UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING.

 WILLIAM RICARDO MOZO MORENO

.
.

PAtm(Pa) 90000 Altura manométrica de succión

Propiedades a 15°C hs(m) 4.253286997
Dens(kg/m^3) 999.1 hfs(m) 0.093131492 f
Visc(m^2/s) 1.14E‐06 Vs(m/s) 1.556 1.000000
Pv(Pa) 1666.2 Vs^2/(2g) 0.123480592 0.009515
NPSH(m) 4.25 fs 0.013713 0.014225
L(m) 16.5 0.013663
D(m) 0.3 0.013718
Km 2.4 0.013713
Hs(m) 4.766252502 0.013713
Ks(m) 0.0000015
Q(m^3/s) 0.11
hm(m) 0.296353422
Hat(m) 9.186321942
Hv(m) 0.17006944

Ejemplo 4.2 NPSH
UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING. WILLIAM RICARDO MOZO M

Ejemplo 4.3: para el sistema de abastecimiento del municipio de Tenjo es necesario bombear 120 l/s de agua desde la fuente hasta la planta de tratamiento. La diferencia de nivel 
entre estos dos puntos es de 37 m y la planta está por encima de la fuente. La longitud total de la tubería requerida es de 286 m con un coeficiente global de pédidas menores de 5,2. 
El materila que se utilizará es PVC (ks=0,0000015 m) y los diámetros posibles son 100, 150 y 200 mm. La viscosidad cinemática del agua para la temperatura media de tenjo es 
1,17x10‐6 m2/s. 

Ecuación de la bomba 

Ecuación del sistema 

1. Establecimiento de datos 
Datos 
Hidráulico Tuberías  Fluido  Topografía 
QD (L/s) 120 Material  PVC  ν (m²/s) 1.17E‐06 ΔZ(m) 37
QD (m³/s) 0.12 L(m) 286 ρ 1000
Km  5.2 g(m/s²) 9.806
ks (m) 1.5E‐06 g (kN/m³) 9806
Costos Sistema de tubería Diámetros Disponibles (m)
N°
Diámetro(m)  Costo en US D1(m) 0.1
D1 0.1 312.364 S1 D2(m) 0.15
D2 0.15 613.882 S2 D3(m) 0.2
D3 0.2 1596.52 S3
Datos sistema de bombeo 
Bomba (catálogo fabricante) 
Bomba Diámetro Bomba  Costo 
N° (m)  Hm A B(Q) C(Q²) (US)
B1 0.1 Hm 850 ‐1457 ‐15467 2153.14
B2 0.15 Hm 180 ‐89.4 ‐4750 1422.99
B3 0.2 Hm 87 0.27 ‐2345 1192.62

3. Comparación y selección combinación bomba sistema 
S1 S2 S3
HmR (m)
354 91 49
B1 B2 B3
Hmp (m)
452.4352 100.872 53.2644
Diferencia (m) 99 10 4

4. optimo económico  Costos 
S1B1 2465.504
Combinaciones aptas  S2B2 2036.872
S3B3 2789.14

Bomba 1 Sistema 1 D1=100 mm

900 800
800
700
700
600
600
500
Hm(m)

500
Hm(m)

400 400

300 300
200 200
100
100
0
0.000 0.050 0.100 0.150 0.200 0
0.000 0.020 0.040 0.060 0.080 0.100 0.120 0.140 0.160 0.180 0.200
Q(m³/s)
Q(m³/s)

Bomba 2 Sistema 2 D2=100 mm

180
200
180 160
160 140
140 120
120
Hm(m)

Hm(m)

100
100
80
80
60 60
40 40
20 20
0
0
0.000 0.050 0.100 0.150 0.200
0.000 0.050 0.100 0.150 0.200
Q(m³/s)
Q(m³/s)

Ejemplo 4.3
UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING. WILLIAM RICARDO MOZO M

2. Curvas de los sistema y de las bombas

BOMBA  SISTEMA 
Datos para grafica Hm vs caudal (Bomba)
Sistema D1 Sistema D2 Sistema D3
Bomba 1 Bomba 2 Bomba 3 Q(m³/s) N°
Q(m³/s)
Hm (D=4 in) Hm (D=6 in) Hm (D=8 in) D int  f HmR D int  f HmR D int  f HmR
0.000 850.00 180.00 87.00 0.000 0 0.108 0.0000 37.00 0.157 0.0000 37.00 0.216 0.0000 37.00
0.005 842.33 179.43 86.94 0.005 1 0.108 0.0206 37.92 0.157 0.0225 37.16 0.216 0.0241 37.04
0.010 833.88 178.63 86.77 0.010 2 0.108 0.0178 40.22 0.157 0.0193 37.55 0.216 0.0205 37.12
0.015 824.66 177.59 86.48 0.015 3 0.108 0.0164 43.73 0.157 0.0177 38.16 0.216 0.0188 37.26
0.020 814.67 176.31 86.07 0.020 4 0.108 0.0155 48.40 0.157 0.0167 38.96 0.216 0.0177 37.44
0.025 803.91 174.80 85.54 0.025 5 0.108 0.0149 54.17 0.157 0.0160 39.95 0.216 0.0169 37.66
0.030 792.37 173.04 84.90 0.030 6 0.108 0.0144 61.02 0.157 0.0155 41.12 0.216 0.0163 37.92
0.035 780.06 171.05 84.14 0.035 7 0.108 0.0140 68.92 0.157 0.0150 42.48 0.216 0.0158 38.22
0.040 766.97 168.82 83.26 0.040 8 0.108 0.0137 77.85 0.157 0.0147 44.01 0.216 0.0154 38.56
0.045 753.11 166.36 82.26 0.045 9 0.108 0.0134 87.81 0.157 0.0143 45.71 0.216 0.0151 38.94
0.050 738.48 163.66 81.15 0.050 10 0.108 0.0132 98.77 0.157 0.0141 47.59 0.216 0.0148 39.36
0.055 723.08 160.71 79.92 0.055 11 0.108 0.0130 110.72 0.157 0.0138 49.63 0.216 0.0145 39.81
0.060 706.90 157.54 78.57 0.060 12 0.108 0.0128 123.66 0.157 0.0136 51.84 0.216 0.0143 40.30
0.065 689.95 154.12 77.11 0.065 13 0.108 0.0126 137.58 0.157 0.0134 54.22 0.216 0.0141 40.83
0.070 672.22 150.47 75.53 0.070 14 0.108 0.0125 152.48 0.157 0.0133 56.76 0.216 0.0139 41.40
0.075 653.72 146.58 73.83 0.075 15 0.108 0.0124 168.33 0.157 0.0131 59.46 0.216 0.0138 42.00
0.080 634.45 142.45 72.01 0.080 16 0.108 0.0122 185.15 0.157 0.0130 62.33 0.216 0.0136 42.64
0.085 614.41 138.08 70.08 0.085 17 0.108 0.0121 202.92 0.157 0.0128 65.36 0.216 0.0134 43.31
0.090 593.59 133.48 68.03 0.090 18 0.108 0.0120 221.63 0.157 0.0127 68.54 0.216 0.0133 44.02
0.095 572.00 128.64 65.86 0.095 19 0.108 0.0119 241.30 0.157 0.0126 71.89 0.216 0.0132 44.77
0.100 549.63 123.56 63.58 0.100 20 0.108 0.0118 261.90 0.157 0.0125 75.39 0.216 0.0131 45.55
0.105 526.49 118.24 61.17 0.105 21 0.108 0.0117 283.44 0.157 0.0124 79.05 0.216 0.0130 46.36
0.110 502.58 112.69 58.66 0.110 22 0.108 0.0117 305.91 0.157 0.0123 82.87 0.216 0.0129 47.21
0.115 477.89 106.90 56.02 0.115 23 0.108 0.0116 329.31 0.157 0.0122 86.85 0.216 0.0128 48.10
0.120 452.44 100.87 53.26 0.120 24 0.108 0.0115 353.64 0.157 0.0121 90.98 0.216 0.0127 49.02
0.125 426.20 94.61 50.39 0.125 25 0.108 0.0115 378.90 0.157 0.0121 95.26 0.216 0.0126 49.97
0.130 399.20 88.10 47.40 0.130 26 0.108 0.0114 405.07 0.157 0.0120 99.70 0.216 0.0125 50.96
0.135 371.42 81.36 44.30 0.135 27 0.108 0.0113 432.17 0.157 0.0119 104.29 0.216 0.0124 51.98
0.140 342.87 74.38 41.08 0.140 28 0.108 0.0113 460.18 0.157 0.0118 109.04 0.216 0.0123 53.04
0.145 313.54 67.17 37.74 0.145 29 0.108 0.0112 489.11 0.157 0.0118 113.94 0.216 0.0123 54.13
0.150 283.44 59.71 34.28 0.150 30 0.108 0.0112 518.95 0.157 0.0117 118.99 0.216 0.0122 55.26
0.155 252.57 52.02 30.70 0.155 31 0.108 0.0111 549.71 0.157 0.0117 124.19 0.216 0.0121 56.41
0.160 220.92 44.10 27.01 0.160 32 0.108 0.0111 581.37 0.157 0.0116 129.55 0.216 0.0121 57.61
0.165 188.51 35.93 23.20 0.165 33 0.108 0.0110 613.94 0.157 0.0115 135.05 0.216 0.0120 58.83
0.170 155.31 27.53 19.28 0.170 34 0.108 0.0110 647.42 0.157 0.0115 140.71 0.216 0.0120 60.09
0.175 121.35 18.89 15.23 0.175 35 0.108 0.0109 681.80 0.157 0.0114 146.52 0.216 0.0119 61.38
0.180 86.61 10.01 11.07 0.180 36 0.108 0.0109 717.09 0.157 0.0114 152.48 0.216 0.0119 62.71
0.185 51.10 0.89 6.79 0.185 37 0.108 0.0109 753.27 0.157 0.0113 158.58 0.216 0.0118 64.07

Bomba 3 Sistema 3
D3= 200 mm
100 70
90 60
80
70 50
60
40
Hm(m)
H(m)

50
40 30
30
20
20
10 10
0
0.000 0.050 0.100 0.150 0.200 0
Q(m³/s) 0.000 0.050 0.100 0.150 0.200
Q(m³/s

Ejemplo 4.3
UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING. WILLIAM RICARDO MOZO M

B1 S1

D1=100 mm Bomba 1 HmR Hmp

900

800

700

600

500 452.4352
Hm(m)

400 354

300

200

100

0
0.000 0.020 0.040 0.060 0.080 0.100 0.120 0.140 0.160 0.180 0.200
Q(m³/s)

B2 S2

D2=100 mm Bomba 2 HmR Hmp

200

180

160

140

120
Hm(m)

100.872
100
91
80

60

40

20

0
0.000 0.020 0.040 0.060 0.080 0.100 0.120 0.140 0.160 0.180 0.200
Q(m³/s)

B3 S3

D3= 200 mm Bomba 3 HmR Hmp

100

90

80

70

60
53.2644
H(m)

50
49
40

30

20

10

0
0.000 0.020 0.040 0.060 0.080 0.100 0.120 0.140 0.160 0.180 0.200
Q(m³/s)

Ejemplo 4.3
UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING. WILLIAM RICARDO MOZO M

Combinaciones Bomba ‐ Tubería
900.00

800.00

700.00

600.00

500.00 Bomba 1
Hm (m)

Bomba 2
Bomba 3
400.00 Sistema 1
Sistema 2
Sistema 3
300.00

200.00

100.00

0.00
0.000 0.020 0.040 0.060 0.080 0.100 0.120 0.140 0.160 0.180 0.200
Q(m³/s)

COMBINACIÓN DE PRECIOS
3000

2789.14

2465.504
2500

2153.14 2036.872

2000

1596.52
Costo $

1422.99
1500

1000 1192.62

613.882

500

312.364

0
1 2 3

Bombas Sistema de tuberías Combinación Bomba Tubería

Ejemplo 4.3
UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING. WILLIAM RICARDO MOZO M

Ejemplo 4.4 Para aumentar el caudal de suministro de agua potable, en el sistema de abastecimineto de agua de la ciudad de 
santa marta, Colombia, se decidió perforar una bateria de 8 pozos que producen un caudal firme de 240 L/s. El agua se lleva a 
Ecuación de la bomba 
un cárcamo de bombeo en predios de la universidad del magdalena desde donde se sube a un tanque preexistente, localizado 
en el cerro de las tres cruces. El agua se bombearía a través de una tubería, tambien preexistente, que originalmente unía la 
planta de tratamiento de Mamatoco con el tanque de las tres cruces. Esta tubería es de asbesto cemento con un diámetro de 
500 mm y tiene una longitud de 935,3 m. La diferencia de altura entre el cárcamo de bombeo y el tanque es de 37,1 m. La 
Ecuación del sistema temperatura media del agua es de 20°C, lo cual implica una viscosidad cinemática de 1,007 x 10⁻⁶ m²/s. La rugosidad absoluta 
de la tubería es de Ks=0,00003 metros. El coeficiente global de pérdidas menores asciende a 437 e incluye 190 uniones, seis 
codos, una salida, una entrada una expansión de 200 mm a 500 mm, una válvula de compuerta y una válvula de cheque. Para 
la IHM‐12x40 PE cuyas curvas se adjuntan, se debe calcular la potencia consumida y el punto de operación del sistema bomba 
2 tubería, teniendo en cuenta que se deben instalar dos bombas iguales (en paralelo)   

1. Establecimiento de datos 
Datos 
Hidráulico Tuberías  Fluido  Topografía 
QD (L/s) 240 Material  PVC  ν (m²/s) 1.01E‐06 ΔZ(m) 37.1
QD (m³/s) 0.24 L(m) 935.3 ρ 1000
Km  437 g(m/s²) 9.806
ks (m) 0.00003 g (kN/m³) 9806

Punto de Operación ‐ 2 bombas paralelo 1 ‐ Bomba

100 100
90 90
80 y = ‐472.03x2 + 35.664x + 88
80
70 70
60 60

Hm(m)
Hm(m)

50 50
40 40
30 30
y = 609.6x2 + 1.3377x + 37.081
20 20
10 10
0 0
0.000 0.050 0.100 0.150 0.200 0.250 0.300 0.350 0.000 0.020 0.040 0.060 0.080 0.100 0.120 0.140 0.160
Sistema Bombas Paralelo Punto operación Q(m³/s) Q(m³/s)

Gráfica para la bomba establecida en el ejercicio. Cuando dos bombas funcionan simultaneamente en paralelo cada una toma un valor igual de 
caudal en este caso sería 120 L/s que convertido a LPM equivale a 7200 LPM 
Con lo anterior la potencia necesaria en cada una de las bombas sería: 

Pot(KW) 85.33518523
Eficiencia (curvas) 78%
Pot efec(KW) 109.4040836
Ejercicio 4.1
Tomando tres puntos de la gráfica para obtener la curva de la bomba Ecuación de la bomba
H(m) Q(LPM) y = ‐1888.11x² + 71.33x + 88
88 0 A B C
73 6600 ‐1888.11 71.33 88.00
80 5200

Ejemplo 4.4 ‐ Ejercicio 4.1
UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING. WILLIAM RICARDO MOZO M

2. Curvas de los sistema y de las bombas

BOMBA  SISTEMA 
Datos para grafica Hm vs caudal (Bomba)
Sistema D1
Bomba 1 Q(m³/s) Bombas  Q(m³/s) N°
Q(m³/s)
Hm (D=4 in) Paralelo hf hm f HmR
0.000 88.00 0 0.000 0 0.000 0.000 0.0000 37.10
0.010 88.52 0.02 0.010 1 0.006 0.058 0.0246 37.16
0.020 88.67 0.04 0.020 2 0.022 0.231 0.0224 37.35
0.030 88.44 0.06 0.030 3 0.047 0.520 0.0211 37.67
0.040 87.83 0.08 0.040 4 0.079 0.925 0.0201 38.10
0.050 86.85 0.1 0.050 5 0.120 1.445 0.0193 38.66
0.060 85.48 0.12 0.060 6 0.167 2.081 0.0188 39.35
0.070 83.74 0.14 0.070 7 0.221 2.832 0.0183 40.15
0.080 81.62 0.16 0.080 8 0.283 3.699 0.0179 41.08
0.090 79.13 0.18 0.090 9 0.351 4.681 0.0175 42.13
0.100 76.25 0.2 0.100 10 0.425 5.780 0.0172 43.31
0.110 73.00 0.22 0.110 11 0.507 6.993 0.0169 44.60
0.120 69.37 0.24 0.120 12 0.594 8.323 0.0167 46.02
0.130 65.36 0.26 0.130 13 0.688 9.768 0.0165 47.56
0.140 60.98 0.28 0.140 14 0.789 11.328 0.0163 49.22
0.150 56.22 0.3 0.150 15 0.895 13.004 0.0161 51.00
0.160 0.160 16 1.008 14.796 0.0159 52.90
0.170 0.170 17 1.127 16.703 0.0158 54.93
0.180 0.180 18 1.252 18.726 0.0156 57.08
0.190 0.190 19 1.383 20.864 0.0155 59.35
0.200 0.200 20 1.520 23.119 0.0154 61.74
0.210 0.210 21 1.663 25.488 0.0152 64.25
0.220 0.220 22 1.813 27.973 0.0151 66.89
0.230 0.230 23 1.968 30.574 0.0150 69.64
0.240 0.240 24 2.129 33.291 0.0149 72.52
0.250 0.250 25 2.296 36.123 0.0148 75.52
0.260 0.260 26 2.469 39.070 0.0148 78.64
0.270 0.270 27 2.648 42.133 0.0147 81.88
0.280 0.280 28 2.832 45.312 0.0146 85.24
0.290 0.290 29 3.023 48.607 0.0145 88.73
0.300 0.300 30 3.219 52.017 0.0145 92.34
0.310 0.310 31 3.421 55.542 0.0144 96.06
0.320 0.320 32 3.629 59.183 0.0143 99.91
0.330 0.330 33 3.843 62.940 0.0143 103.88
0.340 0.340 34 4.062 66.812 0.0142 107.97
0.350 0.350 35 4.287 70.800 0.0141 112.19
0.360 0.360 36 4.518 74.904 0.0141 116.52
0.370 0.370 37 4.755 79.123 0.0140 120.98

Solucionando las dos Ecuaciones del sistema y de las bombas se encuentra el punto de operación del sistema.

Bomba  y = ‐472.03x2 + 35.664x + 88 Y(m) 70.607

Sistema y = 609.6x2 + 1.3377x + 37.081 Q(m3/s) 0.2334

Ejemplo 4.4 ‐ Ejercicio 4.1
UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING. WILLIAM RICARDO MOZO M

La curva de una bomba está dada por la siguiente ecuación: 

143 0.4 0.75

y la curva del sistema en que se encuentra instalada está dada por: 
50 0.69

Q(m3/s)  Hb(m) Hs(m) 

0 143.0 50.0
0.5 142.6 50.2
1 141.9 50.7
1.5 140.7 51.6
2 139.2 52.8
2.5 137.3 54.3
3 135.1 56.2
3.5 132.4 58.5
4 129.4 61.0
4.5 126.0 64.0
5 122.3 67.3
5.5 118.1 70.9
6 113.6 74.8
6.5 108.7 79.2
7 103.5 83.8
7.5 97.8 88.8
7.89 93.1 93.0
8 91.8 94.2
8.5 85.4 99.9
9 78.7 105.9
9.5 71.5 112.3
10 64.0 119.0

Calcular el caudal que pasa por la tubería

Ejercicio 4.2
UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING. WILLIAM RICARDO MOZO M

Punto de Operación del Sistema
160.0
y = ‐0.75x2 ‐ 0.4x + 143
140.0

120.0

100.0
7.89, 93.0
H(m)

80.0

60.0

40.0 y = 0.69x2 + 50

20.0

0.0
0 2 4 6 8 10 12
Q (m3/s)

Curva de la Bomba Curva del Sistema Punto de operación

Ejercicio 4.2
UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING. WILLIAM RICARDO MOZO M

Ejercicio 4.3 : Resuelva el ejemplo 4.2 si la bomba se instala a nivel del mar
(presión atmosférica de 101350 Pa).

.
.

PAtm(Pa) 101350 Altura manométrica de succión

Propiedades a 15°C hs(m) 5.411784264
Dens(kg/m^3) 999.1 hfs(m) 0.093131492 f
Visc(m^2/s) 1.14E‐06 Vs(m/s) 1.556 1.000000
Pv(Pa) 1666.2 Vs^2/(2g) 0.123480592 0.009515
NPSH(m) 4.25 fs 0.013713 0.014225
L(m) 16.5 0.013663
D(m) 0.3 0.013718
Km 2.4 0.013713
Hs(m) 5.924749769 0.013713
Ks(m) 0.0000015
Q(m^3/s) 0.11
hm(m) 0.296353422
Hat(m) 10.34481921
Hv(m) 0.17006944

Ejercicio 4.3
UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING. WILLIAM RICARDO MOZO M

Ejercicio 4.4. para el sistema de riego de un cultivo intensivo de cítricos se debe instalar una bomba IHM‐12x10 P.E cuyas curvas se muestran 
en la figura 4.13, con el fin de bombear 95 L/s de agua. Si la caseta de bombeo se localiza de tal manera que el nivel de succión de la bomba 
queda 3.2 m por encima del nivel del agua en la fuente. ¿cuál es la maxima longitud de tubería de succión que puede colocarse si está tiene un 
diámetro de 200 mm de PVC? El coeficiente global de pérdidas menores es de 2.4, el cual incluye una válvula de cheque, un codo y dos 
uniones. La presión atmosférica en el sitio de cultivo es de 93500 Pa.

Respuesta: La máxima longitud que puede colocarse es 29.01 m. A la solución se llega teniendo en cuenta las curvas que presenta la bomba del 
ejercicio. En azul se encuentra determinada la NPSH para la bomba en esas condiciones de caudal de operación

.
.

PAtm(Pa) 93500 Altura manométrica de succión

Propiedades a 15°C hs(m) 3.2
Dens(kg/m^3) 999.1 hfs(m) 0.888223768 f
Visc(m^2/s) 1.14E‐06 Vs(m/s) 3.024 1.000000
Pv(Pa) 1666.2 Vs^2/(2g) 0.466257231 0.009352
NPSH(m) 3.7 fs 0.013133 0.013568
NPSH(m) Comp 3.70 L(m) 29.01 0.013092
D(m) 0.2 0.013137
Km 2.4 0.013132
Hs(m) 5.673498355 0.013133
Ks(m) 0.0000015
Q(m^3/s) 0.095 5700
hm(m) 1.119017356
Hat(m) 9.543567796
Hv(m) 0.17006944

Ejercicio 4.4
UNIVERSIDAD SANTO TOMAS TUNJA TUBERÍAS Y CANALES BOMBAS ING. WILLIAM RICARDO MOZO M

3.7 m

Ejercicio 4.4