ARTICULO I
telección y operación hay una entidad absoluta
toda
^tou* ^ p ba rue primera por la naturaleza de la perfec-
8- ^ i J n e r a conclusión se prueba triplemente.
P
r u e b a • La ú l t i m a p e r f e c c i ó n d e l a s u s t a n c i a v i v a n o
P r Í m e P
' l o e n relación. La o p e r a c i ó n e s l a ú l t i m a p e r f e c c i ó n d e
consiste so o n a t u r a i m e n te apta para operar, es decir, del
13 S U S W
te con vida s e n s i t i v a o i n t e l e c t i v a . L u e g o la o p e r a c i ó n
0 m
" \te sólo e n relación. L u e g o p o s e e u n a e n t i d a d a b s o l u t a .
n
° 7 La mayor se p r u e b a : La r e l a c i ó n s o l a n o e s a p e t e c i d a s ú -
mente con apetito natural y e l e c t i v o p o r l a n a t u r a l e z a q u e
^tece perfectísimamente. P e r o la ú l t i m a p e r f e c c i ó n de la ña-
maleza viviente es s u m a m e n t e deseada con deseo natural p o r
ella En este sentido p u e d e n e n t e n d e r s e las p a l a b r a s d e A g u s t í n *:
Todos queremos ser b i e n a v e n t u r a d o s " , l o q u e e s s i e m p r e ver-
dad, pensemos o n o e n acto e n l a b i e n a v e n t u r a n z a , aunque sin
conocimiento actual n o h a y e n n o s o t r o s v o l i c i ó n actual. E n el
mismo lugar dice t a m b i é n q u e n i n g u n a otra c o s a q u e u n o q u i e r e
latentemente es ajena a esta v o l u n t a d c o m ú n , s i n o q u e e s d e s e a d a
también con s u m o deseo electivo p o r la voluntad bien dis-
puesta.
10. La menor se p r u e b a t a m b i é n p o r la a f i r m a c i ó n d e l F i l ó -
5
sofo de que la felicidad, q u e e s e l f i n ú l t i m o d e l a n a t u r a l e z a
ARTICULUS I
Au
? v
°lumu " s i l
f i u s t i n i XIII De Trinitate cap.4: "Beati omnes
l u d
n n e s e m e r v e r u m
voT ° ' t táme P « t sive de beatitudine actu cogitemus
atis a c t u a l i c n
lit f ; ibide ° f i i t i o n e non est in nobis actúale velle
h e U a m V u I t q u o d t u i d í u i d a l i u d
h'J a c volu , l l quisquam latenter ve^
c o m m u n i
electiva 1 0
í non recedit, desideratur etiam s u m m o e
v
10. ^ ° ° i u n t a t i bene dispositae.
M i s
1 c
' E « i ? ; X " ' 4 " 7 = PL 4 2 , 1 0 1 8 - 1 9 .
tul Nte. I e.Q ( 1 0 9 9 2 4 - 3 1 ) ; X c.7 (1177^12-14). rt
r n lot celos de conocer y apetecer
448
• , , i v ñor consiguiente, sumamente deseable,
t U . e s
m
i m ^ c o n M s t e en la operación óptima. Lo « . ¿ J *
Z Í S s i ^ hablando de D i o s : «Si no entiende, "^Ce
¿ q u é
ubi vult quod felicitas, quae est finis ultimus naturae intellectualis et,
per consequens, summe desiderabilis, est operatio óptima vel consistit in
operatione óptima. ídem vult XII Meíaphysicae, cap.6, ubi de Deo loquens
1
dicit quod "si non intelligat, quid utique est insigne?" et statim P»
"si non est hoc quod sua intelligentia, sed potentia, non est utique opun"
substantia". Per intelligentiam intelligit actualem intellectionem, nam ad
probationem dictae consequentiae statim subdit, "per intelligere enim J
honorabile inest" [ 4 ] . ídem habetur IX Meíaphysicae cap.7, ubi yol
quod actus est prior potentia, non solum tempore et ratione, sed eti«J
substantia, hoc est, perfectione; unde in probatione illius membri, V
actus prior est substantia' exemplificat ipse: ut vir puero et homo spe'
mate; et conclusionem sic intellectam ibi probat quia gratia actus tjf
quam finis sunt alia ordinata ad actum, sicut declarat ibi in
exemplis.
3
11. Similiter, auctoritates multae de fine ultimo et summe desidef
bilí qui est beatitudo, sive dicant de cognitione, sicut illa *ug*""
Visio est tota merces"; sive loquantur de dilectione, sicut De
Lbnsttana: summa merces est, ut ipso perfruamur". Saltem ¡O hoc on
conveniunt, quod finem ultimum et máxime desiderabilem dicunt
operationem vel in operatione consistere.
• ARISTOT., Metaph. XII c^9 (1074bl8-21).
Ibid., IX c.8 (1050a3)
» AUCUST., De W I .
c 1 3 n . 3 ] : p L 42,844.
AUCUST., De üoctr. ckrist. I c.32 n.35: PL 34,32.
Art.l. Entidad absoluta ^
] l
f í L anterior en el sujeto o en el término. Pero la ope-
u n
* °de ser nueva sin la novedad de un absoluto en el ope-
ue e
j ¡ónP
r C i . Luego la operación no es 'precisamente'
c l t é r m n 0
r inte
' ° en sentido propio. Luego es algo absoluto.
*Z mayor se prueba: 1) Por el Filósofo, quien, en el
u
1D
imo de la Física , niega movimiento en la relación, y en
11
'^hTséptimo fí i a afirma más expresamente d e l a m i s m a s C
el
n la virtud y la malicia no hay alteración, porque son rela-
^^{ad diquid): "Estas cosas que son relaciones {ad aliquid)
C1 n
° son generaciones, ni la generación y la alteración pertenecen
Je ningún modo a ellas." 2) Por la razón: La relación propia-
mente dicha sigue necesariamente a los extremos simultáneamen-
te puestos; por eso no puede ser nueva sin novedad de alguno
de los extremos.
14. Prueba de la primera parte de la menor: Lo que pasa
de potencia accidental a acto no recibe una forma nueva anterior
a la operación; de lo contrario, no hubiera estado previamente
en potencia accidental, sino esencial. La segunda parte de la menor
es manifiesta: Es obvio que nada absoluto adviene a lo visible
cuando es visto en acto, ni a lo inteligible cuando es entendido en
acto. Dígase otro tanto de los demás objetos.
H a £ C Ü l e T u m p e r r a t Í 0 n e m : u i a
d i c t a
neceT " ' ' 1 0
Q relatio proprie
s m s e q u i t u r e x t r
'oe nm,-, °, e m a simul posita, et ita non potest esse nova
p í t a t e alicuius extremi.
Ivl'
e x i t d e P r b a m r u a n t u m
potent* ° ' <l ad primam partem: Quia illud quod
1 3 a c c i d e n
pr
'°rem ¡ t a l i ad actum non recipit aliquam formam novam
p s a
ali s e d 0 1 3 1 1 0 q U a t U n C n f u i s s e t p r i u s i n ote
' essent ^ ^' ' "° P n t i a acciden-
e C U n d a
ftlhil
absolum' 5 3
a n i f e s t a ; patet enim quod p a f S m i n o r i s e s t m
m e n u v i s i
intelli b i l i quando videtur actu, nec intelligibili
fi'tur
1( actu; et consimiliter de alus.
A
Msi O T P 1 ,
15
£ \ 3 Los actos de conocer y apetecer
450
is Prueba tercera, por^ la distinción de la relación
— T e r c e r a prueba de la conclusión principal.
0 V%
%eit> 0
ón real, una vez
ción "
puesto el término, sigue o a~- aF>iua
1 1 1 1 1 1 , l ¡
^ * i ,ii
i•,.
12
es absoluto según las palabras del libro De Trinitate , "todo lo
que se dice relativamente es algo además de la relación", al 0
fundamentum relationis vel próxima ratio fundandi eam, aut est &[
tum, iuxta illud VII De Trinitate cap.l: "Omne quod relatiye dici ^ ^
aliquid excepto relativo", aut saltem non est praecise illa « h w o . f j ^ l
fundamentum vel ratio fundandi; igitur operatio non est praec^ ^
operantis ad obiecrum et, pari ratione, operatio non est praec^
relatio.
í 0
Vi £
h
16. Concluditur ulterius: operatio non est respectus.— * ^ eIí
11
¡amenté' relación, como lo prueban las razones aducidas , sí-
mese <l ue
'P ' n 0 C S l e c i s £ i r n e n t e
' aspecto y que, por consiguiente,
¡¡¡y en ella una entidad absoluta —lo que era de probarse.
ARTICULO II
rationes iam positae, sequitur quod non sit praecise respectus; et, per
consequens, est ibi aliqua entitas absoluta, quod est propositum in isto
articulo.
ARTICULUS II
Qualiter illud absolutum habeat aliquam relationem ad obiectum
sibi annexam
16] 17. Tria videncia.—De secundo articulo principali, tria sunt vi-
dencia: Primo, arguitur quod in operatione necessario est aliqua relatio
realis ad obiectum. Secundo, dicetur qualiter hoc sit intelligendum. Tertio,
videbitur de rationibus ad istud probandum positis.
Cf
" - inpru n.8-15.
Cf. ihid.
II. r,,
«nina n.8 11.
452 C.l 3, Los actos de conocer y apetecer
nisi qui habet omnia quae vult et nihil malí vult". Ex hoc «j® ^ 1
Quando in concretis est praedícatio per se primo modo, sequi ^
abstractum praedicatur de abstracto; paree in oxeinplo: álbum j |je 0
s a
ratum per se primo et, per consequens, non ratione subiectl
1 1
AHISTOT., Metaph. VJI c.l (1028a34-10281)5).
Trin-
i« A V O V S T . , Pe Jítfl t¡.5 n.8: J?h 4 2 , 1 0 2 0 ,
Art.2. Relación al objeto 453
( l l l C o r a s l
qiie l ^ es - P decirlo— la posesión de todo bien que-
a
llVent
Ahora bien, la posesión o el 'tener' importa per se, parece,
fl'
|acio
rC1 y g fj4a, por la novedad de lo
g absoluto.—Segunda
a se U
21-
i basada en el segundo medio, o sea en la novedad de lo
prueba,
insoluto-
puede darse mutación per se a una forma absoluta nueva. Pero
»de darse mutación per se a la operación, por ejemplo, a la
no puec
intelección o a otra operación similar. Luego la operación no es
forma absoluta.
22. Prueba de la mayor: La forma absoluta puede ser ad-
quirida por el sujeto no sólo per accidens, es decir, cuando es ad-
quirida otra cosa, sino también per se, con adquisición p r o p i a ;
pues puede suceder per se primeramente a su propia privación.
19
23. Prueba de la menor: El Filósofo dice: " N o hay alte-
ración cn la parte intelectual del alma, pues el que conoce se
refiere máximamente a algo." Otras expresiones similares q u e
pueden verse en el citado lugar, en la letra del Filósofo y en su
20
comentario , parecen comprobar esta intención.
24. Prueba tercera, por la distinción de la relación y el fun-
damento.—Prueba tercera, basada en un tercer medio o en la dis-
tinción dc la relación y el fundamento:
formae, et ideo haec est vera 'albedo est color'; igitur si haec est vera
Primo modo 'beatus habet quidquid bene vult', sequitur quod beatitudo
3 d c a m
vcí 'h k! , ' ' habiuo cuiuscumque bene voliti; nunc autem habido
"aberc' videtur per se importare relationem.
IUX[~ ' fecunda, etiam sicut prius, ex novitate absoluti.—Praeterea,
^secundum médium, scilicet de novitate absoluti, arguitur sic:
rma 1
'onem ° ' ? absolutam novam potest esse per se mutatio; ad opera-
p U t a lnte
igit ihgere vel huiusmodi, non potest esse per se mutatio;
Ur e t c
n n 12 01 p r a t u r :
° tantif ' °k Quia forma absoluta potest acquiri subiecto
pr
°pria a accidens, scilicet ad acquisitionem alterius, sed per se
pr,v 1 0 n e
ationj ; quia potest primo per se succedere suae proprie
Neq ^ , n o r
probatur per Philosophum VII Physicorum dicentem:
Ue |
ivo la
lación incluida, y no sería per se relativo, sino Ih'T^ ut0
dice ser absoluto. - pu es
21
Comentador de que en los relativos del tercer m o d o ^
a 3
solamente se da en la sustancia de uno de los extremos
pío, en el entendimiento, pero no en lo entendido pin fe ^
gible: "La
" La relación
relación no
no se
se da
da en
en la
la sustancia
sustancia de
de lo
lo entendido'^'
entendido
se da en la sustancia del entendimiento." Luego en los lo; relativo!
del tercer modo se da relación en un extremo. En el mismo L
expone las palabras del Filósofo : "lo mismo se diría dos veces" ¡.
este m o d o : El entendimiento no se refiere al inteligente, sino i
lo entendido; de lo contrario, lo entendido se constituiría por cl
inteligente, y la verdad parece ser lo contrario. De otra suene,
algo constituiría a aquello por lo que es constituido. Al argüir
que, si el entendimiento se refiriera al inteligente, sería cons-
tituido por él, entiende que el entendimiento es constituido por
lo inteligible a que se refiere. Pero, si fuera algo absoluto en si,
no sería constituido por él.
a b s l u n
In cuius substantia est relatio, illud non est aliquid ° ^ * m e
,l0
tia intellectus"; igitur etc. Ibi etiam istud verbum Ph ^ ' em en t
i n t e u 1
diceretur", exponit sic: Intellectus non refertur ad * inte' ^. r
7 n
CÓMO Dl -» ENTENDERSE QUE LA OPERACIÓN IMPLICA
- ' RELACIÓN
3 to de apetecer,
aC
Aliqua ergo cognitio est per se exsistentis, sicut quae attingit obiectum
e x s i s t e n t i a a c t u a l i
muni i t
a
e r
P
- Exemplum: de visione colorís et com-
0 p n a
n
°o ut f' sensus exterioris. Aliqua etiam est cognitio obiecti,
m s e n s a o n e
C 0
Snitio " e X s i s t e n t
> d vel obiectum non exsistit vel saltem illa m se s e
u t a c m a
colori ° .^ s
n
l i t e r exsistentis. Exemplum: ut imaginatio
n C S t e m
c o n t m c
ex
sistit £ ' imaginan rem quando non exsistit sicut quando
28. r o ' n s T J- •
nsimnis distinctio probari potest in cognitione intellectiva.
n n e r atUr r m o : m a
° ^is^ °^ ' P * Q patet quod aliqua potest esse intellectio
< 1 a a í l u a e t l m
" ' ^lem^^li . ^ * potest esse obiecti exsistentis ut exsistentis,
e a t u s
6 s s e
¿atus iv" ^ de obiecto beatifico; alioquin posset aliquis
m
°biecto, esto per impossibile ipsum non esset exsistens, de
a l £ ^ ' « n.17. s
l fB S QTVS
t^ }$$toi* A F > Ordinatio I d.l n.35 (II 23-24); d.2 n.139.394 (ibid.,
l
6 9
W ^ Viv¿ vií 2 " 1
'2 5 -2 91 3« . 4 1 - 4 4 . 6 1 - 6 4 (III 62-63.27-29.42-46); II d.3 q.3
v
¿s y v 5241 L , " ) ; d.» 1-2 n.17 (ibid., 4 5 3 ) ; III d.14 q.3 n.4 (etl.
X l V
1 0
* 304-3 j - n.5 (ed. Vives XVII 285) d.45 q.2 n.12 (ed. Vi-
u5
456 C.13. Los actos de conocer y apetecer
accidemia eiusdem speciei non possunt esse in eodem subiecto simul, nec
specie, quia sive acrus cognitionis accipiat speciem a potentia sive ab
o lecto, cum hic sit eadem potentia ct idem obiectum, non poterit poni
dl
"erentia specifica?
32. Ad ista. Ad primum.—Ad primum illorum: Dici potest quod
'srinctio quae ponitur communiter inter cognitionem intellectivam et sen-
sitivam ex parte obiecti, puta quod intelligimus universale, sentimus sín-
re e t
j¡ . ' quaecumque distinctio alia isti correspondens, non debet intel-
t n ( í u a n i n t e
¡n ? * r potentias disparatas ex aequo, sicut est distinctio visus
d o
tío , colores ab auditu in audiendo sonos, sed debet intelligi distinc-
e I e c t
¡ t ' u s a sensu sicut potentiae superioris cognitivae ab aliqua cogni-
V a
c r d Í n a t a S b i ; e t p e r
ogno ' ' consequens, quod potentia superior potest
S C C r e a I i ( u o d
qu a 3 obiectum vel sub aliqua ratione quod obiectum vel sub
r a t l 0 n e
v Potentia inferior non potest cognoscere; non tamen e con-
C r s o
q u o d
no ' inferior possit aliquod obiectum vel sub aliquia ratione cog-
S c e r e
q u í n
n ' superior possit etiam perfectiori modo obiectum illud cog-
0 s c e r e
e t S U D e
Pot est a d e m ratione cognosci bilí tatis ex parte obiecti. Et sic
C O n c e c l i q u o d
et n ü intellectus potest cognoscere obiectum non ut hic
n t
q u i a
»ic co ' sub ratione quiditativa absoluta; sensus autem non potest
s 0 S c e r e
üb j obiectum, quia est viráis limitata ad cognoscendum ipsum
t a t
I O n e ex
sistentis. Sed non propter hoc intellectus determinatiu ad
Si
Cf
• n.30.
458 C.l3. Los actos de conocer y apetecer
25
33. A la segunda.—Respuesta a la segunda objeción j
concederse que hay dos conocimientos simultáneos del mis
jeto. N o hay distinción de objetos como de esencia v
:istt
A L i _ „i ' A ; ^ ; A „ . U : _ Y
* * * * * *
Aunque entre éstas hay alguna distinción de objeto, no basta
la conclusión intentada. La existencia misma puede ser conoce
con conocimiento abstractivo, puedo conocer la existencia del mis
mo modo que la esencia. Por lo tanto, el conocimiento universal
y el conocimiento singular son específicamente distintos por razo,
nes formales motivas distintas. En el conocimiento intuitivo la
cosa en su existencia propia mueve per se objetivamente al en
tendimiento, mientras que en el conocimiento, lo que mueve per
se al entendimiento es algo en que la cosa tiene ser cognoscible,
o como en causa que la contiene virtualmente en cuanto cognosci
ble, o como en efecto, esto es, como en especie o similitud que
contiene representativamente la cosa cuya similitud es.
34. El primer tipo de conocimiento lleva aneja doble relación
real—Supuesta esta distinción de dos actos de conocimiento*
puede decirse que el primero, es decir, el de la cosa existente,
lleva necesariamente aneja una relación real y actual al objeto, b
razón es que no puede darse tal conocimiento si entre el cognos-
6
' Cf. supra n.27. J
Art.2. Relación al objeto
459
1 n e
Ütet thst" ^b'tudimen, 1 z necessario requirit extrema in actu et rea-
meta et quae etiam naturam extremorum necessario consequitur.
actuad lv ^ S p e c i a
e m videtur esse dúplex relatio actualis in isto
I e c t u m -
a u t
p o t e s t
denriae ¡ n ^ i dici relatio attingentiae alterius ut termini vel ten-
alte
" ^ ™ m ut in terminum.
3 6
3 a u t e m
^ m
ensu distinctio duarum relationum, scilicet mensurabilis
r
a i t i n g e n t a e a
q ü ¡ a
utra í d terminum, satis videtur esse manifesta,
a m
u
rat a t e r a
ionejn * separari potest; sicut in essentiis, superior habet
fCs r e s e c m
Pect s u D u P inferioris, nec tamen semper inferior habet
e n S U f a e
V u r e í a t í
°' itat¡s v ¡ ° ° n e m attingentiae, de qua loquimur; actus etiam
n r , S
' c-rri t e n f
lnt
r 0n
ellectus totaliter causantis obiectum videtur habere rela-
i s t a t l a e r e s e c m e i u s
vT rel ? P ut termini intellectionis vel volitionis,
a
0 , i t ¡ S U r e a l i s s í v e
reí o h h° tantum rationis, non tamen talis intellectio
l r e s e
°nem ^ P c t u talis obiecti relationem mensurabilis, sed magis
n s u f
[12] ae.
v 6 p r i m a
MetahP - «latione, scilicet mensurabilis, loquitur Aristo-
m H a e q u o d i l I a
' Ühi - * propfie pertinet ad tertium modum rela-
sciendum est quod aliquid mensuran est intellectum de eius
Metaph, V c.15 (1020b26-32).
4 6 0
Los actos de conocer y apetg^
significa que el entendimiento certifica d
S U
nada p o r otro ser — l a medida—, de suerJ .1
p o r t a relación al entendimiento que cemficTv T
U
causa la certeza. La primera relación no es Zj ! ^
m
real la relación de lo cognoscible a la d e n c ^ U ? ° * S
es de lo causado, no en el 'ser', sino en d
causa de tal ser conocido, y esta relación es reí. T**>*í
d e 1
dependencia de lo causado resoecto de la causa' T u *
se basa en los extremos, no sólo en el acto del entenH
compara una cosa con otra. Sin embargo, porque ^ >
dependencia, no del conocimiento a su causa —que es r |
del objeto en cuanto conocido al objeto en cuanto aquello^T
que es conocido, es entre extremos en cuanto sólo tienen ^
nocido, no en cuanto tienen ser real; no es una relación simpt
mente real. Con todo, no es tampoco relación de razón tan»
ramente como la relación de lo universal a lo singular o la rela-
ción de lo contradictorio a su opuesto. Pues Aristóteles no dice
que la relación del tercer modo es de lo medido a la medida, m
de lo medible, es decir, de lo apto por naturaleza a ser medido,!
la medida, es decir, a lo apto por naturaleza para medir.
38. Lo que puede entenderse de este modo: Como el ser me-
dido actualmente dice dependencia actual en el 'ser conocido
—ello es obvio de lo dicho—, así el ser medible dice dependenej.
aptitudinal o potencial en el "ser conocido', o dependencia en
cognoscibilidad. Pero todo objeto se halla respecto de la B J r
1{
cibilidad como se halla respecto de la entidad. Luego por &
menSüíi!>
quantitate determinata per aliud certificari, ita quod j^^&
1
respectum ad intellectum, cui fit certitudo, et ad mensuram, P ^ ^
s c i e n t l
fit certitudo. Prima non est realis, sicut nec scibilis ad '¡ «li*
co&
est causati, non in 'esse' sed in 'cognosci', ad causam in ? ^ ' sic cau
. j c e l substrato, q u e es la razón d e la m e d i b i l i d a d d e u n
0
<c el* s U D S t r a t o e s u n a e n t i d a d causada o p a r t i c i p a d a , d e la
• manera que, e n el tercer m o d o d e los r e l a t i v o s , e l q u e a l g o
"f" ra c o m o m c d i b l e a la m e d i d a significa q u e se refiere, c o m o
*!*odiente en e n t i d a d , al ser d e cuya e n t i d a d p a r t i c i p a . Y esta
IVWI en este tercer m o d o , es s i m p l e m e n t e real d e p a r t e d e l o
e s e n t e o r a r t , c l a c i o n 0 r
dible qt* e
P P P P° imitación respecto
d c l S er del que participa.
39 U l t e r i o r m e n t e cabe d e c i r al caso. C o m o u n ser puede
articipar de la p e r f e c c i ó n d e o t r o , el acto d e c o n o c e r p a r t i c i p a t i -
vamente se halla respecto del o b j e t o c o m o la s i m i l i t u d s e halla
respecto del ser cuya s i m i l i t u d es. N o h a b l o d e la s i m i l i t u d por
comunicación d e la m i s m a forma, como es la s i m i l i t u d de lo
blanco a lo blanco, s i n o d e la s i m i l i t u d p o r i m i t a c i ó n , cual e s la
de lo ideado a la idea.
40. El segundo tipo de conocimiento —el abstractivo— tiene
una relación real potencial al objeto. Puede tener otra relación de
28
razón.—El segundo acto d e c o n o c e r , es decir, el q u e n o es n e -
cesariamente de lo e x i s t e n t e e n c u a n t o tal, n o t i e n e n e c e s a r i a -
mente relación actual al o b j e t o , p u e s la r e l a c i ó n real actual r e -
quiere per se t é r m i n o real y actual. S i n e m b a r g o , p u e d e a f i r m a r s e
que este segundo acto t i e n e r e l a c i ó n real p o t e n c i a l al o b j e t o , la
2 9
primera relación de q u e se h a b l ó e n el m i e m b r o p r e c e d e n t e ,
es decir, la relación de m e d i b l e o d e d e p e n d e n c i a . P e r o n o t i e n e
la segunda relación, es decir, la de u n i ó n o de c a p t a c i ó n . Este c o -
stratum ratione cuius hoc est mensurabile; et illud est emitas causata vel
panicipata, ut sic, in tertio modo relativorum, per hoc quod est aliquid
lc
* ut mensurabile ad mensuram, intelligitur dici tanquam dependens in
n
uate ad illud a quo participat entitatem, ut sic sit relatio simpliciter
p a r t e m e n s u r a s
ens^ ^ b i l i in tertio hoc modo; quia illud intelligitur
1
I*" partidpationem vel imitationem respectu alterius.
c t e r u s a
'pare^ * d propositum: Cum aliquid possit multipliciter parti-
er
res P fectionem ab alio, actus cognoscendi sic participative se habet
pe e CtU
°k*CCti sicut similitudo respectu cuius est. N o n dico similitudo
r c
mmun
mi|¡ , i c a t ¡ o n e m eiusdem formae, sicut est albi ad álbum, sed si-
(u
0
per imitationem, sicut est ideati ad ideam.
ecu
te l , I
a e n . $ ndus modus cognitionis annexam habet relationem
nf a em a
^¿kfctt * ^ d obiectum et potest habere aliam relationem rationis.
exsi S Ü C t U S c o g n o s c e n
stenf d i i qui scilicet non est necessario exsistentis, ut
at n n n e c e s s a r
' io tQ^y ° ¡ o habet relationem actualem ad obiectum, quia re-
a l s act
taofen - u a l ¡ s (non) requirit per se terminum realem et actualem;
eni 6 s C U n u s
' Pote f d actus potest poni habere ad obiectum relationem rea-
s m i e m ; e t h o c
< r m .
primam de qua in praecedenti membro dictum est,
ensurabilis vel dependentiae, non autem secundam, scilicet unio-
i« S?' * Pra n.27. H
'«Pro u.3588.
462 <?- 3. Los actos de conocer y apetecer
J
quando non est exsistens; operatio est huiusmodi, quia est JepeO^
surabile per obiectum, hoc est, aptum natum in entílate ^ ^ P
ad obiectum, hoc in speciali tali dependentia qualis est ^ 0f
similitudo per imitationem vel participationem ad illud cu ^
tudo. Haec omnia quantum est ex parte fundamenti esse
terminus esset in actu. ]a&^
[ 1 4 ] 42. Secundum.—Secundum, scilicet de relatione ^
terminum qui attingitur, potest dici quod cognitioni abstrae ^ ^ \
u , a
venit ralis relatio realis vel aptitudinalis. Probatur: Q ¡n f e t
C
Ahora bien, sólo es necesario que el objeto que termina
^conocimiento abstractivo tenga ser en el entendimiento. Luego
sólo puede darse relación de razón a él.
44 Segundo modo de entender la relación de razón en el
conocimiento abstractivo. El acto de entender abstractivamente el
objeto puede ser conocido por un acto reflejo. Como tal intelec-
ción es semejanza natural del objeto mediante el objeto conocido,
puede ser conocida por un acto reflejo. Y el entendimiento que
conoce dicha intelección de este modo puede compararlo al ob-
jeto. Ahora bien, el objeto así comparado al acto del entendi-
miento, se refiere a él con relación de razón.
30
45. Hay una diferencia entre estas dos relaciones de razón .
La segunda relación, como puede ser de un objeto no existente,
puede ser de un conocimiento no existente, con tal que tal cono-
cimiento sea entendido y comparado por el entendimiento. La pri-
mera relación, por el contrario, sólo puede ser del acto existente
y no del acto como de objeto conocido por otro acto reflejo ni
comparado por el entendimiento. De esta diferencia se sigue otra,
« decir, la segunda relación es de razón por parte de ambos extre-
ob¡ re at
' ' ° verius habere esse quam terminus ad quem est; nunc t e r r a n a t
esse - • ° d n ' m
cognitionem abstractivam non oportet habere
q u
p o t e s t
o t e s t
n
litudo ' . ' telligi actu reflexo; cum enim ista intellectio sit simi-
ec natUra S 0 D e c t
" 'enc¡ -' ' i per obiectum cognitum, potest illa cognosci re-
'Psarri ad' ^\ ,' 'lectus sic cognoscens istam cognitionem potest comparare
nte
Ur 0 D i e c t u
' rel«: m ; ipsa autem sic comparata ad actum intellectus refer-
^"«one rationis.
^j *nter s e s duas relationes rationis una est differentia:
c
l s t a
•°* 'tion • n
' ' P° esse obiecti non exsistentis, sic potest esse
n
3
n
S c u t
exs ste
t e s t
lr
" " ctun
llt!
e
°
Sfc
e
i n t i s , si tamen ¡Ha cognitio sit intellecta et per
" 'ntis , P - Prima autem relatio non potest esse nisi actus
61
C O m
n n
a r a t a
u t 0D e
"^"tttuin ° ' c t i cogniti per aliquem actum reflexum nec per
' ° est P. i - Kx hac differentia sequitur alia, scilicet quod secunda
C O m a r a t
rat|
onis quantum est ex parte utriusque extremi; prima, quan-
la
464 C.13. Los actos de conocer y apetece
y
le compete como a objeto entendido o comparado
46. Contra lo que precede se arguye: El ente r 1
algo no real como consiguiente o concomitante a *°
Luego el acto real d e conocer no tiene relación de *
r a 2 n
sigue por su naturaleza. ° qu [ e 0
nis, nam sine secunda posset cognitio ipsa esse sicut ^j^re
reflexo consequente; et multo magis posset obiectum ^ Sjí^
illum absque hoc quod haberet relationem rationis a ^ ^ fui
contingenter causatur post actum intellectionis rectae.
obiecto necessaria ratio terminandi illum actum.
3. A D A R G U M E N T A P A C T A I N P R I M A P A R T B HUIU*S , JiJí
e(l
3
Rcsp u c s t a al primero \ Concedo que la operación que es la
erfección de la naturaleza operante lleva necesariamente
(ialíl
iil ^ iación. Es decir, si hablamos de la operación beatífica
a re
ja 0 d e l á n g e l e s n e c e s a r i a n
j j ¡homt
¿b« ' i e n t e existente, pues, si con
n conocimiento, es intuitivo, y si consiste en volición, acom-
sisteen• ce
cesariamente a la intuición. Pero a la afirmación de que
a ne
pana n e u ~ - —
¡al operación es la ultima perfección precisamente en cuanto une
a l objeto, respondo que la última perfección puede significar per-
fección suma, que es una per se, o una perfección integrada por
dicha perfección suma y por todos los elementos necesariamente
concomitantes.
49. Entendida la última perfección en el primer sentido, digo
que la operación es tal perfección última y es simplemente más
perfecta que todo elemento concomitante, incluso más que la re-
lación importada formalmente por la conexión. Pues, si yo pudiera
tener la operación del bienaventurado, sería bienaventurado sin
la relación, pero no sería bienaventurado si tuviera la relación sin
la operación.
50. Ello aparece claro de la bienaventuranza de Dios, que
formalmente consiste en operación, según las palabras del Filóso-
35
fo : "Si no entiende, ¿qué hay en él de insigne y venerable?
Se halla como si durmiera. Si entiende y no es su inteligencia —es
decir, intelección actual— no es ciertamente la sustancia óptima."
Y prueba la consecuencia: " Pues lo honorable que hay en él se
debe al entender." Sin embargo, su bienaventuranza no requiere
m u m
rae P" : Concedo quod operado, quae est ultima perfectio natu-
operantis, necessario habet annexam relationem; puta, si loquamur
operatione beatifica hominis vel angelí, illa necessario est exsistens,
la s n
• . V cognitio, est intuitiva, si sit volitio, est necessario concomitans
uitionem. Sed cum dicitur quod ipsa est ultima perfectio praecise in
n t m c
Vej p °nnectit cum obiecto, dico quod ultima perfectio potest intelligi
a
0 m í l q u a summa perfectio per se una vel perfectio integrara ex illa et
e c e s s a j r
49 £ i o concomitantibus.
P f
si , , i m o modo, dico quod operatio est ultima perfectio, et est
m
ter p e r e c t o r
Warn/ * * quocumque concomitante ipsam, etiam illa relatione
0r
be ! maliter importat connexio; quia si possem habere operationem
ati
l l a re at
telatio ' * i o n e essem beatus, non autem essem beatus si haberem
n e
m sine operatione.
u d a t e f
rati " 0riP de beatitudine Dei, quae formaliter consistit in ope-
s e c u
aif n d u m illud Phiiosophi XII Metaphysicae, ubi de eo loquens
1 n
quem-, ° n intelligat, quid est insigne et venerabile? sed se habet
¡ , m o d u m s i
»telii^ dormiens; sive intelligit, et non est hoc quod sua
st la s c ü i
ami " " ' a « t actualis intellectio, "non est utique óptima sub-
e t
Vsr ¿ Probat consequentiam, "per intelügere enim ei honorabile
« tamen beatitudo eius non requirit relationem rationis ínter ope-
'Onem e t
obiectum quia crsi possit intellectus eius comparare actum
** Cf
•15 supra n.18-19
Híi 1( 1
' » '-. Metaph. XIt c.9 <1074bl7-lS>
466 C.13. Los actos de conocer y ap et(1
cer
a |
feliz por una operación q u e incluye relación de r a ? \
la bienaventuranza del ángel incluya semejante relacfó ¡ f K
51. Ahora bien, la bienaventuranza creada
necesari.
requiere relación, p e r o no u n a relación de razón, sino i *
jeto, porque no p u e d e tener mayor unidad con el obi *
unidad de relación. La operación de Dios, por el contrario^
unidad e identidad verdadera con el objeto. Por eso no •
ninguna relación para que ella, sola y absoluta, sea plen^
bienaventurada.
52. Aparece, pues, clara una excelencia de la bienaventura
za divina sobre la creada. La divina, en cuanto absoluta, es pt
ñámente el último b i e n ; la creada, en cambio, sólo es el último
bien con una relación aneja. Por lo tanto, cuando se dice quee
la última perfección 'precisamente' en cuanto une con el objeto
esta reduplicación puede referirse a la relación o al fundamente
próximo. Entendida del primer modo, hay que negarla, porque
no es la última perfección por la razón formal de la relacioa
Entendida del segundo modo, hay que conceder que, en cuanto
une, es decir, en cuanto es fundamento próximo de la unión, es u
perfección última.
r i n a C
damenti proximi. Primo, negandum est, quia ipsa f ° ^ y d o
S e c U lan1t
nis non est sibi ratio essendi ultimam perfectionem. ° f ni e S t u
1)11
J término 'bienaventuranza' no importa 'precisamente'
e
55. Per idem patet ad illam confirmationem: 'Beatus est, qui habet',
etcétera. Si enim 'habere* intelligatur ibi importare relationem, tune vel
est descriptio per illud quod necessario concomitatur operationem beatifi-
cara vel hoc nomen 'beatitudo' non importat praecise absolutum, sed cum
'«pectu ad obiectum. Si autem per se 'habere' intelligatur operatio qua
1 i a e t u r
"u!!" " ' ^ ' iuxta illud Augustini 83 Quaestionum quaestione 3 5 ,
r e
Deum nihil aliud est, nisi nosse", tune habere beatificum non
'Qiportat per se relationem, sed illa tantummodo concomitatur.
, 54. Instantiae wr,T,TCI
• •
contra nuc
hoc 5wvuni>UT.—IIWT.
sohuntur.—Contra hoc: N
r#rM»
Non est contra
U U « 1 LUUUA-
QJ'*'
c
3 t u m
«luaH separari a relatione, sicut prius a posteriori, et máxime
e s t r e a t l
ÍJca ° ^ ° dependentiae essentialis; igitur, si operatio beati-
abs
ei ^ °luta, posset per potentiam divinam separari a relatione illa,
e s s e t
rbeatus, non tamen connectens obiecto.
Pra
^ ' l o s o p hm^ , e t e r e a : Posterius generatione est perfectius, secundum
Poluta
i ^ Metapkysicae; sed relatio, si est aliud ab operatione
'luta 1 ,
56. * « posterior generatione; igitur etc.
c
A d
pnmum, alibi.
" Cf
»« g- n.20.
i, '**Pra K NOTA 18.
Z C N L
"' AIUST^*' ? * « * quaest. 83 q.35 n . l : PL 4 0 , 2 1 .
Aíeíf 1
" ¿¡suT * ( 11
' ^ - IX c.8 (1049bl9-22.1050a3-5.l051a4-5).
B, u°'''«AÍ,V. ?^
B N
«dición: "Puede responderse como EL Doctor responde también
c U 9
<£ NO Y
q-3 [n.27-32 (ed. Vives XXI 52-55)], que, si bien la
e U y e
to£ <*E<¡ A
esencialmente una relación de atingencia al objeto, la re-
C F I V¡ERI ' . F E para ser bienaventuranza perfecta y completa. Por ello,
T,J L A
1
N N T
c h a
C ^ M E N L 1 °P«aeion beatífica sin tal relación, no sena verdadera y
blen
P C ° IV "1 , » v e n t u r a d o . Busca la respuesta a la segunda objeción en Or-
n
U q 9 [ n 5 6
' - Í«I. Vives XVII 303-304)] y también a m k en la
A r w
» . en la distinción de la perfección ultima fcf. n.49oO].
m
rV./.l Los actos de conoce* « ¿J ,
47
'recordar'. Pues Aristóteles d i c e : "La adquisición original i
conocimiento no es generación ni alteración..., pues uno te
cognoscente o inteligente cuando su alma se aquieta y pan
como cuando surge del sueño." El Comentador expone -en oír.
traducción aparece la misma sentencia— que el alma no se ata
11
n o n s e c u n d u m o p i n i o n e m propriam, sed secundum ° P " "A^ t i ;
jjon mutatur anima in prima acceptione scientiae, sicut nec mutatur quan-
• Post impedimentum somni vel ebrietatis, potest uti scientia, qua
Píra
? non potuit uti.
d Um Tamen, potest aliter dici quod si Aristóteles ista dixerit secun-
p r o p r a m
dixit ' opinionem, hoc fuit quod motum et mutationem non
C S S e a d 1 1 3 1 1 1
'•one — ^iq formam, nisi quae potest propria acquisi-
a c q u i n
a ¡ c q u ' et ideo ad nullam formam dixit esse motum, quae tantum
r
a l i a ac u¡
qualita'-k . q s i t a , sicut est de relatione. Unde vult ¡bi quod in
t l D u
hoc es illis non est alteratio quae fiunt cum quaedam alterantur,
1 t e r a t i o f i t
sicut ¡n alus: "densata enim, aut rarefacta", etc.; et post:
S a n u a s fr
ideo S aigidorum et calidorum commensuratio quaedam est"; et
Ua S n o n e s t
alia alte - Proprius terminus alicuius alterationis, sed aliqua
a t ,
ips ° terminatur ad aliquem gradum calidi vel frigidi, et tune
Urri
C O m m e n
Si autem". s u r a t u m alus qualitatibus corporis, et sic est sanitas.
e h o c
ss _ 7 et s esset manifestum, scilicet quod scientia vel actu considerare
a
r e I a t í
dlam ' o , satis pateret quod secundum intentionem Aristotelis ad
qu e s s e t
°d S í mutatio vel alteratio; sed probatum est in primo articulo
Scier 1 0 n o n
>ti « t sola relatio et pari ratione vel maion nec habitus
ae
""»« n . 8 s s .
L o i a c f o s
470 CJ3. dc conocer y a p c t e c e t
n s
per accidens a la forma inducida, como sigue la i ° ¿
que tampoco sigue necesariamente a la inducción de
terior. Su conclusión, pues, sólo es verdadera de la ait ^ 1
Cl n
diata al primer alterante en un orden determinado Po ° ^
respecto de la ciencia o de la consideración, no hay ninel i! ^
111
ción inmediata al primer alterante en tal orden. El primer ]
es el objeto extrínseco, y el conocimiento no es causado inm?"'
mente en el entendimiento por el objeto en cuanto existe fuera *
10
por el objeto dentro. Entendemos cuando queremos, en cambio"
51
sentimos cuando queremos . Es que para entender tenemos el i
jeto dentro, pero para sentir se requiere el objeto fuera.
61. Que Aristóteles habla de la alteración predicha se prue-
ba. Poco antes concede que el sentido se altera, diciendo "lo¡
mismos sentidos se alteran, pues padecen", su acción es movimien-
to en el "cuerpo, padeciendo algo el sentido". En el texto que nos
ocupa, sin embargo, niega que la parte intelectiva sea alterada, j
da como razón, parece, que el conocimiento intelectual no se re-
cibe inmediatamente del objeto extrínseco, que es el primer alte
rante en este orden, sino mediante el conocimiento sensitivotro
eso, para probar que no hay mutación a la ciencia, dice: J
través de la experiencia como los hombres adquieren la ciencia .
Por lo tanto, en la expresión " el cognoscente se dice máximame
tr
.i° ° ' ^°el objeto fuera, que es el primer alterante. Esta con-
fypíl& i d a particularmente de la alteración primera, basta
na
e n t C
.|<ióo,
ü j itado lugar pretende, pues su intento es probar
e n e c
ne
¿ a lo <\
r l i z a n d o los movimientos singulares, la con- i n a
j tivamentc,
n(lllC ,
que el motor y el movido son simultáneos. Y parece : J
de
¿lusíón alteraciones en especial tropieza con cualidades que no
las
que das inmediatamente por el primer alterante, pues en
son lo alterado, aunque sea simultáneo con el alterante próximo,
1S
obiec
priflunjj - t u m intra, et non immediate ad obiectum extra, quod est
S t a con
p r
' a, suffm
^ ' clusio, sic particulariter intellecta de alteratione
e r a n S
Clt p r o o s t u m
l move' ^
q u 0 (
P i suum ibi, quia conclusionem illam, scilicet
S Ct m o t u m
Motibus • simul sunt, intendit probare inductive in singulis
S e c a u t e r
^'•'atibu ^ ' in alterationibus, videtur habere instantiam de illis
a u a e
V S non immediate inducuntur a primo alterante, quia ibi
U r n
S l m u
°rdine ¿ l sit cum próximo alterante, non tamen cum primo in
C man e
62 T ' f s t i u s est quod ipsum sit alteraos.
m o d o
d e
^taticf" » posset dici quod dictum Aristotelis est intelligendum
1 0
C q U a e e s t m o t u s ve
" a vel f
ailv
; l> si est indivisibilis, est mutatio termi-
t , n u a t v
¡ b'lis et ° ?
n
Uta
i a motus vel, saltem, quae est subiecti mobilis vel
3
r " 'va
t
e
. " q u o agente naturali. Nullum istorum invenitur in parte
e c t
p S a e s t
Sjji'H s i / b l e ' indivisibilis et ita non susceptiva motus qui
1118
O ysicum ' p h
naturali, quia non replet locum; agens
S
a l C U Í a g e n t i
n o n e s t
t] aute
U a
S U s
activum nisi in passivum sibi localiter praesens.
m
niu P e r op
m recit P°situm, potest dici alterari, et quia ibi compositum
M
Cf C r
agente naturali cui est localiter praesens. q u í a a b
,a
" *"" «ota 1 9 .
472 C.13. Los actos de conocer y
"1
55
gumento . En el tercer modo de los relativos s e * ^
relación se da solamente en la sustancia de un e x t ^ ? * l
0
los dos primeros modos se concede que la relació^ ' ^
sustancia de ambos extremos. Por eso el Comentad *se J a
63- Istud tertium dictum videtur satis verum, sed non videtur
haberi e x textu Aristotelis ibi. . ^
[ 2 2 ] 6 4 . Ad tertium.—Ad tertium: Potest dici quod j ^ J J ^
relativorum sic conceditur relationem esse in substantia ^ ¡¿
r e a t l 0 n e m
tantum, sicut i n duobus primis modis conceditur l . gfafc
stantia utriusque extremi. U n d e dicit ibi Commentator: W ^ j„ #
m o d i s , aut relatio est in substantia utriusque extremi re ^ ÍD£ |t
stantia alterius tantum". N u n c autem, i n duobus primis
ditur relatio essentialiter in utroque extremo, imo utrumq ^ ^
u t r
est a b s o l u t u m ; sed dicitur ibi relatio esse in substantia * ^ e r t j 0
i p S U
c u n d o m o d i s , o m n i a sunt ad a l i q u i d ; e o quod ?) $
u
dicitur i p s u m q u i d e m , sed n o n e o quod aliud ad » ' * ^¡tur,
p s U f l l s e
et sensibile et intellectuale, e o quod aliud ad ' j j per . ^ 0 s
s u
ad aliud, et n o n tantum e o quod aliud refertur ad i p
r
" Cr. ibid,
" Cf. Mpra n.24-26.
S B
AVEIUIOES, Metaph. V ( I I eom. 20),
Art.2. Relación al objeto
473
6 S
//° Aquí cabe decir brevemente que la diferencia entre es-
dos es ésta: En los primeros modos hay relación mutua,
105
q en ambos extremos se da la razón de fundar una
u e f t e U e
1 ion y I ° ^ a r a z
rebeló" - En el tercer modo n e t e r m m a r o t r a 11
re
i ión no-mutua, sólo en un extremo se da la razón de
re ac
C S t r e a t n o n
'antum ' * '° mutua, sed ratio fundandi relationem est
m uno extremo et in alio ratio terminandi eamdem.
U0 a u t e m a
potes Co^ ^ t dditur ibi de illo quod 'bis diceretur idem', etc.
u m n e n t a t o r
'" d ad \ ¡bi sic intelligi: quod aliquid dicatur constituí per
S c c e s s e n t í a
' Onst¡t h t e r depender, licet illud non sit intrinsecum illi, et
tet U l t u
ur j j per illud quod est mensura eius. Si igitur intellectus dice-
ac
ntel
!Psum; j " 8 e n t e m ut ad mensuram, constitueretur hoc modo per
se
l n t n e n
'Situr érit f 8 s constituitur per intellectum, ut per formam suam;
et i r c u
hoc ^ . h i s in constitutionibus, licet non eodem modo constituendi,
c l m p 0 s s í b i l e
! °nst¡ ' dum tamen utrumque constitutum dependeat per se
t U e
q u i a n o n t e s t e s s e
I** Potest ^ i P° circulus in per se dependentiis. Et
l n 1 1 , g i e r
S* t ¡f P dlud dictum Commentatoris ibi: "idem diceretur
U n r
I d e m
pera ¡ erit causa et causatum eiusdem". Sed facilius exponitur
A r
s i b i d e
dice• m secundum aliam translationem; quia, si intel-
ret
5) u r ad intelligentem ut ad mensuram et cum dicitur ad
C r
- ibid.
474 C.l3. Los actos de conocer y apetece,
el m i s m o e n t e n d i m i e n t o , e n cuanto m e d i b l e , se referiría
%
ees a d o s objetos c o m o a m e d i d a s suyas — l o q u e es incoa •
0
tratándose d e d o s o b j e t o s opuestos. Es decir, es i n c o n v e n j ^
d o s objetos semejantes sean medidas c o m p l e t a s de lo mknüf* ^
A R T I C U L O 111
Si tal relación es esencial al acto
68. Modos en que la relación puede hallarse respecto de k
58
absoluto.—En c u a n t o al tercer artículo p r i n c i p a l digo que í
3
relación p u e d e hallarse respecto del absoluto de tres maneras
1) C o n t i n g e n t e m e n t e y per accidens, c o m o la similitud se halla
respecto de la blancura; 2) necesariamente, c o m o la relación déla
criatura a D i o s ; 3) s e g ú n identidad verdadera, como i a
ARTICULUS III
An relatio ad obiectum sit actui essentialis
[ 2 4 ] 68. Quomodo se habent relatio et absolutum.—De tertio ar-
0
ticulo principali, dico quod relatio potest tripliciter se habere
tum. Uno modo, contingenter et per accidens, ut similitudo ad albedntf •
m o d
Alio modo, necessario, ut relatio creaturae ad Deum. Tertio °'.V j a(
non potest aliquid esse habens per se conceptum unum et cum hoc per se
indudens distincta, nisi conceptus unius sit per se potentialis et alterius
actualis per se determinans illum potentialem; relatio et absolutum non
possunt habere tales conceptus, quorum unus sit per se determinabilis et
ahus per se determinans; quia si aliquis conceptus abstractus sit indiffe-
re
ns, potest contrahi per conceptum absolutum quousque sit determinatissi-
m
us sub genere relativo; neuter igitur est per se contractivus vel determi-
nan vus alterius, quia uterque sine altero natus est habere conceptum
determinatissimum in propria coordinatione.
69. Ad propositum. Relatio non est essentialis actui.—Ex his, ad
Propositum: In actu cognoscendi, de quo quaeritur, est aliqua entitas
abs<
?luta, ut probatum est in primo articulo; ibi etiam est aliqua relatio, ut
pbatum est in secundo articulo; et ex isto ultimo, habetur quod abso-
^jum relativum non possunt constituere aliquid per se unum, nec
e t
m
*ctiva g n l ! ? a n i f e s t u m , tamen probari potest: quia transmutarlo tam
a p a s s T a K t
" 'tansnT ' necessario ad aliquem t e r m i n u m accipientem esse
u t a t
*l'ter „ ' ° n e , quia, secundum t e r m i n u m formalem, passum se habet
U n
q u a m D r u s
^'Pientern ' - Operatio autem n o n est ad a l i q u e m t e r m i n u m
%Se et s a m i m o e o
orcJ¡ -^ 'P « m o d o q u o habet t e r m i n u m ad q u e m ,
c t V a
'"activa ¡ ' termini ad q u e m nec eductiva de potentia passi nec
n e r e a a S S l m S C d r a e s u n ¡ t
t 0 ctionis ¡ ' P PP°
terminum. O m n i s autem actio d e
Pso Q p r o d u c n v a t e r m ¡ n
'l>v' u o act T ¡ vel eductiva vel inductiva; i m o
fn p o n
i aliquis t e ? ?
J(|J ¡ t u r in divinis, puta generatio vel spiratio, per
«nimii accipit esse, scilicet lupposirum g e n i t u m vel s n ¡ -
'•'KÍ,,.; «crtio
t r , H ; r S C : A M
" 'et(i ' u *f "Ctione de genere aciionis n u n q u a m est s i m -
P C l , H a m , m ü c x
" A*,, ' P « f e c t i o n e sua complete a¿it c o m -
'' V ,;.J2 (10J Oui;3-20).
478 C . Í 3 . Los actos de conocer y apetecer
ltu
In illa etiam prima specie videntur poni omnes qualitates spu* .
sive sint in esse quieto, sicut sunt habitus, sive in fieri, sicut sunt op*
s e c i e m
nes. Nisi forte diceretur quod operationes pertinent ad tertiam P „ ni o e
m e n
litatis, et quod sint passiones spirituales, et quod Philosophus !' t u S e
pert
'nens ad tertiam speciem.
sa U,d UÍd a u t e m c r c a
ltem j dicatur ' hoc de prima specie vel tenia, hoc
videtur probabile, quod operatio sit in genere quaiitatis.
7 0h
quad i - ? ' ícitur r contra hoc quod operatio sit in genere quaiitatis
So U a u c t o r i t a t
Phi \y e et duplici ratione.—Contra hoc videtur illud Philo-
eta
Praet'e .^ physicae: "quorum, inquit, non est aliquod aliud opus
a c t 0 n e m
"Peculf , í » in istis exsistit actio, ut visio in vidente et specuiatio in
nte H a e c i U e
eünt '• em- Intentio sua est distinguere inter actionem trans-
e t ,r
si CUt nmanentem; vult igitur ibi quod aliqua actio sit immanens,
exem
sun Plih'cat de visione et speculatione, tamen constat quod istae
t o
P m U m : P r a t Í h a b e t d u a s
zetát p,- ° ^ ° conditiones in quibus con** c ¿
S o ^ - ' U ^ P non dico *f fl^
operario est indivisibihs, sed sic in fieri quod in continua d e p ^
S C m e r e s t i n
d C
4 u p m n 7
7 7 9*' l-74.
U S 0r(hn
" Cf. su n P t „.75 » «"n I d.I n.65s S (II 49ss).
Art3. Esencia del acto 481
D u N í j
ia p SCOTUS, Ordinatio I d.Q n.600-603 (III 354-356).
5 N S
"• (e<| v - « c o i u s , Ordinatio I d.8 n.524-527 (III 312-314); IV d . l l o 0 l
• Vlvéa XVII 339). "
C
' '"ndlilu.,,,,^.
lÜ
482 C.l3. Los actos de conocer y apetecer
ut esse álbum est habere albedinem tanquam formam, sic sentí vel
u f l l
recibe la s e n s a c i ó n . L u e g o e l s e n t i r e s r e c i b i r o t e n e r sensación,
y por lo t a n t o , e l e n t e n d e r e s r e c i b i r i n t e l e c c i ó n . A u n q u e e l e n -
tendimiento, s e g ú n a l g u n a o p e r a c i ó n , causara e n s í l a i n t e l e c c i ó n ,
no se diría q u e e n t i e n d e e n c u a n t o causara tal i n t e l e c c i ó n ; podría
ser d e n o m i n a d o e n a l g ú n m o d o p o r e l v e r b o q u e s i g n i f i c a r a t a l
acción o c a u s a c i ó n , q u e p o d r í a s e r ' e n t e n d i f i c a r ' . L u e g o e l t e x t o
"entender e s p a d e c e r " n o p r u e b a q u e e l e n t e n d e r p e r t e n e c e per se
al género d e p a s i ó n , s i n o q u e l a d e n o m i n a f o r m a l m e n t e , porque
el entender e s r e c i b i d o s u b j e t i v a m e n t e e n el sujeto. El s e n t i d o
85
sería: Entender e s recibir i n t e l e c c i ó n , y recibir e s u n p a d e c e r .
85.
Doble respuesta a la tercera autoridad.—Respuesta a la
87
tercera o b j e c i ó n , basada e n l a Etica . D e un m o d o las opera- 86
n
' quo subiective recipitur sensatio. Est igitur recipere vel habere sensa-
se ?' n e C t S c n t e l
' ' h g e r e recipere intellectionem; quia licet intellectus,
u
ndum aliquam operationem, causaret in se intellectionem, tamen non
e t U r
m^ intelligens in hoc quod causat, sed bene denominaretur aliquo
a
°
e s s e t verbo significante talem actionem vel causationem, utpote si
e I n p 0 s t u m t a
st r, ! , ' l e verbum intelligifico'. Quod igitur dicitur "intelligere
1 ro
t j ' "on P b a t quod sit per se de genere passionis, sed quod formali-
er e
n m i n a t p e r c u
'ntell ° k ° 3 ° d recipitur in aliquo subiective; ut sit sensus :
e s t
'gere recipere intellectione et recipere est quoddam pati.
t e r t a m
Tum- I Y • ^ * auctoritatem dupliciter.—Ad aliud X Ethico-
1 C 1
el¡ - potest uno modo quod operationes virtutis dicuntur actiones
Clt
3 C 0 e r a t
^uia g P ' o n u m proprie dictarum, et illae actiones bonae sunt,
61 31 0 n e s t
^alitat " ' k ° ' bona; illae autem operationes actionis non sunt
% SC( r o r e s u n t
Posse h ¿ ^ P P ' de genere actionis. Iste intellectus videtur
3 o m r n e n t a t o r e u
°l*ratio ^ > °« ' ad probationem illius, "ñeque virtutis
0 D e n e S q u a t f l
tati ^ t e s sunt", dicit sic: "si quidem operatio motio est
v
x n o t
Potest m ' ' ° autem non est qualitas".' Haec ille. Operativa motio dici
^otio ad operationcm.
C| S l or3
: On^i iciatur per hoc quod dicit: "ñeque felicitas", potest
S'cut nomen operationis sumitur hic minus proprie pro actione
U N S
Cf! ! ? Scorus, OrtÜnaHo I d.8 n.38<>.537 (III 235.320-321).
Cl
- «'"'"«
, 1 ' nota" 74,
- c-2 ^ h . l . m x
484 C.l3. Los actos de conocer y apetecer
qualitates sunt" ; quod apparet per hoc quod negat ibi istam conseq\ »
I0
tiam: 'delectado non est qualitas, igitur non est bona'; et P ¿* ¿e& e
A n t
non sequitur per illam instantiam: "ñeque enim virtutis", etc. e, a n e n t
1
enim in ista consequentia non est verum, nisi de qualitate per " j e
,n
nam delectatio veré est qualitas, sed in fieri; igitur sufficit sibi * s, 1¡ta
ílhs quae hoc modo non sunt qualitates, sicut nec delectatio est q f X
scilicet non in fieri. Quod autem delectatio veré sit qualitas, pr° JjJ¡j : 0
st
dictis ibidem, nam intendit probare quod delectatio non e yel
omnium, ínquit, motíonum proprie videtur esse velocitas et tan ^ f i l | 1 1
65 q u o d r
vita" ' P °bat subdens: "Quoniam et vivere omnes appetunt;
o p e r a t l
Poss ° quaedam est"; haec ibi, quomodo vita vel vivere
e
a U t e m
e t
dici actio de genere actionis.
tera^pi ^ quartam auctoritatem.—Ad aliud de VII Pbysicorum: Lit-
l¡p "'losophi, secundum ea quae dicta sunt in secundo articulo, intel-
"Ur a ' 3 C S t s c :
' scientiae necessario annexa est relatio ad obiectumq u a
C t l t a n n e s t a r m o
'Psarri ° P ' alterante immediate, nec per consequens ad
C s t
prima alteratio. Sed illud quod Commentator addit exponendo:
„' ^«iSTor., Vhualc, V c.2 (225b 1-1).
, ;'• ibid.
r
' *upm n.78.
M _ '««si«>,., /•/,,„•/<.. v i f c.3 (2 17b-JO).
'• *"/"•« n..58-00,
4g¿ c.13. Los actos de conocer y apetecer
96
m e n t a d o r : "es más digno ser del capítulo de la relación q u e
98
quinta objeción o a la primera r a z ó n . Los actos se distinguen por
los objetos en cuanto a la manifestación, porque la distinción de
los objetos es más manifiesta que la de los actos; y por la dis-
tinción de los objetos, q u e es más manifiesta, se conoce la distin-
ción de los actos.
,J9
91- Confirmación: Como, según el Filósofo , los actos se
distinguen por los objetos; más, como los objetos son previos a
los actos —por ello debe tratarse de la distinción de los objetos
antes que de la distinción de los actos—, así las potencias se dis-
tinguen por los actos. Pero no se trata de distinción esencial, el
acto es esencialmente posterior a la potencia, y lo posterior no es
per se la razón de la distinción de lo anterior. Luego la distinción
de los actos por los objetos no debe entenderse de la distinción
esencial.
92. Cabe responder también de este otro modo: Un ser re-
cibe su unidad —y, por lo tanto, su distinción— del que recibe
su entidad. Luego como lo causado recibe su entidad de la causa,
de ella recibe también su unidad y distinción. Parejamente, todo
e
ser dependiente recibe su unidad y distinción de aquel del q^
esencialmente depende, lo que es verdad, sobre todo si depen
quod actus distinguuntur per obiecta, imo magis quod obiecta sunt
vía ípsis actibus, propter quod oportet prius tractare de disti ^
lSting
obiectorum quam actuum; ¡ta etiam vult quod potentiae ^ i¡ter t¡a
per actus. Hoc autem non est essentialiter, quia actus est essen ^ .
posterior potentia, et posterius non est per se ratio distinguendi
ur n e c i o i
!f" dlud aliud, scilicet de obiectis in comparatione aa
debet intelligi de distinctione essentiali. efli. t¡tat
wpru 11.70.
AMWTOT., De utiimu II , i M I ^ . . . « ....
ArtJ. Esencia del acto
se terrn ° ' U t U m n n r e q u
m ut per se correlativum, nec per n t e x t n n s e c u
tr n U m r e l a t
'nsec ' i o n i s ; possunt tamen absoluta distinguí per aliqua ex-
pro S U t c a u s a t a e r Cfl
pri ' j a P usas proprias, sive per illa ad quae habent
dc e
sp ecr P ndentiam in entitatc et unitate, et talia sunt obiecta re-
^ °perationum.
qu s e c u n a m
' a act K ^ rationem.—Ad aliam rationem: Patet per idem,
d Ur U S e r s i n o n s i t
' n U n essentialiter relativus, cum tamen sit per se me-
^ »ens potentiam tali obiecto, dicitur perfectior ex maiori perfec-
Cf
- supra .80. n
488 C.13. Los actos de conocer y apetecer
RESPUESTA AL A R G U M E N T O PRINCIPAL
102
96. Solución.—Respuesta al argumento principal :
s l
Cabe responder que, si se acuñara una voz para ^ e D
dici potest quod illa qualitas, quae vel est operatio vel indudit ^
ratione, non habet relationem ad subiectum magis
essentialem « F j ^
r e a t a S
qualitates; et ideo, si ponatur alias non esse essentialiter l i ¡ t e r
tum, de quo non est modo quaestio, nec ista ponetur essentia
ad subiectum. ^ ^ b^ 0
er1 v
95. Quod si dicatur istam operationem esse in f i ' ^se *
lU
essentialius dependeré a subiecto quam alias quae sunt in »*: bicc jv sU
d
in quieto esse, respondeo: istud non variat dependentiam * ¡„ ^
sed tantum variat modum essendi ipsius formae in se vel salt
paratione ad causam dantem esse.
t
A D ARGUMENTUM PRINC1PALE
96. Argumentum solvitur.—Ad argumentum principad
n
Dici potest quod, si aliqua vox imponeretur ad praecise sig ¡riE $ e
1 n m 0 n e te
^odum* ' ' rmini. Sed communiter voces impositae ad signifi-
ta 0 p e r a t
ndo i o n e m important relationem vel principaliter vel connó-
C S t e r a t
tente*^ °P ' ° communiter intelligitur sub respectu
si e c t u m et s u r j m
8nif¡catur ° ^ ' > o d o quo intelligitur, sub eo communiter
efn X e m p l u m :
• oporf species intelligibilis est qualitas absoluta, quod sal-
1 eos
'"^Uigend' . c o n c e d e r é qui ponunt speciem esse formalem rationem
v C Set S e r n c a t v a m fl
°catu sirnT '!j r P * *P^ ^ ctus; et tamen communiter
3 rtat 0
'° hoc obiecti; non quod illa sit relatio quam per se im-
f r n i a n m e n
° irn" ° similitudo', sed quia ipsa ex natura sua est quaedam
S C e t r e r a e s e n
j ' ' per ^ P t a t i v a obiecti; ideo dicitur similitudo talis,
U c n 1 l t 0 n e m e t
n °o ™ ?íf ' etiam cum significatur per hoc nomen 'species'
s
aii W r a t u r
ai: °nem .5" sub ratione absoluti praecise, sed ¡neludendo illam
e
:u
S¡ ius c u í u s
obiecti • intelligitur; unde etiam species dicitur c o m m u n i t e r
1
nem. species. Consimiliter est de vocibus significantibus opera-
, 98.
t , ¡ ¡ i t
íect
¿í íiTSv""*
;
> I s t e m u
1 S i
n
a r g u a s :
o n
A I i <
operatio, puta illa quae non
h a b e t a d
l u a
o b i q u , n t e , 1 , a c t u m
ect 'n u n i * 8" cognoscendi, oportet ut coin-
C O f i n o
° * i mportar po^ S C e
Z?T
relationem actualem.r¡bÍle
m
« ¿ " ¡ t u m ; '¡ ¡' & s e t l u t a c t u
g t u r
u u r
490 C.13. Los actos de conocer y apetecer
ibi actualis inclinado, quia terminus non est in actu, sed P^iitei
actualiter denominat, quia, quantum est ex parte animae,
inesset. _, ^ oj
glt a
[ 3 3 ] . Consimiliter, dicitur quod scientia practica ^'" ' eot» ot
S l ü
' . , Metaph. VII c.4 (1030a7-10).
492 C.13. Los actos de conocer y apetecer
para todos sus efectos; y ningún efecto nos dice que l voiu a
ntat
de Dios se dé en unidad o en trinidad. '
Tampoco podemos conocer la Trinidad con conocimiento prnh
quid o a priori, pues sólo podemos conocer la propiedad de un
por un concepto propio de tal ser, y no podemos tener un concerT
propio de Dios en este estado. Ello se prueba: Ni el alma ni i
ángel pueden conocer a Dios intuitiva o abstractivamente con ciencia
inmediata — o por los términos— y propia, por sus fuerzas natura-
les. La razón es que Dios no es naturalmente presente a ningún
entendimiento creado, sino sólo voluntariamente. Por otra parte ni
el alma ni el ángel pueden conocer mediatamente en ningún estado
la esencia divina bajo la razón propia por sus fuerzas naturales. La
razón es que en ningún medio se contiene la esencia divina forma]
o virtualmente.
QUAESTIO XIV
Utrum anima suae naturali perfectioni relicta possit cognos-
cere trimtatem personarum in diüinis
Q u a e s t i o e t
tur d^hú . «ementa p et contra.—Consequcnter, quaerí- ro
q u a e 6
lectuaíem . P " ' " ^ . specialiter ad creaturam habentem vitam ¡t**
p f
a
lectuaiem. Et, primo, de his quae sunt communia homini et angelo; & '
a e n t h m i n i p r p r i a
voíunL n ^ / n °r ° - Communia sunt ista, intellectus f
J n t e J l e c t u f u
ITsTtr? , . e r u n t quaesita dúo, unum de obiecto, aliud de
«.¿usa activa actus intelligendi.
Í U Í t : U t r u m a n i m a s u a e l
2
c o i n n c ^
?
P n m U m
naturali perfectioni relicta po*f
r n n i t a t e
angelo m personarum ¿n divinis; et idem potest quaen di
^gnoscere obiectum, ut est obiectum illius actus. Nunc autem, anima vel
«eius ex sua perfectione naturali potest cognoscere actum beatificum
a r u r n a e v
r^i"! e l angelí, et obiectum illius actus est Deus trinus; igitur
s i v e s c l l i c e t
tc- i q U
° t u m c
» > u c
"
s t a t u
L^ém intelligendo de illa
<Z s t U t
L X
-beac eamdem
necessitate naturae requirit, tamen o u
^ ^ ^ ' 3 5
naturalem
496 C.14. Conocimiento natural de la Trinidad
íectum, uno modo potest intelligi ipsam posse recipere illam cogm ^ ^
aho modo, ipsam posse attingere in illam cognitionem; et hoc» e ef
ARTICULO I
Conocimiento imperfecto
10 E l
, - conocimiento imperfecto natural de los términos W
y trmo' es posible.— Primer punto:
8
El entendimiento, según el Filósofo , tiene doble operación,
es decir, inteligencia de los simples e inteligencia de los com-
puestos, o la operación de componer y dividir los objetos enten-
didos. La primera puede darse sin la segunda, no al revés.
11. Primeramente, por lo tanto, hay que analizar el primer
tipo de conocimiento, o la inteligencia de los simples.
El alma, incluso por la perfección natural que posee en este
estado, el ínfimo de los tres, puede tener intelección imperio
no perfecta, de los términos 'Dios' y 'trino'.
mediata; et tertio, de cognitione mediata; et in quodlibet istorui*j¡
quam potest anima vel ángelus attingere ex perfectione naturali uno m*
vel alio intellecta.
ARTICULUS I
De cognitione imperfecta
et eUS
[3] 10. Cognitio imperfecta naturalis terminorum '£>
est posstbilis.—De primo. auP1^"'
Intellectus, secundum Philosophum III De Anima, habet
operationem, scilicet intelligentiam simplicium et intelligencí»* ^
tei
torum scilicet componere et dividere intellecta; et prima P °
secunda, et non sic e converso, etc.
11. Primo igitur videndum est de prima cognitione. ¡0 ¡SjJ
Dico quod amina, ex perfectione naturali etiam q ^ *L[\*«°% n l
e
statu qui est mter tres status infimus, potest habere «o ^
1
unperfectam .storum terminorum 'Deus' et 'trinus', non ^
' Cf. supra n.4.
K
AHISTOT., D C anima III c.a (430a26-281,
Art A. Conocimiento imperfecto 499
.. CONOCIMIENTO DE LA Piionno,-,/. ^
> I' PROPOSICIÓN DIOS ES TRINO
1 0 Queda por ver ulteriormente m „ i i m
1
lo- , "««.me como el alma que tiene co-
i,nicnto de los términos Dios' y W
K . d c t ( ) n ( ) C c r n ; l
1
ximamentc verdadera, porque exalta máximamente la verdad y. *"
n
dena la mentira. Luego su testimonio puede ser a c e p '' tado
n
toda certeza, sobre todo en lo que más condena la menti ° ra
l5
decir, en materias de fe y costumbres .
21. Por lo tanto, oída y entendida la doctrina común d i e
15
se refieren, parece, las palabras de la epístola a los Romanos
la je del oído. Es decir, de la doctrina sana de Cristo, de la q Ue
dicatur apud eum scire; igitur, magis possumus et magis debemus credere
testi magis veraci, et adhuc magis communitati, quam personae singulari.
Nunc autem, Ecclesia catholica est communitas máxime vera, quia illa
máxime veritatem commendat, et mendacium reprehendit; igitur eius
testimonio certissime credi potest, et praecipue in illlis, in quíbus ¡11*
plus damnat mendacium, puta de his quae sunt fidei et morum.
21. Potest igitur viator ex natura sua, audita et intellecta communí
docrrina Ecclesiae, firma credulitate assentire his quae ipsa docet de fi*
et moribus, inter quae principale est de Trinitate in divinis. De ista cred"'
lirate acquisita videtur accipi illud Ad Romanos 1 0 : "Fides ex audiw .
f
scilicet, sanae doctrinae Christi, de qua subdit: "Auditus autem pe
¡t li
bum Christi". De ista etiam potest accipi illud Augustini Contra ep* ° .
fundamentt, B : "Ego, inquit, Evangelio non crederem, nisi me tec
catholicae auctoritas compelleret".
22. Notitia ex fide infusa non potest haberi ex naturalibus-
ultra istam fidem acquisitam habemus fidem infusam; et ad illam n*
n
dam, hcet possit homo ex naturalibus se disponere, non tamen »
intrínseca, nec etiam concurrentibus quibuscumque causis natural^
, s
1 6
Cf. D U N S SCOTUS, Ordinatio III d.23 n.4 (ed. Vives XV 7-8).
Rom 10,17.
" AOOÜST., Contra epist. Manichaci c.5 n.G: PL 42,176. .„ «Jj3
a le SP Í C Ón re,m,ta Cf D u N S ScoTO8 r<lÍn tÍ0
0.14 (ed V,vcs
0 . 1 4 tea. vW \xv^?í
V 22); Td.25
,Í S q.l (ed. -Vives
- XV 57-158).« ° "
Art.l. Conocimiento imperfecta 503
tivis, intellectus ad eam potest attingere; quia illam solus Deus infundit,
qui non est causa naturaliter motiva alicuius intellectus causati.
23. Comparando fidem infusam et fidem acquisitam ad actum cre-
dendi, in hoc conveniunt quod, quando insunt eidem animae, actus unus
idem credendi elicitur secundum inclinationem utriusque; quia, quan-
do sunt duae formae quae naturaliter inclinant ad actum in eodem operan-
te, utraque quantum est de se, necessario et semper inclinat ad actum, et
ideo quandocumque actus elicitur, elicitur secundum inclinationem utrius-
^ue. Et si per hoc, quod est actum credendi inniti fidei isti, intelligatur
actum elici secundum inclinationem eius, tune concedendum est quod actus
cr
edend¡ innititur utrique fidei.
[6] 24. Pides acquisita et fides infusa differunt.—Est tamen diffe-
|entia una quantum ad hoc, quod est actum elicere; ista scilicet quod ex
e
' aequisita, etiam si sola insit, potest elici actus credendi, sicut credi-
U s
. certis articulis testimonio fide digno asserentis, ad quos tamen non
u a l es
ali *.^^ f' ' infusa. Haereticus enim in uno articulo dissentit,
r c u s
cum | ? ^ ^ credendo, non ex fide infusa, cum illa non possit stare
C r c s n
MUÍS | ' * quocumque articulo; sed ex fide solum infusa non potest
c r e
infn actum credendi, et hoc de lege communi, licet Deus fidei
a< a s s s t e n (
illi i ' l c i , posset moveré intellectum ad assentiendum actualiter
quod fides illa inclinat; sed tune forte non ex sola inclinatione
504 C.14. Conocimiento natural Je la Trinidad
w
adquirida incluye evidencia. Busca la respuesta en otro lugar .
26. Hay otra diferencia entre ambas fes desde el punto de
vista de su acto. La fe infusa no puede inclinar a algo falso
pues inclina en virtud de la luz divina, cuya participación es-
y —es obvio— sólo inclina a lo que es conforme a dicha luz.
Luego el acto de creer, en cuanto se funda en la fe infusa, no
puede tender a lo falso. La fe adquirida, en cambio, se funda
T
comúnmente' en la aserción de un testigo falible. No implica
pues, que el acto de fe fundado en ella no puede incluir false-
dad, aunque frecuenremente, es decir, cuando el testigo en cuyo
testimonio se funda es veraz, no la incluya. Dije 'comúnmente',
porque alguien podría creer inmediatamente con fe adquirida a
fidei istius eliceretur acrus ille, sed ex motione divina; et multo magis de
lege communi ex sola fide infusa non potest haberi actus credendi. Hoc
patet de puero baptizato, quia si postea nutriretur in deserto vel inter
infideles et nullam haberet doctrinam de credendis, nunquam actum rec-
tum credendi elicerct. Et ratio est, quia fides infusa inclinat ad credendum
ea quae non habent evidentiam ex terminis nec includunt aliquam evi-
dennam connexionis terminorum, si termini sint apprehensi ex sensíbus.
25. Contra: Nec fides acquisita includit talem evidentiam. Respon-
sionem quaere alibi.
[ 7 ] 26. Alia differentia est, quantum ad hoc, quod est actum inniti
fidei; quia fides infusa non potest inclinare ad aliquod falsum, indinat
autem virtute luminis divini cuius est participado, et ita non nisi ad illud
quod est conforme illi lumini divino; actus igitur credendi, inquanturn
innititur isti fidei, non potest tendere in aliquod falsum. Sed fides acqui-
sita communiter innititur assertioni alicuius testis, qui posset deficere, et
ideo illa fides non tribuit actum credendi, inquanturn sibi innititur, quod
non possit sibi subesse falsum; frequenter tamen non sibi subest falsum,
quando scilicet testis, cuius testimonio innititur, in testificando illud sit
verax. Et dixi "communiter", quia Deo immediate revelanti, posset quis
2Í
" Sigue una adición: "Respondo como puede verse en Ordinatio III d- J
y 24 [ed. Vives XV 5 - 5 3 ] . Que se da fe infusa en nosotros es sólo creído; por
consiguiente, no es evidente. Tenemos experiencia de que la fe adquirida re- r
side en nosotros, y, mediante ella, son creíbles los objetos presentes ,P» {'
¡)ldo, que por lo mismo son de algún modo evidentes, aunque, propiam™ f
Hablando, ninguna de las dos fes es evidente por su objeto. Uno no P » "
poner m acto por la fe infusa sin la fe adquirida, como consta do jo me»
inmediatamente arriba; la fe adquirida tiene evidencia del testimonio del ro
lante o del predicador."
• Cocimiento imperfecto 505
3
p¡os revelante "; aunque acaso 'el que la verdad sea revelada por
pjo.s" significa que 'el acto de creer o de conocer e s causado in-
mediatamente por El' en quien recibe la revelación.
27. Cuando ambas fes, la infusa y la adquirida, inclinan al
písalo acto, la adquirida no puede incluir falsedad. La imposibi-
lidad no proviene de la fe adquirida, sino de la infusa, que con-
curre al mismo acto. Es decir, en tal caso, el acto de creer se fun-
da en la fe infusa como en regla cierta y absolutamente infalible,
que excluye la posible falsedad del acto; y se funda en la fe
adquirida como en regla menos cierta; por ella no repugnaría al
acto ser falso o tener un objeto falso.
28. Contra esta diferencia cabe argüir: Cuando una regla in-
falible y otra falible concurren al mismo acto, éste no es infa-
lible. Prueba por un símil: De dos premisas, una necesaria y otra
contingente, no se sigue una conclusión necesaria. La razón es
que lo que depende de varios factores no puede ser de condición
más perfecta que uno de ellos. Ahora bien, todo acto de creer
depende en su elkitación de la fe adquirida motiva. Luego, si esta
fe es falible, el acto elicitado por ella podrá incluir siempre fal-
sedad.
29- Respuesta: El acto a que inclina la luz de la fe infusa es
determinantemente verdadero. Si a dicho acto inclina simultá-
credere credulitate acquisita; nisi aliud non sit verum revelari a Deo,
quam actum credendi vel noscendi causari immediate a Deo, in eo cui
fit revelatio.
27. Et quandocumque ad idem inclinat fides infusa et acquisita, tune
necessario acquisitae non subest falsum; non quod haec necessitas sit ex
ipsa fide acquisita, sed ex infusa concurrente cum ipsa ad eundem actum.
Innititur igitur actus credendi fidei infusae, tanquam regulae certae et
omnino infallibili, a qua actus habeat quod non possit esse falsus; sed
innititur acquisitae, tanquam regulae minus certae, quia non per illam
repugnaret actui quod esset falsus, vel circa falsum obiectum.
28. Contra istam differentiam potest argui sic: Quando ad eumdem
actum concurrit regula fallibilis, licet cum regula infallibili, ille actus
n
on est infallibilis. Probatur per simile; quia ex duabus praemisis, qua-
rum una est necessaria et alia contingens, non sequitur conclusio neces-
aria. Et ratio est, quia quod dependet ex pluribus, non potest esse per-
fectioris conditionis quocumque illorum; nunc autem, quicumque actus
credendi, ad hoc quod eliciatur, dependet a fide acquisita movente; igitur,
s i
illa sit fallibilis, nunquam actus elicitus erit ex principio tali quin sibi
Posset subesse falsum.
.. [8J 29. Respondeo: Ad quodeumque inclinat lumen fidei infusae,
dlud est determinare verum; si autem ad idem inclinet simul aliud quod,
quantum est de se, posset inclinare in falsum, non ab ¡lio alio, ut tale,
sed ab isto lumine haberetur, quod in illo actu non sit deceptio.
30. Tertia differentia posset poni, quae convenit cum prima, quae
scilicet est, quod non percipio me inclinan in actum per fidem infusam,
sive secundum illam elicere actum; sed tantum percipio me assentire
secundum fidem acquisitam vel eius principium, scilicet testimonium cui
credo; quia si perciperem me habere actum secundum fidem infusam et
cum hoc scirem quod, secundum fidem infusam, non potest haberi actus
nisi determínate verus, perciperem quod actus meus non posset esse falsus;
quia ex hoc sequitur quod perciperem quod obiectum actus non posset
esse falsum, et tunc scirem illud, id est, infallibiliter cognoscerem illud
esse verum; quod nullus experitur in se, ut credo, quantumeumque ali-
quis habeat utramque fidem er secundum utramque assentiat; tantummodo
igitur credimus in universali, quod tendens in aliquod complexum secun-
dum inclinationem fidei infusae, in hoc non posset errare; quis autem
quando secundum eam tendit, nec ipsemet tendens scit, nec alius, n
aliquis certitudinaliter experitur. ..
31. Contra hoc: XIII De Trinitate cap.l: "Non sic videtur n j *
sclC
in corde, in quo est, ab eo cuius est, sed eam tenet certissima " (
32. Respondeo: Intelligit sic fidem videri, quo modo concedit animam
semper se noscere; non quod semper sit actus elicitus, sed quia semper
est perfecta praesentia obiecti actu intelligibilis. Unde subdit ibi: "rerum
absentium praesens est fides", etc.; ita quod generaliter illud, ad quod
habet anima potentiam accidentalem propinquam noscendi, hoc Augustinus
dicit eam noscere.
33. Aliter, diceretur quod accipit fidem pro actu credendi, de qua
ibidem parum post dicit: "Aliquando rebus falsis accommodatur fides",
"°c est, aliquis actus credendi.
. [9] 34. Trinitas non est cognoscibilis ' quia' ex naturalibus.—De
scientia autem quia", dico quod non potest aliquis modo ex naturalibus
S e r e 3t S C m t e e
ll'j ^ ' l l i S n d u m trinitatem in divinis, quia non potest scire
c a u s a e r
rem ^ P effectum demonstratione 'quia', quo circumscripto
m c a u s a
ser . quidquid est necessarium ad causandum. Sed circum-
Pta, per impossibile, trinitate, haberetur quidquid necessarium est in D e o
causandum creaturam, quia et principium fórmale causandi perfectum,
COm et
ü t P l u m , et suppositum habens illud principium fórmale perfectum,
1 n q u a c a m
«usat* ' * quaestione praehabita de hoc mota; videtur autem ad
S l c c r c su
perfeenjm™ ' ^ ' P p o s i t u m perfectum habens principium fórmale
s
u ¡i! "l'ia n.18.
ü (]• i"'"'». Quodl, *j.s,
1 J
'• i ' N s Scouys, Ordinqlio I «I.» 11.1 l ,1V r>-(¡),
508 CJ4. Conocimiento txrtur.il de la Trinidad
31
t ¡ón de la omnipotencia . Pero no se requieren para cl caso; en
eS cuestión sólo se inquiere sobre el conocimiento posible aquí
tii
y ahora por las solas fuerzas naturales.
if
ARTICULO 11
Conocimiento perfecto inmediato
36. La Trinidad no es cognoscible con conocimiento inme-
diato perfecto por las fuerzas naturales.—Segundo punto princi-
12
pal referente al conocimiento perfecto inmediato.
Aunque el conocimiento per se propio e inmediato puede
33
ser intuitivo y abstractivo —como se dijo —, parece que hay
que mantener respecto de él, en cualquiera de sus dos formas,
la siguiente conclusión: El alma no puede llegar al conocimiento
propio e inmediato de Dios por su perfección natural n i con el
concurso de todas las causas que naturalmente la mueven al co-
nocimiento. Dígase otro tanto del ángel. La razón es que toda
intelección per se, propia e inmediata, requiere la presencia del
objeto bajo la razón propia del objeto: en su existencia propia
si se trata de la intelección intuitiva, en algún ser perfecto que lo
represente bajo la razón propia y per se cognoscible si se trata de
quid', verae essent duae primae conclusiones, quae quaesitae sunt supra
in quaestione de omnipotentia; sed non sunt hic ad propositum quia hic
tantum quaeritur de notitia possibili modo hic haberi ex naturalibus.
ARTICULUS II
" Cf
- supra, Quotll. <j.l3 u . 2 7 s » ,
510 C.lA. Conocimiento natural de la Trinidad
sed ipsa non utitur materia, sive órgano materiali in operando, talis est
intellectus noster. Isti tríplici potentiae correspondet triplex obiectum
proportíonatum: primae, quiditas separata omnino a materia; secundae,
singulare omnino materiaíe; tertiae, igitur correspondet quiditas rei ma-
terialis, quae licet sit in materia, tamen non cognoscitur ut in materia
singulari.
[ 1 2 ] 4 1 . Sed contra arguitur: Quia si illud intelligeretur de propno
obiecto intellectus humani, ut est talis potentia, sequeretur quod intellectus
beati haberet quiditatem rei raaterialis pro obiecto adaequato; vel si non,
non maneret eadem potentia quae modo, quorum utrumque est falsum.
4 2 . Nec valet dicere, quod eíevatur per lumen gloriae. Nullus erum
habitus elevans potentiam potest habere obiectum, quod transcendat pri-
mum obiectum potentiae, quia ille habitus non esset illius potentiae, se
vel esset in se potentia, vel faceret potentiam esse aliam ab ista, sien
haberet aliud obiectum primum.
4 3 . Dico igitur quod obiectum naturale, hoc est, naturaliter attingí i
m a t e
adaequatum intellectui nostro, etsi pro statu isto sit quiditas rei n f l n
17
¿ ]j Conocimiento natural dc la Trinidad
i n c e n
t esegún 4 W tos primeros extremos; por lo tanto,
l ü u e
oportet, igitur, daré e converso, scilicet quod essentia sit prima ratio motiva.
Sed prima ratio motiva in movendo tenet suum proprium modum moven-
d i ; non enim determinatur ad movendum illud quod secundum est, sed
determinat ipsum ad movendum, sicut videmus quod activum naturaliter,
quantum est de se, necessario agit; in illa tamen actione, in qua subiacet
voluntati, non necessario agit, sed potest contingenter agere et non agere,
non quidem ex se, sed propter contingentiam in volúntate ad agendum
Similiter, si voluntas in agendo subiaceret principio, naturaliter actio
determinaretur ab illo ad determínate agendum.
1
[ 1 4 ] 51. Digressio de ordine motionum in entibus.—Hic intelligej '
dum est quod motio omnino prima in entibus est necessario natura^
quia omni motioni voluntatis est alia praesupposita, et si aliqua motio
entibus est non naturalis, máxime motio voluntatis est non naturalis-
s m p ,
52. ítem, aliqua motio potest intelligi esse ad terminum ' . , ' ? J !
infinitum, aliqua autem ad terminum finitum, vel ad infinitum inda •
tem finitum; et illa, quae est ad terminum infinitum .simplio^-
prior, quia non potest infinitum praeexigere finitum. . ^
53. Sicut igitur loqui possumus, licet improprie accipiendo rnot'° ^
extensive, assignari potest ordo motionum in entibus; et sic loq» , |{t
tus divinus, ct ideo primum motivum motione naturali est essentia divina,
ut est primum obiectum intellectus sui; igitur omnino prima motio est
naturalis motío intellectus divini a suo obiecto. Et cum naturale
movens moveat mobile inquantum potest, illud autem obiectum potest
moveré ad intellectionem actualem sui, et hoc intelligentia ingénita illius
personae, in qua primo est essentia, et ad actualem notitiam sui genitam,
M utramque naturaliter movebit, licet ordine quodam, quia quod est
ícui principium operandi operatione immanente, et producendi produc-
tum distinctum, quodammodo est prius principium operandi.
54. Si dicas quod productio immanet in divinis sicut operatio, re-
dondeo : productio non immanet quantum ad terminum, operatio autem
°mnino immanet.
55. Similiter, essentia est naturale motivum ad intelligendum quod-
U e
¡^
S u ¡ntelligibile simplex, sed non nisi prius illa essentia sit in ómnibus
S U p p 0 s t s
sed ' i ! non quidem quod sine hoc esset defectus principii activi,
e X 1 J a r t e
n |.
a t u termini requiritur ordo. Sic igitur completa est actio mere
e t a t
omn ' ' terminum o m n i n o primum, scilicet infinitum, ubi motio
00 p n m a e s t
Patet . elicerc vel quasi elicere intellectionem in intelligentia
> et huic próxima est gignere verbum.
u
Ct
d
315). UN s S c o r u s , Ordinatiu I d.2 n . 2 3 1 - 2 3 4 . 3 1 1 - 3 1 2 (11 2U5-268. 314-
Ü U
* « SCOTVS, Oiilhiath II c l l n.l n.B-11 (et). Vivos XI 15-17).
5 1 8 CU. Cornado mmd U U r,i,M,d
56 Sieue la acción apta por naturaleza para abocar al t é r .
m i n o ' a b X m c n t e primero, es decir apta ^ c o » u „ , „ „
•
r
[15] 56. Hanc sequitur actio quae nata est esse ad terminum omnino
primum, puta ad essentiam primam communicandam, quae licet non sit
naturalis, tamen est omnino necessaria; et haec est motio voluntatis et
haec quasi est dúplex, scilicet ad amare simplex, et etiam ad amorem proce-
dentem. Haec dúplex motio voluntatis correspondet duplici motioni naturali
quae dicta est esse in intellectu ad intelligere et dicere.
57. Contra: Actio .naturalis in eodem praecedit actionem non natu-
ralem; nunc autem, per te, actione naturali intellectus divinus intelligit
creabile; igitur ista actio praecedit omnem actionem voluntatis, et ita
spirationem Spintus sancti.
Respondeo: Maior est vera, loquendo in eodem ordine ex parte ter-
mini ; hic autem est ahus ordo ex parte primi termini et secundi, et
enlmTJ V" T ***** S C q u i t u r n o n
naturalem in alio ordine; prima
59. Completo autem toto isto processu originis respectu primi termini,
scilicet essentiae divinae communicandae, sequitur ordo alius respectu ter-
mini secundi essentiae, scilicet creabilis; et quidem essentia ipsa divina in
isto secundo ordine movet primo ad intellectionem simplicem omnis
mteliigibilis, et haec intelligentia, ut iam est in tribus suppositis; non
autem movet ad distinctam notitiam veritatis cuiuscumque complexionis,
quia si moveret determínate ad cognoscendum alteram partem in futuris
contingentibus, cum naturale movens necessario moveat, sequitur quod
mtellectus divinus necessario intelligeret hanc partem contradictionis fore
Ve
ram, et ita vel posset errare, vel oppositum non posset evenire, et tunc
n
°n esset contingens, sed necessarium illud quod ponitur esse contingens.
[16] 60. Si quaeratur, cum idem videatur esse ordo cuiuscumque
,nt
elligibilis ad primum intelligibile, quare primum non aeque necessario
movet ad
cognitionem cuiuscumque? Respondeo: Naturaliter movet, et
j¡er sequens necessario ad cognitionem cuiuscumque, quod est possibile
COn
Ur alÍter e t n e c e
sim | s s a r i o cognosci; huiusmodi est quodeumque obiectum
e r e t i a m
aut quodeumque complexum verum necessarium; non
1 t 3 i e C S t a l i c u o
natu" l d complexum de exsistentia contingentis, quia non est
U f n
esse determinatum ad veritatem.
L E t
d Z e si quaeras, quare non necessario movet ad talem cogniuonem
c
• °mplexo habendam, qualis posset haberi de eo? Respondeo: Aut
n-62.eFf- g " N S S C O T U S , Ordinatio I d.38 n.5-6 (VI 3 0 4 - 3 0 5 ) ; Lectura I d.39
X
< VII 5 0 0 - 5 0 1 ) ; Ordinatio I d.40 (VI 309-313).
L
C.l l Conocimiento natural de la Trinidad
moveret ad cognoscendum sub distinctione hoc fore vel non fore, et haec
cognitio non est determinata de altera parte; aut si moveret determínate
ad cognoscendum alteram partem, illa necessario esset determinata.
62. Completo igitur toto ordine motionis necessariae, sequitur motio
contingens; illa non potest esse per principium naturalis motionis, quia
illius non est nisi necessario moveré; igitur oportet illius motionis prin-
cipium poneré voluntatem. Et fit huiusmodi motio contingens ordinate,
primo ad intra, quia nisi ipsa voluntas determinetur in se ad voiendum
alteram partem, nunquam determinabit aliquid ad extra. Primo, igitur,
determinat se ad voiendum hoc fore determínate; secundo, ex hoc in-
tellectus videns istam determinationem voluntatis infallibilem, novit hoc
esse futurum; e converso igitur est in motione necessaria et contingente,
quia in necessaria primum principium est natura, et ideo primo naturaliter
determinatur ad propriam actionem; in contingente autem primum
principium est liberum, cuius actionem in primo ordine sequitur naturalis.
63. Completa vero motione contingente ad intra, sequitur motio ad
S1US
extra; illa igitur tota est contingens, et per consequens immediate »P
voluntatis, ut principii. Nullum igitur intellectum creatum movet essentia
ut essentia tanquam motivum per modum naturae, sed omnem intellectio-
Art.2. Conocimiento inmediato 521
ncm illius essentiae, quam non causat aliquod creatum, causat immediate
voluntas divina.
64. Ad argumenta in contrarium.—Per hoc patet ad argumenta iam
facta in contrarium.
Maior enim primi argumenti debet sic intelligi: quamcumque poten-
tiarn immediate mobilem a tali obiecto ipsum obiectum uniformiter movet.
1
I '] Nunc autem, quantum ad primam minorem, essentia divina est
Motiva immediate sui intellectus, sed non intellectus creati, quia intellectus
lv
mus est primum mobile omnino, et ideo primo movetur a prima forma
m
otiva, et nihil aliud est immediate mobile a prima forma motiva, quia
nsrí.J?0test i m m e
d i a t e moveré, nisi primo m o d o motionis, et nihil aliud
natum s
est sic moveri. Si igitur concludas, quod « ^ ^ ^ v
natu
'aliter moverct, sicut si voluntas mea possit libere causare intellectio
0 0 a
contiene perfectamente de m o d o e m i n e n t e y unitivo' C ^ '
3 e r a
q u e sea el m o d o e n q u e e l o b j e t o c r e a d o m u e v e natural ^
a
e n t e n d i m i e n t o , e s claro q u e la razón v a l e d e la esencia divi ^ '
U e s
ella s ó l o m u e v e i n m e d i a t a m e n t e al p r i m e r e n t e n d i m i e n t o ^
5 3
66. R e s p u e s t a a la s e g u n d a p r u e b a : El m o v e r al acto k!°"
t í f i c o n o es p r o p i o d e la e s e n c i a d i v i n a , n i es anterior al acto d
?
v o l u n t a d , s i n o q u e es p r o p i a m e n t e acto d e la voluntad. Aun ^
e s e n c i a , e n c u a n t o e n c i e r t o m o d o anterior a la voluntad, sea^T
j e t o p r i m e r o e i n m e d i a t o d e t e r m i n a n t e d e la visión, no es el oh
j e t o i n m e d i a t o m o t o r . Es m o t o r r e m o t o ; m u e v e al entendimiento
a la v i s i ó n q u e p r e c e d e a la v o l i c i ó n p o r la q u e el entendimiento
d e M i g u e l es m o v i d o a la v i s i ó n .
5
67. Esta r a z ó n esclarece la respuesta a la confirmación * •
S i tal e s e n c i a n o fuera f o r m a l m e n t e v o l e n t e , n o podría causar ab-
s o l u t a m e n t e nada ad extra, p u e s s ó l o p o d r í a causar naturalmente-
y t o d o ser e x t r í n s e c o f o r m a l m e n t e p o s i b l e s ó l o podría ser causado
c o n t i n g e n t e m e n t e p o r u n a causa necesaria.
55
68. R e s p u e s t a a la tercera p r u e b a (a la c u a r t a ) : La esencia
s ó l o e s m o t r i z r e s p e c t o d e la v i s i ó n q u e el entendimiento creado
nem essentiae meae in te. Sed isto modo forte non est de aliqua essentia
et volúntate creata, quia quaelibet essentia est immediate motiva intellectus
creati, et ideo motione naturali. Nulla autem voluntas creata est motiva ad
intellectionem perfectam alicuius essentiae, ut essentia est, quia nec per-
fecte eam continet eminenter vel unitive, et qualitercumque sit de obiecto
creato movente iníellectum naturaliter, patet prius quod est eadem ratio de
essentia divina, quia ipsa non est immediate motiva alicuius intellectus
nisi primi.
66. Ad aliud dico: Quod moveré ad actum beatificum non est pro-
prius actus illius essentiae divinae, ñeque est prius actu voluntatis, uno
est proprie actus illius voluntatis. Essentia enim, ut quodammodo pn«
v i s l o n i s
volúntate, licet sit obiectum primum et immediatum illius . m o
r a t l e
ratione terminantis, tamen non est obiectum immediatum in °? n u n l
' D
*M>I8C., De fide orth. I c . 9 : PG 94,835.
524 C.l í. Comni/nit uto natural de la Trinidad
Ad istud: Dico quod quia voluntas est perfecte idem cum essentia,
ideo potest esse principium motivum ad videndum essentiam, ut essentia
est; neganda est igitur illa maior. Verum quidem est quod ibi affirmatur,
scilicet quod voluntas potest esse principium motivum ad videndum vo-
luntatem, ut voluntas est; falsum autem est, quod ibi negatur, scilicet
quod non potest esse principium ad videndum essentiam, ut essentia est.
[ 1 9 ] Ad probationem maioris: Respondeo quod prioritas illa est quasi
prioritas fundamenti, sed illud fundamentum non solum est perfecte idem
cum illo quod intelligitur fundari in eo, sed etiam illud habet perfectionem
formalem formaliter infinitam. Propter quod perfecte identice et unitive
continet perfectionem fundamenti, et propter istam rationem potest vo-
luntas esse principium communicandi essentiam, quia ipsa est identice
omnino eiusdem perfectionis cum essentia.
70. Ad aliud: Posset dici quod Augustinus loquitur ibi de notitia,
quae est verbum. Unde cum dixisset: "Nascitur proles ipsa Trinitatis
notitia", subdit in fine capituli: "Est quaedam imago Trinitatis ipsa mens
et notitia eius, quae est proles eius, ac de seipsa verbum eius, et amor
tertius". Haec ille. Non igitur quaecumque notitia actualis obiecti est
verbum eius, sed illa sola, quae de ipso nascitur tanquam proles, hoc est,
non tantum est naturalis similitudo eius, sed naturaliter gignitur ab ipso
" A la tercera. Cf. supra n.49.
5 8
Cf. supra nota 4 3 .
C
o A Ti {;. ^ " " s S C O T U S , Ordinatio I d.3 n.5G9-604 (III 3 3 8 - 3 5 7 ) ; II d.lG V
24 (ed. Vives XIII 2 3 - 4 7 . 1 7 7 - 1 8 4 ) .
Art.2. Cmmcinmtiin iuwalitito
s c t U O c a r
di»! * k ° l l ' "omnis res" extendatur etiam ad essentiam
t u n c m
¡njJrT ' ' d quod sequitur, scilicet "congenerat notitiam sui", debet
Ve
p ro ^ formaliter pro obiecto naturaliter motivo, vel aequivalenter
c i e a n c f e a t 0 u a
«usat ° '. > ° . ' ipsum vel per se vel per aliquid sibi idem,
si n S n o t a r a su u a e
esset" ° k ' "' *> ° « aequivalet in perficiendo intellectum, ac
e eS n a t u r a t e r e n t a
°k' cturn- ^ g i > quia est similitudo naturaliter ducens in
1 S1
cut si esset ab obiecto naturaliter expressa.
•i .
Ü8T D
'' « Trin. IX c.12 n.18: PL 42,970.
^ ( ¡ i Conocimiento natural ./<• /</ Trinidad
72. Hinc videtur sequi quod essentia non est representativa sui
Michaeii prius natura quam visio eius causatur in Michaele; igitur, multo
magis non est representativa alicuius alterius, sed tam ipsa quam alia
contingenter repraesentantur per actum voluntatis, ita quod ipsum repre-
sentare non est praecedens quomodocumque ipsam intellectionem obiecti,
quod dicitur repraesentari.
73- Sed si quaeratur: Hic repraesentatio quodammodo prior actuali
inteliectione, illa tantummodo invenitur in memoria, et in memoria divina
nihil proprie est nisi obiectum, quod quasi tribuit actum primum, sive
immediatum actui secundo, scilicet intellectioni actuali; illud autem sic
actuans est praesentia completa primi obiecti, scilicet essentiae divinae.
Contra: Quomodo igitur beatus videt obiectum secundarium in ipsa essen-
ria, si non est aliquo modo ibi repraesentatum, et non repraesentatur sibi
in volúntate, quia voluntas non est speculum in quo videatur, licet per
voluntatem manifestetur?
Respondeo; Lapis videtur in essentia divina, non ut in speculo, in
quo reluceat ut obiectum praesens; sed ipsa essentia se solam et soli suo
intellectui se repraesentat ante actum intelligendi; sed lapis videtur in
essentia divina, ut obiectum secundarium in primo obiecto, non quidem
motivo ad intellectionem secundi, sicut movet intellectum proprium, et
Art.3. Conocimiento mediato 527
Rendimiento.
ARTICULO 111
Conocimiento mediato
ARTICULUS III
De cognitione mediata
U N S S c
° ™ s , Ordinath I I U,3 q.9 (ed. Vives XII 2Q1-219).
528 C.l4. Conocimiento natural de la Trinidad
6
../
l alma es imagen de Dios, según Agustín ''. Y ambos
fl c
(
j conocerse distintamente a sí mismos, incluso por sus
f l
llC
F turales. Agustín lo afirma del alma, de la que es menos
iS Da
fl rZ 66
° ficsto : "Porque comprendía que siempre se conocía y se
(a a sí, comprendía también que siempre se acordaba de sí, se
^ día y se amaba a sí misma; aunque no siempre se pensaba
cllCC
" distinta de lo que no es ella." En el citado libro décimocuar-
67
^ pítulo cuarto, dice t a m b i é n : "Dijimos que la mente se
ca
sed etiam anima est imago Dei, secundum Augustinum XIV De Trinitate
cap.8; uterque autem potest distincte cognoscere seipsum, etiam ex natu-
ralibus, sicut de ipsa anima, de qua minus videtur, vult Augustinus X I V
Trinitate cap. ult.: "Quoniam semper se nosse, semperque seipsam
v
elle comprehendebatur. Simul etiam semper sui meminisse, semperque
seipsam intelligere, et amare comprehenderetur, quamvis non semper se
cogitare discretam", etc. Et eodem lib.XIV cap.4 vel 9 : "Diximus mentem
n
°scere semetipsam, nihil enim tam novit mens, quam illud quod sibi
Presto est, nec menti magis quidquam praesto est quam ipsa sibi", et de
n<
* ibidem multum, cap.6 et 7.
7 ecun(
Potest ^ * ° > instatur ad idem per hoc quod intellectus creatus beatus
naturaliter cognoscere suum actum beatificum; igitur per illum
1 natu
raliter cognoscere obiectum.
Co
oh nsequentia ista probatur: tum quia actus est naturalis similitudo
lis U r C S S e e x p r e s s i o r
ipsíu^V similitudo, quam esset species intelligibi-
p e r C C t Í S p o n e r e t u r i t u r
'psum ' ' *> ig . obiectum distincte potest cognosci
u t p e r
°.uod •>„ ' naturalem similitudinem sui; tum quia non videtur
iec, P S S l t c
0 b i um
^ n í l| s° i ! ratione,
°8nosc¡,
c o g n o s c i
: ut est huius obiecti, nisi cognosceretur hoc
e a
sub qua ipsius est actus.
qua ipsius
8 C
" ¡JT !" ° T r i , u X I V c
- 8 n l l : P L
'12,1044.
1 2 D , 1 9 : P L 4 2 9 8 4
" Ibid."• *1V
xiv c.4
a n.7: PL 42,1040.
' -
530 C.14. Conocimiento natural tle la Trinidad
t c m e n t e el c o n o c i m i e n t o c o n c o n t i n e n c i a virtual si n o contiene el
o b j e t o c o g n o s c i b l e c o m o su representativo p r o p i o , es decir, formal
o c o m o su representativo virtual. Pero, a u n q u e la especie propia
del objeto sea respecto d e él e n entidad d i s m i n u i d a , lo contiene
del p r i m e r m o d o , cs decir, c o m o representado formalmente p o r
?!ftyWST.,De
14
Trin. XV c.24 n.44: PL 42,1091.
« wpra n.80.
532 C.l4. Conocimiento natural de la Trinidad
pueda ser conocida en él; podría serlo si fuera una entidad abso
luta para cuyo conocimiento no sc requiere el conocimiento de
otro objeto como término.
83. Contra esto se arguye: Lo que incluye la entidad de un
objeto incluye también su cognoscibilidad. Pero el fundamento
incluye la entidad de esta relación si lo sigue necesariamente.
Luego incluye también su cognoscibilidad.
Respuesta: N o la incluye en la entidad como su causa total,
sino como causa próxima, supuesta otra causa, es decir, el término.
El fundamento supone la otra causa. Parejamente concedo que
la incluye en la cognoscibilidad, presupuesta otra causa —la incluye
simplemente si la otra causa es cognoscible simplemente; y la
incluye en relación a alguno si la otra causa es cognoscible para
:
alguno— *. Pero no se presupone que el objeto o el término es
naturalmente cognoscible a estos seres cognitivos, es decir, al
ángel y al alma en cuanto conocen naturalmente o por causas na
turalmente motivas. Luego, aunque el fundamento les sea natural
mente cognoscible, no se sigue que la relación les sea natural
mente cognoscible.
7 5
84. Respuesta a la segunda objeción : El ente limitado y
absoluto (ad se) o también el ente limitado relativo a otro ser
limitado es el objeto natural del entendimiento creado. Pero la
entidad limitada en sí que está esencialmente relacionada a otra
relationem; ita est hic. Et cum arguitur quod necessario consequitur fun
damentum, ex hoc non sequitur, quod per ipsum posset perfecte cognosci,
nisi esset entitas absoluta, ad cuius cognitionem non requiritur aliud
cognosci in ratione termini.
83- Contra hoc: Quod includit aliud in entitate, et in cognoscibili-
tate; fundamentum autem illud includit in entitate relationem istam, si
necessario consequatur ipsum; igitur et includit ipsam in cognoscibilitate.
Respondeo: Non includit eam in entitate ut totalis causa eius, sed ut
próxima causa, supposita tamen alia causa, scilicet termino, quia et ipsum
fundamentum illam aliam causam supponit. Consimiliter, concedo quod
includit eam in cognoscibilitate, praesupposita alia causa eius in cognos
cibilitate, et hoc, si simpliciter, simpliciter, si alicui, alicui; sed isti cog-
noscenti, scilicet angelo vel animae, et hoc naturaliter, sive ex causis
naturaliter motivis, non praesupponitur obiectum sive terminus esse natu
raliter cognosci bilis, et ideo fundamentum, licet sit huic naturaliter cog-
noscibile, non sequitur relationem huic esse naturaliter cognoscibilem.
[24] 84. Ad secundum: Ens limitatum et ad se, vel si etiam est
hmitatum et ad alterum tamen limitatum, est naturale obiectum intellectus
creati; sed entitas limitata in se, quae est essentialiter ad alterum illimita-
u
Creemos que ésta es la interpretación correcta del texto.
7 5
Cf. supra D.81.
Atl.3. CanoamUmto « W « / o 533
tum, non est naturaliter intelligibilis ab intellectu creato, sicut nec termi-
nus, sine quo nec ipsa intelhgi potest.
85. Instantiae.—Licet istae responsiones probabiliter videantur salvare
quod absoluta entitas animae vel actus beatifici posset naturaliter intelligi
ab anima, licet non naturaliter possit intelligi ab ea relatio ad terminum,
nec per consequens oporteat Deum intelligi in ratione termini illius
relationis, tamen radones illae de anima et de actu videntur habere aliam
difficultatem unam communem:
Quia per illud quod est naturalis imago obiecti potest ipsum obiectum
cognosci, licet per hoc quod est imago non cognoscatur relatio imaginis.
Exempliim: per speciem albi in oculo videtur álbum, licet non cognosca-
relatio illius speciei ad álbum, et ita est de intellectu, ponendo speciem
ln
«%ibilem.
Et ratio est, quia illa relatio fundata in specie sensibili vel intelligibili
n
°n est formalis ratio cognoscendi obiectum, sed illa forma, in qua tunda-
tUr re
. latio; igitur in proposito, licet non naturaliter intelligatur relatio
nirnae vel actus beatifici ad Deum, tamen quia est tale fundamentum,
á
ex se est similitudo obiecti, per ipsum poterit cognosci obiectum.
v ¡ 125] 86. Videtur etiam stare ratio prius facta de actu, quia actus
e t u
' esse formalis similitudo obiecti, et actualior quam species intelligi-
f | supra n.76-77.
«ipro , 7 7 n #
534 CU. Conocimiento natural de la Trinidad
» Cf. ibid.
" A V G U S T . , De Trin. X V c.12 n.21: PL 42,1074.
Art.3. Conocimiento mediato
,,,-to s o b r e n a t u r a l q u e la m u e v e • .
« ; n a r sobre el a c , o segundo por;";: " "
P U n t C r c c r o m e d
f ° ^
"sobrenatural. '»™ otro
80
mera réplica . Aunque el alma sea imagen de Dios, no es apta
por naturaleza para ser medio de conocer a Dios del segundo
modo, sino sólo del primero, como puede probarse por la autori-
81
dad de Agustín antes c i t a d a : "Los que ven su mente", etc. Pero
el medio de conocer tomado del segundo modo, es decir, en cuan-
to conocido, es un representativo formal propio del alma. Por
tal medio se conoce el alma en su razón propia, como lo perfec-
tísimo que es representable por él; por consiguiente, Dios sólo
puede ser entendido mediante él bajo la razón de su inteligibili-
dad en algún inteligible disminuido que imita y participa de su
w
inteligibilidad .
es visto por el ojo colocado en una posición puede ser visto por el misim» j '
colocado en otra posición, con tal que el medio esté iluminado y DO hay» ¡•JL 1
u 4
opaco interpuesto y haya también la debida distancia. Pero el ojo <l» ' , ,.»
c o l
en una posición determinada viese el color blanco en un espejo, ° , ''.^to
1
otro lugar, no lo vería, porque esta visión no tiene lugar sino eu uqi>«?
1
al que puede llegar el rayo reflejo, que siempre está cn la misma supe
Art.3. Conocimiento mediato 537
13
por lo mismo, se responde a la segunda r é p l i c a ; El
1 semejanza conocida. Y tal semejanza no basta para corío-
,,lfl)
aquello cuyo acto es, como la especie inteligible vista en un
nt0 n o
^ nuimíe bastaría para que otro entendimiento q u e la
l
f \ pudiera conocer perfectamente el objeto cuya especie es.
Vlt
91. Contra esto se arguye: El acto se da en el entendimiento
e P°see la sazón de captar perfectamente el objeto como pre-
o r t a l a c t o u e e
tnte p ' ^ f ° ^ entendimiento que conoce presen-
tí tímente tal acto podrá captar por su conocimiento el objeto,
lo tiene presente p o r tal acto y en tal acto.
s
' o n e m attingendi, sed ad hoc quod haberet actum quo formaliter attin-
rat
J O r t e t n a D e r e
ob¡e ° * c alium actum, et cum hoc propriam praesentiam
S<
b ien , , m a l m e n
t e perspicuos. Así, en el calibe pulido y la plata pulida se
recibe 1 c o , o r
™ en el espejo, y, sin embargo, en estos objetos no
a
C ü n
? l e slo „ ' p., C especie de color, que sólo es apto por naturaleza de ser recibida
e s n I - U 0 - Luego, en el caso, la especie se recibe en el aire vecino a
**,**«,i]l
ub Qn
s
' PW) la visión no termina en ellos. Incluso cuando la especie
strato 7 0 u n
^pejo de cristal, la visión no termina en el, sino en algun
aÜ* «1 t i ? ^ - ' ,
Ufc|
c o m o
PÍonio u otro material semejante. Por consiguiente digo
Vl Ion es
l? oljir+„ * Pecular no es vista la especie, sino solo la razón de ver
teLSdrí S 1 y ,a1 C especie es, pero no por línea recta, sino por linea refleja.
c u
Uto* ¡"to 1 ? - !
^ e el objeto no está ciertamente presente al ojo por linea
<Ue r
con,...-P°
' *ui > i t0J>nea reflei* n . . nconcurre
l e j a que i n c u r r e cecon la línea recta en el punto en el
n e a ref
rrí
,3 r a y v
Cf , " »sual con cl cateto."
s
• »Pra „ , 8 6
H
' ' * Pra n.87,
CJ4. Conocimiento natural dc la Trinidad
reflecti super actum beatificum, ut beatificus est, hoc posset negari; verum
quidem est, quod reflecti potest, sed non nisi virtute illius, virtute cuius
habet actum rectum.
N e c plus probat auctoritas Augustini, quia n o n dicit quod possit
semper ex sola natura, sed si habet actum rectum, potest reflecti super
illum, vel ex virtute naturae, vel ex virtute illius per quod habet actum
illum.
Et non sequitur inconveniens de processu in infinitum, quia idem
supernaturale sufficit ad actum rectum, et ad omnes reflexos.
Ad illud etiam de sensu pater. Quia quod percipio m e videre, esto
quod hoc non sit per potentiam visivam, tamen n o n est per potentiam
aliquam infenorem, sed forte per aliquam superiorem, cuius est cognoscere
actum visus.
8 3
Cf. ibid.
8 6
Cf. ibid.
D U N S S C O T U S 0 r í n a t í 0 1 d 3
!! ~
8 5 ' " n.554-604 (III 330-357).
Cf. supra n.87.
C U E S T I Ó N X V
eCl ver e a c n a u r a e
resp ° ^ ^° ^ ^ ' ' entendimiento
posible es activo o pasivo
Q U A E S T 1O XV
fam respectu illius üerbz c r e a t u r a e , intellectus possibilis
sit actiüus vel passious
1 U a e s t t 0
•fe modo Q et argumenta pro et contra.—Consequenter quaeritur
^ °^quo intellectus exit in actum, sive de causa intellectionis.
e s
t quaestio: Pósito quod beatus in patria habeat verbum de
! ?¡ Qiuxll. q.14 n.l.
u 1Ut ,(
l" t'i, u | ' > une supone es que el bienaventurado tiene verbo de la
ri1 v 1
," >sta o n 7 esencia divina, no que dicho verbo es formado por la cria-
< s L S f I l i l 1
'"'iñudo ¡1 ' J ' divina. En la segunda parte ile la cuestión djrá que
5 4 0 ( ;.,5. Actuación del entendimiento posible
V1>t
° del verbo del segundo. Se supone que se tiene verbo del objeto
tint
°ndario y se pregunta cuál es la función del entendimiento
ible en su formación. Luego, empezando por lo más manifies-
F° inquirirá, primero, sobre la formación del verbo en la inte-
s £
ARTICULO 1
Formación del verbo en la intelección del estado de vía
5. Tres puntos.—En cuanto al supuesto primero, hay que
decir que la intelección perfecta, es decir, la intelección definitiva
del objeto definible, sea o no verbo suyo, no es al menos sin verbo
suyo. Por consiguiente, si hay algún principio activo de la inte-
lección perfecta, el entendimiento posible será en cierto modo
activo en la formación del verbo. Luego, en cuanto a la causa de
nuestra intelección en el estado de vía, hay que esclarecer tres
puntos. Primero, se establecerá que en la parte intelectiva hay un
principio activo d e la intelección. Segundo, se investigará si tal
ur e t
> secundo explicabitur ad intellectionem in patria.
ART1CULUS I
e
formatione verbi secundum modum intelligendi pro slatu isto
non ' obiecto definibili, sive sit verbum illius sive non, saltem
e s t
m t l V a d e
S l n e v e r b
"Ueli C t t i o ipsius; et per consequens si q u i d active se habeat ad
, n e m a m
íorm j ^'
at perfectam, ipsum quodammodo active se habebit in
Sl| e verbi
nt ¡ ^ , > De causa igitur intellectionis in nobis pro statu isto tria
v
at,
'Vui o , quod in parte intellectiva est aliquod principium
n r
1 > r í m
INTELECCIÓN
l p s a
praecedit omnem actum voluntatis; nec est daré secundum, scilicet
iUud principium sit praecise in parte sensitiva; relinquitur igitur
s u
in parte intellectiva
Sc u
'licet^ ^ Q °d non sit in parte sensitiva, probatur primo.—Secundum,
Quod non sit in parte sensitiva, probatur rripliciter:
J í n o S I C :
su „ ' a Effectus aequivocus semper est minus nobilis totali causa
c<
Juivoca, ut habetur Xll Super Genesim. Sed intellectio est simpli-
c
'ter !ectior phantasmate et quacumque rali perfectione quae est in
per
e t e c t U a , s
¿r ^ est, quae ¿nquantum talis nobilior est tota anima sensitiva,
a
^ ' e c t i o r perfectione.
3 s s K s
llV?o SCOTUS, Ordinatio II d.42 q.4 n.3 («I. Vives XIII 4=51); I d.b*
La p r i m e r a a t r i b u i r í a d e m a s i a d a p e r f e c c i ó n a s u intelección;
le a t r i b u i r í a i n c l u s o , p a r e c e , p e r f e c c i ó n i n f i n i t a , p u e s ni la inte-
l e c c i ó n d i v i n a l a e x c e d e r í a e n la m u l t i t u d d e l o s o b j e t o s .
La s e g u n d a hipótesis atribuye, parece, demasiada perfección
a su entendimiento, pues conocería simultáneamente todos los
i n t e l i g i b l e s p o r d i v e r s o s a c t o s t a n d i s t i n t a m e n t e c o m o conoce un
o b j e t o por u n acto.
S i g ú e s e q u e , c o m o e l á n g e l p u e d e e n t e n d e r t o d o objeto inteli-
g i b l e , p u e d e t e n e r a l g u n a i n t e l e c c i ó n n u e v a . L u e g o hay que atri-
buirle, parece, la p e r f e c c i ó n del entendimiento capaz de una
intelección nueva.
P e r o e s p r o p i o d e tal p e r f e c c i ó n e l q u e e l e n t e n d i m i e n t o posea
un conocimiento habitual perfecto por el q u e s ó l o se halla en
1 2
potencia accidental a la i n t e l e c c i ó n , como dice el Filósofo
h a b l a n d o del e n t e n d i m i e n t o p o s i b l e : " U n a v e z q u e la mente de-
v i e n e c a d a o b j e t o , c o m o h a d e v e n i d o e l h o m b r e d e ciencia q<^
e
a c t u a l m e n t e c o n o c e — e s t o s u c e d e i n m e d i a t a m e n t e cuando pue
a c t u a r p o r s u p r o p i o p o d e r — , s u c o n d i c i ó n e s t o d a v í a de poce*
n o n s e
9. Probatur secundo.—Secundo, probatur sic: Ángelus . ^
habet o m n e m intellectionem quam potest habere, quia cum possit
ligere quodeumque intelligibile, vel haberet unicam, quae esset _ ^
C 0 I t e s
o m n i u m intelligibilium, vel haberet tot distinctas quot ??^ e
1 9
Cf. D U N S Sco-ruS, Orilintitio II d.8 n.8 n.8 (ed. Vivís XII 1 8 8
n . l 5 - 1 6 (ihid., 255-257).
i Aft.l intelección del estado de vía
t 5y l5
i, ''
Cr
e v
Textes et étudc.s III fLouvam 1914] p . l « 8 ) .
- ***s SOOTUS. OnHmth II .1.3 q . H n.Mi Cri. Vivé. XII 278-479)
18
4 6 C J 5 Actuación del entendimiento posible
23
capítulo vigésimo p r i m e r o , escribe: "La memoria que nos da
todo lo que sabemos."
18. Según estos textos, la memoria de que carecen los ani-
males, es decir, la memoria propiamente intelectiva, tiene simili.
tud del Padre, porque nuestro verbo nace de ella o de la ciencia
que hay en ella, como el Verbo eterno nace de la ciencia del
Padre. Parece que estas citas expresan suficientemente que, según
Agustín, el principio activo de la intelección se halla en la parte
intelectiva propiamente dicha.
C R Ü
2. QUOD ISTORUM DEBET PONÍ PER SE ACTIVUM RBSP*
INTELLECTIONIS
i• ccrtu" 1
8
1.7] 19. Auctoritates.—De secundo primi articuli principa» ... ¡üS
l
est quod ad actualem intellectionem causandam concurrunt aliq» ° ¿ el v
a d acc¡
< t d e n t a l e m . Hoc autem est aliquid ex parte obiect q u a
f q u o d
'Pecief obiectum est praesens sub ratione actu mtelhgibihs est
ca
usata ab obiecto
2 4 ... n
* J V « M 0 n . l i ) : PL 42,1071.
1
C
Stttr i? 42,1075.
D
, 2 2 í P L
quidem est cum velit"; ac si diceret, quod quia obiecta intelligibilia sunt
praesentia animae, ideo ipsa est in potentia accidentali potens intelug
cum velit. ^
u
25. Sed pro activitate potentiae videtur aliquibus esse , ^ í L . j t 0
visio dicitur, a solo imprimitur corpore, quod videtur". Hoc non ".¿¿tf;
illud, quia aequivoce accipitur hoc nomen 'visio': primo, pro actu ^uf.
secundo, pro ipsa similitudine rei visae, et illa a solo corpoK
Et ista aequivocatio potest colligi ex multis verbis illius capta»*'
•> ARISTOT., Metaph. IX c.8 (1050a21-1050bl).
s í
Cf. D U N S S C O T U S , Ordhtatiu I d.3 n.401-553 (III 245-330).
" AUC;UST., De Trin. IX c.12 n.18: P L 42,970.
Ibid.. XII c.2 Q . 3 : P L 42.98G.
Art.l. Intel caló,, del estado de ida 551
M
del agente . Ejemplo: el calentar o aún el calentarse no es
se perfección del leño cálido, sólo le compete por el calor j (
per accidens. Exemplum: Calefacere vel etiam caleré non est per se
perfectio ligni calidi, quia non competit sibi nisi per calorem qui est
accidens eius; illud autem a quo obiectum aliud ab anima est praesens
intellectui est eius accidens per accidens, quia quandoque contingenter
inest quandoque non; igitur si solum illud est principium activum re-
spectu intellectionis, intellectio non esset propria perfectio intellectus vel
hominis.
30. Ñeque intellectus.—ítem, secundo, probatur quod nec totalis
activitas conveniat intellectui, quia actus videtur propria similitudo obiecti.
Videtur etiam sortiri speciem ab obiecto, licet non sicut a principio
formali intrínseco, tamen sicut a per se principio extrínseco.
Videtur etiam essentialiter dependeré ab obiecto, propter quod refertur
ad ipsum in tertio modo relativorum; hoc autem non videretur verum, si
obiectum esset tantum causa per accidens vel causa sine qua non.
31. Concedo igitur auctoritates prius adductas ad quascumque afir-
mativas, sive de intellectu sive de obiecto. Verum quidem est quod utrum-
que istorum aliquo modo est activum ad intellectionem, sed activum par-
tíale; ambo autem integrant unum activum totale.
as Cf. DUNS SCOTUS, Ordinatio I d.3 n . 4 2 7 - 4 2 9 . 4 6 3 - 4 7 0 (III 260-61 279
82).
3« Cf. D U N S
S C O T U S , Ordinatio I d.3 n . 4 1 3 - 4 1 4 (III 250-252).
« Cf. supra n . 1 9 - 2 5 . 0q333-
»" Cf. D U N S S C O T U S , Ordinatio I d.3 n . 1 8 6 - 4 9 4 . 5 5 9 - 5 6 2 (III 289-293.
334).
ArU. Intelección del estad, de vía 5 5 3
den, como los que tiran de la nave. Pero a veces son de otra razón
y orden y en dos sentidos: En algunos casos, la causa posterior
tiene su virtud de la causa anterior; por ejemplo, el sol y el pa-
dre en la generación del hombre. En otros casos, la causa posterior
no tiene su virtud de la anterior ni depende de ella en la posesión
de su virtud, sino que sólo depende de ella en el obrar según su
propia virtud, es decir, la causa superior actúa más principalmen-
te; podrían acaso servir de ejemplo el padre y la madre en la
generación de la prole; como, al parecer, se dice en De animali-
41
hus , la madre se halla en algún modo activamente; ello parece
razonable; a la forma de la misma especie sigue virtud de la
misma especie, y el macho y la hembra son de la misma especie,
4,2
como dice el Filósofo ; con todo, la madre no recibe su virtud
activa del padre ni depende de él en la posesión de ella; sólo de-
( I
A
»«STOT.De anima III c.7 (431b-10); cf. supra n.tí.24.
T I ABISTOI,, De animal, generat. I c.17-22 (721a32-730b32),
ft
««8To-r., Metaph. X c.9 (1058*29-35).
554 C.15. ActNación del entendimiento posible
flt
da facilidad para actos similares, sino por lo que hace presente
Tobj'eto en cuanto actualmente inteligible —sea que se admita
* especie inteligible o algún otro elemento—. Pues la ciencia,
a
l 0 n e m im
39 ' <> gignitur ex multis praecedentibus.
S l d c a s
tiQtum j ! quod illa auctoritas XII Super Genesim non affirmat
e a
nima, sed etiam negat obiectum agere in animam; similiter
e anima
<5
Ibid Í " '
«« 1, • c.5 (417b23).
T T
1 1
° 1 1 C , S
(417b24-25).
8
Í^^Sjg™ ' ° r d i n a t i 0 1 d 8
n.523-527.512-514.504-506 (III 311-
A Ü G U S T s
- "Per Gen. XII e.24 n.51 : PL 34,474-475; cf. supra n.20.
556 CA5. Actuación del entendimiento posible
h o c v i d
• ratin e t u r sequi q u o d intellectus agens adaequatur possibili
n e a c t i v ¡
est ° r e c et passivi. Est igitur activus ad o m n e illud cuius possibilis
j . Ptivus,
» etet per
per cc oo nn ss ee qq uu ee nn ss ad intellectionem.
us
Pra
<--terea: í d e m sequitur d e intellectu agente, "est sicut habitus
! 60
T í ( o r n e n t a d o r las interpreta en este sentido: Como la luz
f en cierto modo el color en potencia en color en acto, el
cúK^iento agente convierte lo inteligible en potencia en inte-
^ . nrto Luego su acto termina en el objeto inteligible en
il
ÜP en V • 1 •'
r e c e d e a i n t e l e c c l 0 n
ue P -
Confirmación: En De anima, libro tercero, comenta-
«61 l Comentador dice que, si las cosas tuvieran ser como
e
;
' platón, el entendimiento agente no sería necesario. Luego
n0
f ¿¡rniento sólo se pone para obtener el objeto universal
n
etl
nue precede a la intelección actual.
jjl acto, 4 " t
1 a
luotj . üquod transferens proprium, ratio videtur esse quia agens
n
ra e C S S e c o r o r a e n o n
f° ' , P l habet rationem agentis nisi in passum cor-
P t e r 1 0 0
^alitér ° I quod tale agens requirit passum approximatum sibi
P r
a e s e . ? si non esset localiter praesens esset tali agenti quasi non
n s
l g l t u r
%ru]¡' , nunquam aliquod corporale potest esse ratio immediate
l s
'" "n , j | - ' P ' t u a l e , nec per consequens transferendi ab illo ordine
( r
I( UOc ¡r
sensatio videtur nobilior ipso obiecto sensibili extra, esset ' f '
t l s
^ l l í í U
ii o l l L
)
nt
de sensu agente et possibili. Cum igitur Philosophus istam d i s t |
de agente et possibili nusquam ponat ibi nisi in intellectu, sequit ^
ista differentia non est propter illa quae communiter inveniuntur
potentiis, ct ita non propter agere et reciñere actionem.
ArtJ. Intelección dd estado de vía 5 6 l
Ó1 e l
NOSCCM ^ ° entendimiento posible lo es. Luego la inte-
* S nace del entendimiento posible que, por consiguiente, es
1CC
O respecto de la intelección.
M Conclusiones que se siguen de la primera vía.—Si se
m e r a V Í £ l u i n i ó n
pta la p « °P > podría decirse que el entendi-
a e n t e t i e n e O S a c c i o n e s
^eflt° & ^ ordenadas.
La primera consistiría en convertir lo inteligible en potencia
en inteligible en acto, o lo universal en potencia en universal en
icto. La segunda consistiría en convertir lo entendido en potencia
en entendido en acto.
La primera función se entiende de este m o d o : Por virtud del
entendimiento agente, del fantasma que se halla en la fantasía,
es generada en el entendimiento una especie inteligible o una ' ra-
zón' en la que l o inteligible reluce en acto — a esta razón, en
gracia a la brevedad, puede llamarse especie inteligible—. Y se
dice que a dicha generación real de una representación —especie
inteligible o 'razón'— de otra representación —del fantasma—
acompaña cierta generación metafórica de un objeto de otro, es
decir, la generación de lo inteligible de lo imaginable. Ello se dice
razonablemente, pues en la representación el objeto tiene el ser ob-
jetivo que tiene su representación correspondiente. Por eso cuando,
efectuada una transferencia real en la representación de lo corpó-
reo, se genera lo espiritual, es decir, cuando de la representación
60 o b e t o m t e l i ! e e n
* Ua el ) g ^ acto devendría presente al
r r i e n t 0 S Í n C n C U a n t a k a C C Í Ó n s e
' r,d¿ c^' ° ° ^ u n d a ; siendo fun-
i de la memoria el expresar el conocimiento actual, o la inte-
lón, y consistiendo la segunda acción del entendimiento agen-
^ ¿ actuación de la intelección, en cuanto a su segunda opc-
i ó n , estaría incluido en la memoria. El entendimiento posible,
1,1
cambio, se diría memoria en cuanto a su primera recepción de
lo inteligible en acto a él presente; y se diría inteligencia en
fuanto a su segunda recepción, es decir, en cuanto a la intelección
actual.
53. Respuesta posible a los argumentos de la segunda vía.—
04
Según lo que precede , podría responderse a los argumentos que
65
se aducen, al parecer, en contrario .
La acción de abstraer, que es la primera acción del enten-
dimiento agente, es más propia de él que la segunda, que consiste
en la causación de la intelección. Esta puede competer a otras po-
tencias, mientras ninguna otra transfiere su objeto de un orden
a otro, es decir, del orden corporal al orden espiritual. Aunque,
según algunos, la voluntad, al causar su acto, transfiere metafó-
<>S
apetecibles, tal t r a n s f e r e n c i a n o r e q u i e r e u n a v o l u n t a d a g e
n t e
speciem, vel si per speciem tamen possunt eam causare virtute propria.
Intellectus autem possibilis, secundum hoc, poneretur pertinere ad memo-
r
'am, non ramen ut retinens omne repraesentativum obiecti actu intel-
l'gibilis; sed etiam ut exprimens active notitiam actualem.
55. Sulutio obiectorum iuxta hanc secundam viam.—Et tune ad illa
^ae sunt adducta contra hoc posset responderi.
[19]. Ad primum: Quod potentia operativa non est activa sui
obiecti, licet sit activa sui actus circa obiectum, et ideo non pan ratione
P°est intellectus possibilis causare speciem intelligibilem, sicut potest
l
u mpra n . 4 0 - 4 4 .
f i,
11 £ ' 'Pra n.40.
C f
- Wpro . 4 2 .
n
566 ( ' . ' . / 1 AilHftl'iÓH Jll i ntvH(i¡»iieuto posible
7
todas las cosas" ', deben entenderse en el sentido dc que hace
todas las cosas inteligibles en acto.
?
Este sentido lo prueba lo que sigue ": "La luz convierte en
cierto m o d o los colores e n potencia e n colores en aero", porqu c
lectus agens est "quo est omnia faceré", intelligendum est sic: faceré
omnia actu inteiligibilia.
Et hoc habetur ex eo quod sequitur: quod "lumen facit quodammodo
potentia colores actu colores", quia facit eos actu visibiles. Sic intelligendo
quod, licet natura absoluta coloris quae est in genere qualitatis maneat
eadem in tenebris, tamen ut sic non est visibilis, intelligendo de potentia
propinqua; quia quando oportet duas causas concurrere ad agendum,
una earum, scilicet secunda, non est in potentia propinqua, nisi alia, scili-
cet prima, concurrente Ad hoc autem quod color agat in visum, requíri-
mr alia causa concurrens ad agendum, scilicet lumen, ideo tune solum est
color visibilis in potentia propinqua quando est actu ílluminatus. Hoc
modo, phantasma non potest gignere speciem intellígibilem, nisi con-
currente actione intellectus agentis.
lile igitur intellectus facit omnia actu inteiligibilia, et hoc in potentia
propinqua, quia relucenria in speciebus intelügibilibus, quae prius fue-
runt ín potentia remota, quia tantum relucentia in representativo ma-
teriali et repraesentante ea sub ratione singularis; non autem dicit quod
agens est quo est omnia faceré actu intellecta.
Cum, igitur, concluditur adaequatio intellectus agentis in agendo ad
70
hay que sostener, parece, que la distinción de Agustín en me-
moria, inteligencia y voluntad, y la de Aristóteles en entendimien-
to agente y posible, se corresponden mutuamente, de tal modo
que sólo el entendimiento posible es inteligencia, pues sólo él
recibe el acto de la intelección; Aristóteles habla comúnmente del
entendimiento como de la potencia por la que recibimos la inte-
lección. El entendimiento posible pertenece también a la memo-
" cr
s
U "l>ra n . 4 3 .
r. J J •«!»« n .44.
ra n S s c U i c e
" Au,;?" * * de tertio in articulo.
****** De Trin. X 0.11 n.17.18: P L 42,982-84.
568 C.1X Actuación del entendimiento posible 1
ARTICULO II
Formación del verbo en la intelección bienaventurada
64. El entendimiento bienaventurado puede tener verbo de
¡a criatura conocida en género propio.—En cuanto al artículo se-
gundo , afirmo que el entendimiento bienaventurado
80
puede te-
81
ner verbo de la criatura conocida en género p r o p i o . Y que el
entendimiento posible se halla en la patria respecto de la forma-
ARTICULUS II
De formatione verbi in intellectu beato
[ 2 l
i n l 64. Intellectus beatus potest habere verbum de creatura cognita
¡enere proprio.—De secundo articulo, dico quod intellectus beatus
«t habere verbum de creatura cognita in genere proprio; et ad tor-
at0
lu »em illius verbi ponendum est intellectum possibilem1 sic se habere
K s
«ut se habet nunc ad formationem verbi quod habet de obiecto
l ct.
<*• D U N S SCOTUS, Ordinatio II d.16 (ed. Vives XIII 23-47).
m p r a Q 4
i¡
ción del verbo que tiene del objeto, según las palabras di A '
posible
a r a
1
tín : " De tal manera administra Dios las cosas cni ° . * -
8 3
n
Us
ii ' Creo
,Uc
las deja tener sus propios movimientos. Luego en la p ¡ ' atr a
lectu
propria specie ipsius obiecti; nunc autem, ín memoria i n t e l ¡ pít a
non est scientia propria vel species lapidis, ut videtur in verbo, <J
illam non videtur nisi in genere proprio.
" 3
A U O U S T . , De tío. Dei V I I c.30: PL 41,220.
s
* Cf. supra n.60-63.
Art.2. Intelección bienaventurada m
8 5
Contra el primero : Aunque la conclusión se conoce por cl
¡ncipio, puede, sin embargo, ser conocida inmediatamente en el
L c c p t o del objeto. El discurso no termina "precisamente" en el
C
incipi°; de lo contrario, debería continuar ulteriormente, nun-
r
P
c aterminaría. Ahora bien, la conclusión es, de sí, el término del
discurso del silogismo demostrativo. Luego, una vez terminado el
discurso, el entendimiento tiene conocimiento inmediato de la con-
clusión. Por igual razón, aunque la esencia divina mueva primera-
mente a su visión, sin embargo, por ser un motor ilimitado, mueve,
en segundo lugar, a la visión de la criatura. Luego, al término de tal
movimiento, el entendimiento puede ver la criatura como objeto
inmediato.
86
70. Objeción contra el segundo a r g u m e n t o : Para generar
el verbo propio de un objeto, basta la memoria perfecta que ac-
tual o virtualmente contiene el objeto, como basta el conocimiento
habitual del principio para generar el conocimiento actual de la
conclusión; no es necesario que la memoria contenga el objeto
formal y propiamente, sino sólo virtualmente. De este modo, el
entendimiento del bienaventurado, que tiene actualmente presente
68. ítem: Eodem actu videtur essentia divina et res in ipsa; sed
de essentia visa non habet intellectus videns verbum, quia tune non
videret illam immediate; igitur nec habetur verbum de re visa in ipsa
essentia.
122J 6 9 . Obicitur.—Contra ista motiva arguitur.
. Contra primum: Etsi per principium cognoscatur conclusio, tamen
'Psa potest cognosci immediate in ratione obiecti, quia discursus non ter-
™'natur praecise ad illud quod fuit principium discurrendi, quia tune ab
a
"° dhuc esset ulterius discurrendum, nec per consequens esset discur-
j^.terminatus. Nunc autem, conclusio de se est terminus discursus syl-
fismi demonstrativi; igitur illo discursu terminato stat intellectus in
Snittone immediata conclusionis; pari ratione, licet essentia divina
e a t
Prius ad videndum se ipsam, tamen quia est motivum ilhmitatum
S e c u n d o a d
¡melle videndum creaturam; in termino igitur illius motionis
«us potest videre creaturam ut obiectum immediatum.
C o n t r a
obiei! secundum sic: Ad gignendum verbum proprium alicuius
a
¡1, , ' suffick memoria perfecta, sive actualiter sive virtualiter continens
,¡ ob.ectum, sicut per notitiam habitualem principii potest gigni actua^
C l t
I t r^ « o conclusionis; licet illa memoria non sit huius obiecti tormali ;
¡
et c u L r m n n ! " " ' í? i a Ú O n e i ó t m a c f u s v ¡ s ¡
o n i s esset ipsius essenti^
et cuiuscumque creat. v.si , n e a ; et ¡ta, unus actus f i n i m s posset esse
mfinitorum ob.ectorum possibilium videri Tpsa* q u i a q u a ra'tione non
s
' Cf, supra ».6t},
Art.2. Intelección bienaventurada 573
lquiera objetos.
| e M
. Además, no aparece clara la necesidad de la consecuen-
7 3
repugnat unum actum esse duorum vel trium obiectorum, pari ratione
nec quorumeumque obiectorum.
73. ítem, non patet necessitas iilius consequentiae: si eadem est
visio essentiae divinae et lapidis, igitur, si est verbum lapidis, est verbum
«sentiae.
74. Ad haec—KA primum istorum: Diceretur quod illud quod cog-
noscitur per aliud, bene potest immediate cognosci. Sed sic, si cog-
"oscatur praecise in illo, sicut intellectus divinus praecise cognoscit crea-
t u r a m
in essentia sua, et non per illam creaturam ut obiectum immedia-
t U m
. quia tune intellectio eius vilesceret. Consimiliter dicitur de visione
q u a m be
*tus habet in verbo de creatura.
75
- Ad secundum: Diceretur quod essentia divina non est in me-
r
'a creata beati aliquo ordine prius quam in intelligentia, quia non
satur aliqua forma in intellectu beato repraesentans illam essentiam;
P r m u m u o d
cau ' ^
S a causatur in intellectu beato est ipsa visio, illa autem
U r
' 'n ipsa intelligentia.
a l i t e f
I u n t 2 _,Y : Diceretur quod illa visio ¡inmediata causatur a vo-
el
ina s ¡ c u
<onsim r > < dictum est in quaestione próxima praecedente, el
t e r v i s í
non ¿o, o lapidis, et per consequens neutra gignitur a memoria,
l u n i
" ipsius videntis sed nec ab aliqua memoria.
M
Cf
« ' m i „.(¡().
H (;' *"l*a n.70.
' * *"'"•«• Qwnll. XIV ii.GG-37.
574 C.15. Actuación del entendimiento posible
A D ARGUMENTA PRINCIPALIA
se que esta conclusión pudiera etc. Por lo tanto, se concede toda -^ nto dd e
ndim¡entO
fltc agente
se halla activamente, y el entendimiento
t|L
' b l c pasivamente en
la intelección, cl alma no mueve y cs
0
P ida a la intelección por el mismo factor ni tampoco por facto-
n>V
" hstintos en sujeto, pues tales entendimientos no se distin-
1
ta ' (95
en asi
t¿l
pero, si se dice que el entendimiento posible se halla activa-
nte, la misma potencia bajo el mismo aspecto movería y sería
a la intelección
J^idí '
gl, Si se objeta que ello es imposible porque en tal caso la
misma entidad bajo el mismo aspecto estaría en potencia y acto,
pondo: Toda acción a una forma no activa deriva de un agente
res
c
° n t r a hoc: Habens formam nobiliorem non est natum reci-
S c O T U S
Í*»Í.S?" > Ordinatio II d.25 n.20 (ed. Vives XIII 212-214); 1
Í , I D ( Í I 1
. ¿207 3 0 3 - 3 0 5 ) ; II d.3 q.8 n.16 (ed. Vives XII 2 0 0 ) ; q . l l n.5
d.2 q.IO n.12 (ed. Vives XI 540).
576" C.1S, ActwiMfi del c>,ie»J¡»<h»«> P°'M*
pere formam minus nobilem; igitur habens illam nobiliori modo, scilicet
virtualiter, non est natum recipere illam formam formaliter.
83. Et confirmatur: Quia pari ratione diceretur quod quodlibet
quod sit tale formaliter esset tale virtualiter, et ita quodlibet transmuta-
retur a seipso.
84. Ad primum: Dico quod forma eiusdem speciei non potest si-
mul haberi intensius et remissius, nec duae formae, ut contraria et media,
possunt simul esse in eodem; sed tamen duae formae disparatae bene
possunt simul esse et etiam eiusdem generis remoti, sicut calor et color,
quarum tamen una est nobilior altera.
Non est igitur impossibilitas formarum in eodem quia una est emi-
nentior altera vel eminenter sive virtualiter ipsius contentiva, sed ex
ahqua ratione speciali, puta propter contrarietatem, vel unitatem specifi-
cam, vel aliquam aliam talem.
Antecedens igitur universaliter sumptum falsum est; et licet in multis
singularibus videatur esse verum, tamen hoc non est ratione nobiüoris
formae vel nobiüoris modi habendi formam et minus nobilis, sed ex
ahqua ratione speciali, quae non reperitur hic in principio motivo et in
ista forma recepta. *
Si tamen aliquid haberet istam formam eminenter sic quod infinite
" Cf. mpra n.82.
r
Respuesta * / o , , „,
rfW WíW p r í m i p a h j 5 7 y
virtualiter, non esset capax eius formaliter, quia infinitas excludit omnem
potentialitatem; sed quando forma illa virtualiter sed finite habetur, bene
potest aliqua perfectio, licet secundum quid et accidentalis, addi subiecto
per hoc quod illa recipit formaliter; sicut licet substantia sit simpliciter
perfectior accidente, tamen aliquo modo perficitur recipiendo accidens, et
totum illud, scilicet substantia qualis, perfectior est quam substantia sola;
SIC
potentia operans est perfectior seipsa quam potentia sola, et operatio
«t aliqualis perfectio ipsius potentiae, licet potentia sit simpliciter per-
fectior operatione.
85. Ad confirmationem illam: Potest dici quod ibi est cautela trans-
fere
ndi se a parte opponentis ad partem respondentis propter defectum
ar
suraenti; nec videtur aliud nisi obligare respondentem ad probandum
U n u m
necessarium manifestum, puta quod non quodlibet movet se.
E r
ad illam probationem, "pari ratione", etc. potest dici quod, licet
q u 0 d e s t e s s e i n
aH u potentia tale formaliter non sit aliqua repugnantia
0 h
<* quod est esse tale virtualiter, nec e converso, quantum est ex
P a e
» rationis terminorum, quia tune ubique esset eadem repugnante
n
> alicubi concomitatur unum istorum aliquid quod repugnat alten.
UtlC r a t i a
Por * materiae verum est quod illud quod est tale v.rtuahter non
fi? «cipere tale formaliter, sed non per se propter hoc quod est
e
virtualiter, sed propter illud concomitans.
" Cf
M ff
- «Pr« n.83.
C 1 9
- Bttodlth^r..
5 7 8 c:.n. Ad unción del entendí miento posible 1
La c a u s a d e esta r e p u g n a n c i a e s c o m ú n al s o l y a Saturno- °
q u e e l c u e r p o c e l e s t e n o es r e c e p t i v o d e u n a c u a l i d a d elemental^
de u n cuerpo elemental, ni viceversa. A s í e n e l caso, un móvji
hacia una forma tiene concomitantemente algo por lo q U e j|
r e p u g n a e l c o n t e n e r v i r t u a l m e n t e tal f o r m a , c o m o el leño p o S e e
a l g o p o r l o q u e le r e p u g n a c o n t e n e r v i r t u a l m e n t e e l calor. Ell 0
in
Cuando se arguye que la memoria no entiende " tal
8/ 1 o r d o s m z o n e s
" rali'* P
t 0 -
arnera- La remoción de alguna operación de la memoria
o r S Í q U C t a l o p e r a c i o n
Juye P compete al entendimiento
C
00 °
K o más bien lo contrario. Pues, según lo dicho en el
s i n
Wl
r unto principal del artículo primero , sólo el entendimien-
t o \Am es memoria, o al menos es incluido necesariamente en
slb
to P°
memoria-
unda razón: El que la memoria no entienda no concluye
^ sea activa respecto de la intelección, como de término pro-
Ue
^ ?°ñor su acción. El verbo no es un término producido por la
^ 1 cción sino por una acción productiva del género de acción.
Cum arguitur de memoria, quod illa non intelligit, illa ratio
pal de la dilección.
La voluntad es libre aunque elicite necesariamente su acto. Ello
se prueba: por las autoridades de San Agustín y San Anselmo. Ade-
más, Dios ama libremente los medios para llegar a El. Luego se
ama libremente a sí mismo. Además, la libertad es condición in-
trínseca de la voluntad y, por lo tanto, se reconcilia con la con-
dición perfectísima de la acción, que es la necesidad, donde ello es
posible.
Las primeras diferencias del principio activo o del agente son ia
libertad y la naturaleza, como lo dicen Aristóteles y San Agustín,
Estas diferencias se expresan con diferentes nombres por Aristóte-
les. Por los términos "no según propósito", "por naturaleza",
"potencia irracional", se entiende el principio que se dice natura-
leza. Por los términos opuestos a ellos se entiende el principio
libre. El entendimiento actúa por modo de naturaleza en la pro-
ducción del Hijo, la volunrad, de modo opuesto. Pero, cuando la
voluntad impera al entendimiento, toda la acción es libre, como
cuando impera a las potencias inferiores; pues en tal caso todo tie-
ne lugar según propósito. Se prueba también por el Filósofo.
Repugna que la voluntad sea un principio por modo de naturale-
za, como que la naturaleza sea un principio libre, pues son primer*
diferencias del principio activo. Todo agente natural, o es abso
n n
tamenre primero, o determinado naturalmente a priori. Y í , ^ n .
de estas condiciones compete a la volunrad. La causación del
rendimiento es natural, y la de la voluntad, aunque necesaria^
libre. Razón: la volunrad es la voluntad, y el entendimiento e ^
entendimiento. Además, supuesta tal división y sobre la bas
d e c i r
modo de hablar del Filósofo y de San Agustín, puede f f f l e n t e
QUAESTIO XVI
Utrtim libertas voluntatis et necessitas naturalis possint se
compati in eodem respectu eiusdem actus et obiecti
[1] 1. Quaestio et argumenta pro et contra.—Consequenter quaeritur
de volúntate. Et primo, de actione eius in communi; secundo, in speciali
de distinctione unius actus eius intrinseci ab alio actu; et tertio, de
distinctione actus intrinseci ab extrínseco.
2. Prima quaestio est haec: Utrum liberras voluntatis et necessitas
naturalis possint se compati in eodem respectu eiusdem actus et obiecti.
Et arguitur quod non:
Quia necessitas et libertas videntur repugnare, iuxta illud Augustini
°* libero arbitrio: "Satis, inquit, compertum est nulla ratione fieri
me
ntcm servam libidinis, nisi propria volúntate". Et statim post: "Qui
m
°tus, si culpae deputetut, non est naturalis sed voluntarius; in eo quidem
similis motui illi o deorsum lapis fertur, quod sicut iste est proprius
q U
a
Pidis sic ille animi, sed in eo dissimilis quod in potestate non habet
Ü 1S
P cohibere motum quo movetur deorsum; animus vero non s i c . Et
' O*, infra, Quodl. . l 7 . q
y ÜNS S c o r u s
10 Et £ > Ordtoatlo I d . l n.77-158 (II 59-108); IV d.49 q.9
W». Vives XXI 318-383).
« 0 Ü 8 T . , Dc Ub. arbitrio III c.l n.2-3: PL 32,1271-1272.
A
C.16. Libertad y necesidad
5
bras del discípulo aprobadas por él, siguen estas o t r a s ; -g.
movimiento por el que la voluntad se convierte a esto o a ! cl a q
U 0
no fuera voluntario y no estuviera p l e n a m e n t e en nuestro ¿ ! ¡
el hombre no debería ser alabado..., ni c u l p a d o . . . , ni amonesta^'
Quienquiera que piense que el h o m b r e no debe ser amonestad,
o,
debe ser exterminado del n ú m e r o de los hombres." De
esto s
sequitur: "Ideo naturalis lapidis est ille motus, animi vero iste volunta-
rius". Haec verba Augustini, et paulo post verba discipuli ab Augustino
quidem approbata, sequuntur ista: "Motus, quo voluntas convertitur, nisi
esset voluntarius et in nostra penitus potestate, ñeque laudandus ñeque
fl
culpandus homo esset ñeque monendus; monendum autem hominem no
esse quisquís existimar, de hominum numero exterminandus est". Ex ist»
satis patet quod repugnat naturalis motio et libera respectu eiusdem.
3. Contra:
V De civitate Dei 1 0 : "Si necessitas, inquit, dicenda est quae non est
in nostra potestate, sed etiam si nolumus efficit quod potest, ut est nec«
er er
sitas mortis, manifestum est voluntates notras, quibus recte vel P .P
vivitur, sub tali necessitate non esse". Et sequitur: "Si autem definí»
a w
illa necessitas esse secundum quam dicimus necesse est ut ita sit * *
aut ut ita fiat, nescio cur eam timeamus ne nobis libertatem auferat
luntatis; ñeque enim et vitam Dei et praescientiam Dei sub necessit
ponimus, si dicamus necesse est D e u m semper vivere et omnia P^fLoj
v e
Et post: "Cum dicimus: necesse est ut cum volumus libero . ¡ tat
ARTICULO 1
Si hay necesidad en algún acto de la voluntad
5. Hay necesidad simple, tanto en el acto por el que la vo-
luntad divina se ama a sí misma como en el acto por el que espi-
¡ el amor. Pruebas.—Respecto del primer problema, respondo
fl
ART1CULUS I
11
est simpliciter necessarius.
• Utraque autem conclusio probatur 'propter quid' sic:
l u n t a s
i¡nJ; ° , ^finita ad obiectum perfectissimum se habet modo perfectis-
h a b e
dJ&lS n d ¡ ; voluntas divina est huiusmodi; igitur ad summum
g , b , l e
se habet modo perfectissimo quo possibile est aliquam voluntatem
584 C.l6. Libertad y necesidad
ipsa apprehensio vel visio illius obiecti in intellectu creato et etiam ipsa
voluntas creata, quodeumque est absolutum et prius naturaliter actu diligendi
illud obiectum, et hoc loquendo de düectione in volúntate creata; igitur,
quodeumque ülorum possit esse, imo quod omnia illa possint esse sine
actu illo dilectionis, non includit contradictionem, nec per consequens
oppositum est simpliciter necessarium, quomodo illud dicitur necessarium
cuius oppositum includit contradictionem.
[ 4 ] 13. H i c dicitur quod maior est vera de illis absolutis, quorum
unum n o n dependet ab alio, nec ambo a tertio; in proposito autem
visio et fruitio dependent ab eodem tertio, scilicet obiecto.
Contra h o c : Quodeumque absolutum Deus potest immediate causare,
et tamen n o n necessario, si causat illud per causam mediam; potest n
necessario causare, quía illa causa media non necessitat ipsum ad caus ^
c a u e n t u
dum effectum illius causae mediae; igitur licet ambo ista ^ i s e c
nec
14. Praeterea, potentia quae necessario agit circa obiectum, f ator¡Si
u
arito d e p e n d e d e la potencia.
* ^ Prueba d e la m e n o r : A u n q u e la voluntad del viador tie-
l poder de c o n t i n u a r el acto del e n t e n d i m i e n t o que considera
e
(
actum circa illud obiectum determinatum.
n o n
O intelligo sic quod ipsa possit voluntarie a p e n d e j e omnem
ed voluntarie potest non velle illud obiectum, sed habet tune
S
aliud velle, scilicet reflexum super suum actum; istud scilicet, "voló
modo non elicere actum circa illud obiectum'. Et hoc bene potest ex se,
alioquin non posset omnem actum suspendere post deliberationem; et est
simile de actu intellectus et voluntatis, quoad hoc quod non potest suspen
dere illam intellectionem, quae necessaria est ad volitionem illam per
quam suspendit illam intellectionem, sed potest quamcumque aliam sus
pendere. Sic non potest pro nunc suspendere omnem volitionem, quia non
illam qua voluntarie suspendit, sed potest suspendere quamcumque aliam
ad hoc non necessario requisitam.
18. Praeterea, necessitas agendi est ab illo quod est principium per
se agendi, quia si illud non necessario se habet ad agere, nec aliquid per
illud necessario agit; passum autem secundum se est in potentia contra-
dictionis; si igitur, per te, obiectum sit ratio necessitatis in volendo, quia
ponis quod quaecumque voluntas comparata ad ipsum obiectum necessario
vult ipsum, nulla autem voluntas vult necessario quodeumque obiectum,
tune videtur sequi quod obiectum sit principale activum respectu voütiows.
quod tamen sic arguens non concedit.
[ 5 ] 19- Istae probationes non videntur in se necessariae.—Secundum,
scilicet quod illae probationes non sunt necessariae, patet discurren
per eas.
Cf. supra n.9-11.
Cf. D U N S SCOTUS, Ordinatio I d.l n . 9 3 - 9 6 . 1 3 4 - 1 3 7 (II 6 7 - 7 4 . 9 0 - 9 3 ) .
Cf. supra n . 1 2 .
Art.l. Voluntad y necesidad 589
51
cuanto a I primera , se niega su mayor: Aunque en al*
"yeto se da toda la perfección, sin embargo, para la ne-
c ' . ^ ¿ [ acto se requiere que la potencia tienda necesariamen-
1 11
e
c a q U e U e f e e a v o m n t a
¿1 $ ^° - ^ ^ * d creada bienaventurada y
íC
* perfección sobrenatural, por la que tiende a tal objeto,
c
¿ \ ¿ se diría que la voluntad del viador tiende sólo contin-
0 O í
¿ a
° mente a él, incluso cuando lo aprehende en su universali-
P pues esta aprehensión no determina a la voluntad a quererlo
ariamente ni, puesta la aprehensión, se determina necesa-
n
«nfP la voluntad ni continúa necesariamente queriéndolo,
como se ha dicho en la segunda razón
20. Sin embargo, puede concederse que la voluntad no puede
artar.se o no querer el objeto en el que no aparece ninguna mali-
cia ni carencia de bien. Pues, como es el bien el objeto de su vo-
lición, el mal o la carencia de bien (que se reputa por mal) es el
objeto de su nolición. N o se sigue ulteriormente: ' N o puede
no querer esto, luego lo quiere necesariamente'. Como se dijo
19
arriba al exponer el texto de las Retractaciones , puede suceder
20
que ni quiera ni no quiera tal objeto .
21. Puede argüirse en contra: Si no puede no querer un
objeto determinado, ello se debe a que contiene en sí algo a que
repugna el no querer. Ahora bien, la repugnancia sólo puede con-
sistir en que quiera en acto el objeto. Luego tal querer existe ne-
„ J* *ü/Jra . 9 . n
„ J* *»Pra n.14.16-17.
JJ ""Vra . 1 7 nota 13. n
a
querer repugna al no-querer actual; con un acto podría coev
,stl
la posibilidad o la aptitud al acto opuesto. r
Aquí cabe decir que lo que repugna al acto de no q U e r e r
Intelligo sic primum: Quod sicut est ordo in veritate inter principium
« conclusionem, quae habet veritatem participatam a principio, sic est
ordo Ínter finem et ens ad finem in bonitate sive appetibilitate, quia ens
ad finem habet bonitatem participatam respectu finís. Et ex hoc sequitur
secundum, scilicet quod sicut intellectus ordinate tendens in illa vera
propter principium assentit conclusioni, sic voluntas ordinate tendens in
'"ud quod est ad finem tendit in ipsum propter finem.
Sed non est simile hinc inde comparando illa ad potentias istas, ut
solute operantes, quia tunc non posset aliqua voluntas velle illud quod
a
* d finem, nisi utendo, scilicet volendo ipsum propter finem; cum
me (ii ¡ Augustinus 83 Quaestionum quaest. 30, quod: "Perversitas
n c t
ntatls
qu", « t in utendo fruendis, et fruendo utendis". Ex quo habetur
V l u n t a s
veru ° potest obiecto utendo frui; non sic autem potest intellectus
cll
^V ibile intelligere tanquam principium, scilicet tanquam evidens ex
tCrm
ne r a t l d e r e n t ¡
cess' ° i f f a e est quia intellectus movetur ab obiecto naturali
a e ; v
est ¡ ! ! ! °luntas autem libere
s se movet. Patet etiam in alus quod non
c
°ncl necessitas hinc inde,
u quia per principium necessario scitur
n
ad f¡ *¡¡¡' ° n sic per bonitatem
ft finis necessario appetitur illud quod est
0 1 -
Q ^' ' ° e dioersis quaest. 83 q.30: PL 40,19.
Ü
• " N S SCOTUS, Ordinatio 1 d.l n.147 (II 97-98).
C.l6. Libertad y necesidad
1
592
110
f no sólo absolutamente —lo que es manifiesto—, pero
fin
d ' puesta la aprehensión oscura del objeto, como la que
^poseemos.
1 n c u a n t 0 a a v o u n t a
?6 E * ^ ^ divina, es cierto al menos que
necesitada simplemente a querer la bondad propia.
t
27 A la pregunta de si quiere necesariamente otro objeto
• de su bondad, puede responderse que, excluida la nece-
t 0
ne-
cesariamente todo lo creado con volición eficaz o con voli ¡' c
^lición
que lo determina a la existencia, sino que quiere contingent
níente que la criatura sea y la causa contingentemente. Si quisier
necesariamente, con esta segunda necesidad, que la criatura fuera
la causaría también necesariamente, con necesidad de inevitabi
lidad, al menos cuando quiere que ella sea.
ARTICULO II
Si hay libertad con necesidad en la voluntad
30. En la voluntad se da libertad con necesidad.—En cuanto
30
al segundo artículo principal , afirmo que en la voluntad se da
la libertad con la necesidad de querer.
Se prueba, primero, por las autoridades.
31
Agustín d i c e : " Convenía que primeramente el hombre
fuera hecho de tal manera, que pudiera querer el bien y el mal;
y no gratuitamente si quería bien, ni impunemente si quería
m a l " ; es decir, en aquel estado primero se merece y desmerece.
Sigue: " Pero después será de tal manera que no podrá querer
mal ni por ello carecerá de libre albedrío. Pues el albedrío, que
29. Sed de secunda necessitate potest dici quod, licet necessario vo-
luntas divina habeat actum complacentiae respectu cuiuscumque intelligibi-
lis, inquantum in illo ostenditur quaedam participado bonitatis propriae,
tamen non necessario vult quodeumque creatum volitione efficaci sive
determinativa illius ad exsistendum; imo sic vult contingenter creaturam
fore, sicut contingenter eam causat, quia si necessario hac secunda neces-
sitate vellet eam fore, necessario etiam necessitate inevitabilitatis eaai
causaret, saltem pro tune pro quando vult eam fore.
ARTICULUS II
*° Cf. supra n . 4 .
3 1
A U G U S T . , Enehirhl. c.105 n.28 : P L 40.281.
Art.2. Voluntad y l.hertad ^
ca querrá la iniquidad.
ü
' Anselmo dice por su parte : "El que de tal manera posee lo
que es decente y conveniente que no pueda perderlo es más libre
que el que lo posee de modo que pueda perderlo". De ello con-
cluye: "Pues es más libre la voluntad que no puede declinar
de la rectitud."
31. Se prueba, segundo, por razón.
En primer lugar, por una razón quia: Del artículo precedente
sabemos que la voluntad divina quiere necesariamente su bondad
y es, sin embargo, libre al quererla. Luego se da necesidad con li-
bertad en ella. Prueba de la m e n o r : La potencia que opera acerca
de un objeto, no absolutamente, sino en orden a otro objeto, es
33
operativa respecto de ambos sujetos, como arguye el Filósofo :
"La potencia por la que conocemos la diferencia de un objeto de
otro es apta por naturaleza para conocer ambos objetos en sí."
Y lo ilustra con el sentido común o central. Ahora bien, la vo-
luntad divina refiere al fin otros objetos que son diligibles por él.
Por lo tanto, la voluntad divina, bajo la misma razón de potencia,
non possit, nec ideo libero carebit arbitrio, multo quippe liberius erit
arbitrium quod o m n i n o non poterit serviré peccato". Et subdit quasi pro
probatione: "Ñeque culpanda est voluntas: aut voluntas non est, aut
libera dicenda non est; quia beati sic esse volumus ut esse miseri non
solum nolimus, sed nequáquam prorsus velle possimus; sicut enim anima
nostra nunc habet nolle infelicitatem, ita tune nolle iniquitatem semper
habitura est".
Ítem, Anselmus, De libero arbitrio c a p . l : "Qui sic habet quod decet
¡j* «pedit, ut hoc amittere nequeat, liberior est quam ille qui sic habet
h o c
ipsum ut possit perderé". Et ex hoc concludit: "Liberior igitur est
v
°luntas quae a rectitudine declinare nequit".
31- Ídem probatur per rationem.
, .Et primo, 'quia': N a m ex praecedente articulo habetur quod voluntas
v , n a
I! necessario vult bonitatem suam, et tamen in volendo eam est
T » ; igitur etc. Probatio minoris: Quia potentia operans circa unum
*«»m, non absolute sed in ordine ad aliud, eadem est operativa arca
í ^ u e obiectum, sicut arguit Philosophus in II D » ¿f™*"* ¿¡
2 m
. ^ a cognoscimus differentiam unius obiecti ab alio ob ecto,^ ,psa
i a
N
, * ' -LMUS, S F
De libero arbitr. c . l : PL 158,491.
A a i S T o r . , De anima II c.4 ( 4 1 5 b l 5 - 2 1 ) .
596' C.l6. Libertad y necesidad j
es operativa respecto de ambos objetos. Pero reso
, 0 s
jetos que tienden al fin obra libremente. Ello es obv'° ok
J S
contingentemente, y la contingencia en la acción & °' WeT
6
principio que no es activo naturalmente, sino librern. í
la voluntad divina quiere su bondad propia como p o t ^
32. En segundo lugar, se prueba la misma c o n c l u í
n
ter por dos razones: pro*
La acción acerca del fin último es perfectísima P i e r o
est operativa circa utrumque. Sed circa illud quod est ad finera libere
operatur; patet, quia contingenter vult illa, et contingentia in agendo
reducitur ad principium non naturaliter activum sed libere; igitur ipsa sub
ratione potentiae liberae vult bonitatem suam.
32. Praeterea, secundo, probatur idem 'propter quid'.
Et p r i m o sic: Actio circa finem ultimum est actio perfectissima, et
in tali actione libertas in agendo est perfectionis; igitur necessitas in ea
non tollit sed magis ponit illud quod est perfectionis, cuiusmodi es
libertas.
Praeterea, conditio intrínseca ipsius potentiae vel absolute vel in or
ad actum perfectum, non repugnat perfectioni ín operando; nunc au ^
libertas, vel est conditio intrínseca voluntatis absolute, vel in ^J O R
Í E C T A
s de imperfección. Es de imperf«Són d s e r T J
e l l 0 e P T
a n a m e n t e a lo posterior, y £
neCeS e ^ a t l
determinado necesariamente a lo anterior y es de per écción
s e r
, " Cf. DUNS SCOTUS, Ordinatio I d.10 (IV 339-366); IV d . 4 9 q.10 n.2-3
(ed. Vives XXI 3 1 8 - 3 1 9 ) . , , ^ . ,„
" Sigue una adición: "Pero siempre P ^ ^ J t / ^ ^ S ^ £ t ¿
ra o esencia de la libertad. Ora se diga que la libertad cons.
? o n
e l
acto. En la espiración se da concomita
598 CJ6. Libertad y necesidad
A R T I C U L O III
libertad
35. En la espiración del Espíritu Santo hay cierta necesidad
natural juntamente con la libertad.—En cuanto al tercer problema
w 38
principal , se d i c e que en un acto de la voluntad divina, es
decir, en el acto de la espiración del Espíritu Santo, hay en cierto
modo necesidad natural. Ello no debe entenderse en el sentido
de que la voluntad, en cuanto es simplemente voluntad, es el prin-
cipio elicitivo del acto nocional por el que se produce algo similar
en forma al producente —de lo contrario, en cualquier ser en que
se diera sería principio elicitivo de un acto por el que se produ-
ciría algo similar en forma, lo que es falso—, sino en el sentido
de que la voluntad, por la naturaleza divina en la que se da, tiene
ARTICULUS III
za, que es cierta fuerza de la naturaleza dicha del primer modo, es decir, de
la esencia, o de la naturaleza dicha del segundo modo, es decir, del principio
natural por el que se produce algo semejante, pues tal necesidad asiste a la
voluntad al comunicar la naturaleza al Espíritu Santo
Luego hay cuádruple orden de necesidad: Primero, aquel por el que Dios
necesariamente vive. Segundo, aquel por el que necesariamente entiende; Ter-
cero, aquel por el que necesariamente espira. Cuarto, aquel por el que nece-
sariamente se ama a sí.
¿En qué consiste entonces la libertad de querer?
Respondo: En que elicita el acto deleitable y electivamente y permanece en
el acto.
Se objeta en contra: Según Ricardo [R. H E M E D I AVILLA, Sen*. II d.38 a.2
q.I in corp. (Brixiae 1591) II p . 4 6 5 ] , es más glorioso lo que se tiene según
naturaleza que lo que se tiene de otro modo.
Respuesta: Por necesidad de naturaleza se tiene el querer, pero no el ob-
jeto, pues ello sería contradictorio. Luego en esta proposición, que es de dicto:
'es necesario que Dios se quiera a sí mismo', la distinción es evidente: La
necesidad puede determinar el acto de querer de esta o de aquella manera,
es decir, absolutamente o en relación al objeto. Pero la distinción no aparece
n e , e S
con igual evidencia en esta otra proposición, que es de re: 'Dios quiere ; ^
riamente'. Sin embargo, la misma verdad es común a ambas proposiciones:
acto se tiene por necesidad de naturaleza, pero la voluntad no quiere el
jeto con necesidad de naturaleza."
3 7
Cf. supra n.4. •
3 8
H E N R I C U S G A N D . , Summa a.60 q.I in corp. (III 1 0 6 8 n.27ss; 1071-7
n.40ss).
Art.3. Necesidad y libertad 599
pio ¿¡¿«vo.
por el hecho de fundarse en la naturaleza divina o en la esen-
cia, la voluntad lleva aneja cierta virtud natural, de la que adquiere
cierta necesidad natural y es principio elicitivo del acto nocional,
pues, aunque en el acto de la voluntad esencial, en cuanto se
ordena al sumo bien amado, hay necesidad de inmutabilidad que
sólo deriva de la voluntad, de la razón de su libertad, con todo, en
cuanto se ordena al amor producido, que tiende al amado termi-
nalmente, hay necesidad de inmutabilidad en el acto nocional que
la voluntad elicita por razón de la naturalidad aneja a ella o, más
bien, por su libertad en cuanto lleva aneja tal naturalidad.
Añádase que esta naturalidad en la voluntad no impide de
ningún modo su libertad ni es la razón elicitiva del acto nocional
—ello sería totalmente contra su libertad—, sino que es más bien
consecutiva y aneja a la libertad, como algo con cuya asistencia
la voluntad, por el poder que posee por ser voluntad y libre,
puede elicitar su acto nocional, que, sin la asistencia de tal prin-
cipio, no lo podría absolutamente.
Por lo tanto, son necesarias de modo diverso las siguientes
proposiciones: ' Dios vive necesariamente', porque vive por ne-
cesidad de naturaleza; ' Dios entiende necesariamente', porque en-
tiende por la necesidad de lo inteligible, que determina al enten-
dimiento a su intelección, y con ello hay alguna distinción de
est principium gignendi Filium, sic voluntas in Patre et Filio est princi-
pium spirandi Spiritum sanctum. N e c videtur, ultra rationem perfectae
memoriae vel perfectae voluntatis, coassistentia alicuius esse necessaria, sic
quod illo non assistente non posset voluntas in actum spirandi, et memoria
in actum dicendi.
38. Si autem, infelligeret assistentiam esse ut obiecti ad potentiam, for-
te illa requiritur tam in memoria quam in volúntate; et m a g i s f o « e ad
hoc ut per actum communicerur natura quam ad hoc ut actus ^
'ius, quía principiorum illorum, scilicet obiecu et potentiaeutrumque per
* est ratio propriae necessitatis in diciendo actum suum ut^suus es sed
<one non utraque per se est ratio perfecta ^ - ^ ^n S j
'Psum producens. Et tune verum esset quod non ™
* actum essentialem, quia licet ibi requiratur obiectum, non tamen
r
P ¡nc¡pium communicandi suam propriam perfectionem^
, Ü 3 1 3 9 . SoUuio^De isto articulo o<nn?ens'
accipiendo 'naturam' extens.ve prou exten ^ ^ ^ . ^
s , c e x t e
en,m dicimus naturam voluntaos, imo "^" ¡ t a s ¡ n C ntc quo-
^ r a m negationis. Sic enim, extens.ve l ^ e n d o . n ^
CUDl
q u e posset dici necessitas naturalis. et tune.
Cid. tjhi tiltil ) mn)iiia.l
tot
* " m subiacet voluntati, ideo libere utimur et d.cimur l.bere agere a
nis
«, ^ '«>-.., PUyatc. II e.5 .1061.17-22).
, s ,
«« '! ; ' °'-> Metaph. IX c.S (1048a5-7),
<1048al0-15).
604 C.l6. Libertad y necesidad
non tamen naturaliter agit, cum non possit natura magis esse determinata
ad agendum, quam quod sit necessitata ad agere?
Respondeo: Omne agens naturale, vel est omnino primum vel, si est
posterius, erit ab aliquo priori naturaliter determinatum ad agendum;
voluntas autem nunquam potest esse agens omnino primum, sed nec
potest esse determinata naturaliter ab aliquo agente superiori; quia ipsamet
« t tale activum quod seipsam determinat in agendo, sic intelligendo quod
« voluntas aliquid necessario velit, puta A, non tamen illud velle causatur
naturaliter a causante voluntatem, etiamsi naturaliter causaret voluntatem;
sed pósito actu primo quo voluntas est voluntas, si ipsa sibi rehnqueretur,
«si posset contingenter habere vel non habere hoc velle, tamen seipsam
determinaret ad hoc velle.
4 4 Ouando iei'ur dicitur quod naturale principium non potest magis
^ ^ ^ ^ a ^ e ^ t [ 1 6 ] respondeo: L.cet necessanum
I" summe dc'termin'tum, quoad exclusionem g f £ ¿ j ! ^ m
1 , b
« . tamen aliquod necessarium al.quo modo est m a g . . d e a rmin
aliud, sicut ignem esse caltdum vel c a e l u m j e s « J ^ ,
7«atum a causante dante simul esse cael. et ^ « a t e m ^ J f »
Jt
; *rmina.um «d descensum, non hab.to necessario actu esunden
P S 0
«enerante, sed tantum habito ab ipso I ^ ^ S S t o ^ S U u *
, , V 0
^1 dcscendendum. Voluntas autem causata, si ncccswno
606 CA6. Libertad y necesidad
RESPUESTA AL A R G U M E N T O PRINCIPAL
49
47. Al argumento en contrario puede responderse:
La intención de Agustín en tal texto es argüir contra Cicerón,
5 0
quien negó la presciencia de D i o s ; no era necesario que, admi-
non sic est determinata a causante ad illud velle sicut grave ad descensum,
sed tantum a causante habet principium determinativum sui ad hoc velle.
4 5 . Si autem dicas, si descensus causatur a gravitate intrínseca, tunc
grave movet se; quare igitur non libere aeque sicut voluntas movet se ad
illud velle, respectu cuius ipsa voluntas est ratio necessaria causandi?
Respondeo: Illa causatio gravitatis est naturalis, ista libera, quia hoc
est hoc et illud est illud.
4 6 . Breviter, igitur, posset dici quod esse formae et modus essendi,
agere et modus agendi sunt immediata; ideo, sicut non est alia ratio
quare hoc haber talem modum essendi, nisi quia est tale ens, sic non est
aliqua ratio quare hoc habet talem modum agendi, puta libere vel natura-
liter, nisi quia est tale principium activum, scilicet liberum vel natural -
A D A R G U M E N T U M PRINCIPALE
laucamente, por este argumento. "Así para Dios es < ierto cl orden
M
Je las causas, lo tjuc concedió cl mismo Cicerón." C o n t i n ú a ;
"Y nuestras mismas voluntades están en el orden de las causas,
pues las voluntades humanas son causas de las obras humanas.
Y así, el que preconoció todas las causas de las cosas, no ignoró
1
cfl aquellas causas nuestras voluntades. Después añade : " Luego
¿cómo el orden tic causas, cierto a Dios prccognosccntc, hace que-
nada sea en nuestra voluntad cuando en el orden de las mismas
causas nuestras voluntades ocupan un gran lugar/ " Dice también
en el capítulo siguiente : "La razón de que nada es en nuestra
voluntad no es que Dios preconoció que habría de ser en nuestra
voluntad. Pues no conoció la nada, sino algo, y, habiéndolo él
preconocido, hay algo en nuestra voluntad."
Respondiendo, quiere mostrar cómo se hallan simultáneamente
la necesidad que la presciencia requiere en lo presabido y el he-
cho dc que, no obstante, lo presabido se halle en nuestra voluntad.
Ello no sería ciertamente verdad si se diese necesidad de violencia,
de la que escribe: "Incluso si no queremos, hace lo que puede",
tal es, por ejemplo, la necesidad de la muerte. Pero, si es una
necesidad cualquiera de la que solemos decir: ' Es necesario que
algo sea así o que algo se haga así', no hay que temer que, si
se admite tal necesidad en nuestro acto preconocido, nos prive de
simul stant, sic arguendo: "Sic, inquit, D e o certus est ordo causarum,
quod concessit ipse Cicero". Subdit A u g u s t i n u s : "Et ipsae quippe nostrae
v
o]untates in causarum ordine sunt, quoniam humanae voluntares huma-
norum operum causae sunt, atque ita, qui omnes rerum causas pracscivit,
proíceto in eis causis etiam nostras volúntales ignorare non potuit". Et
s t :
P° Q u o m o d o igitur ordo causarum praescienti D e o certus id efficit,
r
" nihil in nostra sit volúntate, cum in ipsarum causarum ordine m a g n u m
a b t a
n t locum nostrae volúntales?". Etiam in sequenti capitulo: " N o n
r
P °pterea nihil in nostra volúntate est, quia D e u s praescivit quid futurum
s s e t
^ in nostra volúntate; n o n e n i m nihil praescivit sed aliquid, et ¡lio
^ c í e n t e est aliquid in nostra volúntate".
Cs
,j¡. ^ P ° n d e n d o autem vult ostendere q u o m o d o simul stant necessiias
. • quam in pracscito requirit praescientia, et tamen quod praescitum sit
nostra volúntate. H o c q u i d e m non esset verum, si esset ibi necessitas
d e
^ tnt¡ae <\w¿ ait: "Etiam si nolimus, efficit quod potest"; sicut est
(
IÍJÜ^OST., Dv. cic. Dei V c.9 n.3: PL 11,110; c. 1-9 u.1.2 (col. 151.
11 • •
.. n.3: PL 41,150-151.
'"«'•. "i fcol. 151).
,|
" « . ' . 1 0 ií.2 (col. I5.Í).
6 0 8 C.l 6. libertad y necesidad
1.
Planteamiento de la cuestión. Argumentos en pro y en
contra.-* continuación se inquiere si el acto de dilección na-
rural y el acto de dilección meritoria son de la misma especie »
Se arguye que no :
Los actos que son elicitados por principios distintos en espe-
cie difieren en especie. Estos actos —el de dilección natural y el
de dilección meritoria— son tales. Luego difieren en especie.
Prueba de la mayor: En los principiados no hay diferencia
menor, sino mayor que en los principios.
Prueba de la m e n o r : El acto de dilección natural se elicita
por la voluntad propia con su acción natural; el acto de dilección
meritoria, por el contrario, se elicita mediante un hábito sobre-
natural, la caridad. Ahora bien, lo natural y lo sobrenatural difie-
ren en especie.
2. Se arguye en contra de la opinión precedente:
La diferencia específica de los actos se deriva principalmente
de los objetos per se. Ahora bien, el objeto per se de la dilección
natural y meritoria es el m i s m o ; ambos actos aman a Dios bajo
la razón de bien sumo.
Q U A E S T I O XVI I
Utrum actus dilectionis naturalis et actus dilectionis meri-
toriae sint eiusdem speciei
[1] 1. Quaestio et argumenta pro et contra.—Deinde quaeritur utrum
a
«us dilectionis naturalis et actus dilectionis meritoriae sint eiusdem
speciei.
Arguitur quod n o n :
Quia illi actus differunt specie, qui eliciuntur a principiis diversis
5 ec
P 'e; isti actus sunt huiusmodi; igitur etc.
Probatio maioris: N o n est minor differenria in principiaos, imo
maior.
Probatio minoris: Actus dilectionis naturalis elicitur a volúntate pro-
p r
" actione naturali ipsius; actus autem dilectionis m e n t ó m e el.c.tur
d¡
^ a n t e habitu supernaturali, puta caritate; naturale autem et supernatu-
f a , e
differunt spece.
2
- Contra: .
u r e m i a specifica actuum praecipue accipitur ex £ C _ « M * * » !
C m I d e m
u ,r ' « per se obiectum dilectionis natural,, et mentonae.
ü e
" s sub ratione summi boni utroque actu d.l.gmir.
.. g'
y
'<» (ni S?" Quadl.
0
Ordlnatio
SOOTOS.
Vives XXI 316-3H3).
q.lfí n.l.
I d.17 n.129-138 n 202-215); IV d.4fl *9
612 C.l7. Dilección natural y meritoria
ARTICULO I
Sentido de dilección natural
4. En cuanto al primer problema, hay que observar que, en
la cuestión, la dilección natural no significa la inclinación de la
naturaleza al bien, que es coetánea a la naturaleza y tal vez no se
distingue de ella, sino... el acto elícito de la dilección natural.
Tal inclinación no es acto elícito; podría llamarse dilección ha-
bitual, pues se asimila al hábito en que precede al acto y perma-
3
nece sin é l .
5. Sin embargo, el acto de dilección natural del que se in-
quiere podría entenderse, de un modo, por el acto elicitado según
la inclinación natural, como cuando la mente actualmente se ama
a sí o actualmente quiere lo que le es cómodo; y, de otro modo,
por el acto natural de la dilección en cuanto distinto del acto
sobrenatural; es decir, por el acto que la voluntad puede elicitar
naturalmente de sí, aunque no sea según la inclinación natural,
como un acto vicioso que la voluntad puede tener de sí, aunque,
según el Damasceno *, semejante acto sería anatural o antinatural.
ARTICULUS I
De dileclione naturali
ARTICULO II
Sentido de dilección meritoria
6. Relaciones incluidas en lo meritorio.—En cuanto al se-
7
gundo problema , afirmo que el acto meritorio es el acto especial-
mente grato a Dios, es decir, digno del premio debido por él. Dije
especialmente', pues Dios acepta todos los actos con aceptación
general, amándolos según su bondad y ordenándolos a sí mismo
como a fin, mientras el acto meritorio lo acepta especialmente
en orden a algún bien que debe darse justamente por él. 'Meri-
torio', por lo tanto, añade al acto doble relación: Una a la vo-
luntad aceptante, otra al bien al que la voluntad aceptante lo or-
dena. Es similar a esta segunda relación la relación importada por
ART1CULUS II
D
D ee d
dilectione
i l e c t i o n e meritoria
meritoria
quoH '' 3
ones 6
"
Relat¿
quae in meritorio includuntur.—De secundo, d ico
diin er¡torius est actus D e o specialiter acceptus, tanquam s c i l icet
m ü & m
u«
«c£us p r a e m i o . "Specialiter" dixi, quia omnia
r e d d e n d o i H o a c m
a Cce tati
N i n i V P ° r i e generali, diligendo ea secundum bonitatem suam et
d e a a d
C , ° seipsum ut ad finem, sed actum mentonum specialiter
3 5 * 5 < * ad aliquod bonum iuste reddendum pro eo. Mentonum
a d d i t
0 f d i
s
Cn, "P^a actum duplicem relationem: unam ad voluntatem ut
Cepta
n t e m , et aliam ad S bonum ad quod voluntas acceptans illud
* Cf
t ««IWIJ ni
614 C.17. Dilección natural y meritoria
ordinat. Et huic relationi secundae similis est illa quae importatur in hoc
quod est uti. Uti enim est obiectum volitum ordinare ad aliud ut ad finem,
sicut voluntas, apud quam meretur quis, actum istum meritorium ordinat
ad aliud ut ad praemium. Neutra autem relatio importata per 'meritorium'
est realis, quia non competir actui ex natura alicuius realis in actu, sed
tantum per actum voluntatis quo actus acceptatur. Non solum enim intel
lectus potest comparare obiectum aliqua comparatione quae non est ex
natura rei, sed etiam voluntas potest, hoc acceptando, sicut intellectus
cognoscendo. Et forte posse comparare obiectum comparatione quae non
est ex natura obiecti, competit illis potentiis per rationem communem in
eis, scilicet propter immaterialitatem earum.
7. Et si quaeras, de comparatione causata in obiecto per actum vo
luntatis, an sit relatio rationis, [4] potest dici quod, stricte accipiendo
relationem rationis, scilicet pro habitudine causata in obiecto per actum
0
partís rationalis per essentiam scilicet intellectus, illa non est reía"
s l C ü t
rationis; quia comparatio ista immediate causatur per voluntatem,
ipsa immediate habet actum comparativum; et tune sequitur quod, «
stricte accipiendo relationem rationis, non omnis relatio est reali*
10
rationis, sed est tertia, scilicet relatio voluntatis compáranos. Abo n
ctíl p
potest intelligi relatio rationis pro quacumque comparatione f a
Art.2. Dilección meritoria m
actum partis rationalis, sive per essentiam sive per participationem, et sic
ista potest dici relatio rationis.
8. Ulterius, 'meritorium' connotat sive quasi praeexigit in actu du-
plican habitudinem eius quasi ad dúplex principium.
Una est ad voluntatem ut libere elicientem vel imperantem actum.
Nihil enim acceptatur ut meritorium, nisi sit libere in potestate operantis;
•roo dlud quod est commune ad meritum et demeritum, quod potest in-
fligí per hoc quod est imputabile, requirit istam habitudinem ad volun-
[
atem j potestate sua habentem actum. Nihil enim imputatur alicui,
u t n
n e c
ut praemiabile nec ut punibile, nisi sit in potestate eius, nec per
c
°nsequens ut laudabile vel vituperabile; laus enim quodammodo prae-
m U m e s t
' , vituperium quidem poena.
Alia autem habitudo requiritur ipsius actus ad formam su per naturalem,
a
J J cceptatur ipsa persona vel potentia operans, quae pomtur esse gratia
^caritas. Non enim actus alicuius acceptatur ut dignus praemio, n.si
rs 0n
£ a operaos sit accepta, secundum illud Génesis 4 :
A Respex.t Deus
3 d m u n e r a A b d q U a d
t un
> OrdinaHo
7 ed
1
v
(
P™ ^Hi ¿7ll? á.l8 « ^ . " ¿ ^ b W . 3 )
*Vl Í T S ^ 7 n J 1 ( e d f V Í V ¿
' S
3 - '
C t n
' ' 4,4.
C.l7. Dilección natural y meritoria
ARTICULO 111
Solución de la cuestión
13. Los actos de dilección natural y meritoria no difieren en
especie.—-En cuanto al tercer problema p r i n c i p a l p u e d e decirse
que los actos de dilección natural y meritoria no difieren en espe-
cie si hablamos de la diferencia per se importada por las razones
de tales actos, pero difieren si hablamos de la diferencia per ac-
cidens, es decir, de alguna diferencia concomitante, como la dife-
rencia de objetos u otra similar, incluyendo la diferencia especí-
fica del acto en el ser de naturaleza.
14. Prueba de la conclusión así entendida:
Una forma absoluta no se distingue en especie de otra sólo
por la relación, sino por una diferencia absoluta del mismo gé-
12 :
nero, como se dice en los Predicamentos : ' Son diversas las
especies y las diferencias de los géneros diversos no puestos subal-
ternadamente." Luego lo absoluto no se distingue específicamente
por algo relativo. Pero, como se dijo antes en la cuestión sobre
diligatur, et opus eius, ad quod ipsa inclinat, pro quanto sit secundum
ipsius inclinationem, specialiter acceptetur.
ARTICULUS III
Quaestionis solutio
1 3
e l l o , el acto d c d i l e c c i ó n es u n a f o r m a absoluta, m i e n t ra
1 l ü
"meritorio*, c o m o se d i j o * , s ó l o i m p o r t a r e l a c i ó n . Luego l e
a c t
de d i l e c c i ó n n o se d i s t i n g u e p o r ella. °
15. A u n c u a n d o s e n e g a r a u n a d e las p r e m i s a s de esta
zón, al m e n o s s o n verdaderas, p a r e c e , estas d o s : Q u e n o hay d j ^ s t
roeritorius, quia actus sub illa ratione consideratus, sub qua est in potestate
naturali voluntatis, capax est ordinis illius quem importat 'meritorium'.
«emplwri huius: si animal esset tantum constitutum per formam anima-
Jls
« non per formam specificam sub animali, illud non esset distinctum
s e
P cie ab aliqua specie sub animali, quia esset proprium potentiale re-
spectu formae specificae; ita est de natura actus comparata ad illas condi-
n
°nes quas importat 'meritorium'.
1 7
- Diceretur: quod tune actus moralis non posset dici distinguí
s
Pecie meritorio' in specie moris, quia iste actus est in specie virtutis
a
" í r a l | s : actus autem meritorius est in specie alterius virtutis, puta su-
ern
P atur li i e autem virtutes differunt specifice, igitur et actus dif-
a s; s t a
U nt
specie in genere moris; et tamen Ule qui est actus virtutu> morahs
a
C a
a C t U s
naturalis, intelligendo quod est in naturali potestate voluntatis,
! a
^tus virtutis moralis non excedit totam potestatem illam.
K<*pondeo: Actus qui est complete ¿ ' ^ ^ t ^ t ^ t ^ l
e s t
C * e J 0
Potentiale respectu virtutisM*uam
r a l e m
n t u r S
«aturaT ' T Potentiale quam actus ^ ¿ énfm rationabile ut
e d j a t i u s
n u d a e u t
íust ' praesupponitur virtuti moral.. Es emm . n 0 f l t r a n s
t t n
d ^ u r a l i s Per prius recipiat perfectionem ^ v i r t u t c r a
t 0 f
a m facultatem naturae, cuiusmodi perfectio est seci
620 C.17. Dilección natura} y meritot
tu
6
simplemente sobrenatural. Luego la razón antes dada'16
q u e lo potencial no se distingue específicamente de a q u d u ' ' 1
rts
pecto de lo cual es potencial, n o sólo concluye del acto rr^ ° "
0
natural en cuanto es anterior a la perfección moral, sino t " í -
del acto perfectamente moral, pues bajo la premisa mayor D ' ?
incluirse una menor que sería verdadera, no sólo del acto
mente natural, sino también del acto moral.
18. Cuando„ se
„, arguye:
„ , La
^ A
virtud
VILLLILI
& U J
moral difiere
íuuidi
V U a m e r e en
en especie
esti
de la
, caridad; por lo tanto, el acto de virtud moral difiere
tere en
especie del acto meritorio en el género moral la. consecuencia
n o vale tratándose de virtudes subordinadas. Aunque podría p - a
b n i t a t e m
C a r ° moralem. Licet enim •meritorium non import* talem
3 £ rT u l t e
' i ° ' e m , tamen praeexigit; et hoc . ^ t t
P ^ S « « mh
r
specie moris, licet non habeatur habitus virtutis, sicut est generaliter de
electione, qua generatur virtus moralis; igitur a simili, omnem bonita
tem quam actus habebit, quando caritas inerit, habere posset si non
inesset.
Respondeo: Ratio probat quod omnem illam rectitudinem posset
habere, quia conformitatem eamdem ad regulam, puta dictamen verum,
et ideo in moralibus haberetur eadem bonitas moralis, quia illa rectitudo
est bonitas moralis vel non est sine ea. Sed actus caritatis ultra rectitudi
nem, hoc est, conformitatem sui ad cognitionem directivam, habet pro
priam bonitatem ex hoc quod est secundum inclinationem caritatis; imo
esse secundum illam inclinationem est habere propriam bonitatem can-
tativam; non sic de virtutibus moralibus.
[ 1 0 ] 22. Aliae obiectiones.—Contra conclusionem quae tenetur »
solutione quaestionis, obicitur sic: ..^ _ e
1
Cognitio naturalis de D e o et cognitio fidei infusae sunt actus a
rentes specie in intellectu; igitur, pari ratione, dilectio naturalis et di e
caritativa in affectu.
d e t e I 1
2 3 . Antecedens probatur: Quia actus fidei infusae est í j- is t a t
veridicus, ita quod non potest ei subesse falsum; actui autem credu
acquisitae ex naturalibus potest subesse falsum; in cognitivis autem ^
v
quod est determínate veridicum distinguitur a non determínate
1J
Cf. supra n.13.
Art.3. Solución de la cuestión 623
a 20
sta de I Etica : "La sospecha y la opinión que pueden con-
c 0
° falsedad se distinguen específicamente de las virtudes inte-
r
RESPUESTA AL A R G U M E N T O PRINCIPAL
A D ARGUMENTUM PRINC1PALE
1 0 1
31. Ista responsio, licet videatur secundum aliquos P ^ . ' ^ ^
habere, loquendo de illo modo quem habitus attribuit actui, cuiu^ ^ .
l S t
est delectabiliter vel faciliter vel prompte operarí vel expedite, ^ ^ | ¡ ; ) t u S
dem modos, vel etiam istum modum, si sint unus modus, videtur
acquisitus communiter tribuere actui), vel si ultra hoc dicatur quo e B
a e r
tus aliquis, puta virtutís, virtuosis tribuit recte vel virtuose £ ^ j tui aC
; cr
;T °?° , ' caasado puede
la razón formal de q u e la vo untad acepte el acto de ese modo
m C S 1 0 m Í S m 0 Y n a d a
a
d substantiam actus, sed nec ad actum W™™™™^
u a c c e t a
£ " « u r ut quoddam praevium ad hoc quod actus sit P ^.
33, Coj • _ . , « - , > « ¡ r a t e ordinis essentiam
S d r e c u i f ¡ t u r u t t a l e f a e V 1 U m n
>ti ' u >! sed
A * f*a n t . ™
> n
4P
; c r » n s i t i o n i s munus
! u s voluntatis, quae con-
* ^ n * n t u m necess.tate ,dispositionis
m
d
S e d
d l . u svjooi u m » „ m
Sit
Stas U U s
d l
p ° P P
T «i*
S U t
illius in se, et per consequens dans sibi aliquam entitatem realem quae sit
eius in se, vel saltem est principium eius secundum illud secundum quod
distinguitur specie; vel si est principium dispositive distinguens, oportet
quod per se disponat ad hoc quod secundum ordinem essentialem causarum
hoc ut distinctum causetur; nullum istorum competit actui per habitum
caritatis.
34. Nota hic per ordinem quis sit actus imputabilis ad laudem vel
vituperium, actus nudus, actus virtuosus secundum virtutem moralem,
actus caritativus et actus meritorius.
Primus dicit respectum ad potentiam libere elicientem actum.
Secundus addit respectum ad virtutem inclinantem vel verius ad re-
gulam virtutis, scilicet rationem rectam, ut dictantem.
Tertius dicit respectum ad caritatem inclinantem.
Quartus ad voluntatem divinam specialiter acceptantem.
Tertius dicit bonitatem aliquam ultra secundum, et praeexactam ad
quartum, non ex natura rei, sed ex dispositione voluntatis acceptantis.
CUESTIÓN XVIII
el acto externo añade alguna bondad o malicia al
acto interno
a
voluntad con el acto extrínseco, c inquiere si éste a ñ a d ^ h ^ '
3 n
o malicia a a q u é l . ^d
3
Se arguye que no :
Lo que no tiene razón de voluntario, no tiene razón d h
110
o de malo. Ahora bien, el acto externo, en cuanto distinto de?
temo, no tiene razón de voluntario, sólo tiene voluntariedad L
acto interno. Luego el acto externo no tiene bondad o malicia
propia. Y, no teniéndola, mal puede añadírsela al acto interno
Luego no se la añade.
2. Se arguye en contra de la opinión precedente:
Lo prohibido por preceptos negativos encierra ilicitud propia
y distinta. Ahora bien, el acto externo es prohibido por un pre-
cepto, y el acto interno por otro. Consta claramente de los pre-
ceptos : No fornicarás * y no desearás la mujer de tu prójimo \
c
Y también de estos otros: No robarás y no desearás los bienes
7
del prójimo .
QUAESTIO XVIII
Utrum. actus exterior addat aliquid bonitatis vel malitiae
ad actum interiorem
[ 1 ] 1. Quaestio et argumenta pro et contra.—Deinde quaeritur de
comparatione actus intrinseci voluntatis ad actum extrinsecum: Utrum
actus exterior addat aliquid bonitatis vel malitiae ad actum interiorem.
Arguitur quod n o n :
Quia quod non habet rationem voluntan i, non habet rationem bom
vel mali; actus autem exterior, ut distinctus ab interiori, non habet tan
nem voluntarii, quia non habet quod sit voluntarius nisi ab actu interiori,
igitur actus exterior secundum se non habet bonitatem vel malmam,
non adderet autem, nisi tale aliquid secundum se haberet; igitur etc.
2. Contra:
r o p r i a
Quae praeceptis negativis distinctis prohibentur, habent P ^' c t u s
r o n e r
distinctam rationem illiciti; nunc autem alio praecepto P ' k ^ .
exterior et alio interior, ut patet de istis praeceptis: "Non moec a ^
et "non concupisces uxorem" etc. Et similiter de istis praeceptis-
furtum facies", et "non concupisces rem proximi" etc.
1
Cf. supra, Quudl. q . 1 6 n.l.
- Cf. D U N S S c o r u s , Ordinatio I I d . 4 2 q.S (ed. Vives X I I I 4 4 8 - 4
RI
A H I S T O T . , Ethica ad Nic. I I I c . 7 ( 1 1 1 3 1 ) 5 - 1 9 ) .
* Ex 20,14.
'- Ex 20,17.
8
Ex 20,15.
' Ex 20,17.
C18. Acto externo y moralidad m
3. Respuesta a la atestión.^ c u e s t i ó n o f f e c e
a m r f m e n t i s E t f n n
Ctum ° '' ° T ° T s Z n í k i t e r ídius actus; sed,
s¡Ve *«um praesens quam circa absens, sed s . m p l « ™ s a l t c m a c t u s
tUS l,CSKlerÍÍ Ct
^ est?
est perfectior intensive;
f enTm voluntatem eo modo quo
quietar enim
A u L
' ^ s i . , De Trin. IX c . 1 2 rx-W- ^ 42,971-»72.
C.18. Acto externo y moralidad
632
{ el
acto externo añade por sí otra bondad a la bondad propia ¿ \
act
interno. °
6. El sentido en que la cuestión presenta mayor dificultad
pues, éste: Si el acto externo, unido al interno en el mismo ^
pósito, posee bondad moral propia distinta de la bondad del
acto
interno.
7. Para su solución hay que investigar tres puntos: Primero
de dónde recibe el acto su bondad o malicia moral; segundo $j
recibe su laudabilidad o vituperabilidad o culpabilidad de la mis-
ma fuente; tercero, si la bondad o la laudabilidad del acto externo
y del interno es diversa.
ARTICULO 1
actus desiderii non potest eam quietare; quando igitur exterior b"*^'
uaen
tune vel occasionaliter actus interior intenditur. Sed de hoc non q ' acn]
ARTICULUS I
A quo actus habeat bonitatem moralem vel maliüaW
[ 3 ] 8. Bonitas moralis describitur.—De primo, bonitas JJÍjfdebc^
est integritas eorum omnium, quae recta ratio operantis i™
ipsi actui convenire vel ipsi agenti in suo actu convenire. ¡ e>»< t oi¡
1
9. Declaratur convenientia iudicata secundum rectam ¿[o-
Haec descriptio declaratur: Sicut enim bonitas primaria «»«»» or- irnp
ta
t positive negationem imperfectionis, per quod excluditur imperfectio
e t
aiminutio sic bonitas entis secundaria, quae est accidentalis sive super-
ve
niens entitati, est integritas convenientiae vel integra convenientia eius
tef
i cui debet convenire vel alterius sibi.
E
. r istae duae convenientiae communiter sunt connexae. Exemplum
™ : sanitas dicitur bona homini, quia sibi conveniens, et cibus dicitur
°° > quia habet saporem sibi convenientem. Exemplum utriusque:
nus
e converso, est denominado subiecti a forma, cum dicitur, 'homo est bonus
secundum illud bonum suum'; actus autem natus est convenire agenti,
et etiam habere aliquam conditionem sibi convenientem; utroque igitur
modo habens illam potest dici bonus bonitate accidentali. Et hoc verum
est generaliter de actu etiam naturali, et per consequens bonitas ista in
habendo illud quod sibi convenit, non tantum est bonitas accidentalis,
sed naturalis.
[ 4 ] 10. Ulterius: Aliquod agens, de eo quod convenit actuí suo,
non iudicat, nec illud in potestate sua habet, sicut est agens sine inte
lectu et volúntate; et ibi, vel ex solis causis mere naturalibus determinan^
quid conveniat actui, et ex eis inclinatur agens ad agendum; vel si
illud sit iudicium alicuius intellectus et motio alicuius voluntatis, hoc
est nisi ipsius Dei, inquantum est universalis director et motor totius
natu r
turae; et ista bonitas in actu agentis sine intellectu erit mere . .| ^ ¡ uJ n
diti, non autem super illud quod non est natum esse nutrimen
Art.l. Bondad o malicia del acto ^
a I
v . gr, lf P ¡ « | « ° « ° similar que, aunque fuera alimento para
0t
Esta determinación del objeto la primera perteneciente al e s
lapis vel aliquid huiusmodi, quod licet alii animali esset nutrimentum
non tamen homini.
Ista determinatío obiecti est prima determinatio quae pertinet ad
Senus moris, non tamquam differentia determinans ad aliquid in illo
genete, sed tanquam potentiale receptivum determinationis moralis; quia
guando actus habens obiectum conveniens agenti et actioni, tune est capax
Jtterminationís moralis secundum circumstantias ordinatas; propter quod
aicitur ex obiecto actus habere bonitatem ex genere, quia sicut genus est
fwentiale respectu differentiarum, sic bonitas ex obiecto est prima in gene-
sL m ? r Í S ' P u p p o n e n s solam bonitatem naturae, et capax omnis bonitatis
faes
=
¡ n
«
*¿
<alem ' f i n e m
q £ ? . v o l u n t°a t i s Pad
n
° talem n
' s i t i
P ' finem relucí; a e c i s e
pr
non' 2 ° P t e r finem debitum, esto quod per actum illum el.c.tum
dtt
«ngatur finís electionis quam si attingeretur.
P S t
° circumstantiam finis videtur sequi circumstann* mod. agendi,
6 3 8 C.l8. Acto externo y moralidad
son respecto de algo". Luego el que los actos sean buenos o vir-
tuosos importa una relación o varias relaciones. Sin embargo,
lo 'bueno', o 'virtuoso', como 'sano' y 'pulcro', tiene un modo
quae concluditur ex ómnibus praedictis vel aliquibus eorum talis vel talis
deberé esse.
Postea, condudi potest de tempore, quia tali agenti ralis actio propter
talem finem eriam ralem habens modum non debet semper convenire, sed
pro tempore pro quo ordinabiüs est ad talem finem vel pro quo potest
talem finem habere.
Ultima autem omnium videtur circumstantia loci; imo, multi sunt
actus quorum etiam bonitas completa moralis non determina! locum.
16. Sic, igitur, patet de pluralitate eorum quae recta ratio dictat
deberé convenire actui, quia ad hoc ut sit perfecte bonus, debet habere,
secundum descriptionem iam positam, omnium istorum integritatem. Unde
Dionysius De divinis nominibus parte 4 : "Bonum est ex una et tota
causa, malum autem ex particularibus defectibus"; tota, inquit, causa,
hoc est, integra ex ómnibus circumstantüs.
[7] 17. Contra: Circumstantiae sunt relationes, et bonum est qua-
litas, X Ethicorum. Virtus etiam est qualitas in Praedicamentis.
Respondeo: VII Pbysicorum: "Virtus omnis et malitia ad aliquid
sunt". Actus igitur esse 'bonos' vel 'virtuosos', importat relationem ve
multas relationes; sed tamen habet modum denominandi vel praedicanu»
3
Cf. Du.vs SCOTUS, Ordinatio II d.40 q.un. (ed. Vives XIII 421-427).
* Cf. supra n.8.
- P s . - D i o . w s i u s , De dicin. nomin. c.4,30: PC .1,800.
' AHISTOT., Etílica tul Nic. X c.2 ( 1 1 7 3 ^ 1 0 - 3 2 )
' AHISTOT., Praedic. c . 8 (8b30).
8
AHISTOT., Phijsic. Vil c.3 (246h2-8)
Ar,J. Bondad o m a , k i a M M o
0^9
u denominación o dc predicación premio A. u . 1
* n t e c e en general con la cualidad d e ^ a r t ^
18. De dónde recibe el acto la malicia W . - S e g ú n la
d a parte d e l t e x t o d e D . o n . s . o » hay q u e ver de dónde recibe
el acto la m a l i c i a moral:
D e u n m o d o , la m a l i c i a p u e d e oponerse privativamente a la
bondad en acto. De otro modo, puede oponérsele contraria-
m e n t e . D e u n m o d o , el h o m b r e se d i c e malo contrariamente cuan-
do tiene u n h á b i t o v i c i o s o , q u e c i e r t a m e n t e es u n hábito positivo,
aunque c o n p r i v a c i ó n d e la p e r f e c c i ó n d e b i d a ; y, de otro modo,'
se dice m a l o s ó l o p r i v a t i v a m e n t e c u a n d o carece de la bondad que
debería tener, a u n q u e n o t e n g a u n hábito vicioso positivo con-
20
trario
21
19. Esta d i s t i n c i ó n la h a l l a m o s e n B o e c i o . A l exponer la
propiedad d e la c u a l i d a d e s c r i b e : " D i c e n q u e la injusticia no
es contraria a la justicia. P u e s p i e n s a n q u e la injusticia es priva-
ción, no c o n t r a r i e d a d , d e la justicia." A ñ a d e refutando a los que
tal afirman: " M u c h o s h á b i t o s se expresan con el término ' priva-
ción', c o m o la i l i b e r a l i d a d y la imprudencia, que nunca se opon-
drían a las v i r t u d e s q u e s o n hábitos si n o fuesen también há-
23
bitos" .
20. Esta d i s t i n c i ó n se m u e s t r a t a m b i é n por razón. Alguien
puede n o actuar c o n la circunstancia debida y, sin embargo, no
actuar c o n c i r c u n s t a n c i a indebida; por ejemplo, cuando no or-
l
fe ° n esse contrariam. »
n
" ^ S U : "Multae hab.-
r e r
ZS**, non contrarietatem". Et subd.t hoc P b l l t a s e impru-
a t q U
actu substrato potest esse multiplex bonitas moralis, quia idem actus 1»»
esse recre circumstantionatus, non solum multis circumstantiis pW* j j e
ribus, quae non sunt multae bonitates sed integrant unam bonitate »
Art.l. Bondad o malicia M a c t ñ ^
»i»Zl elaQÍÓD a l
P r e m i o
- T a l
bondad ^ ú £
y¿d!t ya , a < l o b l e b o n d a d i n d í c a a
í ' " A Ü o t u S ^ w
ereCer q U e eS l a la
H dar T 8 la S ° , ' " f ^ndr ñor '
d M t t m T O al pobre que r a d a
'i »eces es
plo ¿ 'Ja y en el lugar
H P H
e g
^ -
E i e m
de Dios. ^ Ejem- ^ l 0 d e
U ó n
>? natural - c o m o pudo ejecutarla el hombre en
y pémaneclen-
ü a s o p o d r í a
f , PecaH„
01
° ejecutarla incluso ahora el pee hacia el
l'KT? .* ° Penitente, fuera movido c u a
P f el n
acto es arr..- o r e
e
i a
c u t a
d
rt° e o,' e n c u a n° t o Por caridad, por la S m
V « L triple bondad es ordenada,
o S Ó I
Í erte ñ ,
Su D
™ mira sus obras. E«t«i r i
q u e l a
\ ] a l i n d l l p o r A
ARTICULO II
Fuente de la laudabilidad o vituperabilidad o i
CUlpa|
del acto »üid íd
1
2 4 . Sentido de los términos, particularmente de '
24 W
En cuanto al segundo problema p r i n c i p a l , afirmo ' ^e'.
minos ' l a u d a b l e , 'vituperable" y, más generalmente * *
P eiIlia
ble' y ' p u n i b l e ' , se contienen bajo el nombre ' í -
C O n i u
' imputable'. « de
La razón de esta nota común es una, es decir que el
halla e n el libre poder del agente. Y, aunque a este poder con I
rran el entendimiento y la voluntad, la indiferencia por la * q u e
1
dría n o realizarse el acto que se realiza y viceversa —entendien !
la indiferencia divisivamente, no conjuntamente; es decir, en el
sentido de división, no de composición—, tal indiferencia' o in-
determinación a una alternativa sólo puede reducirse cumple-
tamente a la voluntad.
T o d a otra potencia activa lo es naturalmente, y, por ello, en
cuanto depende de ella, es activa de un efecto determinado, es
decir, de una parte de la contradicción, de suerte que, aunque sea
indeterminadamente activa de muchos efectos opuestos, como
el sol es causa de muchos efectos en la tierra, con todo, cooside-
ARTICULUS II
1 5,
Quia quaecumque alia potentia activa est naturaliter .^"J^dictioí '
termínate unius quantum est de s e ; unius, inquam, partís ^ toi^' iSpiri
t a m e n t í l i
sicut sol est causa multorum effectuum hic inferius,' j rnina e t e r
dablemente. ""-afolau.
26. D e lo precedente aparece claro que el acto no es (
malmente bueno — c o n bondad moral— e imputable por la mi!!
razón; la bondad moral la deriva de la conveniencia con la regla
según la q u e debe elicitarse, y la imputabilidad la deriva de que
se halla en el libre poder del agente. Lo laudable y vituperable,
en cambio, importan ambas razones. Aunque formalmente digan
q u e el acto es imputable con determinación de aquello —premio
o castigo— a que es imputable, materialmente connotan la razón
p o r la q u e es imputable en un sentido u otro, es decir, connotan
la bondad o la malicia según las cuales debe ser imputado a cas-
tigo o a premio.
27. Distinción de 'imputable'.—Con todo, respecto de 'impu-
table' puede hacerse una distinción:
En u n sentido más propio puede decirse ' imputable' lo qw
se halla inmediatamente en el poder de la voluntad. En este sen-
e o u 0 tant;
ad regulam, iuxta quam debet elici; secundum ex ^ impor
i S
potestate agentis. Laudabile autem et vituperabile ambo , ^inati^
quia, et licet íormaliter dicant hoc quod est imputabde cum ^ tcr pr0P
c o n n 0 t a n tC
illius ad quod est imputabiie, tamen materialiter , m , pt<>P ¡ t ¡ a
14
quod ipsum est. ad_ i hoc
i ~ „ : ™ r p m vel man **
L . - I - scilicet ubonitatem
imputabiie,
•
c
s ad poenam vel praemium imputandum est. , ¡ poi " ,
27. Distinctio ' imputa bilis'.—Ue 'imputabili' tamen d»s« t»t>il« l¡inpU
D r e e r e i a v u n t
el l ¡ P°^ " °l ad.
Cfl
otro sentido puede decirse 'imputable' todo lo que se halla
E n
god est immediate in potesrate voluntatis, et sic solum velle est imputa-
ble, quia ipsum solum est immediate in potestate libera voluntatis.
Alio modo 'imputabile' potest dici quidquid est simpliciter in potestate
voluntatis, licet non immediate. Et sic actus alterius potentiae, quem
voluntas mediante actu suo volendi potest imperare ut eliciatur vel im-
pediré ne eliciatur, est imputabilis voluntati, quia tota coordinado usque ad
1 lu
m actum, etiam includendo istum actum, est in potestate voluntatis.
N i ] 28. Et est differentia secunda inter imputabile primo modo
secundo: Una, quia ad imputabile primo modo non requiritur nisi
5 3
J Potentia voluntatis, et illud quod requiritur propter actum eius,
usmodi est intelligere. Et ratio est quia illud est immediate effectus
°^tat¡ , et de hoc potest accipi illud I Retractationum, cap.9:
s Nihil
t a m
* in potestate voluntatis, quam ipsa voluntas". Intell.ge voluntas
^quantum ad suum esse, sed quantum ad actum suum proprium. Ad
a u t e
C¡¡ < * imputabilem secundo modo requiritur potentia alia a vo-
e exe
q u e n s illum actum.
2
tingencia en la acci
aparta de la naturaleza de la contingencia simple ma se Sw k Q %
A R T I C U L O III
ARTICULUS III
Si est alia bonitas vel laudabiliías iam in aelu exlerio"
quam interiori .
Iic¡ ^
[ 1 2 ] 30. Dúo videnda.—De tertio printipali, primo potest <• ^
actus exterior, scilicet imperatus, habet bonitatem moralem prop* |jtCl ua
^ «,S eorum
enriim
quae secundum i i-
dictamen .. r^i'nnic
rectaera m o r a
3 j * a c a r e n t e o r u m quae debent ( « M J * «
ia
q
qisc
°nvenientia repugnaos illis quae debent convenir
I! ^ u . A
S T ., D e r W n < X I I I c.S n.8: PL 42,1020.
U
- xuprt, n.Hss.
r
c , /
IR Acto externo y moralidad
648
33 Prueba de la m e n o r : La recta razón no dicta q Ue a |
33. Probatio minoris: Recta ratio non dictat actui convenire deberé
quod impossibile est sibi convenire; nunc autem, actui exteriori impos-
sibile est convenire illud quod convenit actui interiori vel convenid
potest; et hoc intelligendo de utroque actu ut in esse reali, et de eo qu j
sibi convenit ut in tali esse; licet enim actui exteriori, inquantum o
obiectum volitum et non ut actu elicito, posset aliquo modo compe
denominative, denominatione quadam exteriori, illud quod convenit a
interiori realiter, non tamen idem eodem modo convenit ilü et is"-
quia etiam potentiae operativae non sunt capaces eiusdem actus;
nec eiusdem rationis; nec per consequens actus illi essent capaces con
sl
nientiae eiusdem rationis; vel ad minus, quod sufficit ad prop°
poterunt habere convenientiam aliam et aliam.
Et per hoc patet ad aliquas instantias contra praedicta.
[ 1 3 ] 34. Obiectiones.—Contra ista instatur: . . |. flte
35. Confirmatur idem: Quia ubi unum propter alterum, ibi tantum
unum; sed actus exterior non habet bonitatem nisi tantum propter
bonitatem actus interioris; igitur non est ibi alia et alia bonitas.
36. Praeterea, peccatum, secundum Anselmum De conceptu virginali,
W carentia iustitiae debitae; non est autem in actu interiori et exteriori
nis
' una iustitiae debitae carentia, quia iustitia vel iniustitia, secundum
'psum, non est nata esse nisi in volúntate.
}1- Praeterea, ubi est una aversio et una libido, ibi videtur esse una
rat
'o formalis peccati; sed in actu interiori et exteriori non est nisi una
avers
r ' 0 , quia voluntas est illa potentia cuius solius est avertí a fine sicut
n v r t i
° ! ad finem; libido etiam, quae aliquando vocatur ab August.no
j d
J « a s , ut 83 Quaestionum, quaes. 3 6 : "Est proprie venenum carita-
Z ;
tett inest proprie illi potentiae cui nata est caritas messe; haec est
0,u
*assola.
do s c i l i i n t e l I e c t e t
ob¡e*° ' c e t obiective, ipsius obiecti 1 ^ f ." ¡ t a s q U a e e s t
CZ habet e s s e i n ¡
*° i n t e l l e c t u
; ? ^ K " K H t ¡ ,
, t U l
" vohtum est; tamen, actus iUe bene p o i o
NJ*""-». De concepta vi,;. c.5: PL
M **»«t., De diversis uuaest. 83 q.36 n.l: PL '
sl
'• 'Pw n.34.
í550 CAS. Acto externo y moralidad
C
ner bondad propia, como tiene conveniencia debida H ^ 0
1SCn
niencia propia en tal ser real. n Víi
37
39. La respuesta a la c o n f i r m a c i ó n puede deducir
dicho. A u n q u e el acto externo tiene ya conveniencia a su '°
10 11111
p o r el acto interno o mediante el acto interno, con todo* "
conveniencia distinta de la del acto interno. Pues una misn/'^
tidad no es causa ni medio respecto de sí misma ni tamn * *
fs
causa o razón de mediar respecto de sí misma.
U n ejemplo de ello lo tenemos en los actos del entendimient
A u n q u e la conclusión tenga verdad del principio, con todo tien° e
con todo, los actos que se conforman son diversos, y, por lo tanto'
cieñen de su parte conformidades o conveniencias diversas, aun-
que la misma norma.
a
e P 0 : C o n s e n t ¡ a
' M t - : ° Non
v e r u
^ <^
est falsum
l n e
et ^verum ^inwrebus,
T u tut quod qudemCum
quou qu
7 ¡ - quod autem malum falsum, sed in mente .
i A Posset negari antecedens: Quia .¡ mtdtocn» ^
1 S í c u t e s t
illud? ' de intellectu divino t e m p l a n t e etregtu
^ P o t e s t dici verum non tantum ut est actu C O g m l ^ J j e ^
e qUla
*empi e n d u r a esse suum in se est exen P
modo prout est rectitudo habitualis sive habitus voluntatis, et ab illa dicitur
voluntas recta habitualiter etiam quando nihil vult actu; et sic cüa
dormiens iustus qui habet habitum, et alius iniustus qui caret isto na u
vel habeat iniustitiam contrariam. Alio modo potest accipi rectitudo^^p^
rectitudine actuali sive in actu, quae est conformitas actus eliciti a
regulam. .
CC
Primum membrum distinctionis conceditur satis communiter\~ j ¡ ¡ USt t a
probatur: Quia actus non dicitur formaliter rectus vel iustus ab iWL ¡ |¡ || | $|
inest; imo forte non inest immediate voluntati sed ipsi actui, et ^ e(
tinuatus etiam posset elici postea non conformiter illi regulae; et ita esset
actus pro priori parte rectus et pro posteriori non rectus. Sed quia actus
«ptim transit, vel si manet manet communiter cum eo sua rectitudo, nec
,d
era manens mutatur a recto in non rectum, nec sibi recto pro p n o n
P ^ e succedit alia pars non recta, ideo non ita mamfesta est differentia
ac
tus et suae rectitudinis.
Concluditur tamen ista differentia modis praedictis, et per hoc etiam
« relatio non consequens necessario naturam fundamenti non est
™*"no eadem fundamento; nunc autem, rectitudo n o n « « *
ü
r '*r naturam actus; iustitía etiam actualis etsi primar* « t p « ^
volendi, tamen secunda vel secundaria , ^ t ^
¡ J / c t u m volendi; quia et ille habet rectitudinem propriam,
"dentem a rectitudine actus volendi. . . . . v e r u m
5l s e r v a t
u m enim convenir habituí; ve mag.s t ^ ^ h ( j c
l u s t ¡ t i a
est í actuali primaria, quia voluntas iiwm p ^ ^ s e m i o d e
Wti L net i n a c t u s u o
q ^ m illa iustitía rectum biective e l c
v o l u n t a t i s n o n su
a M l í s
sed r¡! ? secundaria, illam oportet dicere e s , definitio i t e r s a l v a r ¡
Causa
l » t e r tantum; et ita adhuc de ista potest m q
c ¡o /[c!n externo y moralidad
654
el acto primero puede ser elicitado con mayor conato —en cuyo
caso tendrá justicia actual más intensa correspondiente a su inten-
sidad—, y el segundo acto puede ser elicitado con conato menor
aunque sea cierto que en tal caso el hábito es menor.
44. Segundo corolario: Cada acto malo individual tiene
malicia actual propia. Como cada acto es apto por naturaleza para
tener bondad propia, por tener conveniencias o conformidades
a la misma regla o a distintas reglas, así puede tener carencia pro-
pia de conformidad.
45. Tercer corolario: Las malicias difieren del mismo modo
que las bondades que deberían inherir en el acto; si las bondades
difieren en especie, las malicias difieren en especie; si las bon-
dades difieren en número, las malicias difieren en número. Pues
las privaciones se distinguen como deberían distinguirse los há-
bitos; por ejemplo, la sordera y la ceguera difieren a su modo
en especie privativa, como el oído y la vista difieren en especie
illa iustitiae, quia illa est rectitudo voluntatis, non ut voluntati formaiiter
inhaerens, sed voluntatis ut causae vel imperantis; est etiam propter se
servata, tanquam effectus voluntarle positus.
f
[ 1 7 ] 43- Corollaria. — Ex isto, sequuntur quaedam corollaria, pe
quae etiam declaratur propositum.
U n u m : Quod manente eadem iustitia habituali sunt tot iustitiae actua-
les quot sunt actus eliciti, quarum una potest esse intensior alia, si actus
unus cum maiori conatu elicitur quam alius; et si habitus maneret aequa-
lis, imo actus prior potest elici cum maiori conatu, et tune habebit iustitiam
actualem intensiorem correspondentem intensioni suae, et secundus actus
potest elici cum minori conatu, licet certum sit quod tune habitus s»
minor.
a c t u a
44. Aliud; Quod singuli actus mali habent proprias malitias ^'
quia sicut nati sunt habere proprias bonitates, quia convenientias vel co
formitates sive eidem regulae sive alus, sic singuli habent proprias
rentias.
45. Aliud: Quod malitiae eo modo differunt quo bonitates Q
deberent inesse; si specie, specie; si numero, numero. Privationes «
distinguuntur sicut habitus nati essent distinguí; puta surditas et C**»
sl
suo modo differunt specie privativa, sicut auditus et visus specie p °
^3. El acto externo
655
^itiva; y dos cegueras difieren m n.'. • . m
et haec caecitas et illa numero privative sicut hic visus et ille differunt nu-
mero positive.
46. Alia corollaria.—Et hic patet quod non solum distinctio vitiorum,
physice loquendo, sed etiam peccatorum, theologice loquendo, et hoc specie
« numero et etiam genere, accipi potest non tantum per distinctionem
conversionis, quia illa nec per se constituit nec etiam distinguit peccatum
W peccatum, sed accipitur secundum rationem propriam huius privationis
^ae est formalis ratio distinguendi privative, sicut habitus positive.
[18] 47. Apparet etiam quomodo unum peccatum est gravius alio,
fe intelligatur secundum distinctam speciem gravitatis, sive secundum
J'stinctam gravitatem et in eadem specie, quia actus eo modo quo debet
hal
* t e bonitatem maiorem, sive in specie sive intensionis in specie,
e
°dem modo, si caret bonitate debita, est peior privative, et si habeat
c
°nditionem aliquam positivam repugnantem, est peior contraríe
• 5 Tertio, apparet quomodo peccata possunt continúan in m m i t u m
n
> a t i s , et tamen natura non consumetur, nec h a b i l i t a s ^ n a t u r a ^ v e
*T*£
u
necesario tampoco que prive del bien que inhirió, pues, como *
dijo antes el acto que pasa instantáneamente no es transmutad
0
de bueno en malo.
Pero, si por el bien que inhirió se entiende el hábito gratuito
que es destruido por el pecado, no cabe entender que es destruido
por todo pecado. El segundo pecado no lo destruye, había sido
destruido ya. Pero el primer pecado por su razón, per se, no lo
destruye más que el segundo; de lo contrario, sería simplemente
más grave que el segundo, privaría de un bien mayor; el caso,
sin embargo, es que, a veces, el segundo es más grave que el pri-
mero. D e hecho, el segundo pecado destruye per se el bien actual
y destruiría también el bien habitual si se diera. Luego el pecado
en general priva de lo que debería inherir, como la ceguera
priva al ciego de nacimiento de la vista que debió tener, no de
adimit bonum illud actúale, adimeret etiam per se bonum " . ^ ^ ici" s
|0 que 1 * * 1 0 , rv
1 0
! " q U h b í e í a
l i b i d o si hubiera querido
«.jetarse a Dios^ Y, si se añadiera pecado a pecado en un pro-
infinito, cada uno privaría de la bondad propia que debería
c c s 0
in caeco nato caecitas adimit visum, non qui infuit, sed qui debuit inesse,
« ita dicit Augustinus X I Super Genesim de angelo peccante, quod "cecidit
non ab eo quod accepit, sed ab eo quod accepisset si Deo subdi voluisset";
e t
si in infinitum adderetur peccatum peccato, quodlibet adimeret boni-
jatem propriam quae deberet inesse; nec est inconveniens in uno bono
"nito virtualiter contineri, sicut infinitos effectus successive eliciendos, sic
tt
infinitas rectitudines eorumdem.
51. Ad tertium.—ká aliud, de aversione: Aversio a fine potest intel-
^ actualis nolitio ipsius finis; et patet quod non omnis peccans avertitur
lsr
° modo, cum forte frequenter peccans non actualiter consideret finem,
V e I
si considerar, non illum in se ex malitia respicit.
f o r m a l i
v ¡ C19]. Alio modo, potest intelligi aversio non sic ^ ^
Vl tua
l ¡ s , quod potest poni acceptatio aliqua voluntatis incompossibihs
2** ¿ U S X e f f f i , vel consecutioni finis; sicut quan c.voluntas
w n s a
! t
omnino aliquid inordinatum et deordinans * .utl^£je ^
¡ « contra praeceptum divinum, sine cuius o h ^ ^ «
S
.«>nsequi finem; adhuc isto modo intelhgendo, aversio
"'"ntatis.
M £ « . o mojo,
" n e
dici
I a r g i u s p o l e s t
actu voluntatis imperato, quia cum imperare actum sit malum, non stat
voluntatem efficaciter velle finem ultimum nec etiam consequi ipsum.
52. Sicut igitur referibilitas vel quasi ordinabilitas ad finem potest
d i o conversio, sic inordinabilitas potest dici aversio; quando igitur accipi-
tur quod non est nisi una aversio in actu interiori et exteriori, verum est
duobus pnmis modis intelligendo; imo non est talis aversio nisi in actu
interiori; et si sic intelligatur quod aversio sit formalis ratio in peccato,
negandum est, imo sufíicit illa inordinabilitas actus imperati quae posset
dici aversio tertio modo dicta.
53. Quod etiam additur ibi de libídine, si libido intelligarur «se
improba voluntas, hoc est, immoderatum velle, libido non est formaliter
in omni peccato, sed vel formaliter vel causaliter concurrit ad peccatum.
Si igitur libido vel cupiditas debet esse convertibile cum peccato, oport«
extendere ista non tantum ad actum interiorem voluntatis immoderatum,
sed etiam ad actum imperatum.
d.43 q.l n.2 (ibid., 483); d.37 q.l ...8 (ibid., 358-359),
** Cf. supra n.37.
<• Cf. supra n.GO.
Art3. El t ac 0 externo
659
p u e s t a en el artículo segundo • e s o b v ¡ 0 e n
^
at;
r C S p e C t
1
S a d e
^r
in o diñe ad eam-
u
C Ve
n
r est
t
U m ;
T i s i s
s u b
, a c e f
e potestati causae, licet causa sit eadem.
1 0
Cf
Cf
- supra n . 3 1 - 3 3 .
660 C.l8. Acto externo y moralidad
RESPUESTA AL A R G U M E N T O PRINCIP^
53
56. Respuesta al p r i m e r argumento p r i n c i p a l .
"Voluntario' puede decirse lo que se halla subjeti
tee
la voluntad, o lo que es querido por la voluntad, o lo n
CS
perado por ella. Lo primero, la presencia subjetiva en í ^
V UN
tad, no hace completamente que algo sea voluntario • DL J °' '
C
u n hábito en la voluntad involuntariamente, es decir
la voluntad se halla triste. Lo segundo, lo querido por ¡a*'vol°
se dice voluntario participativamente, porque su aceptación
objeto es voluntaria. Debería llamarse querido más bien q g U
A D A R G U M E N T U M PRINCIPALE
actu interiori, hoc est sine illo positus in esse, non sit volun ^ ^ per
quia effectus remotior non dicitur voluntarius nisi ponatu ^
actum interiorem qui est effectus propinquior, tamen quando ^¿¡^
coniungitur cum interiori et ex illo procedit, tunc ille e x t e r > , ^ j a t e -
lu
tus, habet rationem voluntarii, et distinctam, quia y5? "
actus autem interior non sic est voluntarius, sed immedia
8 3
Cf. supra n.I.
C U E S T I Ó N X I X
m
° d o de sustancia, cuando está separado, y, por lo tanto, la
R a n c i a puede también recibir en cierta manera el modo de
^ d e n t e , dependiendo del supósito.
662 C.l9. Naturaleza asumida y persona
QUAESTIO XIX
Utrum in Christo unitas naturae humanae ad Verbum sü
sola dependentia naturae assumptae ad personam Verbi
[ 1 ] 1. Quaestio et argumenta pro et contra.—Consequenter, quaeri-
tur de dependentia naturae assumptae ad Verbum: Utrum in Christo unitas
naturae humanae ad Verbum sit sola dependentia naturae assumptae a
personam Verbi.
Arguitur quod n o n :
Talis est ibi unitas, quae sufficit ad verificandum praedicationem
turae de persona, iuxta illud I De Trinitate: "Talis fuit illa unió, q
Deum faceret hominem et hominem Deum". Nunc autem, sola depen
s e
tia non videtur ad hoc sufficere, quia dependens non praedicatur
de illo a quo dependet, quod patet in proposito; natura enim assu
ua
dependet a Patre, non tamen Pater est h o m o ; igitur est ibi ahq
unitas quam dependentia naturae humanae ad Verbum.
2. Contra: ^
Discurrendo per omnes modos unitatis, non videtur posse
unitas inveniri. , •,
ro
3. Ad quaestionem.—Hic tria videnda: Primo, qui ° ¡ il^ o s S p
ARTICULO I
Modo de unidad que debe ponerse en el caso
4. Unidad de orden. Pruebas.—En cuanto al primer proble-
ma es artículo de fe que la naturaleza humana está personalmente
3
ida al Verbo ; en Juan 1 se lee : El Verbo se hizo carne. Carne
lin
ARTICULUS 1
)<(
i ],u.
, Enchir. c.34 n . 1 0 : PL 40,2-19.
62.63.72.74.76.125-130 etc.
664 C./9. Naturaleza asumida y persona
de persona.
Queda, por lo tanto, la tercera unión, la de orden.
Ahora bien, el orden es de lo posterior a lo anterior. Como el
Verbo no tiene —claro es— razón de posterior respecto de l a
Nec est hic tantum unió per aggregationem, quia sic Verbum habet
unionem ad naturam meam, vel Pater ad naturam assumptam, et genera-
liter quodeumque distinctum ad aliud simpliciter distinctum; nec illa unió
aggregationis, ut patet, sufficit ad unitatem personae.
Restat, igitur, tertia unió, scilicet ordinis.
Ordo autem est posterioris ad prius. Patet autem quod Verbum non
habet rationem posterioris respectu naturae; igitur e converso, natura
habet per se ordinem posterioris respectu Verbi; et ita dependentiam.
6. Probatur etiam consequentia: Quia unió naturae ad Verbum im-
portat relationem realem, non ex parte Verbi, igitur in natura assumpta
tantum; omnis autem relatio realis non mutua nec aequiparantiae, vel est
quaedam dependentia, vel requirit dependentiam relati ad illud ad qu
refertur. Ulterius, qualis sit illa dependentia naturae ad Verbum, conclu
tul ex quodam crédito, isto: scilicet quod solus Filius est incarnatus»
quo sequitur quod natura illa non est unita cuilibet personae in Trinitate»
sed solí Filio.
7. Tria quae sequuntur. Primum.—Ex quo sequuntur tria:
Primum, quod ista dependencia non est propria causari ad
quia, secundum Augustinum V De Trinitate 1 4 : "Ad creaturam
el Filius ct Spiritus sanctus sunt unum principium".
6
A U G U S T . , De Trin. V c . H «.15; PL 42,921.
A T U M MO
' <*° DE MUDAD
065
a. Segunda.—La razón forma! m i » *
|K)l común a las tres personas m d l „ , ™ T de
P end
«*''«
t0d
* J e es razón formal de terminar Tt"Z ^ °
^ e n c e de , u e c sea t e r m i n a l f
7
9 Aquí se o b j e t a : Aunque algo sea común a toda la Tri-
nidad, se da de distinto modo en distintas personas; por lo
, podría ser la razón de terminar en una y no en otra
t a n t 0
u
• Cf. D U N S S C O T U S , Ordinatio I IT cl.l q.l n.3 (ed. Vivos AIV
Art.2, La f o„a
)erS asúmeme
667
ARTICULO II
oibilidad de tal unidad por parte de l persona a.umente a
1. PRUEBA PRIMERA
12.
Formulación de la prneb+^pcao del segundo ar-
tículo principal hay q u e investigar cómo es posible la depen-
dencia de parte de termino, es decir, cómo el subsistente inco-
municable como tal puede terminar la dependencia. Ello puede
declararse algún tanto del modo siguiente: Si le repugnara el
terminar la dependencia, la repugnancia obedecería a que es
subsistente o persona, o a que es persona divina, o a que es esta
personajes decir, la sola que, según se afirma, termina la de-
pendencia.
13. Pero por ninguna de estas tres razones repugna a esta
persona. Ello se prueba doblemente.
Prueba p r i m e r a : A lo independiente no repugna terminar
la dependencia; aunque tenga independencia propia, no le repug-
13
na ser término propio de una dependencia . Ahora bien, el Ver-
bo, en su entidad incluso personal, es independiente con indepen-
dencia propia. Por lo tanto, de ninguno de estos modos le re-
pugna terminar la dependencia.
14. Prueba de la m e n o r : Al ser al que formalmente repugna
toda imperfección le repugna toda dependencia y la razón formal
ARTICULUS II
1. PRIMA PROBATIO
a
^Pliciter
Independenti non repugnat terminare ^ n d e n n a m ; « «
«%
. X e
m suC ,
5j
slb
¿ P r o p r i a m independentiam non repugnat '
Cr
f
U
W n t i a e ; nunc autem, Verbum,
^ n a l e m , est independeos, et hoc
/ nullo istorum trian, modorum «
P r o b í
^ 5 ^ ^ ^
j dentiam.
,
«*g*¡¡¡
' ¡ ^ ¿ ^ ^ P .
¡ m
e p e n
r f c c t ¡ 0 c í
C s C
La d e p e n d e n c i a es f o r m a l m e n t e imperfección o H e V a V
m e n t e aneja a l g u n a i m p e r f e c c i ó n . A h o r a b i e n , al Hijo
d e la p r o p i e d a d hipostática, le r e p u g n a formalmente' trví ^
3
p e r f e c c i ó n ; es su p r o p i e d a d h i p o s t á t i c a la razón formal (fe
p u g n a n c i a . N a d a hay e n l o d i v i n o ex natura rei a que ^ \ " fe
»
rS^^T^. ' > ** *•* el ser
. Aparece tamban claro en euanto a la independencia
1 7
todo causado.
18. Es igualmente claro en general de la propiedad de la que
í se trata: Siendo la propiedad personal totalmente indepen-
a q u
S S t e Í T^A
PCCtU quod habeat perfectionem
& r p e n d e n * sit ¡ ? P «
f 0
c u i u s
C t ü
^ «eaturae, quia ordo essentialis est per se
Ü e
* ^ o essentias contra entitatem hypostaticam, formae
670 C./9. Naturaleza asumida y persona
quiditates rerum se habent sicut numeri; entitas etiam hypostatica non est
simpliciter perfecta, vel simpliciter perfectio, prout dictum est in quaestione
de hoc mota.
20. Per idem negaretur minor, quia si aliquid esset ratio repugnan-
iter
tiae respectu cuiuscumque imperfcctionis ipsum esset perfectio simplic -
Si igitur entitas hypostatica non est perfectio simpliciter, sequitur quoo
ipsa non est formalis ratio repugnandi omni imperfectioni, et per conse
quens nec per ipsam habet persona formaliter propriam independentiam-
[ 6 ] 2 1 . Solutio obiectorum.—Ad ista.
m 0
Ad primum: Dependentia potest dupliciter distinguí: Uno ^
formaliter, sive quasi specie, secundum rationem distinctam formalem
pendentiae; alio modo, quasi materialiter, secundum distinctionem i p ^
rum dependentium, et hoc dupliciter, vel in eodem ordine vel m
et alio. ^
Prima distinctio requirit in termino rationem formalem ternu
aliam et aliam, vel eamdem quasi illimitatam, virtualiter scilicet ve
nenter continentcm tales rationes formales distinctas. Secunda
llt:
non requirit distinctionem nisi eorum quae dependent; et qu ieq l
P s
¿ '<<*, videretur enim illa entitas inconnexa cum alus, quae non haberet
s
e ordinem prioris nec posterioris. .
*g ¿2. Quando, igitur, ^ ^ ^ ^ " T ^ n é T ^
1 d c d e
Poss consequentia; quia si J ^ " '
t f
n e g a n
aliquid annexum
su ¡ ^ m i n a r e talem dependentiam, hoc « t p P
ae ^
'ndependentiae, quae est limitata, et ideo potest
" Alus.o,., Metaph. XII c.9 (107*1.1-10)-
672 C.19. Naturaleza asumida y persona
e
[8] Ad primam: Quia substantia illa potest ahquam £ e, c v e f l ¡ f
t e r m i n a m e d e , a =
¿ • a s - 2 — ^
2
25. La respuesta a la segunda prueba ', basada en el 'todo
y las partes, es idéntica. Lo simple, que ni es todo ni parte no
puede terminar la dependencia del todo respecto de sus partes,
pero puede terminar una dependencia anterior a ella.
Si inquieres qué dependencia termina el ángel respecto del
fuego, que depende de sus partes, respondo: La dependencia de
lo menos noble respecto de lo más noble en el orden esencial de
naturalezas.
32
26. La respuesta a la tercera p r u e b a es similar: El ángel
termina la dependencia de cualquiera naturaleza inferior mediata
o inmediatamente, es decir, la dependencia según el orden esencial
de las quididades, que es en algún modo anterior a la dependencia
del efecto respecto de la causa eficiente. Más, tal dependencia pa-
rece absolutamente primera y puede decirse que conviene común-
mente a todo independiente en relación a aquello respecto del
cual se dice independiente.
23
27. Respuesta a la cuarta p r u e b a : Es perfectamente claro
que el independiente omnímodo puede terminar alguna depen-
11 aI
tquam dependentiam terminare, quia non
31
Cf
,, ^- supra n.16.
aa *upra , i 7 . n
SilIIm n I D
674 C.l9. Naturaleza asumida y persona
u m
hoc, neganda esset illa propos.no. oponer j
c
;; ». ibid.
C l
- ibid.
£ ¡Í) Naturaleza asumida y persona
2. PRUEBA SEGUNDA
2. SECUNDA PROBATIO
! (
« Cf. D u m Scorus. OnUnath l d.2 n.37G-3HJ (II 3-14-3-10); »
n-5 (ed. Viv& XIV 10-17),
Art.2. La persona asuv,ente 6 ? 7
positum per se habere non potest, et per consequens non potest sic intrin-
sece terminan, sed requirit suppositum extrinsecum, sicut natura accidentis
requirit suppositum substantiae ad quod ultímate eius dependentia termina-
tur tanquam ad suum suppositum, et hoc per accidens, quia suppositum
per se habere non potest. Tali autem supposito per accidens non est natura
per se idem, quia natura et tale suppositum sunt alterius generis; sed est
»!>i aliqua unió supplens, ut possibile est, vicem identitatis; illa est actualis
dependentia naturae, et ex parte suppositi actualis sustentado naturae, vel
te
"ninatio dependentiae eius; sic quod illam natutam dependeré ad illud
Su
PposÍtum est ipsam communicari ipsi tanquam suo supposito, sicut
P°test habere suppositum, quia non potest per se habere suppositum, sicut
Su s e
bstant¡a, d tantum per accidens.
3
.. 5 . Consequentia principalis patet: Quia, cum suppositum sit per se
allq
u¡d incommunicabile, dependentia naturae ut commun.cabilis ad s u - P
POs
v ítum erit per se ad incommunicabile; et ita cum persona divina sit
incommunicabilis, imo sit sola per aliquod P ™ « ™ J ^ " :
> c a b i l i s , ut dicetur in tertio articulo, non repugnabit sibi ex parte u.
nat S
urae ° ¿ntrinsecum, sed tantum e*.i
« 36. „ , _ D ¡ c c r c u r ,uod
0 t e ^£%ff &¡S?tS
r e s t
'"""». ut ad suDDOsitutn extrinsecum, <!""> » ° ° P °
C , í
'»/>« n.69.
678 C . i 9 . Naturaleza asumida y persona
^ u m ¡ l e , non
q u ¡ d a d P ° ^ ^ ^ ^ T £ S S
i n f o r m a b
n , c a
bdis prout 'incommunicabde opponitur u
Sl
•H pj- >¡>ra n.36.
mpra n.37.
680 C.19. Naturaleza asumida y persona
e a
forma parcial que se comunica, se dice, a la materia inf * ^ '
0 de la forma total, es decir, de la quididad o de la n a t ? ^
que se comunica, se dice, al supósito participante. En este
0 ,
'incomunicable' no conviene a todo singular, sólo al q u e ^ ^
0
forma de otro de ninguno de los modos mencionados. Tal" ^
singular ultimado que tiene forma, o ser por la forma, de
que ningún ser lo posee como forma o principio quo de ser
el supósito. Por consiguiente, aunque la dependencia del accident*
se termine en algún modo en la sustancia singular, sólo se ter
mina últimamente en el singular en cuanto incomunicable. Pues la
dependencia que hay en lo comunicable sólo termina, parece, en
lo comunicable; si es dependencia de una sustancia singular co-
municable, como ésta es la razón de ser de aquel al que se comuni-
ca, tal dependencia sólo es terminada últimamente en aquel al que
3S
lo comunicable, la sustancia singular, es comunicado .
42. Sin embargo, lo que acabo de decir no lo entiendo en
el sentido de que lo comunicable que termina la dependencia
depende de lo incomunicable, y que no es tal comunicable, sino
aquel del que éste depende, el que últimamente termina la de-
pendencia. N o es verdad que la sustancia singular comunicable
depende de su supósito, sino que hay verdadera identidad del
terminat, sed illud ad quod ipsum dependet; quia non est ^tan"**'
stantiam singularem communicabilem dependeré ad suppositum o pf
5
37 ° ) ; q.6 . 9 s s (ibid., 132ss)].
0 n
M
- ibid.
682 C.19. Naturaleza asa/nula y persona
3. RAZONES DE OTROS
Ultimate terminare dúo dicit, scilicet terminare et sic terminare quod nihil
ulterius terminet. Ratio igitur terminandi est aliquod positivum, sed ratio
istius quod terminatio sit ultimata est illa negatio, quia scilicet terminans
non est communicabile. Si enim esset communicabile, tune adhuc ultenus
terminaret dependentiam illud cui ipsum communicaretur. Exemplum: si
accidens dependeret ad aliud accidens, sicut secundum aliquos color a
superficiem, eius dependentia non ultimate terminaretur ad superfict
sed ad illud cui superficies est forma; et esto quod non dependeret
illud cuius est forma, sed tantummodo esset sibi ratio essendi, a
ultimata dependentia esset ad illud cui superficies est forma.
45. Ad confirmationem: Posset dici quod accidens naturae assump
tae etc.
3. ALIORUM PROBATIONES
• ,U
TIIOMAS, Sttmma theul, III Q .2 a.2.3 (IV 2 1 - 2 5 ) ; GUIL. W
III d.l q.l.
Art.2. La persona asumente m
o d o
J i e n C i a I
47.
Además, toda naturaleza creada est-',
la persona d i v i j ^ t
T
S
C r p - Secunda etiam ratio videtur deficere, quia potentia obediential.s
P omnipotentiam creatoris, et illa est cornmunis; W™J*
r e s i c i t
4. O B I E C H O N E S C O N T R A C O N C L U S I O N E M I S T I U S ARTICULI
ARTICULO III
posibilidad de tal unidad por parte de la naturaleza
asumida
55. Dos puntos.—Respecto del tercer artículo, es cierto, se-
l9
gún el Damasceno , que el Verbo asumió la naturaleza singular
carente de personalidad propia. Esta no podría reconciliarse con
la asunción de la naturaleza en la unidad de la persona del Verbo.
Ahora bien, si la singularidad propia de la naturaleza personal
fuese formalmente su personalidad propia, no podría darse sin ésta.
Por esta razón es necesario investigar por qué la naturaleza
creada es formal y completivamente personalizada en sí misma,
para que de ello trasluzca si puede carecer de personalidad propia
y ser personalizada con personalidad extrínseca.
Aliter, potest dici quod natura assumpta dependet ad Verbum, sed non
proprie ut ad relativum, sed ut ad incommunicabile subsistens, et sic
neganda est consequentia.
ARTICULUS III
De possibililate islius unilatis ex parle naturae assumptae
[17] 55. Dúo videnda.—De tertio articulo, certum est, iuxta Damas-
onum, cap. 5 7, quod Verbum assumpsit naturam in átomo, hoc est, sin-
gu,a
'ern et tamen non habentem personalitatem propriam, quia illa non
? * « "are cum assumptione in unitate personae Verb.. S. autem propria
'baritas naturae personalis esset formaliter propria persónate eius,
0 n
Posset illa esse sine ista. . .„ „ aflirfl r r e a t a
,
„ o que asumió todo... Todo é. se unió a todo mí Z
s i
assumpsit; tocus enim tori unitus est mihi, ut totum toti tribuat; quod
St inassumptibile est incurabile". Vult dicere igitur quod quaecumque
entitas positiva in nostra natura est unita Verbo.
61. Et quod hoc sit possibile de quacumque, probatur ratione: Quia
quaecumque natura est simpliciter in potentia obedientiali ad dependen-
d u
* ad personam divinam; si ergo esset aliqua entitas positiva, qua
nat
w a esset i se personata, illa entitas esset assumpta a Verbo, et tune
n
natu
t a in Christo esset personata simul dupüci personalitate, quod est
' ^ i b ü e ; qui ¡ t a , igitur per illam « t formaliter m ^ u m e a -
a s c r e a
a n e r e t n o n e r s o n a t a q u d
quod? P ' °, nuae etiam haberet peno-
31 3 r e t U r
° ° S Í b Í d
' ' h 1 IHa enim non posset esse e n V a H q U a a l a
m o s S j b
c, u creatam, sed hoc est ' P /t formalis personamh sub- u ü
s a c c i d e n t
tant ^ i s , quia accidens non est rano ^ m a r e r i a > n e c
m n e c s s e t
C ' P° « s e aliqua entitas U s , si daretur, non
a n u a e c u
' e c substantia composita; quia < l
688 C.19. Naturaleza asumida y persona
Prima negatio est nuda, sive sola. Secunda est cum repugnant^^.^
actum. Tertia est cum inclinatione opposita, sive aptitudine & s C l
m n e
Exemplum: primo modo, superficies, si esset sine colore ° \ ' ng ' 0 a
e S t
non alba, quia haberet solam negationem albedinis; secun™V/j|n¡l
lus est non-albus, quia sibi repugnat albedo; tertio modo, i clin
Pt
ln *<Wm eiusdem rationis, et ¡ta habet aptitud.nem ad subsis^ndum
1 e t
eam* "°n habet aptitudinem ad dependendum ad personam extnnse-
e s t
C a ^ inconveniens possibilitatem esse sine apt.tud.ne q u u i d
su
*Z Pernaturaies • et si sit potentia aliqua in susceptivo, non tamen
felpudo, quia Tila non « propne nisi ad formam natural.ter
rect
'vam.
re
68.
dn-
Jas Personal i tatem i
n e < n e g a t Í O n c s r i r n a r n
*ssa - ' P 1 0
r
c
'n pe °nveniens naturae i u .
r
, c
$ ,
; ~ ' ™* « [ p e f S Ü n a l
o Z Vivé- XIV 26.27).
^ Q CJ9, Naturaleza asumida y persona
53
_ A todos los a r g u m e n t o s q u e se aducen para probar
1 l i ó n q u ¿
la personalidad propia es formalmente p o r algo positivo, s e C O n .
testa simultáneamente con esta única respuesta:
A ningún ser repugna simplemente ser comunicable ni de-
pender como comunicable, a no ser q u e posea, como simplemente
propio, alguna entidad positiva que sea la razón de la repugnancia
de la comunicabilidad y de la dependencia. Sin embargo, 'ser
comunicado' y 'depender' puede repugnar a un ser secundum
quid por la sola negación, pues, mientras esté presente tal negación,
no puede estar presente la afirmación. Pero no por ello es sim-
plemente imposible la afirmación, a no ser que la entidad en la
que se da la negación la exija necesariamente. Si no la exige, la
negación no será propia, sino secundum quid; la negación es
propia de un ser de modo semejante al modo en que le repugna
la afirmación opuesta. Sólo la persona divina posee incomunicabili-
dad del primer m o d o ; sólo ella tiene entidad intrínseca simple-
mente propia, por la cual le repugna la comunicabilidad. La na-
turaleza creada, por el contrario, aunque subsista en sí, no tiene
nada intrínseco que imposibilite su dependencia. Por eso, sólo la
persona divina tiene personalidad propia completa. La naturaleza
creada personalizada en sí no la t i e n e ; no incluye repugnancia a
la dependencia, sino sólo a la dependencia actual, es decir, sólo
incluye repugnancia secundum quid, que subsiste mientras sub-
sista la negación de la dependencia actual.
a a
Cf. supra n.56-59.
Art.3. La naturaleza asumida ¿91
n o n w t n i s i u í a i , l a
Plici,' q consequitur entitatem posititivam sim-
,ncor
j nmunicabilem.
?
51 P e f i d e m a d a l i a m m a i o r e m d e
ali '- > c dependentia: Concedo quod
Ü1 re
vel Pugnat posse dependeré, hoc est propter aliquam perfectionem
rar
" n.57.
692 C.l9. Naturaleza asumida y persona
PERSONA EXTRAÑA
v Í
r e
™, ??°Jl v d e a l a
confirmación. Véase Ordinatio III , , ^ ó n d « d l
.^ í q u
S * S ^ , 4 4 _ 4 5 ) ; 1 1 d 3 2
I - (ed. Vives XII 77-80), donde ^«VÜ** ,
indivisibilidad es positiva, porque por ella repugna «implemento " | d l l el
la naturaleza; pero no repugna simplemente a la naturaleza personal
asumida; no hay, por lo tanto, paridad.
48
Cf. supra n.55.
Art.3. La naturaleza asumida
693
e l UC m a J m
* f ?. ^ e n t e es. Por lo tanto, como la natura-
dental solo da ser secundum quid y presupone 7£
L
z J aCC1
tale esse tribuit; sicut igirur natura accidentalis tribuit tantum esse
J^ndurn quid, et ideo praesupponit ens simpliciter, ita natura substantia-
e
*J «se simpliciter, et ideo non praesupponit tale esse.
3
.,' - Et secundo arguitur sic: Omne dependens habet intrinsece ali-
d
pj* ° est sibi ratio dependendi; natura humana non habet nec habere
e
.• f aliquid tale intrinsece quod sit sibi ratio dependendi tali dependen
• '«'tur etc.
M a i 0 r a t e t
cuino' 6
P mductive independentia causati ad causam in quo-
g* genere causae. . . ...
* Probatur ratione: quia nisi in isto sit aliqua rano dependendi quae
i n i110
non 7 ' non magis istud dependet quam illud j.
a
CNÍ^ Verbo tali dependentia; igitur nec illa a s ™ J £
"¡si habeat aliquam rationem dependente s . b i J * * * " »
con> «tius maioris: Non dependens non fit dependens, nec
b a t i o
a d v e n
r i , r a X e s " Z o dependend,,
1 Í q U a m f 0 f m a m a b S 0 , U ;
autem haberet aliquod absolutum, quod esset ratio dependendi sibi pro-
pria, oporteret illud corrumpi quando ipsa fieret non dependens.
Tum quia naturae eiusdem rationis competit similis ratio dependendi
et ad similem terminum, vel eumdem terminum quando non est nisi uní-
cum natum terminare talem dependentiam; natura autem Christi et mea
sunt eiusdem rationis, et meae non competit aliquid quod sit ratio taliter
11
dependendi ad Verbum, quia tune mea violenter subsisteret in píOP
persona.
78. Et tertio arguitur sic: Propria personalitas, quae potest compe-
teré huic naturae humanae, est realiter eadem sibi; igitur, manente ^
natura, manet habens hanc personalitatem; sed personalitas propria
ratio repugnantiae ad sic dependeré; igitur etc.
Probatio antecedentis: Quia certum est quod huic naturae humana-
singulari potest competeré propria personalitas; illa autem non P° ^.
e r s o n a
esse aliud ab ipsa, nec ei accidens, quia accidens non est ratio P "k.
substantiam; nec potest esse substantia alia ab hac natura, quia neo ^
stantia composita; patet enim quod una substantia composita non est ^
formalis personalitatis alteri substantiae compositae; nec potest esse
Cf. ibid.
Art.3. La naturaleza asumida
695
p ambas partes sustanciales, no permanecería la misma natura-
p compuesta.
yo. Opinión propia.-Respecto de este problema puede de-
cirse que no hay que poner repugnancia formal entre dos extre-
mos a no ser que manifiestamente sus razones propias la incluyan, o
5J prueba que la incluyen o que sigue necesariamente de ellas. Pero
de ninguno de los dos modos hay repugnancia entre la naturaleza
humana y su dependencia de una persona ajena. Luego hay que
afirmar que tal dependencia no es simplemente imposible de
parte del fundamento.
La mayor se p r u e b a : Hay que admitir como posible todo
aquello cuya imposibilidad no aparece. Parejamente hay que de-
clarar composible todo aquello cuya incomposibilidad no aparece.
80. La parte primera de la menor se declara por las razones
61 62
que venimos t r a t a n d o . La razón de la naturaleza h u m a n a
&
aparece más claramente . La razón de la dependencia de que
64
hablamos puede exponerse mediante cierta circunlocución o
descripción de la siguiente manera:
La dependencia es de la naturaleza, en cuanto comunicable,
respecto de la persona propia de otra naturaleza, en cuanto termina
'al dependencia.'
81. Explicación de esta descripción:
Como comunicable': De un modo, algo puede ser comuni-
cado a otro de manera que este otro sea idéntico a lo que es
^stantia sicut pars, quia non maneret eadem natura composita, nisi
D e r e t e
adem utraque pars substantialis.
[22
¿. J 79. Opinio propria.—-Potest dici quod non est ponenda ínter
ALV , ¡aU ^ for
m a i i s repugnantia, nisi vel in rationibus eorum proprns
re
i J* . Pugnantia includatur manifesté, vel necessaria ratione probetur
A
v e l s e
AD I'' S AMq u i ; sed neutro modo est de natura humana et dependentia
*RT alienam i ¡«¡tur ponendum est quod talis dependentia non
¿^Pliciter impossibilis, quando est ex parte fundamenti.
M
n 0 n ^ Probatur: Quia quodlibet ponendum est possibile esse cuius
n
no g* ratio impossibilitatis. Consimiliter, quodlibet compossibile, ubi
n
P p a e t r a t i o
8n í incompossibilitatis. . , „..„.,
* * L Prima p a r s raino r¡s declamar ex «tiombas .«onun *
aIl
(] « u i sic quod illud sit ipsum quod commum
n
¡¡ Q l'.T" - 5 5 - 7 8 . r
, Cf. ¡ i' « n.55-72.
Cf. ¡6* «-H2-S4.
C.19. Naturaleza asumida y persona
c o m u n i c a d o ; lo u n i v e r s a l se c o m u n i c a al s i n g u l a r de esta m a n
D e otro m o d o , a l g o p u e d e ser c o m u n i c a d o d e m a n e r a q U e
a q u e es c o m u n i c a d o e s t é r e l a c i o n a d o a el c o m o al principio f
mal d e s u s e r : o c o m o a s u f o r m a p a r c i a l , q u e es comunicada °i a
materia i n f o r m a d a y, p o r l o t a n t o , al c o m p u e s t o constituido
e l l a ; o c o m o a su f o r m a total, c o m o la q u i d i d a d se comunicaTai
supósito, por e j e m p l o , la h u m a n i d a d a S ó c r a t e s .
E n la c u e s t i ó n , ' c o m u n i c a b l e ' s e e n t i e n d e del tercer modo
es decir, lo q u e e s c o m u n i c a d o es f o r m a total, d e suerte qu ¿\ e
d
^ e t é r e a , secundo:
SUb tamÍae
Quia accidens ¿"SÍ^
S ? í e
r
e e t
CUÍ
^ a e f e t ;
HZ%se"tiXcndentiaequam
<ahae ' t e r e r é , 'amen P
r L ratio prioritatis essen- r i o r V l d e t u r
r
1
t¡al sicut i n termino videtur esse P ' " " ^ a b i i i , vel s u s -
is
P í 0 p t e r
V;¡ quam terminat dependentiam quam Il¡gatur inte
1 & e K
ílic^ '/ecundum quam terminat ^ ^ k a b i \ i s , et hoc sine w
m o d o d e sustancia, n o perfecto, c n el s e n t i d o d c q u e l r c p c U g n c
tiae, licet non perfecte, scilicet quod sibi repugnet dependeré ad subiec-
tum, tamen aliqualiter similem, scilicet in non dependendo actualiter,
sicut apparet in accidente separato; pari ratione igitur videtur quod sub-
stantia potest habere modum accidentis, licet non perfecte, scilicet depen-
dendo et inhaerendo subiecto, tamen modum aliqualiter similem, scilicet
in dependendo actualiter ad suppositum alienum.
[ 2 4 ] 85. Ad adducta in contrarium.—Ad illa autem quae adducta
sunt in contrarium:
Ad primum: Concedo quod natura substantialis est ad esse substan-
tiale, sed non oportet quod sit primum esse suppositi habentis esse per
ipsam, nisi quando illud est eius per se suppositum; quando autem est
eius suppositum non per se, sed alterius naturae, tune per illam alteram
prius habet esse.
86. Et cum accipitur: illud quod dat esse simpliciter non praesup-
ponit esse simpliciter in eodem, respondeo: Aliquod esse in se est esse
simpliciter, et tamen supposito non proprio, non dat esse simpliciter omni
modo.
87. Ad secundum: Aliquid potest esse ratio dependentiae duplic-
ter: U n o modo, sic quod ipsum necessario consequatur vel concomitetur
dependentia actualis. Alio modo, quod licet ipsum necessario concomite-
tur aptitudo ad dependendum, non tamen necessario dependentia actualis,
•• Cf. D U N S S C O T U S , Ordinatio III d.l q.l n.6sa (ed. Vivéa XIV 2lss).
"'
71
Cf. supra n.73-78.
7
Cf. supra n.74.
- Cf. ibid.
7 1
Cf. supra n.75-77.
Ait.3. La naturaleza asumida
699
sed ipsum, quantum est ex natura sua dependeret, et quando est actualis
dependentia convenit secundum ipsum ut proximum fundamentum.
Primo modo est dependentia creaturae ad Deum, quia necessario fun-
damentum dependentiae est in actuali dependentia semper. Secundo modo
cst
dependentia causati ad causam secundam, sine qua posset ipsum im-
pedíate causari a prima, et ita posset ab illa secunda non dependeré actúa-
ter c
r ' ' ,'' « semper haberet aptitudinem ad dependendum. Maior igitur
^lonis vera est, intelligendo de ratione dependendi non praecise primo
°> sed indifferenter primo modo vel secundo,
fio
l u s
Penrl ^ P concludit prima probatio maioris, inducendo de de-
^ e n t u s causati ad causam.
8 9
lúa» - Secunda vero probatio probat quod dependens habet ali
a t l 0 n e m
saj' dependendi quam non habet non dependens; quod neces-
inte
^teZ * ? U i g e n d o per rationem dependentiae rationem formalem
n d l u a e
<C3! ' ^ est ipsa dependentia, quia sine illa non posset aliquid
c r e ;
Nuí s e d
intelligendo rationem fundamentalem dependentiae, se-
n q U 3 m i n c s t
°« Z dependentia, sicut secundum albedinem similitudo
no q u o d
« ratio sit magis in dependente quam in dio quod
^ n d e t actu, esr rumen aeque aptum ad dependendum. Exemplum.
V M s X V I
¡ Cf Ü U N
* SCOTUS, Ordinatio IV «..1 *1 • A* ^
u
- ¡Ind.
700 C.19. Naturaleza asumida y persona
accidens quando est in subiecto non magis habet talem rationem depen-
dendi quam quando ipsum est separatum, quia ipsamet natura est iste
modo próxima ratio dependendi: nec oportet ad hoc quod actu deptn-
deat, superaddi actu talem rationem dependendi, sed sola ratio formalis
scilicet actualis dependentia. Consimiliter hic de natura assumpta et non
assumpta.
90. Tertia autem probatio videtur plus probare, scilicet quod
dependens habeat semper rationem dependendi fundamentalem, et
aliquam entitatem absolutam. Ad illam igitur propositionem, cui
probatio innititur, scilicet quod 'omnis mutatio habet pro per se ter^ ^
formam absolutam', respondetur per interemptionem, imo motus es ^
cundum ubi et ad ubi, nec tamen ubi dicit aliquam formam abso ^
Qualiter autem non sit hoc contra Philosophum V Physicorum v
dictum est supra. in quadam quaestione de corpore et ubi etc. ^
91. Minor principalis rationis non est vera eo modo quo ma ^
vera, scilicet intelligendo indifferenter de ratione formali depen
fundamentali, et hoc necessario fundante actualiter vel saltem ap
• liter; habet enim natura assumpta rationem formalem dependen '
ipsam dependentiam et rationem fundamentalem, imo ipsa est p . ^ , n
RESPUESTA AL A R G U M E N T O PRINCIPAL
s3
93. Respuesta al argumento principal .
No toda dependencia basta para que la predicación de lo de-
pendiente de aquel de quien depende sea verdadera; con todo,
la dependencia de la naturaleza, en cuanto comunicable, del supó-
talis dependentia actu, sed aptitudine; nec plus probat prima probado,
quia si natura deponeretur, nullum absolutum in ea corrumperetur; et
"a non habuit aliquod absolutum quod esset necessaria ratio actu depen-
Sec a b s u t u m
1? * °l fuit proximum susceptivum dependentiae, et sine
manere potest, sicut sine respectu non necessario consequente potest
raa
nere fundamentum absolutum.
a i a m r
tio • ' ^ ' P °bationem: Dico quod, licet naturae eiusdem ra-
duní h a b e a n t
Sl
aptitudinem similem ad dependendum, tamen non oportet
U n a a c t u
con dependeat, quod similiter et altera. Patet de accidente
0 e t s e a r a t
ad vi! P ° ; natura autem mea, etsi non actualiter dependeat
«enta
tu
de en
P dentia praedicta, scilicet ad suppositum hypostauce sus-
t 3 m e n h a b e t
<£m aptitudinem, sicut natura illa assumpta habet apu-
A D A R G U M E N T U M PRINCIPALE
93. AA
<\a argumentum principale: ... ,
1 ¡ c e t
C S q U O
' d
"on omnis dependentia sufficiat ad venf.candam
a t 0 n e m
< u ^ n d e n t i s de illo a quo dependet, c a m e ^ ^ J ^ J *
u t
t¡ communicabilis ad suppositum, ut hypostat.ce sustentans
., j ? ' ¡bid.
,J r e s p o n d
C|° ^ «1>1 latamente al tercer argumento; c-f. n-78.
v
• ">"« n.I.
702 C.19> Naturaleza asumida y persona
QUAESTIO XX
Utrum sacerdos obligatus ad dicendum missam pro uno,
obligatus etiam ad dicendum missam pro alio, sufficienter
solvat debitum dicendo unam missam pro ambobus
1. Quaestio et argumenta pro et contra.—Quaeritur utrum sacerdos
obligatus ad dicendum missam pro uno, obligatus etiam ad dicendum mis-
sam pro alio, sufficienter solvat debitum dicendo unam missam pro am-
bobus.
[ 1 ] Arguitur quod non:
Quia qui tenetur ad maius bonum non satisfacit solvendo minus bo-
num; sic est in proposito, quia duae missae sunt magis bonum quam
una. Una etiam missa pro isto est maius bonum sibi, si dicatur pro illo,
quam si dicatur simul pro illo et alio.
2. Contra:
Qui plus solvit quam illud sit propter quod obligatur, videtur abun-
a r s a s f a c e r e s e d
o ,?£? " > una missa est maius bonum, quam sint illa pro
quibus obligatur duobus; quia bonum missae est ex virtute sacrificü:
sacr.ticium autem est infinitum, et infinitis sufficiens; Christus enim qui
C.20. Apireado, del valor de la misa m
ARTICULO I
Si la misa dicha por dos vale para cada uno tanto corno
si se dijera por uno solo por el mérito personal del
celebrante
4. Triple grado en que la oración puede valer por otro.—~
Respecto del primer punto, hay que saber que, entre las obras
meritorias, la oración tiene más razón de mérito aplicable a otro.
Pues de sí aplaca a Dios y reconcilia con Dios al reo por quien
el orante la ofrece especialmente. Ahora bien, cabe entender que
el mérito y especialmente la oración vale en triple grado para
alguien o por alguien.
De un modo, especialísimamente; en este grado vale siempre
para el que ora cuando está en gracia, pues posee buena disposi
ción del alma y elicita un acto bueno. Esta moción y este acto no
son de aquel por el que se ora como lo son del orante. Ni puede
éste con voluntad ordenada enajenar su mérito propio y dárselo
a otro; está obligado por caridad a amarse a sí más que a otro.
Hasta acaso no podría dárselo a otro sin cometer pecado.
De otro modo, generalísimamente; en este grado vale para
toda la Iglesia; el orante no debe excluir a nadie que pertenece
a la Iglesia, sino que debe incluir a todos con intención habitual.
Del tercer modo, es decir, de modo medio, vale para aquel
por quien el orante lo aplica especialmente. Que no vale para él
especialísimamente es claro del primer miembro. Tampoco vale
ARTICULUS I
Si missa dicta pro duobus tantum valet isti sicut si pro eo solo
diceretur, et hoc mérito personali celebrantis
sed nec praecise valet sibi generalissime sicut cuicumque; tune enim
Art.l. Mérito ¡d celebrante
( m
fa
'M Ecclesia essent speciales orationes assignatae, aliae pro vivis aliae
ter
" « pro mortuis, et iterum pro vivis alus et alus, puta benefactoribus,
1C1S
:° et alus, ut patet in orationibus in Missali Romano pro divers-.s
S|
gnati personis et statibus vel congregationibus; frustra, inquam,
S
m 1 S t a e s e
ra , P ciaüter assignatae, quia non plus valerent ilhs quam gene-
e r
emeumque in Ecclesia.
f4
h J- Habet ergo articulus iste difficultatem specialiter intelligendo
t e r
f o modo.
l t m i
f*L " ° Sradu una missa dicta pro duobus non tantum valetisti
Sríf ^ret
vale,*' ^cta 553
si pro eo solo diceretur. Probatur.-B potest día quod
pro duobus non tantum valet hoc modo ist, quantum
Sl
Pro eo solo diceretur. . .. m
S t e n d l l U
lc
°
POtest sic: Mérito finito secundum P ^ " ^ .
¡C? co
"espondet aliquod praemium determ.natum, adcermrn,g
a u t
™ bonum quod debetur Eccles.ae generUter e pr
n 0( e b e t u r
' Cm¡ Í ¡*« oraoci speciaiissime, quae ^ e m p e r ^ «
>sl7
Nui „ , ™*'» « I
t , c b í t ü
orationi, accipio illud bonum
* u r
l ' m e d í
c t deter-
o
" n o n debe-tur alicui , r 0 m s , t t i a , , , C r
fl^^Ü
1
> Í I" «radum; virtute ¡gituí bono modo
deter-
,
a ü
,
" 'n , ; ° 'ncd.o aliquod bonum quod
b l cr
¿ío totum illud bonum detur isti tanquam P
^/«'¿ll»¡»»
7 ( ) y C.20, Aplicación del valor de la misa
medio debitum orationi, nullum bonum debitum orationi isti dabitur alteri,
et per consequens si virtute istius meriti datur aliquod bonum mi,
debitum isti orationi modo medio, sequitur quod non totum bonum
debitum datur isti; ergo etc.
6. Confirmatur primo.—Confirmatur: Quia aequali mérito P^ j . aeC
c
aequale utroque modo; nunc autem, quando quis simul pro <W ^ o pf
c o m m u m c a t u r ;
fonuri l > S p
P
S p i n t u a , e
' n t U S
ff*°e s t u b i t u e t o t u s e t n o n e r p a r t e S
dc
btii ostenditur exemplo, ubi tamen minus apparet quam
ESFíi W Itu'dem corporalia, de quibus minus videtur quam
U a h b u s
A l l
n o n
> £ n ' minus tamen communicantur ets» pluribus om-
b , | £• ur.
la ¡iiuminanus plura d u m * *
P a t e t d e l u m i n e c a n d e J a e s ¡ m u l
Vf
y10 O.JO. Aplicación del valor de la /r/isa
1
cita a Jerónimo, quien, entre otras cosas, d i c e : '*Cua l nt 0
inter alia sic habetur: "Cum pro centum animabus psalmus vel missa
dicitur, nihil minus quam si pro una qualibet ipsorum diceretur accipitur .
[ 6 ] 12. Hae obiectíones non valent.—Potest dici quod ista non i m -
pediunt rationes prius positas.
Quia utraque maior israrum rationum vera est simpliciter, tam secun-
dum extensionem quam secundum intensionem, ita quod pro aequali
mérito non debetur, secundum strictam iustitiam, bonum numerosius, sicut
nec bonum intensius; quia plura bona aequalia aequivalent uní DO w
maiori intensive, et hoc in omni retributione iusta et commutatione.
ergo mérito aequali non debetur maius bonum secundum intensionern,
nec per consequens plura bona aequalia secundum extensionem, 1 ^
t a
sicut ista, si facerent unum, facerent unum maius altero illorum, i
maioris valoris secundum iustitiam, quam alterum illorum. ^
13- H o c confirmatur: Quia alioquin qui vellet orare pro J ^ J J w
0 |
bonum pluribus, dum tamen hoc posset per eumdem actum sine
tione boni alicuius eorum.
lí
« Da comee. D.5 e.24 (Corpm Inris Caiwnici, ed. AE. Frid»»»* i , . I'l-
¡1
$
Respuesta: Uno podría impetrar la primera gracia para cual-
quier número de pecadores como para uno; en el caso no se re-
queriría la satisfacción de una pena, sino el aplacamiento de
Dios y la impetración de un bien de él.
15. Además, como muchas penas equivalen a una pena ma-
yor y sólo se condonan por una obra satisfactoria mayor o por
muchas obras satisfactorias, así, parece, muchos bienes que deben
impetrarse equivalen a un bien mayor, y sólo se impetran por
muchas obras meritorias o por una obra meritoria mayor. Por eso
también, lo que basta para liquidar un mal no basta para empetrar
un bien; lo segundo parece mayor.
16. Segunda confirmación. — Confirmación segunda de la
conclusión intentada: En la amistad humana, el amado que su-
plica por uno solo logra mayor bien para él que si suplica por
muchos. Si suplica por uno, es oído para que se le impetre un
bien determinado; si suplica por muchos, o no es oído en favor
de todos o no impetraría tanto bien para todos. Ello es conforme
a la justa ley de la amistad.
17. Tercera confirmación.—Tercera confirmación: La vo-
luntad, en cuanto causa meritoria, no parece más eficaz, sino menos
eficaz que en cuanto causa elicitiva o impetrativa. En cuanto me-
ntona, sólo es causa dispositiva que habilita y dispone para la
CUm<,Ue
pla<- ' q ' S l c u t u
requiritu poenae solutio, sed Dei m u a m c n o n 1
e t
J'° impetrado boni ab ipso.
relaxa P S Í C U t
s poenae aequivalent uní maiori poenae, et non l u r e
faao ' r
n t U r
°P n S Í p e r
satisfactorium maius vel per plura opera satis- U S
8
«laio/ ' ' S C v i d e t u r
de pluribus bonis impetrandis, quod aequivalent uní
«toare* " ' ° P P d e n í s i
hona vel unum maius bonum impetrantur; e r l u r a
l m e t l a m
Petr ° a
n n
t ad deletionem mali aliquid sicut sufficit ad s u f f i c ¡
l J m
17 J f k m ta at m
U r
legem amicitiae. l u s
V i m o m c a u
^'•v h ?', « ' ñ u s efficax; quia ut meritoria est ^ ,
V J
habilitaos et disponens ad actionem principalis agentis,
c 2 0 Aplicación del valor de la misa
autem est elicitiva vel impetrativa, est causa principalis. Sed voluntas,
ut est causa elictiva vel impetrativa non aequalem effectum causat simul
in quolibet multorum sicut in uno solo causaret, ñeque enim simul intensa
est amicitia ad quotcumque sicut esset ad unum, VIH Ethicarum, nec vo-
luntas aeque perfecte intense imperat plures operationes potentiarum infe-
riorum sicut unam; minuitur enim intentio voluntatis plures actus infe-
riores imperantis. Consimiliter videtur quod voluntas minus bonum inten-
sive mereatur, quando pluribus meretur.
18. Et si dicas: Hoc verum est, quando devotio minuitur ex dis-
tractione circa plures, sed si devotio sit aequalis, non oportet quod minus
bonum mereatur multis quam uni; contra: Distractio non necessario
concurrit ex hoc quod pro pluribus celebratur, quia non oportet cele-
brantem pro multis tune de eis actu cogitare, sed sufficit quod ante
recollegerit istos pro quibus intendit specialiter orare, et Íntentionem
suam talem Deo obtulerit. Ex tune enim, si tantum in communi eorum
memonam habeat, hoc sufficit, quia Deus oblationem et devotionem suam
pro illis acceptat pro quibus ordinavit prius se velle offerre. ..
Et in isto casu verum est quod propter multitudinem attentio actual»
singu os minuitur, quia non est ad eos nisi in communi,
sed devota
1 1 Í n D e U m
non'n? ^ T ^ í"™'" . " P ° " « ™nui.
non minus devore celebrar quis de ómnibus sanáis, quam de uno sancto.
1
ARISTOT., Ethica ad Nio, VIII c.7 (1158aIM4).
Art.l. Mérito del celebrante ? }
JSente oraretur; et ita non minuitur ibi devotio, licet minuatur atten-
10 a
*5 et distincta.
c t
Cr''
M
n e r m i n u
W . *°
s bonum tunc impetrat singulis propter diminutionem
hoc solum quod mérito suo corresponde.t aliquod
S e d
P °P^ r
¡lli
(
2
Z í '
P '
C e
l i s
quibus valet medio modo.
t U m
COnsec
,
e t
<* i" quocumque eodem gradu, saheet reddendum
a
u
.
h
mejor." Ahora bien, dos bienes iguales son mejores que uno.
.yego Ja bondad es mayor en ellas. Y lo que es mayor, aunque no
pueda ser dividido en acto, contiene muchos bienes pequeños que
Ltos son iguales a él. Aunque el cielo es indivisible cn acto,
m;ís entidades menores equivalen a todo el cielo que a medio
ciclo, y en tales entidades menores hay distinción; por lo tanto,
por cl cielo entero podrían darse todas las entidades equivalentes
en que, aunque indivisible en sí, puede distinguirse. De modo
análogo, en el caso, a un mérito de determinada magnitud se debe
adecuadamente un bien de magnitud correspondiente. Tal bien
es indivisible en sí, pero puede equivaler a muchos bienes meno-
res y, por lo mismo, puede dividirse en valor en cuanto por él se
dan varios bienes menores. Luego tal bien espiritual no se da
realmente por partes, sino en varios bienes menores, que respecto
de él tienen valor parcial.
12
22. A la confirmación se contesta: Si fuera posible que el
valor del espíritu se distribuyera a muchos —como probablemente
acontece tratándose del bien debido en virtud de la oración—, a
cada uno se le daría un bien menor. Tal vez el espíritu se comuni-
caría también en menor grado si trascendiera su receptivo propor-
cionado; tal vez el alma no vivificaría igualmente un cuerpo in-
definidamente creciente; pero se comunica igualmente al recep-
ta 21. Respondeo: Augustinus VI De Trinitate 8: "In his quae
ion mole magna sunt, idem est maius esse quod melius"; dúo vero bona
qual¡a sunt meliora altero; ergo in eis est maior bonitas; maius autem,
ae
|*M non possit actu dividi, tamen habet plura parva sibi aequalia; sicut
"•et caelum non posset actu dividi, tamen toti aequantur plura parva
m e d i e t a t
üj™ ' . et in illis parvis est distinctio, et pro illo uno magno,
Cet , n
¡ri se indivisibili, tamen divisibili vel magis distinguibili
aeq
uivalentia, possent illa multa reddi.
h t a n t m e r í t 0
Pótese '^' ° debetur adaequate tantum, illud in se dividi non
t a m e n
Pote A aequivalere possunt multa bona minora, et ita ipsum
est
tur l d i v a l o r e
> dum pro ipso diversa bona minora distincte reddan-
n n er
m J ° fio illud bonum spirituale realiter per partes datur, sed datur
h
M¡^ b
onis minoribus, quae respecru illius boni habent partialem
bu 2 A d
¡ L conf
'»nationem: Si possibile esset eumdem spiritum distri-
f m V a , o r e
° C > «cut hic est possibile de bono reddendo vir ute
n s
< - "nicuique minus bonum daretur; et forte etiam
S ^ n i c a r e t u r , si transcenderet suum susceptivum P^pomoaarum.
N a n í m a n o
P 1 " aeque vivificaret corpus, quantumcumqu ereseret,
P3SS0
P'oportionato aeque communicatur; in proposito, recept.vum
"'¡'I vr
1 c 8
'• Cf i' n.9: PL 42,929.
' "'"« n.2().
716 C*2Q. Aplicación del valor de la misa
le da no se le da por partes.
23- Contra los ejemplos aducidos™ se arguye con otros.
N o puedo acarrear dos pesos iguales lo mismo que uno.
Si se objeta: Tratándose del movimiento local, el agente no
puede mover muchos objetos lo mismo que pocos, pero, tratán
dose de la alteración, puede alterar muchos objetos que se hallan
igualmente próximos a él lo mismo que pocos; respondo: Algu
nos movimientos son tales que en ellos todas las partes del todo se
mueven por necesidad simultáneamente; es decir, en tales movi
mientos no se mueve una parte antes que otra. Tal es el movimiento
local. A este tipo de movimiento se refiere el texto de la Meta-
14
física : "Continuo es aquello que por su naturaleza tiene un
movimiento..., y el movimiento es uno cuando es indivisible, y es
indivisible respecto del tiempo." Si una parte del continuo se
moviera sin que se moviera otra, la continuidad se disolvería. Hay
otro movimiento en el que no es necesario que el todo se mueva
simultáneamente según todas sus partes. Tal es la alteración.
Asimismo, por móvil, o se entiende uno que es adecuado a la
virtud del motor, o del agente, en el sentido de que otro mayor
no podría ser movido simultáneamente; o por móvil se entiende
uno que es menor que el adecuado.
Por lo tanto, hay diferencia entre el movimiento local y otros
tipos de movimiento. El todo continuo en su totalidad es siempre
proportionatum bono illi, quod est reddendum pro mérito, est una per
sona, et quod datur illi, datur non per partes.
23. Contra exempla ista prius posita instatur per alia exempla:
Quia non aeque possum portare dúo aequalia sicut unum.
Si dicatur quod in movendo localiter non aeque potest agens in plura
et pauciora, tamen in alterando potest, et hoc quando illa plura sunt
agenti aeque approximata [ 1 0 ] , dico quod aliqui motus sunt tales, quibus
necessario totum simul secundum omnes sui partes movetur, hoc est, non
prius una pars quam alia, sicut est motus localis; et de hoc intelligi
tur V Metaphysicae: "Continuum est illud, cuius motus est unus secun
dum se; unus autem, cuius indivisibilis, indivisibilis autem secundum
tempus"; si enim moveretur una pars continui alia non mota, solveretur
continuitas. Alius est motus, quo non est necessarium totum secundam
omnes partes simul moveri, ut est alterado.
Mobile etiam aut intelligitur illud quod est adaequatum virtuti mo-
ventis vel agentis, ita scilicet quod non posset simul moveré maius, aut
aliquod mobile minus tali adaequato.
u i a
Est ergo aliqua differentia inter motum localem et alios motus, Q
semper totum continuum secundum se totum est mobile adaequatum
1 3
Cf. supra n.10.
1 4
AWTSTOT., Metoph, V c.6 (1016a5).
Art.l. Mérito del celebrante
. I 7
novena, ita quod non aliqua pars eius sine alia est mobile adaequatum.
J raotu autem alterationis, aliqua pars ipsius mobilis potest esse mobile
quatum moventi tantae virtutis, sic
ae
quod simul non movebitur nisi
,an[
a pars.
c d utr
Vei Í
obique, imo in moni generaliter, verum est quod ab isto mo-
di nihil simul movetur, nisi suum mobile adaequatum, vel quod mclu-
, n
aeq ° ; « dico inclusum in illo realiter sicut aliquid eius, vel
ln
includ uiv
m
e r s i c u t
s quod etiam non est pars maions potest dio
C 0 ; e t s i c
m i n u
¡11
adaeo,,' ud quod potest simul moveré illud mobile tanquam
n
>o ¿K í ° n Potest simul aliud mobile maius moveré, nec etiam cum
ls U m
ess, ^ a t e r adaequatum, quam mobile minus ipso, qu.a tune: illudI non
> d > ° a e q u a t u m ; ' intelligo -adaequatum' non
U C n a t U m P 0 S S l t
H > C m, o °dico
, ^tot d ° conatu potest ipsum
' ' m mr"'
moveré, cale
i» m o U " o m n l
m
b¿«
> < Z u °
« ° ^ah^s m
~
adaequari passive i s. agenu, tahter ca n , n
;
o
m o b i i e m n i n o
P
s u b i
i^^i"
% Phum e s t m o b i l e
rn ver ' adaequatum intelligentiae, quae,
0
e
,. maius, tamen posset minus.
I , , 8
IOT
[11] 24. Ad exempla illa: Dico quod passi proportionati agenti pot-
est quaelibet pars aeque perfici, ita saltem quod una non minus perfi-
citur, si alia perficiatur, quam si sine illa perficeretur; quia enim totum
est primo proportionatum agenti, ideo pluralitas partium quae includun-
n e c l
tur in isto toto non impedit perfectionem actionis in omnes, sicut "
totum includens eas; sed si uni passo proportionato adderetur aüu
passum, illud non oporteret aeque perfici ab agente, sicut si solum recipe
ret actionem agentis.
uant
Hoc patet in iliis exemplis: Lux enim et sonus, et similia, <l "j¡
est de se, multiplicant se sphaerice; passum ergo proportionatum
agenti quantumeumque sit parvum, cum tamen sit sphaericum, includit p
tes, et illae quae sunt partes eiusdem sphaerae circumstantis lumen aeq
illuminabuntur, hoc est, tantum illuminabitur médium secundum unum ^
metrum eiusdem sphaerae circa candelam, sicut secundum alium; *•
accipiatur alia sphaera remotior a candela ambiens primam spna
acceptam circa candelam, illa non aeque illuminabitur sicut prima. ^
Quod ergo dicitur, quod aeque illuminantur plura illuminabib*i ^
u r n i
unum, verum est quando illa plura sunt partes eiusdem n l j i ( e I T
S P nde0:
«ecet r ° D u o m
° b " ¡ * P ^ e aeque approximari .«¿em niownn.
a C O n c I u d l t
C a ° ¡"a esse mobilia partialia contenta, scilicet reahter ve
e m e r
C ' * "no mobili adaequato, quod semper est . m ^ s p h a j
*CaT i|»ius agenta, et quae etiam sunt in eadem total
C e n t r u m
O h
< * est, infra distanTiam eiusdem axis, illa aeque moventur
n ae
v ° q u e cum ÍUis
A d
< : auctoritatem Hieronymi, glossa ponit ibi dupücem respon-
referens
S'Nacct' ad ipsum celebrante* ut sit
X jgW t J t U r
s u p celebrante gmum
p l e p r o i p s o quando
„ semper valet specialissime celebranti,
Q
' *"»'« n . i i .
C 70 Aplicado» del valor de la misa
(
720 '~ '
muchos cuando por muchos, y por uno cuando por uno, l ^ a
S m p r e para'él especialísirna i g u a l m e n t e .
27 La secunda respuesta de la glosa se refiere al ^ c a s o
que se afirmad una misa dicha por cien almas con hilaridad de
corazón no vale menos que una dicha con ansiedad por una. E n
19
tal pasaje se dice p r e v i a m e n t e : "Es mejor el canto de cinco
salmos con pureza de corazón y serenidad, e incluso con hilaridad
espiritual, que la modulación de todo el salterio con ansiedad de
20
corazón y con tristeza." Después sigue lo que se a d u j o : "Cuan-
do se dice un salmo o una misa por cien almas no se recibe menos
que cuando se dice por una de ellas." Acaso esta segunda res
puesta refleja la intención especial de Jerónimo, quien quiso con
solar a los monjes diciéndoles que, si estaban obligados a orar por
muchos no tenían necesidad de leer un número dado de salmos
—ello resultaría fastidioso—, sino que satisfarían mejor por ellos
si recitaban menos salmos y con hilaridad; y que tal proceder
tenía incluso más valor para el orante, en la suposición de que
fuera reconciliable con su obligación.
A R T I C U L O 11
est aeque dispositus et aeque ordinate facit hoc quod facit, hoc est, aeque
celebratur pro multis quando pro multis et pro uno quando pro uno.
27. Alia responsio glossae est ibi referens ad casum in quo loquitur,
quod scilicet non minus valet una missa dicta pro centum animabus cum
cordis hilaritate, quam si pro quolibet uno diceretur cum anxietate. Prae-
mittitur enim ibi sic: "Melior est quinqué Psalmorum decantatio cum
cordis puritate ac serenitate et etiam spirituali hilaritate, quam totius
Psalterii modulatio cum cordis anxietate ac tristitia"; et tune subditur
illud, quod adductum est: "Cum ergo pro centum" etc. Et hoc secundum
fuit forte specialiter secundum intentionem beati Hieronymi, volentis loq'U
ad consolationem monachorum, quod si pro multis tenerentur orare, tamen
non oportet tot Psalmos legere, quia vergeret in fastidium; sed melius
satisiit illis, si pro eis dicantur pauciores et cum hilaritate, melius etiam
valet dicenti, si potest stare cum obligatione eius.
ARTICULUS II
videnda 1
^riml^ V Í
~ ^ d
^ c u n d o articulo principal!, tria su*
e n d a
1
Si I N POTESTATE SACERDOTIS SIT APPLICARE MERITUM DEBITUM
VIRTUTE SACRIFICII
autoridades:
22
Agustín, en el Enchiridion , dice: " N o hay que negar q Ue
Art.2. Mérito de /„
723
jón fl Httdic puede competer más que a! v u , r l ,
¡ ¿ sacrificio; como Je incumbe el d e t L i l ^ t t ^
c I
O
de la persona por qmen ofrece especialmente
c t 0
del sacrificio.
3 5
Respuesta al primero : Aunque el bien que se impetra en
virtud del sacrificio no se impetre en virtud del mérito personal
del sacerdote, sino en virtud del mérito de la Iglesia, en cuya per-
sona se hace la oblación y por cuya gracia es aceptada, con todo,
en cuanto al bien que ha de impetrarse de esta manera, el sacer-
dote, aunque sea un mero órgano, tiene en la Iglesia, por razón
del orden, un poder notable por el que le incumbe el ofrecer y
determinar la virtud de la oblación; y en esta función no es me-
ramente un órgano, sino un ministro y dispensador.
6
34. Respuesta al segundo argumento- : El bien que debe
rendirse en virtud del sacrificio no se debe al sacerdote por sí,
pero se debe a la Iglesia según la distribución del sacerdote. Por
su orden, el sacerdote es el nuncio de la esposa ante el esposo y
ofrece especialmente las peticiones por determinadas personas;
de este modo, determina dispensatoria o dispositivamente para
ellas lo que se da por tales peticiones.
quis m
¡nister in Ecclesia; nulli autem magis convenire potest in Ecclesia
quam sacerdoti sacrificium offerenti, cui sicut convenit determinare inten-
Jonem suam pro quo specialiter offerat, sic convenit sibi dispensatorie
p o s i t i v e
,!!. determinare cui virtute sacrificii bonum quod impetratur
re
aaatur.
mod ' 33
in contrarium.—Kó illa quae probant quod nullo
A d a r
^ u m e n t a
0
conveniat sacerdoti appücare virtutem sacrificii. ..
A d
Pnmum: Dico quod, licet bonum quod impetratur virtute sacrificii
¿"npetretur virtute meriti personalis sacerdotis, sed virtute mer.t.
C S l a e
tr ¡n cuius persona fit oblado et ob cuius gratiam oblat.o acceptatur
d e o
Sl: ' quoad hoc, scilicet tale bonum sic impetrandum, sacerdo¡licet
^ n u m , tamen ratione ordinis habet gradum notabilem in
m
3¡S ^ ^ e m sibi convenit offerre et oblat.on.s v , n j « « d e w
4 ' ? > <* non est praecise organum, sed . « ^ J L j j S S S
h
^ t e t Z "cund m eL
d S C C U n d u m : D l c o U 0 d S Í b n U m
> ebea < f ° L
dis,r
'butio P > d e b e t U f t a m C n ^ TrSnsae "d sponsum
U f S a c e r d o t i r o se
em
%Z? > q«ia ipse ex ordine suo est n u n u u s g o m * ^ « J J ^ .
n S
, putiones specialiter pro determinaos f " ° " ^ u s petitionibus
Ve
dls
' < ; P o s i t i v e determinaos eis illud quod pro tal.Pus pe
r
'* Cf r
! Cf; l'!'' " n.29-30.
' Cf y* n.29.
' *">"<» n.30.
- >j C.20. Aplicación del valor de la misa
applicatio facta per sacerdotem haberet effectum nisi esset facta secundu
7
- Cf. supra n.28.
Art.2. Mérito ¡c la Iglesia
( m
critico-
37. ™ - P ° ; l o tanto, cabe decir que, cuando se
^ ciertamente como debe hacerse la aplicación, hay que hacerla
tal modo, so pena de que, en caso contrario, acaso no valdría
d c
<W2 6
°"linatione Ecclesiae, quae S , V e
alebrare e t
s S a C e r d o t e s
Cil Parochiales qui tenentur o f ^ . a r e ec es as ¿
J-bu, 1 e r
P^o suis parochianis; consimiliter, I B d.ver» £ e t
s
^aln, nt d i v e r s ¡
sacerdotes instituti ad offerendum a c c i p ¡
5
'lludT ^ p e r pro Mis qui sunt in tal. ^ g i O ^
s
W j ; « notat Hieronymus ad Y ^ m Z ^ u
q 1
dúos fratres
P s u
" " s , grues sequuntur unam. Roma autem
* Cf
7
c.4] (I 582); H.F.HONYMU*. tíM. CXW n. • •
726 C.20. Aplicación del valor de la misa
b
n t c " según escritura.
l i n c 7 P«-
« Aquellos cuyas oraciones y oblaciones están determinadas
4 0
31
este m o d o a ciertas personas, no pueden aplicarlas a otras I
de
oblZP C a r e n t a l i i s
i » specialiter sicut ipsis, et hoc alus quibus non aeque
n t U r ; s i c u i d e m
«£ * üla apphcatio medio modo potest habere muí os
fitt • P Statia ponantur tres; et semper ipsa plus valet ei cu.
; e x e n , I ¡
val 1 [ ' S'adu, puta si quis sic intendat quod quantum 1 " * ° * »
P 0 r í
a l l C U Í
£l a l ¡ 1 a b
offerente tantum valeat ipsi A, et tune P"< i ? * * *
> * > valere e alicui alteri, valeat ipsi B, et V " * ^ £ } %
p o t
0 r a r e
S t
»
- * « ° igitur quod ex ° < * ™ ^ £ ; ^ p £ Z ,
n
°" 1 ? ^ afierre medio modo, et hoc in pruno «ra P
n U r u i s
*-Sl.
ui o,/^._c
e m fieri deber apphcauo et « a u t
Obsecro ergo primo" etc. Pro mortuis etiam, iuxta illud II Machab., 12:
ancta ergo et salubris est cogitado pro defunctis exorare".
[1
.. 9J 43. Et adhuc, sistendo etiam sic in communi, dubium est quibus
Det
offerens medio modo applicare beneficium, et hoc in gradu priori,
u
• ^ 'bus ir, gradu posteriori, nam in aliquibus est maior indigentia, sicut
*ortu qui non possunt pro se mereri quam in vivis, et in peccatonbus
JS
1 0 1 U S t Í S q u i e r r a t i a m r 0 r i a m u a m h a b e n t s s u n t m e r
no n P
s , c
« P P <l P° L
gíS^nL"*
Jib¿ • «° s
> Domine, oblationem
e r v i d e t u r a p p l í C a t Í O n e
T l ¡ t e r T c e r e p r o ÜÜS pro
istam specialiter accep ^
f
P
e r
ü i n c q u Q n o s t l
°s n r w > obiationem istam . o aw» i n q U
m e t e n e r i
O ? specialiter offerre, et in Otó g ^ a I ¡ q u 0 S >
p r o
«Ui ' e s eis'. £ si in speciali determinetur ad ^ q
t
1
fiat
fiar sic
.¡r sub conditione *si tibí placet.
c.,K mnWirione
V í a c
' '2,46.
C.20. Aplicación del valor de la misa
730
3 35
lo * puede decirse lo que se dijo en el artículo precedente J
decir, que, en virtud del sacrificio, la misa aplicada a muchos en
el mismo grado no vale tanto como la aplicada a uno solo.
36
Ello se declara por una razón similar a la aducida antes •
El bien que se debe en virtud del sacrificio corresponde, según
plena justicia, a un mérito en la Iglesia. Este mérito es finito y de
cierto grado. Luego, según justicia plena, le corresponde adecua-
damente un bien de cierto grado; y sólo este bien o lo incluido
en él se da en virtud del sacrificio. Luego, si todo este bien se da
a uno, nada se da a otro en virtud del sacrificio; lo que se daría
a otro no sería el bien que se da al primero ni algo incluido en
él como suyo. Por consiguiente, arguyendo por lo opuesto del
consiguiente, si en virtud del sacrificio se da algún bien a otro,
no se le da al primero todo lo que se le debe. Pero, si se aplicara
el sacrificio especialmente por sólo él, se le daría todo el bien en
grado medio. Luego, en tal caso, no se daría nada al otro.
46. Contra esta razón podrían hacerse las objeciones expues-
tas en el artículo primero y serían resueltas de modo similar*.
47. Duda especial. Aclaración.—Sin embargo, surge aquí una
7 3 1
• , r i i-
. ... especial.
C En el caso discutido en el '.r,í,-. i
¿\ 5 m e n t ó finito debe correoÍde"f Sjffi "
5 * - é r i t o personal del celebróte. P e í i enV¡f £
discutimos n o aparece tan claramente a é mérito corresponde q u
s
Peciale: Nam ibi patet cui mérito finito debet corresponderé bonum
^dendum, i mérito personali celebrantis; non ita patet hic, cui mentó
q u a
rr
«pondet bonum reddendum virtute sacrificii.
« dici potest quod non corresponder praecise bono contento in eucha-
M,a
; dlud enim bonum aequale est quando eucharistia servatur in pyxide,
a
^ n non tunc aequivalet Ecclesiae sicut quando offertur in missa et
pií?
siv
i n d i s t ¡
n c t e dicatur oblado eucharistiae sive s.t wnsecrauo
P e r s o n
% "° T oblado, vel operatio aliqua sacerdotis in P * ^ £
l y bonum contenturaTin eucharistia, requiritur oblatioeucharisuae.
C u ° A° C S T
e u s
3
a d
C C
M ad
S , T 0 F F E R E M Í S
e t ¡ U x t a
° C m „ üUud Lucae 2 1 : "Vidua haec ^ ^ / ^ h o S a
lt
>'Z
'n ¿ «ú d
q
u 4 "Ambulans Iesus"
Matth.
U Í a
? . etc.: e X
" Ñ eNc pensat
Pcns«D us quantum ^
V O l u n t a t C m a g Í a C C e P t
K
S a n f ¡ C ¡ 0 s e d e x u a n t o d e f e r a t U r 3
>1. e, n <l ' í n t e m non fuisset ¡«a
<*lat¡ot l t a
P a t d C h
™ t u m volentem vel non volentem non _
imo non
^
Ia
accepia a
a«epta a Patre
Patre sicut
sicut quando
quando Christus
Christus spomc
sponte se
- ~ -
732 C.20. Aplicación del valor de la misa
Christi, licet specialius valeat pro quanto ibi est specialior commemo ^
oblationis quam Christus obtulit in cruce, iuxta illud Lucae 22 et ^
c.2: "Hoc facite in meam commemorationem"; quia fit missa ta ^
praesentando illam oblationem in cruce quam per eam obsecran
scilicet per eam Deus acceptet sacrificium Ecclesiae. Obsecratio^
communiter fit per aliquid magis acceptum ei qui rogatur, quam ij ( ü
« Heh 9,25.
** Heb 9,28.
« Le 22,19.
l Cor 11,24-25.
Art.2. Mérito dc la Iglesia y ^
' o favor por la salud o para la salud del alma de mi padre su-
. que te es más aceptable su salud que mi súplica; por eso
n g 0
1 sa
' J f lutem vel pro salute animae patris hoc mihi facías, suppono tibí
a g l s a
cceptam e s s e salutem eius quam supplicationem meam; unde
l l a m a c c e t a m v o l
quod' ' P ° supplicationem meam acceptari, 'et propter
61
d
unumquodque, et illud magis'.
S l c
c, ergo patet quod eucharistia oblata acceptatur non ratione voluntatis
lstl
,„ ut immediate offerentis, ratione ergo voluntatis Ecclesiae general»;
h a b
* o C « rationem meriti finitam; et esto quod acceptaretur ratione
e m
C h r ¡ S t i u t o f f e r e n t ¡ s h o c e s t
*h¡¡" > instituentis oblauonem e: danüs
O * ™ « acceptationem, tamen non aequivaleret n e c a c p m e t u r
0
<V?-
Vl
* « u t e sacrificii. , . „
A
cum acceptetur»«d dubium.S*é
E c c
< ^ a e , numquid simul Ecclesiae triurnphanus et m h t * m ^
m 0 í s t u d
< e n ^ ' i f i c i u m est proprium E c c l e s . a m i U ^ U , ^
i n q u o e s t
S sacrificium. [24] C o n f ^ ¿ e s s e t n u l l a :
S
* sj , ' * * > si nullus viator esset in grana
u U . Qualiter ¡ l l ¡ u S
, U S
^ esset in grada, acquaretur mentó persona.
734 C.20. Aplicación del rular de la misa
ARTICULO 111
Si el que ofrece satisface su deuda a los dos a los
e
está obligado
50. Promesa liberal y obligación estricta.—En cuanto al ter
w
ter artículo p r i n c i p a l , digo que el sacerdote puede estar obligado
a decir misa por una persona determinada doblemente: Por p r o
etiam modo ad meritum istud concurrit motus illius qui nihil cogitat de
oblatione, cuiusmodi est alius a celebrante, nec assistens sibi?
ARTICULUS III
el dicho de Cristo (Le 22,32) ¡ Yo romié iior ti. Pedro, /""" 'l" c
(lezca tu fe."
i* Cf. supra n.3.
Art.3. Satisfacción de la deuda 7 3 5
¡ Z p o s s i t s i n e
P>m n* mendacio stare cum verbís quae habentur Extra de
laltb
Slt us, ex litteris, ubi glossa in fine dicit: "Secundum promissorem
r p t a t ¡ 0
W í? ' q"ia liberum fuit et licitum stipulaton verba late con-
d e vef
j b- oblig. quidquid; et tune si reddat sicut intendebat in
tte
ndo, solvit debitum.
pr
" L L Q U Í s e c u n d
° ™°do tenetur non solvit debitum offerendo umut
W
" o n e f ^ - S i autem teneatur secundo modo, scihcet ex stricta obliga-
a
a l i a f a
ban. J « a illi et isti de dicendo missani pro eo, potest d.c.
q u o d
dicendo pro ambobus simul non solvit debitum.
D
S erta ' s t i n g u e n d o tamen de verbis obligationis potest d k . ouod aut
t a d S i m p l i c i t e r
Q,ce
determinata ad unum ' « ^ ^ ^ ¿ . ^ . i
n n d u m missam pro isto una cum alus pro qu.bus
' X i l 7
- ; C, ,sa u a,l v. JntelUgentíam (H 4 5 i m
736 (.'..?(>. Aplicación del valor de la tttisa
ex alia parte obliget se ad dicendum missam pro isto ita specialiter, sicuc
potest sacerdos specialius pro alio a se celebrare, hoc est quantum potest
et meritum personaje et etiam virtutem sacrificii alicui alii speciali'is
applicare; et in isto casu, quando scilicet obligado est determinata ad
certum intellectum, patet quod satisfacit si secundum intellectum satisfacu
et aliter non.
54. Dubium.—Aliquando autem verba obligationis possunt habere
diversos intellectus, ita quod possunt intelligi strictius et minus stncic,
puta si dicam sic: dicam pro te unam missam; et adhuc generalius sic-
celebrabo pro te. Et in isto casu, ut videtur, verba accipienda sunt secun
dum intentionem obligantis.
Quod probatur per illud Extra de Iureiurando, Veniens, ubi dicitur
artl>
de quodam A, quod "cum graves inimicitias incurrisset, illi qui P
s a U S
utriusque amatores extiterant, suggesserunt praedicto A quod in .^ c
'»« X 2.24.16.
Art.3. Satisfacción de la deuda -¡^
, °'gans non
5
€
videtur
CUI
se velle obligare nisi ad illud minus quod potest
* verbis.
S
¡ 3 ed videtur quod verba obligationis sunt accipienda secundum
q U C m h a b e t ¡ , l e CU1 f ¡ t bligat 2 2 5
° *°' ^ T Z i iuratur"
verberan, quis ,uret, Deus ir. «cip.1:«*ütec*xm~
**.5¿V """ 0 i b i I s i d o r u s 1 1
^ S T ^ f i % ' S E
t a t u
r Augustinus in sermone quodam: Qui per ia*>
" X 4 l
-7s Glotsa a<l v. IntemenHam (II 663): 1 4
*' **'
C , 2-1
738 ('..?<>. Aplicación del valor de la misa
palabras p f,.
. ». . I i _ I \
ro
l u
£ ' o stare mandato vestro', in intellectu quem important videntur
crol' * sonant talem revocationem oblationis P ^ « " J "
n C C e x f e s ! e
P
, r t U t e iu n
Prt: 'amenti talis imponatur sibi quod non server ^ ! £ « < > « "
r e c t e
obfi> interpretandum est quod ¡uramentuin
* on i- S i C c s t ¡ n
casu, de quo argüís, quia iste A ftff*¿£™
p a c^'l.arius, et per consequens, per iuramentum quod fe^.t civibu^ pro
n d a , nullo' modo intelligendum cm obl g £
h
L
abe
d u m a
sibi ' " » obligatione facta duci. Et breviter, s.hocin^spec
Nu^tum ¡urandum, nullo modo a d \™™^^ b\frwnM 0
J r t
' . et tenetur in hoc non servare iuramentum,
H *• *Upra ri.45ss.
;T * • *»'/'«' n.54-55.
740 C.20. Aplicación del valor de la misa
priorem. Quando ergo istud in speciali non iurat, sed aliquod iuramentum
genérale licirum, nullo modo intelligitur in illo istud illicitum includi;
non ergo Papa mandavit eum absolví a iuramento, sed denuntiari iura-
mentum secundum priori iuramento licite facto repugnare vel esse repug-
nans, et ideo non esse servandum. Intelligo 'repugnans' non secundum
formam iuramenti, quia genérale fuit et de solum licitis intelligendum,
ser 'repugnans' quantum ad illud ad quod ipsi voluerunt iuramentum
applicare, quod scilicet virtute iuramenti imposuerunt, et ideo quoad hoc
specialiter non est observandum. Si tamen aliud imposuisset quod non
repugnaret iustitiae, ad illud fuisset virtute iuramenti praestiti, tanquam
simpliciter liciti, et in tali casu licite obligatus.
60. Ad secundum: Etsi videatur quod obligans ita velit se ad rno^
dicum obligare, sicut potest stare cum verbis quae acceptat ule CiU
0
obligatio, et ideo ita modicum solvere sufficit, tamen necessario fit
gatio secundum communem verborum intelligentiam quando alter ait
plañe non intellexit.
[ 3 0 ] 6 1 . Casus specialis.—Sed numquid, in casu aliquo speciali ^
tisfacit iste qui tenetur ad unam missam pro eo, si celebrat simul pt
et alio?
Dicitur quod sic: Quia rationabilis consuetudo interpretatur ob ' ^ ' ¡ j ,
nem generalem; nunc autem rationabilis consuetudo est quod anniv
i K
Cf. supra n.55,
Ar/,3. Satisfacción de la deuda 74 j
d e D C
"'l'ar.um , suis ecclesiis celebranda, et
n
C ü n d
" m rationabilem consuetudinem tahum ecciesi • ^
3 S e l d
coliel " . ecus est de pauperibus religiosis ^ " ° ^ o p K Í singulas obli-
Tales enim tenentur ad singólas r m s s * r P P BUS«
n <
S f t * »cusaret eos consuctudo ^ non < ^ po«n^
5tf* ^
Muia non habent rationem
habent rationem P ^ ^ ^ ^ ' p i e n d i
i a c
anniversar^ sed
certi quod poss.nl
o p
1
C' ^ eis ad illa se obligare de quibus tu
P l c i c
solvere.
C.20. Aplicación del valor de la misa
742
c n
exprimat eam illi ignoranti, et si consentía! quod secundum Ü^m °
tudinem sibi satisfiat, bene quidem.
Art3. Satisfacción de ¡a deuda ^
.
En cuanto a la alegación de la costumbre racional como
6 5
a
C \ * aliquibus obligationibus ex quibus sequeretur ^ ¿ ^ ^
d d e b e r
C n ? o dici. Si ergo iam obhgatus est ad unam
n n
° obliget se nova obligatione ad aliam, qu-a día nova
'"' Cf
•i *"»'« n.6J.
s
"l>m u M 2 ,
Scanned by CamScanner
C.20. Aplicación del valor de la misa
744
y a
debida, sino a otra, lo que es inconveniente en esta iglesia. '
67. A la afirmación de que la celebración de los anivers •
61 03
en las iglesias propias es una costumbre racional , respondo
Una cosa puede ser razonable en sí y no armonizarse con o
cosa que puede ser absolutamente razonable en sí. Así sería abso*
lutamente razonable el que se celebrara el aniversario en esta
iglesia si pudiera armonizarse con sus costumbres el cumplí
miento de la intención del procurante, es decir, si pudiera decirse
misa propia por él. Pero, cuando no pueden armonizarse ambas
cosas, como en el caso, es razonable que no se celebre el aniver-
sario en esta iglesia. Y si el sacerdote quiere encargarse del
aniversario y guardar al mismo tiempo la costumbre de su iglesia
procure que otro sacerdote celebre una misa propia por el se-
gundo aniversario.
68. Parece que hay que decir otro tanto de las iglesias dota-
das, cuyos ministros, por razón del reglamento de la iglesia o de
las limosnas recibidas, están dotados u obligados especialmente
a ciertas personas a un número determinado de misas, para las
que bastan ellos, o a cierto número de sufragios. Pues no parece
que tales sacerdotes puedan obligarse lícitamente a misas o sufra-
gios por otros, a no ser que tengan la intención de procurar que
otros sacerdotes, que no se hallan ya totalmente obligados, los
satisfagan especialmente
69. Conclusión.—En cuanto al tercer punto de este artícu-
non esset ad istam iam debitam, ergo ad aliam, quod est inconveniens in
hac ecelesia.
6 7 . Et cum dicitur quod rationabilis consuetudo est quod anniversaria
celebrentur in propriis ecelesiis, dico: Quod aliquid potest esse in se ratio-
nabile, et tamen cum alio non stat quod absolute posset esse rationabí
in se. Sic absolute rationabile esset anniversarium hic fieri, si possit stare
cum ordinatione istius ecelesiae, quod ita fieret sicut ipse intendit q
procurat, sic videlicet quod habeat propriam missam; sed quando
potest, sicut in casu pósito, ibi rationabile est anniversarium non iü
ecelesia celebrari; vel si omnino sacerdos iste velit istud anniversa
recipere, et tamen consuetudinem suae ecelesiae servare, procuret mi
propriam pro isto dici ab alio sacerdote.
u
68. Et consimiüter videtur esse dicendum de ecelesiis dotatis, Q
ministri ratione ordinationis ecelesiae vel eleemosynarum receptarum
a
sunt dotati, vel certis personis obligat i specialiter ad tantum *fu¡g¡/y
missarum pro quanto ipsi sufficiunt, vel ad certum numerurn su ^
rum; non enim videtur quod tales se licite possunt obligare ad "^L^üter
ad taha suffragia alus solvenda, nisi intendant procurare talia spet
solví per alios qui non sunt iam totaliter obligan. 1 ¡o
u
[331 6 9 . Conclusio.—De tertio in isto articulo, potest dici q
1 1
Cf. supra n.Gl.
Scanned by CamScanner
^ Art.3. Satisfacción de la deuda
745
, » cabe decir que, en el caso propuesto, no se satisface absolu
a
tamcntc a * Iglesia, pues, cuando las obligaciones completas o
jas que se hacen tn soltdum son distintas respecto de la misma
acción específica, se refieren a actos diversos, como aparece claro
63 L a c o s a c a m b i a c u a
cn //• - ° d o la obligación versa sobre la misma
acción numérica, como cuando estoy obligado por diversos pre-
ceptos a ayunar este viernes: p o r precepto de la Iglesia —es vier-
nes de las cuatro témporas—, porque es vigilia con ayuno de
apóstol y por mi regla. A estas obligaciones satisfago con un acto
de ayunar, porque se refieren al mismo acto numérico. Pero, cuan-
do estoy obligado a la misma acción específica, no satisfago con un
acto. La razón es clara, no hay obligación de cumplir lo imposi-
ble: por muchas que sean las obligaciones a un acto, sólo puedo
satisfacer a ellas cumpliendo tal acto. Luego no estoy obligado a
otro.
Sin embargo, cuando hay muchas obligaciones al mismo acto
específico, sólo se puede satisfacer a ellas por actos distintos. En el
caso propuesto hay obligaciones completas distintas al mismo
acto específico, es decir, a decir misa. Luego, si uno no celebra
misas distintas, no satisface simplemente a tales obligaciones.
70. Confirmación: Aquellos a quienes uno se obliga tenían
incentivos distintos para obligarlo. Por lo tanto, parece que se
obliga a actos distintos, correspondientes a los diversos incentivos.
casu proposito, absolute non satisfit Ecdesiae, quia obligatio completa, sive
^ae fit in solidum, quando est alia et alia ad idem in specie ipsa est ad
a,lu
d et aliud, sicut patet //. Secus est quando est ad idem in numero, ut
q u a n d o
pluribus obligationibus obligor hac sexta feria ieiunare, puta ex
Precepto Ecdesiae, quia est sexta feria quatuor temporum, et iterum quia
v
"gilia
S nt Apostoli ieiunanda et iterum ex regula mea; istis obligationibus,
si W
fl
ü a d i d e
> satisfacio uno actu ieiunandi. Secus autem est m n u m e r o
1 0 o m p l e t a a d
4 o f ¡» P > « ¡ d e m s e c i e s c i l i c e t a d d , c e n
A D A R G U M E N T U M PRINCIPALE
[ 3 4 ] 7 1 . Ad argumentum principale:
Patet ex dictis in secundo articulo, quia virtus sacrificii non adaequatur
valori eius qui continetur in sacrificio, sed correspondet alicui mérito in
Ecclesia; non etiam adaequatur mérito passionis Christi, sicut dictum est
inferius, sed pro tanto ad illud plus accedit pro quanto illam passionem
specialius repraesentat, et ita virtute illius specialius Deum placat et bo
num impetrat quantum ad meritum commune.
0 1
Cf. supra n.2.
6 5
Cf. supra n.45.
6 6
Cf. supra n.47-48.
C U E S T I Ó N X X I
S e
g ú n Aristóteles, nadie debe decirse afortunado —con buena
fortuna— p o r s o l o u n hecho ni porque siempre le acontece algo
b u e
n o fortuitamente.
D e s
. P u é s se discute el problema de la causa de la fortuna según
l 0 s
c i e g o s y Aristóteles; se establece que no hay contradicción
e n t r e
el opúsculo De bona fortuna y la Física de Aristóteles. Y se
n d
£ « y e que alguien podría ser afortunado incluso en la hipótesis
q ^ el mundo fuera ab aeterno.
7 4 g £ o/. Fortuna y eternidad del mundo
QUAESTIO XXI
Utrum ponens mundi aeternitatem possit sustinere aliquem
esse universaliter bene fortunatum
[ 1 ] 1. Quaestio et argumenta pro et contra.—Ultimo quaeritur utrum
ponens mundi aeternitatem possit sustinere aliquem esse universaliter bene
fortunatum.
Arguitur quod sic:
Quia ponens mundi aeternitatem non negat motum, sed ponit, et per
consequens non negat naturam, quae est principium motus; bona autem
fortuna secundum Philosophum, in libro De bona fortuna, est sine ratione
natura etc.
2. Contra:
Ponens mundi aeternitatem negat Deum posse aliquid immediate in-
fluere in animas nostras, sicut habetur VIII Physicorum quod impossibile
est principium aeternum, scilicet Deum, aliquid agere in inferiora, nisi
mediante cáelo et mediante illo non potest fieri influentia in animam
iirn
nostram; ergo nullam influentiam potest Deus causare secundum iH
positionem. Sed ponens bonam fortunam habet poneré Deum immediate
in animas nostras influere, ut habetur in illo libello versus finem: "Bene
1
Este opúsculo no es obra auténtica de Aristóteles. Es un "extracto de 1»
Gran nwral y la Etica eudemiana. Cf. S. D . W I N G A T E , The medioeval latín 9#\
rimú of the aristotelmn sctentific Corpus, xoith specud reference to the bioloe"'»
works (London 1931) p.93-94. Para las citas nos servimos de la edición A«£
TOT., Parva naturalia cum S. Thomae Aquinatis expositione (Paduae, per
rommum de Durantis, 1493) con una numeración provisional de textos.
3
A K I S T O T . , Physic. V I I I c.6 ( 2 5 9 b 3 2 - 2 6 0 a l 9 ) .
C.2I. Vori muí y eternidad del mundo JQ 4
3
. l i b r o : "Los afortunados no necesitan consejo; pues tienen
0
fortunatis non expedit consiliari; habent enim principium tale quod est
melius intellectu". Et parum post: "Rationis autem principium non ratio,
sed aliquid melius; quid ergo erit melius scientia et intellectu, nisi Deus?
J'"us enim intellectus est organum". Vult ibi expresse quod isti imme-
diate moventur a Deo.
12] 3. Ad quaestionem.—Quaestio ista, ut patet per argumentum ad
°Ppositum, non quaerit de quocumque modo ponendi aeternitatem, sed
prae
o s e de modo ponendi Phiiosophi, an scilicet cum illis principüs Phi-
S0
° Pni, propter quae ponit m u n d u m esse aeternum, possit stare aliquem
f o r t u n a
sifr t u m - N o n potest autem aliquarum positionum compos-
l'utas videri vel repugnantia, nisi utraque positio videatur. Hic ergo,
mo
e7 > ^dendum est de positione ponentis aliquem esse bene fortunatum,
; ^- A ,
«STOT., De bona fort. text.49.
ARTICULO I
ARTICULUS I
D e positione ponentis aliquem esse bene fortunatum et specialiter
illa quae tangilur in libro "De bona fortuna"
[3] 4. Dúo videnda.—Quantum ad primum, sufficienter potest sen-
tentia Philosophi de bona fortuna ad dúo reduci: primo, an sit et quo
modo sit; secundo, propter quid sive propter quam causam sit.
a D S C
5. Tres quaestiones.—Primum istorum requirit tria, scilicet: '
fortuna; secundo, an bona fortuna; tertio, an aliquis sit bene fortun
t n
6. Prima quaestio.—De primo, habetur succincte veritas in
conclusionibus:
c o n s o n a ,
Prima est affirmativa et ccmmuni conceptui plurium . p 0 .
s
talem philosophandi modum habuit communiter Aristóteles, quia
i m
nit semper communiter concessa; sicut patet, ponens locum esse . e i n
| ! ' pudo aceptar, como opinión común, que hay efectos que
0
del agente que actúa con propósito sólo tienen causa per ac-
cidens.
7. La segunda conclusión es que la fortuna no es una causa
per se distinta de la naturaleza y del enrendimiento, o de la inten-
ción. La misma voluntad que respecto del efecto intentado es
causa per se se dice fortuna respecto del efecto no intentado. Lo
intentado procede dc un propósito y, por lo mismo, es causado
voluntariamente; lo no intentado acontece fuera de intención y,
por lo mismo, es causado fortuitamente. Por lo tanto, es falsa la
posición de los paganos que se imaginan que la fortuna es una
diosa de la que proceden, como de causa per se, los efectos for-
tuitos. Acaso por esta mala concepción de los paganos Agustín se
9
reprende a sí mismo en las Retractaciones : "No me place el
haber llamado tantas veces fortuna", etc. Los católicos, en cambio,
deben más bien atribuir tales efectos a la Providencia divina, al
menos generalmente.
8. La tercera conclusión es que la fortuna no es la causa
diíficultas o c e u r r a t , e t i t a i n m u l t i s q u a e a c c i p i t A r i s t ó t e l e s t a n q u a m c o m -
uniter c o n c e s s a ; h o c m o d o p o t e r a t a c c i p e r e t a n q u a m c o m m u n i t e r c o n c e s -
m
quod aliquid e v e n i t a fortuna. M a n i f e s t u m est e n i m q u o d agenti a
a l í q u d
«ñe f ? ° ' evenir praeter intentionem, e t illud dicitur fortuitum
S m r t u t u s
qual' ^ eius; igitur u ts i cevenientis fortuna e s t causa;
a u t e r r
q ¡
U o
s
» c a u s a s i t p a t e t e x I I Physicorum, u b i P h i l o s o p h u s d e c l a r a t
e s t c a u s a
a» .
en per accidens e o r u m quae eveniunt i nminori parte actione
n[ls
a proposito.
dist¡n S e c u
n d a conclusio: Q u o d fortuna n o n e s t aliqua causa per s e
a n a t u r a
re m
Spc e t intellectu sive proposito; i m o eadem voluntas, quae
dic¡tUrU e c t u s i n t e n t i e s t p e r s e c a u s a , r e s p e c t u e f f e c t u s n o n i n t e n t i
e f f
<Ur fortuna; i n t e n t u m q u i d e m e v e n i t a p r o p o s i t o , e t i d e o c a u s a -
V o |
e s s e
C ; n o n
nte ? ? i n t e n t u m evenit praeter propositum, e tideo causatur
•NuW ? I s a e s t
e r g o positio p a g a n o r u m i m a g i n a n t i u m fortunam esse
d e a
H C ™ cui t a n q u a m causae per s e attribuunt effectus quos vide-
t u t e
N °' ' evenire; e tforte propter istum intellectum m a l u m pagano-
P e n t
>it , 7 l i t A u g u s t i n u s s e i p s u m I Retractationum c a p . l : N o n m i t i i ,
) a C t t t ü t
''<• <er,s a p p e l l a s s e f o r t u n a m " etc. C a t h o l i c , a u t e m p o n u s
[ * ¡ * attribuere p r o v i d e n t e divinae, saltem generaliter.
A
] 8
\ - Tertia c o n c l u s i o est: Q u o d f o r t u n a n o n est causa totalis, h o c
c 5
' ^ G U ' S " - (197a35-b25).
U!,r
-. Retract. I c . l n . 2 : P L 3 2 , 5 8 5 .
752 C.21. Fortuna y eternidad del mundo
por alguna causa que intenta per se, según las palabras de
9
en el Timeo : "Nada hay a cuyo nacimiento no precediera ^
1 0 11
causa legítima." San Agustín dice a su v e z : "Cicerón con ?
que nada es hecho si no precede la causa eficiente." Esto lo
cedió Cicerón racionalmente; lo que no es a se sólo oiierl* . . ° C n
j j i c • • F ^ u e pro . u
Ce
est, quod nihil sic evenit a fortuna quin eveniat ab aliqua causa per se
intendente, iuxta illud Platonis in Timaeo: "Nihil est, cuius orturo non
praeccessit legitima causa". Et V De civitate Dei, cap.9 dicit Augustinus:
"Cicero concedit nihil fieri si causa efficiens non praecedat". Et hoc ra-
tionabiliter concessit, quia quod non est a se non potest habere esse nisi
a causa efficiente, et ibi requiritur aliqua causa per se sive intendens,
quia sub intentione causae universalioris cadunt plures effectus, et ita
sub intentione causae primae cadunt omnes. Sed quando alicuius effec
non apparet causa próxima per se sive intendens, tune ille dicitur eti
fortuitus vel casualis; et sic est intelligendum illud Augustini De
e
micis quaestionibus in principio, ubi dicit: "Fortasse nihil aliud in *
casum vocamus, nisi cuius ratio secreta est". Et hanc opiniones
Philosophus in isto libello cap.2: "Si autem, inquit, a fortuna nihil ú ^
dum est geri, sed nos alia exsistente causa propter non videre (n
quia non videmus eam) fortunam dicimus esse causam". ^
[ 5 ] 9. Secunda quaestio.—Secundo, in ista partícula quod est
bona fortuna, explicatur in una conclusione et duplici distinctio^'
10. Conclusio, quae etiam videtur communiter concessa, n _. 0
a
Bonam fortunam esse; manifestum enim est quod agenti alicui
P L A T O , Timaeus 28a, en Platonis Opera ex recensione C. E. v
0
,J
Cf. supra n.5.
^ La fortuna y su causa 75 ^
por b u e n a f o r t u n a se e n t i e n d e u n b u e n e f e c t o fortuito o
• , propiamente,
x aunque menos usualmente, la causa de tal
e s t a s d o s C 0 S í l S k C a U S a y e I e f e c t 0 n o u
Jfccco, V ' ' P ^ e n m e n o s de
Lse m u t u a m e n t e , s i g ú e s e q u e la b u e n a f o r t u n a existe. Esta dis-
tinción c o m o d e la v o z e n d i v e r s a s s i g n i f i c a c i o n e s , es decir, ia
distinción d e la b u e n a f o r t u n a e n c u a n t o se t o m a p o r la causa o
1 4
por el efecto, la t o c a el F i l ó s o f o : " F r e c u e n t e m e n t e d e c i m o s q u e
ella, la fortuna, es la causa. P e r o la causa es ajena al n o m b r e , p u e s
la causa y aquello d e q u e es c a u s a s o n cosas d i s t i n t a s . "
15
11. D o b l e d i s t i n c i ó n . U l t e r i o r m e n t e , el F i l ó s o f o d i s t i n g u e la
buena fortuna d o b l e m e n t e p o r r a z ó n de sus efectos.
La primera d i s t i n c i ó n e s é s t a : La b u e n a fortuna se da en los
efectos que n o e x i s t e n e n n o s o t r o s , es decir, d e los q u e n o s o m o s
dueños. Da este e j e m p l o : Llamamos afortunado al n o b l e y a
aquel en el q u e s e d a n p e r f e c c i o n e s d e las q u e n o es señor. De
otro modo, la b u e n a f o r t u n a c o n s i s t e e n b i e n e s q u e e x i s t e n en
nosotros, de los q u e s o m o s d u e ñ o s . Si a a l g u i e n acontece e n su
operación algo b u e n o , independientemente d e su conocimiento,
lo llamamos a f o r t u n a d o , p u e s el q u e p o s e e , n o p o r razón, el í m p e -
tu al bien y l o c o n s i g u e se d i c e afortunado. O, m á s llanamente, se
dice que tiene b u e n a f o r t u n a el q u e i n t e n t a u n a cosa y, al tratar
de conseguirla, l o g r a otra n o i n t e n t a d a , p e r o b u e n a .
Esta distinción d e la b u e n a fortuna p o r los efectos es, parece,
distinción en lo q u e es p r o p i a m e n t e b u e n a fortuna y e n l o q u e es
comunmente o menos propiamente tai. P r o p i a m e n t e , la buena
sito evenir praeter intentionem aliquod bonum; et ita cum bona fortuna
jcatur b o ffectus fortuitus vel, magis proprie licet minus usitate,
n u s e
n a Í O r t u n a s i t H a n c
Puta h o ° - divisionem, quasi vocis in significationes,
3 e o r n j a
cap i " * n e ut accipitur pro causa vel effectu, tangit Philosophus
C a u s a m
"oriii frequenter dicimus ipsam esse; causa autem alienum a
e
" > causa enim et cuius est causa aliud est". Haec ibi.
U , t e r í u s
cite: ' autem bonam forrunam distinguit Philosophus dupli-
• Penes ea i quibus est, hoc est, penes effectus bonae fortunae. n
nobi/ " . e p r i m a
distinctio ista: Fortuna bona est in his quae non i n
Hi| e i ! 1 X S L S t U n t - < * est, quorum non sumus domini; sicut exemplificat,
h
b e n e
«Ps ™ e fortunatum dicimus, et totaliter cui talia exsistunt quorum
nobje ° d o m
¡ n u s est. Alio modo bona fortuna est in his quae sunt m
e n Í m c u i f a e t e r
! * ¿ rí P cognitionem suam accident ahquod bonum
fo
! ? ? ' t u n a t u m dicimus; sine ratione en.m habens impetum ad
h o c
< adipiscens, dicitur bene fortunatus; vel plamus. inwndens
« e q u e n d o adipiscens aliud non intentum et tamen bonum,
c h a
Isr. i b e r e bonam fortunam. . .... ,
li
*^ P
l
, c
t Tta
b o n a e fortunae penes
" I ? Í K i Sí
. l e , et in illud quod est communiter vel minus j v
Ms 0
" l\,¡'^ '' ': Uc bona fort. te.xt.14.
•' toxt.8.9,
754 C.2I. Fortnna y ct anulad del mundo
nam proprie bona fortuna videtur esse illorum quae sunt in potestate
nostra sicut et absolute fortuna; et hoc sic intelligendo quod, licet for-
tuitum non sit per se sive primo in potestate voluntatis, quia non evenit
ex intentione eius, tamen est in potestate eius per accidens et quasi se-
cundario, ut annexum per se intento; respectu autem illorum quae nec
sic nec sic sunt in nostra potestate, et per consequens accidunt nobis non
inquantum agentibus a proposito, non est proprie fortuna, sed casus, sicu
patet II Physicorum.
sc icet
12. Alia est distinctio bonae fortunae secundum effectus, ^ ^l
r
se et per accidens; effectus per se est bonum sumere; effectus P ^ . . ibr0
dens est malum non sumere; et haec distinctio saepe tangitur in IUO
[ 6 ] 13. Tertia quaestio.—Tertium in hac particula, scilicet de en
fortunato, stat in quadam divisione trimembri. •
14. Primum m e m b r u m : Nullus dicitur bene fortunatus eo q
semel sibi bene accidit fortuite. ^ ^oc
15. Secundum membrum: Nullus dicitur bene fortunatus ^
praecise quod sibi semper fortuite bene accidit; quia sive inte , 8 ^ ^
r o r
quod cum omni proposito suo annexum est aliquod bonum ¡puin
r r t u
sic quod cuicumque proposito suo annexum est aliquod ? ' ' iali¡ eC
s e a u c s c t r a t C d e U n b u e n c v e n t 0 s i m i l a
%o- y ^ ' > como la vic-
0 * 1 0 el lucro, o de u n evento disimilar, casualmente anejo al
|cto. El Filósofo no diría que alguien es afortunado de ninguno
je estos modos, y ninguna razón probable lo persuade tampoco.
1 8
16. El tercer m i e m b r o es :
Alguien se dice a f o r t u n a d o porque casi siempre le acontece
lgo bueno fortuitamente. Por eso dice A r i s t ó t e l e s " : "Una go-
a
lo
- Tertium membrum:
Qu<xl a l i q ¡ dicitur bene fortunatus. q u i sibi ut in pluribus bene fortu-
U s a
"ate
C dÍt
facit l -'. ' " U
Aristotelem I Ethicontm: d e
"'Una hirundo ron s e c u n d u m
er S i c u n u s
hom¡ ! "" actus e t similiter unus eventus effectus fortuiti non facit
°0lit]
iki, A"
di
D
61 d í c i b e n e
íortunatum. sed quando accidit ei ut in pluribus. Unde
<¡t Ar 8 1 0 1 6 1 8 l i b
^id^! ' '"" - De bona fortuna: -'Insipientes exsistentes dirigunt multa.
e v h a b e n t a c t i o n e s s e
enerunt ^ intentas, d quas praeter eorum inten-
u t a
p , u r í b u s b
^^""íiuni sorrv, ° n a . dicuntur bene fortunati, et hoc patet
""nato. „i ' Rlietorlcae: "Videmus propter bonas fortúnalas e 1
8 e
(7j j 'ectos".
nte iífi S t n e a , i q u í s u n ¡ v
"C•' " : U n e r s a l i t e r bene fortunatus? Hoc potest dupli-
l ( í n r n o u t
*i c ''oniini ° ^°- cuilibet intento ab eo per se sit semper annexum
U t 8 1 > e r a c c i f , e
t Ji n s . ut in arte plantandi et sanandi etc. Alio modo,
a s
s i e r t u , , n
toe J? "is n„ membrum". Después s e lee: "Fiáis. Ouodhbet re- 4
K ü , ; U r u í s
;" A v <Iel - sequitur est de Keportatíone." Por ese motivo,
" íí' roi
A «s i'f,
p t
A,
. 1 c.6 (1098al9-20).
f
Dc
" 'OT ' bona fort.
, S
text.19.
756 C.2I. Vori una y eternidad del mundo
q u e do n i n g u n o de e s t o s d o s m o d o s s o d i c e a l g u i e n Universal
1
a f o r t u n a d o s i n m i l a g r o e s p e c i a l . N o p u e d e d a r s e nadie ¡ i *
( Í U e n
e n s u a c c i ó n , c o n c u r r i e n d o o t r a s c a u s a s c o n t i n g e n t e s , no '
UCOn
t e z c a a l g o m a l o per accidens, p u e s n o s e h a l l a en sú p o ] "
e l
c o n c u r s o d e l a s o t r a s c a u s a s , e s d e c i r , e l q u e , cavando, t r o *
c o>n
n u n a r a m a o c o n u n a s e r p i e n t e , a n o s e r q u e Dios 'diaSft * 1
poi m i l a g r o t a l c o n c u r s o e s p e c i a l d e l a s c a u s a s p a r a dicho e f P
or
S i n e m b a r g o , a l g u i e n p u e d e s e r a f o r t u n a d o ut in pluribus-
8
v e c e s r e s p e c t o de b i e n e s s i m i l a r e s u n i d o s a p r o p ó s i t o s simih •
1
c o m o c u a n d o l a v i c t o r i a v a u n i d a a la v o l u n t a d de pelear^*
3
v e c e s r e s p e c t o d e b i e n e s d i s í m i l e s , u n i d o s a propósitos disímil
y , a v e c e s , p o r el c o n t r a r i o , r e s p e c t o de b i e n e s disímiles, unido'
a p r o p ó s i t o s s i m i l a r e s . E n e s t e s e n t i d o e s posible, como lo mués
t r a l a e x p e r i e n c i a , q u e a l g u i e n s e a a f o r t u n a d o ut in pluribus.
18. Qué es fortuna.—Pero, ¿ e n q u é c o n s i s t e la buena fortu-
2 3
na? A r i s t ó t e l e s dice en la Rhetorica q u e c o n s i s t e en dos co-
s a s , a s a b e r : e n l o g r a r el bien m á s a l l á de lo i n t e n t a d o y en evitar
el m a l , p o r e j e m p l o , el c a e r e n m a n o s de l a d r o n e s .
19. O t r a d i s t i n c i ó n de la b u e n a f o r t u n a s e g ú n Aristóteles en
el l i b r i t o De bona fortuna 2 1
: D e u n m o d o , la buena fortuna se
r e f i e r e a l a s c o s a s q u e e s t á n e n n o s o t r o s , e n n u e s t r o poder, como
c u a n d o u n o i n t e n t a per se u n a c o s a y le acontece otra. De otro
m o d o , l a b u e n a f o r t u n a s e r e f i e r e a l a s c o s a s q u e no se hallan en
n u e s t r o poder, como el q u e u n o s e a noble y bello, nazca rico, etc.
Y e s t a d i s t i n c i ó n e s e n f o r t u n a p r o p i a m e n t e dicha y en fortuna
m e n o s p r o p i a m e n t e d i c h a , q u e m á s bien debería llamarse azar;
p u e s , n o h a l l á n d o s e t a l e s c o s a s o e v e n t o s en el poder del agente
q u e a c t ú a c o n u n a i n t e n c i ó n , no son de é l .
sit bonum. Et credo quod neutro modo aliquis dicitur universaliter bene for-
tunatus sine miraculo speciali; quia nullus potest esse quin in actione sua
alus causis contingentibus concurrenlibus possit aliquid malum per accidens
concurrere, quia in potestate sua non est concursus aliarum causarum, scili-
cet ut fodiens rodiat ad bufonem -el ad serpentem, nisi Deus faceret ex
miraculo concursum causarum specialem ad hoc; sed ut in pluribus potest
aliquis esse bene fortunatus, et hoc r.liquando quantum ad bona simiha con-
iuncta similibus propositis, ut quando evenit victoria coniuncta voluntan
bellandi: aliquando quantum ad dissimilia bona dissimilibus propositis: ahquan'
e converso, quantum ad bona dissimilia similibus propositis; et sic est possi
bile aliquem ut in pluribus esse bene fortunatum, ut patet per experientiam.
•
18. Quomodo sit bona fortuna— Sed in quibus consistit bona fortuna^
Aristóteles dicit I Rhetoricae suae, quod in duobus, scilicet in assequendo
praeter intentum, et fugiendo malum, ut si quis non incidit in latrones.
19. Alio modo distinguitur bona fortuna, secundum Aristotelem I» ' n o b ¡ l )
bona fortuna, quod scilicet bona fortuna dicitur respectu eorum quae w
sunt, ut quando aliquis intendit unum per se, et aliud evenit; alio m w*^ ^
n 0
spectu eorum quae non sunt in nostra potestate, ut quod aliquis si* . f
2. C A U S A D E LA FORTUNA
U n a p r o p i a m e n t e d i c h a - ? N o e n c u e n t r o e n el h o m b r e ^
o-lo que deba d e c i r s e a f o r t u n a d o con t a l f o r t u n a . Ello le acón
tece
Dios
disp
cava i " c . v - — — < * w c u uuiicurso de causas
extrínsecas; n o h a y o t r a c a u s a , a n o s e r que lo sea l a mejor
disposición de t a l i n d i v i d u o p a r a s e r movido a un lugar m á s
bien que a otro.
21. El ímpetu.—yero, ¿ p o r q u é s i g u e u n bien a s u proyecto
y no al de otro? A r i s t ó t e l e s , e n el o p ú s c u l o De bona fortuna
inquiere sobre l a c a u s a i n t r í n s e c a d e ello, y concluye que e s el
ímpetu.
22. Si o b j e t a s : T ú b u s c a s c a u s a donde no la h a y ; el efecto
fortuito no tiene c a u s a , h a y q u e c o n t e s t a r : A r i s t ó t e l e s supo que,
como lo que s u c e d e in pluribus t i e n e c a u s a u n i f o r m e ut in pluri-
bus, así lo que s u c e d e e n m e n o s c a s o s y diformemente debe redu-
cirse a la c a u s a q u e a c t ú a u n i f o r m e m e n t e y per se. A h o r a bien,
la causa i n t r í n s e c a y p r ó x i m a del s u c e s o f o r t u i t o e s , s e g ú n A r i s -
tóteles en el c i t a d o o p ú s c u l o , el í m p e t u . D i c e él ~*: " E s , pues, bue-
na fortuna la n a t u r a l e z a s i n r a z ó n ; y el a f o r t u n a d o es el que
sin razón posee í m p e t u p a r a l o bueno y lo c o n s i g u e ; ello procede
de la naturaleza, s e d a e n e l a l m a la n a t u r a l e z a por la que,
18] 20. Sed quae est causa essendi bene fortunatum. quod est secundum
Pnncipale in primo articulo principali. et hoc de bona fortuna improprie
••'«a. q u ¡ nostra? Non invenio aliquid intrensecum in
ae n o n e g t n p o t e s t a t e
on
"»e propter quod debeat dici bene fortunatus isto modo sed hoc accidit
Slb|
« concursu causarum extrinsecarum, qui potest esse ex Deo disponente.
S t C U n d u m
theologos, licet non secundum Aristotelem; sicut si aurum sit ¡bi
al
"iuis intendens fodere ipsum inveniat, hoc es ex concursu causarum extrin-
1 e t n o ne s t
sai" ""' alia causa nisi ipse est magis dispositus ut causa univer-
m o v
e a t ipsum ad hunc locum magis quam ad alium.
21 lmtM
non ' *us.~Sed tamen, quare ad propositum illius sequitur bonum. et
Ud pr s
ca Usa ° P ° ' t u m alterius? Aristóteles, in libello De bona fortuna, inqu.nt
m
Wrinsecam, quam dixit esse impetum.
]
! ¿
Ui|
**• Sed si dicas: Tu quaeris causam ubi non est causa, effectus for-
S n
i|,J ° n habet causam. dicendum quod notum fuit Aristoteli quod. s.cut
( ev
I U o d" e n i t in pluribus habet causam ut in pluribus uniform.ter .ta quod
Pa ni»*?n- . ...,;f„vi.Miur
i ^ eni " c i o r i b u et difformiter habet reduci ad causam uniformiter agen-
8
^"^uoi A **' ( a U 8 a
autem intrínseca et próxima huius eventus fortuiti
T í 0 on t r ' S t 0 t e l e m
b
a
i
P aed¡cto libello. est Ímpetus, dicit enim .«ic: "Est n r
o r t u
^n ¡ 8 " a sine ratione natura, bene fortunatus enim est sine ratione
ad bona. et haec adipiscens; hoc autem est naturae. in
0 1 D
^ - A i n í ! - ' " bona fort. text.48.
"tfcroT. De bona fort. text.U-12. #
758 C.21, Fortuna y eternidad del mundo
a C t
cundum Aristotelem; nec etiam voluntas, quia similis potest esse ^" n u s n o
b l
,• """"¡mus intellectus. ibi máxima fortuna». Unde dicit quod ta km on
^••Hari; ^ n ex sua
o n P ^ ^ J ™ ^ h o c c o n y e n ¡ t ¡ n t e l I e c t u i
l0r
em impellentem, sicut navis male regibilis me i ^ , n m n r n
3 l p s a
^Posj'tio m . sed quia habet bonum! gubernatorem. In corporo ergo
c o n
2¡. . ^ n s e q u e n s complexionem determínatam.
t °'°ldum V
dubitatio: Qualíter natura est causa istius imjNÜMM
e s t
U tu U t ? r a v i t a s e s t
iT ' m no° causa descensus deorsum in gravi? Tune enim
hoc. - ^ s e t fortuna, quia in natura est aliqua dispositio ¡nelinans
a
, c e
t non sufficienter motiva. v _ «ii^tnr auto beno
f ítem. ° o o qu ¡
1,1 P r
¡ essent • a- fortuna, sisiex
ex 0l o m n a
¡
l>id.
760 C.21. Fortuna y eternidad del mundo
y p o r n a t u r a l e z a , e s d e c i r , p o r f o r t u n a . L u e g o t o d o deriv
n v
la f o r t u n a . arí a <j 0
27. A d e m á s , c o n t r a l o q u e d i c e s , e s d e c i r , que
P 8 G e
ímpetu sin razón, se a r g u y e : N o h a y buena fortuna sin° °
la v o l u n t a d ; la f o r t u n a e s efecto c o n t i n g e n t e que sigue a f » ? ^
d e l q u e a c t ú a c o n u n p r o p ó s i t o . A h o r a b i e n , el a c t o de la v 1 ^°
e s a c e r c a d e l o b j e t o m o s t r a d o p o r l a r a z ó n . L u e g o tal ímn S*^
p e t u
querer no es sin razón. a
28. A d e m á s , si e s l a n a t u r a l e z a y n o l a r a z ó n la que im
a a l g u i e n a q u e r e r , n o e s f o r t u n a , s i n o a z a r , lo que sucede- l
1
d i f e r e n c i a e n t r e la f o r t u n a y el a z a r c o n s i s t e e n eso
29. Respuesta a estas dudas u objeciones.—Respuesta a P*r
3 s
razones en contra \ ^
3 3
La primera razón d i c e q u e l a p r i m e r a i n t e l e c c i ó n es fortuna
Y q u e , si a e l l a s i g u e a l g o b u e n o y c o n v e n i e n t e , u n o se dice afor-
34
t u n a d o p o r e l l a . R e s p o n d o : S e g ú n l a e x p o s i c i ó n que un doctor
h a c e d e l c i t a d o o p ú s c u l o del F i l ó s o f o , l a p r i m e r a intelección o
v o l i c i ó n d e r i v a r í a , a l p a r e c e r , d e D i o s , q u i e n m u e v e el entendi-
m i e n t o y l a v o l u n t a d , n o d e l a p r e s e n c i a del objeto. Añade dicho
3 5
d o c t o r q u e t a l e s l a s e n t e n c i a d e A n s e l m o , quien dice: "El
á n g e l n o t u v o s u p r i m e r a c t o d e s í " . P e r o creo que tuvo de sí
t a n t o s u p r i m e r a c t o c o m o el s e g u n d o , a u n q u e la voluntad la
r e c i b i ó d e D i o s . P a r a e l a c t o de q u e r e r s ó l o s e r e q u i e r e la voluntad
y el e n t e n d i m i e n t o p r e v i o q u e m u e s t r a el o b j e t o . P o r esta razón
a p a r e c e c l a r a l a s o l u c i ó n d e la o b j e c i ó n .
praedicto libello, videtur velle quod prima intellectio sive volitio sit a ^ e d i c -
bÍtrÍ :
^¡h»! ° " Potestate nostra quin visis tangamur"; et ¡deo N o n e s t i n
0rtu¡tum
31. et casuale. V
E t
*¿¡¡ «i arguas: Prima intellectio si sit fortuita omnia consequentia
U Í , a d í C O q u o d n o n 8 u i t u r q u ¡ a h a b U a P r Í m a Í n t e l , e C Í O n e
^Uo„e
keratÍ0
'
Ote8t
"* ' !, *
' 'on rat 'íe eni
m
n o n
a , i q u i 8
e r
«"atiocinari de agendis, et ita quae sequuntur illam de-
fe. . S e u n t fortuita sed a ratione delibérate.
8 1
quaeras; primae intellectiones suntne simpliciter fortuita»?
q U o d n
St, ° n ; quia sunt ab obiectis fortius movertibus secundum phan-
8
Nl, J*' ^ P r e s s a cessantibus impedimentis, et sic prima intellectio habet
U F a , e m
S n 0 n «¡vam in nobis; quia tamen non est a ratione del.be-
f 8 1
£ ^ fj ^ « « b i l i . homini nisi interpretare, quia in potestate hom,
Í ° b í e C t U
' n
'««i- «oven, ex frequenti consideratione ex qua r .
U S
h ' impedimento. Prima ergo Intellectio non est ...
" Q ^ - í De l¡
De U arbit. III c.25 n.74: P L 32,1307
bero }
N H
Cf n *&*vs, Ordlnatio II d.42 q.4 fr8 (*•<• V»u W «
^ SCOTÜS, Onlinatln I d.3 n.73-7« ( W
7^2 C.2I. Fortuna y ct omití ad del mundo
s i g u i e n t e , m u e v e m á s f u e r t e m e n t e y a n t e s c e s a d o el impedim
L u e g o no e s t á en n u e s t r o p o d e r la p r i m e r a intelección RÍII i
p r i m e r a i n d i f e r e n c i a . P u e s u n o p u e d e d e t e r m i n a r s e a querer
a
no q u e r e r , lo que d e p e n d e de la v o l u n t a d , no del entendimie°t
E l e n t e n d i m i e n t o e s m o v i d o n a t u r a l m e n t e p o r el objeto; por
6 0
si la v o l u n t a d f u e s e m o v i d a n a t u r a l m e n t e por el entendimie » '
que es m o v i d o n a t u r a l m e n t e , s e m o v e r í a t a m b i é n naturalmente
el h o m b r e s e r í a u n buen b r u t o . P o r lo t a n t o , la voluntad no' '
Se
m u e v e con n e c e s i d a d n a t u r a l , sino q u e , d e s p u é s de la prime
i n t e l e c c i ó n , t i e n e en s u poder el c o n v e r t i r el entendimiento a h
c o n s i d e r a c i ó n de u n a cosa u o t r a , y el q u e r e r o no querer una co<?
u o t r a . A s í , la p r i m e r a volición d e p e n d e t o t a l m e n t e de nosotros^
no d e r i v a del a z a r , c o m o la p r i m e r a i n t e l e c c i ó n .
3 9
33. R e s p u e s t a a la s e g u n d a r a z ó n en c o n t r a : Al parecer
A r i s t ó t e l e s d i c e en d i c h o libro que el í m p e t u o el impulso a querer
a l g o a q u e s i g u e u n bien, no d e r i v a de la r a z ó n en el sentido de
q u e u n o s u p i e r a e x p l i c a r por qué p o n e u n a acción determinada.
P o r lo t a n t o , h a y q u e decir que t i e n e t a l v o l i c i ó n porque la razón
le m u e s t r a el objeto querido, pero no p o r q u e la razón aconsejante
le m u e s t r e la c a u s a de por qué e j e c u t a d i s t i n t a m e n t e esta acción;
la e j e c u t a por el í m p e t u .
1 0
3 4 . R e s p u e s t a a la t e r c e r a r a z ó n : A u n q u e la naturaleza
s e a l a c a u s a m e d i a t a del s u c e s o f o r t u i t o , n o es la c a u s a inmedia
t a ; l a c a u s a i n m e d i a t a es la v o l u n t a d que i n t e n t a u n a cosa, si bien
a c o n t e c e o t r a i n d e p e n d i e n t e m e n t e d e la i n t e n c i ó n ; y esto se
l l a m a f o r t u n a , no a z a r .
3 5 . S i n e m b a r g o , al p a r e c e r , h a y que decir que, según Aris
t ó t e l e s , la c a u s a e x t r í n s e c a de s e m e j a n t e e v e n t o fortuito no es la
n a t u r a l e z a . L a n a t u r a l e z a e s t á d e t e r m i n a d a a uno, a una línea de
a c c i ó n , a l m e n o s c o n u n i d a d del m i s m o o r d e n y conexión. Ahora
er s e
«usa V '
37. Además, n a d i e se dice a f o r t u n a d o porque es impelido a
uerer algo a que s i g u e u n b i e n si de hecho no se logra el bien.
Pero el bien no p u e d e l o g r a r s e s i n o c o n c u r r e n o t r a s c a u s a s inter-
medias. Luego no b a s t a l a n a t u r a l e z a , que no puede ser la causa
"uficiente de tal c o n c u r s o . L u e g o h a y a l g u n a c a u s a extrínseca que
produce la unidad o el c o n c u r s o .
38. La causa extrínseca.—¿Pero cuál es, s e g ú n Aristóteles,
esta causa e x t r í n s e c a ? ¿ E s el cielo o la inteligencia, que mueve
el cielo mediante el cielo, o el m i s m o D i o s , que m u e v e inmediata-
mente?
Si sólo fuera f o r t u i t o el e f e c t o al que puede extenderse la
causalidad del cielo, no s e r í a n e c e s a r i o buscar otra causa fuera
del cielo y del ser que lo m u e v e . E l l o parece probable, pues sólo
parece fortuito en el h o m b r e a q u e l l o a que la causalidad del cielo
se extiende mediata o i n m e d i a t a m e n t e . Sin embargo, no creo que
lo primero sea v e r d a d ; h a y a l g o en el hombre, es decir, la voli-
ción, a la que no p u e d e e x t e n d e r s e la c a u s a l i d a d del cielo sino
ocasionalmente, es decir, por la moción del apetito sensitivo, que
puede inclinar a la v o l u n t a d e n una dirección u otra. Luego, como
el cielo no puede i n f l u i r e n l a volición, no puede tampoco unir
las causas para que la p r o d u z c a n . H a y , pues, en el hombre algo a
Que no puede llegar la c a u s a l i d a d del cielo.
. 39. Si se dijera — y a c a s o ello s e r í a v e r d a d — que no se da
n
"iSún efecto f o r t u i t o e n l a v o l u n t a d unido a la volición per
<M\dcns, y q e l c a u s a l i d a d del cielo se extiende a todo lo demás,
U a
a u t e m f
°rtu¡ti non videntur habere connexionem nec ordinationem ad alia;
e r g 0 n a t u
r a non est causa sufficiens et completiva evcntus fortuiti.
^- ítem, tune sequeretur quod fortuna esset causa per se.
' ' í t e m , nullus dicitur bene fortunatus quia impellitur ad volendum ali-
a (
adií l p l s c
"atura i non potest nisi causae intermediae concurrant ad hoc; cum ergo
1 5 0 1 0 8 1 e S S C a U 8 a s u f f i c i e n s
^uitur ° huius concursus, natura non sufficit;
q U O d a n u a
[14] " Q causa extrínseca coniungens.
ArÍ5to, C( Sa extri
elem "' "seca.—Sed. quae sit illa causa extrínseca, secundum
' ***** caelum vel intelligentia movens caelum mediante cáelo, vel
i p
Cíe,i S i n i h i l s i t
Dote. effectus fortuitus nisi illud ad quod causahtas
S t S e
Hm extendere, tune non est necessarium causam inquirere nisi
ür v e n
' in h * ° » caelum; et hoc videur probabile. quia nihil fortuitum vid*
>at e "¡«i illud ad quod causalitas caeli se extendit medíate vel .m-
P r i r n u m
^ O ^ n credo esse verum. quia aliquid est in hom.ne ad
S
>' Z »™ «"'es, « «tendere, sicut est volitio. n,s. occasio-
a P e t í
y > " « ' » n - n s í t i v u m secundum cuius ¡nclinat.onem apta e «
e, n npo
5r
> S J,
< :r\
I ¡
—— ° r
causationem coniungere. ideo al.quul est
inquirí r s :
J 11 8
X¿ -' si'?"'" P ° t e H t attinirere.
n o n
fortuitus est in
S C0
al,;* ""'nctu« volltionl per accidens. sed «amen c, u
° **9nm, c t HÍC non oportet alium causam cx«r,»Hcca
764 C.21. Fortuna y eternidad del mundo
to n o e s n e c e s a r i o p o n e r o t r a c a u s a extrínseca
que 10m e
i^$ÁV£¿&^*
mSrAtemente y
r y D i
? i q
q u e A r i s t ó t e l e s p a r e c e d e c i r q u e t a l principio ¿
u e l
° *****
^ ^ T ^ S u ; e m b a r g o , s i s e p o n e a l g ú n e f e c t o f o r t u i t o « H a vo-
l u n t a d c o m o n i e l c i e l o ni i n t e l i g e n c i a a l g u n a c r e a d a puede cau-
s a r t a e f e c t o ni u n i r l a s c a u s a s p a r a c a u s a r l o , s e r í a necesario
r e d u c i r l o s e f e c t o s f o r t u i t o s a D i o s , q u i e n t i e n e providencia de
í o d a s l a s c o s a s y u n e l a s c a u s a s m e d i a s p a r a producir tales
4 1
efectos .
n o n
41. Sed quomodo hoc potest concordare cum principiis Aristotelis, qu¡
videtur poneré aliquod novum immediate esse a Deo? Unde ipse, ponen-
mundum aeternum, non posuit motum potuisse esse novum nisi secu
partes, ita quod totus non potuit esse novus; et ista conclusio potest
dere a tribus principiis: primo, propter immutabilitatem primi principia ^
principium est omnino immutabile; ideo nullum motum nec mobile potest
mediate de novo producere, quia aliter se haberet nunc quam prius.
42. Sed non credo quod arguat solum ex immutabilitate agentis^ ^
n
oportet addere aliquid ex parte effectus, sic quod agens immutabile n °
4 1
Lo que sigue continúa la discusión precedente y toca brevemente
títulos segundo, posición que admite la eternidad del mundo (ct. ?" i'r jbid-)¡
ro, reconciliación de tal posición con la existencia de algún afortunado ( • , ln. jrlU
del e ecto. Q ra J f
i e < D e , 0 c S n t w r i ^ o ^ ^de re ^t e
lír
> ° nHncipio, A r i s t ó t e l e s s e c o n t r a d i r í a a s mismo P dnute
«ílf , ?
i n t e l i g e n c i a , totalmente inmutable « e S H l 2Si
Ste nueva del m o v i m i e n t o ni d e v i e n e mutable por ello -
p a
43. Pero t a m p o c o b a s t a e s t e principio. E s necesario añadir
tercero: El a g e n t e t o t a l m e n t e i n m u t a b l e no puede causar in-
mediatamente a l g o n u e v o d e o t r a e s p e c i e si no se dan diversas
causas activas o r e c e p t i v a s m e d i a s . D e lo contrario, no sería ver-
dadera la proposición d e A r i s t ó t e l e s ; pues, si las causas interme-
dias activas son de d i v e r s a d i s p o s i c i ó n en su operación, o las
causas intermedias p a s i v a s s o n de diversa disposición en su re-
cepción, puede d a r s e d i v e r s i d a d de e f e c t o s aunque no haya muta-
bilidad o novedad n i n g u n a e n la c a u s a primera.
44. Diremos, por lo t a n t o , que, s e g ú n Aristóteles, un agente
totalmente i n m u t a b l e , s i n c a u s a s m e d i a s a c t i v a s o receptivas de
diversa disposición, no p u e d e c a u s a r a l g o nuevo de otra especie.
Pero, en la a u s e n c i a d e a l g u n a de e s t a s condiciones, no cabe
concluir, según A r i s t ó t e l e s , que, si D i o s causa efectos nuevos,
experimentaría n o v e d a d e n sí.
45. H a y que concluir, p u e s , que A r i s t ó t e l e s no se contradice
43
en el opúsculo De bona fortuna y en la Física , como lo afirman
algunos. Pues si, s e g ú n la p r i m e r a v í a , basta reducir todo efecto
fortuito al cielo, ello n o p o n e n o v e d a d o mutabilidad alguna en
Dios; en tal caso, D i o s no c a u s a r í a efectos fortuitos nuevos sino
mediante el cielo, lo q u e n o v a c o n t r a él. Pero, aun suponiendo,
según la segunda v í a , q u e e s n e c e s a r i o reducir algunos efectos
fortuitos nuevos i n m e d i a t a m e n t e a D i o s **, no se contradice tam-
poco; pues para A r i s t ó t e l e s e r a cierto, s e g ú n sus principios, que
,mrn
' -ediate causare aliquid novum alterius rationis; quia aliter contradi-
C W e t S l b l
'PS': quia intelligentia omnino immutabilis, secundum eum, causat
p a r t
i e m motus, nec propter hoc est mutabilis.
43 N
- e c adhuc sufficit, sed oportet tertio addere sic: Agens omnino im-
ablle n o n
"! Potest causare immediate aliquid novum alterius rationis, nulla
1 d V e r s Í t a t e i n
pro' " • ' mediis ¡ activis vel receptivis; aliter non haberet c a u s 3
3 0 n h a b e b i m u s S e C U n d U m A r í 8 t t e l e m C n C l U d a m U 8
C Í o v ' ^ "° ' ° ' °
t^p^/tai
>¿ y*»""»
non con.radicit sibi in «bello
«ecundum quod aliqui volunt sibi
»*~*~Z
^
, Zy** viam sufficiat omnem effectum o r l U ^ m ^ » ^ ^ c a u 8 a t
% e U a m
« Z - « * ™ l u m aliam viam. a»od « p o r t a * al i p s ¡ >
u c 0 C t r n
* * * -"educere immediate In * « • » . " < * " " °"
el a l m a i n t e l e c t i v a p r o c e d e i n m e d i a t a m e n t e d e D i o s ; esta a
c l u s i ó n p u e d e l l e g a r la r a z ó n n a t u r a l , p o r q u e el a l m a es inmoT*'
P o r lo t a n t o , s e g ú n A r i s t ó t e l e s , a l g o n u e v o p u e d e proceder in
d i a t a m e n t e de D i o s ; y e l l o n o i m p l i c a q u e A r i s t ó t e l e s se e c S *
4 5 r a -
dice s e g ú n s u s principios .
46. Pero, ¿cómo es ello posible? H a y q u e contestar q i U e
i n m u t a b i l i d a d del a g e n t e , c o n l a e x c l u s i ó n d e c a u s a s activas
r e c e p t i v a s i n t e r m e d i a s , c o n c l u y e , s e g ú n A r i s t ó t e l e s , que no pued°
h a c e r s e n a d a n u e v o d e o t r a e s p e c i e . P e r o , si f a l t a una de la
c o n d i c i o n e s , e s d e c i r , si l a s c a u s a s i n t e r m e d i a s a c t i v a s o pasivas
s e h a l l a n d e d i v e r s o m o d o en el c a u s a r , D i o s p u e d e causar ateo
n u e v o de d i v e r s a e s p e c i e . A s i m i s m o , si el e f e c t o q u e h a de causar-
s e e s d e l a m i s m a e s p e c i e , D i o s p u e d e c a u s a r l o inmediatamente
s i n q u e e l l o s u p o n g a n i n g u n a n o v e d a d e n é l p o r razón de la di-
v e r s i d a d d e l a s c a u s a s r e c e p t i v a s . C o m o el s o l d i s u e l v e inmedia-
t a m e n t e el h i e l o y c o a g u l a el f a n g o s i n q u e e l l o p o n g a ninguna
n o v e d a d e n é l , a s í , s e g ú n A r i s t ó t e l e s , D i o s c a u s a con necesidad
d e i n m u t a b i l i d a d e n e s t e c u e r p o o r g a n i z a d o e s t a alma en este
m o m e n t o , y n o a n t e s , p o r q u e la m a t e r i a n o e s t a b a dispuesta. Como
e l s o l n o c a u s a d i s t i n t o s r a y o s e n el a i r e y e n el a g u a sino por
l a d i v e r s i d a d d e l o s r e c e p t i v o s , a s í , e n l a c u e s t i ó n propuesta, según
A r i s t ó t e l e s , D i o s i n f l u y e u n i f o r m e m e n t e e n t o d o ser en cuanto
p u e d e . P o r q u e u n o e s t á d i s p u e s t o y o t r o no, D i o s impele a uno
a u n p r o p ó s i t o a l q u e s i g u e u n b i e n y no i m p e l e a otro, por no
h a l l a r e n él l a d i s p o s i c i ó n de que h a b l a m o s a n t e s . P o r lo tanto,
l a p o s i c i ó n de A r i s t ó t e l e s en el o p ú s c u l o De bona fortuna se armo-
4 6
n i z a c o n su a f i r m a c i ó n en la Física de que D i o s no puede pro-
d u c i r p o r su c a u s a l i d a d un m u n d o n u e v o o un cielo nuevo y un
movimiento nuevo.
quia certum fuit Aristoteli secundum sua principia animam intellectivam esse a
Deo immediate; et ad hoc attingere potest ratio naturalis, cum sit immortalis,
et ita aliquid novum potest immediate esse a Deo, et tamen non contradicit
sibi secundum sua principia.
46, Sed, quomodo est hoc possibile? Diccndum quod immutabilitas agentis.
excludendo causas activas intermedias vel receptivas, concluditur, secundum
Aristotelem, quod non possit fieri aliquid novum alterius rationis; sed si una
conditio defecerit, scilicet quando causae intermediae activae vel passivae di-
versimode se habent in causando, potest causare de novo aliquid alterius ra-
tionis. Si etiam effectus causandus sit eiusdem rationis, potest Deus ipsum
causare immediate, nulla posita novitate in eo, propter diversitatem causarum
receptivarum, sicut sol immediate solvit glaciem et coagulat lutum, nulla P°
sita novitate in e o ; ita, secundum Aristotelem, hoc corpore organizato, ^
necessitate immutabilitatis causat hanc animam, et prius non, quia materia
erat disposita; sicut nec sol causat alium et alium radium in aere et m ^
nisi propter diversitatem recipientium; sic in proposito, Deus influit u
1
miter in quodlibet inquantum potest, secundum Aristotelem, et Q U " ^
est dispositus ille non ideo Deus impellit iatum ad tale propositum, a ^
í n v e n i
consequitur commodum, illum autem non impellit, quia non ^ '^ ()ÍI(1
47 S i n e m b a r g o , s e g ú n l a f e y l a v e r d a d , h a y que a f i r m a r
) ü eDios, por s u p r o v i d e n c i a g e n e r a l , r i g e t o d a s l a s cosas én
! anto son n a t u r a l m e n t e a p t a s p a r a s e r r e g i d a s , c o m o s e dice en
u
1
pe civitate Dei ': " A s í D i o s l a s c o s a s q u e c r e ó " , e t c . A d e m á s de
esta p r o v i d e n c i a g e n e r a l , D i o s t i e n e p r o v i d e n c i a e s p e c i a l de cierta
elección por l a q u e p r o v e e a c a d a h o m b r e s e g ú n s u s m é r i t o s pre
sentes o f u t u r o s , o c u l t o s a n o s o t r o s , p r e s e n t e s a é l ; s u s juicios,
aunque o c u l t o s , e x i s t e n s i e m p r e , d e s u e r t e q u e , a veces, como dice
1
Boecio ', a p r o v e c h a m á s l a a d v e r s i d a d q u e la prosperidad.
48. E s d e c i r , a u n q u e a d m i t a m o s q u e a l g u i e n es a f o r t u n a d o ,
, 0
no por ello p o n e m o s n a d a n u e v o e n D i o s , como quedó dicho . D e
lo que p r e c e d e a p a r e c e c l a r a l a r e s p u e s t a a las razones en con
5 ü
trario .
4 :
AUGUST., De Civ. Dei VII c . 3 0 : PL 41,220.
4
* BOETHIUS,De consolat. phüos. c.4 n . 4 : P L 63,80o.
4 y Cf. supra n . 4 6 .
50 Cf. supra n.1.2.
ÍNDICE D E A U T O R E S
3lí
17
45S? 2 2
503 304 305 307
347 351 357 3 5 8 3 6 6
9 9 3 0 0
710 719.—Epist. 725.
45Q 55 3
429 448 450 4 5 2
49Í Jg 6 7 470 475 477 4 7 9 4 8 2
4
8 1 4 2 3 P e d r o Lombardo, Sent. 153.
Platón, Tinuieus 752.
Pseudo-Dionisio, De dio. nom. 221 223
«03 _Jg 500 540540 550
550 í 224 3 1 2 638 641.
b 0 4 6
I7 . 0 8 643 651 671 697 716
7 fi
R i c a r d o d e MediaviUa, Se/»/. 343 598
30o £ r r * W2t7e0.2 74 14 27702 72 47 7 167
P
2 8 2 169
307 SS 665.
S°- 434
]
40? '^n
I? 0 9 431402 431843 431865 417
395 8
1 3
4
2 4
a D i o s d e lo creado y lo
Accidente: su sor 1 1 2 - 1 1 4 — su inhe-
4 2 6 - 4 3 1 — s e n t i d o de .
c e n
a ü o
rencia 1 1 4 - 1 1 9 6 7 9 — a. y supósito l B n t o
se diferencia d e conservación 4 r }
6 7 2 - 6 7 3 6 9 7 - 6 9 8 . Cf. Sustancia. 4 3 8
— un ser p u e d e ser creado v « n
A l m a : a. e i n d i v i d u o 4 9 - 5 3 — su s u b - s e r v a d o 4 3 3 - 4 4 1 . Cf. Conocí
sistencia y operación 3 5 7 - 3 6 4 — su
perfección e n este e s t a d o y su p e r - D i l e c c i ó n : significado de d *
fección natural suprema 495-496. 6 1 2 - 6 1 3 — s i g n i f i c a d o de d SS?
Cf. Forma, Entendimiento, Voluntad, ria 6 1 3 - 6 1 7 — l o s actos de d ¿ ¡ £
Operación. ral y d e d . meritoria no difieVim
e r e n e n
Á n g e l : su multiplicación individual 4 6 - especie 6 1 7 - 6 2 7 .
4 9 — es demostrable q u e es causa-
b l e 2 9 7 - 2 9 8 — n o p u e d e informar a D i o s : e s e n c i a divina 7 - 1 1 17-20-
la materia 3 4 1 - 3 6 7 — es u n ser per ti.l<» y división d e lo esencial en Dios
se c o m p l e t a m e n t e subsistente 3 4 4 - 1 1 - 2 5 — sentido d e lo nocional en
3 4 7 — termina la d e p e n d e n c i a d e D i o s 1 1 - 1 2 — relacione» ad extra en
c u a l q u i e r naturaleza inferior 6 7 3 . lo esencial 1 3 - 2 5 — esencia divina e
Cf. Forma. intelectualidad 1 8 - 2 0 23-25 —inme-
diatez d e lo esencial y de lo nocional
A p e t e c e r : es una operación que impor- e n la esencia divina 2 7 - 3 0 — enten-
ta e n t i d a d absoluta 4 4 7 - 4 5 0 — i n - d i m i e n t o divino 2 0 - 2 2 35-37 53-55
c l u y e relación 4 5 1 - 4 7 4 . Cf.. Opera- 1 9 2 - 1 9 4 1 9 6 - 1 9 8 3 0 9 - 3 2 9 — opera-
ción, Dilección. ción divina 2 2 - 2 3 3 0 9 - 3 2 9 580-609
Bondad moral: b . m. y b o n d a d n a t u - — supósito divino y naturaleza 40-
ral 6 3 1 6 3 2 - 6 3 4 — intensiva y e x - 4 1 — eternidad divina 220-224 —
t e n s i v a 6 3 1 — es la integridad d e cognoscibilidad d e D . 264-267 498-
t o d o l o q u e , s e g ú n el d i c t a m e n d e la 5 0 0 5 0 8 - 5 1 1 — l a relación de D. a
recta r a z ó n , d e b e convenir al acto o las criaturas es sólo de razón 333-
al a g e n t e e n su acto 3 6 2 — declara- 3 3 4 — presciencia divina 581-582
c i ó n del d i c t a m e n d e la recta razón 6 0 6 - 6 0 9 — l a voluntad divina tiene
6 3 2 - 6 3 5 — declaración d e la integri- necesariamente amor esencial y no-
d a d 6 3 5 - 6 3 9 — m ú l t i p l e b . m. en u n cional 5 8 3 - 5 9 4 — predicación formal
acto 6 4 0 - 6 4 1 — e l acto externo i m - y por identidad en D . 109-112. Cf.
p e r a d o t i e n e b . m . propia 6 4 6 - 6 4 8 — Infinito, Trinidad, Omnipotencia.
b. m . y justicia 6 5 1 - 6 5 4 . Cf. Malicia
moral, Imputabiiidad, Mérito. E n t e n d i m i e n t o : e. e intelección 20-23
3 8 — e. y verbo 5 3 - 5 5 — objeto na-
Caridad: c. y acto meritorio 6 1 5 6 2 6 - tural del e. h u m a n o 511-516 527-
6 2 8 — c. y p e c a d o 6 1 6 — c. y acto 5 3 8 — inmaterialidad de la intelec-
indiferente 6 1 6 - 6 1 7 — c. y virtud ción 3 4 9 - 3 5 6 — en la intelección hay
moral 6 2 0 - 6 2 2 . Cf. Dilección. una entidad absoluta 447-450 — »
intelección importa relación 451-474
C a u s a l i d a d : causas extrínsecas e intrín-
secas 9 7 - 9 8 — m e d i a t a e inmediata — en la parte intelectiva W - J ?
principio activo d e intelección 5 4 ¿ -
2 6 9 2 7 4 s — c. y omnipotencia 2 6 9 - 5 4 8 — en l a intelección "¡Iw n c e
s e dii
T ra u n o so1
"
I í 757-764 —f. >' eternidad del
¡Jado 764-767. 7 Ü 7 - / 2 0 — el sacerdote puede apli-
car el monto debido en virtud del
T.ualdad: fundamento 204-206 — de sacrificio 721-723 — puede aplicar
MBrftad 208-220 — de duración tal mérito a su voluntad 724-725
S 224 - d e poder 225-227. Cf. — solución de casos y dudas al res-
Rclticiim. pecto 725-729 — en virtud del sacri-
ficio, la m. aplicada por muchos no
[mpulabilidad: i. y mérito 615 — sen- vale lo mismo para cada uno 730 —
tido de imputable y relaciones que el mérito de la misa es aceptado por
importa 642-644 — distinción y gra- Dios por razón de la voluntad gene-
dos dc la i. 644-646 — i. del acto ral de la Iglesia militante 730-734
esteno 658-660. Cf. Bondad moral, 7 4 6 — solución de la cuestión de si
Mnlííiti moral. Mérito. el que celebra una misa satisface su
Individuo: lo pluríficable dc la misma deuda a los dos a los que está obli-
especie no está determinado por sí gado según los casos 734-745. Cf.
a rierta pluralidad 64-66 — la mul- Eucaristía.
tiplicidad numérica exige, según Aris- Naturale/a: sentido de 'la n. está de-
tóteles, no materia receptiva de la terminada a uno' 55-57 — n. y su-
forma, sino materia contrayente de pósito 5 40-41 125-127 676-682
la especie 70-73. Cf. Persona, Su- 701-702 — n. y libertad son las pri-
IMisita.
meras diferencias del principio acti-
Infinito: el que posee toda la en-
( S
vo 596-597 601-606. Cf. Libertad,
tidad del modo en que es posible Necesidad.
, a
— infinidad no es pro- Necesidad: hay n. simple, tanto en el
piedad, sino modo intrínseco del acto por el que la voluntad divina
«te 170-171— infinidad formal y se ama a sí misma como en el acto
P°'identidad 171-174 187-190 — n o por el que espira el amor 583-594
pneticn darse muchos infinitos for- — en la voluntad se da libertad con
W«l realmente distintos 174-182 n. 594-597 — en la espiración del
i. "«HUIOS 111-lOÍ Espíritu Santo hay cierta n. natural
"•en objetop
i. .s adecuado o pri- juntamente con la libertad 598-606
doio con primacía de adecuación, e
sible-causnble 2 5 3 - 2 5 4 - s e divide
""WIISP,.' "i 7 ~ ~
l a
es condición 3
na
"ilf < II I I I.UUU1C1UU l a
en inmediata o mediata y en1 solo in-
hira| , voluntad 596 — 1. y
e7l
S O n mediata 2 5 4 - e n t e n d i d a ffl.ambo,
*i .'as primeras diferen-
t
sentidos « demostralde en J W J
n n c i p i o a c t í v
^'-eoo'^ . ° 596-597
n y
' Sftfl re . P«*ección en Ja ac-
r Voluntad.
'¡cia sus fuerzas naturales 264--67 «n
Privativa y contraria tendida sólo como inmech-to. no ¿
maliip) e demostrable ^ " * % á * «he-
¡*>64U ni.m. en un
t o externo imperadoe l a c dida en ™*SggUgs-Z* poten-
ist
t e n e r
, m r i a mostrable CjMte 283-285
- 1 >nc¡6n ? : P ° P 646-648
, a s
to^^SS i , malicias 6 5 4
"'"'/ MNJ, "vertlon 657-658. Cf.
«II
la matr..» - , eucunstici.j
convertir IM « E T 3 ¿ M 0 1 -
< n , , , , algo preuxisttntt
< * de lo m . 7 0 - 7 3 -
índice de materias
772
Ü
s7-
EN PREPARACIÓN