Está en la página 1de 9

La narracin de cuentos: un arte popular

Ruth Sawyer 1
E n la po c a d e la s c o r po ra c io ne s to do ho m bre q ue a lc a nz a ba e l t t u lo de ma e s tro de un o f ic io a d q ui r a de i n me d ia to do s re s po ns a b i li da de s pr i nc ip a l e s : ma n te ne r la c a li da d d e la ma no de o bra de n tro de s u g r e m io y s e r vi r c o mo i ns tr uc to r, gu a e i n s p ira do r de lo s a p re n dic e s . Oj a la f ue s e po s i ble , ho y e n d a , c re a r u n g re m io de na rr a do re s de c ue n to s e n e l c ua l ta n to e l ma e s t ro c o mo lo s a p re n dic e s la bo ra s e n j u n to s e n pro de la c o ns e rv a c i n de s u a r te . E n e s t a f o r ma tr a b a j a r o n lo s p in to re s , lo s o rf e b re s y lo s c a r ro c e ro s d u ra nt e lo s s i glo s X V I y X V I I . S o lo a tr a v s de un c o n ta c to di a r io e n ti mo e s q u e s e o b tie n e e s e c o n ti n uo i nt e rc a m b io de id e a s q u e re s u lta e s e nc ia l a c ua l q ui e r f o r m a de i nt e r p re ta c i n a rt s tic a . H a c e c e rc a d e ve i n te a o s l a b ue na s ue r te tra j o a l ma e s t ro de u n gr e m io a n ue s t ra c a s a . Na t ur a l d e B a v ie r a , e ra d e c o r ta e s ta t u ra , m uy vie j o , c o n la c a ra a rr u ga da y de c o lo r a l go ro j iz o . H a b a v e ni do c o n e l pro p s i to d e to ma r la s me d id a s d e n ue s tro s o f pa ra t a p iz a r lo d e n ue vo . L ue go de d e s po j a rs e c o n m uc h s i mo tra ba j o de s u s a c o , s e pu s o u n de la n ta l a r a ya s bla nc a s y a z ul e s , a c o mo do s e e l a lf i le te ro y la s t ij e ra s , y s e c o lg la c i n ta de me d ir a l re de d o r d e l c ue llo . No hi z o m s q ue me d ir e l f re n te y a l l s e q ue d e n c uc l i ll a s , la c in ta pe n di e nt e a n d e u na ma no , y c o me nz a ha b la r me d e lo s g re mi o s : de s u g re m io . C a da v e z q u e p ie ns o c mo e ra n la s c o s a s e n m i v ie j o pa s me d e c a , me e n t ra n ga n a s d e llo ra r. E l d i ne ro ! No s a b a m o s lo qu e e ra e l d i ne ro . S e no s pro po rc io n a b a u n ho g a r; s e no s a li m e n ta b a ; s e no s e ns e a ba . V i v a mo s s o lo pa ra n ue s tro tra b a j o , pa ra s u p e rf e c c i n y be ll e z a . H o n r ba m o s a l gr e m io , a l ma e s t ro y a n ue s tro s a n to pa t ro no . S a b a mo s q u e , s i no s c o m po r t ba mo s c o mo b ue no s e s t u di a n t e s , a l g n da no s c o n ve r t ir a mo s e n ma e s t ro s . E n to nc e s te n dr a m o s a n ue s t ra ve z la o po r t un i da d de tr a s m i t ir a lo s a pre n d ic e s lo m e j o r d e n ue s t ro s c o no c i m ie n to s , no s o lo lo re c i b i do de o t ro s , s i no t a m b i n l o s a po r te s de n u e s t ra p ro pi a i n ve n ti va . A s e ra n la s c o s a s , no de o t r o mo do . M a s a ho ra , q u p ue do yo tr a s m i t ir le s a m is a pr e nd ic e s e n e s te pa s ? E l d in e ro ! Es o e s lo nic o q ue a m bic io na n. C a re c e n de o r g ul lo y d i gn i da d. D i ne ro q ue ga na r y d in e ro qu e ga s ta r. S e d e s l iz a b a v e lo z e l ti e m po y e l v ie j o ma e s t ro p ro s e g ua s u r e l a to . M e c o n t c o s a s y s uc e s o s de l p ue b le c i to j u n to a l D a n u b io do n de ha b a na c i do , de l la r go v ia j e qu e h ic ie r a a W u rz b ur g a la e da d de do c e a o s y de c mo a l l c o me nz a ra a tra ba j a r d e a pr e n diz pa r a u n ma e s t ro i nf le x i b le p e ro bo nd a do s o . Y , f i na l m e n te , de la ve z q ue a c u di e ra a l
1

- Ruth Sawyer Durand, Nace en Boston el 5 de agosto de 1880; muere en Nueva York el 3 de junio de 1970. Viaj a Cuba en 1900 para ensear el arte de contar cuentos a los maestros de pre-escolar.

pa la c io de l R e y L u d wi g , ya c o n la d i g ni da d d e me d io o pe ra rio . A q ue l s e ra u n re y! Lo c o ? P a m p l in a s ! L o l la ma ba n lo c o pa r a po de r le a r re ba ta r e l t ro no c o n ma yo r f a c i l id a d e s o s a le ma ne s ! C u n to o d ia ba l , e l ma e s t ro , a B is ma rc k ! Y c mo r e ve re nc i a b a a L u d w ig ! S a b a y o q ue to do s lo s a o s e l r e y h a c a q ue s us tr a ba j a do re s to ma r a n pa r te e n la re pr e s e n ta c i n de u na pe r a ? Lo s q ue s a b a n c a n ta r i n te gr a ba n e l c o ro . A q ue llo s q ue to c a ba n a lg n ins t r u me n to m us ic a l f o r ma ba n la o r q ue s ta . S e c o nt ra ta ba a u na f a mo s a ba t ut a de D r e s de n pa ra q ue di ri g ie r a . V e na n s o l is ta s pro c e d e nt e s de l a s g ra n de s c i ud a de s , y h a s ta e l gr a n W a g ne r a c u di e n u na o c a s i n , p ue s e ra n a m i go s , e s o s do s , L u d w ig y W a g ne r. D u ra n te to da la s e m a na h a ba f ie s ta s ; a l c a bo , c a d a uno re gre s a ba a s us o c u pa c io ne s ha b i t ua le s . N u nc a o lv i da r lo l t imo q ue e l ta p ic e ro b va ro me dij o a n te s d e ma rc h a rs e : to da la bo n da d , to do e l e n t us i a s mo q ue no s i nv a d a a l to ma r pa rt e e n a q ue ll a s pe ra s , lo po n a mo s de s p u s e n n u e s t ro tr a b a j o , e n la ma n uf a c t u ra de pa o s y ta p ic e s , e n lo s m ue b le s q ue c o ns tr u a mo s . Na da s e p ie r de . A s e s c o mo de be s e r c ua n do s e ha e x pe ri me n ta do a l go g ra n de y he r mo s o . G n a d i ge F ra u , a lgo de a q u e l la s pe ra s p a s a r a s u s o f . El ta p ic e ro t e n a ra z n , na da s e p ie rd e . T e ngo e s ta p ro f u n da c o nv ic c i n. M i e x p e r ie nc ia , e n lo q u e s e re f ie re a la na r ra c i n de c ue n to s , e s r ic a , va r ia da y de la rgo a va l; d e e l la , m s bi e n q ue de la s i de a s a bs tra c ta s q ue ha ya po d i do re c o p i la r e n e l t ra ns c urs o de m i vi da , pro c e de mi c o n tr i b uc i n a e s te a s u n to . S ie n to vi va me n te la p re s e nc ia de e s o s i ma g i na r io s a pr e n d ic e s de u n g re m io no m e no s hi po t t ic o q ue ne c e s i ta n d e i ns p i ra c i n y g ua , de a l g u ie n q ue lo s i nc i te a pe ns a r c o n pr e c is i n y c l a r i da d , n ic a f o r ma de q ue e n e l m u n do de ho y l le gu e a s e r f r ti l e l v ie j o a rt e . E n g e ne r a l he h a l la do q ue lo s e s t u d ia n te s s e d iv i de n e n do s c a te go r a s : lo s q ue de s e a n v iv a me n te a p re n de r po r me d io d e la e x pe ri me n ta c i n y de s us pro p io s e s f ue rz o s , s i n q ue le s i m po r te p ro b a r u na ve z y o t ra a u n q ue f ra c a s e n y s e p a n q ue ha n de f r a c a s a r; y lo s q ue q ui e r e n u na d ir e c c i n p re c is a , u na r e g la in f a l ib le q ue l e s s i rva p a ra re s o lve r lo to do . A e s to s lt i mo s te n go m u y po c o q u e o f re c e rl e s . E llo s po dr n c o n ta r his to ri a s , pe ro j a m s l le ga r a n a s e r ve rd a de ro s na rra do re s . C ie r ta ve z a l g ui e n me d io u n li b ro de c o c i na . E ra u na c o m p ila c i n d e lo q ue e l e d ito r de no m in a b a re c e ta s b s ic a s . P a ra m la c o c i na e s ta m bi n u n a r te , u n a r t e q ue r e c la ma i n ve n ti va y r e q u ie re a pt i t u de s na t ur a le s . P e d ir le a un a r t is ta q ue t ra ba j e n ic a me n te c o n re c e ta s b s ic a s e s c o mo e m p e q u e e c e r l a m s g ra n de c ua li da d q ue e s te po s e e : s u ge n io c re a do r. El a r te de n a r ra r c ue n to s ya c e o c ul to e n e l p ro p io na r ra do r: ha y q ue de s c u br i rlo , s a c a r lo a la l uz y ha c e rlo c re c e r. E x is te n , s i n e m ba rgo ,
2

a l gu na s c o ns t a n t e s q ue p ue de n s e r s e a la da s , a s a be r: l a e x pe r ie nc i a , e s e via j e e n q u e s e pr ue ba e l te m p le de c a da u no ; la f o r m a c i n e s p ir i t ua l, qu e va a lc a nz n do s e p o r e l de s e o c o ns c i e nt e de p a r t ic i pa r e n to do c ua n to p ue da e ns a nc ha r e i l um i na r e l pro p io a rt e ; la i ma g i n a c i n c re a do r a y e l po de r de e vo c a r e mo c io n e s ; y , f i na l me n te , e l do n pa ra s e le c c io na r. Es te l t i mo s u r ge , e n pa r t e , de la e x p e r ie nc ia : de la s i nn u me ra b le s ve c e s q ue s e e ns a y c o n u n c ue n to y s e r e c a pi t ul a ro n s us re s ul ta do s . M a s e l s e c r e to re a l de e s ta a pt i t u d d e s c a ns a e n e l s e x to s e n t i do qu e po s e e e l ve r da de ro n a rr a do r de c ue n to s . U n a l go i n de f i ni b le q ue a c t a de la m is ma ma ne ra q u e la na r iz pa ra e l c a ta do r de vi no s , q ue e l t a c to pa r a e l e x pe r to e n t e la s y qu e e l o do pa ra e l m s ic o . P ue d e q ue s e na z c a c o n e s t e de l ic a ds i mo s e n ti do , p e ro m s p ro ba b le a n e s q ue s e le a d q u ie ra a t ra v s de la e x p e r i e nc ia . M u y a f o r t un a do ha de s e r q ui e n lo po s e a , p ue s e l qu e e s c o ge s u s c ue n to s a ba s e s o lo de e s c r u p u lo s a d is c r i mi na c i n s e e x po n e a c o nt i n uo s d e s a s tre s . S i de s e a mo s c o n ve rt i rno s e n a u t n tic o s na r ra do re s s e r p re c is o , a n te to do , q ue t e n ga mo s u na c o nc ie nc ia c la ra de lo q ue e s y d e lo q ue no e s la na rr a c i n d e c ue n to s . A s c o mo d e s us re q ue r im ie n to s e s e nc ia l e s . E n p ri me r l u ga r re s ul ta f u n da me n ta l u n e nf o qu e c o rr e c to . La na rr a c i n de c ue n to s e s u n a r te po p u la r 2. Abo r d a r la de s de lo s p u n to s d e v is t a de lo s i n te le c t ua l e s o lo s s o f is ti c a do s e q u iva le a de s po j a r la d e s u na t ur a le z a p ro pi a c o lo c n do la e n e l m bi to de la p e da nt e r a y la i nt e le c t ua l iz a c i n. To da s la s a r te s po p u la r e s s ur g ie ro n c o mo re s p ue s ta s a l i ns t i n to p ri ma rio de da r e x pr e s i n o r a l a lo q ue s e ha c o n te m p la do , e s c uc ha do , s e n t ido . To da s re c i b ie ro n e l a l ie n to de la f a n ta s a y l a s e mo c io ne s di re c ta s , e le me n ta le s , de l p ue blo ; to da s s e h a n f o rj a do a l c a lo r de s u a nc e s tr a l s a bi d u r a . Q u ie n to c a u n a r te po p u la r c o n ma no pe da n te s c a lo tra ns f o r ma de i n me d ia to e n o t ra c o s a . P a ra e l p bl ic o b is o o , q ue no a c o s t u m bra a pe ns a r e n e s to s te ma s , no e x is te di f e r e nc ia a l gu na e n tr e l a le c t u ra d ra ma t iz a da , la d e c la ma c i n y la na rra c i n de c ue n to s . M a s pa ra e l c o no c e do r l a le c t ura d ra ma t iz a da y l a de c l a m a c i n pe r te ne c e n a u na po c a s o f is t ic a da , re la ti va me n te re c ie n te , m ie n tra s q ue la na r ra c i n d e c u e nto s e s u na de la s a rt e s t ra d ic io na le s de ma yo r a n ti g e da d , q ue h u n de s us ra c e s e n lo s o r ge ne s m is mo s de la e x pr e s i n a r tic u la da . C a d a na r ra do r t ra dic io na l de c ue n to s q u e h e c o no c i do y he v ia j a do po r muc ho s pa s e s e n s u b s q u e da mo s t ra ba , s o b re to da s la s c o s a s , u na n e c e s i da d i m pe r io s a de c o m pa rt i r c o n o t ro s a q ue llo q ue lo ha b a c o n mo v i do pro f u n da me n te . Le c o n ta r un c u e n to q ue me ha h e c h o re r
Hoy sigue siendo en gran medida un arte popular aunque ha incorporado un conjunto regular y orgnico de saberes, de tecnologas, que hacen de l tambin un Arte influenciado por la Escritura o las Artes Escnicas, el Audiovisual y la tcnica digital. Incluso entre los cultores tradicionales comienza a ser visible un proceso de refuncionalizacin que le permite comunicarse con el hombre contemporneo. Entre los pueblos originarios de todas partes del mundo es ya notable que, como parte de un proceso resistencia cultural, ms que de aculturacin, se aprovechan los recursos y los medios provenientes de las culturas dominantes o coloniales. La periferia se torna centro.
2

a c a rc a j a d a s d ura n te a o s , a n u nc i a b a e l a l de a no e s pa o l a n t e s d e c o n ta r e l c u e nto d e La P ul ga . C ua n do me pa r e c e q ue e s to y pe r d ie n do la f e e n m i pr j i mo , me c ue n to a m mis mo e s ta le ye n da , s o l a d e c ir e l s a c e r do te f ra nc s q ue na rra ba e l c ue nto na vi de o de B o B o s s u. M ir a , me d e c a mi a y a J o ha n na , ho y e s e l da de t u c u m p le a o s . H e a q u mi re ga lo : u n ta z n ro s a do pa ra q u e c o ma s e n l t u c e re a l. P e ro e s to e s s o lo u na pa rt e i ns i g nif ic a n te de m i r e g a lo . Lo m s s uc u le n to e s e s ta h is to r ia qu e t e vo y a c o n ta r , u na h is to r ia qu e c a le n t mi c o ra z n c ua n do vi v a e n un pa s q ue s e e nc ue n t ra l e j o s , m u y l e j o s , de l f u e go d e lo s ho ga r e s ir la n de s e s . Y dic ho e s to , c o me n z a ba e l r e la to d e u n b u ho n e ro . La na rr a c i n de c u e n to s no s u po n e la s o la p a r t ic i pa c i n de l i n te le c to , s i no qu e a pe la ta m bi n a l c o ra z n y a l e s p r i tu: s i n e l lo s s e ra i m p o s i ble q ue s o b re v iv ie s e . P a ra na r ra r b ie n ha y q u e e s ta r g l o rio s a m e n t e v ivo , ya q ue no s e p ue de e nc e n de r u n f ue go c o n le a m o j a da . H e o bs e r va do q ue lo s m e j o re s na rra do re s tra d ic io n a l e s e ra n ge n te s q ue v iv a n a br a z a da s a l a s e nt ra a s de la ti e r ra , a l m a r , a l v ie n to , a l c li ma . C o no c a n la s o le da d y e l s i l e nc io e i nc e s a nt e m e nt e tr a t a ba n de ha lla r y c o m p re n de r e l o c u l to s e n t i do d e la s c o s a s . M a r i ne ro s , a l de a no s , va ga b u n do s y pe s c a do re s , to do s e n te n d a n b ie n e l po d e r de l a pa l a b ra v iv a . S e r ne c e s a rio q u e re c o r d e mo s a q u c mo e s te a r te d e l pu e blo ha lo g ra do p re s e rv a r i nta c ta s la s e x pe ri e nc ia s y f a n ta s a s de do n de b ro ta n lo s e te r no s re na c im ie n to s de la ra z a h u ma na , e n m e dio de lo s x o do s , la s c o n qu i s ta s y la s g ra n de s c a t s t ro f e s de s u his t o ria . P e ro , a m i j u ic io , la na r ra c i n d e c ue n to s no e s s o lo u n a r te po p u la r , s i no ta m b i n u n a r te v iv i e n te , d e f i nic i n q ue i m p lic a m uc ha s c o s a s . La m s ic a e n to da s s us ma n if e s ta c i o ne s , po r e j e m plo , e s u n a r te v i vie n te po r q u e s e v u e l ve re a l i da d a l s e r e j e c ut a d a . La da n z a e s u n a r te v i vie n te po r q u e vi ve s o lo e n e l mo v i m ie n t o , la gr a c ia y la in t e r p re ta c i n pe rs o na l de l da nz a n te . No o tra c o s a o c u r re c o n la na r ra c i n d e c ue n to s : c o mo a r te e x is te s o lo m ie n tr a s s e na r ra . La l e c t u ra po s te r io r de l c ue n to po r e l n io o e l a d u l to a u n c ua n do l o a b le y d e s e a b le no s e r n u n c a lo mi s mo . E n c ie r ta o c a s i n o bs e r v a un s uc i o y de s a li a do s a s t re re me n d n c o n ta r u n c u e nto de d ue n de s q ue tra ns c u rr a e n la s e nc r uc ij a d a s de D o ne ga l. E n un a b ri r y c e r ra r d e o j o s c o ng re g a u na m ul t it u d e n to r no s u yo . S us pa la b ra s s e vo l va n s us ta nc ia vi va pa ra to do s lo s q ue e s c uc h ba mo s . Es e ta c a o q ue re s po n d a a l no m b re de Te ig na c i a n te n ue s tro s o j o s , a l ig u a l q ue lo s du e n de s . U na m uc h e du m b re de d im i n u to s go r ro s ro j o s a d q ui r i f o r ma v is i b le . No s o tro s m is mo s no s pu s i m o s lo s n ue s tro s , y e m p re n di mo s e l vi a j e e n c o m p a a de Te i g. D ur a n te e l tr a n s c u rs o de la na r ra c i n s o lo e s ta te n a v i da : na r ra do r y a u d ito rio s e d is o l vi e ro n e n e l la . C ua n do c o nc l u y , o bs e r va mo s de n ue vo q ue e l s a s t re re me n d n e s ta ba s uc io y de s a l i a do , q ue e ra u n s a s t re r e m e n d n
4

a j us ta n do e l p re c io d e s u tr a ba j o ; y c a da u no d e no s o t ro s vo lv i a s e r e l n io , e l s a c e r do te , e l m a e s tro de e s c ue la qu e ra mo s a nt e s . Ex is te e n e s te c ue n to de T e i g , c o mo e n to do s lo s c ue n to s f o l k l r ic o s u n s o p lo c r e a do r qu e da v id a a la na rra c i n. Es e s t e s o plo c re a do r e l q ue c a da na rr a do r de b e i m p ri m ir a lo q ue to ma de la p g in a i m p re s a s i de s e a q ue e l s uyo s e a u n a r te s a t is f a c to rio y v e r da de ro . El do n de na r ra r c ue n to s f o r m a pa r te de n u e s t ra he r e nc ia r a c ia l , a u n q ue e s to po c o s i gn if i q ue . Lo q ue i m po r ta no e s e l le ga do , s i no la a c t it u d q u e a do p te mo s c o n re l a c i n a l y e l e m pl e o q ue l e de m o s . Es po s ib le q ue d e u n a p a r te s e h e r e de n l ib ro s y de o tra no s e po s e a e l g us to po r l a le c t u ra . E s po s i b le he re da r t ie rr a s y no s e n t ir a mo r po r e l la s . C ie r to e s q ue c ua l q ui e ra p ue de c o n ta r c ue n to s . To do s e r h u ma no s e p a s a e l d a c o n ta n do c o s a s : de u n l i bro q ue l e y , de u n a o b ra de te a t ro q u e h a v is to , d e u n i nc i de n te c a ll e j e ro ; p e ro la f a c u lt a d d e c o n ta r pe ri p e c ia s e s a l go b ie n dis t i nto a s e r u n n a r ra do r de h is to r ia s . Li n e va 3 no s a d vi e r te e n s u in t ro d u c c i n a la s Ca n c i o n e s c a m p e s in a s d e la G r a n R u s ia : c o mo to do e l po d e r de l a c a nc i n c a m pe s in a re s id e e n la im p ro vis a c i n l ib re , la e j e c uc i n de u n a c a nc i n f o l k l r ic a t ra s m l ti p le s e ns a yo s ( a u n c ua n do s e t ra te d e lo s me j o re s m s ic o s de l m u n d o ) no p ue de s i q ui e ra c o m pa ra r s e c o n la s me j o re s i nt e r p re ta c io n e s d e lo s c a m pe s i no s . Te n go e l c o n ve nc im ie n to de qu e m ie n tra s no vi va m o s e n n ue s tr a s c a nc io ne s de la mis ma ma ne ra q u e e l v e r da de ro a r t is ta vi ve e n s u t ra ba j o , n u e s t ra i n te r pre ta c i n p a re c e r d bi l y p l i da . Y H e n r y F i nc k 4, e n s u l i bro El x it o e n la m s i c a , o bs e r va : no i m po r ta lo q u e P a de re ws k i e j e c u te , pa re c e s ie m p re q ue i m p ro v is a , q ue s ig ue la i ns p i ra c i n de l mo me nto , q ue c re a l a m s ic a e n e l i ns ta n te de s u i nt e r p re ta c i n. S u ma ne ra de e j e c u ta r e s l a ne ga c i n a bs o l u ta de lo me c n ic o . C u a n do u n p ia n is t a de l mo n t n e j e c u ta u n a ra ps o di a de Lis z t, no ha y n a d a e n s u a c t ua c i n q ue u n t a qu gr a f o m us ic a l no s e a c a p a z d e a no ta r a me di d a q ue la e j e c uc i n t ra ns c ur re . P e ro lo q u e P a de r e ws k i e j e c ut a no pu e de a no ta rs e e n u n pa pe l Es p re c is a me n te e n e s to s e le me n to s no e s c ri to s e ir re pe t i bl e s do n de re s id e e l a l ma de la m s ic a ; y s u do m i nio i ns t i nt i vo e s lo q ue d is ti n g ue a l ge nio de l me ro e j e c ut a n te . S i l a n a r ra c i n d e c u e nto s e s u n a r te , po r q u no a c e pt a r lo c o mo ta l de s de u n pr i nc i p io y li be ra rlo de to do p ro p s ito u ti l it a r io y e d if ic a n te ? 5 No s e pr e t e n de c o n e s to de s c o no c e r e l a m p lio v a lo r e d uc a t ivo d e la na rra c i n de c ue n to s , pe ro s c o n de na r s u us o c o mo f u e nt e de i nf o r ma c i n o c o mo me dio de a d ie s tr a mie n to con un fin
3 nicamente se han encontrado referencias, pero sin datos, sobre Jevgenija Eduardova Lineva, a quien se seala como folclorista y etnlogo, pero ni siquiera tenemos la certeza de sea ella la autora del libro sealado en el texto. Lineva es un apellido ucraniano muy comn por lo que podra sealar a otra persona. 4 (1854-1926). Escritor miembro de la Academia Estadounidense de las Artes y las Letras. 5 Cada vez ms se demuestra que no es cierto, an cuando se ha repetido hasta el cansancio, que en la segunda mitad del siglo XX apareciera la novedad del arte de narrar como un Arte desprovisto de utilitarismos y centrado en su condicin de tal. Para los narradores orales europeos y norteamericanos, que conocemos a travs de su relacin con la prctica escolar y bibliotecaria de La Hora del Cuento, este era tambin era arte liberado, independiente, destinado a todos los pblicos y todos los espacios, incluidos los escnicos.

pr e de te rm i na do . N in g n a rt is ta v e r da de ro da f o r ma c o nc re ta a u n a i de a gra n d e y v ita l c o n la f i na l i da d de e d uc a r a la h u ma ni da d , de mo d if i c a rl a e n to do o e n p a r te . U nc ir l a e x pre s i n a r ts t ic a a un pro p s i to e d if i c a n te e s a la ve z a bs u r do y e s t ri l. E n t ie m po s pa s a do s o bs e r v , no s i n c ie r to ho r ro r, c mo m uc h a s i nt e l i ge nc i a s j v e ne s y f o go s a s e r a n de f o r ma da s po r la c re e nc ia de q ue la na r ra c i n d e c ue n to s no po d a s ub s is t ir c o mo u n a rt e in d e p e n die n te po r la c o nv ic c i n de q ue s u ra z n de e x is t ir e s t ri ba ba e n c u a l q u ie r mo t i vo a j e no a s u e s e nc i a . C o mo a ta nto s o tro s me ha n a br u ma do la s c r t ic a s q u e s e ha n he c h o a lo s c ue n to s d e ha da s . Lo s ps ic lo go s in f a nt i le s 6 no ha n e s c a ti ma do e s f u e rz o a lg u no pa r a i nt ro d uc i r e l c a o s e n e l c a m po d e l c u e nto y la li te ra t ur a i nf a n t il e s ; e n ge ne ra l, s u e l e n e n tro me te rs e pa ra d il u ir , c o rre g ir y p ro h ib i r o to do a la ve z a qu e l lo q ue e me rg e vi vo , bi e n d e la s e nt ra a s e s p ir i t ua le s d e l p u e b lo , b ie n d e la pl u ma c r e a do r a de q ui e ne s c o no c a n m uc ho m e j o r q ue e llo s la ve r d a d e ra na t u ra l e z a de l n io . S e me h a dic ho q u e e l c ue n to Lo s T re s Os o s e ns e a a l n i o a te ne r m ie do ; q ue La C a pe ruc i ta R o j a p re d is po ne c o n tr a la s a b ue la s ; q ue J a v ie r y la s ha bic h ue la s i nc it a a l ro bo . Y n u nc a h e po d i do o l vi da r la o c a s i n e n q ue u na m a dre j o ve n a c u di a m e n b us c a de u na l is ta de c ue n to s q ue e vi ta s e n q ue J a i mi to s e ma rc ha ra d e c a s a . Na d ie po ne e n d u da q ue u n r e l a to b ie n na r ra do p ro d uc e u n e f e c to i nt e n s o e n la i ma gi na c i n de l n i o . S i n q ue u no s e lo p ro po ng a , s in m uc ho e s f u e rz o , c o n s o lo n a r ra r a un gr u po c ua l q u ie r c ue n to e n vo z a lta , la i ma g in a c i n i nf a nt i l s e e c h a a vo la r c o n la s a la s te n di da s . S ir W a l te r S c o t t s e a l , h a c e c i e nto c i nc ue n ta a o s , e l gra ve pe l ig ro de q ue la me n te de l n io s e to r na s e r g i da e i nf le x i b le s i s o lo s e le o f re c a n a s u n to s q ue de a n te ma no s e c o ns id e r a ra n a pro p ia do s . E l c o m p le j o pro c e s o d e c o n ve r t irs e e n a d u l t o c o ns is te s im p le me n te e n u n vi do i nt e n to de a d q u ir i r e x pe rie nc ia s , de a pr e n d e r , d e e va l ua r. C ie r ta ve z u na ma dr e i n di g na da c a s i me a gr e di po r q ue , s e g n me d ij o , de a c ue rdo c o n m is c o ns e j o s le ha b a c o n ta do va rio s c ue n t o s d e P a r ke r F il l mo re 7 a s u hi j i ta de o c ho a o s , y c o mo re s u l ta do l e ha b a pro d uc i do u n a ta q ue de h is t e r ia . El c u e n to q ue p ro vo c la h is te r i a f ue E l de la n ta l de l z a p a t e ro . Y s i n e m ba rgo , he a q u u n a s u n to q ue di o pi e a u no d e lo s li b ro s m s d e l ic io s o s y a u na de la s o bra s de te a t r o m s c o n mo v e do ra s d e lo s l t imo s a o s : O n B o r r o we d Ti m e 8. I n da ga n do ,
6

Para obtener informacin psicoanaltica ms actualizada ver, entre otros, a Carl G. Jung Los arquetipos y el inconsciente colectivo, Editorial Trotta, Espaa, 2010. Bettelheim, Bruno Psicoanlisis de los cuentos de hadas, Coleccin Ares y Mares. Barcelona: Editorial Crtica, 2000. Franz, Marie-Louise von. rase una vez: una interpretacin psicolgica, Barcelona: Lucirnaga., 1993. Smbolos de redencin en los cuentos de hadas, Barcelona: Lucirnaga, 1990. Joseph Campbell El hroe de las mil caras, Mxico, Fondo de Cultura Econmica, 1959. Sheldon Cashdan, La Bruja no debe morir, Editorial debate, 2000.

Autor entre otros libros de Czechoslovak Fairy Tales publicado en 1919 con ilustraciones de Jan Matulka, as como una traduccin del Kalevala. 8 Obra teatral escrita por Paul Osborne en 1938 basada en una novela de Lawrence Edward Watkin (1901-1981) publicada un ao antes.

de s c u br qu e la ni i ta e ra to do un c a s o f ro n te r iz o : s u s pa d r e s le ha b a n a b r um a do c o n s us m ie do s y c o n s us de s ve lo s e x a ge ra do s po r s a lv a g ua r da rl a de to do lo de s a g r a da b le d e la v i da . A lo s o c ho a o s de e da d , no p u do re s is ti r la te ns i n de i ma gi na r a l d ia b lo e nc a ra ma do e n e l pe ra l. A ho r a bie n: s i u n ni o , de b i do a u na de s d ic ha da f a l ta de a da p ta c i n , o po r e l e x c e s ivo c u i da do ma te r na l , o a c a us a d e a l gu na e nf e r me da d , s e vu e l ve e n e x t re mo ne r v io s o , yo m e l im i ta ra a c o ns i de ra rlo c o mo u n c a s o pa to l g ic o y l e p ro c ura r a e l tra ta mi e nto a de c ua do . No e x is te n i n gu n a ra z n p a ra p ro h i b ir a la s me n t e s vi go ro s a s y v i va c e s d e lo s n io s no r m a le s la s l c i ta s f a n ta s a s y e x pe ri e nc ia s de lo s re la to s po p u la r e s . No e s q u e yo a f ir me q ue La C a pe ruc i ta R o j a y Lo s Tre s Os o s s e a n c ue n to s e x tra o r di na r io s . P e ro s po s t ulo q ue a lo s ni o s d e me n t a li d a d s a na ha y q ue de j a r lo s e n li b e r t a d de re mo n ta rs e a c ua l q ui e r a lt u ra . S o s te n go q ue de s c o nf ia r d e e s ta li be r ta d de lo s ni o s , a s c o mo de l va lo r de la l i te ra tu ra f o l kl ric a , e s e n lo s a d ul to s u na a c ti t u d to n ta y pe li g ro s a . Ex is te o tr a a c t i t u d ha c i a la na r ra c i n de c ue n to s q ue me re s u lt a ig ua l me n te i n to le r a ble . Es la pro t e s ta bi e n i nt e nc io na da q ue s u r ge de l a s Es c ue l a s No r ma le s y d e B i b l io t e c a rio s c o n t ra lo q ue s e e s t im a c o mo u n e x c e s o de dif ic ul ta d e s e n la p re pa ra c i n de l n a r ra do r de c ue n to s . F o rm a n l e g i n lo s c a te dr t ic o s q u e , c o no c ie n do a f o n do la in te ns a l uc h a q ue ha n de s o s te n e r s us a l u m n o s c o n lo s a bs tr us o s p ro b le ma s de la pe da go ga o la c a ta lo ga c i n , de c i de n s i m pl if ic a r lo q u e e llo s c o ns i de ra n c ue s t io n e s s e c u n da r ia s e n la pre pa ra c i n de l m a e s tro o de l b ib l io t e c a r io . Es e s c a s s i mo e l ti e mpo q ue s e le p ue de de dic a r a l pro b le ma de la na r ra c i n de c ue n to s ; po r ta n to , ha y q u e ha c e rlo a pa re c e r c o mo u na b ic o c a , c o m o u n s i m p le tr uc o de s a l n . P ro c e do de u na ra nc i a f a mi l ia de N ue va I n gla te r ra , un a f a mi l i a de re c i a e s t i rp e , ge n te a c o s t um b ra da a luc ha r a b ra z o pa r t i do c o n u n me d io ho s ti l. I ns ti n t iva m e n t e m e i n d ig na la a c t i t ud a nt e r io r. P o r q u pr e s e n ta r c o mo f c il u na c o s a q u e va le la pe na y e l e s f ue rz o de h a c e r la b ie n? P o r q u e nga a r a lo s j v e ne s ? P o r q u e m pe q u e e c e r u n a rt e q ue h a pro ba do s e r, po r s mis mo , u na re c o m pe ns a y u n te s o ro pa r a lo s ma e s t ro s y lo s b i bl io te c a r io s de n i o s ? C u nto m e j o r e s da r le a l e s t u dia n te u n a i d e a c o r re c ta d e la na t ur a le z a de la n a r ra c i n d e c u e n to s , ha c i n do l e c o mp re n de r q ue s u vo c a c i n le e x ig e i n te gr i da d y e s f ue rz o ! D e c i r le e n to nc e s : h e a q u a l go q ue p ue de s a p re n de r s o br e l a m a rc ha . A pro v c ha te de to do lo q ue te s a l ga a l pa s o pa r a lo gra r u na me j o r c o m p re ns i n y do m i nio de tu a rte . C o n vi r te te e n t u p ro p io ma e s t r o y e n t u c r t ic o m s s e ve ro ; a ma e l c ue n to y c u lt i va e s a s im p a t a po r l q u e t e p ro po rc io na r i n n u me r a b le s re c o m pe ns a s . Te da mo s u n p u n t o de pa r ti da : e m p re n de la ma rc h a c o n n i mo re s ue lto .
7

Te n go a bs o lu ta c o nf ia nz a e n lo s j ve ne s . C o nf o e n e l lo s ha s t a e l p u nto de c re e r q u e no e s po s i b le e n ga a r lo s c o n e l e nf o q u e f c il y a gr a da bl e d e l a na rra c i n de c ue n to s . C re o q u e s i s e le s p e r m it ie s e s e le c c io na r e s c o g e r a n la s e n da d if c il a c u yo t r mi no s e e nc u e n t ra n s ie m pr e l a s a t is f a c c i n y e l o r g ul l o de l a s a d q uis ic io n e s le g t i ma s . La z o s pa ra a t ra pa r a ve s s a lva j e s : lo s h e de te s ta do t a n to c o mo e l mi s mo S ha ke s pe a re , ta n to c o mo lo s de te s ta n lo s j v e ne s . A q ue l lo s q ue pr e f i e r e n e l c a m bio f c i l d e s e l e c c io n a r u n c u e nto de a l g un a c o le c c i n , a p re n de rlo d e a c ue r do c o n u n mo de lo da do , c o n ta r lo y re to r n a r l u e go a la c o le c c i n pa r a a s e m pe z a r de n ue vo , s o lo lo g ra r n q ue s e p ie rd a e l ve r d a d e ro s e nt i do de la n a r ra c i n de c ue n to s . J a m s e x p e r i me n ta r n e l j b ilo i n e f a bl e de l a r t is ta q u e e s a d ue a d e la ma t e r ia , le da f o r ma y c o lo r , l e i ns uf l a e l h bi to vi ta l , y o bs e r va e n to nc e s c mo s u c re a c i n c o br a vi da a n te lo s o t ro s . La na rr a c i n de c ue nto s no e s u n me d io de a di e s t ra m ie n to pa ra c o rre g ir d e f e c to s . No e s u n p ro c e s o me c n ic o q ue p ue d a e j e c u ta rs e f c i l y a gra da b le me n te , n i un ve h c ul o pa ra la pre s e n ta c i n de ma te ria le s a c o n d ic io na do s a la s m e n te s de l o s n i o s : po r e l c o n t ra r io , e s u n a r te q ue e x i ge e l m x imo d e nu e s tra c a pa c i da d de vi vi r y de c o m pre n de r, y s e e nc ue n tr a , po r ta n to , s u bo rd i na d o a nu e s tra f a c ul ta d de c re a r. R e q ui e r e i nt e g ri d a d y le a lt a d, a s c o mo p ro f u n di da d y a m pl i t u d de m i ra s . C o mo e n to da s la s a r te s , p ue de e x is ti r u na a m pl ia va r ie da d e n lo s e s t ilo s y e n l a ma ne ra de e j e c u ta r de c a da a r t is ta . Un c a pi t n va s c o no c ue n ta s u h is to r ia de l a m is ma m a ne ra q ue un re me n d n do n e g a l s ; ni u n p e s c a do r de l a s c o s ta s b ri t n i c a s c o mo u n pa s to r de l a S e l va N e g ra . Ti e n e q ue ha be r , in e v i ta bl e me nt e , u na f o r ma dis t i n ta de a p ro x i ma rs e a c a da c ue n to u na f o r ma p ro f u n da me n te i n di v id u a l. La i ma g in a c i n c re a do r a o b t ie ne m a t e r ia le s n u e vo s de f ue n te s mu y di ve rs a s . L e s e c ha ma no y lo s r e - c o ns t r uy e c a da ve z de u n mo do d if e r e nt e . Y e s a q u d o n de re s id e e l s e c r e to d e s u v i ta l i da d: n unc a e s l a m is ma , j a m s s i g ue e l mi s mo pa tr n. H a c e a o s , u na no c he , d e s p u s de la ho ra de l c ue n to , u n m uc ha c ho de l c lu b de G re e n w ic h c o nve rs a ba a pa c i bl e m e nt e c o n mi go m ie n tra s lo s o tro s j u ga ba n a la s da ma s o s e p a s e a ba n po r lo s j a rd i ne s . M e g us ta o r c o n ta r h is to r ia s , me dij o , p e ro ta m b i n m e g us ta a lgo me j o r: c o n ta r la s . Le o m uc ho m s q u e mi s c o m pa e ro s . A ve c e s le s c u e nto c o s a s q ue he le do e n lo s li b ro s . A ve c e s le s h a go c re e r q ue to do a q u e l lo me pa s a m. D igo yo e n v e z d e l y no c re o q ue c o n e s to mi e nt a . Es m s b ie n q ue tr a to d e h a c e r le s c r e e r . M e gu s ta s e n ti r q ue me ha n pa s a do a ve n t ur a s m a ra v il lo s a s , d e mo do q ue a lg n d a me i r po r a h a b us c a rla s . Es te j o v e n ha b a s e n ta do la p a u ta g e ne r a l q ue ri ge la n a r ra c i n d e c ue n to s . F ue r te y u n iv e rs a l c o mo ha s i do e n to do t ie m po e l i m p ul s o d e o r na r ra r u n c u e nto , e l i m pu ls o de c o nta r lo ha s ido s ie m pr e ma y o r. Y ,
8

tr a s to do e s to , e l d e s e o pr i ma r io d e h a c e r a l go , d e a r ri e s g a rs e . Es e de s e o q ue f u e c o mo u n la t ig a z o p a ra S te v e ns o n; q ue la nz a l ma r a R o c k we l l K e n t y a r ra s tr a S te f a ns s o n y D u C ha il l u ha s ta lo s lt i mo s c o nf i n e s de l a ti e r ra . D u ra nt e inc o n ta b le n me ro de a o s h e e s ta do i nv e s ti ga n do lo s o r ge ne s d e la n a r ra c i n de c u e n t o s . H e a p re n di do m u y po c o . No s o y un a n tro p lo go , s i no u na i nve s t i ga d o ra mo de s ta a u n q ue ba s ta n te a c u c io s a . P e ro lo q ue ha l l me h a de s l u m bra do . C re o qu e va le la pe na de c o m pa r t ir lo c o n o tro s , e n la e s pe ra nz a de q ue ha d e s e r vi rl e s de e s t mu lo ha c i n do le s s e n t ir la n e c e s i da d de a v a nz a r m s le j o s a n , de pro s e gu i r la b s q ue da de n u e va s ti e r ra s d e s c o no c i da s , d e a te s o ra r p a ra lo s d e m s , a f i n d e q ue a l t r mi no de la j o r na da p ue da n de v o lv e r s i qu ie ra u na m ni ma pa r te e n p a g o de la he re nc ia q ue a to do s no s le g e l pa s a do .

T h e W a y o f t h e S t o r yt e l le r, T h e V ik i n g P r e s s , Ne w Y or k , 1 9 4 2. www.babiecacuba.blogspot.com www.babiecacuba.wordpress.com

También podría gustarte