Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
MODALIDAD: MONOLINGÜE
NIVEL: PRINCIPIANTE
ELABORADO POR:
AMELIA ELIZABETH BIN ISEM
K’UHTANEEL Q’ORB’AL POQOMCHI’
C.L. POQOMCHI’
JULIO 2020
DATOS GENERALES
El presente cuadernillo de Autoaprendizaje del Idioma Poqomchi’ como L2, fomentado por
la Comunidad Lingüística Poqomchi’ -ALMG- tiene como objetivo brindar seguimiento al
proceso de formación de los participantes de forma semanal. Se trata de un material
práctico para el aprendizaje del Idioma Maya Poqomchi’ a través de ejercicios que se
pueden realizar en el mismo cuaderno o en su cuaderno de apuntes. Este manual didáctico
sirve de apoyo para que los participantes ejerciten el uso del Idioma Poqomchi’.
1.1 Estructura del cuadernillo:
El Cuadernillo de Autoaprendizaje del idioma maya Poqomchi’ está estructurada de la
siguiente manera.
1. Descripción del cuadernillo de Aprendizaje
1.1. Estructura del cuadernillo de Aprendizaje.
2. Instrucciones de uso.
3. Objetivos del cuadernillo.
A. Contenidos.
B. Competencias del contenido.
C. Desarrollo de contenidos.
D. Recursos
E. Evaluación
F. Indicador de logro.
1.2. Forma de entrega del trabajo.
Para evidenciar el trabajo o la actividad realizada se debe de seguir lo seguir las siguientes
indicaciones:
Tomar fotografías de la actividad realizada y pegarlas en hojas Word. Como
mínimo adjuntar cuatro fotografías en una hoja.
Enviar las evidencias en documento Word o convertirlas en documento PDF con el
siguiente nombre. Apellido-nombre-municipio. Solo un nombre y un apellido.
Ejemplo: Amelia-Bin-Tactic-
Enviar de manera individual al número de WhatsApp: 3132-7604 o al correo
electrónico: amelizbeth2011@hotmail.com (los que tienen hijos e hijas o amigos
que no cuentan con medios tecnológicos, por favor ayudarlos en enviarle sus
trabajos (fotografías)).
Todos los trabajos que se realizarán y se han realizado, tienen que estar archivados
en su Portafolio para la calificación y sello respectivo.
2. Instrucciones de uso:
a. Lea detenidamente los contenidos (las veces que se le sea necesario) hasta
comprenderlo.
b. Repase el contenido con los ejemplos descritos. (Utilizando hojas adicionales o
cuaderno de apunte)
c. Realizar la evaluación de aprendizajes. En caso que no pueda imprimir las hojas,
copiar únicamente las actividades (cuaderno de apuntes u hojas tamaño carta, lapicero
azul y negro).
d. Al redactar las frases, se le recomienda verificar los vocabularios desarrollados
anteriormente y guíese en la frase de contextualización.
A. Competencias
Maneja conocimientos gramaticales básicos del idioma maya para la conformación
de oraciones que transmiten necesidades y actividades del diario vivir.
B.
Contenidos
CLASIFICACIÓN DE ADVERBIOS
k a b’ ii j a ee a ch
n m o p s tz e t
t
a y u ‘ j ‘ p j q
h l ee w a tz a q t
w i r m s n tz’ oo s
y aa w u l u ‘ r ch’
n a j t i r t’ h k’
p’ o w q’ m i q a l
m a ‘ x t a r y m
y u ‘ n aa k uu w t
ii s t w b’ i l a ‘
________________________________________
________________________________________
_______________________________________
Jalb’anaj/Adverbio
El adverbio es un
modificador del predicado o de otro adverbio. Su función es indicar la
manera, el tiempo o el lugar dónde se realiza la acción.
Ejemplo:
Najtir q'iij xk'ularik chaloq i re’. Hace tiempo que pasó eso.
Y recordar que: los hay con formas simples: eew, iqal, q'uun,
ayu’, najtir, wulu' y con formas compuestas: chi
q'iij, pan q'iij, pan taxaaj.
La posición que ocupan los adverbios depende a qué tipo pertenecen los mismos. Algunos
obligatoriamente se ubican al inicio de la oración (antes del predicado), mientras que la
posición básica de otros es al final: aunque, es posible adelantarlos.
Hay adjetivos que modifican a un predicado; en este caso funcionan como adverbios.
Cuando esto ocurre, estas palabras siempre se colocan antes del verbo.
Según su significado, los adverbios se clasifican en varios grupos: de tiempo, de cantidad,
de modo o manera, de afirmación, de negación, etc.
De afirmación Se utilizan para afirmar algo y se ubican je' re'/así es, ma'xta reet/está
en posición inicial bien, korik/razón/cierto, etc.
Uso en las oraciones
Korik wo' xruq'or i nutuut. Mi mama tenía razón.
Je' re' na’ab'anam i hat. Así harás tú.
Korik wach nk'utjanik. Platica bien.
Ma'xta reet chi inaq'or i korik. Es bueno que digas la verdad.
Cuando quiero indicar lugar donde se realiza una acción digo ayu’/aquí,
wulu’/allá, ar/allí, najt/lejos.
La palabra Wilik significa está o hay
Entonces si quiero decir:
Allá está mi lápiz. Digo: Wulu’ wilik i nuche’ tz’ihb’aal.
Ahora bien, si quiero decir:
Hay una taza sobre la mesa. Digo: Wilik jenaj k’ulk nah mexa.
Cuando quiero indicar como se hace o realiza una acción se utiliza los siguientes
adverbios. Q’uun/despacio, kow/rapidez, je’ re’/así es, je re’ ruwii’/ de esa forma.
La palabra kow puede tener otro significado como; duro, sano, fuerte depende de lo que se
pretende decir.
Si quiero decir:
El niño camina despacio. Digo: Q’uun inb’ehik i ak’un.
Si quiero decir.
El niño camina rápido. Digo: Kow nb’ehik ak’un.
Kow i ak’un. El niño es sano/fuerte. Kow i ab’aj/la piedra es duro.
Para afirmar algo utilizo estos adverbios, je' re'/así es, ma'xta reet/está bien,
korik/razón/cierto/verdad, etc se ubican en posición inicial
Ma’xta reet chi suq ak’uxl. Está bien que estés feliz.
Para negar alguna acción utilizo estos adverbios, majaa'/todavía no, ma' jaruuj
ta/nunca, ma' chih taj/no, ma'xta/no/nada, etc.
Majaa’ nchaq’ i k’uxb’al. Aún no/todavía no se ha cocinado la comida.
Para indicar duda o inseguridad se utiliza, ruq'iij oq/tal vez, ruq'iij/de repente, xa
ta naq/ni siquiera, je’oon/tal vez, b’ila’/dicen, je’ ta wo’/será así.
Ruq’iij ne kinponik pan apaat. De repente llego a su casa.
C. Actividades
Mayijinik Poqom
Re' nkib'an chi rupaam i kik'achariik taqeh aj Poqom, je' rukab' noq nkib'an jeno'q k'isa
kinimq'iij, nkinimq'ijeej wach chi holohik; je' rukab' wo' okrinaq taqeh cho wii' najtir q'iij.
Re' mayijinik, pan komonil nkib'an, nkimol kiib', nkiq'o'reej kiib' eh chi kuncheel ki'ooj;
ma' jeno'q ta ne nkahnik cho pan paat, chi unchel nkik'am cho, nkik'am cho i kak'uun
kixq'uun; taqeh k'ijolaq, q'ahxoqaq kiponik chi rupaam i molaab' re' re'.
Re' kamanik nkib'an ma' re' ta nah q'aqil, ma' re' ta je' iqal chik i kinimq'iij oon kab'iij chik i
kinimq'iij noq nkitik'aa' ruyejeb'jik wach; re' keh, kiyejaam cho wach je' ixib', kijib' oq poh
i kinimq’iij, kitz'irim cho riij chi korik chi jaruuj nakib'anam i mayijinik chi holohik; nkil i
q'iij; nkil i poh; nkil taqeh chi unchel i ch'umiil, nik' wach ruwii'; mi iruyew riib' oon ma'
chih taj/ma’xta.
Noq kiyejaam chik cho wach; ko re' ajre', nkimol wo' chik kiib' re' aj chik i kinimq'iij
nkib'an, nkikoj kisonb'aal, kimariimpa, aarpa oon kaxaq'ooj eh re' uhtz'ub' nkiqop ajho'taq,
ajwaqtaq oon lajtaq ketzal tz'aaq.
Nkuxik i mayijinik uyenb'al reh i kuhtz'uub' chi naruk'uhliik, nkib'an kisoon ruum i
rusuqkiil kik'uxl. Re' soon nkib'an, ma' ch'uwa' ta wach soon, re' taqeh k'ijolaq nkichop chi
soon i kikaan winaq; ma' re' ta inchel ruuk' ixoq. Re' keh nkib'an kisoon k'ul winaq taqeh;
Re' taqeh ajawb'ees ruuk' i k'ijool eh re' k'ijool ruuk' taqeh ajawb'ees; eh re' taqeh q'ahxoq
ruuk' taqeh tutb'ees oon ne wo' nkib'an kisoon chi kib'il kiib' i keh chi q'ahxoqaq kiib' oon
chi kuch k'ijool kiib'.
Re're' i holohik nkib'an chi rupaam i ju'jun chi komonil Poqom.
De De De Modo De De De De duda
tiempo Lugar cantidad afirmación negación
Ejercicio 2: Chatunaa’ ruuk’ jenaj jiitz re’ jalb’anaj
juch’uuj chi’ ri’sil wilik pan lok’q’orik. Relaciona con
una línea el adverbio a la clase que pertenece.
D. RECURSOS
Cuadernillo
Audio
Vocabulario
Equipo multimedia
Lapicero
Cuaderno
E. Evaluación
La actividad se evaluará a través de una lista de cotejo mediante la realización de las
actividades.
G. Indicador de logro
Identifica los adverbios en Idioma maya Poqomchi’,
Redacta pequeñas frases haciendo uso de los adverbios en idioma maya
Poqomchi’
F. Referencias bibliográficas.
F______________________
Amelia Elizabeth Bin Isem
Facilitador de Idioma (Poqomchi’)
CL Poqomchi’ -ALMG-
Vo.Bo. _______________________
Maurilio Juc Toc
Presidente
CL Poqomchi’ -ALMG-