Está en la página 1de 10

TUNKA PHISQHAN

QILLQATA,
SARNAQÄWISAT
LUP’IKIPAÑÄTAKI
(15 composiciones, para reflexionar sobre nuestra realidad)

Claudio Marcapaillo A.

Julio de 2006

i
Claudio Marcapaillo Achu
Cel. 71597530
Correo: clamarkaa@hotmail.com

Estudiantes de Literatura Aymara


Gestíon I/2006 Viacha/UMSA

SARNAQÄWISAT LUP’IKIPAÑÄNI
(reflexionemos sobre nuestra realidad)

Julio de 2006

A los lectores del presente material se les recomienda


no reproducir, registrar o transmitir esta publicación,
íntegra o parcialmente por cualquier sistema
de recuperación, sin la autorización
de los autores.

ii
jach’acht’a

Qullan markan qamirinakaru,

Qulla ar arsurinakaru,qulla ar arsuñ munirinakaru.

iii
Uñart’irirU

Munat wayn tawaqunaka, aka qullan arut SARNAQÄWISAT


LUP’KIPAÑÄNI (reflexionemos sobre nuestra realidad) sat qillqt’atax
jumanakatakjamawa.
Qullan arut arsusiñax sinti askiwa, yamakis suma k’achach arunakax
chuyms ch’allxtaykirpachawa. Uka arunakampix jiwänchjat jaqirus
jaktaysnawa, wajcharus laruysnawa.
Akat qhipharux saräwinakasax qullan arutw qillqasxani, wali suma
yatxatanakaw uñstayatäxani.
Ajayunakasax amstata, aynachata, kupita, ch’iqata, urinsayata,
aransayata, qutata, sunita, qhirwata, yunkata, ch’umitw
kutt’anxapxani..
Alispayat jilatasa, uñisrpayat kullakasa, jawq’at yuqallasa, llint’aqit
imillas qamas phuqhataw quri tatapar qullqi chatapar kutt’anxapxani.
SARNAQÄWISAT LUP’IKIPAÑAX ajayun arunakata, chapar arunakata,
jayllïwinakata, siw säwinakat taqi chuymamp lup’ikipt’añawa.
Ukjam arunakampiw jumanakax
aruntt’atäpxta.

iv
jaLLÄLLt’a
Aka qillqt’äwix khaysa UMSA (Viacha), Arut yatxatañ thakhin

yatintirinakan yanapt’apamp wakicht’ayatawa. Uka qullan ar

yatiqir jilat kullakanakax jan pisi chuymt’asapuniw wal

ch’amancht’asis kunayman qillqt’äwinak qillqt’awayapxi.

Jupanakax 2006 maranx “Aymar k’achach arunaka”

(Literatura Aymara) uka yatiqäww yatintaskapxäna.

Jupanakarux akat qhiphar juk’amp qillqt’askapxakim sas

jallällt’atawa.

v
Qillqäwin chikacht’asirinaka

Kullakanaka:

Amalia Paredes Averanga Maria Magdalena Alcón


Ana María Condori Calla Mary Mamani Tito
Beatríz Nina Machaca María Valencia Rojas
Benita Castillo Gómez Mateasa Torrez
Casilda Berna Mery Vino
Clotilde Luna Olga Quispe Mamani
Corina Mamani Tito Reyna Segales Villca
Elena Quispe Largo Rosa Linda Condori
Elizabeth Jiménez Ruth Ramírez
Elvira Ticona Aroa Teresa Tuco Mamani
Graciela Machicado Flores Verónica Vela Lázaro
Graciela Quispe Mamani Victoria Gamarra Coaquira
Juana Tapia Silva Wilma Rodríguez Ortiz
Juana Rosa Chuquimia Nina Ximena Jurado Lipe
Lourdes Machaca Yola Chipana Ticona
Lucía Jallasa Yola Mendoza Choque
María Isabel Apaza Choque

Jilatanaka:

Alberto Misme Lucana Pablo Jaliri Canaza


Celso Tola Condori Pedro Blanco Mamani
Edgar Tarqui Mamani Roger Chambi Apaza
José Luis marquez maydana Ruddy Mita Jacinto
Miguel Alvarez Waldo Mejillones Flores
Melgar Rojas Gonzales

vi
JAKTHAPI

Jach’acht’a...........................................................................................iii

Uñart’iriru............................................................................................iv

Jallällt’a................................................................................................v

Qillqäwin chikacht’asirinaka………………………………………….………….vi

Qhanancht’a.........................................................................................ix

1. Siskuch waynan sarnaqäwipa………………………………………………..1

2. Thala thalanakan sarnaqäwipa……………………………………………..21

3. K’añask q’iwirin sarnaqäwipa………………………………………………..34

4. P’axp’akun sarnaqäwipa………………………………………………………46

5. Q’aya waynan sarnaqäwipa…………………………………………………..54

6. Q’iwirin sarnaqäwipa………………………………………………………….75

7. Wajcha wasikun sarnaqäwipa……………………………………………….88

8. Alakipan sarnaqäwipa………………………………………………………..105

9. Qarwa mañasun sarnaqäwipa…………………………………………..114

10. Siruchun sarnaqäwipa……………………………………………………..123

vii
11. Yänakasat arxatasis ch’axwäwi…………………………………………..135

12. Yatiqir waynan sarnaqäwipa………………………………………………144

13. Yatiqir tawaqun sarnaqäwipa…………………………………………….154

14. Alxir maman sarnaqäwipa…………………………………………………163

15. Amparan jaqin sarnaqäwipa………………………………………………176

viii
QHANAÑCHT’A

Aka tunkha phisqhan qillqt’äwix khithinakay aymar arut yatintañ


munapxch ukanakatak qillqt’atawa. Sapa mayn wali sum aymar
arut uñart’apxañän ukax wali jasakrakw aymar arx arst’asipxanäni.

Maysatx aka tunka phisqhan qillqt’äwix aymar ar yatintañ


munirikanatakis askikirakïsphawa. Jupanakax arunakak yatintañ
munapxasp ukax sapa arunakaks thaqtt’apxarakisphawa. Ukatx
yamakis tunu arunakamp saphi arunakamp yatintañ munirinakax
kunayman amuyun saphi arunakpinw aka qillqt’äwinakanx
jikxattapxaspha. Uka kipkarakiw tama arunak yatintañ munirinakas
kunayman amuyun tama arunakw aka qillqt’atanakanx
jikxattapxaspha.

Aka qillqt’äwinx sapa qillqt’ataw walja t’aqani, sapa t’aqax


amuyun amuyunirakiwa. Sapa qillqt’atax janiw kuna
uñakipäwinïkisa, uka uñakipäwix khithinakay aymaranakan
saräwipat yatxatañ munapxch ukanakan uñakipt’apxañpatakiwa.
Ukampirus sapa qillqt’äwiw saräwinakasat qhanañcht’i.
Akürunakanx yaqhip saräwinakasax mayjt’ayatawa, ukatx uka
mayjt’äwinakax markjam thakhisarjam laqar sartañatakix janirakiw
sinti askïkiti, ukatx aka pankax uka jan askinakat amuyt’asiñatak
qillqt’atawa.

Yaqhipanx suma aski saräwinakax ayllunakasans markanakasans


jichhakamas chiqancht’atäskarakiwa, maynit maynikan yäqasiña,

ix
maynit maynikam yanapt’asiña, maynit maynikam tumpt’asiñas
jiwasankiwa. Mä qawqha qillqt’äwix uka saräwinakasat jan
armasiñsatak amuyt’atawa.

Uka amuyumpix aka qillqt’äwinx akïr qillqt’atanakaw utji: Siskuch


waynan sarnaqäwipa, Thala thalanakan sarnaqäwipa, K’añask
q’iwirin sarnaqäwipa, P’axp’akun sarnaqäwipa, Q’aya waynan
sarnaqäwipa, Q’iwirin sarnaqäwipa, Wajcha wasikun
sarnaqäwipa, Alakipan sarnaqäwipa, Qarwa mañasun
sarnaqäwipa, Siruchun sarnaqäwipa, Yänakasat arxatasis
ch’axwäwi, Yatiqir waynan sarnaqäwipa, Yatiqir tawaqun
sarnaqäwipa, Alxir maman sarnaqäwipa, Amparan jaqin
sarnaqäwipa.

Ukjamax sapa maynis uñart’apxamaya. Kuna jan suma, jan ukax


jan aski qillqt’atanaks jikxattapxät ukax nänakakiw juchanïptha.
Jallälla.

Yt. Claudio Marcapaillo A.

También podría gustarte