Está en la página 1de 27

55

Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo Electronic Journal about Antiquity and Middle Ages

Roda da Fortuna

Miguel Garca-Fernndez1

Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas
Iseo y $inebra. Representaciones e!eninas en la literatura del siglo XII a trav"s de dos !iradas !asculinas Resumo: As !ulleres tiveron un papel destacado na literatura !edieval ao ser !ecenas% receptoras e autoras. Ao !es!o te!po% oron protagonistas de !oitas das creacins literarias di undidas na Europa !edieval% sendo retratadas en uncin das !iradas que os autores & !aioritaria!ente 'o!es & diri()an cara elas. *or tanto% esta!os ante !iradas !asculinas% condicionadas polos pre(u)+os de ("nero% que per!iten aos 'istoriadores ac'egarse ao i!a(inario colectivo sobre as !ulleres e o e!inino no Medievo. As)% o ob(ectivo do presente artigo " acer un'a pri!eira apro(i!acin a dous arquetipos e!ininos que tiveron grande "(ito na literatura !edieval e que% incluso nos nosos d)as% son constante!ente evocados co!o e(e!plos de !ulleres !edievais na!oradas, Iseo e Xenebra. Palabras-chave: Mulleres- .iteratura !edieval- I!a(inario colectivo. Resumen: .as !u/eres 'an tenido un papel destacado en la literatura !edieval al ser !ecenas% receptoras y autoras. Al !is!o tie!po% 'an sido protagonistas de !uc'as de las creaciones literarias di undidas en la Europa !edieval% siendo retratadas en uncin de las !iradas que los autores &!ayoritaria!ente 'o!bres& dirig)an 'acia ellas. *or tanto% esta!os ante !iradas !asculinas% condicionadas por los pre/uicios de g"nero% que per!iten a los 'istoriadores acercarse al i!aginario colectivo sobre las !u/eres y lo e!enino en el Medievo. As)% el ob/etivo del presente art)culo es o recer una pri!era
1

0niversidade de 1antiago de 2o!postela. .icenciado con grado en 3istoria% bolseiro do Programa de Formacin del Profesorado Universitario 45*06 do Ministerio de Educacin% 2ultura y 7eporte e Investigador en 5or!acin e *er ecciona!ento do $rupo de Investigacin $I8 91:; <3istoria social de $alicia na Idade Media=. 0n'a pri!eira versin deste artigo oi reali+ada para a !ateria <.iteratura Medieval en .inguas >ern?culas= durante o M?ster en <Estudos Medievais Europeos. I!a(es% @e(tos e 2onte(tos=. Agrade+o ? *ro A. 7ra. 7A. *ilar .oren+o $rad)n% catedr?tica de ilolo()a ro!?nica% as s#as orientacins e reco!endacins bibliogr? icas.

5B $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

apro(i!acin a dos arquetipos e!eninos que tuvieron gran "(ito en la literatura !edieval y que% incluso en nuestros d)as% son constante!ente evocados co!o e/e!plos de !u/eres !edievales ena!oradas, Iseo y $inebra. Palabras-clave: Mu/eres- .iteratura !edieval- I!aginario colectivo.

A ollos dos 'istoriadores% a literatura !edieval constit#e un'a onte de su!a utilidade para coDecer !ellor a sociedade da Idade Media. Incluso a propia escritura da 'istoria e as crnicas do !o!ento non dei(an de ser !ani estacins !?is ou !enos literarias ou literaturi+adas que son e!pregadas con asiduidade polos !edievalistas para reconstru)r os eitos do pasado- ?s veces% ta!"n " certo% sen proceder coas necesarias precaucins !etodol(icas. Igual!ente% as co!posicins estrita!ente literarias &pense!os nas cantigas galego8portuguesas% na l)rica proven+al ou no teatro% por e(e!plo& poden contribu)r a que nos ac'egue!os dun (eito cr)tico ? realidade social e% sobre todo% ao i!a(inario colectivo !edieval. A 'istoria cultural e a 'istoria das !entalidades evidencian ? per eccin o rut) ero de establecer di?logos cr)ticos entre 'istoriadores e illogos preocupados pola Idade Media. Eon so!os todos ns !edievalistasF Estudando cuestins co!o a autor)a% o !ecenado ou patrocinio e a di usin das obras literarias " posible establecer la+os directos entre a!bas disciplinas. As) !es!o% a an?lise dos te!as tratados e dos persona(es retratados na literatura !edieval europea ta!"n contrib#e a per ilar algun'as das inquedan+as% pre(u)+os e realidades que e(ist)an na vida e no i!a(inario dos autores e receptores desas obras. Especial relevancia adquire o anterior!ente e(posto no caso e!inino. Eos #lti!os anos% os estudos de ("nero e a 'istoria das !ulleres co!e+aron a evidenciar a e(istencia de !ulleres creadoras e !ecenas que% durante !oito te!po% oron esquecidas polos estudosos e non integradas nin nos !anuais de 'istoria nin de literatura. A pesar de estar !aior!ente !ar(inadas do Canon% 'o(e sabe!os que estas !ulleres levaron a cabo actividades intelectuais que% en casos co!o o de 2'ristine de *i+an% c'egaron a ser recoDecidas polos seus coet?neos. Gutras non tiveron tanta sorte. 7e todos !odos% nas #lti!as d"cadas as relacins entre as !ulleres e a literatura !edieval teDen sido ree(a!inadas en prol de evidenciar un dina!is!o e!inino ao que anterior!ente non se lle tiDa prestado atencin. M?is 'abitual era alar das

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

5J $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

!ulleres retratadas nesas obras% !ais sen ter en conta que ditas representacins estaban !arcadas polos pre(u)+os da "poca e% !oi particular!ente% polos condicionantes de ("nero. As)% " necesario recoDecer que% a pesar das #lti!as investigacins% a vinculacin das !ulleres coa literatura !edieval d?se unda!ental!ente a trav"s de !iradas !asculinas. G e!inino aparece de or!a reiterada nas obras creadas por e% incluso% para os 'o!es. Ade!ais% !oitas veces conv"rtense nas grandes protagonistas das 'istorias que contan. *olo tanto% a trav"s dese iltro% dun iltro !arcado polas di eren+as de ("nero% " a trav"s do cal debe!os abordar o estudo 'istrico dos arquetipos e!ininos que crearon e di undiron os autores !edievais a trav"s das s#as obras, se(an cantigas% romans ou incluso crnicas. *ro undar nesta cuestin contribuir?% sen d#bida% a coDecer !ellor a !entalidade !edieval e% consecuente!ente% a sociedade da "poca. Iseo e Xenebra constit#en dous dos re erentes e!ininos !?is coDecidos da cultura literaria e art)stica !edieval europea. *or iso% o ob(ectivo do presente artigo " anali+ar a ori(e !edieval desas representacins de !uller que tanta ortuna tiveron ao longo do te!po e que% (a nos seus co!e+os% presentaban nu!erosas caracter)sticas de nature+a contraditoria e dicot!ica, seducin e perdicin% (unto a !otor para o per ecciona!ento cabaleiresco. G recere!os% daquela% un'a breve apro(i!acin 'istrica ? representacin destas d#as iguras e!ininas en cadans#a obra literaria da Europa da segunda !etade do s"culo XII, Iseo no Tristn de @'o!as dKAngleterre e Xenebra no an!arote de 2'r"tien de @royes. @anto a pri!eira% casada co rei Marco pero na!orada de @rist?n% co!o a segunda% !uller do rei Artur e a!ante de .an+arote% oron dous re erentes unda!entais do i!a(inario colectivo da *lena Idade Media. Mais% co!o sinala!os% o i!pacto destas d#as representacins e!ininas non se li!itou a ese per)odo concreto% (a que se oi consolidando co devir dos s"culos no panora!a cultural europeo% contando cun i!portante re(urdir dende o s"culo XIX at" a actualidade% !o!ento no que se an constantes <revisitacins= e <reinvencins= sobre estas d#as !ulleres. @r?tase% por tanto% de dous arquetipos e!ininos orte!ente arraigados no i!a(inario social !edieval e conte!por?neo que deben ser co!prendidos en todo !o!ento co!o o resultado dun'a "poca e dun'a actividade de autor)a literaria esencial!ente !asculina% " dicir% co!o derivacin de !iradas de 'o!es sobre !ulleres% as cales 'an de ser anali+adas con atencin para tratar de co!prender !ellor esa realidade e conseguir ir !?is al? dos pre(u)+os que% antes co!o agora% perduran na creacin art)stica e literaria% perpetu?ndose sen que o p#blico teDa as erra!entas necesarias para obvialos ou% cando !enos% anali+alos de or!a cr)tica.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

5; $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

L de sobra coDecido que a !ateria art#rica &onde% pouco a pouco% ta!"n se oi integrando a 'istoria de @rist?n e Iseo% sobre todo co Tristan en "rose& tivo un grande "(ito na Europa !edieval. Ea propia literatura galego8 portuguesa atopa!os evidencias claras da s#a notable di usin 4$uti"rre+ M .oren+o% 9::1a6 e% !?is al? do ?!bito estrita!ente literario% os estudos antropon)!icos teDen dado boa !ostra da i!portancia que tiveron as 'istorias sobre o rei Artur e os seus cabaleiros no seo dun'a sociedade que non s " i!portante coDecer polo que ac)a% senn ta!"n polo que pensaba. L certo que a antroponi!ia !asculina " a que recolle !?is evidencias do i!pacto da <!ateria de NretaDa=- ao in e ao cabo% a literatura art#rica 4re6crea un universo cabaleiresco no que os protagonistas activos e os que se converten en !odelos de conduta eran% principal!ente% os 'o!es. *or"n% Mic'el *astoureau atopou algun'as !ostras de antroponi!ia e!inina con inspiracin nestas lendas. RecoDece que <no 'all" a ninguna $inebra= pero si <a tres Isoldas en total% la !?s antigua de las cuales era Isolda de 7ol% esposa de Asculp'e de 1olign"% seDor de tierras en los con ines de NretaDa y Eor!and)a=% de inais do s"culo XII 4*astoureau% 9::B, HHB6. Eo caso da 2oroa de 2astela% Isabel Neceiro de!ostrou o i!pacto que tivo a di usin dos !itos art#ricos non s nas bibliotecas nobiliarias% senn ta!"n noutros ca!pos co!o o da ono!?stica 4Neceiro *ita% 1OOH6. As) !es!o% Eduardo *ardo de $uevara atopou a pegada do universo tristaniano na antroponi!ia de $alicia% onde aparecen un'a dona Iseo $on+?le+ @aboada% !uller de Xo?n de $ayoso Eoguerol% <pese a que no son pocos los docu!entos que trocan su no!bre por el !?s co!#n de Isabel% on"tica!ente pr(i!o=% e un'a dona Iseo E#De+ de Nerbetoros% docu!entada (a en 15IH 4*ardo de $uevara% 9::O, I96. 1en d#bida% esta!os ante indicios evidentes da notable di usin do i!a(inario art#rico na *en)nsula e% !?is concreta!ente% no Eoroeste peninsular. Est? claro que os no!es de pila uncionaban co!o un <!arcador ou distintivo social= de pri!eira orde% daquela% " i!portante preguntarse polos persona(es e as 'istorias que os inspiraron% nun di?logo constante entre 'istoriadores <da sociedade= e 'istoriadores da literatura. 2entr?ndonos (a nas obras a estudar% c!pre sinalar que os a!ores ad#lteros entre .an+arote e Xenebra adquiriron un'a grande i!portancia no seo do ciclo art#rico ao re er)rense a dous dos persona(es !?is destacados desta iccin literaria, a Ra)Da e un dos cabaleiros do Rei. Eo punto de partida desta relacin estivo a obra de 2'r"tien de @royes que aqu) e(a!ina!os% o ancelot ou e c#evalier de la C#arrete. L certo que 2'r"tien non oi o pri!eiro en

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

5O $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

alar de adulterio no seo da parella re(ia9% pero si quen o or!ulou na versin que tivo !?is "(ito, entre .an+arote e Xenebra. 5ronte a outras obras do !es!o autor nas que reali+a un'a "rrea de ensa do estado !atri!onial &en pleno proceso de consolidacin nos s"culos pleno!edievais co!o teDen posto de !ani esto os traballos de $eorges 7uby 41OO:- 1OO96H8% nesta obra atopa!os un a!or ad#ltero que non recibe condena e(pl)cita por parte do autor% o que s ser)a e(plicable% segundo a !aior)a dos investigadores% polo encargo que lle ar)a Mar)a de 2'a!paDa para redactar esta obra a partir dun te!a (a dadoI. 7aquela% li!itado o <autor= na s#a creatividade e condicionado polos dese(os da s#a !ecenas &Pun'a !uller pro!otora e% en grande !edida% <autora=F&% estaria!os diante dun'a obra na que 2'r"tien seguir)a un !odelo pr(i!o ao do a!or cort"s% " dicir% ? fin$amor da l)rica occitana 45rappier% 1OJH2ropp% 1OJ56. Esta% para autores co!o 7uby &que aplicou ao estudo da literatura cort"s un'a interpretacin de car?cter sociol(ico& responder)a a un (ogo controlado% !ediante o cal se civili+ar)an os costu!es dos iuvenes dese(osos de conseguir un'a !uller e un eudo 47uby% 1OO9, HJ- Rui+ 7o!"nec% 1O;B, ;H e ss.6. Eeste !arco% o adulterio &se!pre te!ido polos seDores !edievais ante a posible incorporacin de illos alleos ? s#a liDa(e& daba lugar a un proceso de per ecciona!ento do cabaleiro no conte(to da s#a aventura a!orosa% a cal tiDa por ob(ectivo inal a procura e conquista da da!a% neste caso a Ra)Da. 7e todos !odos% pese a tratarse dun a!or condenado pola Igre(a e os di erentes grupos sociais% no an!arote de 2'r"tien de @royes atopa!os aos a!antes plena!ente integrados na sociedade art#rica. *olo !o!ento% esta!os ante un'a vitoria total dos a!antes e o triun o do seu a!or ? !ar(e do !atri!onio. *or"n% nas versins en prosa a situacin tende a converterse na causa #lti!a da ca)da de Artur e do seu reino. L dicir% 2'r"tien pres"ntanos un a!or que d? lugar ? %oie 42ropp% 1OJ5, HHI e ss.6 e que incluso c'ega ? s#a reali+acin carnal. 0n a!or ao que Xenebra se entrega con absoluta liberdade e por vontade propia. L pois un'a !uller que participa e act#a "er se% cun'a liberdade da que carecen outras !ulleres da literatura
2

7e eito% (a aparece% pero na or!a do tri?ngulo Artur8Xenebra8Mordred% na &istoria Regum 'ritanniae de $eo rey de Mon!out' 4ca. 11H56% no Roman de 'rut de Qace 4ca. 11556 e no 'rut de .aya!on 4ca. 19::6 4Alvar% 9::I, 9::6.
3

1obre a relacin entre a consolidacin do !atri!onio na *lena Idade Media e o seu re le(o nas obras de 2'r"tien v"(anse as consideracins contidas en 1ilva% 9::;.
4

<Puis (ue ma dame de C#an"aigne )* vialt (ue romans a feire an"raigne )+ %e l$an"rendrai molt volentiers ), -.... mes tant dirai ge (ue mial! oevre ) +* ses comandeman! an ceste oevre )++ (ue sans ne "ainne (ue g$i mete ) +/0el 2'evalier de la c'arrete )+1 comance Crest2ens son livre3 )+4 matiere et san li done et livre )+5 la contesse et il s$antremet )+6 de "anser3 (ue gueres n$i met )+7 fors sa "ainne et s$antan82on +9. 2ita!os a partir da edicin de M"la 42'r"tien de @royes% 1OOI, IO58J:I6. 7e todos !odos% esta interpretacin ta!pouco resulta satis actoria para o con(unto da co!unidade investigadora. 2 . .oren+o M 1outo% 9::1, 99J899;.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

B: $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

!edieval% caso das que per!anec)an encerradas en torres% bai(o un'a custodia per!anente. Eo caso de @rist?n e Iseo% o adulterio co!"tese igual!ente entre a Ra)Da e un dos vasalos do Rei &neste caso o sobriDo del&% pero pres"ntase nun !arco di erente. Eon esta!os ante un universo cortes?n tan clara!ente de inido polos valores e a ideolo()a da fin$amor. A concepcin a!orosa " esencial!ente outra. A)nda que a obra de @'o!as dKAngleterre se considera a !?is cort"s das versins do Tristn 4por e(e!plo% en co!paracin coa redaccin de N"roul56% a cortes)a adquire tra+os co!pleta!ente di erentes. @'o!as trans!)tenos un'a verdadeira tra(edia a!orosa, non s !orrer?n os a!antes% senn que as s#as vidas estar?n caracteri+adas por un tor!ento constante% potenciado pola introspeccin psicol(ica e o !onlogo interior aos que recorre o autor con asiduidade 4*un+i% 9::5, 5I85;6. Ade!ais% o ele!ento !?is i!portante que distancia esta 'istoria de a!or respecto da anterior " que a pai(n a!orosa non supn ning#n per ecciona!ento no a!ante% ao contrario% cond#ceo ao a asta!ento da corte. 5ronte ? entrega voluntaria de Xenebra% aqu) Iseo 4e ta!"n @rist?n6 viven o seu a!or co!o consecuencia dun'a atalidade, por un iltro !?(ico. Ade!ais% nese conte(to no que se estaba con igurando a institucin !atri!onial% a obra supor)a un aut"ntico !anual do que non se deb)a acer, ade!ais do adulterio da Ra)Da% @rist?n b#rlase do !atri!onio ao casar con Iseo das Nrancas Mans sen a!ala e% sobre todo% ao non consu!ar a unin con(ugal% eito que lle aportar)a absoluta valide+ ? !es!a e per!itir)a cu!prir co in #lti!o do casa!ento, a procreacin. 7aquela% " posible que talve+ todo isto servise para entreter pero ta!"n para !ostrar un'a serie de condutas asociais e antisocias que ser)an especial!ente criticadas polos cl"rigos. G propio 2'r"tien de @royes% autor dun poe!a de !ateria tristaniana% 0ou roi Marc et d$:seut la 'londe &que non c'egou at" ns&% con igurou o seu Clig;s co!o un roman antitristaniano 4Aragn% 9::H, IO8596% o que re or+ar)a% a)nda !?is% o seu suposto desacordo con escribir sobre os a!ores ad#lteros no an!arote% 'iptese que para !oitos se re or+a ao non ser el o responsable de re!atar a obra. Mais% lon(e de tratar sobre a di erente conceptuali+acin do a!or nestas d#as obras &o que% por"n% " i!portante ter en conta&% i(are!os a nosa atencin nas s#as protagonistas e!ininas, Iseo e Xenebra. *ara iso tratare!os de ver co!o aparecen caracteri+adas isica!ente% !ais ta!"n co!o act#an ante as diversas circunstancias que se lles presentan e% sobre todo% o papel que dese!peDan ao longo destes romans en relacin cos outros persona(es. G que
5

2o!parativa que non co!parte Jonin% quen trata de de!ostrar a cortes)a de N"roul en diversos detalles das s#as descricins 4Jonin% 1O5;6.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

B1 $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

(a pode!os observar dende o principio " que a realidade literaria e!inina desa segunda !etade do s"culo XII non responde a un #nico !odelo de !uller. *ola contra% con ig#rase co!o un pris!a poli"drico que debe!os relacionar coa pluralidade de situacins e actuacins das !ulleres na sociedade !edieval. Eon 'ai un'a i!a(e e!inina nin un'a !uller !edieval. G que te!os son i!a(es e!ininas e !ulleres !edievais en plural. 1. Iseo no ristn de homas d!"ngleterre. A 'istoria de Tristn e :seo conta cun'a trans!isin te(tual co!ple(a que non acilita a reconstrucin dun suposto arquetipo da lenda 4*un+i% 9::5, O8 9:6% a)nda que si nos per!ite coDecer a grandes liDas o argu!ento da 'istoria 4Nau!gartner% 1O;J, 9;8HJ- 2irlot% 1O;B, O8H96. Eo ?!bito ranc"s% conta!os con d#as versins da segunda !etade do s"culo XII, a de N"roul e a de @'o!as dKAngleterre 4Riquer% 9::1, H:8H;6. Eo caso do Tristn deste #lti!o autor% co!posto en anglonor!ando probable!ente entre 11J:811J5 na corte de 3enrique II de Inglaterra e .eonor de Aquitania 4@asRer% 9::9, XXI6B% conserva!os diversos rag!entos que se centran na parte inal da 'istoria% signi icativa!ente no tor!ento interior e a !orte dos a!antes% a)nda que ta!"n conta!os cun que nos ala da cuestin do iltro a!oroso% o cal% na versin deste autor% ten e ectos duradeiros e non te!porais. *or outra parte% c!pre sinalar que esta!os ante un universo que bebe da tradicin celta e doutras co!o o legado cl?sico &clara!ente visible no !otivo das velas brancas e negras& ou as ontes orientaisJ% e que% pouco a pouco% se oi integrando no universo cort"s e eudal;. Iseo era illa do rei de Irlanda e estaba casada co rei Marco de 2ornualles% cu(o sobriDo se converter)a no seu a!ante. 2uns precedentes bastante re!otos na tradicin tristaniana% a s#a igura con igurouse no s"culo XII con tra+os tan caracter)sticos co!o o da sabedor)a nas artes de curar &un saber !oi ligado durante toda a Idade Media ?s !ulleres e ? <orde si!blica da nai=O& ou a destre+a na co!posicin de poes)a e !#sica 4.oren+o M 1outo%
6

*ola contra% Isabel de Riquer aposta por un'a cronolo()a anterior a 11J: 4Riquer% 9::1, H16. Mc2ann% Q. J.% <@ristan, @'e 2eltic and Griental Material Re8e(a!ined=. En @asRer% 9::9, H8H5.

7e todos !odos% " i!portante ter en conta que <la leyenda de @rist?n e Isolda no es la 'istoria de un a!or cort"s ni tiene% en principio% nada que ver con el a!biente caballeresco= 4$arc)a $ual% 1O;I6.
9

*recisa!ente% as artes curativas de Iseo parecen proceder da s#a nai quen% segundo algun'as versins% ser)a a responsable de elaborar o iltro que desencadear)a accidental!ente o tr?(ico a!or

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

B9 $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

9::1, 9HB89HJ6. 1obre o retrato )sico de Iseo coDece!os a re erencia e(pl)cita ? s#a bele+a% pero% ronte a N"roul% @'o!as non o rece un'a descricin por!enori+ada das s#as caracter)sticas e(ternas. 7e todos !odos% para ns presenta !aior interese a caracteri+acin psicol(ica de Iseo% quen aparece de inida pola s#a astucia e inteli(encia% pero un'a inteli(encia posta ao servi+o do engano e non do coDece!ento or!al. Ade!ais de ad#ltera% Iseo " !aquinadora e conta cun'a gran capacidade dial"ctica. 7ende logo% estes tra+os conv"rtena en algo !?is que un !ero ob(ecto de adorno. Incluso c'ega a !ostrarse cruel e traidora cos que a apoian. L a) onde pode!os situar a orde para que !atasen a Nrangien. Esta non s era un'a iel servidora de Iseo &o que non i!pide a e(istencia de arduas disputas e reproc'es entre elas 4v. 1I1O e ss.6&% senn ta!"n a s#a c!plice1:. 0n'a servidora capa+ de suplantar ? Ra)Da no leito nupcial% para que o Rei non descubrira que Iseo non era vir(e% e que a(uda constante!ente aos a!antes na s#a ocultacin ante ? sociedade cortes?. 0n'a sociedade na que% por"n% apenas aparecen os lau!engiers% !oito !?is relevantes na versin de N"roul que na de @'o!as. G a!or entre Iseo e @rist?n caracter)+ase pola s#a des!esura e% incluso% pola s#a ori(e allea ao universo cort"s% ao non e(istir a libre eleccin na escolla da da!a 42irlot% 1O;B, 9H6. Xusti icada pola presen+a do iltro% esta tole!ia a!orosa " a que leva aos a!antes a convert"rense en u(itivos e% consecuente!ente% en v)ti!as da !ar(inacin social 4$uti"rre+ M .oren+o% 9::1b6. 5ronte a outras 'istorias de a!or da literatura cortes?% que teDen ? sociedade co!o in 4a <%oie de la Cort<6% no caso de @rist?n e Iseo esta!os ante un a!or <co!o valor cul!inante y absoluto% plena!ente autosu iciente y asocial% per ecto precisa!ente por su car?cter asocial < 4>Srvaro% 1O;H, H:J6. Gs proble!as da trans!isin docu!ental di icultan pro undar na personalidade e actuacins de Iseo% as) co!o nas s#as relacins con deter!inadas persona(es 4Rodr)gue+% 9:::6. Eeste senso% resulta de !aior utilidade o rag!ento b"rouliano (a que a accin ten lugar !entres os a!antes est?n (untos e a obra presenta un car?cter esencial!ente descritivo. *ola contra% a !aior parte do te(to conservado do poe!a de @'o!as re )rese ao
entre os dous a!antes. 1obre o papel das !ulleres !edievais co!o coidadoras% v"(ase 2abr"% 9::5.
10

A pro(i!idade entre as !ulleres da aristocracia e as s#as servidoras era un'a realidade social de gran relevancia durante o per)odo !edieval. 7e eito% nun'a parte considerable dos testa!entos e!ininos case se!pre 'ai re erencias a legados espec) icos para as criadas !?is pr(i!as% especial!ente% en or!a de dote. 2 . $arc)a85ern?nde+% 9:11, 1IJ.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

BH $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

te!po no que @rist?n per!anece no desterro e% nel% d?se prioridade ? an?lise dos senti!entos e ao con lito na relacin entre os a!antes 4Rui+ 2apell?n% 1O;5, 196. 7e todos !odos% si pode!os o recer un'a apro(i!acin (eral ? igura e!inina de Iseo en uncin da s#a actuacin nos diversos rag!entos de @'o!as11. @ras beber o iltro% descubri!os ? protagonista !oi contenta ante o a!or que sinte por @rist?n19. *ero% pronto a Ra)Da deber? converter a s#a elicidade en en(eDo% o que non perece serlle di )cil &tanto nesa co!o noutras ocasins& para evitar que o rei Marco coDe+a que non " vir(e. 7e todos !odos% in!ediata!ente despois de que Nrangien a substit#a no leito nupcial% non dubida en (acer co esposo% o que ser? un'a das grandes cr)ticas contra esta igura literaria e!inina% pois entr"gase tanto ao !arido co!o ao a!ante 4v. 1I; e ss.6. Esta!os% pois% ante un'a !uller que non segue os principios que a sociedade !edieval trataba de i!poDer ?s s#as con("neres% caso da castidade e a idelidade. *recisa!ente% Marco ser? consciente disto ao atopar no (ard)n a @rist?n e <entre ses bras =seut la re2ne= 4v. 15561H. Eese !o!ento% os a!antes ter?n que despedirse% o que !otivar? a entrega dun'a prenda de a!or por parte de Iseo, un anel1I. Eeste episodio a Ra)Da aparece caracteri+ada co!o cariDosa e tenra co a!igo ao que tanto a!a. Act#a co!o a a!iga que corresponde ao seu na!orado e que la!enta velo !arc'ar. *ero a separacin resulta di )cil e a tole!ia a!orosa que envolve aos a!antes levar? a @rist?n% nun !o!ento de desesperacin e celos% a casar con Iseo das Nrancas Mans% coa que non consu!ar? inal!ente o !atri!onio. Isto traer? consecuencias posteriores ao desencadear na esposa un novo tra+o que

11

5ronte ao !aior silencio bibliogr? ico que atopa!os sobre Xenebra% no caso de Iseo e a participacin e!inina na lenda tristaniana% pode!os destacar a obra de Jonin% 1O5;% as) co!o a de Rodr)gue+% 9:::.
12

<>uant =solt entent son corage3 ) mols est liee de l$aventure< 4vv. J98JH6. *ara as citas e!prega!os a edicin publicada bai(o a direccin de Marc'ello8Ei+ia% 1OO5.
13

A pesar do descubri!ento% Marco parece !?is preocupado por c'a!ar aos varns para que act#en co!o teste!uDas que por vingar a a ronta. 1en d#bida% non se trata dun !arido col"rico% senn dun rei prudente. <Atend?s moi c#i un "etit3 ) en cel "alais la sus irai3 ) de mes barons i amerrai. ) @erront com les avon trove!= 4vv. 1BH81BB6.
14

<Ae(uedent cest anel "ern?sB "or m$amor3 amis3 le gard?s= 4vv. 9:589:B6. Este anel reaparecer? con recuencia na obra en di erentes episodios% se!pre co!o s)!bolo do a!or rec)proco entre os a!antes. $ra+as a el% a Ra)Da recoDece a @rist?n e% c'egado o !o!ento% acilitar? o ca!iDo a Ta'erd)n para que Iseo coDe+a o estado pr(i!o ? !orte no que se atopa @rist?n ao inal da obra.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

BI $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

se cr)a propio da e!inidade, a vingan+a15. Rancorosa% pero capa+ de ocultar o seu odio para non delatarse1B% Iseo das Nrancas Mans precipitar? a !orte de @rist?n ao acerlle pensar que a s#a a!ada non acudir? (unto a el no barco que tra)a de volta a Ta'erd)n. Eova!ente esta!os ante un aspecto tr?(ico desencadeado pola nature+a !aldita dos a!ores adulterinos entre os a!antes. 7e Iseo a das Nrancas Mans pdese sinalar% ade!ais% a s#a brancura e livide+ en contraste co car?cter solar% en"r(ico e radiante da verdadeira a!ada 42irlot% 1O;B, H96. 7e todos !odos% est? claro que @rist?n% pese ao seu casa!ento% s tiDa un'a a!iga% cu!prindo coa doutrina cort"s que deter!inaba que non se pod)a a!ar a !?is dun'a persoa ? ve+ 4Rodr)gue+% 9:::, J96. 2ando a ra)Da Iseo reaparece na obra% <en sa c#ambre sus"ire ) "ur Tristan (ue tant desire= 4vv. ;558;5B6% pres"ntase co!o un'a na!orada !elanclica% que est? nun espa+o interior dese!peDando actividades que poder)an c'egar a ser 'abituais no !arco do entrete!ento e!inino entre as elites cultas, co!pondo un lai 4<fait un lai "itus d$amur=% v. O;;6 e interpret?ndoo1J. 1en d#bida% entrete!entos cos que as da!as da corte e% entre elas as ra)Das% pasar)an os seus !o!entos de descanso sen poDer en perigo a s#a 'onra1;. As) !es!o% " un bo indicio co que caracteri+ar a Iseo que% desta or!a% non s aparece co!o e(e!plo de da!a distinguida% senn ta!"n co!o !uller instru)da e con 'abilidades art)sticas. Eeste sentido% non resultaba estraDo que as !ulleres da aristocracia dese!peDaran un i!portante papel no !ecenado de obras art)sticas e literarias% " dicir% que e(ercesen un <!adroado= cultural. Eo ?!bito da residencia real ou seDorial% as da!as pod)an converterse no ob(ecto de dese(o dos cabaleiros que por al) estaban% co!o !oi ben retrata a l)rica proven+al. Ea nosa obra% ser)a o caso de 2ariadoc% que c'egou ? corte <"ur re(uere ) la re2ne de druerie= Uo subliDado " nosoV 4vv. 1::I81::56 e que dese!peDa un papel se!ellante ao dos lau!engiers. Eeste aspecto% Iseo si se !ostra iel ao a!ado% re(eitando con contundencia ao pretendente. L certo que pode e(istir un'a disociacin entre o a!or e o !atri!onio% co!o
15

Ea propia obra atopa!os rag!entos nos que se descobre a !iso(inia i!perante- as)% pode!os destacar a ir!acins co!o, <El eno/o de la !u/er es terrible% todo el !undo debe evitarlo pues a quien ella 'abr? a!ado !?s con !ayor rapide+ se vengar?= 4Riquer% 9::1, HB6.
16

<Mul ducement a li "arole3 ) e sovent le baise e acole3 ) e mustre lui mult grant amur3 ) e "ense mal en cele irrur ) "ar (uel manere veng? ert= 4vv. 9J;189J;56.
17

< a re2ne c#ante dulcement3 ) la voi! acorde a l$estrument. ) es main! sunt bels3 li lais buens3 ) dulce la voi!3 bas li tons= 4vv. OOJ81:::6. Eeste caso tr?tase dun lai inspirado no a!oso !otivo do cora+n co!ido.
18

7ebe!os recordar a i!portancia da custodia e!inina no seo da sociedade aristocr?tica !edieval. Este !odelo de custodia esi()a repri!ir% vi(iar e enclaustrar% ao !es!o te!po que prote(er% preservar e coidar 42asagrandre% 9::B, 19B6.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

B5 $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

propuDa o cdigo cort"s% pero non un'a proli eracin de a!antes que dea p" ? conversin da Ra)Da en ob(ecto de burlas pola s#a lascivia. G episodio do <2orte(o da Ra)Da= 4v. 1H51 e ss.6 " un dos poucos a trav"s dos cales pode!os coDecer a corte e% especial!ente% a aqueles que est?n ao servi+o do Rei e% por e(tensin% da Ra)Da. 7e eito% ronte ao !undo art#rico% a corte de Marco carece de !?is protagonis!o que o de servir de <lieu dKun a ronte!ent entre le roi et ses vassau( dont le pr"te(te est la relation adultWre de la reine et de @ristan= 4Nau!gartner% 1O;J, 556. Eeste caso% o corte(o descr)bese por!enori+ada!ente e% nel% teDen un'a presen+a destacada as !ulleres, lavandeiras% ca!areiras% doncelas... todas elas or!ando parte dun'a especie de (ineceo presidido pola Ra)Da% onde as solidariedades de ("nero ter)an un papel su!a!ente i!portante1O. @alve+ o episodio no que se pode conte!plar con !aior claridade o car?cter orgulloso e a astucia de Iseo se(a o da s#a disputa con Nrangien. Aqu) descubri!os a s#a seguridade respecto ? posicin que ocupa na corte, ning#n dos que alou !al dela oi avorecido polo rei9:. 1en d#bida% as ra)Das !edievais tiDan un'a capacidade de in luencia que debe ser tida en conta ao estudar os !odos de e(ercer o poder nas cortes re(ias. Eo conte(to de reproc'es e desa )os !utuos entre a seDora e Nrangien91% co!proba!os co!o Iseo outorga pre erencia ao seu a!or por @rist?n antes que ? 'onra propia & entendida non tanto dende a perspectiva persoal senn dende a da liDa(e& e% sobre todo% ? do !arido99. 0n !arido d"bil que a!a ? s#a !uller pero que s recibe dela !entiras e desa!or. 7e Iseo <ele a le cors3 le cuer nel volt= 4v. 11OH6. *ese a todo% Nrangien% que aco!paDara a Iseo dende Irlanda &co!o !oitas !ulleres aco!paDaban ?s s#as seDoras cando estas casaban e dei(aban a residencia da s#a propia liDa(e8% non a trai+oa. @a!"n nesta discusin atopa!os o la!ento de Iseo por caer nas redes dun a!or que a apartou de tdolos seus parentes e a!igos 4vv. 159H8159I6% " dicir% que a levou cara o illa!ento social% a)nda estando no seo da corte. P1ervir)a o seu caso de
19

CAtant eis lur les lavenderes3 ) e les foraines c#anberreres ) Di servent del furain mester3 ) del li! aturner3 de l$es#alcer3 ) de dras custre3 des c#ief laver3 ) des altres c#oses a"rester< 4vv. 1H;O81HOI6. <A"r?s vienent les dameiseles3 ) filles a "rinces e a baruns< 4vv. 1I:I81I:56.
20

<Un(ues a nul (ui mal me tint% ) emvers lu rei ben n$en avint< 4vv. 1BIH81BII6.

21

Eos que ter!os co!o mal3 maveist?3 des#onur3 folie ou vilanie aparecen con recuencia para describir ? Ra)Da con tdolos seus vicios e de ectos. Esta!os% pois% ante a i!a(e dun'a Eva que se rebela contra a orde social establecida 4Rodr)gue+% 9:::, 15:81596.
22

<>uant #unisse! vostre lingnage3 ) vo! amis e vostre seingnurE< 4vv. 1J:I81J:56.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

BB $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

ensinan+a para as lectoras na!oradasF PEra una advertencia do que lles poder)a pasar se cu!pr)an os seus dese(os e non os deberes a!iliaresF 7e todos !odos% a !ar(inacin " un'a caracter)stica !?is evidente en @rist?n% quen% por a!or% non dubida en asu!ir o papel de leproso% " dicir% o dun e(clu)do social 4v. 1O9J e ss.6. Antes da separacin de initiva e despois do episodio do leproso% reit"rase a consu!acin carnal e pracenteira entre os a!antes9H% a)nda que tanto Iseo co!a @rist?n estaban casados. A partir de aqu)% a vo+ de @'o!as aise presente% para advertir que% pese ? e(istencia de di erentes versins &nas que non sabe!os se as caracter)sticas e actuacins de Iseo ser)an !oi di erentes& el relatar? a verdadeira. 5erido de !orte% @rist?n pide ao seu cuDado Ta'erd)n que vaia na procura de Iseo% a #nica que o poder)a curar. As) o ai% a)nda que% pola trai+n de Iseo% a das Nrancas Mans% @rist?n !orre pouco antes de que a s#a a!ada o asista. Eon s " !ortal a erida- ta!"n o " a ausencia de Iseo% causante da dor !?is pro unda. G !es!o tor!ento ta!"n se descobre nela. Iseo dei(a a corte ao ter noticia dos !ales do a!ado e soporta as di icultades da tor!enta durante un'a traves)a na que non dei(a de la!entarse9I- por"n% cando c'ega (unto a @rist?n% (a " de!asiado tarde. 2o!o ve!os% no caso de Iseo tr?tase dun'a actitude activa% pero ao !es!o te!po des!esurada. G a!or ponse por riba do seu deber% desta or!a% non resulta estraDa a tra(edia% a !orte de a!bos, <Tristant murut "ur su amur3 ) e la bele =solt "ur tendrur= 4vv. H9JJ8H9J;6. A i!posibilidade de 'ar!oni+ar o seu a!or coa realidade que viven os a!antes% l"vaos a ese in. Esta!os% pois% ante un tr?(ico <espello de a!antes= que @'o!as dedica aos na!orados95. En de initiva% a ra)Da Iseo% vista a trav"s da !irada de @'o!as dKAnglaterre% parece concentrar na s#a igura boa parte dos pre(u)+os !is(inos que a sociedade !edieval &e particular!ente os autores !asculinos& aplicaban ?s !ulleres% entre eles a caracteri+acin delas co!o persoas enganosas e !entireiras 4*allares% 9:11, 1116. Ade!ais% tr?tase dun'a !uller activa% con iniciativa. 2onsecuente!ente% non respecta o !odelo da !uller dese(ada e dese(able para gran parte desa sociedade &especial!ente
23

*or"n% tal e co!o vere!os infra% c!pre destacar que para os autores !edievais o pracer se(ual " un'a realidade unda!ental!ente !asculina 4<Tristan a =solt se deduit=% v. 91IO6.
24

Aqu) ponse de !ani esto a i!posibilidade de vivir sen o a!ado, < 0e tel manere est nostre amur3 ) ne "uis sen! vus sentir dolur. ) @us ne "oF! sen! moi murrir3 ) ne %o sen! vus ne "uis "erir< 4vv. H:B58H:B;6. Ade!ais% ao longo da obra aparece% tanto en @rist?n co!o en Iseo% o te!or a que o outro se esque+a da s#a persoa.
25

<Tumas dine ci sun escritG ) a tu! aman! salu! i dit3 ) As "ensis e as amerus ) as emv2us3 as desirus3 ) as enveisie!3 as "urvers3 ) HA tu! cesI Di orunt ces vers< 4vv. H9JO8H9;I6.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

BJ $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

para os cl"rigos&, un'a !uller subordinada ? vontade e aos intereses !asculinos. $ra+as a esta personalidade c'ea de !atices% Iseo logra desenvolver un papel din?!ico na relacin a!orosa% convert"ndose non nun si!ple ob(ecto de dese(o% senn nun su(eito activo que loita% !ediante o en(eDo e 'abilidade% para estar con @rist?n. 7e todos !odos% est? claro que a nature+a adulterina dos a!ores entre Iseo e @rist?n i!pri!e un car?cter atalista ? 'istoria% que re!ata coa !orte de ?!bolos dous a!antes e que conta% ao longo de todo o relato% cun'a constante coita de a!or por parte dos dous protagonistas. Incapaces de adaptarse ?s estruturas e l)!ites da sociedade cabaleiresca% o seu a!or supn a i!posibilidade de Iseo para actuar co!o Ra)Da con autoridade propia no seo da corte e a conversin de @rist?n nun <!ito subversivo= e inc!odo% que non se adaptaba ? !entalidade da cultura cortes? 4$uti"rre+ M .oren+o% 9::1b, 11O e 19O6. 7e eito% en @'o!as pode!os co!probar co!o @rist?n "% ante todo% un persona(e co!ple(o% especial!ente ao ser utili+ado o recurso do !onlogo interior para darlle vo+ aos seus pensa!entos. Arrastrado irre!ediable!ente cara un <amour fou= que non lle a(uda ao seu per ecciona!ento co!o cabaleiro 4Riquer% 9::1, 9O6% @rist?n e(peri!enta re!orde!entos e senti!entos da culpa% pero vese incapacitado para vivir sen Iseo9B. En de initiva% tr?tase dun'a 'istoria de a!or tr?(ico% na que tanto Iseo co!o @rist?n participan activa!ente dun senti!ento que os condena ? tra(edia e que non lles aporta ning#n bene icio !?is que o da satis accin propia% pero s cando est?n (untos e iso apenas se pode apreciar nos rag!entos conservados de @'o!as dKAnglaterre. #. $enebra no %anzarote de &hr'tien de ro(es. 2'r"tien de @royes co!pu(o o an!arote ou J cabaleiro da carreta entre 11JJ e 11;1% ao !es!o te!po que o =vain ou J cabaleiro do en 4Aragn% 9::H, I96. @r?tase dun'a obra sobre a que se ten destacado o seu di?logo constante coa l)rica occitana e co cdigo a!oroso que caracteri+aba a esta 4Nau!gartner% 1OO9, 1O89:6. Ade!ais% recolle di erentes tradicins relativas ?

26

7e a) que busque ? s#a a!ada nun'a 'o!ni!a &Iseo das Nrancas Mans% coa que casa& e na 1ala das I!a(es% que (a aparece en obras anteriores ? de @'o!as 4.oren+o M 1outo% 9::1, 9I16.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

B; $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

parella Xenebra8Artur9J para con igurar un'a 'istoria de adulterio no !arco da "tica cort"s% que tivo un orte i!pacto na literatura posterior 4Qalters% 9::969;. 7entro do ciclo art#rico% Xenebra 4no!e que re!ite ao gal"s X$Cen'CyvarK <pantas!a branca= e% consecuente!ente% a un universo e"rico6 " a Ra)Da por e(celencia. Muller do rei Artur e illa do rei .eodeg?n de 2ar!elida 4Alvar% 9::I, 1OO6% 2'r"tien de @royes ser? o responsable de darlle plena entidade% non s co!o persona(e principal no an!arote3 senn ta!"n co!o secundario no resto das s#as obras9O. Eo Erec et Enide o seu papel correspndese co da consorte real que participa na corte e que inspira aos cabaleiros !o+os que est?n al) &entre eles Erec&. 7e todos !odos% non se!pre se !ostra a!able% pois en ocasins act#a de or!a inquisitiva e coa autoridade que lle outorga a s#a posicin. A)nda as)% *. Eoble advirte que nesta obra <s'e e!erges as a !ature% active Co!an% ull o sense and ingenuity C'ose advice is listened to and respected=. Eo Clig?s aparece co!o un'a !uller astuta que apoia aos a!antes e que ica atenta ao !undo que a rodea. *or"n% o seu papel red#cese !oito en e C#evalier au ion e% a)nda !?is% no Perceval. Eo ciclo da >ulgata% o a!or entre .an+arote e Xenebra aparece nun pri!eiro !o!ento glori icado 4no ancelot "ro"re6% !ais pronto pasou a ser censurado. Ea >ueste descbrese que a relacin adulterina " o que i!pide que o cabaleiro consiga o $raal e% na Mort Artu% a Ra)Da conv"rtese na responsable indirecta da ca)da do !undo art#rico 4Alvar% 9::I, 9:16. A pri!eira aparicin de Xenebra no an!arote ten lugar no verso HB 4<et s$i fu la re2ne ansanble<6 e aparece no saln real% onde Artur reunira aos seus barns no d)a da Ascensin. Eon " a #nica presen+a e!inina% (a que 'ai <mainte bele dame cortoise )/9 bien "arlant an lengue fran8oise )1K=% segura!ente illas
27

7a @ita Lildae de 2aradoc de .lancar an 4ca. 11HB6 poder)a ter collido o !otivo do secuestro de Xenebra% (a que nesta obra aparece retida por un tal Melvas. L probable que a ori(e deste rapto estivera nun conto celta de a!pla di usin. As) !es!o% nun'a arquivolta da catedral de Mdena aparece relatado o episodio da liberacin da Ra)Da% pero neste caso% co!o no anterior% a !ans do seu propio !arido. *or outra parte% na &istoria Regum 'ritanniae de $eo rey de Mon!out' (a se recolle a cuestin do adulterio% pero neste caso protagoni+ado polo sobriDo de Artur% Mordred% quen% aproveitando a ausencia do t)o% usurpa o trono real para quedarse co Reino e coa Ra)Da 4Nau!gartner% 1OO9, 918996. Eesta #lti!a obra% Xenebra " identi icada cun'a nobre ro!ana.
28

E non s na literatura% senn ta!"n na iconogra )a. 2 . 1tones% A. Illustrating .ancelot and $uinevere. In, Qalters% 9::9, 195815J.
29

2 . Eoble% *. @'e 2'aracter o $uinevere in t'e Art'urian Ro!ances o 2'r"tien de @royes. In, Qalters% 9::9, 9:H891; e 1a!ples% 1. $uinevere. A Re8Appraisal. In, Qalters% 9::9, 91O899;.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

BO $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

dos vasalos do Rei% que se educaban na corte (unto a Ra)Da% quen% ao !es!o te!po% non ter)a pouca responsabilidade na procura de concertarlles un bo !atri!onio ou% cando !enos% interceder por elas cando ora !ester. Xenebra pronto adquire un papel destacado ao c'egar MeleagantH: e desa iar a que o !ellor cabaleiro da corte art#rica custodiase ? Ra)Da conveniente!ente. In!ediata!ente despois deste episodio% Xenebra intercede% por peticin de Artur% ante o senescal Teu para evitar que este dei(ara a corte. 7esta or!a% aparece destacado un pri!eiro papel da Ra)Da% o de actuar co!o !ediadora entre o rei e os seus vasalosH1. *ara iso% nun dubida incluso en suplicar% dei(ando de lado a s#a alte+aH9. A intercesin re(ia logra os seus ob(ectivos% pero isto ser? o que provoque que Ra)Da se(a a astada da corte e levada ao reino de $orre% despois de que Teu non lograse vencer ao desa iante Meleagant. 7aquela a Ra)Da !ani esta a s#a resistencia a !arc'ar e% sobre todo% !strase entristecida porque considera que Teu ro!peu as leis da cortes)a ao esi(ir un'a (enerosidade e(cesiva por parte de Artur, con iarlle a Ra)DaHH. *or"n% Xenebra debe so!eterse e obedecer ao !arido que se ve obrigado a darlle a Teu o que lle pedira e% desta or!a% a s#a intervencin inicial na obra poder)a considerarse que responde per ecta!ente ao arquetipo da ra)Da que est? ao servi+o do rei e do reino. Montada nun pala r"n% <teM com a re2ne covient< 4v. 9:H6% Xenebra !arc'a e non volve ter un papel protagonista na obra at" que c'ega a onde est? retida &o reino de $orres& .an+arote, un !isterioso cabaleiro do que tarda!os en saber o no!e% que c'ega a !ontarse nun'a in(uriosa carreta% destinada aos condenados% !entres buscaba ? Ra)DaHI. Ea 2orte% a perda desta v)vese co!o un'a tra(ediaH5% pois a presen+a da s#a igura v)ase co!o necesaria para !anter a 'ar!on)a social. Rei e ra)Da
30

Yue co!o se di nos versos BH;8BIH era <uns c#evaliers molt for! et gran!3 ) fil! le roi de Lorre3 l$a "rise3 ) et si l$a el rFaume mise ) don nus estranges ne retorne3 ) mes "ar force el "a2s se%orne ) an servitune et an essil<.
31

A cuestin da <!ediacin e!inina= " un dos aspectos tratados dentro da producin 'istoriogr? ica recente sobre a 'istoria das !ulleres% especial!ente no ?!bito dos estudos sobre as di erentes or!as de participacin e!inina nas es eras do poder. Algun'as consideracins en >al >aldivieso M 1egura $raiDo% 9:11 y 1egura $raiDo M >al >aldivieso% 9:19.
32

<Et la re2ne de si #aut ) com ele estoit as "ie! li c#iet< 4vv. 1I;81IO6.

33

< a re2ne an re"esa molt ) et tuit dient "ar la meison ) (u$orguel3 outrage et desreison ) avoir NeM demandee et (uise< 4vv. 1;I81;J6.
34

L o a!or o que o leva a to!ar esta decisin a pesar de que% dende o punto de vista racional% s lle pod)a traer nu!erosos proble!as% sobre todo no que ao seu presti(io social se re er)a 4vv. HB58HJJ6.
35

<Tuit cil et celes (ui la virent3 ) con s$ele geOst morte an biere3 ) ne cuident (u$el reveigne arriere ) %a mes an trestot son aage< 4vv. 91B891O6.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

J: $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

con or!aban na Idade Media dous ele!entos esenciais dentro da reale+a% cada un coas s#as uncins. 7este !odo% pode!os alar de aut"nticas <!onarqu)as duais= nas que o poder &entendido nun sentido a!plo& c'egaba a estar co!partido entre ?!bolos dous cn(u(es. *or outra parte% son varios os autores que sinalan a vinculacin do reino de $orre% onde goberna Nade!agus% co M?is Al?% de a) que non se(a estraDo o pranto que a situacin provoca entre os cortes?ns. A busca de Xenebra per!)tenos ver des ilar a di erentes persona(es e!ininos pola obra% a(udando ao C#evalier de la c#arrette &ou a(ud?ndoas el a elas& e !ostrando a s#a cortes)a no !arco dun universo !isterioso e !?(ico HB. *ero " a Ra)Da o ob(ectivo #lti!o da (ueste e a "roesse de .an+arote. Este trata de rescatala e% consecuente!ente% devolvela (unto a Artur% restaurando a 'ar!on)a na 2orte. Eeste sentido% atopa!os a un cabaleiro que contrib#e bene iciosa!ente ? sociedade e que non se a asta dela% un !odelo contrario ao que representaba @rist?n. *or"n% ta!pouco pode!os esquecer a outra aceta deste 'eroe% a aventura estrita!ente a!orosa que o leva a buscar a correspondencia senti!ental de Xenebra. 0n'a relacin de nature+a adulterina que% pese a todo% non o envilece senn que o enaltece 4.oren+o M 1outo% 9::1, 99;6. @ras pasar pola *onte da Espada% .an+arote c'ega (unto ao a!able Nade!agus% pai de Meleagant% que custodia con tdalas garant)as ? !uller de Artur no seu castelo. G co!porta!ento de Xenebra nesta situacin contin#a a ser o dun'a ra)Da que conserva toda a s#a dignidade e posicin privile(iada. *or vontade propia% asiste ao co!bate entre o seu secuestrador e o cabaleiro salvador 4vv. H5B9 e ss.6% una loita que recorda &Pou tal ve+ inspiraF & aos torneos cabaleirescos que serv)an para o entrete!ento das da!as e cabaleiros da 2orte. 7este (eito% sa)ase da s#a rutina- no caso das !ulleres% un'a rutina pro(ectada !aioritaria!ente cara os espa+os interiores% onde a costura constitu)a un'a tare a 'abitualHJ. Eeste caso% a presen+a da Ra)Da " a que lle aporta a <.ancelo+ del .ac= 4v. HBB:6 as or+as necesarias para sa)r vitorioso. Ade!ais% nesta situacin vlvese a por de !ani esto o poder de !ediacin da Ra)Da% que% nese !o!ento% act#a% co!o !ostra de agradece!ento% en prol da peticin do <cortois= Nade!agus% quen lle suplica que interceda ante .an+arote polo seu illo. *ese ao rancor contra Meleagant 4co que apenas ten contacto na
36

*ara Jean 5rappier% <le concept de lKa!our art'urien ait la synt'Wse de ces deu( co!posants onda!entau(, la fine amor et la "erie celtique ou dKorigine celtique= 45rappier% 1OJH, 5B6. 1obre esoutros persona(es e!ininos no an!arote% c . Nau!gartner% 1OO9, 5I85O.
37

Eo propio an!arote " un'a i!a(e co!#n reunir a cabaleiros e da!as neste tipo de escenas.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

J1 $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

obra6% a (enerosidade da Ra)Da i!ponseH;% un'a actitude que c'oca co episodio que v"n a continuacin. 7espois deste pri!eiro co!bate entre o cabaleiro e Meleagant e trala concertacin doutro para un ano !?is tarde 4e (a na corte de Artur6% Xenebra ve a .an+arote pero aclleo con (esto de en ado% a cabe+a bai(a e sen pronunciar palabra. *ola contra o co!porta!ento de .an+arote " o do a!ante per ecto, <a meniere de fin amant= 4v.HOBH6. A actitude da da!a <"or lui grever et confondre= 4v. HOBJ6 provoca a coita do a!ado% que rapida!ente decide ir na busca de $alv?n. Ante os ru!ores sobre a !orte de .an+arote% a ra)Da la!entar? a s#a actitude pasada% dei(ando claros os seus senti!entos cara o cabaleiro 4v. I1BJ e ss.6. A sinto!atolo()a que presenta " t)pica da s#a condicin de na!orada e pro!ete que nunca !?is (antar? nin beber?. 5or!ula o seu a!or de nature+a ad#ltera co!o tole!ia 4 folie6% pero non se arrepinte. 7e eito% s adoece por non ter correspondido ao na!orado e terse !ostrado cruel con el. .a!enta% en de initiva% non ter continuado co (ogo a!oroso at" o inal% o que pon de !ani esto a s#a idelidade e o cu!pri!ento dos seus deberes co!o ra)Da at" ese !o!ento 4Aragn% 9::H, 5B6. Ante isto% a s#a decisin non " a de !orrer por a!or% senn a de vivir su rindo polo a!igo, <malveise est (ui mial! vialt morir ) (ue mal "or son ami sofrir = 4vv. I9HO8 I9I:6. 7o !es!o !odo que no Tristn de @'o!as% ve!os aqu) un'a pro unda introspeccin psicol(ica que nos ac'ega ao su ri!ento a!oroso dos a!antes. *ero no caso de Xenebra e .an+arote% o ele!ento tr?(ico queda !ini!i+ado en prol do a!or e a cortes)a% a)nda que% de todos !odos% c'ega a a lorar en ocasins% co!o acontece coa tentativa de suicidio por parte do cabaleiro% actitude total!ente condenada no seo da Igre(a e da sociedade !edieval% pois <supon)a el aborreci!iento de la propia vida% un don al que slo pod)a dar t"r!ino el 2reador= 4Nald Alco+% 9::J, 9;6. @ras descubrir !utua!ente que o outro non estaba !orto% reencntranse e Xenebra e(plica que o seu desd"n anterior ora causado pola d#bida inicial de .an+arote de subir ou non ? carreta. G que esi(e a da!a " a entrega total do a!ado8vasalo% sen condicins% que se converta no <escravo de a!or= ovidiano% o que% pese a todo% no caso de .an+arote% non i!plica a s#a incapacidade para cu!prir cos seus deberes e a reali+acin das proe+as que se esperaban del- por e(e!plo% a liberacin dos prisioneiros do reino de $orre. 5ronte ? alta de carnalidade que !oitas veces se daba no a!or cort"s% Xenebra e .an+arote &do !es!o !odo que Iseo e @rist?n& si consu!an a s#a unin. 2'egan ao estadio #lti!o da pai(n a!orosa e ano a pesar de que
38

C'iaM sire3 "or vostre "roiere ) le voel ge bien3 fet la re2ne. Pe %$avoie mortel #a2ne ) vers vostre fil3 cui ge n$aim mie3 ) se m$ave! vos si bien servie ) (ue "or ce (ue a gr? vos vaigne ) voel ge molt bien (ue il se taigne< 4vv. HJ;;8 HJOI6.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

J9 $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

Xenebra " un'a sen#or custodiada% un'a da!a que dor!e na !es!a sala que o senescal Teu e cuns grosos barrotes que i!piden% inicial!ente% a unin dos corpos. @ras ro!per esta barreira% os na!orados (acen (untos conseguindo a <%oie=HO. Aparecer? despois o !otivo das gotas de sangue que poDen en perigo o segredo dos a!antes e% sobre todo% a 'onra e!inina. G corpo da !uller queda bai(o sospeita e% por iso% non " de estraDar a !iso(inia de persona(es co!o Meleagant% quen a ir!a que <bien est voirs (ue molt se foloie ) (ui de fame garder se "ainne3 ) son travail i "ert et sa "ainne= 4vv. IJ5;8IJB:6. A nature+a e!inina aparece un'a ve+ !?is% e non s no discurso eclesi?stico% co!o a !ani estacin !?is evidente da lu(uria incontrolable. *or iso " preciso vi(iar% castigar e repri!ir, edi icar un'a torre na que a !uller debe ser custodiada. 7e todos !odos% Xenebra non per!anece i!pasible e% co!o !uller e co!o ra)Da% loita pola s#a 'onra e procla!a que o seu corpo non " un'a !ercador)a 4vv. I;I18I;IH6. 0n novo en ronta!ento entre Meleagant e .an+arote para de ender o 'onor da Ra)Da leva a que esta dese!peDe% nova!ente% o seu papel de intercesora ante as s#plicas de Nade!agus. @ras este episodio% .an+arote !arc'ar? de novo na procura de $alv?n% sendo apresado por orde de Meleagant. 2rendo que (a estar)a na corte art#rica% Xenebra% (unto a outros co!o Teu% retornan ? 2orte% que% desta or!a% ve restitu)da a presen+a da Ra)Da &a)nda que non a orde co!pleta ao altar .an+arote&. Artur d? boa !ostra da s#a lediciaI:% pero tr?tase dun'a <%oie= que% por"n% non adquire o !es!o signi icado que no caso dos a!antes% aqu) si!ple!ente 'ai un'a restauracin da 'ar!on)a con(ugal% da caritas. Restauracin que ta!"n a ecta bene iciosa!ente ao unciona!ento 'abitual da corte e do reino. A alta da Ra)Da pu(era en perigo o establece!ento das pertinentes alian+as para casar ?s doncelas que al) resid)an% por iso <un "arlemant antr$eles ) les dames et les dameiseles= 4vv. 5HB185HB96 decidira to!ar a iniciativa para procurarlles un bo !atri!onio co que o recerlles proteccin% tanto a elas co!o ?s s#as liDa(es. *ara isto% organi+?rase un torneo e% agora que a Ra)Da regresara% a s#a presen+a resultaba transcendental para o bo "(ito da e!presa. A esta celebracin lograr? asistir .an+arote% quen agoc'ando a s#a identidade% ser? observado en todo
39

<0es %oies fu la "lus eslite ) et la "lus delitable cele ) (ui le contes nos test et cele. ) Molt ot de %oie et de deduit ) ancelot tote cele nuit= 4vv. IB;98IB;B6. Eeste punto% cre!os detectar un ele!ento clara!ente !is(ino e que nos indica que a obra se co!pn dende un punto de vista absoluta!ente !asculino. G pracer da consu!acin carnal " un logro acadado unda!ental!ente por .an+arote. G pracer e!inino% vinculado e(clusiva!ente ao pecado% aparece o!itido neste punto.
40

<Mes %oie le cuer li so!lieve ) (u$il a si grant de la re2ne ) (ue li dia! "or la %oie fine3 ) (uant la rien a (ue il "lus vialt ) del remenant "etit se dialt< 4vv. 5H5I85H5;6.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

JH $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

!o!ento pola Ra)Da% centro do p#blico e!ininoI1. Eon obstante% Xenebra logra descubrir quen " o !isterioso cabaleiro. 0n cabaleiro que se so!ete absoluta!ente ? vontade da da!a% ben se(a para actuar da !ellor or!a posible% ben para acelo da peor das !aneiras. Eeste senso% 'ai un'a subordinacin absoluta que nos ac'ega ? tantas veces repetida equiparacin da da!a8sen#or e do a!ante8vasalo. Actitudes plena!ente eudais nun universo literario constru)do no seo do eudalis!o. @rala s#a vitoria no torneo% .an+arote volveu a quedar bai(o o poder de Meleagant% sendo un disc)pulo de 2'r"tien% $ode roi de .eigni% o encargado de contar a liberacin do cabaleiro gra+as ? intervencin dun'a illa de Nade!agus% as) co!o o retorno ? corte% onde non s dar? !orte a Meleagant% senn que col!a de ledicia a Xenebra. Ao inal da obra% a Ra)Da !ani estar? con claridade os seus senti!entos pero% ao !es!o te!po% sendo consciente do perigo que representa o seu a!or% !anteraos en silencio nun'a <%oie discr;te=I9. Eun silencio que% ronte ao caso de @rist?n e Iseo% non supor?% polo !o!ento% ning#n dano para a corte art#rica. En de initiva% a er!osa Xenebra dese!peDa no relato os roles de ra)Da e da!a cort"s. 2o!o ra)Da encabe+a a corte do !arido% tanto ao co!e+o co!o ao inal da obra% pero ta!"n ten un papel destacado% practica!ente de 'spede% no reino de $orre% a onde oi levada contra a s#a vontade e de onde non quere !arc'ar at" coDecer boas novas de $alv?n% un dos cabaleiros art#ricos e% consecuente!ente% ta!"n vasalo seu. En ?!balas d#as cortes% Xenebra con ig#rase co!o a igura e!inina de re erencia que non reduce a s#a participacin ao espa+o do!"stico senn que se pro(ecta publica!ente ante os s#bditos. L o centro da sociedade cortes? e participa activa!ente nos diverti!entos da !es!a% especial!ente co!o espectadora de torneos e co!bates. Ade!ais% no seu papel de ra)Da co!proba!os o e(ercicio de virtudes co!o a piedade% o agradece!ento ou a solidariedade para coas s#as con("neres% a)nda que ?s veces ta!"n se !ostra orgullosa e altiva. Eeste sentido% constit#e un !odelo de conduta s escurecido pola s#a alta de senti!entos pro undos cara o Rei% ante o que% a pesar de todo% se!pre se !ostra obediente e sub!isa. 2o!o da!a% no !arco da fin$amor% Xenebra
41

< a ou li tornoi! devoit estre ) ot unes gran! loges de fust ) "or ce (ue la re2ne i fust ) et les dames et les "uceles3 ) ein! nus ne vit loges si beles ) ne si longues ne si bien faites= 4vv. 55;:855;56. 7e novo% atopa!os esta divisin se(ual dos espa+os% cando !enos entre os espectadores dos grupos sociais privile(iados.
42

<Ju est donc li cuersQ :l beisoit ) et con%o2ssoit ancelot3 ) Et li cors3 "or coi se celotQ ) A$estoit bien la %oie anterineQ ) A R donc corro! ne #a2neQ ) nenil certes3 ne tant ne (uant3 ) mes "uet cel estre3 li au(uant3 ) li rois3 li autre (ui la sont3 ) (ui lor ial! es"andu! i ont3 ) a"arceOssent tost l$afeire3 ) s$ainsi veant to! volsist feire ) tot si con li cuers le volsist. ) Et se Reisons ne li tolsist ) ce fol "anser et cele rage3 ) si ve2ssent tot son cora%e3 ) lors si fust tro" gran! la folie. ) Por ce Reisons anferme et lie ) son fol cuer et son fol "ans?= 4vv. B;H:8B;IJ6.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

JI $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

or!a parte dun'a relacin ad#ltera que i!pulsa ao cabaleiro cara a aventura% pero que ta!"n supn o so!ete!ento total de .an+arote aos capric'os da s#a persoa% que tan pronto se !ostra altiva co!o disposta ? consu!acin carnal do a!or. 0n a!or dual que oscila entre a s#a or!ulacin adulterina e peca!inosa e a s#a utilidade en canto !otor dun proceso de per ecciona!ento do 'eroe cabaleiresco que% ronte ao caso de @rist?n% si est? integrado na sociedade. 5ronte a un <amour fou= co!o vi!os con Iseo% a 'istoria de Xenebra desenvlvese nun !arco no que o a!or ten un'a < or+a 'ar!oni+adora=. ). " modo de conclusi*n. 7espois de ter caracteri+ado breve!ente ? Iseo de @'o!as dKAngleterre e ? Xenebra de 2'r"tien de @royes &a!bas in luenciadas polos presupostos do a!or cort"s% a)nda que en di erente !edida&% c!pre destacar que% a)nda que estas !ulleres dese!peDan un papel unda!ental% este non " co!parable ao dos seus a!antes% aut"nticos protagonistas das obras nas que se relatan as s#as 'istorias. A ideolo()a cabaleiresca constit#e o !arco no que se elaboran estes relatos e% dentro da !es!a &a)nda que se ala dun'a revalori+acin da igura da da!a&% non " !enos certo que os arquetipos e!ininos &creados unda!ental!ente a trav"s de !iradas esencial!ente !asculinas& dan lugar a !ulleres er!osas% re inadas e corteses% pero !ulleres que% no seo dun'a sociedade indubidable!ente androc"ntrica e patriarcal% estaban absoluta!ente condicionadas polos 'o!es. @anto Iseo co!a Xenebra son ra)Das e% daquela% teDen un'a posicin privile(iada% pero sono gra+as aos seus respectivos !atri!onios co rei Marco e co rei Artur. Est?n so!etidas a eles en virtude do la+o con(ugal. Eon obstante% tr?tase de !atri!onios nos que o a!or est? ausente &cando !enos por parte das ra)Das&% o que nos re!ite ? propia realidade social% onde o siste!a de pactos e alian+as entre liDa(es% sobre todo no caso da reale+a e da aristocracia% era o aut"ntico !otor responsable dos casa!entos% non os senti!entos a!orosos. Iso !es!o provoca e dalg#n !odo (usti ica que a pai(n e o a!or arrastren a Iseo e Xenebra cara outros 'o!es, @rist?n e .an+arote. Eestas relacins acadan un'a posicin privile(iada% pero% ante todo% son un'a !eta a alcan+ar. 7e todos !odos% en @'o!as% Iseo non ten soa!ente un papel pasivo% co!o !oitas veces se ten sinalado. 2ando aparece% asu!e un'a signi icacin su!a!ente destacada que pon de !ani esto o con(unto de pai(ns% dese(os% an'elos e su ri!entos que e(peri!entan os a!antes. *ola s#a parte% Xenebra asu!e o papel arquet)pico da da!a que provoca a aventura cabaleiresca. Zs veces act#a con absoluto e

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

J5 $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

in(usti icado desd"n cara o a!ante% !entres que noutros casos cede aos dese(os deste. *ero% independente!ente do seu co!porta!ento% Xenebra trans!ite os senti!entos que aos a!antes provoca a s#a situacin% especial!ente cando cre que .an+arote !orreu. *or outra parte% ten sido un'a preocupacin constante da 'istoria das !ulleres de inir a e(istencia ou non de deter!inados espa+os asignados% en uncin da construcin do siste!a de ("neros% a un ou a outro se(o. M?is al? do espa+o )sico en si !es!o% interesa coDecelo para estudar as uncins e o papel que se esperaba das !ulleres no seo da sociedade !edieval. Eo caso de Xenebra est? claro que o seu lugar por e(celencia " a corte &a do !arido% pero ta!"n a de Nade!agus&. Eon responde ao !odelo da ra)Da8nai% pero si constit#e un artigo pre+ado dentro da sociedade cortes?% con uncins si!blicas &o seu secuestro supn un ataque directo ? corte art#rica& e sociais &" o re erente do (ineceo co!posto polas da!as da corte% de a) a i!portancia da s#a presen+a nos torneos&. 7i erente " o caso de Iseo% quen parece contar cun'a !aior liberdade de !ove!entos. G seu papel real red#cese ao !?(i!o, " a esposa8ob(ecto do rei Marco que or!a parte da corte% co!o un !e!bro !?is do propio corte(o do Rei% pero que s act#a activa!ente no que ? s#a pai(n a!orosa se re ire. Eo seu caso% o a!or l"vaa a dei(ar a corte cando Ta'erd)n lle conta que @rist?n est? pr(i!o ? !orte sen preocuparse por ro!per a 'ar!on)a pre8e(istente e% se le!os a versin de N"roul% o que se co!proba " que Iseo% aco!paDada polo seu a!ante% ten un papel centr) ugo no que o seu a!or8pai(n conduce aos a!antes irre!ediable!ente cara o illa!ento cortes?n e social. A pesar das di eren+as entre Iseo e XenebraIH% ta!"n se poden establecer se!ellan+as entre as d#as ad#lteras e as s#as 'istorias de a!or. Z!balas d#as son !ulleres dun'a er!osura e(cepcional que corresponden aos seus a!antes% a)nda que% ante diversas circunstancias% non ocultan o seu en ado% as s#as d#bidas e tor!entos ou asu!en un'a actitude de indi eren+a% o que lles per!ite !anter% ao longo da narracin% un'a posicin privile(iada na relacin% se!pre lon(e de convert"rense en escravas ou suplicantes do a!or na !es!a !edida que o an @rist?n e .an+arote. Eeste sentido% as d#as logran con igurarse co!o !eta para dous !agn) icos a!antes que% a)nda que se caracteri+an polas s#as grandes 'abilidades &!?is corteses no caso de .an+arote que no de @rist?n% cu(o persona(e !ant"n tra+os arcai+antes
43

7erivadas na s#a !aior parte% co!o acaba!os de ver% da di erente concepcin a!orosa que teDen as obras, o a!or co!o onte de proe+as en 2'r"tien% nun'a tentativa de 'ar!oni+acin entre as obrigas sociais e o a!or ad#ltero% ronte ao a!or tolo e tr?(ico de @rist?n e Iseo% que os leva a priori+ar a satis accin persoal a)nda que esta se opoDa aos esque!as !orais e sociais da "poca.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

JB $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

4.oren+o M 1outo% 9::1, 9IH6&% non dubidan en poDer en perigo a s#a 'onra e presti(io &subindo ? carreta ou vivindo ? !ar(e da sociedade& na s#a tentativa de estar coas s#as da!as. 7#as !ulleres que% por"n% racasan co!o esposas do Rei e% !oi especial!ente% na que% a ollos dos 'o!es% deber)a de ser a s#a aceta principal, a !aternidade. A ausencia de illos tanto de Iseo e Marco% co!o de Xenebra e Artur per!ite o!itir o gran proble!a que i!plicaba o adulterio, os illos ile()ti!os que desestabili+aban o siste!a sucesorioII. 7ese !odo% pod)a evitarse un'a re le(in !?is pro unda sobre esa proble!?tica% logrando per!anecer as obras no terreo do diverti!ento cortes?n. 1e os arquetipos e!ininos que se consolidan no i!a(inario do Gccidente !edieval tenden a oscilar entre a !iso(inia e a subli!acin das !ulleres 4$arc)a85ern?nde+% 9:196% do !es!o (eito% a e!inidade de Iseo e Xenebra con ig#rase co!o un'a realidade dual, perigosa porque leva ? ruptura das nor!as sociais e% ao !es!o te!po% positiva cando c'ega a ser a causa #lti!a que provoca o per ecciona!ento cabaleiresco e% para alg#ns autores% a !?(i!a e(presin do triun o dos senti!entos e dos dese(os dun grupo co!o o dos iuvenes% 'o!es se!pre dese(osos da estabilidade social que% nun'a sociedade de ricas 'erdeiras% aspiraban a asentar a s#a posicin a trav"s do !atri!onio. Iseo e Xenebra son as ideali+adas damas dos seus a!antes% aquelas que c'egan a entregar os seus avores a estes cabaleiros da corte que% sen eudo de seu% aspiran ? !ellor de tdalas !ulleres% ? ra)Da. Mais% no seo desta cultura cort"s% o (ogo ad#ltero non deb)a transgredir o diverti!ento para c'egar a converterse nun'a realidade. @alve+ por iso e co!o se dun !anual de conduta se tratara% coa ruptura da orde social !ediante a consu!acin do adulterio carnal% estes a!ores pasan a ser tr?(icos e deben per!anecer ocultos se non queren verse perseguidos% non s polos !aridos celosos% senn ta!"n polo con(unto da sociedade cortes? que se ve posta en perigo. Est? claro que Iseo e Xenebra se !oven na encrucillada do a!or e o !atri!onio% o social e o antisocial% o ben e o !al% a loa e a in(uria% a cortes)a o as actuacins anticorteses... " dicir% sendo !ulleres creadas en discursos !asculinos% producen te!or e ad!iracin a un te!po. A pesar de tdolos !atices que se poidan or!ular% o certo " que tanto Iseo co!o Xenebra oron co8protagonistas das obras de @'o!as dKAngleterre e 2'r"tien de @royes. Eestes dous autores !asculinos% as ra)Das non s aparecen co!o <ob(ectos= aos que a!ar% a)nda que ese papel " evidente. 1en d#bida% as d#as da!as son aut"nticos su(eitos da accin que act#an e que teDen vo+ propia ante o A!or. Eon s se dei(an a!ar% elas ta!"n o an.
44

1 parece 'aber un'a re erencia no Perlesvaus a un illo de Xenebra c'a!ado .o'ot% quen% non obstante% aparece co!o illo ile()ti!o de Artur noutras obras 4Alvar% 9::I, 9:96.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

JJ $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

A!an e entr"ganse con toda a s#a pai(n e senti!ento a @rist?n e a .an+arote. 7esta or!a% non resulta estraDo que estas d#as !ulleres tiveran un'a grande ortuna no i!a(inario colectivo da Europa !edieval. Isto " o que e(plica a e(istencia de co!porta!entos sociais co!o o re erido na introducin deste traballo &outorgar aos illos e illas no!es procedentes deste universo literario&% as) co!o o grande i!pacto de Iseo e Xenebra na 'istoria cultural europea% dende o a Idade Media at" os nosos d)asI5. Esta!os% pois% ante d#as !ulleres retratadas a trav"s de !iradas !asculinas que re licten% ao !es!o te!po% realidades plurais dun'a sociedade !edieval que trataba de divertirse a trav"s dos discursos literarios% pero que% ao !es!o te!po% non dei(a de trans!itir neles parte dos seus valores% aspiracins e te!ores. *re(u)+os e realidades que se caracteri+aron pola s#a orte persistencia no i!a(inario colectivo ao longo dos s"culos.

Re+erencias Fontes 2'r"tien de @royes 41OJ;6. e c#evalier de la c#arrete. M. Roques 4ed.6. *aris, .ibrairie 3onor" 2'a!pion. 2'r"tien de @royes 41OOI6. Romans. *aris, .ibrairie $"nerale 5ran[aise. 2'r"tien de @royes 49::16. an!arote ou o cabaleiro da carreta. 1. $uti"rre+ $arc)a 4introducin e traducin6. >igo, Edicins Xerais de $alicia. Marc'ello8Ei+ia% 2. 4dir.6 41OO56. Tristan et =seut. es "remi;res versions euro"?ennes. *aris, $alli!ard. Riquer% I. de 4ed.6 49::16. Tristn e :seo. @o!?s de Inglaterra% Nerol% Mar)a de 5rancia et alii. Madrid, Ediciones 1iruela. ,ibliogra+a Alvar% 2. 49::I6. eRendas artSricas. 0iccionario Es"asa. Madrid, Espasa82alpe.
45

2 . Q'itaRer% M. 0ni ying MaRers. .ancelot and $uinevere in Modern .iteratura and Art. In, Qalters% 9::9, 15O81;:- NreCer% E. @'e igure o $uenevere in Modern 7ra!a and 5iction. In, Qalters% 9::9, 9JO89;O- 3er!an% 3. J.% 1'aran EeC!anKs $uinevere @rilogy. In, Qalters% 9::9, 9O18 H1: ou Natts% M. 1.% @ristan and Isolde in Modern .iteratura, lK"ternel retour. In, @asRer% 9::9, 5:58 59:.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

J; $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

Aragn 5ern?nde+% M.A A. 49::H6. iteratura del Lrial. Piglos T:: R T:::. Madrid, 1)ntesis. Nald Alco+% J. 49::J6. Por la (uoal cosa es da"nado. 1uicidio y !uerte accidental en la Eavarra ba/o!edieval. Anuario de Estudios Medievales% HJ81% 9J8BO. Nau!gartner% E. 41O;J6. Tristan et :seut. *aris, *resses 0niversitaires de 5rance. Nau!gartner% E. 41OO96. C#r?tien de TroRes. =vain3 *aris, *resses 0niversitaires de 5rance. ancelot3 la c#arrette et le lion.

Neceiro *ita% I. 41OOH6. Modas est"ticas y relaciones e(teriores, la di usin de los !itos art#ricos en la 2orona de 2astilla 4s. XIII8co!ien+os s. X>I6. En la Es"aUa Medieval% 1B% 1H581BJ. 2abr"% M. 49::56. Como una madre3 como una #i%a, las !u/eres y los cuidados de la salud en la Na/a Edad Media. I. Morant 4dir.6. &istoria de las mu%eres en Es"aUa R Am?rica atina. :. 0e la Pre#istoria a la Edad Media 4pp. BHJ8B5J6.Madrid, 2?tedra% 9::5. 2asagrande% 2. 49::B6. .a !u/er custodiada. In, $. 7uby M M. *errot 4dirs.6. 4pp. OH81H96. &istoria de las mu%eres. +. a Edad Media. Madrid, @aurus. 2ontreras Mart)n% A. 49::J6. .as !u/eres en A demanda do Panto Lraal gallego8 portuguesa, re le(iones sobre la reina $inebra. Actas do @:: Congreso :nternacional de Estudos Lalegos. Mulleres en Lalicia. Lalicia e os outros "obos da PenVnsula. 'arcelona3 +7 /* de maio de +KK/. 3. $on+?le+ M M.A X. .a!a 4eds.6. 1ada, Edicis do 2astro% Asociacin Internacional de Estudos $alegos M 0niversitat de Narcelona% ;58OH. 2ropp% $. 41OJ56. $enWve, 7ro+. e vocabulaire courtois des troubadours de l$?"o(ue classi(ue.

2irlot% >. 41O;B6. Introduccin. In, Tristn e :seo. N"roul. Narcelona, **0% :J8 55. 7uby% $. 41OO:6. El amor en la Edad Media R otros ensaRos. Madrid, Alian+a Editorial.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

JO $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

7uby% $. 41OO96. El caballero3 la mu%er R el cura. El matrimonio en la Francia feudal. Madrid, @aurus. 7uby% $. 41OO56. 0amas del siglo T::. *. EloVsa3 Madrid, Alian+a Editorial. eonor3 :seo R algunas otras.

5rappier% J. 41OJH6. Amour courtois et table ronde. $enWve, 7ro+. $arc)a $ual% 2. 41O;I6. &istoria del reR Arturo R de los nobles R errantes caballeros de la Tabla Redonda. Madrid, Alian+a Editorial. $arc)a $ual% 2. M Alberto de 2uenca% .. 41OJB6. *rlogo. In, an!arote del lago o el caballero de la carreta. 2'r"tien de @royes. Narcelona, .abor. $arc)a85ern?nde+% M. 49:116. <.as 1ar!iento, !u/eres con poder al inal de la Edad Media=. In, I. del >al >aldivieso M 2. 1egura $raiDo 4coords.6. a "artici"acin de las mu%eres en lo "olVtico. Mediacin3 re"resentacin R toma de decisiones 4pp. 1H5815I6. Madrid, A. 2. Al!udayna. $arc)a85ern?nde+% M. 49:196. Arquetipos e!ininos no i!a(inario social do Gccidente !edieval 4ss. XII8XIII6. In, M. $arc)a85ern?nde+% 1. 2ernadas Mart)ne+ M A. Nallesteros 5ern?nde+ 4eds.6. As mulleres na #istoria de Lalicia. Actas do : Encontro :nterdisci"linar de #istoria de M?nero 4pp. 1H181J16 .1antiago de 2o!postela, Andavira% 278Ro!. $iordano% A. M Natista Rodr)gue+% J. J. 49::I6. iteratura romnica medieval -"arte terica.. .a .aguna, 0niversidad de .a .aguna. $uti"rre+ $arc)a% 1. M .oren+o $rad)n% *. 49::1a6. A literatura artSrica en Lalicia e Portugal na :dade Media. 1antiago de 2o!postela, 0niversidade de 1antiago de 2o!postela. $uti"rre+ $arc)a% 1. M .oren+o $rad)n% *. 49::1b6. @rist?n o la !arginacin de la Fin$amors. Revista de iteratura Medieval% XIII% 1% 11O81HI. Jonin% *. 41O5;6. es "ersonnages f?minins dans les romans fran8ais de Tristan au T::e si;cle. Etude des influences contem"oraines. $ap, Gp'rys. .oren+o $rad)n% *. M 1outo 2abo% J. A. 4coords.6 49::16. .ivro de @ristan e .ivro de Merlin. Estudio3 edicin3 notas e glosario. 1antiago de 2o!postela, 2entro Ra!n *iDeiro para a Investigacin en 3u!anidades.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

;: $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

Meneg'etti% M.A .. 41OOI6. Il ro!an+o. In, a letteratura roman!a medievale. Una storia "er generi. 2. di $irola!o 4ed.6. Nologna, Il Mulino. Millet% >. 49::16. Introduccin. In, Tristn e :solda% Eil'art von Gberg M $ott ried von Gberg. Madrid, Ediciones 1iruela. *allares M"nde+% MA. 2. 49:116. &istoria das mulleres en Lalicia. :dade Media. 1antiago de 2o!postela, Xunta de $alicia M Eigra@rea. *ardo de $uevara y >ald"s% E. 49::O6. Identidad y !e!oria genealgica. 0na aportacin al estudio de la antroponi!ia !edieval gallega. Anuario de Estudios Medievales% HO% 1% 9J8I5. *astoureau% M. 49::B6. Jugar al rey Arturo. Antroponi!ia literaria e ideolog)a caballeresca. In, Una #istoria simblica de la Edad Media occidental. Nuenos Aires, Tat+ Editores% H918HH;. *un+i% A. 49::56. Tristano. Ptoria di un mito. Ro!a, 2arocci. Rodr)gue+ Rodr)gue+% M.A 2. 49:::6. =seut en '?roul R T#omas d$Angleterre. 1antiago de 2o!postela, 0niversidade de 1antiago de 2o!postela% !e!oria de licenciatura in"dita. Rui+ 2apell?n% R. 41O;56. Introduccin. In, Tristn e :seo. N"roul. Madrid, 2?tedra% :O855. Rui+ 7o!"nec% J. E. 41O;B6. a mu%er (ue mira. Crnicas de la cultura cort?s. Narcelona, Edicions dels Yuaderns 2re!a. 1egura $raiDo% 2. M >al >aldivieso% M.A I. del 49:196. .as !u/eres y el poder. In, *"re+85uentes 3ern?nde+% *. 4ed6. Entre dos orillasB las mu%eres en la &istoria de Es"aUa R Am?rica atina 4pp. 99H89H;6. Narcelona, Icaria. 1ilva% 2. $ual da 49::;6. At? (ue a morte os se"areB casamento reformado nos s?culos T:WT::. 1\o *aulo, 0niversidade de 1\o *aulo% 7isserta[\o de !estrado in"dita. @asRer $ri!bert% J. 4ed.6 49::96. Tristan and :solde. A casebooD. EeC ]orR, Routledge.

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

;1 $arc)a85ern?nde+% Miguel. Iseo e Xenebra. Representacins e!ininas na literatura do s"culo XII a trav"s de d#as !iradas !asculinas CCC.revistarodada ortuna.co!

>al >aldivieso% M.A I. del M 1egura $raiDo% 2. 4coords.6 49:196. a "artici"acin de las mu%eres en lo "olVtico. Mediacin3 re"resentacin R toma de decisiones . Madrid, A. 2. Al!udayna. >Srvaro% A. 41O;H6. Narcelona, Ariel. iteratura romnica de la Edad Media. Estructuras R formas. ancelot and Luinevere. A casebooD. EeC ]orR,

Qalters% .. J. 4ed.6 49::96. Routledge.

Recebido: 99 de sete!bro de 9:1H "-rovado: :5 de de+e!bro de 9:1H

Roda da 5ortuna. Revista Eletrnica sobre Antiguidade e Medievo 9:1H% >olu!e 9% E#!ero 9% pp. 558;1. I11E, 9:1I8JIH:

También podría gustarte