Está en la página 1de 9

NOVENO MDULO / LLATUNKR T'AQA

En este mdulo aprender el significado de actividades culturales, cvicas y rituales en la


cosmovisin Aymara.

9.1 Phunchhawinaka / Fiestas cvicas


Aka markanxa walja phuchhawiw utji
Jichhax uka phuchhawinakat parlt'aani
En este pas existen varias fiestas patrias. En
seguida hablemos de ellas.
Qullasuyu Markan phunchhawinaka
Fiestas cvicas de Bolivia

Jiskt'anakaru jaysapxaani

Kunas lakan phaxsin amtata?

Kunas willka kuti phaxsin amtata?

ESCUCHAR:

Saani / Digamos
Bolivia Qullasuyu markan utt'ayapk ukhat
jichhakamax sapa mara (Agosto) lakan
phaxsin amtata. Ukhamaraki willka kuti
(Julio) phaxsinx chukiyaw markarus
uruyatarakiwa.
Sapa mara willka kut phaxsin amtata, La
Paz departamentpachan Jisk'ay jach'aw
desfile. Jiskt'anakaru jaysapxaani.
Desde la fundacin de Bolivia hasta hoy,
cada agosto se recuerda tal acto. As
tambin en el mes de julio se festeja el
aniversario de la ciudad de La Paz.
Cada ao en el mes de julio al recordar al
departamento de La Paz se realizan
pequeas y grandes fiestas.

9.2 Sarawinaka / Tradiciones culturales


Markasan sarawinakapax akanakawa:

Waxt'a
Ch'alla
Milluchaa

Waxt'a

Markasan waxt'ax, wak'anakaru, achachilanakaru, kuntur mamanir ukax


Pachamaman manq'ap satawa.
Uka waxt'anax aski qamaatakiwa.
Ch'axwaan jan wila jittyaatakiwa, ukatx m wawaki mayacht'ata
jakasiatakiwa, aka waxt'ax m yatirimpi luqtayaawa.
Waxta / Ofrenda = En nuestro pueblo se ofrenda al Cndor Mamani, a los
achachilas y en las wakas para estar en equilibrio con la pachamama y
poder vivir bien.
Para que no corra sangre en los conflictos, sino que se logre vivir como
hermanos. Este rito debe ser realizado por un yatiri.

Ch'alla

Aka markasanx achachilanakar, pachamamar, kuntur mamanir ukanakaru


ch'allaaw uka ch'allampix suma sarawi mayiawa. Sapa mayniw
ch'allt'asiapa.
Challa / Rito de buen augurio = En nuestro pueblo se pide buenos augurios a
la pachamama y al cndor Mamani, con este rito se pide un bienestar en
todo sentido, el rito debe ser individual y personal.

Millucha

Milluchax m utjawin luptatawa tata/mama yatirimp luqtayaawa.


Aka milluchax maldicin jithiqtaapatakiwa.
Millucha / Limpia = El rito se realiza en un hogar mediante un seor o seora
yatiri. Este rito se realiza para repeler maldiciones.

ESCUCHAR:

Tata Jess del Gran Poder phunchhawita


Las Comparsas ms tradicionales son:

Morenada
Diablada - supaya
Caporal
Kullawa
Llamerada - qarwani
Tinku
Waka waka

Suri sikuri

Chukiyawu markasanx sapa maraw m jach'a phunchhawix utji.


/ En esta ciudad de La Paz, cada ao se realiza una gran fiesta.
Gran Poder tatar q'ayachaatakix walja tamaw thuqhupxi.
/ Nuestras comparsas bailan por devocin al seor de gran poder.
Aka phunchhawix mara t'aqa phaxsinkiwa Gran Poder phunchhawix jach'a
entradampiw qallti.
/ Esta fiesta se realiza en el mes de junio, comienza con una gran entrada.
Entradax Av. Baptistat qallti, utatx Av. del Ejercitoruw tukuyi. Aknri wali ut'at
tamanakaw thuqhu.
/ La entrada inicia en la avenida bautista y termina en la avenida del
ejrcito.

ESCUCHAR:

Chukiyawu markanxa, aka phuchhawinakaw utji / Estas son


las fiestas tradicionales de la ciudad de La Paz.

Entrada Universitaria (julio)


Virgen de Exaltacin (septiembre)
Virgen de Concepcin (diciembre)
Carnaval (febrero)

Jichhax jist'anakaru jaysaani qillqt'asa ukhamaraki arsusa


/Ahora respondemos las preguntas por escrito y
verbalmente.

Kawkiri phunchawitd parlta? / De qu fiesta vas a hablar?


Kunapachas uka phunchhawix utji? / En qu fecha se realiza esa fiesta?
Kawkhankisa aka phunchhawixa? / Dnde se realiza esa fiesta?
Kuna thuqhurinakas utji? / Qu danzas se baila?

CHAT 9: Cules son las fechas cvicas de los 9 departamentos de


Bolivia?
Responda en el chat las fechas cvicas de los nueve departamentos en el idioma aymara

TAREA 9: Ch'allas en martes de carnaval.


Describa brevemente en el idioma aymara una de las ch'allas (Casa, auto, etc.) que se
realiza el martes de carnaval.

FORO: Qu fiestas religiosas existen en su zona?


Describa en el idioma aymara, la fiesta ms importante que se realiza en su zona.

Chaninchawi / Autoevaluacin noveno mdulo Examen


Comenzado el
Estado
Finalizado en
Tiempo empleado
Puntos
Calificacin

lunes, 15 de febrero de 2016, 17:33


Terminado
lunes, 15 de febrero de 2016, 17:37
4 minutos 21 segundos
44.00/44.00
100.00 de un total de 100.00

Pregunta 1

Correcta. Punta 36.00 sobre 36.00. Sealar con bandera la pregunta


Texto de la pregunta
Respuesta

Is thuqhuatak alaskta

Respuesta

llamerada thuqhuxa

Respuesta

walikiwa ukhamax utir jutwa

Respuesta

kuns luraskta?

Respuesta

12

jikisikamaya

Respuesta

kamisaki

Respuesta

11

Waliki jikisikamaya

Respuesta

Muyanpatan thuqhuxa

Respuesta

waliki

Respuesta

kuns thuqhta?

Respuesta

10

jsa juttapi

Respuesta
Retroalimentacin

kawkhans thuqhuta?

Pregunta 2
Correcta

Punta 8.00 sobre 8.00


Sealar con bandera la pregunta
Texto de la pregunta

Sum istas aka jisktanakar jaysaani.


ESCUCHAR:
Kunas m waxtaxa?
Respuesta

Pachamaman, w akanakan manqapaw a

Aka waxtax kunatakisa?


Respuesta

Aski qamaatakiw a

Khitimpis waxt'ayaa?
Respuesta

M yatirimpi

Kunanakarus ch'alltaa?
Respuesta

Achachilanakaru, pachamamaru kuntur mamaniru

Kunatakis ch'allaaxa?
Respuesta

Suma saraw i mayiataki

Khitis ch'allt'aapaxa?
Respuesta

Sapa mayni

Kunatakis milluch'axa?
Respuesta

Milluchax maldicin jitixtaapatakiw a

Jumasx milluch'asayiritati?
Respuesta

Janiw a

Retroalimentacin
Finalizar revisin

CHAT 9: Cules son las fechas cvicas de los 9 departamentos de


Bolivia?
Responda en el chat las fechas cvicas de los nueve departamentos en el idioma
aymara
La Paz departamento utt'ayasitayna, waranqa phisqa pataka pusi tunka
kimsaqalquni marana, jichhax phunchawi sapa maran tunka suxtani urunak
willka kuti (16 de Julio, 1809) phaxsit.
2. Oruro departamento utt'ayasitayna (waranqa suxta pataka suxtani marana)
jichhax phunchawi sapa maran tunka urunak anata (10 de febrero, 1781)
phaxsit.
1.

Potosi departamento utt'ayasitayna, waranqa phisqa pataka pusi tunka


phisqani marana, jichhax phunchawi sapa maran tunka urunak lapaka (10
de noviembre, 1810) phaxsit.
4. Cochabamba departamento utt'ayasitayna, waranqa phisqa pataka
paqallqu tunka mayani marana, jichhax phunchawi sapa maran tunka
pusini urunak satapaxsi (14, Septiembre, 1826) phaxsit.
3.

Chuquisaca departamento utt'ayasitayna (waranqa phisqa pataka kimsa


tunka kimsaqallquni marana) jichhax phunchawi sapa maran p tunka
phisqani urunak llamayu (25 de mayo, 1809) phaxsit.
6. Tarija departamento utt'ayasitayna (waranqa phisqa pataka paqallqu tunka
pusini marana) jichhax phunchawi sapa maran tunka phisqani urunak qasiwi
(15 de abril, 1817) phaxsit.
5.

Santa Cruz de la Sierra departamento utt'ayasitayna (waranqa phisqa


pataka suxta tunka mayani marana) jichhax phunchawi sapa maran p
tunka pusini urunak satapaxsi (24 de Septiembre, 1561) phaxsit.
8. Beni departamento utt'ayasitayna, waranqa suxta pataka kimsaqallqu tunka
suxtani marana, jichhax phunchawi sapa maran tunka kimsaqallquni urunak
qhipa sata (18 de Noviembre, 1842) phaxsit.
9. Pando departamento utt'ayasitayna (waranqa llatunka pataka suxtani
marana) jichhax phunchawi sapa maran tunka mayani urunak satapaxsi (24
de septiembre, 1938) phaxsit.
7.

TAREA 9: Ch'allas en martes de carnaval.

Describa brevemente en el idioma aymara una de las ch'allas (Casa, auto, etc.) que se
realiza el martes de carnaval.
NOTA: Debe enviar en un documento word con su respectivo nombre.
Aka markasanx ukanakaru ch'allaaw uka ch'allampix suma sarawi mayiawa. Aka
waxt'ax utjawin luqtayaawa sapa mayniw ch'allt'asiapa, mixturax utxaru, autowaxa
waraa, serpentina utxaru, negociowaxa, autowaxa apxataa, alcohol, cerveza
warnuqaa, confite phawaa, mesa apnuqaa chulluyaa. Jupanaka thuqhupxi
aparaki. Ukjamtaynawa siwa.

FORO: Qu fiestas religiosas existen en su zona?

Describa en el idioma aymara, la fiesta ms importante que se realiza en su zona.


Aka San Antoniosaya, tunka kimsani mara taqa phaxsin phuchhawiw utji, San
Antonio de Padua phunchhawita qayachaatakix tamaw thuqhupxi.
M jacha phuchhwinakax qhathus jistaa.

kuna religiosawa punchax sayan utji?


Phisqha, suxta uru ukamaraki punchawi sapa maran lakan phaxsin, saya alto chijini
sata lugarana, Copacabana taykaru utata Virgen de las nieves sutichaata,
qayachaxpi, umapxi, manqapxi, Morenada, supay, caporal, kullawa`

Tunka payani uru sapa mara taypi sata phaxsin; zona Villa Adela j'acha punchhawi utji,
amtasiwa Seor de los Milagros tata santuru. Ma j'acha entrada lurapje , utjiwa walja
comparsanaka, thuqhupxi ; jaquenakas wali untasir sarapxe.
aka zonajan m jacha phunchawiw utji kunatix aka laka phaxsinkiwa, jaqix wali
thuqhupxi, ukjamaraki umapxi, manqarapxi. walja tamanakaw utji virgen de las
nieves satawa ukaruw q'ayachapxi.
FORO 9: FORO Pollo
El Rosario zonasanx sapa maraw m jach'a phunchhawix utji.
/ En la Zona El Rosario, cada ao se realiza una gran fiesta.
Virgen del Rosario satawa q'ayachaatakix walja tamaw thuqhupxi.
/ Nuestras comparsas bailan por devocin de la Virgen del Rosario.
Aka phunchhawix taypisata phaxsinkiwa El Rosario phunchhawix jach'a entradampiw
qallti.
/ Esta fiesta se realiza en el mes de octubre, comienza con una gran entrada.
Entradax Calle Sagrnagax qallti, utatx Av. Illampuruw tukuyi. Aknri wali ut'at
tamanakaw thuqhu.
/ La entrada inicia en la calle Sagarnaga y termina en la avenida Illampu.

M jacha phuchhwinakax qhathus jistaa, kullawada, Suris, Tinkus Potolos, Ovejitas


Virgen del Rosario, Morenada Central Virgen del Rosario, Caporales Amanecer,
Fraternidad Salay, Diablada Trans. MIxto, Tinkus Tolcas, Tobas, Diablada Central,
Chapaqueada Virgen del Rosario, Caporales, LLamerada, Zampoada, Wacawacas,
Jalkas, Tinkus Sentimiento y otras.

También podría gustarte