Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
antonio tursi
colección
cuadernos
de cátedra
Colección: Cuadernos de Cátedra
Directora: Nerina Visacovsky
Tursi, Antonio D.
Latín: guía para el aprendizaje / Antonio D. Tursi - 3a edición -
San Martín: unsam edita, 2019.
194 pp.; 20 x 14 cm. (Cuadernos de Cátedra)
isbn 978-987-4027-90-0
1. Latín. 2. Latín Clásico. I. Título.
cdd 47
unsam edita
Edificio de Containers, Torre b, pb. Campus Miguelete
25 de Mayo y Francia, San Martín (b1650hmq), prov. de Buenos Aires
unsamedita@unsam.edu.ar
www.unsamedita.unsam.edu.ar
13 Presentación
15 Abecedario, pronunciación
y acentuación
19 Lecciones
21 Lección i
· Nombres tema o: amicus (m.)
humus (f.), bonus (m.)
· Presente del indicativo infecto
de la voz activa de los verbos
de 1ª conjugación, tema a: laudo,
y 2ª, tema e: video
· Infinitivos. Pronombres personales.
Adverbios. Conjunciones
· Uso de casos nominativo:
sujeto, predicativo; vocativo:
interpelación y acusativo:
objeto directo, predicativo
· Oraciones simples enunciativas
e interrogativas reales
25 Lección ii
· Nombres tema o: puer (m.),
ager (m.), vir (m.), miser, pulcher (m.)
· Presente del verbo sum
29 Lección iii
· Nombres tema o: donum (n.), bonum (n.)
· Sustantivación del adjetivo neutro
· Apósito
· Acusativo de cosa y de persona
33 Lección iv
· Nombres tema a: vita (f.), poeta (m.),
bona (f.)
37 Lección v
· Uso del caso genitivo: complemento
de especificación
41 Lección vi
· Uso del caso dativo: objeto indirecto
y dativo de interés
45 Lección vii
· Uso del caso ablativo: complementos
circunstanciales
49 Lección viii
· Verbos, pretérito y futuro del infecto
53 Lección ix
· Complementos circunstanciales con
preposición y caso
· Caso locativo
· Pronombres demostrativos
55 Lección x
· Nombres tema consonántico (3ª declinación),
modelos consul (m.), honos (m.), legio (f.), lex
(f.), nomen (n.), homo (m.), frigus (n.), virtus (f.),
princeps (m.), senex (m.); vetus (adjetivo)
59 Lección xi
· Verbos temas de infecto, consonántico,
semiconsonántico e i (3ª y 4ª conjugaciones),
modelos lego, facio, minuo y audio
63 Lección xii
· Sustantivos tema i (3ª declinación),
modelos civis (m.), nubes (f.), mare (n.),
animal (n.), urbs (f.), pater (m.)
67 Lección xiii
· Adjetivos modelos acer (m.), acris (f.), acre (n.);
fortis (m. y f.), forte (n.); audax (m., f. y n.);
ingens (m., f. y n.)
71 Lección xiv
· Sustantivos tema u (4ª declinación),
modelos motus (m.), manus (f.), cornu (n.)
75 Lección xv
· Sustantivos tema e (5ª declinación),
modelos res (f.), dies (m. o f.)
· Pronombres interrogativos-indefinidos
79 Lección xvi
· Tiempos y temas del perfecto del indicativo
83 Lección xvii
· Proposiciones sustantivas de acusativo sujeto
e infinitivo verbo
85 Lección xviii
· Grados y aspectos del verbo
· Oraciones enunciativas e interrogativas,
potenciales e irreales, volitivas e imperativas
· Objeto en genitivo
93 Lección xix
· Períodos adverbiales con prótasis modal-
comparativa, condicional, locativa y temporal;
reales, potenciales, irreales y eventuales
97 Lección xx
· Períodos adverbiales con prótasis causal,
concesiva, consecutiva y final
137 Esquemas
13
latín. guía para el aprendizaje
14
Abecedario,
pronunciación
y acentuación
latín. guía para el aprendizaje
16
abecedario, pronunciación y acentuación
Las vocales latinas pueden ser largas o breves. Las largas son señala-
das en gramáticas y diccionarios con el signo ¯ sobre ellas, y las breves,
con ˘. Nótese p. e. mālum (la manzana) frente a mălum (el mal). Los
diptongos latinos son: ae, au, ei, eu, ui, oe. Suenan ambas vocales. En
caso de tener acento prosódico, el mismo cae sobre la primera vocal.
En latín hay una i vocálica y otra consonántica que algunos escri-
ben j. Las dos suenan i y aparecen en los ejercicios como I/i.
Respecto de la uve, hay también una vocálica y otra consonántica.
Ambas aparecen en los ejercicios diferenciadas, la vocálica como U/u,
y la consonántica como V/v.
Las consonantes dobles (ll, nn, rr, cc, ss, ff, pp, tt...) suenan por sepa-
rado: bellus (bel-lus). En el grupo gn suenan ambas letras: cognatus
(cog-natus).
El latín no utiliza tildes. No hay palabras acentuadas de manera
aguda ni sobreesdrújula. Toda palabra bisilábica, por tanto, es grave
o llana. Respecto de las polisilábicas son graves si la penúltima sílaba
contiene una vocal larga o un diptongo. Si, en cambio, la penúltima
sílaba contiene una vocal breve la palabra es esdrújula.
Todo diptongo es largo. Las vocales son largas por naturaleza o por
posición. Una vocal es larga por posición cuando está seguida de dos
o más consonantes o de una consonante doble (x, z). Pero el grupo de
oclusiva (p, t, c, b, d, g, f, ph, th, ch) más líquida (l, m, n, r) hace que la
vocal que lo antecede pueda ser larga o breve: tenēbra. Para los demás
casos consúltese los buenos diccionarios.
17
Lecciones
Lección i
··Nombres tema o:
amicus (m.), humus (f.), bonus (m.)
hume humi
1a conjugación 2a conjugación
tema a tema e
laudare videre
tu laudas vides
pronombres personales
singular plural
22
lección i
Ejercitación:
12. Animus contemplat mundum. (sen. cons. ad hel. 8, 4)
13. Deos ego invoco. (plaut. most. 528)
14. Filium unicum adulescentulum habeo. (ter. heaut. 93)
15. Tu me vituperas? (plaut. aulul. 325)
16. Patrium deus habet animum. (sen. de prov. ii, 5)
17. Semper avarus eget. (hor. epist. i, 2, 56)
18. Dei quoque habent oculos. (ovid. amor. iii, 3, 42)
19. Quo properatis, amici? (sid. apoll. carm. viii, 4)
20. Te dignum putas. (sen. ad luc. ii, 20, 1)
21. Tu me mones? (sen. ad luc. iii, 27, 1)
22. Libitiarius solet regie cenare. (petr. xxxviii, 15)
23. Te nimium laudas. (mart. i, 64, 3)
24. Declamas belle, Attice. (mart. ii, 7, 1)
25. Aliquando bonus dormitat Homerus. (hor. ad pis. 359)
23
Lección ii
· Nombres tema o:
puer (m.), ager (m.), vir (m.),
miser, pulcher (m.)
esse
ego sum
tu es
nos sumus
vos estis
26
lección ii
Ejercitación:
11. Tu nimis urbanus es. (plin. epist. ii, 17, 29)
12. Stultus es an stultum me putas, amice? (mart. iv, 15, 5)
13. Animus aeger semper errat. (enn. fragm. 360 en cic. tusc.
disp. iii, 3, 5)
14. Titus noster magnum animum habet et est caldicerebrius. (petr.
xlv, 5)
15. Agrum lustrare oportet. (cato. de agricul. cxli, 1)
16. Ego graecus non sum. (aug. contra acad. ii, 3, 7)
17. Esne tu Syracusanus? (plaut. men. 1109)
18. Ciceronianus es, non christianus. (hier. epist. 22, 30)
19. Ego sum tu; tu es ego; unanimi sumus. (plaut. stich. 731)
20. Vir bonus gener tuus est. (cic. ad att. x, 9, 2)
27
Lección iii
··Apósito
30
lección iii
Ejercitación:
10. Nullum ego praemium, nullum monumentum postulo. (cic.
catil. iii, 11, 26)
11. Equidem nihil habeo. (plin. epist. ix, 7)
12. Verba aut latina aut peregrina sunt. (quint. inst. orat. i, 5, 55)
13. Dat signa deus. (tibul. i, 5, 57)
14. Philosophi humana divinaque simul tractant. (sen. ad luc. i, 8, 6)
15. Magni magna parant. (cato. monost. 74)
16. Longum est enumerare proelia. (nepot. xxiii, 5)
17. Parvum parva decent. (hor. epist. i, 7, 44).
18. Fatum caelum ac astra movet. (boe. con. phil. iv, 6, 18)
19. Otia me somnusque iuvant. (mart. xii, 68, 5)
20. Praecepta sunt necessaria annon? (sen. ad luc. xv, 94, 12)
31
Lección iv
··Nombres tema a:
vita (f.), poeta (m.), bona (f.)
latín. guía para el aprendizaje
34
lección iv
Ejercitación:
6. Tulliola, deliciae nostrae, tuum munusculum flagitat. (cic. ad
att. i, 8, 3)
7. Substantiae aut corporeae sunt aut incorporeae. (boe. contra
eut. et nest. 1)
8. Etiam capillus unus habet umbram suam. (publ. syr. 186)
9. Noster Ennius sanctos appellat poetas. (cic. pro arch. 8)
10. Magnam fortunam magnus animus decet. (sen. de clem. 3, 5)
11. Fossas puras habere oportet. (cato. de agricul. clv, 1)
12. Exiguum natura desiderat. (sen. ad luc. ii, 16, 8)
13. Ego tuas litteras vehementer exspecto. (cic. ad att. xv, 9, 2)
14. Tabellas habeo et stilum. (plaut. mil. glor. 38)
15. Laudat, amat, cantat nostros mea Roma libellos. (mart. vi, 60, 1)
16. Villa nostra mediterraneas copias praestat. (plin. epist. ii, 17, 28)
17. Verae amicitiae sempiternae sunt. (cic. de amic. ix, 32)
18. Sapientia est via recta. (aug. contra acad. i, 5, 14)
19. Discipulos tumidus vocat magister castigatque moras.
(mart. x, 104, 16-7)
20. Caliculos equidem vulgus indoctum rosas laureas
appellat. (apul. met. iv, 2, 8)
35
Lección v
sustantivos
38
lección v
1. Sunt Segestani socii populi Romani atque amici. (cic. verr. ii, 4)
2. Nec auguria novi nec mathematicorum caelum curare soleo.
(petr. cxxvi, 3)
3. Feminae naturam imperare desperare est otium. (publ. syr. 217)
4. Litterarum secreta viri ac feminae ignorant. (tac. germ. xix)
5. Nihil novi video. (sen. ad luc. xiv, 9, 12)
6. Substantiarum aliae sunt corporeae; aliae incorporeae. (boe.
contra eut. et nest. 2)
7. Sunt Gallorum subita et repentina consilia. (caes. bel. gal. iii, 8, 3)
Ejercitación:
8. Est profecto animi medicina philosophia. (cic. tusc. disp. iii, 3, 6)
9. Lutetia est oppidum Parisiorum. (caes. bel. gal. vii, 57, 1)
10. Iram Ennius initium iudicat insaniae. (cic. tusc. disp. iv, 52, 4)
11. Tacitum tormentum animi conscientia. (publ. syr. 490)
12. Ingenia maximorum virorum degustas. (sen. ad luc. iv, 33, 5)
13. Cultura animi philosophia est. (cic. tusc. disp. ii, 5, 13)
14. Orpheus veniam umbrarum dominos rogat. (boe. con. phil. iii,
xii, 28)
15. Neque arma neque thesauri praesidia regni sunt, verum amici.
(sall. bel. iug. 10)
39
latín. guía para el aprendizaje
adjetivos
40
Lección vi
sustantivos
42
lección vi
Ejercitación:
9. Dat veniam corvis, vexat censura columbas. (iuv. 2, 62)
10. Nil mihi respondes? (mart. vi, 5, 3)
11. An tibi non placent lautitiae domini nostri? (petr. lvii, 2)
12. Sibi non cavere et aliis consilium dare stultum est. (fedr. i, 9, 1-2)
13. Nefas est nocere patriae. (sen. de ira ii, 31, 7)
14. Parva insula est propinqua Aetoliae. (tit. liv. xxvi, 24, 15)
15. Alter alteri vitiorum exempla sumus. (sen. de ira ii, x, 3)
16. Imperare sibi maximum imperium est. (sen. ad luc. xix, 113, 24)
17. Papirius Paetus, vir bonus noster, mihi libros donat. (cic. ad att.
i, 20, 7)
18. Nescii turpissima vota diis insusurrant. (sen. ad luc. i, 10, 5)
19. An cara tibi est Fortuna? (boe. con. phil. ii, 1, 13)
20. Non vaco somno. (sen. ad luc. i, 8, 1)
43
latín. guía para el aprendizaje
adjetivos
44
Lección vii
46
lección vii
Ejercitación:
6. Impius non placat donis iram deorum. (cic. de leg. ii, 22, 14)
7. Villa abundat porco, haedo, agno, gallina. (cic. de senec. xvi, 56)
8. Vacare culpa magnum solacium est. (cic. ad fam. vii, 3)
9. Britanni capillo sunt promisso. (caes. bel. gal. v, 14)
10. Non egeo medicina. (cic. de amic. vi, 10)
47
Lección viii
··Verbos, pretérito y
futuro del infecto
latín. guía para el aprendizaje
infecto
es laudas vides
50
lección viii
Ejercitación:
9. Graecia enim antiqua tauros vocabat Italos. (var. de re rust. ii, 5, 3)
10. Fortunam Priami cantabo et durum bellum. (hor. ad pis. 137)
11. Aegrum saepe te videbo. (mart. viii, 25, 2)
12. Amici cito aquam liberam gustabunt. (petr. lxxi, 1)
13. Ego ero contentus. (cic. ad att. iii, 23, 4)
14. Tu aeternis suppliciis vivos mortuosque mactabis. (cic. catil.
i, 12, 33)
15. Brutus erat cum litteris latinis, tum etiam graecis eruditus.
(cic. brut. 107)
16. Me causa latebat. (ovid. fasti v, 361)
17. Ego me fortunatum numquam putabo. (aug. contra acad. ii, 7, 18)
18. Carolus Magnus erat eloquentia copiosus. (einhard. vit. carol.
mag. 25)
19. Profecto beati erimus. (cic. tusc. disp. i, 19, 44)
20. Ego tibi gratiam non repensabo? An fortasse paululum debeo?
(aug. contra acad. ii, 2, 3)
51
Lección ix
··Complementos circunstanciales
con preposición y caso
··Caso locativo
··Pronombres demostrativos
latín. guía para el aprendizaje
Ejercitación:
11. In alio pediculum vides, in te ricinium non vides. (petr. lvii, 7)
12. Multa in nostro collegio praeclara. (cic. de senec. xvii, 65)
13. Romanum imperium a Romulo exordium habet. (eutr. brev. i, 1)
14. Helvetii fere cotidianis proeliis cum Germanis de imperio
dimicant. (caes. bel. gal. i, 1, 4)
15. Germani arva per annos mutant. (tac. germ. xxvi)
16. Do litteras ad te Philogono, liberto tuo. (cic. ad quint. frat. i, 3, 4)
17. Amicum enim nostrum in iudicium vocabas. (cic. verr. ii, 4, 25)
18. Manifesta causa secum habet sententiam. (publ. syr. 396)
19. Probus libertus sine natura est filius. (publ. syr. 498)
20. Segusiavi sunt extra provinciam trans Rhodanum primi.
(caes. bel. gal. i, 10, 5)
21. Saepe domi non es. (mart. ii, 5, 5)
22. Romae sum. (cic. par. stoic. iv, 32)
23. Nempe universa ex materia et ex deo constant. (sen. ad luc. i, 65, 23)
24. Cenabis bene, mi Fabulle, apud me. (catul. xiii, 1)
25. De otio meo gaudeo. (aug. contra acad. ii, 2, 4)
54
Lección x
Ejercitación:
11. Eques Romanus es? (petr. lvii, 4)
12. Amicus quidem Plato, sed magis amica veritas. (ammon. vit. arist.)
13. Luxuria et neglegentia boni moris vitia hominum sunt, non
temporum. (sen. ad luc. xvi, 97, 1)
14. Adversarius magna inclamat voce. (hor. sat. i, 9, 75)
15. Adhuc sub iudice lis est. (hor. ad pis. 78)
16. Matutina parum cautos iam frigora mordent. (hor. sat. ii, 6, 45)
17. Ex animo constamus et corpore. (cic. de fin. iv, 19)
18. Virtutem verba putas et lucum ligna. (hor. epist. i, 6, 31-2)
19. Ius summum saepe summa est malitia. (ter. heaut. 796)
20. In vino nimis vetere ipsa nos amaritudo delectat. (sen. ad luc.
vii, 63, 5)
21. Vitiosi mala sua virtutum loco numerant. (sen. ad luc. iii, 28, 10)
22. Bonus vir sine deo nemo est. (sen. ad luc. iv, 41, 2)
23. Catilina iuventutem mala facinora edocebat. (sallust. catil. xvi, 1)
24. Pueros vero magistri castigare etiam solent nec verbis solum,
sed etiam verberibus. (cic. tusc. disp. iii, 27, 64)
25. Sapientiae studium vetus quidem in nostris. (cic. tusc. disp. iv, 3, 5)
26. Quam totus homuncio nil est! (petr. xxxiv, 10)
56
lección x
57
Lección xi
1. Posco librum Titi Livi et quasi per otium lego. (plin. epist. vi, 20)
2. Hoc mihi de te, nate, refers? (verg. aen. ix, 491)
3. Fert Britannia aurum et argentum et alia metalla pretium
victoriae. (tac. agric. xi)
4. Nos autem philosophi esse cupimus. (cic. de nat deor.
iii, 77, 2)
5. Germani deorum maxime (maximum) Mercurium colunt. (tac.
germ. ix)
6. Deus et natura nil otiosum facit. (dante mon. i, 3; cf. arist. de
caelo i, 4, 271a35)
7. Non ex ebore tantum Phidias sciebat facere simulacra, faciebat
ex aere. (sen. ad luc. xi, 85, 40)
8. Ego ibo ad medicum. (plaut. menaech. 996)
9. Ego te et tu me feres. (ter. hec. 610)
10. Solebam haec ego puer apud Homerum legere. (petr. xlviii, 7)
Ejercitación:
11. Bene emo, bene vendo. (petr. lxxv, 9)
12. Pace advenio et pacem ad vos fero. (plaut. amph. 32)
13. Deum agnoscis ex operibus eius. (cic. tusc. disp. ii, 28, 70)
14. Aeneas oppidum condit, ab nomine uxoris Lavinium appellat.
(tit. liv. i, 1, 11)
15. Obsequium amicos; veritas odium parit. (ter. andr. 68)
16. Multa senem circumveniunt incommoda. (hor. ad pis. 169)
17. Labienus in Italiam magnis itineribus contendit duasque ibi
legiones conscribit. (caes. bel. gal. i, 10, 3)
18. Non scholae, sed vitae discimus. (sen. ad luc. xix, 106, 12)
19. Commius reliquique duces ad Alesiam perveniunt. (caes. bel.
gal. vii, 79, 1)
20. Germani reges ex nobilitate, duces ex virtute sumunt.
(tac. germ. vii)
21. Decimae legioni Caesar propter virtutem confidebat maxime.
(caes. bel. gal. i, 40, 15)
22. Solum te in tanta pericula mittam? (verg. aen. ix, 200)
23. Carpent tua poma nepotes. (verg. ecl. ix, 50)
60
lección xi
61
Lección xii
Ejercitación:
13. Numero hostes; virtute Romanus superat. (tit. liv. ix, 32)
14. Hominis autem finis est perfecte quaerere veritatem.
(aug. contra acad. i, 3, 9)
15. Et in mari et in terra multa possideo. (petr. xxxix, 8)
16. Antonius cogitabat legiones ad urbem adducere. (cic. ad fam.
xii, 23, 2)
17. Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas regumque
turres. (hor. od. i, 4, 13-4)
18. Non mortem timemus, sed cogitationem mortis. (sen. ad luc.
iv, 30, 17)
19. De tam magna nave ne tabulam quidem naufragus habes. (petr.
cxv, 13)
20. Ipse seram teneras maturo tempore vites. (tibul. i, 1, 7)
21. Pan curat ovis (= oves) oviumque magistros. (verg. ecl. ii, 33)
64
lección xii
65
Lección xiii
Ejercitación:
11. Omnis aetas gravis est. (cic. de senec. ii, 4)
12. Amicorum sunt communia omnia. (cic. de orat. i, 16, 51)
13. Leve est miserias ferre; perferre est grave. (sen. thy. 307)
14. Naturae se sapiens accommodat. (sen. ad luc. ii, 17, 9)
15. Longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla.
(sen. ad luc. i, 6, 5)
16. Difficile est proprie communia dicere. (hor. ad pis. 128)
17. Non deterret sapientem mors. (cic. tusc. disp. i, 38, 11)
18. Est patria parens omnium nostrorum. (cic. de orat. i, 44, 196)
19. Omnia bona mea mecum sunt. (sen. ad luc. i, 9, 18)
20. Finis pugnantium mors. (sen. ad luc. i, 7, 4)
21. Sol omnibus lucet. (petr. c, 1)
22. Mentem mortalia tangunt. (verg. aen. i, 462)
23. Non facit nobilem atrium plenum fumosis imaginibus.
(sen. ad luc. iv, 44, 5)
24. Ante omnia est mei cura. (sen. ad luc. xx, 121, 17)
25. Ante omnia necesse est se ipsum aestimare. (sen. de tranq.
anim. vi, 2)
26. Num iam sapientes et beati sumus? (aug. de lib. arb. ii, 15, 40)
68
lección xiii
27. Omnia aliena sunt; tempus tantum nostrum est. (sen. ad luc. i, 1, 3)
28. Persona est naturae rationabilis individua substantia.
(boe. contra eut. & nest. 3)
29. Omnis animi debilitata et humilis et fracta timiditas servitus
est. (cic. par. stoic. v, 41)
30. Omnia tamquam mortales timetis, omnia tamquam inmortales
concupiscitis. (sen. de brev. vit. iii, 4)
69
Lección xiv
Ejercitación:
9. Passibus ambiguis Fortuna volubilis errat. (ovid. trist. v, 8, 15)
10. Habebat dominus in minimo digito sinistrae manus anulum
grandem subauratum. (petr. xxxii, 3)
11. Initia in potestate nostra sunt; de eventu Fortuna iudicat.
(sen. ad luc. ii, 14, 16)
12. Aves eventus significant aut adversos aut secundos. (cic. de div.
ii, 37, 78)
13. In civitatibus omnia necessaria scholares ad manum habent.
(abael. hist. cal. i, 11)
14. Natura est motus principium secundum se, non per accidens.
(boe. contra eut. & nest. 1)
15. An non est omnis metus servitus? (cic. par. stoic. v, 40)
16. Doctrina est fructus dulcis radicis amarae. (cato. monost.
iii, 40)
17. Criminis indultu secura audacia crescit. (cato. monost. iii, 22)
18. Noster animus in motu est. (sen. ad luc. iv, 39, 3)
19. Omne enim animal sensus habet. (cic. de nat. deor. iii, 13, 32)
20. Parvo cultu natura contenta est. (cic. tusc. disp. v, 34, 94)
21. Corpus omne habet proprium motum. (boe. contra eut. & nest. 1)
22. Sat dulcis labor est cum fructu ferre laborem. (cato. monost. iii, 73)
23. Senatus huic rei idoneos homines deligebat. (caes. bel. gal.
vii, 31)
72
lección xiv
73
Lección xv
··Pronombres interrogativos-indefinidos
latín. guía para el aprendizaje
Ejercitación:
9. Planities erat magna, et in ea tumulus terrenus satis grandis.
(caes. bel. gal. i, 43, 1)
10. Spem autem pacis habeo nullam. (cic. ad att. ix, 13, 8
11. Habes res urbanas, in vicem rusticas scribis. (plin. epist. ii, 11, 25)
12. Germani nec dierum numerum sed noctium computant.
(tac. germ. xi)
13. Sol lucem rebus ministrat aufertque tenebras. (plin. hist. nat. ii, 6)
14. De minoribus rebus principes consultant; de maioribus omnes.
(tac. germ. xi)
15. Aut ignorantia nos aut insolentia rerum iracundos facit. (sen. de
ira, ii, xxxi, 4)
16. Res magna magnos viros desiderat. (aug. contra acad. i, 2, 6)
17. Moribus antiquis res stat Romana virisque. (cic. de re publ. v, 1, 1)
18. Naufragium rerum est mulier male fida marito. (cato. monost.
iii, 6)
19. Sapientia est rerum humanarum divinarumque scientia.
(aug. contra acad. i, 6, 16 = cic. de off. ii, 2, 5)
20. Quid est enim philosophia? Amor sapientiae. Quid philocalia?
Amor pulchritudinis. (aug. contra acad. ii, 3, 7)
76
lección xv
21. Bona ergo fides est ex animi sententia. (aug. contra acad. ii, 5, 12)
22. Res est imperiosa timor. (mart. xi, 58, 8)
23. Numerat paucos vix tua vita dies. (mart. i, 15, 4)
24. Amicitia est rerum humanarum et divinarum cum benevolentia
et caritate consensio. (aug. contra acad. iii, 6, 13 = cic. de amic. 6, 20)
25. Populus dabat olim imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se
continet atque duas tantum res anxius optat, panem et
circenses. (iuv. 10, 78-81)
77
Lección xvi
Ejercitación:
17. Ego multa tacui, multa pertuli, multa concessi. (cic. catil.
iv, 1)
18. Hominem inter homines me feci. (petr. lxxiv, 74)
19. Litteras Graecas senex didici. (cic. de senec. viii, 26)
20. Auxit benevolentiam consuetudo. (cic. de amic. ix, 30)
21. Divina natura dedit agros, ars; humana aedificavit urbes. (cato.
de re rust. iii, 1)
22. Mercatorem in provinciam cum imperio ac securibus misimus.
(cic. verr. ii, 4)
80
lección xvi
81
Lección xvii
Ejercitación:
8. Cupio me esse clementem. (cic. catil. i, 4, 1)
9. Video te alte spectare. (cic. tusc. disp. i, 34, 82)
10. Verbis abundare te semper putas, o Graecia. (cic. tusc. disp. ii, 15, 35)
11. Clamabat ille miser se civem esse Romanum. (cic. verr. ii, 5, 161)
12. Pisces natare oportet. (petr. xxxix, 3)
13. Placet Stoicis omnia peccata esse paria. (cic. acad. ii, 133)
14. Est in animo quasi insculptum esse deos. (cic. de nat. deor. ii, 4, 12)
15. Constat nos beatos esse velle. (aug. de lib. arb. ii, 9, 26)
16. Sine ulla dubitatione dicimus beatos nos esse velle. (aug. de lib.
arb. ii, 9, 26)
17. Summum bonum beatitudinem esse definivimus. (boe. cons.
phil. iii, 2, 11)
18. Stoici omnia fato fieri dicunt. (cic. de fato xv, 33)
19. Nescis exilium scelerum esse poenam? (cic. par. stoic. iv, 30)
20. Me moderantissimum fuisse vehementissime gaudeo. (cic. ad
att. i, 20)
21. Numquam se cenasse domi Philo iurat. (mart. v, 47, 1)
22. Temere dedi Ciceronem fuisse sapientem. (aug. contra acad. i, 3, 8)
23. Solemus dicere summum bonum esse secundum naturam
vivere. (sen. de otio, v, 1)
24. Dasne sapientiam rectam viam vitae esse? (aug. contra acad.
i, 5, 13)
25. Proinde putare aliquem tum nomina distribuisse rebus et inde
homines didicisse vocabula prima desipere est. (lucr. v, 1041-1043)
84
Lección xviii
··Objeto en genitivo
latín. guía para el aprendizaje
pluscuamperfecto perfecto i
5. Desiderativas fuissem e
irreales con subjuntivo (hubiera/hubiese sido) -- (
6. Deliberativas dubitativas
potenciales con subjuntivo -- -- -
non
7. Deliberativas fuissem e
dubitativas irreales con (había sido) -- (
subjuntivo
86
lección xviii
presentes futuros
en prótasis eventual
fuero ero
(fuere) (fuere)
perfecto infecto
-- --
fuerim sim
(sería) (sería)
essem -- --
(sería)*
perfecto infecto
fuerim sim
-- (sea) (sea) --
en prótasis potencial
87
latín. guía para el aprendizaje
88
lección xviii
-- --
<tu> es (“se”) <tu> esto (“se”)
-- --
<vos> este (“sed”) <vos> estote (“sed”)
89
latín. guía para el aprendizaje
2.1. Simples
90
lección xviii
2.2 dobles
91
Lección xix
94
lección xix
Ejercitación:
11. Iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet.
(cic. pro arch. 6)
12. Si ad naturam vives, numquam eris pauper. Si ad opiniones,
numquam eris dives. (epicur. frag. 201 en sen. ad luc. ii, 16, 7)
13. Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem. (cic. ad fam.
xiii, 1)
14. Qualis dominus, talis et servus. (petr. lviii, 3)
15. Omnia promittis, cum tota nocte bibisti. (mart. xii, 12, 1-2)
16. Libitiarius sic solebat cenare, quomodo rex. (petr. xxxviii, 15)
17. Talis est sapientis animus, qualis mundus super lunam. (sen. ad
luc. vi, 59, 16)
18. Si tacuisses, philosophus mansisses. (boe. cons. phil. ii, 7, 20)
19. Aves si prosperos eventus ostenderunt, certe fefellerunt. (cic. de
divin. ii, 37, 79)
20. Nihil est enim unum uni tam simile, tam par, quam omnes inter
nosmet ipsos sumus. (cic. de leg. i, 10, 28)
21. Dum te inanem videbo, divitem non putabo. (cic. par. stoic. vi, 44)
95
latín. guía para el aprendizaje
22. Quando ego tuum non curo, ne cura meum. (ter. adel. 802)
23. Sic cum inferiore vivas, quemadmodum tecum superiorem
velis vivere. (sen. ad luc. v, 47, 12)
24. Qualis est arbor, talis est fructus. (loth. de mis. hum. cond. viii, 1)
25. Si magistratus hoc scierint, ibis in crucem. (petr. cxxxvii, 2)
26. Antequam de re publica dicam, exponam vobis consilium meum.
(cic. philip. i, 1)
27. Quocumque me verto, argumenta senectutis meae video.
(sen. ad luc. i, 12, 1)
28. Si deus est, unde mala? Bona vero unde, si non est? (boe. con.
phil. i, 4, 30)
29. Omnes aequo animo parent, ubi digni imperant. (publ. syr. 488)
30. Vinum si non placet, mutabo. (petr. xlviii, 1)
96
Lección xx
Ejercitación:
10. Non sumus in illius potestate, cum mors in nostra potestate sit.
(sen. ad luc. xiv, 91, 21)
11. Miserum te iudico, quod numquam fuisti miser. (sen. de prov. 43)
12. Senectus enim quamvis non sit gravis, tamen aufert viriditatem.
(cic. de amic. 11, 16)
13. Quamquam tu bella es, malum tibi magnum dabo. (plaut.
bacch. 1171)
14. Licet superbus ambules pecunia, Fortuna non mutat genus.
(hor. epod. 4, 5-6)
15. Erus meus me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori
suae. (plaut. amph. 195)
16. Non sum tam demens, ut aegrotare cupiam. (sen. ad luc. v, 47, 4)
17. Utilis est ira, quia contemptum effugit, quia malos terret.
(sen. de ira xi, 1)
18. In omnem vitam unguento abstinemus, quoniam optimus odor
in corpore est nullus. (sen. ad luc. xvii, 108, 16)
19. Ab hac divina contemplatione abductum animum in sordida et
humilia pertraximus, ut avaritiae serviret. (sen. ad luc. xix, 110, 9)
98
lección xx
99
Lección xxi
Ejercitación:
13. Huic ego me bello ducem profiteor. (cic. catil. ii, 5)
14. Tu te ducem esse profiteris. (cic. par. stoic. iv, 31)
15. Memoria minuitur, nisi eam exerceas. (cic. de senec. vii, 21)
16. Maxima debetur puero reverentia. (iuv. 16, 47)
17. Debemur morti nos nostraque. (hor. ad pis. 63)
18. Omnia philosophiae praecepta referuntur ad vitam. (cic. de nat.
deor. i, 3, 6)
19. Omnes vici atque aedificia a nostris incendebantur. (caes. bel.
gal. vi, 43, 2)
20. Sanabimur, si volemus. (cic. tusc. disp. iii, 6, 13)
21. Nos non poetarum voce moveamur? (cic. pro arch. 19)
22. Nonne poetae post mortem nobilitari volunt? (cic. tusc. disp.
i, 14, 34)
23. Et monere et moneri proprium est verae amicitiae. (cic. de amic.
xxv, 91)
24. Non est facile consequi beatam vitam. (sen. de vit. beat. i, 1)
102
lección xxi
103
Lección xxii
··Doble dativo
latín. guía para el aprendizaje
1. Duae legiones praesidio impedimentis erant. (caes. bel. gal. ii, 19)
2. Magnae nobis est sollicitudini valetudo tua. (cic. ad fam. xvi, 8)
3. Adsum amicis. (cic. de senec. xi, 38)
4. Remedia non prosunt, nisi inmorantur. (sen. ad luc. iv, 40, 4)
5. Hoc opus multas manus poscit, at eae porro non desunt.
(plin. epist. x, 41)
6. Abest a sapienti aegritudo. (cic. tusc. dips. iii, 10, 2).
7. Liscius summo magistratui praeerat. (caes. bel. gal. i, 16, 5)
8. Num tantum obsum rei publicae? (cic. ad att. ii, 1, 6)
9. Sententiae declarant inesse in animis hominum divina
quaedam. (cic. tusc. disp. i, 24, 56)
10. Non potest res tanta sine adminiculo numinis stare. (sen. ad luc.
iv, 41, 5)
11. Quod enim munus rei publicae adferre maius meliusve
possumus, quam si docemus atque erudimus iuventutem?
(cic. de div. ii, 2, 4)
12. Caesar negat se more et exemplo populi Romani posse iter ulli
per provinciam dare. (caes. bel. gal. i, 7, 3)
Ejercitación:
13. Mihi legiones peditumque pugna curae erunt. (tit. liv. viii, 38, 16)
14. Utinam ea res ei voluptati sit. (cic. ad fam. xiv, 1)
15. Cum libellis mihi plurimus sermo est. (sen. ad luc. vii, 67, 2)
16. Tu non adfuisti. (cic. de amic. 7)
17. Nullus est liber tam malus, ut non aliqua parte prodesset.
(plin. epist. iii, 5)
18. Peripateticis placet nihil interesse inter sapientiam et sapere.
(sen. ad luc. xix, 117, 11)
19. Nihil tam utile est, ut in transitu prosit. (sen. ad luc. i, 2, 3)
20. Nulla meis aberit titulis Romana potestas. (lucan. v, 664)
21. Nemo potest personam diu ferre. (sen. de clem. i, 6)
22. Tantus sum, ut possim excitare rumorem? (sen. ad luc. v, 43, 1)
23. Numquam igitur digne satis laudari philosophia poterit. (cic. de
senec. i, 2)
24. Non omnia possumus omnes. (verg. ecl. viii, 63)
106
lección xxii
25. Mons suberat circiter mille passuum. (caes. bel. gal. i, 25, 5)
26. Animus tuus nihil sibi deesse putat. (cic. par. stoic. vi, 43)
27. Tu vitam dedisti, ut mori possem. (sen. de benef. i, 31)
28. Mundum temerariis agi fortuitisque casibus putas an ullum
credis ei regimen inesse rationis? (boe. con. phil. i, 6, 3)
29. Multi beatam vitam in cantu vocum et nervorum et
tibiarum sibi constituunt; et cum ea sibi desunt, se
miseros iudicant; cum autem adsunt, efferuntur laetitia.
(aug. de lib. arb. ii, 13, 35)
30. Quid enim interest inter decreta philosophiae et praecepta, nisi
quod illa generalia praecepta sunt; haec specialia? Utraque res
praecipit, sed altera in totum, particulatim altera. (sen. ad luc.
xiv, 94, 31)
107
Lección xxiii
Ejercitación:
9. Nihil homine admirabilius. (pico mirand. de dig. hom. 1)
10. Natura infirmitatis humanae tardiora sunt remedia, quam mala.
(tac. agric. iii)
11. Video meliora proboque, deteriora sequor. (ovid. met. vii, 20-1)
12. Quid enim stultius, quam incerta pro certis habere; falsa pro
veris? (cic. de senec. xix, 68)
13. Quomodo meliorem me facere ideae Platonicae possunt?
(sen. ad luc. vi, 58, 26)
14. Homines amplius oculis, quam auribus, credunt. (sen. ad luc.
i, 6, 5)
15. Nihil deo melius excogitari queat. (boe. con. phil. iii, 10, 8)
16. Quanto maior eris, tanto modestior esto. (cato. monost. iii, 20)
17. Orationem nullam putabant Stoici illustriorem ipsa evidentia
reperiri posse. (cic. acad. ii, 6, 17)
18. Non faciunt meliorem equum aurei freni. (sen. ad luc. iv, 41, 6)
19. Si miserum est voluisse prava, potuisse miserius est. (boe. con.
phil. iv, 4, 4)
20. Inbecillioribus quidem ingeniis necessarium est aliquem praeire
‘hoc vitabis, hoc facies’. (sen. ad luc. xiv, 94, 50)
110
Lección xxiv
Ejercitación:
12. Felix, qui potuit rerum cognoscere causas; fortunatus et ille,
deos qui novit agrestis (=agrestes). (verg. geor. ii, 490, 493)
13. Alterum est, quod loquimur; alterum, de quo loquimur. (quint.
inst. orat.. i, 4, 18)
14. Alteri ne feceris, quod tibi fieri non vis. (vulg. tob. 4, 15)
15. Spina etiam grata est, ex qua spectatur rosa. (publ. syr. 95)
16. Nec grata est facies, cui gelasinus abest. (mart. vii, 25, 6)
17. Sic eat, quaecumque Romana lugebit hostem. (tit. liv. i, 26, 4)
18. Ira nocere ei, quem odit, non noceri vult. (sen. de ira iii, 5, 5)
19. Cum sis mortalis, quae sunt mortalia, cura. (cato. dist. ii, 2)
20. Una est enim amicitia in rebus humanis, de cuius utilitate
omnes uno ore consentiunt. (cic. de amic. xxiii, 86)
21. Sequamur Polybium nostrum, quo nemo fuit diligentior.
(cic. de re pub. ii, 27)
112
lección xxiv
113
Lección xxv
··Participio pasado
··Adjetivo
Ejercitación:
14. Dionysius quidem tyrannus Syracusis expulsus Corinthi pueros
docebat. (cic. tusc. disp. iii, 12, 27)
15. Ad rivum eundem lupus et agnus venerant siti compulsi.
(fedr. i, 1, 1)
16. Mens homines antea dissociatos iucundissimo inter se sermonis
vinclo conligavit. (cic. de re publ. iii, 2, 3)
116
lección xxv
17. Superstitio fusa per gentes oppressit omnium fere animos atque
hominum imbecillitatem occupavit. (cic. de div. ii, 72, 148)
18. Sapientiae notionem in mente habemus impressam. (aug. de lib.
arb. ii, 9, 26)
19. Senex in patriam revertor, unde puer profectus sum. (liv. xxx, 29)
20. A me Asia tota peragrata est. (cic. brut. 315)
21. Gradus templorum ab infima plebe completi erant. (cic. ad att.
iv, 1, 5)
22. Animadvertite, iudices, omnem accusatoris orationem in duas
divisam esse partes. (cic. cluent. 1)
23. Gyges repente anuli beneficio rex exortus est. (cic. de off. iii, 38)
24. Dominus in domo factus sum. (petr. lxxvi, 1)
25. Sophocles a filiis in iudicium vocatus est. (cic. de senec. 14)
26. Menti regnum totius animi a natura tributum est. (cic. tusc.
disp. iii, 5, 11)
27. Ad altiora quaedam et magnificentiora nati sumus. (cic. de fin.
ii, 34, 113)
28. Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum est. (caes. bel.
gal. i, 26, 1)
29. De morte satis dictum est. (sen. ad luc. ix, 78, 6)
30. Intellectus universalium rerum ex particularibus sumptus est.
(boe. contra eut. & nest. 3)
31. Tu sub principe duro temporibusque malis ausus es esse bonus.
(mart. xii, 3, 11-12)
32. Arma ab aliis posita ab aliis erepta sunt. (cic. marc. 10)
33. Ergo regibus occisis subversa iacebat pristina maiestas soliorum
et sceptra superba. (lucr. v, 1136-7)
34. Quibus enim ratio a natura data est, iisdem etiam recta ratio
data est. (cic. de leg. i, 12, 33)
35. Illa iniusta bella sunt, quae sunt sine causa suscepta. (cic. de re
publ. iii, 23, 35)
117
Lección xxvi
··Participio presente
··Adjetivo
Ejercitación:
8. Nemo cunctam intuens terram de divina ratione dubitaret.
(cic. de nat. deor. ii, 38)
9. Timeo Danaos et dona ferentis (= ferentes). (verg. aen. ii, 49)
10. Quid possum praesertim nihil agens agere melius? (cic. tusc.
disp. ii, 1, 1)
11. Dies longa videtur opus debentibus. (hor. epist. i, 1, 21)
12. Imagines nobis amicorum absentium iucundae sunt. (sen. ad
luc. iv, 40, 1)
13. Caesar oppidum Noviodunum propter latitudinem fossae
murique altitudinem paucis defendentibus expugnare non
potuit. (caes. bel. gal. ii, 12, 2)
14. Brevitatem sum secutus te magistro. (cic. ad fam. xi, 28)
15. Dis adiuvantibus, nobis vigilantibus, populo Romano
consentiente erimus brevi tempore liberi. (cic. phil. iii, 14)
16. Archias Romam venit Mario consule et Catulo. (cic. pro
arch. 3)
17. Vere dici potest magistratum legem esse loquentem. (cic. de leg.
iii, 1, 3)
18. Fugientibus equites occurrunt. (cic. bel. gal. vii, 88, 3)
120
lección xxvi
19. Nemo vult aliquid nolens. (aug. de lib. arb. ii, 14, 37)
20. Armorum unica Germanis cura est in alia neglegentibus.
(sen. de ira i, 11, 2)
121
Lección xxvii
··Adjetivo
Ejercitación:
7. Ave Caesar, morituri te salutant. (suet. claud. 21)
8. Omnia mortalium opera mortalitate damnata sunt; inter
peritura vivimus. (sen. ad luc. xi, 91, 12)
9. De re publica ex tuis litteris, ut antea tibi scripsi, cum praesentia,
tum etiam futura magis expecto. (cic. ad fam. ii, 10, 4)
10. Sapiens nocituram potentiam vitat. (sen. ad luc. ii, 14, 8)
11. Eo die senatus erat futurus. (cic. ad fam. i, 2, 4)
12. Quamdiu haec curaturi sumus? (cic. ad att. xii, 11)
13. Ego nihil dicturus sum, nisi quod a vobis didici. (tit. liv. xxi, 18)
14. Progrediente oratione plura me dicturum puto. (cic. de rep. i, 62)
15. Spero me praeclaras de istis rebus epistulas ad te saepe
missurum. (cic. ad att. ii, 7, 3)
124
Lección xxviii
··Adjetivo
Ejercitación:
9. Tumultus pro recuperanda re publica fuit. (cic. brut. 90)
10. Philosophia animum format et fabricat, agenda et omittenda
demonstrat. (sen. ad luc. ii, 16, 2)
11. A rebus gerendis senectus abstrahit. (cic. de senec. 6, 29)
12. Philosophia praeparat animos ad satus accipiendos. (cic. tusc.
disp. ii, 5, 13)
13. Severitas dei puniendos corripit malos. (aug. de civ. dei i, 8, 1)
14. Et de reconciliandis inimicis et iungendis adfinitatibus et
asciscendis principibus, de pace denique ac bello plerumque in
conviviis Germani consultant. (tac. germ. xxii)
15. Bonus iudex damnat inprobanda. (sen. de ira i, xvi, 6)
16. Hoc certe, Quirites, quod sum dicturus, neque
praetermittendum neque relinquendum est. (cic. catil. iii, 19)
17. Sapiens iram ipsam castigandam habet. (sen. de ira ii, vi, 2.)
18. Eo inclinandum, quo te vis ingenii feret. (sen. de tranq. anim. 7, 2)
19. Omnia, quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis.
(cic. de senec. xix, 71)
20. Ante ad mortem quam ad vitam praeparandi sumus. (sen. ad
luc. vi, 61, 4)
126
lección xxviii
127
Lección xxix
··Gerundio y supino
··Sustantivos
latín. guía para el aprendizaje
Ejercitación:
9. Nulla res tantum ad dicendum proficit, quantum scriptio.
(cic. brut. 92)
10. Mons pecori bonus alendo erat. (tit. liv. xxix, 21, 9)
11. Sum defessus quaeritando. (plaut. amph. 1014)
12. Multa de bene beateque vivendo a Platone disputata sunt.
(cic. de finib. i, 3. 6)
13. Scribendi recte sapere est et principium et fons. (hor. ad pis. 309)
14. Meae gnatae oratum ierant deam, ut sibi esset propitia. (plaut.
poen. 1134)
15. Pater ipse colendi haud facilem esse viam voluit. (verg. geor.
i, 121-2)
16. Legati ab Roma venerunt questum iniurias. (tit. liv. iii, 25, 6)
17. Vera libens dicas, quamquam sint aspera dictu. (cato. monost. iii, 64)
18. Clementia est temperantia animi in potestate ulciscendi vel
lenitas superioris adversus inferiorem in constituendis poenis.
(sen. de clem. 3, 1)
19. Id probabile vel verisimile Academici vocant, quod nos ad
agendum sine assensione potest invitare. (aug. contra acad. ii, 11, 26)
130
lección xxix
131
Lección xxx
··Proposiciones sustantivas
latín. guía para el aprendizaje
Ejercitación:
12. Placuit enim Ciceroni nostro beatum esse, qui veritatem
investigat. (aug. contra acad. i, 3, 7)
13. Cura, ut vir sis, et cogita, quem in locum sis progressus.
(cic. catil. iii, 12)
14. Moneo, ne ista faciatis. (cic. rab. post. 18)
15. Aliqua die te persuadeam, ut ad villam venias et videas casulas
nostras. (petr. xlvi, 2)
16. Incertum est, quo loco te mors expectet. (sen. ad luc. iii, 26, 7)
17. Error mihi videtur esse falsi pro vero approbatio. (aug. contra
acad. i, 5, 13)
18. Gratum est, quod patriae civem populoque dedisti. (iuv. 14, 70)
19. Timui ego, ne Eumolpus me poetam vocaret. (petr. xc, 2)
134
lección xxx
20. Non dubitabam, quin eas litteras libenter lecturus esses. (cic. ad
fam. xii, 19)
21. Nec aetas impedit, quominus et ceterarum rerum et in primis
agri colendi studia teneamus. (cic. de senec. xvii, 60)
22. Principio huius urbis parens Romulus non solum auspicato
urbem condidisse, sed ipse etiam optimus augur fuisse traditur.
(cic. de divin. i, 2)
23. Philosophiae servias oportet, ut tibi contingat vera libertas.
(epicur. frag. 199 en sen. ad luc. i, 8, 7)
24. Xerxes inflamasse templa Graeciae dicitur, quod parietibus
includerent deos. (cic. de leg. ii, 10, 26)
25. Natura videtur ad tolerandos labores musicam nobis dedisse.
(quint. inst. orat. i, 1, 10)
26. Dico esse iturum me mercatum. (plaut. merc. 83)
27. Quid facturus Caesar sit, magis opinari quam scire possumus.
(cic. ad att. ix, 1)
28. Id ne accidat, timemus. (cic. ad fam. ii, 4)
29. Vereor, ut hoc placari possit. (ter. phorm. 72)
30. Quis dubitet, quin in virtute divitiae sint? (cic. par. stoic. vi, 48)
31. Non potest fieri, ut non vir bonus irascatur malis. (sen. de
ira i, 14, 1)
32. Effice, ut ab omnibus et laudemur et amemur. (cic. ad att. i, 15)
33. Cavebimus, ne munera supervacua mittamus. (sen. de benef. i, 11)
34. Aristoteles ait adfectus quosdam, si quis illis bene utatur, pro
armis esse. (sen. de ira i, xvii, 1)
35. Tu, si tibi placuerit liber, curabis, ut et Athenis sit et in ceteris
oppidis Graeciae. (cic. ad att. ii, 1, 2)
36. Diem, quo Roma sis exiturus, cura, ut sciam. (cic. ad att. ii, 11)
37. Intellego, ut nihil a domesticis vulneris factum sit. (cic. ad
att. i, 17)
38. An, ne nummi vobis eriperentur, timebatis? (cic. ad att. i, 16)
39. Vereor, ne putidum sit scribere ad te. (cic. ad att. i, 14)
40. Peto abs te, ut haec diligenter cures. (cic. ad att. i, 9)
135
Esquemas
Morfología nominal
1. Sustantivos
139
latín. guía para el aprendizaje
140
esquemas morfología nominal. sustantivos
1.5. Modelos a y b
141
latín. guía para el aprendizaje
1.6. Modelos c y d
1.7. Modelos e
1.8. Modelos f
142
esquemas morfología nominal. sustantivos
1.9. Modelos g y h
1.10. Modelos i y j
143
latín. guía para el aprendizaje
1.12. Modelos a y b
1.13. Modelos c y d
1.14. Modelos e y f
144
esquemas morfología nominal. sustantivos
145
latín. guía para el aprendizaje
sg. pl.
v. res res
dies dies
g. rei rerum
diei dierum
d. rei rebus
diei diebus
ab. re rebus
die diebus
146
esquemas morfología nominal. adjetivos
2. Adjetivos
147
latín. guía para el aprendizaje
sg. pl.
m. f. n. m f. n.
meus mea meum mei meae mea
tuus tua tuum tui tuae tua
n. suus sua suum sui suae sua
noster nostra nostrum nostri nostrae nostra
vester vestra vestrum vestri vestrae vestra
v. mi mea meum --- --- ---
meum meam meum meos meas mea
tuum tuam tuum tuos tuas tua
ac.
suum suam suum suos suas sua
nostrum nostram nostrum nostros nostras nostra
vestrum vestram vestrum vestros vestras vestra
mei meae mei meorum mearum meorum
tui tuae tui tuorum tuarum tuorum
g.
sui suae sui suorum suarum suorum
nostri nostrae nostri nostrorum nostrarum nostrorum
vestri vestrae vestri vestrorum vestrarum vestrorum
meo meae meo meis meis meis
tuo tuae tuo tuis tuis tuis
d.
suo suae suo suis suis suis
nostro nostrae nostro nostris nostris nostris
vestro vestrae vestro vestris vestris vestris
meo mea meo meis meis meis
tuo tua tuo tuis tuis tuis
ab.
suo sua suo suis suis suis
nostro nostra nostro nostris nostris nostris
vestro vestra vestro vestris vestris vestris
148
esquemas morfología nominal. adjetivos
m. f. n.
sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
n. vetus vetus veteres vetera
v. vetus vetus veteres vetera
ac. veterem vetus veteres vetera
g. veteris veteris veterum veterum
d. veteri veteri veteribus veteribus
ab. vetere vetere veteribus veteribus
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. acer acris acre acres acres acria
v. acer acris acre acres acres acria
ac. acrem acrem acre acres acres acria
g. acris acris acris acrium acrium acrium
d. acri acri acri acribus acribus acribus
ab. acri acri acri acribus acribus acribus
149
latín. guía para el aprendizaje
sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
n. fortis forte fortes fortia
v. fortis forte fortes fortia
ac. fortem forte fortes fortia
g. fortis fortis fortium fortium
d. forti forti fortibus fortibus
ab. forti forti fortibus fortibus
sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
n. audax audax audaces audacia
v. audax audax audaces audacia
ac. audacem audax audaces audacia
g. audacis audacis audacium audacium
d. audaci audaci audacibus audacibus
ab. audaci audaci audacibus audacibus
sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
n. ingens ingens ingentes ingentia
v. ingens ingens ingentes ingentia
ac. ingentem ingens ingentes ingentia
g. ingentis ingentis ingentium ingentium
d. ingenti ingenti ingentibus ingentibus
ab. ingenti ingenti ingentibus ingentibus
150
esquemas morfología nominal. adjetivos
gratior, gratius
pulchrior, pulchrius
acrior, acrius
fortior, fortius
audacior, audacius
laudantior, laudantius
sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
151
latín. guía para el aprendizaje
sg. pl.
m. f. n. m f. n.
n. gratissimus gratissima gratissimum gratissimi gratissimae gratissima
152
Morfología pronominal
1. Pronombres personales
adverbios locativos
153
latín. guía para el aprendizaje
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. is ea id ii eae ea
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
154
esquemas morfología prononominal
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. iste ista istud isti istae ista
ac. istum istam istud istos istas ista
g. istius istius istius istorum istarum istorum
d. isti isti isti istis istis istis
ab. isto ista isto istis istis istis
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
155
latín. guía para el aprendizaje
3. Pronombres indefinidos-interrogativos
m. f. n. composición traducción
156
esquemas morfología prononominal
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. ullus ulla ullum ulli ullae ulla
ac. ullum ullam ullum ullos ullas ulla
g. ullius ullius ullius ullorum ullarum ullorum
d. ulli ulli ulli ullis ullis ullis
ab. ullo ulla ullo ullis ullis ullis
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
157
latín. guía para el aprendizaje
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. qui quae quod qui quae quae
ac. quem quam quod quos quas quae
g. cuius cuius cuius quorum quarum quorum
d. cui cui cui quibus quibus quibus
ab. quo qua quo quibus quibus quibus
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
158
Numerales
159
latín. guía para el aprendizaje
CCCI CCC centum milia centies millesimus centena milia centies milies
160
Morfología verbal
1. Voz activa
161
latín. guía para el aprendizaje
a. -v-: laudavi (laudo); delevi (deleo); audivi (audio); novi (nosco, -is)
b. -u-: cubui (cubo, -as); monui (moneo); latui (lateo)
c. sigmático: mansi (maneo); auxi (augeo); dixi (dico, -is); risi (rideo)
d. duplicado: dedi (do, das); steti (sto, stas); cecini (cano, -is);
didici (disco, -is); tetigi (tango, -is)
e. alternancia vocálica respecto del infecto:
f. a) cantidad con alargamiento: legi (lego, -is); vidi (video);
sedi (sedeo)
g. b) cantidad con alargamiento y timbre: feci (facio, -is, -ere);
egi (ago, -is)
h. igual raíz que el infecto: respondi (respondeo);
defendi (defendo, -is); volvi (volvo, -is); sidi (sido, -is);
liqui (linquo, -is); rupi (rumpo, -is)
i. polirrizos: tuli (fero, fers); fui (sum); potui (possum);
protuli (profero, profers)
1.3. Modelos
162
esquemas morfología verbal
163
latín. guía para el aprendizaje
a e cons. u j i
164
esquemas morfología verbal
modo imperativo
165
latín. guía para el aprendizaje
2. Voz medio-pasiva
166
esquemas morfología verbal
2.3. Perfecto
indicativo subjuntivo
laudatus, -a, -um* sum (fui) laudatus, -a, -um* sim (fuerim)
laudatus, -a, -um est (fuit) laudatus, -a, -um sit (fuerit)
laudati, -ae, -a** sumus (fuimus) laudati, -ae, -a** simus (fuerimus)
167
latín. guía para el aprendizaje
indicativo subjuntivo
laudatus, -a, -um* eram (fueram) laudatus, -a, -um* essem (fuissem)
laudatus, -a, -um eras (fueras) laudatus, -a, -um esses (fuisses)
pluscuamperfecto
laudatus, -a, -um erat (fuerat) laudatus, -a, -um esset (fuisset)
laudati, -ae, -a** eramus (fueramus) laudati, -ae, -a** essemus (fuissemus)
pretérito
* visus, -a, -um; lectus, -a, -um; factus, -a, -um; minutus, -a, -um; auditus, -a, -um
** visi, -ae, -a; lecti, -ae, -a; facti, -ae, -a; minuti, -ae, -a; auditi, -ae, -a
168
esquemas morfología verbal
3.1. Su conjugación
infecto perfecto
indicativo subjuntivo indicativo subjuntivo
pretérito perfecto
es sis fuisti fueris
presente
pluscuamperfecto
eras esses (fores) fueras fuisses
erat esset (foret) fuerat fuisset
eramus essemus (foremus) fueramus fuissemus
pretérito
ero fuero
futuro perfecto
futuro infecto
eris fueris
erit fuerit
erimus fuerimus
eritis fueritis
erunt fuerint
imperativo
presente futuro
169
latín. guía para el aprendizaje
pluscuamperfecto
170
esquemas morfología verbal
futuro perfecto
potero potuero
futuro infecto
poteris potueris
poterit potuerit
poterimus potuerimus
poteritis potueritis
poterunt potuerint
infecto
indicativo subjuntivo
volo nolo malo velim nolim malim
vis non vis mavis velis nolis malis
presente
171
latín. guía para el aprendizaje
imperativo
presente futuro
5. fero, eo y edo
fero, fers, ferre, eo, is, ire, edo, edis (es), edere
tuli, latum ivi (ii), itum (esse), edi, esum (estum)
infecto infecto infecto
indicativo subjuntivo indicativo subjuntivo indicativo subjuntivo
ederem
ferebam ferrem ibam irem edebam
infecto
(essem)
etc. etc. etc. etc. etc.
etc. (etc.)
infecto
futuro
fero, fers, ferre, tuli, latum eo, is, ire, ivi (ii), itum edo, edis (es), edere
(esse), edi, esum (estum)
172
esquemas morfología verbal
fero, fers, ferre, tuli, latum eo, is, ire, ivi (ii), itum edo, edis (es), edere
(esse), edi, esum (estum)
6. Perifrástica
indicativo subjuntivo
173
latín. guía para el aprendizaje
perfecto
indicativo subjuntivo
* visurus, -a, -um; lecturus, -a, -um; facturus, -a, -um; minuturus, -a, -um;
auditurus, -a, um
** visuri, -ae, -a; lecturi, -ae, -a; facturi, -ae, -a; minuturi, -ae, -a; audituri, -ae, -a
174
esquemas morfología verbal
indicativo subjuntivo
175
latín. guía para el aprendizaje
perfecto
indicativo subjuntivo
* videndus, -a, -um; legendus, -a, -um; faciendus, -a, -um; minuendus, -a, -um;
audiendus, -a, -um
** videndi, -ae, -a; legendi, -ae, -a; faciendi, -ae, -a; minuendi, -ae, -a; audiendi, -ae, -a
176
Morfología de los
nombres verbales
1. Infinitivos
activo medio-pasivo
esse ---
laudare laudari
videre videri
presente legere legi
facere faci
minuere minui
audire audiri
fuisse -----
laudavisse laudatum, -am, -um esse
laudatos, -as, -a esse
vidisse visum, -am, -um esse
pasado visos, -as, -a esse
legisse lectum, -am, -um esse
lectos, -as, -a esse
fecisse factum, -am, -um esse
factos, -as, -a esse
minuisse minutum, -am, -um esse
minutos, -as, -a esse
audivisse auditum, -am, -um esse
auditos, -as, -a esse
177
latín. guía para el aprendizaje
activo medio-pasivo
fore /
futurum, -am, -um esse
futuros, -as, -a esse
laudatum iri /
laudaturum, -am, -um esse laudandum, -am, -um esse
laudaturos, -as, -a esse laudandos, -as, -a esse
visum iri /
visurum, -am, -um esse videndum, -am, -um esse
visuros, -as, -a esse videndos, -as, -a esse
lectum iri /
futuro lecturum, -am, -um esse legendum, -am, -um esse
lecturos, -as, -a esse legendos, -as, -a esse
factum iri /
facturum, -am, -um esse faciendum, -am, -um esse
facturos, -as, -a esse faciendos, -as, -a esse
minutum iri /
minuturum, -am, -um esse minuendum, -am, -um esse
minuturos, -as, -a esse minuendos, -as, -a esse
auditum iri /
auditurum, -am, -um esse audiendum, -am, -um esse
audituros, -as, -a esse audiendos, -as, -a esse
2. Participio
2.1. Presente
laudans, -ntis
videns, -ntis
legens, -ntis
faciens, -ntis
minuens, -ntis
audiens, -ntis
178
esquemas morfología de los nombres verbales
sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
2.2. Pasado
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
179
latín. guía para el aprendizaje
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
3. Gerundio
180
esquemas morfología de los nombres verbales
sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
5. Supino
181
Preposiciones
183
Conjunciones
1. Conjunciones coordinantes
prótasis apódosis
1. modal-comparativa
quam tam
ut, velut, sicut ita, sic
quantus, -a, um tantus,-a, -um
qualis, -e talis, -e
quotiens totiens
quot tot
quomodo, quemadmodum eo modo
quantopere tantopere
185
latín. guía para el aprendizaje
prótasis apódosis
2. condicional
si, nisi, ni, sin
3. locativa
ubi
unde
quo
qua
4. temporal
antequam, quam prius, ante, post
dum, donec, quoad, quamdiu
simul ac, cum, quando
prótasis apódosis
1. causal
quod, quia, quoniam, cum
2. concesiva
quamvis, quamquam, licet, etsi, tamen
etiamsi,
tametsi, ut, cum
4. final
ut, ne, quo
186
Proposiciones sustantivas
187
latín. guía para el aprendizaje
188
Términos y locuciones
latinas usuales
190
esquemas términos y locuciones latinas usuales
ablativo in situ
interposita persona
ab absurdo in vitro
ab aeterno ipso iure
ab initio ipso facto
a contrario (sensu) / a contrariis loc. cit. (l. c.) (loco citato)
ab (ex) abrupto manu militari
ab integro mea culpa
ab intestato mutatis mutandis
ab origine op. cit. (o. c.) (opere citato)
ab ovo usque ad mala prima facie
ab utraque parte pro bono
a die pro domo sua
a divinis pro forma
a fortiori sine die
a latere (in) statu quo
a limine stricto sensu
a novo sub voce
a posteriori summa cum laude
a priori vice versa
a. u. c. (ab urbe condita)
bona fide ablativo + genitivo
ceteris paribus
(in) crescendo a. D. (anno Domini)
de dicto artis gratia
de facto e. g. (exempli gratia)
de iure honoris causa
de plano v. g. (verbi gratia)
de profundis
ex cathedra
ex professo
illo tempore
in mente
in pectore
in re
191
latín. guía para el aprendizaje
adverbios frases
formas verbales
accesit
cf. /cfr. (confer / conferatur)
(magister) dixit
imprimatur
memento
placebo
rp. / (recipe)
v. (vide)
velit nolit (velint nolint)
192