Está en la página 1de 24

11 06 04 26 06 04

ZINEMATEKA
CINEMATECA
RAY HARRYHAUSEN
BILBOKO ARTE
EDER MUSEOA
MUSEO DE BELLAS
ARTES DE BILBAO
Eta ametsa fantasia bihurtu zen RAY HARRYHAUSEN Y el sueño se hizo fantasía
CARLOS AGUILAR

Redosauro bat hiri izutuak mehatxatzen. Lurra suntsitu nahi Un redosaurio amenazando ciudades despavoridas.
duten plater hegalariak. Nemo kapitaina iparraldeko Platillos volantes que pretenden desintegrar la Tierra. El
soldadu bati eta hegoaldeko preso bati aurre egiten, bai eta capitán Nemo encarado con un manojo de soldados nor-
Ingalaterrako dama biri ere, piztiaz betetako irlatxo batean. distas y un prisionero sudista, amén de dos damas ingle-
Olagarro ikaragarri handi bat Ozeano Bareko kostaldea sas, en un islote pródigo en animales hostiles. Un pulpo
erasotzen. Sinbad nekaezina lur zurrunbilotsuak de tamaño colosal atacando la costa del Pacífico. El
zeharkatzen, oztopo naturalak eta naturaz gaindikoak incansable Simbad surcando tierras procelosas, supe-
gainditzen, aparteko misioak betetzeko. Heroi greziar talde rando obstáculos naturales y sobrenaturales a fin de
aukeratu bat, ez beti euren jainkoen laguntzarekin, lur cumplir misiones superlativas. Un selecto grupo de héro-
antitetiko batean heriotzarekin borrokan. Cowboyak eta es griegos, no siempre con el favor de sus propios dio-
zientzialariak batera, historiaurreko animaliak oraindik ere ses, debatiéndose en el seno de una tierra antitética.
bizirik dauden Mexikoko haran batean. Perseo, Andromeda Vaqueros y científicos al alimón en un valle mexicano
maitea erreskatatzeko prest. Lehenengo gizonak ilargian, donde los animales prehistóricos todavía existen. Perseo
edo, beharbada, ez. Venuseko izaki izugarri bat Erroma, “hiri dispuesto a rescatar a su amada Andrómeda. Los prime-
eternala”, ikaratzen. Eta ez dezagun ahaztu pterodaktilo ros hombres en la Luna, que acaso no sean tales. Un
hura, Raquel Welch janari legez ematen bere kumeei, habia hórrido habitante de Venus aterrorizando Roma, “la ciu-
erraldoi batean pazientzia gutxiz karranka eginez... dad eterna”. Sin olvidar cierto pterodáctilo arrojando a
Horrela jasota, zerrenda horrek XX. mendeko lehen Raquel Welch, nada menos, de alimento para sus crías,
hamarkadetan jaiotako ume baten (nerabe baten, asko que graznan impacientes por el hambre en un nido gigan-
jota) imajinazio beroaren sintesi laburtu eta tesco...
esanguratsua dirudi. Dudarik gabe, ume horrek ez luke Así recogida, esta relación podría significar la apreta-
izango ikasteko gogorik. Bere adineko jendearekin da y elocuente síntesis del calenturiento imaginario de
jolasteko ere ez. Eta bere barne mundu esklusiboan eta un niño, adolescente a lo sumo, nacido en los primeros
berekoian sartzen da, harrotasunez eta lotsati, bekokia decenios del siglo XX y que no quiere estudiar. Ni siquie-
busti-bustita, hainbeste eldarnio atsedenik gabe elikatu ra jugar con gente de su edad. Y se refugia, al unísono
ostean. Garai eta kultura desberdinetako Fikzio altivo y tímido, con la frente húmeda a fuerza de alimen-
Fantastikoaren jenioek sortutako fabuletatik bere tar sin descanso tanto delirio, en su exclusivo, incluso
gustukoenak hartzen ditu, eta begirada propioarekin egoísta, mundo interior. Formado a base de reconfigurar
osatu eta aukeratzen ditu fabula horiek, bere izaera ere y seleccionar bajo una mirada propia las fábulas que pre-
horren arabera garatuz. fiere entre tantas urdidas por una pluraridad de genios
Ezin dut beste ikuspuntu batetik definitu Ray de la Ficción Fantástica, de diversas épocas y culturas.
Harryhausenen errai artistikoa. Baina salbuespen Pues bien, soy incapaz de definir desde otro prisma la
garrantzitsu batekin: fantasiaz betetako mutiko horrek entraña artística de Ray Harryhausen. Mas con una sal-
filmografia koherente eta berezi batekin gauzatu zituen vedad, muy importante: ese chico fantasioso materializó
bere gustu bikainak. Beraz, bere mundu miragarria sus formidables gustos, en una filmografía coherente y
konpartitzeko aukera eman zien hala nahi zuten beste singular. Es decir, posibilitó que los otros chicos que así
mutikoei. Bere jostailuekin jolasteko aukera. Segurtasun lo quisieran compartieran su portentoso mundo. Jugaran
handiko proposamen pertsonala izan zen, eta eskuzabal con sus juguetes. Con tanta convicción, en su personal
jokatu zuen gainontzekoei eskaintzean. propuesta, como generosidad, al brindarla.
Eta, gainera, horretatik bizi izan zen. Eta hori helduaro Y encima, logró vivir de ello. Lo cual supone el acceso
idealera heltzea da: zaletasuna lanbide bihurtzea. a la edad adulta ideal: convertir la afición en profesión.

AUTOREAREN IZENEAN EN NOMBRE DEL AUTOR

Ukaezina da: zuzendari handi askoren neurri berean, Irrefutablemente, en idéntica medida que tantos
Ray Harryhausen autore bat da. Zinemaren terminologiako directores gloriosos, Ray Harryhausen constituye un
kontzeptuaren adiera zehatzean; hau da: unibertso artistiko autor. En la estricta acepción que encierra el concepto
propioa sortu duen zinegilea. Maila partikularrean erraz dentro de la terminología fílmica; es decir, un cineasta
ezagutzen den unibertsoa. Guztiz bereizgarria zinemaren que establece un universo artístico propio.
historian. Nahastezina maila guztietan. Inmediatamente reconocible, a escala particular.

➤ Harryhausen durante el rodaje de “The 7th Voyage of Sinbad”, 1958


Baina autoretza hori ez da eszenaratzearen bidez Perfectamente diferenciado, en la historia del cine.
agertu, Harryhausen estu-estu aritu arren lankidetzan Inconfundible, en todos los niveles.
bere zuzendariekin. Gidoiaren bidez ere ez, Pero esta autoría no se ha manifestado a través de la
libretoaren fase guztietan parte hartzen zuen arren puesta en escena, aunque Harryhausen colaboraba estre-
eta, batzuetan, hasierako sinopsia erredaktatu zuen chamente con sus directores. Tampoco por medio del
arren. Harryhausenek produktore eta efektu berezien guión, si bien nuestro homenajeado participaba en el libre-
sortzaile lanak bateratzen zituen. Lan horietatik, to en sus sucesivas fases, y a veces redactó la sinopsis ini-
zehatz definitzen zuen pelikularen kontzeptu globala cial. Antes bien, Harryhausen aunaba las funciones del pro-
eta irrealtasuna islatzeko teknika. Ondorioz, proiektu ductor y el creador de los efectos especiales. Definiendo
guztien izaera definitu zuen, lehen laburbildutako escrupulosamente, desde tales cometidos, tanto el concep-
lehentasunaren arabera; hau da, Izutik kanpo dagoen to global de la película cuanto la forma técnica de plasmar
genero fantastikoaren ondare handiko item sorta. lo irreal. Por extensión, la personalidad de todos y cada uno
de los proyectos, según la preferencia antes resumida; es
decir, una serie de items que forman parte del grandioso
acervo del género fantástico ajeno al Horror.

FILMOGRAFIA ESPEZIALIZATUA FILMOGRAFÍA ESPECIALIZADA

Ray Harryhausen 1920ko ekainaren 29an jaio zen, Los Ray Harryhausen nace el 29 de junio de 1920, en Los
Angelesen. Baina Zinemarako hamahiru urte Angeles. Empero, para el Cine nace trece años después.
beranduago jaio zen. Zehazki esateko, lehen aldiz King Específicamente, el día en que asiste por primera vez a
Kong (King Kong; Ernest B. Schoedsack eta Merian C. una proyección de la formidable King Kong (King Kong;
Cooper, 1933) zoragarriaren proiekzio batera joan zen Ernest B. Schoedsack y Merian C. Cooper, 1933). Puesto
egunean. Hain irudi oparoek Harryhausen umearen que tan ubérrimas imágenes despiertan vívidamente la
bokazioa piztu zuten: primerako trukajeak, Animazio vocación del niño Harryhausen: los trucajes fabulosos, la
ikusgarria, Abentura Fantastikoa. Horren ostean, bere Animación espectacular, la Aventura Fantástica. Acto
bizitza ildo horretan joango da, inoiz desbideratu barik. seguido su vida se orienta firmemente en tan precisa
Izan ere, handik gutxira lehen ahalegin amateurrak dirección, sin desviarse jamás.
egin zituen Animazioaren esparruan, etxeko garajean. De hecho, inmediatamente después ya efectúa sus
Apurka-apurka hobetuz doa, zientzia fikziozko eta primeras intentonas amateur en el campo de la
fantasiazko nobelak eta komikiak irensten dituen Animación, en el garage familiar. Mejora progresivamen-
bitartean, generoaren estreinaldi bat bera ere galdu te, mientras lee con avidez novelas y comics de ciencia-
barik. Bere heziketa ildo horietatik joango da, ezinegon ficción y fantasía, sin perder estreno alguno del género.
artistikoari teoria eta teknika gehituz: lehenengo, Su formación, obviamente, vira por estos derroteros,
nerabezaroan, argazkia eta eskultura; gero, USC aportando teoría y técnica a su insaciable inquietud
ospetsuan, zuzendaritza artistikoa eta dramaturgia. artística: fotografía y escultura, primero y durante la ado-
40ko hamarkadaren hasieran, Harryhausen gaztea lescencia, dirección artística y dramaturgia, acto segui-
ezagutzera eman zen, The Puppetoons izeneko do y en la famosa USC.
Animaziozko film laburren serie batean egindako lan A primeros de los años 40, el joven Harryhausen ya se
goresgarriari esker. Horrek garrantzi historiko hace notar, gracias a su loable trabajo en una serie de
ikaragarria izan zuen, Estatu Batuetako hiru cortometrajes de Animación, globalmente denominada
dimentsiotako animazioa inauguratu baitzuen, marrazki The Puppetoons. De enorme importancia histórica, pues
bizidunen esparruan erabateko nagusitasuna zuen Walt inaugura la animación tridimensional en Estados Unidos
Disneyren inperioaren aurrean alternatiba bat eskainiz. ofreciendo una alternativa a la hegemonía en el campo
The Puppetons George Pal etorkin europarraren obra de los dibujos animados, o sea el ya abrumador imperio
zen. Geroztik, Palek ahots propioa izango zuen zinema Walt Disney, The Puppetons es obra de un emigrante
fantastikoan, hau da, bere ohiko esparruan. europeo, George Pal. Desde entonces, Pal hablará con
Bigarren Mundu Gerran, Signal Corpen hartu zuen voz propia en el campo del cine fantástico, por lo común
parte. Gerra amaituta, Harryhausen bere Animaziozko en su vertiente familiar.
film laburrak egiten eta produzitzen hasi zen, panpina Finalizada la Segunda Guerra Mundial, en la cual par-
artikulatuekin. Urte gutxi beranduago, hain esperientzia ticipa en el Signal Corp, Harryhausen ya realiza y produ-
eta trebakuntza aipagarriari esker, luzemetraien ce sus propios cortos de Animación, a base de muñecos
esparruan estreinatu zen. Eta, gainera, King Kong articulados. Pocos años después, con tan apreciable
pelikula gurtuko efektu berezien arduradunarentzako experiencia y formación, consigue debutar en el campo
lanean, Willis O’Brien handiarentzako, hain zuzen. del largometraje. Y encima trabajando justo para el res-
O’Brienek The Puppetons serieko film laburretako ponsable de los efectos especiales de su reverenciada
batean kolaboratu zuen. Hain maisulan bereziaren
ondorengo berantiar antzeko bat Mighty Joe Young
(Mighty Joe Young; Ernest B. Schoedsack, 1949) izan zen,
zeinek jatorrizko film oparoa familiarteko girora
bideratzen baitzuen, kontuan hartzeko moduko
emaitzarekin.
Ondoren hasi zen Ray Harryhausenen benetako
filmografia. Produktore legez, normalean Charles H.
Schneerrekin batera, eta efektu berezi bisualen sortzaile
legez. Guztiz definitutako filmografia, baina, zoritxarrez, ez
handiegia. Datak borobilduz, hiru hamarkada hartu zituen,
eta Fantastique delakora mugatu zen bere borondatez,
bloke bi agertuz: Zientzia Fikzioa eta Abentura Fantastikoa.
Lehenengo atalekoak dira: 20.000 brazatatik etorritako
piztia (The Beast from 20.000 Fathoms; Eugène Lourie,
1953), It Came from beneath the Sea (Robert Gordon,
1955), Earth Vs. the Flying Saucers (Fred Sears, 1956),
Twenty Millions Miles to Earth (Nathan Juran, 1957), Irla
misteriotsua (Mysterious Island; Cy Endfield, 1961) eta Mighty Joe Young, 1949
Lehenengo gizonak ilargian (The First Men in the Moon;
Nathan Juran, 1964). Bigarren blokekoak, berriz: King Kong, el gran Willis O’Brien, que había colaborado
Sinbaden zazpigarren bidaia (The Seventh Voyage of en uno de los cortos The Puppetons. Además, con vistas
Sinbad; Nathan Juran, 1958), Gulliverren hiru munduak a una especie de secuela tardía de tan especial obra
(The Three Worlds of Gulliver; Jack Sher, 1960), Jason maestra, El gran gorila (Mighty Joe Young; Ernest B.
eta argonautak (Jason and the Argonauts; Don Chaffey, Schoedsack, 1949), que reconducía el exuberante film
1963), The Valley of Gwangi (James O’Connelly, 1968), original hacia un recoleto público familiar, con muy apre-
Sinbaden urrezko bidaia (The Golden Voyage of Sinbad; ciable resultado.
Gordon Hessler, 1973), Sinbad eta tigrearen begia Acto seguido, empieza la filmografía de Ray
(Sinbad and the Eye of the Tiger; Sam Wanamaker, 1977) Harryhausen propiamente dicha. Es decir, en cuanto pro-
eta Titanen arteko borroka (Clash of the Titans; Desmond ductor, normalmente junto a Charles H. Schneer, y crea-
Davis, 1981). Jack the Giant Killer (Nathan Juran, 1959) dor de los efectos especiales visuales. Una filmografía
filma ere sartuko dugu, “Harryhausenik gabeko perfectamente definida mas, por desgracia, no muy
Harryhausen” bat delakoan, azken unean proiektutik extensa, que abarca tres décadas, redondeando las
irten baitzen. Era berean, laburmetraietan eta fechas, y voluntariamente se ciñe al Fantastique, escin-
dokumentaletan egindako lana (produkzioa albo batera diéndose en dos bloques: la Ciencia Ficción y la Aventura
utzita) ere azpimarratzekoa da, batez ere The Animal Fantástica.
World (Irwin Allen, 1955) ospetsuan eta merezita sonatua El primer bloque consta de El monstruo de tiempos
den Hammer produkzio batean: Duela milioi bat urte remotos (The Beast from 20.000 Fathoms; Eugène Lourie,
(One Million Years B.C.; Don Chaffey, 1966). Film hori 1953), It Came from beneath the Sea (Robert Gordon, 1955),
beste mota batekoa zen, baina oso estimagarria, Earth Vs. the Flying Saucers (Fred Sears, 1956), Twenty
edozelan ere. Pertsonalki, zoragarria iruditzen zait Millions Miles to Earth (Nathan Juran, 1957), La isla mis-
tragedia greziarra, Heroic Fantasy moldea, dibertsio teriosa (Mysterious Island; Cy Endfield, 1961) y La gran
sorpresa (The First Men in the Moon; Nathan Juran, 1964).
El segundo bloque está compuesto por Simbad y la prin-
cesa (The Seventh Voyage of Sinbad; Nathan Juran, 1958),
Los viajes de Gulliver (The Three Worlds of Gulliver; Jack
Sher, 1960), Jasón y los argonautas (Jason and the
Argonauts; Don Chaffey, 1963), The Valley of Gwangi
(James O’Connelly, 1968), El viaje fantástico de Simbad
(The Golden Voyage of Simbad; Gordon Hessler, 1973),
Simbad y el ojo del tigre (Sinbad and the Eye of the Tiger;
Sam Wanamaker, 1977) y Furia de titanes (Clash of the
Titans; Desmond Davis, 1981). Conste asimismo una suer-
te de “Harryhausen sin Harryhausen”, dado que a última
hora éste se desmarcó del proyecto, Jack the Giant Killer
(Nathan Juran, 1959), del mismo modo que su labor, pro-
ducción aparte, en cortometrajes y documentales, en
The Mother Goose Stories, 1946 cabeza el famoso The Animal World (Irwin Allen, 1955), así
sadoerotikoa eta historiaurreko Romeo eta Julieta como en la justamente célebre producción Hammer Hace
uztartzeko egin zuen lana. un millón de años (One Million Years B.C.; Don Chaffey,
Konparatzen hasita, Zientzia Fikzioaren atalak ez 1966), película, por ende, de una índole distinta pero no
dauka hain interes handia Harryhausenen filmografian. menos estimable; personalmente, me encanta su combi-
Hala ere, film gogoangarri bat baino gehiago dauka, eta nación de tragedia griega, Heroic Fantasy, regodeo sado-
esanguratsuren bat ere bai. Esate baterako, lehenengoa, erótico y prehistórico Romeo y Julieta.
20.000 brazatatik etorritako piztia. Izan ere, eta aurrekari Comparativamente, el apartado Ciencia Ficción sin
partzialen bat onartuta, bide generiko berria ireki zuen duda reviste menos interés en la filmografía de
(oso antzinako izaki ikaragarri baten eta Gizateria Harryhausen. Empero, cuenta con más de un título memo-
izutuaren –ahal dela, hiria- arteko borroka), eta une rable, incluso relevante. Sin ir más lejos el primero, El
zoragarriak lortzen ditu: izotzen arteko munstroa itsaso monstruo de tiempos remotos, dado que, reconociendo
azpiko batiskafo bati eraso egiten edo itsasargi bat algún que otro antecedente parcial, abre una nueva vía
hartzen bere kidetzat (bide batez, esan dezagun hori izan genérica (el enfrentamiento entre un mastodóntico super-
zela gidoilariak inspiratu zituen ipuinaren ardatza. Ipuina viviente de épocas antidiludivanas y la despavorida
Itsasargia zen, Ray Bradburyrena, hain zuzen ere Humanidad, a ser posible urbano) y abunda en momentos
Harryhausenen lehenengo lagunetako bat, estupendos: el monstruo entre los hielos, atacando un
fidelenetakoa). Era berean, eta garai hartako Zientzia batiscafo bajo el mar o tomando un faro por su congénere
Fikzio xenofobo-paranoikoaren boladan, Earth Vs. the (eje, por cierto, del cuento que inspiró a los guionistas, El
Flying Saucers filma kontzeptu guztietatik nabarmentzen faro, original de nada menos que Ray Bradbury, uno de los
da, eta Twenty Millions Miles to Earth pelikulak, 20.000 primeros y más fieles amigos de Harryhausen). Asimismo,
brazatatik etorritako piztia filmetik jaiotako kaiju eiga Earth Vs. the Flying Saucers sobresale por todos los con-
japoniarraren oihartzunekin, argi erakusten du ceptos dentro de la oleada de Ciencia Ficción xenófobo-
Harryhausenek Europako kulturarekiko zuen miresmena. paranoica de la época y Twenty Millions Miles to Earth,
Eta hori, garai hartako Hollywoodeko B Serieko Monster con ecos del japonés kaiju eiga nacido justo de El mons-
Movies haiek baino gidoi biziagoarekin eta autorea truo de tiempos remotos, ya deja entrever la fascinación
Ekialdeko Fantasiaren gailurrean laster sartuko zela de Harryhausen por la cultura europea, según un guión
iragartzen duen tratamenduarekin (kontzeptu bat baino más ingenioso de lo usual en las Monster Movies de Serie
gehiagogatik: argumentuaren gorabeheretatik hasi eta B del Hollywood coetáneo y con un tratamiento que por
proposamen bisualetaraino). Azkenik, Irla misteriotsua más de un concepto, de los vaivenes argumentales a las
filmak Harryhausenen abileziarik handienetakoa propuestas visuales, anuncia la inminente plenitud del
erakusten digu, eta, Verneren Nemo kapitain idealista autor en la Fantasía Oriental. Por último, La isla misteriosa
bikaina berreskuratuz, eutsi egiten dio 20.000 legoa representa uno de los más populares aciertos de
itsaso azpitik (20.000 Leagues under the Sea; Richard Harryhausen, y, retomando el magnífico personaje vernes-
Fleischer, 1954) klasikoarekiko konparazioari. co del idealista capitán Nemo, resiste la comparación con
Abentura Fantastikoaren atala bereziki distiratsua da el clásico Veinte mil leguas de viaje submarino (20.000
Harryhausenen ibilbidean. Generoaren ezaugarriak Leagues under the Sea; Richard Fleischer, 1954).
nabarmentzeko duen modu bereziagatik, autorearen El bloque Aventura Fantástica, empero, irrefutable-
preferentzia eta irizpidera ondoen egokitzen diren mente brilla en especial dentro de la trayectoria de
aldagai biak Greziako mitologia eta Mila eta bat gauak Harryhausen. Por su característico modo de particulari-
dira, oinarri beretik homologatutakoak. zar las cualidades del género, dentro de las dos varian-
Atal horren dramaturgiatik, beraz, pertsonaiak tes que mejor se adaptan a la preferencia y criterio del
sistematikoki unibokoak dira (heroi eder eta ustelezinak, autor: la mitología griega y Las mil y una noches, homo-
gaizkile zatar eta barkaezinen kontra), biolentzia ez da logadas desde el propio sustrato.

De izda. a dcha.:
The Beast From 20.000 Fathoms (1953), It came from Beneath the Sea (1955), Earth Vs. the Flying Saurcers (1956)
kaltegarria eta ez dago erotismorik. Inspirazio iturrietan, En la dramaturgia de este bloque, así pues, por siste-
horren inguruan behar den guztia alda daiteke, zentzu ma los personajes son unívocos (héroes guapos e inco-
guztietan oso gauza labainak badira ere. rruptibles contra villanos feos e irredimibles), la violen-
Edozelan ere, mitologia atalaren barruan, gailurra cia es inocua y el erotismo inexistente, modificando
Jason eta argonautak da, eta, oro har, Harryhausenen respecto a todo ello lo que sea menester en las corres-
maisulanetako bat da. Rodaseko Apolonioren liburutik pondientes fuentes de inspiración, harto más escabro-
abiatuta, pelikula horrek modu berezian islatzen du sas en todos los sentidos.
Greziako legendetako epikaren xarma, eta orduan Dentro del apartado mitológico, no obstante, el
gainbeheran zegoen Mediterranioko Peplumari cenit, en particular, estriba en Jasón y los argonautas,
ekarpena egiten dio edo berriro formulatzen du (legenda que igualmente constituye una de las obras maestras,
bera zenbait alditan moldatu zen, Pietro Francisci eta en general, de Harryhausen. A partir del libro de
Riccardo Freda zuzendarien eskutik). Olinpoaren Apolonio de Rodas, esta película plasma con una for-
ikuspegiarekiko duen ironia maitagarriaren bidez, baina tuna singular el encanto de la épica legendaria griega,
uneoro tonu egokia mantenduz, Jason eta argonautak y representa una peculiar aportación/reformulación
filmak sekuentzia eta sorkuntza ikusgarri ugari ditu (buru con respecto al entonces declinante Peplum medite-
askoko Hydra, eskeletoen armada argonauten kontra, rráneo, que ya había adaptado varias veces la misma
Talos erraldoia berpizten, Poseidon heroien itsas bidea leyenda en manos de los directores Pietro Francisci y
zabaltzen amildegi biren artean). Zoritxarrez, ondorengo Riccardo Freda. Mediante ironía cariñosa en su visión
Titanen arteko borroka hura –Jason eta argonautak del Olimpo, mas guardando en todo momento el tono
pelikulak baino aurrekontu handiagoa eta aipatutako film justo, Jasón y los argonautas es pródiga en secuen-
horretako gidoilari bat (Beverly Cross) izan arren- cias y creaciones fenomenales (la Hydra multicéfala,
dezepzio bat izan zen, nahiz eta ez izan lotsagarria el ejército de esqueletos en lid con los argonautas, el
kontatzen duen legenda ederrerako ez Harryhausenen gigante Talos resucitando, Poseidón ensanchando la
kategoriarako. senda marítima de los héroes entre dos barrancos).
Ekialdeko Fantasiaren barruan, Harryhausenen Por desgracia, la posterior Furia de titanes – pese a
ekarpena Sinbad itsasgizonaren trilogia bat da. Sinbad contar con un presupuesto muy superior y uno de los
Mila eta bat gauak obran sortu zen, oparotasunik guionistas de la propia Jasón y los argonautas,
handieneko eta arabiar literaturaren gailurra den testu Beverly Cross - supone una decepción, aunque no es
fantastiko horretan. Harryhausenek ez zuen Sinbad indigna ni de la bella leyenda que recrea ni, por
zineman sartu, baina bera izan zen Sinbad erabat supuesto, de la categoría de Harryhausen.
testuinguru fantastikoan, maitagarrien munduan, sartu Dentro de la Fantasía Oriental, la aportación de
zuen lehen zinegilea. Are gehiago: trilogiako lehenengo Harryhausen se concreta en una trilogía sobre el marino
pelikulak, Sinbaden zazpigarren bidaia hark, garai Simbad, creado en Las mil y una noches, hito de la lite-
hartan indarge zegoen Ekialdeko Fantasiaren generoa ratura árabe que constituye uno de los textos fantastique
suspertu zuen, lehengo handitasunak berrituz (hau da, de mayor exuberancia. Harryhausen no introduce en el
Bagdadeko lapurra lanaren bertsio biak: amerikarra eta cine a Simbad, ni mucho menos, pero sí es el primer
mutua bata, eta ingelesa eta soinuduna bestea). cineasta que lo enmarca dentro de un contexto plena-
Harryhausenek 7 zenbakiaren kutsu magikoagatik mente fantástico, absolutamente feérico. Es más, la pri-
aukeratu zuen Sinbaden zazpigarren bidaia izenburua, mera entrega de la trilogía, Simbad y la princesa, revita-
bazekielako Mila eta bat gauak obrak heroiaren zazpi lizó bajo esta óptica el entonces alicaído género de la
bidaia kontatzen zituela. Hala ere, zazpigarren istorio Fantasía Oriental, renovando sus fastos de antaño, es
horrek ez dauka inongo zerikusirik filmaren gidoiarekin; decir las dos primeras versiones de El ladrón de Bagdad,
era berean, Greziako mitologiaren eta Europako americana y muda la una, e inglesa y sonora la otra.
erdialdeko maitagarrien ipuinen kutsua ematen dio Harryhausen escogió el título, original se entiende, de El
istorioak Ekialdeko Fantasiari, gainbehera ez doan séptimo viaje de Simbad debido a la universal resonan-
garapen zoragarri baten bitartez. Hamabost urte cia mágica del número 7, a sabiendas de que Las mil y
beranduago, Sinbaden urrezko bidaia lana Sinbaden una noches narra justo siete viajes del héroe y la trama
zazpigarren bidaia gainditzeko asmo laudagarritik sortu de este último en nada se parece al guión del film; igual-
zen, berriz ere Ekialdeko Fantasiaren generoa mente, la historia sazona la Fantasía Oriental con rasgos
burumakur zebilenean pelikulen produkzioan. Bada, de mitología griega y cuento de hadas centroeuropeo, a
Harryhausenek aberastasun kontzeptual handiago bati lo largo de un desarrollo precioso que no decae nunca.
esker lortu zuen bere helburua. Gidoi bikain batetik Quince años después, El viaje fantástico de Simbad
abiatu zen (gidoigile-laguna Brian Clemens argia izan surge del loable propósito de superar Simbad y la prin-
zen), eta kultura musulmana eta hindua uztartzen dituen cesa, en un momento en que la Fantasía Oriental había
eszenografia batekin lilura sortu zuen. Aktoreak ere goi vuelto a decaer dentro de la producción fílmica. Pues
mailakoak dira: guztien buru, John Phillip Law bien, Harryhausen logró su objetivo gracias a una mayor
karismatikoa zegoen, zinemaren historiak izan duen riqueza conceptual, que parte de un guión magnífico,
Sinbadik onena; Caroline Munro perfektu dago coescrito por el ingenioso Brian Clemens, y seduce en
zuhurtasuna eta haragikoitasuna uztartzean; eta Tom un trazado escenográfico que reúne la cultura musulma-
Bakerrek aztiaren pertsonaia zoragarria egiten du, na con la hindú; también el reparto es superior, encabe-
malefizio bakoitzean sufrituz eta atsekabetuz, Dorian zado por el carismático John Phillip Law, sin duda el
Gray eta bere erretratua batera izango balitz bezala. mejor Simbad de la historia del cine, una Caroline Munro
Pelikula handi honen nazioarteko arrakastak generoa perfecta en su fusión de recato y carnalidad y Tom Baker
berpiztu zuen, eta Sinbaden zazpigarren bidaia ere berriz en un estupendo personaje de hechicero que sufre y va
jartzen hasi ziren: nostalgia handiz gogoratzen dut, consumiéndose en cada nuevo maleficio, como si fuera
gaztetan, pelikula bi horiek ikusi nituenean, saio a la par Dorian Gray y su retrato. El éxito internacional
bikoitzean, “Espronceda” izeneko Madrileko zinema que obtiene esta gran película causa un nuevo resurgir
batean. Familia osoarentzako pelikulak jartzen zituzten, del género, incluyendo la reposición de Simbad y la prin-
baina dagoeneko ez da existitzen... Garaipen horren cesa: recuerdo con infinita nostalgia una visión juvenil de
babespean, Harryhausenek Sinbad eta tigrearen begia ambas películas en programa doble, en un extinto cine
presazkoegia proposatu zuen. Pelikula horrek autorearen madrileño con programación familiar, “Espronceda”... Al
bertute nagusiak erakusten dituen arren, argumentuaren socaire de este triunfo, Harryhausen propone el precipi-
planteamendu eskasa eta erritmo falta nabarmena da; tado Simbad y el ojo del tigre, que aun revelando las vir-
Patrick Waynek (Johnen semea) lehenagoko Kerwin tudes esenciales del autor, defrauda por un planteamien-
Matthews eta John Phillip Lawen lekukoa hartu zuen, to argumental pobre y su falta de ritmo; Patrick Wayne,
Sinbaden rola betetzeko. cachorro de John, relevaba a los previos Kerwin
Zientzia Fikzioa eta Ekialdeko Fantasia albo batera Matthews y John Phillip Law en el rol de Simbad.
utzita, Harryhausenek pelikula bi gehiago egin zituen. Ciencia Ficción y Fantasía Oriental aparte,
Bata Gulliverren hiru munduak izan zen, Jonathan Harryhausen brinda dos películas más. La una es Los
Swiften nobela homonimoaren egokitzapena. viajes de Gulliver, una adaptación de la novela homóni-
Originalaren zentzu kritikoa eta Harryhausenen ma de Jonathan Swift que edulcora el sentido crítico del
idiosinkrasia bera edulkoratu zituen, lehen ere aipatutako original, y hasta la propia idiosincrasia de Harryhausen,
Kerwin Matthews protagonista zela. Bestea, The Valley con el protagonismo del antedicho Kerwin Matthews. Y
of Gwangi filma zen, 40ko hamarkadan Willis O’Brienek la otra The Valley of Gwangi, un proyecto de Willis
izandako proiektu bat. Maisuaren aspaldiko ilusioa kosta O’Brien en los años 40, que Harryhausen plasmó cegado
ahala kosta betetzeko helburuarekin itsututa, por el cariñoso fin de materializar como fuera la vieja ilu-
Harryhausenek proiektu hori gauzatu zuen. sión de su maestro; deliciosamente loca en su plantea-
Planteamendu zoro baina goxoko pelikula horrek miento - cruzar las premisas de El mundo perdido y King
–Mundu galdua eta King Kong uztartzen ditu, Kong en el crepúsculo del West - The Valley of Gwangi
Mendebaldeko ilunabarrean- ez dauka uste sendorik, carece de convicción pero encanta por suponer una
baina testuingurutik kanpoko bitxikeria bat da, eta hori da rareza fuera de contexto, y ofrece momentos tan deliran-
bere xarma. Bere une zoroetako bat elefante baten eta tes como la lucha entre un elefante y un dinosaurio en
dinosauro baten arteko borroka da, zezen plaza batean. una plaza de toros.

ARTISTA BAT, ZINEMA BAT UN ARTISTA, UN CINE

Aipatutako zuzendari kopuru handiak (kontuan izan La pluraridad de directores convocados (adviértase que
Nathan Juran baino ez dela behin baino gehiagotan sólo repite Nathan Juran) de ningún modo empaña la uni-
agertzen) ez du Ray Harryhausenen filmografiaren formidad de la filmografía de Ray Harryhausen. En abso-
uniformetasuna zikintzen. Inondik ere ez. Berriz diot: luto. Insisto en que las películas de Harryhausen revelan
Harryhausenen pelikuletan, autore bakar eta benetako un único y verdadero autor: Harryhausen. Mediante su
bat dago: Harryhausen. Produktore legez izan zuen perspectiva, como productor, y estilo, en cuanto técnico,
perspektiba eta teknikari legez izandako estiloa bat datoz aunados en una propuesta específica, cuya propiedad
proposamen zehatz batean, zinemaren historian no conoce parangón en la historia del cine. Con la excep-
parekorik gabeko moduan. Salbuespen bakarra, ción, hasta cierto punto, de George Pal, con quien, repi-
beharbada, George Pal da. Harryhausen lankidetzan aritu to, Harryhausen colaborara en los inicios de ambos,
zen Palekin, biak hasiberriak zirenean, bakoitzak bere antes de que cada cual emprendiera su propia vía.
bideari ekin baino lehen. Ahora bien, ¿cuál es exactamente la perspectiva espe-
Baina zein da, zehazki, Ray Harryhausenen cífica de Ray Harryhausen? Al captarla se profundiza hasta
perspektiba espezifikoa? Perspektiba hori el introito de su obra, su sentido último: una óptica maravi-
harrapatzean, bere obraren barrura goaz, bere llosamente ilusionada, que ni sabe ni quiere saber dónde
benetako zentzura: oso optika ilusionatua da, ez dakiena acaba lo verdadero y dónde comienza lo irreal. Expresado
eta ez duena jakin nahi non amaitzen den benetakoa eta con otros términos, un sentido imaginativo elemental, pero
en la más alta y filosófica acepción del concepto. Así, en la
filmografía de Harryhausen lo fantástico jamás entraña una
ruptura racional o una discordancia natural, puesto que
pertenece a la realidad. Nunca cambia el tono de modo
drástico cuando irrumpen los seres fantásticos, porque los
personajes no revelan dificultades para asimilar lo teórica-
mente imposible. Todo puede suceder. Y todo, en efecto,
sucede, con la mayor, literalmente, naturalidad.
Es imprescindible señalar que, aun partiendo de unas
fuentes culturales célebres y definidas, contrastadas,
Harryhausen nunca ha sacrificado su especial sentido de lo
fantástico. Es decir, sus criaturas, a la par que conservan
las reconocibles y hasta exigibles propiedades descritas en
los textos griegos o árabes, incorporan unos rasgos pro-
pios, inesperados. Muchas veces según un criterio híbrido,
combinando dos, y hasta más, seres fabulosos. Por lo cual
Modelo de Trog un cíclope o un roc, por ejemplo, en un film de Harryhausen
(Simbad and the Eye of the Tiger, 1977) guardan las descripciones primordiales a la vez que resul-
non hasi irreala. Beste modu batean esanda, tan peculiares. Sobra añadir que con base en esta norma
imajinaziozko oinarrizko zentzua dauka, kontzeptuaren apenas hay monsters en la obra de Harryhausen que res-
adierarik handi eta filosofikoenean. Gauzak horrela, pondan al triste recurso del “animal doméstico aumentado
Harryhausenen filmografian fantasiak ez du apurketa de tamaño”. Al contrario, los seres fantásticos de nuestro
arrazionalik edo diskordantzia naturalik sortzen, autor son singulares e insólitos, confirmen una morfología
errealitatearen parte delako. Izaki fantastikoak afianzada o nazcan por completo de su inventiva. E igual-
agertzean, tonua ez da modu bortitzean aldatzen, mente a causa de esto revelan manías, humor, alma... o sea,
pertsonaiek ez dutelako zailtasunik teorikoki ezinezkoa una personalidad. Por ende, alardean de su fortaleza y
dena berenganatzeko. Edozer gerta daiteke. Eta dena malignidad cuando irrumpen, recreándose en ellas antes
naturaltasunik handienarekin gertatzen da. de atacar. Sufren al ser heridos de muerte, a lo largo de
Iturri kultural jakin, definitu eta kontrastatuetatik patéticas agonías. Y en algún momento luchan dos de ellos,
hasita ere, Harryhausenek inoiz ez du fantastikoarekiko con la mayor aparatosidad posible.
zentzu berezia sakrifikatu: bere izakiek testu greziar Las películas de Harryhausen, en definitiva, se articu-
edo arabiarretan deskribatutako ezaugarri ezagunak lan a base de encanto imaginativo e irrealidad épica, a lo
eta derrigorrezkoak mantentzen dituzte, eta, gainera, largo de unos desarrollos itinerantes que aúnan la eco-
berezko ezaugarriak, ustekabekoak, gehitzen dituzte. nomía narrativa con un gusto visual que manifiesta pre-
Askotan, irizpide hibrido bati jarraituz, bi izaki miragarri ferencia estética por el eclecticismo, sin consentir diso-
edo gehiago uztartzen dira. Ondorioz, ziklope edo roc nancia alguna a lo largo del metraje. Traza pues esta
batek, esate baterako, oinarrizko deskribapenak filmografía una especie de arrebatado, uniforme y
mantenduko ditu, eta, hala ere, bereziak irudituko embriagador (en)sueño primigenio. El cual, en un primer
zaizkigu. Arau eta oinarri horrekin, Harryhausenen nivel, atiende la expectativa de esparcimiento de un
lanean ia ez dago “tamainaz handitutako etxeko público familiar, mientras en un grado más hondo, literal-
animalia” baliabide tristeari dagokion munstrorik. mente subconsciente, busca todos los adultos que
Guztiz alderantziz: gure autorearen izaki fantastikoak
bitxiak eta ezohikoak dira, morfologia finkatua dute edo
bere imajinaziotik sortzen dira oso-osorik. Eta, hain
zuzen ere, horrexegatik, maniak, umorea, arima
agertzen dira... hau da, izaera bat. Hori dela eta, euren
indarra eta zitalkeria harro erakusten dute eraso egin
baino lehen. Heriotzazko zauria dutenean sufritu egiten
dute, agonia patetikoekin. Eta, uneren batean, euretako
bik egiten dute borroka, zalapartarik handienarekin.
Harryhausenen pelikulak, beraz, imajinaziozko xarmaz
eta irrealtasun epikoz artikulatzen dira, ekonomia
narratiboa eta gustu bisuala batzen dituzten garapen
ibiltarietan zehar, eklektizismoagatiko lehentasun
estetikoa erakutsiz eta metrajean disonantziarik sortu
gabe. Beraz, filmografia horrek jatorrizko amets sutsu,
uniforme eta zoragarri antzeko bat sortzen du. Horrek, Modelo de Medusa
lehenengo maila batean, familiaren aisialdiari erantzuten (Clash of the Titans, 1980)
dio; maila sakon eta literalki subkontzientean, berriz, hemos rechazado el imperativo psicológico-social de la
“heldutasunaren” inperatibo psikologiko-soziala ukatu llamada “madurez”. Considerando que la virtud última de
dugun helduen bila doa. Kontuan hartuz Harryhausenen Harryhausen estriba en el entusiasmo y el convenci-
azken bertutea lan magikoarekiko gogo bizia eta uste miento respecto al mágico trabajo propio, este segundo
sendoa dela, bigarren esanahi hori alde dagoen significado antedicho se identifica naturalmente con el
ikuslearen jaiotzetiko imajinazioarekin identifikatzen da. imaginario ingénito del espectador favorable.
Orduan, antzeko izakien atxikimenduaren bila ari den Entonces, ¿hablamos de un Peter Pan del Cine reca-
eta familientzako entretenimendua sortzen duen bando la adhesión de seres afines, mientras fabrica
Zinemako Peter Pan bati buruz ari gara? Nik hauxe uste entretenimiento para las familias? Por lo menos yo lo
dut: Harryhausenek sinistu egiten du kontatzen diguna. valoro así: Harryhausen cree realmente lo que cuenta. Él
Berak sinisten du, eta bere benetako jarraitzaileek se lo cree, y sus auténticos admiradores participan a
sinismen handi horretan itsu-itsuan hartzen dute parte. ciegas de esta sublime creencia.

BIZITZA SORTUZ CREANDO VIDA

Harryhausenen perspektiba berezia harmoniaz La especial perspectiva de Harryhausen habla con


mintzatzen da, teknika bereziz. armonía desde su no menos especial técnica.
Azaletik azalduta, bere sistema operatiboaren Explicado a grandes rasgos, el primer paso de su sistema
lehenengo pausoa, behin argumentua erabakita, plano operativo, una vez trazado el argumento, consistía en dibujar
eta enkoadraketa nagusiak marraztea zen, Story Board los planos y encuadres principales, una especie de Story
antzeko batean. Liburu eta dokumentaletan bildutako Board. Por cierto, estos dibujos, recogidos en libros y docu-
irudi horiek edertasun eta adierazkortasun handikoak mentales, desbordan belleza y expresividad, y constituyen
dira, eta artea dira berez, agerian utziz autorearen arte en sí mismos, evidenciando soberanamente la forma-
trebakuntza eta sentsibilitate artistikoa. Baina fase ción y sensibilidad artísticas de su autor. La fase cardinal,
kardinala efektu berezien sisteman datza (Dynarama empero, radica en el sistema propio de efectos especiales,
izenekoa). Igeltsuz edota beste zenbait materialez denominado Dynarama. Consiste, explicado bastamente, en
figura ez-humanoak sortzea da, tamaina txikian. Gero, construir a base de yeso y/o otros materiales en tamaño
animatu egiten dira, Stop Motion prozeduraren bitartez. reducido las figuras inhumanas, para acto seguido animar-
Hau da, fotogramaz fotograma, mugimendu las mediante el procedimiento Stop Motion. O sea fotograma
bakoitzerako hartualdi bat eginez; ondorioz, hogeita lau a fotograma, filmando una toma por cada movimiento; esto
animazio egin behar ziren pelikula segundo bakarra implica que era preciso hacer veinticuatro animaciones úni-
lortzeko... Gero, miniatura horiek, dagozkion trukaje camente para conseguir un segundo de película... Después
optikoen bitartez, beharrezko tamainara heldu arte estas miniaturas, mediante los correspondientes trucajes
hazten dira, eta aparte filmatutako aktoreekin ópticos, crecen hasta el tamaño necesario y cuidadosamen-
erlazionatzen dira, kontu handiz. Hori eskuz egiteak te se relacionan a conveniencia con los intérpretes, filmados
duen xarmaz gain, dinamika propio eta pertsonala aparte. Este sistema, además de su enorme encanto artesa-
ematen zaie pertsonaia fantastikoei. Modu horretan, nal, manifiesta la virtud fundamental de conferir a los perso-
Harryhausenek une zoragarri eta esanguratsu asko najes fantásticos su propia y personal dinámica, y,
eman dizkio zinema fantastikoaren historiari, bai gizon Harryhausen mediante, ha aportado en la historia del cine
eta munstroen arteko zein izaki fantastiko mota guztien fantástico un elevado número de momentos fascinantes y
arteko borroketan, beti soinu banda bikainen característicos, tanto en los enfrentamientos entre hombres
erritmoarekin (batez ere Bernard Herrmann y monstruos cuanto en las luchas entre toda índole de seres
handiarenak). fantásticos, siempre al ritmo de espléndidas bandas sono-
Harryhausenen pelikula guztiak nahiko lan plan ras, sobre todo las del gran Bernard Herrmann.
estuekin filmatu ziren, eta metrajerik gastatu barik. Debe destacarse que casi todas las películas de
Zenbait kasutan, kanpoalde gehienak Espainian Harryhausen fueron rodadas mediante planes de trabajo
errodatu ziren, batzuetan kokalekuak errepikatuz bastante ajustados y sin malgastar metraje. En muchos
(Mallorca, Almeria, Costa Brava, Madrileko casos, por cierto, España asumió la mayor parte de los exte-
iparraldea). Beste zenbaitetan, barrualdeak ere riores, incluso repitiendo localizaciones (Mallorca, Almería,
Espainian filmatu ziren. Logikoa denez, gure la Costa Brava, el norte de Madrid), y a veces hasta los inte-
zinemako zenbait teknikari handik bere aginduetara riores. Lógicamente, importantes técnicos de nuestro cine
egin dute lan, batez ere Gil Parrondo eta Fernando han trabajado a sus órdenes, en particular los escenógrafos
González eszenografoek. Gil Parrondo y Fernando González.
AZKENA, BAKARRA EL ÚLTIMO, EL ÚNICO

“Denboraren joanak” behartu zuen bere bizitzako Forzado por “el signo de los tiempos” a dejar la profesión
lanbidea uztera. Titanen arteko borroka filmaren en la que volcara apasionadamente su vida, tras Furia de
ostean, eta bere hurrengo proiektuei saminez uko titanes, y renunciando dolorosamente a plasmar sus
eginez –Sinbaden abentura berriak eta Odisearen eta siguientes proyectos - entre éstos, nuevas aventuras de
Komedia jainkotiarraren moldaketak-, Harryhausen Simbad y adaptaciones de nada menos que La Odisea y La
Zinemako mito ukiezin bihurtu da, eta egoera horretan divina comedia - Harryhausen desde entonces robustece
sendotu. Gertatu ohi denez, zenbat eta lan gutxiago, progresivamente su condición de intocable mito del Cine.
orduan eta ospe handiagoa. Como suele ocurrir, a menor trabajo mayor reputación.
Zenbait pelikulak, keinu zinemazale legez, Películas diversas incorporan, a modo de guiño
animatutako naturaz gaindiko izakiak sartzen dituzte cinéfilo, seres sobrenaturales animados en su estilo -
–Star Crash (Star Crash; Luigi Cozzi, 1979) eta verbigracia Star Crash (Star Crash; Luigi Cozzi, 1979) y
Ilunpeetako armada (Army of Darkness: Evil Dead 3; El ejército de las tinieblas (Army of Darkness: Evil
Sam Raimi, 1992) dira horietako batzuk-, edota Dead 3; Sam Raimi, 1992) - y hasta referencias direc-
erreferentzia zuzenak: nabarmena da hori Munstroak tas, notablemente en Monstruos SA (Monsters Inc;
SA (Monsters Inc; Peter Docter, David Silverman eta Peter Docter, David Silverman y Lee Unkrich, 2001),
Lee Unkrich, 2001) pelikulan, bere izeneko jatetxe bat donde aparece un restaurante llamado con su nombre.
agertzen da eta. Horretaz gain, pelikula batzuetan ere Por no añadir sus cameos, particularmente en el rema-
agertu zen, batez ere Gorila handia lanaren remakea ke de El gran gorila, Mi gran amigo Joe (Mighty Joe
izandako Mighty Joe Young (Mighty Joe Young; Ron Young; Ron Underwood, 1999), o a las órdenes de uno
Underwood, 1999) pelikulan, edo bere jarraitzailerik de sus mayores fans, John Landis. Empero, con una
handienetakoa zen John Landisen agindupean. Baina, mención particular hacia los espléndidos libros que
batez ere, bere obra biltzen duten liburu bikainak recogen su obra, del Film Fantasy Scrapbook (1972) al
aipatu behar dira: Film Fantasy Scrapbook (1972) reciente, exhaustivo e impresionante Ray
hartatik hasi eta Ray Harryhausen. An Animated Life Harryhausen. An Animated Life (2003). Claro que, si de
(2003) berri, zehatz eta ikusgarrira heldu arte. libros hablamos debe agregarse que su eterno amigo
Baina liburuei buruz ari garenez, esan behar da bere Ray Bradbury convirtió a Harryhausen en uno de los
lagun Ray Bradburyk Eroentzako kanposantua (1990) protagonistas de su surrealista novela Cementerio
nobela surrealistako protagonista bihurtu zuela para lunáticos, publicada en 1990.
Harryhausen. Significa ya Ray Harryhausen, en definitiva, una leyen-
Ray Harryhausen Zazpigarren Arteko legenda bat da del Séptimo Arte. Puesto que su obra, nunca preten-
da. Izan ere, B Serieko marjina ia industrialetan ciosa ni petulante y siempre impecablemente honesta,
garatutako bere obrak (ez da handinahia eta beti izan además desarrollada por lo común dentro de unos

Boceto del sistema de filmación ideado por Harryhausen


da zintzo-zintzoa) leku berezi eta bikaina dauka márgenes industriales casi de Serie B, cuenta con un
Zinemaren historian. Eta, proposamen artistiko espacio singular y eminente en la historia del Cine. Y,
pertsonal guztien moduan, ez du kopiarik ez luzapenik como todas las propuestas artísticas realmente persona-
onartzen: bakarra da. les, no admite copias ni prolongaciones: es única.

Pertsonalki, Ray Harryhausenen arteak, hein handi Personalmente, debo al arte de Ray Harryhausen el
batean, Miragarritasunaren Zentzua piztu dit, eta despertar de gran parte del Sentido de la Maravilla hacia
horretara bideratu dut nire idazle bizitza profesionala. el cual he encarrilado mi vida profesional como escritor.
Nire umetako Madrileko auzoko zinema desagertuetako Admirando una y otra vez sus películas en los entraña-
saio bikoitz kutunetan bere pelikulak behin eta berriro bles programas dobles de los extintos cines de barrio de
miretsiz. Senideekin, lehenengo lagunekin edo orduan mi Madrid natal. Junto a familiares, primeras amistades,
neskalagun nuen eta orain hilda dudan emaztearekin, o mi entonces novia y actualmente difunta mujer, Julia.
Juliarekin. Gogoan daukat, era berean, Sinbaden Recuerdo incluso la colección de cromos de Simbad y la
zazpigarren bidaia pelikulari buruzko kromo bilduma, princesa, publicada por una marca de chocolate...
txokolate marka batek ematen zuena... Significa mucho y bueno, pues, el cine de Ray
Niretzat, beraz, asko esan nahi du Ray Harryhausenen Harryhausen para mí. Él no puede saber cuánto.
zinemak. Eta asko hori ona da, gainera. Berak ez daki Tuve la suerte de conocerle, y entrevistarle para la des-
zenbateraino. aparecida revista “Video Actualidad”, en Sitges en 1985. He
Ezagutzeko suertea izan nuen, eta elkarrizketa bat vuelto a hablar con él mucho más tarde, en el pasado 2003;
egin nion jada desagertuta dagoen “Video Actualidad” pero Harryhausen, lógicamente, no se acordaba de mí.
aldizkarirako, Sitgesen, 1985ean. Beranduago ere egin En este año 2004, John Phillip Law, protagonista de El
dut berba berarekin, 2003an; baina, normala denez, ez viaje fantástico de Simbad, película por la que siento un
zen nirekin gogoratzen. cariño muy especial, me hizo el honor de escribir el pró-
2004. urtean, Sinbaden urrezko bidaia pelikulako logo de mi libro El cine fantástico de aventuras, así como
(maitasun berezia diot film horri) protagonista zen John de presentarlo en Málaga. Libro cuya portada, por
Phillip Lawek nire El cine fantástico de aventuras supuesto, ocupa un fotograma de El viaje fantástico de
liburuaren hitzaurrea idatzi zuen, niretzat ohore handiz, Simbad, en la formidable escena en que Caroline Munro
eta batera aurkeztu genuen Malagan. Liburu horren y Law luchan contra una de las mejores creaciones de
azalean, nola ez, Sinbaden urrezko bidaia filmaren Harryhausen, un híbrido de centauro y cíclope.
fotograma bat agertzen da: Caroline Munro eta Law Y ahora, el Museo de Bellas Artes de Bilbao me brin-
borrokan, Harryhausenen sorkuntzarik onenetako baten da la deliciosa oportunidad de escribir este breve home-
kontra: zentauroaren eta ziklopearen arteko hibridoa. naje a Harryhausen... Es demasiado. Por lo cual ya sólo
Eta, orain, Bilboko Arte Eder Museoak Harryhauseni puedo añadir: gracias, gracias a todos. Recordando
omenaldi txiki bat idazteko aukera goxoa eman dit... inevitablemente esa máxima, cuyo autor por desgracia
Larregi da. Ondorioz, bakar-bakarrik esan dezaket: he olvidado, que afirma “Somos lo que hemos sido”.
eskerrik asko, eskerrik asko denoi. Eta esaldi hura
gogoratuko dut, esaldiaren autorea nor zen ahaztu badut
ere: “Izan garena gara”.
BIBLIOGRAFÍA
Aupperle, Jim, Maylone, Bill y Webber, Roy P.: The Dinosaur Films of Ray
Harryhausen: Features, Early 16 mm Experiments and Unrealized Projects.
McFarland & Company, Jefferson (North Carolina), 2004.
Bradbury, Ray y Harryhausen, Ray: Dinosaur Tales. Sagebrush Education
Resources, Minneapolis (Minnesota) , 2003
Giesen, Rolf: Sagenhafte Welten: der Trickspezialist Ray Harryhausen.
Deutsches Filmmuseum, Frankfurt am Main, 1988
Hardy, Phil: The Aurum Film Encyclopedia of Science-Fiction. Aurum Press
Ltd., London 1984
Harryhausen, Ray & Dalton, Tony: Ray Harryhausen, an animated life. Aurum
Press Ltd., London, 2003
Harryhausen, Ray: Ray Harryhausen Film Fantasy Scrapbook. A.S. Barnes,
Cranbury (New Jersey), 1972
Rovin, Jeff: From the Land Beyond Beyond: The Films of Willis O’Brien and Ray
Harryhausen. Berkley Pub Group, California, 1977
Searles, Raird: Films of science fiction and fantasy. AFI Press, New York, 1988
Shipman, David: Science fiction Films. Hamlyn Publishing, Middlesex, 1985
Torres, Sara: Todos eran sus hijos: Ray Harryhausen. En Nosferatu nº 14/15
VV.AA.: Reference Guide to Fantastic Films, Science Fiction, Fantasy and
Horror, Vol. 2. Chelsea-Lee Books, London, 1973
P ROGRAMA
RAY HARRYHAUSEN
PROGRAMA*

11 12 13
18:00 18:00
Story of the Tortoise Earth Vs. the Flying
EKAINA - JUNIO and the Hare (12´, 2002) Saucers (83´, 1956)
Mighty Joe 20:00
Young (94´, 1949) Story of the Tortoise
20:15 and the Hare (12´, 2002)
Earth Vs. the Flying Mighty Joe
Saucers (83´, 1956) Young (94´, 1949)

14 15 16 17 18 19 20
18:00 18:00 18:00 18:00
It came from beneath 20 Million miles Sinbad and the Eye of The Three Worlds of
the Sea (79´, 1955) to Earth (82´, 1957) the Tiger (113´, 1977) Gulliver (100´, 1959)
20:00 20:00 20:15 20:00
20 Million miles It came from beneath The Three Worlds of Sinbad and the Eye of
to Earth (82´, 1957) the Sea (79´, 1955) Gulliver (100´, 1959) the Tiger (113´, 1977)

21 22 23 24 25 26 27
18:00 18:00 18:00 18:00
Mysterious First Men One Million Clash of the
Island (101´, 1960) in the Moon (104´, 1991) Years B.C. (91´, 1966) Titans (118´, 1980)
20:15 20:15 20:00 20:30
First Men Mysterious Clash of the One Million
in the Moon (104´, 1991) Island (101´, 1960) Titans (118´, 1980) Years B.C. (91´, 1966)

28 29 30
ERRESKATEAK
2003
RESCATES

* Todas las películas se proyectarán en versión original subtitulada en español


Pelikula guztiak jatorrizko bertsioan gaztelaniaz azpititularurik eskainiko dira
Ostirala 2004-11-06 18:00 ETAN Viernes 11-06-2004 18:00 HORAS
Larunbata 2004-12-06 20:00 ETAN Sábado 12-06-2004 20:00 HORAS

Dortokaren eta erbiaren istorioa La liebre y la tortuga


(The Story of the Tortoise and the Hare. AEB. 2002) (The Story of the Tortoise and the Hare. USA. 2002)
Z.: Ray Harryhausen; Anim.: Ray Haryhausen, Mark Caballero, D.: Ray Harryhausen; Anim.: Ray Haryhausen, Mark Caballero,
Seamus Walsh; E.B.: Christopher Dusendschon; Narr.: Gary Seamus Walsh; E.V.: Christopher Dusendschon; Narr.: Gary
Owens; Prod.: Ray Haryhausen, Mark Caballero, Seamus Walsh, Owens; Prod.: Ray Haryhausen, Mark Caballero, Seamus Walsh,
Screen Novelties International; 12 min. 35 mm. Screen Novelties International; 12 min. 35 mm.
Ray Harryhausen 1952an hasi zen pelikula hau filmatzen, baina amaitu Ray Harryhausen empezó a filmar esta película en 1952, pero tuvo
barik utzi behar izan zuen, munstroei buruzko pelikulekin askoz ere ira- que abandonarla inacabada cuando vio que las películas de mons-
bazi handiagoak lortzen zirela konturatzean. Beti ahalegindu zen peli- truos eran mucho más lucrativas. Siempre intentó retomar la pelícu-
kulari berriro ekiten, baina beste proiektu batzuek lehentasuna izaten la, pero otros proyectos acababan teniendo preferencia. Más o
zuten beti. Gutxi gorabehera berrogeita hamar urte beranduago, menos cincuenta años después, Harryhausen, junto a Caballero y
Harryhausenek, Caballero eta Walshekin batera, animazioa osatzea Walsh, han conseguido completar la animación. Para ello han recu-
lortu zuen. Horretarako, jatorrizko figurak eta kamera berreskuratu perado la cámara así como las figuras originales. El material filmado
zuten. Berrogeita hamarreko hamarkadan filmatutako materiala en los cincuenta se ha restaurado e incorporado a la película, cons-
zaharberritu egin zen, gero pelikulan sartzeko. Harryhausenen agin- truyéndose nuevos decorados bajo la dirección de Harryhausen, y
duei segituz, dekoratu berriak eraiki ziren, eta garai hartan erabili empleándose las mismas técnicas tradicionales que ya había usado.
zituen teknika tradizional berberak erabili zituzten. 22 urtez erretiroan Tras 22 años de retiro, Ray se sintió lo suficientemente inspirado
egon ostean, Ray inspiratuta sentitu zen, eta berak animatu zituen como para animar personalmente algunas de las nuevas escenas.
eszena berrietako batzuk.

Joe Young boteretsua El gran gorila


(Mighty Joe Young. AEB. 1949) (Mighty Joe Young. USA. 1949)
Z.: Ernst B. Schoedsack; G.: Merian C. Cooper, Ruth Rose; A.: D.: Ernst B. Schoedsack; G.: Merian C. Cooper, Ruth Rose; F.:
Roy Hunt; Munt.: Ted Cheesman; M.: Roy Webb; I.: Terry Moore, Roy Hunt; Mont.: Ted Cheesman; M.: Roy Webb; I.: Terry
Ben Johnson, Robert Armstrong, Frank McHugh, Douglas Moore, Ben Johnson, Robert Armstrong, Frank McHugh,
Fowley, Paul Guilfoyle; Prod.: John Ford, Merian C. Cooper, Douglas Fowley, Paul Guilfoyle; Prod.: John Ford, Merian C.
Argosy, RKO Pictures; 94 min. 16 mm. Cooper, Argosy, RKO Pictures; 94 min. 16 mm.
King Kongen magia berriro errepikatzeko esperantzarekin, Cooper- Con la esperanza de repetir la magia de King Kong, la pareja
Schoedsack bikoteak Mighty Joe Young efektu berezien erakusketa Cooper-Schoedsack llevaron a las pantallas en 1949 Mighty Joe
handia pantailaratu zuten 1949an. Max O’Hara ikuskizunen enpresa- Young, toda una exhibición de diferentes efectos especiales. El
riak Mr. Joseph Young deskubritzen du Afrikan, 10 oin luzeko gorila empresario de espectáculos Max O’Hara descubre en África la
on bat. Jill Young jabe xarmagarriaren iritziari kasu egin barik, existencia de Mr. Joseph Young, un gorila de 10 pies de alto de
O’Harak Estatu Batuetara eramango du, bere klubetan ikuskizun gran bondad. Contra la opinión de Jill Young, su encantadora
moduan erabiltzeko.Gorilaren numeroek arrakasta handia dute, dueña, O’Hara decide llevarlo a los Estados Unidos para emplearlo
baina gauero kaiolara eramaten dute berriro, eta haserre sentitzen como atracción de sus clubs. A pesar del éxito de sus números,
hasiko da. Gau batean, mozkor batzuek jipoia emango diote, eta Joe Joe es devuelto todas las noches a su jaula, donde va creciendo su
askatu egingo da, ihesaldi basatian murgilduz. malestar. Una noche donde un grupo de borrachos le azuzan, Joe
se libera e inicia una huida salvaje.
Ostirala 2004-11-06 20:15 ETAN Viernes 11-06-2004 20:15 HORAS
Larunbata 2004-12-06 18:00 ETAN Sábado 12-06-2004 18:00 HORAS

Lurra Plater Hegalarien kontra La Tierra contra los Platillos Volantes


(Earth vs. The Flying Saucers. AEB. 1956) (Earth vs. The Flying Saucers. U.S.A 1956)
Z.: Fred F. Sears; G.: George Worthig Yates; A.: Fred Jackman; D.: Fred F. Sears; G.: George Worthig Yates; F.: Fred Jackman;
Munt.: Danny B. Landres; M.: Mischa Bakaleinikoff; I.: Joan Mont.: Danny B. Landres; M.: Mischa Bakaleinikoff; I.: Joan
Taylor, Hugh Marlowe, Harry Lauter, Morris Ankrum, Donald Taylor, Hugh Marlowe, Harry Lauter, Morris Ankrum, Donald
Curtis, John Zaremba; Prod.: Charles H. Sheener; B/N; 83 min. Curtis, John Zaremba; Prod.: Charles H. Sheener; B/N; 83
16 mm. min. 16 mm.
Russell Mavin doktoreak Skyhook Operazioa zuzentzen du. Operazio El doctor Russell Mavin dirige la Operación Skyhook, que trabaja
horren bidez, koheteak bidaltzen dira atmosferatik kanpora, etorkizu- enviando cohetes fuera de la atmósfera con el propósito de probar
nean espazioan bidaiak egin ote daitezkeen frogatzeko. Zoritxarrez, futuros viajes espaciales. Desafortunadamente todos los cohetes
kohete guztiak desagertuko dira. Azken irteeran, OHE batek lur har- desaparecen. Durante el último lanzamiento, un OVNI aterriza y el
tuko du eta armadak tiro egingo dio. Gero, estralurtarrak instalazioa ejército dispara contra él, iniciando los extraterrestres la destruc-
deuseztatzen hasiko dira, eta abisu kodifikatu bat bidaliko dute. ción de la instalación y enviando un aviso codificado. Marvin y sus
Marvin eta bere kideek izpi magnetikoen kontrako arma bat garatu- compañeros desarrollan un arma contra los rayos magnéticos para
ko dute, inbasoreak suntsitzeko. Washingtoneko jendearen armak destruir a los invasores. Las armas y la habilidad de la población de
eta abildadea proban jarriko dira. Washington D.C son pronto puestos a prueba.

Asteazkena 2004-16-06 18:00 ETAN Miércoles 16-06-2004 18:00 HORAS


Osteguna 2004-17-06 20:00 ETAN Jueves 17-06-2004 20:00 HORAS

Itsaso azpitik etorri zen La fiera del mar


(It came from beneath the Sea. AEB, 1955) (It came from beneath the Sea. USA, 1955)
Z.: Robert Gordon; G.: George Worthing Smith, Hal Smith; A.: D.: Robert Gordon; G.: George Worthing Smith, Hal Smith; F.:
Henry Freulich; Munt.: Jerome Thoms; M.: Mischa Henry Freulich; Mont.: Jerome Thoms; M.: Mischa
Bakaleinikoff; I.: Kenneth Tobey, Faith Domergue, Donald Curtis, Bakaleinikoff; I.: Kenneth Tobey, Faith Domergue, Donald Curtis,
Ian Keith, Harry Lauter; Prod.: Charles H. Schneer, Clover FIlms, Ian Keith, Harry Lauter; Prod.: Charles H. Schneer, Clover FIlms,
Columbia; 94 min. 16 mm. Columbia; 94 min. 16 mm.
“It” olagarro erraldoia da, H bonba probatzearen ondorioz sortu- “It” es un pulpo gigante que entra en acción como consecuencia de
takoa. Gauzak gehiago okertzeko, munstroa oso erradioaktiboa da una prueba de la bomba H. Para poner peor las cosas, el monstruo
eta, ondorioz, ohiko defentsa metodoak ezerezean geratzen dira. es altamente radioactivo, lo que convierte en inútiles los métodos
Tobey kapitainak zuzendutako itsaspeko nuklear batetik, Carter convencionales de defensa contra él. Los científicos Carter y Joyce,
eta Joyce zientzialariak arduratuko dira izakiak aurrera egin ez a bordo de un submarino nuclear dirigido por el capitán Tobey deben
dezan, kostaldeko hiririk garrantzitsuenak erasotzen hasi orduko. encargarse de detener el avance de la criatura antes de que empie-
Baina munstroa San Frantziskora helduko da, kaosa sortuz ce a atacar las ciudades costeras más importantes. Sin embargo el
Golden Gaten, portuan, Market Streeten... Tobeyk hura hiltzeko monstruo consigue llegar a San Francisco, sembrando el caos en el
modua aurkitu arte. Golden Gate, el puerto, Market Street..., hasta que Tobey descubre
la manera de destruirlo.
Asteazkena 2004-16-06 20:00 ETAN Miércoles 16-06-2004 20:00 HORAS
Osteguna 2004-17-06 18:00 ETAN Jueves 17-06-2004 18:00 HORAS

Lurretik 20 milioi miliara La bestia de otro planeta


(20 Million Miles to Earth. AEB, 1957) (20 Million Miles to Earth. USA, 1957)
Z.: Nathan Juran; G.: Bob Williams, Cristopher Knopf; A.: Irving D.: Nathan Juran; G.: Bob Williams, Cristopher Knopf; F.: Irving
Lippman; Munt.: Edwin Bryant; M.: Mischa Bakaleinikoff; I.: Lippman; Mont.: Edwin Bryant; M.: Mischa Bakaleinikoff; I.:
William Hopper, Joan Taylor, Frank Puglia, Thomas Browne William Hopper, Joan Taylor, Frank Puglia, Thomas Browne
Henry, John Zaremba, Tito Vuolo; Prod.: Charles H. Schneer, Henry, John Zaremba, Tito Vuolo; Prod.: Charles H. Schneer,
Morningside Movies; 82 min. 16 mm. Morningside Movies; 82 min. 16 mm.
Ipar Amerikako espazio ontzi bat Siziliako kostaldearen kontra joan Una nave espacial norteamericana se estrella en la costa de
da. Erreskate taldeak deskubrituko du zelan astronautek, konturatu Sicilia. El equipo de rescate descubre que los astronautas habían
barik, Venus planetako masa likatsu bat ekarri duten. Masa hori bila- traído sin advertirlo una curiosa masa gelatinosa del planeta
katu egingo da, narrasti itxurako izaki bihurtuz. Zientzialariek “Ymir” Venus. Esta masa pronto evoluciona a una criatura reptiliana viva,
izena jarriko diote. Laborategian aztertzen duten bitartean, Ymirra que los científicos bautizan “Ymir”. Mientras está siendo sometido
arin-arin hazten hasiko da. Laster egingo du ihes, Erroman kaosa a obsevación en laboratorio, el Ymir empieza a crecer rápidamen-
sortuz. Zoologikoko elefante baten kontra borrokan aritu eta Tiber te, tardando muy poco en escapar y sembrar el caos en Roma.
ibaian bainatu ostean, izaki erraldoia koliseoan babestuko da. Después de combatir con un elefante del zoológico y darse un
Koliseoan bertan amaituko da filma. baño en el Tiber, la gigantesca criatura se refugia en el coliseo,
donde tiene lugar el desenlace del film.

Ostirala 2004-18-06 18:00 ETAN Viernes 18-06-2004 18:00 HORAS


Larunbata 2004-19-06 20:00 ETAN Sábado 19-06-2004 20:00 HORAS

Sinbad eta Tigrearen Begia Simbad y el ojo del tigre


(Sinbad and the Eye of the Tiger. Britainia Handia.1977) (Sinbad and the Eye of the Tiger. Gran Bretaña.1977)
Z.: Sam Wanamaker; G.: Beverley Cross; A.: Fred Moore; Munt.: D.: Sam Wanamaker; G.: Beverley Cross; F.: Fred Moore; Mont.:
Roy Watts; M.: Roy Budd; I.: Patrick Wayne, Taryn Power, Jane Roy Watts; M.: Roy Budd; I.: Patrick Wayne, Taryn Power, Jane
Seymour, Margaret Whiting, Patrick Throughton, Kurt Christian; Seymour, Margaret Whiting, Patrick Throughton, Kurt Christian;
Prod.: Charles H. Sheener, Ray Harryhausen; 113 min. 16 mm. Prod.: Charles H. Sheener, Ray Harryhausen; 113 min. 16 mm.
Sinbad Charnakera helduko da, Kassim printzeari bere arreba Simbad llega a Charnak con la intención de pedir al príncipe
Farahren eskua eskatzeko. Baina Zenobia amaorde gaiztoak sor- Kassim la mano de su hermana Farah. Sin embargo Kassim es víc-
ginkeria bat egingo dio Kassimi, tximino bihurtuz. Sinbadek tima de un hechizo de su malvada madrastra, Zenobia, y es con-
Ademaspai lurralde urrunera eraman beharko du, Melanthius vertido en mono. Simbad deberá llevarlo a las lejanas Tierras de
aztiak giza itxura eman diezaion berriro, koroatze ekitaldirako Ademaspai, para que el mago Melanthius le devuelva su forma
lehen bezala egon dadin. Bidaian Zenobia sorginari, haren seme- humana a tiempo para su próxima coronación. En su viaje se ten-
ari eta bien aztikeriei egin beharko diete aurre, bai eta zenbait piz- drán que enfrentar a la bruja Zenobia, su hijo y la magia de
tiari ere: troglodita erraldoiari eta sable hagineko tigreari, beste- ambos, así como a varias bestias, entre ellas el troglodita gigan-
ak beste. te y el tigre de dientes de sable.
Ostirala 2004-18-06 20:15 ETAN Viernes 18-06-2004 20:15 HORAS
Larunbata 2004-19-06 18:00 ETAN Sábado 19-06-2004 18:00 HORAS
Gulliverren hiru munduak Los viajes de Gulliver
(The Three Worlds of Gulliver. AEB, 1960) (The Three Worlds of Gulliver. USA, 1960)
Z.: Jack Sher; G.: Arthur A. Ross, Jack Sher; A.: Wilkie Cooper; D.: Jack Sher; G.: Arthur A. Ross, Jack Sher; F.: Wilkie Cooper;
Munt.: Raymond Poulton; M.: Bernard Herrmann; I.: Kerwin Mont.: Raymond Poulton; M.: Bernard Herrmann; I.: Kerwin
Mathews, Jo Morrow, June Thorburn, Lee Patterson, Basil Mathews, Jo Morrow, June Thorburn, Lee Patterson, Basil
Sydney, Grégoire Aslan; Prod.: Charles H. Schneer, Morningside Sydney, Grégoire Aslan; Prod.: Charles H. Schneer, Morningside
Movies; 100 min. 35 mm. Movies; 100 min. 35 mm.
Jonathan Swiften obraren moldaketa. Lemuel Gulliver, urperatze Adaptación de la obra de Jonathan Swift. Lemuel Gulliver, supervi-
batetik bizirik irten ostean, Lilliputen agertuko da. Erresuma hartan viente de un naufragio, aparece en Lilliput, un reino habitado por
oso jende txikia bizi da, eta herrialdea gerran hasteko puntuan dago, gente muy pequeña, que a punto está de entrar en guerra al no
ez direlako ados jartzen arrautza bat nondik apurtu behar den era- ponerse de acuerdo en por qué lado debe romperse un huevo.
bakitzeko. Gero, Brobdignagera helduko da. Han, biztanle guztiak Después llega a Brobdignag, donde todos los habitantes son gigan-
erraldoiak dira. Gulliverren “hirugarren” mundua Ingalaterra da, eta tes. El “tercer” mundo de Gulliver es Inglaterra, donde el protago-
han, protagonista zoroetxe batean sartzen dute, bere abentura harri- nista es internado en un manicomio al tratar de contar sus sorpren-
garriak kontatzen hastean. Sher eta Rossen gidoiak Swiften origina- dentes aventuras. El guión de Sher y Ross trata de conservar la gran
laren karga satirikoa mantentzen du, “adin guztientzako dibertsioa” carga satírica del original de Swift, sin que se devalúe la marca
marka bazterrean utzi barik. “diversión para todas las edades”.

Asteazkena 2004-23-06 18:00 ETAN Miércoles 23-06-2004 18:00 HORAS


Osteguna 2004-24-06 20:15 ETAN Jueves 24-06-2004 20:15 HORAS

Irla misteriotsua La Isla Misteriosa


(Mysterious Island. Erresuma Batua, 1961) (Mysterious Island. UK, 1961)
Z.: Cyril Endfield; G.: John Prebble, Daniel B Ullman, Crane D.: Cyril Endfield; G.: John Prebble, Daniel B Ullman, Crane
Wilbur; A.: Wilkie Cooper; Munt.: Frederick Wilson; M.: Bernard Wilbur; F.: Wilkie Cooper; Mont.: Frederick Wilson; M.: Bernard
Herrmann; I.: Joan Greenwood, Michael Craig, Herbert Lom, Herrmann; I.: Joan Greenwood, Michael Craig, Herbert Lom,
Michael Callan, Gary Merrill, Percy Herbert, Dan Jackson, Nigel Michael Callan, Gary Merrill, Percy Herbert, Dan Jackson, Nigel
Green; Prod.: Charles H. Schneer, Ameran Films, Columbia; 101 Green; Prod.: Charles H. Schneer, Ameran Films, Columbia; 101
min. 16 mm. min. 16 mm.
Sezesio gerran, zenbait gatibuk behaketa globo batean egiten dute Durante la guerra de Secesión, varios prisioneros de guerra escapan
ihes. Ekaitz batek jota, globoak Zeelanda Berriko irla ezezagun en un globo de observación. Sacudido por una tormenta, el globo con-
batean hartuko du lur. Iheslariak laster konturatuko dira ez dela irla sigue aterrizar en una isla desconocida cerca de Nueva Zelanda. Los
mortu normala, batez ere karramarro erraldoi batek eraso egin fugitivos pronto se darán cuenta de que no es una isla desierta normal,
ostean. Hala da: irlan Nemo kapitaina dago ezkutatuta, gosea mun- sobre todo después de que les ataque un cangrejo gigante. En efecto,
dutik desagerrarazteko modu berri bati buruz hausnarketan: nau- en la isla se refugia el capitán Nemo, que está ideando nuevas mane-
fragoei eraso egin zieten karramarroak eta txoriak dira modu berri ras de terminar con el hambre en el mundo: los cangrejos y pájaros a
hori. Baina Nemok bere berri ona hedatu ahal izan baino lehen, irla- los que los náufragos han tenido que enfrentarse. Pero antes de que
ko sumendiak hilko du, gainontzekoak Nautilusen ihes egiten aha- Nemo pueda extender su buena nueva, es destruido por el volcán de la
legintzen diren bitartean. isla, mientras que el resto tratan de escapar en el Nautilus.
Asteazkena 2004-23-06 20:15 ETAN Miércoles 23-06-2004 20:15 HORAS
Osteguna 2004-24-06 18:00 ETAN Jueves 24-06-2004 18:00 HORAS

Lehenengo gizonak ilargian La Gran Sorpresa


(First Men in the Moon. Erresuma Batua, 1964) (First Men in the Moon. UK, 1964)
Z.: Nathan Juran; G.: Nigel Kneale, Jan Read; A.: Wilkie Cooper; D.: Nathan Juran; G.: Nigel Kneale, Jan Read; F.: Wilkie Cooper;
Munt.: Maurice Rootes; M.: Laurie Johnson; I.: Lionel Jeffries, Mont.: Maurice Rootes; M.: Laurie Johnson; I.: Lionel Jeffries,
Martha Hyer, Edward Judd, Miles Malleson, Peter Finch, Betty Martha Hyer, Edward Judd, Miles Malleson, Peter Finch, Betty
McDowall, Marne Maitland; Prod.: Charles H. Schneer, Ameran McDowall, Marne Maitland; Prod.: Charles H. Schneer, Ameran
Films; 104 min. 16 mm. Films; 104 min. 16 mm.
1964an, antzinako espazio-ontzi bat aurkitzean, zientzialari talde En 1964, un grupo de científicos no logran dar explicación al hallaz-
batek ezin du inongo azalpenik eman. Laurogeita hamar urtetik gora- go de una nave espacial antigua. El nonagenario Arnold Bedford
ko Arnold Bedford agertuko da dena azaltzera: 1899an, Bedfordek, aparece para explicarlo todo: En 1899 Bedford, el excéntrico cientí-
Joseph Cavor zientzialari eszentrikoak eta Kate Callender heroiak fico Joseph Cavor y la heroína Kate Callender hacen un viaje a la
bidaia bat egin zuten ilargira, eurek egindako espazioko ibilgailu luna en un vehículo espacial de fabricación casera. Una vez que lle-
batean. Ilargira heldu zirenean, inurri kolonia baten antzeko zibiliza- gan a la superficie lunar, se encuentran con una civilización aliení-
zio bat aurkitu zuten: erregina, soldaduak eta langileak. Filmaren gena semejante a una colonia de hormigas: reina, soldados y traba-
hirugarren atalean zelan bueltatu ziren eta euren epopeiak izan jadores. Cómo regresan, y las consecuencias de su epopeya
zituen ondorioak kontatzen dira. conforman la tercera parte del film.

Ostirala 2004-25-06 18:00 ETAN Viernes 25-06-2004 18:00 HORAS


Larunbata 2004-26-06 20:30 ETAN Sábado 26-06-2004 20:30 HORAS

Duela milioi bat urte Hace un millón de años


(One Million Years B.C. Erresuma Batua, 1966) (One Million Years B.C. UK, 1966)
Z.: Don Chaffey; G.: Michael Carreras; A.: Wilkie Cooper; Munt.: D.: Don Chaffey; G.: Michael Carreras; F.: Wilkie Cooper; Mont.:
Tom Simpson; M.: Mario Nascimbene; I.: John Richardson, Tom Simpson; M.: Mario Nascimbene; I.: John Richardson,
Raquel Welch, Percy Herbert, Robert Brown, Martine Beswick, Raquel Welch, Percy Herbert, Robert Brown, Martine Beswick,
Jean Wladon, Lisa Thomas, Malya Nappi, William Lyon Brown; Jean Wladon, Lisa Thomas, Malya Nappi, William Lyon Brown;
Prod.: Michael Carreras, Hammer Film Pr., Seven Arts; 100 min. Prod.: Michael Carreras, Hammer Film Pr., Seven Arts; 100 min.
(AEB: 91 min.) 35 mm. (USA: 91 min.) 35 mm.
Tumak bere tributik, Arroken Herritik, erbesteratu dute, aitarekin lis- Tumak es exiliado de su tribu, el Pueblo de las Rocas, después de
karrean aritu ondoren. Zenbait egun nora ezean eta txarto pasatu pelearse con su padre. Tras vagar durante días en mal estado, es
ostean, Maskorren Herri baketsuagora heldu da. Tribuko emakume acogido por el más pacífico Pueblo de las Conchas. Se ve atraído
batek, Loanak, liluratu egingo du Tumak, baina, beste behin ere, abe- por una de las mujeres de la tribu, Loana, pero una vez más se ve a
rririk gabeko gizona dela konturatuko da. Gainera, bere izaera bio- sí mismo como un hombre sin patria, además de que su naturaleza
lentoak zirrara sortuko du Maskorren Herrian. violenta impacta al Pueblo de las Conchas.
Ostirala 2004-25-06 20:00 ETAN Viernes 25-06-2004 20:00 HORAS
Larunbata 2004-26-06 18:00 ETAN Sábado 26-06-2004 18:00 HORAS

Titanen arteko borroka Furia de titanes


(Clash of the Titans. Erresuma Batua, 1981) (Clash of the Titans. UK, 1981)
Z.: Desmond Davis; G.: Beverley Cross; A.: Ted Moore; Munt.: D.: Desmond Davis; G.: Beverley Cross; F.: Ted Moore; Mont.:
Timothy Gee; M.: Laurence Rosenthal; I.: Harry Hamlin, Judi Timothy Gee; M.: Laurence Rosenthal; I.: Harry Hamlin, Judi
Bowker, Laurence Olivier, Claire Bloom, Maggie Smith, Bowker, Laurence Olivier, Claire Bloom, Maggie Smith,
Burguess Meredith, Ursula Andress, Flora Robson; Prod.: Burguess Meredith, Ursula Andress, Flora Robson; Prod.:
Charles H. Schneer, Ray Harryhausen, MGM, Titan Prod.; 118 Charles H. Schneer, Ray Harryhausen, MGM, Titan Prod.; 118
min. 35 mm min. 35 mm
Zeus jainkoaren eraginez, Perseo Joppa hirian dago, bere jaioterriko Perseo, a causa de la intervención del dios Zeus, se halla en la ciu-
irlatik oso urrun. Han, Andromeda printzesa gatibuarekin maitemin- dad de Joppa, muy alejado de la isla donde está su hogar. Allí se ena-
duko da. Andromeda askatzeko, haren eskua lortzeko eta, bide batez, mora de Andrómeda, una princesa prisionera. Para liberarla, ganar
haren erresuma erdia lortzeko, Perseok enigma bat asmatuko du. su mano y así medio reino, Perseo resuelve un enigma. Pero el rabio-
Baina Joppako agintari amorratuak aginduko du Krakenari, Titan so dirigente de Joppa ordena que den a Andrómeda como alimento
boteretsuetan azkena den itsas munstro erraldoiari, Andromeda al Kraken, un grandísimo monstruo marino que es el último de los
emateko janari legez. Andromeda salbatu nahian, Perseok zenbait poderosos Titanes. En su búsqueda de salvación para Andrómeda,
froga gainditu beharko ditu Pegaso zaldi hegaldunaren eta Ammon Perseo debe superar una serie de pruebas con la ayuda del caballo
idazle adiskidetsuaren laguntzarekin. Bere azken helburua Medusa alado Pegaso y Ammon, un escritor amistoso. Su objetivo final es
izeneko Gorgonaren burua lortzea da, eta buru hori erabiltzea hacerse con la cabeza de la Gorgona llamada Medusa y usarla para
Krakena harri bihurtzeko. Baina arriskuak, tartean Calibos desitxura- convertir al Kraken en piedra, pero los peligros esperan, incluyendo
tua, hortxe daude. al deforme Calibos.
FILMOGRAFÍA

DIRECTOR RESPONSABLE DE EFECTOS ESPECIALES

1946 Mother Goose Stories 1949 Mighty Joe Young


1951 Rapunzel 1955 It came from beneath the Sea
Hansel y Gretel
2002. The Story of the Tortoise and the Hare DIRECTOR DE FOTOGRAFÍA

ACTOR 1949 The Story of Little Red Riding Hood


(bajo el seudónimo “Jerome Wray”)
1957 20 Million Miles to Earth
1985 Spies like us LABORES DIVERSAS
1994 Beverly Hills Cop III
1998 Mighty Joe Young 1949 The Story of Little Red Riding Hood.
2003 Elf Animador.
1953 The Beast from 20.000 fathoms.
GUIONISTA Efectos de animación.
1956 The animal world. Técnico de efectos.
1958 The Seventh Voyage of Sinbad Earth vs. The Flying Saucers.
1974 The Golden Voyage of Sinbad Efectos especiales de animación y
1977 Sinbad and the Eye of the Tiger fotografía.
1957 The 27th Day. Efectos de platillos
PRODUCTOR volantes.
1958 The Seventh Voyage of Sinbad.
1946 Mother Goose Stories Animación de las criaturas.
1949. The Story of Little Red Riding Hood 2002 The Story of the Tortoise and the Hare.
1951 Rapunzel Animador.
Hansel y Gretel
1958 The Seventh Voyage of Sinbad PELÍCULAS EN LAS QUE APARECE COMO ÉL MISMO
1963. Jason and the Argonauts
1964 First Men in the Moon 1985 The Fantasy Film World of George Pal
1969. The Valley of Gwangi 1986 Aliens, Dragons, Monsters and Me
1974 The Golden voyage of Sinbad 1994 Hollywood goes Ape!
1977 Sinbad and the Eye of the Tiger Flesh and Blood: The Hammer
1981 Clash of the Titans Heritage of Horror (TV)
2002 The Story of the Tortoise and the Hare 1996 100 Years of Horror: Giants and
Dinosaurs (Video)
RESPONSABLE DE EFECTOS VISUALES 1998 The Harryhausen Chronicles (TV)
1999 From Star Wars to Star Wars:
1942. Tulips Shall Grow The Story of Industrial Light and Magic (TV)
1957 20 Million Miles to Earth Ray Harryhausen: Working with
1960 The three Worlds of Gulliver Dinosaurs (TV)
1961 Mysterious Island Attack of the 50 Foot Monster Mania (TV)
1963 Jason and the Argonauts 2004 Comic Book: The movie (Video)
1964 First Men in the Moon
1966. One Million Years B.C.
1969. The Valley of Gwangi
1974 The Golden Voyage of Sinbad
1977 Sinbad and the Eye of the Tiger
1981 Clash of the Titans
Entrada - Sarrera: 2,20€ por Sesión - Emanaldi Bakoitzeko
Amigos del Museo: 25% de descuento - Museoaren Lagunentzat %25 merkeago

Museo de Bellas Artes de Bilbao


Bilboko Arte Eder Museoa
Plaza del Museo, Nº2
48011 - Bilbao
Tfno. 94 439 60 60
Fax. 94 439 61 45
ISBN: 84-87184-88-X
Dép. Legal: BI-1343-04
www. museobilbao.com/berriak/zinemateka
www. museobilbao.com/actualidad/cinemateca

Ikuskizun gela filmea igortzen hasi baino 15 minutu lehenago zabalduko dugu gure ikusleentzako
Mesedez, zinea eskertuko genuke ikusleak minutu batzutako aurrerapenarekin helduko balira, sarrean jende-hilarak sortu es daitezen
El auditorio se abrirá al público 15 minutos antes de la proyección de la película
Se ruega a los espectadores acudir con unos minutos de antelación para evitar colas en taquilla

CON NUESTRO AGRADECIMIENTO A


Ray Harryhausen
Mark Caballero Seamus Walsh. Screen Novelties International. Burbank, EEUU
Ana S. Martin. British Film Institute. Londres
Francois Louis Tro. Studio Canal Image. Issy les Moulineaux Cedex Francia
Isabel Serrano, Ian Taylor. Columbia-TriStar. España y Reino Unido
Ignacio Benedeti. IBCinema. La Coruña, España
ESKERRIK ASKO

P.V.P.: 1€
HURRENGO ZIKLOAK - PRÓXIMOS CICLOS Museoaren Lagunak dohainik
Rescates 2003 Amigos del Museo gratuito
Animación Japonesa
Pánico (Arrabal, Jodorowski, Topor)
50eko hamarkadako melodrama amerikarra - El melodrama americano de los años 50
Federico Fellini
Roberto Rossellini
Orson Welles in progress

También podría gustarte