Está en la página 1de 76

PREGÓN

re v i s t a d a f e s t a d o c o rp u s c h r i s t i d e p o n t e a re a s

Corpus Christi 2009


PONTEAREAS

FESTAS DO CORPUS CHRISTI

2009
pregón
2009

Especialistas en
Bodas
Ponteareas Aniversarios
Paseo Matutino, 17 Bautizos
986 66 99 91 Comuniones
www.detallespicus.com

Paseo Matutino, 6 Baixo | Ponteareas

ESCOLA INFANTIL

Horario de 07:30 h a 21:00 h . .

Servizo de comedor
Transporte escolar
Actividade extraescolar: Piscina
Rúa dos Carballos Nº 7, Baixo - Telf./Fax: 986641475 - PONTEAREAS

Telf. 986 182 823


Avda. Galicia, 7 Baixo
ponteareas
(Frente hacienda)
6 Saúda do presidente da Xunta de Galicia

7 Saúda do alcalde de Ponteareas

9 50 anos para lembrar e celebrar |Manuel Lage e Clodomiro Ogando

10 Pregón do Corpus Christi 2008 |Maruja Piño Piñeiro

14 Alfombras para el Corpus Christi | Carlos Amigo Vallejo

27 Florilegio de Corpus | José Martínez Bargiela

30 Ofrenda floral en Ponteareas | Antonio Alonso Fontán


pregón 2 0 0 9
33 El Corpus Christi de Ponteareas: la fiesta de la primavera de las Rías Baixas
José Manuel Figueroa Vila

34 Alfombra pétrea na Vila do Corpus | Manuel Estévez Diego


concello de ponteareas
36 En el Condado se siente el buen aroma de Cristo | Ramón Rodríguez Otero
alcalde presidente
salvador gonzález solla 38 A poesía do Corpus | Lorena Carrera Alonso | Antonio Manuel Couto Viana | Patricia García

concelleiro de cultura 39 As outras alfombras florais 2008. Parroquias alfombreiras da comarca


ANDRÉS SAMPEDRO FERNÁNDEZ Andrés Sampedro Fernández

COORDINACIÓN
44 Inolvidable convivencia en Huelva | Antonio Pastoriza Lino
PURIFICACIÓN PORTO SEBASTIÁN
45 Homenaje a un ponteareano ilustre: Manolo Pregal | Jesús Rodríguez Delgado
MÓNICA leirós bargiela

46 O Castelo do Sobroso e Ponteareas na filatelia | Clodio González Pérez


enderezo
museo municipal de ponteareas 49 Oracións da liturxia popular no Condado-A Paradanta: O caso de Leirado
a perillana, 9-11 Estanislao Fernández de la Cigoña Núñez
36860 ponteareas
52 Rematando co cantar en Ponteareas | Xoán Xosé Pérez Labaca
fotos corpus
56 A Banda, un latexo de nos | Hipólito Fernández Fernández
foto souto

58 A Figura da Peixeira | Xoán Ibáñez Rodríguez


Foto portada
Jacobo areal 59 José Luis Aguiar Muíños. Un ponteareano morto no Baleares
Andrés Sampedro Fernández
edita para o concello de ponteareas
runa publicaciones, s.l.
63 Manuel Gayoso Suárez. Unha das figuras máis importantes da aviación española
tel. y fax: 986 433 873
Gonzalo Fernández Álvarez
rruna@runapublicaciones.com
65 Agustín Rodríguez Bahamonde, un liberal nas Cortes de Cádiz
Rafael Sánchez Bargiela
depósito legal
vg-472-1999 67 O nacemento dunha lenda | Manrique Fernández

esta publicación non se identifica, necesariamente, 68 A capela de Santa Trega de Pías e a súa labra epigráfica | Xoán Martínez Tamuxe
coas opinións expresadas polos seus colaboradores e,

por tanto, nn se responsabiliza das mesmas. 71 O traballo tradicional das viñas na comarca do Condado| Sofía Rodríguez Suárez
autorízase a reprodución total ou parcial dos

textos, coa única obriga de citar a procedencia e


74 El Encaje de Bolillos: una tradición que se arraiga en Ponteareas
autor dos mesmos.
María Dolores Fernández Solla

5
pregón
2009

Saúdo do presidente Tamén recoñecerán, como o fai toda Galicia, a labor dos
alfombristas, auténticos protagonistas do Corpus polas súas

da Xunta de Galicia impagables horas de traballo e dedicación anónima para crear


verdadeiras xoias de artesanía e de delicado arte efémero.
A súa achega constitúe un espectáculo impresionante e
todo un modelo de convivencia que xustifica, sen dúbida, que
Pasear estes días por Ponteareas é ser partícipe dun exem- esta celebración atope eco máis alá das nosas fronteiras e teña
plo de hospitalidade, colorido, espectáculo e espiritualidade, o recoñecemento internacional que merece por historia e por
perfectamente mesturados como pezas dun grande puzzle que, tradición.
unha vez completo, sorprende gratamente mostrando unha fo- Felicito a todos os ponteareanos pola súa activa e entusias-
tografía asombrosa. ta participación no Corpus Christi e saúdo cordialmente ós
A Festa do Corpus Christi é unha excelente oportunidade miles de forasteiros que nesta data sinalada visitarán a vila
para ver a transformación dunha vila, que se viste coas súas para coñecer e compartir o seu acervo cultural. A todos, un
mellores galas e que recende tradición e estampas das súas venturoso encontro coa historia.
raíces máis profundas que a distinguen como única e, á vez,
universal.
Non teño dúbida de que as persoas que visiten Ponteareas
levaranse unha imaxe acolledora, rica en matices e impreg-
nada do incomparable sabor dos seus recunchos e das súas Alberto Núñez Feijóo
xentes. Presidente da Xunta de Galicia
6
pregón
2009

Saúdo do alcalde de afronta, nestes tempos, unha serie de retos que marcarán o seu
desenvolvemento dende moi diversos aspectos, entre os que cabería

Ponteareas destacar a posta en marcha do parque empresarial Val do Tea,


proxecto que dará un pulo definitivo ao desenvolvemento indus-
trial e empresarial deste concello.
Queremos, nestas datas, ter un especial recordo para todos
Un ano máis Ponteareas prepárase para vivir a súa festa máis aqueles alfombreiros que xa non están con nos, pero que co seu
emblemática: a Festa do Corpus Christi. Unha celebración secular traballo permitiron que esta tradición secular se manteña ao longo
que, este ano e co inicio da tramitación do preceptivo expediente, do tempo. Gustaríame tamén facer extensivo este recordo aos nosos
camiña con paso firme cara a súa declaración como Festa de Inte- emigrantes que, dende a distancia, viven estas festas coa morriña
rese Turístico Internacional. propia das nosas xentes e que, co seu traballo e esforzo contri-
Pero máis aló do que esa importante declaración poida sig- buíron e contribúen ao desenvolvemento do seu pobo natal.
nificar, a Festa do Corpus Christi é, por enriba doutras consi- A todos aqueles visitantes chegados dende moi diversos puntos
deracións, a reafirmación anual da nosa identidade como pobo. de Galicia e do norte de Portugal, queremos darlles a nosa máis
O traballo sacrificado, silencioso e anónimo de centos de veciñas cordial benvida e invitalos a participar activamente nesta tradi-
e veciños confeccionando os tapices florais na honra do Santísi- cional celebración.
mo, non é senón a mostra da capacidade que ten Ponteareas e os ¡Felices Festas!
ponteareáns de traballar de xeito conxunto e solidario a prol dun
obxectivo común. Así é como se escribe, dende tempo inmemorial, Salvador González Solla
a historia do progreso e desenvolvemento dos pobos. Ponteareas Alcalde de Ponteareas
7
pregón
2009

Avda. Galicia, 16 Bajo 36860 PONTEAREAS - Tel. 986 640 392 - E-Mail: ccaeiro@ccaeiro.com

Muebles para vivirlos

Avenida de Castelao, 28 + 986 64 24 19 Avenida de Castelao, 8 José Antonio Varela - Gerente - 647 607 674 - jvarela@anova-cocinas.com
Mueblería AS NEVES + 986 65 94 74 + 986 64 27 02 Ctra. Mondariz Km. 2
Telf. 986 667 251
Plaza Mayor, s/n AS NEVES
SALVATERRA DE MIÑO PONTEAREAS Tel. 986 660 287 - Fax 986 660 599 - Ponteareas

ÓscarGonzález
651 365 523

v i n o s y t a p a s v a r i a d a s
Rosalía de Castro, 12 - PONTEAREAS

Nuestro cliente es el rey

P l a z a d e B u g a l l a l , 6 - 3 6 8 6 0 Po n t e a r e a s - Te l . 9 8 6 6 6 1 8 5 5
pregón
2009

50 anos para lembrar


e celebrar
Manuel Lage e Clodomiro Ogando o traballo das comisións nomeadas da vida e do quefacer da Igrexa aos
Co-párrocos para elaborar os esquemas dos do- “ profetas de calamidades”, que pa-
cumentos: período antepreparatorio recen querer volver outra vez,e que
O pasado 25 de xaneiro cum- (1959-1960) e período preparatorio non fan máis que camiñar nun anun-
príronse 50 anos da convocatoria do (1960-1962), que logo se ían discutir cio constante de pesimismo, intran-
concilio Vaticano II por parte do Papa nas sesións conciliares. E así, o 11 de sixencia e condena do mundo;nunha
Xoán XIII. Nun frío día de xaneiro de Outubro de mil novecentos sesenta e actitude de intolerancia,e ao abeiro
hai cincuenta anos entusiasmou a dous, tiña lugar a apertura do que a do pensamento único e rexeitamen-
católicos e non católicos coa súa día de hoxe segue a considerarse o to de quen non pense coma eles.
invitación a abrir as ventás para que gran concilio dunha Igrexa que se vía Sen esforzarse por ver neste noso
puidera entrar aire fresco na Igrexa. necesitada de cambio e renovación, mundo, as pegadas dun Deus que
Palabras estas que encerraban todo de que se lle entendese o que di, e se manifesta como amor e sempre
un proxecto de renovación e cambio presente no corazón e na vida de tan-
nas estruturas, linguaxe e mesmo tas persoas, irmáns,comprometidos
persoas dentro da Igrexa. Unha re- por facer do mundo non o lugar no
novación que se acuñou coa palabra que uns manden e outros, os máis,
italiana “aggiornamento”. Comezaba sexan sometidos, senón un mundo
así unha nova primavera na vida da que loita pola igualdade, camiña na
comunidade eclesial. Unha primave- democracia e na defensa dos de-
ra que ten dado momentos sublimes reitos humanos. Dereitos aos que
de compromiso, opción pola xusti- o Papa Xoán, dedicara un profundo
za e compromiso cos pobres. Unha e fermoso documento, a Pacen in
primavera que ilusionou a moitos, Terris,dirixido a crentes e a tódolos
dentro e fora da Igrexa, e que su- “homes de boa vontade”, no que
puxo poñer en marcha proxectos, fai un chamamento a traballar pola
ilusións e moita esperanza. Foron paz e a defensa da persoa, fill@s de
aqueles anos de moito movemento Deus, sen importar nin a raza nin a
en tódolos ámbitos da realidade so- relixión nin a posición social. A este
cial, política, económica e cultural. compromiso chámanos a tod@s
E con tanta renovación en cada un aquel “ Papa bo”, que tan fonda pe-
dos ámbitos da sociedade, non podía gada deixou en todo o mundo, e nos
a Igrexa quedar ao marxe deste que- ten achegado de xeito tan sinxelo e
rer encarar o futuro sen complexos e esperanzado a mensaxe de Xesús,”o
con un verdadeiro espírito de deixar asemade disposta a entender o que fillo do carpinteiro”,a quen nós ren-
atrás o vello, o anquilosado, o apega- está a pasar nun mundo en cambio e demos no Corpus o mellor dos tribu-
do a vellas formas que acababan por que vai moi rápido. Unha rapidez que tos deixándonos acompañar por El
escurecer e frescura da mensaxe. contrasta coas formas parsimonio- ao longo das nosas rúas e prazas, tan
Por iso as palabras do hoxe xa “Bea- sas e sen presas nas que camiña a ben “engalanadas”,en cuxo traballo
to Xoán XXIII”, foron premonitorias e Igrexa. A ela sempre lle gustou ser a pomos dedicación,cariño e entrega.
que algo grande ia pasar na Igrexa. E que marcase os tempos; namentres El quere acompañarnos, fagámoslle
pasou, vaia se pasou. que nese momento non era a Igrexa un oco.
Aquela convocatoria que facía o a que marcaba os tempos, senón o Que estes cincuenta anos de vida
Papa en xaneiro do mil novecentos mundo, de aí a chamada de Xoán da Igrexa sigamos alimentándoos
cincuenta e nove, tivo, ata chegar o XXIII a deixar que entrara aire novo cada día co nosos esforzo e a nosa
ano sesenta e dous –ano no que se e fresco polas fiestras eclesiais. Un presenza esperanzada e gozosa no
celebra a súa inauguración– ,detrás aire fresco, que supuxera que afastar medio do mundo.
9
pregón
2009

Pregón de las Fiestas del


Corpus Christi 2009
La Orotava

Maruja Pino Piñeiro este evento. y nos retiramos para descansar.


Y gracias también a todos los ami- No había pasado un cuarto de
Antes de comenzar, ruego al Sr. Alcal- gos que nos acompañan en este sig- hora, cuando una tromba de agua
de y ediles, me permitan pronunciar nificado instante. deshizo nuestra ilusión, la de un tra-
unas líneas de la estrofa relacionada Todos los que hemos luchado bajo perdido.
con la efemérides de tan importante por la brillantez de esta Fiesta, no Las insistentes llamadas de los
día que celebraremos justo dentro de podemos evitar la emoción que nos vecinos en todos los portales, hacen
una semana y dice así: embarga, puesto que, para ello, nos que al instante bajemos escoba en
unimos en cuerpo y alma, para que mano y trapos para barrer y secar el
Hoy día del Corpus resulte lo mejor posible. suelo pues había que volver a trazar
Te pido Dios mío, Como todos sabemos esta que- el dibujo, buscar flores y recomponer
Corrijas al mundo rida Fiesta está llena de satisfaccio- la alfombra, toda una odisea.
De tantos desmanes, nes, pero también de muchos sinsa- En el edificio donde hoy reside Ba-
Hambre, la miseria, bores. Que si llueve, hace viento, si nesto vivía un buen señor que tenía
Guerras y rencor, no hay flores… sobre todo lo dicho un espacioso jardín rodeado de una
Y, cómo en Puenteareas hay muchas anécdotas que seguida- verja de hierro que cuidaba como las
Se hermanen los hombres mente relato. niñas de sus ojos y no daba una sola
Buscando entre flores, A lo largo de los años he visto, flor ni para el Corpus.
La paz y el amor. recién acabada de adornar mi calle Un año de mucha escasez de flores,
( vivía entonces donde residía Pedro a las tres de la madrugada por medio
Y comienzo pues, en primer lugar, Mariño, Conchita Brey, nosotros en de una escalera entraron y no dejaron
con mi especial gratitud al Sr. Alcal- el tercer piso). una, tan solo un letrero que decía:
de y Corporación municipal del Ilus- En esta calle pues, sobre las cua- “ Como usted nos las negó
trísimo Ayuntamiento de Puentea- tro de la madrugada, finalizamos or- El viento se las llevó”
reas, sin los cuales no tendría valor gullosos de nuestro trabajo realizado Otra de las graciosas anécdotas,
10
pregón
2009

sucedió cuando comienza la pro- nuestras calles con esas mágicas


paganda del Corpus, puesto que la alfombras que brindan la inolvidable
ignorancia era total respecto a nues- sorpresa de un espectáculo artístico
tras suntuosas obras de arte. religioso que solo es dado para desfi-
La comisión pide a los puentea- lar al Rey del Amor.
reanos residentes en cualquier lugar Ahora, con otras tecnologías, se
de la geografía, su colaboración. está haciendo lo mismo, potenciando
En Vigo, “Gaitote”, “Riverita” y dos la “Oficina del Alfombrista” y fomen-
Praza de
Bugallal

más que no recuerdo, haciéndose más, momento que aprovechaban tando la publicidad de la Fiesta a tra-
eco de esa llamada, se reúnen para para explicar todo lo relacionado con vés de programas de radio de ámbito
deliberar y llegan a la conclusión que nuestras suntuosas alfombras y les nacional, para que realice su trans-
deben hacer propaganda.¡mucha advertían: ¡Si las ven quedarán he- misión esos días desde Ponteareas.
propaganda! ¿Cómo?, se preguntan. chizados ! . Les deseo al concejal de cultura, An-
Llevando unas cuantas fotos en color Con el boca a boca y la realidad drés Sampedro, y a la Comisión de
a un establecimiento de la calle del de unas calles impregnadas de ese alfombristas que se lleve a cabo con
Príncipe, que permitan colocarlas en tenue olor a rosas que parece perfu- éxito este ambicioso proyecto.
el escaparate y acto seguido ponerse mar el alma, la llegada de los auto- Otra de las anécdotas en la que
delante haciendo aspavientos. buses, se iba multiplicando y ya es pasamos mucho miedo, cuando en
Efectivamente, para ver lo que su- una firme realidad ese mensaje que cierta aldea, vimos una casa repleta
cedía la gente se acercaba, cada vez nos trae la primavera, enjoyando de flores, incluso colgando del muro
pregón
2009

los gatos (tengo entendido que era el


fruto de la xesta).
El campo es la viva naturaleza y
belleza de sugestiva ilusión.
Con satisfacción, recibí la grata
noticia que los próximos alfombris-
tas contarán con una “cosecha pro-
pia” de flores, con la colaboración del
concello. Esta ilusión la abrazamos
los que sudamos y sufrimos miles de
odiseas expuestas algunas veces al
peligro de nuestras vidas.
Cuando yo era joven, apenas había
coches ni el Ayuntamiento colabora-
ba monetariamente, ni con material,
con la dificultad de que el pueblo es-
taba adoquinado y para trazar el di-
bujo, tenían que extender una espesa
capa de serrín y con mucho cuidado
lograr el trazado. Llegamos a despla-
zarnos a La Guardia para conseguir
las flores. Cuando ya mis hijos des-
hojaban y estaban involucrados en
estas tareas del Corpus, hubo una
persona que siempre los llevaba, con
cariño y desinterés en su furgoneta
para ir a recoger las flores y siempre
me lo recuerdan, es Salvador “Chu-
vias”, más tarde con los viveros que
existen ya fue más fácil.
Como verán en esta fiesta tan
nuestra nadie es imprescindible,
desde los niños a las personas de
Rúa edad, cada uno en su cometido. Los
Oriente dibujantes, los que preparan el sue-
lo, el minucioso trabajo de búsque-
da y selección del material en lo que
rosas blancas y rojas. Le pedimos influye la unión de todo un pueblo,
nos dejara cortar algunas del muro sin aspirar a ningún premio porque
y su única respuesta fue azuzarnos para Dios todas son iguales pues son
su perro teniendo que huir despavo- hechas con el mismo ahínco, la mis-
ridos. Pero apenas anduvimos unos ma fe, amor, igual tesón, para que
metros, como un milagro del cie- resulte la mejor alabanza al “Corpus
lo, aparece otra preciosa casa con Christi”.
abundante jardín. Nos acercamos Pero hoy, en día tan especial, no
pidiendo alguna flor para Corpus y voy a explicar, lo que de sobra sabéis,
nos autorizó para coger las que qui- por vuestra larga experiencia en las
siéramos. lides del Corpus.
En mi relato, tenía yo 10 años, pero Hoy pues mi sinceridad me obliga
también tenía mi labor, coger las flo- a decir que, es doble el agradecimien-
res del campo, que las había divinas: to recibido, porque jamás podría ser
las margaritas blancas y amarillas pregonera del Corpus, toda vez que
o pampullo que pintaban el paisaje este lugar era solo derecho de los
maravilloso de los mejores cuadros, hombres. Ignoro si estaba estipulado
el árnica, la carriza, las amapolas, por ley, pero lo que sí se que el Sr.
12
pregón
2009

Avenida da
Constitución

Alcalde Salvador González, anuló ese continuación voy a manifestar. que juegan un papel muy importante
protocolo y gracias a él ya somos dos Con todo mi intenso sentir, dedico e imprescindible en la brillantez y de-
las mujeres que tenemos la fortuna este Pregón a las personas mayores mostración de fe al Santísimo.
de ocupar este lugar: Teresa Novoa, y jóvenes que siguen trabajando. Sí, en este grato día, no puedo
con su divina voz de soprano, y esta A los niños, que con tanto ahínco, obviar el tesón de los Alcaldes en
humilde servidora, a la que hoy co- perfilan y rellenan de flores, para que perpetuar nuestra ancestral Fiesta,
rresponde leer el Pregón. no decaigan de ese empeño en el tra- conocida en casi todo el mundo.
Más no sólo voy a ser sincera bajo, pues son los pilares del maña- Para todos sin excepción, dedico
porque estoy contenta y agradecida na, en esta labor de orfebrería. este Pregón, con mi cariñoso beso,
¡no!, es por algo muy profundo que A los que lucharon incansable- toda mi consideración y este fuerte
arraiga en mi corazón, es un hondo mente y ya no están entre nosotros, aplauso que entre todos vamos a
sentir que me obliga a compartir con porque han fallecido. prodigar.
todas las queridas personas que a A todos los hombres y mujeres, ¡FELICES FIESTAS!
pregón
2009

Alfombras para
el Corpus Christi

Praza
Maior I

Carlos Amigo Vallejo el Señor que llegaba a la ciudad. tía viene siempre de nuevo a nosotros
Cardenal Arzobispo de Sevilla Ayer fue Jerusalén. Ahora, en nombre del Señor, uniendo así en
Ponteareas, La Orotava, Sitges, Mu- la paz de Dios los confines de la tierra”
hlenbach, Huamantla, Bruselas… (Benedicto XVI, Homilía del domingo
Cambian formas y colores, los nom- de Ramos 2006).
bres de flores y plantas, la decoración Ponteareas, en su fiesta del Cor-
y el nombre de las calles. Es lo mismo. pus, sabe arrancar lo más hermoso
Cristo llega a todas las culturas y su de su cultura, y de lo que la naturaleza
camino se abre en cualquier parte del dejara en sus campos y montañas y
mundo. Y todos “en Jesús reconocen hace alfombras, confeccionadas con
a Aquel que verdaderamente viene en un amor inmenso al Señor sacramen-
nombre del Señor y les trae la presen- tado, y un homenaje repetido a quie-
cia de Dios. Este grito de esperanza de nes tradición tan querida dejaron.
Israel, esta aclamación a Jesús duran-
te su entrada en Jerusalén, ha llegado Misterio religioso y Arte de
a ser con razón en la Iglesia la aclama- evangelizar
ción a Aquel que, en la Eucaristía, viene [El maná les sabía mal…]
a nuestro encuentro de un modo nue- Cuando la ilustración quiso poner
¡Bendito sea el que viene a nuestra vo. Con el grito “Hosanna” saludamos la razón como fuente única del co-
casa! Ayer fueron las gentes de Jerusa- a Aquel que, en carne y sangre, trajo la nocimiento, no sólo apagó muchas
lén quienes, al cantar estas palabras, gloria de Dios a la tierra. Saludamos a luces, sino que robó alma y senti-
extendían sus mantos y ponían rama- Aquel que vino y, sin embargo, sigue miento a las acciones que pudiera
jes sobre la calzada para que fuera siendo siempre Aquel que debe venir. realizar el hombre.
como una alfombra por la que pasara Saludamos a Aquel que en la Eucaris- De aquellos vientos llegaron las
14
pregón
2009

tempestades secularistas que quisie- belleza se llegará a la verdad. De lo es que el arte, el hacer las alfombras,
ron acabar con los signos de identidad humano y visible, a aquello que los no es una simple técnica de hacer
religiosa, arrasando la misma autenti- ojos no pueden contemplar, pero cosas estéticamente hermosas, sino
cidad de la cultura y sus más hermosas que el espíritu sí puede vivir y gozar. de arrancar del corazón del hombre
formas de expresión. La belleza quedó Desde su libertad, el arte expresa- su mejor imagen de la semejanza
reducida a la frialdad de la imagen y do en las alfombras de Ponteareas, con quién es la misma verdad y au-
las alfombras sin “pies santos” que rompe contingencias e ideologías y téntica belleza. Todo lo que podemos
sobre ellas se posaran. Las alfombras sirve de “filtro” maravilloso para ha- hacer y decir no es más que la figura

Praza
Maior

eran hermosas, pero estaban muertas. cer despertar en el hombre el cono- y la voz, pues solamente el, Cristo, es
No tenían alma. El secularismo, con la cimiento de esa luz interior que lleva la realidad y la palabra.
eliminación del contenido religioso, la creación entera. El arte es puen-
les había matado. te que une y hace alianza entre las La voz y la palabra
obras de la inteligencia y las manos Hemos llegado a la Villa de
Con la ayuda de la arte del hombre, y la presencia de la hue- Ponteareas en las fiestas de Corpus.
El arte mismo se va a encargar de lla de Dios en todas las cosas. )Están las calles alfombradas nada
desmontar aquella pretendida ma- El arte, la belleza se ha encargado más que de flores y de hierbas aro-
niobra de desnaturalización de las de quitar ese velo que tapaba la mano máticas? Estas alfombras tienen su
obras realizadas por el hombre como creadora de Dios. Ahora resulta más alma. Juan Pablo II había recordado
expresión de su fe religiosa. Desde la fácil el encuentro con el Creador. Y la función que deben desarrollar los
pregón
2009

FISIOTERAPEUTA Colegiada nº 738

Centro de fisioterapia
y tratamientos manuales
Cita previa
986 642 656 / 600 826 410
Rúa dos Amieiros, 1 - Bajo
Ponteareas

Empresa especializada en cementerios


CONSTRUCCIÓN DE PANTEONES Y SEPULTURAS
AMPLIACIONES DE CEMENTERIOS
GRABACIÓN DE LÁPIDAS - ARTE FUNERARIO
TRABAJO DE CEMENTERIOS
FOTOCERÁMICA - CERA

Calle Morales Hidalgo, 4 Bajo - 36860 PONTEAREAS


Telf. 986 64 41 12 - E-mail: grupoconscem@grupoconscem.com

Cervicalgias C/Vidales Tome, 6 Bajo


36860 - Ponteareas
Dorsalgias
Lumbalgias
Ciática
Lesiones deportivas
Tratamientos articulares
Masajes relajación
Manuel Fernández González
masajista terapéutico deportivo
C/ CONSTITUCIÓN 4 - BAJO - (PONTEAREAS) 679 365 781

MODA

C/ de la Esperanza, 6 - Tel.: 886 216 439 · Ponteareas


pregón
2009

bienes artísticos y culturales. Decía


aquel Papa que, a través del arte, en
sus diversas expresiones, se refleja
en alguna forma la belleza de Dios,
sirve para el mejor conocimiento de
los misterios de la fe, y la predicación
evangélica se hace más transparen-
te a la inteligencia humana.
Estas calles y esas alfombras de
Ponteareas son un escaparate vi-
sible de una realidad imposible de
captar por los sentidos. Así es el
arte, particularmente el religioso.
Habla, con el mejor y más humano
de los lenguajes, de un misterio que
se hizo visible en la humanidad de
Nuestro Señor Jesucristo.
En el arte sagrado siempre hay
un misterioso recorrido entre lo que
lo que se ofrece y lo que se espera,
pues todo, en lo religioso, ha de ha-
cer referencia a la imagen mejor,
más acabada y santa, que es la de
nuestro Señor Jesucristo, nacido en
la carne de la bienaventurada Virgen
María. El Espíritu es el que configura
y ayuda al hombre a recobrar su pro-
pia imagen y modelo, que no es otra
que la del mismo Verbo encarnado.
Nada sería comprensible para Rúa dos
nosotros, como creyentes católicos, Ferreiros I
sin el misterio de Cristo, pues Dios
buscó al hombre y le dio la posibili- festación de lo que Cristo y la Euca- regrinación entre la realidad de lo
dad de participar en la vida divina, ristía representa para nosotros. Con- sensible de este mundo y el rostro
pero elegido en la persona de su Hijo templar el rostro de Dios es la gran resplandeciente de Cristo, que as-
Jesucristo. Es Dios quien sale al en- aspiración del hombre creyente. Dios piramos contemplar en el santuario
cuentro. Por el misterio de la encar- se ha manifestado en Jesucristo. No definitivo del cielo. Durante el cami-
nación, el hombre es asumido en el podemos renunciar, en forma alguna, no, Dios, por medio de esas realiza-
hombre nuevo total que es Cristo, y al fin primordial de todas las repre- ciones artísticas, se acerca y habla
en el cual se va haciendo el camino sentaciones de la imagen de Cristo, del misterio de su hijo Jesucristo. Se
para la historia del hombre. que no es otra que el culto sincero. convierte así el arte en una maravillo-
Sería banalizar el valor de las al- Cristo vivo es nuestra verdadera ima- sa pedagogía para el acercamiento a
fombras, de las imágenes, de las gen. Contemplando el rostro de Cristo la Verdad.
expresiones religiosas, reducir su vamos reconociendo nuestro mejor y Las expresiones artísticas son
finalidad a lo meramente artístico, más acabado modelo de identidad como una hermosa puerta por la que
estético, cultural y, mucho menos, como hombres y como hijos de Dios. se entra en la inmensidad de lo sa-
a quedarse en un artículo más para Si el Verbo se hizo hombre, en la grado. La espontaneidad creativa del
el comercio. Cuanto puede contem- carne de lo visible, podemos hallar artista rompe los lazos de la materia
plarse en las calles de Ponteareas, la imagen que conduce al encuentro para hundirse en las profundidades
no es algo simplemente decorativo, con un Dios que se hizo hombre para del amor que Dios ha puesto en a
sino que transciende lo bello para llevar el hombre hasta Dios. creación entera.
quedarse en quien es la Bondad y En realidad, lo que hace el alfom-
Autor de toda hermosura. Alfombrista y evangelizador brista, en este caso, es sacar, del
El arte, las alfombras en este caso, El arte es como ese compañero caudal que la riqueza de la mano
son como una “epifanía”, una mani- amable, que ayuda a realizar la pe- creadora de Dios ha dejado en la
17
pregón
2009

hace resonar la palabra de Dios con


el idioma del pueblo; asume para su
rito litúrgico las expresiones de una
determinada civilización.
La cultura es importante. Pero,
siempre es el hombre el que da valor
a las cosas. La persona está por en-
cima y más allá de la propia cultura,
porque en el rostro de cada hombre
resplandece siempre algo de Dios,
independientemente de su razón y
cultura (Gaudium et spes 29). La di-
ferencia cultural que puede haber
entre los pueblos nunca puede ser
motivo de división, sino de mutuo en-
riquecimiento.
Aunque “La Iglesia nunca
consideró como propio ningún esti-
lo artístico, sino que acomodándo-
se al carácter y condiciones de los
pueblos y a las necesidades de los
diversos ritos, aceptó las formas de
cada tiempo, creando en el curso de
los siglos un tesoro artístico digno
de ser conservado cuidadosamente.
También el arte de nuestro tiempo, y
el de todos los pueblos y regiones, ha
de ejercerse libremente en la Iglesia,
con tal que sirva a los edificios y ritos
sagrados con el debido honor y reve-
rencia; para que pueda juntar su voz
a aquel admirable concierto que los
grandes hombres entonaron a la fe
católica en los siglos pasados” (Sa-
Rúa dos
crosanctum Concilium 123).
Ferreiros II
Es necesario conservar bien aque-
misma persona, aquellos signos e modo de vivir, de pensar, transmitir llo que se nos ha trasmitido y procu-
imágenes a través de los cuales se valores, creencias, actitudes y mo- rar mejorarlo, en el convencimiento
puede reconocer al que nos hiciera a dos de hacer y de comportarse. de que el arte religioso constituye un
su imagen y semejanza. Los sagrado Toda esta cultura de las alfombras maravilloso instrumento catequético
del interior del hombre es lo que da no tiene sentido sin la creencia reli- y pastoral para transmitir los conte-
sentido a lo que con su creación ar- giosa, sin la fe, que es aceptación de nidos del mensaje cristiano.
tística representa. lo que Dios ha revelado de sí mismo Nunca se puede separar el valor
y manifestado en su hijo Jesucris- estético de nuestras obras de arte de
FE Y CULTURA to. El hombre cree, pero no por eso su finalidad religiosa. La contempla-
[Ponteareas no es solo el lugar abandona su cultura, sino que la fe ción de lo artístico ayuda al hombre a
donde se ha nacido…] se encarna en ella y la enriquece, la conocer su origen y destino y puede
Las alfombras de Ponteareas son purifica de motivaciones extrañas y constituir el fermento de un nuevo
un pedazo de la historia, de la tradi- esotéricas. humanismo en el que se inserte más
ción del bien hacer de un pueblo. Son La cultura entra también en ese eficazmente la evangelización.
parte de la cultura de esta ciudad. Es capítulo de la ayuda que Dios quiere Flores y hierbas aromáticas: buxo,
una de las señales de su identidad. prestar al hombre de fe. Por eso, la mimosa, fiuncho, árnica, cocas de
Uno de los signos por los que se co- Iglesia nunca es indiferente a la cul- eucalipto, rosas, hortensias, pam-
noce la vida del pueblo. Esto es, en tura de los pueblos. Canta el evan- pullo, carrascos, xexta, toxo, flor de
definitiva la cultura. Es expresión del gelio con la música de cada cultura; piñeiro... Todo un variado complejo
18
pregón
2009

de ideas y materiales que toma la a veces se atrevía con más de lo que Ponteareas y de Canedo. También
mano, y la inteligencia, del hombre podía; y oigo el ruido de los petardos fue regalo de Dios que hasta aquí lle-
y los transforma en expresiones su- con los que los muchachos expresa- garan, y aquí viven y sirven a todos,
mamente bellas. Después llegará la ban su barroca alegría de vivir, pero los hermanos franciscanos.
liturgia, que los asume y, en alguna saludando a Cristo en las calles del
forma, los transfigura. Y de la belle- pueblo como a una autoridad de la Arte y artesanos de Ponteareas
za de lo que era nada más que puro ciudad, como a la autoridad supre- Las plantas y las flores y retamas
material, hace huella reconocible de ma, como al Señor del mundo. La de la Picaraña y de diversos lugares
la imagen del Señor que no pueden presencia perpetua de Cristo era sa- del Condado, hay que pesarlas, no
contemplar los sentidos. Por eso, el ludada en ese día como una visita de tanto en los abultado de los kilos,
arte sagrado es creativo en las for- Estado, que no se olvida ni siquiera sino en muchos valores de tradición
mas, pero no caprichoso en la fina- de la aldea más pequeña” Estas pa- y de fe, pues son para confeccionar
lidad, pues nunca ha de quedarse labras las escribía el entonces carde- las alfombras que cubrirán el pasar
en mera estética, sino trascender y nal Ratzinger, al recordar la fiesta del del Santísimo Sacramento por la villa
representar el contenido de la fe. Corpus Christi en su pueblo natal (Cf del Condado.
30 Días, mayo 2005). Han colaborado, ofreciendo lo me-
DE LA ALFOMBRA, IMAGEN De la misma manera, y con todas jor de sus campos, las parroquias de
REPRESENTATIVA, AL MISTERIO las enormes diferencias, quien les Angoares, Arcos, Areas, Arnoso, Bu-
QUE SE CELEBRA habla, que ha vivido a la sombra de garín, Celeiros, Cristiñade, Cumiar,
“Todavía siento el aroma que des- la Picaraña en el querido convento Fontenla, Fozara, Guillade, Guláns,
prendían las alfombras de flores y el franciscano de Canedo, y hace de Moreira, San Salvador de Nogueira,
abedul fresco, los ornamentos en las este lugar el mejor de los espacios Santiago de Oliveira, Padróns, Pa-
ventanas de las casas, los cantos, los para la oración y la vida fraterna, no redes, Pías, Prado, Ribadetea, San
estandartes; todavía oigo la música puede olvidar la belleza de un paraje Lourenzo de Oliveira, San Mateo de
de los instrumentos de viento de la que es don de Dios para las tierras Oliveira y Santa Mariña de Xinzo.
banda del pueblo, que en aquel día del Condado y, particularmente de Con las hierbas y las flores se va
pregón
2009

a formar, no sólo una hermosa ex- Sin la fe, las flores serían simple todo su espíritu y unidad en torno a
posición de arte efímero, sino una adorno que pronto se iba a marchi- una fe compartida. Los dibujantes y
verdadera sinfonía de recuerdos, tar. El arte, realización efímera para alfombristas, se hacen ayudantes de
vivencias, sentimientos nunca per- un día de fiesta. La historia, nada Dios para que pueda hablar de los
didos y ahora felizmente recupera- más que simple recuerdo de tiempos misterios de la fe con el lenguaje de

Rúa Doutor
Fernández
Vega I

dos. Más allá de las plantas y de las pasados. Las alfombras, acabado los hombres. La fe, en fin, lo ha lle-
flores, está un pueblo lleno de vida diseño de formas y dibujos que van nado todo de vida.
y que aprendió a cantar la gloria de recubrimiento del suelo con hierbas
su Señor Sacramentado con el silen- y elementos vegetales. La villa de La alfombra, imagen cristiana
cio expresivo y entrañable de lo más Ponteareas, ciudad engalanada para Nadie piensa en Ponteareas que
sencillo y hermoso que encontraba una fiesta. Los dibujantes y alfom- las alfombras del Corpus son simples
en sus campos: las plantas y las flo- brista, artífices de una obra estética- adornos para cubrir el suelo de las ca-
res. Que si la tradición es centenaria, mente hermosa... lles en un día singular. La alfombra es
más antigua es la fe que la susten- Pero con la fe, las flores son expre- motivo de encuentro entre las perso-
ta. Que si bello es el adorno, mucho sión de alabanza a Dios con lo más nas, de estímulo para la colaboración,
más hermoso ese rostro eucarístico bello que hemos encontrado. El arte, de vivencias compartidas durante
de nuestro Señor Jesucristo. elevación desde la hermosura de las muchos años, de expresión de la fe.
Si hoy los cristianos de Ponteareas cosas a la contemplación del miste- Con frecuencia, las alfombras
pueden realizar estas deslumbran- rio de Dios. La historia, vida que per- ofrecen, en sus diseños, imágenes y
tes alfombras es porque un día, un manece en la memoria de aquellos simbolismos de los misterios de la fe
jueves santo, Cristo hizo su gran que, gracias a su fe, hicieron posible y, particularmente, de la Eucaristía.
alfombra en el pan, para que allí se lo que ahora contemplamos. Las al- En alguna manera, el espacio ocu-
pudiera quedar para siempre. Si el fombras, señales que anuncian el pado por la alfombra se convierte en
pan es sagrario de la presencia de gran misterio del Eucaristía y cate- un recinto sagrado, en un pequeño
Cristo, las alfombras son un mara- quesis admirable de lo que el pueblo templo que albergará la presencia
villoso pregón que va diciendo: por “oye” y “ve” y que anuncia el gran de Dios. Por ello, la alfombra es lu-
aquí está pasando Dios, el hijo del misterio del Santísimo Sacramento. gar para la oración, para la alabanza,
Dios vivo Jesucristo. La fe lo ha llena- La Villa de Ponteareas, no sólo para la súplica. (Cuántos hombres
do todo de vida. es el lugar donde se ha nacido, sino y mujeres de Ponteareas habrán
20
pregón
2009

puesto sus peticiones al Señor junto fombra, del tapiz, con un libro abier- tidos y, al mismo tiempo, muestran
a esas flores, a esas plantas, a esos to en medio de la ciudad, en el que las grandes posibilidades que tiene
adornos que con tanta delicadeza y se puede leer, en alguna manera, la el hombre para acercarse a Dios sin
buen arte dejaban caer sobre las ca- misma palabra de Dios. La alfombra necesidad de tener que abandonar
lles de la Villa! se hace retablo expuesto por el que su condición humana, pero aceptan-

Rúa Doutor
Fernández
Vega II

Como privilegiado camino del van pasando imágenes que hablan do también el ir cambiando la mirada
encuentro con lo religioso está la de Aquel que es la realidad primera y para elevarla y trascender a esferas
imagen, que no deja indiferente a más santa: el mismo Verbo de Dios. más espirituales.
quien la contempla, sino que seduce La alfombra, en fin, es como espejo
y lleva al espectador a identificarse en el que podemos contemplar, aun- LAS ALFOMBRAS DE
con aquello que ha contemplado. que sea nadan más que en figura, el PONTEAREAS: PREGÓN PARA EL
Es camino hacia lo divino a través hermoso rostro del Señor Creador. ENCUENTRO CON CRISTO EN
del original representado. La imagen Las imágenes, también confeccio- EUCARISTÍA
ayuda a la relación del hombre con lo nadas con hierbas y pétalos de flores, La fe es un regalo, no un premio,
transcendente. ayudan a abrir los ojos a una realidad ni un mérito. Es una concesión ente-
Los signos y figuras hacen de la al- que está mucho más allá de los sen- ramente gratuita por parte de Dios.
pregón
2009

Cantón
Boavista

El misterio, ni es oscuridad, ni irra- mensa realidad, Cristo se mete cor- cubre que todo es nuevo y distinto:
cionalidad. Es algo grande, inabarca- poralmente en nuestra misma vida. nuevo testamento, nueva humanidad
ble, inmenso, y lleno de vida. Cuando el pueblo iba por el desier- liberada del pecado, nuevo pueblo de
Ese misterio inabarcable es el to, Dios les ofrece el maná (Dt 8,3). la Iglesia con el Espíritu, nueva ley del
que Dios ha descubierto, manifesta- Cuando nosotros vamos por el mun- mandamiento nuevo, nuevo sacrifi-
do, revelado en Jesucristo. Misterio do, Cristo sale a nuestro encuentro cio del haced esto en memoria mía,
grande de nuestra fe, fuente y cima en la Eucaristía (Juan 6, 58). El nos hombre nuevo por redimido, nuevo
de nuestra vida cristiana, es la Euca- ha facilitado el camino. Pero, cuando alimento que es prenda de vida eter-
ristía, pues en esta misteriosa e in- uno se pone al lado de Cristo, des- na, nueva evangelización, nueva vida
A Castiñeira

22
pregón
2009

con la gracia del Espíritu Santo... sita la caridad y el amor fraterno. Y ni


En la Eucaristía, Cristo se pone siquiera basta la caridad, se necesita
a nuestro lado, se mete en nuestra a Cristo.
vida, para que podamos estar junto a La Eucaristía es acción de gracias
él, para ver las cosas como Él las ve. y la caridad reconocimiento: Si Dios
Para vivir su misma vida. No somos nos amó de esta manera, también
tanto nosotros los que, en un acto nosotros debemos amarnos (1Jn 4,
de voluntad, aceptamos, sino que es 11).La Eucaristía es alabanza de las
él, Cristo, quien nos busca y asume, maravillas de Dios; la caridad, hacer
quien reúne y alimenta los suyos. vivo el amor de Cristo: amaos unos
La Eucaristía es manantial y cum- a otros como yo os he amado (Jn
bre de nuestra vida cristiana. Sin fe, 13,34). La Eucaristía es sacrificio y
los sacramentos acaban en el ritua- la caridad amor en la entrega: aun-
lismo, la caridad está muerta y la que diera mi cuerpo a las llamas, si
misión resulta un trabajo estéril. Sin no tengo caridad de nada me sirve (1
el sacramento, la fe se convierte en Cor 13.). La Eucaristía es presencia
ideología, la caridad acaba en eva- escondida. La caridad es patente y
sionismo y la misión no evangeliza. sinceridad: el que no ama a su her-
Sin el amor de Cristo que se entrega mano a quien ve, cómo va a amar a
en la Eucaristía, la caridad es altruis- Dios, al que no ve (1Jn 4, 20).
mo y simple cooperación, la misión La Eucaristía es fuente y cima de
un fraude y la comunidad un antisig- la vida cristiana. Y la caridad es la
no. Pero con la firme adhesión a la el sentimiento, se necesita el deseo. señal de que somos reconocidos
palabra de Dios y la gracia de la fe, la Pero no basta el desear, se necesitan como discípulos de Cristo: en esto
Eucaristía es actualización perenne las manos. Pero no queda todo en se conoce que sois discípulos míos,
del misterio pascual. las manos, se necesitan los corazo- en el amor que exista entre vosotros
Al hacer las alfombras, no basta nes. Más el afecto no llena, se nece- (Jn 13, 35).
pregón
2009

C/ Vidales Tomé, 15 Bajo PONTEAREAS - Telf. 986 642 134


pregón
2009

Parroquia
de Arcos

El mejor pregón en la víspera de la Pasión, nos reunía- sente este Pan de vida.
Pregón ciertamente hermoso es mos con Cristo en la intimidad del Ce- Los signos con los que rodeamos
el que la villa de Ponteareas hace a náculo y allí se celebraba la primera la celebración de la Eucaristía –el
la Eucaristía en los días del Corpus Eucaristía. Hoy, siempre con Cristo, pueblo reunido, la fiesta, el altar par-
Christi. Alzaremos, pues, el Pan y el salimos a la calle con esa misma Eu- ticularmente dispuesto, la artística
Vino en lo más alto de la custodia e in- caristía, con el misterio de nuestra fe, custodia en la que llevamos el Sa-
vocaremos el nombre del Señor. Y por con aquello que es la fuente, el cen- cramento santísimo, los adornos de
las calles de Ponteareas iremos pro- tro y la aspiración máxima de nuestra las calles, las alfombras, el incienso
clamando nuestra fe y las promesas vida cristiana: la unión con Cristo, el y las flores…– son como ayuda que
del Señor: el que coma de este pan Señor resucitado que se ofrece, que se nos presta para prevenir y poder
vivirá para siempre. El Jueves Santo, se nos da en comunión, que está pre- curarnos de unas fáciles tentacio-
As Monxas

25
pregón
2009

lebramos en el augusto sacramento.


)Por qué este día de fiesta? )Por
qué hemos adornado nuestras ca-
lles? )Por qué hacemos tan solemne
celebración en nuestras iglesias? )
Por que esta maravillosas y bellas
alfombras? Porque el Señor ha es-
tado grande con nosotros. Esta es la
razón de nuestra fiesta y de nuestra
alegría. )El cáliz que bendecimos )no
es acaso comunión con la sangre de
Cristo? Y el pan que partimos )no es
comunión con el cuerpo de Cristo?
(1Cor 10, 16).
Salgamos, pues, a la calles
de Ponteareas con el Pan y con
el Vino, el Cuerpo y la Sangre de
Cristo”, y digamos a todos cuantos
encontremos por el camino: (este
es el sacramento de nuestra fe!
(Ayudadnos a dar gracias a Dios
y a saber compartir la fe y el amor
fraterno con todos los hombres y
mujeres del mundo! Y las gentes de
Ponteareas, igual que los hombres
y mujeres de Jerusalén, ponen al-
fombras de agradecimiento y vene-
ración, de amor grande y sincero, a
Jesús, el Señor Sacramentado.
No nos pidáis, pues, que os de-
mos otro pan. Este es el misterio de
nuestra fe y así lo confesamos. Esta
es la presencia viva de Cristo y así
Reveriano con veneración lo adoramos. Este es
Soutullo el sacrificio redentor de Cristo y en
él participamos y nos ofrecemos jun-
nes. Tentación de superficialidad, de Ponteareas. Es la fiesta de la Eu- to a la santa víctima que es mismo
dando a lo exterior un valor que no caristía, del gran misterio de nuestra Señor Redentor. Este es el sublime
tiene, quedándose en lo efímero, fe. Y la comunidad cristiana, como banquete en el que nos alimentamos
viendo el pan, pero sin adentrarse expresión de comunión con todo los con el Cuerpo y la Sangre de Cristo.
en el misterio e la Eucaristía. Pues, hombres y júbilo agradecido al Señor, Esta es la mesa de la caridad en la
algunas veces, pretende adueñarse pasea por las calles el Santísimo Sa- que aprendemos a compartir con to-
de al fiesta esa tentación de la cos- cramento. La fiesta del Corpus no es dos los hombres el amor y el pan que
tumbre por la costumbre, en la que un día, sino unas celebraciones es- de Cristo hemos recibido.
puede hacer su aparición esa rutina peciales en torno a la Eucaristía, que Este es el pan que ofrece la Igle-
que no se percata de la profundidad es el misterio pascual que la Iglesia sia: Cristo vivo y presente en la Eu-
del misterio que se celebra, siempre vive y celebra permanentemente. caristía. Y para tal ofrecimiento,
con la novedad de una presencia viva Es la fiesta de la Eucaristía, del Ponteareas ofrece con generosidad
de Cristo. Tentación de incredulidad, amor de Cristo. Una fiesta que sa- la hermosura de sus plantas y de sus
participando en la fiesta, pero no en camos a la calle, no para presumir flores y, sobre todo, la inmensidad de
la fe; adornando la calle, pero no el de nada, sino para ofrecer lo que un sincero deseo de honrar a Dios.
corazón con la adhesión a la palabra tenemos los cristianos. No como os- Ponteareas es como una gran
de Cristo. tentación presuntuosa, sino con la alfombra que se ofrece como posa-
Desde antiguo se celebra esta responsabilidad de ser coherentes y da al más venerado y querido de los
fiesta del Corpus Christi en la Villa leales en la vida con aquello que ce- huéspedes: el Señor Sacramentado.
26
pregón
2009

Florilegio de Corpus

José Martínez Bargiela

Son las rosas, la retama blanca,


la amarilla: los amarillos de mi tierra;
por qué no el tojo, el pampullo, la
caléndula, esa sombra de amor que
nos acompaña fuera de las anclas y
las turbinas hacia los espacios que
no soñábamos… siempre mi tierra
es un parral florido y no me refiero
solamente al albariño ni al loureiro ni
a la treixadura en que se apoyan las
pipas de vino de un festejo de alegría,
desde los remotos tiempos de la ver-
nácula familia gallega, en el vínculo
secreto, ferial de cada brindis de al-
borada de futuro en todo recordar de
un más feliz mañana.
Apoyado en cada estaca de viñe-
do hay un rosal al pie, que florece en
conjunción de racimos. Nas Chans
da Virxen, nas Chans de Canedo,
en el monte Landín: más acá, de-
bajo do Penedo grande, ahí mismo,
entre las ruinas de un viejo poblado
abandonado que fue historia, incluso
Camino Real, de carruajes antiguos
y ladrones avezados, salteadores de
caminos, trovadores y juglares, entre
numerosas piedras-umbrales, y can-
tarinas aguas extraviadas, arroyos
indecisos y cantos de ruiseñores,
detrás de los dispersos cimientos
del castillo del conde, don Tristán de
Abarca, señor de la Picaraña, aún
supe de unas rosas, unos rosales
silvestres, yo los vi y vi las rosas, bus-
qué las manos: en mis investigacio- flores: unas rosas blancas, silves- devoraban desde Riofrío por el So-
nes de niño antropólogo… tres, que habían quedado rezagadas broso, hasta el apacible valle antaño-
Se decía que allí solía acampar al borde de los pozos de agua del so de viejos asentamientos celtas…
antiguamente una gavilla de ladro- viejo caserío, -que bien valían unas La vida se compone de muy pocas
nes, que me atraía: la “compañía cadenas. En este morado valle de las cosas: de Vida! Yo siempre he vivido
La Loba”: temible comandante, mal- urzas, el silencio era cómplice con en consonancia con los sentidos pri-
bienhechora, según la ocasión ella el hombre que perpetuaba su fugaz migenios en que los perfumes y las
decidía, hija natural de un capitán de existencia en aventuras con el gavi- flores son recuerdo; hoy día es toma-
la Guardia Civil de Ponteareas, quien lán y el urogallo, en solitaria compa- do como fatal cursilería, más aún los
fue apresada mientras (apartada de ñía de audaz felicidad, solo en el eco que gustamos de lo abstracto y de la
los suyos que dormían) juntaba unas era reconocible: nieblas y nubes se poesía surrealista no confesamos lo
27
pregón
2009

Barrio Bargiela, 14 - 36866 Ribadetea - Ponteareas


Telf.: (+34) 986 644 150 - Fax: (+34) 986 641 452
e-mail: correo@bopapel.com

MODA, COMPLEMENTOS
Y
TALLAS ESPECIALES
pregón
2009

alrededores del puerto los acercó a


Ponteareas y tal fue la casualidad que
ese mismo día 20 de junio de 1957 se
celebraba la fiesta de corpus Christi,
las calles como siempre totalmente
alfombradas, de no creerlo mi madre
de tanta maravilla al volver, mirando,
desde el balcón del hotel Argentino,
donde momentáneamente se aloja-
ban, antes de subir a Arcos. Incluso
pareció reconocer los pétalos blan-
cos y nuestras mismas rosas que las
que mucho nos dicta y disimulamos desde la cosecha y el deshojar artís- muchachas de Ponteareas solían co-
cuanto podemos, falseando la reali- tico en diseños de bellas alfombras sechar Plateiro arriba, hasta nuestro
dad de las cosas. Por consiguiente y de tradición ponteareana del Corpus lugar do Coto.
en esta ocasión digo que el amor a Christi… Múltiples y bellísimas bendicio-
la tierra que más recuerdo, siempre Viajé a la Argentina a los veinte nes fueran las de mi madre a Pilar y
estuvo rodeado de frutadas rosas; la años, dejando a mi madre y a mi al hijo que iba cayendo en la nostal-
bondad de mis vecinos, e incluso de abuela. Pasaron los años y sólo me gia del mar confundida en la oración
la casa de mis padres, era distingui- quedaban los borrosos recuerdos de contagiosa al invocar pasados Cor-
da por el cuidado de las flores y algún un viaje apresurado e inconsciente y pus con sus amigas ponteareanas
libro abierto al cerne de la lareira. la pretensión de sentir el dolor y la camino del mercado y yo de la mano
El orgullo de tener un parral de pena de mi madre a la partida. Sin devanando futuros de –más tarde-
glicinas, como en la Abadía de Ar- embargo el tiempo y los años pasa- confundirme yo mismo en emigrante
cos, de inacabables floraciones, de ban. Mi madre sola y solitaria en el sin retorno. Y por colorario diría que
vulgares rosas blancas, como en el mismo lugar que naciera; vino a mi mi madre como tantas madres ma-
Plateiro de las tres hermanas, entre la idea de hacerla venir a Buenos Ai- yores debería ser dejada en la sorpre-
bandas de palomas, o en la Gándara res. Ya casado y con hijos mi madre sa de un recuerdo indefinido y para
a lo largo del canal de agua, hacia la convivió con nosotros varios años, siempre en su Lar natal.
huerta y en redondo, todo de flores aparentemente feliz: ¡lo era!, pero Desde entonces, desde antes
y hortensias. Digamos que, a méri- algo presentía yo que a pesar de las recordar con ansia de juventud: la
to de la belleza, desplazaban otras pretendidas comodidades y confort quimera que somos, el entorno de
plantaciones, tanto en Correlo de las a mi madre la faltaba la vida de su aquel tiempo de canastillas y azafa-
secadas tierras y el alto Barral del entorno ciudadano. Por unos me- tes rebosantes de flores, al acercarse
Castro y la Capilla da Serra. ses viajó mi madre acompañada por al rubor en el comparar de mejillas
El perfume de las rosas es como Pilar, mi esposa y nuestro hijo José de adolescentes aldeanas y verlo
una transfusión de sangre. En el Manuel. prolongarse en el tiempo, el espacio
ojo de la rosa hay un imperceptible En el puerto de Vigo le esperaba la y el equilibrio que es plasmar una
misterio de dolor, de eternidad y primer sorpresa al ser divisado en la historia, soñar un fugaz momento y
nostalgia, como de una breve mú- Aduana el Superintendente, un ami- transmitir una leyenda de flores, que
sica espiritual: una efímera levedad go de la familia, Manolo Muñoz, que unas manos desgarran y mañana se-
del ser: un cantar sordo y profundo, después de haberlos paseado por los rán anónimas…
pregón
2009

Ofrenda floral en Ponteareas


A Carolina Fernández

los ecos de tantos acontecimientos,


y un poco confusos por la variedad,
podemos percibir el “Bisbiseo Boreal
de Venerables Maitines del Conven-
tual Canedo”.
Un reconocimiento simultáneo, en
Honor a Nuestros Poetas, Juglares y
Trovadores, nos traen a la memoria
“Cantigas de Amor e de Amigo” que
nos llevan por las Orillas del Tea, de
la mano de Bouza Brey, que nos guía
al Museo Etnográfico de Pías, donde
se nos aviva el deseo de rebuscar
nuestra “Identidad Antropológica,
desaparecida”.
Con el conocimiento herido, me
acuden a la mente íntimas “relem-
branzas” de aquellas Ferias de an-
taño, y otras Fiestas y de otras Al-
fombras de efímeros “arrecendos”,
ANTONIO ALONSO FONTÁN Celestial”, por una senda perfecta- eternas en las retinas que guarda
mente demarcada por “Rúas e Quin- la memoria. Otros viejos recuerdos
Aquel Acto Religioso que, un le- tanas” de Ponteareas que, con Arte y inolvidables, me zarandean el pensa-
jano “Día de Corpus Christi” empezó Devoción, han cubierto de Alfombras miento, y me renuevan el paladar con
con muy humildes “Preces” lo fueron Florales para “El Majestuoso paso del sabor a melindres y rosquillas que re-
transformando en la “Gran Tradición Altísimo”. cibía en mi niñez, como premio de la
Solemne” que se fue cristalizando Con los días precisos anteriores abuela María, que me sabían a Gloria
durante una “Dilatada Centuria en al “Dividinal Homenaje”, el Pueblo de Ponteareas. Tan gratos recuerdos
los Almanaques del Tiempo” conta- Ponteareano improvisa sus “Obra- me trasponen, a la más Antigua Con-
bilizada año tras año, consecutivos. doiros en los Soportales de aquellos fitería que, por una mezcla de amor y
Paulatinamente se fue arraigando Predios, que han sido construidos humor, se llama “Dinguilindín”. Todo
una modélica “Solemnidad Sacra- con adecuada arquitectura para un obedeció a que, el chaval que impul-
mental” con tradicional y firme “Base “Ámbito Ferial”, de otros tiempos pa- saba la campañilla, que controlaba
Popular Panteísta”, que la engrande- sados, que dejaron estimables nos- los horarios de “Curtidos La Perilla-
ce y pluraliza. talgias para la Historia Sentimental na”, que se llamaba Pepe, la pica-
Cada año se viene ofrendando al de Ponteareas. resca y humor de sus compañeros
Señor, un “Colosal Presente de Flo- Con los ojos del “Alma Celta” gi- le añadieron el “Dinguilindín”, que le
res de esta Tierra Providencial” como ramos una mirada retrospectiva a quedó de por vida y siempre lo llevó
un diferente y nuevo modelo de “Sa- la “Castrexa Troña” y la imaginación con garbo y elegancia, que al matri-
grada Eucaristía Floral” determinada nos vuela por nuestra antigüedad moniarse con la moza de la antigua
como “Prueba de Exaltación Inque- prehistórica, hasta transformarnos confitería, le hizo donación para po-
brantable al Corpus Christi, en el Día en Estatua Universal Figurativa en el nerlo en el frontispicio del negocio,
de su Onomástica”. Roquedal de La Picaraña. En aque- como prueba de Amor, y Humor Pon-
En este “Presente Cromático” va lla “Soledad Sonora” escuchare- teareano.
todo el fervor de un Pueblo. Sus ha- mos con atención y apercibimiento Con Amor y Buen Humor, suelen
bitantes, esperaran con desvelado mental transitorio, la “Vieja Leyenda estar las gentes de Ponteareas aten-
anhelo el “Día de tan Solemne Acto” Amorosa” que se rumorea en el Cas- tas para salir raudas, a recolectar flo-
para llevar en Andas al Redentor, tillo Feudal del Sobroso y por todo el res por este Paraíso Condal, donde
considerado el “Más Alto Símbolo Promontorio del Landín. Atentos a los “Benignos Astros” derrocharon
30
pregón
2009

sobre esta “Tierra de Providencia”, cio Sonoro” que, ni el agitado tañer


flores y cromatismo para que una de las campanas, ni el estruendoso
parte sea destinada en “Preces al redoblar de los tambores, distraen
Creador”. Hábiles y delicadas manos del “Ensimismado Recogimiento a
Ponteareanas, deshojan, clasifican y la Comitiva y numerosa Procesión”,
ordenan con método, muchos quin- tan absortos en profunda meditación
tales de pétalos que son enmarca- atenta a lo sagrado, que sobreponen
dos, con flores de árnica, aserrines a la audición , ajena a todo ruido.
tintatos, hinojo de los “fiunchos” de Al paso del Señor, se desprende
los toponímicos Fiolledos. Se trata una espesa lluvia de pétalos sobre el
de un material brillante de medida re- “Cortejo”, esparcida por manos devo-
sistencia, impermeabilizado por una tas, desde Balcones y Galerías, cau-
“teaza” de clorofila, creada y sosteni- sando una misteriosa impresión, que
da por el relente climático, regalado transunta los rostros en un aparente
en efluvios por los arroyos y ríos, que ría Hidrográfica y Toponímica” con aspecto, como de arrepentimiento.
“alenturan esta Proverbial Bisbarra históricos adioses saludadores, a la Una fuerza sobrenatural me em-
do Condado de Salvaterra”. villa del Tea y al Borbén de la “Anti- barga como un romanticismo tardío,
Suponemos que desde que el gua Búrbida” , para mezclarse en y una fortaleza en la visión como la de
Mundo es Mundo, se está deslizan- inmenso cóctel fluvial con el Padre un “Supermán Meigoso”, que fuerza
do alegremente, el truchero Río Uma Miño, bajo la presencia ojival “Da a levantar intacto todo el Alfombra-
que empieza en el Noroeste de “San Ponte da Fillaboa”, interesada en el do de Ponteareas, para construir un
do Medio”, montaraz y toponímico origen de sus congéneres: “Da Cer- “Camino de Rosas” transitable por el
que aconsejó una producción tempo- nadela”, “Dos Remedios”, “Das Par- que se pueda ir y venir, de un ignora-
ral de kilovatios, en el desaparecido tidas”, con sus historias legendarias do “ningures a un soñado algures”,
“Salto de Uma”. Volviendo el Caudal de Portazgos y Bautismos de Nona- como en trance onírico que nos lleva
a ofrecer a las miradas, sus primiti- tos, que dividen sus existencias entre a un habitable Nirvana.
vas “fervenzas o cadoiros”, que se el romano y el medievo. Disculpe el lector, en todo caso
amainan mediando entre Vilacova y Con toda esta carga emocional disimule, si no ha logrado entender
Guillade, comunicados “pola Ponte acumulada durante una vida en trán- lo que le quise decir. Siempre será
de Xil”. Para seguir por tierras de Lira sito por los amados caminos de esta mía la culpa, por no saber explicar-
camino de Puntalta, donde en otros Tierra de Turonio que, en parte trato me mejor. Créame que cuando se
tiempos hizo girar rodeznos de mo- de describir con emocionado respe- me embarulla la mente, y no doy des-
linos, para moliendas de granos de to, llego de nuevo a la Villa del Tea. cifrado el enigma lo clasifico como
otros tiempos recientes. Prosigue También del Corpus, conocida y fa- Misterio, y lo archivo en los rincones
demarcando el “Val das Oliveiras”, mosa por sus relevantes Personajes de mi cerebro. Cuando me asaltan
recogiendo regatos y Fontenlas, para y Acontecimientos. Es la hora del esporádicos reflejos de lucidez, cai-
entregarse en Ganade, al respeta- “Momento Cumbre” cuando sale del go en la cuenta de que, algunas de
ble Tea que baja, de los Altozanos Templo el “Altísimo Redentor”, en me- mis apreciaciones, tienen un algo, o
“da Serra do Suido”, recaudando al dio de su Comitiva Procesional, que un mucho de alucinación, que están
Maceiras, al humilde Xabriña y en el camina con Pasos Silentes, silencia- a un paso de la locura. ¡De la locu-
Mondariz Termal “ O Regato de Val- dos por el grueso Alfombrado Cro- ra inofensiva, se entiende! ¿A Usted
decide”. Sigue sin tregua en “Rome- mático Floral, en el misterioso “Silen- que le parece?
pregón
2009

VAQUEROS
DISTRIBUIDOR OFICIAL

PONTEAREAS O PORRIÑO O CARBALLIÑO R/ Dtor. Fdez de la Vega, 14


Vidales Tomé, 12 Antonio Palacios, 46 Perfectino Vieitez, 6 Teléfono: 986 640 103
986 642 807 986 339 889 988 271 925 36860 PONTEAREAS
pregón
2009

El Corpus Christi de Ponteareas:


La fiesta de la primavera de las Rías Baixas

José Manuel Figueroa Vila


Presidente “Turismo Rías Baixas”

Entre la amplia y variada oferta tu-


rística de la provincia de Pontevedra
cabe destacar la fiesta del Corpus
Christi de Ponteareas, de especial
significación y atracción para los
turistas que visitan las Rías Baixas y
que desde 1980 ha sido declarada de
interés turístico nacional.
Uno de los mejores argumentos
para conocer las Rías Baixas es ha-
cerlo a través de las distintas fiestas
que en nuestra provincia se celebran, yes de Noruega a España. Además,
bien sean de tipo religioso, motiva- alfombristas ponteareanos también
das por su gastronomía o por conme- han mostrado su arte en la Ciudad
moraciones históricas. En las Rías del Vaticano, Buenos Aires (Argen-
Baixas, hay donde elegir, con miles tina), Caracas (Venezuela), Bahía
de fiestas que se sintetizan en las 24 (Brasil), Isle of Wight (Inglaterra),
de interés turístico entre las que des- Fabriano (Italia), Munich (Alemania),
taca el Corpus de Ponteareas, decla- (Huamantla) México etc.
rado de Interés Turístico Nacional. La vistosidad y alegría del Corpus
Ponteareas, capital de la comarca Christi ha llevado a denominar a
de O Condado, se sitúa en el valle del Ponteareas como “La Villa del Cor-
Río Tea, al sur de la provincia de Pon- pus” así como atrae, año a año, a
tevedra. Entre sus múltiples atracti- cientos de miles de turistas hasta la
vos turísticos, tanto históricos como localidad para disfrutar de su oferta
naturales, podemos citar el Castro de turística. Además, dada su trascen-
Troña, el Castillo de Sobroso, la Igle- dencia e interés entre los turistas
sia Románica de Angoares, etc. Pero que tienen intención de visitar nues-
por encima de todos estos recursos tra provincia, Turismo Rías Baixas
turísticos sobresale el Corpus Chris- retransmite a través de su web www.
ti: la celebración más destacada de riasbaixas.org el Corpus Christi de
toda la comarca. Ponteareas, recibiendo miles de visi-
El Corpus de Ponteareas es, en las tas procedentes de todo el mundo.
Rías Baixas, una excelente forma de Como Vicepresidente de la Dipu-
descubrir la alegría de la celebración tación y Presidente de Turismo Rías
festiva y el colorido de la naturaleza Baixas no me gustaría finalizar esta
de la provincia de Pontevedra. Y es recibir el paso del Santísimo. reseña sin acordarme del Concello
que, para el día de Corpus, los pon- Las alfombras de flores de de Ponteareas y su gran trabajo de
teareanos recogen miles de flores Ponteareas han estado presentes promoción del Corpus, un festejo
con la finalidad de disponer de la más en importantes eventos de carácter que, sin duda, se convertirá pronto
amplia variedad de colores para po- internacional como la primera visita en la tercera fiesta de interés turís-
der componer las alfombras florales del Papa Juan Pablo II a Santiago tico internacional de la provincia de
que decoran las calles de la villa para de Compostela o la visita de los Re- Pontevedra.
33
pregón
2009

Alfombra pétrea
na Vila do Corpus
A Rosario Palacios

MANUEL ESTÉVEZ DIEGO Poeta, escultor e cronista, esa medrando na escola a beira do mos-
tarde percorreon vieiros, detiveronse teiro de Poio.
Ficáramos naquela primeira hora nos cruces, ergueron os ollos nos Aquela hora a luz reflexada nos
do serán e primaveral en Meder, nas fustes dos cruceiros, visitaron cam- verdes sensitivos dos eidos, acocha-
faldras do monte San do Medio, a esa pas e tiraron proveito de ánxeles ala- dos os melros entre as follas dos
hora cuberto cun tapete azul, verde e dos, serpes e pedras do pasamento, loureiros envolvendo a bisbarra co
amarelo ou mesmo decir, chorima. ciceladas a golpes da maceta tronco seu cantar, outrora en complicidade
Xosé Luis Pereira, apareceu polo ca- cónica, farramenta coa que mozo foi coas badaladas do reloxo da Carras-
miño que conduce a casa do poeta queira, hoxendía caladas.
no Barrio da Tapia, recibido polas Aberiando o extenso outeiral na
gorxas sonoras dos paxaros que elixi- estrada en dirección a vía do tren ían
ran as polas mais altas do Carballo eles. Antes bateron as portas metáli-
da Senra, tribuna onde os tenores cas de Carlos Tejo, cumprimentaron
agasallaron o xóven creador cunha o Xigante, deixaron atrás as dez to-
sinfonía, se cadra para corresponder neladas de pedra que lle dera forma
co símbolo relixioso que representa de roda o cambadés Manolo Rial,
a tódolos que faleceran e foran inhu- para recalar minutos despois a bei-
mados en calquera parte do mundo, ra do andén. Ausente a sinal: Olha,
lonxe da antiga vila Emeterios, autor Escute, Pare. Iso acontece mesmo
do manto en homenaxe ós alfom- enfrente, na outra orela miñota, no
breios patente nunha das escrucilla- país irmán, mais o comportamento
das da Vila do Corpus e outras for- dos excursionistas foi como si tal. Na
mas espalladas ó longo e ancho da banda galaica, á espera unha figura
Comarca do Condado. morena granítica silvestre en move-
Chegou sorrinte a parroquia na- mento, inclinada hacia diante, capaz
tal e vital de Antonio Alonso Fontán, de suxerir pasmo no ambiente de
onde outrora o bate fora visitado po- chegadas, de partidas, de encontro
las musas: ou de ilusións.
“Polo alto da Portela/ Faloulles os andariegos historias
asoma a lúa chea, / atesoradas na Estación. Despedíron-
e as medas fan sombra na eira”. se da silueta voltando cara arriba con
Sabemos quen lle puxo letra e recendo a eucalipto e torga, poeta e
voz o eido, aquel marco natural entre cronista atentos a outras verbas do
emparrados e valados. O que des- xóven escultor que lles contaba do
coñecemos son os nomes daqueles restauro daquela Santa que aparecera
outros fistores e fistoras que escribi- tirada a beira da cobra e que lle fora
ron e musicaron un ricaz conxunto encomendado pola veciñanza o repa-
de motivos co que alimentar seráns ro, minucioso traballo e un novo pulso
que resultaron ser os alicerces da para transitar por imáxes antigas para
cultura popular galaica patrocinada a pervivencia de valores populares de
pola influencia de trobadores. estreita relación co mundo parroquial
“Eles e Elas”, coidan os amigos A presencia toxal, cromática e
que serán saudados a carón da igre- poética, nas cimas dos erredores e
xa da Luz, a través dun grupo escul- a paisaxe do praderío alumados con
torico que xa se esboza no Obradoiro amarelos dos pampullos e xestas, ex-
de Tortoreos. tendéndose ata beira do pai Miño,
34
pregón
2009

como lle gustaba chamar o inesque- país. Non poideron entrar na Reito- o abeirar Vilacoba, para continuar
cible Eliseo, aquel que xa descansa ral abandonada, non se sabe si da por San Pedro de Batallans e subir a
no camposanto de Goián, xunto con man de Deus ou do Obispado, nin Santa Eulalia do mesmo apelido, re-
Antonio Fernández, Xoán Piñeiro, tampouco na igrexa pechada para galando os ollos retazos do Miño, do
Xavier Pousa e outros camaradas de observar no templo outra xoia de Xuliana e do Uma, Paradanta e San
lerias de arnaxe polas tascas e andai- cara factura composta de vidrieira de do Medio e máis outra peripecia de la-
nas artísticas. cores, latón e granito, conformando brado da pedra dando continuidade o
Mais esa non era a necrópole que un púlpito igualmente tallado pola románico como unha vontade de es-
visitaban os andadores a esa hora, mans do guieiro, pero si abertas de tilo muito máis que unha imitanza no
senón a que se ubica a carón da Igre- par en par as cancelas do cimiterio, cruceiro no que se revela un profundo
xa de Liñares, lugar santo onde as onde foron recibidos polos sons de coñecemento da cantería e imaxinati-
súas olladas guiadas polo canteiro trompeta ecoando entre as campas. va. Era o que pensaba o narrador sen-
foran bater as pedras que fixeron cho- O achegarse aquel outro ánxel que a tado a beira do regueiro, deixándose
rar de de dor e gratitude a familia de tocaba, diante, un texto levar polo arrullo da auga escumante,
Manuel Rodríguez Rocha, alí mesmo Quando ver/ Veniet meum?/Quan- cando se lembrou de Fermín
onde está soterrada Eugenia Avalle do faciam/ uti chelidon,/ ut tacere? Señor, que ben me amostras/
Pérez, que igual que moitos lugare- desian? o carreiro alcendido/
ños buscara sustentos en Francia. Os Líase no latín que outrora ensina- cos teus brazos de pedra,/
galegos mudan de país, percorren o ran no colexio de frailes de Tortoreos, tan feridos,/
mundo, manifestan o seu amor polo do que fora director, don Bernabé apreixando a campía/
berce e soñan mesmamente regresar Ibarreche Balsategui. neste trivium!
para os eidos, despois da liorta da Entraron logo por veigas de Rubios, Desde as xanelinas do auto, os
vida. Non sempre acontece e moitos para seguir vendo catafalcos e cruces ollos foron bater as abas do Landín
quedan enterrados alem Miño. Os dese picapedreiro emocinante que lle e a fortaleza do Sobroso, pasaron
franceses de Roubaix agasallaron confiaba a veciñanza, e de camiño entre os penedíos do equilibrio e dos
con catro pezas únicas a Eugenia por terras de tintos, Alonso Fontán namorados, e logo os oídos pegados
Avalle para acougala alongadamente lembrou a José Gil, fillo dun carabi- as paredes do convento franciscano
no lugar onde vira a luz primicia. nero que deixou escritas no celuloide de Canedo para disfrutar das voces
Deixarían atrás o conxunto escul- fermosas historias dos campesiños do Obradoiro musical A Vila e oir a
tural e o ánxel pétreo apuntando o e romarías, guardadas algunhas no Missa Brevis Sancti Juannis Deo du-
horizonte, non tardando o trío aman- Museo de Pontevedra. Parada forzosa rante a celebración do 800 aniversa-
te da arte e da natureza en atopar o naquela casa onde dormíra o escritor rio da fundación, para entrar na Vila
fuste cilíndrico ateigado de formas de Meder, en tempos de namoro abei- do Corpus pondo os pés sobre un
e volumes que mandara producir, ra de cubertos conterráneos e logo complexo mosaico cerámico tallado
Frai Andrés Quinteiro, naquel tempo de parolar con Rudesinda Fernández en complicidade co graníto. Unha
atrás que estivera de cura en Torto- ó carón do peto das ánimas, uns e alfombra floral, rematada en tres
reos, para sofrer despois o trauma outros ollaron a fotografia en branco pináculos en aceiro inoxidable nas
de guerra civil e felizmente de novo e negro do avó e tíos de Antonio, na proximidades do Tea, a mellor sinal
en pé, despois do restauro de Seis- Feira dos Remedios de Ponteareas, de identidade de homes e mulleres
raez, que é así, como firma as obras xunto cos bois premiados e vendidos que se esforzan para mostar o mun-
o sair do taller Xosé Luis, artífice e en 8 mil reales no ano seguinte, no día do arte efímero de gran beleza en
cómplice dunha cultura afogada no fatídico que estalou a guerra. Sorrisos Ponteareas.

Financiación Especial Expert ¿Sabes lo que te ahorras


DISFRUTA YA Y EMPIEZA A comprando en Expert?
PAGAR COMODAMENTE
GARANTÍA 4 AÑOS (2+2)*
WWW.BOINSCON.COM ● TELF. 986 64 01 15 en nuestros productos Serie Oro ENTREGA A DOMICILIO
de referencia estimado para entregas a

100 € 26 ó 52 €
domicilio y/o retirada del aparato usado

(1)

hasta
■ ELECTRODOMÉSTICOS, CALEFACCIÓN, ENERGÍA SOLAR te lo da GRATIS te lo da GRATIS

Garantía
Serie Oro

■ AIRE ACONDICIONADO, BOMBAS DE CALOR


AÑOS

(1) Importe

■ INSTALADOR DE TELECOMUNICACIONES, Nº 3120 Gratis

■ INSTALADOR DE DIGITAL PLUS - TELEFONÍA Y COMUNIDADES *Garantía comercial EXPERT: 4 años (2+2): Desde la finalización de la garantía legal y hasta el último día del 4º año a contar desde la fecha del albarán de entrega del producto. Cubre las piezas,
materiales y mano de obra necesarios para cada reparación de avería interna de funcionamiento que se produzca, con las exclusiones contenidas en el documento formal, esta garantía no afecta
a los derechos de que dispone el consumidor conforme a las previsiones de la ley 23/2003. La garantía 4 años (2+2) es una característica intrínseca e inseparable de los productos Serie Oro.
pregón
2009

En el Condado se siente
el buen aroma de Cristo
Ramón Rodríguez Otero pus o todo el amplio mundo de las la Reconquista y de un modo espe-
romerías. cial por la diócesis de Tui: así San
Son múltiples los factores que en- Pero los valores espirituales tam- Paio de Alxén, San Paio de Fiolledo o,
riquecen y dan personalidad a una bién se encarnan en la individuali- también, a Ponte de Sampaio. Paio
comarca. Estos componentes pue- dad de cada persona. Y en nuestra llegó a ser un nombre muy usual en
den ser, entre otros, su riqueza cultu- comarca también se encuentran la España del Medievo.
ral o la artística, las tradiciones lega- prototipos de santidad en máximo El P. Florez, en su tomo XXIII de
das o sus ciudadanos, que destacan grado que merecen nuestra imita- su “España Sagrada” habla de la Ma-

por las diversas facetas humanas. Y ción y veneración, o al menos, su dre Inés de la Asunción, Dª Inés de
así pueden triunfar en la música, en conocimiento. Cambra y Sotomayor, que casó y fue
las artes plásticas, en la literatura o San Pelayo quizá sea el primer señora de la nobilísima Casa Teanes,
en la investigación histórica; sobre santo a conocer del Condado. Naci- cerca de Salvaterra. Viuda ingresó en
todo cuando se estudian los oríge- do en la parroquia de Albeos, Ayunta- el convento de las Agustinas Recole-
nes históricos o los acontecimientos miento de Crecente, tuvo que quedar tas de Vilagarcía. Venció su carácter
importantes que en ella se vivieron. como rehén en la Córdoba musul- recio y fue ejemplo de suma humil-
Lo lamentable es que, a veces, no mana por su tío Hermigio, obispo de dad y se esmeró n las acciones más
se profundizan ni se valoran las raí- Tui, quien con su rey Ordoño II, ha- humildes de barrer y fregar. Sólo
ces que dieron vida y personalidad a bía sido derrotado en Valdejunquera daba tres horas al descanso corpo-
nuestras colectividades. en el año 920. El dinero del rescate ral. Persona de profunda oración y
Y todos sabemos que es el cris- llegó tarde a Al Andalus. Antes el jo- de honda devoción al Santísimo, fa-
tianismo el que impregna a nuestra ven Pelayo sufrió el martirio a manos lleció en 1658.
comarca de El Condado, en toda su de los mahometanos en testimonio Y también la madre Jacinta Vi-
profunda dimensión de un elemento de su fe y en defensa de las virtudes sitación de Puga y Ojea, natural de
común que llega a todos los compo- cristianas. Salvaterra, muy penitente y devota
nentes humanos, sociales, cultura- La devoción al niño mártir Pelayo del Niño Jesús. Fallecido en 1686.
les. Simplemente la fiesta del Cor- –Paio– se extendió por la España de Ambas murieron en olor de san-
36
pregón
2009

los Beatos, en espera de pronta ca-


nonización.
Significativo para ahondar en la
espiritualidad de El Condado, son las
apariciones de la Virgen que dan lu-
gar a la fundación de una población
nueva, una villa que hoy todos cono-
cemos con el nombre de As Neves.
Las apariciones tienen lugar dón-
de hoy se asienta la Iglesia parroquial
de Nuestra Señora de As Neves. En-
tonces un monte sin cultivar, monte
raso, dedicado a paso del ganado. Se
llamaba “Chan dos Casteliños”. Tal
hecho religioso ocurrió en marzo de
1667. Un niño llamado Antonio Mar-
tínez da Rocha, de once años, fue el
escogido por la Virgen para vivir tan
importante acontecimiento.
El hecho se divulgó por todo el
contorno y los romeros, tanto galle-
gos como portugueses, allí acudie-
ron en gran número. El párroco de
Setados sacó en procesión una ima-
gen parecida a la que describió el
tidad y como tales las veneraba el Falleció en el convento de las Ma- niño y la llevó a una capilla dedicada
pueblo cristino. dres Clarisas de Jerez de la Frontera al Salvador que en ese mismo monte
En la segunda edición del libro en 1873. El pueblo jerezano lo venera- existía.
“Taboexa–As Neves” el autor de este ba como santo en su vida y también El monte árido se fue convirtien-
artículo hace alusión al taboexano tras su muerte. do en villa con casas de hospedaje
Francisco Antonio Rodríguez Fortes De un modo especial se ha de y de vecinos. El párroco Sarmien-
que tomó el hábito de San Francis- destacar al beato Manuel Gómez to Otáñez, levantó la iglesia actual
co, llevando una vida ejemplar en la González, sacerdote de la diócesis de en el lugar de las apariciones. Los
práctica de las virtudes cristianas so- Tui, natural de la parroquia de San devotos seguían multiplicándose
bresaliendo por la humildad y el espí- José de Ribarteme, en los lindes de y el pueblo fue configurándose
ritu de mortificación. Cuando toma- El Condado con La Paradanta, en el como villa.
ba algunos días de asueto, venía a municipio de As Neves. Había naci- Hoy en una villa recoleta, muy fa-
Taboexa morando n la casa de su tío do en 1877 y murió mártir en 1924 en miliar con vida propia.
el presbítero D. Francisco Cambra en el Brasil. Vivió una vida entregada a El Condado tiene, en su comarca,
la “Moreira” dónde le conocían como los más humildes con su verdadero un asentamiento urbano cuyo origen
“o frade do Mouro” por el barrio dón- espíritu misionero. Sufrió duro mar- son unas apariciones de la Virgen:
de había nacido. tirio. La Iglesia lo elevó al número de As Neves.
pregón
2009

Galiza Estiveste em Pontearas


Te he sido infiel Na Festa do Corpus? Ja?
Con los campos de Castilla Ou anseias
Con la Giralda de Sevilla. Um dia poder ir lá?
Mas estando lejos
Se foste, volta: merece.
No me olvido de ti,
Se não, porque esperas ir?
¿Por qué eres tan gris?
Leva na alma uma prece.
Maldición para aquellos
Leva o olhar pra florir.
Que me entierren
Lejos de ti. Cada alfombra, que obra d’arte!
De tu vientre Que bela composição!
He venido, Não encontras noutra parte
Y en él deseo morir. Mais valor e devoção.
Amante de quien te ama,
Vai a Ponteareas ver,
Señora y prostituta
Mesmo que ja tenhas visto,
De viles emigrantes
Como do chão, a ascender,
Que buscan oro y plata.
Se louva o Corpo de Cristo
Eres hermosa y salvaje
Húmeda al despertar, Antonio Manuel Couto Viana
De verde mirada,
Y te arropas
Con las conchas del mar.
Eres tristeza y bravura Flores, flores e máis flores

Mimosa si te dejas. benditas do Señor

Eres esa mujer festival de cores

Que todos quieren feito de amor a paixón

Y nadie quiere poseer. Aromas, aromas e máis aromas


¿Por qué tu constante llorar? percorren as rúas da vila
Que te inculca la soledad. saen dos portais
¿Por quién gritas en noches, e participan na romaría
Golpeando las ventanas
Con melodías de arpa? Xuntos, xuntos, todos xuntos
¿Quién fue el marinero comezamos a labor
Que te juró amor eterno estar tarefa única
Y ancló en otras tierras? adicada ao noso Deus
¿Dime quién te arrebató Ponteareas querida
El sol de tu cielo? terra de longa tradición
¿Dime quién? ti eres a Vila do Corpus
Para comprender ti eres tapiz do meu corazón
Esa nostalgia
Que te haces merecer. Patricia García.
Alumna de 6º de Ensino Primario
Lorena Carrera Alonso Colexio Inmaculada (Ponteareas)
Ilustración: Lorena Carrera Alonso

38
pregón
2009

As outras alfombras florais 2008


Parroquias alfombreiras da comarca
Andrés Sampedro Fernández de maio, confeccionaron alfombras Ponteareas, pero segundo cadre,
florais para honrar ao Santísimo na unhas van antes e outras despois,
Na procura das parroquias da nosa súa festa de Corpus Christi nas pa- aínda que se non hai inconvinte, hai
comarca que, un ano máis, confec- rroquias de Santa María das Neves un calendario consensuado para evi-
cionaron as súas alfombras florais, e en San Pedro de Batalláns; no do- taren que parroquias veciñas confec-
permitiume percorrer os concellos mingo seguinte, 1 de xuño, fixéronas cionen as súas alfombras no mesmo
da Cañiza, Covelo, Mondariz, Mon- na parroquia de Santiago de Ribarte- domingo.
dariz Balneario, As Neves, Salvaterra me e, en San Xosé de Ribarteme na No que atinxe ao noso concello de
mañanciña do 8 de xuño. Na parro- Ponteareas, pormenorizadas de ma-
quia de San Salvador de Xunqueiras neira individualizada, relaciónanse,
pertencente ao concello de Pazos de en orde alfabética, as parroquias que
Borén, como todos os anos, confec- elaboraron os seus tapices florais:
cionaron as súas tradicionais alfom-
bras florais no primeiro domingo do SAN BREIXO DE ARCOS
mes de setembro.
De todas estas alfombras com-
probadas da nosa comarca, compre
dicir que debe ser destaca a ilusión e
o bo facer dos veciños para de motu
proprio levar a cabo estas alfombras,
e o propio Ponteareas. Deste xeito, nas que amais de honrar ao San-
visitáronse un total de vinte e cinco tísimo, tamén aproveitan, nalgúns
parroquias alfombreiras, como son: casos, para recibir a primeira comu-
a de Santa Teresa da Cañiza (capital ñón os cativos do lugar. É mágoa
municipal). No veciño concello de Co- non deixar testemuña gráfica nestas
velo, no propio xoves de Corpus, o 22 páxinas destas outras alfombras da
de maio, os veciños de Santo Estevo nosa comarca alfombreira.
de Casteláns confeccionaron as súas Como todos os anos, os máis ma-
alfombras na honra do Santísimo; PARROQUIAS ALFOMBREIRAS DE drugadores en honrar ao Santísimo
na parroquia de San Xoán de Piñei- PONTEAREAS son os membros da asociación de
ro fixéronas o domingo 25 de maio, No noso concello de Ponteareas veciños “A Pena do Equilibrio” de
coincidindo coas de Ponteareas. No confeccionaron alfombras florais en San Breixo de Arcos, que confec-
limítrofe concello de Mondariz, son todas aquelas parroquias que tradi- cionan as súas alfombras florais no
varias as parroquias que elaboran os cionalmente as viñan facendo. Así, domingo anterior ao propio xoves
seus tapices florais polo seu Corpus os veciños de San Fins de Celeiros, de Corpus Christi, na mañanciña do
Christi, en San Madede de Sabaxáns, despois de que non as fixeran no ano 18 de maio, xa que no domingo de
xunto con San Miguel de Riofrío no 2007, neste ano voltaron a elaborar as Corpus Ponteareán fan unha na rúa
25 de maio, coincidindo coas Pon- súas tradicionais alfombras. Tamén Reveriano Soutullo.
teareás. San Mamede de Vilar e San é de salientar a iniciativa dos veciños Ao pé da mesa do cruceiro do
Cibrán de Mouriscados, o domingo 8 da parroquia de San Nicolao de Pra- torreiro dispuxeron unha alfombra
de xuño; e Meirol, o 22 de xuño. No do que se atreveron a confeccionar floral, cadrada, onde plasmaron
veciño Mondariz Balneario, como por primeira vez unhas alfombras flo- como motivo principal unha rosa,
todos os anos, confeccionan alfom- rais para honrar o Corpus Christi. enmarcada por volutas, rematado o
bras florais polas Pascuillas, coinci- Como todos os anos, a confec- conxunto cun marco multicolor.
dindo este ano no día 12 de maio. No ción das alfombras das parroquias Ao ser a primeira alfombra e caer
concello das Neves, o domingo 25 do concello non coinciden coas de tan baixo no calendario, hai moi
39
pregón
2009

JOSÉ LUIS TEIXEIRA RODRÍGUEZ


D E L E G A D O

C/. Redondela, s/n


36860 Ponteareas
Teléfonos: 986 644 099 - 986 644 064
Fax: 986 641 504
pregón
2009

pouca flor, quedando patente no pre- ba coroada coa Sagrada Forma, representación da Cruz de Cristo coa
dominio do verde con pinceladas de agarda a ser pisada pola procesión. bandeira de Galicia aos pés. Tamén
cor nos distintos recheos. No traxecto do percorrido procesio- alfombraron o entorno do cruceiro
nal, polos laterais da igrexa, e cos onde fai estación a procesión.
SANTA CRISTINA DE BUGARÍN restos das flores que lles sobraron,
confeccionaron pequenas alfom- SAN MAMEDE DE FONTENLA
bras con distinta figuración.
Co gallo da celebración do Cor-
pus, o pasado 2008 fixeron a primei-
ra comuñón unha nena e tres nenos
da parroquia.
Destacar, como todos os anos, a
implicación dos mozos da parroquia
que estoicamente botan grande par-
te da noite para preparar os seus ta-
pices florais.

SAN FINS DE CELEIROS

O pasado ano 2008, a parroquia


de San Mamede de Fontenla cele-
brou o seu Corpus Christi o primei-
ro domingo de xuño, coincidindo co
seguinte domingo das alfombras de
Ponteareas.
Unha alfombra hexagonal engala-
na o cruceiro recibindo aos fregue-
ses. No adro da igrexa confeccio-
naron unha grande alfombra floral
presidida pola lenda 2008, onde re-
presentaron o Cáliz de vida, a Cruz
de Cristo e o corazón traspasado por
catro frechas coas cartelas (seguin-
En Santa Cristina de Bugarín es- do o percorrido das agullas do re-
peran ao segundo domingo, seguin- loxo) ODIO, VIOLENCIA, RACISMO e
te ao de Ponteareas, para celebrar o GUERRA como males contra os que
seu tradicional Corpus, o 8 de xuño. teñen que loitar os cristiáns que van
Confeccinaron a alfombra principal derramando gotas de sangue no Cá-
no torreiro da festa, presidida polo liz de Cristo.
cruceiro onde un anxo branco e un O 15 de xuño, o terceiro domin-
negro están collidos das mans en go despois do Corpus ponteareán, SAN XULIÁN DE GULÁNS
comuñón interracial, adobiado o a parroquia de San Fins de Celeiros
resto por dúas filigranas florais vo- celebrou o seu Corpus Christi, co
luptuadas, remarcado nun orixinal adorno do seu percorrido procesio-
rebordo, presidido coa cartela BU- nal con alfombras florais. No interior
GARÍN-2008. Á porta da igrexa dis- da igrexa, no corredor central dis-
puxeron, como é tradicional, unha puxeron un tapiz que encetaba preto
alfombra de benvida na que a Cruz da porta coa lenda CORPUS 2008, a
e o sol como símbolo de luz divina continuación representaron o Cáliz
reciben aos veciños. Na traseira da coa Sagrada Forma. Xa no exterior, O último domingo de xuño, o 29
igrexa outro tapiz floral onde a pom- á porta da igrexa, alfombraron unha do pasado ano 2008, fixeron as súas
41
pregón
2009

parroquia de Santa Mariña de Pías


celebran o seu Corpus Christi cun
nutrido grupo de nenas e nenos que
ían recibir a primeira comuñón.
No que atinxe ás alfombras flo-
rais, adobiaron os cruceiros con
tapices florais por seren os lugares
tradicionais alfombras florais en San pé do cruceiro do torreiro da festa, nos que estaciona a comitiva proce-
Xulián de Guláns. Como todos os nunha serie reiterativa de semicír- sional no seu percorrido. Á porta da
anos adornan o percorrido procesio- culos xustapostos, intercalados por igrexa unha cruz floral recibe aos fre-
nal arredor da igrexa parroquial con rombos centrais ata chegar ao pé do gueses. No interior do templo unha
distintos motivos litúrxicos: a Virxe cruceiro, onde remata cunha peque- alfombra tipo corredor ocupa o cen-
co neno no colo, o santo patrón, a na cruz floral, pechada toda ela por tro da igrexa ata o altar, na que se
Cruz coa espiga de trigo, o Cáliz de un enmarcado liso lonxitudinal. representaron volvoretas, campás e
Cristo, a planta de trigo, o cacho de No interior da igrexa, ocupando remata ao pé do altar cun gran Cáliz
uvas, remata esta grande alfombra lonxitudinalmente todo o corredor floral coroado coa Sagrada Forma co
nun elemento figurativo, onde a igre- central, dispuxeron dun gran tapiz símbolo JHS.
xa presidida por unha mesa do altar floral que encetaba ao carón da por-
coa Cruz encol da que descansa o ta coa cartela floral: PADRÓNS 2008, SAN NICOLAO DE PRADO
Cáliz de Cristo e o misal aberto, no séguelle unha estación onde se re-
que se pode ler: GULÁNS 2008. presenta unha doble cruz sobre un
globo azul, a continuación un novo
SAN SALVADOR DE PADRÓNS cadro composto por unha vela e
unha flor, de seguido representaron
dúas mans estendidas cara o globo
terráqueo, no que está incluído o
corazón cunha cruz no seu interior,
segue coa Cruz coa cartela de INRI
coroada pola pomba branca; conti-
núa cunha estación onde presiden o
Cáliz coa Sagrada Forma, tendo aos
pés o cacho de uvas e o pan; remata
esta alfombra estacional de corredor
ao pé do altar coa representación
dun choque de mans.

SANTA MARIÑA DE PÍAS Neste ano pasado 2008, unha nova


parroquia do concello de Ponteareas
sumouse á xa longa lista de parro-
quias que confeccionan alfombras
Ao domingo a seguir do Corpus florais, para algunha das conmemo-
ponteareán, o 1 de xuño, a parroquia racións relixiosas que celebren na
de San Salvador de Padróns celebrou debandita parroquia. A nova incorpo-
o seu Corpus Christi. ración é San Nicolao de Prado que,
Como todos os anos confeccio- o 15 de xuño, celebrou o seu Corpus
naron, no exterior da igrexa, a modo O primeiro de xuño, domingo se- coa primeira comuñón de tres nenas
de “pasillera”, unha alfombra ata o guinte ao Corpus ponteareán, na e un neno.
42
pregón
2009

Despois do moito traballo realiza-


do durante os días previos, buscar o
material, desfollalo, etc. Tiveron mala
sorte, choveulles, o que fixo que se
deslucira todo o traballo levado a
cabo. Esperamos que este ano 2009
teñan mellor sorte.
Dispuxeron unha grande alfombra
floral, de forma cadrada, instalada no alfombras florais.
centro do torreiro, na que represen- Un libro, unha vela, un rosario e
taron no seu interior a San Nicolao un cacho de uvas son os elementos
(patrón da parroquia) fermosamente figurativos da alfombra floral que
caracterizado, aderezado con flores preside a porta da igrexa. Seguindo
e volutas dispostas en simetría xusta- o percorrido procesional, en primeiro
posta. Na cabeceira do remarcado fi- lugar, atópase a alfombra en forma
gura a lenda: SAN NICOLAO, e no re- de cóbado que escomenza coa carte-
marcado inferior: PRADO-2008. Nos la 2008 e remata na outra punta coa
laterais vai rechea de distintos moti- que pon: RIBADETEA, no seu interior
vos florais con forma xeométrica. incluíron a reiteración de catro volvo-
Á porta da igrexa confeccionaron retas florais. Na seguinte alfombra
unha alfombra de benvida co Cáliz do percorrido, camiño do torreiro,
coroado por unha pequena cruz. atopábase un pequeño tapiz no la-
Ao pé das escaleiras, que levan ao teral da igrexa cunha pomba branca
adro da igrexa, fixeron unha alfombra cunha ramiña de olivo no peteiro.
na que representaron unha Cruz. De seguido, confeccionaron outra
Co resto de verde e flor que lles que contiña as cartelas RIBADETEA
sobrou alfombraron ao carón da 2008, no seu interior ía representado
cancela de paso ao adro con motivos unha pasaxe do xénese, onde dí: ... ao do Corpus de Ponteareas.
xeométricos. E DEUS CREOU O HOME. A derra- Como en anos anteriores, os ve-
deira alfombra estaba disposta dente ciños da parroquia fixeron unha al-
SAN XURXO DE RIBADETEA a baixada ao torreiro ata o cruceiro. fombra tipo corredor estacionada no
Destaca desta alfombra os catro dos interior da igrexa, no inicio contra a
motivos máis salientables, dentro do porta, a modo de cartela coa lenda
ideario etnográfico da cultura popu- CORPUS 2008 recibe aos fegreses;
lar galega: o cruceiro, o canastro, as na seguinte estación representaron
medas de herba e o carro. a Xesucristo, na posterior a Pomba,
como representacón do Espírito San-
SANTIAGO DE OLIVEIRA to, coa ramiña de oliveira no pico so-
Na parroquia de Santiago de Oli- bre a Cruz. A continuación plasma-
O 8 de xuño, os veciños da pa- veira confeccionaron as alfombras ron a fachada a igrexa e, por último,
rroquia de San Xurxo de Ribadetea florais na honra do Corpus Christi no ao pé do altar, o Cáliz coroado coa
confeccionaron as súas tradicionais primeiro de xuño, domingo seguinte Sagrada Forma.
pregón
2009

Inolvidable convivencia
en Huelva
Antonio Pastoriza Lino fue puro arte, impresionante a los Como ya era la una de la tarde,
presidente de la Asociación de la Casa de ojos de los vecinos de Huelva. se improvisó el almuerzo en la Casa
Galicia de Huelva Fueron pocos días, pero intensos, Hermandad de la Cena, ubicada en
frenéticos, de carreras, de prepara- la misma Plaza del Rosario. No qui-
El pasado mes de Octubre, y coin- tivos, de trabajo codo con codo, ga- taba los ojos de los ventanales mi-
cidiendo con la Fiesta de la Hispani- llegos, y no gallegos, hermanos de la rando al cielo, y… por fin!, a las dos
dad, llegaron a Huelva un grupo de Cena, vecinos, niños..., nuestro afán, de la tarde dejó de llover…y a correr!.
12 alfombristas de diferentes agru- que los que llegaron de Ponteareas La alfombra se pudo terminar para la
paciones de Ponteareas (Ponteve- conocieran Huelva y los lugares de salida de la procesión.
dra), acompañados por la Concejala interés. Todo nos parecía poco. El su- Ofició la misa el Sr. Obispo de

de Turismo Dña. Raquel Bautista Al- frimiento porque el tiempo no acom- Huelva D. José Vilaplana, que se des-
faya y a petición de la Casa de Galicia pañaba ya que esos días tuvimos plazó a Huelva para la ocasión ya que
en Huelva, a su Alcalde D. Salvador fuertes vientos y mucha lluvia. en esos días se encontraba en Ma-
Gonzalez Solla y a D. Dalmacio Váz- La confección de la alfombra era drid en un congreso. Después de la
quez, en una visita que hice a Galicia importante, pero si tengo que des- misa, se procesionó por la barriada
el pasado verano. tacar algo, lo que sobresalió por en- hasta llegar a la plaza de Rosario. La
No tengo palabras para agradecer cima de todo fue la convivencia, se entrada de la virgen para deshacer
como fui recibido en ese Ayuntamien- vivieron momentos muy emotivos y la alfombra, acompañada por la ban-
to y las facilidades para llevar a cabo de mucho sentimiento. Este grupo da de cornetas de la hermandad, fue
nuestro deseo en Huelva. Desde la siempre tendrá una pequeña parcela todo un espectáculo. No hay pala-
Casa de Galicia en Huelva nuestro en nuestros corazones. Gracias por bras. Creo que no hubo persona que
más sincero agradecimiento. Nues- darnos tanto. pudiera contener las lágrimas.
tra Casa está hermanada y tiene un El día 12 de Octubre a primera Tenemos contraída una deuda
convenio de colaboración con la Her- hora de la mañana nos dispusimos de eterna gratitud. La represen-
mandad de la Sagrada Cena, para para ayudar a la confección de la tación que tuvimos en Huelva, de
ayudar en la restauración del Apostol alfombra y cuando ya estaba todo Ponteareas nos ha dejado muy bue-
Santiago y cuya titular es la Virgen del el dibujo marcado, comenzó a llover nas vibraciones y tenemos la obliga-
Rosario, motivo por el que se hizo la con fuerza. ¡ Dios mío no podía dar ción de seguir en contacto.
ALFOMBRA (en mayúsculas), porque crédito!. Un fuerte abrazo,
44
pregón
2009

Homenaje a un ponteareano
ilustre: Manolo Pregal
bién parte de nuestras vidas, y todo
gracias al hermanamiento realizado
entre estos dos pueblos unidos por
la Eucaristía.
El salón de plenos resultó pe-
queño para albergar la cantidad de
gente, villeros y ponteareanos que se
dieron cita para acompañar al home-
najeado en tan especial momento.
Las palabras de Pepe Varela,
entrecortadas por la emoción, el
agradecimiento del alcalde Isaac
Valencia y la imposición del pétalo
por parte de este que escribe estas
palabras, pusieron la nota destacada
y entrañable en este acto. Un grupo
de gaiteros puso el broche final a un
acto que resulto bonito y emotivo.
Quiero agradecer a la revista Pre-
gón la oportunidad que me brinda
para insertar en sus páginas este
escrito.
Felicitar a la Asociación de Ami-
gos de La Orotava en Ponteareas por
sus constantes desvelos y atencio-
nes, y a ti, Manolo, que sepas que en
este pueblo se te quiere y se te ad-
mira que sigas con ese espíritu que
Jesús Rodríguez Delgado vinculado a nuestras alfombras. Su ha hecho mella en nosotros, y que,
Presidente de la Asociación de casa es nuestra casa, su familia, la por supuesto, aquí tienes tu casa y a
Alfombristas de La Orotava nuestra; sus amigos forman ya tam- nosotros para cuando quieras.

Las pasadas fiestas patronales


de la Villa de La Orotava en honor al
Corpus Christi y San Isidro Labrador,
fueron el escenario perfecto para ho-
menajear a un querido y admirado
amigo de la Villa, Manolo Pregal.
En el coqueto salón de plenos del
Excmo. Ayuntamiento, la Asociación
de Alfombristas hizo entrega del Pé-
talo de Oro, su máxima distinción,
para honrar la dedicación y entrega,
el cariño y las atenciones que desde
hace más de veinticinco años, nos
dispensa este gran personaje tan
45
pregón
2009

O Castelo do Sobroso
e Ponteareas na filatelia
Clodio González Pérez GALICIA. En 1850-51, hai constancia
Museo do Pobo Galego dun cuño en azul da mesma feitura
que o anterior, pero cerrado por unha
PREFILATELIA liña, que algúns estudosos da filate-
Unicamente se coñecen marcas lia coidan que puidera ser o anterior,
prefilatélicas de Ponteareas, pero son pero deformado polo uso.
cinco, cantidade extraordinaria tendo Pecha esta xeira unha marca case
en conta que só a superan en Galicia igual á de 1838-1847: de forma circu-
as cidades de Santiago de Composte- 1842-1852 lar e tamén coa lenda: PUENTEA-
la con 11, A Coruña con 8, Ferrol con REAS - GALICIA. Pero o deseño é di-
7, e Pontevedra e Tui con 6. ferente, así como o tipo das letras e
a separación das palabras, que neste
caso e cunha raia horizontal. No me-
1798 dio, como queda dito, campa a ponte
con tres arcos e a torre ou arco. Esti-
vo en uso entre os anos 1854 e 1864.

1850-1851 FILATELIA
1838-1847 De entre 1838 e 1847, variando a O castelo de Sobroso
cor (vermella, azul e verde), é unha O 29 de xullo de 1968 empeza a
marca circular coas verbas: PUEN- circular un selo cun monumento
TEAREAS • GALICIA, que reprodu- desta comarca que, polo de agora,
ce no medio a ponte vella e sobre continúa sendo o único. Trátase do
ela unha construcción que non se castelo de “Villasobroso”, denomina-
En todos os casos sempre se tra- sabe moi ben o que sería, pero que ción incorrecta difundida polo entón
ta de marcas de orixe, da estafeta de debe corresponder a algunha torre propietario, Alejo Carrera Muñoz,
onde partía a carta, por eso se sabe ou arco onde se podía controlar e para facela cadrar coa da parroquia,
que a máis antiga, que data do ano cobrar o pontádego por cruzar o río. San Martiño da Portela, rebautizada
1798, estampada en negro e coa pa- Estaba onde agora fica a capela de con este nome o 22 de maio de 1926.
labra GALICIA, é de Ponteareas. San Roque, que ata mesmo puidera Pertence á “Serie Castillos” e está im-
Segundo o Mapa de las Carreras ser esta pero reformada. preso en papel estucado, engomado
de Postas de España, de Bernardo e dentado, en pregos de 25 exempla-
Espinalt y García, editado en 1804, res e de 2,50 pesetas de valor postal
nesta época “Puente de Areas” era cada un.
unha carrera de postas no montada,
igual que Porriño, A Franqueira, Vigo,
etc. Anos despois, 1845, Ponteareas
xa contaba con estafeta postal, unha
das 49 que había en Galicia, na que
se recibía ademais da corresponden- 1854-1864
cia propia, a dos concellos de Seta-
dos (o actual das Neves), Mondariz Por estes mesmos anos, 1842 a Co gallo da emisión editáronse
(por balijero 2 veces a la semana) 1852 (variando, como no caso an- tarxetas, sobres de primeiro día e
e parte de Salvaterra de Miño, pois terior, as cores) empregouse unha tamén sobres co castelo que circu-
neste caso tamén lle chegaba algun- marca de forma ovalada coa liña a laron durante algún tempo. Entre as
ha dende Tui. trazos e coa lenda: PUENTEAREAS – primeiras é moi curiosa unha ilustra-
46
pregón
2009

do grupo filatélico de Vigo, pero can- e o 16 de xuño de 1974, con motivo


do empezou a circular xa falecera o da festa do Corpus Christi, tivo lugar
propietario de Sobroso, Carrera Mu- no salón de plenos da casa do con-
ñoz, a finais de 1967. cello a I Exposición filatélica Puen-
teareas “Villa del Corpus”. Ademais
do sobre distribuído exclusivamente
dende a mostra, editado por Alfil
e ilustrado cunha alfombra floral,
Correos autorizou un cuño especial
para eses días, de forma circular,
cunha alfombra e a lenda: EXPOSI-
CIÓN FILATÉLICA • PUENTEAREAS.
Ademais estampouse un circular
coa reproducción da primeira marca
prefilatélica na que aparece o nome
da poboación e a ponte vella, de en-
tre os anos 1838 e 1847. No envés
do sobre figura un resume histórico
asinado por A.N.P. (Alfredo Navarro
Payá), un dos fundadores do “Grupo
Editáronse, cando menos, dous Filatélico de Pontevedra” e á sazón
sobres: un por parte de “Alfil”, ilus-
trado cunha vista do conxunto da
fortaleza (a mesma do selo), diante
un cabaleiro medieval con espada e
da cun debuxo da fortaleza de forma escudo, e dentro dunha artística car-
rectangular e un cabaleiro aproxi- tela o nome: Villasobroso. No envés
mándose a ela, arrodeado coa lenda: leva un pequeno resume histórico. O
Chave forte / do Reino de Galiza / o outro sobre reproduce unha vista da
castelo / de Sobroso. Convertido en fortaleza co o texto: Castillos 1968. Vi-
cuño tamén se estampa en sobres, llasobroso (Pontevedra). Primer día
sendo –quizais- un dos primeiros de emisión –FDC, 29-VII-68.
que se fixo en galego. No envés ten Por último, nesta mesma data ta-
o seguinte texto: Motivo. Nuestro mén empezou a circular unha tarxeta
amor a Galicia, a la Filatelia y grati- postal cunha fotografía aérea do cas-
tud al Señor del Sobroso, Dn. Alejo telo, sen texto, co selo apegado no
Carrera Muñoz, ejemplar restaura- lado esquerdo, en parte en branco.
dor del Castillo de Villasobroso, nos
promovieron a solicitar este sello. Mi Ponteareas
Saludo y recuerdo. Asinado: Manuel Cronoloxicamente a segunda po-
Lago. Do que se deduce que a peti- boación relacionada coa filatelia é a
ción de que se editase tal selo partiu vila de Ponteareas, na que entre o 12
pregón
2009

IV Expo-Filatélica PUENTEAREAS Tamén se editou outro sobre, este


“Villa del Corpus”, 8-11 junio 1977. por parte de Flash: co brasón e o tex-
O sobre editouno Alfil, ilustrado co to: Centenario del Maestro Soutullo,
brasón oficial da poboación a cores. 1880-1980. Puenteareas, 6-10 set.
Ademais Correos autorizou un cuño V Centenario de la Fundación de
para estes días, co brasón na parte la Villa, 1483-1083. Expo. Filatélica.
superior e a lenda: EXPOSICIÓN FI- Palacio Municipal, 28-29 Septiem-
LATÉLICA FIESTAS DEL CORPUS • bre-83. Puenteareas.
presidente da Federación Gallega de PUENTEAREAS. O sobre ten un texto Sobre ilustrado cunha silueta do
Sociedades Filatélicas. no envés do xa nomeado filatélico castelo de Sobroso e sobre ela, pero
Ademais deste sobre, Alfil editou Navarro Payá. cara ao fondo, o brasón oficial de
unha tarxeta, ilustrada cunha gran Ponteareas. Este mesmo deseño foi
alfombra polícroma de forma oval. o do cuño autorizado por Correos. Na
lapela leva un pequeno resume da
historia da vila asinado por Alfredo
Navarra Payá, que correu coa orga-
nización da mostra.

Ademais destas mostras filatéli-


cas celebradas do gallo da festa do
A esta primeira mostra, seguíronlle: Corpus Christi, en Ponteareas houbo
II Exposición filatélica. Puentea- outras dúas:
reas, “Ciudad del Corpus”, 28 mayo Exposición Filatélica. Centenario
– 1 junio 1975. del Maestro Soutullo, Puenteareas,
Sobre editado por Alfil e ilustrado 1880-1980. Palacio Municipal, 6-10
cunha serigrafía da procesión pa- septiembre 1980.
sando por unha das rúas. Ademais Organizouse con motivo do cen-
Correos autorizou para estes días un tenario do nacemento do famoso
cuño circular, adornado cunha al- músico, pero coincidindo coas fes-
fombra de feitura semellante a unha tas patronais da Virxe dos Remedios.
estilizada flor con moitos pétalos. O sobre ilústrase cunha caricatura
de Reveriano Soutullo dentro dun
círculo e cunhas notas musicais a
ambos os dous lados, que será ta-
mén o mesmo deseño do cuño. No
envés leva un resume biográfico do
homenaxeado autor, entre outras
moitas composicións, do “Pasodoble
Ponteareas”, estreado na vila o 20 de
III Exposición filatélica Puentea- outubro de 1929.
reas “Villa del Corpus”, 16-18 de Ju-
nio de 1976.
O sobre ilustrouse cunha bonita
alfombra oval, a cores, mentres que
o cuño foi o mesmo do ano anterior.
Á vez tamén saíu outro sobre ilus-
trado co brasón: V Centenario de
la Fundación de la Villa 1483 1983.
Puenteareas, 28-29 set. 1983, editado
por Alfil; e unha tarxeta co deseño do
cuño pero en grande, situado á derei-
ta da mesma. A mostra celebrouse
coincidindo coas festas patronais de
San Miguel.
48
pregón
2009

Oracións da liturxia popular


no Condado-A Paradanta:
o caso de Leirado
Estanislao Fernández de la Cigoña Núñez A NOSA COMUNICANTE nunca lera tal nome nas tumbas dos
As oracións que aquí recollemos mortos:
INTRODUCIÓN fóronnos comunicadas por María —Non busque, señor, non bus-
A verdade é que hai moi pouco es- Nélida García González de 72 anos e que, que Don Epitafio non lle está
crito sobre estes mesteres. O tempo veciña de San Salvador de Leirado, aquí enterrado...
foi pasando a velocidade galopante no concello de Salvaterra de Miño, o Como este conto xa me sucede-
e ninguén lle prestou atención as día 12 de xullo de 2005, ó carón mes- ra en outras ocasións e en puntos
oracións que recitaban os fregueses mo da igrexa parroquial. Por aquel
practicamente ás agachadas e ó mar- tempo eu andaba buscando epitafios
xe dos cánones. Na nosa bibliografía en galego que despois serían a ma-
consultada apenas atopamos algo teria prima do meu primeiro libro so-
que nos puidese albiscar como se bre eles e que saquei do prelo algúns
preparaban as xentes de antano para anos despois baixo o título “Escolma
se introducir nos recintos sagrados de epitafios galegos. A fala escrita
do adro, do camposanto e da propia dos nosos camposantos”.
igrexa. Pois polos tres era necesario Tanto ir e tanto vir polas tumbas
transcorrer para cumprir legalmente do cemiterio de San Salvador de
coa relixión e os seus preceptos. Este Leirado albiscando con insistencia
tipo de pregarias, que non viñan re- os epígrafes das lousas, chamou a
collidas nos breviarios, utilizábanas atención de devandita señora que
soamente as xentes aldeás, pois nas se atopaba nun campo contiguo “Non busque, señor non busque, Don Epitafío non está aquí
vilas e cidades rexían outras normas. coidando dun fato de ovellas e que enterrado” (Cemiterio de San Salvador de Leirado).
moi amablemente se achegou para
intentar axudarme: moi afastados da nosa xeografía, so-
—Mire, Señor, se non é molestia, amente esbocei un sorriso que disi-
busca vostede a alguén? mulei tapando a boca coa man.
—Si señora, busco... Logo de acariñar un año duns
—Quizais lle poida axudar, pois poucos días que viña tras de mi
coñecín a case todos os mortos... coma se fose a súa propia nai des-
Eu non quería anunciar o que pois de ofrecerlle parte dun iogur
buscaba, pois dalgún xeito xa coñe- azucrado que estaba a merendar, a
cía o final do que ía pasar, pero pre- señora Nélida, quizais pensando que
sionado ante a situación e sen unha eu tiña pinta de cura e cansa de fa-
posible saída á vista non puiden por lar soamente coas súas ovellas que
menos que dicir: agora aproveitaban as moitas herbi-
—Pois mire vostede, eu o que ñas que crecían entre as tumbas do
busco, son epitafios... camposanto, retoume a recitar as ve-
A señora fitoume e moi seriamen- llas oracións de antano. Obviamente
te, meneando a cabeza dun a outro non sabía ningunha, pero como ela
lado nun sinal inequívoco de nega- as sabía todas, díxenlle, despois de
Igrexa parroquial de San Salvador de Leirado ción absoluta, mentres pregaba o ce- escoitala uns minutos:
onde o autor recolleu as oracións da liturxia llo nun xesto de suprema estrañeza, —Espere, señora, a agarde un mo-
popular. engadiu co convencemento de que mento que vou ata ó coche a coller
49
pregón
2009

un lapis e un papel para anotalas. par” apenas se usa na fala actual e estas rezábanse estrictamente en
Crin por un instante que se ía non lembramos nestes últimos anos castelán ou, incluso, en latín, pois
avergoñar ante os meus preparati- de escoitalo nin unha soa vez, nin de todos os que pasamos dos sesenta
vos, pero sucedeu ó contrario. Ela velo escrito en parte ningunha. as sabiamos de percorrido en am-
recitaba de seguido ó tempo que eu bas linguas, estoutras que agora
lle pedía que fose un pouco a deba- A TRANSMISIÓN ORAL seleccionamos facíanse tan só gale-
gar, pois non era capaz de seguila. As oracións que obtivemos da go, máis ou menos mesturado, pero
Ó baixar a velocidade perdía o fío, nosa comunicante teñen todas elas en galego, e, tamén, posiblemente,
polo que tivo que repetir cada ora- a senxileza e a inxenuidade propias fosen as únicas que empregaban ó
ción varais veces ó ritmo que acos- das composicións populares. Eran noso idioma que daquela non tiña
tumaba. de uso común hai unhas cantas dé- cabida ningunha nos circuítos ofi-
Seguramente e con pequenas va- cadas e practicamente recitábanse ciais da propia Igrexa.
riantes, este tipo de oracións-saluta- en cada unha das situacións pre- Vicente Risco foi un dos poucos
cións deberon estar, nalgún tempo, vistas por parte da xente que ía á intelectuais galegos que lle pres-
moi espalladas. Nós contentámonos, igrexa. Sen embargo, hoxe en día, taron á liturxia popular a súa aten-
agora, con falar das que recollemos resulta moi difícil atopar algunha ción e hai oracións en Leirado, que
en Leirado. Poda que noutra ocasión, persoa maior que sexa capaz de como logo veremos, son parecidas
se a sorte nos favorece de novo e ato- recitalas de memoria. Como por a algunhas das que el recolleu no
pamos outro informador/a locuaz po- outra banda, tampouco nunca se apartado “Etnografía: cultura espri-
damos ampliar este artigo que disco- escribían por se transmitir oral- tual”, que aparece como capítulo na
rre entre o anecdótico, o costumista, mente, a súa supervivencia, de non obra colectiva “Historia de Galicia”
o etnográfico e o relixioso. se recoller, corre o grave risco de que dirixira Otero Pedrayo no ano
perderse para sempre. 1979. As pregarias recollidas por
A LINGUA Adxudicámoslle unha orixe an- el están, tamén, moi mesturadas
A transmisión, tal como a reco- tiga e deberían estar correndo de de castelanismos, que as deturpan
llemos orixinariamente, estaba moi boca en boca durante moitísimas en gran maneira. Queremos crer
contaminada de castelanismos nun ducias de anos e probablemente du- que nun principio non estaban tan
20 ou un 30 por cento, polo que rante xeracións de fregueses. Coida- contaminadas e que esta lle chegou
fixemos unha limpeza dos mesmos, mos que o seu nacemento estea nos polo emprego exclusivo que se facía
deixando os estrictamente usados principios do século XIX, ou quizais do castelán nas igrexas de Galicia
na fala cotiá de sempre, como po-
den ser: “Dios”, “adiós”, “anxeliños”,
etc. que dalgún xeito están perfecta-
mente incorporados se non ó galego
normativo e culto, si, polo menos, ó
galego coloquial que se fala tódolos
días nas aldeas, vilas e cidades de
Galicia.
Outras palabras eran propias da
fala da zona como localismos es-
pecíficos da bisbarra do Condado/
Paradanta, e decidimos non tocalas
xa que lle prestan ás composicións
a frescura propia. Entre outras, reco-
llemos: “esparéllate” ou o xerundio
“tripando”, que aparece na última
das oracións.
O diccionario que consultamos fai
tripar sinónimo de trepar, que non O transpasar o Adro comezaba o recinto sagrado (Adro de San Salvador de Leirado).
nos aclara nada, pero logo engade: antes, e durante máis de cen anos ata hai unhas poucas décadas, tan-
que se aplica, tamén, cando se pisa foron as oracións de uso común to por parte dos ofertantes cono dos
moito e forte unha cousa cos pés. máis populares por fóra das oficiais fregueses.
Sen embargo, aquí, concretamen- e ecuménicas da Igrexa, como po- 1º. Ó traspasar o adro, camiño da
te, significa andar ou afastarse dun den ser o Noso Pai, Avemaría, Glo- igrexa, pero aínda no camposanto re-
lugar. De tódolos xeitos, o verbo “tri- ria, Salve, Credo, etc. pero mentres zaban en Leirado:
50
pregón
2009

“Dios vos salve santas almas esparéllate espírito


que neste sagrado estais; aí ven o escondido,
xa fostes coma min. vestido de carne humana,
Andivéstedes por onde eu ando, representa a Cristo vivo.”
pedir a Dios por min
que eu pedirei por vos.” 6º. Cando tocaba a campaíña a
“santo” durante a Santa Misa rezá-
Que como vemos garda unha cer- base:
ta relación coa saudación que Vicen-
te Risco recolle no seu traballo: “Santos anxeliños,
coroa de serafín,
“Buenos días, fieles difuntos, que misa tan bendita
tales fustes coma nós vexo estar diante de min.
tales seremos como vos, Santo lle din,
rogade a Dios por nós, Santo lle adoran,
que nós pediremos por vós.” bendito e loado
sexa a esta hora.”
O cruzar o limiar da porta da igrexa
2º. Ó chegar ó limiar da igrexa de
seguíase coas recitacións (Porta principal da
San Salvador, pero antes de entrar igrexa de San Salvador de Leirado).
7º. Tamén cando un se achegaba
no interior do templo, a xente dicía: a comulgar o tempo que ía cara ó
onde Dios está namorado cura, recitaba::
“Pecadiños quedar fóra, da Virxe Santísima
non viñades comigo a dentro; e do cáliz consagrado. “Meu Señor Xesús Cristo,
vou entregar miña alma non son digno nin merezo
ó Santísimo Sacramento.” que vosa divina maxestade
4º. Nada máis chegar ó lugar es- entre na miña pobre morada
Que case coincide coa de Risco, collido para asistir á Santa Misa ha- máis baste que digas
que camiña por estes outros versos: bía que dicir: unha soa palabra;
os meus pecados serán perdoados,
“Pecadiños, quedá fóra, “Aquí me axeonllo a miña alma quedará san,
non veñás comigo adentro e me deixo estar; limpa e perdoada.”
que vou entregar mi alma miña alma irá ó ceo
Santísimo Sacramento.” e meu corpo quedará.” 8º. Unha vez rematados os oficios,
ó transpasar o limiar da porta da igre-
3º. Ó entrar xa pola porta da igrexa 5º. Cando saía cura da sancristía xa e como despedida se dicía:
e mentres se camiña polo interior na para iniciar os oficios ó tempo que
busca dun lugar para asistir ós ofi- se puñan en pé escoitábase como “Adiós casiña sagrada,
cios dicían: un murmurio sibilante: as costiñas che vou dando;
tantos anxos me acompañan
“Nesta santa casa entro “Alégrate alma, como arenas vou tripando.”
pregón
2009

Rematando co cantar en Ponteareas

nadas co canto e foron membros da


coral do C.A.Sportivo.
En Ponteareas a música está
sempre presente na vida cotiá e por
suposto en todos cantos eventos
haxa así como en todo tipo de cele-
bracións ou festas. Había unha cos-
tume moi bonita que era a de can-
tar. Ponteareas cantou, e segue a
Coral “A Vila” (2008)
cantar, moi ben aínda que se perdeu
afección por mor dos tempos apre- é a moi laureada Coral Polifónica do
surados que nos toca vivir (hai veces Centro Artístico Sportivo que por sor-
que nin temos momentos para falar), te continua a levar co seu recoñecido
dos avances tecnolóxicos (aparatos arte e saber , o nome de Ponteareas
Coral “A Vila” Xoán Xosé Pérez Labaca de televisión nas casa e nos bares) polo mundo adiante.
actuando con e outras causas (música enlatada, Coincidiron como comensais na-
Teresa Novoa Xa non debe quedar nada no tin- cedes, tocadiscos, radios, etcétera) quel xantar o que sería, e sigue sen-
(2008) teiro sobre o “Cantar en Ponteareas” sobre todo o que se refire ao canto do, o director don Manuel Angel Viro
pois hoxe sacamos á luz o cuarto e non regrado intranscendente e es- Caamaño, por entón frade francisca-
último traballo, polo de agora, sobre pontáneo que daquela, décadas des- no, con don Luciano Doval, que sería
este tema. Para situarnos no canto de os anos cincuenta ata os oitenta, o seu presidente ata ben pouco antes
coral polifónico e regrado, que é o podía xurdir en calquera instante e de morrer, e co presidente do Centro
que nos queda por tratar, imos facer, lugar de acordo coa situación e co Artístico Sportivo don Luís Salgueiro
de entrada, unhas sinxelas conside- momento como, por exemplo, era xunto con outras persoas, homes e
racións ao respecto pois cumpre po- moi raro o portal onde non se can- mulleres, que posteriormente pasa-
ñernos en antecedentes da situación rían a formar a masa coral. Viro e Do-
social cara a este tipo de faceta cul- val tomaron o temón que marcaría
tural e artística. o rumbo a seguir por ese barco que
Ponteareas ten unha vila e un leva navegando, con rumbo certei-
concello que desde sempre tiveron, ro, unha singradura de xustamente
e teñen, unha grande sensibilida- case corenta e catro anos, que se di
de musical que acadou a plenitude moi pronto.
na figura do senlleiro músico don Total que comezaron os ensaios e,
Reveriano Soutullo quen, entre as pouquiño a pouco, as cousas empe-
súas múltiples composicións, inmor- Canto Tabernario zaron a marchar e así en novembro
talizou o nome da súa vila natal co do ano 1965 a Coral Polifónica deu o
seu mellor pasodobre, hoxe mun- tara, ao esfollar, as flores pola festa primeiro concerto cun éxito clamoro-
dialmente coñecido. De Ponteareas de Corpus. so de asistencia e sendo aplaudida
saíron outros músicos de recoñecido De acordo con iso cantábase nas a rabiar. Esa data marcou un antes
prestixio que foron, e son, composi- bares e tabernas, mesmo traballando e un despois do canto regrado e di-
tores, directores, instrumentistas, nos talleres e obradoiros, nas tarefas rixido no soamente na vila senón en
cantantes, etcétera, como Rogelio do campo (labradas, vendima, etcé- toda a comarca.
Groba, Indalecio Fernández, José tera) e, se cadraba, noutros moitos A partir de entón a Coral do
Carracedo, Miguel Groba, os irmáns lugares. Tamén era costume cantar C.A.Sportivo tivo actuacións e con-
Represas Carrera, Mª Teresa Novoa, ao remate das xuntanzas familiares certos a esgalla. Comezou baixo
Mª Esther e súa irmá Raquel Sestelo, nas casas ou nas reunións veciñais a tutela da Delegación Provincial
Julio Domínguez, Juan Abalde, Iria e despois de xantar ou merendar nas de Turismo con don Alfonso Pare-
Rodríguez Cuevas, etcétera, algúns festas e romarías. Pois ben, dunha des Pardo ao fronte, actuando nos
deles están en actividades relacio- xuntanza deste tipo naceu a que hoxe teleclubs da provincia (Parada de
52
pregón
2009

Alacante, marcou un fito na historia narias como a do auditorio da Bolsa


da agrupación pois na modalidade Nacional e para os soldados conxun-
de polifonía, sendo unha coral neó- tamente con bandas militares baixo
fita na participación, conseguiu un a dirección do insigne músico don
meritorio terceiro premio. Feito que, Pedro Pírfano quen compaxinada-
nas mesmas condicións, ningunha mente con don Angel Viro fixeron en
outra coral fora capaz de conseguilo pouco tempo que as voces da coral
anteriormente. resplandeceran como nunca.
As viaxes ás Illas Canarias veñen Ao longo dos anos esta agrupa-
marcados por éxitos así como tamén ción coral foi premiada repetidas ve-
o primeiro viaxe a Europa para asis- ces lucindo no seu bandeirín-guión
tir a Festa da Cervexa de Munich e os lazos que así o poñen de mani-
Carátula do Novo Disco da Coral do Centro cantar no Coliseo do Circo Krönne, festo como tamén a inmensidade de
Artístico Sportivo
para logo actuar de forma moi no- trofeos e obsequios que locen con
Achas, Dena, Alxén, Beluso, Romai, table en cidades de Suíza, Alemaña orgullo nas vitrinas do Centro Artís-
etcétera) ao tempo que o facía nas e Italia para rematar dando un con- tico Sportivo. Un dos premios que
principais cidades e vilas de toda certo, moi especial e único, na Praza ostenta, Premio Orden San Miguel, é
Galicia (Vigo. Pontevedra, A Coruña, de San Marcos de Venecia. Tamén o do recoñecemento do propio pobo
O Ferrol, Ourense, etcétera) sempre foi notable cando cruzou o charco, á súa traxectoria por levar con digni-
gañando un merecido prestixio e tamén por primeira, vez noutro ines- dade e orgullo, sempre enaltecendo,
marcando unha pauta de calidade e quecible viaxe a Venezuela con ac- o nome de Ponteareas polo mundo
sensibilidade ata alcanzar un notabi- tuacións en Caracas, Valencia, Ma- adiante.
lísimo nivel musical e polifónico, que racay, etcétera. O seu fundador e director don
chamaba a atención. O que tamén é Os éxitos desta Coral Polifónica Manuel Angel Viro Caamaño fixo
certo que cantaba co mesmo intere- cóntanse por centos e enumerar tó- os seus estudios de piano, órgano e
se e coas mesmas ganas tanto fose dalas actuacións ao longo dos seus composición nos Conservatorios Su-
na mais remota aldea como no teatro corenta e un anos sería complicado periores de Santiago de Compostela
ou auditorio mais importante. e pesado para o lector, soamente su- e Madrid. Foi profesor de solfexo e
Despois empezou a viaxar por bliñar que ademais de por España piano no conservatorio compostelán.
outros lugares da xeografía españo-
la. Luciano Doval non descansaba e
así a polifónica actuou repetidas ve-
ces en Madrid para a TVE, que era a
única televisión que había pois aínda
non empezaran a funcionar outros
canles, ao tempo que gravou tres
discos, daqueles de “vinilo”, peque-
nos (dos chamados “singels) e mais
tarde un grande (dos chamados LP
“longs plays”). Todos eles actualmen-
te esgotados.
Naquelas primeiras andainas
lonxe da terriña que empezou a fa-
cer, triunfou en Oviedo, León, Barce-
Coral do Centro Artístico Sportivo (1992)
lona, Valencia, Palma de Mallorca,
etcétera (Alacante, Avila, Cuenca, Toledo, Va- Tamén foi fundador, profesor e direc-
Un valedor importante para as ac- lladolid, Zaragoza, etcétera), así mes- tor do Conservatorio de Ponteareas.
tuacións fora de Galicia foi don Anto- mo viaxou a Inglaterra e Arxentina e, É concertista extraordinario de
nio Troncoso de Castro que de acordo de novo, por Portugal e outros países órgano e piano. Sendo aínda estu-
con Doval programaron actuacións de Europa dúas veces mais. En defi- diante acompañou como organista,
inesquecibles en Mérida, Cádiz, Se- nitiva, pasan dun cento e medio as na súa xira por España, ao famoso
villa, Ceuta, Córdoba, Ronda e outras localidades onde actuou. franciscano Padre Mogica, que fora
poboacións de Andalucía. Cumpre salientar unha época na cantante e artista de cine antes de
A participación no Certame Inter- que cantou en Madrid con moita que ingresara de forma xa definitiva
nacional de Habaneras de Torrevieja, frecuencia con actuacións extraordi- nun convento.
53
pregón
2009

coral polifónica do que falaremos a


continuación. Esta agrupación coral,
fai uns anos, participou nun emotivo
homenaxe a don Angel Viro con un
magno concerto conxunto das dúas
formacións, no que participaron moi-
tos dos ex coralistas, e que alcanzou
un éxito sen parangón.
Pois ben este coro Camerata ad
Libitum formouse e tivo a primeira e
única residencia durante varios anos
en Ponteareas ata agora, pois actual-
mente figura como centrado na cida-
de de Vigo. Naceu cando unha parte
da coral do CAS formada por xente
moza decidiu, como as andoriñas
novas, voar por si mesmos no ano
1990. Deste novo coro, Camerata, foi
fundador e único director don Julio
Coral de Mallorca (1977) Domínguez Rodríguez, que pronto
destacou como un magnifico director
Acude anualmente como profesor coa mestría de sempre, don Manuel tendo unha fonda preparación moi
invitado ao Seminario Internacional de Angel Viro Caamaño polo que coas purista e académica polo que, desde
Música Sacra que se celebra en Mu- voces que conta na actualidade non o principio o traballo foi ininterrom-
nich, Alemaña. Tamén intervén con resulta estraño que esa agrupación pido, esixindo dos compoñentes un
frecuencia en sesións musicais progra- acade éxitos en tódalas actuacións. perfeccionamento continuo da técni-
madas polas Universidades de verán. Recentemente tiveron aplaudidas ca do canto coral. Iso fixo que a cali-
É autor de numerosas compo- actuacións, de novo, en Madrid, Bra- dade do grupo fose mellorando día a
sicións de temas tan variados que ga (Portugal) e na Illa de Tenerife. día ata conseguir unha posta a punto
van desde cantos da terra a misas, Fai agora dous anos recibiu un novo extraordinaria, polo que axiña viñeron
pasando por cancións populares e premio sonado, foi nin mais nin menos os triunfos. De tódolos xeitos os com-
outros cantos polifónicos, especiali- a Medalla da Emigración na modalida- poñentes recibiron clases extraordi-
dade na que sobresae pola súa sen- de de Prata concedida, desde a sede narias de destacados directores invi-
sibilidade e gusto. A Polifónica pon- deste organismo en Suíza, e entregada tados como M. Cabero de Cataluña,
teareá como resulta lóxico ten no seu en Ourense. Foille concedida á Coral J. Busto das Vascongadas, F. Eldoro
repertorio varias partituras súas. É Polifónica e ao seu director. de Portugal, J. Duíjck de Bélxica, H.
tamén un arreglista extraordinario e O repertorio que ten esta forma- Stureborg de Suecia e outros mais de
fai harmonizacións para catro voces ción resulta do mais variado que Italia, Inglaterra, etcétera.
a calquera canción que lle caia nas don Angel Viro conxuga á perfección Este coro cantou sempre obras de
mans como pasou coa de “Cesteiros mesturando cancións de polifonía tódalas épocas e dos mais variados
de Mondariz”. As partituras que com- pura tradicional, espirituais negros, estilos tendo unha especial intere-
puxo para canto coral a catro voces cancións sudamericanas, anacos de se polos compositores contempo-
conquistaron anos e anos o primei- ópera e zarzuela, cancións da terra, ráneos. Camerata ten actuado nos
ro premio de panxoliñas de Vigo. As panxoliñas, habaneras e outras moi- festivais e ciclos corais mais impor-
súas composicións son moi apre- tas. Desde a súa fundación son mais tantes de Galicia e viaxado polas ci-
ciadas e valoradas, tanto en España de un cento os títulos das cancións dades nais importantes de España
como en Europa e, sobre todo, nos cantadas salientando que nunca im- como Barcelona, Madrid, Toledo, Va-
Estados Unidos de Norteamérica. portou o idioma e cantaron, ademais lladolid, Zaragoza e un longo etcéte-
Despois de don Luciano Doval de español e galego, en portugués, ra e tamén por Europa, facendo xiras
fíxose cargo da presidencia don José euskera, catalán, ruso, inglés, italia- por Alemaña e Portugal.
Benito Neves Domínguez, no ano no, alemán, etcétera Ten acadados moitos e importan-
2004, e continuando coa tradición Na actualidade existe un galar- tes premios, sendo un coro moi lau-
a actividade resulta constante así doado e premiado coro chamado reado habendo alcanzado a plenitude
como as viaxes, por non perder a Camerata ad Libitum que naceu, cando gañou, nin mais nin menos,
costume. Continúa levando a batuta, con xente moi nova, á sombra desta que o ”Gran Premio Nacional de Can-
54
pregón
2009

cións: A Cametara Peque fundouse morosos en Muros, Ponte Caldelas,


no ano 1991 coa intención de formar Allariz, Abegondo, O Covelo, Guitiriz,
“canteira”, como viveiro, para o coro O Barco de Valdeorras e claro está
de adultos. Anque a idea partiu do Ponteareas. O seu director é Juan Al-
director don Julio Domínguez, aos berto Abal García, home totalmente
coros dos cativos comezárono di- cualificado cun magnifico historial,
rixindo Juan Abalde, Rosa García e no mundo do difícil canto coral, ás
Rosa González que formaban parte súas costas. Este “Obradoiro Vocal A
do coro grande. Desde aquela este Vila” está a escribir un novo capítulo
coro dos cativos tivo mais directores na ampla e fecunda historia musical
de entre os compoñentes do coro do deste municipio o que significa unha
Coral do Centro Artístico Sportivo 1987
maiores pero desde fai xa bastante satisfacción e un orgullo mais para
to Coral” que ven sendo, por compa- tempo está sendo dirixido por Juan Ponteareas.
rar, o Óscar do canto coral español o Abalde, tenor de recoñecida fama.e Julio Domínguez Rodríguez, do
que lle supuxo unha inmensa satis- profesor de música do Instituto Pedra que xa falamos con anterioridade, ao
facción ademais de ser un incentivo de Auga de Ponteareas. Tanto o coro principio do seu debut como director
que lle serve de estimulo cara ao fu- infantil como o xuvenil de Camerata organizou e puxo en funcionamento
turo. Como nota tamén de importan- dan concertos polo propia localidade e un coro parroquial, con ansias de
cia cumpre sinalar que no ano 1998 polos pobos dos arredores e inclusive coral, na parroquia de Fontenla. Tivo
conseguiu o Gran Premio da canción en Portugal. Así mesmo cumpre dicir unha curta pero intensa vida que ser-
do Cola Cao para canto coral que tivo que teñen participado con éxito no viu despois para que algúns dos seu
lugar no Palau da Música de Barce- Certame Anual de Panxoliñas de Caixa integrantes pasaran a formar parte
lona. Versión única daquela canción Nova e nunha mostra de canto Coral doutras agrupacións corais da co-
anuncio que comeza: “Yo soy aquel Infantil celebrada en Asturias. Outra marca.
negrito/ del Africa tropical...” Estes sección de Camerata ad Libitum, de Por outra banda tamén na parro-
son dous exemplos significados da solo mulleres con base en Ponteareas, quia de Areas hai un coro parroquial
gran cantidade de premios logrados. é a chamada Camerata Vivace que foi que leva o nome de Coral Polifónica
Tamén hai que dicir que ten feito fundada en 1998. Acadou un dos pri- Santa María de Areas. No principio
gravacións para a radio e para a tele- meiros premios, un no pais vasco en
visión e participado na banda sonora Zumárraga, e o outro no encontro de
dunha película de coproducción his- Coros de Mulleres Vila de Xixón.
pano noruega, ademais de ter grava- Agora, fai un tempo, formouse
do un CD e colaborar con Amancio outra agrupación coral que se cha-
Prada no disco “Cantos del Alma”. ma “Obradoiro Vocal A Vila” que en-
Os compoñentes primitivos de cabezada por Antonio Reiriz, conta
Ponteareas: Reiriz, Ruth Barros, Ra- cunha xente moi capacitada tanto
quel e Rebeca Sestelo, María Otero, no aspecto vocal como na súa for-
Enrique e Chus Méndez, Manolo mación musical, polo que as súas
Gil, Beatriz González, Mª Jesús Vei- actuacións cóntanse por éxitos tanto
ga, etcétera, pouco a pouco, foron fora de Galicia como demostraron en
deixando Camerata por diferentes Molina de Segura, Murcia, e outras
motivos cada un deles e o Coro veu- localidades alleas. Tamén actuou foi organizada e conducida por Láza- Camerata Ad
se enriquecido por cantores alleos conxuntamente coa Orquestra de ro González e, na actualidade desde Libitum
polo que decidiron cambiar a sede Cámara de Galicia e en Santiago o ano 2005, está baixo a batuta da
social, como antes sinalamos, para de Compostela e logo aquí, na nosa mosense Beatriz Gómez quen, nun-
Vigo, lugar mais doado e céntrico por terra, onde gracias ao programa ha recente actuación (polo tempo do
comodidade dos coristas para facer da Xunta dos Recitais Líricos pola Nadal) en Salvaterra, dirixiuse ao pú-
os ensaios. Como onde naceu foi en Sostibilidade, levando como estre- blico afirmando que este era o vinte
Ponteareas e aquí estiveron anos e la, nada mais nin nada menos, que aniversario da agrupación polo que
como tamén na localidade teñen a a Teresa Novoa Freitas, soprano de “sempre nos gusta compartir cos
Camerata Peque, coas seccións in- fama internacional e como pianista veciños” e que conta con trinta cua-
fantil e xuvenil, non quixemos deixala a Alejo Amoedo, recorreron, deixan- lificadas voces conseguidas a través
no esquecemento. do mostras da súa arte por moitos dun grupo de amigos que formaban
Destas seccións, Beatriz González recunchos de Galicia. Actuaron, con- parte da directiva da Casa Cultural
Alfaro deume a seguintes informa- seguindo conxuntamente, éxitos cla- de Areas.
55
pregón
2009

A Banda, un latexo de nos


Hipólito Fernández Fernández, foi director da banda “La Unión de Guláns”. É, polo momento, o

único director honorario da sinalada Banda. Foi merecedor deste galardón porque, ademais de ser un

excepcional director musical é, sen dúbida, unha belísima persoa. (Xoán Xosé Pérez Labaca)

nosa xuventude e nada mellor que


os concertos das bandas para abrir
vieiros novos de paz e irmandade
entre todos nos.
Non fai falla saber moito de mú-
sica para gozar con ela. Sempre me
chamou a atención o prólogo de D.
Manuel de Falla na “Enciclopedia
abreviada de la Música” de Joaquín
Turina, onde di: “Error funesto é di-
cir que hai que comprender a mú-
sica para gozar dela. A música non
se fai nin debe facerse xamais para
que se comprenda, senón para que
se sinta”. Pero a música, como dicía
Strawinsky, non basta con oíla, se-
nón ademais que vela.
Son, precisamente, as bandas as
que, co seu espectáculo colorista,
cumpren esta dobre función de brin-
darnos a ocasión de “ver e contem-
plar” as súas notas e de facernos
“sentir” o mesmo tempo a música
dunha forma diferente.
Unha das mellores formas de
comprender unha sociedade é es-
Hipólito Fernández Fernández teresada, sen regatear esforzos, foi a tudando a súa forma de expresar-
gran lección de todos aqueles que, se musicalmente “Onde remata
Falar das nosas banda é falar é engaiolados pola súa maxia, dedica- a linguaxe comeza a música” di
falar das mais fondas e auténticas ron parte da súa vida á banda. Hoffman. Así que, prestando máis
raíces desta privilexiada Terra Nosa. Nestes tempos, nos que case atención ás bandas estamos cola-
É falar da nosa mellor música popu- todos os valores están en crise, te- borando dunha maneira especial na
lar chea de ritmo e de cor. É falar mos que reivindicar, unha vez máis, cultural do noso país.
da dos días e festas máis impor- a extraordinaria labor que están a Eu sempre tiven admiración polos
tantes das nosas vidas. É manexar facer as bandas que percorren os pobos que teñen unha banda. A súa
a linguaxe da emoción e as mello- máis recónditos recunchos dos no- xente ten máis sensibilidade e está
res pasaxes de contento xa que en- sos concellos. Non só serven de vín- moito máis preparada para enten-
dexamais se atopou na humanidade culo de unión dos distintos pobos, der, non só a música, senón tamén
mellor arte para encarnar os máis senón que, o mesmo tempo, fan a arte en xeral. Os acordes de ban-
belos sonos. unha función pedagóxica extraordi- das fan que os nenos deses pobos
A entrega desmedida, a paixón, a naria na educación da sensibilidade medren cun sentimento artístico
constancia, non poucas veces desin- das nosas xentes, sobre de todo, da moito máis aberto e equilibrado. As
56
pregón
2009

bandas son, dalgún xeito, verdadei- terra, para deixar algo inmortal. Nes- vida e ao idioma dese pobo de Gu-
ros e auténticos conservatorios que te senso, hoxe teño a oportunidade láns, pequeno Salzburgo, ao que to-
van estourando a cultura musical de evocar nomes de popular reso- dos queremos.
por todos os pobos da nosa terra. nancia como Reveriano Soutullo, Ro- Tamén é preciso sinalar que
Non hai dúbida que os homes que gelio Groba, Indalecio Groba, Miguel aqueles outros que, como Alicia
mellor serven a un pobo, son aqueles Groba, Benigno Prego, José Cariace- Porto ou José Fernández, contri-

búen a prol das bandas co seu entu-


siasmo, constancia e traballo; direc-
tores que, pola súa idade, polo seu
espírito de superación e polos seus
coñecementos, acadarán, sen lugar
que desenvolven no mesmo as súas do e tantos outros que, por méritos a dúbidas, metas máis altas. Así
dotes artísticas ao máximo da súa propios, están na elite dos grandes como a indubidable labor dos pro-
capacidade, aqueles que evocan, compositores e directores. fesores dos conservatorios que, ao
elevan, transmiten transcendendo Son as súas composicións feitas impartir os seus coñecementos mu-
fronteiras o acervo cultural da nosa como un divertimento fermoso á sicais, forman aos nosos músicos.
Pero, son os integrantes das
bandas os compoñentes elemen-
tais das mesmas, son o seu espírito
e sen eles non sería posible a súa
existencia.
O meu aplauso máis sincero para
todos eles: compositores, directo-
res, mestres, intérpretes,... porque
somos moitos os que, na emoción,
estamos latexando nun mesmo
acorde.
Non quixera rematar sen facer
un rogo a todos aqueles que, dentro
dos organismos oficiais ou privados,
teñen responsabilidades na cultu-
ra deste país: que lle presten unha
pouca máis de atención ás Bandas.
Evidentemente hai que potenciar a
música sinfónica pero, sen esque-
cerse das nosas bandas, xa que son
as que reflicten a tradición, as costu-
mes e o sentir do noso pobo galego.
Perder as nosas bandas, é perder
as nosas raíces, é perder o que te-
mos de nós.
57
pregón
2009

A figura da Peixeira
cando se pinchaban ou rebentaban,
arranxábase polo camiño poñéndolle
parches e inchando as rodas a bom-
bín, xa que non había outros medios
non sendo os manuais.
As estradas daquela eran cami-
ños mal trazados cheos de curvas,
pendentes e pasos a niveis, como
exemplo: entre O Porriño e Ponteve-
dra cruzábase a vía do tren sete ve-
ces, polo que o percorrido era longo
e penoso.
A vida das peixeiras e carrexóns
foi evolucionando cos novos tempos,
de maneira que moitos deles foron
asentando o seu traballo nos portos.
Algúns deles foron mariñeiros, tra-
tantes de compra e venda, transpor-
tistas, exportadores e armadores de
barcos de pesca con base en Marín,
Portonovo, Vigo e as Illas Canarias
entre outros.
Xoán Ibáñez Rodríguez afastados. Primeiro facíano con Algúns destes barcos foron bauti-
mulas aparelladas, máis tarde con zados cos nomes da nosa comarca
Xinzo, unha parroquia do Concello carros de cabalerías. De feito houbo como Ponteareas, Xinzo, Confurco...
de Ponteareas, situada á posta do sol uns homes chamados andaríns que As peixeiras, na actualidade, de-
limitando cos términos do Porriño e viñan coas mulas correndo “devolan- dícanse principalmente á venda nos
Mos. te” para chegar antes. Despois disto mercados de abastos e á venda am-
Este pobo ten unha identidade apareceron os primeiros carrexóns bulante polas comarcas da Louriña,
propia, estando terra a dentro, ao que mercaron coches con motor. Baixo Miño, O Condado e A Paradan-
longo do seu pasado, as mulleres Entre os anos corenta e cincuen- ta, achegándose algúns anos atrás
e os homes dedicaron parte da súa ta, nesta parroquia atopábanse máis ata a provincia de Ourense (Quines
vida activa ao trato do peixe. de unha vintena de familias que dis- e Melón).
Dende hai máis de cinco xera- poñían de camionetas para este me- Hoxe en día varias familias comer-
cións, as peixeiras ían a pé a ribeira dio de vida, chegando así a mercar cializan o peixe a nivel autonómico,
de Redondela e Vigo, a través das o peixe polas nosas rías e parte das nacional e internacional, levando
vreas vellas e os seus camiños, pa- Altas. o noso legado por todos os recun-
sando polos montes do Liñar da Raí- Motivado a época deprimida que chos.
ña cara a Mos. Saían de tarde para se vivía da posguerra, para facer este Non podíamos esquecer, que este
mercar o peixe e axeitalo nos seus percorrido os coches tiñan eran usa- pobo resalta o recordo da Peixeira
municos, para volver de mañanciña dos e vellos, algún tiña as rodas dian- todos os anos, celebrando nestas
aos mercados. (Coñecíanse tamén teiras con discos de radios e a cuber- últimas datas diante do monumento
como muniqueiras). ta de caucho macizo, empregábanse erixido na súa memoria, a ofrenda a
Co paso dos anos comezaron a ata tres e catro rodas de reposto, aqueles que xa non están entre nos e
achegarse aos portos de Marín, Por- algunhas delas con manchóns ou re- a festa gastronómica para os veciños
tonovo, Cambados e outros máis mendos cosidos con fíos de aceiro, e a bisbarra.
58
pregón
2009

José Luis Aguiar Muíños


Un ponteareán morto no Baleares
Andrés Sampedro Fernández deados.
Contando cos partes metereolóxi-
Guerra naval no cos favorables e tras detectaren no
Mediterráneo seu fondeadoiro os cruceiros nacio-
Durante a Guerra Civil española, a nalistas, decidiuse iniciar a opera-
Mariña de Guerra de superficie que- ción.
dou dividida entre os dous bandos. A A Flota Republicana formada por
República conservou a maioría dos dous cruceiros lixeiros (o moderno
destructores, pero o bando Nacional
conseguiu dispor dos dous crucei-
ros pesados de nova construcción, o
Canarias e o Baleares, armados con
oito cañóns de douscentos tres mm
(oito pulgadas) cada un.
No Mediterráneo, a guerra naval
centrouse, fundamentalmente, no
bloqueo dos portos inimigos, a pro-
tección de convois, o bombardeo da portos. Este feito levou ao alto man-
costa e o apoio a operacións terres- do republicano a confeccionar un
tres. plan para elevar a moral das súas do-
tacións e, ao mesmo tempo, asestar
Batalla do Cabo de Palos. O un duro golpe ao inimigo. Quizáis es-
Afundimento do Baleares trañe a orde dos obxetivos propostos,
Naquel ano mil novecentos trinta pero a teor da operación proxectada,
e oito a Flota Republicana, ao mando coa escasa preparación da flota, era
do Almirante Luis González Ubieta, máis que improbable levala a cabo:
tiña como único cometido escoltar dirixirse á Bahía de Palma para ata-
aos buques que arribaban aos seus car aos cruceiros nacionais alí fon-

Libertad e o antigo Méndez Núñez) e


cinco destructores zarpa dende Car-
tagena.
Pola outra banda e baixo o mando
59
pregón
2009

do Almirante Manuel de Vierna y Be- probablemente sen que se den conta ca de Ondárroa, de onde procedían
lando, ese mesmo día, cinco de mar- os cruceiros nacionalistas, aproxíman- medio cento de tripulantes, levan-
zo de mil novecentos trinta e oito, os se ao combate. A uns tres mil metros, táronse dous monumentos na hon-
dous cruceiros nacionais Baleares os destructores Sanchéz Barcáiztegui, ra dos mortos no afundimento, un
e Canarias fixéronse á mar dende Lepanto y Almirante Antequera lanzan encol do porto e outro no cemiterio.
Palma de Mallorca acompañados doce torpedos. Aproximadamente ás En Ponteareas dedicouse unha rúa a
do cruceiro lixeiro Almirante Cervera dúas e vinte, do xa domingo día seis, José Luis Aguiar Muíños, tripulante
e tres destructores, o Velasco e os dous ou tres dos torpedos, do Lepan- do Baleares, falecido nesta batalla.
dous Clase Teruel. Actuaban como to, impactan no Baleares, averiándoo
protección distante dun convoi mer- gravemente. Os outros dous cruceiros Achegamento a José Luís
cante composto polo “Umbe Mendi” nacionais afástanse continuando a Aguiar Muíños
e “Aizkori Mendi”, que transportaba súa patrulla e deixando so ao Balea- José Luís Aguiar Muíños, era fillo
material de guerra dende Italia. res, que en poucas horas afúndese. Os de José Aguiar Palacios, natural da lo-
Ao chegar á noite, os destructo- destructores ingleses HMS Boreas e calidade lucense de Mondoñedo e de
res nacionalistas volven á súa base, HMS Kempenfelt acuden a axudar ao María Muíños Regueira, nada en Cal-
mentres que os cruceiros continúan salvamento dos náufragos. Rescatan das de Reis, el casado en segundas
a súa patrulla. a catrocentos trinta e cinco homes, e nupcias, sen descendencia da súa pri-
As dúas flotas, por casualidade, desaparecen setecentos oitenta e seis. meira muller, tiveron un total de sete
crúzanse de volta en contrada en ple- Durante o salvamento, avións republi- fillos, dous homes e cinco mulleres
na noite. O destructor republicano canos bombardean aos destructores (Isabel, María Vilerma, Elena, Manuel,
Sánchez Barcáiztegui lanza os seus ingleses, causándolles baixas (un mor- María Cinta, Isaura e José Luis).
torpedos sobre o Cervera pero falla, to e catro feridos no Boreas). O almi- Segundo os datos extraídos do
empadroamento municipal a trinta e
un de decembro de mil novecentos
corenta e cinco, dise nel que a fami-
lia leva vivindo no concello vinte e
cinco anos (o matrimonio e os tres
fillos maiores que aparecen nese
padrón: Isabel, María Vilerma, e Ele-
na). Entón, María Vilerma e Elena
tiveron que nacer noutra poboación,
posiblemente en Ribadavia como a
primeira das fillas, Isabel, aínda que
no empadroamento figuran como
nados en Ponteareas. Polo lugar de
nacemento da primeira filla, fai pen-
sar que a parella estivo vivindo varios
anos na localidade ourensana antes
e as dúas flotas empezan a afastar- rante Vierna foi un dos desaparecidos. de trasladárense a Ponteareas.
se. Os cruceiros do Almirante Vierna Por parte republicana, a operación Neste censo de mil novecentos
prefiren retrasar o enfrontamento ata proxectada era de moi difícil realiza- corenta e cinco non figuran nin José
o amencer, para así poder sacar par- ción, pensada só co fin de elevar a Luís nin a súa irmá Isaura por estaren
tido da súa superior artillería. Pero moral; pero, ao saber aproveitar os finados nesta data. Por entón, a fa-
os buques republicanos deciden dar medios dispoñibles dunha forma efec- milia vivía nunha pequena casa (que
a volta e perseguir ao inimigo. tiva –ademáis de contar coa “colabora- na actualiadade aínda se conserva)
Vólvense a encontrar a unhas se- ción” do adversario–, Ubieta consiguiu na rúa ponteareá de Santa Ana.
tenta millas ao leste do Cabo de Palos. un resultado moito maior do que cabía No que atinxe á indagación sobre
Os cruceiros nacionalistas abren fogo supor. Sen embargo, a flota republica- a súa xénese, segundo certificado do
sobre o Libertad a uns 5.000 metros de na non soubo rentabilizar o éxito para Rexistro Civil de Ponteareas, de data
distancia, e os cruceiros republicanos romper o dominio inimigo e iso con- once de febreiro de dous mil nove,
responden ao fogo. Pero a falta de ex- dúxolle finalmente á derrota. José Luis Aguiar Muíños non figura
periencia en combate nocturno fai que Con posterioridade, erixíuse en inscrito neste Rexistro Civil entre o
ningún dos disparos artilleiros sexa Palma de Mallorca un monumento 01/03/1917 e o 30/11/1923 (período
efectivo. Durante este duelo de cru- en memoria dos falecidos no afundi- de tempo no que presumiblemente
ceiros, tres destructores republicanos, mento do buque. Na localidade vas- naceu José Luis), o que vén a certi-
60
pregón
2009

ficar, como se dixo máis arriba, que Decreto 108 o en el de 27 de Enero del non moi bo gusto, pero tiña unha
José Luis non naceu en Ponteareas, año actual (1938); y reclámese en pri- familia á que manter porque o soldo
posiblemente nacera, ao igual ca mer término informe de la conducta de José repartindo a prensa dende
súa irmá maior en Ribadavia, ou político social de dicho funcionario en Ponteareas ata Mondariz na súa burri-
noutra poboación, aínda que parece especial relacionada con el Movimien- ña, a Capona, non daba para moito).
estraño porque no empadroamento to Nacional, del puesto de la Guardia Cabería supor que fora por ser muller
do corenta e cinco figura que a fami- Civil y de la Delegación Local de Inves- solteira, vivindo co pai dos seus fillos,
lia leva vinte e cinco anos vivindo en tigación y Vigilancia”. como a considera a Delegación da
Ponteareas e para ser alistado como Despois da investigación levada a F.E.T. y de las J.O.N.S. no seu informe
flecha tiñan que ter entre desásete e cabo, no informe emitido pola Dele- de “MORALIDAD: Regular (observa
vinte e dous anos. Como derradeira gación Local de Investigación y Vigi- buena conducta, pero dicen no está
conclusión, tamén pode suceder que lancia da Falange Española Tradicio- casada)”. José e María casaron no
exista un erro no empadroamento. nalista y de las J. O. N. S., de data intervalo entre mil novecentos trinta
Ata o quince xaneiro de mil no- quince de xullo de mil novecentos e oito e mil novecentos corenta e cin-
vecentos trinta e oito nada ou moi trinta e oito: “(.../...) DESPUÉS DEL co, data do empadroamento no que
pouco se sabe da nenez e xuventude 18 DE JULIO DE 1.936: Buena admi- figuran como casados. Tiveron que
de José Luis, nese día, segundo figu- radora y entusiasta del Movimiento. esperar para casarse ao pasamento
ra no Arquivo Munipal de Ponteareas, –Actualmente llora la pérdida de un da súa primeira muller, Rosa Botana,
José Luís Aguiar Muíños foi alistado hijo voluntario en el “Baleares” como xa que el, por circunstancias aínda
como voluntario, con acuertelamento voluntario de Falange.-”. Con data non claras, abandonou á súa primeira
na Base Naval de Marín e posterior doce de maio de mil novecentos trin- muller. En resumidas contas, daque-
destino ao Baleares. Nada se sabe ta e nove, o xuíz instructor, vistos os la, isto de viviren xuntos sen estaren
dende a data de alistamento ata á
do seis de marzo dese ano. Pouco
tempo tivo para adaptarse aos rigo-
res do mar e á vida a bordo dun navío
de guerra. De todos os xeitos, para
a familia, Luis, sempre foi aquel xove
parente que morreu no Baleares.
Un novo documento vai aportar
información sobre o devir da familia,
no certificado de defunción do seu
pai, conservado no Rexistro Civil de
Ponteareas, do seis de setembro de
mil novecentos corenta e sete, dise
no tocante ao seu estado:
“viudo de primeras nupcias de
Rosa Botana, de quien no dejó des-
cendencia y estaba casado en segun- informes “de buena conducta” acor- casados estaba mal visto.
das nupcias con María Muíños Re- da propor o sobresemento do expe- Para esbozar un novo suposto,
gueiro, de cuyo matrimonio tuvo siete diente que será aprobado en sesión débese ter en conta que cando José
hijos llamados, Isabel, María-Vilerma, da Comisión Gestora de un de xuño Luis se alistou a comezos de mil no-
Elena, María-Cinta, Manuel, Isaura y de mil novecentos trinta e nove. vecentos trinta e oito, os rapaces en
José Luis, los dos últimos, difuntos”. Este documento e a necrolóxica idade de poderen ser incorporados a
Unha nova testemuña que consta do Faro son as únicas testemuñas de filas só lles daban tres opcións: fuxir,
no (leg. 356/21) Arquivo Municipal de que José Luis foi “voluntario en el “Ba- ser paseados ou ben incorporarse a
Ponteareas, vai aportar información leares” como voluntario de Falange” e filas como “voluntarios”. A última al-
relevante sobre o caso que nos ocupa, que morreu en dito buque de guerra. ternativa era a menos mala das tres,
trátase dun expediente tramitado a Dª Baseándose exclusivamente no ex- xa que ao mesmo tempo lles prome-
María Múiños Regueiro (nai de José pediente aberto a súa nai en mil nove- tían formación para a posterior vida
Luis), empregada municipal, tendo centos trinta e seis, cabe cuestionar- civil. Neste suposto cabe entender-
como xuíz instructor ao alcalde Don se cales foron os verdadeiros motivos se a investigación levada a cabo na
Benigno Candeira Álvarez e como se- que levaron á apertura dun expedien- persoa da súa nai. Sobre esta última
cretario a Don Carlos Caballero Aballe, te a unha funcionaria de limpeza do proposta, ten sentido o que afirman
“para determinar si está incurso en el Concello, (traballo mal pagado e de os familiares sobre o que contaba a
61
pregón
2009

súa nai despois de morrer o seu fillo se eco deste episodio co título “Los familia teña problemas probatorios
no Baleareas, porque morto o rapaz, mártires del crucero “Baleares””. O sobre a identidade deste devanceiro.
a familia intentou cobrar a súa mor- día dezaoito, aparece un artigo de
te, pero negáronlla reiteradamente El Tebib Arrumi co título “La pérdida Luis Aguiar, unha rúa
por ser solteira, ao que ela argumen- del “Baleares”. El hundimiento del ponteareá
taba que cando llo levaron, non lle heroico crucero visto y honrado por No libro de Actas do Concello, a
preguntaron se estaba casada ou la Marina inglesa”. Tamén nese mes- Comisión Gestora do Ilmo. Conce-
solteira, e despois, alegaban que es- mo día, este diario, faise eco de “Los llo de Ponteareas da provincia de
taba solteira para negarlle a paga. funerales de ayer en la Colegiata por Pontevedra, na Sesión Supletoria,
los caídos en el crucero “Baleares””, celebrada o día vinte de xullo de mil
Estadía no Baleares. onde se calificaba o afundimento novecentos corenta e oito (20 de xu-
A bordo do Baleares estaban en- como “accidente”. Case ininterrom- llo de 1948), adoptou, entre outros, o
rolados membros voluntarios de pidamente, durante case dous me- seguinte acordo que dí:
distintas Brigadas: Flechas Navales ses van aparecendo no Faro de Vigo (.../...)
procedentes da escuela de Flechas distintas cuestións relativas a este DENOMINACIÓN DE CALLES Y
de Mallorca dos que morreron tres acontecemento. PLAZAS. Se da lectura a un escrito,
galegos no afundimento. O noso pro- Todos os días aparecen necrolóxi- suscrito por D. Indalecio Caballero
tagonista, segundo a súa familia, foi cas nas follas do Faro de Vigo con fo- Moure, como Secretario Local de aquel
alistado como voluntario da F. E. T. y tografías dos finados. Un regueiro de Organismo por el cual se acordó so-
de las J. O. N. S. como Fecha Negra. retratos de rapaces xoves van dando meter á la aprobación de esta Gestora,
Xunto a el había outro mariñeiro noticia do grande alcance do desas- la conveniencia de rotular varias calles
voluntario e membro de F. E. T. y de tre, que confirma o numeroso núme- y plazas de esta villa con placas con-
las J.O.N.S. procedente da parroquia ro de alistados de grande parte da memorativas de Instituciones, fechas,
ponteareá de Angoares: Ángel So- provincia de Pontevedra enrolados hechos heroicos y personas que son
bral Zúñiga de vinte anos de idade. no Baleareas. Ata un total de seten- timbre de gloria para la Patria.
No Faro de Vigo do vinte e seis de ta e tres tripulantes (segundo Faro Los cambios que se proponen son
marzo dase noticia da morte no Ba- de Vigo, entre os días seis de marzo los siguientes: (.../...), y calle de Luis
leares do voluntario de vinte e dous ata o trinta e un de abril de mil no- Aguiar, a la Travesía de Salvatierra
anos, Manuel Carrera Lemos, veciño vecentos trinta e oito), entre persoal (.../...).
de Canedo. Finalmente, o día un de voluntario e de carreira, morreron na Hoxe, o nome desta rúa apare-
abril no Faro aparece David Ferreira mañanciña do domingo seis de mar- ce trocado polo de Amado Garra,
veciño de Ponteareas, tamén faleci- zo de mil novecentos trinta e oito. segundo acordo do Pleno da Cor-
do no Baleares. Durante estes días, este diario poración Municipal, levado a cabo
vai dando conta de distintos actos en data quince de novembro de mil
Noticias locais do na memoria dos finados. O sábado novecentos noventa e nove, contan-
afundimento e mortos. vinte e seis tamén se celebraron so- do co apoio da maioría absoluta da
Unha sinxela nota baixo o título lemnes funerais na catedral de Tui. Corporación Municipal.
“La pérdida del “Baleares”. Respues- Outras poboacións como Caldas de Posteriormente, con data deza-
ta merecida: el “libertad” averidado y Reis, Baiona, Pontevedra, Ramallo- sete de xuño do dous mil tres, re-
un destructor rojo hundido” é a pri- sa, Lavadores, Gondomar, Cangas, solveuse o acordo antes mentado
meira noticia que aparece no Faro de Moaña, Marín, etc. tamén se suma- por Resolución do alcalde D. Fran-
Vigo sobre o afundimento do Balea- ron aos actos solemnes pola morte cisco Candeira Mosquera, onde se
res o doce de marzo, seis días des- dos veciños no Baleareas. cambiaban aquelas denominacións
pois do afundimento. con referencia ao antigo réxime por
As primeiras necrolóxicas e lem- Problemática Aguiar versus outras acordes coas denominacións
branzas de mariñeiros mortos no Ba- Aguilar. tradicionais, con persoeiros das le-
leares comezan a publicarse no Faro Unha cuestión que vén a com- tras galegas, etc.
a partires do día dezasete de marzo. plicar a situación legal de José Luís
Bibliografía
Así como a invitación que fai nese Aguiar Muíños é a castelanización
Arquivo Municipal Concello de Ponteareas (A. M.P.).
mesmo día e nas mesmas páxinas a do seu primeiro apelido, Aguiar por
Hemeroteca dixital de Faro de Vigo. Agradecer a Gabi-
F. E. T y de las J. O. N. S. aos funerais Aguilar, xa que hoxe non figura no no Porto por facilitarme o acceso á hemeroteca.
polos mártires del crucero “Baleares” censo de falecidos no Baleares José www.revistanaval.com/armada/batallas/palos.htm
que se ían a celebrar ao día seguinte Luís Aguiar Muíños, pero si José www.generalisimofranco.com/baleares/
en Santa María de Vigo (Colegiata). Aguilar Muíños, segundo a familia, www.crucerobaleares.es/
O día dezaoito, o Faro vólvese facer- pero esta problemática leva a que a www.centroeu.com/baleares/crucero.htm

62
pregón
2009

Manuel Gayoso Suárez


Unha das figuras máis importantes
da aviación española

gonzalo fernández álvarez fémur, pero a súa habilidade de pilo-


to lle permite regresar á base de Ben
Naceu en Ponteareas o 25 de xa- Karrich Foi una gran proeza, ademais
neiro de 1902. Fillo de don Arturo Ga- tiña o depósito de gasolina perforado
yoso e de dona Encarnación Suárez, con oitenta e catro balazos. Xa en
era o maior de oito irmáns e dende terra , atendeuno o famoso doutor
moi cativo deu mostras inequíivocas Bastos, sendo posteriromente tras-
de querer voar. A súa infancia tivo lado ao Hospital Militar de Tetuán.
que ser dur, xa que aos nove anos Máis tarde recuperouse das feridas
falece a súa nai e pouco tempo des- en Ponteareas .O oito de xullo de
pois tamen morre o seu pai.O seu 1926 celebrouse na vila do Tea unha
bisavó era José Gayoso, home de homenaxe a Manuel Gayoso “ po-
gran prestixio e non menos patrimo- los denonados servizos prestados á
nio familiar. A infancia do neno Ma- patria”2 . Asistiron a esta celebración
nuel Gayoso transcorre no centro de moitas e distinguidas persoas de
Ponteareas, xa que a súa vivenda era Ponteareas. Fixo a oferta da cea Don
o lugar que hoxe ocupa La Marquesi- Ramiro Sabell, alcalde deste conce-
na, aínda que posteriormente sabe- española, había de escribir Gayoso llo, quen tivo palabras de eloxio para
mos que viviu na rúa San Gregorio. a súas millores páxinas. En 1924 a o homenaxeado e para a aviación.
Xa desde cativo mostrou un grande Orde Xeral do Exército de África o Gayoso agradeceu aos seus amigos
interese pola aviación e pola mariña, cita como distinguido: “por su arrojo, o obsequio e a deferencia de que foi
decantándose no futuro pola primei- excelente espiritu y pericia”1. Parti- obxecto.Foi condecorado polo Rei
ra. Cando quedou orfo, un frade le- cipa nas operacións aéreas do des- Afonso XIII en dúas ocasións coa
vouno para o Convento de Canedo, embarco de Alhucenas, naquelas “Cruz de María Cristina” e o mesmo
pero estaba claro que a vocación de
Manuel non era a dos hábitos. Polo
tanto abandona os estudos, traballa
como carpinteiro e cando ten oca-
sión ingresa como voluntario no cor-
po de aéronautica en Cuatro Vientos
e fai cursos de mecánica. Isto con-
seguiuno a través de seu parente D.
Gonzalo Candeira, Diplomado de Es-
tado Maior de Infantería.
En 1921, cando ten 19 anos ingre-
sa na cuarta promoción de pilotos e
,é destinado ás Forzas Aéreas de Afri-
ca mandadas pola lendaria figura do atrevidas misións de bombardeo e rei lle concedeu o permiso de piloto
tenente coronel Kindelán .Combatiu ametrallamento a baixa altura. En supernumerario.
en Ifni, Cabo Juby y Larache entre 1925 o seu avión é tiroteado dende o En 1927 cando se funda Iberia, o xa
outros sitios. chan e resulta ferido con rotura do capitan Gayoso, pasa a formar parte
Naqueles históricos avións “havi- daquelas tripulacións de aviadores
lland”, “focker” e “breguet”, fráxiles e 1 La Voz de Galicia 17-VII-1987:” Manuel
delicados, cos que nacía a aviación Gayoso Suárez, hijo de Ponteareas, fue un 2 El Tea 03-VII-1926
hombre pionero de la aviación española “
63
pregón
2009

civís que van cimentar o prestixio No ano 1936 estala a Guerra Ci- a Tabasco para traballar como piloto
da nosa primeira compañía aérea . vil española que viría interromper e “chiclero”. Posteriormente voou para
No ano 1934 deseñou e construiu un frustar o seus proxectos e ilusións. o Servicio Aéreo Panini e chegou a
avión con motor cirrus-martres, de Fiel ao goberno da República organi- acumular 25 000 horas de voo. Ao
93 cabalos. A maqueta desta avione- za no aeródromo do Prat un centro deixar de voar, dedicouse á indus-
ta foi probada polo Comandante de escola para voos nocturnos e sen vi- tria da construción, con seu irmán
Enxeñeiros D. Jenaro Olivié no túnel sibilidade. Ata o último momento da- Guillermo.Coa chegada da democra-
aerodinámico de Cuatro Vientos que quela guerra se manten ás ordes de cia, volve a España para alcanzar o
que durante anos foi o seu soño: o
grado de coronel no exército do aire
e o título de comandante piloto de
Iberia.
Faleceu en Gadalajara, Jalisco, o
17 de xuño de 1987.

Bibliografía:
Buergo Troncoso, J.R. (2006) Los hermanos Gayoso.
Pregón 2003 Paxs.43-44
Buergo Troncoso, J.R. (2001) Quauhtli: Revista de His-
toria Aeronáutica de México. Núm. 3 Paxs. 28,29 e 30.
foi un dos primeiros que houbo no o seu antigo amigo xefe dos tempos Estévez Villaverde, E. Ponteareas y el Condado (1980)
mundo.Segundo o resultado da pro- de África e comparte a sorte de tan- Tea, El., 03-VII-1926, 13-VII-1926
ba foi o mellor que pasou polo túnel tos combatentes, sufrindo cautiverio Voz de Galicia, La. Manuel Gayoso Suárez, hijo de
aerodinámico, a excepción do autoxi- nos campos de Alxer e Marsella. Ponteareas, fue un hombre piuonero de la aviación es-
ro de La Cierva. Tras chegar a México trasladouse pañola. 17-08-1987

64
pregón
2009

Agustín Rodríguez Bahamonde,


un liberal nas Cortes de Cádiz
A Nava Castro e de Dona Luisa Vaamonde, cuxos
A última, polo de agora, parlamentaria pais eran oriundos de Santa María
de Ponteareas de Xermar (Cospeito – Lugo). Aínda
que carecemos de noticias sobre a
situación social da familia, esta de-
rafael sánchez bargiela bia ter recursos dabondo para enviar
ao seu fillo a estudar tres anos de
A celebración ao longo deste ano Filosofía no convento franciscano
do Bicentenario da Guerra da Inde- de San Antonio en Tui (1786-1788) e
pendencia na nosa terra ten contri- logo cursar Leis e Cánones na Uni-
buido a recuperar a memoria deste versidade de Santiago de Composte-
importante acontecemento que, la. Recibe o grao en Leis o 11 de xuño
conservado na memoria popular con de 1791 “precedido para ello el rigu-
grande vigor, reclamaba unha aten- roso examen, prevenido en Real Cé-
ción dos historiadores que afortun- dula del que salió aprobado némine
damente ten acadado. discrepante”. De inmediato o recen
A vila de Ponteareas tamén pre- licenciado comeza as súas prácticas
senciou o paso das tropas napoleó- no despacho de D. Pedro Fernández
nicas e moitos dos veciños desta Vaamonde e Sanjurjo (¿será parente
xurisdicción sofriron intensamente seu?), avogado da Real Audiencia
os desmanes dos ocupantes. Ás xen- do Reino de Galicia, con exercicio
tes do Condado e A Paradanta cábe- na feligresia de Santa Cristina de
lles a honra de ser os primeiros en Bugarín. Unhas prácticas que van
presentar batalla directa contra as do 15 de xuño de 1791 ao 18 de abril
tropas comandadas polo mariscal de 1795. Neste momento trasládase
Soult na ponte de Mourentán. Os la- a Madrid para realizar, e superar, os
bregos e paisanos comandados polo exames establecidos para o exercicio
Abade de Vilar, D. Mauricio Troncoso da avogacia.
de Lira e Soutomaior dificultaron o Posteriormente casa en Tui con
paso dos reximentos franceses cara Xoana Roca Portela e desenvolverá
Ourense e abriron a loita contra os na, daquela, capital provincial a sua
invasores. Certamente o nome do actividade no ámbito xudicial e polí-
abade de Vilar e do Couto reclama a tico. Segundo nos informa Manuel
atención da que é merecente como Fernández-Valdés (1958), en 1807
o gran protagonista na provincia de era xuiz maior real da cidade e xu-
Tui da rebelión contra os franceses. risdicción tudense. Tras a ocupación
Outro afervoado loitador nesta gue- francesa, en 1809, foi de novo xuiz e
rra foi outro presbítero ponteareán organizou “os servizos de defensa da
Felipe de la Concha, responsable dos provincia ata a constitución da Xunta
“Tiradores do Sobroso” logo chama- é outro fillo de Ponteareas, Agustín de Armamento e Defensa da provin-
dos do Miño cun grande protagonis- Rodríguez Vaamonde (ou Bahamon- cia tudense, da que foi secretario” e
mo no cerco de Tui. de, como figura noutras oportunida- tivo un destacado protagonismo na
Outra figura eminente neste pe- des). Foi batizado na parroquial de organización do sitio da cidade fron-
ríodo e dotado dunha gran proxec- Ponteareas o 10 de xuño de 1769, fi- teiriza. Consecuentemente foi electo,
ción especialmente nos labores llo de Don Agustín Rodríguez, cuxas o 21 de febreiro de 1810, como repre-
parlamentarios das Cortes de Cádiz orixes familiares están en Valeixe, sentante da provincia tudense nas
65
pregón
2009

Cortes de Cádiz. onerosa contribución porque enten- Constitución, da división provincial,


A súa actividade nas Cortes foi día que Galicia xa non podía pagar da que promove unha lápida no Con-
tan intensa que podemos asegurar máis. El foi quen solicitou constituir greso o xeneral Porlier, etc. Resaltar a
que foi o deputado galego máis tra- en Cádiz un batallón formado por súa defensa das capitais provinciais:
ballador, aínda que non gustaba de residentes galegos (sesión do 18 de A Coruña, Ourense, Lugo, Ponteve-
pronunciar longos discursos, quizais xullo de 1812). Foi quen na sesión de dra ou Tui, ainda que prefería unha
porque como recoñecia un cronista 13 de febreiro de 1813 presentou en quinta provincia para Santiago; ou o
‘fala a trompicóns como falamos os representación da cidade de Vigo o seu proxecto sobre a normativa legal
galegos’. cambio do símbolo representativo da para a navegación entre España e
Tivo unha participación moi activa cidade. Antes era unha cuncha,que Portugal e o seu apoio á supresión
na vida parlamentaria, formando par- facia referencia aos dereitos que o ar- dos señorios eclesiásticos e civís.
te da comisión de once deputados cebispo de Compostela posuía sobre Agustín Rodríguez Vaamonde des-
encargada de elaborar un proxecto a cidade viguesa, e por iso se muda tacou especialmente no medio da
de arranxo e organización das pro- o símbolo e pasa a ser un ramo de mediocridade da representación ga-
vincias; integrouse tamén nas comi- oliveira. Na sesión do 14 de febreiro lega nas Cortes de Cádiz e do Trienio
de 1813 denunciou o xefe político de (Barreiro Fernández, 2001)
Galicia, marqués de Camposagra- Tras a década onminiosa (1823-
do, por entender que se excedía nas 1833) en que sofre de novo repesa-
súas funcións contra os veciños de lias, en 1833 ao recuperarse o réxi-
Domaio e de Moaña, polo que o mar- men liberal será nomeado “oidor”
qués foi destituido (Barreiro Fernán- ou maxistrado da Real Audiencia de
sións de Examen de documentos e dez 2001). Galicia, na Coruña, da que chegará
Reformas do Exército. Presentou na A Agustin Rodríguez Vaamonde a ser decano e rexente interino. Al-
comisión de Constitución unha serie cábelle a honra de ser un dos asi- gúns autores sinalan que xa ocupara
de proposicións relativas á unha nova nantes da Constitución Española de un posto na Audiencia de Valladolid
demarcación dos correxementos en 1812 e foi logo elexido como secre- no último ano do trienio liberal, en
Galicia. Apostaba por unha Rexencia tario das Cortes o 24 de xaneiro de 1823, sendo posteriormente cesado
de cinco membros e amosuse parti- 1813, testemuñándose o prestixido na conseguinte etapa absolutista.
dario da abolición das matrículas do do que gozaba naquel parlamento. Finalmente, nas eleccións de 2
mar, formando parte da comisión de A restauración absolutista supuxo de outubro de 1836 retorna ao parla-
Guerra. o seu abandono temporal da vida po- mento Agustín Rodríguez Vaamon-
Ideolóxicamente, Rodríguez Vaa- lítica e padeceu persecución polos de, agora deputado pola provincia de
monde era liberal pero moi modera- seus ideias de caracter liberal. O seu Pontevedra; renunciando ao escano
do. As actuacións máis destacadas nome figura nun informe presenta- por enfermidade o 22 de novembro
nas Cortes sempre tiveron que ver do por Caballero del Pozo en 1814, de 1836 culminando así unha in-
cos intereses ou a defensa de Galicia. impreciso e con probas moi fracas, tensa actividade política. Ao pouco
Unha das súas primeiras propostas sobre un intento de golpe de Estado tempo morre na cidade da Coruña
parlamentaria, que non pasou da liberal que querería proclamar unha sendo soterrado no cemiterio de San
tentativa, propuña a supresión dos república e tentaba prolongar o pe- Amaro. Pero axiña os seus fillos, o
vasalaxes e contribucións feudais, ríodo de sesións das Cortes Extraor- tudense Florencio, do seu primei-
e estaba precedida dunha breve in- dinarias. ro matrimonio coa tudense Xoana
troducción onde aludía á doble di- No trieno liberal (1820-1823) retor- Roca, e logo Teófilo, da súa unión
rección da loita que o pobo español nan ás Cortes os deputados liberais coa ribadavense Juan Portela con-
sostiña naqueles momentos: pola entre eles Agustín Rodríguez Vaa- tinuarán, especialmente o primeiro,
independencia e a libertade. Inde- monde, agora como representante unha intensa carreira política.
pendencia fronte ao estranxeiro pero do reino de Galicia ao non existir
libertade tamén fronte as relacións distritos máis cativos. Tivo unha des-
feudais de dependencia verbo dos tacada actividade política nas Cortes
señores xurisdiccionais, cabidos, de 1820, formando parte de numero- Bibliografía:
mosteiros e os seus administradores sas comisións parlamentarias e pro- Barreiro Fernández, Xosé R. Coord. (2001): Parla-
mentarios de Galicia. Santiago de Compostela, Par-
e apoderados (Hernández Moltaban, movendo múltiples iniciativas. lamento de Galicia e Real Academia Galega.
1999) Formou parte das seguintes comi- Fernández-Valdés Costas, Manuel (1958): “Fami-
Continua a súa actividade con sións: de poderes, do tribunal para lias antiguas de Tuy”. Pontevedra.
Hernández Moltanbán, Franciso J.(1999): La aboli-
novas propostas así o 1 de marzo de xuzgar aos deputados, de persecu- ción de los señorios en España, 1811-1837. Univer-
1812 solicitou a suspensión dunha ción de malfeitores, de infracións á sidad de Valencia.

66
pregón
2009

O nacemento dunha lenda

Manrique Fernández bre ese feito verídico vaise construín- dras que seguen a realizar as parellas
do a historia que pasará de boca en de namorados. Pois ben: este lugar
A cotío escoitamos historias trans- boca, modificando elementos, elimi- máxico, celme dunha morea de rela-
mitidas de pais a fillos, relatos que nando e engadindo novos detalles tos, estivo a piques de desaparecer
pouco a pouco van tomando forma ata trastocar o suceso orixinal para fai algúns anos. Segundo se conta no
de lenda e que se van inserindo na convertilo en algo máxico e asombro- entorno, cando se estaba a construir
tradición oral dos pobos. Son histo- so. Con toda probabilidade, son estes a estrada de Ourense, que transcorre
rias que a cada paso van crecendo, dous os elementos que máis axudan a poucos metros do enclave, as previ-
incorporando elementos máxicos á hora de perpetuar o relato. sións iniciais eran que o seu trazado
pasase xusto por enriba dos penedos
que lle dan personalidade. E din que
os obreiros que construían esa estra-
da tiñan previsto facer saltar polos ai-
res os devanditos penedos.
Ao parecer, para levar adiante ese
traballo empregaríanse varios cartu-
chos de dinamita. “Barrena”, dicía
o relator. E incluso se chegaron a
facer os buracos nos que serían in-
crustados eses cartuchos. Disque
finalmente decidiron apartar o tra-
zado un pouco e o penedo salvouse
da destrucción. De resultas que eses
furados quedaron na pedra como
testemuña daquel proxecto.
as máis das veces e redebuxándose Asistir a un parto destas caracte- Como as xentes do pobo somos
cada vez que pasan do narrador ao rísticas é algo que parece pouco doa- daquela maneira, eses furados na
oínte. Moi poucas veces podemos do. ¿Ou non? Ao mellor xa estamos rocha xa teñen a súa propia denomi-
coñecer a orixe dese tipo de histo- asistindo ao nacemento dos relatos nación. Son coñecidos no lugar cun
rias de cabaleiros, de arrepíos, de que serán considerados lendas den- nome rotundo e demoledor: “Os de-
intervencións divinas, de mouros e tro de cen anos polos futuros estudo- dos de Cristo”.
sereas, trasnos e demachiños... sos da nosa tradición. O difícil é de- ¿Non pode significar esa deno-
Na miña opinión, a meirande par- catarse de que somos testemuñas. minación que estamos asistindo ao
te destas historias teñen a súa orixe, Poñamos un exemplo: un dos lu- nacemento dunha nova lenda? ¿Non
aínda sendo pouco veraces ou direc- gares que concentra máis historias sería factible pensar que dentro dun
tamente incríbles (dende unha pers- máxicas en toda a bisbarra (co per- tempo haberá quen diga que foi alí
pectiva puramente racional), en feitos miso do castelo do Sobroso) é a Pena onde Cristo se sentou a descansar
reais. Sucesos destacados por algun- dos Namorados, na parroquia de deixando esa pegada no penedo?
ha razón que, paseniño, se van trans- Arcos, coñecida no lugar como “Pe- ¿Non se di tamén que no alto da Pi-
formando neses relatos que chegan a nedo da Pena”. Ao seu redor pululan caraña quedou outra pegada de can-
nós, historias remodeladas e recons- aínda os amores de Aldina e Tristán, do Cristo ascendeu aos Ceos?
truídas unha e mil veces por cada que ben poderían estar xogueteando Pouco importa que a Biblia diga
novo narrador. Pero o feito real do que cunha princesa de longa melena loi- outra cousa, que contradiga o relato.
nacen, nin sempre é perfectamente ra, como de serea, e ao mellor andan Nós inventamos as nosas historias
identificable, nin sempre aparece ple- todos tres na procura do tesouro ago- como nos parece e non imos deixar
namente descrito no relato, e incluso chado debaixo da Figueira do Demo, que unha sutileza coma esa nos
pode ser algo totalmente secundario custodiado por dous lagartos arnais, impida disfrutar dunha boa historia
dende o punto de vista narrativo. So- ou barullando sobre o rito das tres pe- arredor da lareira. ¿Non si?
67
pregón
2009

A Capela de Santa Trega de Pías


e a súa labra epigráfica
XOÁN MARTÍNEZ TAMUXE

A parroquia de Santa Mariña


de Pías pertence ao concello de
Ponteareas, arciprestado de Monda-
riz e diocese de Tui-Vigo.
Pías, é sen dúbida unha das parro-
quias máis antigas e ricas aténdonos
aos seus testemuños arqueolóxicos,
históricos e artísticos do territorio pon-
tareán como ten dabondo probado o
historiador Clodio González Pérez.
Esta parroquia conserva aínda
dúas tamén das máis antigas ermi-
das, a de Doce Nome de Xesús, na
cima do Monte Castro de Troña e
a de Santa Trega1. Nesta ocasión
tentamos aproximarnos ao estudo dos romeiros. Precisamente por ser como las de Santa Tecla y allí mismo
concreto da de Santa Trega, virxe e antiga, levántase como dixemos, no un hermoso Castro Ibérico-Romano
mártir. Na nosa intención está o dar lugar da Hermida, que deu nome de gran amplitud. De él arranca una
a coñecer unha antiga e interesante ao barrio. Mostra vestixios dun arco antigua Vía que conduce al antiguo
inscrición que mostra a capela. Na de medio punto, quizais románico, castillo feudal de Sobroso. Al lado de
documentación manuscrita do sé- coa orientación clásica medieval, esta vía hállase una antigua capilla
culo XIX dícese que esta capela se ao Nacente, ostentando, incrustada dedicada a Santa Tecla”.
atopa “a distancia de un cuarto de no ábside, unha intrigante epigrafía.
legua de mal camino de esta iglesia, Apréciase material reaproveitado
en sitio desierto y solitario”. Levánta- nas diferentes reformas.
se no barrio da Hermida, nun frondo- As primeiras referencias á san-
so paraxe de carballeiras, na ladeira ta de Pías coñecémolas por informa-
Poñente do propio monte do Castro ción do cóengo da Catedral de Tui,
de Troña, do que dista pouco máis de historiador guardés, Juan Domín-
200 metros. guez Fontela. Este autor no seu libro
Esta capela da protomártir Trega, Voto de Santa Tecla2, escribe: “Una
de forma rectangular (11 x 5’70 m.) circunstancia digna de atención A esta capela o tamén cóengo
de cachotería, ten pequeno cam- queremos dejar consignada antes de catalán Salvador Misser3, no seu
panario que remata en cruz (hoxe terminar este capítulo, es lo ligado libro sobre Santa Trega, anota: “Ca-
sen campá, por roubo da mesma), que está el culto de Santa Tecla con pilla de Santa Tecla, en el Barrio de
conserva o típico alboio para abrigo algunos Castros de Galicia. Cerca Hermidas en la parroquia de Santa
de Mondariz existe la parroquia de María de Pilas (sic), del municipio de
1 Primeira mártir feminina (protomártir) de Pías a cuyo lado yérguese el monte Poutareas (sic), tocando a Mondariz,
Iconio-Seleucia (Turquía). Sufriu ata cinco llamado hoy del Buen Jesús. En la arciprestazgo de Ribadeo (sic) (Pon-
probas de tormentos, e a pesar de non morrer
neles é considerada mártir no ano 46 da Era
cumbre y vertiente de este monte, tevedra)”.
cristiana. Finou como ermitaña a idade avan- existen restos de viviendas circulares A maioría dos autores creen na
zada nunha cova. Esta devoción puido chegar posibilidade de que as ermidas nas
a Galicia a través da peregrina Etérea (século 2 Domínguez Fontela, Juan. Voto de Santa
IV) que visitou o sepulcro da Santa, ou polos Tecla. (Edición especial). A Guarda, 1998, 3 Misser, Salvador. El libro de Santa Tecla.
comerciantes ou militares romanos cristianos. páx. 49. Barcelona, 1977, páx. 243.

68
pregón
2009

proximidades dos castros estean e ata ben conservada inscrición en bispo D. Juan Ramírez6 de Guzmán
cristianizando estes primitivos po- soporte granítico. Porque recoñece- (1391-1394). Aínda é verosímil se alu-
boados. Creadas as parroquias, as mos que a nosa experiencia na lec- da a este bispo como o fundador da
capelas son lugares de lembranza, tura de textos epigráficos anteriores nosa capela. De ser este señor o au-
de xuntanza do pasado e lugar de pe- ao século XV é moi escasa, damos tor da capela, a lectura ou interpreta-
regrinacións na actualidade. a coñecer dita labra a fin de que os ción da ERA, tiña que ser, aproxima-
Noticias que recollemos para un expertos nos aporten luz. Desa difi- damente a de 1432 (menos os 38 de
traballo que nos foi encomendado e cultade xa se apercibiron no século cómputo de ritual) nos daría, cando
que temos en preparación titulado La XVIII os que sobre aquela esquecida menos, o derradeiro ano dese bispo
devoción a Santa Tecla e historia de e derrubada capela -uns veciños de de goberno na diocese. E catro anos
su santuario en la Villa de A Guarda4. Pías e notables devotos de Santa Tre- de episcopado nos que puido fabricar
A partir de aquí visitamos fai xa ga- se propuxeron facer unha nova a capela nos parecen poucos. Na nó-
varios anos a capela da protomártir fundación. mina de bispos tudenses7, por curio-
Trega, atopando como singular no-
ticia a mencionada inscrición. Con
sorpresa e tamén con ledicia esta
inscrición (sen pé) figurou entre as
ilustracións do tríptico Patrimonio
no medio-Pontevedra, de outono de
2007, que emite a Xunta de Galicia en
Colaboración da Org.Gal. de Comu-
nidades de Montes Veciñais en Man
Común. O seu obxectivo: preservar a
nosa historia máis antiga, fomentar
a sensibilidade e a súa divulgación.

Naquel entón en síntese fixeron sidade e xa fóra de época, cóntanse


esta interpretación, tamén breve e tamén con ese apelido D. Sebastián
ben seguro, errónea. Leron ERA du- Ramírez de Fuenleal (1538-1540) así
centos dezasete. O de dezasete en como con Frai Lucas Ramírez Galán
números romanos (XVII) está claro; (1770-1774).
o ducentos coidamos que foi a inter-
Visitamos a continuación os ar- pretación que fixeron do estraño e
quivos parroquial e Histórico Dioce- misterioso signo que se acha entre a
sano. Fomos coñecendo, na lenta palabra ERA e a cifra XVII; indicando
investigación, diferente documenta- que dita capela foi feita polo bispo
ción con variado aporte de informa- de Tui, Ramiro5. Por máis que con-
ción. sultamos os diferentes documentos,
Nun especial e expresivo publicacións e nomenclátores onde
documento do século XVIII, noutro se recollen os bispos da nosa dioce-
extenso traballo que daremos a co- se, non atopamos prelado algún con
ñecer, xa se alude a que se trata dun ese nome ou apelido. O máis preto e
moi antigo santuario. similar en canto a certa fonética foi o
E unha das probas que
aduce é que a nosa capela conser- 5 A modo de curiosidade lembramos que,
va unha interesante, expresiva, intri- por exemplo, na ERA MXVII=979, e en todo
gante, optimamente labrada (lexible) o século X e XI, repítense os Ramiro, santos,
abades e reis. E algúns deles, en especial 6 González Santiso, Aquilino. Los obispos de
4 Este é un traballo máis, entre outros, dos relación con Galicia, aínda coa nosa diocese, Tui y sus armas. Edit. Excma. Deputación de
que nos foron encomendados (publicados xa) tal como no reinado de Ramiro II, en que se Pontevedra. Vigo, 1994, páx. 56.
pola “Hermandad del Clamor de Santa Tecla” fundou a igrexa (mosteiro) de Santa María de 7 G. Santiso, Aquilino. Op.cit. páxs. 79 e
(A Guarda) Salceda. 112.
69
pregón
2009

Volvendo á lectura da ERA que capela, como para o necesario sus- no ha lugar a la solicitud que com-
se recolle naquel mencionado docu- tento do seu capelán. prende este memorial preveniendo
mento manuscrito do século XVIII, Pasados algúns anos, en 1818, a al abad o cura de Pías… cuide su
que logo imos comentar, pensamos capela volve a ameazar derrube por exacto cumplimiento… por lo cual
que ese ducentos dezasete debeuse falta de medios, e polo tanto, tam- así lo mandó y firmó el Sr. Provisor-
interpretar e antepoñer (posible sig- pouco por non contar con capelán, Gobernador de que certifico”.
nificado daquel signo) tamén unha pasa a considerarse da parroquia.
M. Entón sería ERA: MCCXVII (1217) De mutuo acordo o abade-párroco
que realizado o obrigado cómputo de Pías, D. José Alonso Caballero, de
(1217-38: 1170). E nesta data lograda acordo cos membros da Confraría
con certa lóxica, e posible e hipoté- de Doce Nome, o 6 de xuño solicitan
tico cálculo, como é doado verificar, ao bispo autorización para demoler a
non aparece D. Juan Ramírez, senón arruinada ermida da protomártir Tre-
D. Beltrán ou Beltrando (1174-1187). ga, e aproveitar a súa pedra, madei-
A palabra FECI (1ª persoa do preté- ra e tella, para mellorar a capela de
rito perfecto de indicativo do verbo Doce Nome. A imaxe da Santa pasa-
latino facio), correspóndelle a tradu- ría a un altar do santuario do Castro
ción de Fixen (eu) RAMIR… (Ramiro, de Troña.
Ramírez). PSP (posible, episcopus= O bispo , xa o 10 de xuño do mes-
bispo). ABATE= abade. mo ano, contesta ao párroco lem-
Nun dos documentos máis inte- brando que “hay fundada una obra
resantes que consultamos aparece pía dotada con sus bienes corres-
claro que en 1713, ante a visita pas- pondientes y carga de misas, la que
toral do prelado D. Anselmo Gómez por sentencia fecha de ayer, he adju-
de la Torre, D. Santiago Pérez de Lira, dicado a D. Ramón Bugallal y Conde,
presbítero, familiar do Santo Oficio, e clérigo de Prima Tonsura, natural de
o seu pai D. Domingo, propuxéronlle Puenteareas y a quien por cláusula Santa Trega é avogada das doen-
ao bispo, levantar e coidar da antiga de su fundación está obligado a te- zas de cabeza, corazón e tamén dos
capela de Santa Trega, que se atopa- ner y conservar siempre dicha capilla certos trastornos infantís (medo,
ba abandonada. Para elo, fundaron en estado de decencia y surtida de desnutrición, meigallo, etc).
obra pía dotada de diferentes bens. todo lo necesario para poder celebrar A festa da titular ten lugar na súa
Estes, tanto para a reedificación da en ella el Santo Sacrificio de la misa, capela o primeiro domingo de setem-
bro, a que acoden fieis da parroquia
e limítrofes. Despois da misa e da
procesión arredor da cruz alí próxi-
ma, ten lugar o tradicional rito de cu-
ración, daquelas enfermidades, ten-
do que pasar por debaixo das andas
da Santa. Tamén as nais e as avoas
asisten alí cos nenos para que a ve-
lla santeira lle faga as cerimonias de
ritual. Neste caso, pousándolle a
imaxe milagreira de Santa Trega na
cabeza dos pequenos.
Dende 1900 nas inmediacións da
capela existe un viacrucis moi simi-
lar (incompleto) ao do santuario de
Doce Nome, en Troña. Viacrucis que
ascende dende abaixo polo antigo
camiño con tramos en escada. O
cruceiro (sinxelo) que alí se conserva
ten a seguinte inscrición: CRUCIFIJO
Y CARRETERA. A LA DEVOCION DE
DON FRANCISCO CARREIRA PINO.
AÑO 1900.
70
pregón
2009

O traballo tradicional das viñas


na comarca do Condado

sofía rodríguez suárez increméntanse a mención do viñedo recoñecido prestixio, tanto nacio-
con respecto aos cereais. nal como internacional, amparados
Estas liñas pretender aproximarnos Converteuse nun produto alta- baixo a denominación de orixe das
ao cultivo do viño. O viñedo configura mente apreciado, con un dobre des- Rías Baixas.
a nosa paisaxe e está perfectamente tino, dunha banda producíase para Entre as clases de uvas tintas
integrado no entorno. Centrámonos o autoconsumo das familias labre- maís habituais na nosa comarca
no cultivo, que de xeito tradicional, gas, xa que considerase un perfecto encontramos, o espadeiro, a garna-
practicaron e aínda realizan afano- acompañante das comidas tradicio- che, feixón, mancia, dozal, pedral, o
samente moitos labregos, veciños nais da zona como a lamprea, e pola tinto país e a “jaca”. As variedades
da nosa comarca. Labor que algúns outra banda, os excedentes eran fa- de uvas brancas cultivadas son entre
deles facían e fan tras unha larga xor- cilmente colocados nos mercados, outras o albariño, o loureiro, a treixa-
nada laboral nas fábricas, na obra ou proporcionándolle aos campesiños dura e o xerez
en calquera outra ocupación. uns ingresos extras para mellorar a Todos sabemos que os almana-
Unha dura faena, non sempre súa precaria situación económica. ques dos nosos devanceiros maís
premiada cunha colleita abondosa Na actualidade sobreviven peque- que números tiñan nomes de santos
e de calidade, pois, en ocasións, as nas explotacións familiares, nas que e cada un deles ia acompañado dun
caprichosas condicións meteorolóxi- se continúan traballando as viñas dito, mostra dos seus ricos saberes
cas negábanse a colaborar con seus do modo acostumado e tradicional, ancestrais. Moitos deses coñece-
esforzos. pero aproveitando as importantes mentos refírense aos coidados apli-
O cultivo do viño na comarca do melloras tanto nos sulfatos como na cados ás viñas para obter a mellor
Condado, enraizase na Idade Media. maquinaria empregada nas distin- colleita posible e para a elaboración
Durante o século XII, o viñedo expe- tas tarefas. Estas reducidas explota- dos prezados viños.
rimenta unha importante expansión. cións conviven con enormes exten- Coa chegada dos primeiros fríos,
Nos contratos de foros asinados sións vitivinícolas dedicadas a obter as viñas orfas de uvas despóxanse das
entre os señores e os seus vasallos caldos de calidade excepcional, con súas follas vellas e caducas. Os labre-
71
pregón
2009

gos, aproveitan os días bos dos meses zón” ou unha choiva a destempo, “a para la manutención de las viñas”.1
de novembro a febreiro, para armados choiva de san Xoán tolle o viño e non Igualmente no Catastro indican
de tesoiras perfectamente afiadas, da pan”, bota polo chan o duro traba- que as canas dos cañaberales em-
efectuar unha exhaustiva poda. llo dun ano. pregábanse para tramar as viñas.
Os obxectivos da poda son impedir A continuación realizase o ata- Para baixar as varas e atalas as ca-
o crecemento desordenado da viña e do das viñas. Para comprender nas úsanse os vimbios, flexibles e
manter o equilibrio entre as plantas e esta labor fixémonos no esqueleto resistentes.
os seus froitos. O podador debe afinar característico das viñas do noso Outra maneira de dispor as viñas
a vista para deixar as mellores varas, entorno, o emparrado. Esta dispo- son as maxestosas carreiras altas
aquelas que non estean secas e si- sición tradicional das viñas expli- situadas nas entradas dos eidos, ou
túense preto a parte vella da vide. case pola intención de separar as sobre camiños, ocasionando atran-
Como na maior parte das acti- videiras e os seus froitos da humi- cos cando debíase pasar baixo elas
vidades agrícolas, os ciclos da lúa dade da terra. con voluminosos carros de herba,
rexen esta labor, ningún campesi- As viñas baixas, de desiguais altu- toxo ou millo, chegando en ocasións
ño poda durante a fase de lúa cre- ras, son as maís abundantes. Ou ben, a ter que descargar parte da carga
cente a chea. se dedica unha parcela en exclusiva para poder continuar o traxecto.
Marzo trae da man a primavera, ao cultivo do viñedo, ou ben, se situa- A terra cultivada con viña está
e as videiras comezan a espertar do ban ao redor das veigas, servindo de permanentemente explotada de aí a
longo sono invernal, nacen os bro- cerre ou de separación de propieda- importancia de cavala para osixenala
tes, que mes e medio despois vanse des de distintos donos. Tamén poden e aportarlle nutrientes. Na primavera
a converter nos cachos. Si se poda ocupar parte dos eidos. ábrense profundos cavañóns para
tarde as videiras choran, ou sexa, Na armazón dos cordóns empre- plantar novas cepas, coa fin de repo-
perden a savia, “no mes de abril solo gábanse poste de pedra unidos an- boar a viña. Estes buracos enchíanse
poda o labrego ruín”. Algúns anos tigamente por paus de madeira que de esterco, borralla ou toxo para axu-
as viñas comezan a brotar no marzo, progresivamente foron cambiándose dar a que enraícen mellor as plantas.
pero xa ó di o refraneiro “gomo de por arames. comprobamos na res- Nalgunhas ocasións aproveitase
marzo non vai ao cabazo”. posta número catro do Catastro de cando se cava a viña para sementar
Unha boa poda constitúe o primei- Ensenada como os peritos sinalaban outros cultivos, como por exemplo
ro paso para obter unha abondosa e que moitas das madeiras dos mon- patacas para o cedo. Debese coidar
excelente colleita o outono seguinte. tes estaban destinadas a soster viñas o seu emprazamento, pois, “plantar
Pero, o campesiño debe seguir coi- “…hai dehesas de forestal de produ- viña ao pé do camiño ten mal veci-
dando e mimando as vides e contar cir maderas de esta especie, que ño”.
coa colaboración inestimable da sirve para hacer arco de la fustaje, Débense buscar plantas que se
meteoroloxía. A abondosa choiva donse se recoge el vino,…hay las de desenvolvan axeitadamente e que
do mes de abril, “ abril augas mil”, é robles que así mismo producen ma- produzan abundante viño de calida-
moi beneficiosa para as viñas pois, dera que sirve para el mismo efecto de. A partir do Nadal bótanse as bar-
“choiva de abril enche o carro e o ba- de sostener las viñas… hay dehesas badas, ou sexa, entérranse futuras
rril”. Pola contra, unha xeada tardía de pino que también producen ma- 1 Interrogatorio de san Juan de Fornelos.
“maio, maion, queimase o maior ti- dera de esta especie que solo sirve AHPO.

72
pregón
2009

videiras para que collan raíces. indicados para os diferentes momen- entre as que cabe sinalar as tres se-
Coa mesma intención no mes de tos do crecemento das viñas e para guintes: aumenta o froito porque os
marzo, para mellorar a calidade das enfrontar as pragas que as atacan, acios desenvólvense mellor; aumen-
vides, realizábanse enxertos sobre pero antigamente, usábase maiori- ta o vigor das xemas da vara de poda
patróns de inferior calidade, introdu- tariamente o sulfato de pedra, acom- para o ano seguinte e suprímense
cíndolle pugas de calidade superior pañado de cal, pero debíase ter moi- unha importante cantidade de follas
como o dozal ou o espadeiro. Para to ollo coas proporcións, pois non inútiles e impídese que os sarmien-
enxertar tíñase en conta a fase da lúa calcular con exactitude a cantidade tos segan medrando, polo que, se
e non se efectuaban enxertos na fase podía queimar as viñas. O sulfato economiza no sulfato empregado
de cuarto crecente a chea. era derretido nun barril especial que nas últimas mans
Non existía unha data concreta incluso aparecía descrito no enxoval No mes de xullo dáse a última
para empezar a sulfatar, ou sexa, dos testamentos, “el barril de sulfato man de sulfato e as uvas lentamen-
cargar coa máquina ao lombo. O ini- mejor dos pesetas”2. te van madurando “Santiago pina
cio do período de sulfatación depen- Posto que, a purga é un delicado o vago”. Mentres as uvas inician o
día en gran maneira da climatoloxía, momento na evolución dos cachos período de maduración esfollátase,
pois esta incide directamente no bro- das uvas, a climatoloxía óptima con- ou sexa, suprímense as follas a nivel
tado das viñas. Dende que as videi- siste en días de sol, a choiva nesta dos acios co obxecto de aumentar a
ras empezan a brotar, teñan moitos etapa moe os acios, “San Antonio insolación, a temperatura e o aireado
ou poucos centímetros, xa poden ser moe e San Pedro pon as barbas”. dos grans coa intención de axudar a
invadidas polas perigosas pragas, si Así aínda que durante a purga non maduración. Cortaranse en primeiro
se da a combinación axeitada de ca- se sulfata, despois, en canto os ca- lugar, as follas maís vellas e débiles,
lor e humidade. As viñas producen chos están limpos, os campesiños xa que as novas son esenciais para
follas novas dende abril ata agosto. aplícanse de novo a esta tarefa. manter o correcto funcionamento
Ao anterior debemos engadir a As parras deben estar en sitios se- das videiras.
intuición e a observación das viñas cos e con boa ventilación que favore- Durante o mes de agosto e a co-
para dar a primeira man de sulfato, cen a non aparición do mildeu. Non mezos de setembro as uvas madu-
nunca despois da Santa Cruz, o 3 hai que aplicarlles o sulfato cando xa ran, pero un calor excesivo tampouco
de maio. O número de mans varia- apareceu, senón antes, para previr. favorece o proceso de maduración, e
ba dun ano a outro. O maís habitual As “barbas brancas” son as flores así, “o mes de agosto leva por tres”.
era dar aproximadamente de tres ou cor de prata do mildeu que está pois Este dito incide que un calor exaxe-
catro antes da purga e despois tres. en floración cando se distingue. rado fai secar mais uvas que o resto
Para mellorar a acción do sulfato Entre finais de San Xoán e a pri- dos meses do verán. Conforme avan-
tamén aplicábaselle as viñas axofre meira quincena de xullo practicába- za o verán vaise asegurando a collei-
cuns foles. se o despunte, que non debe abarcar ta dese ano así, “por Santa María vai
Nestes intres existen no mercado maís que as tres ou catro follas últi- mirar a túa viña, como a mires así a
unha amplísima gama de produtos mas de cada vara. O despunte pro- vendimarás”.
fitosanitarios, preparados químicos, dúcelle a viña importantes vantaxes Coa chegada do outono, “San
Mateo vendimia o amo e o criado
si o tiver” iniciase a vendima. Nesta
tarefa participan activamente todos
o membros da familia, pois son moi-
tos os traballos a realizar. Son días
de dura labor, aínda que, esta acti-
vidade realizábase con ledicia e os
maís vellos ían debullando historias
antigas mentres se enchían os ces-
tos cos ácimos. Hai que estar moi
pendente de non desperdiciar nin-
gún vago, pois “uva a uva enche a
vella a cuba”.
Nun vindeiro traballo aproximaré-
monos a todo o relacionado coa ven-
2 Hijuela de doña Esperanza Fernández por dima, os elementos da bodega, a ela-
su madre Rafaela Fernández Giraldez en la
parroquia de Fornelos, en el ayuntamiento de boración dos viños, e a preparación
Salvaterra de Miño, año de 1934. da augardente .
73
pregón
2009

El encaje de bolillos: una tradición


que se arraiga en Ponteareas

Los comienzos del encaje de Bo-


lillos en Ponteareas se remontan a
los años 40. En esa época se tenía ya
constancia de unas señoras que lo
realizaban en la Calle de Abajo.
Por el año 1990, vino a Ponteareas profesores más acreditados dentro
Amalia Durán a impartir clases de del Encaje de Bolillos. Especialista en
Encaje de Bolillos en el Centro Social Encaje Tonder, Ruso Guipures, Flores
de Ponteareas. A estas clases asistió de Brujas, Milán, Shnneberger, Hino-
María Dolores Fernández Solla, que ya josa del Valle, Búlgaroy muchos más
desde los 14 años se iniciara en esta a base de Torchón y de Lepuy, ciudad
labor. Esta actividad le enamoró de tal que visitó durante el pasado verano,
forma que ya no pudo dejarlo y, desde así como otras poblaciones míticas
entonces, su formación fue contínua, pular de Vigo. Obtuvo la Carta de Ar- en el Encaje de Bolillos (Peniche, Al-
comenzando por la Universidad Po- tesana y realizó varios cursos con los magro, etc).
Actualmente el Encaje de Bolillos
está en auge en Ponteareas. Exis-
ten dos asociaciones de encajeras
que representan a nuestra villa muy
bien y con mucho orgullo en todos
los encuentros que se llevaron a
cabo en Pontevedra, Ourense, A
Coruña y Vigo. Esperamos las pa-
lilleras que esta tradición se arrai-
gue fuertemente en Ponteareas y
que podamos recibir más apoyos
en general para poder continuar y
participar en próximos encuentros
con otras palilleiras.
74

También podría gustarte