Está en la página 1de 184

Leisiom ñomndaa

Lecciones de lectura y escritura


Amuzgo de Guerrero
Leisiom ñomndaa
na nntseinaaⁿ tsaⁿ
ndo na nntseiljeiⁿ

Lecciones de lectura y escritura

Amuzgo de Guerrero

Cuarta edición
(versión electrónica)

Publicado por el
Instituto Lingüístico de Verano, A.C.
Apartado postal 22067
14000 Tlalpan, D.F., México
Tel. 5573-2024
2011
La mayoría de los cuentos de este libro fueron relatados y
revisados por Rufino Gómez Martínez y Porfirio Reyes Gómez.
Los dibujos fueron hechos por Roberto Martínez de Jesús. Todos
ellos son originarios de Xochistlahuaca, Guerrero y son de habla
amuzga.

Asesoras lingüísticas

Marjorie J. Buck (Margarita Juanita Buck C.)


Amy Bauernschmidt (Maura Bauernschmidt S.)

© 2011 por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C.


Derechos reservados conforme a la ley.
Esta obra puede reproducirse para fines no lucrativos.

http://www.sil.org/mexico/amuzga/guerrero/L236-LeerEscribir-amu.htm

Primera edición 1976 5C


Segunda impresión 1985 5C
Segunda edición 1997 5C
Segunda impresión 2001 1M
Tercera edición 2009 1.5M
Cuarta edición 2011 (versión electrónica)

Lecciones de lectura y escritura


Amuzgo de Guerrero (amu)
Propósitos
Las lecciones de este libro fueron preparadas con el propósito
de facilitar a los hablantes de amuzgo el aprendizaje de la lectura y
escritura de su propio idioma. Los que ya saben leer el español
podrán estudiar las lecciones de este libro para aprender a leer el
amuzgo, y los que ya saben leer el amuzgo podrán estudiarlas para
adquirir mayor fluidez en su lectura y escritura.
El libro consta de 40 lecciones. En estas lecciones se enseñan
las 36 letras del alfabeto amuzgo, de las cuales 22 son consonantes y
14 son vocales. Al final del libro, de la página 163 a la 166, se
muestran las consonantes y vocales del amuzgo.
En cada lección se enseñan una o más letras o combinaciones
de letras y sílabas en las que se usan esas letras. En las páginas 178
y 179 se encuentra una lista de las letras y combinaciones de letras
que se enseñan en cada lección.

Luaa mamo̱ⁿna ljo tsiaaⁿ tsomwaa

Leisiom na chuu tsomwaa teiljeiina cha nncjaawajnaaⁿ tsaⁿ


ljeii ñomndaa ndo na nntseiljeiⁿ joona. Tsaⁿ na wajnaaⁿ ljeii
ñomtsco ya nntseinaⁿaⁿ leisiom na chuu tsomwaa. Mati tsaⁿ na
wajnaaⁿ ljeii ñomndaa sa̱a̱ ñetseiyo̱o̱ ñetyeeⁿ na nntseinaⁿaⁿ ndo
na nntseiljeiⁿ ya nntseinaⁿaⁿ leisiommeiiⁿ.

Tsomwaa chuuna 40 lesisiom. Leisiommeiiⁿ cwitmo̱oⁿ̱ na


chatso 36 ljeii ñomndaa. Naquii ljeiimeiiⁿ 22 ljeii jndyuuna
consonantes ndo 14 ljeii jndyuuna vocales. Teiljeiinchu ljeiimeiiⁿ
ntsquii tsom 163 hasta 166.

Cwii cwii leisiom majndaa cwaaⁿ ljeii mamo̱ⁿna. Naquii


ntsquii tsom 178 ñequio 179 matsona ljo ljeii mamo̱ⁿ cwii cwii
leisiom.

i
Cómo enseñar cada lección

1. Escuche a los alumnos leer la lección.


2. Refuerce la enseñanza de las vocales y de las sílabas de la
lección escribiéndolas en el pizarrón.
3. Pida a los alumnos que den ejemplos de otras palabras que
tengan las sílabas que encontraron en la lección.
4. Pronuncie las palabras de la lección y pídales que identifiquen
las sílabas que tiene cada palabra.
5. En las partes donde se indica en el libro que los alumnos
deberán practicar la escritura copiando ciertas letras, ayúdelos
a hacerlo en su cuaderno y también a llenar los espacios que se
encuentran en el libro.
6. En donde se les indique a los alumnos dividir las palabras en
sílabas, enséñeles cómo hacerlo. Una vez que hayan hecho
esto, pídales que lean las palabras y las sílabas: primero de
izquierda a derecha (por renglones), y después de arriba a
abajo (por columnas).
7. Dicte las sílabas de la lección para que las escriban de
memoria.
8. Dicte las palabras de la lección para que las escriban de
memoria.
9. Pídales que escriban oraciones que ellos mismos inventen o
que alguien les dicte.

ii
Chiuu waa na mmo̱ⁿ cwii cwii leisiom

1. Candi na nlanaaⁿ nnaⁿ leisiom.

2. Cateijndei na nlanaaⁿtina vocales ñeⁿ sílabas nacjoo


pisarom.

3. Cwaxe nda̱an
̱ a cwaaⁿ ñoom nquiuna na ñeⁿ sílabañeeⁿ.

4. Cwaxe nda̱an
̱ a ljo joo sílabas ñoom na chuu leisiomñeeⁿ.

5. Yuu na matsona na catjeitsjaaⁿndyena ljeii, camo̱ⁿjndyee


nda̱an
̱ a chiuu nlaljeiina ljeiiñeeⁿ ndo catsa na nlaljeiina
joona nacjoo cuadernom naaⁿna ndo mati calacatona
nacjoo leisiom.

6. Yuu na matsona na cato̱ⁿna sílaba camo̱ⁿ chiuu nlana. Ndo


quia na jnda̱ to̱ⁿna sílabañeeⁿ catsa na nlanaaⁿna ñoomñeeⁿ
ndo sílabañeeⁿ. Ya xeeⁿ mati nndyocuena nlanaaⁿna
sílabañeeⁿ.

7. Catsa na nlaljeiina sílabas na chuu leisiom cwe na ntyjii


nqueⁿna.

8. Catsa na nlaljeiina ñoom na canda̱a̱ na chuu leisiom cwe na


ntyjii nqueⁿna.

9. Catsa na nlaljeiina ndyooñoom na canda̱a̱ na nlatiuu


nquieena oo na nncu nntsu nda̱a̱na.

iii
Leisiom 1 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
a o u s t

caso

1
ca so

so

caso o

2 3
o a u so

so sa su sa

su

caso tisu
casu tasu
casaa

Mata casaa.

2
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
sa so su
ta to tu

Cata Ita catoo


cata Ito catuti
mata Tito cati

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
3
Mata casaa. Mati catoo matayo.

Mata Ito. Mati Ita mataaⁿ.


Maquii cata Ita. Tacota Ita.

Maquii Cata catuti. Mati maqueⁿ casaa. Mata Cata.

Maquii casaa catuti. Mati


maquiiyo cati. Mata casaa.

5
a o u

ta to tu

sa so su

4
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
casu
2
casaa
3
catoo
4
Tito
5
cati
6
catuti
7
tisu
8
tasu
9
mata
10
Cata

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 1.


5
Leisiom 2 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ia io iu
iaa ioo iuu

catiu
1
ca tiu

tiu

iu
catiu u

2 3
su sa so tiu

iu ia io tia

tiu tia tio tio

catiu
matiu
matio

Maquii Cata catiu.

Matiu Ito caso.

Matio Tito tio caso.

6
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
tio tiu tia tio tiu tia

to tu ta tioo tiuu tiaa

so su sa

Tiooñe caso.
Tiooñe Tito.
Tioo tio.

Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
7
Matiu Tito caso. Matio
Ito tio juuyo. Tioo tio.

Tiooñe caso. Mati Tito tiooñê juuyo.

Matiu Ito catoo. Mati catoo matiuyo jom.

Maquii Ita catiu. Mati Ito


maqueⁿ catiuñeeⁿ.

6
a o u a o u

ta to tu ia io iu

sa so su tia tio tiu

8
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
catuti
2
catiu
3
matiu
4
matio
5
tio
6
tioo
7
tiooñe
8
tiooñeyo
9
matiuyo
10
maquiiyo

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 2.


9
Leisiom 3 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
l

calu

1
ca lu

lu

calu u

2 3
u a o lu

lu la lo la

lo

Tilo Lala casolasa


Tila Cala casaa colo
Lola Lusa calu casaa
Lalo

Tioo calu.
Tiooñe casaa colo.

10
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
la lo lu

ta to tu

5
tio tiu tia tioo tiuu tiaa

lio liu lia lioo liuu liaa

Tilio lioo seiliuu


Tilia liaa seitiuu
Talia liaasoo

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
11
Matiu Tilio casolasa. Matio
Cala tio naxeⁿyo. Mati matio
Tilio liaasoo naxeⁿyo.
Tiooñe casolasañeeⁿ. Mati
Tilio tiooñê juuyo. Mati tioo
liaasoo.

Jeeⁿ mata casaa colo.


Mati loro matayo.

Matiu loro Tilo. Jeeⁿ ya


matiuyo. Seitiuu Tilo na Tilio
matiu jom ee jeeⁿ ya matiu loro.

6
lia lio liu a o u

lia lio liu la lo lu

liaa lioo liuu sa so su

12
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
calu
2
Lusa
3
casolasa
4
Tilio
5
lioo
6
liaasoo
7
seiliuu
8
seitiuu
9
matayo
10
matiuyo

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 3.


13
Leisiom 4 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
qu ii

Seiquioo caso liaasoo.

1
sei quioo

quioo

ioo

2 3
ioo iaa quioo

quioo quiaa quiaa

Mañequiaa Lusa liaa nnom Lala.


Seiquiaa Lala liaañeeⁿ.

14
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
quiaa quioo iaa ioo ii

liaa lioo quiaa quioo quii

tiaa tioo tyquiaa tyquioo tyquii

seiquioo maquii
seiquiaa tyquii
mañequiaa tyquiaa

Tyquiaa Tila catiu nnom Tilo. Seiquioo Tilo juuyo.

Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
15
Tyquiaa Ito liaasoo nnom Tilio.
Seiquioo Tilio juuna.
Tyquiaa Tilio calu nnom Talia.
Seiquioo Talia juuna.

Tyquiaa Cala casaa colo nnom Lala.


Tiooñe Lala ñequio casaa coloñeeⁿ.

Tyquiaa Tila catoo nnom


Lalo. Tyquii Lalo juuyo. Mati
tyquiaa Lalo catiu nnom Lusa.
Tyquii Lusa juuyo.
Tyquiaa Lola catoo nnom
Tila. Tyquii Tila juuyo.

6
iaa ioo ii

quiaa quioo quii

16
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
seiquioo
2
seiquiaa
3
seitiuu
4
seiliuu
5
liaasoo
6
maquii
7
tyquii
8
tyquiaa
9
juuyo
10
juuna

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 4.


17
Leisiom 5 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ts aa oo uu

catsu

1
ca tsu

tsu

catsu su

2 3
uu soo saa tsa

tsuu tsoo tsaa tso

tsuu tsoo tsaa tsu

catsu catso
catsuu matso
seicatsuu seicatsoo

Tyquii Talia catsu.


Seicatsuu Lalo calu.
Seicatsoo Ita Lusa.

18
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
tsa tso tsu

ta to tu

sa so su

Tyquii catsuu catsu. Mati Lalo tyquiiyo jom.

tyquiiyo matiuyo
tsuuñeyo matayo
tiooñeyo juuyo

Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
19
Matso Ita nnom Cata:
—¿Yuu maaⁿ catoo?
Matso Cata:
—Tsuuñeyo.
Matso Ita:
—¿Chiuu na seicatsuu juuyo ndo jeeⁿ ya matayo?

Tyquiaa Tilo liaasoo nnom Lalo.


Seicatsuu Lalo juuna.
Matso Tilo nnoom:
—¿Yuu waa liaasoo na tyquiaya
njom?
Matso Lalo:
—Tsuu liaasoo ee na tiooñe caso.

Seicatsuu Cala caso. Mati tio tsuuna. Mati tsuuñe Lusa.

5
aa oo uu

tsaa tsoo tsuu

20
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
catsu
2
catso
3
caso
4
casu
5
seicatsuu
6
seicatsoo
7
tiooñê
8
tsuuñê
9
tsuuna
10 juuna

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 5.


21
Leisiom 6 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
aⁿ om st
aaⁿ oom

tsom tsaⁿ

1
tsom tsaⁿ

tsom tsaⁿ

2 3
tsaⁿ tsom tso tsaⁿ tsaaⁿ

tsaⁿ tsom tso tsom tsoom

tsaaⁿ tsoom tsoo tso tsoo

matsaaⁿñê seicatsoom
matsoom seicatsom

Matsaaⁿñe Tilio.

Seicatsuu Lalo tsom. Mati tsaⁿ seicatsoom juuna.

22
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
tsaⁿ tsom tsom tsaⁿ

tsa tso som saⁿ

tom taⁿ

stom staⁿ

matsaaⁿñê mataaⁿ matseisoom


tacotsaaⁿñê tacotaaⁿ tacotseisoom

Jeeⁿ mata loro som. Mati Lom mataaⁿ som na mata loro.
Jeeⁿ matsaaⁿñe Lom. Tacotaaⁿ ee na jeeⁿ matsaaⁿñê.

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
23
Matso Ita nnom Tila:
—¿Aa matseisu Tilo nomcheⁿ?
Matso Tila:
—Tacotseisoom nomcheⁿ.
Matso Ita:
—¿Chiuu na tacotseisoom nomcheⁿ?
—Aa tacotseisoom nomcheⁿ ee na matseicona jom,
maquiina xqueeⁿ. Ndo jeeⁿ matsaaⁿñê.

Tyquiaa Talia castom nnom Lom.


Ñjom tsaⁿ colo tsom castomñeeⁿ.
Tiooñe Lom. Seiquioom
castomñeeⁿ. Tyquiaa tsaⁿ na ñjom
tsomna. Ndo mati taaⁿaⁿ staaⁿ.
Matso Talia nnom Cata:
—¿Chiuu na seiquioo Lom castom?
Matso Ita:
—Seiquioom juuna ee na tyquii catsuu jom. Jo na
tiooñê. Jo na taⁿ staaⁿ.

6
a o u aⁿ om

tsa tso tsu tsaⁿ tsom

24
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
matso
2
matsoom
3
matsaaⁿñê
4
mataaⁿ
5
seicatsoom
6
seisoom
7
matseisoom
8
matseicona
9
tacotsaaⁿñê
10 tacotseisoom

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 6.


25
Leisiom 7 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
iaⁿ iom
iaaⁿ ioom

catutsiaⁿ
1
ca tu tsiaⁿ

tsiaⁿ

iaⁿ
catutsiaⁿ

2 3
iaⁿ iom ia tsiom

tsiaⁿ tsiom tsia tsiaⁿ

tsia

catutsiaⁿ
catsiaⁿ

Matso Lola nnom Cata:


—Jeeⁿ maquiina Lom.
—¿Chiuu na jeeⁿ maquiina jom?
—Maquiina jom ee catutsiaⁿ tyquii jom.

26
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
tsiaⁿ tsiom tsia

tsaⁿ tsom tsa

5
tsiom tsioom tsioo tsiaⁿ

tiom tioom tioo quiaⁿ

quiom quioom quioo

seiquioom seiquiaⁿ tiom


matioom tyquiaaⁿ siom

Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
27
Tyquiaa Siom tsiom nnom Lusa. Seiquioo Lusa
tsiomñeeⁿ. Jo na tyquii caso juuna.
Matso Siom:
—¿Yuu waa tsiom na tyquiaya njom?
Matso Lusa:
—Tioo tsiom. Tyquii caso juuna.

Matso Tilo nnom Tilio:


—¿Yuu maaⁿ caso?
—Quii tiom maaⁿyo.
Tja Tilo yuu na waa tiom.
Matioom caso. Jo na ljeiiⁿ jeeⁿ
maquii catsiaⁿ juuyo.

6
ia io iu iaⁿ iom

tsia tsio tsiu tsiaⁿ tsiom

28
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1 tiom
2 siom
3 tsiom
4 catsiaⁿ
5 catutsiaⁿ
6 catuti
7 seiquioo
8 seiquioom
9 tyquiaa
10 tyquiaaⁿ

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 7.


29
Leisiom 8 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ee iee eⁿ eeⁿ
tsqu lqu

tsquiee tsqueⁿ

1
tsquiee tsqueⁿ

quiee queⁿ

iee eⁿ

ee

2 3
ee eⁿ tsquiee

quiee queⁿ tsqueⁿ

tsquiee tsqueⁿ

Tiom Lusa tsaⁿ tsom tsquiee. Seiquioom tsquieeñeeⁿ.

—¿Aa maquii Nasiom tsqueⁿ?


—Maqueⁿ tsqueⁿ. Mati Siom maqueⁿ tsqueⁿ.

30
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
quiee queⁿ tsquiee tsqueⁿ

quiaa quiaⁿ lquiee lqueⁿ

Matso Siom nnom Ito:


—¿Chiuu na tacota catoo?
Matso Ito:
—Tacotayo ee jnda̱ tyquieeñeyo.

—¿Aa tyquii Talia tsqueⁿ?


—Tyqueeⁿ tsqueⁿ.

Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
31
Tcaⁿ Siom tsaⁿ colo nnom Talia. Tyquiaa Talia tsaⁿ
nnoom. Jo na tioom joona tsom tsquiee naaⁿaⁿ. Jnda̱ chii
tyquiaaⁿ tsquieeñeeⁿ nnom Lala. Sa̱a̱ tiooñe Lala. Jo na
seiquioom tsquieeñeeⁿ. Tyquiaa tsaⁿ na ñjom tsomna.

Matso Lom nnom tsoñeeⁿ:


—Naⁿ, ¿aa jnda̱ tyquie tsqueⁿ?
Matso tsoñeeⁿ:
—Jnda̱ tyquiena.
Jo na tyquiina tsqueⁿñeeⁿ ee na jnda̱ tyquiena.

Matioom Siom lqueeⁿ tsom tsquiee.


Tyquiaaⁿ juuna nnom Lusa. Seiquioo Lusa
tsquieeñeeⁿ. Tyquiaa lqueeⁿ.
Matso Siom nnoom:
—¿Yuu waa tsquiee na tyquiaya njom?
—Jeeⁿ aa u, tioo tsquiee ndo tyquiaa lqueeⁿ.

Tyquiaa Tilio tsquiee nnom Lusa. Ñjom catutsiaⁿ tsom


tsquieeñeeⁿ. Jo na tyue Lusa juuyo. Mana seiquioom
tsquieeñeeⁿ.
6
iaa ioo iuu iee

quiaa quioo quiuu quiee

32
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
tyquiena
2
tyquiina
3
tyqueeⁿ
4
lqueeⁿ
5
tyqueⁿna
6
tsquieeñeeⁿ
7
tsiooñeeⁿ
8
catsiaⁿñeeⁿ
9
tsaⁿtyquieeñeeⁿ
10
tyquieeñeyo

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 8.


33
Leisiom 9 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
c nc nt nts

ta̱manco
1
ta̱ ma nco

nco

co
ta̱manco o

2 3
o om a co nco

co com ca com ncom

nco ncom nca ca nca

Tico cotom manco


Cuca colo mancoom
maca seico macoom

Matso Nasiom:
—Jeeⁿ manco Tico.
Matso Siom:
—¿Chiuu na jeeⁿ mancoom?
Matso Nasiom:
—Jeeⁿ mancoom na jeeⁿ ya maqueⁿ ta̱manco.

34
4 5
nco ncom nca nco ncom nca

tso tsom tsa nto ntom nta

to tom ta ntso ntsom ntsa

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

ta̱manco casaa ntoom


ta̱leinto cantsaa ntoom
tsaⁿ ntom liaa ntsaa

Maquii casaa ntoom ta̱manco. Jeeⁿ matayo


na maquiiyo ta̱manco.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
35
Seiquiaa Cuca ta̱leinto. Jeeⁿ manco Lalo jom na
seiquiaⁿ ta̱ñeeⁿ. Sa̱a̱ jom jeeⁿ lioomm na manco Lalo jom na
seiquiaⁿ ta̱leintoñeeⁿ.

Tyquiaa Tico cotom nnom


Cuca. Matso Tico nnom Cuca:
—¿Yuu waa cotom na tyquiaya
njom?
Matso Cuca:
—Seico̱ya cotom ntsaawaa.

Jeeⁿ manco Talia na cwityquii cantsaa ta̱tsa.


Matso Tico:
—Jeeⁿ manco Talia.
Matso Cuca:
—¿Chiuu na mancoom?
Matso Tico:
—Mancoom ee na cwityquii cantsaa ta̱tsa naaⁿaⁿ.

6
a o u aⁿ om

ca co cu caⁿ com

ta to tu taⁿ tom

36
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
ta̱manco
2
ta̱leinto
3
manco
4
mancoom
5
macoom
6
macaaⁿ
7
cotom
8
ntom
9
cantsaa
10
ta̱tsa

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 9.


37
Leisiom 10 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
oo aa uu
oomm aaⁿaⁿ

casoo Nasiom

casoo casoomm
1
ca soo ca soomm

soo soomm

oo oomm

2
oo aa oomm aaⁿaⁿ

soo saa soomm saaⁿaⁿ

3 casoomm
saa saaⁿaⁿ
liaasomm
soo soomm
liaasoo Tico

Tiooñe saa Siom casoomm. Ndo tioo liaasomm.

38
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
soo saa soomm saaⁿaⁿ

soo saa soom saaⁿ

5
saa soo soomm saaⁿaⁿ

taa too toomm taaⁿaⁿ

caa coo tsoomm tsaaⁿaⁿ

cotoom Tico catsaa


cotoomm casaasaⁿ
natoomm casoo Tico
castoomm natoo Tilio

Jeeⁿ neincooñe casoo Nasiom ee na ntoomñeyo.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
39
Jeeⁿ neincoo liaasoo Nasiom ee
na liaasoo colo juuna. Jo na jeeⁿ yana.

Jeeⁿ neincoo cotoom Tico ee na cotom calu.


Jeeⁿ manco Cata jom na calu cotoomm. Mati Ita
mancoom Tico na jeeⁿ calu cotoomm.

Matso Siom nnom saaⁿaⁿ:


—Jeeⁿ manco Lalo.
Matso saaⁿaⁿ:
—¿Chiuu na jeeⁿ mancoom?
Matso Siom:
—Mancoom ee na jeeⁿ ya maqueⁿ ta̱manco. Mati waa
castom chjoo naaⁿaⁿ. Matseicatomm juuna ñequio
ta̱manco. Too castom chjooñeeⁿ ñjom ta̱manco.

6
aa oo uu

caa coo cuu

ncaa ncoo ncuu

40
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
natoo
2
liaasoo
3
neincoo
4
neincooñê
5
cotoom
6
cotoomm
7
castoomm
8
seicatomm
9
liaasomm
10
saaⁿaⁿ

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 10.


41
Leisiom 11 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
tsc tc lc sc squ

scoomm

1
scoomm

coomm

Nasiom ñequio scoomm oomm

2 3
oomm uu aa scoomm

coomm cuu caa scuu

scoomm scuu scaa scaa

Seitiuu scuu Nasiom tsqueⁿ.


Jnda̱ chii tyquiaaⁿ tsqueⁿ tyquii catscu
tsmeiiⁿeⁿ.
Matso Nasiom nnom scoomm:
—¿Ljo maquii catscu?
Matso scoomm:
—Maquiiyo tsqueⁿ.

42
4
coomm cu ca

scoomm scu sca

soomm su sa

5
scoomm scu sca

tscoomm tscu tsca

lcoomm lcu lca

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

catscu tsco nlca


catscuu catscoo ta̱sa tco
catscuu tscoom calcoo scuñê
catscaa calcu scusquiaⁿ

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.

43
Matso Siom nnom Tico:
—¿Yuu niom lcom?
Matso Tico:
—Seicatsuuya joona.
Matso Siom:
—¿Yuu seicatsuu joona?
Matso Tico:
—Matiuya caso. Jo maaⁿya naquii tiom. Jojo
seicatsuuya lcoomya.
Matso Siom:
—¿Chiuu na matiu caso?
Matso Tico:
—Matiuya caso ee jeeⁿ maqueⁿ tsiom.

Matiu Tico scoomm. Mati


scoomm matiu jom ee jeeⁿ scuñe.
Tco catscuu juu. Seitiuu Tico na
maquiina yuu tco catscuu scoomm.
Sa̱a̱ yuscuñeeⁿ jeeⁿ scuñe.

6
a o u oom oomm

lca lco lcu coom coomm

tca tco tcu tscoom tscoomm

44
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
tscoom
2
tsco
3
catscoo
4
calcoo
5
calcu
6
catscu
7
catscaa
8
nlca
9
sca
10
scuñê

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 11.


45
Leisiom 12 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
nqu iaa iuu ioo
iaⁿaⁿ iomm ioomm

manquiomm
1
ma nquiomm

nquiomm

quiomm

iomm
Tico manquiomm ñequio Cuca.

2
iomm iaⁿaⁿ iaa iuu

quiomm quiaⁿaⁿ quiaa quiuu

nquiomm nquiaⁿaⁿ nquiaa nquiuu

3
nquiaⁿaⁿ nquiaa

nquiomm nquiuu

Jeeⁿ manquiuu Tico ñequio Cuca. Na cwinquioona


seiquioo Cuca Tico. Jo na taⁿ xqueⁿ Tico.
Jeeⁿ lioomm na taⁿ xqueeⁿ. Ndo Cuca jeeⁿ nquiaⁿaⁿ
xeⁿ nntso Tico nnom tsoñeeⁿ na jom seiquioom Tico, jo na
taⁿ xqueⁿ tsaⁿñeeⁿ.
46
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
nquiomm nquiaⁿaⁿ nquiaa nquiuu

soomm saaⁿaⁿ ncaa ncuu

toomm taaⁿaⁿ scaa scuu

Matso Tito:
—Jeeⁿ lioo Nasiom.
Matso scoomm:
—¿Chiuu na jeeⁿ lioomm?
Matso Tito:
—Chiuuti lioomm, ee tyquii casoo Ito
niom naaⁿaⁿ.

5
nquiomm nquiaⁿaⁿ quiaa quioo

lioomm liaⁿaⁿ tyquiaa tyquioo

tsiomm tsiaⁿaⁿ liaa lioo

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
47
Taⁿ Lalo calu casaa. Ndo jeeⁿ
neincoo caluwaa. Jo na jeeⁿ
matseiliooñe Lalo na taaⁿaⁿ calu
naaⁿaⁿ. Jeeⁿ lioomm na manco
Cata jom na taaⁿaⁿ calu casaa.

—Jeeⁿ maquiina tsiaa Cuca.


—¿Chiuu na jeeⁿ maquiina tsiaⁿaⁿ?
—Maquiina tsiaⁿaⁿ ee jeeⁿ jndye ta̱manco tyqueeⁿ.
—Cwa jo na maquiina tsiaⁿaⁿ.

—Lalo jeeⁿ nquiaⁿaⁿ.


—¿Ljo nquiaⁿaⁿ?
—Nquiaⁿaⁿ catsuu. Nquiaⁿaⁿ na nlquiiyo jom. Ndo
mati nquiaⁿaⁿ catscuu ee mati catscuuñeeⁿ nlcoyo jom.

6
ia io iom iomm iaⁿaⁿ

quia quio quiom quiomm quiaⁿaⁿ

nquia nquio nquiom nquiomm nquiaⁿaⁿ

48
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
quioo
2
tyquioo
3
lioo
4
matseiliooñê
5
manquiuu
6
manquiomm
7
liaⁿaⁿ
8
lioomm
9
tsiaⁿaⁿ
10
nquiaⁿaⁿ

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 12.


49
Leisiom 13 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
j

cañejo
1
ca ñe jo

jo

cañejo jo

2 3
o a om aⁿ ja

jo ja jom jaⁿ jo

jom

jaⁿ

juuyo casaa cajaaⁿ


jooyo jaaⁿñe
joona cajaⁿ

Jeeⁿ lioo Nasiom cañejo na macaayo naquii tioomm


ee maquiiyo tsiom.

Jeeⁿ neincooñe casaa cajaaⁿ. Ndo jeeⁿ neincoo som


na matayo.

50
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
ja jo jom jaa juu joo

ta to tom jaa juu joo

la lo lom

Jeeⁿ jaañe cañejo na maqueⁿ tsiom.

Jeeⁿ nquiaa casoo Ito. Jeeⁿ majuuñeyo.


Jo na seiquiooyo jom.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
51
Maaⁿ cañejo naquii tioom
Nasiom. Jeeⁿ ndya manquiomm.
Seicatyue Nasiom jom. Jeeⁿ
tyueeⁿ. Taticjaⁿ naquii tioom
Nasiom. Ndo maxjeⁿ jo
manquiomm. Sa̱a̱ jnda̱ seicatyue
Nasiom jom, taticjaⁿ ee jeeⁿ tyueeⁿ.

Tyquiaa Nasiom castom nnom Lalo. Toona ñjom


ta̱manco. Jo na jeeⁿ jaana. Jo na tîcanaⁿ Lalo castom.
Seiquioom juuna. Chatso ta̱manco na ñjom tsomna
tyquiaana.
Matso Nasiom:
—¿Chiuu na seiquia ta̱mancomeiⁿ?
Matso Lalo:
—Seiquiaya joona ee na tîcanaaⁿya castom na ñjomna.
Jeeⁿ ndya jaa.

6
a o u om aaⁿ eeⁿ

ja jo ju jom jaaⁿ jeeⁿ

52
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
cañejo
2
juuna
3
joona
4
joona
5
jooyo
6
juuyo
7
jaaⁿñe
8
cajaaⁿñeyo
9
jom
10
ja

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 13.


53
Leisiom 14 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
tsj tj cj sj lj
ntsj ntj ncj

catsjom
1
ca tsjom

tsjom

jom

catsjom om

2 3
om aⁿ a tsjom

jom jaⁿ ja tsjaⁿ

tsjom tsjaⁿ tsja tsja

catsjom
catsjaⁿ

Seitiuu Siom ta̱sa. Tyquiaaⁿ joona na nlquii catsjom.


Matsoom nnom catsjom:
—Meiiⁿ cwe ta̱sa nlqui.

Jeeⁿ matseilioo catsjaⁿ Lom. Jeeⁿ maquiiyo jom.

54
4 5
tsjom tsjaⁿ tsja tsjom tsjaⁿ tsja

tsom tsaⁿ tsa tjom tjaⁿ tja

cjom cjaⁿ cja

tsjaaⁿ ncjo
tsjaa ntjo
ljaa ntsjoo

Jeeⁿ mata sjaⁿ. Ljoyo cjoo tiom. Jeeⁿ neincoo


cajaaⁿñeyo.

Maquicjoo Siom tsqueⁿ. Jnda̱ tyiuu tsqueⁿ tyquiina


tsqueⁿñeeⁿ ñequio Nasiom.

Seicjoo Talia ta̱leinto. Tyquiaaⁿ joona nnom Tilio.


Tyquii Tilio ta̱leintoñeeⁿ.

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
55
Tjaquiee Talia naquii tioom Nasiom. Tjatseicjom
ta̱leinto. Tioom joona tsom tsquiee naaⁿaⁿ. Too tsquiee
tioom ta̱leintoñeeⁿ. Jnda̱ chii tjaaⁿ waⁿaⁿ.

Matseitiuu Tila tsqueⁿ. Teicjoom tsqueⁿñeeⁿ. Jo na


seicoñê.
Matso tsoñeeⁿ nnom Siom:
—Jeeⁿ maquiina Tila.
Matso Siom:
—¿Ljo matjoom na maquiina jom?
—¿Ljo matjoom aa? Seicoñê na maquicjoom tsqueⁿ.

Ljo loro cjoo castom naaⁿ Lalo.


Jeeⁿ neincoo som na matayo. Mati
Lalo mataaⁿ som na mata loro.

6
a o u aⁿ om

tja tjo tju tjaⁿ tjom

cja cjo cju cjaⁿ cjom

56
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
catsjaⁿ
2
catsjom
3
seicjom
4
tjatseicjom
5
tjaquicjoom
6
maquicjoo
7
seicjoo
8
ljoyo
9
tjaaⁿ
10
cjaⁿ

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 14.


57
Leisiom 15 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
o̱ a̱ io̱ ia̱

catsjo̱ casa̱

1
ca tsjo̱ ca sa̱

tsjo̱ sa̱

jo̱ a̱

2 3
o̱ a̱ a tsjo̱

tsjo̱ tsja̱ tsja tsja̱

tsja

Jeeⁿ manco Sa̱ casa̱ ee na jeeⁿ tyquia majuñeyo. Jo


na tjoomm tsjo̱ nacjooyo. Matyquiati majuñeyo.

Matso Tico nnom scoomm:


—Jo̱catseitsja̱ya ncjo teincoo.
Mana tjaaⁿ na nntseitsja̱a̱ⁿ ncjo. Ndo jeeⁿ jaaⁿñe, jo
na tiooñê, taⁿ xqueeⁿ.
58
4 5
tsjo̱ tsja̱ tsjo̱ tsja̱ o̱ a̱

tsjo tsja tjo̱ tja̱ io̱ ia̱

tso̱ tsa̱ quio̱ quia̱

ta̱ ta̱sa jo̱


sta̱ ta̱tsa sjo̱
tsa̱ tso̱o̱ matsjo̱o̱

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Tom sula̱ naaⁿ Sa̱. Jo chii matso Sa̱ nnom Pa̱a̱ na
nntseiyo̱ya Pa̱a̱ sula̱ naaⁿaⁿ.

Jeeⁿ manco Cuca. Matso Sa̱ nnoom:


—¿Chiuu na jeeⁿ manco?
Matso Cuca:
—Jeeⁿ manco̱oy
̱ a na tco catsjo̱ catutsiaⁿ. Jeeⁿ maquiina
catutsiaⁿ. Jo na manco̱o̱ya jom.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.

59
Matso Pa̱a̱ nnom tsoñee:
—Naⁿ, majo̱ sjo̱. Jo̱calua̱ catscoo.
Matso tsoñeeⁿ:
—Aa ya.
Mana tja Pa̱a.̱ Ljeiiⁿ catscoo. Tjoomm tsjo̱ nacjooyo
sa̱a̱ tîquicaljoona juuyo. Tjayo. Jeeⁿ lioomm na
tîcoomna juuyo.
Jnda̱ tja catscooñeeⁿ ljeiiⁿ cañejo. Tjoomm tsjo̱
nacjooyo. Mana tiooñe cañejoñeeⁿ. Tjañoom juuyo.
Tyquiina juuyo ñequio tsoñeeⁿ.
Jnda̱ tyquiina juuyo matsoom nnom tsoñeeⁿ:
—Jeeⁿ ya tyquia̱a̱ya cañejo.

Quia na tjacjoo Sa̱ sula̱ tco catsjo̱ jom


ee tîcanoomm na ljoyo cjoo sula̱. Jeeⁿ
lioomm na tîcanoomm na ljo catsjo̱ nacjoo
sula̱ na tjacjom.

6
a o a̱ o̱ tsjo̱ tjo̱ cjo̱

tsja tsjo tsja̱ tsjo̱ tso̱ to̱ co̱

lja ljo lja̱ ljo̱

60
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
seico̱ya
2
manco̱o̱ya
3
manco̱oṯ o̱
4
majo̱to̱
5
tjo̱ya
6
matsjo̱oy
̱ a
7
jo̱tseitsja̱ya
8
maquia̱ya
9
squia̱a̱ya
10
seiquio̱o̱ya

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 15.


61
Leisiom 16 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
u o o̱ a̱

catu

1
ca tu

tu

catu u

2
u o o̱ a̱

tu to to̱ ta̱

3
tu
catu to
to cato catsjo̱ to
to̱ cata̱ Chico
ta̱ta̱ Sa̱su
ta̱

Tyquiaa Chico catu nnom Sa̱su.


Matso Chico nnom Cuca:
—¿Aa tyquii Sa̱su catu?
—Tyqueeⁿ juuyo.

62
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
tu to̱ ta̱
tu to̱ ta̱

5
tu to to̱ ju jo jo̱
tju tjo tjo̱ cju cjo cjo̱
lju ljo ljo̱
Jeeⁿ macjo̱ Sa̱su calu.
Matso Lom nnoom:
—Cwa jeeⁿ ya macjo̱ calu.
Matso Sa̱su:
—Ja maxjeⁿ ya macjo̱o̱ a calu.
Matso Pa̱a:̱
—Mati ja maxjeⁿ ya quicjo̱o̱a.
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
63
Matso ti Sa̱ nnom Lalo:
—Catsu nnom Pa̱a̱ na catseicoom to.
Tja Lalo, matsoom nnom Pa̱a:̱
—Catseico to.
Mati tuee Tilio, matsoom
nnom Pa̱a:̱
—¿Ljo mache?
Matso Pa̱a̱ nnom Tilio:
—To matseico̱ya.

Tju Chico tsjo̱ nacjoo catu. Sa̱a̱ tîcoomna juuyo.


Cwe tsa̱a̱ yo tyquiaa. Jeeⁿ ndya lioo Chico na cwe tsa̱a̱yo
tyquiaa, tîcoomna juuyo.

Seiquioo Pa̱a̱ calu naaⁿ Sa̱su. Xcwe cjoo tsjo̱ tioona.


Jeeⁿ lioo Sa̱su quia na ljeiiⁿ na ljo.

6
a̱ o̱ o a o o̱

ta̱ to̱ to cja cjo cjo̱

tsa̱ tso̱ tso ca co co̱

tsja̱ tsjo̱ tsjo tca tco tco̱

64
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
catu
2
catsu
3
matsu
4
matsa̱
5
cata̱
6
ta̱ta̱
7
quicjo̱o̱a
8
quijua
9
majunê
10
tjuñê

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 16.


65
Leisiom 17 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
a e i aⁿ om
ia ie io

tsqui
1
tsqui

tsqui

tsqui tsqui

2 3
i e a tsqui tsca

qui quie ca tyqui tca

tsqui tsquie tsca qui ca

Tju Talia Lala tsom tsqui. Sa̱a̱ tiooñe Lala tsqui.


Tyquieeñê, toomñê.
Jeeⁿ lioo Talia na toomñe Lala.

Tyquiaa ti Chico catu nnom Sa̱su. Tja Sa̱su waⁿaⁿ.


Jnda̱nquia chii matso Chico nnoom:
—¿Aa tyqui catu?
Matso Sa̱su:
—Tyquia̱a̱ya catu na tyquiaa.

66
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
tsca tca ta a aⁿ om

tsca tca ta ta taⁿ tom

tsa tsaⁿ tsom

Jeeⁿ macjo̱ Chico tsom. Jo na jeeⁿ manco Cuca jom.


Tja Chico, tjañoom tsom. Jeeⁿ maleinoom. Jo na
tiooñê. Mana taⁿ tsom naaⁿaⁿ.

Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
67
Tja Pa̱a̱ tjacalueeⁿ catscoo. Ljeiiⁿ catscooñeeⁿ.
Tjañoom juuyo. Matsoom nnom tsoñeeⁿ:
—Naⁿ, ljeiya catscoo.
Tyquiaaⁿ juuyo nnom tsoñeeⁿ.
Ljeii tsoñeeⁿ cwa catsuutsqui jo ljeiiⁿ.
Jeeⁿ lioo tsoñeeⁿ na ljo ee jom jeeⁿ nquiaⁿaⁿ
catsuutsquiñeeⁿ ee nacjoo quiooñeeⁿ ndoo nacjoo casa̱.

Tja Lusa tsjo. Tjañoom tsjoo naaⁿaⁿ. Jo ñjom catsjo̱


to. Jo na tcoyo jom. Mana tioo tsjoo naaⁿaⁿ, taⁿna.
Jeeⁿ lioo tsoñeeⁿ na taⁿ tsjoo. Matso tsoñeeⁿ nnoom:
—U Lusa, jeeⁿ matseilio. Mando je tjanaⁿ tsjoo.

6
aⁿ om ia io

taⁿ tom tia tio

ntaⁿ ntom quia quio

ntjaⁿ ntjom lia lio

68
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
tsom
2
cotom
3
ntom
4
taⁿa
5
macaⁿa
6
maqui
7
tyqui
8
tyquieenê
9
matseilio
10
catio

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 17.


69
Leisiom 18 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
nd snd

ta̱nda snda

1
ta̱ nda snda

nda nda

a a

2 3
a o̱ a̱ nda

nda ndo̱ nda̱ nda̱

ndo̱

Maquii Pa̱a̱ ta̱nda ee jeeⁿ lioomm na maquii cañejo


ta̱nda naaⁿaⁿ. Jo na matsoom:
—Nlquia̱a̱ ta̱nda. Ndo mati nlquia̱a̱ cañejo ee nata̱
macheeⁿ.

Macaⁿ Ndaalio snda naaⁿ Pa̱a.̱ Matso Pa̱a:̱


—Tiñenquiaya snda naⁿya ee tita̱an
̱ a.
Matso Ndaalio:
—Aa ya re, majo̱to̱.
70
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
nda ndu nda̱ nda nda̱ ndo̱

tsa tsu tsa̱ nda nda̱ ndo̱

la lu la̱

ndaatsuu ta̱nda ta̱ndo̱


ndaatioo ta̱nda̱ ta̱ndoo

Maquii Ndolo ta̱ndo̱ taaⁿ Ndaalio.


Matso Ndaalio nnom Ndolo:
—¿Yuu waa ta̱ndo̱ taaⁿa?
Matso Ndolo:
—Jnda̱ tyquia̱a̱ya juuna.
Jeeⁿ lioo Ndaalio ee jom jeeⁿ ñequeⁿ ta̱ndo̱.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
71
Maaⁿ Ndolo waⁿaⁿ maquicjoom nda̱. Ndo tuee
Ndaalio na maaⁿ. Matso Ndaalio nnoom:
—¿Ljo mache?
Matsoom nnom Ndaalio:
—Nda̱ maquicjo̱oy
̱ a.
Matso Ndaalio:
—¿Aa nda̱ maquicjoo? ndo
ja tsuu mañequia̱ nda̱ ndo u quia
maquicjoo nda̱.
Matso Ndolo:
—Aa maxjeⁿ cwindo.
Xeⁿjnda̱ tyiuu nda̱ nlqui.
Matso Ndaalio:
—¡Ljo nntsaa ticatyiuu nda̱! Majo̱nndaa.
Mana tja Ndaalio.

Jeeⁿ maquii catsjaⁿ Ndaalio. Jo na matsoom nnom


catsjaⁿ:
—Jeeⁿ ndya matseilio ja, catsjaⁿ chjoo. ¿Aa
matseitiuu nlquiñeⁿ ja? Mando na cachjoondyu. Cwe
nda mma̱a̱ⁿa u mana nncio.
Tyquiaa Ndaalio nda catsjaⁿñeeⁿ. Mana tue catsjaⁿ.

6
a o u

nda ndo ndu

ndia ndio ndiu

72
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
ta̱nda
2
ta̱nda̱
3
ta̱ndo̱
4
mando
5
candiu
6
sandia
7
ndaatioo
8
ndaatsuu
9
majo̱nndaa
10
macjo̱o̱ nndaa

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 18.


73
Leisiom 19 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ei ei

ndolei

1
ndo lei

lei

ei
ndolei

2 3
ei a̱ o̱ lei

lei la̱ lo̱ sei

tei

ndolei seii Leijia


cosei sei Leilia
ta̱nasei maseica Leico

Maquicjoo cosei nda̱ ntom na nntyquii nnaⁿ. Jeeⁿ


ndya ya maquicjoo cosei nda̱ ntom.

Teicjoo Leilia seii. Jnda̱ na teicjoom seii tjei Leico seii.


Tyquiina seiiñeeⁿ ñequio Leilia.

74
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
lei ndei tsei lei tei tsei

la̱ nda̱ tsa̱ lei tei tsei

lo̱ ndo̱ tso̱ ljei tjei tsjei

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

tsei
sei
ndei
tei

Ljeii Sa̱su cwii quioo. Matsoom nnom tsotyeeⁿ:


—Ta, ljeiya cwii quioo sa̱a̱ ticaljeiiya ljo quioo.
—¿Chiuu waa quioo na ljei?
—Ndoo casa̱ juuyo.
Ljeii tsotyeeⁿ cwa catsuu jo ljeiiⁿ.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
75
Matso Ndaalio nnom scoomm:
—Ja ndi matso Chico na jo̱ nncjo̱o̱ a ndolei ee na ja ya
nncjo̱o̱ a ndolei. Jo na matsoom na nncjo̱o̱ya ee scoomm
jeeⁿ ñecandii na nncjo̱o̱ a ndolei. Mati ndana jeeⁿ ñecandye
na nntjo̱ ndolei. Ndo ndi matsoom nnoomm ndaachi na
nncua.
Jo na matso scoomm:
—Aa ya. Mati ja jo̱ya ee mati ja ñecua ndaachi.
Mana tyena.

Matsa̱ catu tsmeiⁿ Leijia ndei.


Matso Leico nnom Leijia:
—¿Aa maqueⁿ catu?
Matso Leijia:
—Maqueⁿyo.
—¿Ljo joo tsei jnda̱ tyqueⁿyo?
Matso Leijia:
—Ñequiee tsei jnda̱ tyqueⁿyo.
—Cwa jeeⁿ ya.

6
a̱ o̱ ei

nda̱ ndo̱ ndei

nda̱ ndo̱ ndei

76
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
ndolei
2
cosei
3
ljeiya
4
tîcaljeiya
5
tîcaljei
6
tîcatjeiina
7
tjaquicjoo
8
teicjoo
9
teicjoom
10
teicaljoom

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 19.


77
Leisiom 20 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
jnd a̱a̱ o̱o̱ eii

casojnda̱a̱
1
ca so jnda̱a̱

jnda̱a̱

casojnda̱a̱ a̱a̱

2 3
a̱a̱ aa eii jnda̱a̱

jnda̱a̱ jndaa jndeii jndaa

jndeii

cajndaa matseijnda
cajnda̱a̱ matseijndeii
majnda̱a̱ mateijndeii

Majnda̱a̱ Leico casoomm nnom Sa̱su. Sa̱a̱ Sa̱su


tiñecoom casoñeeⁿ ee jeeⁿ jndañeyo ndo jeeⁿ jnda̱
tyquieeñeyo.

78
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
jndaa jnda̱a̱ jndeii jndaa jnda̱a̱ jndeii

ndaa nda̱a̱ ndeii jndaa jnda̱a̱ jndeii

Matseijnda Chico liaasomm na maaⁿ Ndaalio. Sa̱a̱


jnda liaasoo majnda̱a̱ Ndaalio ee jeeⁿ yana, jeeⁿ ta
liaasooñeeⁿ. Jo chii maxjeⁿ seijnda Chico juuna meiiⁿ na
jnda ee mati colo jeeⁿ neincoo liaasooñeeⁿ.

Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
79
Tja Leico sjo̱. Tjacanoomm noomljomm. Ljeiiⁿ cwii
casojnda̱a.̱ Jeeⁿ ndya tyquieeñe casojnda̱a̱ñeeⁿ. Jeeⁿ ndya
teijndye cwicandeii jndyeeyo.
Maseinaaⁿaⁿ nacjooyo. Tyoomna juuyo.
Tyjeeⁿeⁿ na maaⁿ scoomm. Matso scoomm:
—Cwa jeeⁿ ndya jnda̱a̱ndyu na tjacando noomljooya.

Matso Pa̱a̱ nnom tsotyeeⁿ:


—Jeeⁿ u ta, jeeⁿ ndya tmaaⁿñe catscaa ljeiya tsom
jndaa na tjo̱candaya. Jo na jeeⁿ ndya tyua̱ya.
Jo na matso tsotyeeⁿ:
—Mandi na matsjo̱o̱ tacjacanda tsom jndaa, sa̱a̱ u
maxjeⁿ quie tsom.

6
a̱a̱ o̱o̱ eii

jnda̱a̱ jndo̱o̱ jndeii

80
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
casojnda̱a̱
2
cajnda̱a̱
3
cajndaa
4
matseijndaya
5
matseijndo̱ya
6
matseijndeii
7
mateijndeii
8
majnda̱a̱
9
jnda̱a̱ndyu
10
jndañeyo

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 20.


81
Leisiom 21 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
eiⁿ eiiⁿ eiiⁿeⁿ

ta̱seiⁿ
1
ta̱ seiⁿ

seiⁿ

ta̱seiⁿ eiⁿ

2 3
eiⁿ aⁿ eiiⁿeⁿ seiⁿ seiiⁿeⁿ

seiⁿ saⁿ seiiⁿeⁿ teiⁿ teiiⁿeⁿ

casaasaⁿ ta̱seiⁿ
seiseiiⁿeⁿ ndaateiⁿ

Jeeⁿ lioo Leico na manquie casaasaⁿ noom ta̱tsaaⁿaⁿ.


Jo na tjaañê nasei tsjoo. Tjaañê tsjooñeeⁿ yuu na ndii
tyosaⁿ. Jnda̱ chii tjaaⁿ. Teincoo cwiicheⁿ xuee tjannaaⁿaⁿ,
ljeiiⁿ na tyquiiyo nasei na tjaañê. Mana tue tyosaⁿ.

82
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
seiⁿ teiⁿ ljeiiⁿ

sei tei ljeii

5
seiⁿ teiⁿ tsjeiⁿ teiiⁿeⁿ tjeiiⁿeⁿ

seiⁿ teiⁿ tsjeiⁿ seiiⁿeⁿ tseiiⁿeⁿ

tjeiiⁿeⁿ ntjeiⁿñê tîcaljeiiⁿ

Seicjoo Ndolo ta̱ta̱ na nluii ndaateiⁿ. Tuii ndaateiⁿ ta̱na


ñeⁿ Ndaalio. Sa̱a̱ jeeⁿ ta̱ ndaateiⁿ saa Ndolo. Jo na seitia
Ndaalio jom.

Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
83
Teicjoo Ndolo ta̱seiⁿ na nntyquiina ñequio saaⁿaⁿ. Jnda̱
teicjoom ta̱seiⁿ matsoom nnom saaⁿaⁿ na nntyquiina ta̱seiⁿ.
Matso saaⁿaⁿ:
—¿Aa jnda̱ teicjoo ta̱seiⁿ?
Matsoom:
—Jnda̱.
Mana tjeiiⁿeⁿ ta̱seiⁿ tyquiina.

Tja Ndaalio jndaa. Tjeiiⁿeⁿ candiu. Jndye candiu


tjeiiⁿeⁿ.
Matso Leilia nnom Leico:
—¿Aa tjei Ndaalio candiu?
Matso Leico:
—Tjeiiⁿeⁿ candiu. ¿Aa ñecatseijnda candiu na tjeiiⁿeⁿ?
Matso Leilia:
—Ñecatseijndaya jooyo.

6
aⁿ om eiⁿ aaⁿaⁿ oomm eiiⁿeⁿ

saⁿ som seiⁿ saaⁿaⁿ soomm seiiⁿeⁿ

taaⁿaⁿ toomm teiiⁿeⁿ

84
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
ta̱seiⁿ
2
ndaateiⁿ
3
ljeiiⁿ
4
tîcaljeiiⁿ
5
tileicaljeiiⁿ
6
tjeiiⁿeⁿ
7
ntjeiⁿñê
8
tsjeiⁿ
9
teiⁿ
10
teiⁿ

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 21.


85
Leisiom 22 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
n sn jn nj

snom
1
snom

nom

snom om

2 3
om eiⁿ aⁿ nom

nom neiⁿ naⁿ neiⁿ

naⁿ

Tinom nomta matseineiiⁿ


Leinom ta̱nomti matseicaneiⁿ
maleinoom neiiⁿna

Matseicaneiiⁿ cosei ta̱sa na nlquii catscu tsmeiiⁿeⁿ.


Ndo mati nquii cosei matsoom nlqueeⁿ ta̱sa ee mati jom ya
nlqueeⁿ ta̱sa, nchii macanda̱ catscu na ya nlquiiyo ta̱sa.
Mati jom ya nlqueeⁿ ta̱sa.

86
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
nom neiⁿ naⁿ noom neiiⁿ naaⁿ

som seiⁿ saⁿ jnoom jneiiⁿ jnaaⁿ

njoom njeiiⁿ njaaⁿ

matseijnoom seinaaⁿaⁿ ljaa canjeiiⁿ


matseijnaaⁿ manoomm canjom
teijneiⁿ jnoomm canjaⁿ

Maleinom Tinom. Mati snom maleinomyo. Tiooñe


Tinom. Mati snom tiooñeyo. Jeeⁿ neiiⁿ Tinom na mati snom
tiooñeyo.

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
87
Tjatseicaañe Tinom jnda̱a̱ quio jnaaⁿ. Seinaaⁿaⁿ nacjoo
casojnda̱a.̱ Sa̱a̱ jnda̱ jnaⁿ jndeii jleinomyo.
Jnda̱ chii maseinaaⁿaⁿ cjoo cwiicheⁿ casojnda̱a.̱
Tyoomna juuyo. Jo na jeeⁿ neiiⁿeⁿ.
Je maqueⁿ juuyo quio jnaaⁿ. Neiiⁿna cwityquiina sei
casojnda̱a̱.

Matseijnoom Leinom ñequio


Leilia ee jeeⁿ ya cwitjo̱o̱ maseica.
Jo na jeeⁿ ya tyolajnoomna. Mati
Leilia maxjeⁿ naⁿaⁿ na nntseijnom.
Jo na jeeⁿ ya tyolajnoomna. Mati
maseica jndeii tyotjo̱o̱ na ee jeeⁿ
neincoo nquiuna na matseijnoom
Leilia ñequio Leinom.

6
aaⁿaⁿ eiiⁿeⁿ oomm

naaⁿaⁿ neiiⁿeⁿ noomm

88
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
maleinoom
2
tyoleinoom
3
matseijnom
4
tyotseijnom
5
nntseijnom
6
nntseijnaaⁿ
7
maseijnaaⁿ
8
maseinaaⁿaⁿ
9
matseineiiⁿ
10
neiiⁿna

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 22.


89
Leisiom 23 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
a̱ⁿ a̱a̱ⁿ a̱a̱ⁿa̱ⁿ
o̱ⁿ o̱o̱ⁿ o̱o̱ⁿo̱ⁿ

Tuii Tinom sjaⁿ. Jeeⁿ cajaⁿ Tiom Tina ta̱ti tsom


tsa̱aⁿ̱ a̱ⁿ tyquiaa. tso̱oⁿ̱ o̱ⁿ.

1
tsa̱aⁿ̱ a̱ⁿ tso̱oⁿ̱ o̱ⁿ

a̱aⁿ̱ a̱ⁿ o̱oⁿ̱ o̱ⁿ

a̱ⁿ o̱ⁿ

2 3
a̱aⁿ̱ a̱ⁿ o̱oⁿ̱ o̱ⁿ na̱aⁿ̱ a̱ⁿ tsa̱aⁿ̱ a̱ⁿ

tsa̱aⁿ̱ a̱ⁿ tso̱oⁿ̱ o̱ⁿ no̱oⁿ̱ o̱ⁿ tso̱oⁿ̱ o̱ⁿ

na̱aⁿ̱ a̱ⁿ no̱oⁿ̱ o̱ⁿ

matsa̱aⁿ̱ a̱ⁿ
mana̱aⁿ̱ a̱ⁿ

Ljo sjaⁿ cjoo tiom. Ndo quia na ljeii Tinom na jo


ljoom tuii tsaⁿñeeⁿ jom. Jeeⁿ cajaⁿ tsa̱aⁿ̱ a̱ⁿ tyquiaa.
Jnda̱ chii tyquiaa Tinom sjaⁿñeeⁿ nnom Leilia. Tuii
naaⁿ sjaⁿ tcwana.
90
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
tsa̱aⁿ̱ a̱ⁿ tso̱oⁿ̱ o̱ⁿ jna̱aⁿ̱ a̱ⁿ jno̱oⁿ̱ o̱ⁿ

tsaaⁿaⁿ tsoomm jna̱a̱ⁿ jno̱oⁿ̱

jna̱a̱ⁿ jno̱oⁿ̱

maleino̱oⁿ̱ ya jo̱oⁿ̱ ñe to̱oⁿ̱ o̱ⁿ


matseina̱ⁿya jno̱ⁿna tjo̱oⁿ̱ o̱ⁿ
matseicana̱ⁿya majna̱a̱ⁿ macjo̱oⁿ̱ o̱ⁿ

Jeeⁿ ya cwinquioo tyonchu. Jnda̱ chii to̱na cwino̱ⁿna.


Tyochjoo tsaⁿ na teijndeiiti tjaaⁿaⁿ tsaⁿ na cachjooñe. Jo na
jleinom tyochjooñeeⁿ. Tueⁿeⁿ na maaⁿ tsoñeeⁿ. Matso
tsoñeeⁿ nnoom:
—¿Chiuu na maleinoom?
Jo na matsoom:
—Chiuuti maleino̱oⁿ̱ ya ee tja Mana̱ⁿ ja.
Jo na matso tsoñeeⁿ:
—¿Chiuu na cwino̱ⁿyo?
Jo na to̱oⁿ̱ o̱ⁿ tjaaⁿaⁿ joona.
Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio
nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
91
Tiom Leilia ta̱ti tsom tso̱oⁿ̱ o̱ⁿ. Tyquiaaⁿ juuna nnom
Talia na nntseicaneiiⁿ tsaⁿñeeⁿ ta̱ti.
Seicaneiiⁿ Talia ta̱ti. Jnda̱ chii tyquiaaⁿ ta̱tiñeeⁿ nnom
Leilia na nlquii tsaⁿñeeⁿ.
Matsoom nnom Leilia:
—Jo̱ nntseicana̱ⁿtya̱ ta̱ti.
Jo na ljeiiⁿ chawaa tso̱o̱ naaⁿ Leilia jnda̱ tco. Jo na
jeeⁿ lioo Leilia ljeiiⁿ na seico Talia tso̱oⁿ̱ o̱ⁿ. Meiiⁿ ta̱ti na
tyquiaa Talia tatiqueⁿ ee na jeeⁿ lioomm na tco tso̱oⁿ̱ o̱ⁿ.

Tjatsa̱ntjom Leico Ndaalio na


nncjo̱ tsaⁿñeeⁿ ndolei na nncoom
jnoom ee jeeⁿ ya quicjo̱ Ndaalio.
Tuee Ndaalio waa Leico na
nncjo̱oⁿ̱ o̱ⁿ. Najndyee tyquiaa cosei
ndaachi na nncom. Jnda̱ chii
to̱oⁿ̱ o̱ⁿ tjo̱oⁿ̱ o̱ⁿ. Jeeⁿ ya tjo̱oⁿ̱ o̱ⁿ.

6
a̱a̱ⁿ o̱oⁿ̱ eiiⁿ

jna̱a̱ⁿ jno̱oⁿ̱ jneiiⁿ

92
Catseinaⁿ ndyooñoomwaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
nntseicana̱ⁿya
2
nntseina̱ⁿya
3
nleino̱o̱ⁿya
4
jleino̱oⁿ̱ ya
5
jno̱ⁿna
6
jna̱a̱ⁿ
7
jna̱aⁿ̱ a̱ⁿ
8
tsa̱aⁿ̱ a̱ⁿ
9
tjo̱oⁿ̱ o̱ⁿ
10
to̱oⁿ̱ o̱ⁿ

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 23.


93
Leisiom 24 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ts l

tseiⁿ

1
tseiⁿ

eiⁿ

tseiⁿ

2 3
eiⁿ o̱ⁿ om tseiⁿ

tseiⁿ tso̱ⁿ tsom tso̱ⁿ

tsom

Tja Mana̱ⁿ tjatseilioom cwii tsoom. Jo maaⁿ


tueecañoom Leico jom. Matso Leico nnoom:
—¿Ljo mache?
Matso Mana̱ⁿ:
—Aa tsoom matseiliuuya sa̱a̱ je jeeⁿ jnda̱ teijndyaya ee
jeeⁿ tsaⁿ tsoomwaa ndo jeeⁿ tsana. Jo na jeeⁿ teijndyaya.

94
4
tseiⁿ tso̱ⁿ tsom tsoom tso
tseiⁿ tso̱ⁿ tsom tscoom tsco

neiⁿ no̱ⁿ nom

5
tseiⁿ tso̱ⁿ tsom
tsei tso̱ tso
lei lo̱ lo

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

calo̱ ndaatsa
lo̱ tsoom tsoomleii

Matso Ndolo nnom Tinom:


—¿Yuu tja Leilia?
Matso Tinom:
—Laa tjaaⁿ. Tjacalueeⁿ tsa.
Matso Ndolo:
—Mati ja malaa jo̱. Tsa jo̱calua̱ya.
—Aa ya —matso Tinom— xeⁿ na tsa wjacalue.
Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio
nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
95
Jeeⁿ cwilalioo calo̱ Mana̱ⁿ. Jo na tjacana̱aⁿ̱ a̱ⁿ. Jnda̱
jna̱aⁿ̱ a̱ⁿ tcweeⁿ liaⁿaⁿ. Sa̱a̱ maxjeⁿ cwilaliooyo jom. Jo na
matsoom nnom Leijia:
—Maxjeⁿ cwilalioo calo̱ ja. Tîcaleinomyo meiiⁿ
tjo̱candaya.
Jo na matso Leijia:
—Aa nchii yati xeⁿ jo̱camaaⁿya lia.
Mana tja Leijia. To̱oⁿ̱ o̱ⁿ na mamaaⁿ liaa Mana̱ⁿ. Ljeiiⁿ
ndya jndye calo̱ toondye naquii liaañeeⁿ. To̱oⁿ̱ o̱ⁿ
matseicwjeeⁿ jooyo. Sa̱a̱ maxjeⁿ jndyendyeyo. Mana ñeeⁿ
liaañeeⁿ.

Tja Chico jnda̱a.̱ Ljeiiⁿ cwii quioo. Seinaaⁿaⁿ cjooyo.


Ljeiiⁿ jeeⁿ ceeñe quiooñeeⁿ ee jom ticwajnaⁿaⁿ tseiⁿ ndo
meiⁿ catscujnda̱a̱ ticwajnaⁿaⁿ. Cwe quiñeeⁿ na jeeⁿ ceeñe
catscujnda̱a̱ jo chii matsoom catscujnda̱a̱ jo tyoom. Jo na
tjañoom juuyo. Tueⁿeⁿ na maaⁿ tsoñeeⁿ. Matsoom:
—Naⁿ, ljeiya catscujnda̱a̱.
Jeeⁿ neiiⁿ tsoñeeⁿ. Tyquiaaⁿ juuyo nnom. Jo na ljeii
tsoñeeⁿ cwa tseiⁿ jo. Matso tsoñeeⁿ nnoom:
—Cwa jeeⁿ ndya ntjeiⁿndyu u. Tseiⁿ la.
Matsoom:
—¿Aa jo la? Ja ticwajnaⁿa tseiⁿ. Jo na matsjo̱o̱
catscujnda̱a̱ la.

6
a o̱ aⁿ om

tsa tso̱ tsaⁿ tsom

tsja tsjo̱ tsjaⁿ tsjom

96
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
calo̱
2
ta̱lo
3
la
4
tyolana
5
tyolayo
6
tyolayo
7
tsa
8
tjo̱catsaaya
9
tjacatsaaⁿ
10
tseiⁿ

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 24.


97
Leisiom 25 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
cw cwj cw
lcw tcw tscw

tscwaa

1
tscwaa

cwaa

tscwaa aa

2 3
aa ee ii a̱a̱ cwaa

cwaa cwee cwii cwa̱a̱ cwee

cwii

cwa̱a̱

Matso Leinom nnom Leilia:


—¿Aa jnda̱ sa ndaachi?
Matso Leilia:
—Tyootsaa ndaachi ee tjanaⁿ tscwaa. Sa̱a̱ xeⁿ
nncwindo jo̱calua̱ tscwaa.
—Aa ya.
Tja Leilia. Tjacalueeⁿ tscwaa na nluii ndaachi na
nncwena.

98
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
cwii cwee cweeⁿ

quii quiee queeⁿ

5
cwee cwaa cwe cwa cwa̱

cwe cwa lcwe lcwa lcwa̱

cweⁿ cwaⁿ tcwe tcwa tcwa̱

seicwe macwa̱ya ncwaⁿ


seicwa macweⁿ ncwaa

Matseicaneiiⁿ Talia tsa na nntsaaⁿ naaⁿ na nlcwana


ñeⁿ Leico ee jeeⁿ ñecwa Leico naaⁿ catiu.
Saa Talia naaⁿ catiu. Jnda̱ chii tyquiaaⁿ naaⁿ na nlcwa
Leico, sa̱a̱ Leico tîcwaaⁿaⁿ naaⁿñeeⁿ ee na seico Talia tsa.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
99
Tja tyochjoo, tjacalueeⁿ cajndaa. Ljeiiⁿ wacatyeeⁿ casa̱.
Matsoom jeeⁿ tmaaⁿñe cajndaa ntoom ljeiiⁿ ee jom ticwajnaⁿaⁿ
casa̱.
Maseicwaaⁿaⁿ cwii xjo casa̱ñeeⁿ. Mana tueyo. Jnda̱
chii mana tjaaⁿ na maaⁿ tsoñeeⁿ. Tueⁿeⁿ matsoom:
—Jeeⁿcheⁿ tmaaⁿñe cwii cajndaa ljeiya.
Matyquiaaⁿ chetsja naaⁿaⁿ nnom tsoñeeⁿ. Jo na ljeii
tsoñeeⁿ cwa casa̱ jo ñjom tsom chetsja. Jo na matso tsoñeeⁿ:
—Cwa jeeⁿ ndya ntjeiⁿndyu. Casa̱ la ñjom tsom chetsja
naⁿ, nchaaluu cajndaa.

Saa Tila ndaachi tscwaa na nncuu Sa̱.


Jnda̱ chii tyquiaaⁿ ndaachi nnom Sa̱. Sa̱a̱ Sa̱
seicweeⁿeⁿ ndaachi.
Matso Tila nnoom:
—¿Chiuu na seicwe ndaachi?
Matso Sa̱:
—Seicwa̱a ndaachi ee na ntyquie waso.

6
a e i eⁿ aⁿ

cwa cwe cwi cweⁿ cwaⁿ

cwja cwje cwji cwjeeⁿeⁿ cwjaaⁿaⁿ

100
Catseinaⁿ ndyooñoommeiiⁿ ndo cwjitsjaaⁿndyu joona.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
maseicwaaⁿaⁿ
2
maseicweeⁿeⁿ
3
ticwajnaⁿaⁿ
4
cwicwana
5
seicwe
6
cwiwena
7
nncwena
8
macwa̱ya
9
macwja̱ya
10
tyoocwjeeⁿeⁿ

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 25.


101
Leisiom 26 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
nt ty c
nt nty nc

matyioo
1
ma tyioo

tyioo

ioo
Matyioo Lala.

2 3
ioo iuu ioom tyioo

tyioo tyiuu tyioom tyiuu

tyioom

Matyioo Lala. Jo na matso tsoñeeⁿ nnoom:


—¿Chiuu na matyioo?
Matsoom nnom tsoñeeⁿ:
—Matyio̱oy̱ a ee na jeeⁿ tyua̱ya na ljeiya catsuu.
Matso tsoñeeⁿ:
—Cwa jo na matyioo.
—Aa jo na matyio̱o̱ya.
Matso tsoñeeⁿ nnoom:
—¿Aa tyquiiyo u?
Matsoom:
—Tjanaⁿ.
Jo na matso tsoñeeⁿ nnoom:
—Ndo ¿chiuu na jndaajom matyioo ndo tîquiiyo u?

102
4 5
to tu tom cancoom ncoom
co cu com cancjaaⁿ ncjaaⁿ

ñecoona nncoona cancoom


ñeco̱ⁿya nncomna cancjaaⁿ

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Tjacoom Tinom ndaatsuu. Jnda̱ tyjeeⁿeⁿ tyiuu


ndaatsuu. Jnda̱ na majaatyiuu ndaatsuu jeeⁿ ndya
tyotseineiiⁿñe Tinom na nncom ndaatsuu ñequio tyoosei
catsjom.
Jnda̱ tcwana matso Tinom ndoo ntyjeeⁿ taxocwjee na
ñejnoomm na jeeⁿ ndya ya tcwaaⁿaⁿ tyoosei catsjom
ñequio ndaatsuu.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
103
Majnda̱a̱ scuu Leinom liaa. Matsoom nnom Ndolo:
—¿Aa ticoom u Ndolo liaa na majnda̱ay
̱ a?
Matso Ndolo:
—Tañeco̱ⁿya liaa ee jnda̱ jnda̱a̱ liaa naⁿya, sa̱a̱
nnco̱ⁿya juuna xeⁿ na chiuuxjeⁿ jndana.
Matso scuu Leinom:
—Om siaⁿnto liaawaa ee jeeⁿ yana.
Matso Ndolo:
—Cwa jeeⁿ jnda majnda̱a̱ liaawaa. Yati xeⁿ tico̱ⁿ
juuna ee jeeⁿ jndana.

6
a o u a̱ o̱

ta to tu ta̱ to̱

104
Catseinaⁿ ndyooñoowaa ndo cwjitsjaaⁿndyu juuna.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
matyioo
2
cwityiuu
3
matyio̱o̱ya
4
to̱o̱na
5
tomna
6
tiñecoom
7
tiñeco̱ⁿya
8
tiñecoona
9
mantyiaya
10
canteiⁿ

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 26.


105
Leisiom 27 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ua ue ui ua̱ uo̱
uaⁿ ueⁿ

tsuii
1
tsuii

uii
tsuii

2 3
uii uaa uee tsuii luii

tsuii tsuaa tsuee tsuaa luaa

luii luaa luee tsuee luee

catsuaa
catsuii

Mamaⁿ Leilia liaa. Tyquii tsuii jom. Jo na seicuee


Lueto juuyo.
Jnda̱ jo Leilia maqueⁿñê mamaaⁿ tsuii. Jeeⁿ ñequeⁿ
juuyo.

106
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
tsuaa tsuee tsuii luaa luaaⁿ lueeⁿ

cuaa cuee cuii tuaa tuaaⁿ tueeⁿ

cwaa cwee cwii

tjacalueeⁿ tseiluaa
tjo̱calua̱ya tiomluaaⁿ

Tja tyochjoo tsua. Tjacalueeⁿ tsuaa. Jnda̱ na tueⁿeⁿ


tsua matsoom:
—Ja tsuaa ñeco̱ⁿya.
Jnda̱ na tyoom tsuaa chii jñoom.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
107
Tja Lueto tsjo. Tueⁿeⁿ ndyoo
tsjo. Ljeiiⁿ tsuii. Sa̱a̱ ticwajnaⁿaⁿ
na tsuii jo. Jom matsoom na tsjo̱
jo sa̱a̱ mantyiaaⁿaⁿ na matseijndeii
tsjo̱ñeeⁿ. Matsoom nnom tsoñeeⁿ:
—Naⁿ, ntyia ljeiya tsjo̱
matseijndeiina.
Sa̱a̱ ljeii tsoñeeⁿ cwa
tsuii mantyiaaⁿaⁿ. Jo na
jeeⁿ ñenco tsoñeeⁿ jom.
Jeeⁿ lioo Lueto na ljo. To̱oⁿ̱ o̱ⁿ tyioom, cwe na teinco
tsoñeeⁿ jom.

Tjacalue Mana̱ⁿ catscoo. Ljeiiⁿ catscoo. Tueeⁿ


catscooñeeⁿ. Tiooñe catscoo. Tueeⁿ juuyo. Tyquiiyo jom.
Matyioom na tyquiiyo jom.
Matso Lala nnoom:
—¿Chiuu na matyioo?
—Matyio̱o̱ya ee catscoo tyquiiyo ja.
Jeeⁿ manco Lala jom. Jo na matsoom:
—Aa jeeⁿ manco ee na nchii u tyquiiyo.

6
ua ue ua̱ uaaⁿ ueeⁿ

lua lue lua̱ luaaⁿ lueeⁿ

cua cue cua̱ tuaaⁿ tueeⁿ

108
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
tsuii
2
tuii
3
tjacatueeⁿ
4
tjacatueeⁿ
5
tjacalueeⁿ
6
tiomluaaⁿ
7
tjo̱calua̱ya
8
tjo̱cua̱
9
tjacue
10
tjacueeⁿ

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 27.


109
Leisiom 28 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ua ue ui ua̱ uo̱
ueeⁿ ueeⁿeⁿ

catsue
1
ca tsue

tsue

ue
catsue

2 3
ue ua ui tsua lua

tsue tsua tsui tsue lue

lue lua lui tsui lui

catsue calue
catsua calua

Maaⁿ catsue tsmeiⁿ Leico. Sa̱a̱ jeeⁿ nchqueeⁿyo,


tiñecalueyo catscoo. Ndo Leico jeeⁿ ñecwaaⁿaⁿ tyoosei
catscoo. Jo na jeeⁿ lioomm na nchqueeⁿ catsue tsmeiiⁿeⁿ.

110
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
tsue tsua tsui

tsuee tsuaa tsuii

5
tsue tsua tua̱ tuo̱

tue tua cua̱ cuo̱

cue cua

lue lua

Jeeⁿ quitseixuaa uaa quia na jnda̱ tua. Jeeⁿ cuaa


quitseixuaⁿ. Chacwiijom quitseixuaa casa̱ quitseixuaⁿ.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
111
Tja Mana̱ⁿ jnda̱a̱. Tueⁿeⁿ cwii joo ndyoo tsui. Tom
ndaa. Matuecañoom Lueto jom. Matsoom nnom Lueto:
—Aa re sa, ¿aa tiñecua ndaa tsui chjoowaa? Jeeⁿ sa
u ndya ya ndaa tsuiwaañe.
Matso Lueto nnoom:
—¿Aa yuu sa u? Nncua, re, ndaatioo.
Mauu Lueto ndaa, tjanom Mana̱ⁿ, tii lo̱oⁿ̱ tsua na
mauu Lueto ndaa. Chawaa tscannom Lueto jndaa.
Jo na to̱ Lueto jñoom ndaatioo Mana̱ⁿ. Mana taⁿna
tsua tsjaⁿ naaⁿ Lueto.
Jnda̱ lana na ljo mana tyena.

Jeeⁿ mata casa̱. To̱ Chico


malueeⁿ casa̱. Matannda casa̱.
Maqueⁿñe Chico malueeⁿ casa̱.
Ljeiiⁿ cwa tsom tsjoo ñjom casa̱.
Jeeⁿ ndya seiliooñê. Majendyo
seicueⁿeⁿ casa̱ñeeⁿ ndo seicweeⁿeⁿ
ndaa na ñjom tsom tsjooñeeⁿ.

6
ua ue ua̱ ueeⁿ ueeⁿeⁿ

cua cue cua̱ cueeⁿ cueeⁿeⁿ

cwa cwe cwa̱ cweeⁿ cweeⁿeⁿ

112
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
tsui
2
catsue
3
catsua
4
tua
5
tiomlua
6
malue
7
tjacue
8
tue
9
seicueⁿeⁿ
10
seicweeⁿeⁿ

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 28.


113
Leisiom 29 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ch chj ch chqu
nch nchj nch nchqu

chi
1
chi

chi

2 3
i e u chi

chi che chu che

chu

macheeⁿ canchu
tacheⁿ tyocanchu

Ljeii tyochjoo chi na ñoom tawaa. Jeeⁿ tyue tyochjoo.


Saa̱ meiiⁿ na tyueeⁿ chi seicueⁿeⁿ juuyo. Jnda̱ chii
tjacatyqueeⁿeⁿ juuyo. Jo na jeeⁿ neiiⁿ tsoñeeⁿ na seicueⁿeⁿ
chi. Jeeⁿ sañê nchii na nquiaⁿaⁿ chi. Yacheⁿ seicueⁿeⁿ
juuyo.

114
4 5
che chu cheⁿ che chu chi

ce cu ceⁿ chje chju chji

che chu chi

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

nachi chuee tyochjoo


cachi nchue chjeeⁿ
tsaⁿchee chuii chquiaa
lochom chetsja cachquie

Maquii cachitsjom catsjom. Jo na jeeⁿ neiiⁿeⁿ na jnda̱a̱


tueeⁿ catsjomñeeⁿ.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.

115
Jeeⁿ tichi ndaateiⁿ ta̱ta̱ saa Chacha. Jo na seitia Nacho
jom, chiuu na tichi ndaateiⁿ saaⁿ.
Jo na matso Chacha:
—Chiuu nntsaa, nachi jnda̱ ntycwii, nchaa nñenquiaa
tsjo̱ñjeeⁿ na nnco̱ⁿ nachi. Jo chii taticwichi ndaateiⁿ na
nncua. Jo chii meiiⁿ na matseilioondyu na jeeⁿ tichi
ndaateiⁿ saa sa̱a̱ maxjeⁿ cuato juuna meiiⁿ na tichi.

Machee Ndolo naaⁿ na nlcwa saaⁿaⁿ. Jo na jeeⁿ


matseicjeeñê na macheeⁿ chquiaa ee na manncwjee saaⁿaⁿ
na tja jnda̱a̱. Jo na jeeⁿ maqueⁿñê na macheeⁿ na nlcwana.

6
cha che chi cho chu

cha che chi cho chu

cha che chi cho chu

116
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
tyochjoo
2
cachjoo
3
cachjuu
4
canchu
5
manchjeeñê
6
machee
7
macheeⁿ
8
cachquie
9
cachi
10
taticwichi

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 29.


117
Leisiom 30 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ty ty tyj

tyeeⁿ
1
tyeeⁿ

eeⁿ
tyeeⁿ

2 3
eeⁿ oom o̱oⁿ̱ tyeeⁿ

tyeeⁿ tyoom tyo̱o̱ⁿ tyoom

tyo̱o̱ⁿ

Tja Matyee tjacalueeⁿ ntyeeⁿ tsconquiee. Tjaaⁿ naquii


jnda̱a̱ naaⁿ tsotyeeⁿ. Tueⁿeⁿ cwii joo ljeiiⁿ ntyeeⁿ. Tioom
joona tsom chetsja naaⁿaⁿ. Jnda̱ chii tjaaⁿ na maaⁿ tsoñeeⁿ.
Tueⁿeⁿ, tyquiaaⁿ chetsja naaⁿaⁿ nnom tsoñeeⁿ. Sa̱a̱
ljeii tsoñeeⁿ na nchii ntyeeⁿ ya jo maleichom.
Matso tsoñeeⁿ:
—Tisa ntyeeⁿ naⁿ.
—¿Aa yuu sa? ndo ja matsjo̱o̱ na tyootyeeⁿ nntsa
nlcwaaa. Sa̱a̱ maxjeⁿ nntsa meiiⁿ na tijndye ntyeeⁿ na ya.

118
4 5
tyeeⁿ tye tyo tyeeⁿ tye

tyeeⁿ tye tyo tyueeⁿ tyue

tyjeeⁿ tyje tyjo chueeⁿ chue

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

catyoom tsotyeeⁿ
tyoosei ntyeeⁿ

Tja Matyee ranchoomm. Tueⁿeⁿ jojo. Ljeiiⁿ tyotso.


Jeeⁿ ya manquieyo ta̱ncua naaⁿaⁿ. Jeeⁿ lioomm na
manquieyo ta̱ncua naaⁿaⁿ. Ndo ticaljeiiⁿ aa nntseicatyueeⁿ
tyotsoñeeⁿ ee jeeⁿ lioomm na cwe nntseicatyueeⁿ juuyo.
Jom lue tsoom na mana nncueyo. Jo chii tjacwaaⁿ tityjeeⁿ
Chalo na nntuii ti tyotsoñeeⁿ.
Tja tiñeeⁿ na nntuii ti tyotso. Seinaⁿ ti nacjooyo sa̱a̱
tîcoomna juuyo. Jndeii tjayo. Tjaa na tyoomna juuyo.
Jeeⁿ lioo Matyee.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
119
Jeeⁿ ya matseixuaa catutyjoo.
Matso scuu Nacho:
—Jeeⁿ ya matseixuaa catutyjoo.
Matso Nacho:
—¿Aa ñequi jom? Jo̱tseicua̱a jom.
Matso scoomm:
—Ti aa u, tantyjaa tso̱o̱ⁿ na cwii nntuii quioo. Yati
ticja, ee meiiⁿ wja cwe wjatseicatyue catutyjoomaaⁿ.
Matso Nacho:
—Jeeⁿ ticoomna jo. Ja maxjeⁿ nlquia̱a̱ catutyjoomaaⁿ.
U tiqui xeⁿ na tyo̱ⁿya juuyo ee cwe manco ja.
Mana tjacatueeⁿ catutyjooñeeⁿ. Sa̱a̱ mayuuto na cwe
tjatseicatyueeⁿ juuyo. Tjaa na tyoomna juuyo. Jnda̱ chii
tjaaⁿ waⁿaⁿ. Tueⁿeⁿ na maaⁿ scoomm. Matso scoomm:
—¿Yuu maaⁿ catu na tuii?
—Aa ¿yuu maaⁿ? Tjaa na tyoomna jom.
—Chii ñoom matsjo̱o̱ na ticjatseicatyue catumaaⁿ.
Sa̱a̱ je ñeⁿnncu nlqui catu na tyoom, ja tiquia̱.
Jeeⁿ lioo Nacho na cwe manco scoomm jom na tîcatueeⁿ
catutyjoo.

6
a o a̱ eeⁿ oom

tya tyo tya̱ tyeeⁿ tyoom

120
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
Matyee
2
tsotyeeⁿ
3
tyootyeeⁿ
4
tityjeeⁿ
5
tjatseicatyueeⁿ
6
tjatseicatyue
7
seicatyua̱ya
8
tyo̱ⁿya
9
tyoomna
10
tyotso

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 30.


121
Leisiom 31 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
x x xj

caxoo
1
ca xoo
xoo

oo
caxoo

2 3
oo ii aa xaa

xoo xii xaa xoo

xii

Tjatseicjoo Mana̱ⁿ ta̱xa na nntyquiina ñequio Matyee.


To̱ Mana̱ⁿ matseiquiaⁿ ta̱nca. Tjoomm cwii ta̱xa. Xcwe xee
Matyee teicaljoona.
Matsoom nnom Matyee:
—¿Aa nchii xe, re, teicaljoona? Tseitmaⁿ tsom, re.
Nchii saaya na teicaljoona xe.
Jnda̱ chii jndyocue Mana̱ⁿ. To̱na tyquiina ta̱xa.
Jnda̱ chii matso Matyee:
—Aa ya, re, quianlua na tyquia̱ay ̱ a ta̱xa naⁿ.
Matso Mana̱ⁿ:
—Quianlua na tyqui ta̱xa.
—Aa mayuu —matso Matyee— ja meiiⁿ na quianlua
tañecatsjo̱o̱ya ee xa̱ jeeⁿ ndya jndeii tmeiⁿ ta̱xa.

122
4 5
xoo xii xaa xo xom xeⁿ

xo xi xa xjo xjom xjeⁿ

cho chi cha

ndaaxua xio xuee


ta̱xua xioom xua̱a̱ya

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Matso Leico nnom xjoom:


—Io cwitsjoom ndaaxua nncwa̱ay
̱ a. Jo chii nneiiⁿ
ta̱xua, ee ja io matseitiuu caxoo jo̱calua̱ya ee xqueⁿ sjo̱ jndye
cancoo maⁿ.
Jeeⁿ neiiⁿ xjoom na ljo matsoom. Jo chii ya ndaaxua
saaⁿ.
Sa̱a̱ Leico jnda̱ tcwaaⁿaⁿ taticjaⁿ. Matsoom xocueⁿeⁿ
sjo̱ ee jeeⁿ jndye tcwaaⁿaⁿ na tom ndaaxua. Jo na jeeⁿ lioo
xjoom jom.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
123
Mañenquiaa Ndolo caxi nnom Chalii. Jo ñjom xiluu.
Jnda̱ chii tyquiaa Chalii cwii xio nnom Ndolo. Jo ñjom
xioom.
Jnda̱ chii seicaneiiⁿ Ndolo xioomñeeⁿ. Jnda̱ chii
tjunnaaⁿaⁿ juuyo tsom xio. Mati Chalii seicaneiⁿ xiluu.
Jnda̱ chii tyquiina quiooñeeⁿ. Ndaalio tiñequeⁿ cwe
xiluu. Jom caxo ñequeⁿ. Jo chii tjacalue Ndolo caxo na
nlquii Ndaalio. Tjañoom cwii caxi. Toona tuo̱ cwii tsei
caxo na nlquii Ndaalio. Jnda̱ tcwa Ndaalio, tyqueeⁿ chjoowi
xiluu. Matsoom nnom Ndolo:
—Cwa jeeⁿ canaaⁿñe xiluu ndo ja tiñequia̱ya na cwe
xiluu. Caxo ñequia̱ya.
6
a e i a̱ o̱

xa xe xi xa̱ xo̱

cha che chi

124
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
ta̱xa
2
taxeeⁿ
3
taxa̱ya
4
tseixii
5
caxjuu
6
xjoom
7
xjo
8
xio
9
xiluu
10
ndaaxua

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 31.


125
Leisiom 32 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
xc xqu xt xty xcw

xca xquie

1
xca xquie

ca quie

a e

2 3
a e u xca

xca xquie xquiu xquie

xquiu

xca quiooxquie
xcaa caxquiuya
xco caxquii

Machee Chalo xquie na nncwajndye quiooxquie


tsmeiiⁿeⁿ. Mati jom majojo nncwajñeeⁿ quia na wjaⁿ jnda̱a̱.

126
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
xca xqueⁿ xquie xqueⁿ

tsca tsqueⁿ chquie chqueⁿ

sca squeⁿ

5
xqui xcoom xqueeⁿ xtye

xti xtyoom xtyeeⁿ xcwe

sooxqueeⁿ caxti
tjaⁿxqueeⁿ xtyoomm
xquia̱a̱ⁿya xtyeeⁿ

Tjacoom Lueto xcaa Ndaacatsjo̱. Tjaaⁿ, tueⁿeⁿ


Ndaacatsjo̱. Jnda̱ tueⁿeⁿ Ndaacatsjo̱ ntyjaa ntyja tyoom
xcaa. Jnda̱ chii saaⁿ xuu. Jnda̱ chii mana
jndyolcwennaaⁿaⁿ. Matyjeennaaⁿaⁿ waⁿaⁿ.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
127
Tja Chalii tjacalueeⁿ xca xuee Lunjaⁿ. Tyena ñequio
Chacha. Mati Chacha tjacalueeⁿ tseixeeⁿeⁿ.
Tyquiena cwii joo jeeⁿ ya xca cwileilua. Matyoom
Chalii xca naaⁿaⁿ.
Jnda̱ chii tyquiena cwii joo cwileilua ndeincii. Ljeii
Chacha cwii tseixii som cajaⁿ. Tyoom tseixeeⁿeⁿ.
Jeeⁿ neiiⁿna ee na jeeⁿ xco naⁿ na jlajndana.

Tjatseijnda Chalo caxti ñeⁿ tichjoo jnaaⁿ. Tyeñomna


snom. Sa̱a̱ ticuee na jndye caxti jlajndana.
Matso Chalo yati na cwe tsoom nntyjaandye caxti cha
ya nljona xtyoomm. Mati tichjoo jnaaⁿ jndyoljo we nchu
nachi xtyo na tyomna. Ndo snom tjanaⁿ xuuyo. Jo na
matso Chalo:
—Nncwaljo̱o̱ snommaaⁿñe ee cwe tsiaaⁿ na ñeⁿyo
tjanaⁿ xuuyo.
Taljoo Chalo snom. Ndo ljo tsoom na ntyjaandye
caxti xtyoomm. Jeeⁿ ya ljoom snomñeeⁿ.
Matsiajo to̱yo jleinomyo. Teityu Chalo. Teicjeeñena
jom nacjee tsiaa snom. Taljoomm caxti. Seicwjeⁿ caxtiñeeⁿ.

6
aa oo o̱o̱ oom

xcaa xcoo xco̱o̱ xcoom

128
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
sooxqueeⁿ
2
tjaⁿxqueeⁿ
3
xquia̱a̱ⁿya
4
quiooxquiemaaⁿ
5
caxtimaaⁿ
6
xuuyo
7
xtyoyo
8
xtyoomm
9
xtye
10
xcwe

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 32.


129
Leisiom 33 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
w wj w

calawo

1
ca la wo

wo
calawo
o

2 3
o a e a̱ wa

wo wa we wa̱ wo

we

tjawa seiwa̱ya
tjawaaⁿ seiweeⁿ

Tjatseijnda Tiwo calawo na maaⁿ welo na nntsaaⁿ waa.


Jnda̱ chii tjatsa̱ntjoom Weto na nntsaa tsaⁿñeeⁿ waⁿaⁿ.
Tueⁿeⁿ na maaⁿ Weto. Jeeⁿ ndya wii catsue tsmeiⁿ
tiñeeⁿ. Mawaa na nlquiiyo Tiwo. Sa̱a̱ na seicjeeñe Weto
seiweeⁿ catsue tsmeiiⁿeⁿ, jo na tîquii catsueñeeⁿ Tiwo.

130
4 5
wa wo wa̱ wa wo̱ waⁿ

xa xo xa̱ wja wjo̱ wjaⁿ

sa so sa̱ wa wo̱ waⁿ

mawaaⁿ waya
mawo̱o̱ⁿ mawo̱ya

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Jeeⁿ wjee quioondyo ntsmeiⁿ Matyee. Wendyeyo


maxjeⁿ wjeeyo. Taxocanda̱a̱ nlayo tsiaaⁿ ee na wjeeyo.

Jeeⁿ ya mawa Chalii jnom. Matso tyjeeⁿ:


—Cwa jeeⁿ ya mawaa jnom.
Sa̱a̱ tico̱oⁿ̱ ndyoo tsaⁿñeeⁿ. Jo na mandooñe tsaⁿñeeⁿ
nnoom. Ljeii tsaⁿñeeⁿ cwa watsom. Tii lo̱ tyjeeⁿ jom. Mana
tiooñê. Jndeii tja tsaⁿñeeⁿ.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
131
Tjatsa̱ntjom Tiwo tsaⁿ na maleiñoom waachom na
nntseijndo̱ya tsaⁿñeeⁿ nquio na nncjaawa waⁿaⁿ ee jeeⁿ tyquia
niom nquio. Ndoosucheⁿcheⁿ wjaandyona. Jo chii waachom
lue tsoom wjaacachuuna nquio naaⁿaⁿ. Mati nqueⁿ wjaⁿ.
Mati Weto, cwioona ñequio welo na nntioomna nquio tsom
waachomñeeⁿ.
Jo na tyena, sa̱a̱ tîquiena Ndoosucheⁿ ndo teicatyee
waachomñeeⁿ. Mawaa xjeⁿ nlquiena nnom tsjoom ndo
tjacantyeeⁿ waachom naaⁿna. Nquii Tiwo jeeⁿ ndya seicjeeñê
tjuñê nomtyuaa. Ndo Weto tjacantyeeⁿñê ñeⁿ waachom.
Jeeⁿ nioom tyquieeñê. Ndo welo jeeⁿ tyquia tyquie waachom
jom ee na tajaañê na jnda̱ tyquieeñê. Mati nioom taⁿ xqueeⁿ.
Meiiⁿ nquioñeeⁿ taticoocachona. Mana lcweena.
Waachom mana ndyena juuna yuu na tjacantyeeⁿna. Xcwe
tsom tsjoom ñjomna.

6
a a̱ e i aaⁿ eeⁿ o̱oⁿ̱

wa wa̱ we wi waaⁿ weeⁿ wo̱o̱ⁿ

cwa cwa̱ cwe cwi

132
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
calawo
2
watsom
3
seiwa̱ya
4
seiweeⁿ
5
waachom
6
mawo̱ya
7
mawjaⁿ
8
wjaacachuuna
9
wjaandyona
10
wjeeyo

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 33.


133
Leisiom 34 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ndy jndy

casondye
1
ca so ndye

ndye

casondye

2 3
e a u o̱ ndya ndyu

ndye ndya ndyu ndyo̱ ndye ndyo̱

seijndaandyo̱ tjundyo̱
seicjeendyo̱ tioondyo̱
seilioondyo̱ tyquiendyo̱

Tja tsondyee Sawaxtii na nncwjeeⁿeⁿ ndaatsuu casondye


njmeiiⁿna. Jnda̱ tueⁿeⁿ yuu na maaⁿyo to̱yo jleinomyo.
Mati jom to̱oⁿ̱ o̱ⁿ maleinoom. Ndo maleiñoom cwii tsuaa na
nnquicjoom jndyeeyo. Matseicano̱oⁿ̱ o̱ⁿ tsuaañeeⁿ, jo na
tjacañjom tsuaañeeⁿ nceeⁿ. Mana tiooñê. Tîcanda̱a̱
nnquicjoom casondyeñeeⁿ. Jeeⁿ matyioom na tiooñê.

134
4
ndya ndyo ndyu

nda ndo ndu

5
ndya ndyo ndyu ndyo ndyu

jndya jndyo jndyu ndyo ndyu

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

seijndaandyu jlajndaandyo
seicjeendyu jlacjeendyo
seilioondyu jlalioondyo
ndyu ndyo

Seijndaañe Weto na nñenquioona ljaandyo ñeⁿ Tiwo.


Matso Weto nnom Tiwo:
—Cwa re Tiwo, nñenquio̱o̱a ljaandyo.
—Aa ya —matso Weto.
To̱na cwinquioona ljaandyo. Jeeⁿ ya cwinquioona
ljaandyo ndo ljuinom tsondyee Weto. To̱ tsaⁿñeeⁿ ntyjo̱oⁿ̱
joona. Jleinomna. Ndyena na cwinquioona ljaandyoñeeⁿ.
Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio
nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
135
Tja Tiwo Ndyaawe ñeⁿ Ndyewo. Tyena ñeⁿ waachom
ñeⁿ Matyee.
Tyquiena Ndyaawe. Tyoom Tiwo cwii xjojndyaa. Mati
Ndyewo seijnaaⁿ ntyjaqui. Ndo Matyee majendyo tyoom
cwii quioojndyo na nluii tsmeiiⁿeⁿ. Jeeⁿ ndya ya quioojndyo
tyoom.
Mati jlajndatina ljoti ljotindyo. Jnda̱ chii matso
Matyee na nncwajndyeyaaⁿ. Mati quioojndyo tsmeiiⁿeⁿ
nncwajndyeyo ee jnda̱ teijndyaayo na jeeⁿ jmeiⁿ.
Mati Ndyewo ñeⁿ Tiwo mañenquiolcweena ee Ndyaawe
jeeⁿ jnda na cwicwana. Jo chii cwiluena na cwinquiona ñeⁿ
waajndye. Sa̱a̱ Matyee chiuu nntsaaⁿ na quioojndyo tsmeiiⁿeⁿ
ñeⁿ. Jo chii maxjeⁿ tînquiona ñeⁿ waajndye ee mati
waajndyeñeeⁿ jeeⁿ jnda na nntiomlua tsaⁿ. Jo chii yati na
tinquiona ñeⁿ waajndyeñeeⁿ.
Tyquiotona ñeⁿ waachom ee juuna ticuee na jnda.
Ndo juuna ya jndyoñoomna quioojndyo tsmeiⁿ Matyee.
Jo chii tjanaⁿ na teijndyaayo. Mawajndyeyo tsom waachom.
Jo na jeeⁿ neiiⁿna na tyquiolcweena na tyena Ndyaawe.

6
a o u a̱ e

jndya jndyo jndyu jndya̱ jndye

136
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
casondye
2
najndyee
3
mawajndye
4
waajndye
5
jo̱jndya̱a̱
6
xjojndyaa
7
teijndyaayo
8
jndyeeyo
9
quioojndyo
10
majendyo

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 34.


137
Leisiom 35 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ndy nd n l

ndyootsa
1
ndyoo tsa

ndyoo

oo

ndyootsa

2 3
oo aa a̱a̱ ndyoo

ndyoo ndyaa ndya̱a̱ ndyaa

ndya̱a̱

Jnom Ndyewo ti yuu waa ndyaa. Jeeⁿ ya toom lo̱o̱ ti


naaⁿaⁿ. Jeeⁿ jndye lqueⁿ jnaⁿ yuu waa ndyaañeeⁿ.
Ndo mati jnoomm nnaⁿ yuu waa ndyaañeeⁿ. Jeeⁿ ya
toom noomljoondaa. Je maniom seiindaa.
Ndo mati jnoomm lqueeⁿ jojo. Jeeⁿ ya maniom jnda̱
lqueeⁿndaa naaⁿaⁿ. Sa̱a̱ na nndyoo ndyoo nato saaⁿ
ntjomñeeⁿ ndiicwaⁿ ndaa lqueeⁿ ñetyecho nnaⁿ. Ndo mati
seii, meiiⁿ na ndiicwaⁿ ndaana sa̱a̱ tyuaa ñetaandye nnaⁿ
joona.

138
4 5
ndyaa ndya̱a̱ ndyaa naⁿ

ndyaa ndya̱a̱ ndaa naⁿaⁿ

jndyaa jndya̱a̱ no̱oⁿ̱ o̱ⁿ

ndyootsa canaⁿ casondaa


ndyootsa tiom tinaⁿaⁿ lqueeⁿndaa
ndyoo nato matseino̱oⁿ̱ o̱ⁿ caluu

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Tja Tiwo tjalueeⁿ quiooxquie tsmeiiⁿeⁿ. Ljeiiⁿ na jnda̱


seincuiiyo. Jo na teicjoom quioondaa. Jeeⁿ neiiⁿeⁿ na jeeⁿ
tyiooñe quioondaa.
Jnda̱ saaⁿ na ljo tjaaⁿ.
Teincoo cwiicheⁿ xuee tjannaaⁿaⁿ. Tueⁿeⁿ, ljeiiⁿ jeeⁿ
ndya maqueⁿñe catsiaⁿ maqueⁿ quioondaa. Jeeⁿ lioo Tiwo
jnda̱ ljeiiⁿ na ljo ndo jom jeeⁿ nquiaⁿaⁿ catsiaⁿñeeⁿ. To̱oⁿ̱ o̱ⁿ
jleinoom. Tueⁿeⁿ waⁿaⁿ. Jeeⁿ tyotyioom.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
139
Matsa̱ntjom Weto Tiwo na mmo̱ⁿ Tiwo nnoom na nntsaaⁿ
ndyootsa ee tinaⁿaⁿ juuna.
Matso Tiwo:
—Ya mmo̱oⁿ̱ ya njom.
Jo chii tyomo̱ⁿ Tiwo na nntsaa Weto ndyootsa ee
macanda̱ ndyootsa tiom na naⁿaⁿ nntsaaⁿ. Sa̱a̱ maxjeⁿ
tileicwinaⁿaⁿ ee jeeⁿ jndeina na matseinaⁿaⁿ ndyootsa ndo
meisa ndo sula̱ ndo castom.
Sa̱a̱ meiiⁿ na ljo, tyoqueⁿñê. Jo na teinaⁿaⁿ.
Ndo mati tijnaaⁿ jeeⁿ tyontyiaa tsaⁿñeeⁿ tsiaaⁿ na
tyocheeⁿ, jo chii mati jnaaⁿ ya nntsaa ndyootsa. Mati
ntomcheⁿ ya nntsaa. Jeeⁿ neiiⁿna na teinaaⁿna na nlana
tsiaaⁿñeeⁿ.
Ndiina na cwe ndyootsa tiom tyolana. Sa̱a̱ jeeⁿ
lioona na tyootsa̱ntjom nnaⁿ joona na nlana tsiaaⁿ ndyueela
ee na tyooliu nnaⁿ na jnda̱ teinaaⁿna na nlana ndyootsa.

tyolana tyootsa̱ntjomna
tyontyiaa tyooliuna
tyocheeⁿ tyoocwjeeⁿeⁿ
tyo tyoo

6
aa oo ee a̱a̱

ndyaa ndyoo ndyee ndya̱a̱

140
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
ndyootsa
2
cwindya̱a̱ya
3
mandiya
4
mandiiñê
5
quioondaa
6
canaⁿ
7
matseinaⁿya
8
teinaⁿaⁿ
9
seinaⁿaⁿ
10
seino̱oⁿ̱ o̱ⁿ

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 35.


141
Leisiom 36 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
ñ ñ ñj ñ jñ

cañom
1
ca ñom

ñom

om

cañom
3
ñom
2
om eⁿ aⁿ ñeⁿ
ñom ñeⁿ ñaⁿ ñaⁿ

Tja Ñeto jnda̱a̱ ñeⁿ snom tsmeiiⁿeⁿ. Tjaaⁿ nato jeeⁿ


jndye cañom cwioocañom snom tsmeiiⁿeⁿ. Jeeⁿ lioomm na
ljo mantyiaaⁿaⁿ. Matsoom:
—Aa nchii manncue snom tsma̱aⁿ̱ a chiuu na jeeⁿ jndye
cañommaⁿ cwioocañomyo snom tsma̱aⁿ̱ a luaa.
Tueⁿeⁿ ranchoomm to̱oⁿ̱ o̱ⁿ mameiiⁿeⁿ xjo cañomñeeⁿ.
Sa̱a̱ tîcjaanjoom saaⁿ. Yacheⁿ nquii snom tsmeiiⁿeⁿ tuaaⁿ
juuyo. Yacheⁿ jndye cañom tyooocañomyo snom tsmeiiⁿeⁿ.
Mana ñeeⁿ snom tsmeiiⁿeⁿ. Jñoom waⁿaⁿ. Jeeⁿ lioomm
na tîcjaanjoom saaⁿ.

142
4
ñom ñeⁿ ñaⁿ

nom neiⁿ naⁿ

5
ñom ñeeⁿ ñoom ñeeⁿ ño̱o̱ⁿ

ñom ñeeⁿ ñoom ñeeⁿ ño̱o̱ⁿ

jñom jñeeⁿ ñjoom ñjeeⁿ ñjo̱oⁿ̱

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

tsjo̱ñjeeⁿ tjañoom seicañeeⁿ


tajñeeⁿ tjañjoom tsoom macañeeⁿ
wañjo̱o̱ⁿ

Jeeⁿ lioo Lueto na macua casaasaⁿ noom ta̱tsaaⁿaⁿ.


Jo chii matsoom na nntseicueⁿeⁿ casaasaⁿ.
To̱oⁿ̱ o̱ⁿ na macañeeⁿ casaasaⁿ. Sa̱a̱ ticuecañoom juuyo
meiiⁿ na njoom ñeeⁿ. Jo chii mana ñeeⁿ na macañeeⁿ
casaasaⁿñeeⁿ.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
143
Tja Ñeⁿ tjañoom quioojndyo tsmeiiⁿeⁿ yuu na nlcwayo.
Ndo na tjaaⁿ nato jeeⁿ tyojñoomñeyo nta ndyoo nato.
Jnda̱ tueⁿeⁿ yuu na nlcwayo teicjoom juuyo. Jnda̱
chii to̱oⁿ̱ o̱ⁿ na macañeeⁿ ntsa̱a.̱ Jnda̱ tuee quiajmeiⁿ ñeeⁿ
na macañeeⁿ. Tjaaⁿ na nncwajñeeⁿ.
Jnda̱ chii mato̱nnaaⁿaⁿ
na macañeeⁿ ntsa̱a̱ ñeeⁿ.
Jnda̱ tmaaⁿ mana tjannaaⁿaⁿ
tsjoom. Majoti jeeⁿ
tyojñoomñenndayo nta.
Mana tjaaⁿ. Tueⁿeⁿ
tsjoom. Teicjoom juuyo yuu nntsooyo. To̱nndayo na
majñoomñeyo nomtyuaa.

Tja Ñeⁿ na maaⁿ Ñeto na nntsaa Ñeto waⁿaⁿ ee Ñeto


naⁿaⁿ luañeⁿ.
Matso Ñeto:
—Maxjeⁿ ya na nlaayâ wa.
Ndo seicañeeⁿ tityjeeⁿ na mati juu nnteijndeii na nlana
waa Ñeⁿ ee Ñeⁿ jeeⁿ lue tsoom na ntyjantyjandyo nluii waⁿaⁿ.
Je jnda̱ jnda̱a̱ waⁿaⁿ. Jeeⁿ neiiⁿeⁿ na jeeⁿ xco waⁿaⁿ.

6
ñjoom ñjeeⁿ ñjaaⁿ jñoom jñeeⁿ

njoom njeiiⁿ njaaⁿ jnoom jneiiⁿ

144
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
luañeⁿ
2
ñaⁿya
3
cañom
4
mañeeⁿ
5
mañeeⁿ
6
tajñeeⁿ
7
tyojñoomñeyo
8
majñoom
9
tjañoom
10
tjañjoom tsoom

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 36.


145
Leisiom 37 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
y jâ yâ

payom

1
pa yom

yom

om
payom

2 3
om a o̱ u yom

yom ya yo̱ yu ya

yo̱

seiya seiyo̱ ndyeyu


seiyaaⁿ seiyo̱oⁿ̱ ndyeyoom

Yundaa jnda Toya jeeⁿ matyioo. Jo chii yati tyquiaa


Toya cwii payom nnom jnaaⁿ. Jo na seicheⁿ na matyioo.
Jnda̱ chii to̱ Toya seiyaaⁿ candiu. Saaⁿ naaⁿ na
nlcwana ñeⁿ Ndoyom.

146
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4 5
ya yo̱ yu yo ya yo̱ yu

ndya ndyo̱ ndyu ndyo ya yo̱ yu

seiya
seiyo̱
seiyu

Tja Ndoyom laa. Tueⁿeⁿ na maaⁿ Ñeyo. Jeeⁿ matseiyo̱


tiñeeⁿ meisa. Matsoom nnom Ñeyo:
—¿Ljo mache?
Matso Ñeyo:
—Meisa matseiyo̱ya ee meiiⁿ na seiyo̱ Ñeⁿ meisawaa sa̱a̱
maxjeⁿ ticuee na ya. Jo chii ja yati matseiyo̱ya juuna.
Matso Ndoyom:
—Jeeⁿ ya na naⁿ nntseiyo̱ meisa.

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
147
Matso Ndoyom nnom Ñeyo:
—¿Aa ticatsaaya jnda̱a,̱
tsaacalua̱ay
̱ a catu?
Matso Ñeyo nnoom:
—Matseitiuuya tsaaya jnda̱a.̱
Tyena jnda̱a.̱ Quia na
tyquiolcweenndana tsjoom
matso Yolaa nda̱a̱na:
—¿Yuucheⁿ sayo teiquiuu?
Quia jo to̱on
̱ a, ljuena:
—Aa jâ saayâ jnda̱a.̱ Jlatiuuyâ na nliuuyâ meiiⁿ ñecwii
catu. Sa̱a̱ maxjeⁿ tîcaliuuyâ catu. Jo chii saayâ cwiicheⁿ joo.
Jo ljiuuyâ cwii catscoo. Jnda̱ chii mana tuo̱o̱yâ cwiicheⁿ ntyja
ljiuutya̱ay
̱ â cwiicheⁿ cwii catscoo. Jeeⁿ ndya neiiⁿyâ na
ljiuutya̱a̱yâ cwiicheⁿ catscoo.

¿Aa ticatsaaya? jâ saayâ


tsaaya? jlatiuuyâ
tsaacalua̱a̱ya? tîcaliuuyâ
ya? yâ

6
aaⁿ o̱oⁿ̱ oom

yaaⁿ yo̱o̱ⁿ yoom

148
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
yundaa
2
yati
3
matseiyo̱ya
4
matseiyo̱oⁿ̱
5
matseiyaaⁿ
6
tsaaya
7
tsaacalua̱a̱ya
8
saayâ
9
jlatiuuyâ
10
neiiⁿyâ

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 37.


149
Leisiom 38 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
tî ñê ndyô̱ â

Tîcatuii tyochjoo tsuii

Ljeii tyochjoo tsuii. Matso tsoñeeⁿ nnoom:


—Jeeⁿ ya na ljei tsuii. Catuii juuyo nluii naaⁿ.
Saa tyochjoo na nntueeⁿ tsuii sa̱a̱ maleinom tsuiiñeeⁿ
jom. Tîcatueeⁿ juuyo. Jndeii jleinomyo jom.
Seitia tsoñeeⁿ jom na tîcatueeⁿ tsuiiñeeⁿ. Matso
nnoom:
—Ja matsjo̱o̱ naaⁿ nluii tsuiimaaⁿ na nlcwaaa ndo
mando jeeⁿ nchco sa̱a̱ tîqueⁿndyu na nntuii juuyo. Je
maxjeⁿ ticwa ee tîcatuii juuyo.

tîcatuii
tîcatueeⁿ

150
Saalacaandyô̱ sjo̱

Matso Yolaa nnom Ñeyo:


—¿Yuucheⁿ sayo?
Matso Ñeyo:
—Jâ saayâ, saalacaandyô̱. Saayâ cwii nato quii sjo̱.
Squia̱a̱yâ cwii joo teicuaa camaaⁿ quioo.
Matsjo̱o̱ nnom ti na ñeⁿ ñeⁿndyo̱:
—Ñeeⁿ ntyjii ljo quioo la. Cwa nlajndaandyo̱ na
nlanaaⁿa nacjooyo.
Ljiuuyâ cwa catsiaⁿ. Mayuu jlacjeendyô̱ na jlanaaⁿâ
nacjooyo. Sa̱a̱ seicjeeñeyo, tjuñeyo nacjooyâ. Jo na jndeii
jleino̱oⁿ̱ yâ. Cwileino̱o̱ⁿyâ ndo teicaljoo tiñeeⁿ ja. Wendyô̱
tyquiaandyô̱. Jo na matsjo̱o̱ nnom tiñeeⁿ:
—Cwa calacjeendyo̱tya̱a̱ caleino̱o̱ⁿya.

saalacaandyô̱ nlajndaandyo̱
jlacjeendyô̱ nlacjeendyo̱
tyquiaandyô̱ wendyo̱
ndyô̱ ndyo̱

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Catseiljei ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio nquiancuena cwe


na ntyjii xqueⁿ.
151
Tja Ñeⁿ laa. Tjacalueeⁿ tsaⁿntjom. Tjomñê cwii tsaⁿ
majnda̱a̱ ta̱ti. Matso tsaⁿñeeⁿ nnoom:
—¿Aa tiñecoom ta̱ti?
Tîcatseiñoomñê na nncoom ta̱ti.
Tjatjatyeeⁿ, tjomñê cwiicheⁿ tiñeeⁿ. Matso nnoom:
—¿Aa tiñequi ta̱manco?
Majoti matsoom:
—Tiñequia̱ya ta̱manco.
Tjaaⁿ, tueⁿeⁿ na maaⁿ
ti na waa tjaaⁿ. Matsoom:
—Ndyo̱o̱ waa.
—Ndyo. ¿Yuu wja?
Matsoom:
—¿Aa ticoomñe ti na
waa ñjaaⁿ?
—Ticoomñê, laa tjaaⁿ.
Mana tjalcwe Ñeⁿ waⁿaⁿ. Tîcaljeiiⁿ tsaⁿntjom.

tîcatseiñoomñê tiñequia̱ya
tîcaljeiiⁿ ticoomñê
tî ti

tjomñê tjomñe Ñeⁿ tsaⁿ


ticoomñê ticoomñe ti
ñê ñe
152
—¿Yuucheⁿ sayo wja?
—Aa jâ saayâ jnda̱a̱ ñeⁿ tixio̱o̱ya. Saacajndo̱o̱ â
noomljoo. Tyolanaaⁿâ nacjoo candye. Jeeⁿ nquiaa
quiooñeeⁿ. Ndo mati jâ jeeⁿ nquiaayâ ee cwajndii jndye
cwilayo. Jo na tyolanaaⁿâ cjooyo. Ndo na mati jooyo
cwityquiiyo tsiom jo na jeeⁿ lio̱o̱ â na ljo cwilayo. Jo na
tyolanaaⁿâ nacjooyo. Sa̱a̱ jeeⁿ nquiaayo ee na nquiuyo na
nata̱ cwilayo.

saacajndo̱o̱â jâ
tyolanaaⁿâ jâ saayâ
lio̱o̱ â jâ nquiaayâ
â yâ

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
nlanaaⁿa
2
jlanaaⁿâ
3
jlacjeendyô̱
4
calajndaandyo̱
5
saalacaandyô̱
6
saacajndo̱o̱â
7
tyquieeñê
8
tyquieeñê
9
tîcwaaⁿaⁿ
10
tîcaliuuyâ

Jnda̱ ntycwii leisiom 38.


153
Leisiom 39 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
m chm xm tsm tm jm
m tm nm ñm ñjm

chmeiiⁿ
1
chmeiiⁿ

meiiⁿ

chmeiiⁿ eiiⁿ

2 3
eiiⁿ aaⁿ o̱oⁿ̱ meiiⁿ

meiiⁿ maaⁿ mo̱oⁿ̱ maaⁿ

mo̱oⁿ̱

Tja tyochi tjacalueeⁿ ljo nlqueeⁿ. Ljeiiⁿ cwii tsiom.


To̱oⁿ̱ o̱ⁿ na maqueⁿ tsiomñeeⁿ ndo meiⁿchjoo tîcanoomm na
mando̱ chmeiiⁿ jom. Quia ljeiitoom manntuii chmeiiⁿ jom.
Jeeⁿ seicjeeñê to̱oⁿ̱ o̱ⁿ na maleinoom.
Sa̱a̱ chmeiiⁿ na cjeeñê maxjeⁿ jnda̱a̱ tueeⁿ tyochi.
Majendyo seicueⁿeⁿ juuyo. To̱oⁿ̱ o̱ⁿ tyqueeⁿ tyochi. Jeeⁿ ya
maqueⁿ tyochiñeeⁿ ndo tueecañoom cwii catsue. To̱yo
tyontyjo̱yo chmeiiⁿñeeⁿ. Jndeii jleinoom. Mana ñeeⁿ
tyochi. Taticantycwiiñe tyochi na nlqueeⁿ ndo seicatyue
quiooñeeⁿ jom.

154
Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

4
meiiⁿ maaⁿ mo̱oⁿ̱ chmeiiⁿ xmaⁿ

neiiⁿ naaⁿ no̱o̱ⁿ xmeiiⁿ xmaⁿ

Jeeⁿ jmeiⁿ ntyjii Tomaaⁿ. Jo na tjacamaaⁿ liaa. Jeeⁿ


maqueⁿñê mamaaⁿ liaa. Matsiajo ljeiiⁿ ndya tmaaⁿñe catsuu
tyjeecañoomyo jom. Jo na jndeii seixuaⁿ. To̱oⁿ̱ o̱ⁿ jleinoom.
Ndo na nndyoo meintyjee xjombale naaⁿaⁿ teicaljoom
xjoñeeⁿ tiooñê.
Jeeⁿ matseijneiⁿ na nnquintyjaaⁿ sa̱a̱ tileicanda̱a̱ ee
tioomna nceeⁿ tsom xjoñeeⁿ. Jo na teinchmo̱ⁿ xjombaleñeeⁿ.
Tjaato na jnda̱a̱ jleinoom catsuuñeeⁿ. Mati juuyo tyueyo
ndoyo na jeeⁿ matseijneiⁿ tsom xjoñeeⁿ.

5
chmeiiⁿ nchmo̱ⁿ tsmaⁿ tsmeiⁿ

ñmeiiⁿ ñmo̱ⁿ tsmaⁿ tsmeiⁿ

ñjmeiⁿ ñjmo̱ⁿ tmaⁿ tmeiⁿ

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
155
Jeeⁿ jnda̱ tmaaⁿ tyjee Timeiiⁿnioom na tjaaⁿ sjo̱,
tjacamaaⁿñê ljoo. Jnda̱ tyjeeⁿeⁿ matsoom nnom Tomaaⁿ:
—Ja ñeto̱oⁿ̱ sjo̱. Ljoo ñetmaaⁿndyo̱. Ndya jndye
xmaⁿ ñentyiaya.
—¿Aa yuu? —matso Tomaaⁿ.
—Aa mayuu, maⁿ xmaⁿ sjo̱. Ndo maaⁿ catsiaⁿndo̱.
Matso Tomaaⁿ:
—¿Chiuu waa quiooñeeⁿ?
Matso Timeiiⁿnioom:
—Chacwiijom chmeiiⁿ juuyo cwe na juuyo
tmaaⁿñetiyo. Chmeiiⁿ jeeⁿ cachjooñeyo.

Tja Ndoyom na maaⁿ Meiye. Tueⁿeⁿ. Matso Meiye


nnoom:
—Cajmaⁿya.
Jo na matso Meiye:
—U re Ndoyom ¿aa tiñecoom catsmaⁿ majnda̱a̱ya?
ee ja jeeⁿ jnda̱ teinchqueeⁿya na mando̱o̱ a canmaⁿñeeⁿ, jo
chii yati chatsondyeyo njnda̱a̱ya.
Matso Ndoyom:
—Ja maxjeⁿ nntseijnda canmaⁿñeeⁿ.
Matso Meiye:
—Maxjeⁿ ya na nntseijndato canmaⁿñeeⁿ.

6
jmaⁿ maⁿ tmaⁿ tmaⁿ

jmeiⁿ mo̱ⁿ tmo̱ⁿ nmaⁿ

156
Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
ta̱xmeiiⁿ
2
chmeiiⁿ
3
tmeiⁿ
4
tsmeiⁿ
5
catsmaⁿ
6
canmaⁿ
7
cajmaⁿ
8
quiajmeiⁿ
9
ñetmaaⁿñê
10
ñetmo̱oⁿ̱ na

Catseiljei cwii cwento.

Jnda̱ ntycwii leisiom 39.


157
Leisiom 40 Leisiomwaa mamo̱ⁿna
p pj sp xp chp mp
r rm rqu r
b b mb

xapo loro

1
xa po lo ro

po ro

o o

2 3
o ei a̱a̱ po ro

po pei pa̱a̱ pei rei

ro rei ra̱a̱ pa̱a̱ ra̱a̱

xapo palatoo loro


payom lapei ta̱reixa
pato tsompaya tyoruñaⁿ

Jeeⁿ matseijndeii tyorunaⁿ matseicjooñê cwii tsoom to


ndo ljeii Tito jom. Tmeiⁿ Tito tsjo̱ jom. Jeeⁿ ndya jndeii
seixuaⁿ. Mana tiooñê.
158
4 5
po pei jo rei pei

ro rei pjo rmeiiⁿ spei

lo lei pja̱ rquiee xpei

reii chpei

Cwjitsjaaⁿndyu ljeiimeiiⁿ, ljeii ncjo ndo ljeii tsa̱.

Tja Mbrii ñeⁿ tsompaaⁿaⁿ. Tyena Ndaabio ee


tsompaaⁿaⁿ jeeⁿ ñecjaa tsaⁿñeeⁿ Ndaabio ee na ñeeⁿ na
nndyoowi nnom tsjoom maaⁿ ndaaluee. Ndo ñeeⁿ na
cwinda̱a̱ nnaⁿ jojo. Jo chii mati jom ñecana̱aⁿ̱ a̱ⁿ
ndaalueeñeeⁿ ee ñeeⁿ na matso tsaⁿ jeeⁿ chjeⁿ ndaalueeñeeⁿ.
Tyquiena jojo tyue tsompaaⁿaⁿ na jeeⁿ ndya wii
ndaatioo. Tjaato na jna̱aⁿ̱ a̱ⁿ. Cwe tsiaaⁿndyo tjaaⁿ. Mana
tyquiolcweena.
mpei
xjombale bio mpei

xjo mba le bio mpa

xjombale mba biuu mba

Catseiljei sílaba ndo ñoom na canda̱a̱ na chuu ntsquii tsomwaa ñequio


nquiancuena cwe na ntyjii xqueⁿ.
159
Tja Rmeiiⁿnioom Ndyaawe. Seijnaaⁿ xapo. Ndo tyoom
cwii payom naaⁿaⁿ. Jnda̱ chii tyoom cwii lapei. Tueⁿeⁿ
cwii tiaⁿndañeeⁿ ljeiiⁿ ntyja caruato. Jo ljo loro. Matsoom:
—Ndyo̱o̱ waa.
Matso loro:
—Ndyo waa.
Jo na matsoom:
—Cwa jeeⁿ ya nntseineiⁿ loro.
Sa̱a̱ tjañjoom tsoom cwa xjombale nncoom. Jo chii
tjaaⁿ cwiicheⁿ joo. Tueⁿeⁿ cwii joo xee tsoom ljaa carquiee
jo wacatyeeⁿ cwii tsaⁿ na majnda̱a̱ ncjombale. Ndo mati
mantyiaaⁿaⁿ jeeⁿ jndye pato maⁿ naquii tsjoom Ndyaawe.
Jnda̱ chii jndyolcweeⁿeⁿ. Jñoom nato, ñeeⁿ catseixuaa
chicareii.
Tyjeeⁿeⁿ Canoom seijnaaⁿ ta̱reixa na nlqueeⁿ nato ee
jeeⁿ jnda̱ teijñaⁿaⁿ.
Jnda̱ chii jñoom, ljeiiⁿ palatoo. Matsoom nntseicueⁿeⁿ
juuyo ee jeeⁿ cuaa ndyooyo. Sa̱a̱ na ljeiiⁿ caspeii jo na jeeⁿ
tyueeⁿ ee jeeⁿ jndeii teicaljooyo xeeⁿ. Matsoom:
—¿Ljo quioo?
Ndo jom ticwajnaⁿaⁿ caspeiiñeeⁿ.
Cwe ljo macheeⁿ. Quia ljeiitoom jnda̱ tja palatooñeeⁿ.
Mana jñoom. Mana tyjeeⁿeⁿ tsjoom Suljaa.

160
Catseinaⁿ ndyooñoommeiiⁿ ndo cwjitsjaaⁿndyu joona.

Catseiljei ljo joo sílaba chuu na cwii cwii ñoommeiiⁿ ndo cato̱ⁿ joona.

1
lapei
2
campeixi
3
tsompaya
4
xjombale
5
ljaa ta̱xapjo
6
tyoruñaⁿ
7
caruato
8
ta̱reixa
9
teibio
10
Ndaabio

Catseiljei cwii we ndyooñoom na canda̱a̱ .

Jnda̱ ntycwii leisiom 40.


161
Las letras y combinaciones de letras
del amuzgo
Los sonidos del amuzgo que son iguales a los del español se
representan con las mismas letras. Sin embargo, además de éstas, el
amuzgo usa otras letras, combinaciones de letras y signos especiales para
representar sus propios sonidos. Cada combinación de letras representa un
sólo sonido. Las letras y combinaciones de letras se clasifican en
consonantes y vocales.

Las consonantes
b teibio hace tiempo
c casaa pájaro
cw La cw se diferencia de cu en la pronunciación. Observe la diferencia en
los siguientes pares de palabras:
cwa ¡come! seicwe derramaste
cua que llueva seicue mataste
ch chom fuego
j ja yo
 Esta consonante se llama saltillo y consiste en un pequeño corte de voz
en la garganta:
tsa chile
to basura
l liaa tela
m macheeⁿ hace
n nato camino
Algunas palabras empiezan con doble n (nn). Es una consonante que
funciona como sílaba y se pronuncia con tono alto:
nnaⁿ maíz
nnoom su cara (de él o de ella)

La doble n se usa principalmente para indicar el tiempo futuro


del verbo:
nncjaⁿ irá
nntsaaⁿ hará

163
Observe la diferencia de pronunciación entre la n y la nn en los
siguientes pares de palabras:
nquio tejas, platos nta aguardiente
nnquioo se caerá nntaya cantaré

nd ndaatioo agua
La pronunciación de la nd es muy parecida a la pronunciación de nd en
la palabra tienda del español.

ndy ndyaa suave

ñ En algunas palabras el sonido de esta letra es muy semejante al de la ñ


del español, y en otras se parece más a la n, pero siempre es diferente a
la n del amuzgo. Observe la diferencia entre la ñ y la n en los siguientes
pares de palabras:
cañom moscas tsoñeeⁿ su mamá
canom burros neiiⁿna están felices

ñaⁿya mi paladar
tîcanaaⁿya no pude aguantar
p xapo jabón
q qui diez
r ta̱reixa naranja
s casu mula
t ta cerro
ts catsu codorniz
ty tya rico

w La w se diferencia en pronunciación de la cw. Observe la diferencia en


el siguiente par de palabras:
we dos
cwe pegajoso
x La x se diferencia en pronunciación de la ch. Observe la diferencia en el
siguiente par de palabras:
xapo jabón
cha pasado mañana
y ya bien

164
Las vocales

Las vocales son de dos tipos: orales y nasales. Las nasales se


escriben añadiendo una ⁿ a la vocal. La combinación om también
pertenece a las vocales nasales y se usa cuando se nasaliza la o o la u.
Las vocales se dividen en sencillas y dobles, según el tipo de sílaba
en que se encuentran. Se usan vocales sencillas en las sílabas balísticas
cuya pronunciación es corta y vigorosa y se usan vocales dobles en las
sílabas controladas cuya pronunciación es más larga y suave.
A continuación se encuentran las vocales sencillas y dobles con
ejemplos de palabras en las que se usan. Observe en las palabras la
diferencia entre la pronunciación de las vocales sencillas y la
pronunciación de las vocales dobles.

Las vocales orales sencillas Las vocales orales dobles


a liaya mi ropa aa liaa tela
a̱ ta̱ fruta a̱a̱ ta̱a̱ filoso
e we dos ee wee rojo
ei cosei cocinera eii seii elote
i qui diez ii cwii uno
o liaasoya mi cobija oo liaasoo cobija
o̱ watso̱ estoy durmiendo o̱o̱ tso̱o̱ tenate
u xuya mi carga uu xuu carga

Las vocales nasales sencillas Las vocales nasales dobles


aⁿ tsaⁿ persona aaⁿ tsaaⁿyo cola de animal
a̱ⁿ ña̱ⁿya estoy con ellos a̱a̱ⁿ ña̱a̱ⁿya estamos con ellos
eⁿ tyeⁿ apretado eeⁿ tsotyeeⁿ su papá
eiⁿ teiⁿ frío eiiⁿ teiiⁿya tenemos frío
om tsom papel oom matsoom dice
o̱ⁿ tyo̱ⁿya compré, cargué o̱o̱ⁿ tyo̱o̱ⁿya compramos,
cargamos

165
Las letras eⁿ y eiⁿ representan el mismo sonido, pero se usan en
distintos lugares. Por ejemplo, la eⁿ se usa después de consonantes como
ch, cw, j, ñ, ty, w, x. La eiⁿ se usa después de consonantes como m, n, s, t, ts.
Generalmente, las vocales que se presentan en prefijos, sufijos o en
otras sílabas que no son la raíz de la palabra se escriben sin duplicar la letra,
aunque muchas de ellas son vocales suaves en sílabas controladas. Observe,
al pronunciar las siguientes palabras, la pronunciación suave de dichas
vocales:
prefijos
ma macwaaⁿaⁿ está comiendo
tsei matseijnaaⁿ está comprando
sei seijnaaⁿ compró
ca caso caballo
sufijos
ñe tiooñe Tito se cayó Tito
yo maleinomyo el animal está corriendo
Hay dos prefijos que se diferencian solamente por el tono. Para
evitar confusiones, se escribe con vocal sencilla el prefijo que indica el
copretérito, y con vocal doble el prefijo que indica el negativo del pretérito
perfecto.
tyo tyocheeⁿ estaba haciendo
tyoo tyoocheeⁿ no ha hecho

Los tonos
Cada sílaba de las palabras amuzgas se pronuncia con su propio
tono. Hay tres tonos: tono alto, tono medio y tono bajo; además hay
deslices donde se pasa de un tono a otro en una sola sílaba. También hay
diferencias entre los tonos en sílabas controladas y balísticas.
Ejemplos de los tonos en sílabas controladas:
tono alto tsioom espina
tono medio tsoom dijo
tono bajo tyuaa pronto
desliz alto-bajo jo̱o̱ⁿ oscuro
desliz medio-alto tsuii tortuga
desliz bajo-medio chioo caracol

166
Ejemplos de los tonos en sílabas balísticas:
tono alto tsiom mazorca
tono medio tsom papel
tono bajo tso tierra
desliz alto-bajo siom chuparrosa
desliz medio-alto snom burro
A veces, entre las palabras que se escriben igual, la única diferencia
es el tono; sin embargo, generalmente no es indispensable representar los
tonos en la escritura, ya que por lo general, por la función gramatical o por el
sentido de lo que se está hablando, no se confunden.
El acento circunflejo
Se usa un acento circunflejo para diferenciar entre algunos
pronombres, sufijos y prefijos que se escriben igual, pero que tienen
diferente tono.
Los pronombres independientes de primera persona:
ja (con tono medio) yo
jâ (con desliz alto-bajo) nosotros (sin ustedes)
jaa (con tono alto) nosotros (con ustedes)
Los pronombres dependientes de primera persona del plural inclusivo:
-a, -ya, -ndyo̱ (con tono alto)
cwicwaaa comemos (con ustedes)
cwinda̱ay
̱ a vendemos (con ustedes)
cwitaandyo̱ barremos (con ustedes)
Los pronombres dependientes de primera persona del plural exclusivo:
-â, -yâ, -ndyô̱ (con desliz alto-bajo)
cwicwaaâ comemos (sin ustedes)
cwinda̱ay
̱ â vendemos (sin ustedes)
cwitaandyô̱ barremos (sin ustedes)
La sílaba final ñe de algunos verbos y otras palabras:
-ñe (con tono alto)
tjuñe Nacho Nacho saltó
tcooñe Tito Tito es alto
-ñê (con desliz alto-bajo)
tjuñê él saltó
tcooñê él es alto
Los prefijos negativos ti- y tî-:
ti- (con tono bajo)
ticwana no comen
ticaleinoom no corre
tî- (con tono medio)
tîcwana no comieron
tîcaleinoom no corrió
167
Chiuu waa na nnto̱ⁿ tsaⁿ sílabas
Ljoo mamo̱ⁿna chiuu waa na nnto̱ⁿ tsaⁿ sílabas. Xeⁿ
ñecaljeii tsaⁿ aa ya to̱oⁿ̱ o̱ⁿ sílabas ljoo nntyiaaⁿaⁿ. Sa̱a̱
ticantyiaaⁿaⁿ na mandiiñoom. Xeⁿjnda̱ to̱oⁿ̱ o̱ⁿ joona nntyiaaⁿaⁿ
aa ya saaⁿ.
Leisiom 1 Leisiom 2 Leisiom 3

ca su ca tu ti ca lu
ca saa ca tiu Lu sa
ca too ma tiu ca so la sa
Ti to ma tio Ti lio
ca ti tio lioo
ca tu ti tioo liaa soo
ti su tioo ñe sei liuu
ta su tioo ñe yo sei tiuu
ma ta ma tiu yo ma ta yo
Ca ta ma quii yo ma tiu yo

Leisiom 4 Leisiom 5 Leisiom 6

sei quioo ca tsu ma tso


sei quiaa ca tso ma tsoom
sei tiuu ca so ma tsaaⁿ ñê
sei liuu ca su ma taaⁿ
liaa soo sei ca tsuu sei ca tsoom
ma quii sei ca tsoo sei soom
tyquii tioo ñê ma tsei soom
tyquiaa tsuu ñê ma tsei co na
juu yo tsuu na ta co tsaaⁿ ñê
juu na juu na ta co tsei soom

169
Leisiom 7 Leisiom 8

tiom tyquie na
siom tyquii na
tsiom tyqueeⁿ
ca tsiaⁿ lqueeⁿ
ca tu tsiaⁿ tyqueⁿ na
ca tu ti tsquiee ñeeⁿ
sei quioo tsioo ñeeⁿ
sei quioom ca tsiaⁿ ñeeⁿ
tyquiaa tsaⁿ tyquiee ñeeⁿ
tyquiaaⁿ tyquiee ñe yo

Leisiom 9 Leisiom 10 Leisiom 11

ta̱ ma nco na too tscoom


ta̱ lei nto liaa soo tsco
ma nco nei ncoo ca tscoo
ma ncoom nei ncoo ñê ca lcoo
ma coom co toom ca lcu
ma caaⁿ co toomm ca tscu
co tom ca stoomm ca tscaa
ntom sei ca tomm nlca
ca ntsaa liaa somm sca
ta̱ tsa saaⁿaⁿ scu ñê

170
Leisiom 12 Leisiom 13

quioo ca ñe jo
tyquioo juu na
lioo joo na
ma tsei lioo ñê joo na
ma nquiuu joo yo
ma nquiomm juu yo
liaⁿaⁿ jaaⁿ ñe
lioomm ca jaaⁿ ñe yo
tsiaⁿaⁿ jom
nquiaⁿaⁿ ja

Leisiom 14 Leisiom 15 Leisiom 16

ca tsjaⁿ sei co̱ ya ca tu


ca tsjom ma nco̱o̱ ya ca tsu
sei cjom ma nco̱o̱ to̱ ma tsu
tja tsei cjom ma jo̱ to̱ ma tsa̱
tja qui cjoom tjo̱ ya ca ta̱
ma qui cjoo ma tsjo̱o̱ ya ta̱ ta̱
sei cjoo jo̱ tsei tsja̱ ya qui cjo̱o̱ a
ljo yo ma quia̱ ya qui ju a
tjaaⁿ squia̱a̱ ya ma ju ñê
cjaⁿ sei quio̱o̱ ya tju ñê

171
Leisiom 17 Leisiom 18

tsom ta̱ nda


co tom ta̱ nda̱
ntom ta̱ ndo̱
taⁿ a ma ndo
ma caⁿ a ca ndiu
ma qui sa ndia
tyqui ndaa tioo
tyquiee ñê ndaa tsuu
ma tsei lio ma jo̱ nnda a
ca tio ma cjo̱o̱ nnda a

Leisiom 19 Leisiom 20

ndo lei ca so jnda̱a̱


co sei ca jnda̱a̱
ljei ya ca jndaa
tî ca ljei ya ma tsei jnda ya
tî ca ljei ma tsei jndo̱ ya
tî ca tjeii na ma tsei jndeii
tja qui cjoo ma tei jndeii
tei cjoo ma jnda̱a̱
tei cjoom jnda̱a̱ ndyu
tei ca ljoom jnda ñe yo

172
Leisiom 21 Leisiom 22

ta̱ seiⁿ ma lei noom


ndaa teiⁿ tyo lei noom
ljeiiⁿ ma tsei jnom
tî ca ljeiiⁿ tyo tsei jnom
ti lei ca ljeiiⁿ nntsei jnom
tjeiiⁿeⁿ nntsei jnaaⁿ
ntjeiⁿ ñê ma sei jnaaⁿ
tsjeiⁿ ma sei naaⁿaⁿ
teiⁿ ma tsei neiiⁿ
teiⁿ neiiⁿ na

Leisiom 23 Leisiom 24

nntsei ca na̱ⁿ ya ca lo̱


nntsei na̱ⁿ ya ta̱ lo
nlei no̱o̱ⁿ ya la
jlei no̱o̱ⁿ ya tyo la na
jno̱ⁿ na tyo la yo
jna̱a̱ⁿ tyo la yo
jna̱a̱ⁿa̱ⁿ tsa
tsa̱a̱ⁿa̱ⁿ tjo̱ ca tsaa ya
tjo̱o̱ⁿo̱ⁿ tja ca tsaaⁿ
to̱o̱ⁿo̱ⁿ tseiⁿ

173
Leisiom 25 Leisiom 26

ma sei cwaaⁿaⁿ ma tyioo


ma sei cweeⁿeⁿ cwi tyiuu
ti cwa jnaⁿaⁿ ma tyio̱o̱ ya
cwi cwa na to̱o̱ na
sei cwe tom na
cwi we na ti ñe coom
nncwe na ti ñe co̱ⁿ ya
ma cwa̱ ya ti ñe coo na
ma cwja̱ ya ma ntyia ya
tyoo cwjeeⁿeⁿ ca nteiⁿ

Leisiom 27 Leisiom 28

tsuii tsui
tuii ca tsue
tja ca tueeⁿ ca tsua
tja ca tueeⁿ tua
tja ca lueeⁿ tiom lua
tiom luaaⁿ ma lue
tjo̱ ca lua̱ ya tja cue
tjo̱ cua̱ tue
tja cue sei cueⁿeⁿ
tja cueeⁿ sei cweeⁿeⁿ

174
Leisiom 29 Leisiom 30

tyo chjoo Ma tyee


ca chjoo tso tyeeⁿ
ca chjuu tyoo tyeeⁿ
ca nchu ti tyjeeⁿ
ma nchjee ñê tja tsei ca tyueeⁿ
ma chee tja tsei ca tyue
ma cheeⁿ sei ca tyua̱ ya
ca chquie tyo̱ⁿ ya
ca chi tyoom na
ta ti cwi chi tyo tso

Leisiom 31 Leisiom 32

ta̱ xa soo xqueeⁿ


ta xeeⁿ tjaⁿ xqueeⁿ
ta xa̱ ya xquia̱a̱ⁿ ya
tsei xii quioo xquie maaⁿ
ca xjuu ca xti maaⁿ
xjoom xuu yo
xjo xtyo yo
xio xtyoomm
xi luu xtye
ndaa xua xcwe

175
Leisiom 33 Leisiom 34

ca la wo ca so ndye
wa tsom na jndyee
sei wa̱ ya ma wa jndye
sei weeⁿ waa jndye
waa chom jo̱ jndya̱a̱
ma wo̱ ya xjo jndyaa
ma wjaⁿ tei jndyaa yo
wjaa ca chuu na jndyee yo
wjaa ndyo na quioo jndyo
wjee yo ma je ndyo

Leisiom 35 Leisiom 36

ndyoo tsa lua ñeⁿ


cwi ndya̱a̱ ya ñaⁿ ya
ma ndi ya ca ñom
ma ndii ñê ma ñeeⁿ
quioo ndaa ma ñeeⁿ
ca naⁿ ta jñeeⁿ
ma tsei naⁿ ya tyo jñoom ñe yo
tei naⁿaⁿ ma jñoom
sei naⁿaⁿ tja ñoom
sei no̱o̱ⁿo̱ⁿ tja ñjoom tsoom

176
Leisiom 37 Leisiom 38

yu ndaa nla naaⁿ a


ya ti jla naaⁿ â
ma tsei yo̱ ya jla cjee ndyô̱
ma tsei yo̱o̱ⁿ ca la jndaa ndyo̱
ma tsei yaaⁿ saa la caa ndyô̱
tsaa ya saa ca jndo̱o̱ â
tsaa ca lua̱a̱ ya tyquiee ñê
saa yâ tyquiee ñê
jla tiuu yâ tî cwaaⁿaⁿ
neiiⁿ yâ tî ca liuu yâ

Leisiom 39 Leisiom 40

ta̱ xmeiiⁿ la pei


chmeiiⁿ ca mpei xi
tmeiⁿ tso mpa ya
tsmeiⁿ xjo mba le
ca tsmaⁿ ljaa ta̱ xa pjo
ca nmaⁿ tyo ru ña
ca jmaⁿ ca rua to
quia jmeiⁿ ta̱ rei xa
ñe tmaaⁿ ñê tei bio
ñe tmo̱o̱ⁿ na Ndaa bio

177
Las letras que se enseñan en cada lección

1. a o u s t 11. tsc tc lc sc squ

2. ia io iu 12. nqu iaa iuu ioo


iaa ioo iuu iaⁿaⁿ iomm ioomm

3. l 13. j

4. qu ii 14. tsj tj cj sj lj
ntsj ntj ncj
5. ts aa oo uu
15. o̱ a̱ io̱ ia̱
6. aⁿ om st
aaⁿ oom 16. u o o̱ a̱

7. iaⁿ iom 17. a e i aⁿ om


iaaⁿ ioom ia ie io

8. ee iee eⁿ eeⁿ 18. nd snd


tsqu lqu
19. ei ei
9. c nc nt nts
20. jnd a̱a̱ o̱o̱ eii
10. oo aa uu
oomm aaⁿaⁿ

178
21. eiⁿ eiiⁿ eiiⁿeⁿ 31. x x xj

22. n sn jn nj 32. xc xqu xt xty xcw

23. a̱ⁿ a̱a̱ⁿ a̱a̱ⁿa̱ⁿ 33. w wj w


o̱ⁿ o̱o̱ⁿ o̱o̱ⁿo̱ⁿ
34. ndy jndy
24. ts l
35. ndy nd n l
25. cw cwj cw
lcw tcw tscw 36. ñ ñ ñj ñ jñ

26. t ty c 37. y jâ yâ


nt nty nc
38. tî ñê ndyô̱ â
27. ua ue ui ua̱ uo̱
uaⁿ ueⁿ 39. m chm xm tsm tm jm
m tm nm ñm ñjm
28. ua ue ui ua̱ uo̱
ueeⁿ ueeⁿeⁿ 40. p pj sp xp chp mp
r rm rqu r
29. ch chj ch chqu b b mb
nch nchj nch nchqu

30. ty ty tyj

179

También podría gustarte